China

[0:00:03] Dames en heren, welkom bij het commissiedebat over china

[0:00:08] een flink aantal sprekers van de zijde van de kamer. Volgens mij is dit het laatste commissiedebat wat plaatsvindt in een commissie zaal van dit

[0:00:18] parlementaire jaar. Welkom aan drie ministers. Dat is grote eerder. U bent dank voor het aanvaarden van uitnodigingen beantwoorden van de vragen die u straks gesteld gaan krijgen.

[0:00:28] We gaan

[0:00:29] vier minuten spreektijd hebben.

[0:00:32] We zijn op dit moment met zeven kamerleden. Ik verwacht er nog enkele die later binnenkomen tenminste nog twee. Dat betekent dat ik ook interruptie zal beperken op twee in twee. Dan weet u dat. En we kijken even hoe we daarmee uitkomen.

[0:00:46] De heer boswijk. Mag ik u vragen om als eerste het woord te nemen voor uw eerste termijn.

[0:00:51] Dankuwel. Voorzitter, voorzitter, er zijn verschillende manieren hoe wij naar china kunnen kijken als partner als concurrent van systeem rivaal te lang hebben vooral gekeken naar china als een gelijkwaardige partner en bestond de verwachting dat handel uiteindelijk china zou veranderen land naar onze maatstaven en misschien is dat wat arrogant. Maar het is vooral naïef gebleken. Want terwijl wij onze deur wagenwijd hebben opengezet voor de europese consument en de nederlandse universiteit china potdicht dit ongelijke speelveld holde de europese maakindustrie uit en goedkope rommel maakt onze consument verslaafd en helpt tot op de dag van vandaag. Veel van onze mkb nog steeds om zeep

[0:01:26] de even leek na de coronapandemie in een vastgelopen containerschip en suezkanaal ons wakker te schudden uit een liberale roes en ons rotsvast vertrouwen op het lange en ongelofelijk kwetsbare just in time handelsketens. We hadden onze mond vol over jorien en het terughalen van de maakindustrie in europa. Maar voorzitter, onze verslaving aan goedkoop plastic bleek te sterk, want sinds de coronapandemie is ons handelstekort met china met tientallen miljarden toegenomen. Tientallen miljarden die china vervolgens weer investeert in kritieke infrastructuur in europa. Ongelooflijk één van de poging om enigszins een gelijk speelveld te creëren tussen de europese maakindustrie en de rest van de wereld, waaronder china is de carbon warner adjustments mechanisme zie ben maar wat blijkt niet alle producten vallen hieronder wel bijvoorbeeld staal maar niet schepen of casco van schepen. Voorzitter, dan werkt zie je bent natuurlijk niet deelt de minister onze frustratie en zo. Ja. Wat gaat ze met gaat met onze frustratie doen

[0:02:21] en voorzitter, onze verslaving aan medicijnen is nog niet gestild. De volgende spreekwoordelijke drugs staat al klaar, namelijk elektrische auto's. De afgelopen maanden is er een agressieve campagne gestart voor chinese elektrische auto's en china heeft inmiddels het omslagpunt bereikt dat ze meer auto's exploiteren maar importeren. Gaan we onszelf nu nog afhankelijker maken.

[0:02:41] Voorzitter, en dit is vooral handel, maar voor china staan alle instrumenten in het teken. Om uiteindelijk in tweeduizend negenenveertig de wereldmachten zijn. Hiervoor maakt china geen onderscheid tussen civiel of militair en we zien hoe china in afrika positie verstevigen door bijvoorbeeld infrastructuur aan te leggen en tegelijkertijd een monopolie te krijgen op grondstoffen en op de landbouw dit wel een ontwikkeling die langer plaatsvindt en de laatste jaren zien we dat westerse landen telkens vaker worden ingewisseld voor china, maar ook bijvoorbeeld voor rusland en we zien het ook bij stemming bij de vn als het gaat over het veroordelen van russische agressie dat telkens meer afrikaanse landen zich onthouden van stemming vanuit ons perspectief lijkt dat misschien onbegrijpelijk. Maar was het misschien het beste symboliseert is een standbeeld in de centraal afrikaanse republiek.

[0:03:23] Ik heb hem hier ook bij. Voorzitter. Wat we zien is zelfs een afrikaanse vrouw die bij dat standbeeld

[0:03:29] bloemen neerlegt en dit standbeeld symboliseert de wakende groep. De groepen waar het vaak hierover hebben over oorlogsmisdaden in oekraïne. Dat is het perspectief waar vanuit veel afrikaanse landen uiteindelijk naar china en rusland kijken dat een heel ander perspectief. Als dat wij hebben.

[0:03:43] Voordat u verder gaat. De heer futselaar heeft een interruptie.

[0:03:48] Dank u. Voorzitter, ik ik sla een beetje aan op de elektrische auto's. Het is waar dat op dit moment een lage tarieven heeft voor oudshoorn zien bijvoorbeeld de verenigde staten en dat dat mogelijk leidt tot een

[0:04:00] toestroom, maar is dat een probleem? Zou ik de heer boswijk willen vragen als europese consumenten relatief goedkoop aan elektrische auto's kunnen komen.

[0:04:08] De heer boswijk,

[0:04:09] Er zal een bijzondere vraag. Inderdaad. Nou ik vind het vooral een probleem omdat we gewoon zien dat china niet het onderscheid maakt tussen sec alleen elektrische auto maar een veel grotere agenda daarachter heeft dan gaat het over de data die wordt gecreëerd bij het gebruik van die autos maar ook de afhankelijkheid van de grondstoffen die uit die auto's komen en dat er in het dus dat het niet alleen china om de handel gaat doen, dan zouden we geen geen probleem mee hebben. Maar dat er nog een veel groter strategie achter zit en we zien gewoon op andere punten dat we al ontzettend afhankelijk zijn geweest te afhankelijk zijn. Dan kijken naar de coronapandemie beademingsapparatuur bijvoorbeeld dertig jaar geleden maakte philips dat nog zelf. Nu bestaat zo'n apparaat uit zeshonderd eenenveertig onderdelen waarvan het grootste gedeelte van de van de fabrieken in china staat dan moet je afvragen. Willen we nog verder afhankelijk worden. We hebben denk ik allemaal breed gezegd dat we dat niet willen.

[0:05:01] En toch gaat de door en daar maken we ons als cda zorgen over.

[0:05:04] Metselaar, aanvullend,

[0:05:06] Nou ik begrijp dat zeker als het gaat om de bijzondere metalen bijvoorbeeld waarbij echt een afhankelijkheidsrelatie eerdmans morgen. China zegt wij draaien de elektrische auto kraan dicht. Dat is goed voor de duitse auto-industrie. De kopers in de verenigde staten of ik doe. Ik zie dat niet tot een eindproduct en ik zie daar gewoon niet helemaal dezelfde afhankelijkheidsrelatie die je op allerlei andere fronten wel zou kunnen zeggen dan. Ja. Het is het is interesse. Ik bedoel kijk ik ben niet tegen het afschermen van onze markten. Ik ben een ouderwetse socialist, maar ik vraag me af of wij in de china discussie onszelf af en toe niet een beetje oproepen. Om dit soort dingen had ik er nog geen als het kan een echte vraag aan toevoegen. Voorzitter, graag ziet er hier boswijk niet potentieel mogelijkheden met wel toestaan van af en toe toelaten van chinese auto's in ruil voor bijvoorbeeld germany mijn galle juist weer wel toegankelijk maken omdat europa ook laat zien. Prima. Wij zijn ook alweer bereid om toegang te vergroten. Onze maakte voor dit soort dingen.

[0:06:00] De heer bos, waar ik graag de antwoorden. De interrupties moeten echt korter, dan zal ik dat voor de andere leden alvast aangeven hebben tien leden die willen bijdragen vandaag de heer boswijk,

[0:06:08] Voorzitter, dat is inderdaad een gedachte wij aan kan denken dat je inderdaad een veel meer een hefboom creëert voor voor wat hoort wat alleen de realiteit dat op dit moment niet gebeurd en ik hoor je voedsel zeggen van ja, roept het cda niet had naar onze frustraties vooral dat we juist te weinig hebben geroepen. De laatste jaren. Dus dat wij ernaar kijken.

[0:06:27] Voorzitter, vervolgt uw betoog verder voordat u verder gaat. Ik zie die een dassen.

[0:06:33] Interruptie. Dank. Voorzitter, de heer boswijk trek mij namelijk met z'n laatste opmerking dat het te weinig geroepen hebben. Denk dat we daar dat ik daar namelijk mee eens ben met de heer boswijk van denk ook dat het probleem is dat de chinezen nu de europese markt van elektrische auto's bestormen is, omdat de europese markt te laat gereageerd heeft op deze ontwikkeling en dat de duitse industrie hier veel te lang mee heeft gewacht en dat wat je nu juist nu ziet gebeuren en ook in het europees parlement het onder andere de ep, die ook eigenlijk tegengehouden dat we deze transitie sneller gaan maken en dus ook zorgen dat onze industrie klaar is voor de toekomst. En hoe vraag en mijn vraag is dus aan de heer boswijk van zit. Zijn focus nu niet aan de verkeerde kant, namelijk de angst voor de chinese of dat we juist in europa moeten zorgen dat wij juist versnellen om onze eigen hoogwaardige industrie voor de toekomst.

[0:07:21] Houden. De heer boswijk.

[0:07:23] Voorzitter, mijn collega's, henri bontenbal is een groot strijder voor groene industriepolitiek worden er in de fracties om tot een beetje gek van als u het gebruikt. Maar dat is exact het pleidooi. Wat de heer ze nu doet, namelijk onze economie verduurzamen zorgen dat je minder afhankelijk wordt en dat je het duurzame werkgelegenheid behoud.

[0:07:44] Dankuwel vervolgde betoog en mag bij de deur het alstublieft wat stiller dankuwel rimpels gaat uw gang.

[0:07:52] Voorzitter, wat het cda vooral mis is een strategie die china zelf ook toepast. We werken onvoldoende integraal. Te lang lag onze focus alleen op economische groei, op korte termijn en moest veiligheid en duurzame werkgelegenheid in de eu het onderspit delven. We zien nog te vaak dat verschillende ministerie langs elkaar heen werken, terwijl we alle krachten moeten bundelen om niet nog verder afhankelijk te worden van china, oekraine bepaald betaald op dit moment de rekening voor onze te lang afhankelijkheid van russisch gas

[0:08:17] gaat taiwan in de toekomst betalen van onze te lange, afhankelijk van mede in china deelt de minister deze zorg

[0:08:24] en tenslotte, voorzitter, te lang hebben in china gezien als alleen een partner.

[0:08:28] Tegelijkertijd moet er ook voor waken. Dat ga ik toch een beetje tegenhanger dat we daar niet alleen machine moeten kijken als systeem rivaal. Er zijn namelijk veel uitdagingen of het nou gaat over pandemie of over klimaatveranderingen waar we elkaar ontzettend hard.

[0:08:41] Die nodig hebben.

[0:08:42] Moeten daar een nieuwe balans in vinden wat het cda betreft, moeten we daarnaast ook bouwen aan coalities in regio denken aan india, indonesië, japan, zuid korea, vietnam en noem maar op welke inzet pleegt nederland hierop.

[0:08:55] Dankuwel dan de heer kuzu. Uw eerste interruptie.

[0:08:59] Voorzitter, een voorganger van der boswijk. Dat was de heer van helvert van de fracties van het cda was ook uitgesproken wanneer het gaat over de situatie van de boeren

[0:09:09] en ik zou graag willen weten hoe de huidige woordvoerder van het cda. Daarin staat, vooral ook omdat we constateren dat op europees niveau en via de verenigde naties, maar ook het kabinet aangeeft dat er geen verbetering te zien is in de situatie van de mensenrechten in china. Hoe kijkt de heer boswijk daar tegenaan? En wat voor maatregelen zou hij het kabinet willen meegeven om ervoor te zorgen dat er wel verbeteren.

[0:09:33] Boswijk.

[0:09:35] Voorzitter, de de lijn wat betreft mensenrechten en in dit geval oeigoeren is is wat wat betreft de nieuwe woordvoerder niet veranderd. Die is nog steeds hetzelfde en tegelijkertijd ben ik wel vrij somber over dat daar een verandering op gaat plaatsvinden, omdat we ik weet dat het kabinet daar best wel vol in. Het kan het kabinet. Daar zal beantwoorden. Maar dat er inderdaad nog te weinig gebeurt en dat komt mede een uitspraak van wel to speak softly karien big stick. Wat wij als als westerse politiek vaak hebben is wel het opgeheven vingertje dus vooral niet speak softly en we hebben geen big stick. Want we zijn hartstikke afhankelijk van china. Dat voelen ons natuurlijk aan. Dus ik denk dat je zorgt dat je minder afhankelijk bent dat je uiteindelijk ook meer in staat bent om uiteindelijk landen aanspreken op mensenrechten en dat is ook de lijn die ik zie maar op de korte termijn ben ik wel somber over vooruitgang. Helaas.

[0:10:29] De maatregelen waarschijnlijk die u vroeg.

[0:10:31] Ja voorzitter, maar ook ook daarin

[0:10:35] dit dossier natuurlijk al een tijdje en we hebben het er natuurlijk ook geregeld over. Maar mij frustreert dat enorm dat wij eigenlijk hetzelfde doen en andere resultaten verwachten definitie van dwaasheid van einstein. Wat wat zouden we wat het cda betreft echt anders moeten doen. Wat zou het kabinet anders moeten doen? Ook in europees verband, ook in multilateraal verband om ervoor te zorgen dat er wel andere resultaten behaald worden ze niet hetzelfde blijven doen is mijn pleidooi richting het cda. Wat moeten we dan ook anders naartoe.

[0:11:06] De heer boswijk,

[0:11:08] Voorzitter mijn eigenlijk de hele centrale punten. Mijn inbreng was eigenlijk vooral zorgde in eerste instantie een stuk minder afhankelijk bent want je kan nu heel hard roepen. Maar zolang wij nog steeds zorgen dat ons begrotingstekort het met met china. Ik meen sinds corona met honderd twintig miljard is toegenomen. Ondanks dat we zeggen van we moeten aan recycling doen dan dan vallen natuurlijk alle pleidooi voor mensenrechten op op de grond. Dus uiteindelijk denk ik dat stap één is zorg dat je minder afhankelijk bent dat je uiteindelijk veel meer in een positie komt om ook nog meer eisen te gaan stellen. Dus dat is wel degelijk een ander andere richting. Voorzitter.

[0:11:45] Dankuwel. We gaan naar de heer sjoerdsma. Uw eerste termijn.

[0:11:49] Voorzitter, dank een ezel stoot zich meestal niet twee keer aan dezelfde steen. En toch bekruipt mij soms het gevoel dat we er met china wil doen

[0:11:56] daar waar we met rusland de annexatie van de krim hebben gebagatelliseerd. Mensenrechtenschendingen in rusland hebben genegeerd

[0:12:04] en onze afhankelijkheden hebben geaccepteerd en daar ruud van hebben, moeten ontwaken, zien we eigenlijk precies hetzelfde gebeuren met china.

[0:12:10] De annexatie van hongkong hebben geaccepteerd. De mensenrechtenschendingen binnen china die bagatelliseren of negeren en onze afhankelijkheden die proberen we langzaam een beetje af te bouwen en ik zou deze minister van buitenlandse zaken willen vragen of hij die parallellen ziet of hij ziet dat wij, en zoals hij het zelf al een keertje heeft gezegd als rusland een orkaan is dat china klimaatverandering is en dat wij ons daarop voor te bereiden. Willen we niet worden weggeblazen.

[0:12:39] Collega van mij zei dat ook al. Dat begint met afhankelijkheden afbouw en ik heb het regeerakkoord. Het is misschien een relatief document deze dagen, maar er toch nog eens even op nageslagen om te zien waar de afhankelijkheden allemaal zouden moeten worden afgebouwd in deze kabinetsperiode strategische goederen, grondstoffen, geneesmiddelen, productie van halfgeleiders, de vitale processen het voorkomen van ongewenste zeggenschap.

[0:13:00] En als ik dan kijk naar de verschillende kabinet stukken. Dan heb ik niet dat op al deze terreinen daar evenveel haast mee wordt gemaakt. We zijn nu zover dat we weten waar onze afhankelijkheden zitten. Dus we zijn niet meer blind in de geopolitieke boksring. Dat zou ik als voordeel willen bestempelen, maar hebben we ook doelstellingen om die afhankelijkheden terug te bouwen. Die zie ik eigenlijk nergens staat nergens.

[0:13:19] Dit moeten we echt zelf kunnen doen. Hier moeten met zoveel procent minder afhankelijk zijn op deze in deze terrein. En dan gaan we doen binnen zoveel jaar en ik zou aan deze al deze minister willen vragen

[0:13:28] waar zijn die doelstellingen? Waar blijven de doelstellingen? En welke doelstellingen wil het kabinet hier zetten vorig jaar de kamer ook de motie sjoerdsma van de leden aan om het buitenlands beleid richting de grote autocratische mogelijkheden te herijken

[0:13:39] en daar stond volgens mij ook een deadline bij die deadline is ruim verstreken. We gaan nu zomerreces en ik zou willen vragen hoe zit het met de uitvoering van deze motie graag een reactie van de minister.

[0:13:49] Voorzitter,

[0:13:51] nog een les. Waarom heeft rusland oekraïne binnen kunnen vallen. Ik zou zeggen dat het een les is een gebrek aan afschrikken.

[0:13:57] Rusland heeft onvoldoende gehoord. Eenheid gezien vanuit de zijde van europa en het westen

[0:14:04] en afschrikking. Doe dit niet want de gevolgen zullen heel groot zijn

[0:14:07] en ik vraag me af over die lessen niet ook op. Daar moeten projecteren heeft china voldoende gehoord gaat doen voldoende eenheid gezien voldoende intensiteit beleeft als je als ze daar op zouden bewegen door middel van een blokkade of erger dat de consequenties zodanig zou zijn zouden zijn dat ook voor hen desastreus zouden zijn

[0:14:24] is vindt de minister van buitenlandse zaken dat wij die signalen hebben gegeven. Op welke manier is de minister bezig om ervoor te zorgen dat als het al zou gebeuren dat we voorbereid zijn vanaf dag één

[0:14:34] in de achterkamer dan een vraag die denk ik ook voor de andere ministers geld. Wat zijn de consequenties van een dergelijke blokkade voor az de omgeving veldhoven bij asml huis b onze haven rotterdam omdat de helft van de wereld economie

[0:14:47] door de straat van taiwan gaat sc voor onze economie in brede zin omdat de ontwikkeling van de en de productie van halfgeleiders bepalend is voor heel groot deel van niet alleen onze economie van de wereldeconomie.

[0:14:57] Graag een reactie.

[0:14:59] En voorzitter. Tot slot.

[0:15:01] We hebben de navo met artikel vijf, maar ik zou aan deze minister ministers willen voorleggen, even niet naar een economische artikel vijf moeten gaan naar een bondgenootschap van de europese unie. De verenigde staten, canada, het verenigd koninkrijk, japan, nieuw zeeland, zuid korea kabinet kent natuurlijk alle landen met wie wij geleidelijk optrekken, met wie we de waarden delen, een economische artikel vijf, waarin wij samenwerken en waarin als china probeert om ons te raken om ons uit elkaar te spelen om onze economie pijn te doen

[0:15:28] dat we dan ook gezamenlijk optreden om te om ervoor te zorgen dat we uit elkaar worden gespeeld om gezamenlijk op te treden om onze productie en intellectueel eigendom te beschermen, bijvoorbeeld en dat er is ook gezamenlijk niet alleen met de europese unie. Want daar beginnen de instrumenten langzaam te komen, maar ook een breder verband gezamenlijk kunnen reageren op datgene wat zien op de mat letten want vierhonderdvijftig miljoen mensen in de europese unie is veel maar gezamenlijk. Met deze bondgenoten kunnen we misschien meer dankuwel. Voorzitter.

[0:15:55] Dankuwel.

[0:15:56] De heer futselaar van de sp.

[0:15:58] Dankuwel. Voorzitter, china is op verschillende fronten een bedreiging en in de eerste en voornaamste plaats een bedreiging voor zijn eigen.

[0:16:05] Welke.

[0:16:06] Dat geldt voor bepaalde minderheidsgroeperingen, zoals de oeigoeren, maar ook voor de bevolking in het algemeen, want we hebben hierover een behoorlijk bloeddorstige dictatuur specifiek heb ik een vraag over hong kong. Want ik begrijp dat de amerikaanse minister van buitenlandse zaken het reisadvies voor heeft verscherpt omdat ze voorzien dat er nieuwe

[0:16:23] crack down gaan komen van de autoriteiten en heeft ook gevolgen voor nederlandse advies.

[0:16:28] Tweede dreiging van china is voor de regionale veiligheid met de ambities ten opzichte van taiwan. Een andere eilanden en stuk in de zuid chinese zee. Die is evident.

[0:16:40] Het is ingewikkelder. De rol van china op het wereldtoneel en in de handel. Want dat soort zaken. Ik zie doet veelvuldig aan spionage. Maar dat doen sommige bondgenoten voor ons ook. Laten we eerlijk zijn. Dat doen we zelf ook

[0:16:51] china, beschermd en bevoordeeld zijn eigen industrie, maar voorzitter, dat doen sommige bondgenoten van ons ook en wij eerlijk gezegd steeds meer ook bijvoorbeeld met de pakketten die we ook deze week

[0:17:01] aan het aannemen zijn.

[0:17:04] China probeert internationaal steun te verwerven met leningen met investeringen in het buitenland, onder andere om bijzondere grondstoffen voor zichzelf veilig te stellen, maar voorzitter, ook wij doen op dat gebied betekent niet dat wij slecht zijn of dat wij alle negatieve elementen van het chinese regime hebben. Maar sommige dingen zijn we niet zozeer een systeem rivaal als we gewoon een rivaal op het wereld toneel.

[0:17:27] En ja voorzitter ook een verrassing als bij handelsbeperkingen tegen china opleggen. Dan doen ze dat

[0:17:33] en wat dat betreft zou wat de sp betreft ons wel te rade moeten gaan of wij bereid zijn hun handelsoorlog met china te beginnen want handelsoorlog over het algemeen. U hebben geen winnaar, maar willen verliezen en dat is de consument.

