Exportkredietverzekeringen/Handelsinstrumentarium

[0:00:00] Bij de vaste commissie voor financiën, maar vandaag ook in combinatie met de vaste commissie van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking. Daarom hebben we ook twee bewindspersonen. De staatssecretaris van financiën en de minister van buitenlandse handel en ontwikkelings samenwerking.

[0:00:18] U steunt door de flanken zou ik zeggen en en linker zijde mevrouw teunissen van de partij voor de dieren, de heer klink van de vvd mevrouw kreuger, die niet lid van deze commissie. Maar als de bezwaren zijn dan hoor ik dat graag om deel te nemen vandaag dan de heer hammelburg van d zesenzestig aan de heer dassen van volt en mijzelf motie van het cda en zal dadelijk ook mijn eigen inbreng aan het einde doen en dan zal ik het overdragen aan iemand anders voorzitterschap

[0:00:49] spreektijd vrij maar liefst vijf minuten. Wij hebben van één tot vijf ingeruimd.

[0:00:55] We zullen zien of er allemaal nodig hebben. Maar misschien bestaat het te volgen. Als sneller kan gaat het sneller? We hebben vier interrupties en vijf minuten spreektijd. Ik zie de heer hammelburg.

[0:01:05] Voor een korte voor excuseren. De mededeling dat ik over anderhalf uur ongeveer naar een ander debat van vastgoed defensie even moet en dan ook wel weer terugkomt. Maar dat we niet denkt hij jaar hammelburg heeft geen interesse.

[0:01:15] Als we eerder klaar zijn. Dan kan men dan

[0:01:19] ja daar gaan we beginnen met mevrouw teunissen.

[0:01:24] De partij voor de dieren voor de inbreng eerste termijn.

[0:01:27] Voorzitter dankuwel. De klas kan verklaring over stoppen met exportsteun voor fossiele projecten in het buitenland had van tweeduizend, drieëntwintig het jaar moeten maken waarin de eerste fossiele subsidies zouden worden afgebouwd, ware het niet dat het kabinet eind tweeduizend, tweeëntwintig op de proppen kwam met vertraging termijn van één jaar

[0:01:47] de minister voor klimaat en energie zei dat er voor meer dan tien fossiele cafe aanvragen die nog in de pijplijn zitten nog wel zou moeten blijken of ze binnen het anderhalve graden scenario.

[0:01:58] Wij kunnen deze kan de minister en de staatssecretaris een anderhalve graden toets toezeggen voor deze ezk aanvragen.

[0:02:07] Voorzitter, en daarnaast zijn er uitzondering voor het anderhalve graden proef fossiele cafés. Maar het kabinet schrijft ook dat de c o twee emissies van cafés niet worden geregistreerd.

[0:02:18] Als we niet weten voor hoeveel c o twee uitstoten ezk zorgen. Hoe weten deze bewindspersonen dan zeker dat het nieuwe café beleid met deze uitzonderingen anderhalve graden proef is.

[0:02:31] Voorzitter, en ook is de leveringszekerheid opeens een uitzonderingsgrond. Sinds de oorlog in oekraïne is dit een troefkaart die te pas en te onpas wordt getrokken.

[0:02:41] Ezk geen oplossing voor korte termijn problemen met leveringszekerheid, maar wel een ramp voor lange termijn klimaatbeleid.

[0:02:48] Er is geen enkel ander land dat dit heeft gedaan. Behalve belgië is het kabinet bereid om deze uitzonderingsgrond van leveringszekerheid te schrappen.

[0:02:58] En waarom wordt er in het nieuwe ezk beleid met geen woord gerept over de gericht over de rechtvaardige energietransitie die juist een essentieel onderdeel is van de glasgow verklaring

[0:03:10] in.

[0:03:11] Ik zie dat de heer klink vraag heeft. Voorzitter.

[0:03:15] De heer klink van interruptie,

[0:03:18] Dank, voorzitter, ik heb een vraag aan mevrouw teunissen over de leveringszekerheid. Mevrouw teunissen geeft aan dat ze graag ziet dat dat eruit gekieperd wordt. Maar dan is mijn vraag aan mevrouw teunissen. Hoe ziet hoe ziet u dat dan met met de leveringszekerheid van wat zegt u tegen je ook gewoon de nederlandse bevolking. Als we als we letterlijk in de kou komen te staan.

[0:03:39] Teunissen,

[0:03:40] Dagvoorzitter. Het is wel goed om even het goed precies te hebben waar we het over hebben.

[0:03:45] We hebben het nu over exportkredietverzekeringen en dat gaat dus echt over vos over exportsteun aan het bedrijfsleven elders. Daar zitten dus ook olie en gasprojecten bij zoals vloeibare gas, bijvoorbeeld in mozambique bijvoorbeeld lpg gas, gasproject. En hoe dat dan bijdraagt aan de leveringszekerheid van nederland is totaal onduidelijk. Bovendien denken wij dat je dat je met die leveringszekerheid dan misschien wel voor nederland iets veilig gesteld als het al het geval is, maar tegelijkertijd omtrek je natuurlijk grondstoffen en capaciteit voor energiecapaciteit van andere landen en dat dat construct vind ik fundamenteel verkeerd, want we moeten om de klimaatdoelen te halen, juist ervoor zorgen dat andere landen ook energie neutraal worden

[0:04:35] en daarom vind ik leveringszekerheid in dit geval bij exportsteun vind ik een fundamenteel uit verkeerd uitgangspunt.

[0:04:44] Dan zie je een interruptie van de heer hammelburg d zesenzestig.

[0:04:47] Voorzitter, ik misschien niet. Ik kan me voorstellen dat je leveringszekerheid wel degelijk als een uitzondering op zou nemen, maar waren dan niet dat je wel moet kunnen bewijzen dat er dat dat het geval is en op moment en op het moment dat je nu een café forum fossiel projecten over de grenzen ergens bijvoorbeeld in west-afrika storten voor de nederlandse markt om ons het leven zekerheid te bewaken. En dan gaat er pas vijftien, vijftien jaar later werken en de vraag is is dat dan nog op tijd zijn er voldoende criteria is, is de partij voor de dieren het met mij eens dat het wel mogelijk zou moeten kunnen zijn, maar dan wel onder hele stringente voorwaarden die nu nog niet duidelijk zijn.

[0:05:22] Mevrouw teunissen,

[0:05:24] Voorzitter hammelburg heeft helemaal gelijk als hij zegt van. Het biedt geen oplossing voor de korte termijn. Als we projecten in afrika bijvoorbeeld gaan starten die dan mogelijk in de toekomst duurt tien jaar voordat zo'n project staat. Dus dat biedt helemaal geen oplossing voor de leveringszekerheid nu

[0:05:43] maar wat wel belangrijk is is dat we sowieso het hele construct en dat is misschien een klein beetje herhaling. Maar maar het hele construct van die export steun voor projecten om dan zogenaamd leveringszekerheid te borgen. Dat is niet alleen komt dat veel te laat waar bovendien. We moeten niet meer afhankelijk zijn van fossiele energie uit het buitenland moeten zorgen dat we nu versnellen met onze eigen energietransitie, zodat we die tekorten niet meer hebben. Dus ook dat pleit ervoor om gewoon het hele leveringszekerheid die uitzondering. Dat is eigenlijk een non argument gewoon om ervoor te zorgen dat er meer projecten nog kunnen worden aangevraagd en dat moet gewoon stoppen. Andere landen doen dat ook niet eens nederlands zou dat ook te doen.

[0:06:25] Dank,

[0:06:27] Mevrouw teunissen. Zet uw betoog voort.

[0:06:30] Voorzitter, in tweeduizend achttien is er een motie van de sp en de partij voor de dieren aangenomen met een verzoek om geen exportkredietverzekering te verstrekken voor te risicovolle projecten maar onafhankelijk onderzoek laat zien dat het kabinet en atradius niet in staat zijn om te voorkomen dat mensenrechtenschendingen en natuur en milieuschade mede mogelijk gemaakt worden met nederlands belastinggeld.

[0:06:52] Aan de voorkant worden duidelijke waarschuwingssignalen genegeerd en aan de achterkant wordt er niets gedaan aan het herstellen van de schade en het compenseren van gedupeerde.

[0:07:02] Wat vindt het kabinet van de conclusie uit het uit de onafhankelijke review dat atradius onvoldoende objectiviteit heeft kunnen bewaken. In de risicoanalyse

[0:07:11] erkent het kabinet dat er honderd duizenden mensen als het gaat om mozambique honderden duizenden mensen hun huis en haard kwijt zijn en op welke manier gaat het kabinet ervoor zorgen dat die schade wordt hersteld, zijn de bewindspersonen ook bereid om de fossiele exportsteun voor van oord in mozambique in te trekken. Nu dit de conclusies zijn

[0:07:33] en wat gaat het kabinet doen om ervoor te zorgen dat die grote vervuilers niet wegkomen met de ellende die ze veroorzaken.

[0:07:39] Er worden ook cafés verstrekt voor de opbouw van intensieve veehouderij in landen waar het voor dieren een hel is zestig miljoen voor slachthuis materiaal in china zestig miljoen voor plofkip fabriek in saudi-arabië. Het exploiteren van vijfhonderd koeien naar oezbekistan. Voorzitter, we exploiteren, dierenleed en we subsidiëren de expansiedrift van de bio-industrie

[0:08:01] door deze cafés bouwen ook gestaag aan oneerlijke concurrentie voor de nederlandse boeren en dat valt niet uit te leggen is het kabinet bereid om te stoppen met exportkredietverzekeringen voor de intensieve veehouderij.

[0:08:15] Voorzitter, de partij voor de dieren heeft de balans opgemaakt en zegt het vertrouwen in het instrument exportkredietverzekering een definitief op

[0:08:23] het kabinet beloofde kamer al jaren groene, bergen en toch is exportsteun nog steeds een dikke vette fossiele subsidie geschoeid op neokoloniale leest. Puur bedoeld voor het niets ontziende winstbejag van het nederlands bedrijfsleven in het buitenland. De wereld is beter af zonder nederlandse export steunen en winstbejag als doel

[0:08:43] het instrument kan vervangen worden door een vorm van klimaatfinanciering en ingezet worden voor de energietransitie in nederland. Om energiearmoede tegen te gaan en schade elders te beperken staande staatssecretaris en de minister open voor het afschaffen van het ezk instrumentarium dat we nu, zoals we het nu kennen.

[0:09:02] Voorzitter, tot slot, wat financieren we met elkaar toch een bak ellende. Alleen om te groeien, terwijl we niet kunnen blijven groeien op een planeet die niet meegroeit. Dus ik zou zeggen stop ermee dankuwel.

[0:09:16] Precies. Timing met der bijl. Heeft u knap bedacht.

[0:09:21] Ik ga door naar de heer klink van de vvd naar de tabel gestopt.

[0:10:12] Voorzitter. Ik mag direct beginnen zonder dat het van mijn tijd af gaat, of.

[0:10:16] Vertellen.

[0:10:17] Dan niet en de heer dassen heeft nog een interruptie in slowmotion aan mevrouw teunissen. Als ik het goed heb.

[0:10:24] Der bijl begon. Dus ik dacht ik wacht even mee

[0:10:28] begrijp ik goed dat de partij voor de dieren eigenlijk zegt van we zien helemaal geen heil meer in het instrument van cafe, terwijl het ook bij andere europese landen denemarken juist zien dat het ook een aanjager kan zijn voor de transitie die in sommige landen wat moeilijker van de grond komt, en ik begrijp dat u misschien als argument. Dat zal ik me daarvoor willen wij klimaatfinanciering, maar is het niet ook juist een voordeel voor veel landen als de expertise die wij hier in europa opbouwen en via een groene cafe instrument juist ook de voor kan zorgen dat landen geholpen worden om zo snel mogelijk die groene transitie zelf te kunnen maken.

[0:11:05] Mevrouw teunissen,

[0:11:06] Voorzitter, ik ga ik ga wel voor een deel mee in wat de heer dassen zegt, maar het probleem met het huidige instrumentarium dat we nu kennen, is het fundamenteel verkeerde uitgangspunt dat we risicovolle projecten van nederlandse bedrijven verzekeren en zonder daar enige

[0:11:26] met puur als doel dat die bedrijven winst kunnen maken in een ander land. En dan hebben we natuurlijk wel een aantal. We hebben mvo, mvo richtlijnen, maar we merken in de praktijk al jaren dat hij eigenlijk een lege huls zijn dat er nauwelijks op te controleren te handhaven valt en wat ons betreft is het is het instrument verzekering niet per se verkeerd. Maar dan zou je echt andere uitgangspunten voor moeten formuleren. Dus dan zou je echt moeten gaan kijken naar de maatschappelijke opgaven die in landen. Daar zijn bijvoorbeeld de energietransitie waar de lokale bevolking behoefte aan heeft. Dat kan bijvoorbeeld de warmtevoorziening heel lokaal zijn bij de mensen thuis zelf energie opwekken. Het zou ook een grotere installatie kunnen zijn. Maar om van tevoren te uit te gaan van puur het businessmodel van een nederlands bedrijf en dan te zeggen jullie krijgen daarop garantie. Dat zorgt ervoor dat er dat er veel meer schade wordt toegebracht, omdat het voordelen oplevert en echt leidt tot een betere wereld en daarom zeggen wij in zijn huidige vorm moet dat café afgeschaft worden.

[0:12:31] De heer was een. Ik hoor nu toch nog een.

[0:12:34] Van de opening van in zijn huidige vorm en dat daar kan ik groot gedeelte in meekomen, bijvoorbeeld. Er zijn ook voorbeelden van transities die bijvoorbeeld in afrika gaan zijn samenwerking tussen zambia zuid afrika congo, overige elektrische auto's en de winning van kobalt die daarin meegaat. De duurzame stroom die daar voor nodig is en wat je ziet is dat de europese bedrijven heel moeilijk is om daar financiering voor te krijgen we juist vanwege de hoge risico om daar dus te zorgen dat zodat daar lokaal kunnen gaan maken. Dus ook om de economie lokaal op gang is dat dan wel iets waar de partij voor de dieren voor dat soort projecten wel open zou staan voor dit soort instrumenten.

[0:13:17] Mevrouw teunissen,

[0:13:18] Ik ken de casus niet maar maar natuurlijk het het garanderen dat een bijvoorbeeld. Het is het is nog niet rendabel in een bepaald land om in te zetten op een bepaalde duurzame bijvoorbeeld elektrische auto's. Dan kan ik me voorstellen dat we daar een bijdrage aan leveren door middel van een garantie. Dus dat sluit ik sluit ik niet uit maar ik zeg als je als je kijkt naar het café instrumentarium nu. Dat is zo omvangrijk. Ik heb net een aantal voorbeelden genoemd van het subsidiëren van intensieve of het het garanderen van projecten in de intensieve veehouderij. Ja dat is wat wat voor bijdrage levert dat aan duurzaamheid en de lokale bevolking wordt er ook de dupe van. Dus ik vind dat we veel specifieker moeten gaan kijken en dan vind ik dat klimaatfinanciering. Wat dat dat beter is ingericht omdat daar de uitgangspunten de doelen van die financiering design al heel anders dan dan de doelen van dit instrumentarium.

[0:14:13] Dank dan gaan we nu naar de heer klink van de vvd voor zijn inbreng in eerste termijn.

[0:14:19] Dank. Voorzitter. De vvd staat achter de groene energietransitie. Dit is nodig om de klimaatdoelstellingen te halen. Het omzetten van de exportkredietverzekering van fossiel en niet fossiel is daardoor een logische stap en biedt ook kansen voor het bedrijfsleven

[0:14:33] voor de leden van de vvd-fractie is het wel altijd van belang geweest dat het bedrijfsleven deze transitie ook mee kan maken.

[0:14:40] Wat de vvd-fractie betreft is de uitwerking van de kop zesentwintig verklaring in de kamerbrief van drie november tweeduizend, tweeëntwintig een goede reactie.

[0:14:48] We willen nog wel op basis van deze kamerbrief in dit debat vier punten aanstippen. Het gelijke speelveld. De transitieperiode, de flexibiliteit, leveringszekerheid en de kansen voor de toekomst.

[0:15:01] Goed dat er rekening gehouden is met de internationaal gelijk speelveld landen als denemarken. Het verenigd koninkrijk, zweden, frankrijk en belgië hebben allemaal de verklaring ondertekent en hebben inmiddels ook beleid gemaakt en de uitfasering van fossiel vergelijkbaar aan nederland gemaakt. Maar een belangrijk buurland van ons. Duitsland heeft de verklaring ook ondertekend. Maar bij mijn weten nog steeds niet nieuw beleid gemaakt en ook fossiel nog niet uitgefaseerd en hierdoor is dus voor nederlandse direct geen sprake van een gelijk speelveld in de kamerbrief wordt ook met duitsland verwezen voor nederland en de nederlandse bedrijfsleven is dus belangrijk om hier naar duitsland te blijven kijken vragen aan de minister of wellicht de staatsssecretaris. Maar dat zullen jullie zelf goed uitvinden wie dat het beste kan beantwoorden. Wat zijn de laatste geluiden van duitsland over de uitwerking van de kop zesentwintig verklaring en op wat voor manier gaat nederland nog aanpassingen, doorvoeren door nieuw duitse beleid op dit terrein

[0:15:57] dan de transitieperiode. Goed dat we met zorgvuldigheid en voorspelbaarheid voor het bedrijfsleven bedrijfsleven rekening is gehouden, zodat de polissen tot eind tweeduizend, drieëntwintig uitgegeven kunnen worden. Het kabinet heeft aangegeven dat hij een nader naar gekeken zal worden als landen die nog geen beleid hebben vastgesteld, zoals het eerder genoemde duitsland en andere overgangsperiode hanteren vragen aan de minister. Wanneer is het duidelijk dat de transitie pad aangepast gaat worden als andere landen de kops zesentwintig verklaring hebben ondertekend, niet met nieuw beleid komen en fossiel niet gaan uitfaseren en welke projecten lopen de komende twee tot drie jaar schade door dit nieuwe beleid en kan het kabinet dit inzichtelijk maken over de flexibiliteit in de leveringszekerheid. Dit is voor de leden van de vvd-fractie als het heel belangrijk geweest en wat ons betreft heeft het kabinet hier.

[0:16:48] Doende oog voor.

[0:16:50] Dan over de kansen. Het gaat om wat de vvd-fractie om dat de nederlandse bedrijven concreet aanspraak kunnen maken op de epc voor nieuwe projecten zoals waterstof in namibië vragen aan de minister is natuurlijk zeer kort geleden. Volgens mij gisteren of eergisteren die brief gestuurd over het flankerend beleid, maar kan de minister toezeggen

[0:17:11] of er een concurrerende duurzame en toegankelijke hans handel instrumentarium gejaagd gaat worden. Want voor het nederlands bedrijfsleven is het belangrijk dat er een bundeling van initiatieven en van expertise komt voor de toegankelijke, hans dubbels instrumentarium voor het mkb. Het zou daarom goed zijn als de ncrv dekking van atradius. Ook de financiële ruimte biedt voor risicovolle duurzame innovaties. Dat maakt het aantrekkelijker voor banken. Om te investeren in bijvoorbeeld de scheepsbouw en schept de voorwaarden om te concurreren met fossiel. Het is dus zaak. Dat is bijvoorbeeld de offshore wind, windenergie projecten beoordeeld op basis van toekomstige cash flow in plaats van de berekende risico's zoals dat gedaan werd bij de fossiele projecten.

[0:17:53] Tot slot. Ik zie.

[0:17:55] Ik zie een interruptie van de heer hammelburg. Dat past bij dit blokje, denk ik.

[0:17:58] Ja. Voorzitter, want volgens mij hoor ik de vvd nu juist nu pleiten voor een investeringspakket of een algeheel pakket. Misschien wel met belastingen in saint tips voor vergroenen van van onze economie en ons handelsinstrumenten, hoor ik de vvd hier dan pleiten voor een soort van uw vlees. Een reactie achter achter pakket.

[0:18:18] De heer klinkt.

[0:18:19] Wat wat, voorzitter. Wat als reactie op de heer hammelburg. Wat ik eigenlijk zeggen is of wat ik meer constateer is dat hoe er nu gehandeld wordt. Deels bij het wellicht bij het ministerie van financiën dat er toch meer gebaseerd is op de risico's die in het verleden met projecten waar die fossiel gesteund werden en voor de toekomst. Als we veel meer groene projecten gaan doen, bijvoorbeeld met die offshore windenergie. Dan is het veel meer dan weten we nog niet precies wat wat rendementen zullen zijn dan dan heb je daar een nieuw soort methodiek voor nodig dat je met toekomstige cashflow om gaat. Je weet nog niet precies wat hier restwaarde van die schepen zou zijn. Dus daar de scholen ook. Het is goed om oog te hebben voor groen en ook die groene, investeringen na te jagen. Maar dan moet ook de beoordeling ook daarop gericht zijn en dan moet je dat dus niet met een oude bril doen. Dat is eigenlijk het punt wat ik wilde aanstippen en ik zou niet zeggen van we gaan nu eventjes een nieuw in flexibel in vlees reduction act uitvoeren hierop want dat lijkt me ook een gigantische claims en andere manier van beoordeling zal ik hiermee voeren.

[0:19:28] Die betoog voort,

[0:19:29] Tot slot. Want daar was ik al een nederlands is een vooraanstaand exportland bedrijven spelen een belangrijke rol in het bedenken produceren en exporteren van technologische oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken van energie en duurzaamheid tot landbouw en gezondheidszorg. De epc vormt een belangrijk instrument om de exportpositie van de technologische industrie te waarborgen en te versterken. Voor het behoud van onze toppositie is het onvoldoende om alleen de fossiele ezk uit te faseren. Dit moet gepaard gaan met het stimuleren van de epc voor andere technologieën met groot exportpotentieel. Het beleidsvoorstel uit de kamer van drie november moet daarom wat de vvd-fractie betreft zo snel mogelijk uitgewerkt worden. Tot zover mijn inbreng, maar ik zag dat.

[0:20:10] Ik zie ik zie een interruptie van mevrouw kreuger. Mevrouw teunissen, eerst mevrouw kreuger van groenlinks.

[0:20:16] Dankuwel voorzitter. Ja ik hoor de vvd hier allemaal claims maken over dat het beleid in lijn is gebracht met anderhalve graden. Maar ik snap werkelijk niet hoe die hoe die claimen droge ogen gemaakt kan worden als je ziet dat er drie komma negen miljard

[0:20:31] nog aan fossiele project wordt gespendeerd. Dus ik ben toch heel benieuwd of de vvd gewoon kan erkennen

[0:20:40] dat hoe nederland de glasgow verklaring uitvoert is echt anders dan in andere landen doen en wij blijven vastzitten aan fossiel.

[0:20:50] De heer klink,

[0:20:51] Ja. Dank, voorzitter en richting mevrouw kreugel. Dat is inderdaad waar dat nederland wat anders doet dan andere landen. Nederland heeft al beleid opgesteld en heeft echter lijn ingezet om fossiel uit te faseren. Dat kunnen van het land als duitsland en de verenigde staten, die het ondertekend hebben nog niet te zeggen

[0:21:07] en voor de rest. Dat is altijd voor de vvd heel belangrijk geweest met de bestaande bedrijven die we hebben design design ook weer de de sleutel voor de toekomst. Om deze transitie mogelijk te maken. De bedrijven moeten dit wel mee kunnen maken. Dus het kan inderdaad verwezen worden van wat er nu uitgezet is. Maar dat is in de transitieperiode. Kijk we hebben natuurlijk als je in één keer zegt van je mag niks meer. En we willen je bedrijf niet want je hebt een band met fossiele activiteit. Dus dus we gaan niks mee doen op dit gebied. Dan ben je positie helemaal kwijt. Dus het is voor de vvd-fractie altijd heel belangrijk geweest dat er een transitieperiode is, zodat bedrijven die transitie van fossiel en niet fossiel die we volgens mij gezamenlijk onderschrijven ook echt daadwerkelijk mee kunnen maken.

