Defensie Industrie Strategie

[0:00:05] Welkom voor de mensen in de zaal en de mensen aan de tafel en de luisteraars thuis of waar dan ook bij het commissiedebat, defensie, industrie strategie. Ik ben niet de voorzitter of de ondervoorzitter van de vaste kamercommissie defensie. Ik ben van stal gehaald van de binnenlandse zaken commissie. Dus in die zin een nieuw gezicht. Ik ben jan klink, maar mag vandaag dit commissiedebat? Voorzitter, aan de zijde van de kamer

[0:00:30] hebben we onder andere de heer valstar van de vvd-fractie en de heer hammelburg van de d zesenzestig fractie en we verwachten nog de heer stoffen namens de sgp fractie

[0:00:41] verder hartelijk welkom aan de minister van defensie staatsssecretaris van der maat van defensie en minister adriaanse van economische zaken en klimaat en juli ondersteuning die hier zit.

[0:00:55] De orde is, zoals gezegd, het commissiedebat over de defensie industrie strategie. De spreektijd in dit debat is vier minuten. Maar gelet op de opkomst wil ik daar wel iets ruimer mee omgaan

[0:01:05] en aantal interrupties op elkaar is is vier vragen aan de aan het kabinet zes vragen. Dus er kan behoorlijk wat aan elkaar gesteld wordt.

[0:01:17] Ik geef als eerste het woord aan de heer valstar namens de vvd-fractie.

[0:01:21] Dat is mooi. Voorzitter, dank en ik heb het met de heer hammelburg eigenlijk niet afgesproken. Ik denk dat het zal gaan doen. Ik neem het nationale deel van mijn rekening en hij neemt het europese deel voor zijn rekening. Voorzitter, dit is werd in en dat is de afkorting voor de defensie industrie strategie. Dus de afkorting. Dit zal nog vaker voorbijkomen. Dat is, werd in tweeduizend achttien bekrachtigd overigens slechts door drie kamerleden en ik moet helaas constateren dat er nu nog maar met z'n tweeën zitten. Ik hoop dat die opkomst nog hoger wordt en blijkens de recente brief van het kabinet staat deze. Hoewel de geopolitieke omstandigheden drastisch zijn veranderd, nog steeds als een huis.

[0:01:53] Misschien is het goed om de dit er nog eens bij te pakken. Want daar staat bijvoorbeeld naast vele andere mooie woorden. Nederland wil de eigen marine bouw behouden en versterken en getuigen die grammetje eronder nog flink ook.

[0:02:05] Mag ik de bewindspersonen vragen wanneer de daad bij het woord wordt gevoegd. Want vijf jaar later moet ik pijnlijke wijze nog steeds constateren dat defensie het onderhoud nog grotendeels in eigen huis doet dat er achterstanden zijn dat de bouw van schepen in het buitenland geschiedt en projecten vertragen en dat het maritieme cluster in zwaar weer verkeert. Het is dan ook niet zo gek dat het fd afgelopen weekend kopte defensie industrie mag geen wonderen verwachten. Lekker verhaal zeggen we dan in het westland. Zeker nu een fors wordt geïnvesteerd.

[0:02:33] Voorzitter, zonder een actieve industriepolitiek gaat het niet gebeuren. Een versterkte defensie sector is nodig om oekraïne te blijven steunen. Onze krijgsmacht weer op te bouwen en in extreme is een oorlog vol te houden. We zien nu in oekraïne tot een moderne oorlog een uitputtingsslag kan zijn, waarbij je zonder sterke industriële basis verliefd op het slagveld.

[0:02:52] De verenigde staten begrijpen dit als geen ander. Het amerikaanse als ik.

[0:02:56] Maar meneer balster maakt even een zinnetje af en vinger van de heer hammelburg reeds gezien.

[0:03:02] Daar heeft het amerikaanse leger verzesvoudigd. Zes zesvoudig per tweeduizendvijfentwintig. De productie van artilleriegranaten via een nauwe samenwerking tussen eigen fabrieken en commerciële bedrijven, maar ook dichter bij huis aan de landen die kiezen voor een nationale industriepolitiek. Kijk bijvoorbeeld naar de denen die voor vijf miljard euro in de eigen maritieme industrie steekt voor de bouw van fregatten. Wanneer gaan die in tweeduizend achttien geformuleerde woorden nu is omgezet worden in daden.

[0:03:25] Daar is geen wonder voor nodig maar gewoon werk en inzet vanuit het kabinet en ik vraag het kabinet dan ook om in tachtig. De denen met een deltaplan te komen, zodat we eindelijk die woorden uit. Het is ook waar te maken.

[0:03:35] Ik graag een reactie. Dank u meneer valse. Er is een interruptie van de heer hammelburg middag hammelburg dankuwel.

[0:03:41] Voorzitter klink leuke hier ook te zien. Voorzitter, de heer valstar begon zijn introductie met. Ik zal het hebben over de nationale industrie en zal de heer hammelburg van d zesenzestig het over roopram gaan hebben en ik vrees dat die misschien nog wel eens een beetje gelijk zou kunnen gaan krijgen. Ook de heer balster heeft het over het stimuleren van de nationale industrie helpt daarbij de amerikanen als voorbeeld. Amerika heeft natuurlijk een gigantisch budget ieder jaar om te investeren in de defensie industrie niet te vergelijken met nederland wordt wel te vergelijken is met de verenigde staten is wellicht een gezamenlijk budget van europa, van alle zevenentwintig, nationale lidstaten en krijgsmacht is de heer valstar met mij eens dat wij als nederland niet alleen aankunnen en dat we juist de krachtige europese industrie nodig hebben om ervoor te zorgen dat we bijvoorbeeld ook erin kunnen blijven bewapenen. Niet alleen de komende maanden mogelijk de komende jaren onder oorlog tegen rusland kunnen winnen dat we dat alleen niet kunnen. Alleen gezamenlijk.

[0:04:32] In ieder geval zijn best wel een lange vraag. Maar.

[0:04:35] U heeft gehoord.

[0:04:37] Zeker. Ik heb me zeker gehoord werken. Wij kunnen zeker niet alles alleen. Wij kunnen niet zal tanks bouwen. Wij kunnen niet zo peters bouwen. Wij kunnen niet zelf vijfendertig te bouwen overigens ook bij de vijfendertig al laten zien dat we daar een hele serieuze een goede rol in kunnen spelen. Dus neem zeker werken. Wij gaan zeker niet alles nationaal doen alleen ligt er wel een kans om bepaalde zaken wel nationaal te doen. Dat is onder andere het maritieme cluster

[0:04:59] dus ja, ik wil me daar op concentreren en ik heb net al aan het begin van het debat aangegeven dat ik me nu focussen op wat we nationaal wel kunnen gaan doen en dan hoor ik heel graag wat de inbreng van d zesenzestig gaat worden op het europese blok.

[0:05:10] De tweede interruptie van de heer allemaal,

[0:05:11] Ja voorzitter, ik begrijp dat betoog van de heer vaste ook echt en ik zal me daar zo grotendeels bij aansluiten. De vraag is alleen wat gebeurt er op de middellange en de lange termijn is alle zevenentwintig lidstaten zich gaan focussen op de nationale industrie en zich vast blijven houden en protectionistische maatregelen die bijvoorbeeld artikel drie, vier, zes mogelijk maakt,

[0:05:30] is de heer valstar met mij eens dat we daar dan een keer ons een blik moeten werpen en ook wel snel om ervoor te zorgen dat andere europese lidstaten, zoals frankrijk, zoals duitsland,

[0:05:39] niet zorgen dat ze de nederlandse mkbers van de markt een bijvoorbeeld een dat we de boel een beetje openbreken want anders komen de nederlandse mkbers in defensie-industrie gewoon simpelweg niet aan bod en dat weet.

[0:05:49] Valstar. Volgens mij de heer valstar, de middellange en de lange termijn.

[0:05:53] Op deze manier op op als we volledig alleen maar inzetten op europa. Dan maak ik me ernstige zorgen dat het mkb uiteindelijk ook gaat verdwijnen uit nederland. Dus ik wil pleiten voor een nationale een sterke nationale defensie industrie. Ik denk dat er nog een aantal zaken in nederland kunnen.

[0:06:07] Ik ben nog maar net begonnen aan mijn betoog. Ik hoop ook dat defensie als straks het langs in kasten. Maar gaat fungeren voor een aantal startende ondernemers, zodat we in de toekomst weer kunnen zeggen dat wat dingen wel kunnen. In plaats van dat we ze niet kunnen. Dus volgens mij zijn we het grotendeels met elkaar eens en ik wil vooral dat het kabinet gaat kijken wat we nationaal allemaal vlot kunnen trekken.

[0:06:28] Dankuwel meneer wals voordat ik verder ga ik nog even welkom heten aan de stoffen namens de sgp fractie. Ik had u al aangekondigd was verwacht en ook de heer boswijk namens de cda-fractie. Meneer valstar vervolgt uw betoog.

[0:06:40] De opkomst van het bespreken van de is in tweeduizend negentien wordt overtroffen. Dat is in ieder geval een fijn gegeven. Ook op het gebied van onderhoud valt nog een wereld te winnen. De luchtmacht heeft een prachtige ecosysteem in woensdag opgetuigd. Maar de marine en de landmacht blijven achter achterstanden in den helder, terwijl de maritieme industrie vestigingen moet sluiten of bijvoorbeeld al in ede die daar overigens nog zit bij de gratie van het hoofdkantoor in duitsland en niet dankzij defensie een smaldeel van de boksers woord onder wordt onderhouden en het leeuwendeel wordt nog altijd bij maatoug kan gedaan. Waarom willen we dit zelf in huis blijven doen, terwijl de industrie dit vaak sneller, efficiënter en goedkoper kan,

[0:07:13] is het kabinet bereid om dezelfde ecosystemen op te tuigen voor de landmacht en marine en vooral ook tot doel te stellen meer aan de industrie over te laten dan zelf in de schuur te blijven sleutelen.

[0:07:23] Laat ik nog een voorstel doen, namelijk periode periodieke industrie tafel waar de minister van bzk, de minister van defensie en de staatssecretaris van defensie om tafel gaan met de grootste nederlandse bedrijven uit de defensie-industrie aangevuld bij toerbeurt met bijvoorbeeld drie kleinere of vijf kleinere genodigden eens per kwartaal. Want dan kunnen de bewindspersonen ook zelf horen waar de industrie tegenaan loopt, want het verbaast mij dat de franse minister van defensie en de franse minister van buitenlandse zaken wel op bezoek komen bij nederland bij de nederlandse industrie en zelfs de britse minister van defensie doet dat ook. Maar onze eigen bewindspersonen hebben de neus bij mijn weten nog niet om de hoek gestoken bij bijvoorbeeld de maritieme industrie voorwaarden. Angst vragen de bewindspersonen, nota bene bedrijven die in de toekomst onze onderzeeboten mede moeten gaan onderhouden en bouwen of dat nu al doen met onze fregatten graag een reactie of liever eigenlijk een toe zijn.

[0:08:10] Voorzitter, we horen ook maar al te vaak dat we niets meer zelf kunnen. Ik zei het net ook al. Ja. Als je als defensie het de eigen industrie niet gunt, gebeurt dat ook niet. Hoe kan defensie wel helpen door als launching customer te fungeren. Neem de riek en ik zal het even voor de stenograaf uitspelen. Dat is er een nederlandse startup die onder andere hybride en elektrische quads fabriceert. Er is interesse vanuit de vs, vanuit het vk en andere landen. En wat doet defensie defensie kijkt een beetje debatten de kat uit de boom. Laten we beginnen met twee stuks lekker het risico startup liggen te leggen waarom plaats defensie niet direct een grotere orde, zodat het daadwerkelijk als launching customer kan fungeren

[0:08:47] ervoor zorgt dat we over tien, twintig jaar kunnen zeggen dat kunnen we zelf wel in plaats van dat kunnen we allemaal niet meer zo horeca continu dat we zelf geen minuten meer kunnen produceren. Hooguit componenten. Maar wat voor zekerheid biedt defensie die ondernemen die die stap wel waagt

[0:09:01] met het produceren van bijvoorbeeld klein kaliber, munitie of componenten. Waarom zou je die stap wagen. Als we hier allemaal met de ziel onder de arm rondlopen. Ja dat kunnen we niet meer. Wat doen de bewindspersonen om een startup te helpen welke zekerheid bieden zij hen dat defensie op z'n minst een deel afneemt voor een langere periode. Ik kan het niet afdwingen dat de concrete bestellingen worden geplaatst, maar ik zou de bewindspersonen willen vragen een strategische autonomie fonds op te richten, zodat bedrijven zoals riek een startkapitaal hebben en die sprong kunnen wagen. Want met deze ja dat kunnen we niet meer komen. We willen niet.

[0:09:33] Dank.

[0:09:33] Meneer valstar. Dan is het woord aan de heer hammelburg. Ik zie verder geen interrupties. Dus u kunt gewoon beginnen aan uw betoog.

[0:09:42] Ja. Dankuwel dankuwel. Voorzitter voorzitter, laat ik maar heel helder stellen dat er op dit moment en dat is een grote vrees voor mij een enorm tekort is aan voorraden dat de nederlandse en europese defensie industrie, de huidige vraag van nederland en andere lidstaten niet aankunnen en dat we als we als ik zo de experts mag geloven en ook luisteren naar de woorden van de heer volgens hem nog in december op zesentwintig december. Die zegt we moeten ons voorbereiden op een oorlogsindustrie dat we echt keihard aan de bak moeten in nederland en europa. Om ervoor te zorgen dat we uberhaupt de komende jaren oekraïne kunnen blijven ondersteunen dat we onze eigen voorraden op orde blijven houden en dat wij daarmee de afschrikking en de slagkracht van de europese krijgsmachten en de nederlandse krijgsmacht op orde kunnen houden en daarvoor hebben we die industrie keihard nodig en dat betekent dat we de fragmentatie moeten tegengegaan dat we aan aan te geven op aan moeten gaan op standaardisatie voor de interoperabiliteit en zorgen dat van die verschrikkelijke hoeveelheid aan verschillende wapensystemen. Munitie wordt af zijn. Voorzitter, wij zeggen altijd we zijn teveel afhankelijk van de amerikanen en amerikaanse industrie en dat is ook logisch als de europese markt zo verschrikkelijk gefragmenteerd is en dat komt omdat ik vermoed dat in alle zevenentwintig nationale parlementen, net zoals ze net het betoog van de vvd hebben gehoord, continu hebben over de nationale belangen en laat ik maar heel helder ook gelijk uitspreken dat er bepaalde sectoren zijn in nederland binnen de defensie industrie die essentieel zijn voor onze werkgelegenheid, heel veel opleveren, niet alleen voor de militaire slagkracht en het krijgt nederlandse krijgsmacht en andere krijgsmachten, maar ook voor grote delen voor de civiele industrie en dat dat mag niet onopgemerkt blijven ontzettend veel werkgelegenheid en innovatie, waar wij als nederland heel erg trots op moeten zijn en ook alles aan moeten doen om dat te ondersteunen en gemakkelijk gemakshalve sluit ik me wel aan bij de vraag van de heer balster over de financiering en ondersteuning voornamelijk van de mkb. Dan zal ik verder niet op ingaan. Ik heb een aantal vragen specifiek over.

[0:11:42] Wanneer hammelburg is een interruptie van de heer boswijk van de cda-fractie.

[0:11:46] Dank. Voorzitter. Voorzitter, ik kwam net even binnen tijdens een interruptiedebat tussen mijn collega's valstar en hammelburg en ik denk dat mijn standpunt precies het midden ligt want ik zie je inderdaad het het belang van de werkgelegenheid in nederland en ook ook de de maakindustrie te behouden. Hier. Ik zie tegelijkertijd ook het risico dat stel dat alle zevenentwintig landen. Dat gaan doen dat er nog geen stap verder komen. Dus je moet er ergens de balans in vinden.

[0:12:09] Hoe krijg kijkt dit hammelburg dan bijvoorbeeld naar nice capaciteiten en bijvoorbeeld de marine bedoel niet zo gek als zeevarende natie al een paar honderd jaar dat we ons daarop focussen en ik hoorde heer valstar daar ook net over praten. Hoe kijkt de heer hammelburg specifiek naar die brands. En als hij die brands en bijvoorbeeld niet ziet welke brand staat hij dan wel willen aanwijzen naar daar moeten wij ons als nederland op gaan focussen.

[0:12:33] Hammelburg. Hoe kijkt naar de marina nou.