[0:17:47] Dus.

[0:17:48] Wat is de reactie van het kabinet op de huidige situatie gaan manier mijn frankie mogelijk beperkt, want het is geloof ik alleen een vergunnings plicht. Dus de exacte gevolgen moeten blijven. Ik geloof dat het tweede een leverancier van gemaakt in wereldwijd is rusland. Dus ik denk niet dat daar nou echt een prettiger beeld voor ons is wat zijn de consequenties.

[0:18:06] U heeft een interruptie van de heer sjoerdsma van d zesenzestig. Gaat uw gang?

[0:18:09] Ja voorzitter toch een vraag omdat ze de heer futselaar nu een beetje doet voorkomen alsof datgene wat china doet het westen ook allemaal doet in de europese unie ook allemaal doet. Maar ik zou ook een beetje willen kijken naar de naar de volgorde. De europese unie heeft zijn markt grotendeels opengesteld voor chinese bedrijven. China doet dat nadrukkelijk niet om een voorbeeld te noemen. Wij hebben hier een economie waarin bedrijven het zelf voor elkaar moeten zien te boksen. En anders falen ze in china krijgen de bedrijven enorme staatssteun proberen ze intellectueel eigendom van westerse bedrijven te stelen om die vervolgens met staatssteun te maken tot concurrenten naar onze bedrijven weer kapot te maken. Ik vraag me toch af of die gelijkstelling die de heer futselaar hier hier nu maakt alsof china hetzelfde is als de europese unie nederland of die nou terecht is en of de heer futselaar niet zou moeten accepteren dat wij ook niet. Misschien ook niet perfect zijn. Maar dat de wijze waarop china dit doet echt wel veel schadelijk is voor onze belangen en waarden dan wat wij zelf doen.

[0:18:59] De heer futselaar,

[0:19:00] Voordat het zeker niet hetzelfde gelijk niveau aan de andere kant. Afgelopen dinsdag hebben wij hier een pakket aangenomen van vijfendertig miljard aan het klimaat steun van het overgrote deel naar bedrijven gaat.

[0:19:12] Ik bedoel dat is linksom of rechtsom. Een vorm van staatssteun is dat dezelfde mate van afscherming doen wij aan dezelfde mate van intellectueel diefstal. Nee, al kan ik ook daar een bondgenoot noemen waarvan ik vermoed dat hun inlichtingendiensten niet uitsluitend met binnenlandse veiligheidsdienst hebben beziggehouden. Afgelopen decennia laat ik het zo noemen. Dus nee ik zeg niet. Dit zijn precies gelijke monniken en dus gelijke kappen. Ik zeg wel op sommige fronten kun je niet zeggen. Nou het is alleen china, die hier bezig is ook het westen doet te zetten en dat kan soms ook tegenreacties oproepen en je moet je afvragen hoe ver wil je daarin gaan bijvoorbeeld als het gaat om banden.

[0:19:50] De conflicten die sjoerdsma aanvullend,

[0:19:53] Ja. Voorzitter dat dat vind ik toch een beetje alsof de heer futselaar zegt nou doe het maar niet laat zien. Maar zo gang gaan laat zien. Maar die dingen doen. Laten wij daar vooral niet op reageren. Laten we het was net bij interruptie bosjes. Laat onze markt overspoelen door goedkope chinese auto's. Laatste zeggenschap nemen in ons belangrijke bedrijven. Laten we laat ze die grondstoffen voor zichzelf houden, kunnen ze allemaal niet kwalijk nemen en laten wij daar de consequenties van maar accepteren mij lijkt dat eerlijk gezegd. Ook als ik kijk naar de hoeveelheid banen in de maakindustrie toch traditioneel ook wel sp stemmers desastreus desastreus om dat zo te doen dan blijft er van de nederlandse economie heel weinig over.

[0:20:27] De heer futselaar, de heer brekelmans. Die bedoel.

[0:20:29] Voordat de heer sjoerdsma veegt die er een hoop bij elkaar op het wetgeving voor het verkopen van overname van buitenlandse bedrijven heeft de sp ook altijd gesteund waar het mij om gaat is of je bijvoorbeeld kijkt naar elektrische auto's. Het is een van beide of je besluit. Nu wij in europa vinden onze eigen productie van elektrische auto's zo belangrijk. Wij scherm onze markt af en accepteren daarvoor de eventuele consequenties. Maar doe je het ook goed of je zegt prima. Wij accepteren als chinese auto vragen we er iets voor terug in de onderhandelingen die mij moeten wij een plan hebben. Maar je moet niet.

[0:21:01] Ik zeg je moet ook niet de neiging werd ontzegd van het alleen china dat dat oneerlijke praktijken doet en het westen is een grote vrij naïeve want dat zijn we gewoon niet.

[0:21:11] Dankuwel. De heer brekelmans door interruptie.

[0:21:14] De heer futselaar, die maakt een opsomming. Ik zou er een paar dingen aan willen toevoegen. Kijk, het eerste china heeft een veiligheidswet die zegt dat iedere chinees bedrijf in het buitenland alle datum moet delen. Zou die zou willen vragen in welk opzicht het westen of nederland. Daaruit blijkt

[0:21:27] china intimideert minderheden en journalisten in het buitenland zal u zou willen vragen hoe nederland zich op die schaal beweegt. China steunt de grootste agressors van deze tijd, namelijk rusland en iran. Ik zou die futselaar ook willen vragen hoe nederland zich in dat opzicht verhoudt en china pleegt genocide op uw voeren in eiland zou ook willen vragen op die glijdende schaal waar nederland zich bevindt.

[0:21:49] Ja voorzitter.

[0:21:50] Vrij belachelijk argument wil ik toch zou zeggen ik heb hier op geen enkel moment de genocide van china beledigd. En als je beledigd verdedigd en als je dat als meneer brekelmans en consequent wil zijn dan moet u zeggen. Bezet morgen alle handel met china. Stop

[0:22:04] dat doen we niet want china is belangrijk op de wereldmarkt en we willen in overleg zijn met zien. Het enige wat ik wil zeggen is als je bijvoorbeeld onder andere op amerikaanse aandringen ado mijzelf zegt je mag niet zomaar chips naar china verschepen dan kan dat consequenties hebben en ik vind dat wij een zorgvuldige afweging moeten maken waarheen leiden die consequenties zijn wij bereid die prijs te betalen. Uiteindelijk en dat is wat mij betreft een vrij rationele afweging.

[0:22:27] Aanvullende brekelmans na de heer van der lee, de heer.

[0:22:32] Ik ben het eens met de heer futselaar dat we niet per se op een handelsoorlog uit moeten zijn met china en dat we goed moeten nadenken welke straat hier voeren. Alleen het hele inbreng van voedsel was gericht op te zeggen je hebt een soort van glijdende schaal en china zit ergens misschien op het einde, maar het westen daar ook wel wat van die zit ook een behoorlijk eind daarnaartoe. Mijn punt is dat china is als het gaat om het respect voor internationaal recht als het gaat hoe zij omgaan met met data als het gaat om de vrijheid van bijvoorbeeld journalistiek denken zij fundamenteel anders hebben zijn fundamenteel waardesysteem en om dan hier de indruk te wekken dat wij eigenlijk allemaal diezelfde glijdende schaal zitten en china net iets verder is het westen. Dus wat dat betreft is het echt een systeem rivaal terwijl die fietst. Nee, het is niet een systeem van. Het is zomaar een rivaal. Ik vraag de heer futselaar om daar eens goed over na te denken en daarop te reageren.

[0:23:21] De voorzitter,

[0:23:22] Mijn reactie zal zijn als je zegt van hoe je china als economische land behandeld moet afhangen van al die andere zaken met minderheden omgaan, hoe ze met journaliste omgaan, hoe zij in het algemeen internationaal recht opereren. Ik kan me er iets bij voorstellen maar dan moet je ook consequent zijn en dan zijn die effecten nog veel groter dan een enkele adem mijzelf d.

[0:23:45] Adres,

[0:23:46] Het is een lange dag voorzitter chips boycot maar zeggen van vraagtekens zeg maar is dit wel een verstandige zet is accepteren dat china een normaal land is. Ik zeg alleen dat als het gaat om woensdag internationaal politiek economisch opereren de bondgenootschappen die te zoeken. Dan zie ik soms lang voor overeenkomsten.

[0:24:04] Dankuwel. De heer van leeuwen interruptie.

[0:24:07] Ja. Het woord wat vergeet het vinkje die zin jammer omdat ik denk dat het belangrijk is dat we iso verenigd mogelijk op zijn en ik snap wel waarom collega's de heer futselaar vragen omdat we toch. Ik zou ook een beetje een echo van de chinese diplomatie die elke keer als wij hebben ergens op aanspreken met jij bakken komen vooral de amerikanen doen het ook allemaal en dan zeggen jullie te weinig van om jullie gewoon vrolijk meewerkt amerikanen en dat verziekt een beetje de onderlinge discussie. Dus ik zou wel aan futselaar willen vragen. In hoeverre doelt hij op? Als wij doen het ook. Bedoelt hij dan nederland bedoeld europa die de amerikanen zitten er nog een verschil tussen ziet hij ook dat we als europa wat andere opstelling kiezen richting china, amerika of is dat voor hem een.

[0:24:54] In futselaar.

[0:24:57] Laat ik voorop zeggen voorzitter, dat ik nog nooit met enige vertegenwoordiger van de chinese autoriteiten heb gesproken om dat helder te maken

[0:25:07] als het over onschuld kijk

[0:25:10] ik bedoel ik denk dat het gaat om het breken van internationaal recht op spionage dan vermoed ik dat de amerikanen wat verder zijn gegaan dan zelf.

[0:25:17] Maar als het gaat om bijvoorbeeld het proberen zoveel mogelijk wereldwijd toegang tot grondstoffen te verzekeren. Dat is op dit moment gewoon onderdeel van ons beleid. Dat wordt deze week wordt erover gestemd en dat is opzich niet per definitie iets fout. Maar dat betekent ook niet dat je onmiddellijk zodra het chinese overheid ergens in afrika wordt een afspraak te maken moet doen alsof dat een sluipende overname van de wereldorde is

[0:25:43] dat is probeer ik probeer de vergelijking te maken.

[0:25:47] U kunt vervolgen. Gaat uw gang? De heer wetselaar.

[0:25:53] Ik was bezig met een handelsoorlog over het algemeen. Voorzitter, ik moet even het even teruggaan over het algemeen erkend geen winnaars en veel verliezers en dat is meestal de consument en misschien een goed moment om af te handelen.

[0:26:07] Dankuwel.

[0:26:09] Dan gaan we naar de heer eppink. Eenentwintig. Gaat uw gang.

[0:26:12] Dankuwel. Voorzitter op de valreep. Nog een belangrijk debat. China maakte onlangs bekend dat hij de zeldzame grondstoffen hem enkele manier gaat reguleren china zelf delft wereldwijd zevenennegentig procent van al het geval. In mijn achtenzestig procent van alle manier

[0:26:30] bij de grondstoffen zijn nodig voor onder andere zonnepanelen, laptops en een beetje voor de hele energietransitie waar we mee bezig zijn en dat roept vragen op.

[0:26:39] Ten eerste, wat gebeurt er in nederland al china overgaat tot een volledige exportstop van kalium en germany. Dat is de eerste vraag. Ten tweede kunnen tekorten of prijsverhogingen optreden van zonnepanelen en andere technologie die we nu nodig hebben. De export regulering door china volgden enkele dagen dat minister schreinemacher. Als ik het goed heb export restricties oplegden voor asml chipmachines naar china zitten dus wat dat betreft in als het gaat om halfgeleiders in een soort van dit voor tijd. Voorzitter, de term halfgeleider is feitelijk een containerbegrip. Hiermee worden alle halfgeleiders bedoeld van eenvoudige elektrische apparaten in de huishouding tot geavanceerd militair gebruik. Bij regulering is het belangrijk dat er heldere kaders zijn

[0:27:29] een zo'n term is doel news halfgeleider en mijn vragen aan de minister economische zaken is hoe definieert de minister. Het duo duo news halfgeleiders ten opzichte van halfgeleiders die dat niet zijn. Volgens mij is er een heldere juridische definitie noodzakelijk. Om de producenten van halfgeleiders is er veel onzekerheid over welke regels gelden voor welk type halfgeleider en dat is slecht voor het investeringsklimaat een oproep die ik vanuit de chipsector hoor is beste minister en dat spreekt me even tot u biedt bedrijven duidelijke kaders en beleid dat vertrouwen geeft om te blijven investeren in nederland jaar geen bedrijven. De grenzen over voorzitter dan over taiwan. De amerikaanse minister van buitenlandse zaken antony blinken zij in china. Wie doen als support taiwan in de menopauze to let op zijn stoel. De status quo aarde site. Dit lijkt als je het zo hoort een zin uit het handboek van de chinese mandarijn en kuste. Mijn vraag, de minister van buitenlandse zaken is hoe per cipier hij deze zin van zijn amerikaanse collega. En hoe ziet de minister der nederlandse relatie met china. Dat producent is in een hele ruime handelsketen en nederland is voor china een poort tot europa en bovendien is er het aspect geopolitiek en mensenrechten het hoe kan nederland als klein land al deze ballen in de lucht houden zonder zijn hand te overspelen.

[0:29:02] Voorzitter, nederland werden goed samen met taiwan, met name en gelukkig ben ik erg blij mee en met name op het gebied van halfgeleiders kunnen wij veel leren en er is ook ook het onderwerp van de cyber veiligheid. Er zijn spanningen op het gebied van cyber. De mivd meldt dat vorig jaar verschillende chinese pogingen om nederlandse militaire technologie te bemachtigen zijn volkomen vraag aan de minister ziet de minister mogelijkheden om de samenwerking met taiwan inzake cyberveiligheid te intensiveren. Dank u zeer.

[0:29:36] Dankuwel. Heer dassen, volt.

[0:29:38] Dank, voorzitter, en ik sluit me aan bij veel punten die de collega's hebben gemaakt. De zorgen rondom de opbouwende spanning taiwan, mensenrechten natuurlijk ook veel die voorzien dat china een actieve rol speelt in het beëindigen van de verschrikkelijke oorlog met oekraïne en je ziet dat de chinese regering steeds assertiever wordt op het wereldtoneel. Het daagt ook het leiderschap van de vs uit

[0:30:01] alleen heerst. Alleenheerschappij van china is in mijn optiek wel een onrealistisch beeld,

[0:30:07] want we bewegen veel meer naar een multipolaire wereld met meerdere machtscentra, waarvan china er een zal zijn

[0:30:13] en om te voorkomen dat china en de machtige machtscentrum wordt, kunnen we in mijn optiek bij twee dingen doen.

[0:30:18] We kunnen van de europese unie een belangrijk machtsblok maken door veel verdergaande europese samenwerking en een eigenstandige europese strategie,

[0:30:26] maar we kunnen er ook voor zorgen dat de macht

[0:30:28] in verschillende machtscentra in de wereld wordt verdeeld. En dan is de relatieve macht van elk centrum namelijk een stuk kleiner

[0:30:35] en daarom stimuleren we dan ook niet de ontwikkelingen, de economische ontwikkelingen in centraal azië, waardoor de macht van china in de regio beperkt wordt en die landen als het ware een buffer tussen china en europa vormen en neemt de minister dit mee in de discussies in de raad

[0:30:49] over een herijking van de strategie,

[0:30:52] de romeinen en de engelse verspilde alle goud en zilver aan chinese zijde en thee, terwijl china en andersom minder geinteresseerd was in hun goederen.

[0:31:01] Dat leidde tot conflict en opnieuw dreigt er een situatie te ontstaan waarin europa china harder nodig heeft dan andersom omdat veel kritisch kritische grondstoffen voor de energietransitie uit china komen

[0:31:13] dus laten we lessen leren uit het verleden. En vandaar dat ik de minister hoekstra eerder vroeg wat is nou de afhankelijkheid die china van europa heeft en hebben we dat goed in kaart en daar had ik een toezegging op gekregen en ik wil graag vragen hoe het met die toezegging staat

[0:31:27] en in dat kader wil ik ook van de minister een reflectie vragen over de afhankelijkheid van china van de machines van asml en hoe dit ingezet kan worden om ook als een soort van revolutie hebben om te zorgen dat we die kritische grondstoffen ook voor de energietransitie. Welke waarborg te houden. Wordt daar op die manier naar gekeken

[0:31:44] want soms denken we in de politiek te makkelijk over strategische autonomie en dan is de vraag van wat is dat dan precies en een consortium van europese onderzoekers benoemd vier belangen binnen strategische autonomie, namelijk de weer kracht van toeleveringsketens nationale veiligheid, beschermen van waarde technologische concurrentievermogen en soms concurreren de verschillende belangen met elkaar. Zo zou je voor de veerkracht van je toeleveringsketens technologische concurrentievermogen van europa misschien soms juist willen samenwerken met chinese bedrijven, maar voor de bescherming van belangrijke waarde en nationale veiligheid die samenwerking liever willen stoppen?

[0:32:17] Hoe nemende de ministers de verschillende dimensies van deze strategische autonomie in hun beleid en daarom wil ik ook vragen van jelle. De amerikaanse minister is nu ook in china. Juist om ook te bespreken over van hoe kan de samenwerking op het gebied van.

[0:32:32] De klimaat,

[0:32:35] Ook omdat zij zeggen van we moeten eigenlijk die relatie toch iets meer zien te normaliseren dan de situatie die we nu met elkaar opgaan, namelijk dat het steeds verder aan het escaleren is graag een reflectie van de minister daarop en tot slot. Er is europabreed weinig kennis over china en daarom startte de u vorig jaar het project omgaan met een heropleving van china, dat ervoor moet zorgen dat de kennis van china en europa weer toeneemt. Maar nederland is hier niet bij aangesloten en ik wil graag van de minister weten waarom dat niet het geval is,

[0:33:02] want er ooit was nederland ook koploper in wetenschappelijk onderzoek naar het moderne china en momenteel hebben we geen hoogleraar moderne china meer

[0:33:09] is. Het kabinet bereid om een leerstoel op modern china te cofinanciering met universiteiten om zo de ontwikkeling van kennis van moderne china en nederland te promoten, maar vooral ook om te zorgen dat we eigenstandig die kennis in nederland vergroten, zodat we niet afhankelijk zijn voor hun juist de chinese dankuwel.

[0:33:25] Dankuwel. De heer brekelmans. Vvd uw bijdrage.

[0:33:29] Dagvoorzitter china is een ogenblik. De heer eppink. Wilt u uw microfoon.

[0:33:35] China is een systeem rivaal die onze veiligheid, welvaart en vrijheid fundamenteel ondermijnd met spionage en oneerlijke concurrentie gaat om onze economische veiligheid, geintimideerd en bedreigd wandelen. Wat kan uitmonden in het grootste geopolitieke conflict van de eenentwintigste eeuw. Het steunt aggressieve regimes in rusland en iran schendt mensenrechten op ongekende schaal, zoals de genocide op een voeren. Wij moeten onszelf beschermen tegen deze ondermijning van onze manier van leven. De urgentie daarvoor is hoog en concrete acties zijn dan ook noodzakelijk

[0:34:06] om er zelf beter te beschermen tegen de dreiging van landen als rusland, iran en ook china heeft de vvd eerder een motie ingediend voor een lijst met statelijke dreigingen. De nationale veiligheidsraad raad zou deze lijst moeten vaststellen waar vervolgens de overheid haar beleid op kan vormen.

[0:34:22] Tot op heden is dat nog niet gebeurd.

[0:34:24] De overheid voedt nog steeds een landen neutraal beleid.

[0:34:27] Ik wil het kabinet aanvragen om deze motie alsnog uit te voeren en daarbij is het van belang dat ook medeoverheden van deze lijst op de hoogte zijn, zodat ze op basis daarvan hun beleid kunnen baseren

[0:34:39] als een vuist willen maken tegen china en we china willen ontmoedigen tot agressie tegen taiwan, zullen we onze strategische afhankelijkheden sneller moeten afbouwen.

[0:34:47] Het is daarom goed dat mede op mijn verzoek een taskforce ingericht. Alleen de vraag is of dat dit in de praktijk snel genoeg gaat

[0:34:55] bereid het kabinet zich voor op mogelijke scenario's in de toekomst rondom taiwan en wordt dan vervolgens terug geredeneerd hoe snel actie moeten ondernemen.

[0:35:04] Dat is enerzijds het geopolitieke recht en anderzijds zijn er ook heel veel vragen natuurlijk binnen het bedrijfsleven over hoe om te gaan met china. En hoe om te gaan met taiwan

[0:35:17] tijdens zijn veel vragen.

[0:35:19] Ik zoek naar een punten zin. Dus ik dacht dat de heer van der lee. U heeft een interruptie.

[0:35:25] Ja, ik zou de heer brekelmans toch nog iets willen vragen specifiek over taiwan korea, zuid korea naar japan is geweest en we gaan naar taiwan en beschrijft zelfs de dreiging en dan is de politiek van de regering. De status quo moet gehandhaafd blijven,

[0:35:44] maar als de andere partijen heel druk bezig is de status quo te doorbreken is toch ingewikkeld om politiek te bedrijven dat je de status quo wil handhaven. Als je daar niet af en toe tegenover zich dus los van scenario's zoek onderzoeken voor de toekomst. Hoe vindt brekelmans op dit moment de opstelling van nederland en ten aanzien van taiwan doen we voldoende om die status quo.

[0:36:04] De handen heer brekelmans,

[0:36:09] Ik denk dat we

[0:36:12] ik begrijp de analyse van de heer van der lee.

[0:36:14] Ik denk dat nederland op dit moment en die zou eigenlijk moeten zeggen de europese unie beperkt in staat is

[0:36:21] in china in dat opzicht af te schrikken en dat heeft met name te maken met onze economische afhankelijkheid. Dus volgens mij is onze

[0:36:29] meest sterke instrument dat we hebben is juist onze economische kracht. Alleen daarvoor geldt nu dat we boksen met een misschien zelfs twee handen op de rug stad. Volgens mij één, twee. Ik denk wel dat nederland behoorlijk als het kijken in algemene zin ten opzichte van china behoorlijk zijn nek heeft uitgestoken met de als het gaat om de export restricties

[0:36:48] die natuurlijk ook op gericht zijn om uiteindelijk de de militaire capaciteiten die china kan ontwikkelen met de meest geavanceerde chips. Om dat af te remmen. Dus ik denk dat dat we nederland daar wel een grote stappen zet.