[0:21:51] Mevrouw kreuger,

[0:21:52] Voorzitter is echt een groot verschil tussen bedrijven die nog ergens iets doen. Fossiel of fossiele projecten. Daar gaat het hier over drie komma negen miljard en dit is natuurlijk niet het enige. We hebben op allerlei plekken allerlei fossiele subsidies. Dat doet allemaal keihard de verkeerde kant op, terwijl we die transitie naar groen moeten inzetten. Dus ik ik hoor nu de vvd eigenlijk erkennen

[0:22:15] hoe wij de kan verklaring uitvoeren betekent gewoon dat we nog een jaar fossiel blijven steunen. Dat is een bewuste keuze.

[0:22:26] De heer klink,

[0:22:27] Ja voorzitter, volgens mij is dat al ten tijde van het ondertekenen van de glasgow verklaring steeds gezegd het bedrijfsleven moet meemaken. Er is een transitieperiode. We kunnen we kunnen deze verklaring ondertekenen, want een belangrijk land die echt grote stappen zetten op op vergroening. Dat is een land als noorwegen en naar die gaat die gaat ten opzichte nederlands ook waarschijnlijk steeds meer marktaandeel winnen als als wij daar niet handig op anticiperen op het gebied van groen. Die heeft niet die glasgow verklaring ondertekent. Dus ik denk echt dat het goed is dat we die verklaring hebben ondertekend. Maar dan moeten wel op zo'n manier zijn dat het echt als wenkend perspectief is en dat de bedrijven dat mee moeten kunnen maken en dat dan is het heel raar om dan maar zo te zeggen wat de vvd-fractie betreft in ieder geval om dan maar te zeggen dan van het ene op het andere moment moeten totaal veranderd zijn. Zo werkt het niet in het bedrijfsleven dat het gaat dat je hebt en je hebt altijd te maken van van om van a naar b te komen. Er zit altijd transitie periode tussen.

[0:23:25] Mevrouw teunissen,

[0:23:28] Ja voorzitter, ik hoor de vvd zeggen dat bedrijven moeten meekomen en dat daarom die transitie periode van één jaar goed is. Maar wat je nu ziet is dat er tien fossiele ezk aanvragen u in de pijplijn zitten en dat is niet even een transitieperiode. Maar dat geldt die die projecten die worden voor de komende decennia aangelegd en die tijd hebben we gewoonweg niet meer onder c o twee terug te dringen en is ook helemaal niet in lijn met onze anderhalve graden doelstelling die we afgesproken hebben in parijs dus aan de ene kant hoor ik de heer klinkt zeggen ja, als belangrijk parijs aan de andere kant die transitieperiode is hij dan in ieder geval het met mij eens dat we die tien fossiele epc aanvragen moeten toetsen op zijn die in lijn met het anderhalve graden. Doel.

[0:24:11] Heer klink. Ja, voorzitter daar niet niet op voorhand van. Ik ik weet niet ik kan niet beoordelen want met die tien projecten allemaal al aan het bedrijfsleven is daarmee is afgesproken in welke investeringen zij zelf hebben gedaan. Dus ik zou het raar vinden om dan nu gaande het project. Want we weten dan kennelijk hoeveel projecten dat zijn om wat voor bedrag dat zou gaan om dan nu weer tijdens tijdens de wedstrijd. De spelregels te veranderen. Daar moet je heel zorgvuldig mee zijn en wat vooral voor het bedrijfsleven van belang is is dat ze weten waar ze aan toe zijn als ik met met tal van bedrijven spreekt iedereen wil wil die buiging maken naar naar groen naar en fossiel uitfaseren. Daar is geen discussie over. Maar dat moet wel mogelijk zijn en daarvoor moet het bedrijf wel kunnen ondernemen, moeten er wel projecten uitgevoerd worden. Dus dat blij. Dat heb ik net ook richting mevrouw kreugel gezegd die transitieperiode is echt essentieel en daarom heb ik daar ook gedurende mijn eerste inbreng eerste termijn ook nog wat aanvullende vragen over gesteld.

[0:25:10] Mevrouw teunissen. Voorzitter, maar die bedrijven is duidelijkheid geboden, namelijk in tweeduizend, tweeëntwintig is het klaar met fossiele cafés.

[0:25:19] Dat is dat is de afspraak in glasgow. En nu heeft het kabinet eigen handig gezegd we gaan voor een transitieperiode. Dat geeft alleen maar nog wat extra tijd om nog meer fossiele projecten aan te vragen. Dus dan blijft de vraag toch opnieuw. Het is niet zo dat we dan nu gaan ingrijpen op een op een onbehoorlijke manier. Maar het is juist heel logisch. Ook omdat die aanvragen er nu liggen. Maar er is ook nog niet beslist op die aanvraag tenminste dat hoor ik ook graag van het kabinet. Maar de informatie die ik heb zijn het aanvragen. Tien fossiele aanvragen daarvan moeten we dan toch zeggen dat is ook onze afspraak in glasgow. Die moeten getoetst worden doen voldoen ze wel aan dat anderhalve graden scenario. Dat was de afspraak in las. Dat is de heer klinkt toch met mij eens,

[0:26:02] De heer klink,

[0:26:03] Ja. Voorzitter, die verklaring verklaring van glasgow. Dat was eind tweeduizend, eenentwintig seizoen staat het staart van het vorige kabinet zat er toen nog wat we toen hebben gezegd met elkaar. Dat weet dat weet mevrouw teunissen denk ik ook nog wel. De heer de bruin was toen minister van buitenlandse handel, ontwikkelingssamenwerking. Dat is dat is juist ook in het begrotingsdebat. Volgens mij hebben we daar toendertijd samen aan meegedaan was steeds dat verhaal van van ja, we zetten die verklaring in en of ondertekenen die verklaring. En ja, we zetten in deze transitie en en dat onderschrijven. Wij willen dat graag zo breed mogelijk met zoveel mogelijk in ieder geval oeso-landen maar liefst natuurlijk met

[0:26:42] met alle landen in de wereld. Om dit te ondertekenen. Het is best bijzonder dat dat die groep niet groter geworden is. Ik blijf het bijzonder vinden dat een land als noorwegen dat zo grote stappen zetten ter verklaring ook nog steeds niet ondertekend heeft bij mijn volgens mijn informatie in ieder geval en dat andere landen die het wel ondertekend hebben nog niets gedaan hebben. Dus ik wil helemaal niet zo ver gaan als mevrouw kreuger mevrouw teunissen dat dat dit kabinet deze bewindspersonen helemaal niets doen. Ik vind het juist heel voortvarend te werk zijn gegaan en al wel beleid hebben gemaakt hierop. Maar het is wel zo. Voorzitter, ik zal u tot een afronding komen. Het is wel zo richting bedrijven je als je iets eind tweeduizend, eenentwintig voor het bedrijfsleven. Best wel zomaar ineens zegt van we gaan die verklaring ondertekenen. Dat kan niet zo zijn dat je per één januari tweeëntwintig zegt en dan moet vanaf nu alles zo zijn er natuurlijk om tot een aanvraag te komen. Er zit een heel proces aan vooraf om überhaupt business case rond te krijgen en dat is niet eventjes in de namiddag dat de partij vind ik ga eens eventjes hiervoor zoveel voor x miljoen een investering doen en daar heb ik een epc voor nodig. Dat dat zijn langere trajecten. Daarvoor moet je als als overheid juist duidelijk overkomen. Want als je dus zegt van we staan voor deze dat we deze richting opgaan, maar we willen wel graag dat de bedrijven die er nu zijn dit mee kunnen maken

[0:28:04] en daarom is die transitieperiode nodig.

[0:28:09] Mevrouw teunissen, derde,

[0:28:10] Voorzitter, tot slot, uit het antwoord van de heer klink blijkt toch wel dat de ethiek in de in de markt ontbreekt, want we hebben sinds sinds parijs sinds het parijsakkoord in tweeduizend vijftien afgesproken dat we moeten voldoen aan de doelstellingen ver onder de twee graden blijven en koersen op anderhalve graad en dat bedrijven dat tot nu toe niet hebben gedaan en allerlei fossielen aanvragen hebben gedaan. Ja dat is ook die bedrijven moeten zelf ook verantwoordelijkheid nemen en dat wij dan nu uiteindelijk hebben gezegd van nou nu in in tweeduizend, tweeëntwintig is het klaar en we hebben ons daaraan gecommitteerd als dit staat. We hebben niet voor niets onze handtekening onder die glasgow verklaring gezet. Dan zou het ook klaar moeten zijn. Dat is duidelijk. En stel je nou voor dat je een dat je dat je echt op een eerlijke manier een transitieperiode inrichten. Stel nou dat je zegt oké voor de bestaande aanvragen is nog wat ruimte voor hybride projecten is nog wat ruimte. Maar dat gebeurt niet. Er wordt wordt nu gewoon misbruik gemaakt van het ene jaar door zoveel mogelijk fossiele projecten nu nog aan te vragen en ja dan dan beroep ik me toch een beetje op het op het ethische besef van de heer klinkt. Dat is toch niet te vergeten worden meer dus zouden we daar toch niet wat meer eisen aan moeten stellen, zodat we voorkomen dat die fossiele projecten nog decennialang door de vragen.

[0:29:26] Is mevrouw met een interruptie.

[0:29:28] De heer klink.

[0:29:31] Oké sorry. De vraag. De vraag is dus van zullen we niet gewoon dat het is het niet gewoon verantwoord. Aangezien we in tweeduizend vijftien al het parijsakkoord hebben ondertekend waarin we zeggen anderhalve graad is het doel om alsnog die inrichting in de transitieperiode die anderhalve graad toets te doen.

[0:29:49] De heer klink, tenslotte.

[0:29:51] Nou volgens mij was was breed en het bedrijfsleven het gevoel van we gaan we nemen die het akkoord van parijs te nemen. Serieus en we gaan uiteindelijk helemaal die vergroening in fossiel wordt uitgefaseerd. Alleen met die glasgow verklaring die dat was dat was ineens een nieuw, iets wat wat meer naar voren werd gehaald en ik vind het goed dat we die ondertekend hebben. Maar als het gaat over ethiek in de markt. Dat vind ik nogal wat om dat zo te zeggen want het zijn wel landen als als noorwegen die die verklaring niet hebben ondertekend, een land als duitsland die je wellicht ondertekend, maar nog niet iets heeft gedaan dat om om dat soort landen dit allemaal te verwijten. Dat dat vind ik nogal wat. Want ik denk juist dat dat de noordwest europese landen grote stappen kunnen zetten in de energietransitie die we hebben en juist in de verduurzaming het fossiel. Dames en heren,

[0:30:42] Een interruptie van de heer.

[0:30:44] Dagvoorzitter klinkt namelijk vooral verwijzen naar landen als duitsland. En terwijl we natuurlijk ook landen zijn die voorop lopen. Zoals denemarken en frankrijk, zouden we dat dan eigenlijk niet de landen moeten zijn waar we ons aan spiegelen in plaats van de lande te kiezen waarvan we weten dat die net als nederland de implementatie van de kop zesentwintig statement minder goed doen. Maar ik hoor de heer klink ook een paar keer zeggen dat bedrijf het wel mee moeten maken en ik vraag me dan serieus af. Ben heel benieuwd welke bedrijven zouden niet meemaken op het moment dat er geen transitieperiode zou zijn.

[0:31:18] De heer klink,

[0:31:24] Allereerst op die landen. Ik heb natuurlijk ook meer landen genoemd. Denemarken, verenigd koninkrijk, zweden, frankrijk en belgië. Dat zijn dat zijn echt landen die hebben ondertekend en wil ik echt werk van hebben gemaakt. Dus dus dat dat zeker als het gaat over het kijk mijn mijn hoofd. Ik vind het niet echt ziek om hier specifiek partij te noemen. Dat doe dat dat vind ik niet forum het debat hier in de kamer gepast.

[0:31:47] Maar in z'n algemeenheid vind ik het wel zo dat kijk wat ik net al aangaf richting mevrouw teunissen is is dat er natuurlijk voor de business case. Daar zit daar zit gewoon veel meer tijd aan vooraf dan dan het moment dat je daadwerkelijk de aanvraag indient. Dat zal dat ze wel met me eens zijn. Maar waar het waar het vooral omgaat is dat de op de nieuwe manier en daar heb ik ook wel net wat woorden over aan gewijd op de nieuwe manier hoe het gaat over de beoordeling als het dus niet meer fossiel is en dus bijvoorbeeld zo'n die is dat het veel meer gaat op basis van toekomstige cash flow s, waarvan we nog niet de exacte risico's weten dat je dan dus als als overheid en als atradius volop steunt om om initiatieven te steunen,

[0:32:41] De heer das, een voorzitter,

[0:32:43] Die nog nog kort kijk de business case. Wat wat we op dit moment zien is dat er een gigantische fossiele reflecties in de wereld vanwege de hoge prijzen die er op dit moment zijn.

[0:32:55] Dus.

[0:32:56] De woorden al heel veel extra investeringen in fossiel gedaan.

[0:33:00] Juist omdat er op dit moment ook gigantische bedragen mee gemoeid zijn die ermee verdiend kunnen worden. Waarom zou er dan nog een transitieperiode nodig zijn waarin wij als nederlandse staat daar die fossiele projecten ook nog subsidiëren.

[0:33:16] De heer klink,

[0:33:17] Dank, voor zover dat dat punten. Inderdaad ja nee dat dat daar een deel ik de opvatting van het kabinet ook dat tussen de bestaande bedrijven die dus nu ook actief zijn in in fossiel dat die ook een infrastructuur hebben en ook activiteiten hebben die dus ook straks weer een sleutel kunnen rol kunnen vervullen bij de projecten die niet fossiel zijn willen geen ik ga geen specifieke bedrijven noemen maar maar een groot olieconcern die is dus die die heel actief is vanzelfsprekend in fossiel dus ook een gigantische investeringen van niet. Fossiele projecten.

[0:33:53] Prima. Dan gaan we nu naar mevrouw kreeg voor haar inbreng in eerste termijn.

[0:33:58] Dankuwel. Voorzitter, voorzitter, willen we een kans hebben om de temperatuurstijging tot anderhalve graad te beperken, dan moeten we stoppen met fossiele subsidies en het enige lichtpuntje van de klimaattop in glasgow was de belofte om te stoppen met exportkredietverzekeringen voor fossiel. En nu na bijna een jaar treuzelen blijkt dat het kabinet toch gezwicht is onder de druk van de olie en gas lobby een fossiele reflex en het resultaat is dat er nu zoveel uitzonderingsclausules instaan dat dit de klimaatdoelen dreigt te ondermijnen. Een aantal vragen op dertig november zei de minister voor klimaat dat er geen nieuwe projecten onder zou kunnen starten die binnen de anderhalve graad of die buiten de anderhalve graden scenario vallen.

[0:34:44] En nu blijkt dat kabinet zich niet aan deze uitspraak houdt. Waarom heeft het kabinet de tien fossiele aanvragen die nu dreigen door te gaan niet getoetst op een anderhalve graden scenario. Wat groenlinks betreft, houdt de premier zich aan zijn belofte in glasgow actie, actie dus geen jaar vertraging en nog vier miljard naar fossielen steun dan nederland heeft als enige land behalve belgië een uitzondering gemaakt rond leveringszekerheid

[0:35:13] en de oplossing voor de huidige energie en klimaat crisis is één en hetzelfde. We moeten een versnelde transitie van fossiel naar hernieuwbaar.

[0:35:23] Dus hoe wordt dan gedefinieerd en getoetst of een project nodig zou zijn voor leveringszekerheid. Het is een wereldmarkt. Dus wat hoe beoordeel je of een project aan zou voldoen en zou het niet weer veel verstandiger zijn om vol in te zetten op die versnelde transitie naar hernieuwbare en is dit niet gewoon weer een vrijbrief voor nieuwe fossiele projecten

[0:35:46] en dan de fossiele projecten in ontwikkelende landen kan de staatssecretaris garanderen dat er geen nieuwe fossiele infrastructuur onder valt

[0:35:54] en dan de elektriciteitsproductie productie.

[0:36:02] Mevrouw krikke, maar even de zinnen af. En dan interruptie,

[0:36:05] Dit punt. Sorry. Die zin was klaar.

[0:36:07] Oké dan. De heer hammelburg.

[0:36:09] Dankuwel. Voorzitter voorzitter want want ik kan ik kan mevrouw kreuger heel ver volgorde in haar betoog. Maar ik maak me wel zorgen over de verduurzaming in ontwikkelingslanden, want ook ontwikkelingslanden in egypte sharm op zich hebben genomen en de microfoon hebben aangegeven van deze transitie, transitie. Deze energietransitie. Daar moeten wij mee kunnen. Wij moeten ook die verduurzaming kunnen doormaken en soms hebben we daar nog wel bepaalde vormen van fossiel nodig om de energiemix te verbeteren

[0:36:35] is mevrouw kreuger het eens dat daar onder stringente voorwaarden en criteria het mogelijk zou moeten kunnen zijn als je kunt aantonen dat je meewerkt aan het verduurzamen van de energiemix in een ontwikkelingsland voor de komende tien, vijftien jaar zonder verder te verlengen en de afhankelijkheid te verlengen dat dat dan wel nog mogelijk zou moeten kunnen zijn.

[0:36:57] Nou voorzitter, bij de klimaattop heb ik vooral heel veel mensen uit verschillende landen die dit betreft gesproken die allemaal aangeven. Dit is het moment dat we of worden vastgezet in een nieuwe fossiele lock in en dan zitten we nog eindeloos vast aan gas en kolen en olie of er wordt nu de keuze gemaakt om de hink-stap-sprong richting een duurzaam systeem en ik zou hopen dat wij zowel onze klimaatfinanciering, maar ook onze andere instrumenten en dus ook de exportkredieten exportkredietverzekeringen inzetten om die hink-stap-sprong te maken. Dus ik vind het heel moeilijk om eigenlijk te zien welke projecten.

[0:37:37] Dus dat het best wel moeilijk te definiëren is wat is nou een project wat louter is voor de lokale elektriciteitsmarkt. In hoeverre is er niet een verschuiving dan op dat moment wat toch ook gaat over de internationale export. Dus in hoeverre kan je ook aantonen dat het echt nodig is.

[0:37:56] Ja voorzitter, maar dan dan begrijp ik dus dat onder die voorwaarde en dat ook groenlinks zegt, dan zou dat wel moeten kunnen als het dan om een ontwikkelingsland echt verder brengt op de lange termijn niet juist die verduurzaming teweeg kan brengen als het lokaal bijvoorbeeld wordt besteed als de criteria heel erg duidelijk zijn en niet simpelweg een smoes is om weer in te kunnen investeren in fossiel ten behoeve van onze eigen markt in onze eigen leveren leveringszekerheid.

[0:38:23] Nou voorzitter, ik zou toch willen omdraaien. Ik denk dat wij zeggen. Nee. En dat je dan tenzij maar die tenzij kan ik eigenlijk niet invulling.

[0:38:35] Dus alle voorbeelden die ik de heer hammelburg woord geven of ook als ik de stukken lees denk ik. Eigenlijk zie ik niet in welke categorie het dan onder zou gaan.

[0:38:43] Wij zijn op,

[0:38:45] Dan geef ik even voorzitterschap van mevrouw teunissen.

[0:38:49] Ja. En dan vervolgt de heer dan vervolgt mevrouw kreuger betoog. Ik denk ik u al klaar. Ik heb een interruptie.

[0:38:57] Excuses,

[0:38:59] Nou dan is die tijd om mijn betoog te vervolgen. Woord is aan de heer.

[0:39:04] Voorzitter, ik zie je een aantal overeenkomsten ook verschillen met met mevrouw kreuger. Want we zijn volgens mij eens over het uitfaseren. Dan hebben we het tempo en mevrouw kreuger geeft ook aan dat wat er nu ligt teveel uitzonderingen kent en daar ben ik het mee eens. Er zitten namelijk veel te veel uitzonderingen

[0:39:21] en mijn gedachten zou zijn gezien inderdaad, bijvoorbeeld voor gas

[0:39:26] de die geeft aan dat in twintig, veertig de piek van gasverbruik mondiaal aan vijfentwintig procent gaat, terwijl we nu nog op twintig, tweeëntwintig procent zitten dus de toename van gas, mondial gaat fors toenemen, zouden we niet moeten zeggen. Kolen zijn we heel strikt in olie hebben uitzonderingen op en gas laten ook voor een tijdje wel gewoon doorgaan dat we een aantal uitzonderingen weghalen.

[0:39:47] Maar nu is inderdaad op alle drie de terreinen.

[0:39:51] Nee, tenzij terwijl je eigenlijk zou moeten zeggen, bijvoorbeeld voor gas. Ja, tenzij voor een bepaalde periode.

[0:39:58] Mevrouw kreuger,

[0:40:00] Ja voorzitter, ik vind dit een hele zorgelijke gedachtengang. Ik denk dat we niet moeten onderschatten

[0:40:07] waar we in de tijd staan qua klimaat crisis. Het is op dit moment wijst echt alles

[0:40:15] erop dat we op twee komma zeven graden afkoersen. We moeten er anderhalve graad, we moeten in de grond houden. De fossiele bronnen die er nog zijn moeten ongelooflijk snel overstappen op een duurzaam systeem. Dus het hele idee van gas als transitie brandstof die je nog zou moeten aanjagen met nieuwe investeringen. Een heel veel nieuwe winning. Dat is een propositie van de gas lobby die hoor ik vaak voorbijkomen. Maar ik denk dat die niet te rijmen is met een anderhalve graden scenario en dat ook die dat.

[0:40:45] De aangeeft.

[0:40:47] De heer.

[0:40:47] Voorzitter, ik begrijp de zorgen van mevrouw kreuger die deel ik maar ik ben nog zeker niet overtuigd dat de lijn die we nu volgen dat hij de snelste is naar die anderhalve graden. Als ik zie wat wij zelf in nederland doen in de huidige situatie overal ter wereld zijn wij in staat geweest lpg gas, gas te halen in alle al die landen. We zijn in staat geweest om onze kolencentrales aan te zetten. Duitsland en andere landen schakelen kerncentrales af om juist gas op te schalen. Pakistan noemde vorige week beste westen. Jullie kunnen mij wat gasprijzen zijn zo duur bijschakelen weer terug op kolen. Dus is het niet te egoistisch bekeken en halen we onze doelen juist niet als we niet een aantal landen mee laten gaan mee laten bewegen. Wat wat de heer hammelburg ook zij ontwikkelingslanden. Die zullen die transitie moeten maken. Die gaan de eerste stap maken van kolen naar gas.

[0:41:39] Dat is geef de ira ook aan mondial gaat gebeuren en wat dan is mijn vraag is dan moet je dan niet veel redelijker zijn op gas in de komende periode want dan worden projecten gedaan, dan zullen havens nog gebouwd worden. Er zullen we waterwegen vergroot worden, dan zullen pijpen vervangen worden. Dus bent u niet te streng voor die landen of is het niet. Misschien wel zo van wij hebben het goed voor elkaar. Wij kunnen die transitie snel maken en eigenlijk een beetje een middelvinger naar ontwikkelingslanden.

[0:42:07] Mevrouw kreuger,

[0:42:08] Voor voorzitter, op het moment dat je nederlandse bedrijven

[0:42:14] financiële steun biedt om een fossiele lock in te organiseren in landen wat vervolgens dan nog een afzetmarkt voor nederland blijft dan is dat dat is dat wat egoistisch is. Dus dat heeft niets te maken met dat we die landen tegengehouden of dat wij het allemaal goed voor elkaar hebben. Het gaat er juist wat mij betreft omdat wij deze instrumenten gericht inzetten om zo snel mogelijk die transitie te maken. Dat is wat we zouden moeten doen en laten we even in herinnering roepen dat een bedrijf als shell achtendertig miljard winst heeft gemaakt. Ik zie werkelijk niet dat wij onze instrumenten om eigenlijk een duurzame transitie aan te jagen. Onze financiële instrumenten moeten gaan inzetten om gas explosie gas winning te steunen en het klopt dat shell niet op het lijstje staat. Mijn punt is dat als gas als fossiele verdienmodel heeft dan financieren ze het zelf maar maar ons schaars samen. Geld zou niet moeten gaan naar fossielen weer niet.