[0:12:35] Vrouw in de vos mij was de vraag wat breder dan dat. Voorzitter. Dus ik interpreteer wel op mijn eigen manier. Nee, voorzitter, ik denk niet dat de heer boswijk tussen mij en tussen d zesenzestig en de vvd in staat. Ik denk dat de heer boswijk aan de kant van d zesenzestig staat en dat het volledig mijn betoog is en ja ik had het net over een aantal capaciteiten waar we in nederland trots op mogen zijn. Heel veel werkgelegenheid, vooral in de regio's, bepaalde regio's ontzettend belangrijk zijn en daar moeten we vol volledig op blijven inzetten. Die discussie hebben we ook eerder met staatssecretarissen met de minister van economische zaken al wel gehad en daarom zei ik ook. Ik sluit me aan bij de overigens uitstekende vragen. Laatste vraag van de heer valstar. Maar ik deel uw angst en ik deel uw zorgen dus over die fragmentatie in europa en dat wij niet kunnen concurreren met bijvoorbeeld geïntegreerde amerikaanse markt voor zoveel geïnvesteerd wordt, terwijl wij in europa nu heel veel geld in defensie, onze defensie uitgaven, gigantisch en het opschroeven zijn, maar allemaal nationaal en dan zie ik in europa een plan voor vijf, honderd miljoen. Dat is een fantastisch begin natuurlijk om gezamenlijk aan te kopen. Maar het is in verder in de verste ver uit te weinig. Als je het vergelijkt met de totale uitgaven. Als je kijkt naar de afgelopen jaren voor de inval van rusland in oekraïne en het percentages van de uitgaven die we gezamenlijk doen en met een meerdere lidstaten ten opzichte van de uitgaven die we enkel in nationaal doen dus in onze eigen industrie investeren, dan is dat ruim ruim tien procent. Dat is erg erg laag en dat getal moet omhoog om te zorgen dat wij de nationale voorraden ook kunnen opschroeven in alle lidstaten en dat betekent dat het hier gaat over onze nationale en europese veiligheid en dat betekent dat het gaat over de veiligheid van oekraïne en de slagkracht van oekraïne vooral ook in de komende jaren en de toekomst en zorgen dat de russen niet meer kunnen doen wat ze in oekraïne hebben gedaan en dat ze dat ook niet meer in andere landen aan de grens van rusland kunnen doen, zoals we dat sinds tweeduizend acht al laten zien. Voorzitter.

[0:14:30] Dank u wel een lange antwoord. Meneer bos. U heeft een antwoord op uw vraag gekregen.

[0:14:35] Nou ik kreeg vooral een vervolg betoog hoef ik dan maak een iets concreter zou d zesenzestig zo ver kunnen gaan dat ze zeggen joh. Ik noem even geen sector. Maar dat we zeggen er is een sector die wij belangrijk vinden waar wij artikel drie, zesenveertig gaan toepassen dat we gaan we zeggen in al onze uit aanbestedingen sowieso dit gaan we gewoon in nederland doen zou d zesenzestig dan zo ver willen gaan.

[0:14:59] Hammelburg. Ja, voorzitter, op de korte termijn zou ik me dat goed kunnen voorstellen en maritiem is dan inderdaad waar ik aan denk. Dus dat er geen geen misverstand over.

[0:15:07] We staan dankuwel.

[0:15:09] U vervolgt uw betoog.

[0:15:12] Voorzitter, dat is ook mijn eerste vraag gelijk artikel drie, zes. Ik begrijp dat heel veel lidstaten voor voorop lopend al jarenlang duitsland en frankrijk. Artikel drie, vier, zes. Dus het nationale veiligheidsbelang laten prevaleren boven de vrije markt en de ontwikkeling van de markt inzetten voor voor vaak toch laat ik het maar gewoon eerlijk zeggen toch een twijfelachtige redenen en ik snap dat nu op korte termijn om te zorgen dat onze defensie-industrie en die een andere zesentwintig lidstaten een stimulans krijgen dat je op korte termijn artikel drie, zes. Toch moet toepassen. Maar ik zie op de middellange termijn en de lange termijn dat artikel drie, zes een obstakel is voor die eenwording van de europese defensie industrie en de markt en ervoor zorgt dat dat nationale belang altijd zo prevaleren boven het europese belang en dat we dus een nooit de markt kunnen ontwikkelen die zelfstandig is van de amerikanen die ervoor gaat zorgen dat onze voorraden en toenemen. Dus graag een reflectie van beide ministers op de toekomst van artikel drie, zes en of zij bereid zijn om ook op het europese toneel te gaan kijken of dat herzien kan worden of het gebruik daarvan ernstig beperkt kan worden. Vervolgens, en die kijk even.

[0:16:18] Die van de heer valstar,

[0:16:21] Ja. Dank. Voorzitter. Ik hoorde hammelburg hiervoor pleiten dat artikel drie, vier, zes. Nou eigenlijk dat er gewoon een streep doorheen moet ik de realiteitszin laat laten we dat maar gewoon eventjes naast ons neerleggen. Want ik heb niet het vermoeden dat er veel europese landen voor te porren zijn om dat naast zich neer te leggen. Ik snap dat de heer hammelburg zo redeneert dat wij er een belang bij hebben omdat wij namelijk nou niet zoveel aan defensie-industrieën over hebben buiten de maritieme industrie en we hebben nog een aantal sterke bedrijven in nederland lijkt er wel bij aantekenen.

[0:16:50] Maar ik wil toch nog eventjes. Ik heb het idee dat de heer hammelburg toch een soort van europese droomwereld nastreeft, waarbij wij alles in europa gaan produceren, maar ik wil dan toch even met de heer hammelburg terugblikken. Wat zijn nu de succesvolle europese wapensystemen die er de afgelopen decennia van de band zijn gerold waar bijvoorbeeld nederland gebruik van maakt.

[0:17:10] De heer hammelburg zeventien een droomwereld.

[0:17:12] Ja voorzitter leuke lijstjes. Nee dat ga ik niet doen want want je ziet en ik vind daarmee ook de nee maar ik vind dat je daar de europese bedrijven in amerikaans bedrijf ook niet tegen elkaar afzetten. Wat je vaak voorziet komen dankzij die fragmentatie en het gebrek aan standaardisatie en de gebrekkige europese samenwerking daarop van we gelukkig zien dat het een beetje aan het kenteren is dat je toch heel vaak toegewezen bent op leveranciers buiten europa voornamelijk de verenigde staten en begrijp me niet verkeerd. Ik vind samenwerking tussen de eu en de verenigde staten erg belangrijk. Ik vind het erg belangrijk dat je elkaars wapensysteem ook elkaars materieel blijft kopen. Ik ben niet voor volledig protectionisme. Maar ik zie wel dat de trend nu vaak is dat we naar amerika kijken terwijl we het in europa ook zouden moeten kunnen en dat nog niet altijd kunnen en dat heeft te maken met de fragmentatie en uiteindelijk heeft dat betekenis voor onze europese nationale veiligheid en volgens mij is dat volgens de is dat voor de vvd een kernwaarde in alles wat zij doen en al hun verkiezingsprogramma's en alles wat zij zeggen. Dus het verbaast me dat er heel veel hier zo op de rode knop.

[0:18:11] Voorzitter,

[0:18:12] Dankuwel.

[0:18:14] U vervolgt uw betoog.

[0:18:15] Oh toch wel.

[0:18:17] Daarvoor. Een tweede interruptie excuses.

[0:18:19] De volgende keer mijn vinger hogerop steden opsteken. Maar als ik de heer hammelburg zijn betoog goed beluisterd. Dan dan wenst hij een soort van europese staten af te dwingen waar uiteindelijk europa zelf alle wapensystemen produceert heb ik heb ik het zo goed begrepen of is dat niet het geval.

[0:18:38] Hammelburg. Nou voorzitter. Volgens mij heb ik juist net gezegd dat ik dat niet vind. Ik heb gezegd dat we absoluut moeten blijven zorgen dat we een concurrerende wereldmarkt hebben zeker ook een goede uitwisseling tussen de verenigde staten en de europese unie, zodat, zoals we dat op al onze handelt dossiers hebben. Maar wat ik nu wel zie is dat in defensie-industrie, in tegenstelling tot heel veel andere handelsvraagstuk om het maar even zo te zien er ontzettend veel te vormen van protectionisme is en dat zorgt ervoor dat wij in europa gefragmenteerd opereren dat onze markt en vele malen kleiner is en najaar goed voor ondernemers, vvd dan maar eventjes. Het is toch fantastisch als we een sterkere europese defensie industrie hebben defensiemarkt veel meer concurrentievermogen veel meer innovatieve vermogen dan er nu is dat is dus ook in het belang van het nederlandse mkb in van de nederlandse grote bedrijven en om dan te blijven hameren op nationale oplossing. De hele tijd zoals ze dat in berlijn ook doen en in parijs doen en in praag doen. Dat betekent dat die fragmentatie in stand wordt gehouden. Dat betekent dat onze veiligheid in afschrikking voor de komende jaren niet gaat toenemen omdat we de voorraad het simpelweg niet meer hebben omdat er een innovatieve voorsprong soms niet meer hebben op sommige niet capaciteiten, zoals we dat in amerika wel verder ontwikkelen. Dan verlies je de strijd. Zo simpel is dat. Dus ik begrijp gewoon werkelijk waar niet waarom de vvd hier zo moeilijk over doet. Het tegendeel zou moeten zijn dat de vvd zich keihard scharen achter een integratie van de europese defensie industrie en de defensiemarkt ervoor zorgt dat het kabinet en de komende kabinet er voor blijven zorgen en sterker voor gaan zorgen. Want daar had ik ook veel vragen over. Maar ik probeer mijn tijd januari op ervoor zorgen dat de nederlandse nick capaciteiten versterkt worden door ondersteuning krijgen die ze nodig hebben en ik had de staatssecretaris en de minister van economische zaken in het vorige debat. Volgens mij al die zeiden ja daar zijn we inderdaad mee bezig en ik zie er inderdaad voortgang op. Ik heb een aantal zorgen die u ook hield over bijvoorbeeld de financiering en ondersteuning van het mkb. Maar ja, we moeten inderdaad zorgen dat deze ministers en staatssecretarissen ook gewoon de boer opgaan in de europese hoofdsteden. Want dat ontbreekt dus nu en dat is mijn laatste vraag dan dan ga ik door.

[0:20:40] Ja. Betoog, want het is een heel lang antwoorden voorstellen. Ik ben me ervan bewust proberen tot een afronding te komen. Ik weet niet of de heer valstar. Want er zijn wat tegen vragen dit dus ik verzoek u eigenlijk die hammelburg.

[0:20:54] U was bezig en wilde zelfs na een afrondende fase, gezien mijn tijd en de laatste vraag en concrete vraag. Ik lees in de in de brief van ik meen achttien kantjes. Heel veel terug over de verzoeken voornamelijk van de heer valstar, maar ook van de heer stoffer over de nationale industrie en dat is hartstikke goed en heel erg belangrijk. Ik mis daarin toch wel een duidelijke uiteenzetting van de europese strategie en hoe nederland zich daarop gaat inzetten. Dus mijn vraag is om toch met een brief te komen voor een europese defensie industrie, met duidelijke actielijnen geheel in voortzetting van wat er afgesproken is in zou je vorig jaar dat verder gaat dan alleen de europese samenwerking van de vijf, honderd miljoen goede eerste stap, maar we moeten elkaar tussen nationale hoofdsteden ook kunnen vinden om die samenwerking aan te gaan. Los van het voorstel van de europese commissie dankuwel.

[0:21:40] Dankuwel. De heer hammelburg

[0:21:42] heel netjes binnen de tijd had zelfs nog zestien seconden over. Dus kunt u nagaan hoe goed dat gegaan is. Maar goed interrupties waren wel weer heel lang. Dus dat is dan weer de keerzijde. De heer stoffer het woord is aan u namens de sgp fractie.

[0:21:57] Dank voorzitter,

[0:21:58] speak loudly en karien smals stick waar de sgp de afgelopen jaren soms gevoel bekroop dat dit deze uitspraak onze defensie beleid kenmerkte. De staatsssecretaris zal ongetwijfeld de knipoog naar de amerikaanse president roosevelt herkend hebben, wordt inmiddels gewerkt aan die stevige stok. Dat compliment, wil ik wel geven om onze woorden ook kracht bij te kunnen zetten

[0:22:22] en om defensie duurzaam te versterken, werkende sgp en volt. Ik mag vandaag ook mede namens hen hier spreken samen met vvd en cda en ik nodig. D zesenzestig natuurlijk ook uiten aan een wet om de navo norm vast te leggen en zo een omslag teweeg te brengen voor een ijzersterke europese poot binnen de navo.

[0:22:41] Tegelijkertijd vraagt dit doel om het serieus in stelling brengen van onze defensie-industrie. Sgp en volt kunnen zich daarom op hoofdlijnen goed vinden in de brief over de defensie industrie strategie en in een nieuwe geopolitieke context als vervolg op. Het is uit tweeduizend achttien. Zo steunen wij de inzet op innovatie domein als raad als sensoren en cyber, maar tegelijkertijd hebben we wel een paar vragen en aandachtspunten de eerste plaats wijze waarop het belang is al een paar keer voorbijgekomen er volgens mij is iedereen het daarmee eens over het belang van het behoud van ons zelf scheppend maritieme cluster, één van onze topsectoren, omdat dit kansen biedt voor nationale en europese strategische autonomie en voor de nederlandse positie binnen verschillende vormen van eu en navo samenwerking en dat vraagt om ten minste twee concrete keuzes. De eerste kom er een deltaplan marine bouw maak als defensie ez k i n w en financiën in lijn met de aangenomen motie graus werk van een integraal nationaal maritiem industriebeleid

[0:23:39] en nemen dat kader met prioriteit maatregelen tegen het ongelijke speelveld waar de sector mee te kampen heeft. Dit kan onder meer via hoogwaardige launching customer projecten innovatieve aanbestedingsbeleid waarin naast de aanschafprijs ook borging van kennis en economische waarde een rol spelen en via een sterkere samenwerking met gelijkgestemde landen en ik hoor graag of de staatssecretaris. Dit.

[0:24:00] Verpakt.

[0:24:01] En dat brengt me tegelijkertijd bij mijn tweede aandachtspunt de financiering van alle mooie plannen in het is. Ik noemde al de launching customer projecten. Ik lees over extra inzet op start-ups en scale-ups en op de nederlandse positionering binnen europese en navo fondsen. Dat is allemaal goed, en wel, maar de vraag is hoe gaan we dat allemaal betalen en sgp voelt willen graag een concreet voorstel doen voor een speciaal revolverend fonds vergelijkbaar met de werkwijze van diverse wel wat voor al deze projecten groot en klein van grote waarde kan zijn. Noem het een strategische autonomie fonds en mijn vraag aan de staatssecretaris of hij bereid is de mogelijkheid de meerwaarde van een fonds concreet te verkennen en hierop nader op terug te komen

[0:24:43] in lijn. Hiermee parallel dringen sgp en voelt aan op een voortvarende aanpak van knelpunten rond de bancaire en financiële dienstverlening, om zo de financiering van de defensie industrie, die nogmaals nodig is voor onze vrede en veiligheid soepeler te laten verlopen en mijn vraag is wat is de inzet van het kabinet op dit punt?

[0:25:01] Voorzitter, mijn derde boodschap is zet nog meer in op speciale ecosystemen voor onderhoud rond de in stand houding van de vijfendertig is in woensdrecht bijvoorbeeld veel bedrijvigheid ontstaan en ook andere legeronderdelen, waaronder marine en landmacht hebben of krijgen wapens waar dit ook voor kan gelden. Mijn vraag is welke mogelijkheden de staatssecretaris ziet en heeft dit ook nadrukkelijk zijn aandacht

[0:25:23] als laatste. Voorzitter, de onderzeeboten, want ook vanaf dit punt is de brug snel geslagen naar de vervanging van de onderzeeboten. Sgp fractie waardeert de rapportage over onder meer nederlandse betrokkenheid bij het ontwerp, bouw en instandhouding en ook over de inzet van economische zaken inzake de kast. We hebben daarover de volgende vraag hoe worden die kast meegewogen in het uiteindelijke genieten besluit. Wat gebeurt er als uit het defensie proces? Een andere kandidaat rond dan naar het parallellen is het proces met die kans en is daar een weging mechanisme voor

[0:25:54] dat de kamer ook achteraf kan toetsen en voorzitter, daar laat ik het bij dankuwel. Mijn tijdens namelijk op.

[0:26:00] Dat klopt. Exact vier minuten maar heel keurig. Maar ik was aan wat coulanter in gelezen en interessant voor mijzelf. De sgp voelt coalitie. Die had ik nog niet eerder gehoord. Maar er wordt dat volt op deze manier ook vertegenwoordigd is in dit debat. Tot slot geef ik het woord aan de heer boswijk namens cda-fractie.

[0:26:18] Ja voorzitter, ik ben vooral blij van de quote van thierry roosevelt die die het had wel iets anders geformuleerd als ze daadwerkelijk is. Maar er was mooi. Voorzitter, complimenten voor de nieuwe defensie industrie strategie. De oorlog in oekraïne heeft een aardschok teweeg gebracht. We leven in een nieuwe geopolitieke context en in reactie daarop stijgende defensie budgetten in het westen fors en er was al een noodzaak om te investeren en het gaat alleen niet om alleen hoogtechnologisch materieel, maar ook heel simpel om voorraden, munitie of onderdelen van wapensystemen die al versleten waren want herstel operatie willen krijgen mag

[0:26:51] is hierdoor wel ingewikkelder geworden, zeker ook omdat veel materieel om goede redenen naar oekraïne worden gestuurd. Het herstel zal daarom nog langere tijd nodig hebben. Voordat defensie-industrie betekent deze actualiteit een enorme omwenteling. Vorig jaar zat ze toch nog wel als industrie in het verdomhoekje.