[0:37:00] We hebben natuurlijk in het verleden ook of vorig jaar deelgenomen aan de maritieme oefening in de regio om te laten zien dat wij voor vrije zeevaart staan, maar juist ook rondom dan is dat een heel groot issue. Dus ik denk dat als het gaat om wat nederland doet dat we behoorlijk wat doen.

[0:37:15] Ik denk dat op europees niveau. Als we echt ook een economisch gezien veel meer tegenwicht willen bieden dat er nog veel meer moet gebeuren.

[0:37:23] Aanvullende heer van der lee.

[0:37:25] Ik snap die punten maar op het eerste punt nog dan toch wel een vragen. Ik erken volmondig de afhankelijkheid die wij in veel opzichten economisch qua zeldzame materialen hebben van china tegelijkertijd leon de bezoeken die we ook als kamer brengen aan de regio

[0:37:43] dat die economische afhankelijkheid echt wederzijds is. De grootste bedreiging voor de machtspositie van schepping is ook een diepe economische crisis die zijn leiderschap echt in gevaar brengen

[0:37:59] en onderschatte niet ook de mogelijkheden ook juist op dat terrein om dat is een sterke wederzijdse afhankelijkheid is dat met gerichte sancties waar nodig waren

[0:38:11] toch wat sneller zouden kunnen en moeten reageren op intimidaties richting bijvoorbeeld taiwan.

[0:38:17] De heer brekelmans,

[0:38:21] Ik denk dat en volgens mij zijn de heer van leeuwen en ik het daarover eens dat china een hele duidelijke agenda voert om

[0:38:29] maar economisch of technologisch zo vrij te worden of autonoom te worden. Zij willen natuurlijk over een aantal jaar willen zij niet meer afhankelijk zijn, waardoor ze ook in dat opzicht economische veel moeilijker geraakt kunnen worden. En dan bijvoorbeeld richting taiwan veel meer vrijheid hebben om te doen wat ze wat ze willen en ik denk dat omdat die wederzijdse afhankelijkheid zo groot is dat als wij als europa nu een een offensieve stap zetten dat we een heel groot risico lopen dat we ook een klap terugkrijgen.

[0:39:01] Ik denk dat we wel of eigenlijk meer de amerika. Natuurlijk hebben gezien dat als het gaat om de semiconductor industrie dat we daar als beste dat tot china daar echt een paar kwetsbaarheden heeft en daar is niet voor niets dat de amerikanen zitten gaan we nu gebruik van maken en ik sta er dan ook achter dat nederland daar met japan en de verenigde staten samen in optrekken. Maar ik zie op dit moment zie ik niet zo heel veel andere sectoren waarvan ik zeg van nou daar zou de europese unie of er zo'n nederland nu een offensieve stap kunnen zetten zonder dat je daarmee het risico loopt dat china enorm terugslaat. Dus volgens mij moeten we daarom ook juist eerder een aantal stappen zetten om onze autonome positie te versterken.

[0:39:41] Vervolg. Uw betoog,

[0:39:46] Ik had het nog over de communicatie richting het bedrijfsleven. Want er zijn veel vragen en onzekerheden over en ik wil het kabinet vragen hoe is dat nu ingericht dat bedrijven die vraag beantwoord zien en hoe vindt dialoog ook met bedrijven plaats over de risico's die er zijn de geopolitieke risico's rondom het zaken doen in china in china. Dan ga ik naar de economische veiligheid. Daar hebben we op europees niveau hebben daar diverse instrumenten zijn daarvoor ingericht en het is goed dat nederland deze instrumenten ook implementeert bijvoorbeeld de wet vivo. Wat echter ontbreekt nog zijn instrumenten om de overdracht van gevoelige kennis en technologie tegen te gaan die kunnen plaatsvinden wanneer in nederland in china investeert

[0:40:27] de is momenteel bezig. De europese commissie momenteel bezig met het ontwikkelen van een nieuw f jaar screenings mechanisme zoals dat heet.

[0:40:34] De vvd is hier voorstander van. En ik hoor graag of het kabinet hier ook positief tegen aankijkt en ook een

[0:40:40] de actieve rol spelen om te helpen om dit instrument tot stand te brengen.

[0:40:44] Ik denk dat het heel goed zou zijn dat

[0:40:47] deze commissie mee bezig is dat ze weten dat een land als nederland hier positief tegenover staat

[0:40:53] dan tot tot slot de ook een punt wat ik eerder heb gemaakt. De lijst met erkend referent en momenteel is het voor bedrijven en instellingen die de status van erkend referent hebben erg makkelijk om werk visa af te geven en in die lijst met referenties staan ook bedrijven die gelieerd zijn aan chinese staatsbedrijven.

[0:41:12] Het risico dat via deze weg chinezen naar nederland komen die in feite ook nederlandse bedrijven of overheidsinstellingen spioneren is heel erg groot. Eigenlijk doen we daar nu zeer beperkte toetsing en screening op

[0:41:24] de vvd pleit dan ook voor om deze bedrijven opnieuw kritisch tegen het licht te houden en geen erkend referent schap af te geven aan bedrijven of organisaties uit landen die een statelijke dreiging vormen. Dus dat is meer een algemeen beleidskader is het kabinet bereid om hier verdere stappen in te nemen, anders om te gaan met landen of bedrijven uit landen die er staat een bedreiging vormen en om de huidige lijst met erkend referent de kritisch tegen.

[0:41:51] Dankuwel heeft nog een interruptie, twee interrupties van de heer eppink, daarna van de heer de dassen.

[0:41:56] Dank? Voorzitter, ik begrijp dat de heer brekelmans een oproep deed aan de verenigde naties. Om een soort van lijst van

[0:42:03] bij het kruisje of slechteriken te maken en vraag me wel af hoe hij dat ten aanzien van china voor zich ziet. Want als ik kijk naar de algemene vergadering van de verenigde naties. Dan heb ik de indruk dat

[0:42:16] de tweederde van de landen in de derde wereld eerder china steunen

[0:42:23] en china is zelf lid van de veiligheidsraad. Dus je kan eenvoudigweg daar een veto uitspreken. Dus welke procedure heeft hij daarvoor oog?

[0:42:31] Brekelmans.

[0:42:36] Wij hebben ook onze eigen veiligheid gaat. Nee.

[0:42:39] De toen ik hierover had had ik het uiteraard over onze nationale veiligheidsraad dus niet de veiligheidsraad van de vn. Want ik maak me geen enkele illusie dat je daar iets rondom china kunt doen. Maar het gaat om onze nationale veiligheidsraad.

[0:42:54] Dassen,

[0:42:55] Er kan ik even een vraag want brekelmans gaf net aan dat china inderdaad inzetten op die economische onafhankelijkheid en daar zit precies mijn vraag want china is niet echt afhankelijk op heel veel vlakken van europa, terwijl wij dat wel van china zijn. Nou, heeft het kabinet aangekondigd dat er nog verdere restricties gaan komen bij de export van de machines voor chiptechnologie van asml. Dat was juist een van de zaken waar china volledig afhankelijk was van nederland en van de europese unie en door dagen op deze manier die restricties aan te bieden van zorgen we juist niet dat china minder afhankelijkheid van ons krijgt en wij de afhankelijkheid van hun juist vergroot.

[0:43:38] Brekelmans.

[0:43:42] En kijk de de redenering van de heer zou kloppen op het moment dat jij denkt dat moment dat je denkt in algemene zin dat china die afhankelijkheid van europa accepteert, dan zou je kunnen zeggen van wij wij houden die afhankelijkheid houden wij in stand. Want daarmee hebben we een potentiële hefboom hebben we richting china.

[0:44:04] Ik maak me geen enkele illusie over. China heeft een hele duidelijke agenda om technologisch onafhankelijk te worden en technologische dominant te worden en zij proberen en dan loopt ze gelukkig nog een heleboel jaar en achter maar proberen even simpelweg gezegd een eigen aangemeld te creëren.

[0:44:18] Ik denk dat ze dat sowieso zouden doen. Even, ongeacht wat voor export restricties het westen daar een oplegt. Dus ik denk ik denk dat als dat die alternatieve strategie dat je zegt van nou we blijven op die manier handel voeren want dat houdt china afhankelijk. Ik denk dat het chinese beleid heel duidelijk laat zien dat china daar niet in meegaat.

[0:44:39] Dankuwel,

[0:44:40] mevrouw dan uw bijdrage. In eerste termijn.

[0:44:43] Dankuwel. Voorzitter, in tegenstelling tot veel van mijn collega's. Hier ben ik eigenlijk voor het eerst sinds lange tijd wat optimistischer als het gaat over het chinese dossier en dat komt misschien omdat ik misschien heel erg lang eigenlijk erg bezorgd ben omdat ik een natuurlijke aversie heb voor alles wat niet een democratie is dat wantrouwen ik van jongs af aan eigenlijk.

[0:45:06] Ik denk dat die chinezen zich op dit moment of china moet ik dan zeggen niet de chinese. Ik moet altijd een onderscheid maken tussen land en bevolking dat china zich nu op in positie heeft gebracht van een kat in het nauw en daar zit dan ook tegelijkertijd de andere kant aan die kan rare sprongen maken. Dus daar ben ik niet naïef over. Maar ik wil vandaag toch wel heel even stilstaan bij de vanochtend mee werd wakker gemaakt, namelijk die van die daar nest en iedere dag krijg ik twee keer een pop-up van ze en die ging vandaag over de gas bijdrage van alexander werf, directeur van het carnegie, branch ii research center en steunt stil bij het feit dat china zich op een hele moeilijke manier aan rusland heeft verbonden. Dus geopolitieke china zichzelf best wel in een lastig parket gebracht en de afhankelijkheid van poetin of iemand die poetin kan vervangen past in deze analyse die daar best heel duidelijk.

[0:45:59] Daarnaast zijn er nog een aantal andere dingen waar die ik toch wil aanstippen en china heeft namelijk de handen vol aan zichzelf op dit moment

[0:46:06] de economie en herstel van de economie naar corona is veel minder groot geweest dan men had verwacht. Sterker nog, in plaats van een piek is het eigenlijk een hele flauwe rimpeling in de cijfers de onroerend goed markt van china hangt als een molensteen om hun nek. De populatie verwachting is dat het eind deze eeuw gehalveerd al zei ik krijg zojuist gewoon door dat de jeugdwerkloosheid op dit moment twintig procent is en daar komt nog bij ieder jaar de grote populatie afgestudeerden bij

[0:46:35] dat allemaal gezegd hebbende is dat waarom? Ik denk dat china niet meer de hegemonie zou kunnen worden die het ooit misschien had kunnen worden en daarmee ook niet. De vs kan uitdagen.

[0:46:46] Vermoedelijk is china nu op haar hoogtepunt of misschien zelfs al op haar hoogtepunt heen. Maar goed dat zal de tijd moeten leren. Dat gezegd hebbende herhaal ik nogmaals dat ik in het begin ook al zei, een kat in het nauw maakt rare sprongen. Dat hebben we ook bij rusland gezien. Dus wat deze kat in het nauw zit nog kan doen met deze grote interne problemen. Dat blijft natuurlijk nog wel gevaarlijk. En dan met taiwan zou dat zeker een groot gevaar kunnen blijven

[0:47:14] en daarom wil ik daar ook pragmatisch en realistisch mee omgaan. Want in een wereld waarin de russische agressie eigenlijk ons al meer dan nog hoofd en buikpijn heeft, kunnen we het ons niet veroorloven. Om nog met met china nog meer hoofd en buikpijn arbeid hebben. Dus daarom kan ik me heel goed vinden dat we aan het kort dansen zijn met china en daar waar het kan aan het afbouwen zijn en daar waar het moet loslaten zijn van belangen en verstrengelingen.

[0:47:39] Dus ik kan me gewoon behoorlijk goed vinden in het beleid van het kabinet en ook, zoals europa dat gewoon nu op dit moment bewandeld. Maar dan zie ik het ook altijd weer optimist. Als ik ben denk ik dan weer aan de woorden van churchill never wees ik de crisis. Dit is misschien wel het moment om juist die banden waar diezelfde economist eigenlijk al vijftien jaar op hamert met de global south aan te gaan halen. Daar ligt namelijk ook heel veel aan grondstoffen waar we ons voordeel mee zouden kunnen doen.

[0:48:08] Sterker nog, en dan komt ook weer een democraten mij naar boven. De afgelopen twintig jaar zijn meer landen minder democratisch geworden. Dit zou ook wel eens onze kant kunnen zijn om onze betere kant aan de global zou te laten zien en dan eindelijk gewoon ook het herstel van democratie je ook in gang te zetten met wederkerige relaties en dan is er ook nog een ander lichtpuntje noorwegen. Daar is ontzettend veel gevonden waar we gewoon heel erg veel fosfaat en edelmetalen, et cetera cruciale metalen. Maar dat gaat nog tien jaar duren. Dus in de tussentijd moeten ook nog doen. Er moet afronden. Ik heb daarom een laatste korte vraag aan het kabinet. Ik zou willen weten wat het beleid is om die afbouwen en loslaten te vervangen door op dit moment zelf dan wel elders global staat er dan wat noorwegen, waardoor wij minimaal in de problemen kunnen.

[0:48:56] Dankuwel dankuwel. Heer van der lee, groenlinks en ook mede namens de partij van de arbeid heb ik begrepen.

[0:49:02] Dat is helemaal waar. En ik begin vervolgens ook nog met een compliment uit te delen. Alle woordvoerders zijn de heer sjoerdsma heeft verhaal gehouden waar ik helemaal achter sta. Dus ik ga dat niet allemaal herhalen en het is niet voor niks dat wij lid zijn van de interparlementaire alliantie.

[0:49:22] Mijn partij heeft al jaren geleden denk ik als een van de eersten in dit parlement gewezen op de vele risico's van china. Toen werd er lacherig gedaan. Groenlinks waarschuwt china voor de laatste maal.

[0:49:33] We zitten nu echt in een andere fase en het is ook goed om te zien dat breed in het parlement, maar ook in het kabinet de de enorme dreiging die van china uitgaat serieus wordt genomen en primair richting hun eigen bevolking. Je hoeft niet alle voorbeelden te noemen. De genocide ongkiehong tibet, noem maar op.

[0:49:49] Maar ook.

[0:49:51] Wat ook heel zichtbaar is en het merk je echt als je op bezoek bent in de regio dat het risico op twee fronten oorlog dat als china taiwan aanvalt, ook al dan niet onder druk van china, noord korea, zuid-korea aan valt daar heel reëel beleefd wordt. Japan verdubbeld. Defensie uitgaven interpreteert haar grondwet op op een manier waardoor ze nu ook een counter strike. We willen gaan ontwikkelen. Cruise michels bestellen de is er een wapenwedloop gaande en die is er niet voor niets. Dit is een reëel ernstig serieus risico. Tegelijkertijd is china een hele belangrijke handelspartner van ons. China is de belangrijkste handelspartner voor u blijkt uit de laatste cijfers zijn de vs voorbijgestreefd als een van de statistieken andersom is het ook zo. Ik ben het niet eens met de heer dassen. De afhankelijkheid van europa in china is ook enorm groot en daarom is het denk ik mogelijk om niet alleen zachter spreken en een grote stok te dragen, maar duidelijk te spreken en meerdere stokken op maat te hebben om proportioneel te reageren op verschillende in vormen van intimidaties, provocaties vanuit china op een volwassen manier dit voor ted. Maar dan op een proportionele wijze en dat moeten we gezamenlijk doen binnen de europese unie en ik vind dat onze china notitie van een paar jaar geleden. Daar kunnen we echt niet mee uit de voeten die is totaal achterhaald. Dus er moet een herijking plaatsvinden en daarbinnen. Ik heb de minister al eerder gevraagd zou ik ook. Dat hoeft niet daarbinnen. Het kan ook apart dat we ook nog meer een specifieke taiwan strategie ontwikkelen omdat heel veel van de intimidaties nu gericht zijn op taiwan en china probeert die status quo voortdurend te doorbreken. Dan moet je af en toe iets tegenover zetten.

[0:51:31] Ik ben ook wel benieuwd hoe het kabinet oordeelt over de aangekondigde restricties op ga erin en geen manier in hoeverre acht het kabinet dit nou een proportionele reactie op de sancties die de amerikanen en nederland heeft ingezet en die terecht zijn. Die steunt mijn fractie ook of is dit een hele overdreven reactie. Ik heb dat gevoel niet maar ik ben benieuwd hoe het kabinet dat beoordeeld

[0:51:55] en ik ben ook niet overtuigd en dat zeg ik ook tegen de heer brekelmans dat er het mogelijk is om een totale autonomie strategisch te bereiken. Dat is een idee-fixe leven in een in een mondiale geglobaliseerde economie en er zullen altijd wederzijdse afhankelijkheden zijn en maar goed, ook omdat als ze er niet zijn dat een levensgroot veiligheidsrisico in zichzelf zou zijn.

[0:52:20] Dus ik ben benieuwd of het kabinet ziet dat er wel meer mogelijkheden zijn om gepast te reageren op stappen vanuit china en waarbij een rekenschap te geven van het feit dat fractie pim een zware interne economische crisis in china misschien wel de grootste bedreiging is

[0:52:39] en ook daar zit een risico aan. Want als zich dat voordoet, kan dat ook het motief zijn op het nationalisme in china de motie te mobiliseren om de marktpositie te behouden en dat kan uitmonden in een aanval richting uit taiwan. Dat zie ik ook. Dus staan. Gaat het voortdurend proportioneel maar niet niets doen en uit angst dat je in de chinese porseleinkast iets omstoot. Want dat lijkt me een houding die we ons niet meer kunnen veroorloven. U moet specifiek nog over de zeldzame materialen de paper. De suggestie om een te komt met een echte te ontwikkelen. Hoe serieus is die stap en hoeveel steun is daarvoor wat ons lijkt het

[0:53:18] belangrijk om op dat terrein ook op medicijnen toch meer diversiteit en autonomie te creëren. Voorzitter, hartstikke goed.

[0:53:27] U heeft nog een vraag van de heer dassen. U heeft nog een gaat uw gang.

[0:53:31] Dank. Voorzitter

[0:53:33] mijn punt is voornamelijk dat de afhankelijkheden die china van ons heeft dat we die onvoldoende in kaart hebben en dat we die onvoldoende strategisch inzetten en dat is ook eigenlijk de vraag die ik aan het kabinet stellen en dus ik wilde van de heer van de leden weten van of hij dat ook zo ziet of hij vindt dat wij dat wel voldoende doen.

[0:53:50] Daar ben ik een leek. Daar ben ik het volmondig mee eens. Dat is ook precies wat ik zowel het kabinet zou willen want als je dat in beeld hebt kun je ook proportioneel stappen zetten. Ik noem een klinkt een beetje raar voorbeeld, maar nog niet zo lang geleden was er een schreeuwend tekort aan poedermelk in china. En waar wordt het geproduceerd in nederland hebben daar iets mee gedaan in geopolitieke zin totaal niet had gemoeten. Dit zeg ik niet uit de wijze. Het toont aan dat er meer is aan asml en heel veel groter afhankelijkheden zijn tussen de europese unie en china en er zijn meer sectoren waarin je proportionele stap zou kunnen zetten als je die scherp in beeld hebben. Daar ben ik het op dat punt helemaal met de heer.

[0:54:28] Dankuwel. De heer brekelmans. Uw laatste vraag.

[0:54:33] De heer van leeuwen interpreteert mijn woorden niet zoals ik ze heb gezegd. Dus ik heb niet gepleit voor bijvoorbeeld. En zoals hij dat leek te beschrijven strategische autarkie. Want volgens mij kan dat inderdaad niet. Ik heb ook nooit bijvoorbeeld het woord ontkoppelen gebruikt of in engels die koppeling. Volgens mij moet je die wiske is die nuance. Volgens mij zijn de heer van der lely ik het daar wel over eens.

[0:54:54] De vraag is een beetje kijk stel nou dat dat met die poedermelk. Dat dat klopt.

[0:54:59] Dan zijn natuurlijk andersom zijn er ook een heleboel

[0:55:03] producten heleboel technologieën of grondstoffen waar

[0:55:07] precies die die afhankelijkheid andersom geldt en we zien nu ook met natuurlijk recent de de grondstoffen waar china nu export restricties voor het in voeren, kan megalomanie.

[0:55:18] Dus ziet de heer van der leden dat je kunt wel zeggen van nou wij hebben natuurlijk moet je in kaart hebben. Welke instrumenten te stellen. We komen tot vijf of tien producten die waarvan net als poedermelk geld van china, afhankelijk van ons. Maar als daar vervolgens ook vijftig of honderd producten tegenoverstaan voor het andersom geldt

[0:55:34] daar kun je dan die strategische instrumenten inzetten. Als je weet dat de klap die je terug kunt krijgen. Misschien nog wel vijf keer zo hard is.

[0:55:42] Hiervan alleen. Dat is natuurlijk een terechte vraag. Maar volgens mij dat precies aan te geven. Kijk ik denk dat ook china en dat doen ze op sommige momenten slimmere op andere momenten ook vanuit hun perspectief proportionele manier probeert stappen te zetten om hun zin te krijgen.

[0:55:58] Tegelijkertijd moeten wij ook erkennen. Dat merk je zeker als je in de regio bent dat nederland zeker in die regio een enorme grote speler is al vierhonderd jaar handelsrelaties met japan met zuid-korea met taiwan hele grote handelsstromen heel serieus wordt genomen en we zijn in toenemende mate complimenten op dit punt aan het kabinet een steeds belangrijkere speler in de europese unie ook vanwege de brexit en ik denk dus dat het mogelijk is als je er goed op studeert dat je op professionele stappen kunnen komen en het kan af en toe pijn doet pijn doen want je zult de reactie terug krijgen en het kan een hele grote zijn, maar eerlijk gezegd denk ik dat gelet op hoe china opereert dat niet onmiddellijk een hele grote stap zal zijn maar helemaal niets doen of te weinig toe. Het ondermijnt de geloofwaardigheid dat wij bereid zijn anderen ook landen bij de regio te steunen juist voldoende afschrikking te bieden. Dat is precies het punt dat de heer sjoerdsma maat die je moet ook een geloofwaardige afschrikking hebben en dat is de balans die we aan het zoeken zijn met elkaar stappen in kunnen en moeten zetten.