[0:43:15] Wil ik niet derde interruptie. De heer hermans, voorzitter,

[0:43:18] Ten eerste exportkredietverzekering is geen subsidie. Dat is een polis die over de afgelopen tien jaar roon zelfs geld opgebracht heeft voor de staat. Dat zou ik graag willen weten van van de staatssecretaris. Maar het gaat erom mevrouw kreuger kijkt echt door een tunnel. Mevrouw kreuger denkt dat wij in nederland de enige zijn in de wereld die dit spel spelen

[0:43:38] en denkt u echt winter nu echt gezien de mondiale toename van gas. Bent u nou echt als nederland stopt

[0:43:46] als pak bijvoorbeeld van oogt als die niets meer mogen dat het dan niet gaat gebeuren in die ontwikkelingslanden dat die niet die stap gaan maken naar gas,

[0:43:54] terwijl ze misschien aan kolen vastzitten.

[0:43:57] Ik denk dat die combinatie projecten. Ik denk je ziet in de afrikaanse landen wind zon, maar ook de transitie naar gas en dan snap ik niet waarom wij als beschaafd fatsoenlijk land niet zouden kunnen helpen met wel een bepaalde periode en mijn vraag was een bronnen hebben we nu niet in deze fase veel te veel uitzonderingen zou je gas een langere termijn moeten pakken omdat die transitie volledig te steunen. Mevrouw kruger,

[0:44:22] Ja voorzitter, ik ik bestrijd het beeld dat nederland in zijn eentje klimaatbeleid voert ik gelukkig is dat niet het geval. Gelukkig doen we dat met een heleboel landen samen hebben we daarvoor het parijsakkoord getekend. Gelukkig staan er ook meer name onder die glasgow verklaring en ik denk dat het ongelooflijk belangrijk is om ons juist omdat wij historisch gezien ook een grote bron van c o twee uitstoot zijn dat wij onze verantwoordelijkheid nemen en dat als wij nu steun ik zijn niet subsidie zou steunen als wij steun organiseren voor voor bepaalde transities dat dat nu allemaal volle vaart op naar duurzaam is en dat we niet het egoisme hebben om juist allemaal landen richting gas te krijgen en een voortgaand verdienmodel voor de fossiele industrie te organiseren.

[0:45:13] U vervolgt uw betoog.

[0:45:18] Voorzitter, dan een aantal voorbeelden van hoe verschrikkelijk mis kan gaan. Global witness publiceerde een rapport over het vliegveld dat gebouwd is bij manila. Zevenhonderd gezinnen zijn er zonder pardon hun huis uitgezet en aan de helft werd een nieuw onderkomen beloofd, maar slechts zes gezinnen kregen dat tot nu toe mensen hebben geen werk meer en zien een hele leven instorten. Hoe kan het dat boskalis hiervoor een epc van het nederlandse kabinet heeft gekregen. En hoe valt dit onder maatschappelijk verantwoord ondernemen en wat er zoveel vragen zijn of dit in dit geval deze vergunning uberhaupt uitgegeven had moeten worden, wil ik de minister vragen om opdracht te geven voor een onafhankelijk onderzoek naar het besluitvormingsproces rondom de toekenning van deze café voor het nieuwe manila international airport van boskalis en de betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de a sp en boskalis dan ook in mozambique is het vreselijk misgegaan bij lng project

[0:46:14] in uit onderzoek van proximus is blijkt dat atradius niet de kennis in huis had om een goede inschatting te maken voor het uitgeven van die ezk en dat zij de veiligheidssituatie niet goed heeft ingeschat op het moment dat die vergunning werd verleend, waren al berichten over onrust in de regio was deze situatie ook al bekend bij het ministerie op het moment van toezegging van de ncrv en is de minister het met mij eens dat deze verzekering eigenlijk gewoon moet worden teruggetrokken en er moet worden ingezet op het compenseren van de schade die is geleden dan tot slot, voorzitter, aansluitend ook bij het punt wat de partij voor de dieren maakte just run energietransitie als een essentieel onderdeel van de kop zesentwintig verklaring en voor ontbreekt volledig in het nederlandse beleid. Het beleid richt zich op de kansen voor het nederlands bedrijfsleven, maar een visie ontbreekt op hoe we gaan zorgen dat de transitie ook positief negatieve effecten gaat hebben op ontwikkelingslanden en dat is cruciaal. Dus ik graag vraag ik de minister om hierover een concrete paragraaf mee te nemen in het beleid en het beleid op het punt van een eerlijke transitie aan te scherpen.

[0:47:19] Dank, mevrouw kreeg. Ik zie een interruptie van de heer klink.

[0:47:24] Dank voorzitter om. Ik dacht ik doe mijn interruptie heeft op het einde.

[0:47:30] Als ik het allemaal goed beluisterd hebt heeft mevrouw kreuger liever dat dat de situatie in ontwikkelingslanden in afrikaanse landen. Zo blijft en dat kolen gebruikt worden dan dat dan dat er een transitie gemaakt wordt naar het gebruik van gas, wat tot minder c o twee uitstoot leidt en dat nederlandse bedrijven geen stappen zetten om havens te ontwikkelen, zodat bedrijven, betere en bedrijven en landen in die ontwikkelingslanden beter ontsloten kunnen worden.

[0:47:56] Mevrouw,

[0:47:58] Voorzitter, de vvd daagt me uit om ongeveer mijn hele inbreng opnieuw te doen. Maar ik zal het niet doen. Nee. Wat ons betreft is het op dit moment in de tijd als je kijkt wat er moet gebeuren in een serieus anderhalve graden scenario beleven twintig, drieëntwintig en we hebben zeer korte tijd om de transitie te maken, is het onverantwoord om nu nog nieuwe investeringen in fossiel te doen in fossiele winning in fossiele infrastructuur en wil je juist zorgen dat je eigenlijk hink-stap-sprong versneld. De transitie maakt naar duurzame energie en wil je juist allerlei ontwikkelingslanden niet vastzetten in een fossiele lock in.

[0:48:38] Dank dan gaan we naar de heer hammelburg voor de inbreng in eerste termijn.

[0:48:44] Ja. Dankuwel. Voorzitter en en tot mijn grote geluk en blijdschap zal ik beginnen met te constateren dat de meerderheid in de kamer echt een ruime meerderheid in de kamer inmiddels ook inziet dat het klimaat in rap tempo aan het veranderen is en als wij op dit moment niet ingrijpen vandaag de dag niet ingrijpen dat onze volgende generaties als niet al deze generatie een gigantisch probleem heeft en en dat vraagt ons om hele snelle actie en die actie is in glasgow genomen en daarin zeggen we heel erg duidelijk. Wij gaan geen steun meer verlenen vanuit overheden aan een fossiele industrie die juist om die klimaatverandering te remmen. Juist om die klimaatverandering tegen te gaan en wat ik dan zie is dat nederland die verklaring. Gelukkig heeft ondertekend waarin ook duidelijk wordt gezegd voor eenentwintig, tweeëntwintig moet duidelijk zijn hoe bijvoorbeeld nederland aan de bak gaat. Het is inmiddels maart bijna maart in de eerste contouren zijn duidelijk, maar er zijn ook nog heel veel onduidelijkheden in dit beleid waar ik ontzettend veel vragen over hebben eigenlijk drie. Om precies te zijn en de eerste gaat over het transitiejaar waarom deze tien projecten nog kunnen de minister en de bewindspersonen helder. De minister en de staatssecretaris helder maken waarom we nog voor drie komma negen miljard aan fossiele steun geven, terwijl we eigenlijk hadden afgesproken dat niet meer te doen dan moeten we een hele goede redenen voor zijn en die heb ik tot nu toe vandaag de dag nog steeds niet gehoord en voorzitter dan de leveringszekerheid. Een sprekers voor mij hebben we al gezegd, mevrouw teunissen verwoordde het heel erg mooi die financiële lock in op het moment dat we op dit moment investeringen fossiel doen voor onze eigen leveringszekerheid. Dan zegt dat niets over de leveringszekerheid voor morgen of volgend jaar en die leven zekerheid die begrijp ik op zich wel want als de inval van de russen in oekraïne ons iets heeft laten zien is hoe ontzettend afhankelijk. We zijn ook van de gasproductie in rusland. Gelukkig nu niet meer en andere buitenlandse mogelijkheden en dat wil je ook helemaal niets. Bovendien wil je heel snel die transitie maken. Maar morgen hebben er niets aan volgend jaar hebben we niets aan die crisis die speelt nu en volgens mij is die gedachte over de leveringszekerheid geboren uit de oorlog in oekraïne. Dus mijn vraag aan de staatssecretaris is dan ook wat kunnen we nog zeggen over de leveringszekerheid heeft de staatssecretaris dan in dit beleid het zo opgenomen omdat hij voorziet dat we over vijftien jaar in de problemen komen met onze leveringszekerheid, want dat zou in strijd zijn met onze ambities, onze hoop en ons beleid van deze van dit kabinet ook dat wij heel snel overgaan op een eens een duurzame energie voorziening waarbij we uberhaupt geen fossiele meer nodig hebben over tien of vijftien jaar. Dus het lijkt ontzettend tegen.

[0:51:18] De strijdig,

[0:51:19] Voorzitter,

[0:51:21] Ik zie een interruptie van mevrouw.

[0:51:24] Dank voorzitter. Ja. Het gaat eigenlijk over die tien projecten die drie komma negen miljard voor het komend jaar aan fossiele projecten. De minister voor klimaat heeft heel duidelijk op dertig november gezegd dat er geen nieuwe projecten zou kunnen starten die niet binnen de anderhalve graden vallen is d zesenzestig het met mij eens dat deze tien projecten zeer rap getoetst moeten worden op een anderhalve graden scenario.

[0:51:50] Ja voorzitter, ik blijf bij mijn voorlopige vragen en anders kom ik daar nog wel op terug. Ik wil weten wat de redenen zijn voor die tien projecten om door te gaan. We hebben inderdaad die afspraken gemaakt in het moet gewoon binnen de lijn van anderhalve graad zijn en als dat niet zo is ja dan dan vraag ik om de argumentatie en de redenen daarvoor en of dat juridisch zijn of wat dan ook. Ik wil het gewoon graag van de staatssecretaris in gaan we dan daarop op bruiden. Wat ik daarvan van vindt, zeg ik dan tegen mevrouw kreuger.

[0:52:17] Nog een interruptie van mevrouw,

[0:52:19] Ik neem aan dat hij het wel eens is met de uitspraak van de minister voor klimaat dat er geen nieuwe projecten mogen starten die niet binnen de anderhalve graden vallen.

[0:52:30] Hammelburg, voorzitter, die uitspraak is gedaan op het moment dat het beleid ingaat dat dat niet meer het geval mag zijn. En dan kun je bakkeleien over wanneer dat beleid ingaat. Je zou kunnen zeggen dat gaat dus volgend jaar in. Maar daarom zei ik ook. Waarom duurde het zolang. Waarom heeft het zolang geduurd. En waarom staan we nu bijna maart twintig, drieëntwintig hebben nog een discussie over wanneer beleid nou precies ingaat en hoe het nou zit met die tien projecten. Dus ik heb vele vragen erover. Volgens mij gewoon gesteld. En kijk uit naar de beantwoording van de van de staatssecretaris. Voorzitter, voorzitter,

[0:52:59] Ik zie nog een interruptie. Ik weet dat u snel. Verder wil ik een interruptie van mevrouw teunissen. De laatste interruptie.

[0:53:06] De teunissen. Voorzitter, ik zal heel kort houden. De minister van klimaat en energie zei dat het nog niet duidelijk is of die projecten binnen het anderhalve graden toe blijven. Dus is de heer hammelburg het in ieder geval met mij eens dat we een toets moeten doen op die tien projecten.

[0:53:22] Hammelburg.

[0:53:24] Voorzitter, ik wil weten wanneer de staatsssecretaris acht dat het beleid volledig glasgow beleid om maar zo te zeggen de vergroening en een stop van fossiele steun vanuit de cafés officieel ingaat. Wat er nu wordt gezegd door het kabinet is dat dat dus volgend jaar is dat we in een transitie jaar zitten dat het beleid om volgend jaar pas echt ingaat. Ik vind er was van het heb ik net gezegd. Dus daar wil ik uitleg een tekst en uitleg bij en ook kunnen we die vraag stellen inderdaad hoe die tien projecten wel of niet voldoen aan de anderhalve graad. Want dat is precies waar ik me ook waar ik me ook zorgen over maak.

[0:53:55] Gaat u verder. De heer de.

[0:53:57] Dankuwel voorzitter ja. Voorzitter, de uitzondering van een of voor ontwikkelingslanden ik daar ben ik wat gevoeliger voor in alle eerlijkheid omdat ik daar ook wel zie heel veel landen en ik spreek ook met heel veel mensen in veel ontwikkelingslanden ontwikkelingssamenwerking die zeggen ja, we hebben nu uberhaupt geen energievoorziening. We leven nog een armoede. We willen ook graag op het net worden aangesloten. Wij willen ontwikkeling. Jullie kunnen lekker makkelijk praten waar jullie brand. Het ligt altijd bij ons nog niet. En zij zijn vaak nog wel afhankelijk van bepaalde vormen van fossiel liever heb ik dat natuurlijk niet. Liever heb ik dat we gewoon met onze instrumenten en met onze onze cafés vergroenen en zeggen we gaan hoe dan ook investeren in duurzaamheid in ontwikkelingslanden en ik kijk dan ook met de minister van ontwikkelingssamenwerking, ontwikkelingssamenwerking? Aan welke instrumenten worden er nu voor ontwikkeld om dat te doen en te kijken. De staatssecretaris samen met de vraag hoe we de cafés ook ingezet om juist dat te bevorderen die groene instrumenten in plaats van op fossiel te focussen. Kijk, ik zou alleen akkoord willen gaan met een uitzondering voor ontwikkelingslanden. Als er ook een duidelijke toets komt op aan de hand van een aantal criteria waar we zeggen het past inderdaad binnen glasgow moet ertoe leiden dat de gehele energiemix van een land verbeterd met een heel helder tijdpad zonder de fossiele afhankelijkheid daadwerkelijk te verlengen met zo'n investering waar die café onder valt. Dus dus ik wil daar graag de garantie toch ook van de staatssecretaris dat het binnen de anderhalve graad blijft dat het op de korte termijn helpt met het verduurzaming van de energiemix van een land met een duidelijk plan ook voor de afbouw van het project worden epc voor wordt wordt uitgegeven.

[0:55:33] De heer dassen,

[0:55:35] Voorzitter, en hierover heb ik ook een vraag aan staatssecretaris. Maar ik ben ook benieuwd hoe de heer hammelburg daarnaar kijkt en want juist zo'n uitzondering kan ook als excuus worden gebruikt om juiste transitie niet te maken en ervoor te zorgen dat ontwikkelingslanden hiervan afhankelijk blijven. Het verenigd koninkrijk heeft een bepaalde bepaling opgenomen dat er een hele grondige analyse gedaan moet worden of zo'n project schadelijk kan zijn voor de noodzakelijke transitie naar groen zou die hammelburg het dan met mij eens zijn dat er minimaal een grondige analyse gedaan moet worden om te voorkomen. Dus dat je die analyse of dat je die transitie in de weg staan.

[0:56:11] Ja.

[0:56:13] Weer allemaal. Volgens mij is dat precies wat ik net zei. Met andere woorden en het viel er precies binnen de drie criteria die ik hier stelde. Maar ja, zeg ik tegen meneer dassen. Dit is precies wat ik bedoel

[0:56:23] er moet inderdaad leiden tot een verbetering, zodat we niet alleen in nederland die slag maken in de energietransitie. Maar dat we andere landen daarin ook helpen in plaats van dat ze tegen werken of ze in armoede laat is in het donker laten zitten want daar vind ik ook wel wat van. Maar inderdaad. We moeten we moeten samenwerken. En juist daarop inzetten. Dus vandaar ook de minister de vraag aan de minister en de stank. Het staatsssecretaris. Voorzitter, ik rond af. De twee uitzonderingen leven zekerheid en de uitzondering voor leveringszekerheid in de uitzondering voor ontwikkelingslanden. Ik wil eigenlijk graag nog een brief van het kabinet waarin die criteria die ik net benoemde of overige die het kabinet nog klaar heeft liggen. Met andere woorden hoe weet u zeker dat het niet gewoon een loep hol is een keertje in achterdeur die open staat om alsnog gewoon lekker te kunnen investeren in fossiel vanuit de overheid. Daar wil ik een garantie op. Ik wil een hele heldere brief, waarbij de criteria, inclusief de vraag van de heer dassen is uitgewerkt om te bezien wat die twee uitzonderingen schonden nou precies betekenen, want anders wordt het voor mij wel heel erg lastig. We moeten gewoon zeker weten dat het beleid waterdicht is dat we niet weer een loop creëren voor fossiele investeringen die ervoor zullen zorgen dat weer dat de aarde opwarmt voor ver boven de anderhalve graad. Want dat kunnen we ons simpelweg niet permitteren.

[0:57:37] Dan geef ik het woord aan de heer wassen voor de inbreng in de eerste termijn namens voelt. Dank voorzitter,

[0:57:44] De onlangs te worden. Actie. Actie duurde het een hele tijd voordat nederland ook onder de verklaring van de kop zesentwintig in klas. Ik ging en die stelde natuurlijk dat er gestopt moet worden met het garant staan voor fossiele projecten, maar ondanks de druk en vooral ook de noodzaak om beleid in lijn te brengen met de anderhalve graad van parijs schuift het kabinet in onze optiek noodzakelijk actie toch weer vooruit, terwijl alle rapporten duidelijk zijn om binnen die anderhalve graad blijven, moeten we stoppen met het investeren en garant stellen voor fossiele projecten en de transitie naar groen zo snel mogelijk maken

[0:58:19] en voorzitter, wat is dan nu precies de reden dat het kabinet toch nog kiest voor een transitiejaar

[0:58:25] nieuwe projecten worden namelijk voor tientallen jaren neergezet en we hebben niet meer de luxe om op die manier naar fossiel te kijken.

[0:58:32] Deze transitieperiode is een hypotheek op de toekomst en we weten dat we die hypotheek niet meer terug kunnen betalen.

[0:58:37] De bouw van een nieuw drijvend productie platform lezen. Hoe kan de staatsssecretaris dat rijmen met het in lijn brengen van de anderhalve graad

[0:58:46] en dan ben ik benieuwd tussen het moment van de kop zesentwintig en eenendertig december twintig, tweeëntwintig. Hoeveel aanvragen zijn daar voor dit soort projecten ingediend en is dat relatief gezien. Hoe is dat relatief gezien in vergelijking met andere jaren

[0:59:02] dan? Voorzitter, er is nog veel onduidelijkheid over de uitzonderingen. Waarom worden uitzonderingen gemaakt? Welke zijn er op dit moment? En hoe werken die uitzonderingen bijvoorbeeld vallen nieuwe projecten die in twintig, drieëntwintig gefinancierd worden in twintig, vierentwintig alsnog onder de uitzonderingen. Omdat er dan een bestaande infrastructuur gaat, kan de minister toezeggen dat alle projecten die bijvoorbeeld in na twintig, drieëntwintig pas gebouwd wordt neergezet worden dat die ook niet meer in aanmerking komen voor uitzonderingen

[0:59:29] en een andere uitzonderingsgrond is waar we net ook kort interruptie over had, is als het geen energie alternatieven in lage-inkomenslanden beschikbaar zijn. Het vk heeft ook deze uitzondering, maar heeft daaraan toegevoegd dat er een gedetailleerde analyse gedaan moet worden om uit te sluiten dat de uitzondering de transitie naar groen niet in de weg staat aan het ontbreken hiervan kan ervoor zorgen dat dit als excuus gebruikt kan worden om de transitie te maken.

[0:59:52] En hoe gaat de minister ervoor zorgen dat deze uitzonderingen zijn en daar garanderen dat er ook. Dit zorgt grondige analyses aan ten grondslag liggen.

[1:00:02] Ik zie een interruptie van de heer klink.

[1:00:07] Nee. Hammelburg heeft geen interrupties meer. Die heeft er vijf, vier uur had. Sorry. Gaat u verder.

[1:00:17] Voorzitter en denemarken wordt exportkredietverzekering, voornamelijk inzet voor duurzame investeringen, bijvoorbeeld in windenergie en de kabinet is daar ook op aan het inzetten is me nog niet duidelijk hoe we dat precies eruit gaat zien. Want hoe ontwikkelt het aandeel groen zich ten aanzien van fossiel. En wat zijn de verwachtingen over de komende jaren. Wanneer is het aandeel groen flink gestegen en zitten we fossiele op nul.

[1:00:38] En wat zijn de voornaamste belemmeringen als het gaat om verlenen van groene export verdient kredietverzekeringen. Welke veranderingen moeten worden doorgevoerd om groene projecten te stimuleren en is daar op dit moment ook voldoende kennis aanwezig om dat te kunnen maken en daaraan sluitend ben ik heel erg benieuwd hoe worden ook lokale initiatieven daaraan gekoppeld,

[1:00:57] want voorzitter veel klimaatwinst ook te halen in landen in ontwikkeling maar financiering rond krijgen is natuurlijk moeilijk en zo horen we dat europese bedrijven de financiering niet rond kunnen krijgen, bijvoorbeeld voor samenwerkingsproject tussen landen in zuid afrika om gezamenlijk elektrische auto's te ontwikkelen in zuid afrika met behulp van groene, stroom uit de baby en kobalt uit congo dat het gedeeltelijk geraffineerd wordt in zambia.

[1:01:19] Er zijn voor dit soort projecten ook cafés beschikbaar. En hoe zouden die volgen kunnen worden gebruikt. En dan voorzitter dinsdag hebben met het kabinet een discussie gehad over het belang van het meenemen van de global zout en minister hoekstra gaf aan dat onze aanwezigheid belangrijk is voor het verbeteren van de relatie met hen en dat we ons meer bezig moeten houden met de belangen van die landen zelf kan de minister reflecteren hoe de epc daar aan kan bijdragen en ziet er ook risico's die de epc kan vormen voor onze relatie met de global zout wanneer zij te eenzijdig onze eigen belangen gebruiken.

[1:01:52] Dankuwel.

[1:01:56] Ik zie een interruptie van de heer pronk van de vvd.

[1:01:59] Dank. Voorzitter, de heer sips denemarken aan en ik was erg benieuwd wat de heer des te vindt van de aanpak van andere scandinavische landen, noorwegen en zweden hebben dat ze een echt een teams je in de aanpak hebben dat ze dus de de zweedse atradius en de video en de en nel en de ministeries van buitenlandse zaken, economische zaken, financiën dat het veel integrale kijk naar aanpakken

[1:02:24] en aanvragen op dit terrein zou dat is nederland ook moeten doen wat u betreft. Of moet het maar zo laten, zoals het meer.

[1:02:33] En ja voorzitter, ik ik ben niet helemaal bekend met team solide aanpak, maar het lijkt mij heel goed om te zorgen dat je integraal naar vraagstukken kijkt dus in dat opzicht zou ik dat denk ik helemaal toejuichen.

[1:02:52] Dan geef ik even mijn voorzitterschap over aan mevrouw teunissen voor hun eigen interruptie.

[1:02:58] Gaat uw gang? Heer bos?