[0:27:08] Er was bijvoorbeeld het investeren door pensioenfondsen in defensie-industrie was in inmiddels is het toch wel bij iedereen helder dat defensie onze hoek zijn is van onze vrije maatschappij en dat daar ook een industrie voor nodig is. Het is goed om te lezen dat de brief is afgestemd met de vertegenwoordigers van de industrie en dat zou ook tevreden zijn over de eenheid inhoud en dat is in het verleden wel echt anders geweest. Meer samenwerking meer standaardisatie meer interoperabiliteit zijn hard nodig. Ik heb een debat vorig jaar al een keer gezegd in europa hebben honderd achtenzeventig verschillende wapensystemen in de vs rond de tweeëndertig. Dat geeft al aan hoe groot de noodzaak is dat wij veel beter gaan afstemmen, maar tegelijkertijd en ik had het net al even aangegeven is het ook belangrijk om de nationale industrie mee te wegen en daar ook de balans in te zoeken. Ik ben heel benieuwd hoe het kabinet daarnaar kijkt en hoe zij die balans.

[0:27:53] Dus afwegen.

[0:27:55] De brief benoemd interruptie van de heer hammelburg,

[0:27:58] Ja. Voorzitter dank want want de heer boswijk sloeg net aan op mij en ik nu op hem omdat ik denk dat we inderdaad niet heel ver uit elkaar liggen

[0:28:06] die je boswijk vraagt het kabinet om waar de balans ligt tussen nationale ondersteuning van bepaalde capaciteiten in de nederlandse defensie, industrie en naar ik begrijp dus het ontwikkelen van een europese defensie industrie, zonder dat hij die worden specifiek zou gebruikt. Waar ligt volgens de heer boswijk die balans zelf.

[0:28:24] Die boswijk,

[0:28:26] Ik denk dat we moeten realiseren dat we gewoon zelf als als nederland niet alles zelf mee kunnen maken. Dus dus nieuwe of oude industrie we vroeger misschien ooit hebben gehad. Een nieuw leven in blazen. Daar zie ik niet zoveel voor. Maar ik zie wel bijvoorbeeld op het op het mariene domein. Daar hebben we nog wel heel veel kennis die toch nog wel uniek is en ik zou het enorm zonde vinden als ie gewoon verdwijnt. En dan is het standpunt vanuit het cda. Als we dan misschien iets meer moeten betalen. Maar het heeft wel als gevolg dat we die die kennis en kunde en ook die werkgelegenheid voor praktisch geschoolde mensen kunnen behouden. Dan vind ik wel dat we die afweging moeten maken.

[0:29:02] De heer hammelburg gaat de laatste interruptie inzetten.

[0:29:06] Dank aan het boswijk ook voor vorm dan dit fijne gesprek toch als als ik zo vrij mag zijn en mag interpreteren, vindt de heer boswijk dan met mij dat ook defensie wat vaker moeten sturen op kwaliteit in plaats van op

[0:29:21] kwantiteit in dit geval als het gaat om aanbestedingen.

[0:29:25] Boswijk.

[0:29:26] Nou ik denk dat je dat je daar altijd volgens de kwaliteit moet gaan. Ik geloof dat we vandaag hadden we nieuws over over de kleding natuurlijk. Ik geloof dat dat daar juist gekozen voor de kwaliteit. Maar ik vind het ik vind het soms ook een beetje in tegenstelling dus ja. Altijd voor de kwaliteit. Maar het afhankelijk natuurlijk wat wat er op het spel staat daarvoor. Soms heb je niet de luxe om heel lang te wachten. Dus dat zou je echt een keer op keer moeten bekijken. Maar denk dat je altijd als het kan altijd voor de kwaliteit moet gaan.

[0:29:59] Dankuwel vervolgt uw betoog.

[0:30:01] Dank. Voorzitter, ik moet zeggen de heer hammelburg en kunt het hier ook best wel goed vinden. Dus misschien moet er ook woordvoerders stikstof worden dan zijn we er ook zo uit. Voorzitter, de brief benoemt ook een aantal knelpunten voor de nederlandse defensie industrie, zoals toegang krijgen tot de toeleveringsketen van andere grote europese landen en het is een aantal keer genoemd, duitsland, frankrijk, enzovoort. Welke maatregelen worden er genomen? Het kabinet om deze knelpunten aan te pakken. Ik ben heel benieuwd naar de reactie. Het kabinet wil ook de ecosystemen rondom specifieke domeinen versterken op het gebied van it cyber en of ruimte. Maar waarom wordt dan niet wat ik net al noemde de marine bouw genoemd en specifiek het nederlandse onderzeeboot ecosysteem graag een reactie dan de wapenexport. Het kabinet pleit terecht voor verdere harmonisatie met europese wapenexportbeleid bestaan, namelijk grote verschillen tussen lidstaten doordat zij de criteria op verschillende manieren interpreteren uit de evaluatie van het europese defensie fondsen twintig, twintig blijkt dat de nederlandse interpretatie van de criteria relatief strikte is en dat door het kabinet en in defensie-industrie wordt gezien als een potentiële risico voor de deelname europese defensie samenwerkingsprojecten. De gedachte is dat de europese partners geen samenwerking met nederlandse bedrijven willen aangaan als daardoor een risico bestaat dat nederland geen exportvergunning verleend van ontwikkeling van een product.

[0:31:15] Om dit risico te adresseren. Pérez presenteerde de leden bosman en van helvert in tweeduizend, eenentwintig een initiatiefnota die mijn collega's valstar en ik heb overgenomen en we doen er een aantal voorstellen om de samenwerkingsprojecten aan te sluiten bij de export controle door het land dat de hoofd wapen systeem produceert

[0:31:32] kabinet verwijzen in de brief ook na en zegt ook dat ze gaan reageren. Maar er staat geen datum in wanneer ze gaan reageren. Ben heel benieuwd naar. Dan noemde ik al even de toegang tot private financiering. De nederlandse defensie-industrie ondervindt problemen toegang tot de financiële dienstverlening en het is goed dat het kabinet de signalen serieus neemt en binnen de u op het hoogste niveau aanhoudend aandacht vragen voor de moeizame toegang tot de financiële dienstverlening en de europese taxonomie en voorstellen die hiermee verband houden. De eu, lidstaten hebben in het strategisch kompas de ambitie geformuleerd om in twintig, drieëntwintig met maatregelen te komen om de toegang van de defensie industrie tot de private sector te verbeteren? Welke maatregelen gaat het hierover en de stenig personen geven ook aan dat ze samen met ministerie van financiën ook het ambtelijke gesprek aan zijn gegaan met de nederlandse vereniging van banken over dit thema, maar daarom de vraag waarom niet op het niveau van bewindspersonen. Het is namelijk een enorm belangrijk onderwerp.

[0:32:24] Dan.

[0:32:25] De uitvoeringsagenda, innovatie en onderzoek. Alle landen in de europese de grip defensieagentschap hebben zich eraan gecommitteerd en streven naar twee procent van de defensie uitgaven

[0:32:34] te besteden aan kennis en innovatie, defensie, haal deze norm al jaren niet onduidelijk is of defensie ook streeft naar deze norm en of deze ook uit in de uitvoeringsagenda gehaald gaat worden. Graag een reactie van de bewindspersonen. En dan tenslotte, voorzitter, ik moet er toch een beetje noemen docs, defensie, operationeel kleding systeem opnieuw vertraging hebben we helaas vanmorgen moeten lezen en ik wil niet terugkijken naar deze specifieke aanpak. Maar ik ben wel benieuwd welke acties de bewindspersonen gaan ondernemen om toch de bagels zoals deze in de toekomst te gaan voorkomen. Dankuwel.

[0:33:09] Dankuwel is een interruptie van de heer valstar zijn. Derde.

[0:33:13] Yousef een beetje de europese bureau mensen tussen d zesenzestig en cda om me in laten werken. Maar ik heb ik beginnen inmiddels een beetje te verwerken. Voorzitter,

[0:33:23] dan wil ik toch ook even met de heer boswijk te kijken naar de europese projecten die inmiddels achter ons liggen. Ik ben benieuwd of hij er een paar kan opnoemen waarvan die zegt dat is echt een groot succes geweest en met dat in het achterhoofd. Hoe groot achter de kans dat het in de komende nou zullen we zeggen twee decennia. Dat is wel een groot succes gaat worden.

[0:33:40] Meneer boswijk.

[0:33:42] Voorzitter naar bromet zou ik niet zeggen dat ik heb geloof wel nadrukkelijk benadrukt. In mijn pleidooi net ook in interruptie dat ik het van belang vindt dat we artikel drie, zesenveertig wel eens wat meer mogen gebruiken als zeker gaat als het over de nieuwste producten gratis. Ik denk dat wij als vvd en het cda daar redelijk op één lijn zitten en dat collega's valstar wat meer juist probeert verschil aan te brengen die er misschien niet altijd is en

[0:34:09] ik denk ook dat het onvermijdelijk is, willen wij enerzijds efficiënt omgaan met belastinggeld en niet weer honderd achtenzeventig verschillende wapensystemen hebben. We hebben vandaag gelezen in de nrc over de verdere samenwerking tussen de nederlandse en duitse landmacht en je wilt toch zorgen dat je toch een beetje dezelfde spullen hebt dan zou je ook op op het gebied van industrie meer samen moeten gaan werken en het zal niet altijd goed gaan. Het is natuurlijk altijd makkelijk om in een land het de te opereren omdat je allemaal dezelfde taal spreekt. Maar ik denk eerder gezegd dat in de toekomst u toch meer over de landsgrenzen gaan kijken. Ook omdat we gewoon een luxe niet meer hebben om het allemaal hier nog te doen.

[0:34:49] Dankuwel. De laatste interruptie van de heer balster.

[0:34:53] Dank voorzitter, dan wil ik toch aan de heer boswijk vragen of hij dan meer gelooft in het toch om tafel gaan. De vergezichten geschetst. We moeten meer samenwerken of dat we onze eigen nationale industrie meer zouden moeten stimuleren, zodat ze ook kunnen blijven opboksen tegen het europese gegeven. Wat mijn momenteel namelijk hebben. Dat zijn de sterke duitse. Er zijn een sterke franse kortom, gaat u een beetje mee in die droomwereld die collega's hammelburg meer schetst city meer op te laten we alsjeblieft onze nationale defensie industrie versterken lijn van de vvd.

[0:35:24] De heer boswijk,

[0:35:25] Ja. Voorzitter valstar slaat gewoon heel erg plat. Je bent of voor de nationale industrie dus tegen europese samenwerking of andersom. Sterker nog, ik ben heel erg voor de nationale industrie, maar juist in het belang van de nationale industrie zou je ook europese samen moeten werken. Want als wij hier ford nederland gaan bouwen dan denken al die mensen in alle andere europese landen die eigenwijze nederlanders zoek het uit. Wij gaan het allemaal zelf doen. Dus ik denk juist ik heb het net al aangegeven. Doel dat punt is denk wel duidelijk

[0:35:57] voor niets capaciteit die we hebben. Ik heb de marine genoemd. Net dan ben ik echt wel van van mening dat we artikel drie, zesenveertig opnieuw moeten gebruiken en ben ik ook bereid om meer te betalen. Maar ik vind het ook verstandig om te kijken wat andere landen juist beter kunnen doen en dat zou je in samenwerk moeten doen. Dus het ligt echt een stuk genuanceerder en minder plat geslagen als collega's valstar doet geloven.

[0:36:18] Dankuwel. De heer boswijk en tenzij de heer stoffer nog zijn vinger op gaat. Zeker. Maar ik zie nee schudden. Dan is hiermee een voorzitter.

[0:36:27] Ik wil niet nog grotere onenigheid brengen binnen de coalitie.

[0:36:34] Dit fonds in, vooral namens mede namens heel goed. De heer stoffer goed. Hiermee is een einde komen aan het eerste termijn van van de kamer over docs en oven. Dis en artikel drie, zesenveertig is onder andere gegaan. Zelfs wapenexportbeleid is nog aan de orde gekomen. Dat is wel meer de expertise van de minister van buitenlandse handel, ontwikkelingssamenwerking nou weer niet zit. Maar goed we hebben hier drie bewindspersonen zitten hier kunnen direct beginnen of toch wel even behoefte aan een schorsing veranderen van van het is nu kunnen om tien voor beginnen of is dat te ambitieus.

[0:37:09] De heer.

[0:37:11] Nee dan dan kun je nog een keer vallen. Ook onder maar nou goed dan dan gaan we gewoon om om vijf uur beginnen weer.

[0:37:20] Is.

[0:37:21] Een verdubbeling studietijd. Dus dan en dan direct snel to the point aan de slag tot vijf.

[0:59:49] Goed. Het is vijf uur. Ik we hebben een

[0:59:55] de korte of beste lange tussen pauze gehad. Maar de ministers en staatssecretarissen en ondersteuning zijn allemaal weer teruggekeerd. Dus ik wil als eerste het woord geven aan

[1:00:05] minister de minister van defensie.

[1:00:08] Ja dankuwel en dank voor het voeren van dit debat. Denk belangrijk debat is fijn dat we hier ook met drie man sterk namens het kabinet mogen zijn.

[1:00:19] De de verdeling tussen ons land hemel langs de lijnen van onze portefeuilles. Dus dat wijst zichzelf en ik denk dat het goed is om als aftrap datgene te onderstrepen. Wat ook door veel van de woordvoerders is, is onderstreept dat wij dit dit is echt wel een strategische moment waar we voor staan en dat komt natuurlijk door de oorlog in oekraïne. En dat komt omdat we ook als als land en als continent te maken hebben met een veelheid aan dreigingen nu en in de toekomst geopolitieke spanningen en ook natuurlijk

[1:00:52] mondiale

[1:00:53] de competitie, een mondiale competitie over technologie over technologische voorsprong en dit alles leidt tot we ook bij ons tot de conclusie dat een actieve industriepolitiek voor defensie-industrie nodig is, waarbij wij moeten inspelen op die situatie, waarbij we natuurlijk samenwerken met met onze partners in europa en aan de andere kant van de atlantische oceaan in het bijzonder en ik denk dat sommige dingen die we eigenlijk al hadden geconcludeerd, namelijk dat er inderdaad meer budget moet zijn voor defensie en dus ook moet kunnen worden geïnvesteerd in materieel en technologie, dat het ook belangrijk is dat we de tekortkomingen die we hebben ook in europa als het gaat over het militair industrieel complex en het voortzetting vermogen van onze de militair industrieel complex dat we dat moeten ondervangen en moeten herstellen en eigenlijk moeten opbouwen, want de huidige situatie is inderdaad er één van welk budget dus dat is echt heel goed. Een heel belangrijke stap, maar tegelijkertijd ook natuurlijk een enorme vraag en je ziet eigenlijk dat defensie-industrieën nog dat de nederlandse defensie-industrie is of de europese schreef. De amerikaanse defensie hebben allemaal hetzelfde probleem. Het moeilijk om om te schakelen van de situatie van beperkte vraag naar grote vraag en we hebben gewoon die robuuste technologische en industriële basis nodig voor de toekomst en ook om te zorgen dat we onze positie zeker ook als je denkt aan de navo dat we die dat we er waar we ook technologisch en industrieel gezien zichtbaar de beste kwaliteit kunnen hebben dat we die ook in de toekomst kunnen garanderen en daar willen wij als kabinet ook aan bijdragen. Ik hoorde ik dacht dat de heer valstar was die zei de de dis staat als een huis. En inderdaad en ik denk dat het ook goed is, want het is eigenlijk de de is de update this to this twee punt nul dus echt aangepast aan die veranderingen aan de nieuwe geopolitieke context en ook aan de budgettaire situatie zoals die nu is die echt anders is dan die was veertig procent meer voor de defensiebegroting. Dat betekent dat er veel meer mogelijkheden zijn, maar ook veel meer noodzaak.