[0:57:03] Dankuwel.

[0:57:04] Dan gaan we naar die bisschop van de sgp uw bijdrage.

[0:57:14] Voorzitter dankuwel.

[0:57:16] De verleiding is groot om voor te stellen hoe de wereld eruit gezien zou hebben als honderd jaar geleden niet een nederlandse communist henk neef liet rond gezorgd van had in china en de communisten daar als ongeorganiseerd. De club had geadviseerd over partij organisatie en partij ideologie in opdracht van de intern uiteraard vanuit moskou. Dus.

[0:57:41] Wat er dan hoe de wereld er.

[0:57:43] Dat gezien zou hebben. Maar dat is speculatie en aangezien je je als historicus daar vooral niet mee bezig moet houden, houden we ons aan de feiten blijft een boeiende een boeiende exercitie in elk geval met haar duizend jaar oude geschiedenis en hun bbp van vijfentwintig biljoen dollar met haar honderd vier, één komma vier miljard inwoners en twee miljoen twee miljoen militairen in china in ieder geval een respectabele grootmacht. Daar hebben we mee te maken. Een reus die toch relatief wendbaar kan optreden omdat de wil van de precedent werd is dat biedt kansen zou je zeggen. Maar in de praktijk zien we helaas dat onder precedent. Zie de staatscontrole sterk is toegenomen en dat de vrijheid van godsdienst verdwenen. Het land positioneert zich ook wereldtoneel als een systeem concurrent en een cyber piraat

[0:58:33] en in tweeduizend negenenveertig, honderd jaar na de stichting van de volksrepubliek moet china's wedergeboorte voltooid zijn. Zo is de gedachte en ik vraag de minister van buitenlandse zaken concreet. Wat is nu

[0:58:48] de ambitie die wij er tegenover stellen en dat met dat wij ik bedoel ik niet specifiek alleen maar nederland

[0:58:54] maar meer internationaal

[0:58:56] als wij in tweeduizend negenenveertig een wereld willen waarin de internationale rechtsorde gerespecteerd wordt. Welke stappen worden daar dan nu voorgezet?

[0:59:07] Voorzitter, de sgp is voor respectvolle betrekkingen, maar dan wel op basis van wederkerigheid

[0:59:13] waar china zich houdt aan internationale afspraken en eerlijke handelspraktijken kunnen mogelijkheden ontstaan. Waar we politiek en economisch gezien beter bij het weten zijn ze bij gebaat zijn, maar ook het omgekeerde geldt waar china de confrontatie met de eu of vs verkiest

[0:59:28] moeten wij ons verenigen waar china onze markt toegang ontzegd, moeten wij dat op vergelijkbare wijze beantwoorden. Maar als je kiest voor agressie, zoals in het digitale domein moet haar dat echt wat kosten. Concrete vraag en ik zou daar graag een heldere toezegging op willen is nederland bereid of in nederland bezig met met bondgenoten uiteraard te werken aan een escalatieladder om agressie daadwerkelijk te bestraffen of die rommel daarop te reageren en daarmee dus zoveel mogelijk te voorkomen

[1:00:00] dat er niet als een konijn in de koplampen staart van de gebeurt wel wat. Maar hoe zit dat in elkaar. Ik zou daar graag toelichting op willen. Voorzitter dan specifiek eventjes aandacht voor de maritieme sector.

[1:00:15] De.

[1:00:17] Afgelopen tien jaar stak china zo'n honderd miljard in haar scheepsbouw en worden producten ver onder de marktwaarde bij ons gedumpt en wat ons betreft. Dat kan en moet anders. En om te beginnen een tweetal suggesties. Ik zou daar graag een reflectie van de minister willen

[1:00:34] uiteraard altijd in internationaal verband beëindigd. De prijs, de dumping op de interne markt. Ook wat betreft de scheepsbouwsector

[1:00:44] en een tweede onderwerp schepen voor europese opdrachtgevers aan europese standaarden.

[1:00:51] Tot slot nog een drietal vragen. Voorzitter, dat moet kort zeker tegenover de nieuwe zijderoute ontwikkeld de u haar eigen global goal. Twee een cruciale vraag is wat wij landen in oost en centraal azië en afrika te bieden hebben,

[1:01:06] kan de minister aangeven wat wij concreet doen om deze voor deze landen de geprefereerde partner te zijn of te worden. Ik had een tweede vraag met betrekking tot taiwan, maar kortheidshalve sluit ik me aan bij de opmerkingen. De vragen die collega's hebben gesteld, en tot slot het punt, het punt van christenvervolging.

[1:01:24] Er is internationaal aandacht voor de behandeling van de oeigoeren

[1:01:27] eens

[1:01:29] heel goed, maar laten we niet vergeten dat vijf komma twee procent van de chinese bevolking gisteren is en laten we ons realiseren dat die in hun vrijheid van geloof beleid om dat te belijden en te beleven ernstig beperkt worden en kan de minister van buitenlandse zaken aangeven wat hij en de gezant van voor godsdienstvrijheid concreet hebben gedaan ten behoeve van deze chinese.

[1:01:50] Minderheid,

[1:01:53] Heer kuzu. Laatste in eerste termijn gaat uw gang?

[1:01:57] Voorzitter, dankuwel

[1:01:59] imperialisme is een gekoesterd troetelkindje op de troon van de internationale orde naties. Grootmachten kloppen zichzelf trots op de borst met het gegeven dat zij anderen kunnen nemen in hun invloedssfeer en zelfs kunnen overheersen. Daarbij komt pracht en praal rijkdom en een oneindige stroom aan grondstoffen. We zagen het in het verleden al gebeurde tijdens de koude oorlog. De wereld werd verdeeld in twee invloedssferen met alle negatieve consequenties van dien, maar ook na de koude oorlog. Voorzitter, huppelt europa, waaronder ook nederland achter amerika aan denk hierbij aan de illegale oorlog in irak

[1:02:37] en de oorlogen waar wij aan hebben meegedaan in het midden oosten, rusland is wat dat betreft nog erger. Dat zien we tegenwoordig gebeuren in de oekraïne en voorzitter. Gelukkig is de u wakker geworden na de russische invasie en oekraïne. Maar laten we ons alsjeblieft niet in slaap laten sukkelen door een grotere systeem faalt die ons die nog een grotere bedreiging vormt voor onze veiligheid, namelijk china. Voorzitter, het chinese imperialisme verschijnt aan de horizon en staat te trappelen om een dominante positie, niet alleen in de eigen regio, maar ook op het wereldtoneel. China heeft u als nieuw streven om de internationale rechtsorde te veranderen in hun voordeel voor tweeduizend negenenveertig. China is een land dat zonder schaamte nederland bespioneerd door onder andere cyber aanvallen. De mivd en aivd graaf dat al aan de dreiging die vanuit china uitgaat is enorm. Mijn fractie is dan ook van mening dat er al van een dergelijk land en up-to-date moet worden opgesteld door bijvoorbeeld europeanen union agency for cyber security is de minister het daarmee eens en wil de minister dit in europees verband bepleiten. Voorzitter, ook bestaat er nog wat verschil tussen europese lidstaten wanneer het aankomt op eenduidig beleid,

[1:03:47] maar ook nederland maakt daar onderdeel van uit. Zo laat defensie grote delen van haar pantservoertuigen inrichten en bouwen door een bedrijf dat al negen jaar volledig in handen is van de chinese staat de ns investeert in vijfduizend chinese camera's. En blijkbaar bestaat er nog een chinees politiebureau in rotterdam. Mijn fractie is benieuwd hoe het kabinet de chinese pogingen tot het verstoren van onze veiligheid beoordeeld? Welke stappen is dit kabinet tevens een europees verband bereid te nemen richting china en hoe kan een adequaat antwoord gevonden worden op de ontwikkeling van de internationale orde in het voordeel van china. Wat is de inzet van de minister van buitenlandse zaken. Voorzitter, het chinees imperialisme zien we heel concreet in taiwan, maar ook met betrekking tot uw voeren en mijn fractie vindt het goed dat de mensonterende situatie en de genocide op een goede meer aandacht krijgt in de europese commissie, in het europees parlement, maar ook hier in de tweede kamer. Zo slaat de e u zichzelf op de borst met het gegeven dat ze europese sancties, sancties tegen china hebben ingesteld vanwege mensenrechtenschendingen, maar ondanks alle inspanningen lijkt er echter geen verbetering zichtbaar in china, en ik wil de minister vragen of hij bereid is om een tijdspad in te stellen met concrete doelstellingen waar ik me kan voorstellen dat we de strategische afhankelijkheid verminderen en de economische afhankelijkheid verminderen om een betere hebt om te creëren om juist dit soort situaties te benoemen. Maar wat er eigenlijk niet bij helpt. Voorzitter is het signaal wat afgegeven wordt aan china vanuit de europese unie als macron en shots bezoeken afleggen om de economische banden aan te halen. Voorzitter, is de minister het met mij eens dat de eu, china, mensenrechten, dialoog,

[1:05:27] zinloos wordt wanneer onze economische belangen belangrijker worden, geacht dan dit soort thema's. Zo zijn er nog steeds nederlandse bedrijven die producten en diensten leveren aan china die gebruikt worden voor de genocide op te ontroeren en ik zou de minister dan ook willen vragen om een inventarisatie te maken van bedrijven die producten en diensten leveren aan china die direct of indirect verband houden met het uitvoeren van etnische zuiveringen op doorvoeren en is de minister daartoe bereid dankuwel. Voorzitter.

[1:05:54] Dankuwel. Dank voor de bijdrage in eerste termijn. Ik kijk naar de minister. Om te kijken hoe lang we moeten.

[1:06:00] Voorzitter, dat gaat al net zo moeizaam als die onderhandelingen over migratie. Want ik heb de coaching geregeld bij mijn gebruikelijke voor hem om direct door te gaan omdat ik met de grond gelijk gemaakt.

[1:06:13] Kwartier.

[1:06:17] Zo gaat het dus.

[1:06:19] Twintig minuten.

[1:06:22] Hoi. Dan schors ik de vergadering tot half zes

[1:06:42] moe-landers. Ik schorsen tot tien over half zes. Dan kan er nog gegeten worden. Half uur.

[1:38:49] Dames en heren, een belletje gaan we gaan beginnen kabinet geeft bij monde van de heer de minister voor van buitenlandse zaken als eerste reactie op de vragen van de kamer.

[1:39:02] Minister van buitenlandse zaken gaat uw gang.

[1:39:04] Voorzitter, veel dank. Het is een debat in de categorie lang verwacht. Toch komen.

[1:39:10] En terecht, want het gaat echt over een buitengewoon groot en

[1:39:15] gelaagde onderwerp en gaat over de de

[1:39:19] geopolitiek over de nederlandse economie europese economie. De wereldeconomie gaat over handel en ook over os en relaties met

[1:39:27] the global south voor ieder van die onderwerp en sub onderwerpen is dit een

[1:39:31] buitengewoon relevant.

[1:39:33] De thema.

[1:39:35] Misschien even hoe het gedacht hadden

[1:39:38] in te delen.

[1:39:41] Het is verleidelijk om te zeggen ik maak een paar statements en daarna gaan de collega's de brokken opruimen, maar we wilden het nog verfijnder doen en dat betekent dat ik wat zal zeggen over de geopolitiek en alle taiwan een aantal vragen zal behandelen in de categorie overig

[1:39:55] en vervolgens zal de minister van economische zaken het hebben over economische veiligheid

[1:40:00] en ook over de strategische afhankelijkheden en de kant van technologie, innovatie, technologisch leiderschap.

[1:40:07] Er zijn nog een paar dingen moet je volgens mij niet langsgekomen. De minister van bill s die zal het hebben over grondstoffen

[1:40:13] over outbound investment screening

[1:40:17] en ook alles wat wellicht nog raakt aan semi kon en hebben denk ik allebei ook een rijk geschakeerd bakje overige. Dit is ruwweg de indeling zoals we die ons voorstellen, voorstellen

[1:40:29] en

[1:40:31] begint met de geopolitiek en een aantal inleidende opmerkingen. Van mijn kant zal daar dan ook de vragen in de vraag op dat terrein

[1:40:38] beantwoorden.

[1:40:40] Het is toch goed om nog eens naast naast de het grote belang van china op het wereldtoneel en ook op economisch gebied te schetsen hoe hoe de relatie tussen nederland en china, de europese unie en china complexer, maar laten we gewoon eerlijk zijn ook ingewikkelder is geworden. Wie die wie de klok tien jaar terugdraait ziet dat dit soort debatten werden gedomineerd door het onderwerp handel en kansen en mogelijkheden

[1:41:04] en economische groei en als je nu kijkt en ook als ik reflecteer op de debatten die wij hier voeren, maar ook op op hoe dat gaat dat europese bezoeken besprekingen en die bezoeken of mij dan zie je dat er een dat er een heleboel ook hele ingewikkelde onderwerpen waar we het over oneens zijn langskomen.

[1:41:21] Ik zal er een aantal noemen. Dat gaat uiteraard over

[1:41:26] binnenlandse inbreng. Dat gaat over cyber en wat we daar zien op

[1:41:32] nederlands, maar ook op europees grondgebied. Dat gaat over wat wij vinden dat je mag verwachten van landen, zeker van landen die lid zijn van de veiligheidsraad

[1:41:40] op het gebied van de verschrikkelijke oorlog van rusland in oekraïne.

[1:41:44] Dat gaat over stabiliteit in de in de pacific. Het gaat over

[1:41:50] bedrijfsspionage

[1:41:52] en en overigens ook breder gaat het over zorg op het gebied van vorm van spionage

[1:41:58] grote onderwerpen waar we een fundamenteel ander andere kijk op hebben. Nog even afgezien van de discussie, want dit zijn allemaal zaken die raken aan de externe wereld van china. De zorgen die wij hebben over de de mensenrechten significante zorgen over wat er op dat terrein allemaal mis is

[1:42:14] binnen china

[1:42:16] binnen china zelf vanuit ons perspectief

[1:42:20] en je ziet dus dat ziet er in de in de kamer ook in de breder in het publiek bij het kabinet zie je daar evident een verschuiving

[1:42:30] die ook veel meer gericht is op beschermen.

[1:42:34] Ik noem dat omdat dat wel echter lens is, waardoor ook het

[1:42:37] het kabinet kijkt.

[1:42:40] Er zijn twee dingen die die ook waar blijven die we volgens mij ons allemaal in ons van drie dingen die we in ons achterhoofd moeten houden. Één is het gewoon de

[1:42:48] de enorme het enorme gewicht van china op het wereldtoneel ook heel goed dat sjoerdsma van de leden aantal andere dat ook expliciet adresseren, want het is gewoon de realiteit. China heeft de grootste bevolking

[1:43:00] van de wereld

[1:43:03] en is de economische tweede macht ter wereld en en in ieder geval die economische macht is mijn inschatting die zal verder groeien.

[1:43:12] Dus dat is een gegeven twee. Dat betekent dus engagement. Ik vind dat je ermee door moet. Ik vind dat je door moet gaan met met het inzetten op het contact juist ook als je de ingewikkelde onderwerpen wil bespreken en daar wil proberen tractie op te genereren en drie is een hele relevante vraag voor vrijwel elke elke keer te kijken wat is nou op de korte, maar vooral ook op de lange termijn effectief

[1:43:34] als als lid van de europese familie en gericht op uiteindelijk niets. De korte termijn communicatie succes, maar op het daadwerkelijk zorgen

[1:43:45] voor bescherming in nederland.

[1:43:48] Ik noem dat als ik maak dat inleidende

[1:43:51] opmerkingen

[1:43:52] omdat dat hopelijk enige richting geeft en ook niet geheel zal verrassen gegeven de eerdere debatten die we ook over china gehad hebben

[1:44:04] voorstellen dat dat even kort inleidend dan een aantal van de vragen ook op de geopolitiek

[1:44:13] die bisschop die vroeg

[1:44:15] hoe zit het nou met plannen escalatieladder agressie een stuk typisch iets positiefs weer een gesprek wat we met onze europese partners hebben en daar komt ook die discussie over sancties om de hoek kijken komt de discussie over dat de cursus instrument om de hoek kijken zeer relevant.

[1:44:34] Overigens vind ik verstandig dat je dat altijd doet in generieke zin. Dat is niet

[1:44:38] richting een speler op het wereldtoneel in het bijzonder gericht. Je hebt dat breder als europa nodig. Want je moet die geopolitieke.

[1:44:44] Je moet die economische macht kunnen omzetten in geopolitieke macht

[1:44:48] en daarnaast hebben natuurlijk doen we altijd aan aandrijving assessment met

[1:44:55] de navo bondgenoten. Daarnaast overspringen dringt aan op dialoog met de chinese

[1:45:02] de heer kuzu. Die vroeg nog

[1:45:04] die zijn mivd en aivd die gaven aan dat die gaat een risk assessment ook op het gebied van van cyber

[1:45:15] en dat er ook. Ik zeg het verkeerd gaven gaven aan dat er bent. Door uw site nodig is,

[1:45:21] ben ik het daarmee eens? Zeker. Ik heb ook vaker gepleit. Ook hier in de kamer voor het verder opbouwen van cyber capabilities voor de navo en ook voor de e u. Waarom? Omdat cyber aanvallen op europees grondgebied ook op nederlands grondgebied aan de orde van de dag zijn. Het speelt zich af. Grotendeels buiten ons vizier, maar het is een 't is. Het is een onzichtbaar front waar heel veel misgaat richting

[1:45:48] overheidsinstellingen richting private instelling en soms ook richting individuele burgers of of politie en

[1:45:56] te vaak blijven we nog hangen in de vraag hoe ingewikkeld attribuut is, laat staan dat je het hebt over reguliere. Dus daar zullen we gewoon meer moeten doen. Navo voor het gedeelte wat voor de nawoord. Maar de eu zal het ook moeten doen. Ik ben daar zeer mee eens. En overigens is dit

[1:46:11] wel een onderwerp wat waar nederland wat wat in nederland relatief verder is ontwikkeld. Dus daar hebben we ook de mogelijkheid om een voortrekkersrol te spelen

[1:46:21] die boswijk die vroeg nog zijn. China is niet alleen een systeem rivaal. Je moet ook een nieuwe balans zoeken kijken naar nieuwe coalities.

[1:46:30] Hij noemde daarbij in het bijzonder india en ik zou dat bredere punt zeer willen onderstrepen.

[1:46:35] Uiteraard geldt dat richting india. Want

[1:46:38] als je naar dat land kijkt in het enorme potentieel wat er wat daarachter schuilgaat. De economische groei, die naar mijn overtuiging het land nog zal doormaken hoe hoe het ook zich steeds meer richt op de eigen regio en ook een land met een formidabele om formidabele omvang.

[1:46:55] Dan dan moet je inzetten op india,

[1:46:58] dat een van de statistieken die mij is bijgebleven van het staatsbezoek van in juist dat jaarlijks de indiase bevolking met meer mensen groeit dan de totale nederlandse bevolking. Het getal dat

[1:47:08] vertelt eigenlijk alles over

[1:47:12] over hoe dat

[1:47:15] voor de verhoudingen in ieder geval liggen op het gebied van bevolkingsaantal is wel brengen want je moet het doen met latijns amerika. Je moet ook met arabische wereld uiteraard met de partners in in azië

[1:47:28] en en in de pacific. Dus het is niet uitsluitend indien maar ik vond wel terecht dat boswijk.

[1:47:32] Wethouder.

[1:47:35] En dan vroeg de heer eppink nog naar tot europa. Hoe hou je nou heel veel van die ballen in de lucht zonder je handen overspelen. Eerlijk gezegd een hele goede vraag. Want dat

[1:47:50] je wil opkomen voor je belangen. Je wilt tegelijkertijd

[1:47:54] over snap ik echt wel wat wat van lezen van het moet proporties proportioneel en soms moet moeten dingen ook publiek. Maar er zit ook veel waarheid in wat boswijk zij die vier orac's citeerde speak softly and carry a big stick. Als wij het gevoel hebben dat we speak softly dan denkt veel mensen buiten nederland sowieso. Ze hebben de megafoon bij zich.

[1:48:15] Daar moet je wel altijd van realiseren dat dat ook

[1:48:18] potentieel repercussies heeft.

[1:48:20] Dus volgens mij hoeven we ons niet ervoor te schamen. Elk van die grote onderwerpen die ik net noemde om die ook te bespreken naar voren te brengen en verder te duur. Maar dat is iets anders dan dat je altijd

[1:48:33] verbaal helemaal voor de troepen uitloopt. Dat is dan weer minder verstandig

[1:48:39] tweede loot aan de stam in het antwoord richting die eppink. We zitten in nederland. Ik ook in op versterkt en kees met lijkt me aan het landen en de global south.

[1:48:49] In principe leidraad afrikastrategie, beleidskader, multi, multilateralisme helpen daarbij allemaal, en overigens doen we dat in u verband ook onder andere via de.

[1:48:58] Btw,

[1:49:00] Die brekelmans die vroeg nog naar de statelijke dreigingen en verzoek ten aanzien van zijn motie daar even voor de goede orde. Ik ben het zeer eens met de inhoud van die motie en we zijn bezig met die motie uit te voeren. Maar dat ging onder andere ook over hoe betrek je nou niet alleen andere in het kabinet een andere bij de rijksoverheid erbij. Maar hoe betrek je ook gemeenten en provincies erbij. Maar ik maar ik meen ook

[1:49:27] het bedrijfsleven en andere partijen in de nederlandse samenleving zal hebben wij als als kabinet gemeente het te moeten

[1:49:34] interpreteren. Dus volgens mij moet daar gewoon

[1:49:37] vol mee verder.

[1:49:38] Voordat u verder gaat. Brekelmans heeft een interruptie.

[1:50:00] Het doel van de motie is. Er wordt met name vanuit de industrie en diensten, maar waarschijnlijk wordt dat ook besproken in de veiligheidsraad. Daar komt uit dat een aantal landen vormen in statelijke dreigingen

[1:50:12] en we zien nu dat eigenlijk op ieder mogelijk beleidsterrein zien we dat of het nou academische instellingen zijn of gemeenten, zoals de minister noemt. Maar het kan ook in aanschaf van technologie zijn dat ermee geworsteld wordt van hoe gaan we nou met dat soort landen.