[1:02:59] De heer dassen benoemde in zijn sluitstuk van de inbreng een belangrijk thema, namelijk wat doet dit beleid

[1:03:08] en de handelswijze van van nederland inderdaad op op de andere landen ook geopolitiek gezien dan vind ik een hele belangrijke. Ik begrijp de vraag die de collega's spreken of anderhalf raad, want dat is de doelstelling, maar er zijn meerdere belangen die dat dienen en die meerdere belangen. Dat geldt ook inderdaad in de geopolitieke relaties die we net hebben. Dat geldt ook voor ons bedrijfsleven en het geldt ook voor het verdient vermogen van die opkomende landen en de vraag is de aan de heer dassen

[1:03:34] zouden we dit beleid wat er nu ligt. Wat nog een beetje nat is, zei ik even niet helemaal droog zal er niet onafhankelijk een beleidsdoel het beleid zo door moeten nemen dat we er iemand opzetten die zegt van oké bekijkt tegen deze belangrijke punten een beleids doorlichtingen hoe de effecten uitwerken. En dan kunnen we uitkijken naar de effecten van die anderhalve graden. We kunnen naar kijken naar de effecten op ons bedrijfsleven. We kunnen de effecten van wat het impact is van de andere landen.

[1:04:03] Dan hebben we namelijk namelijk een volgens mij een heldere kijk want het is vrij technisch verhaal uitzondering, op uitzondering. Wat dit ons gaat brengen.

[1:04:10] De heer dassen,

[1:04:12] Ja voorzitter, ik weet niet of de heer aan helemaal goed begrijp. Dat klinkt voor mij heel erg vertragend. En als je het hebt over de geopolitieke situatie. Dan stel ik de vraag ook juist omdat heel veel projecten die we de afgelopen jaren waar we garant voor hebben gestaan, ervoor hebben gezorgd dat wij ontzettend veel grondstoffen ontwikkeling geld onttrokken hebben aan landen in afrika en in de rest van de wereld. Dat zorgt ervoor dat doen nu ook naar ons gekeken wordt als van jullie kunnen ons wat. Hoe kunnen we jullie vertrouwen. Dat is ook wat minister hoekstra afgelopen weken in het debat over oekraïne zij dus ik ik weet niet zo goed wat wat voor analyse daar dan moet gebeuren. Maar wat wel belangrijk is is dat als wij ook gaan investeren in groen dat ook lokaal en daarom stel ik die vraag ook daarvan gaat profiteren, zodat we een eerlijke relatie krijgen, zodat er ook economische ontwikkeling mogelijk is en dat wij niet bijvoorbeeld, zoals in mozambique grondstoffen onttrekken, daar de hele regio overhoop schoppen daar en mensenrechtenschendingen. Hoe heet het milieu beschadigd raakt en dus ja, ik zou ervoor willen pleiten dat we deze kans dan ook aangrijpen om juist in relatie van die geopolitieke context goed na te denken hoe we tot een eerlijke relatie kunnen komen, waarbij beide kanten profiteren.

[1:05:28] Ja.

[1:05:30] U had geen interruptie meer muis en de heer. Dat was al klaar met zijn betoog niet.

[1:05:37] Het was.

[1:05:38] Oké dankuwel heer dassen en dan geef ik het woord voor de inbreng in eerste termijn aan de heer motie van het cda.

[1:05:45] Dank.

[1:05:46] Dank voorzitter strenger. Voorzitter, voorzitter, we hebben het vandaag over de exportkredietverzekering een belangrijk instrument voor de nederlandse bedrijven om onze exportpositie te waarborgen en te versterken en ik wil het vandaag over drie zaken hebben een dient het cafe het nederlands industrie ofwel exportbeleid. Een, twee doen we in het licht van deze transitie leven in zekerheid ook de goede dingen en de derde sluitend cafe instrument nog aan bij de toekomst

[1:06:17] voor het eerste punt ik een stap terug in de tijd want los van de groene discussie die nu speelt is altijd een verlengstuk geweest van de nederlandse export en industrie beleid kan de staatssecretaris reflecteren op het cafe instrument in die periode voor de kop zesentwintig wordt ging toen goed. Wat ging minder goed.

[1:06:35] Liever instrumenten instrumentarium in de pas met de doelstellingen van de nederlandse industrie zeker u exportbeleid.

[1:06:43] Er wordt was de conclusie een was er was het concurrerend genoeg binnen het europese speelveld. Maar bijvoorbeeld ook ten opzichte bijvoorbeeld andere landen die heel actief mondiale actief zijn, zoals japan en korea. En wat is nu nodig om industrie en export in lijn te brengen en concurrerend te maken. Dit is voor het cda een belangrijk reflectie omdat wij voor een sterke nederlandse maakindustrie en daar ook hoort en hoe de export in instrumentarium bij

[1:07:07] voorzitter dan de tweede. Ten tweede de periode na de kop zesentwintig verklaring die we in november eenentwintig hebben getekend in februari tweeëntwintig brak de oorlog in oekraïne uit uit die in onze afhankelijkheid van gas heeft uit vergroot

[1:07:22] en afgelopen jaren hebben we in de discussie gevoerd op pad is groen in het kader van de fit, fit van fifty five en de green deal.

[1:07:30] Als je op kop zesentwintig gereflecteerd in die tijdlijn is wat we nu doen dan het goede vraag aan de staatssecretaris en de minister daarbij twee vragen is het niet logischer om uitfasering van fossiel. Wat ook die gradaties kent

[1:07:44] kolen is slecht

[1:07:46] olie is minder slecht en gas is beter zeker even dat we daar toch op een andere manier gaan temporiseren

[1:07:55] en ook aansluitend inderdaad wat in europa speelt op gas en kern energie dat hij groen zijn tot twintig, vijfendertig op gas en kernenergie op twintig, vijfenveertig. Want in de komende jaren gaan fossiele projecten mondial onvermijdelijk door en ik heb net ook aangegeven in het debatje wat we hadden die avond speld in twintig, veertig dat gas nog stijgt naar vijfentwintig procent van de energie wereldwijd en is het wenselijk als andere landen die de kop zesentwintig hebben ondertekend of een losse interpretatie aanhouden dan projecten oppakken die we eigenlijk duurzamer en verantwoorder verantwoordelijke kunnen doen en met name op methaan uitstoot bij gaswinning in nederland heel heel sterk ten opzichte van andere landen. Maar hoe beoordeelt de staatssecretaris dan

[1:08:41] ik heb het ook. We hebben ook nog voor het nederlandse en europese leveringszekerheid ook een eigen belang. Zie ook de uitzonderingen van prioriteren projecten. Maar hoe beoordeelt de staatssecretaris dat het tweeledigheid dat bedrijven geen ezk krijg om fossiele projecten lees gas in afrika te doen. Maar in het kader van leveringszekerheid in potentie wel gas en lng vanaf afrika gaan afnemen. Is dat niet een beetje hypocriet zeg ik dan voorzitter dan het derde punt hoe gaan we dan wel de juiste dingen doen. De vraag is om of het cafe instrument toereikend is om ingezet te worden voor het bereiken van de transitie door nederlandse duurzame en innovatieve technologieën horen veel signalen dat de risicobeoordeling van atradius

[1:09:24] die is te conservatief is en te instrumentarium te beperkt en competitief te kunnen blijven,

[1:09:29] is de export van onze duurzame technologie. Volgens de staatssecretaris nu niet juist iets wat we moeten stimuleren ook om in het internationale speelveld tegenkrachten te kunnen bieden tegen landen zoals china en japan, die de kop zesentwintig verklaringen niet hebben ge implementeert

[1:09:43] graag hoor ik hoe de staatssecretaris hier tegenaan kijkt en of hij bereid is te kijken naar het groene en competitieve maken van de kv handel instrumentarium, bijvoorbeeld met langere terugbetalingstermijnen flexibele aflossing of lager aanbetaling of competitieve premies en ga zo maar door. En is de staatssecretaris ook in gesprek met sectoren bijvoorbeeld de maritieme industrie of de tech industrie over de risico's waar zij mee te maken hebben en hoeveel wat zij nodig hebben voor een gelijk speelveld.

[1:10:09] Wilt.

[1:10:09] Voorzitter, dan rond ik af. Ik heb bij het voorliggende beleid een beetje gemengde gevoelens richting zij die is goed. Maar ik vraag me af in de huidige context of we de juiste dingen doen en ik vraag dan ook aan de staatssecretaris of die openstaat om een onafhankelijke beleid doorlichting te laten uitvoeren op de korte termijn, zodat we de impact op verschillende belangrijke deelgebieden helder krijgen en het kan van anderhalve graad gaan, maar ook op de impact op ons verdien vermogen, maar ook op de toekomstige verdient ook van opkomen. De landen en dat wij ook geopolitiek de juiste keuzes maken. Volgens mij kan het stuk dan alleen maar beter van worden.

[1:10:44] Ja.

[1:10:46] Dank aan de heer muis precies binnen de tijd en ik zie dat er nog een interruptie van de heer klink van de vvd.

[1:10:53] Ik had er nog één. Volgens mij. Voorzitter, ik mijn vraag aan de heer anders is hoe de heer anders tegenaan kijkt dat oeso-landen die de verklaring niet hebben ondertekend of of andere landen die de verklaring hebben ondertekend, maar nog niet met beleid gekomen zijn want die er amro daarvan vindt en ook wat nederlands zou moeten doen als wat nederland zou moeten doen met die constatering.

[1:11:18] Hermans,

[1:11:19] De de heer klink geeft aan de oeso-landen. Maar ik zou het ook dichter bij huis blijven als je alleen al kijkt naar binnen. Europa zijn er verschillende landen die in de verschillende situaties zitten die die kop zesentwintig ondertekend hebben

[1:11:30] en volgens mij weg net zelf al aangegeven. Duitsland, italië hebben beiden ondertekend, maar nog totaal geen invulling gegeven. Duitsland heeft beleid om kerncentrales dicht te gooien en gas. Dus die gaan wereldwijd op zoek naar gas en italië is net als nederland sterk in de in de offshore en die gaan groenprojecten aanpakken. Dus ik vind het wel een probleem als wij inderdaad parijs met z'n allen ondertekenen dat we binnen europa heb ik er niet over de rest van de wereld binnen europa al een verschillende speelveld krijgen dat dat is wel een groot probleem en ik vraag inderdaad aan de minister. Hier

[1:12:04] wordt dit ook besproken, want we hebben in europa hebben we het handelsverdragen. Dat doen we gezamenlijk met z'n allen

[1:12:10] maar op instrumentarium als dit gaan we toch ieder zijn eigen gang en dan is het toch van

[1:12:16] wordt informeren.

[1:12:19] Dank en dan zijn we aan het eind gekomen van de eerste termijn van de kamer. Dan geef ik het voorzitterschap weer terug aan de heer bos.

[1:12:33] Dan schors ik de vergadering tot kwart voor drie. Dan gaan we daarna verder met de eerste termijn een kabinet

[1:44:56] goede middag bij de vaste commissie voor financiën. We gaan verder met het commissiedebat exportkredietverzekering een handels instrumentarium. We zijn aangekomen bij de eerste termijn zijde kabinet. We hebben de staatssecretaris van financiën aanwezig en de minister van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking en die geeft de staatssecretaris van financiën

[1:45:16] als eerste het woord.

[1:45:19] Ja. Dankuwel. Voorzitter, ik zou willen ingaan omdat er de verschillende sprekers gevraagd hebben over de uitwerking van de kop zesentwintig verklaringen. Dus er ook eerst op in willen gaan en dan op een aantal specifieke vragen die gesteld zijn

[1:45:37] onder meer ook de vragen

[1:45:40] over mozambique project, daar het de filipijnen het mvo beleid in relatie tot ik.

[1:45:48] En dan nog overige.

[1:45:52] Een meer dan een jaar geleden dat kabinet in glasgow de kop zesentwintig verklaring ondertekenen in een brief aan de kamer welbekend van acht november tweeduizend, eenentwintig, zeven het toenmalige demissionaire kabinet

[1:46:06] dat de internationale overheidsteun aan fossiele energie sector voor eind tweeëntwintig te willen beëindigen, maar gaf daarbij wel aan dat de deadline van één, tweeëntwintig ambitieus was en dat dit jaar benut zou worden om met de betrokken sectoren en joost bedrijfsleven tot een zorgvuldige implementatie te komen.

[1:46:25] Uw kamer is zeer vorig jaar meerdere malen geïnformeerd over de voortgang van van dat proces en we zijn ook niet over één nacht ijs gegaan en ik besef heel goed dat voor de een gaat het misschien te snel en voor de ander te langzaam om daarmee te beginnen. Maar het eind doel. Daar zijn we het allemaal wel over eens en zo is dat ze in de kop zesentwintig verklaring heel duidelijk geformuleerd

[1:46:48] en dan kom ik maar meteen ook op de brief van drie november

[1:46:53] waarin we eigenlijk ook het beleid uiteengezet hebben op basis van al die consultaties.

[1:47:00] En.

[1:47:02] Helemaal onderaan op pagina één van die brief staat er ook ondertekening van de kop. Zesentwintig verklaring betekent tegelijkertijd

[1:47:09] beëindiging van nieuwe ek iets aan de fossiele energiesector per één januari tweeduizend, drieëntwintig behoudens, beperkte en duidelijk gedefinieerde uitzonderingen

[1:47:20] die in lijn zijn met de anderhalf procent

[1:47:23] doelstelling en daar is wat dat betreft de eenheid van kabinetsbeleid. Daar heeft de heer chatten in de vergadering van dertig september natuurlijk ook iets over gezegd. Maar dat is eigenlijk ook de precies de de weergaven zoals dat ze in in deze brief is bedoeld. Ik kom straks nog op de meer specifieke vragen die daarover gesteld zijn.

[1:47:47] Dat betekent dat dan uitzondering. En waarom is daarvoor die transitie gekozen van een jaar en ook wel hoeveel projecten zijn er ingediend, projecten aanvragen ingediend voor wat betreft de fossiele

[1:48:04] sector.

[1:48:08] Het is dus echt onze bedoeling. Onze uitgangspunten om recht te doen aan die klimaat, klimaatdoelen en de zee en de kop zesentwintig verklaring. Om die om die zo, zoals in die brief ook uiteengezet om daar serieus vervolg aan te geven.

[1:48:27] Als we nu kijken naar de fossiele projecten die zijn ingediend ingediend. Daar gaat het om tien fossiele projecten hebben dat ook in de antwoorden op de kamervragen zijn we daar vrij uitgebreid op ingegaan. Die zijn u

[1:48:45] wat laat geworden.

[1:48:48] In totaal gaat dat om een inderdaad onder drie punt negen miljard. Één van de aanvragen betreft een transactie gerelateerd aan het de downstream deel van de waardeketen en valt daarmee buiten de reikwijdte van de kop zesentwintig

[1:49:05] over een aanvraag is momenteel te weinig informatie bekend om te bepalen aan welk gedeelte van der waart de keten. De transactie is gerelateerd

[1:49:14] en de overige acht hebben we ook weergegeven waarbij er voor een in ieder geval dat dat geldt voor de levering van vaartuig voor bestaande olie en bestaande olie en gas offshore infrastructuur. Die valt onder de uitzonderingen van het kop zesentwintig beleid en zou dus ook na de transitieperiode in aanmerking komen voor cafe dekking en dat is om dat specifieke vaar en voertuigen betreft ten behoeve van de ondersteunende diensten voor de bestaande fossiele infrastructuur eigenlijk alle andere die je natuurlijk goed bekeken gaan worden.

[1:49:56] Daar geldt daar geld voor wat ik in. Ik heb het citaat bewuste aangehaald uit de brief van drie november

[1:50:06] jongstleden

[1:50:09] en om nog helemaal exact te zijn van die acht zijn er ook twee aanvragen die gerelateerd zijn aan het mits een deel van de waardeketen.

[1:50:19] Dus dat dat is daar zijn nog geen dekking toezeggingen gedaan, laat staan polissen verstrekt. Voor zes gevallen zijn er wel dekking toezeggingen gedaan en dat hebben we ook uitgelegd. Dat gaat in totaal om acht ton komma vier miljoen

[1:50:38] en drie van van die dekking toezeggingen betreffende transacties gerelateerd aan een project in het downstream deel van de fossiele waardeketen.

[1:50:52] Dus dat in antwoord van waar we nu staan

[1:50:56] en dat zal die aanvragen zijn dus voor het einde van vorig jaar ingediend en wij wilden

[1:51:06] dat ook als antwoord op de vraag waarom dan een transitie termijn van van één jaar. Daar speelt aan de ene kant mee dat de kop. Zesentwintig was natuurlijk november tweeduizend, eenentwintig het bedrijfsleven moest zich daar natuurlijk ook op instellen. Dit zijn ook projecten die over een langere looptijd gaan en het tweede is dat wij natuurlijk ook rekenschap hebben gegeven van

[1:51:34] in totaal drie moties die die met een meerderheid in de kamer zijn aangenomen

[1:51:40] dat de motie hammelburg c s kom ik zo op terug als het gaat om de vergroening en de

[1:51:47] het hele beleid rondom als het om café gaat groen dekking,

[1:51:53] maar we hebben ook de de motie van van heinen komt. Zo is

[1:51:58] die heel nadrukkelijk ook op level playing field heeft gewezen.

[1:52:03] Het is inderdaad juist, zoals verschillende sprekers ook gezegd hebben. Kop zesentwintig zijn zesentwintig landen.

[1:52:11] Helaas is het niet zo dat alle eu lidstaten de kop zesentwintig verklaring hebben getekend,

[1:52:18] maar we zien ook dat onder degenen die de kop zesentwintig verklaring hebben getekend. Een aantal zoals wij beleid hebben ontwikkeld.

[1:52:28] Andere nog niet duitsland, italië zijn genoemd, niet onbelangrijke

[1:52:34] landen voor ons daartegen. België zeg ik gelukkig wel.

[1:52:40] België is ook een belangrijk land voor ons niet alleen een buurland, maar ook een land wat zeg maar een type bedrijvigheid heeft als het om export gaat en zeker als het om de maritieme sector gaat die concurrerend is.

[1:52:56] Ik heb er zelf ook met de minister van financiën die dit in zijn portefeuille heeft van belgië meerdere malen over gesproken is ook ambtelijk heel goed overleg geweest. Dat geldt niet alleen voor belgië, maar zeker ook voor belgië, maar ook voor de andere landen zijn landen het verenigd koninkrijk, denemarken, finland, om er een paar te noemen die ook allemaal beleid hebben ontwikkeld.

[1:53:23] Canada even buiten de e. U ook wat meest ingewikkelde. Toch blijft is buiten de eu een aantal landen die de kop zesentwintig verkleinen niet hebben getekend en wij doen blijft onze uiterste best doen

[1:53:38] onder meer landen achter de kop zesentwintig te krijgen. Maar dat zijn landen die ook genoemd zijn china, korea en japan.

[1:53:50] Wij zetten wij luisteren ook heel goed naar wat de ngos op dit punt brengen komen straks op terug. Als we het over de specifieke projecten hebben en ook over mvo beleid.

[1:54:06] Dus is en bedrijfsleven en ngos.

[1:54:10] We zijn ons ook bewust van de concurrentie positie van de exporteurs aan de andere kant de gesprekken en u noemde dat ook al. Want u spreekt natuurlijk ook met ngos, bedrijfsleven. Maar als het om het bedrijfsleven gaat dan liggen er natuurlijk ook allemaal hele goeie ideeën om met name op het punt van de vergroening aanzienlijk te versnellen.

[1:54:41] Ik een blokje af.

[1:54:43] Wanneer dit is mijn algemene inleiding. En dan wil ik dan wil ik op wat concrete punten nog nog maar een vragen. Prima.

[1:54:52] Of maakt u eerste inleiding eerste inleiding even af en dan gaan we naar de vragen doen.

[1:54:58] Ik wilde alleen en met name wijzen ook op

[1:55:04] of de brief van drie november waarin eigenlijk zes

[1:55:09] en dat is dan pagina vijf, onderaan de verdere vergroening van het cafe instrumentarium. Dus wat ingang gezet is, is natuurlijk de

[1:55:18] de eerste maatregel de verruiming van de definitie van extra exporteur, maar ook de flexibilisering van de commercial interesse en de race referentie loket en het derde proactief opzetten van kredietlijnen, maar ook die andere drie. Die komen en daarmee één één van de drie eruit te halen. Dat is de restwaarde garanties voor groene kapitaalgoederen. Als je groene schepen maakt in die wil je exploiteren.

[1:55:46] Er is een echt een nieuw product. En dan zal de afnemer. Want ja wat. Wie weet wie kan iets zinnigs zeggen over het restwaarde risico van een van de grond gif, omdat er is geen trek. Dus dat er extra garanties op gegeven moeten worden om ook die export te kunnen bevorderen in de vorm van ook ook cafe. Daar gaan we heel serieus naar kijken. Dus het signalen. Dit soort signalen pakken we ook echt op om juist die vergroening een extra injectie te geven. Voorzitter, dat was mijn inleiding over op zesentwintig.

[1:56:18] Dan geef ik eerst de heer hammelburg een interruptie.

[1:56:22] Ja. Dankuwel. Voorzitter, ik hoor de staatsssecretaris heel duidelijk zeggen dat de keuze voor die transitie jaar ook is gekozen in het licht van het feit dat een aantal voor nederlandse markt exportmarkt, concurrerende landen of nog beleid niet hebben uitgewerkt of ook een transitie periode hebben ingevoerd. De staatssecretaris noemt specifiek ook voor de maritieme sector die in dit verhaal toch ook wel echt belangrijk is om te benoemen dat belgië en echt concurrerend land is op die markt nou eens belgië wel een land inderdaad dat ook beleid al heeft uitgewerkt. Naar mijn weten is de transitie periode in bij de belgen zes maanden en niet twaalf maanden. Waarom heeft nederland nu dan toch. Dit kabinet dan toch gekozen voor twaalf in plaats van zes maanden. Als we gelijk zouden kunnen optrekken met de belg.

[1:57:14] De staatssecretaris.

[1:57:15] Ja. Voorzitter, het is niet één op één met hebben wij zeg maar ook koppie pees gedaan om de belgen hebben gedaan. Der bijl hebben eigenlijk een andere

[1:57:26] andere vorm gekozen in de in de belgische beleid zijn er veel meer uitzonderingen mogelijk, dus zij zeggen wel zes maanden. Wij vonden het belangrijk om echt die om die ene dat ene jaar ook de ene jaar later zijn

[1:57:43] de uitzonderingen die we die bij ons gelden. Die sluiten ook echt aan bij power eeuw over de internationale beleid in het belgische regelingen. Maar dan ga ik teveel in detail. Maar dat kunnen we wel delen met de kamer.

[1:57:57] Daar zie je dat eigenlijk als je maar dan zeg ik het een beetje onparlementair en ik wil de belgische regeling niet

[1:58:04] zeg maar daarmee niet doen want handelen ook helemaal wel in de geest. Maar als je er met een project aanvraag komt en je kan toch goed beargumenteren dat we daar hebben wij een liever niet voor gekozen. Wij hebben zetten de norm liever stevig neer

[1:58:20] en dat is de regel in plaats van dat de uitzondering. De regel bevestigt.

[1:58:26] Dan? Mevrouw teunissen? Interruptie dag. Ook. De heer klink klopt dat.

[1:58:33] Voorzitter, de staatssecretaris had het over het zorgvuldig afbouwen van fossiele exportsteun

[1:58:42] en daar noemde hij dus een een aantal van die projecten op en zei er verder. Die gaan ook nog goed bekeken worden. En dan is mijn vraag, aangezien we dat zorgvuldig moeten doen dan is het toch ook goed om al ook te toetsen aan voldoen die projecten nu aan anderhalve graad doelstelling en zo niet, dan moeten we daar een nieuwe afweging maken in het kader van de mogelijke transitie. Maar is de staatssecretaris het met de partij voor de dieren eens dat we in ieder geval in het kader van het afbouwen moeten toetsen doen voldoen projecten nog aan voldoende wel een anderhalve graad.