[1:03:16] Voorzitter, dat wilde ik bij wijze van inleiding kwijt. Ik zal een aantal vragen beantwoord. Niet heel veel vragen die direct aan mij zijn gesteld, maar ik wil eigenlijk vooral datgene onderstrepen wat wat de woordvoerders ook zeiden dat als je een actieve industrie, defensie, industrie politiek voert dan moet je daar ook een richting aangeven en een idee bij hebben en dat wordt bij ons en dat heeft u gezien in de dis twee punt nul ingegeven door de gedachte van je. Waar zit die een sterke punten. Hoe kun je zorgen dat je ook met name hoogtechnologisch. Je blijft ontwikkelen. Hoe kunnen we zorgen. Maar daar zullen de collega's veel dieper op ingaan dan ik dat mkb en start-ups en scale-ups daar een belangrijke rol in spelen we ook innovatieve zijn dat de staatssecretaris ook veel meer over zeggen. Wanneer richting hebben wij hiermee willen inslaan dan een aantal wat meer specifieke vragen die gesteld zijn. En dan begin ik bij een vraag van de heer hammelburg, want die markeerde dat de europese defensiesamenwerking onder andere een impuls heeft gekregen door de europese raad of de bijeenkomst van europese leiders in verzuim. De afspraken die daar gemaakt zijn en dat komt natuurlijk omdat daar de europese leiders hebben gezegd we willen ook europese een inventarisatie hebben van de billetjes en de politiek caps en dat is dus een belangrijk vertrekpunt ook voor ons. De kamer is hier overigens over geïnformeerd. Er is ook een bbc visie naar de kamer gegaan en we zitten natuurlijk volop in die in die uitwerking en in die in in die vormgeving daarvan en ik wil daar ook de kamer periodiek over op de hoogte te blijven stellen natuurlijk sowieso via de verslagen en de voorbereidingen van de awbz raden over defensie. Maar ik zal zorgen dat de kamer sowieso goed wordt meegenomen in alles wat speelde op dat gebied zichtbaar van vernieuwing en verbetering en intensivering van de europese samenwerking, bijvoorbeeld via pesco pdf en straks ook dat nieuwe programma dierbaar waar we dus ook niet meer aan. Alleen aan de ontwikkeling kan me ook aan de inkoop kant impuls gaan geven voor voor meer europese samenwerking.

[1:05:37] Een andere vraag. Voorzitter, die ook te maken heeft met europa. Europese

[1:05:41] deze.

[1:05:43] Van de eerste interruptie van de heer hammelburg.

[1:05:46] Ja. Dankuwel. Voorzitter, en ik kijk ik toch ook even de minister van economische zaken tegelijkertijd aan. Ik dank de minister van defensie voor dit antwoord. Ik vraag me af of de minister van economische zaken hier op deze vraag zo meteen ook nog ingaat op de europese defensie industrie, want dat bewaar ik mijn interruptie.

[1:06:00] Anders stel ik nu de vraag aan de minister van defensie.

[1:06:05] Jaren redelijk.

[1:06:07] De gemeente. Ik zal iets zeggen over de finish.

[1:06:09] Adriaanse is een beetje complex zelf opzich. We hebben ook wel wat de interruptie. Wilt u zoveel interruptie stellen dan meneer hammelburg de stellen. Maar de vraag aan de minister donkere en dan als het niet lukt. Het antwoord dan kunt u in een tweede keer nog een keer proberen bij meneer satriani.

[1:06:27] Dankuwel voor hammelburg dankuwel. In mijn betoog gaf ik natuurlijk aan dat de initiatieven die op door door de europese leiders en door de europese commissie worden genomen en die investering bijvoorbeeld van vijfhonderd miljard een miljoen precies miljoen dat dat een mooie eerste stap is en ook een historische stap tegelijkertijd als je kijkt naar waar waar we naar toe moeten en wat nodig is en verre van voldoende. Ik gaf ook een aantal cijfers aan die niet bepaald een groei laten zien van die samenwerking die zo essentieel is voor de europese defensie industrie en de markt. Dus mijn vraag is dan toch aan beide ministers en wat nog meer wordt er tussen verschillende nationale overheden gedaan om ook verdere samenwerking nog verder te bevorderen. Los van de europese samenwerking in brussel en mijn vraag was gericht aan de minister van economische zaken of de minister van economische zaken niet alleen bezig zijn met de nederlandse industrie, maar ook naar parijs, berlijn en praag wil gaan om daar verdere samenwerking te bepleiten en gezamenlijke investeringen.

[1:07:26] Om er toch enigszins ordelijk te laten verlopen, stel ik voor dat minister lang geprobeerd hier nu een antwoord op te geven en minister adriaanse komt sowieso nog aan het woord heeft deze vraag gehoord en kan ze dat in haar termijn meenemen om daarop te regelen.

[1:07:41] Meneer zo nog. Sterker nog, het nog ingewikkelder te maken, verwacht ik dat de staatssecretaris misschien ook nog wat kan aanvullen op dit punt. Juist als het gaat over concrete.

[1:07:51] Precies je toch even tot u wordt op uw wenken bediend. Meneer hammelburg. Alle drie de bewindspersonen graag een reactie.

[1:07:57] Vergeven en en mijn reactie zou zijn dat dit is wel een laten we zeggen een stap voor stap benadering. Ik denk niet dat we ineens in een soort big ben moeten denken dat alles europees moet worden. Dat zou helemaal niet de goede route zijn dan ook niet eens ook niet de manier om alle lidstaten hierin mee te krijgen, want er zijn nou eenmaal verschillen tussen de lidstaten. Wij hebben grote lidstaten met hele grote defensie-industrieën en en we hebben landen zoals nederland met op specifieke terreinen hele goeie industrie en technologie. Maar waar wij hebben ook natuurlijk veel industrie juist weer als toeleverancier van die andere industrieën die een andere landen zitten het beste kunnen kunnen werken. Dus dat daar moeten we rekening mee houden. Dus ik denk dat we in in brussel en in die ontwikkeling van die programma's per instrument. Wat ik net noemde bijvoorbeeld dat we daar moeten zorgen voordat we die stap zetten om het mogelijk te maken met de juiste prikkel, zodat samenwerking wordt gestimuleerd, maar we hoeven niet ineens alles met z'n zevenentwintig te gaan doen. We kunnen inderdaad ook heel goed met een paar landen keuzes maken zeker. Daar waar we toch al een intensieve samenwerking hebben zoals we die met duitsland hebben met de landmacht of met belgië als het gaat over de marine. Dus ik denk dat het heel verstandig is om op die manier ernaar te kijken, maar wel steeds niet achterhoofd te hebben dat het ons kan helpen ook gewoon heel simpel door door de economie als skill soms te creëren dat het inderdaad helft voor de standaardisatie waardeer hammelburg volgens mij terecht aandacht voor heeft gevraagd om om wel iedere keer heel bewust die afweging te maken of het kan of dat het de redenen zijn waarom het niet zou kunnen. Dat brengt mij vind ik.

[1:09:36] Dankuwel vervolgt uw betoog weer.

[1:09:38] Volgens mij dankuwel. Ja want dat brengt mij bij een artikel drie, vier, zes verschillende woordvoerders hebben daar een opmerking over gemaakt. Feit is dit artikel staat in het verdrag betreffende de werking van de heen. Dus dat artikel is er en dat de bedoeling is om dat te gebruiken als er sprake is van een wezenlijk nationaal veiligheidsbelang. Wij gebruiken dat ook. Daar zal de staatssecretaris denk op ingaan als het gaat over de boot en nationale veiligheid is binnen de eu een nationale bevoegdheid en ik denk dat dat ook goed is. Dat past ook in de wijk wijze waarop we in de europese unie met elkaar samenwerken. De keerzijde daarvan is dat het fonds. Wij weten wanneer we willen toepassen en we doen dat met gezond verstand en secuur zijn er landen die misschien wat ruimer zijn in het gebruik daarvan. Dat zou kunnen. En dat is lastig om dat tegen te gaan.

[1:10:35] Een interruptie van de heer boswijk,

[1:10:37] Nou precies op dit punt en ik snap dat het lastig is om het tegengegaan want daar gaan in die landen. Ikzelf over en dat is natuurlijk het hele artikel voor bedacht, maar we hebben wel was het voorbeeld genoemd en ik weet dat het waarschijnlijk niet waar is over de france onderbroeken die zelfs volgens dit artikel. Maar ik ben. Ik wil wel om omdat feeling erbij te krijgen is. Het is het mogelijk dat een soort inzicht wordt gemaakt. Hoe vaak landen hier naar rato van hun investeringen gebruik van maken, zodat wij een beetje weten van ja is het een heel groot probleem of het nou heel erg groot gemaakt. Dat zou zou mij ieder geval. Wij helpen om een beetje die context schetsen.

[1:11:13] Minister het franse product dat u noemde. Dat kan ik niet nader duiden. Dus dan weet ik niet. U weet wij zelf doen natuurlijk er zeker ook een beroep op het bijvoorbeeld juist als het gaat over onze eigen investeringen in die maritieme sector. Dus en wij vinden dat we dat ook goed kunnen beargumenteren en overigens hebben we desalniettemin plannen juist in de maritieme sector om toch te zoeken naar meer samenwerking met de noord europese landen voor de toekomst om daarop in te zetten, omdat we ook denken dat daar samenwerking die de positie in de wereld ook voor onze bedrijven sterker kan maken. Dus ik zal nog even kijken of ik nog iets beter precieze antwoord kan geven op dat overzicht van van landen. Dat weet ik niet. We weten natuurlijk vooral waar waar we het zelf doen en ik kan niet weet niet zeker of we dat ook voor alle andere landen kunnen kunnen zeggen. Een.

[1:12:05] Interruptie van de heer boswijk.

[1:12:07] Fijn dat als het hoeft voor mij echt niet op de euro of wat dan ook maar gewoon een beetje gevoel bij te krijgen en de tweede interruptie is hebben op de op de het vervolgens. U had want we willen dan misschien niet. Artikel drie, zesenveertig, drie, vier, zes met noorse landen misschien niet gaan gebruiken gaat om zo'n gesprek zou van joh. Wij zijn met met deze plannen bezig. Wij zijn bereid om op dit onderwerp dit artikel niet te gebruiken als jullie dat bijvoorbeeld ook niet doen. Hoe moet ik dat voorstellen dat je wel allebei die afspraak maken niet dat wij het laten vallen en de andere landen alsnog.

[1:12:37] Dat handhaven. Zolang geleden.

[1:12:40] Ik heb niet al direct geconcludeerd dat dat betekent dat we dat artikel niet meer zouden gebruiken. Maar ik heb meer gezegd dat het logisch is om met andere landen die misschien ook sterk zijn in scheepsbouw of in de maritieme sector toch te zoeken naar meer samenwerking en wellicht ook wel op de voor de toekomst een vorm van van consolidatie daarin te hebben want dat maakt dat het geheel meer wordt dan de som der delen. Dat is de gedachte erachter. Maar dan kijk je echt wel heel ver vooruit. Dan heb ik het niet zozeer over de projecten die nu lopen maar ik denk dat de staatssecretaris er zo nog op zal ingaan.

[1:13:14] Goed. Een. U vervolgt uw betoog.

[1:13:19] Dank, voorzitter, dat wilde ik nog een tweetal vragen beantwoorden. De eerste gaat over de gesprekken met banken en pensioenfondsen, of beter gezegd hoe zit het eigenlijk met toegang tot financiële dienstverlening voor de defensie industrie. Ik heb er al een paar keer aandacht voor gevraagd want inderdaad dat heeft denk ik. De oorlog in oekraïne. Het feit dat we nu moeten voorzien van van wapens, reserve delen en munitie en dat soort zaken. En dat we onze eigen krijgsmacht aan het opbouwen zijn aan het uitrusten heeft wel echt laten zien dat het cruciaal is dat die defensie-industrie er is en de diverse industrie heeft dus toegang tot tot financiering nodig. De gesprekken. Mijn ministerie overigens in samenspraak met het ministerie van financiën, want het gaat over de financiële sector die zijn gaande. Ik weet dat nvb banken die die zijn er staan er zeker voor voor open die gesprekken. Daar gaan we mee door. Ik heb ook in brussel aandacht voor gevraagd toen het over de zogenaamde taxonomie ging, wat eigenlijk ook toe kon leiden dat defensie-industrie zo zijn uitgesloten van bepaalde vormen van van financiering, met name private financiering en dat is dat is echt wel een knelpunt en tegelijkertijd gaat het gesprek met de industrie er natuurlijk ook over waar knelt, knelt de schoen. Nou eigenlijk. Precies. We moeten die knelpunten helder krijgen. Het is natuurlijk zeker een probleem als het gaat bijvoorbeeld over ontwikkeling, innovatie, et cetera aan de andere kant. Nu wij niet in nederland maar ook andere landen weer fors bestellingen aan het plaatsen zijn bij de defensie-industrie. Er moet natuurlijk ook zien dat de productie omhoog gaat en dat dat daar ook aan aan die kant weer dingen gebeuren. Dus we moeten in algemene zin wil ik echt aandacht vragen voor dit voor dit onderwerp en de gesprekken die gaande zijn, moeten er ook toe leiden dat we een slag dieper komen en nog preciezer begrijpen waar het dan knelt, zodat we ook kunnen kijken waar we het kunnen oplossen. Overigens bijvoorbeeld de taxonomie discussie in brussel. Daar heeft men de boodschap echt wel begrepen want dat is op dit moment echt wel bevroren wordt geen voorstel meer gedaan. Op dit moment is mij verzekerd door de commissaris breton die die defensie-industrie in de weg zou zitten

[1:15:40] dan tot slot naar beantwoord ik even een vraag die eigenlijk op het terrein van de minister van esch zit de harmonisatie van het wapenexport. Een initiatiefnota bosma van helvert.

[1:15:51] Het is natuurlijk zeg het is van een stuk voor defensie wel een ook belangrijk en aangelegen punten. We willen graag harmonisatie van het wapenexportbeleid.

[1:15:59] Gesprek daarover tussen.

[1:16:00] Drie ministeries is is gaande. Ik zal naar aanleiding van de vraag die hier vandaag gesteld door de heer boswijk, dacht ik nog op korte termijn daarop terugkomen. Maar ik moet even verwijzen naar bijles om te kijken waar waar we nu staan om te zorgen dat de reactie op korte termijn komt.

[1:16:20] De heer hammelburg. Ja, voorzitter om hier toch ook maar in deze commissie gezegd hebben want ik zit natuurlijk ook in de commissie beel s zoals die er klink ook ook weet als het over wapenexportbeleid hebben hebben die discussie gevoerd met minister schreinemacher waarbij d zesenzestig heeft aangegeven dat harmonisatie in europa echt essentieel is, maar dan wel zorgen dat

[1:16:38] de plaats waar we die lat te leggen. De nederlandse plaats is. Wij hebben een vrij stringente in inpassing van van het wapenexportbeleid, juist om onderdrukking van burgerbevolking en mensenrechtenschendingen te voorkomen. Dat is ons een groot goed en we mogen toch hopen dat de inzet van het gehele kabinet is, zoals minister mag ook heeft gezegd dat de inzet in brussel is dat we daarvoor streven in brussel dat andere landen ons gaan volgen en niet de andere kant op.

[1:17:03] Het kabinet spreekt met.

[1:17:04] De oorlog en om er nog even compleet te maken dat debat heeft plaatsgevonden. Kort voor het kerstreces ook nog met minister hoekstra. Dus er zijn zeer veel interesse vanuit het komen op dit onderwerp. Meneer.

[1:17:16] Nee dan dank aan de heer hammelburg voor deze toelichting. Ik heb net spreekt met één mond. Dus als de collega's dat daar al hebben gezegd dan kan ik dat alleen maar onderstrepen.

[1:17:28] Dankuwel meneer zolang dan is nu het woord aan staatsssecretaris ouderen. We doen die volgen. Ik dacht.

[1:17:34] Het rijtje af of d.

[1:17:36] Mensen even van van minister naar statistieken het minister adriaanse.

[1:17:41] Economische zaken. Het voorstel van de staatssecretaris. Maar misschien ook wel mooi voor de mix. Dank u. Voorzitter, misschien even echt vanuit het economisch perspectief verder dit daar staat i van industrie heel prominent in het midden en dat is ook het belang van van in onze economie. Het gaat. Het gaat over het gaat over bijvoorbeeld duizend bedrijven die ongeveer is ongeveer achtentachtig procent van de mkb is belangrijker aandeel in de technologische en industriële basis. Dus het gaat over een jaarlijkse omzet van ongeveer vier komma zeven miljard, waarvan zesenvijftig procent export gerelateerd is. Het gaat om ongeveer twintigduizend arbeidsplaatsen. Het gaat over een groot aandeel van activiteiten is er een d gerelateerd. Veertien procent. Dat is dat is voor de sector veel

[1:18:30] en als we kijken naar wat er werd een beetje de suggestie gewekt van dat we niet veel doen toch om dat evenwicht te halen. Ik denk dat we dat we wel heel wat doen maar dat het zeker meer kan. Ik denk dat dat de strekking is van dit debat. Maar zo'n in in met de industriële participatie. Dus dat we zorgen dat dat bij de aanschaf van producten productie dat er ook een nederlandse leverancier iemand die onderdelen levert op bij betrokken bij onderhoud. Daar is in totaal ongeveer negenhonderd vijftig miljoen euro. Vorig jaar in omgegaan en er was ongeveer driehonderdvijftig miljoen van gerelateerd aan die industriële participatie. Ik kom er later nog schriftelijk op terug. Maar nu die cijfers heb ik zeg ook even ongeveer is. Denk wel goed om daar een beeld van te hebben dat het toch ook wel ergens over gaat en dat is ook belangrijk. Het is een in veel gevallen ook een joes news toepassing die mogelijk is. Dus er zit ook heel veel innovatief vermogen in deze sector voor civiele toepassingen om bredere toepassing een breder toepassingsbereik te hebben. Dan kom ik veel spin-off uit veel start-ups veel dynamiek van innovatie, creativiteit. Dus dat is heel belangrijk voor nederland ook de brede zin om met innovatie te kijken. Dus die defensie-industrie daar een bepaalde mathijsen bijvoorbeeld kijkt naar radartechnologie. Een dergelijke ook een een soort vliegwiel in zijn.