[1:50:25] Het liefste zou willen dat op basis van die dreiging die zijn vastgesteld dat iedere overheidsinstelling daar rekening mee houdt. Dat weten van nou ik bedoel nu iets doen met dat land. Het is. Dat vraagt een andere aanpak dan wanneer we dat met een van onze bondgenoot te doen.

[1:50:38] En nou snap ik alle gevoeligheden daarmee. Maar ik zou toch van het kabinet willen vragen hoe kunnen we dat nou gestructureerde uitwerken, zodat onze totale overheid dat die weerbaarder wordt

[1:50:48] en misschien heeft de minister daar nu niet ter plekke een antwoord op. Dat kan ik me voorstellen maar zou ik dan in ieder geval mogen vragen om dat ruim voor de begrotingsbehandeling bzk om daar om dat uit te werken om daar met een voorstel te komen eigenlijk hoe die motie. Dus dan concreet worden uitgewerkt.

[1:51:04] En als dat om daar niet in eerste instantie misschien ook om een vertrouwelijke briefing of wat dan ook vaak. Dan sta ik daar natuurlijk ook voor open. Maar dat in ieder geval dat idee dat dat concreet wordt handen en voeten krijgen. Ik denk dat het echt nodig is voor gewoon de bescherming van ons.

[1:51:18] Van onze overheid de minister.

[1:51:20] Ja voorzitter, ik ben want ik ben op zichzelf echter eens met met wat brekelmans wat die brekelmans zegt ten aanzien van bewustwording, maar ook actie ondernemen. Dat overkomt dat inderdaad in de nationale veiligheidsraad, maar ook breder in alle contacten die met name de collega's hebben met bedrijfsleven, maar ook met met medeoverheden

[1:51:40] thuis dan ook onder andere minister van bzk uiteraard. Az komt dat komt dat naar voren. Laat het volgende doen want ik vind suggestie een hele goede. Ik wil alleen nog even van vergewissen wat we allemaal doen en waar dat wellicht ook al in informatie met de kamer gedeeld. Dus als ik nou nog even ruggespraak met de beide collega's schaal in de pauze richting de tweede termijn. En dan

[1:52:03] daar ga ik dan even beantwoorden. Is dat is dat. Oké.

[1:52:06] Uitstekend, vervolgens betoog,

[1:52:09] Dan voorzitter vroeg de heer van der lely vroeg nog naar de china notitie in tweeduizend negentien en ik ben het onmiddellijk met hem eens.

[1:52:18] Er is sindsdien natuurlijk ongelofelijk veel gebeurd. Dit als je je twee thema's moet noemen in de geopolitiek waar de wereld totaal veranderd is, dan wijzen we terecht altijd op het uiterste oosten van europa, maar dit is de tweede.

[1:52:33] Tegelijkertijd hebben we dat volgens mij ook in de dialoog met de kamer wel heel nadrukkelijk geadresseerd. Alleen al het het laatste stuk vanuit ons ministerie over de relatie tot china is volgens mij een stuk geweest van een pagina of twintig, waarin exact wordt aangegeven

[1:52:48] hoe we hiernaar kijken en volgens mij is daar ook steeds het het debat voor bedoeld geweest. Ik wilde eerlijk gezegd ik vind relevante dat we heel veel van die taboes waar de kamer terecht van zegt maak daar vaart mee dat we dat doen dan dat het nog een keer opnieuw gaan opschrijven ook wetend hoeveel werk daarachter schuilgaat. Dus ik ben het heel erg eens met

[1:53:07] met de geest en de actie en de structuur van de heer van der lee, maar ik zou het op deze manier willen aanvliegen in het in het proces.

[1:53:14] Verder gaat de heer van der lee.

[1:53:16] Ik opzich. Het gaat mij niet allemaal weer nieuwe stukken. Maar

[1:53:20] vraag me wel af of er altijd op één lijn zitten als het gaat om de strategie.

[1:53:24] Want als ik de minister praten over het adagium speak softly and carry a big stick.

[1:53:30] Ik denk dat dat dus niet van toepassing is op china. Als je een systeem rivaal hebt en decennia lang een systeem rivaal tegemoet moet treden, is er niet één moment. We hebben hier met een big stick even de uitkomst bepaalt. Het is een permanente dit voor ted reactie actie reactie en dat gaat heen en weer en dat moet proportioneel gebeuren en af en toe ook zichtbaar. Als borrell plots wordt afgezegd. Mogelijk houdt het verband met een opmerking over patrouilleren in de straat van taiwan. We weten het niet want het wordt niet verklaard. Maar dat zijn zichtbare activiteiten en daar kijk ik naar want dat zie ik wat achter de schermen gebeurt, kan ik als kamerlid die beoordelen. Maar ik vind dat we te weinig strategisch inzicht in hebben in actie en reactie en daar gaat het mij om niet om een document met allemaal mooie woorden.

[1:54:17] Mee eens. Maar ik was volgens mij ook.

[1:54:21] Ik had net al gezegd ik was zeer eens met valt van lezen over proportionaliteit. Ik had het eerste stuk uit die roosevelt tweets had ik of voor mij die de quote moet ik zeggen van speak softly daarvan had ik gezegd dat nou dat vinden nederlanders over het algemeen niet het makkelijkste onderdeel om je aan te houden van die quote en ja soms helpt het om gewoon expliciet te zijn. Soms helpt het om expliciet te zijn. Maar dan wel in de binnenkamers

[1:54:52] en heel vaak helpt het ook om ervoor te zorgen dat je dingen. Zeker als nederland omdat je lid bent van een aantal hele wezenlijke families. De europese familie en hun familie om die in dat die in die in dat hoort te doen.

[1:55:04] Dus volgens mij moet je niet. Dat zegt van der lee over niet voorzitter moet je moet niet proberen om om elke keer voorop te lopen in de in de communicatie soms wel soms is dat heel hard nodig over hebben dat bijvoorbeeld ook in in de mensenrechtenraad hebben dat gedaan zijn. Een aantal andere onderwerpen die we zeer expliciet bespreken over wat we hier bespreken is natuurlijk ook gewoon onderdeel

[1:55:25] van de indirecte communicatie die die we hebben, maar ook bijvoorbeeld op de de persconferentie. China ben ik over een aantal onderwerpen

[1:55:33] ben ik voor diplomatieke begrippen zeer expliciet geweest. Nog afgezien van het gesprek wat we in de binnencamera hebben gehad.

[1:55:40] Misschien moet ik mag ik het zo doen en dan kom ik er per onderwerp achter of van der lee het inderdaad wel of niet met mij eens is. Mijn overtuiging was tot nu toe op dit dossier op veel onderwerpen juist wel

[1:55:51] maar voor zover misschien kom ik op enig moment een hele koude kermis thuis.

[1:55:59] Even kijken. De vraag van boswijk in india en ander had ik gedaan.

[1:56:05] Ook.

[1:56:08] Voorzitter dan de heer sjoerdsma naar het brede herijking buitenlandbeleid. Wat ik waar ik mee bezig ben of waar we mee bezig zijn. Minister schreinemacher en ik eens een update van de beleidsbrief van maart vorig jaar. Dat hebben we niet meer kunnen afronden met alle drukte voor het reces. Dus proberen we zo snel mogelijk na het zomerreces.

[1:56:29] We proberen die brief naar de kamer te sturen. Overigens blijft dat zeg ik ook bij dat blijft

[1:56:35] work in progress. Want

[1:56:40] iedere keer doen we denk ik met z'n allen ook weer nieuwe inzichten op over wat effectief is richting global south. Wat wat wel en niet te doen in de relatie met china

[1:56:48] en en breder in de indo-pacific. Maar dat tot als proces antwoord richting de sjoerdsma

[1:56:55] dan voegt hij heb ik nog kunt u bij de herijking ook kijken naar economische buffer stimuleren in centraal azië

[1:57:03] voor de goede orde. De e. U z is wel degelijk in op economische samenwerking met centraal azië.

[1:57:08] Het is ook goed om die landen economische alternatieven te bieden. Even los van waar ze vandaan komen en de

[1:57:15] de relaties die er daar al bestaan. Wat je daarbij altijd ook voor ogen moeten houden. Het die landen geografisch wel ingeklemd liggen

[1:57:24] geldt in het bijzonder voor mongolië waarvan je altijd denkt het is een enorm land. Maar er wonen twee drie miljoen mensen

[1:57:29] en als democratie. Het is ingeklemd tussen die twee reuzen. De route voor is een andere dan dan van veel andere

[1:57:37] en voor de standaard geld aan. Bovendien ook nog dat er heel veel economische links historie en ook veel andere politieke links te zijn, maar een alternatief bieden. Daar ben ik het zeer mee eens.

[1:57:49] Dan voorzitter ben ik bij het.

[1:57:53] Voordat we verdergaan, de heer.

[1:57:56] Dagvoorzitter mooi dat de minister mee eens is, dan is de logische vervolgvraag natuurlijk van wat is de minister dan niet aan het ondernemen om ook die ontwikkeling verder te ondersteunen en vindt hij dat hij daar nu voldoende middelen heeft om dat te kunnen

[1:58:10] ziet hij dagen uitdagingen waardoor dat op dit moment nog te weinig gebeurt.

[1:58:14] De minister.

[1:58:15] Ja nee ik ik vind op zichzelf dat dat zeker belangrijk is alleen de

[1:58:20] en en je ziet overigens ook veel van mijn collega's waren vorige week nog

[1:58:27] in in water in in mongolië over een specifiek onderwerp. Maar dat ging over feministische buitenlandbeleid, maar ook veel weet ik over de geopolitiek gepraat met de daar aanwezige en het is niet voor niks dat men besluit met een relatief groot gezelschap af te reizen.

[1:58:44] Ik was onderweg naar suriname kon daar niet niet bij zijn. Maar ik vind het goed dat dat gebeurt. Er is ook veel en cees mensen ook ook vanuit europa met de stallen.

[1:58:53] Het is wel zo. Dat moet je er

[1:58:55] ook bij bedenken

[1:58:57] als ik alleen al kijk naar deze commissiedebat en terecht. Zo gaat het over het ministerie ook. We vinden het allemaal belangrijk latijns amerika ontzettend belangrijk. Zeer lijkt mij.

[1:59:06] Afrika sleeping giant, niet alleen op het gebied van populatie ontwikkeling arabische wereld speelt op heel veel van dit soort onderwerpen sleutelrol azië met afstand populatie het grootste continent en met landen als als india erop

[1:59:21] moet heel hoog op de agenda staan. Nog even los van alle coördinatie er in europa moet gebeuren. Dus ik zeg willen dat dat ook de stallen en ook de relatie met centraal azië dat die belangrijk is,

[1:59:33] maar er is eigenlijk geen hoeken van de wereld weer meer waarvan ik zou durven zeggen. Laat me niet links laten liggen, want we kunnen onze tijd beter besteden.

[1:59:40] Dus het is een kwestie van maatvoering

[1:59:43] voorstellen. Dat brengt mij bij

[1:59:49] de vraag van de heer eppink die vroeg naar blinken.

[1:59:54] Mag voordat ze doorgeleerd als een blank te twijfelen, maar wil toch nog een vraag stellen.

[1:59:59] Ja, ik zou toch even na te denken over het wat wat de minister zegt maar.

[2:00:03] En.

[2:00:03] De de vraagstelling die die ik ook alvast meer ook gericht op hoe kun je nou zorgen dat al die machtsblokken die al die blokken die de minister noemt ook kunnen uitgroeien tot economische machtsblokken, zodat ook de invloed daarvan groter wordt en de invloed van china kleiner wordt in plaats van dus dat je vanuit nederland china aan te beconcurreren bent. Dat vraagt om een andere blik op de manier waarop ons buitenlands beleid voeren en dat is eigenlijk waar ik naar op zoek was hoe de minister daarnaar kijken of wij dat erkent of dat hij dat juist toch anders zien.

[2:00:36] Minister.

[2:00:38] Op zichzelf ben ik het ben ik het daarmee eens en en engagement gaat via allerlei lijnen en ik denk dat ze terecht zegt ook ook via de economische lijn en gewoon het verder verstevigen van van handelsbetrekking is gewoon helemaal waar. Nog even los van het bedrijfsleven is mijn ervaring stemmen met z'n voeten en kijkt naar waar is de waar is de opportuun die het grootst gegeven. De beperkte middelen en mensen die zij die zijn typisch hebben. Maar ik denk wel dat dat hij dat ze gelijk heeft dat we meer kunnen doen dat overigens niet global goal daar ook een belangrijke rol in kan spelen. Ik zeg er nog één ding bij. Niet om het kleiner te maken. Maar het helpt wel ook altijd om te kijken naar de getallen en dan

[2:01:16] als je dan de de optelsom maakt van alle landen in centraal azië en je vergelijkt die met enorme power house in in zuidoost azië. Dan moet je ook zo eerlijk zijn dat dat je ook niet de wereld kan verwachten van alleen maar te investeren in centraal azië. Dat dat zijn dat vind ik denk gewoon met elkaar eens.

[2:01:37] Dan gaat u verder.

[2:01:38] Voor zover die eppink die vroeg naar de uitspraak van blinken en ik zou die echt volledig willen onderschrijven dat dat net als voor de verenigde staten geldt voor nederland verreweg de meeste andere landen dat er wat wij een één chinabeleid hebben

[2:01:57] waarbij we de regering van de volksrepubliek china als enige wettige regering van china erkennen

[2:02:04] dat we om die reden ook geen diplomatieke betrekkingen onderhouden met taiwan dat we wel. Daarnaast zeer expliciet zijn naar alle partijen om zich te onthouden van unilaterale stappen die de status quo veranderen, omdat naar onze overtuiging dat grote gevolgen zal hebben voor alle betrokken partijen en ook voor de stabiliteit in de regio, zeker als het zou gaan over unilaterale stappen op gebied van geopolitiek of het militaire dat dat gaat enorme consequenties hebben

[2:02:33] in de indo-pacific en ver daar voorbij. Dus dat is ook wat ik daarop uitdragen.

[2:02:38] Ga niet die kant uit want dat is levensgevaarlijk voor voor ons voor ons allemaal. Dus d escaleren constructieve dialoog en accepteren dat ook in het

[2:02:49] in het bouwwerk van nou is hier niks. Een zekere mate van ambiguïteit zit ingebakken.

[2:02:55] Dat maakt het ook werkbaar.

[2:03:03] Je leert dat ze deze keer wel dolgelukkig gemaakt zit te glunderen

[2:03:10] dan de heb ik die vroeg ook nog maar voorzitter. Sorry. Het is laat laatste avond.

[2:03:21] Die heb ik die vroeg nog naar cyberveiligheid kun je daar dan kun je op dat terrein meer samenwerken. Ja. Economische ook vanuit economische invalshoek hebben zeer intensieve contacten met taiwan. Iedereen die zich verdiept in de collega's vast straks meer over zeggen in

[2:03:38] hightech en de belangrijke rol die er wel op dat gebied speelt

[2:03:42] die die zullen zich ook realiseren dat het heel verstandig is om te doen, maar wel in de context zoals die geopolitiek net

[2:03:49] schetste

[2:03:50] van de leden vroeg nog bent u dan bereid om een taiwan strategie op te stellen?

[2:03:56] Het zijn niet altijd heel gepeperde antwoorden die ik voor me neus gelegd krijgt. Maar hier staat dat het precies wat we niet zouden moeten doen. Ik denk dat dat ook moet voortvloeien uit het uit wat ik net zei want

[2:04:07] met met precies langs die die twee hoofdlijnen en die ambiguïteit

[2:04:14] opereren we naar mijn overtuiging als nederland maar ook als europa het meest effectief ik houd staande. Dat is een één-china-beleid. Maar het is.

[2:04:22] Ook.

[2:04:23] Zeer expliciet zijn, zeker in de binnenkamers over wat de gevolgen zijn van unilaterale actie.

[2:04:28] Voordat u verder gaat lezen. Vraag.

[2:04:31] Laat ik beginnen met de minister een compliment te maken want ik weet dat hij daarvan houdt en dat is toch is er mensen zijn maar hij is een woordkunstenaar. Dus dat geef ik hem mee. Maar kijk tegelijkertijd wat moet ik er mee als kamerlid in de zin. Ik kijk ik heb serieuze twijfels of dit kabinet een adequate gereedschapskist heeft als het gaat om is verschillende vormen van escalatie vanuit china om de status quo in taiwan te bedreigen. Op alle mogelijke manieren vragen we daarna

[2:05:07] zowel publiekelijk soms vertrouwelijk. Maar wat ik daar uit krijg. Ik kan niet zeggen over het vertrouwelijke. Maar dat geeft mij

[2:05:15] weinig vertrouwen wil ik dan wel weer eerlijk over zijn dat we adequaat reageren en dan blijft het bij mooie woorden en hebben we blijven bij een bepaalde positie. Ik zie dat andere litouwen die touw heeft een andere koers gekozen heb geprobeerd in china viel tegen het stevig uitgehaald hard aangepakt. Ze hebben vandaag weer gisteren geloof ik een nieuwe strategie gepresenteerd en in principe strategie specifiek over taiwan haar ook wel aangeven waartoe wij in welke situatie in een democratie is dat best interessant, zeker voor parlementariërs en ik snap ook wel.

[2:05:49] Wij kunnen niet anders publiek bespreken.

[2:05:51] Maar wat ik tegelijkertijd vind ook dat wat er niet publiek bespreken geef mij heel weinig houvast en dat vind ik een probleem en ik weet niet goed hoe ik dat moet adresseren. Behalve in algemene termen. En dan krijg mooie woorden terug. Maar dat is al jaren zo in mijn beleving.

[2:06:06] De minister.

[2:06:08] Voorzitter, ik ga heer van der helpen en het inderdaad het het was een belediging gevat in een compliment verpakt in de spitsvondigheid waarvoor dank.

[2:06:20] Maar ik denk dat nog steeds de route van dan hier expliciet een strategie op op loslaten er hierdoor allerlei gepeperde meningen over op papier zetten dat dat niet eens wat we zouden moeten doen wat we wel moeten kunnen articuleren. Dat is over dit debat. Dat is ook het stuk

[2:06:40] van twintig paginas van eerder ditjaar is hoe wij om willen gaan met spanningen in de pacific

[2:06:45] en en taiwan is daar vanzelf vanzelfsprekend een belangrijk onderdeel. In het eerste deel van mijn antwoord zijn. Het tweede deel van mijn antwoord zou zijn dat

[2:06:53] ik zou daar behoefte aan bestaan dan dan volgens mij niet niet al te vaak voor de kamer ook een ongemakkelijke stijlfiguur. Maar dan ook een onderwerp waar we best een keer vertrouwelijk over verder zouden kunnen praten.

[2:07:08] Nog geen doorslaand enthousiasme.

[2:07:11] Ikzelf vervolgvraag van de heer van leeuwen. Na uw antwoord is de heer sjoerdsma.

[2:07:15] Misschien. Ik weet niet of de minister daar nog specifiek op ingaat op één van de andere bewindslieden. Maar ik had even een interruptie debatje met de heer dassen die terecht aandrong op brengt. Nou beter in kaart zijn sectoren waarin wij steken positie hebben en eventueel in staat zouden zijn counter meisjes te nemen is dat iets wat wel of niet gebeurd. De minister. Daar hebben wij geen duidelijkheid over en in hoeverre wordt er voorbereid op.

[2:07:41] Hebben.

[2:07:42] Een keer in vertrouwelijkheid. Prima, maar ik vind het nu echt allemaal vaak.

[2:07:46] Veel te vaag. De minister.

[2:07:49] Voor zijn antwoord is. Ja en en van de collega's zal het zo meteen hernemen. Ik ben gewoon echt eens met de kamer dat en de heer dassen die begon ermee. Ik denk dat dat ze noemde het en volgens mij was er iets te somber over de wederzijdse afhankelijkheid werd dat daarna in het interruptiedebat hersteld en ik ben het eens met iedereen die zegt even helemaal los van deze relatie

[2:08:12] dat er altijd twee kanten aan zitten. Dus de kans van hoe afhankelijk je jezelf bent geworden. Maar het is ook de kant. Welke leverancier je zelf hebt die je potentieel kan inzetten in een relatie

[2:08:23] en overigens zijn de zijn de hele brede diplomatieke, maar ook handelsrelaties die nederland heeft met tal van landen maken ook dat

[2:08:32] dat je daardoor een

[2:08:36] breder aantal noten op je zang hebben die je ook in de diplomatie kan kan inzetten. Dus ik ben het in algemene zin heel erg mee eens ten aanzien specifiek van waarde ketens en grondstoffen misschien zo meteen nog meer van van een van de collega's.

[2:08:48] Voordat u verder gaat. Heer sjoerdsma.

[2:08:50] Ja voorzitter, ik heb het relatieve succes gezien van de interruptie van collega's van der lijn. Dus ik wilde proberen zonder compliment.

[2:08:58] Kijk.

[2:08:59] Ja.

[2:09:00] Ik voel hetzelfde ongemak als collega's van de leden in alle eerlijkheid

[2:09:04] en misschien om daar dan een element uiterlijk uit te lichten en ik heb nog een andere vraag gesteld aan de minister of hij de parallellen ziet tussen rusland en china omgaan dan ook nog een reflectie. Maar als het gaat over taiwan moet ik wel eerlijk zeggen dat ik niet een idee dat het nederlandse regering heel scherp heeft. Wat de consequenties zouden zijn voor de nederlandse economie of er niet veldhoven is of rotterdam of in brede zin

[2:09:26] mocht china omgaan overgaan tot iets wat lijkt op een blokkade of misschien zelfs nog wel erger.

[2:09:31] En als je dat niet hebt

[2:09:34] dan word je dus ook enorm verrast en de gevolgen daarvan zijn denk ik. Exponentieel erger dan de gevolgen die we vanuit oekraïne hebben gezien.

[2:09:41] Dus ik denk dat we toe moeten naar situatie waarin hiervan de kamer het vertrouwen heeft en ook het vertrouwen aan het kabinet kan geven dat dat voorbereid wordt een dergelijke situatie en natuurlijk je kan niet elke kwetsbaarheid wegneemt. Dat weten we ook allemaal in deze wereld. Maar

[2:09:54] ik vraag me af of of er nu voldoende gebeurt om ons hiervoor.