[1:59:18] De staatssecretaris. Ja voorzitter, ik blijf gewoon bij de tekst van de brief van drie november die ik zojuist geciteerd heb dat ze echter het kabinetsbeleid wat dus echt zegt dat

[1:59:29] het afbouw per één januari tweeduizend, drieëntwintig, een dag staat

[1:59:33] behoudens, beperkt en duidelijk gedefinieerde uitzonderingen die in lijn zijn met de anderhalf procent doelstelling

[1:59:39] punt.

[1:59:42] Mevrouw teunissen,

[1:59:43] Ja precies. Maar ik mijn vraag is dus aanvullend. Want inderdaad alle projecten moeten daarna in lijn zijn met anderhalve graad na tweeduizend, drieëntwintig. Als we uitgaan van het regeringsbeleid. Maar ik heb het nu over de fossiele projecten die de staatssecretaris heeft opgenoemd waarvan hij zegt daar gaan we goed naar kijken en dan lijkt het mij logisch in het kader van de afbouw dat we dan ook die projecten toetsen op anderhalve graad of ze daaraan voldoen of niet.

[2:00:11] Staatssecretaris.

[2:00:12] Voorzitter, ik ben juist vrij specifiek ingegaan op wat er op dit moment aan de aanvragen ligt tien. Je kan ze ook niet allemaal over één kam scheren. Er vallen als sowieso twee onder die onder de onder de uitzonderingen vallen. We gaan het echt van geval tot geval bekijken en we zullen er natuurlijk volstrekt transparant in zijn, maar we hebben ook deze transitie er bewust gekozen om een stuk zekerheid te geven.

[2:00:38] Zekerheid ook aan het bedrijfsleven in dit geval. Daar wil ik ook gewoon heel helder in zijn

[2:00:44] ook als het om fossiele projecten gaat ie gewoon voldoen aan die voorwaarden van dat transitie. En ja dat is de keuze ook geweest om dat tot een jaar te beperken.

[2:00:58] Maar daar wel die zekerheid te geven. Nou in tegenstelling misschien tot en we hebben daar zijn redelijk misschien wat wat rechtlijnige dan zoals we zojuist hebben besproken. Andere landen doen.

[2:01:15] Derde interruptie van mevrouw.

[2:01:17] Voorzitter, de staatssecretaris zegt we gaan het van geval tot geval bekijken die tien projecten kan hij dan ook toezeggen dat hij die anderhalve graad gaat toetsen van geval tot geval.

[2:01:30] Voorzitter, ik ga dat niet toezeggen, zoals u dat, voorzitter, zoals dat gevraagd wordt door mevrouw teunissen. Ik blijf gewoon bij de brief.

[2:01:40] Ik heb uitgelegd waarom we dat de ene jaar gekozen hebben voor de transitie. We gaan er heel zorgvuldig mee om van project tot project en dat is het. Ik ga ik ga ik ga hier niet een toezegging doen dat wij en een anderhalve graden toets doen voor de projecten die in dat er al die die voor

[2:02:03] één januari jongstleden zijn ingediend

[2:02:06] en waar wij in negentien, tweeduizend, drieëntwintig, dat wij die in behandeling gaan nemen en de vorige gewoon een normale procedure

[2:02:16] de dekking toezegging, eventueel gevolgd door een polis.

[2:02:20] Dan.

[2:02:21] Interruptie waardeer klinkende namen ook.

[2:02:25] Ja voorzitter. Ik ik ben heel collegiaal wat dat betreft om zich mevrouw kreeg om eens op dit punt nog een vraag heeft wel even voor.

[2:02:33] Wij kennen we u meneer klink, mevrouw kreeg interruptie.

[2:02:37] Ja voorzitter, ik vind het antwoord van de staatssecretaris echt bijzonder

[2:02:42] onbevredigend gegeven dat de minister voor klimaat gewoon aan de kamer heeft gezegd dat er heel kritisch zal worden gekeken of die projecten en dan ging het om de projecten in een transitie, transitiejaar of die projecten nog passen binnen het anderhalve graden scenario zodat is een toezegging. Dus mijn vraag is hoe gaat gekeken worden of deze projecten passen binnen het anderhalve graden scenario.

[2:03:08] Staatssecretaris. Voorzitter, ik zie er helemaal geen licht tussen mij wordt gevraagd of kabinet wil toezeggen dat er een toets komt. Dat heeft nog staat het in de brief van drie november dat we dat gaan doen voor dit type voor deze in deze transitie fase ook minister jet heeft niet gezegd ik heb gezegd we gaan er heel zorgvuldig gaan we ernaar kijken en ik heb ook de tien projecten genoemd en daar wil ik het bij. Laten.

[2:03:36] Er zit geen ligt tussen u probeert dat natuurlijk. En als uw voorzitter goed recht

[2:03:40] van mevrouw kreugel. Want die denkt daar anders over. Want die wil eigenlijk

[2:03:45] mevrouw teunissen ook wel teunissen wil de hele ek vwo afgeschaft hebben bij voorkeur helemaal non. En u wilt. Dat mag. Voorzitter, mevrouw kuiken wil natuurlijk helemaal geen transitie fase. Alleen wij kiezen daar wel voor.

[2:04:00] Mevrouw,

[2:04:02] Voorzitter, dit is een beetje flauw als de staatsssecretaris nu lekker de aanval kiest en dat dat mag. Dat is dan weer zijn goed recht. Maar als de staat de minister voor klimaat die verantwoordelijk is voor het klimaat beleid. Ons toezegt dat heel kritisch zal worden gekeken of project te passen binnen de anderhalve graad en ik vraag de minister

[2:04:22] gaat dat dan gebeuren,

[2:04:24] dan is het antwoord. We gaan het kritisch bekijken of zorgvuldig doen niet genoeg. Mijn vraag is hoe mevrouw teunissen vraagt om een toets staan staatssecretaris zegt nee, geen toets. Maar hoe dan wel. Hoe gaat gekeken worden of deze projecten passen binnen anderhalve graad en dat is de toezegging aan deze kamer.

[2:04:44] De staatssecretaris.

[2:04:47] Voorzitter,

[2:04:50] ik blijf gewoon namens het kabinet en dat heeft de heer chatten ook gedaan bij de brief van drie november en ik zou wat dat betreft komen wij echt nog wel met elkaar te spreken

[2:05:03] over de verschillende projecten

[2:05:06] en en het vervolg daarvan en ik heb gezegd wij zullen die zorgvuldig in behandeling nemen.

[2:05:15] De heer guetta heeft gezet. Er zullen we kritisch naar kijken, maar ik heb duidelijk aangegeven waarom er voor die transitie termijn gekozen hebben en er komen nog met de kamer verder over te spreken.

[2:05:29] Mevrouw kreeg,

[2:05:31] Voorzitter, kijk dit is gewoon op geen enkele manier een antwoord.

[2:05:35] Dus de staatssecretaris zegt net tegen mevrouw teunissen dat er geen additionele procedure gevolgd gaat worden voor deze tien product projecten dat het gewoon de normale procedure is de minister heeft gezegd er zal heel kritisch gekeken worden hoe deze projecten vallen binnen anderhalve graden scenario.

[2:05:53] Dus de staatssecretaris hoeft dat niet nu voor mij op te lepelen. Maar dan wil ik wel op schrift

[2:05:58] voordat deze projecten gehonoreerd worden in een volgende fase ingaan dat duidelijk is aan mij als kamerlid aan ons als kamer hoe die toetsing of hoe hoe

[2:06:09] het kritisch kijken of het past binnen anderhalve graden vormgegeven wordt.

[2:06:13] Tenslotte de staatssecretaris,

[2:06:16] Ja voorzitter,

[2:06:19] ik ik probeer juist altijd duidelijke antwoorden gegeven en ik denk dat de brief van drie november plus de antwoorden die wij gegeven hebben op eenentwintig februari. Wat dat betreft gewoon heel duidelijk zijn

[2:06:33] en voorzitter,

[2:06:37] ik begrijp ik begrijp dat mevrouw kreuger

[2:06:42] volhardend is in deze. Maar nogmaals, wij zullen die tien projecten

[2:06:48] die op op dit moment in in aan waarvan de aanvragen zijn. Er zijn ingediend. Die zullen in behandeling worden genomen

[2:06:57] en daar komen wij op terug rekening houden met wat de brief van drie november daarover zegt en de heer hebt heeft niet iets anders gezegd dan wat we als kabinet in die brief van drie november hebben gezegd.

[2:07:10] Dan de heer klink.

[2:07:13] Is de heer.

[2:07:15] En zozeer maar dat in de kamer dan verschillende geluiden zitten. Ik ben juist wel voor het behoud van de pvv en forum een goede transitieperiode. Maar mijn vraag gaat over pagina zes, waar de staatssecretarissen al naar verwezen hebben. Dat punt die de restwaarde voor de groene kapitaal goederen

[2:07:31] in mijn bijdrage. Misschien komt de staatsssecretaris daar nog op terug. Vroeg ik ook al over de beoordeling op basis van toekomstige cash flow en dan gaat het vooral bij atradius gaat er dus niet zozeer over de de projecten van mkb. Maar meer van het grotere bedrijfsleven is er bij bij atradius is dat voldoende in positie om ook meer met risico te doen en worden ze ook krijgt zijn ook voldoende comfort van het ministerie van financiën van want uiteindelijk hebt u daar een positie om daar iets van te vinden.

[2:08:03] Dus we zitten nog bij de inleiding. Dus ik weet niet of deze vraag bij de inleiding pas anders komt ie dadelijk terug.

[2:08:11] Daarom zo treurig. De particuliere telt. Dit is gewoon een interruptie die we dadelijk de staatssecretaris gelegenheid geven om te beantwoorden. Ja dan geef ik het woord aan de heer dassen om een interruptie. We zitten nog steeds bij het blokje inleiding.

[2:08:25] De heer bos. Voorzitter, want ik wilde graag nog even doorgaan op wat mijn collega's met vroeg want het blijft zowel onduidelijk wat staatsssecretaris nu precies gaat doen en in er wordt aangegeven dat behoudens beperkt een duidelijke definieerde uitzonderingen die in lijn zijn met de anderhalve graad doelstelling

[2:08:44] en dan is de vraag die vanuit meerdere partijen in de kamer eigenlijk leeft. Hoe gaat dat nu getoetst worden.

[2:08:52] En als ik dan het antwoord van de staatsssecretaris wordt dan zegt hij eigenlijk

[2:08:56] eigenlijk zegt hij geeft ie geen antwoord op de vraag

[2:09:00] want hij zegt wij daar kritisch naar kijken.

[2:09:03] Maar dat is niet wat wij vragen wij willen namelijk weten hoe de staatsssecretaris dat gaat doen

[2:09:10] en als je dat antwoord nu nog niet heeft wat ik helemaal kan begrijpen,

[2:09:14] dan is dat oké maar dan vraagt mijn collega, mevrouw kreuger, die vraagt

[2:09:18] daar staatsssecretaris een toezegging doen

[2:09:21] om te zorgen dat voordat deze projecten goedgekeurd worden

[2:09:25] aan de kamer

[2:09:26] medegedeeld kan worden hoe deze toets gaat plaatsvinden.

[2:09:31] De staatssecretaris.

[2:09:32] Ja voorzitter,

[2:09:35] ik kijk in in en we hebben sowieso natuurlijk met de ook het internationaal beleid te maken van het van het internationale

[2:09:47] energie agentschap. Dus wat ik zal doen.

[2:09:51] Ik zal inderdaad in een brief gewoon vastleggen

[2:09:55] welk welk kader wij welk kader. Wij zullen hanteren bij de beoordeling van die projecten dat ze dus een dergelijke brief wil. Ik wil ik wel toezeggen

[2:10:07] om daar wat meer duidelijkheid in te geven want ik

[2:10:12] en en die en die brief die kan wat mij betreft vrij snel naar de kamer gestuurd worden.

[2:10:19] Dank dan noteren we die dan de heer dassen. Ik zie een vingertje half omhoog omlaag.

[2:10:25] Voordat ik moet even kijken.

[2:10:27] Zegt u maar.

[2:10:31] Dat is fijn dat de staatssecretaris daarmee beweegt en dus als ik het goed begrijp, is de toezegging in het kader om binnen die anderhalve graad te blijven en die toezegging en die brief die ontvangen wij voordat er goedkeuring wordt gegeven op die verschillende projecten.

[2:10:46] Voorzitter, staatsssecretaris mij is gevraagd

[2:10:49] wat is nou precies wat wat is het beleid in dit transitiejaar ten aanzien van de fossiele.

[2:10:59] Dan heb ik gezegd de brief van drie november de aanvullende vragen opgekomen. Dat vinden wij onduidelijk. Wij willen daar

[2:11:07] eigenlijk uw afwegingskader willen wij weten

[2:11:12] ik heb verwezen naar de brief van drie november. We zullen dat uitwerken in een nadere brief wat dat afwegingskader is

[2:11:20] en dat dat blijft dus in lijn met datgene wat er geschreven is ook op de onderaan pagina één van die brief.

[2:11:28] Ja.

[2:11:31] Dan geef ik nu even mijn voeten voorzitterschap, mevrouw teunissen, een interruptie,

[2:11:37] Dat uw gang. Heerema naar het cda.

[2:11:39] Dank.

[2:11:42] De vraag bij bij de inleiding aan de staatssecretaris. De de verklaring is getekend op de kop zesentwintig november, eenentwintig

[2:11:50] en sinds februari tweeëntwintig ziet de wereld dat ook wel een beetje anders uit. Ook naar onze eigen handelen en europa handelen. Wat wij zelf de wereld af gesteund hebben. Gas en het einde is nog niet in zicht.

[2:12:04] Dus de vraag is

[2:12:06] waarom kiezen wij of wat is de motivatie van het kabinet om zowel voor kolen olie als gas dezelfde transitieperiode te kiezen. Waarom kiezen wij voor alle drie één jaar transitieperiode in die context die ik net.

[2:12:20] Je schetst de staatsssecretaris.

[2:12:23] Ja. Voorzitter, dat heb ik erken de inleiding al aangegeven. Nederland heeft die kop zesentwintig verklaring getekend.

[2:12:34] Uiteraard is de wereld verandert die ik op zesentwintig verklaring zijn ook aantal vragen over gesteld, want ten aanzien van de levering zekerheid is er natuurlijk ook een sprake van een laten we zeggen een

[2:12:51] een bijzondere beleidslijn.

[2:12:54] Daar zal de heer kijken of er zo'n project bijvoorbeeld past in de plannen en dat de green power plan is natuurlijk gekomen na het uitbreken van de oorlog in oekraïne en de energiecrisis.

[2:13:07] En dat was dus

[2:13:08] niet te voorzien toen in glasgow de op zesentwintig verklaring

[2:13:12] werd getekend. De e. U heeft verschillende projecten of kwam een mutual interest geïdentificeerd meer in het bijzonder in aan x drie van het plan

[2:13:24] werken waarop staat omschreven welke additionele investeringen in de gasinfrastructuur nodig zijn voor leveringszekerheid.

[2:13:33] We hebben onze ogen echt niet gesloten voor de nieuwe realiteit sluiten. Daar daar dus bij aan

[2:13:40] en de case per case zal de adres sp het samenwerking dan ook met ministeries op basis van green you toetsen of aanvragen binnen die kaders passen.

[2:13:49] Heerma,

[2:13:50] Misschien in het verlengde van deze vraag

[2:13:54] wat daar niet meer op het gebied van gas. Als de heer als een jaar transitieperiode is afgelopen

[2:14:00] valt er dan de staatssecretaris in het kader van leveringszekerheid.

[2:14:07] Er is natuurlijk ook nog maar ook in de brief vastgelegd van drie november. Er is natuurlijk ook zeg maar ten aanzien van en daar kom ik straks nog uitgebreid op terug. Dat waren vragen van de heer hammelburg

[2:14:21] over wat je nu wel en niet richting op ontwikkelingslanden kan doen.

[2:14:29] Ook daar sluiten we onze ogen niet voor de realiteit.

[2:14:34] Maar er is niet sprake van een degradatie in van van fossiel. Want dat is niet in lijn met de analyses die zijn uitgevoerd door te internationaal en agency en het vn klimaatpanel.

[2:14:48] Het heeft wel degelijk rekening natuurlijk ook gehouden in haar scenario's met een met een tempo van afbouw,

[2:14:58] daar. Wij blijven dicht bij. Ook de afspraken die op dat punt internationale gemaakt zijn en dat blijkt dus ook. Ik heb het voorbeeld gegeven van power

[2:15:12] een plan, maar ook als het gaat om om ontwikkelingslanden in specifieke situaties.

[2:15:21] Staatsssecretaris vervolgt zijn beantwoording en ik geef het voorzitterschap over.

[2:15:26] De staatssecretaris.

[2:15:30] Ja. En voorzitter, dan zou ik als het

[2:15:35] goed is. Verder willen gaan met nog een aantal specifieke vragen

[2:15:41] die gesteld zijn

[2:15:45] op het punt van de kop zesentwintig. We hebben het erover in duitsland al gehaald. Duitsland doet wel mee in de export voor future finance smit.

[2:15:55] Maar binnen het duitse kabinet is men er nog niet zo ver om het beleid zeg maar vast te leggen.

[2:16:06] Maar men streeft er wel degelijk naar, zoals ook uit de laatste vergadering is gebleken

[2:16:13] en meerdere bewindslieden hebben dat ook gehoord vanuit duitse kant en ook ambtelijk.

[2:16:21] De heer klink van de vvd,

[2:16:24] Ja ik weet niet of dit onder het kopje duitsland daarmee afgehandeld is als dat niet zo is dan dan wacht ik nog even.

[2:16:32] U heeft een vraag gesteld op wat voor manier nederland nog aanpassingen wil doorvoeren door nieuw duitse beleid op dit terrein. Bedoelt u dat?

[2:16:40] Dat heb ik gevraagd. En natuurlijk. U geeft nu een beetje een inzicht. Maar dit is nog heel vrij vrijblijvend komt het op mij over dat dat er wel wat over gesproken wordt. Maar het klinkt komt er mij nog niet echt over dat dat duitsland nu ook echt beleid wil gaan maken en fossiel wil uitfaseren en goed, net als nederland hetzelfde wil acteren.

[2:17:01] Ja voorzitter, ik kan natuurlijk niet in de boezem van het duitse kabinet kijken.

[2:17:06] Wij hebben gesprekken onder meer met minister ab hierover en die die maakt onderdeel uit van de groep van negen. De export voor future finance summit. Daar is hij trouwens ook ook geweest heeft zeer grote interesse voor het nederlandse beleid getoond. Maar dat is dus nog niet vastgelegd in een in een duits document.

[2:17:33] Maar hij was er zeer van gecharmeerd. Maar er is nog geen kabinet standpunt ingenomen. Althans dat is ons nog niet geworden

[2:17:41] en wij wij gaan natuurlijk. Periodiek dat beleid ook evalueren en de minister wil er misschien straks ook nog wel zelf even op ingaan. Want die heeft ook regelmatig overleg met met de duitse collega's

[2:17:54] en de inzet van het kabinet richting duitsland is is duidelijk en dat is dat dat we tuurlijk net als met belgië het liefst een een gelijke implementatie willen hebben

[2:18:08] er geen verschillen en duitsland is niet alleen een belangrijk buurland, maar ook net als bij belgië

[2:18:16] in in iets mindere mate. Maar is ook een concurrerend land.

[2:18:24] Voorzitter, dan had de vvd ook nog gevraagd of dat transitie past pad aangepast gaat worden als andere landen die de kop zesentwintig verklaring hebben ondertekend, niets met nieuw beleid komen

[2:18:39] en fossiel niet gaan uitfaseren. Het kabinet hecht, net als de vvd zowel aan een bijdrage aan de klimaatdoelen als aan een eerlijk speelveld voor de exporteurs en onze eerste inzet is er dus op gericht om zoveel mogelijk andere landen te overtuigen om steun aan de fossiele energiesector te beëindigen

[2:18:59] en daarmee zijn beide doelen het beste gediend. Maar zoals al eerder aangegeven, zal het kabinet daarnaast het kop zesentwintig beleid periodiek evalueren

[2:19:08] en daarbij zowel ontwikkeling in klimaatwetenschap als het internationale speelveld betrekken. Ik ben er net iets uitgebreider op de duitse situatie ingegaan.

[2:19:18] Het transitie pad is niet ingesteld vanuit het perspectief van een eerlijk speelveld, maar meer vanuit zorgvuldigheid richting de nederlandse exporteurs.

[2:19:27] Het is een tijdelijke maatregel zoals ik net uitgelegd voor één jaar en verlenging in verlengen is niet voorzien.

[2:19:35] Ik zie een interruptie van de heer hammelburg.

[2:19:37] Voorzitter, want in een verlenging is niet voorzien in de staatssecretaris geeft helder aan dat de level playing field het gelijke speelveld geen voorwaarde was voor het instellen van dat transitiejaar en dat betekent dus ook als regelmatig geëvalueerd wordt en ik zoek je toch echt wel een toezegging als je regelmatig evolueert wordt dat dat level playing field geen redenen meer kan zijn in de evaluatie om terug te rollen op de doelstellingen van dit beleid dat ingaat op kop zesentwintig glasgow. Want we willen toch niet volgend jaar in de situatie terechtkomen dat we hier in de kamer een discussie voeren op hun bek rol onder het mom van level playing field tot we toch weer public support geven publieke steun aan fossiele bedrijven inmiddels ek versie. Ik wil er toch wel echt een harde uitspraken over.

[2:20:24] De staatssecretaris. Voorzitter, wat betreft het level playing field gaat er natuurlijk zeker niet alleen over fossiel. Het gaat vooral ook om wat te doen. Andere landen ook landen grenzen aan nederland maar ook daarbuiten.

[2:20:40] En daar ligt natuurlijk ook gewoon een motie van de kamer die wij uitvoeren. Ten aanzien van het fossiele heb ik natuurlijk al aangegeven wat het beleid is en dat is het is in dit transitiejaar. Maar

[2:20:53] als wij in de loop van dit jaar aanvragen gaan krijgen voor fossiele projecten nieuwe laat ik dat onderscheiden ook nog wel even maken

[2:21:01] nieuwe dan dan komen die niet meer voor k v dekking in aanmerking na die transitiejaar. Alleen die tien aanvragen nemen wij in behandeling. De bestaande fossiele projecten. Daar kan natuurlijk altijd een aanvraag voor worden gedaan. Als blijkt dat in het kader van de anderhalf procent

[2:21:19] graden, dat een verbetering zou inhouden in een bestaand project, maar dat hebben we ook in de brief van drie november beschreven.

[2:21:28] De heer klink,

[2:21:29] Ja dan gaat het toch weer over dit dit onderwerp waardeer de staatssecretaris gaf het net zelf ook wel aan want nu is het voor mij soms ook weer onduidelijk, maar we hebben natuurlijk echt als als kamer met die motie heijnen die aangenomen is natuurlijk echt het kabinet verzocht voor het behoud van het gelijke speelveld. En inderdaad, het gaat niet alleen om fossiel. Maar dat gaat natuurlijk ook over het toekomstige aanpak van hoe beoordelen we de je hebt de nieuwe mvv aanvragen.

[2:21:56] Dus dan zou ik bijna weer een als reactie op dit hammelburg willen zeggen. Dat zegt de staatssecretaris ook wel echt toe dat het juist wel steeds meegenomen wordt dat gelijke speelveld. Wat wat ook de omringende landen doen juist op de nieuwe nieuwe manier van beoordeling.