[1:19:52] Er is een interruptie van de heer hammelburg.

[1:19:55] Jaar een aanvullende vraag nog op op dit mooie overzicht van de cijfers en en inderdaad ook een prachtige verhaal van van de nederlandse industrie die ook echt nog eens twintigduizend banen. Mijn vraag gaat over artikel drie, vier, zes op het moment dat een groot land groot in defensie-industrie land als duitsland, frankrijk reviews zes toepast voor de nationale veiligheid vaak tussen aanhalingstekens zeg ik er maar even vanuit mijn interpretatie en we weten dat het gros van de nederlandse bedrijven mkbers zijn toeleveranciers. Ik zou heel graag ook een overzicht hebben hoe vaak en ik snap dat de minister dit niet direct paraat zal hebben. Hoe vaak als duitsland of frankrijk. Artikel drie, zes toepast. Het nederlandse mkb achter het net vist. En als we dat artikel niet zouden hebben dat ze er wel degelijk een kans zouden kunnen maken. Ook op de duitse en de franse.

[1:20:41] Meneer jansen,

[1:20:42] Ik denk dat dit een terechte vragen, zoals alle vragen zijn terecht, maar ik begrijp de vraag van de heer hammelburg heel goed. De commissie rapporteert over de mate waarin dit artikel wordt toegepast, moet heel eerlijk bekennen dat ik die match nu niet gemaakt heb. Maar ik denk dat het interessant is om dat te doen. Dus volgens mij moeten we daar gewoon nog eens een keer op terugkomen om te kijken van hoe wordt toegepast. En wat voor consequenties heeft.

[1:21:04] Een vervolg interruptie van de heer allemaal,

[1:21:06] Ik ik vroeg eerder om mijn bijdrage om een brief over is de europese defensie strategie en misschien kan dit daar of in ieder geval de periodieke periodieke terugkoppeling naar de naar de kamer, zoals minister onlangs ook zijn. Misschien kan dit mee worden genomen. In mijn vraag is dan wel op welke termijn dat zou zijn. Maar dat is misschien wel weer iets voor de minister van defensie.

[1:21:29] Ja voorzitter, ik zal kijken.

[1:21:32] Ik hoef ik een voorzet kan doen voor een gecombineerd antwoord en ik gaf net al een toezegging dat ik hetzelfde ook heel graag over wil rapporteren. Ook wil kijken wat de consequenties daarvan zijn hoe we dat toepassen. Het zou kunnen zijn dat dat in een brief is gecombineerd. Dat stem ik graag met mijn collega's af, maar we trekken er heel nauw in op. Dus dat zou mogelijkheid kunnen zijn.

[1:21:51] Wel vervolgt uw betoog.

[1:21:53] Dank u. Voorzitter. Ik maak even een bruggetje naar als ik ga kijken want wordt ook gesproken over de marine bouw en het belang daarvan. Nederland wil zijn eigen marine bouw behouden en versterken. Het was een vraag die heer valstar. Heer stoffer heeft er ook naar gevraagd, en in dat kader gaan we ditjaar samen met de collega's van defensie, maar ook van ind en buitenlandse zaken financiën, samen met de sector aan de slag met het opstellen van de bedoeling is dan een breed gedragen strategie voor de maritieme maakindustrie

[1:22:27] waarin de marine behoudens nadrukkelijk wordt meegenomen, zijn op dit moment zijn we aan het kijken of we daar ook een gezant voor kunnen vinden in om met die die zichtbaar. De hele sector een beetje beweging kan krijgen. Hiervoor. En u biedt nu iemand aan. Maar ik zal alle suggesties meenemen. Voorzitter, en ik kom er snel bij u terug over hoe wij dat traject willen vormgeven

[1:22:51] en voorzitter even alle duidelijkheid. Er werd ook iets gezegd over contact met de sector. We hebben echt heel intensief contact met de hele industrie. Vorige week nog een grote ronde tafel gehad. We hebben binnenkort ook veertien maart. Het staat inmiddels in de publieke agenda. Dus ik kan het noemen. Ronde tafel met de maritieme sector. We doen werkbezoeken. Ik kan er een boel noemen, maar ik denk dat dat voor dit moment voldoende is. Voorzitter.

[1:23:19] Dan ga ik naar vraag.

[1:23:20] Minister is een interruptie van de heer valstar.

[1:23:23] Je eigenlijk twee vragen maar laat ik met dat laatste beginnen. Ik heb namelijk gevraagd om een industrie tafel in orde van de week ook dat in ieder geval volgens mij is ten eerste keer dat de bewindspersonen ook in die vorm met de industrie om tafel hebben gezeten, met in ieder geval de grootste

[1:23:40] defensie industriebedrijven op tafel heeft gezeten en daar ook

[1:23:45] mijn idee daarbij is om ook wat de kleinere spelers daarbij uit te nodigen hem uit te nodigen. Ik zal er geen namen noemen want ik wil ze niet tekort doen en het belangrijkste is dat wat mij betreft ook in in frequentie gaat plaatsvinden. Dus ieder kwartaal ieder halfjaar. Het maakt mij niet uit maar dat dat ook gewoon door blijven gaan. Andere landen doen dat ook. Ik zou hier graag de toezegging willen hebben dat dat ook in de toekomst gaat gebeuren.

[1:24:08] Meneer esther adriaanse.

[1:24:10] Voorzitter, en een hele goede suggestie hebben dat zesentwintig januari besproken met de tafel liever afgesproken. Dat was een divers samengestelde tafel en dat de eind van het jaar nog een keer bij elkaar komen. En eigenlijk was de afdronk dat we dit periodiek zouden moeten doen. Dus de de vrijblijvendheid zou daar vanaf mogen. Wat mij betreft. Dus als er volgende die van ditjaar nog een bijeenkomst hebben, zal dat ook een voorstel kunnen zijn aan de sector om dat periodiek te doen.

[1:24:33] Dus daarmee een toezegging.

[1:24:35] Ik ga periodiek organiseren en dan ga ik even kijken of men of iedereen er net zo enthousiast over is als wij.

[1:24:41] Toch de heer valstar,

[1:24:42] Ja. De eind van het jaar. Dat kan ook december zijn en daarmee is het ongeveer één keer per jaar ik maar goed ik heb ik begrijp alsjeblieft mijn oproepen. Ik heb liever dat het nog voor de zomer nog een keer plaatsvinden plaats van het einde van het jaar gaan schuiven. Laat ik gelijk dan mijn mijn volgende vraag stellen. Ik heb dat in eerste termijn niet gedaan, maar ik kan dat nu in een interruptie doen. Defensie krijgt er naar de begroting gehad. Er wordt met veertig procent wordt opgehoogd.

[1:25:06] We hopen dat er ook meer naar de nationale industrie wordt gekeken wat betreft samenwerking. Ik weet dat er een militair huis binnen is het k zit

[1:25:16] is. Bent u het niet met of tenminste het niet met mij eens dat daarmee eigenlijk tot team ook zou moeten groeien, kunnen die mensen. U zei het net al. Er wordt heel veel werk vertaald en dat doen ze al jaren met hetzelfde team

[1:25:30] zouden daar ook niet meer mensen voor vrij geruimd moeten worden. Willen wij ook ervoor gaan zorgen dat de nationale industrie ook een goed bediend wordt.

[1:25:37] Meneer esther adriaanse.

[1:25:39] Voorzitter, ik ben altijd heel blij als we als er gezamenlijk in gesprek komen over of onze vragen aan onze ambitie, onze verwachtingen of dat ook of die ook gerealiseerd kunnen worden qua capaciteit. Dus ik zal met dat in het achterhoofd opnieuw kijken naar de plannen die er liggen en als wij daar fricties zien of tekorten zien dan dan moeten maar eens even kijken hoe we daarmee omgaan. Bedankt voor de vraag.

[1:25:59] Dankuwel vervolgt uw betoog.

[1:26:01] Dankuwel. Ik heb nog een vraag van de heer valstar en de heer stoffer en de heer hammelburg, die vroeger naar het strategische autonomie fonds en of we daar een toezegging over kunnen doen en of wij voldoende konden aangeven dat het dat het mkb toegang had tot de financieringsmogelijkheden in nationaal en in europa.

[1:26:23] Het is heel belangrijk buiten kijf dat we zorgen dat onze bedrijven gebruik kunnen maken van het instrumentarium dat er is. Wij zoeken op dit moment of de financiering van defensiegerelateerde projecten waar ook kennisintensieve start-ups en scale-ups die daar zich mee bezighouden of er daar een fonds voor kunnen creëren, bijvoorbeeld bij in verse melk daar op dit moment geen toezegging over doen. Maar we zijn wel heel serieus aan te kijken of er iets extra's gecreëerd kan worden. Maar we hebben natuurlijk ook het european defense fonds en een cofinanciering daarin die ongeveer twintig miljoen per jaar is gaat ook best wel wat in om. En denk dat ook leuk is om te noemen dat we zes te zijn als nederland als het gaat over de deelname aan dat fonds op europees niveau dat niveau weer even een niveau toch een iets.

[1:27:10] Desalniettemin is het toch een interruptie van de heer vast.

[1:27:13] Moet altijd die ambitie natuurlijk hoger leggen en america first and second zeggen ze dan.

[1:27:19] Ik begrijp dat de minister. Nou begrijp ik. Laat ik het zo zeggen. Ik hoorde haar in ieder geval zeggen dat ze geen toezegging wil doen om een strategische autonomie fonds op te richten. Ze is er wel naar kijken. Maar ik zou in ieder geval wel op een zeker moment daarover geïnformeerd willen worden. Waarom, waaronder besluit wel of niet eens genomen om een strategische autonomie fonds op te richten. Want als dat hier ergens in het midden blijft hangen. Dan moet ik er volgende keer weer naar vragen.

[1:27:42] Ja

[1:27:43] voorzitter, ik begrijp dat want het lijkt alsof ik daar enige voorzichtigheid betracht. Het gaat mij meer erom dat we heel veel fondsen heeft heel veel financieringsmogelijkheden hebben en dat eigenlijk een van mijn grote uitdaging is om de samenhang daarin een beetje te bewaken en ik erg goed te begrijpen waar het probleem zit en het zitten een aantal gevallen vaak ook bij de toegang. De vindbaarheid de begeleiding erbij. Dus het is niet altijd dat er dan nog een extra fonds moet komen. Maar in dit geval de vraagstukken die er leven zijn we wel serieus aan het kijken of er iets in gerealiseerd kan worden, kan alleen daar nu nog geen toezegging over. Ik moet die andere dingen meenemen in de afweging.

[1:28:17] Dankuwel. De heer stoffen heeft een interruptie.

[1:28:21] Ja voorzitter, ik ben opzich wel blij dat de minister zegt van niet. Nog weer een extra fondsen. Ik zou het op zich heel geprezen als het inderdaad gekoppeld kan worden met bijvoorbeeld in personeel, waarbij dan wel geborgd. Mijn vraag of er ook echt geborgd kan worden dat ook dat die hele range aan bedrijven die hierin speelt dus ook die scale-ups start-ups. Maar de meeste noemen ze het begin al dat je ook echt wel de kans krijgen dat niet. Straks denken. Het is gekoppeld. Maar qua voorwaarden voldoet naar die dus als de minister ook aangeven. Dat neem ik allemaal mee. Dan moet ik eerst daar ben ik best wel blij mee want daar heb je het vehikel ook al staan scheelt wellicht tot een hele hoop tijd en misschien voor de zomer. Waarom zijn maar als een beetje met een knipoog voorzitter.

[1:29:01] Dankuwel meneer adriaansens.

[1:29:03] Ik kan een deel van de vraag positief beantwoorden. Ik ga alle opmerkingen van de heer stoffer meenemen bij de reactie. Het tijdpad heb ik wel het najaar nodig om daar echt een uitspraak doet.

[1:29:16] Meneer stoffen, voor een extra interruptie.

[1:29:18] Dat laatste was ook maar een beetje met een knipoog. Ik snap dat je dat gewoon niet. Een, twee drie maanden voor elkaar. Het najaar betekent dat we zijn voordat de begroting. De begroting is. Het kader fancy lijkt ons afkwam. Als we dan wat informatie te krijgen, dan zou ik eigenlijk best wel heel gelukkig mee zijn.

[1:29:33] Meneer adriaanse.

[1:29:34] Daar gaan we ons best voor doen.

[1:29:37] Dankuwel.

[1:29:39] Dan is het waar u vervolgt uw betoog.

[1:29:42] Dank u. Voorzitter misschien toch nog even een paar zaken over of dus voldoende zorgen dat we ook het mkb kan meeprofiteren. Het is buiten kijf dat het belangrijk is dat ook mkb-bedrijven kunnen deelnemen aan de europese instrumenten, zoals het europese defensie fonds de cofinanciering noemde ik al ditjaar vorig jaar was er twintig miljoen, maar ook omdat toegankelijk te maken hebben we ook het rivm in stelling gebracht die bedrijven begeleid om te kijken of zij hun aanvraag kunnen doen

[1:30:13] en de voorstellen worden onder andere beoordeeld op de mate waarin het bijdraagt aan de grensoverschrijdende samenwerking van het mkb en daarvoor is ook een bonus beschikbaar in die in dat fonds. Dus het wordt gestimuleerd.

[1:30:27] Het kabinet. Maar dat zijn minister ollongren net ook al is dat we aan het kijken zijn naar het dus dat herhaal ik hier dan nog maar bij

[1:30:36] en volgens mij hebben daarmee in ieder geval een mooi pakket van de goed blijven kijken of dat voldoende is.

[1:30:44] Ik weet niet. De heer hammelburg wil nog een interruptie plegen, maar volgens mij op het einde en ik weet niet of veel wel op dit punt. De heer hammelburg voor uw vijfde interruptie.

[1:30:54] Het is goed dat u daar een herinnert. Voorzitter, dank aan de minister voor voor dit antwoord. Als het zien hoe het mkb het soms nog lastig vindt om om de juiste potjes te vinden, dan is dat ook een discussie die we vaak met de minister van handel hebben en fijn dat het kabinet in beide ministers ook zorgen ervoor gaan zorgen dat het mkb in nederland geholpen wordt ook defensie mkb geholpen wordt om de juiste weg in brussel te vinden voor de juiste voor de juiste instrumenten. Probleem is vaak ook dat we de toegang tot de duitse markt, tot de belgische markt tot andere europese markten. Dat dat voor juist voor midden en kleinbedrijf heel ingewikkeld is voor de grote bedrijven niet en dat geeft ook aan. Dat blijkt ook uit alle onderzoeken openbaar ministerie van bzk uitgevoerd. Dus mijn vraag is dan ook een minister adriaansens hoe we ervoor gaan zorgen. Misschien in samenwerking met de minister van handel. Hoe defensie mkb nederland ook die aansluiten kan krijgen, bijvoorbeeld op de duitse markt in andere grote europese markten.

[1:31:45] Minister adriaansens.

[1:31:47] Er-voorzitter. Daar hebben we in eerste instantie dat instrument van industriële participatie voor gereed zeg maar waar wij mee handelen en en dat dat werkt dat. Dat kost wel tijd dat intensief maar levert ook resultaat op zoals ik zei vorig jaar als ongeveer driehonderd vijftig miljoen aan omzet gegenereerd via die industriële participatie en dat is zichtbaar. Het instrument zoals we dat nu doen en dat is wel heel gericht, maar heeft wel effect.

[1:32:16] Ja, vervolgt uw betoog alstublieft.

[1:32:20] Dank u dank u. Voorzitter, de vragen rondom de onderzeeboten brief daar vroeg de heer stoffer nog naar

[1:32:28] hoe de ica wordt meegenomen in de besluitvorming

[1:32:33] die trajecten onder lijden dat ik traject onder leiding van ez k en het offerte traject van defensie. Dat loopt. Ik loop inderdaad parallel,

[1:32:41] zowel die offerte als die i k voorstellen die moeten uiterlijk eind juli door de kandidaat werven zijn ingediend, zoals ook een brief. We hebben ook in de brief toegelicht naar aanleiding van uw motie van de motie van de heer stoffer er-voorzitter zal de economische zaken ook de evaluatie van de i k voorstellen aanbieden aan de ministeriële commissie onderzeeboot vervanging dat ze mc ov als input voor de besluitvorming. Dus dat heel expliciet maken.