[2:09:58] De minister.

[2:10:00] Voor zover ik zou denken van wel. Nogmaals, zo meteen zonder een met een makkelijk van af willen maken dat een van de collega's. Zo meteen nog wat gaat zeggen over de economische verwevenheid. Maar ik heb net geprobeerd aan te geven,

[2:10:10] zij het wellicht wat abstract dat de gevolgen

[2:10:13] ook voor nederland ook voor dit deel van de wereld van van verdere instabiliteit, laat staan van militaire assertiviteit richting richting taiwan. Dat dat.

[2:10:23] Die enorm zullen zijn.

[2:10:25] Dat die enorme effect zullen hebben op waarden ketens enorme effect zullen hebben en veel meer dan een soort lokale invulling zullen zijn dat we kunnen we daar zijn we het onmiddellijk overigens vervolgens is de vraag wat is je handelings perspectief en en in de in in de balans tussen in balans tussen van van whisky wordt. Wat wat kun je doen. Waar moet je je op voorbereiden welke kosten zijn dat je waar volgens mij dat precies het gesprek wat die voet, maar ook graag zou willen hebben, zijn wij ook graag voor thuis. Ik ga het economische deel. Zo meteen bij de collega's. Laat maar ik wil wel echt hier gezegd hebben.

[2:10:57] Dit is wel degelijk een worden die heel vaak langskomt. Ook in de gesprekken die we als nederland hebben met bondgenoten niet voor niks. Gaat het ook bij de navo al langer over stabiliteit in de indo-pacific. Waarom? Omdat de effecten van gedonder daar ook onderdeel van de wereld zullen zullen raken.

[2:11:16] Voorzitter, mijnheer de heer sjoerdsma heeft nog een aanvulling.

[2:11:20] Ja, voorzitter, omdat ik hoor tenminste niet zeggen we hebben de gevolgen. Ik hoor hem zeggen. De gevolgen zullen groot zijn, maar ik hoor niet de minste zeggen we weten wat de gevolgen gaan zijn en als het dan gaat over het handelings perspectief zie ik twee routes

[2:11:34] het opbouwen van je niet militaire afschrikking van de niet meer afwijkingsmogelijkheden. Daar wil het kabinet niet aan motie op motie wordt daarop ontraden en vervolgens helaas verworpen omdat niet genoeg partijen mee willen stemmen behoorlijk aantal partijen overigens wel of het afbouwen van je afhankelijkheden om je kwetsbaarheid te verminderen en op dat laatste zie ik dan weer geen doelstellingen. Dus aan beide kanten aan alle drie de kanten weten wat er met je gebeurt als het fout gaat en daarop acteren, vraag ik me af of het kabinet voldoende doet.

[2:12:03] En voorzitter, ik denk dat dat toch te kort door de bocht. Ik zeg ik met met alle in in alle hoffelijkheid.

[2:12:09] Zo meteen even de de kant van de van de afhankelijkheden, waarbij ik overigens de bewoordingen van die brekelmans en andere over die misschien verstandiger vindt dan dan die van die koppeling die diersoort, maar ook niet gebruikt.

[2:12:22] Daar wordt zo meteen nog op ingaan. Maar dan toch even over het over het geopolitieke

[2:12:28] dat niet voor niks wordt er hard gesleuteld aan die aan het decor in instrument niet voor niks zijn we met een totale overal bezig op het gebied van sancties en ik heb gisteren nog ook in dialoog met de kamer betoogd dat je die niet alleen wil hebben voor het specifieke conflict wat we nu zien en die die verschrikkelijke oorlog die rusland aan het uitvechten in oekraïne. Maar dat dat een essentieel onderdeel van de gereedschapskist. Naar mijn overtuiging voor de jaren die voor ons liggen en het het gat tussen

[2:12:57] niets toe

[2:12:58] en en een gewapend conflict.

[2:13:02] Dat zal je onder andere met dit type elementen moeten opvullen. Dat zal europa moeten doen.

[2:13:08] Maar nogmaals ook als daar

[2:13:11] die van der lee was net

[2:13:13] minder dan half enthousiast zouden je sjoerdsma je wel nog een keer in een ander verband over willen doorpraten. Dan is de capaciteit kabinet uiteraard heel graag.

[2:13:21] Ik heb er heel graag toe bereid.

[2:13:26] Volgens mij heb ik daarmee ook de vraag over voorbereiden op allerlei meer extreme scenario's heb ik daarmee antwoord

[2:13:37] en

[2:13:38] ten aanzien van van meneer scenario's over militaire interventie. Daar daar kan ik hier echt niet meer over zeggen.

[2:13:46] Dan vroeg die sjoerdsma nog kunnen we daar nog meer leren van de inval en zijn er zijn er parallellen die zijn er natuurlijk, maar er zijn ook grote verschillen.

[2:13:56] En verder zou ik echter willen verwijzen naar de daar wat ik net zei over sancties en over anti-corruptie en andere element en andere instrumenten. Ik ben het met iedereen eens. Die zegt ja, maar er zijn nog aan het begin van het traject en niet ergens halverwege overigens is het wel zo dat ook gegeven. De ervaringen van litouwen van de tsjechische van de van van tsjechië noorwegen buiten de europese unie. Dat dat wel laat zien dat iedereen in europa behoefte heeft aan een paraplu die zorgt dat je zeventien nummers genereert

[2:14:26] voorstellen dat ten aanzien van taiwan. Ik heb nog een paar dingen in de categorie overig liggen.

[2:14:34] Brekelmans, interruptie,

[2:14:36] Ik ben een vraag van over strategische afhankelijkheden en de taskforce is dat nu volledig beantwoord. Of gaat zo meteen minister van bijhouden is.

[2:14:43] Verder is geen economische zaken.

[2:14:48] Meteen beantwoorden. Als het niet gebeurt, dan komen we op terug in tweede termijn. Maar dat is in de in de taakverdeling zou dat moeten lukken. Ik zie geen grote onrust, maar volgens mij heb ik niet. Ik heb niet over beloofd

[2:15:01] voorstel zijn we bij overig even de die hoogleraar moderne modern china. Ik was verrast. Dit assen heeft vanochtend zijn persoonlijke interesse

[2:15:12] in de positie van secretaris generaal van de navo kenbaar gemaakt kabinet heeft tijdens de lunch direct op de shortlist gezet. Maar waar waar ons alleen niet van bewust dat u dat willen combineren met een hoogleraarschap. Dus ik ga dat dan ga ik nog een keer hernemen voorstellen dat dat eerste in de categorie overig.

[2:15:32] Volgens mij kennis. Daar vroeg en china. Daar vroeg de heer das ook nog naar wat waar we op inzetten, is het intensiveren van de aanpak en meer middelen voor beleids relevant onderzoek op moderne china

[2:15:48] over ook in in nauwe samenwerking met internationale kennisinstituten en verder is het wel echt aan aan universiteiten om daar om daar invulling aan te geven. Dus

[2:15:58] ik

[2:16:01] ik hoop niet dat ik een visioen doorgeprikt waar.

[2:16:04] Ja, er is wel.

[2:16:07] Het enthousiasme kant van het kabinet. Voor deze leerstoel kan.

[2:16:10] Willen wacht even de heer uw interruptie.

[2:16:16] Ik snap gezien de situatie van het kabinet dat dat het weinig risicovol kan zijn om mij op de shortlist zetten op dit moment naar toch even een vraag over het omgaan met een heropleving van china.

[2:16:28] Mijn vraag was eigenlijk van waarom nederland daar niet bij betrokken.

[2:16:31] Was.

[2:16:32] Daar heb ik volgens mij geen antwoord op gekregen en ook het antwoord op de eventueel cofinanciering van een een leerstoel inderdaad om de kennis te vergroten van china.

[2:16:48] Het argument van daar gaat het kabinet niet over de volgens mij zijn er vaker leest hoe geweest waar het kabinet wel degelijk cofinanciering heeft toegepast. Het tweede argument van kate daar enthousiasme binnen. Maar dan zou ik toch graag iets meer context willen krijgen van vindt de minister dan op dit moment dat er voldoende kennis aanwezig is dat dat goed is ontwikkeld en dat wij inderdaad china echt doorgronden zoals we dat complex land met elkaar zouden moeten doorgronden. Want als dat het antwoord is dan ben ik het volledig oneens met de minister. Maar als hij daartoe een andere kijk op heeft. Dan hoor ik dat graag nog.

[2:17:19] De minister.

[2:17:20] Voor zover die zit naast een zelfbenoemde mandarijn en ik denk dat dat er is geen is geen grap heeft er een boek over geschreven europese mandarijnen. Maar dat ik denk dat hij het onmiddellijk met mij eens zijn over de heer dassen dat

[2:17:38] er zit zoveel complexiteit in het land. Er is zoveel zo totaal anders dan bij ons stad. Zelfs als je je vrouw je hele leven erin verdiept had er nog een heleboel is wat je ontgaat. Dus ik was net bewust wat wat machiel beantwoord ik nog één ding aan toevoegen. Want ik ben namelijk wel met de heer dassen eens.

[2:17:55] Het begint met heel goed te begrijpen hoe de hoe de hoe de raden daar lopen om ook beleid op de op te kunnen maken.

[2:18:05] Laat ik dan het laat ik het idee dan niet definitieve observeren en gewoon ook nog eens met elkaar hernemen.

[2:18:12] Het gaat over het breder over de overheid en alle informatie die wij tot onze beschikking hebben of er dan nog of er nog kennis velden zijn die we niet beslaan.

[2:18:19] Als dat zo is dan wil ik er best nog een keer over nadenken. Alleen ik vind het ook wat makkelijk gegeven. Alle informatie die we verzamelen ook met internationale

[2:18:28] instellingen en alle research die er op op bij universiteit al gebeurd die er al gebeurd op op ministerie is om te zeggen joh weet je wat is makkelijk weggegeven doen we nog een eerst toe dat dat

[2:18:41] misschien nog op als met iets van een serieuze ondertoon.

[2:18:45] Toch heeft een vervolgvraag.

[2:18:47] Alweer.

[2:18:48] Ik heb nog steeds geen antwoord gehad op mijn eerste vraag over dat europese project

[2:18:56] omgaan met heropleving van china killing with research in china aan nederland daar niet bij aangesloten is en dan een goede tweede van. En volgens mij mist die die kennis dus wel degelijk zie je juist ook dat de universiteiten daardoor samenwerking met bijvoorbeeld confucius instituten en volgens mij is dat juist hetgeen wat we niet.

[2:19:13] Willen de minister.

[2:19:16] Voorzitter, ook ook gisteren weer naar van ocw luisterend ben ik daar een slag optimistischer. Maar nogmaals, ik wil daar niet. Ik wil daar niet in in kruidenier. Want ik ben met heer das echt eens dat fundamentele kennis fundamenteel begrijpen hoe lang het land functioneert, helpt ook in de in de diplomatie en breder in relaties. Laat ik naar het volgende doen. Ik ga het nog een keer met hem hernemen

[2:19:40] en ik ik wil ook niet definitief dat dat idee als je moet alleen wel toegevoegde waarde hebben en ik ken ze ook als iemand die ook dat dan wel weer een reële vraag vindt

[2:19:49] snap dan op die manier doen op de eerste dat dit niet onmiddellijk een bel rinkelen die zie ga ik even nazoeken. Kom ik op terug.

[2:19:59] Ik was in de categorie overig. Klopt. Voorzitter,

[2:20:03] de heer futselaar. Die had het nog over het reisadvies. Wat ons betreft op dit moment geen aanleiding om het reisadvies voor kon aan te passen.

[2:20:12] De situatie verschilt met die op het vaste land en

[2:20:17] duidelijke neerwaartse trend

[2:20:21] ten aanzien van de vrijheden, maar ook reden om nu het reisadvies. Een aantal passier vinden wij de heer kuzu die vroeg nog naar die heeft de zaal verlaten. Ik zie dat het sgp overigens wel een

[2:20:30] wisselspeler in het veld heeft gebracht.

[2:20:34] Vers.

[2:20:36] Ik zal nog beter mijn best doen.

[2:20:37] De heer kuzu, die vroeg naar de groei,

[2:20:44] Daar zou ik.

[2:20:46] Nog een keer willen zeggen dat dat de de mensonterende situatie waar hij naar verwees dat dat ook de inspiratie voor het kabinet is geweest om dit

[2:20:55] in de bilaterale relatie in in de mensenrechtenraad, maar ook breder in de europese unie onder de aandacht te blijven brengen,

[2:21:04] hoe lastig dat traject met grote regelmaat ook gaat.

[2:21:08] Dan vroeg de heer bisschop ook nog naar de speciale gezant religie.

[2:21:14] Ik ben het met hem eens dat repressie van godsdienstvrijheid sowieso maar zeker ook als het gaat over christenen in china zeer zorgelijk is

[2:21:21] dat kaart. Het kabinet overigens ook aan ook. Dat doen we weer bilateraal en multilateraal

[2:21:27] en ook bijvoorbeeld via even statements in de vn-mensenrechtenraad vragen we dus ook voor christelijke mensenrechten

[2:21:34] verdedigers expliciete aandacht

[2:21:38] en

[2:21:41] dan vroeg de heer bisschop ook nog naar de internationale rechtsorde en wees specifiek naar twintig, negenenveertig

[2:21:47] wat partner waar de inzet op

[2:21:49] gericht moet zijn met elkaar in gesprek. Wat we veel vaker hebben, is het versterken van de instituties die internationaal enorm onder druk staan. De vn zelf,

[2:21:57] maar het geldt ook voor instituten als de wereldbank het imf eigenlijk de hele

[2:22:02] naoorlogse architectuur en ook alle waarden die erbij horen. Die worden actief ter discussie gesteld. De vermogen van de grootmacht op het wereldtoneel en en onze opdracht is een toespraak op de boer. Dat

[2:22:16] dat uiteindelijk die die systemen zijn imperfect is ook bijna van instituten een heleboel aan te merken. Maar er is geen alternatief. Dus we hebben ze te verbeteren en te versterken.

[2:22:27] Voorstellen dat brengt mij

[2:22:30] bij daarmee volgens mij ook de vraag van de heer boswijk in in over twintig, negenenveertig beantwoord, waarbij de afhankelijkheden en de medicijnen kansen door de collega's wordt gedaan, brengt mij dacht ik bij het einde van mijn eerste.

[2:22:44] Termijn week nog twee collega's die ook vraag beantwoorden. Dan gaan we nu over naar de minister van economische zaken.

[2:22:51] Gaat uw gang?

[2:22:53] Dank u. Voorzitter, de gesprekken gaan over de zorgen die wij hebben, maar ook over de misschien nog te weinig over de kansen die er zijn met china. Dus het is als je kijkt naar het economisch belang

[2:23:04] als tweede economie van de wereld is china echt een onmisbare partner voor ons bedrijfsleven.

[2:23:10] China is nog steeds heel innovatieve daar. Sterker nog, eens erg innovatieve en ook essentieel voor onze energietransitie en ik blijf dat herhalen in debatten. Want wij kunnen wel heel snel willen die koppelen maar voor een heel groot deel van onze energietransitie voor onze ambities. Om te verduurzamen zijn we afhankelijk van china. Ik zeg wel eens met iedere stap die we groene worden, worden we ook rode want we kobalt, lithium koper aluminium staal kennis als het gaat over elektrolyse zonnepanelen warmtepompen, noem maar op china is daar zeer dominant in en wij zijn in belangrijke mate nog wel afhankelijk daarvan

[2:23:48] hebben niet zomaar gekeerd,

[2:23:51] maar we zien wel steeds beter

[2:23:54] beter denk ik dat dat het goede woord is. De risico's die er zijn waar ervaren dat ook steeds meer zoals ook een gewisseld in dit debat.

[2:24:01] We moeten daarbij wel goed in de gaten houden dat china geen rusland is en dat het gaat over die koppeling. Zoals u al niet over die koppeling. Maar over die wiske en de vraag is wat is die wiske

[2:24:12] om nog een ander voorbeeld daarbij te noemen is. Stel dat we zouden die koppelen, wat overigens niet in dit debat is gewisseld. En maar stel dat we zouden die koppelen en we zouden bijvoorbeeld kijken naar de halfgeleider industrie en we zouden er los van willen komen, dan heeft de boston consulting group ook berekend dat het westen, dat een investeringen zou kosten van duizend miljard per jaar dollar en duizend miljard als investeringen vijfenveertig miljard dollar per jaar.

[2:24:35] Dus het gaat over de balans. En wat doen we dan te doen. Een heleboel. U vind het wel meevallen. Volgens mij net zijn grote bedragen die daarin omgaan.

[2:24:46] Wij doen naar vraag vermindering. We doen aan circulariteit opvoeren, we werken aan diversificatie, we willen de eigen productie versterken. Wij willen innovatieve zijn. We willen vooral het technologisch leiderschap opvoeren omdat we daarmee menen dat we een antwoord kunnen geven. Dus het is promoot protect, partnership en dat doen we ontzettend veel als het zijn we echt wel een heel eind bezig, bijvoorbeeld met de investerings toetsen die we invoeren als het gaat over de de gaswet, de elektriciteitswet de telecommunicatiewet recent ook vivo. We zijn op het gebied van kennis, veiligheid bezig en er zijn ook andere voorbeelden zijn bijvoorbeeld het wetsvoorstel tot uitbreiding van strafbaarstelling van spionage op het gebied van digitalisering doen we daar zou het nodige. Dus kijken bijvoorbeeld naar

[2:25:37] de telecommunicatiewet die een zorg en de meld plicht heeft om de veiligheid en de integriteit van de telecomnetwerken en diensten te borgen en die hebben ook recent aangescherpt door mobiele netwerk operators te verplichten om in kritieke onderdelen van hun netwerk alleen gebruik te maken van vertrouwde leveranciers.

[2:25:55] Ook is er sinds oktober twintig, twintig uur bekend. De wet ongewenste zeggenschap telecom. Zo zijn er nog een heleboel meer acties die we nemen om onze kritische kritieke processen, kritieke processen en onze vitale processen te beschermen.

[2:26:12] Voorzitter, dat in het algemene zin gezegd hebbend dat we daar de balans in zoeken. Zal ik naar de vragen gaan.

[2:26:20] Voordat u doorgaat sjoerdsma heeft.

[2:26:31] Ja. Voorzitter, de minister begon met. We moeten ook goed. De kansen zien die china biedt en mijn vraag zou zijn, zou zij nederlandse bedrijven aanraden te investeren in china.

[2:26:40] Dit moment. De minister,

[2:26:43] Voorzitter, dit zijn de hele lastige zwartwit vragen die veel genuanceerder antwoord vragen. Op dit moment zijn er volgens mij zo'n zevenhonderd bedrijven gevestigd in china. Dus dat is daadwerkelijk al al gaande is niet een keuze. Ik denk dat wij steeds meer terughoudend worden en genuanceerd kijken wat mogelijk is en wat niet mogelijk is.

[2:27:03] Sjoerdsma.

[2:27:04] Waarom ik het vraag is en ik denk dat het wel redelijk zwart-wit is toch ook keek bonus kan stations die vertrekt naar beijing en neemt tijdens de ceo's van hele grote duitse multinationals mee, met als oogmerk om daar toch flink te investeren.

[2:27:17] Zij nemen ken ik het risico verliefd dat als er iets fout gaat of dat er iets gebeurt met taiwan dat dan die investeringen daar verdwenen zijn

[2:27:23] en mijn vraag de achterliggende gedachte bij mijn vraag is hoe groot schat het kabinet de kans in dat het fout gaat en de relatie met china dat het dus dat heftige conflict komt en dat je dus ook je investering kwijt en daar volgens wallis aan het advies van het bedrijfsleven aan het kabinet van het kabinet aan bedrijfsleven de.

[2:27:39] De.

[2:27:40] Schuiven. Ik schrijf een dorp dat het ook handig betreft. En dan gaat ie naar mijn collega's. Maar in algemene zin zien die bedrijf natuurlijk ook die risico's. Maar ik zal deze vraag specifiek door lijden aan minister voor handel.

[2:27:51] Uitstekend,

[2:27:54] Verder. Een vraag van de heer boswijk was op het gebied van chinees elektrische auto's meer export dan import. Gaan we ons nog afhankelijker maken. Was uw vraag.

[2:28:04] Nee maar moeten wel realistisch zijn, want de elektrische auto natuurlijk heel belangrijk voor het welslagen van onze energietransitie zijn innovatieve auto's uit china. Die help ons ook om die stap te maken, maar tegelijkertijd moeten we eigenlijk zelf ook over voldoende industrie beschikken en de technologische capaciteit.

[2:28:21] Dat is ook het doel van net zero industrie dat we daar zwaarder moeten gaan investeren, zodat we zorgen dat we dat tegenwicht ook zelf bieden, maar we lopen een beetje achter.

[2:28:31] U heeft een interruptie van de heer bos.

[2:28:34] Voorzitter, ik maak me gewoon heel veel zorgen over de elektrische auto's. Natuurlijk hebben ze nodig. Ik ben een groot voorstander van de energietransitie. Maar als je ziet dat ik meen de top vijf chinese bedrijven die vrij agressieve campagnes zijn begonnen. Dat hij dat zijn allemaal stadsbedrijven. Dus dat maakt het natuurlijk sowieso ingewikkeld voor de tess laatste volkswagens toyotas van deze wereld om daar uberhaupt met concurreren ik denken als we die ervaring hebben op heel veel andere terreinen en we zien dat we daar op z'n minst ongemakkelijk bij voelen, moeten we daar niet daarop gaan acteren. Om ervoor te zorgen dat dat het speelveld enigszins gelijk wordt.

[2:29:14] De minister.

[2:29:19] Voorzitter, ik ben dat eens. Daar moeten wij op acteren. Je ziet ook in europees verband dat we. Ik zou hebben, bijvoorbeeld voor batterijtechnologie te investeren, ook met het groei fonds op technologieën die hiermee verband houden en de auto in industrie in europa ziet er ook een kansen. Dus antwoord is. Ja.

[2:29:36] Gaat verder.