[2:22:11] De staatsssecretaris. Ja voorzitter heb ik aangegeven die motie heijnen is inderdaad breder level playing field wil ook zeggen wat ga je doen met het nieuwe beleid zoals het is zich aan het ontwikkelen is. En ja en natuurlijk moet je dat de komende jaren blijven volgen. Fossiel. Dat is een

[2:22:28] nou laten we zeggen een shape pieter apart en daar ben ik voorzitter, denk ik wel vrij duidelijk over geweest voor in ieder geval

[2:22:37] de periode ook na één januari tweeduizend, drieëntwintig, voor zover het aanvragen om nieuwe projecten zou gaan

[2:22:46] en ik ben ook duidelijk geweest voor de tien projecten die in in de aanvraag waar de aanvraag voor is ingediend, en ik heb daar nog aan toegevoegd ten aan voor de volledigheid ten aanzien van bestaande fossiele projecten. Daar kan eventueel wel een k v dekking worden gegeven als dat leidt tot een verbetering

[2:23:05] vanuit het klimaat oogpunt van de anderhalf procent en dat staat ook in de brief en in de antwoorden heb ik dat aangegeven.

[2:23:15] Goed. Voorzitter,

[2:23:17] Ik zie ik zie nog een interruptie van mevrouw kreuger.

[2:23:21] Voorzitter, even los van dat het. Ik hoop dat het kabinet het consequent heeft over de anderhalve graden. Temperatuur stijging doelstelling en die wordt nu eigenlijk de hele tijd zichtbaar genoemd van projecten moeten daaraan voldoen dat ze daarbinnen passen

[2:23:38] en we hadden net een interruptiedebat over deze acht. De tien projecten in de transitie jaar en hoe de staatssecretaris dan gaat toetsen gaat checken zeker gaat weten dat het past binnen anderhalve graden doelstelling, maar ook voor andere projecten. Want dat neemt hijzelf. Als kader vraag ik toch wat is de procedure

[2:24:00] voor dit kabinet

[2:24:02] om te garanderen dat projecten passen binnen die anderhalve graden doelstelling.

[2:24:06] Dus welk instrumentarium wordt daarvoor ontwikkeld.

[2:24:10] De minister.

[2:24:12] Ja. Voor staatssecretaris. Sorry. Ja. Voorzitter, dat dat heb ik aangegeven voor wat betreft de bestaande de bestaande projecten die kunnen over een veel langere looptijd zijn, hebben we ook in de brief een aantal voorbeelden van gegeven waar je aan moet denken.

[2:24:29] Verder zal dat met name ook vraag gericht zijn.

[2:24:36] Dus wij kunnen ook niet in alle opzichten overzien, maar de norm is natuurlijk duidelijk ten aanzien van de de anderhalve graden als als,

[2:24:47] zoals dat ook in de brief is toegezegd.

[2:24:51] Ja.

[2:24:52] Voorzitter, een punt van orde aan de voorzitter, als een bewindspersoon echt geen antwoord. Ik vraag gewoon om het instrumentarium echt best wel duidelijke vraag en ik begrijp ook dat de staatssecretaris nu niet meteen een antwoord heeft omdat hij in ieder geval kan schetsen aan mij als kamerlid te worden allemaal beloftes gedaan. Wat is het instrumentarium om te toetsen of project daaraan voldoen.

[2:25:13] Volgens mij, mevrouw kreeg, is het wel een herhaling van zetten. Volgens mij is de heer dassen. De dieren dassen is na mevrouw teunissen. U zelf is de heer das ook een keer in het verlengde op doorgaan. En daar is toezegging gedaan en een brief kunnen we wel een rondjes blijven draaien want dan kan uw interrupties gaan daarin op

[2:25:30] want u heeft er al vier zijn de door alle vier heen. Hoewel ik wil er best dadelijk nog iedereen eentje extra. Maar de heer dassen heeft daar een toezegging gekregen, anders blijven we rondjes draaien.

[2:25:46] Ik kijk naar mevrouw teunissen, een interruptie van mevrouw teunissen.

[2:25:51] Voorzitter, even over die toezegging. Volgens mij ging dat over de tien projecten waar we het over hadden en die vraag van mevrouw kreugel was echt een andere vraag. Die ging over het instrumentarium dat wordt ontwikkeld om in het vervolg na die transitie fase te checken of inderdaad die aanvragen voldoen aan alle over gaat.

[2:26:11] Is.

[2:26:12] Dit mijn vraag is of dan oké. De staatsssecretaris dat alsnog kan beantwoorden. Die vraag want het is echt een andere dan waar de heer das een toezegging.

[2:26:20] Verkreeg de staatsssecretaris.

[2:26:21] Ja.

[2:26:24] Voorzitter, dan begrijp ik waarschijnlijk de vraag niet goed omdat

[2:26:29] als het nieuwe aanvragen gaat na

[2:26:34] zeg maar deze transitieperiode als het om fossiele projecten gaat om nieuwe aanvragen. Dan zal er geen ezk dekking voor zijn. Dus ik begrijp niet dat we daar een instrumentarium voor zouden moeten hebben.

[2:26:51] De staatssecretaris zet zijn betoog voort.

[2:26:56] Dan is er nog een vraag gesteld door de vvd en welke projecten lopen de komende twee drie jaren schade door dit nieuwe beleid kan kabinet dit inzichtelijk maken.

[2:27:05] Het zal lastig zijn om precies aan te geven welke projecten schade lopen. Veel bedrijven ook in de offshoresector zijn zelf bezig met de omslag en voeren steeds vaker groene in plaats van fossiele projecten uit

[2:27:16] binnen de ik zien we ook al het grootste

[2:27:19] een grote aantal groene transacties toenemen ten opzichte van fossiel.

[2:27:25] Wat we uiteraard wel kunnen doen is in de evaluatie van het kop zesentwintig beleid concrete signalen van exporteurs meenemen, bijvoorbeeld als ik concurrentie zouden ervaren van andere op zesentwintig ondertekenaars.

[2:27:37] Voorzitter, dan de vraag van groen links is het niet veel verstandiger om vol in te zetten op die versnelde transitie naar hernieuwbare is het beleid gewoon niet een vrijbrief voor nieuwe fossiele projecten voortzetten. Ik denk dat we daar niet voor het moment voldoende over dialogeren hebben

[2:27:58] dan een andere vraag van groenlinks, fossiele projecten in ontwikkelingslanden. Kunt u garanderen dat er geen nieuwe fossiele fossiele infrastructuur onder valt.

[2:28:11] Het nieuwe cafe beleid, zoals zojuist gezegd sluiten investeringen in nieuwe fossiele infrastructuur in principe uit, maar het gaat hier om de ontwikkelingslanden. Wel kan bepaalde nieuwe infrastructuur onder uitzonderingen vallen

[2:28:24] en dat gaat met name om de elektriciteits, elektriciteitsproductie in lage inkomens, landen met extreme energiearmoede onder strikte voorwaarden,

[2:28:33] en daarnaast heb ik ook al eerder antwoord gegeven op eerdere vragen over de europese prioritaire projecten. Maar het ging hier met name over de ontwikkelingslanden.

[2:28:45] Ja. Voorzitter, dan denk ik dat ik als ik kijk ook naar de andere vragen dat ik het op zesentwintig gedeelte

[2:28:54] voor het moment beantwoord heb.

[2:29:02] Voordat u doorgaat, is het woord aan de heer aan mozes met een interruptie.

[2:29:06] Ja toch nog even over die ontwikkelingslanden.

[2:29:10] Want een van de belangrijkste zaken want er wordt elke keer natuurlijk benoemt de anderhalve graden,

[2:29:17] die belangrijk is en tegelijkertijd staan wij ook deze commissie buitenlandse, in elk geval de commissie buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking voor de s die geest.

[2:29:27] Gelukkig zegt de staatssecretaris inderdaad voor lage-inkomenslanden als hij gas nodig hebben voor elektriciteitsproductie. Dan doen we dat

[2:29:37] wat gaat er veranderen nadere transitieperiode of blijft dat voorlopig want die landen zijn voorlopig nog niet

[2:29:44] van het gas af of die zoeken nog naar naar energie. Dus dat is de vraag naar twintig, drieëntwintig en tweede is

[2:29:51] stel inderdaad nederlandse bedrijven willen zich wel inschrijven. Krijg je geen dekking bij de nederlandse ezk kunnen ze zich ook laten dekken bij andere europese

[2:30:03] verzekeraars.

[2:30:05] Ja voorzitter. Dat zijn allemaal goede vragen. Ook de vragen die die hammelburg van d zesenzestig stelde

[2:30:13] en waarin ook nog vroeg of er een of tien of een brief zouden sturen als kabinet met garantie voor de criteria, voor de leveringszekerheid en de uitzondering voor de ontwikkelingslanden. Dus wat ik eigenlijk wil doen is gewoon met een aparte brief komen over de ontwikkelingslanden en de leveringszekerheid. En dan niet alleen over de

[2:30:37] dus ook dan ook ingaan. Zeg maar wat cafe kan doen op op de inzet voor windmolenpark recycling van afval naast dan zeg maar. Dus de de situatie van de alternatieven omdat zij op dit moment

[2:30:55] vaak in een uitzonderlijk slechte situatie zitten als het gaat om de energievoorziening. Dus daar komen met een aparte brief over zowel voorzitter naar de heer hammelburg als als er.

[2:31:06] De heer klink dan de heer allemaal, de heer dassen,

[2:31:11] Ja.

[2:31:13] Ja. Heer is het goed dan geaccordeerd klink en de heer hammelburg over deze brief voor. Wilt u is.

[2:31:20] Dagvoorzitter. Ik wil namelijk ook dan op deze brief doorgaan dat ook een beetje aansluiten bij de vraag die daarvoor beantwoord of dan in die brief ook meegenomen kan worden van gekeken. De staatsssecretaris geeft net richting mevrouw kreuger aan dat er een uitzondering zit op inkomens landen waar veel energiearmoede zit.

[2:31:40] Ik heb daar ook nog een vraag gesteld over hoe voorkom je nou dat

[2:31:46] je

[2:31:48] en of dat als argument gebruikt gaat worden als excuses eigenlijk om toch fossiele infrastructuren en projecten te gaan aanleggen want dat voorkomt namelijk ook dat je juist die transitie kunt gaan maken in die landen naar

[2:32:02] die duurzame energie en in het verenigd koninkrijk hebben daar bijvoorbeeld een uitzondering op gemaakt dat ze zeggen dat kan alleen maar als er een grondige analyse gedaan wordt die duidelijk aantoont dat dat project dan niet die transitie tegenhoudt en ik vraag me af of de minister of de staatssecretaris aan u een antwoord op kan geven of gaat geven of dat hij dat dan ook mee gaat nemen in die brief.

[2:32:24] Kort en goed. Dat neem ik mee in die brief.

[2:32:27] Dan de heer klinkt dan die andere.

[2:32:29] In het klink ook over die brief die toegezegd is, kan de staatsssecretaris dan ook meenemen wat de vraag is uit de ijslanders zelf van we nu wordt het vaak gepositioneerd alsof wij iets daar per se willen kijken. Natuurlijk zit er een. Er zijn bedrijven die daar activiteiten ondernemen maar denken ook dat het goed voor de discussie is dat natuurlijk ook vanuit die landen zelf behoefte is aan nederlandse technologieën. Om die daar te implementeren. Dus dat genuanceerde beeld lijkt me heel waardevol om dat mee te nemen in die brief.

[2:32:58] Ja. Voorzitter, dat is natuurlijk een zeer terecht punt. Maar dat hoort ook bij die analyse. En wat is de situatie van de energiearmoede

[2:33:08] die analyse die vraagt vervolgens om oplossingen. Daar hoort ook bij wat de ontwikkelingslanden uiteraard er zelf. We vinden het op z'n zachtst gezegd wat bevoogdende overkomen. Als wij dat eenzijdig gaan voorschrijven.

[2:33:22] De heer hammelburg,

[2:33:24] Ja. Voorzitter, de laatste interruptie dan op deze brief en de toezegging waarvoor dank van de van de staatsssecretaris even voor de helderheid, zodat we weten wat er in die brief komt te staan en dat we daar niet later nog weer ongelukkig over zijn. Ik heb een toetsen. Een analyse doet eigenlijk wat u er dassen ook voorstel zelf ook voorgesteld drie criteria genoemd. Misschien zijn er meer bij het ministerie dat het binnen anderhalve graad blijft en dat vooral ook de energiemix van een heel land. Dankzij de pvv dan ook op vooruitgaat met een duidelijk plan voor de afbouw van een project waar de fnv voor wordt uitgegeven. Want dat is dan wel echt een voorwaarde voor steun voor een fossiel project nog een ontwikkelingsland. Want als je dat niet helder hebt als je niet helder hebt wat het doet met de energiemix voor een heel land. Ja dan kun je zeggen. Goh. Dit is wel beter dan de kolencentrale die er eerst stond. Maar het kan nog steeds zijn dat zijn land ervoor kiest om bijvoorbeeld tien gasprojecten te doen en dan verslechtert de energiemix juist te dragen daar aan bij en dan gescheiden we in in de handelen in strijd met onze eigen ons eigen beleid. Dus ik wilde wel in die brief een hele harde garantie op zien.

[2:34:32] De staatssecretaris.

[2:34:34] En voorzitter,

[2:34:37] ik heb de input voor de brief gehoord en uiteraard nemen dat serieus. Ik zeg toe dat we daarop ingaan. Ook op wat de heer klinkt daarover gezegd heeft.

[2:34:48] Maar ik denk dat het in alle scherpte nu al op tafel hebben liggen. Dus geef ons even de tijd om

[2:34:54] om een goede brief te komen.

[2:34:56] Dan dan

[2:34:58] de even kijken hier dassen.

[2:35:02] Voorzitter, omdat volgens mij staatsssecretaris aangaf dat hij aan het einde van zijn beantwoording was. Ik had ook nog een vraag over.

[2:35:11] Ik had het over die uitzonderingen van projecten die dus in twintig, drieëntwintig gefinancierd worden door andere partijen. Dat zijn dan bestaande projecten. Dat zou een uitzondering. Als ik de brief de beantwoording lees, zouden we die vervolgens

[2:35:25] daar wel weer garantstellingen voor kunnen geven. Ik vraag me af of dat soort uitzonderingen voorkomen kunnen worden.

[2:35:31] Dus stel een project wordt nu door wordt ergens neergezet. Dat is dan ineens een bestaand project. Dan zouden volgens de uitzonderingen. Als ik die in de beantwoording leven zou nederland daar wel weer garantstellingen voor kunnen geven. Maar dat lijkt me heel onlogisch. Want dat druist wel weer een lijn tegen hetgeen wat we natuurlijk willen bereiken. Dus ik vroeg me af hoe de minister of de staatssecretaris naar kijkt en ik had ook een enkele vragen over

[2:35:53] de groene exportkredietverzekeringen en welke veranderingen daarvoor nodig waren of de kennis voldoende aanwezig is en dus ik vroeg me af of die op een ander moment beantwoord worden.

[2:36:02] Voorzitter, eigenlijk wil ik in tweede termijn op beide vragen inkomen. Die tweede vraag zou nog wel eens aanvullend kunnen zijn in een brief die eerste vraag wil ik in tweede termijn.

[2:36:12] Doen.

[2:36:13] Tweede termijn

[2:36:14] kom er op terug.

[2:36:17] De staatssecretaris gaat verder met een ander kopje.

[2:36:20] Als het goed is. Voorzitter, dat ze het het kopje mozambique het ze vraag van de voorzitter van mevrouw teunissen van de partij voor de dieren. Wat vindt het kabinet van de conclusie van de onafhankelijke review dat atradius onvoldoende objectiviteit heeft kunnen bewaken in de risico

[2:36:39] analyse.

[2:36:40] Ja.

[2:36:42] De veiligheidsanalyse die ten grondslag liggen aan het beveiligd aan de veiligheidsbeoordeling in te acceptatie voorstel van

[2:36:51] atradius zijn op zichzelf queeny statief hoog alleen te zijn volgens de onderzoekers minder geschikt voor het analyseren van de veiligheidssituatie mozambique in het kader van een exportkredietverzekering

[2:37:05] en dat komt echt met name ook omdat men gewoon de actualiteit van de informatie daar natuurlijk ook fout gegaan. De objectiviteit van de auteurs en de integriteit in de integraliteit van de behandelde onderwerpen. Dat zijn wel hele serieuze conclusies.

[2:37:20] Wij willen hiervan leren van deze complexe casus. Het rapport biedt daar een nuttige inlichtingen. De aanbevelingen uit het rapport is net uit.

[2:37:34] Wij willen daar ook die willen we ook gaan implementeren in het beleid en we willen daar ook de kamer ook over informeren wat we daar vervolgens mee gaan doen want nogmaals die conclusies die

[2:37:49] die waar die waren ernstig genoeg.

[2:37:53] Ja.

[2:37:54] Mevrouw teunissen,

[2:37:56] Later ditjaar. Voorzitter verschijnt de kv monitor en daar zou ik graag mee willen nemen.

[2:38:03] Prima.

[2:38:08] Voorzitter, en eigenlijk hebben we heb ik in in de eerste antwoord en ook nog niet over gehad dat dat natuurlijk ook hartverscheurende consequenties heeft voor de lokale bevolking in van van huis en haard hebben moeten vluchten en wij hebben dus als ik hem net als voorwaarde gesteld dat in het geval van hervatting van het lng-project

[2:38:32] aan alle internationale standaarden moet worden voldaan en gewaarborgd, is dat de adequate maatregelen worden getroffen op het gebied van veiligheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen

[2:38:44] en dan was een vervolgvraag, voorzitter van mevrouw teunissen en ook van mevrouw kreuger zijn de bewindspersonen bereid om de fossiele cafe voor van oord in mozambique in te trekken. Het project ligt sinds het uitroepen van de force majeur sinds april tweeduizend, eenentwintig

[2:39:02] de stil. Het intrekken van afgegeven. Polissen is niet mogelijk, behalve in zeer uitzonderlijke gevallen, zoals bij verzuim aantoonbare nalatigheid of fraude.

[2:39:13] Daar is in de situatie van het project in mozambique geen sprake van

[2:39:19] nederland heeft. We hebben wel geëist dat in het geval van hervatting van het project. Zoals ik net zei het echt aan de internationale standaarden voldoet en gewaarborgd is dat voldoende maatregelen worden getroffen op het gebied van de veiligheid en het maatschappelijk verantwoord

[2:39:34] ondernemen.

[2:39:38] En dan voorzitter was er nog een vervolgvraag van mevrouw teunissen als het gaat om mozambique. Wat gaat het kabinet doen om te zorgen dat die grote vervuilers niet wegkomen met de ellende die ze veroorzaken.

[2:39:51] We zullen te allen tijde handelen. Volgens nogmaals, die internationale maatschappelijk, die richtlijnen en maatschappelijk verantwoord ondernemen. De milieu en sociale risico's zullen bij een eventuele hervatting zorgvuldig in kaart gebracht worden. Conform internationale standaarden die moeten gemitigeerd of hersteld worden. Dus we zitten er echt bovenop.

[2:40:15] Voorzitter, dan is nog een vraag van mevrouw kreuger van groenlinks was deze situatie onrust in de regio al bekend bij het ministerie op het moment van de toezegging van k twee mozambique

[2:40:29] ten tijde van de besluitvorming over afgifte van de dekking toezegging in tweeduizend twintig en vervolg afgifte van de polis. In tweeduizend, eenentwintig werd de veiligheidssituatie rondom het project is acceptabel beoordeeld.

[2:40:43] Dit kwam mede dankzij een aantal mitigerende maatregelen op het terrein van de veiligheid dat door de project leider, toto en sisi en de mozambikaanse overheid genomen waren. Er is sprake van een ongelukkige samenloop van omstandigheden, want op vierentwintig maart tweeduizend, eenentwintig escaleerde de veiligheidssituatie ernstig door een aanval van gewelddadige extremist op de stad palma gelegen in de buurt van de projecten locatie. De eerste onbevestigde signalen over de aanvallen op die stad palma bereikt. De nederlandse staat en nathalie is op vijfentwintig maart tweeduizend, eenentwintig in het weekend van zevenentwintig en achtentwintig maart werd de ernst van de situatie in bomen in het gebied pas duidelijk en bevestigd. Dat is de feitelijke gang van zaken dat in antwoord op vragen

[2:41:28] die door mevrouw kreuger zijn gesteld van groenlinks.

[2:41:34] Mevrouw teunissen,

[2:41:38] Er van uitgaande dat de staatssecretaris nu de antwoord op dit punt heeft beantwoord.

[2:41:45] Één ding vind ik toch nog wel verbazend eigenlijk aan het antwoord dat we zien dat er zo veel misstanden zijn geweest en het project ligt nu stil, maar tegelijkertijd moet er zo ontzettend veel herstel plaatsvinden. Daar in dat gebied voor de lokale bevolking is er nog steeds sprake van enorme veiligheidsrisico's worden de kosten van de beveiliging ook verhaald op de lokale bevolking. En als je dat allemaal ziet dan kan er wel getoetst worden aan internationale standaarden voor hervatting. Maar het project is eerder ook al getoetst aan internationale standaarden en kennelijk heeft dat niet gewerkt. Dus moeten we dan nu niet na al die misstanden onthoofdingen verkrachtingen duizenden mensen die op de vlucht zijn geslagen, moeten we dan niet als nederland zeggen we trekken die steun in in plaats van dat project kan voortgezet, worden.

[2:42:38] Staatssecretaris.

[2:42:40] Het project is opgeschort. We hebben niet gezegd dat kan wel voortgezet worden. We hebben gezet onder welke voorwaarden het eventueel voortgezet kan worden. Maar zo zover zijn we helemaal niet. We kunnen niet zomaar die polissen intrekken. Dat heeft vergaande juridische consequenties. Dus we zitten der. Het is een hele een hele

[2:42:59] ja ernstige gevoelige ook vreselijke situatie heel eerlijk zijn voor ook ook voor

[2:43:08] de bedrijven die daar natuurlijk wilden investeren mee in de eerste plaats natuurlijk voor de mensen zelf.

[2:43:15] Dus ja, we zitten erbovenop project is stilgelegd. Wij hebben geen goedkeuring gegeven voor hervatting. Ik heb aangegeven onder welke voorwaarden dat eventueel zou kunnen plaats hebben

[2:43:29] en daar wilde ik bij later, want we kunnen die paulus niet intrekken.

[2:43:34] Jawel.

[2:43:37] Voor.

[2:43:41] Voorzitter, dan zou ik willen overgaan tot filipijnen.

[2:43:47] Ik wil vooropstellen dat aan deze verzekering een zorgvuldig besluitvormingsproces vooraf is gegaan waar het project aan de geldende internationale standaarden is getoetst. Uiteraard neem ik de signalen van maatschappelijke organisaties en ngos uiterst serieus. De zorgen die ze uit de zijn bij ons bekend ook een nederlandse ambassade en meegenomen in de milieu en sociale beoordeling van het project.

[2:44:13] Het project is in eerste aanleg op op basis van filipijnse wet en regelgeving opgestart en was niet in lijn met de internationale mvo standaarden op het vlak van mitigatie en compensatie van natuurwaarden, inkomens derving en herhuisvesting. Deze tekortkomingen zijn mede dankzij de ontvangen signalen van ngos

[2:44:33] en juist na betrokkenheid van atradius en de nederlandse staat geadresseerd door de duidelijke voorwaarden en afspraken heeft de overheid er voldoende vertrouwen in dat milieu sociale schade conform de internationale standaarden voorkomen of gecompenseerd wordt om toe te zien dat de uitvoering van de maatregelen door de projecten eigenaar

[2:44:52] is ook een uitgebreid monitoringsysteem ingericht. Hierbij wordt ieder kwartaal de voortgang van de naleving van de afspraken gemonitord door een onafhankelijke consultant

[2:45:04] signalen die we ontvangen vanuit en joost en lokale gemeenschappen worden meegenomen in de monitoring. En als uit deze monitoring

[2:45:10] de tekortkomingen blijken dan moet die door de projecteigenaar worden geadresseerd. In een uiterste geval kan niet naleven van de afspraken leiden tot het stopzetten van de financiering

[2:45:22] van banken aan de projecten eigenaar als het nodig blijkt dit middel in te zetten. Nou dan zullen we daar ook naartoe overgaan.