[1:33:08] Defensie heeft in het offerte verzoek opgenomen dat de kandidaat leveranciers met economische zaken overeenstemming moeten hebben over de i k en dat dit randvoorwaardelijk is voor het tekenen van het contract tussen defensie en de leverancier

[1:33:22] en na beoordeling van die geldige offertes door defensie en de verificatie van de voortgang van de i k zal er een voorlopige gunning besluit worden gemaakt en de tweede kamer wordt door het ministerie van defensie. De staatssecretaris waarschijnlijk maar zo heb ik het niet begrepen in het eerste kwartaal van tweeduizend, vierentwintig geïnformeerd worden over de keuze voor producten. De geselecteerde werf met de daarbij vastgestelde oplevert termijn en prijs.

[1:33:50] Zoals de heer stoffer ook verzocht. Voorzitter, zal in die brief dan ook worden gerapporteerd over de afwegingen ten aanzien van i k

[1:33:59] en als het parlement zich heeft uitgesproken. Dan wordt het voorlopige besluit omgezet in een definitief besluit

[1:34:05] en dan kan het contract getekend worden. Stad is de procedure die nu voorligt

[1:34:10] die gehanteerd wordt.

[1:34:12] Voorzitter, een andere vraag die ik al heb. Volgens mij voor een groot deel hebt beantwoord is van de heer boswijk die vroeg hoe wij toegang krijgen tot de grote ketens en eigenlijk mijn antwoord op eerdere vragen rondom de industriële participatie. Zoals wij dat toepassen, is echt het belangrijkste antwoord op die vraag

[1:34:35] en dat we daar dus ook de voortgang ervan over rapporteren in de loop van ditjaar.

[1:34:40] Er was nog een vraag, voorzitter van die eigenlijk zich meer op mijn collega. Tot mijn collega's richten minister van who s van moet ik even kijken van wie die was. Het ging over dat er geen samenwerking mogelijk zou zijn met nederland vanwege restrictieve exportvergunningen en over de initiatiefnota.

[1:35:00] Er was van de heer bos,

[1:35:03] En het kabinet werkt aan die brief over de mogelijkheden om aan te sluiten bij verdrag tussen frankrijk, spanje en duitsland tunnel verder dan vierde partij bij zouden kunnen kunnen worden, zodat we ook wederzijdse erkenning hebben van onze exportvergunningen, wat de werkbelasting ook kleiner zou maken.

[1:35:20] Dat wordt ook genoemd. Coalitieakkoord staat ook weer in. Het is beschreven en ik heb begrepen van de minister van esch dat zij binnenkort daarover een brief aan de kamer stuurt

[1:35:29] en overigens is ons ministerie daar goed bij aangesloten.

[1:35:32] Dat was 't voorzitter.

[1:35:34] Dankuwel minister adriaanse. Dan ga ik nu toch wel echt het woord geven aan de enige staatsssecretaris in ons midden staatssecretaris van der maat.

[1:35:42] Dank. Voorzitter paar dingen een reactie aanvulling reflectie op en dan kom ik bij de te vragen.

[1:35:52] Drie, vier, zes gesprek. Ik zou echt willen benadrukken dat dat echt een eerste plaats begint bij het operationeel concept.

[1:36:00] Het is niet langs de lijn van drie, vijf, zes kansen of ingewikkeldheden niet langs de lijn van wie heeft nou wat te bieden aan industriële kwaliteiten, maar het begint echt bij. Gewoon een inhoudelijke opvatting over hoe moeten landen met elkaar samenwerken? Hoe zorgen ervoor dat doctrines dichter bij elkaar komen? Hoe zorgen ervoor dat naar bijvoorbeeld.

[1:36:19] U heeft kunnen lezen over over de landmacht, maar ook wel een martine begint bij een inhoudelijke ideeën over hoe je gaat samenwerken met je met je buren of met iets verder weg dan dan buren. En wat volgens mij ook gaat gebeuren. Alle europese landen er absoluut moment om alle europese landen leggen vos meer extra geld tot op de plank. We gaan ook allemaal forse investering. Dat zie je bij ons. Dat zie je bij andere landen en ik denk, zoals bijvoorbeeld op het maritieme vlak en kom ik dadelijk op terug ze misschien ook wel iets van een logische vanuit de inhoud afgeleide

[1:36:48] sub regionalisering ben europa komt tussen no breder dat wij met de belgen nu dingen samen doen. Het is niet voor niks dat u al meer. Maar als hebben geïnformeerd over de ambitie om bijvoorbeeld ten opzichte van onze fietser is maritiem omdat niet alleen maar aan onze te doen. Roept ons op om dat samen te doen bijvoorbeeld duitsland of een aantal landen in het scandinavische gelegen.

[1:37:11] En dan komt het inhoudelijke idee wat we hebben over hoe kunnen wij invulling geven aan onze krachtige marine en samenwerkingsverband komt naarmate je inhoudelijk daar verderop ruimte komt natuurlijk ook de gesprekken. Maar wie heeft dan wat te bieden om ook het beste

[1:37:23] schip te bouwen was de vloot te bouwen en dan komt investeringskant en tegelijkertijd de onderhouds kant bij elkaar. En dan ben ik het meteen helemaal met u eens

[1:37:32] dat we dat we het heel veel te bieden hebben. We zijn ook zo zelfverzekerd dat eigenlijk alle grote een beetje de halvering of de halvering. De de helft van onze vloot zijn we de komende jaren die beslissingen vallen allemaal weet je nu tussen nu en de komende drie, vier jaar of het nou gaat over de onderzeeboten fregatten visser van ga zo maar door. Dat zijn allemaal drie van zes projecten is even een misverstand wegnemen alsof alsof we

[1:37:59] de franse een onderbroeken. Drie van zes doen aan wij niks is gewoon negentien vragen maar wel afgeleid van de inhoud echter afgeleid van de inhoud aan afgeleid van industriële kracht die wij hier hebben en dan hebben wij een aantal zeer mooie power houses zijn in nederland aan een enorm unieke toegevoegde waarde toeleverancier skaten en dan

[1:38:22] is het inderdaad zo. Volgens mij dat als afgeleide van de internationale gesprekken die minister van defensie volop voert en ik ook met regelmaat. Dat is natuurlijk goed aan het kijken zijn. Hoe kan als afgeleide van een inhoudelijke samenwerking. Onze toeleveranciers ketens ook bij de grotere landen meer aan de bak komen en niet omdat ze nederland zijn maar gewoon omdat ze goed zijn, omdat ze de beste zijn. Dat is in iets makkelijkere taal die achttien pagina's die u ik geschreven. Mijn beleving. Kern van de zaak van wat we aan het doen zijn want begint echt bij de inhoud aan het begint met gesprekken ook met met de sector zelf. Ik snap de rolverdeling. Dus u moet mij opjagen dat ik dat ik meer moet doen. Maar het is ook mijn rol om te zeggen nou nog los van het gesprek. Wat de afgelopen week hebben gevoerd. De de werkbezoeken die ik samen met nhtv afleggen. De industrie weten ons te vinden, kan het nog meer aan uw aanmoediging zeer gehoord. Gaan we gaan we doen, maar ook daar is niet zo dat we nadat dat dat we

[1:39:16] onze agenda stilstaat op dat punt. Maar ik hoor u ook zeggen. Misschien moeten we nog iets meer over communiceren. Dus laten we die handschoen ook gaan oppakken.

[1:39:23] Sluit me aan bij de opmerkingen over.

[1:39:27] Op staatssecretaris zijn ineens twee interrupties je valstar.

[1:39:31] Voorzitter, de vraag of het kopje maritiem nu al helemaal is geweest of er komt nog terug naar de voorwaarden.

[1:39:36] Hasan, toch geen interruptie op dit. De heer boswijk.

[1:39:40] Nou even over artikel drie, zesenveertig ik de lijn vanuit het cda is ook puur vanuit de inhoud en dat is denk ik ook heel mijn pleidooi geweest voor je moet toch kijken van waar kunnen wij ons meerwaarde bieden en goed wat wat ik net al met de minister even heen en weer praten maar dan blijft mijn punt staan dat ik mijn oren niet kan sluiten voor elke keer en ik denk dat mijn collega's dat ook hebben. Elke keer als je op een congres ben of bij bedrijven. Dan krijg je continu te horen. Alle andere landen. Doe heel veel. Drie, zesenveertig en wij niet en ik kan niet beoordelen of dat zo is. Ja of nee en daarom ook zojuist het verzoek van ja ik kan het op een of andere manier en hoeft van mij echt niet op vijf komma maar dat soort inzichtelijk gemaakt worden van is dat is dat daadwerkelijk zo ja of nee. Dus vandaar. Dus ik snap ik merkte een beetje irritatie over de france onderbroeken. Maar het is wel nabij. Het is heel simpel. Dat zijn wel de voorbeelden die je continu hoort en ik ik kan als bescheiden kamerlid niet beoordelen of het ergens op slaat. Ja of nee. Dus vandaar dat ik hier op tafel.

[1:40:44] Verleg,

[1:40:45] Dankuwel de staatsssecretaris.

[1:40:47] Vastzitten. Ik ik zou ik een andere werk afspraken willen maken want heel veel tijd gaan besteden aan aan overzicht retro perspectief enzovoort. Maar ze hetzelfde als met de red tape discussie het ook met met industrie over gesproken. Ik zeg ik ben misschien iets te vrijen taal het allemaal een beetje klaar met die algemeenheden.

[1:41:07] Ik zou u willen meegeven als u op die borrel bent of bij die gelegenheid bent

[1:41:11] noem mij dan het project

[1:41:13] en dan gaan we op basis van het project gaan we kijken of we goed zaten of niet, want er is hetzelfde als met red tape. De wmo organisatie, defensie, materieel, organisatie is niet snel genoeg. U heeft nota bene zelf waarvoor dank te stap gezet over hoe we meer versnelling kunnen brengen. Demo organisaties volop in ontwikkeling om op een andere manier meer integraal weer sneller met projecten te werken op het moment dat iemand tegen mij kan zeggen. Maar daar heel specifiek op die verdieping of die afdeling heb je iets gemist. Prima. Gaan we naar kijken wat voor beide algemeenheden ook ten aanzien van tarieven. Zes. Dan hoor ik graag waar naar uw gesprekspartner bij welke grond dan ook vind dat we de kans gemist hebben, dan kunnen we daarover een interactie komen

[1:41:53] en op die manier. Laten wij ook op zo'n manier met elkaar het want anders gaan we tijd besteden aan overzicht een dan. Ik zou dat graag gewoon sneller met de korte lijnen operationeel willen toe.

[1:42:03] De heer boswijk, nog reactie op.

[1:42:07] Heel eerlijk. Ik blijf toch wel bij dat ik het wel fijn vinden wat feeling mee te krijgen wanneer andere landen die die de artikel drie, vier, zes gebruiken en tuurlijk prioriteit één is nu vooral de dingen aan aankopen. Dus als het wat langere tijd neemt. Maar ik blijf toch bij dat ik het. Ik wil. Ik wilde wel wat viel mij hebben dus dus ik daarna als ik zou kunnen krijgen. Toch graag. En tegelijkertijd als ik hoor iemand begint hierover ga ik meteen opschrijven joh. Waar is het geweten. Dan zal ik ook meteen de staatssecretaris bellen. Maar ik wilde wel gewoon viel mij bij. Wij krijgen.

[1:42:38] Staatsssecretaris vastzitten. Volgens mij.

[1:42:40] Wat wat we kunnen doen is ten aanzien van onze eigen fractie en vingers kijken hoe dat zit. Ik vind het wel ingewikkeld om nu allerlei landen en hopen op te gaan bellen hoe dat we er bij hen zit. Maar ten aanzien van ons onszelf.

[1:42:53] En dan zie je bijvoorbeeld jaar of dat veel of weinig is waar bijvoorbeeld een spend analyse gedaan een analyse gemaakt van van waar landen naar onze investeringen twintig,

[1:43:06] twintig, eenentwintig. Volgens mij als ongeveer de helft land gewoon in de nederlandse industrie.

[1:43:12] Misschien dat we dat soort dingen ook al te weinig communiceren. Even los van of we dat veel of weinig vent zou best kunnen kijken of de geïntegreerde reportage. Misschien is er wel een plek maar laten we eens even zoeken naar hoe we dan op de juiste plek materiaal leveren waar u uw voordeel mee kunt doen. Maar ik zou het wel echt wel zelf willen houden, want anders wordt het een soort van exercitie dat wij informatie van allerlei andere moeten gaan opvragen.

[1:43:35] Dankuwel. Er komen nog meer interrupties. De heer valstar.

[1:43:39] Ja, zodat met artikel drie, zes bezig zijn en toch maritieme cluster een beetje te pakken. Lijkt er in ieder geval een proberen konden straks misschien nog op terug. Artikel drieënzestig het inderdaad toegepast op het kon het spoor chip en vergat onderzeeboten, maar ik moet bij deze drie projecten wel constateren dat in ieder geval kon het spotje wordt roemenië gebouwd gaat worden waarschijnlijk in de toekomst roemenië gebouwd en onderzeeboot worden ook in nederland gebouwd.

[1:44:01] Dus.

[1:44:01] Hoe rijmt de staatssecretaris dat dan met de uitspraak. Nederland wilde eigen marine bouw behouden en versterken. Want ik krijg dat niet helemaal in elkaar geklonken. Ik vind het goed dat artikel drie, vier, zes voor deze drie projecten zijn aangehaald en ik wil tegen de collega's. Ook zijn volgens mij rapporteert defensie dat er gewoon heel keurig. Wij krijgen a tot en met d brieven en er staat wel of niet in of artikel drie, zes wordt geraadpleegd. Maar ik vind het belangrijker om daarop door te gaan op artikel drie, vier, zes. Hoe dat nou in de nationale industrie. Want ik zie dat met deze drie projecten bijvoorbeeld niet.

[1:44:28] De staatsssecretaris,

[1:44:31] Dan pak even het kopje maritiem en de breedte wij u verband een aantal dingen

[1:44:39] met elkaar die tot de conclusie leiden waar ik me in ieder geval niet in kan vinden. Want inderdaad tarieven zes de projecten die je noemt zijn tarieven zoals die zijn nederlandse bedrijven gaan inderdaad te bouwen, vindt regelmatig plaats en roemenië.

[1:44:56] De vraag is hoe erg dat is. Dit zijn projecten gaat over vos geld

[1:45:03] dus niet over of een paar tientjes meer of minder. Dus heel goed dat boswijk aangeeft van mag soms ook wat meer kosten. Maar dat loopt echt in de papieren

[1:45:13] het land bij een nederlands bedrijf. Maar ik denk veel relevanter is nog een vraag is wat er dan wat er gemaakt wordt in roemenië daar niet helemaal over uitweiden. Maar het is niet zo dat alles gemaakt wordt op het blijkt dus dat het verschillende technieken die op verschillende plaatsen. Laat me zeggen aan het schip worden worden toegevoegd.

[1:45:29] Maar de grootste stap voorwaarts die we de komende periode te maken hebben is op het gebied van gemeente. Ik denk echt zeker gelet den helder. Ik ben vorige week vrijdag nog uitvoerig in den helder geweest dat het dat is echt massief daar op ons afkomt.

[1:45:42] Je ziet daar een groot masterplan. Wat in ontwikkeling is meteen de vraag. Maar kun je stoffen of boswijk ten aanzien van onder andere de onderzeeboten niet van instrumenten gemeente het spel. U wilt u allemaal nog nader over geinformeerd. Maar als je daar ruimtelijk kijkt wat daar staat te gebeuren staat precies de vraag die we hebben te beantwoorden vanuit het onderhouds concept, maar ook vanuit onze onze per agenda. Onze personeels agenda hoe zorgen er voor en ik denk dat den helder daar een hele goede omgeving voor is. Hoe zorgen ervoor dat wij de handjes bij elkaar weten te brengen, dat wij de faciliteiten bij elkaar weten te brengen en dat er meer synergie gaat ontstaan tussen de onderhoudswerkzaamheden die wij te doen hebben en die andere te doen hebben overzicht om een misverstand weg te nemen. Ik meende dat u zei dat beeld in ieder geval zo kwam bij mij over dat ten aanzien van beheer en onderhoud de demi organisatie dat allemaal zelf te doen. De helft wordt gewoon gedaan vanuit de markt. Dat gaat over substantiële bedragen. Er is de achterstand is beheersbaar. Maar dat heeft de wetten maar mee te maken dat wij de schepen die gewoon op zee zijn. Die hebben we ook een eigen ritme. Dus de beheersbaarheid of de achterstand zitten er dan eerder in dat ze nog niet op de wal kunnen vanuit de operatie die ze aan het doen zijn ten opzichte van zou ik niet ook weggezet kunnen krijgen en aansluiting op de minister wat zij heeft gezegd voordat maritieme masterplan vanuit de fancy sluiten er heel graag bij aan vanuit de marine component en dat gaat dat gaat inderdaad over gemeente een concept tot gaat over een personeels concept, want het gaat ook over forse vastgoedinvesteringen aan de afweging die we op dat punt hebben te maken.

[1:47:17] Dus.