[2:29:41] Ja. Voorzitter de ezel stoot zich niet twee keer aan dezelfde steen was een vraag van de heer sjoerdsma een mooie opmerking over de of we niet dezelfde fouten maken ten aanzien van rusland. Als je met we met rusland hebben meegemaakt

[2:29:57] en over de parallellen zien met china en we zien wel grote verschillen. Het chinese bruto nationaal product is vele malen groter dan dan het russische. Dat weet de heer sjoerd, maar ook voorzitter en maar er zit ook een verschil in soort producten waar waar de europese unie met rusland en china handelt en het rusland ging het voornamelijk om grondstoffen en fossiele brandstoffen en zie daar gaat het naast simpele producten die wel een beetje lachwekkend werden genoemd met plastics. Maar het gaat ook om halffabrikaten voor de hightechindustrie. Het gaat over high-tech eindproduct. Het gaat over medicijnen. Het gaat over zeldzame grondstoffen die ik net noemde. Kortom, china zit in onze hele economie verweven. Dus het is niet zo makkelijk om daar te ontkoppelen. Zoals ik in het begin aangaf. Het gaat over die wiske. Dus we zullen dat op een gebalanceerde manier moeten doen en de oplossing is iets minder toch maar even iets minder zwartwit dan met rusland. Omdat we ook daar de balans willen behouden.

[2:30:53] Voorzitter, de heer sjoerdsma, die vroeg ook

[2:30:57] wat de doelstellingen zijn ten aanzien van afbouw van afhankelijkheden, zoveel procent binnen zoveel jaar. Welke doelstellingen moeten we zetten? Welke moeten we met elkaar afspreken?

[2:31:07] Nogmaals het het vaststellen het mitigeren van risico volle strategische afhankelijkheden is echt een heel complex proces. Dat komt door de veranderlijke aard van de afhankelijkheden de gebrekkige data. We moeten daar ook echt nog heel veel data verzamelen. Laten we dat ook wel met elkaar vaststellen.

[2:31:26] Is het op dit moment nog niet mogelijk om dat te

[2:31:30] als ik dat vergelijk naar de afhankelijkheden met gas en olie. En als ik bijvoorbeeld kijken hoe het met de bescherming herstelplan, gas en olie hebben gewerkt, hebben gegeven moment ook al die ketens geanalyseerd en voordat je toch echt tot achter de komma ziet waar de afhankelijkheden zitten dan ben je nog wel even bezig en dat waren overzichtelijke de ketens waar we het hierover hebben.

[2:31:47] Dat houdt niet in dat we het niet moeten doen. We moeten het wel degelijk doen maar dan moeten we wel realistisch zijn en bieden hun eigen ministerie heb ik al zeven deelsectoren ge signaleert geïdentificeerd waarmee ik aan de slag wil om te zorgen dat we daar meer grip op krijgen. We hebben het over zonnepanelen windenergie waterstof batterij, techniek, tips warmtepompen en kabels voor net infrastructuur. Dus daarmee willen we in ieder geval aan de slag en ik wil u dan ook daarover informeren.

[2:32:15] Dankuwel.

[2:32:16] Dat te doen. Eind van ditjaar een update te geven.

[2:32:20] De heer sjoerdsma heeft een interruptie.

[2:32:22] Voorzitter van deze argumentatie lijn snap ik echt niet

[2:32:25] in nederland gaat europa gaat had namelijk wel tekenen voor specifieke afbouw percentages

[2:32:30] heel duidelijk en ook in tijd gedefinieerd. Dus waarom is het zo dat het kabinet nu wel de afhankelijkheden in kaart heeft gebracht, maar weigert om doelstellingen te verbinden aan wanneer je bepaalde afhankelijkheid even kwijt wil en hoe je dat dan doet.

[2:32:45] Ik snap heel goed dat het complex is en ik snap ook dat je in de toekomst weer nieuwe afhankelijkheid. Ik kan kan ontdekken in

[2:32:51] wat mij betreft gaat het rustig naast elkaar. Maar waarom je nu voor de afwezigheden die je nu hebt geinvesteerd niet wil definiëren wanneer je daarvan af wil en hoe je dat gaat doen. Dat vind ikzelf heel vreemd,

[2:33:00] De minister.

[2:33:02] Voorzitter, het zijn echt doelstellingen van andere orde. Als je kijkt naar europees niveau gaat het over raffinage doelstellingen wat we op het gebied van mijn wel willen doen. Dat zit op een hoger abstractieniveau. We hebben het hier echt. Tenminste heb ik de vraag geinterpreteerd hebben het over. Echt aan voor ketens supply chain hebben het over bepaalde grondstoffen en dat zit op een veel gedetailleerder niveau dus op dat hoge hogere niveau. Dat doet europa. Dat klopt, maar dat is niet te vergelijken met zoals ik de vraag geïnterpreteerd en beantwoorden.

[2:33:28] Gaat u verder?

[2:33:30] Voorzitter, de vraag van de heer brekelmans over de taskforce. Wat doen we nou. Hoe werkt dat. Nou. Wij hebben inderdaad een taskforce in die functioneert. Dat is een een taskforce die samengestelde. Het woord prachtige uit verschillende departementen en daar worden acties in benoemd en vervolgens wordt er ook hangt er een nationale veiligheidsraad boven waar de minister in vertegenwoordigd zijn hadden gisteren was er ook nog een bijeenkomst over en dat zijn hele inhoudelijke besprekingen waarin we ingaan op een speciale problematiek en daar komen dan komt de voortgang van de acties naar voren en koppelen we ook weer teruggezet we ze weer uit.

[2:34:09] Daar komt kwam bijvoorbeeld gisteren kwamen ook die strategische afhankelijkheden uitgebreid aan de orde. En bijvoorbeeld wat we dan ook doen is. We hebben het gehad over de afhankelijkheid van medicijnen van de grondstoffen medicijnen dan pak de minister van vws dat op om dat nader uit te werken. Dat is iets wat in die taskforce verder wordt opgepakt. Dus hebben wij maken daar zichtbaar. Een heel nieuw integraal aanpak van om te kijken naar al die afhankelijkheden.

[2:34:35] Interruptie van de heer bos.

[2:34:38] Ja. Dank, voorzitter. Ja ik weet niet helemaal of een hoofdstuk afhankelijkheden is afgerond. Maar ik was nog wel benieuwd. Ik heb in mijn inbreng en nog een paar collega's hebben niet alleen over afhankelijk van van china, maar ook andersom. Hoe china afhankelijk van ons is dat ook in kaart. En hoe kunnen we dat dat inzetten.

[2:34:56] De minister.

[2:34:57] Voorzitter, wat wij aan de andere kant doen. Dat is echter promoot kant van het beleid en we hebben het veel over de protect kan. Wij hebben het ook over de promotie kant gaat over het versterken van ons eigen technologisch leiderschap, omdat we zien dat we met bedrijven zoals asml dat we een cruciale plek hebben in de in de in de keten waarmee we relevant zijn op het wereldtoneel. En inderdaad ook invloed kunnen hebben, bijvoorbeeld over de waarde die net aan de orde kwamen

[2:35:21] het gesprek kunnen voeren en en ook invloed kunnen uitoefenen

[2:35:25] en onze positie stevig houden. Wat wij aan het doen zijn is bijvoorbeeld de nationale technologie strategie maken waarin we van de veertig sleuteltechnologie die we hebben dat we terug willen naar vijf a tien en dat zal een van de aspecten waar we dan rekening mee houden is ook de de plek op de op de wereldbol. Hoe wij ons verhouden tot andere werelddelen. Dat zal relevant zijn voor de keuzes die we maken omdat wij dat technologisch leiderschap willen. Dat doen wij in nederland. Je ziet dat ook overigens in andere gebieden gebeuren. Amerika doet het ook in europa wil ik dat aanzwengelen, met name via de nza reden net zero in de strekt. Om te zorgen dat we op dat soort plekken ook gaan kijken naar waar onze kracht zit in die keten.

[2:36:07] Aanvullend,

[2:36:09] Ik zou het niet veel breder kunnen want ik bedoel het nu gaat heel erg over technologie. Ik denk dat het belangrijk is, maar we hebben een collega's. De leden zeiden het al heel veel op voedsel, bijvoorbeeld het melkpoeder. Maar dat gaat nu nog veel breder. Als je kijkt naar plantaardige eiwitten waar we heel goed in zijn. Het gaat over watermanagement schoon water, drinkwater zou het niet veel beter, zodat

[2:36:32] nog veel breder aanpakken eigenlijk want ik denk dat er op heel veel terreinen waar china veel belang bij het voeren van zijn eigen wereldbevolking dat we daar echt op een aantal cruciale dossiers zitten. Dus zou dat kunnen we dat niet veel breder aanvliegen en nog veel maar

[2:36:47] proactiever ook.

[2:36:48] Ik begrijp die vraag. Voorzitter, en we hebben ook daarnaast hebben het onderdeel van de geheel economische motor monitor hebben we de handel data onderzocht voor de productgroepen. Voor welke productgroepen derde landen van afhankelijk zijn van nederland en ook op europees niveau heeft een dergelijke analyse plaatsgevonden en daaruit blijkt dat derde landen weinig strategisch afhankelijk zijn van de import van nederlandse goederen. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat de methodiek en de data significante beperkingen kent. Dan moet ik

[2:37:22] u ten goede houden wat dat precies de beperkingen zijn, maar blijkbaar zijn er kanttekeningen te plaatsen bij de waarde van deze dat je er de overall naar zou kijken te makkelijk naar te kijken. We financieren als nederland een onderzoek bij de oeso naar de wederzijdse impact van de handelsbeperkingen tussen landen groep en ik denk dat dat tegemoet komt aan de vragen en verwachten dat dat onderzoek eind tweeduizend, drieëntwintig is afgerond.

[2:37:46] De heer brekelmans heeft ook een interruptie.

[2:37:49] Ik denk dat bij de kamer een beetje het ongemak is van er wordt onderzoek gedaan naar die afhankelijkheden en dat is op zichzelf heel goed en er vindt overleg over plaats.

[2:38:00] Alleen wat we natuurlijk graag zouden willen zien. Na enige tijd is dat daar dan ook concrete vervolgacties aan worden verbonden. Even een andere met europa maken op een gegeven moment is gezegd de chipsector. We hebben een x percentages van de productie willen we in europa hebben

[2:38:14] en dan kun je nog is dat genoeg of niet. Maar goed daar volgt op een gegeven moment volgt er een actie en een doelstelling uit

[2:38:21] en ik zou ook graag zien dat op een gegeven moment die taskforce en natuurlijk is dat op nationaal niveau europees niveau. Maar op een gegeven moment zegt van nou we hebben x-aantal kwetsbaarheden gesignaleerd kunnen ze niet allemaal oplossen, maar we stellen prioriteit aan deze waar en daar gaan we ook de komende jaren dit voordoen,

[2:38:39] zodat we denk ik nog meer het gevoel krijgen van die taskforce is niet alleen een aantal onderzoeken, maar is ook actie aan het ondernemen of er nauwelijks zou is of andere manier. Wanneer denkt het kabinet op dat punt te komen dat eigenlijk meer zo'n actieplan zeg maar dat dat gecommuniceerd kan worden en dat we daar staan.

[2:38:57] De minister.

[2:39:00] Voorzitter, wij hebben dat in ieder geval voor de grondstoffen heb ik daar al een toezegging aan de kamer gedaan dat ik dat voor het eind van ditjaar dat ik een aanpak wil presenteren aan de kamer. Er lopen heel veel onderzoeken en die wil ik bij elkaar brengen om daar een eerste slag in te maken om te zorgen dat we gerichter want dat onderschrijf ik volledig dat we gerichter gaan kijken waar moeten versterken, want we kunnen niet alles. We zullen echt goed moeten blijven nadenken en dat dat verwachting tussen het eind van ditjaar te kunnen doen op de belangrijke grondstoffen.

[2:39:29] Voldoende? Gaat u door.

[2:39:31] Dat is fijn. Dan gaan we naar van de heer van der lee. Die had een vraag over de komt met een act hoe serieus dat is en wat stand van zaken is. De heer van der lee weet dat in belgië noem peper heeft opgesteld over komt met een

[2:39:45] en dat nederland dat heeft ondersteund,

[2:39:48] samen overigens met veel andere europese lidstaten.

[2:39:52] Nu moeten europese commissie wil doen. Design az en de minister van vws blijft daar aandacht voor vragen en wij werken samen met belgië om het voorstel zoals we dat beschreven beschreven hebben peper een stap verder te brengen. Dus we zitten in die fase op dit moment.

[2:40:08] Voorzitter, dan ga ik naar vraag van de heer dassen. Hoe is omgegaan met de verschillende dimensies binnen de strategische autonomie,

[2:40:15] toeleveringsketens, bescherming, waarde enzovoorts.

[2:40:22] Het beleid van het kabinet berust eigenlijk op de het begrip economische weerbaarheid van de europese unie en dat doen we langs drie lijnen eigenlijk te zetten, wil het eigen huis op orde hebben er door innovatieve concurrerende markt met een sterke ook sterk technologisch leiderschap. Het aanpakken van risicovolle afhankelijkheden en het vergroten van de geopolitieke slagkracht van de europese unie.

[2:40:46] Wij menen dat we door op drie die drie lijnen in te zetten dat we de eigen keuzes kunnen blijven maken. Zijn belangrijke argumentatie over hoe handel willen drijven met de normen en waarden waar wij voor staan en bij kritieke grondstoffen verweven bijvoorbeeld ook de de duurzaamheids vereisten daar in.

[2:41:03] Dat is kabinetsbrede aanpak die in alle departementen wordt uitgewerkt voor hun opgave

[2:41:11] en dan kom ik bij een vraag van de heer bos bisschop voorzitter over de maritieme sector, over de de prijsdumping.

[2:41:19] Wat wij in ieder geval zien is dat er inderdaad schepen varen die op een goedkope manier zeg ik het netjes zijn geproduceerd

[2:41:29] of er daadwerkelijk prijsdumping sprake is, is nog laat ik even in het midden. Maar wat wij in ieder geval zien. Dat nemen we dat we nemen het serieus. We hebben er zorgen over. We zijn op een aantal manieren daarmee bezig zijn met europese landen aan het kijken hoe we kunnen omgaan met dit soort ongewenste we ervaren als een bepaalde vorm van concurrentie ongewenste concurrentie, maar we zijn ook aan het kijken hoe we meer proactief de de maritieme maakindustrie kunnen versterken en ik heb een gezant aangesteld samen overigens met

[2:42:00] de staatssecretaris voor defensie en de minister van ocw marja van bijsterveldt die samen met de sector een actieagenda maakt om de maritieme maakindustrie weer in de volgende fase te brengen en ik verwacht dat dat in de loop van het tweede helft van dit jaar wordt opgeleverd en daarin verwacht ik ook. Dat wordt ingegaan op de concurrentiepositie van de maritieme sector.

[2:42:22] En dan ben ik door mijn vragen heen. Voorzitter,

[2:42:25] Ik heb zie één twee interrupties nog de heer bos. Uw laatste interruptie en daarna de heer eppink.

[2:42:33] Ik had een vraag gesteld over zie ben ik weet alleen al.

[2:42:40] Die veeg ik weg. Dan gaan we naar de heer eppink.

[2:42:45] Ja voorzitter, ik had de minister van economische zaken gevraagd om een heldere definitie te geven van miljoen half geleid dus met name om duidelijk te maken en rechtszekerheid te geven aan producenten. Dat alles geleiden, zoals daar een export restricties voor. Zo zei dat het niet geldt voor alle halfgeleiders maar specifieke categorieën en of zij die onderscheid dat onderscheid in beeld kan brengen. Wat betreft de wetgeving.

[2:43:13] Wij is duidelijk geworden dat ook de minister voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking daarop gaat antwoorden. Dus dat antwoord krijgt u nog ook dit

[2:43:23] pak het geen overbodige vraag stellen. Maar hij kon nog dan gaan we naar de minister voor buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking uw antwoorden graag.

[2:43:31] Dankuwel. Voorzitter,

[2:43:35] mijn collega's zijn al heel uitgebreid ingegaan op de kansen die handel met china biedt, maar ook de risico's en we hebben natuurlijk als nederland lang geprofiteerd van een open economie, open handelssysteem en is cruciaal geweest en nog steeds voor onze welvaart, maar we zien ook dat in de huidige geopolitiek

[2:43:57] die dwingt ons om waakzaam te zijn in ons handelen en we zien ook dat wederkerigheid niet altijd de standaard is

[2:44:04] en dat terwijl de economie stuk meer verweven zijn dan ooit tevoren.

[2:44:10] China is eigen dat heeft mijn collega minister adriaansens ook al gezegd is voor veel bedrijven nog steeds een interessante markt en ook zeker voor toekomstige innovatie en verdien vermogen nog heel belangrijk. Denk bijvoorbeeld aan samenwerken om het terrein van klimaat, gezondheidszorg en duurzaamheid.

[2:44:27] Maar zoals gezegd, waakzaamheid is geboden. Door de snelle ontwikkeling van technologie zijn wij ook genoodzaakt om zelf stappen te zetten ten behoeve van onze nationale veiligheid en de veiligheid van onze bondgenoten te kunnen borgen.

[2:44:41] Ook de gesprekken die wij met internationale partners hebben. Daar blijkt dat ook uit

[2:44:48] en om deze reden heeft het kabinet is ook afgelopen vrijdag aanvullende export controle maatregelen genomen voor geavanceerde halfgeleiders apparatuur.

[2:44:56] Hiermee voorkomen we ongewenste eindgebruik van nederlandse technologie en zijn we ook beter om in staat om onze nationale veiligheid te borgen,

[2:45:07] het zorgvuldig omgaan met strategisch, hoogwaardige goederen en technologie kan nederland niet alleen en het is een nationale competentie export controle, maar we streven ernaar om zoveel mogelijk dat op europees niveau in te bedden en herhalen naast onze europese partners ook de banden met gelijkgezinde landen aan

[2:45:29] en we verwelkomen dan ook de europese economische veiligheidsstrategie waar je een ambitieus wordt ingezet op meer samenwerking op het terrein van economische veiligheid.

[2:45:40] Dat gezegd hebbende, sluit ik me ook aan bij wat meneer de minister adriaansens net heeft gezegd, wederzijds afhankelijke afhankelijkheden zijn inherent aan internationale handel, maar het is ook heel belangrijk dat we steeds het onderscheid blijven maken met wat zijn strategische

[2:45:57] afhankelijkheden die je gewoon zoveel mogelijk wilt voorkomen. En wat zijn afhankelijkheden die op zich helemaal geen kwaad kunnen als je voor zestig procent, vijftig procent afhankelijk bent voor een bepaald product uit een bepaald land is dat niet per se meteen iets wat je direct helemaal moeten afbouwen. Dus ik vind het ook wel belangrijk dat we dat steeds blijven benoemen en waar het bijvoorbeeld gaat om kritieke grondstoffen. Daar is mijn collega's ook op ingegaan. Daar zit heel belangrijk dat we dat echt zo snel mogelijk gaan afbouwen en daar zijn we nu veel te afhankelijk van china voor de binding en voor raffinage bijvoorbeeld de winning in afrika wordt geraffineerd in china en komt dan uiteindelijk

[2:46:38] bij ons terecht. Daarom zetten we ook onder andere in op de diversificatie van handelsstromen en dat doen we door een actief handelsbeleid het sluiten van strategische partnerschappen en onder meer op het gebied van grondstoffen. Dat doen we op europees niveau en we kijken ook op nationaal niveau of we daar nog extra partnerschappen aan zouden moeten toevoegen.

[2:47:02] Voordat u verder gaat, een interruptie van de heer futselaar.

[2:47:05] Ja, voorzitter over de extra beperkingen die het kabinet onlangs heeft het geholpen

[2:47:11] was het kabinet ook tot die stap gekomen als er geen directe amerikaans verzoek in die richting had gelegen.

[2:47:17] De minister.

[2:47:19] Ik heb we hebben er al eerder over gesproken en wij hebben de amerikanen hebben al in oktober zelf export maatregelen aangenomen exportrestricties

[2:47:30] en wij zijn in gesprek met japan. We zijn in gesprek met de vs korea met europese lidstaten, met europese commissie hierover en natuurlijk ook met de verenigde staten en maar uiteindelijk hebben we zelf die afweging gemaakt dankuwel over naar aanleiding van risico's voor onze nationale veiligheid en dat doen we op basis van een heleboel gesprekken van onze eigen inlichtingenpositie en op basis daarvan zijn we tot deze.

[2:48:01] De regelen gekomen.

[2:48:04] Voldoende? Het gaat u verder.

[2:48:07] Dan

[2:48:11] vroegen verschillende leden ook naar die wederzijdse afhankelijkheden en

[2:48:17] in hoeverre we nu daar ook tegen maatregelen voor kunnen bieden. Minister hoekstra is er ook op ingegaan. Recent is een voorlopig akkoord bereikt voor een anti bang europese anti dwang instrument en deze zal de europese unie ook in staat stellen om proportie proportioneel te kunnen reageren op economische dwang door derde landen, bijvoorbeeld china en verschillende landen vroeger ook naar de recente aankondiging die china heeft gedaan. Hart gaat om export controle maatregelen over kalium en geen manier.

[2:48:54] Op dit moment is de commissie europese commissie bezig met een analyse van de chinese maatregelen als het gaat om deze twee grondstoffen, inclusief de impact van de maatregelen, mogelijke alternatieven waar we die grondstoffen vandaan zouden kunnen halen.

[2:49:09] Dat wordt dus nog in kaart gebracht die eerst in eerste instantie is de reactie ook aan de europese commissie. Gezien het de bevoegdheid is zij de bevoegdheid hebben voor handelspolitiek en dit daaronder valt. Natuurlijk houden wij wel heel nauw contact met de commissie en met andere lidstaten. Hierover. Zoals er nu naar uitziet, lijkt dit heel generieke maatregelen die niet specifiek tegen een bepaald land zijn gericht.