[2:45:31] Mevrouw teunissen, laatste interruptie,

[2:45:33] Ja, voorzitter, dan nog toch nog een vraag over beide projecten eigenlijk dus zowel de filipijnen als mozambique. De staatssecretaris zei net bij mozambique. Daar kunnen we kunnen we het project of de steun niet intrekken. Alleen in uitzonderlijke gevallen kan dat hetzelfde, hoor ik nu bij de filipijnen waar man grove zijn verwoest, waar mensen uit hun huizen zijn gezet. En dan vraag ik me wel af wat is dan de rode lijn voor deze staatssecretarissen waar zeggen we op welk moment zeggen we dan betrekken die steun in en volgens mij zijn we die rode lijn nu al gepasseerd.

[2:46:09] Secretaris. Ja voorzitter, dat heeft ook te maken met het mvo beleid in relatie tot de exportkredietverzekering. Daar heeft mijn ambtsvoorganger in december tweeduizend, eenentwintig naar mijn kamer een beleidsevaluatie gezonde

[2:46:30] en op dat moment werd geconcludeerd dat dat effectief is.

[2:46:35] Volgens die beleid evaluatie voldoet dat mvo beleid aan die internationale standaarden. Wij doen ook extra hebben bijvoorbeeld. Wij zetten ook op het op het project in de filippijnen hebben we ook een een second opinion gevraagd. Juist op het punt van de npo door een internationaal onafhankelijk erkend. Iemand die daar op dit moment ook bezig is. Dus wij wij nemen de signalen niet alleen meer dan serieus en ik heb ook in mijn antwoord zojuist ook aangegeven.

[2:47:13] En kijk uiteindelijk is is het natuurlijk zo dat je op papier dingen aan het begin kan zeggen. Maar uiteindelijk gaat natuurlijk om de praktijk

[2:47:23] en wij houden de de projecteigenaar daaraan. We weten dat er ook een consultant is voor voor het voor het bankensyndicaat, maar desalniettemin hebben wij als extra maatregelen genomen dat we toch ook een second opinion wilde hebben om ons er echt van te vergewissen dat er de juiste dingen gebeuren op de biodiversiteit, de mangrovebossen, maar ook op het punt van de vissers. De inkomens compensatie en dat kun je alleen maar als je onderdeel bent

[2:47:53] want dan weet je wat er echt gebeurd en daarvoor hebben we deze extra maatregelen genomen. Dus wij nemen dat serieus. En als beleid op dat punt verdere aanscherping zou moeten dan zullen we dat zeker niet nalaten.

[2:48:10] Ik zie een interruptie van de heer hammelburg.

[2:48:12] Ja. Dankuwel. Voorzitter want ja die evaluatie heb ik ook nog maar eens goed doorgenomen. En inderdaad, de conclusie is er heel helder dat opzich het mvo maatschappelijk verantwoord ondernemen beleid van het gaat die zou gaan naar cafe echt op orde is en ook dat er lerend vermogen inzit in dat het steeds wordt verbeterd. Dus dat verdient alleen maar complimenten en ik zou zeggen blijf vooral doorgaan met het lerend vermogen en het aanscherpen het verbeteren. Tegelijkertijd stelt die evaluatie ook heel helder dat er een zwakte achilleshiel is in het hele systeem. Dat is de monitoring dus epc is verleend en daarna en het is mooi als de plannen kloppen en het allemaal de beloftes goed zijn. Maar daarna in de implementatie en het is precies in deze twee casu in filipijnen en in mozambique dus kennelijk heel erg misgegaan met de meest afschuwelijke consequenties. Daarna is het misgegaan met die monitoring en dan is dus de vraag welke stappen worden er op dit moment gezet om die monitoring op orde te krijgen, zodat dit soort verschrikkelijke drama was niet meer kunnen gebeuren met toekomstige projecten die gesteund worden door de nederlandse overheid middels een café.

[2:49:16] Voorzitter is precies. Ik ben blij met deze vraag. Dit is ook precies het punt wat ik net maakte dus in die monitoring. Want daar gaat het om. Dat moet je onderbouwd zijn. Daar hebben we nu een onafhankelijke consultant opgezet. Die zal in het voorjaar ook met zijn bevindingen komen, voor zover het de niet bedrijfsgevoelige informatie betreft, wil ik dat ook met de kamer delen dus inderdaad. Het is een lerend proces steeds die evaluatie op zichzelf. Die was goed, maar ook juist in dat project van de filipijnen hebben dat als extra waarborg hebben. We hebben dat besluit die eerder vorig jaar genomen

[2:49:57] en ik zou willen voorstellen dat we de uitkomsten van van dat onderzoek van die sec die second opinion noem ik het maar even van van de onafhankelijke consultant met de kamer delen. Voor zover het niet bedrijfsgevoelige informatie betreft.

[2:50:14] De heer hammelburg,

[2:50:16] Ja. Voorzitter even verduidelijken. Het ging niet over de monitoring van dit ene project waar het mis gaan, maar alle projecten van nu en in de toekomst.

[2:50:24] Voorzitter, ik wil werken aangegeven leren en in de weg als het om dit soort complexe projecten gaat daarvoor hebben dat nu mee manila filipijnen gedaan. Dat is natuurlijk een goed voorbeeld omdat in andere situatie bij dit soort projecten waar biodiversiteit waar mensen mensen en natuur in het geding is om dat te doen want een een second opinion vind ikzelf altijd nog beter dan de bestaande structuur, die ook al goed was die ook in de evaluatie verwijst ook naar dat was op op zichzelf liep dat maar lessons learned hier ook

[2:51:01] het beste is om toch maar zo scherp mogelijk daarop te zijn.

[2:51:04] Dus ik zou het met atradius ook bespreken en

[2:51:12] en wat dat betreft hebben niet voor niks. Deze maatregel op dit project genomen. Dus dat kan ook een heel goed voorbeeld zijn voor andere vergelijkbare complexe projecten waar dit speelt.

[2:51:27] De heer heeft nog een interruptie,

[2:51:29] Ja. Even doorgaan. Daarop het leren lerend vermogen want kijk exportkredietverzekeringen zijn als er grote risico's zijn en zeker in opkomende landen en we hebben verschillende keren gezien inderdaad

[2:51:41] dat grote bedrijven bedrijven in die landen heel vaak goed gaat, maar ook situaties dat gewoon fout gaat dan is de vraag in het kader van een lerend vermogen. Hoe gaan we dan om

[2:51:53] met die bedrijven soms als ik het hoog in deze kamer. Stop de steun trek de stekker eruit. Weet je wel. Terwijl we juist in een risicovol gebied in opkomende economieën de afrika straat. Hier moet nog komen dat we juist willen helpen continent afrika, dat u daar zelf ook een stap verder brengen. Dus ook daar de vraag even aan de staatssecretaris. Als we het hebben over lerend vermogen

[2:52:16] welke afspraken maken met bedrijven dat het niet eens rode kaart. Maar wat ga je als bedrijf te voldoen om of of er op dat project of op een nieuw project het beter te doen.

[2:52:28] Exact. En daarom zijn die is die monitoring zo belangrijk. Dat doen we natuurlijk niet eenzijdig. Uiteraard is in dit geval het filipijnen betreffende bedrijf bij betrokken en het is lerende weg.

[2:52:49] Het het datgene doen wat je hebt afgesproken

[2:52:54] en daar hoort natuurlijk. Dat is niet alleen australiërs. Dat zijn niet alleen een bank. Consortium is niet alleen de projecten eigenaar van het project. Maar dat is de uiteraard ook het bedrijf en daar willen we graag de dialoog en zo kennisdeling en die kennisdeling die die moet natuurlijk plaats hebben aan de hand van van wat je leert.

[2:53:17] Ja. En een andere belangrijke aanbeveling uit dat evaluatierapport is natuurlijk geweest om het monitoring beleid uit te breiden ook echt naar alle hoog risico project.

[2:53:29] Dus de zogenaamde projecten en deze is geconstateerd met de stakeholders met de bedrijven en per één januari in gevoerd. En inderdaad case by case zullen we daar de lessons learned moeten doen. Maar wij hebben dus niet stilgezeten op dat punt.

[2:53:53] Voor dan kom ik.

[2:53:55] Wij het laatste blokje. Dat is overigens.

[2:53:59] Daarna de minister nog heeft de minister ook gezien de tijd en dan een tweede termijn. Maar dat we zitten op schema.

[2:54:06] De staatssecretaris. Ja. Voorzitter, er was een vraag van mevrouw teunissen van de partij van de dieren staan de minister en staatssecretaris ook voor het vervangen van de instrumenten van de exportkredietverzekering, zoals we het nu kennen. Daar heb ik al eerder antwoord op gegeven en dat zijn we niet van plan. Sterker nog, het exportkredietverzekering instrument vinden wij heel belangrijk en we zitten in in dat opzicht denk ik ook in een hele interessante fase, waarbij men met name de bestaande export kredietverzekeringen. Die is zowel voor mkb als voor het grote bedrijfsleven belangrijk. We hebben hier heel veel over fossiel gehad. Maar er gebeuren ook allerlei andere dingen wil het hier toch echt benadrukt heb ik was laatst bij informatiebijeenkomst van een trading is bijvoorbeeld of het nu gaat om het bouwen van ziek ziekenhuizen, of het nu in turn key projecten in ghana, of het nu gaat om in in inderdaad op het op het punt van de maakindustrie. We hebben heel veel hele innovatieve maakindustrie. Dus dat exportkredietverzekering is heel erg belangrijk, maar ook in die transitie die klimaattransitie die we hebben daar zal de minister ook buiten de kv. Zo meteen ook nog op ingaan. Dus dat zijn we niet van plan en voorzitter, dit is een status. De vraag wat mij betreft uit de eerste termijn. Hoeveel heeft de eqc opgebracht voor de staat.

[2:55:34] Nou, voorzitter, u stimuleren. Ikzelf al

[2:55:38] in de jaarlijkse monitor die wij laten zien. Dan zie je dat de jaarlijkse opbrengsten

[2:55:44] premies en reparaties en kosten definitieve schade en uitvoering.

[2:55:51] Dat is dat geen minnen oplevert. Dat levert een plus op ook over de lange termijn dus kostendekkend en de begroting reserve is op dit moment vijf, honderd zesentachtig miljoen.

[2:56:02] Daartegenover staande verplichtingen in het geval van toekomst.

[2:56:05] De is.

[2:56:06] Voorzitter, dat waren mijn antwoorden in eerste termijn.

[2:56:10] Dan zie ik nog een hand van de heer klink.

[2:56:13] Van interruptie. Dank, voorzitter, het was in dat lange bijdrage van de staatssecretarissen. Maar ik heb al tijdens termijn en nog een vraag gesteld over die restwaarde van die groene kapitaal goede en zou later op terugkomen worden. Maar of ik heb weer niet. Goed goed opgelet, maar juist of het ministerie van financiën atradius voldoende comfort biedt om ook meer met met risico's te doen en dus dat er ook beoordeeld gaat worden op toekomstige kerstmis. Het kan zijn dat de minister brengen regelen. Maar dat lijkt mij stug. Lijkt me nou typisch iets van financiën en ook dat conform moet juist geboden worden door het departement van financiën.

[2:56:48] Ja. Voorzitter, dank dat ik hier nog even aan herinnerd. Deze vraag heb het wel even gestipuleerd als één van de drie voorbeelden waar we nog verder gaan uitwerken

[2:57:00] in een heel ver verleden heb ik ooit mee bezig mogen houden met de financiering van kapitaalgoederen via de lies is dus ik ik weet iets van het onderwerp nog wel af en het gaat precies om het restwaarde risico en dat rest waar de risico's probeer ik zojuist ook al aangegeven. Daar is geen trackrecords voor het groene schepen gaat dus dan wat zegt de financier dan in eerste instantie als het restwaarde risico niet kent. Beetje griezelig ten aanzien of een operational lease is of een of een financial lease. Zowel de rest natuurlijk altijd bij de operational lease zit daar zullen wij als financiën natuurlijk want anders kom je in een kip en ei situatie terecht. Als je daar zeg maar de de conservatieve regels volgt van van kredietverlening en risico afweging. Dan zou het antwoord. Nee zijn en dat is nou precies het punt. Ze moeten een duwtje hebben

[2:57:57] om die markt ook te kunnen ontwikkelen. Maar je moet ook geen onaanvaardbare risico's lopen, maar voorzitter, dat vraagt de heer klinkt ook niet.

[2:58:04] Dus wij zijn wij zitten er positief constructief in en er komen nog op terug.

[2:58:13] Om het te geven als te maken. Dus in die zin, zegt de staatssecretaris toe dat ze echt constructief erin zitten. Dus dat financiën dat dat duwtje geeft dat comfort geeft dat atradius ook meer meer risico te nemen, zodat nederland competitief

[2:58:29] vooroplopen blijft en dat we dus met die groene transitie ook mee blijven doen en niet dat gelijke speelveld behouden.

[2:58:36] Voorzitter, ik begrijp de heer klink heel goed. Die wil meteen boter bij de vis. Maar ik ga dat dat als zodanig nu niet toezeggen, maar heeft denk ik mij wel goed gehoord.

[2:58:47] Dat wij natuurlijk.

[2:58:48] Die we zien het punt als er niks gebeurt. Nou dan dan worden die groene schepen om ze maar even zo te noemen. Niet aan het buitenland verkocht. Waar is nou een exportkredietverzekering leningsfaciliteit voor omdat juist wel te ontwikkelen. Alleen ik kan u niet in de details. We hebben om een om een oud-politicus uit premier van dit land aan te halen. We hebben een meer dan positieve grondhouding op dit punt.

[2:59:16] Kate

[2:59:17] door een beetje boter een wisseling maar.

[2:59:21] Om maar dat is natuurlijk prachtig. Dat waardeer ik zeer dat hij meer dan positieve grondhouding. Die is, maar kunnen we dan wel iets van een termijn verwachten van wanneer we daar want ook in de brief van drie november onder dat punten op pagina zes staat natuurlijk bij dat dat er dat er nog een onderzoek komt. Maar ik zou het jammer vinden als we hierover in het najaar weer een keer zitten van dat onderzoek komt. Dat heb ik ook gezegd ik heb die positieve grondhouding. Maar in de tussentijd is er niets gebeurt. Er is nog steeds onzeker.

[2:59:49] De voorzitter, de heer klink en ik kennen elkaar niet goed. Ik ben niet van de categorie doorschuiven en we gaan het onderzoeken en in het najaar gaan we nog een keer vast gaan onderzoeken. Wij komen er echt gewoon dit jaar op terug. Het is gewoon een urgente vragen staat ook niet voor niets in die drie punten. Dus ik ik doe mijn best voor de zomer. Maar we nemen het echt serieus op.

[3:00:10] Prima. Dan gaan we nu naar de minister van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking?

[3:00:16] Dankuwel. Voorzitter, en ik dank de commissie van financiën voor de uitnodiging om hier samen met de staatssecretaris

[3:00:23] van gedachten te wisselen. De staatssecretaris heeft eigenlijk al uitgebreid toegelicht hoe het kabinet de invulling van kop zesentwintig verklaring

[3:00:35] heeft toegepast. En ik ga graag iemand de vragen over het flankerend beleid ter ondersteuning van het bedrijfsleven en de vergroening van het handels instrumentarium, en ik zal ook voor met oog op de tijd ingaan op de vragen meteen

[3:00:48] de heer klink vroeg mij om een concurrerend, duurzaam en toegankelijk handels instrumentarium aan te jagen en dat wil ik en dat doen we ook wel al, zoals de heer klink wel weten waar we het in de commissie voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking regelmatig over hebben. We zetten vol in op nederlandse ondernemers in het buitenland zo goed mogelijk te ondersteunen via onze instrumenten en te zorgen dat zij

[3:01:12] optimaal kunnen bijdragen aan onze internationale verdiend vermogen.

[3:01:16] Ik heb ook in de who is nota aangekondigd dat we meer focus aanbrengen. Dus een beperkter aantal markten om juist meer impact te hebben

[3:01:26] en berichten ons op de meest kansrijke markten en op twee transities de die van verduurzaming en digitalisering

[3:01:33] en de epc wordt steeds groener minder fossiel en het fossiele deel van het portfolio zal steeds kleiner worden. Fossiel wordt uitgefaseerd en staatssecretaris heeft er al een heleboel over gezegd, maar nog even over de handelsbevorderende instrumenten die wij zelf hebben ook die per één januari zijn ingegaan van npo.

[3:01:56] Dat zijn een partners international business support international support international business and subsidie

[3:02:05] d h harry en dat is subsidie demonstratie, haalbaarheid en investerings voorbereiding, studies en die instrumenten hebben nu prikkels, zoals meer subsidies twintig procent, meer subsidies voor duurzame projecten onder meer groene activiteiten te ondersteunen.

[3:02:20] Het verdere vergroenen van het instrumentarium is een proces en daar blijven we ook mee bezig. Ook als we zien dat het nu nog niet goed werkt wat we nog verder kunnen doen om dat te stimuleren en invest international zet zich ook in om nederlandse bedrijven te ondersteunen in de transitie van fossiel naar duurzaam verdient kansen

[3:02:40] en en is actief in de duurzame energie sector, zowel in de opwekking als het gebruik ervan. Denk bijvoorbeeld aan groene, waterstofprojecten en groene sleepboten.

[3:02:50] We evalueren die instrumenten dus ook om ervoor te zorgen dat we steeds kunnen blijven verbeteren

[3:02:56] en dat doen we komend jaar ook weer met die drie instrumenten die ik zojuist ook al besprak om te zien wat er nog beter kan.

[3:03:04] De heer hammelburg vroeg nog specifiek welke instrumenten worden ontwikkeld om te investeren in duurzame energie in ontwikkelingslanden

[3:03:12] en dat doen we natuurlijk met onze gecombineerde aanpak van hulp, handel en investeringen, en daarmee investeren we in de energietransitie in ontwikkelingslanden. Dat doen met diverse instrumenten. Die invest international heeft drive hernieuwbare energie fondsen zoals access to nhg van van fmo en klaar met investor

[3:03:35] en zo financieren we bijvoorbeeld groene waterstof in namibië en windparken in azië. Daarnaast hebben we ook nog het verf klei met en nhg spaans sympathie met behulp van dat programma ondersteunen we nederlandse zul je ondersteunen en de nederlandse ambassades projecten die de groene transitie in ontwikkelingslanden versnellen. Dus denk aan wind op zee, groene waterstof en ook dit instrument is heel relevant voor de vergroening waar ook het kabinet op inzet van het vergroenen van het handels instrumentarium waar we ook op inzetten in lijn met de motie hammelburg.

[3:04:11] Mevrouw kreuger,

[3:04:15] De heer hammelburg kijken. U heeft vijf interrupties gehad excuseren hebben wij hadden we eerst vier. Ik had iedereen eentje bijgedaan zouden doen.

[3:04:27] Schriftelijke vragen stellen.

[3:04:29] De minister.

[3:04:32] Wij hebben nog een tweede termijn,

[3:04:36] Mevrouw terug,

[3:04:37] Vroeg naar de rechtvaardige energietransitie de energy transition

[3:04:43] en we hebben er ook al het een en ander over geschreven. In antwoord op de schriftelijke vragen van de heer van raan naar aanleiding van de kamerbrief over de verklaring over de kop zesentwintig verklaring en dat doen we eigenlijk echt meer op een met bredere inzet op die hele energietransitie en de samenwerking die wij hebben met ontwikkelingslanden en ook de de combi landen, dus de landen waar we zowel ontwikkelings samenwerking doen als handel

[3:05:11] tijdens de kop zesentwintig klimaattop in glasgow ondertekenen nederland met gelijkgestemde landen die verklaring dat we ook de toepassing van principes voor een eerlijke energietransitie in onze internationale samenwerking met ontwikkelingslanden en opkomende economieën een prominente rol geven en wij doen dat dus echt met het hele deel is instrumentarium en dat doen we dus breder dan alleen rondom het ek way. Maar echt met ook andere instrumenten die we hebben we werken om een kolencentrales in zuid afrika aan alternatieve werkgelegenheid in de tuinbouw sector en ook verdubbelde we in twintig, tweeëntwintig onze ambitie om tot twintig, dertig nu in totaal honderd miljoen mensen te bereiken met toegang tot hernieuwbare energie. Dus dat gaat ook over mensen die nog geen elektriciteit hebben en nog koken op open vuur. Dus dat is heel breed

[3:06:09] en dan werd er nog gevraagd over hoe het duitsland aansporen het beleid te publiceren in het kader van het gelijke speelveld als het gaat om de heer v

[3:06:19] in aanvulling op wat de staatssecretaris net zei. Het is belangrijk dat duitsland als ondertekenaar ook zich houdt aan de afspraken in deze implementeert. Wij hebben daar al bij verschillende momenten in het afgelopen jaar op aangedrongen bij de duitse regering dat blijven we doen. Ik heb dat zelf ook gedaan met verschillende collega's ministers bij de regering consultaties en dat zullen we ook doen bij de aankomende regering consultaties met duitsland.

[3:06:46] Dat waren de vragen die mij gesteld aan.

[3:06:52] De heer klink is door de heer hammelburg is erin. Mevrouw kreeg heeft er nog eentje anders.

[3:06:58] Ja.

[3:07:01] Dank dan gaan we naar de tweede termijn. En dan geef ik mevrouw teunissen, mevrouw teunissen als eerste behoefte.

[3:07:11] Voorzitter, dankuwel. Ik dank de bewindspersonen voor de beantwoording. Toch denk ik dat het heel belangrijk is dat er voor die anderhalve graad toets gaan en daar wil ik ook een motie over indienen. Daarom vraag ik ook een tweeminutendebat aan. Ook wil ik dat er gestopt wordt met projecten die schade hebben aangebracht in mozambique en de filipijnen zijn hoog uitzonderlijke gevallen dus ook daarover een motie indienen. Wat betreft die glasgow verklaring had ik nog een vraag gesteld over de rechtvaardige energietransitie. Dat is een van de uitgangspunten in de verklaring. Hoe komt hij dan terug in het café beleid? En tot slot, voorzitter, heb ik ook nog vragen gesteld over waarom er nog steeds ezk geven voor de bio-industrie export. We zien dat de dieren welzijns voorwaarden helemaal niet goed getoetst worden. Ze zouden allemaal in categorie a moeten vallen. Maar ik zie hier projecten broedmachine machines exporteren naar soedan. Dat krijgt categorie c machine om kippenvlees de processen in china ook voor verzekerd voor twee miljard van met nederlands belastinggeld. Ik denk dat we daar gewoon van af moeten en die vraag had ik al gesteld. Maar ik zou graag aan de minister willen vragen hoe zij daarover denkt dankuwel.

[3:08:25] Dank mevrouw teunissen. De heer klink.