[1:47:19] Wij vinden elkaar volgens mij misschien nog niet helemaal over waar we nu staan of tot wel goed genoeg is, maar wel over dat we nog stappen voorwaarts moeten gaan maken dat we dat ook gaan doen.

[1:47:29] Dankuwel nog een vervolg interruptie van de heer valstar.

[1:47:33] Ik heb er nog wel wat niet.

[1:47:36] Vijf. Dus het woord.

[1:47:37] Dan spaar ik nog eventjes op.

[1:47:41] Oké.

[1:47:42] De heer hammelburg gaf ook de vinger, de allerlaatste interruptie van de heer hammelburg.

[1:47:47] Ik proef wat misschien is dat de verkering wat ergernis bij de staatssecretaris over de behoeften van deze commissie vaak om heel veel informatie en heel veel eisen die waarvan je af kunt vragen. Inderdaad of dat wat oplevert in het debat of in besturen in de wijze waarop we hier besluiten nemen en vaak gaan ook wel mee dat dat laat ik dat maar eerste opmerken. Maar als die gaat over de verhalen of de suggesties die keer op keer worden gedaan over artikel drie, vier, zes. De ene kant op dan wel de andere kant op door de nederlandse industrie door de grotere bedrijven, maar ook door het mkb, maar ook als ik in praag ben en daar spreekt met politici uit defensie-specialist uit verschillende landen en de literatuur lezen en experts hoor dan dan horen we toch vaak dat het dat er problemen zijn onder artikel drie, zes. Juist voor de wat kleinere landen dat ze dat duitsland en frankrijk zich toch als mastodonten gedragen en dat heeft een impact op. Ook het nederlandse midden en kleinbedrijf.

[1:48:40] Dus ik ja ik ik verzoek de staatssecretaris toch ook om daar even mee te denken en te kijken hoe we toch dat betere inzicht kunnen krijgen in hoe dat een beperkende werking zou kunnen hebben op onze nationale industrieën en of er toch niet die dat europese gevecht aan moeten gaan.

[1:48:55] Staatssecretarissen.

[1:48:58] Ik denk

[1:49:00] onszelf kennende moeten we

[1:49:04] moeten we niet als een gevecht zien. Het is ik zie het eerder als een dans en dat dat heeft ermee te maken dat ik defensie-industrie afgelopen jaren leren kennen en gewoon zie hoeveel kracht wij hebben

[1:49:16] hoeveel mooie dingen zijn ze niet een aan en uitknop. Het is niet een nul of een één. Het is volgens mij moet je in de tijd zien is heel veel zit er geen irritatie in onze gesprekken tegendeel. Ik vind alleen dat we het

[1:49:28] het inhoudelijk moet benaderen. Dus het gaat niet om tarieven. Zes. Het gaat om

[1:49:34] hoe houden we nederland veilig? Hoe werken landen helemaal eens met de heer hammelburg naar de toekomst toe op dat punt intensieve samen landen gaan fors investeren logischerwijs kijken dan welke landen hebben wat hun kwaliteit te leveren en volgens gaan we daar weer stappen voorwaarts te zetten om te kijken hoe we dat goed bij elkaar kunnen brengen

[1:49:52] ten aanzien van de mastodonten, duitsland en frankrijk. Ik denk dat het gesprek wat wij dus nu met duitsland inhoud aan het voeren zijn

[1:49:59] en dat er logischerwijs dus een behoefte uit naar voren komt onderzoek nog steeds steeds meer ook over. Dus of hetzelfde materieel hetzelfde spullen te beschikken. Meteen erachteraan komt dan natuurlijk de vraag en dat is ook tarieven zes daar bij een kansen. En wie gaat dan welke aanbesteding doen. Soms kan nederland te doen. Ook voor duitsland soms duitsland te doen ook van nederland. En dan is het niet voor of tegen tarieven. Zes. Dan is het hoe gaan we ervoor zorgen dat is ook twee landen op die manier samen. De gezamenlijke markt van duitsland en nederland kunnen inzetten en de kwaliteiten. Daaruit kunnen trekken. Hoe zorgen we ervoor dat als je langjarig bijvoorbeeld een innovatie traject met elkaar inzetten dat je dan ook het juridisch kader hebt om dat te doen

[1:50:37] en dat is niet van vandaag of morgen geregeld en natuurlijk niet naïef zijn een aantal landen die die gesloten ketens hebben. Dat is het hele ook een onderzeeboten casus spreken we daar met elkaar over.

[1:50:49] Maar die ketens bij andere landen die doorbreek je volgens mij op moment dat je met met toegevoegde waarde komt

[1:50:56] want dat zei u zelf ook

[1:50:58] alle parlementen zijn volledig overtuigd van hun eigen dat er zo heel veel kwaliteit en het land aan. Uiteindelijk zal de markt zelf een keten openbreken op het moment dat ze waarde kunnen toevoegen en dat is ook misschien even toch nog nog een bruggetje naar het gesprek. Wat met de minister van ez kaas gevoerd over het over het fondsen op de bedoeling zijn we het eens is toezegging. Ook ook mede namens defensie gezamenlijke toezegging,

[1:51:20] maar het spannend. Daarin wordt natuurlijk als stoffer zijn dat even richting de minister is t k en u noemde zelfs een vesten, vesten nel is dus zelf heel erg thematisch. Wel zijn ze tot focus gekomen

[1:51:33] en dat is dus het spannende gesprek hier wij ook met de industrie besproken. We gaan niet met een soort van innovatie sproeien door nederland heen. Juist als afgeleide van die inhoudelijke redenering zullen we heel goed moeten kijken. Helemaal voor wie gaan we dan

[1:51:46] onze innovatiemiddelen inzetten en op welke manier gaan we dat doen. Subsidie is dat een participatie zijn de leningen is dat op een andere manier, maar juist het gesprek om tot focus te komen is voor mij key om ook een potje te kunnen breken bij andere ketens waar we nu nog niet inzetten. Juist dat gesprek vraagt volgens mij ook tijd maar op de bedoeling vinden we elkaar verder over ondersteunen. We vinden elkaar lounge en kust. Maar we vinden elkaar ook. En dus snellere opschaling die nodig is.

[1:52:13] Dankuwel uitgebreid antwoord op een uitgebreide vraag. Dan geef ik nu het woord aan de heer stoffen. Die heeft ook nog een interruptie.

[1:52:20] Een hele beperkte. Voorzitter, ik had verwacht. Staatsrecht is nog een staatsssecretaris nog een opmerking van de heer balster zou weerleggen, namelijk die onderzeeboten zullen toch al in het buitenland gebouwd worden was ongeveer strekking. Ik begrepen kijken waar mijn voorkeur ligt waar ze gebouwd geworden. Dat is wel helderheid door wie dan ga ik niet benoemen maar nunspeet. Nee daar hebben we te weinig water dat maar ik heb van alle partijen die meedoen begrepen dat de intentie is om die onderzeeboten op z'n minst in nederland te bouwen. Ik dacht de staatsssecretaris doet dat er nog wel even. Maar misschien doet u dat nog naar aanleiding van dat ik dat nu toch wel even zou benoemd.

[1:52:58] De staatsssecretaris, geheel compacte vraag,

[1:53:01] Ja ik vond het antwoord van de minister bzk echt honderd op compleetheid. Dus ik heb ik heb daar eigenlijk niks aan toe te voegen en u vraagt mij nog van wat er iets te zeggen over waar het onderzeeboten dan gebouwd. Dat dat is echter afwachten op het moment dat wij die

[1:53:15] dozen openmaken en de punten gaan tellen en er ook een die trajecten aan vastzit.

[1:53:22] Dus ik heb op dit moment zeker niet naar de brief die we hebben gestuurd, hetgeen geen extra opmerkingen in die richting te maken.

[1:53:30] Helder dankuwel. U vervolgt uw betoog en er is al heel veel gezegd. Dus ja ik ik in dictum.

[1:53:36] Nou volgens mij is gewoon omdat er meer in gesprek hebben dan dan vraag voor vraag afhandelen denk ik dat al heel veel voorbij is gekomen. Dus ik ga even kijken wat ik nog heb gemist masterplan maritiem hebben gehad.

[1:53:49] Ecosystemen onder andere een vraag vanuit de sgp en woensdrecht veel bedrijvigheid ontstaan mogelijk zeker ook daar ben ik geweest. Ook daar met bedrijven gesproken ook dat hebben we samen gedaan

[1:54:01] en wat je dan ziet is morgen ga ik bijvoorbeeld over de stikstof problemen praten om het juist verder te helpen. Ook in woensdrecht. Dus meende al een samenwerking tussen boswijk en hammelburg op stikstof. Misschien dat u dus ook defensie casuïstiek dan mee kunnen nemen om ontstaat te helpen om te zorgen dat we daar niveau onze motoren proefdraaien faciliteiten van de grond kan krijgen. Een vergunning daarvoor ook rondgaan krijgen

[1:54:24] op het gebied van onderhoud is nog veel te winnen. Volgens mij daarover gesproken over maritieme vlak, maar zeker ook heer landmacht gerelateerd, bijvoorbeeld van de boksers. En nou daar ga ik binnenkort op bezoek en dus we kijken naar op de volle breedte wat er natuurlijk kunnen doen die boswijk vroeg nog ecosystemen onderzeeboten. Denk dat dat voldoende aan bod is geweest

[1:54:44] onderzeeboten als zodanig ook ten aanzien van de ica en het samen oplopen van die processen heeft de minister van ez k net geantwoord. De vraag van de heer boswijk

[1:54:55] gaan we niet naar die twee procent toe dan kennis en innovatie. Dat is het perspectief. Wat we wat we hebben nu is het zo dat er innovatie budgetten eigenlijk meegroeien in verhouding, zoals ten opzichte van de rest in de begroting zaten en we moeten het ook weggezet krijgen. Dus daar budgetten groeien vos.

[1:55:17] Maar we gaan dus naar die norm toe. Dat is de ambitie.

[1:55:21] Maar dat was in een tijdspad. Gelet op waar we vandaan

[1:55:24] dan. Tot slot docs het bericht van vandaag opnieuw vertraging

[1:55:32] zit een enorme geschiedenis alvast. Ik lees ook met met veel interesse de comments op pak lijkt vandaag dat dat zijn natuurlijk aanmoedigen om het hoogste tempo vast te houden. Maar in die and is het wel als je het afzet ten opzichte van de laatste stap die we die die we hebben gezet, draagt proeven omdat we de kwaliteit willen halen voor onze mensen zoals die is gesteld aan zijn er twee bedrijven waar we nu gezegd hebben, willen zijn er nog niet gelukkig een interim oplossing naar interim oplossing is is goed. Als je naar de geschiedenis van de interim oplossing kijkt, verklaart uw vraag snap ik ook mijn ambitie is. Ik baal dat het nog een jaar langer duurt. Gelukkig hebben die interim-oplossing en alles aan gelegen om zo snel als mogelijk de kwaliteit te halen, zoals we die voor onze mensen moeten realiseren en ik heb er vertrouwen in dat dat

[1:56:23] dit echt de laatste hoofdstukje is voordat we aan uitrol kunnen gaan.

[1:56:28] Dankuwel dat einde van uw inbreng. Dan is nog wel een interruptie van de heer valstar en van de heer boswijk. De heer balster.

[1:56:36] Pak beleid is altijd een emotionele steun en toeverlaat, net als uniform parels. Dus ik vind het een hele terechte oproep van de staatssecretaris om die te volgen. Ik wil nog even teruggaan naar de ecosystemen ecosystemen, landmacht kunt goed om te horen dat staatssecretaris binnenkort ook bij rijmen taal langsgaat. Maar mijn vraag richt zich meer op hen. Ik heb net in naar de beantwoording van de staatssecretaris ook gehoord dat ik tot er wel een soort van ecosysteem opgetuigd gaat worden voor de marine. Maar is dat dan ook het geval voor de landmacht hebben. Ik haalde de de boksers en ruimte als voorbeeld aan. Maar zo zijn er natuurlijk nog veel meer projecten te bedenken

[1:57:10] die je eigenlijk hetzelfde nederlands kan leggen zoals dat nu in woensdrecht.

[1:57:14] Staatssecretaris.

[1:57:17] Ik het woord ecosysteem wat heel snel gebruikt. Voor mij heeft een ecosysteem, wat ook heel snel een ecosysteem gesproken waarvan ik denk dit is geen ecosysteem. Dit zijn drie samenwerkende bedrijven is een overheidspartij en dat is echt iets anders dan een ecosysteem. Als je naar delft kijkt sprake van een bestemmingsplan brainport regio echt ecosysteem waarbij you gehalte natuurlijk ook, zoals de minister aangeeft dat er automatismen zijn enzovoort.

[1:57:42] Dus het antwoord is. Neen. Ja. In de zin dat ieder opkomen nu vos gaat investeren mind beest doet dat rondom innovatie echt vanuit de opgave waar ze zelf staan dus ook voor de voor de landmacht.

[1:57:57] De afscheid is natuurlijk een ecosysteem voor de landmacht. Het is als je een termen van ecosystemen denkt gaat het veel meer over de sleuteltechnologieën bijvoorbeeld film. Welke welke technologische ontwikkelingen zijn er waar de landelijk zijn voordeel mee kunnen doen en dan ga je kijken waar moet je zijn om die technologieën te verbinden aan de opgave van de landmacht. Dat dat is iets anders als dan wel planten ergens een landmacht ecosysteem vlag en nu zijn we dat dus dat bedoelt u ongetwijfeld niet met een gedachte is het dus is er zeker dat wij voor al onze onderdelen maximaal de innovatiekracht van nederland gebruiken dat we goed kijken waar je door regionaal te verankeren. Dus bijvoorbeeld gesprekken ook in de brainport regio verder bijvoorbeeld ook wat kan een dertiende nou met die brainport regio daar daar doen die gesprekken lopen en het is ook een beetje. Dit is ook het jaar waarin dat verder allemaal concreet gemaakt moeten we nog geen jaar geleden hadden we de power niet financieel om dat te doen. Dus tweeduizend, drieëntwintig is ook het jaar waarin dat allemaal gezet moeten worden en zijn dus de verschillende op koos ook bezig om hun eigen innovatie strategie op dat punt verder te brengen. Het is een verschillend perspectief tussen regionaal kijken. Wat is er een kracht.

[1:59:02] Wat heb je nodig vanuit je optreden vooral naar de toekomst toe en meer de thematische benadering van bijvoorbeeld een dat zijn drie verschillende perspectieven allemaal belangrijk en de de crux voor ons is om daar die prikkel erin te duwen.

[1:59:19] Dankuwel. De heer boswijk.

[1:59:22] Dank voor de reactie van staatssecretaris de hele docs verhaal en ik ben ook vooral benieuwd welke acties de staatssecretaris gaat nemen om eigenlijk zulk soort verhalen te voorkomen. De toekomst. Ik verwacht dat er nog wel een reactie op gedroomd. Maar ik had nog een vraag openstaan. Voorzitter, dat ging over maar misschien heb ik gemist. Dat ging over de het gesprek met de financiële sector en met de pensioenfondsen over het investeren in defensie. Maar die is al gegeven.

[1:59:53] Oh excuses. Dan ga ik even terugzoeken.

[1:59:57] Oké. Heel goed. Dan zijn we hiermee aan het einde gekomen van de eerste termijn van het kabinet. Ik stel voordat ze direct doorgaan naar de tweede termijn van de kamer. Ik geef het woord aan de heer valstar.

[2:00:07] De vvd. Ja. Dank, voorzitter. En nou misschien is het ook goed om zelf nog even te reflecteren als tweede kamer en ik heb eigenlijk mezelf ook gewaarschuwd. Een aantal debatten geleden wordt geen wat er nu staat te gebeuren, namelijk ongeduld aan de kant van de tweede kamer. De staatssecretaris zegt dat het natuurlijk zeer terecht dat er nu in één klap best wel geld bijkomt en wat ga je dan krijgen een ongeduldige tweede kamer. Dus hier zit in levende lijve.

[2:00:33] Dus die reflectie is misschien ook wel op zijn plaats. Ik wil nog eventjes ook artikel drie, vier, zes aanstippen. Want ik vind het best wel een gevaarlijke ontwikkeling. Want die net aan de linkerzijde allemaal plaats heeft gevonden. Artikel drie, vier, zes, één van de belangrijkste keren dat die volgens mij in het leven is geroepen. Dat was met de bushmaster. Dat waren militairen in. Ik weet niet precies of het volgens mij was de irak die gewoon te lijden hadden onder bermbommen. Toen is artikel drie, vier, zes in het leven geroepen en was in korte tijd stonden de bushmaster uit australië klaar om onze militairen de beschermen. Ik wil het echt echt een hele vervelende ontwikkeling vinden als we daar een streep doorheen gaan zetten. Nog los van het feit dat als je artikel drie, vier, zes hebben net een aantal projecten aangehaald. Als je dat er niet meer zou toepassen dat je ook nog eens verder in de tijd gaat uitlopen. Daar wil ik het bij laten.

[2:01:17] Dankuwel. Meneer valstar derde hammelburg namens d zesenzestig fractie.

[2:01:21] Ja. Voorzitter zouden bijna op reageren. Maar dat dat ga ik niet doen want deze was vond ik erg plat. Ja. Voorzitter, dank aan alle bewindspersonen hier aan tafel is toch een eer om er drie te hebben op een onderwerp dat zo belangrijk is voor onze nationale europese veiligheid en dank ook voor de vele antwoorden. Ik proef dat er weinig behoefte bestaat aan de andere zijde om een aparte brief te sturen over een europese de nederlandse inzet voor een europese defensie industrie en zeg ik dan maar even beleefd. Maar ik waardeer de toezegging van minister adriaansens op artikel drie, vier, zes en kijkt dan ook toch nog een keer de minister van defensie aan die aangaf ons periodiek op de hoogte houden van hoe we in europa. Wat de ontwikkelingen in europa zijn. Mijn vraag dan heel concreet nog eens om daar dan aan toe te voegen. Twee dingen termijn en daaraan toe te voegen wat nederland nog meer doet buiten de kanalen van het brusselse om richting andere nationale hoofdsteden wellicht ook in samenwerking met minister schreinemacher van handel. Want daar zit bij buitenlandse zaken ook gewoon expertise hoe we die handelsbevordering ook kunnen bewerkstelligen voor het nederlandse mkb bijvoorbeeld op de duitse markt bijvoorbeeld.

[2:02:29] Dit.

[2:02:29] Dankuwel.

[2:02:31] Dankuwel. De heer hammelburg. Dan geef ik nu het woord aan de eerste of voornaamste sgp fonds alliantie.

[2:02:36] Zeker. Voorzitter, we overwegen nog geen fusie. Overigens. Voor zover is het nog niet maar nee, het dank voor de beantwoording. Wij zijn content met vele zaken die die ons toegekomen zijn. Wat dat betreft ben ik misschien wat tevredener dan een aantal mensen uit de coalitie. Ik heb nog een vraag hoe denkt dat zal ik over te mijmeren. En daar zou ik nog wel even iets verduidelijken. Maar dat gaat over die i k rond de onderzeeboten

[2:03:02] even mijn beeld als mag mensen die het gewoon wil begrijpen. Die i k wordt beoordeeld vanuit bzk dan ook een bepaald proces van ondertussen wordt die meegenomen interventie in het totaal weging en uiteindelijk komt dat tot een gunning. Hoe lopende die parallelle processen bzk maakt een afweging. Dan gaat er hoogstwaarschijnlijk iets naar defensie toe of loopt dat apart zichtbaar zou over hoe dat proces loopt nog iets meer gezegd kunnen worden, zodat ik er ook helderheid en vooral ook de mensen die er dadelijk aan het werk moeten. Maar ik ik wil het graag begrijpen zeg maar.

[2:03:36] Dankuwel meneer software, dan is het woord aan die boswijk. Naar mijn cda-fractie.

[2:03:40] Dank. Voor zover ik zal het kort houden. Dank aan de bewindspersonen voor de antwoorden. Meeste waren bevredigend niet allemaal. En dat ging even over de spanning tussen wat doet je doe je nationaal en wat doe je europese ik snap dat er een dilemma in zit. Ik denk dat onze standpunten helder is en wij zullen in het volgende vervolg kijken hoe we het kabinet de afwegingen maakt, maar tot zover dank.

[2:04:04] Dankuwel meneer boswijk. Daarmee is een einde gekomen aan een tweede termijn van de kamer. Dat is zeer snel gegaan. Ik kijk even de kabinetsleden aan kunnen we direct doorgaan want ik heb een vraag van heer hammelburg en een vraag van de heer stoffen gehoord. Dus volgens mij is dat ook behoorlijk overzichtelijk zal ik beginnen met minister donkere en dan gaan we het rijtje af zoals het in het eerste termijn van het kabinet ook is gegaan.

[2:04:26] Meneer solo dank voorzitter en dank voor de gemaakte opmerkingen nog in de tweede termijn. De heer valstar is een reflective bui. Want ik heb ik heb nog niet eerder horen zeggen dat ik zie ik zie hem vaak ongeduldig. Maar ik waardeer inderdaad ook zijn zijn oproep tot tot reflectie. Wij doen dat overigens ook ik heel even kijken of er volgens mij over artikel drie, zesenveertig. Ik ik geloof dat de heer valstar zich misschien meer zorgen maakt dan waartoe wij in ieder geval aanleiding wilde geven omdat ik heb volgens mij vanuit mijn positie het desbetreffende artikel uitgelegd. Het is er nationale veiligheid is ook een nationale kwestie. Het gaat eigenlijk over de toepassing ervan. De staatssecretaris heeft volgens mij heel goed beredeneerd hoe wij proberen dat laat me zeggen. Vanuit de inhoud te benaderen. Dat is eigenlijk de allerbelangrijkste en met verstand toepassen. Wij doen dat we kunnen heel moeilijk achterhalen en ook anderen de maat nemen of laat staan daarvoor bestraffen als als ze zouden inroepen om redenen die wij misschien niet zo snel zijn omdat er een lastige situatie. Wij hebben er. Ik heb geprobeerd in de tussentijd even uitzoeken wat er nou eigenlijk van bekende van relatief weinig van bekend. Er is geen verplichting voor landen om daar over te rapporteren. Ik denk niet dat we daar heel veel verder gaan komen. Ik zou dat sluit me aan bij de staatssecretaris. Misschien moeten we onze energie kunnen onze energie beter steken in te zorgen dat wij die samenwerking vinden dat we voor ons mkb die toegang ook vinden daar waar ze juist toeleverancier van kunnen zijn van andere zodat mkb niet het slachtoffer wordt van de toepassing van dat artikel de andere landen en ik geloof echt niet dat we op zoek zijn naar een route zonder dat artikel dat dat was hiervan niet van de kant van het kabinet de de bedoeling. Minister.

[2:06:24] Verhelderende vraag,

[2:06:26] Verhelderende een korte opmerking. Ik zei dat ik me zorgen maken wat er aan de linkerzijde gebeurde niet zozeer aan de zijde van het kabinet tussen.

[2:06:34] Zoals minister. Daar ben ik.

[2:06:36] Verder natuurlijk niet dan inrichten van de heer hammelburg die wij ik rapporteren kamer vier keer per jaar sowieso over er bezetten bezet defensie. Ik zal iedere keer althans tenzij er helemaal niets te melden zou zijn, maar dat kan me niet voorstellen dan ook verslag doen van zowel de inzet als de uitkomst als het gaat over meer europese samenwerking op het gebied van het industrie. Dus ik hoop dat daarmee onvoldoende overzicht voor de kamer is over hoe de ontwikkelingen. Daar zijn en ik zal kijken en overleggen met collega's schreinemacher naar wanneer wij dan ook het beste wat inzicht zouden kunnen geven in de meer bilaterale trajecten die op dat punt lopen en dat misschien in een van die brieven die we dan toch naar de kamer sturen meenemen en daar zal dat is een toezegging, maar er moet nog even kijken hoe we de vormgeving daarvan doen en voorzitter, dat waren de vragen die die ik heb gehoord.

[2:07:32] Dankuwel. Dan geef ik het woord aan minister adriaanse. Maar volgens mij is het vooral aan de staatsssecretaris van de mate van het gaat over de vraag die de heer stoffer gesteld heeft. Volgens mij zijn we daarmee rond als die beantwoord wordt. De staatssecretaris.

[2:07:48] Zeker. Maar maak graag van de gelegenheid gebruik rechten van vaststelt, zeggen dat juist fijn die rolverdeling. Dus u houdt ons maximaal scherp en af en toe zeggen wij dat het anders zien en samen gaan we voorwaarts. Hartstikke goed.

[2:08:03] Dorp.

[2:08:04] Dus ik zal het even af ten opzichte van van het jaar wat ikzelf heb mogen ervaren. En dan denk ik snap er is een heel voortraject geweest en ik weet ook ergens in de jaren negentig

[2:08:14] constateer nu wel twee dingen één. Er is een goede interim oplossing. Die gaan we twee jaar verlengen die twee jaar denken we niet nodig te hebben. Maar dat is een besluit. Maar voor de zekerheid. Twee jaar. Dan zitten we altijd goed

[2:08:27] en de beste kwaliteit voor onze mensen. We hebben normen gesteld zijn dragen proeven. Onze mensen participeren erin

[2:08:34] als zij aangeven. Dit voldoet niet aan aan wat we gesteld. Dan kan daar een besluit nemen en dat is het is nog niet goed genoeg dus nodigde industrie heel erg graag uit zeker die twee partijen die in het traject zitten om de kwaliteit te leveren die onze mensen vragen

[2:08:51] alvorens tempo dus gas erop,

[2:08:55] zodat we aan de uitrol kunnen beginnen. Liever morgen dan.

[2:08:59] Over worden.

[2:09:02] I k onderzeeboten. Ik zit even want ik heb heel goed geluisterd. Naar mijn antwoord van de minister aan het want het was compleet. Ik zit even te zoeken wat ik aanvullend nog kan zeggen. Het is niet dat wij dat in splendid isolation twee aparte departementen van elkaar doen. Dus onder leiding van ez k t i k traject

[2:09:20] onder onze leiding. Het gunning punten traject.

[2:09:26] Er komt iemand uit als als punten in den haag naar bzk zie het concept die kaas en het uiteindelijk om die twee stromen samen bij de ns ov dus de ministeriële commissie waarin we dan ook in de volle breedte al het materiaal gaan bekijken en op basis van de afspraken die we met onszelf hebben gemaakt. Kijken of tot een gunning kunnen komen, hebben eerder gezegd er moet een aantal groene stoplichten komen groene stoplichten op alle primaire eisen die zijn gesteld. Een groen stoplicht op. Bent u goed uit die gunning gekomen aan een groen stoplicht op de i k moeten drie groene stoplichten zijn

[2:10:04] en die komen als onderdelen samen bij de mc ov dan hopen we tot een tot een gunning over te kunnen gaan en ik kan ook wel vijftien verschillende scenario's bedenken waar ik denk dat het heel complex.

[2:10:16] Maar dat daar kunnen we pas op opschakelen anticiperen. Als we weten

[2:10:21] wat er in die in die in die dozen zit waarin de aanbieding zit aan wat er in de i k zet dus die weging vindt op dat

[2:10:29] moment plaats. En dan hopen we dat we tot de gunning kunnen overgaan.

[2:10:35] Dankuwel staatssecretarissen. Nee soms denk ik zie een vragende blik nog maar dat is dat is niet het geval. Volgens mij kunnen terugkijken op een op een constructief debat waar veel interactie over en weer was in de tweede termijn dat ik bijna het gevoel van de eerste stukje intervisie en reflectie op elkaar. Dat is natuurlijk ook heel goed om dat element toe te voegen aan het debat. Ik ga zo dit debat af hameren, maar niet voordat ik de toezeggingen voorlezen en dat zijn er zo waar zestig is eigenlijk best heel veel. En ondanks dat drie, drie bewind personen zitten werd toch ook nog af en toe verwezen naar de minister van buitenlandse handel, ontwikkelingssamenwerking.

[2:11:12] Dat zal ook in de toezeggingen nog terugkomen dat zij een rol heeft dus scannen toch veel behoefte aan die integrale benadering. Dus dat smaakt naar meer. Maar dit zal ook gewoon terugkomen. De eerste toezegging aan de heer boswijk, de minister voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking zal op korte termijn een reactie op de initiatiefnota van de leden valse en boswijk voorheen bosman en van helvert over de harmonisatie van wapenexportbeleid geven

[2:11:41] aan de heer hammelburg. De minister van economische zaken en klimaat zal de kamer informeren over de mogelijkheid te rapporteren over de impact van het nederlandse mkb van het inroepen van artikel drie, vier, zes door andere lidstaten

[2:11:55] aan de gehele commissie.

[2:12:05] Niet op deze manier moet voorzitter.

[2:12:07] De minister adriaanse heeft hier een.

[2:12:09] De reflectie op dan misschien misschien wel één ding tussen.

[2:12:11] De staatsssecretaris eerste nou.

[2:12:15] Kijk. Andere landen maken dat niet bekend wordt mij ingefluisterd. Even naar de letter. Dan zou komen als we op onszelf vertrekken is van alles mogelijk. Als we een andere landen gaan vragen dan dat die vraag kunnen stellen met een antwoord gaat zijn, zeg ik niet.

[2:12:30] Meneer esther adriaanse willen dat bevestigen.

[2:12:33] Ten aanzien van drie, vier, zes. Dat gaat om het nationale veiligheid. Dus daar gaan we daar kunnen we de reportage niet doen wat ik wel kan doen en heb ik dat een in juni hebben mijn voorganger dat ook gedaan naar de kamer. Daarom zei ik. We kunnen erover rapporteren juli tweeduizend twintig is hoe wij de hpv toepassen en dan kom je voor een deel kom je ook op een antwoord in mijn voorstel is om dat te doen en dan te kijken of de kamer dat voldoende vindt. Dus volgens mij moeten we even kijken wat we met inachtneming van met wat er uberhaupt kunnen communiceren. Maar er is een brief in juni. Als ik het goed heb. Tweeduizend twintig gestuurd. Een vergelijkbare brief wil ik nu weer sturen.

[2:13:05] Maar die brief wordt sowieso gestuurd. Die brief.

[2:13:07] Die ga ik sowieso niet sturen want die is al een keer verstuurd en het is niet zo veel moeite om dan te actualiseren. Op die datum.

[2:13:13] En die brief die komt dan in juni sowieso dan maar.

[2:13:17] Wij was van juli tweeduizend twintig en ik ga nu een vervolg daarop sturen althans actualisatie

[2:13:24] teveel moeite heel snel

[2:13:26] een maand twee maanden hoorde ik naast me ging te snel.

[2:13:29] Dit is nu februari. Dus dat wordt dus het tweede kwartaal. Dat gaat niet meer betalen en dat is dus ruim begrip. Dat zal in april kunnen zijn. Is dat voldoende. De heer hammelburg met deze nuances dan de brief komt dan in q twee. Dat is dan de toezegging aan de heer hammelburg aan de commissie. De minister van economische zaken en klimaat zal de kamer op korte termijn informeren over de vormgeving van de strategische maritieme maakindustrie.

[2:13:57] Ja ik zie instemming van beide kanten of geen reactie. Dus dan zou het goed zijn aan de heer stoffer. De staatssecretaris van defensie zal de kamer in het eerste kwartaal van tweeduizend, vierentwintig informeren over de geselecteerde werf voor de onderzeeboten waarin ook zal worden ingegaan op de weging van de ijszee in de besluitvorming

[2:14:17] die staatsssecretaris.

[2:14:19] Dat klopt maar dat hebben we al acht keer afgesproken met elkaar. Volgens mij dus in alle brieven. Dus ik zie je non-verbale heel stoffen dat ze.

[2:14:30] Ja oké.

[2:14:32] Volgens mij ging het om de weging van de kan. Maar als dat dus niet het geval is en zo afgedaan is dan kan deze toezegging er uit is. Hij wordt ie gewoon uitgevoerd aan de heer stoffer. De minister van economische zaken en klimaat zal de kamer in het najaar informeren over de mogelijkheden van een revolverend fonds voor financiering van de defensie industrie strategie, zo mogelijk voor de begrotingsbehandeling ez k. Ik zie de minister knikken en meneer stoffer ook de stand. Toch wil meneer adriaanse hier iets opzeggen.

[2:15:03] Voor de volledigheid, omdat het wordt verslag van gedaan. Ik zal het samen doen met staatssecretaris naar het fonds kijken totdat voor de volledigheid goed is en ten aanzien van de maritieme maakindustrie. Ik zal de kamer informeren over hoe we gaan komen tot die strategie.

[2:15:17] De de inrichting daarvan. Ik kan het niet. Nu de antwoord geven op de vraag hoe die strategie eruitzien, maar dat is helder, maar dat moet op de goede manier verslag van worden gedaan.

[2:15:25] Ja, helemaal goed dan de laatste. Dat wordt de vijfde toezegging dat ze aan de heer hammelburg. De minister van defensie zal de kamer periodiek informeren over europese samenwerking in de defensie industrie, waarbij de minister van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking de kamer ook zal informeren over vormen van bilaterale samenwerking overleg.

[2:15:48] Ze zal met haar overleggen.

[2:15:54] Hammelburg. Ja. Voorzitter, want anders anders neem ik dat met liefde ook nog op met met minister schreinemacher om te kijken wat de mogelijkheden daarvoor zijn en hoe het ministerie van buitenlandse zaken daar op dit moment mee omgaat hoor. Dus dus maar maar graag via deze weg bediening van de camera zou ik toch even zeggen. Dankuwel.

[2:16:12] Goed. Daarmee zijn wat mij betreft echt tot het einde gekomen van dit debat. Ik dank een ieder voor de inbreng en voor de ondersteuning ook altijd een speciaal woord aan de ambtenaren, want zonder ambtenaren waren we niet. En dan wens ik een ieder wel thuis.