[3:08:29] Ja. Voorzitter, dank dank ook aan de bewindspersonen voor de beantwoording. Mooi goed om dat doel ook vast te stellen dat van een concurrerende, duurzame en toegankelijke hans handel-en instrumentarium na willen jagen en het epc is daarbij natuurlijk geen doel. Maar dat is een middel om dat na te jagen. Het is een middel om op het gebied van infrastructuur, op het gebied van voedsel, water, gezondheid het verschil te maken en dat kunnen nederlandse bedrijven doen en niet alleen het mkb, maar ook de grotere bedrijven en dat is ook vaker reactie op een vraag vanuit afrikaanse landen, afrikaanse landen waar nederlandse bedrijven juist een mooie, een mooie antwoord op kunnen bieden ze echter een voorbeeld wat dat betreft tussen hulp en handel en het zou veel meer uitgewerkt kunnen worden dat gelijke speelveld. Dat is echt een belangrijk punt naar de de staatssecretaris heeft een soort van halve toezegging daarop gezegd dat in ieder geval voor de zomer en dat is wel een volledige toezegging dat er voor de zomer dat comfort aan atradius meer meegegeven kan worden om juist op toekomstige cashflow te kijken. En juist die die groene investeringen die groene projecten volop kansen te bieden

[3:09:36] en misschien is het sowieso handig voor ons als kamer dat er nog eens een keer. Maar dat moeten we misschien in een procedurevergadering als afstemmen als echt het beleid meer uitgerold is van hoe dus atradius met die nieuwe manier van werken en met de knelpunten nog eens een keer ons via een technische briefing informeert. Maar ik denk dat het heel waardevol zou zijn. Maar goed dat laat ik dan ook een beetje aan het kabinet of of dat aangeboden kan worden en mijn laatste vraag die ik had willen stellen. Maar dat ik was om mijn interrupties heen. Dat is dan aan aan eigenlijk. Beide bewindspersonen. Dat is dus juist de scandinavische landen noorwegen, zweden, die zijn eigenlijk wat zij als even knieën hebben voeren voor de agrariërs voor rv over worden. Invest international ook de departementen, financiën en buitenlandse zaken daarin hoe die veel meer als een soort team nl uploads kunnen werken dat we dus juist echt dat doel wat we met elkaar stellen voor het concurrerend duurzaam toegankelijke. Hans, onze instrumentarium dat we al die middelen die er onder vallen, zoals de kv zo goed mogelijke invulling kunnen geven. Dus wellicht kunt u daar nog een reflectie op geven. In tweede termijn dankuwel.

[3:10:40] Dank de heer klink. Mevrouw kreeg.

[3:10:43] Dagvoorzitter mijn voornaamste vraag blijft staan hoe dit kabinet gaat toetsen, met name hoe die tien projecten in die transitie fase drie komma negen miljard aan fossiele steun hoe getoetst wordt of dat past binnen een anderhalve graden scenario en er is een toezegging gedaan maar die was toch niet heel scherp. Dus ik hoop dat nu in tweede termijn de staatssecretaris dat zeer scherpe kan toezeggen. Dus het instrument wat dit kabinet daarvoor.

[3:11:14] Gebruikt,

[3:11:16] Dan heb ik nog twee vragen één over mozambique. De situatie daar eigenlijk. Ik zou niet de mogelijkheid moeten zijn dat je een polis kan intrekken op het geval dat het echt heel erg mis is met een project. De staatssecretaris zegt nu dat dat niet kan, maar zou het niet iets moeten zijn. Wat wel zou moeten kunnen. En de tweede vraag is naar manila of de staatssecretaris een onafhankelijk onderzoek wil toezeggen naar wat er gebeurd is, en tot slot, voorzitter over leveringszekerheid als uitzonderingsgrond. Heel graag. Ik begrijp dat opschrift een reactie komt de toets wanneer en waarom is beargumenteerd in het kader van leveringszekerheid een project nodig. Wederom. Wat is het instrument om dat te toetsen?

[3:12:04] Dank, mevrouw kregen de heer hammelburg.

[3:12:07] Dank, voorzitter, dank aan de bewindspersonen voor de beantwoording. Dank ook aan de staatssecretaris voor de toezegging voor het uitwerken van de criteria voor de uitzondering op leveringszekerheid en.

[3:12:18] Wat betreft.

[3:12:20] Ontwikkelingslanden. Daar kijk ik naar uit. Ik zeg ook al even tegen mijn collega's voor mij zou het fijn zijn als een tweeminutendebat plannen dat we dat hebben nadat we de brief van de staatssecretaris daarover hebben ontvangen. Want anders moet ik weer een apart debat moment gaan organiseren en dat vind ik vind ik erg ingewikkeld. Ik zie mijn collega's. Ja knikken en dan nog een laatste vraag aan de minister voor buitenlandse handel. De minister noemde een aantal handel instrumentaria. En inderdaad een motie hammelburg van der lee zij alle instrumentarium vergroenen in lijn met parijs in glasgow bestaat is geen. Er is geen spaans aan u noemde invest in international drive nog een aantal instrumenten. De minister heeft eerder al aangegeven dat er ook daarvoor een aantal uitzonderingen gelden op fossiel. Dus dat het niet alleen in positieve zin vergroening is. Maar dat er toch een aantal uitzonderingen zitten, bijvoorbeeld als het gaat over het. Er stonden drie criteria in de brief. Ik ga ze nu niet voorlezen en mijn vraag is aan de minister en de staatssecretaris om als je als de staatsssecretaris die brief stuurt met de criteria dat het ongeveer in gelijke zin zal zijn met de criteria die ook de minister voor handel hanteert voor stimulerings trajecten waar toch nog een uitzondering wordt gemaakt voor fossiele ontwikkelingslanden omdat je anders verschillende vormen van beleid krijgt vanuit het kabinet die ook voor bedrijfsleven voor het midden en kleinbedrijf niet meer te volgen zijn en bovendien wil ik zeker weten dat het beleid dat door de staatssecretaris asfalt dat door de minister wordt gevoerd dat er niet een stiekem mijn bek door nog openstaat voor het stimuleren van fossiele investeringen die niet doen wat ze zouden moeten doen en dat is het verduurzamen van de energiemix in ontwikkelingslanden en niets anders dan dat.

[3:14:01] Dan is het tijd voor de tweede termijn van de heer bos.

[3:14:05] Dank dank. Voorzitter.

[3:14:07] Voorzitter, ik denk dat het goed is dat we vandaag gesproken hebben over het cafe al langer de keer is niet doorgegaan en je ziet dat toch door verschillende invalshoeken zijn. Maar ik heb grote vraagtekens zorgen bij de eendimensionale in kijk alleen vanuit die anderhalve graden.

[3:14:24] We hebben de kop zesentwintig ondertekend in twintig, eenentwintig. We moeten vergroenen, maar het cafe bestond

[3:14:34] ten dienste ook van ons expo beleid, eenderde van ons bbp halen wij door export. Er moet faciliterend zijn en ik zou graag de staatssecretaris willen vragen of die het wil omarmen om toch een onafhankelijke beleids doorlichtingen. Op dit op dit beleid zouden we te doen,

[3:14:52] namelijk ook de andere belangen goed af te wegen.

[3:14:55] De anderhalve graden die genoemd is. Laat die maar door door rekenen, maar ook leveringszekerheid de impact op de ontwikkelingslanden, wat betekent dat onze impact op geopolitiek, maar ook het gelijk speelveld in en buiten europa.

[3:15:09] Ik denk als we dat hebben. Dan kan de kamer ook onafhankelijke toetsen tegen en we kunnen alleen maar het beleid nog beter maken, zou ik zeggen.

[3:15:19] Dankuwel aan de heer paus.

[3:15:30] Vijf minuten schorsing dan half half verder

[3:24:07] precies op tijd.

[3:24:09] Het is half half vijf. We gaan door met de tweede termijn zijde kabinet en ik geef het woord aan de staatssecretaris van financiën.

[3:24:19] Dank. Voorzitter, er zijn nog een paar vragen onder meer vraag van volt van een nieuwe projecten die in tweeduizend, drieëntwintig gefinancierd worden in tweeduizend, vierentwintig alsnog onder de uitzondering, omdat het om bestaande infrastructuur gaat

[3:24:34] dan om een fossiel project gaan

[3:24:37] de uitzondering die betreft bestaande assets.

[3:24:41] Dus dat zou dan ook mogelijk kunnen zijn. Het gaat dan echter alleen om investeringen, waarbij er sprake is van verbetering van de milieuprestatie en of veiligheid of gezondheid, waarbij de economische levensduur niet wordt verlengd.

[3:24:56] Voorzitter, dan is er nog een vraag van mevrouw teunissen over gaat u akkoord met een verbod op de intensieve veehouderij binnen de e k v.

[3:25:06] Ik ben geen voorstander van een algemeen verbod op kredietverzekeringen in tunnel voor de intensieve veehouderij. Het kabinet erkent het belang van dierenwelzijn en daarom beschikt nederland.

[3:25:16] Want.

[3:25:17] Als enige export kredietverzekeraar over een dierenwelzijn. Het verklaring die specifiek is gericht op het dierenwelzijn binnen de exportkredietverzekering

[3:25:26] leveringen aan de intensieve veehouderij worden behandeld als gevoelige sector transacties

[3:25:32] en dit houdt in dat een milieu en sociale beoordeling wordt uitgevoerd, ongeacht de omvang van de transactie.

[3:25:38] Een aantal veehouderijsystemen en praktijk geldt daarbij als niet verenigbaar met de dierenwelzijnsbeleid en deze worden daarom niet in verzekering genomen.

[3:25:48] Voorzitter, dan was er nog een een vraag.

[3:25:52] Zie mevrouw teunissen. Ik weet niet of mevrouw teunissen helemaal

[3:25:56] tevreden met het antwoord.

[3:25:59] Voorzitter, zou je misschien niet verbazen dat ik niet helemaal tevreden ben. De staatssecretaris heeft gezegd we hebben een dieren welzijns

[3:26:09] toets. Maar ik heb juist geprobeerd aan te geven in de tweede termijn dat er projecten zijn die gewoon een categorie c krijgen, terwijl juist inderdaad die toets zegt alle kat alle veel intensieve veehouderij projecten moeten categorie onder categorie aanvallen en dat zie ik dat zie ik gewoon niet gebeuren.

[3:26:29] Dus dan is dan is mijn vraag zou mijn vervolgvraag zijn van kan kan de staatssecretaris daar dan in ieder geval naar kijken dat de handhaving daarop wordt aangescherpt. En daarnaast zou ik toch echt verder willen gaan om mijn punt was nou juist dat die veehouderijsystemen niet alleen maar slecht zijn voor de dieren, maar ook voor de nederlandse boer die we bouwen gewoon concurrentie in het buitenland.

[3:26:54] In de tweede termijn even excuses voor een beetje anders gaan we het debat opnieuw doen. De staatssecretaris.

[3:27:00] Maar voorzitter ik ik ben wel blij met deze vraag omdat vraag heel concreet is alleen kan er nu. Ik weet het gewoon niet op dit moment want u zegt wat u zegt is het hoorde altijd categorie a te zijn gevoelige sector transacties en u zegt dat is niet zo. Nou daar wil ik graag schriftelijk op terugkomen. Want dat moet gewoon helder zijn

[3:27:22] wat er beleid is dus dat wil ik graag schriftelijk op terugkomen. Weet ik zo niet uit mijn hoofd. Prima.

[3:27:29] Centraal in termijn vast de staatssecretaris.

[3:27:34] Ik voorzitter, we hebben net gaat over deze twee minuten debat aangekondigd. Er zijn een aantal andere toezeggingen gedaan

[3:27:42] wat. Ja. Dus streven naar maar het liefst in een brief te doen,

[3:27:48] zodat ze ook ter voorbereiding op twee minuten debat. Voorzitter, want ik ben eens met

[3:27:52] de commissieleden dat zo'n twee minuten debat meer zin heeft als als ik ook grinwis actuele informatie en er wordt dit.

[3:27:59] Timing bij staat genoteerd. Dank de staatssecretaris gaat verder met de beantwoording.

[3:28:05] Ja, voorzitter, dan was dacht ik de suggestie van de heer

[3:28:11] klink als ik mij niet vergis die die in deed de suggestie om een technische briefing.

[3:28:19] Ik ben zelf een groot voorstander, maar dat heeft met een ander deel een veel groter deel van mijn portefeuille te maken dat er technische briefing worden gehouden

[3:28:27] waar ook gewoon het beleid wordt uitgelegd, niet alleen door de ambtenaren, maar in dit geval ook door atradius, juist omdat er zoveel in beweging is. Ik voorzitter ik zie dat is een aanbod waar ik gebruik van wil maken, maar uiteraard moet de commissie natuurlijk zelf willen en dat we dan ook dat dat van tevoren gewoon goed afstemmen.

[3:28:51] Want zoals het het beste als u over dezelfde informatie beschikt. Dus waar ikzelf als staatsssecretaris ook over beschikken.

[3:28:59] Voorzitter, dan had mevrouw kreuger. Die had nog een brief over een vraag over mozambique

[3:29:06] met de huidige polis kan dat niet maar ik begrijp de vraag heel goed van als dat in een voorkomend ziet situatie zich weer zou voordoen. Zou je niet in je polis daar een clausule over moeten opnemen.

[3:29:20] Dus geeft u mij ook even de gelegenheid. Ze zit gewoon juridische kanten aan en ik kan nu wel allerlei dingen gaan toezegging. Maar ik begrijp de vraag gewoon heel goed. Een uitzonderlijke situatie. Wat wat zeg je er wel over in een polis en en wat niet.

[3:29:39] Dus daar kom ik ook graag op terug schriftelijk.

[3:29:42] Het tweede van manila daarvan is het verzoek voorzitter van mevrouw kreuger om daar nu al meteen een onafhankelijke onderzoek op te zetten. Ik heb uitgelegd dat we daar eens kabinet hebben gedaan.

[3:29:55] We hebben er een second opinion gevraagd door een onafhankelijke derde. Ik heb ook toegezegd dat de kamer daarover gerapporteerd gaat worden als als die

[3:30:07] onafhankelijk consultant klaar is met zijn werk.

[3:30:11] Uiteraard worden alle conclusies aan gedeeld, met uitzondering misschien van van de bedrijfs gevoelige ikzelf voordat als we dat gedaan hebben dat we dan met elkaar in gesprek gaan is dat voldoende

[3:30:25] of niet. In plaats van nu een toezegging doen op een onafhankelijk onderzoek.

[3:30:32] En dan voorzitter, mevrouw kreuger, die is nadat we daar enige tijd voorgenomen hebben in in de eerste termijn. Ik heb een toezegging gedaan ten aanzien van het

[3:30:45] ja het het kader wat wij zullen hanteren bij de beoordeling van die tien fossiele projecten. Daar wil ik ook volledig transparant zijn.

[3:30:55] Dus ik weet eigenlijk niet precies wat uw vraag. Voorzitter, mevrouw kreeg een vraag naar een instrument. Ik wil ook gewoon in een goede brief zetten. De vraag is duidelijk,

[3:31:05] mevrouw daar ook een toezegging opgedaan. Alleen ik ik ben even zoekende.

[3:31:11] Voorzitter laat me nog wat ik nog.

[3:31:13] Daar moet doen want dit was volgens mij vrij duidelijk ook binnen datgene wat we besproken.

[3:31:19] Korte reactie, maar ook.

[3:31:22] Ja voorzitter, misschien bedoelen we precies hetzelfde. Dat zou heel mooi zijn

[3:31:26] als de staatssecretaris heeft over een kader wat hij gaat schetsen hebben dus over een kader om te kijken

[3:31:33] of die project projecten passen binnen de anderhalve graden. Dat dat is het kader waar we het over hebben te kunnen allerlei kaders zijn, maar dit kader.

[3:31:44] Ja, voorzitter op het gevaar af dat we de discussie van de eerste termijn gaan,

[3:31:50] zoals mevrouw kreuger het nu formuleert. Zo heb ik het ook niet toegezegd.

[3:31:57] Nou ik heb toegezegd dat wij ik heb ik heb ze ik heb er één ding heb ik uitgelegd althans geprobeerd niets niet met succes blijkt.

[3:32:07] Dat is de in het transitiejaar fossiele projecten die op tijd zijn aangevraagd in behandeling zullen nemen en vervolgens lopen doorlopen. Die heb het normale proces van aanvraag dekkings toezegging en dan eventueel vertaald in een in een polis.

[3:32:28] Voorzitter, volgens mij wil mevrouw van mijn horen van ja als dat dus niet voldoet aan de anderhalve graad. Daar hebben we nou juist net die transitie, transitie ervoor gekozen en daar verschillen we dan met elkaar van mening.

[3:32:43] Maar wat ik wel wil doen is laten zien hoe we daarmee om zullen gaan en ik wil er ook transparant in.

[3:32:50] Als laatste, tenslotte, mevrouw, anders blijven we op dit thema.

[3:32:54] Dit is ook ongeveer de kern van dit debat. Dus kijkt de minister heeft gezegd de minister heeft gezegd we gaan kritisch kijken of die projecten passen binnen de anderhalve graden. De staatssecretaris zegt ik heb toegezegd een kader mij zegt ook waar ze krijgen een normale behandeling, zoals alle andere projecten. Mijn vraag is dus dat kritisch kijken naar passen binnen anderhalve graden. Hoe past dat binnen het kader waar de staatssecretaris net een toezegging heeft gedaan.

[3:33:24] Tenslotte, als laatste de staatssecretaris op dit punt.

[3:33:26] Ja. Voorzitter, echter op het gevaar af een herhaling van zetten. Wij houden ons aan de brief van drie november. De heer chatten heeft daar uiteraard de invulling aan gegeven zoals die daaraan gegeven heeft de eenheid van kabinetsbeleid. Dus ik zou zeggen wacht even af wat waar wij mee mee komen.

[3:33:47] De staatsssecretaris gaat verder met de beantwoording.

[3:33:53] Voorzitter, dan had u zelf ook nog. U sprak over een één dimensionale benadering. Ik heb zelf in de eerste termijn ook aangegeven dat extra juridische kredietverzekering gaat echt over veel meer dan alleen fossiel. Daar lijkt het lijkt het af en toe wel op.

[3:34:12] Daarom is het ook zo'n belangrijke instrumenten ook een heel belangrijk instrument in in de hele klimaat transitie, ook voor de exporterende bedrijfsleven.

[3:34:21] Voorzitter, ik zou graag eigenlijk het beleid dat beleid dat wordt ook geëvalueerd en getoetst en dat gebeurt ook in in de monitoren. U vraagt nu al om een onafhankelijk onderzoek. Ikzelf voordat we ook daar de beslissing nemen of dat nodig is of niet. Nadat wij zelf onze evaluatie hebben gedaan.

[3:34:48] De heer. Hoe ziet u dat in de tijd als ik vragen mag aan de staatsssecretaris.

[3:34:54] Staatssecretaris.

[3:34:56] Ik. Er wordt mij ingefluisterd. Voor de zomer komt die evaluatie.

[3:35:06] De staatsssecretaris gaat verder met de beantwoording.

[3:35:08] Was het. Maar als ik een vraag vergeten ben dan hoor ik ongetwijfeld.

[3:35:11] Prima. Dan gaan we naar de minister van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking.

[3:35:16] Dankuwel aan mij ook nog een paar vragen.

[3:35:21] Allereerst in antwoord op de vraag van de heer klink

[3:35:26] of er aan een team nl benadering wordt gewerkt voor de energietransitie kansen. Dat doen we.

[3:35:34] Het is zo dat we willen wel dat ondernemers niet van het kastje naar de muur worden gestuurd. Dus bij de verschillende loketten. Als er dan ook bij het verkeerde loket zijn, dan moeten ze doorgestuurd worden

[3:35:46] en doorverwezen en daar werken we aan dat blijven we ook verbeteren. Er komt ook een brief nog voor de zomer een evaluatie hebben gehad. Maar ga naar voor de zomer komen er nog op terug hoe we daar extra invulling aan geven

[3:36:04] en het is de bedoeling dat die loketten goed samenwerken, maar er is wel steeds voortdurende aandacht voor want ik heb ook wel zorgen. Zorg hebben mij ook bereikt en daar blijven we aan werken. Maar er komen in de brief nog op terug.

[3:36:21] De heer klink,

[3:36:22] Ik had niet alleen over de de energiekansen in het buitenland. Maar gewoon echt in de volle breedte met handelen met export en over dat en de minister heeft het over de maar mag ik daaruit concluderen dat we dat is dan ook atradius nv in invest international ministerie van financiën niet te vergeten om iets aan de risico's te doen. Buitenlandse zaken, ministerie van economische zaken. En dan die brief. En wanneer komt die brief dan voor de zomer voor de zomer.

[3:36:51] Wij hebben we aangekondigd in de brief over de evaluatie van de pws.

[3:36:56] Wij.

[3:36:57] Maar dus bevestiging die clubs die ik net noemde. Die gaan onder meer met elkaar.

[3:37:01] Maal maar.

[3:37:02] Op het gebied van financiering zijn er diverse financiële instrumenten die zijn anderhalf jaar geleden gebundeld binnen invest international. Dat is één loket op het gebied van financiering. Dan heb je atradius dsb specifiek voor de exportkredietverzekering voor ondernemers vragen kunnen ondernemers bij er veel terecht

[3:37:19] en deze werken samen onderling, maar ook nog met de rooms en interest en nel. En daar zijn samenwerkingsovereenkomsten gesloten. Die samenwerking verloopt over het algemeen heel goed. Soms zijn er nog wel verbeterpunten. En daar komen in de brief op terug.

[3:37:39] Dan had de heer hammelburg nog een vraag over de criteria die zagen op het brede instrumentarium en de uitzonderingen daarop en of hij wil aansluiten op de criteria, de uitzondering criteria van de ncrv. We zullen daar in de brief ook op terugkomen. Maar er kan hammelburg bij deze ook alvast gerust stellen dat die criteria op elkaar aansluiten en maar we zullen die ook nog behandelen in de brief die door de staatssecretaris is toegezegd. Op dit moment zijn er overigens nieuw aanvragen voor fossiele projecten voor de instrumenten die anders dan de rv. Dus die daar is nu op dit moment ook geen geen sprake van.

[3:38:24] Dan vroeg mevrouw teunissen nog naar die gast nhg transition in het kader van de epc. Hoe we invulling geven aan die just transition heb ik net al antwoord geven. Ook in antwoord op mevrouw kreuger via het bredere beleid, maar voor de kv geld en de kop. Zesentwintig verklaring is echt gericht op het uitfaseren van fossiele projecten en het stimuleren van groene projecten

[3:38:52] en de just be. Sorry. Just transition biedt meer handelings perspectief voor het bredere internationale instrumentarium. Dus de we werken enthousiast return zusje. Maar wat we met doen is eigenlijk maar een klein onderdeeltje daarvan wat we met bredere beleid doen.

[3:39:14] Volgens mij heb ik daarmee de vragen beantwoord.

[3:39:19] Prima. Dan zijn we aangekomen aan het einde van dit commissie debat

[3:39:25] hoe we de exportkredietverzekering voordat ik afsluit hebben een aantal toezeggingen die ik samen wil doornemen.

[3:39:32] De staatssecretaris zegt toe om de camera s spoedig mogelijk te informeren over welk afwegingskader gehanteerd wordt bij de beoordeling van de fossiele projecten de kamer te informeren over de k v criteria in relatie tot de leveringszekerheid en ontwikkelingslanden

[3:39:49] dan de derde. De kamer te informeren in de volgende monitor over wat de stappen zijn van het kabinet volgende op het rapport van de veiligheidssituatie project mozambique.

[3:39:59] De vierde de kamer te informeren over de uitkomsten van de second opinion van een onafhankelijke derde naar naar het project in manila. En als laatste de kamer te informeren over de handhaving op categorie c voor tweeminutendebat.

[3:40:12] Ja.

[3:40:13] Dan wens u dank ik.

[3:40:16] Volgens mij.

[3:40:17] Op die op die eerste toezegging staat natuurlijk wel meer in. Dus dat ze ook over even even goed want ik heb daar ook nog een dingen op gevraagd.

[3:40:28] Dit is de toezegging en dan kunnen we daar naar kijken. Dus tenzij je iets

[3:40:33] echt mist.

[3:40:36] Dat ondertekend verslag.

[3:40:39] Ja,

[3:40:40] De rivier flash debat nauwelijks wordt ook geregistreerd. Een verslag en daar zit ook de context bij van deze toezegging.

[3:40:49] Wat door alle commissieleden is ingebracht,

[3:40:54] Dank aan de minister en de staatssecretaris voor het bijwonen van dit de commissie. Dat geldt ook voor de kamerleden. De mensen publieke tribune. Mensen die thuis meekijken. Ik wens jullie een fijne avond. Ook voor degenen fijn reces voor volgende week. Als dit de laatste activiteit van deze week tot ziens.