[2:49:34] Dan werd er ook een aantal keren gerefereerd aan de de afhankelijkheden die wij hebben van china, maar ook de afhankelijkheden die china heeft van mos en minister adriaansens is er al onder andere op ingegaan dat we dat via de geheel economische monitor ook met uw kamer delen dat het op eu-niveau door de commissie wordt gedaan dat die analyses vertrouwelijk zijn,

[2:49:59] maar ik vind toch ook wel belangrijk om te benadrukken, want bijvoorbeeld het voorbeeld van melkpoeder werd gebruikt en ik snap dat dat even gewoon een voorbeeld was, maar we hebben wel wij hechten als europa en ook als nederland heel erg aan een op regels gebaseerd handelssysteem

[2:50:15] en dat betekent ook dat wij als lid van de wto ook wto regels willen naleven en je kunt als je lid bent van de wto en je wil die regels naleven. Kun je niet zomaar zeggen we sluiten we gaan nu gewoon stoppen met exporteren van dit of dat product. Daar zijn hele hele strikte voorwaarden aan verbonden. Dus wat wij nu hebben gedaan met export restricties voor een aantal een heel klein aantal modellen van chips machines of halfgeleider machines. Dat hebben we gedaan op basis van risico's voor onze nationale veiligheid en dat is een van de uitzondering gronden die de wto biedt om om een exportrestricties uberhaupt in het leven te roepen. Een ander uitzonderingsgrond is bijvoorbeeld het beschermen van de volksgezondheid, maar nog steeds geldt dan dat dat echt die maatregelen echt noodzakelijk moeten zijn. Ze moeten het doel het beoogde doel echt

[2:51:18] noodzakelijk voor het bereiken van beoogde doel. Ze moeten proportioneel zijn en zo min mogelijk handelsverstorend dus ook die uitzondering gronden zijn heel strikt worden heel strikt toegepast en zijn geen blanco cheque dus ook als we bepaalde productgroepen of diensten of wat wat dan ook in in beeld hebben gebracht, kunnen we niet zomaar zeggen we stoppen met export. Dus de lessen die wij hebben waar veel van uw leden dan hun vragen. Die is niet zo één, twee drie in te zetten op zo'n manier. Juist omdat wij ons wel aan wto regels willen houden wat bijvoorbeeld een ander land, zoals china weer veel minder doet, en juist om china op hun gedrag ten aanzien van de wto aan te kunnen spreken, is het wel belangrijk bij ons heel veel aan die regels houden

[2:52:08] dan

[2:52:11] vroeg mevrouw kunnen kan over ook naar wat wij zelf doen om de afhankelijkheid van kritieke grondstoffen af te bouwen.

[2:52:24] Dat heeft mevrouw adriaansens eigenlijk al uitgebreid beantwoord. Nationale grondstoffenstrategie ik materials act wat ik daar als de minister voor is ook mee doe is dat wij we doen dat op twee sporen. Dus we kijken naar naar partnerschap grondstoffen partnerschappen. De europese commissie doet dat die onderhandelt, niet alleen met noorwegen de kon gewoon en maar heeft ook al partnerschappen met bijvoorbeeld canada, oekraïne, kazachstan en namibië. Daarnaast zetten wij dus ook nog in bilaterale partnerschappen in het posten. Net is ook extra capaciteit voor het thema economische weerbaarheid en veiligheid vrijgemaakt en ook daar zetten we in voor de implementatie van grondstoffen strategie uiteraard met ondersteuning vanuit den haag en kijken we ook naar onze handelsinstrumenten die we eventueel voor ons bedrijfsleven ook kunnen inzetten, zodat het voor hen ook aantrekkelijk wordt om in die keten in die grondstoffen keten actief te zijn.

[2:53:27] Worden dankuwel. Op het vorige punt neem ik aan de heer van der lely. Laatste interruptie.

[2:53:31] Ja. Er ging keek op zich heb ik hier begrip voor een vergelijkbare discussie die we hebben over rusland en bepaalde sancties bij. Wij willen graag leven. Volgens regels in een rechtsstaat. De rechtsstaat in rusland en china is door onze niet. Dus. Daarom zoeken wij ook naar andere instrumenten dan zomaar zeggen we stoppen de export van baby melkpoeder. Dat was ook niet wat ik bepleiten. Maar ik snap de redenering. Dan kan ik in meegaan. Maar ik wou nog even doorgaan om een vraag. Volgens mij die de heer sjoerdsma stellen.

[2:54:03] Als je ziet hoe china.

[2:54:07] Nu.

[2:54:08] Westerse bedrijven in china bejegent. En eigenlijk wegjaagt in toenemende mate ook met de nieuwe anti spionage werd met het werd letterlijk pesten van westers uitziende medewerkers van die bedrijven die ziet de stagnatie in de buitenlandse investeringen in china

[2:54:26] is er een soort van maak even een vergelijking met buitenlandse zaken die het reisadvies naar landen is, is er een soort economische investeringen advies mogelijk richting china, waarin ook met kleurcodes wordt aangegeven. Ja. Het ziet er nu zo uit. Gaan we even niet.

[2:54:46] Er is dat niet het type instrument dat pauze binnen de rechtsstaat, maar waarmee je ook toch wat meer kunt reageren op dit soort stappen van van china.

[2:54:56] De minister.

[2:54:58] En dat is ook een goede vraag en ook een legitieme vragen. We hebben daar natuurlijk met bedrijfsleven ook wel veel gesprekken over en ik ben op handelsmissies geweest naar vietnam naar singapore en ook daar sprak veel bedrijven die actief waren in china. Maar is ook eigenlijk vaak dat als een aparte entiteit hebben ook om om de risico's die ze lopen eigenlijk zoveel mogelijk te mitigeren. Alleen dat de markt. De chinese markt is voor veel bedrijven we toch nog zo aantrekkelijk dat ze dat risico nemen. Maar ze wat ze doen is eigenlijk een china, plas wanbeleid of in ieder geval plasman. Maar daar plas toe of drie, waarbij ze dus behalve in china ook op op nabijgelegen markten inzetten waar ook grote productiecapaciteit en mogelijk is van van producten en waar ook een groeiende afzetmarkt is, zoals vietnam bijvoorbeeld. Daarnaast organiseren we bijvoorbeeld ook buitenlandse zaken met npo als partners, maar ook regionale ontwikkelingsmaatschappij, vno, ncw ook regelmatig bijeenkomsten voor het bedrijfsleven om hen te wijzen op de risico's die bestaan met zaken doen in in china. Dat zijn geopolitieke risico's, maar het zijn natuurlijk ook veel risico's waar we het eerder over waar we het vaker in debat over hebben gesproken. Dus daar spreekt over diversifiëren van hun handelsketens en daar zijn bedrijven eigenlijk zelf ook al heel actief mee bezig. Maar we blijven daar ook actief op. We zijn nu ook bezig met het aanpassen van er veel websites waarin dus als je zoekt om bepaalde land de risico's ook worden benoemd daar of het nou gaat om mvo of andere risico's en

[2:56:48] op die manier proberen wij dus ook en we hebben natuurlijk de consulaten generaal vier in in china. Ook de ambassade in peking nog zes business support offices en

[2:56:59] ook in taiwan hebben we ons nederlandse office in taipei waar bedrijven terecht kunnen met vragen over zaken doen in taiwan. Dus daar blijven we bedrijf wel op de risico's wijzen en tegelijkertijd is het dus ook een ondernemersrisico ondernemersrisico uiteindelijk dat je daar dus blijft

[2:57:20] maar dat is aan aan bedrijven zelf.

[2:57:24] Aanvullend,

[2:57:25] Dit aanvullend?

[2:57:28] Je mag er nog een aanvullende vraag stellen.

[2:57:30] Dat is fijn want dat brengt mij nog tot een specifiek punt. Volgens mij is het nog beperkt. Maar

[2:57:38] is het dan nog wel verstandig om bijvoorbeeld exportkredietverzekeringen te geven aan investeringen die china plaatsvinden, is dat ook iets zouden moeten zeggen

[2:57:49] dat risico kunnen we maar beter niet doen.

[2:57:51] De minister.

[2:57:58] Vind het goed dat ik daar een tweede termijn even op terugkomen hoe we daar nu mee omgaan. Ook ten aanzien van dit plan.

[2:58:03] Daar was goed. Gaat u verder?

[2:58:05] Dan vroeg de heer boswijk nog naar de zeeman carbon worden adjustments merken is en of het kabinet ook de frustratie deelt dat niet alle producten daaronder vallen.

[2:58:18] De zeeman is natuurlijk een primaire klimaatmaatregel, met als doel om het kost of sorry koolstoflekken te voorkomen. Dat is een positieve stap dat c o twee afdruk van verhandelde goederen. De prijs wordt

[2:58:33] er is nu voor gekozen op basis van hoge mate van koolstof in intentie die tijd en volume van import in de eu een aantal sectoren op te nemen. Staal ijzer aluminium cement elektriciteit, kunstmest en waterstof en een aantal downstream producten, zoals bouten en moeren en onder het emissions trading system gelden die sectoren als hoog risico sectoren. Dus het is inderdaad niet alle producten vallen daaronder. De commissie zal voor het eind van de transitieperiode twintig, zesentwintig

[2:59:05] en daarna om de twee jaar de zeeman evalueren en daarna. Daarin zal de commissie ook kijken naar mogelijkheden om het uit te breiden. Met andere woorden zijn gestart met deze zes sectoren uitbreiding is mogelijk en wij steunen als kabinet ook die stapsgewijze aanpak en wachten de de evaluatie van de commissie af, maar natuurlijk als dit positief uitpakt en dit goede methode is, dan zullen wij een uitbreiding steunen,

[2:59:43] dan vroeg de heer sjoerdsma naar een en eigenlijk een economisch equivalent van artikel vijf, zoals we dat kennen bij de navo.

[2:59:52] En wat wij doen als nederland met bondgenootschappen of in grotere partner

[3:00:00] constellaties.

[3:00:02] We delen het kabinet deelt de zorgen over dwang, politiek en economische chantage. China heeft inderdaad bereid laten zien bereid te zijn economische banden

[3:00:12] geopolitiek als instrumenten te gebruiken.

[3:00:16] We hadden het net ook al over het anti corrosie een instrument dat we nu in de e. U hebben aangenomen. En en nederland verwelkomt dat akkoord ook. We zitten ook in op een spoedige operationalisering en maar we kijken ook verder. En die turns afschrikking werkt ook het meest effectief wanneer de e u samenwerkt met de vs en indo-pacific partners. Daarom ook goed dat tijdens de g zeven in hiroshima is besloten tot de oprichting van een coördinerend platform aan economie, cursussen en nederlands spreekt met g zeven landen ook over samenwerking op dit vlak.

[3:00:54] Dus daar werken we al samen en tegelijkertijd hebben we ook samenwerking via het oeso platform en die wordt steeds meer geïntensiveerd. Want ook daar is wel zijn een heleboel mogelijkheden tot bijvoorbeeld uitwisselen van handel data en het monitoren van de verschillende handelsstromen en ook dat is erg relevant voor de diversificatie van die handelsstromen. Ik was er zelf ook nog bij de oeso. Industriële. Begin juni was er ook aanwezig en participeerden ook in een in een meeting die heette security en in jersey shirt wel news and global partnerships en die richten zich ook juist met name op dit thema.

[3:01:33] Ja.

[3:01:35] Dan voegt hier sjoerdsma ook naar de consequenties van een blokkade op de halfgeleider sector en onze haven in rotterdam en mevrouw adriaansens heeft stilgestaan bij wat we doen om

[3:01:55] om zoveel mogelijk onze strategische afhankelijkheden af te bouwen.

[3:02:00] Een escalatie kan natuurlijk verschillende vormen hebben bij taiwan, het ergste scenario militair conflict. De heer hoekstra is daar ook al op ingegaan, zal desastreus zijn voor wereldwijde toelevering van chips in dit geval want daar werd nagevraagd

[3:02:14] en heeft daar zou daarom ook direct effect hebben op ons dagelijks leven en het is ook belangrijk om dat scenario natuurlijk zoveel mogelijk te voorkomen en om zo goed mogelijk voor te bereiden en het is wel zo. We kunnen niet alle risico's wegnemen. Maar wat we wat we nu doen is ook veel grote nederlandse bedrijven die actief zijn in taiwan hebben een contingency plan of werken eraan en uiteraard volgen we samen met ons kantoor in taipei de ontwikkelingen zeer nauwlettend en eigenlijk op het promotie verhaal waarbij we ook productiecapaciteit naar europa halen is mevrouw adriaansens ook ingegaan en hoe de chips ik daar ook een rol bij kan spelen.

[3:02:57] Dan vroeg de heer eppink naar heldere kaders voor doel news halfgeleiders en de definitie daarvan doel news en het begrip daarvan is strak om is strak omlijnd. Begrip is niet iets wat wij zelf verzinnen.

[3:03:12] We volgen hierin de multilaterale export controle regimes waarin heel duidelijk doel uw goederen is vastgelegd welke goederen en welke onderdelen wel en niet vergunningsplichtig zijn en een heel korte definitie dan goederen en technologieën die zowel een vreedzame civiele toepassing kennen als ook een militaire

[3:03:31] toepassing kunnen krijgen.

[3:03:35] Nederland speelt ook een actieve rol in deze regimes. Dus die exportcontroles, regimes en binnen de e. U wordt deze lijst van vergunningsplichtige door use goederen via de door joost verordeningen openbaar voor onder meer het bedrijfsleven en er zijn ook mogelijkheden om nationaal goederen te controleren en een vergunningsplicht op te leggen, zoals het kabinet vorige week heeft gedaan,

[3:03:59] U heeft een interruptie van de heer eppink,

[3:04:01] Dankuwel. Voorzitter, ik wil toch een specificatie vragen woont bespreekt over de definitie van doel news van vallen. De de geavanceerde halfgeleiders die onder export restricties vallen daar ook onder of zijn het andere type halfgeleiders. Want de een halfgeleider is niet de ander en bij de producenten is er veel rechtsonzekerheid, want zij denken de volgende dag zijn we de volgende keer zijn zijn onze halfgeleiders aan de buurt en dat is een rechtszekerheid die die producenten nodig hebben, omdat wij die wel in ons eigen land zouden willen houden.

[3:04:40] De minister.

[3:04:50] Ja.

[3:04:52] In dit geval, zoals wij vorige week de de exportrestricties hebben opgelegd, hebben we dat gedaan voor een aantal machines waarvan een aantal typen machines die chips kunnen maken, waarvan wij zeggen die kunnen voor civiel civiele toepassing gebruikt worden als ook militair, maar het is natuurlijk zo dat naarmate er technologische ontwikkelingen zijn dat dat ook kan veranderen dat je met een bepaalde door een bepaalde technologie op een ouder model te zetten dat je dan opeens wel een militaire toepassing hebt die je misschien meer geavanceerde toepassing in een eerder stadium niet hebt. Dus dat wij proberen natuurlijk. Wij gaan zoveel mogelijk het gesprek aan en de dialoog met het met het bedrijfsleven. Maar dat is ook gewoon voortschrijdend inzicht en voortschrijdende technologische ontwikkelingen.

[3:05:51] Aanvullend,

[3:05:53] Ja voorstellen dan krijg je natuurlijk juridisch gesproken wel een heel breed kader.

[3:05:58] Want als je zegt van dat kan het bijkomen. Dat kan er niet bijkomen voor de producent betekent dat die is daar ook mee bezig met de innovatie en die vrees dat dat zijn producten onder die kwalificatie gaan vallen en en dat is wederom weer een element van rechtsonzekerheid.

[3:06:19] De minister.

[3:06:20] De regimes. De regimes stellen heel duidelijk het kader aan welke voorwaarden een bepaald product of een productgroep voldoet om binnen die richtlijn te vallen,

[3:06:33] maar het is wel zo dat of je daar binnen valt of niet. Dat kan veranderen naar aanleiding van technologische ontwikkelingen. Dat is dat zo is die door news wetgeving nu eenmaal ontworpen ook juist om ook met technologische ontwikkelingen mee te gaan.

[3:06:54] Vervolg beantwoording.

[3:06:56] De heer teeven even heeft u mag nog een nog een o.

[3:07:06] Dan wil ik eigenlijk een vraag die hier wel enigszins aan gerelateerd stellen, want het gaat natuurlijk over de exportrestitutie restricties van de chipmachines. Minister geeft net aan beantwoord van de heer futselaar. Dat dat eigenstandige afwegingen zijn geweest. Ik heb daar toch wel mijn twijfels over. Maar nu lezen we inmiddels ook dat naast de export restricties die we zelf ook gaan denken dat verenigde staten al aan het kijken van hoe kunnen we de volgende restricties opleggen, namelijk door te kijken als er amerikaanse tegen een goede zitten dat er een beperking kunnen worden opgetreden

[3:07:42] die geruchten die worden steeds hardnekkig ziet het in verschillende media die verschijnen.

[3:07:48] Dat is hoe gaat de minister ervoor zorgen dat we daarin de amerikanen niet volledig gaan volgen en dat we onze eigen verstandige afweging daarin kunnen blijven maken.

[3:07:58] Esther.

[3:08:00] We hebben juist onze eigenstandige afweging gemaakt en dat hebben we vrijdag naar buiten gebracht. En wat de amerikanen verder voor. Kijk het is uiteindelijk een nationale competentie. Dus als de amerikanen in hun exportrestricties verder willen gaan in hun vergunningsplichtige meer producten, productgroepen onder vergunningsplichtig willen maken. Dat is aan de amerikanen. Wij hebben op basis van onze eigen inlichtingen op onze eigen informatie. Deze afweging gemaakt ten behoeve van het mitigeren van risico's voor onze eigen nationale veiligheid, en op basis daarvan hebben we dit besluit genomen en wij wij staan voor dit besluit en en hebben dat juist zelf gedaan en wat de amerikanen verder doen dat dat die ze aan de amerikanen.

[3:08:55] Verduidelijking,

[3:08:56] Want het gaat de dat besluit is genomen door nederland. Maar de verenigde staten die wil die verder gaan. En eigenlijk zegt als ik de minister dan niet goed hoor. Als hij dat wil doen dan moeten ze dat doen en dan heeft iedereen die ermee te maken heeft. Die heeft pech. Dat is wat ik dan niet uit de minister om orde opmaken,

[3:09:13] De minister.

[3:09:14] Maar zoals gezegd wij voeren gesprekken met allerlei partners over exportrestricties over over veiligheid en economische veiligheid. Uiteindelijk is het zuid-korea. Dan doet japan, vs, duitsland, ieder land gaat over zijn eigen restricties. Want zij doen dat op basis van hun eigen veiligheidsanalyse en ik neem aan dat de vs als nieuwe nieuwe maatregelen aankondigen. Dat doen op basis van risico's voor een eigenaar sociale veiligheid. Maar goed dan ga ik voor namens de amerikanen spreken en dat vind ik toch. Ik zit hier namens het kabinet nederlandse kabinet.

[3:09:54] Gaat u verder?

[3:09:56] Dan in antwoord op de heer kuzu, die nu is vertrokken, maar dit vaste terugkijkt die vraagt om een inventarisatie van bedrijven die producten leveren aan china die verband houden met etnische zuiveringen van oeigoeren.

[3:10:10] Wij hebben als overheid geen bedrijven hebben geen meldingsplicht. Dus de overheid is ook niet op de hoogte van alle activiteiten van bedrijven in china. Ook omdat het ondoenlijk is om alle bedrijven die hun waarde keten samenwerken met china door te lichten. Wat we wel doen is proactief inzetten op voorlichting en goede informatievoorziening richting bedrijven waarvan wij weten dat ze actief zijn of willen worden op de chinese markt.

[3:10:37] Bedrijven hebben ook hun verantwoordelijkheid om de deeltjes uit te voeren en het kabinet verwacht van bedrijven dat zij de oeso richtlijnen voor multinationale

[3:10:45] ondernemingen onderschrijven en uitvoeren, en daarnaast vind ik het ook nog belangrijk om te vermelden als bijvoorbeeld om de export gaat. We hadden het net al over door joost verordeningen die is onlangs weer aangepast en die biedt ook mogelijkheden om middels cyber vervelend ter bepaling te zorgen dat bedrijven werk maken van mensenrechtenschendingen en daartoe nationale autoriteiten ook informeren. Dus als bedrijven het vermoeden hebben dat met hun producten eventueel mensenrechtenschendingen zouden kunnen plaatsvinden, dan zijn zijn verplicht om nationale autoriteiten ons dus daarover te informeren en en zijn daarmee dus vergunningsplichtig.

[3:11:29] Hoe ver bent u dan van mening?

[3:11:33] En dan heb ik nog een antwoord op de heer van der lee over de ek way.

[3:11:42] De v staat open voor china en dat handhaven we ook omdat china nog steeds een belangrijke exportmarkt is voor bedrijven daarom juist ook belangrijk om bedrijven te ondersteunen bij het afdekken van risico's. Op dit moment lopen er voor honderd vierenvijftig miljoen aan café polissen voor betalings risico's van export transacties op china.

[3:12:02] Het gaat hier niet om uitgaven door de nederlandse staat. Maar om kostendekkende verzekeringen een premie voor wordt betaald door bedrijven en natuurlijk om uberhaupt in aanmerking komen voor een cafe moeten bedrijven en de projecten die ze willen doen aan die emvi criteria voldoen.

[3:12:23] U bent er doorheen. Hartstikke brekelmans heeft nog een vraag. Dus uw tijd wordt nog verlengd. Brekelmans.

[3:12:30] Ik had een vraag over de screening gesteld. Maar misschien heb ik gemist

[3:12:35] dat ik bij de minister van.

[3:12:38] Waarschijnlijk het verkeerde stapeltje terug gekomen.

[3:12:46] Komt die

[3:12:50] in de mededeling van de van de europese commissie van twintig juni is er inderdaad een de mededeling over een europese economische veiligheidsstrategie is inderdaad ook aangegeven dat we kijken dat we gaan onderzoeken welke veiligheidsrisico's uitgaande investeringen met zich mee kunnen brengen

[3:13:11] en

[3:13:13] dat is positieve het het tegengaan van ongewenste technologieoverdracht is voor het kabinet een belangrijke prioriteit is goed. Ook om vanuit dat perspectief te kijken naar uitgaande investeringen

[3:13:26] wel heel belangrijk is het om te kijken hoe je dat doet. Dus is zo'n instrument landen neutraal is het noodzakelijk is het proportioneel is het uitvoerbaar. Want kijk als minister of sorry. Ik ben als de heer brekelmans zou willen investeren in een in een chinees bedrijf dan is misschien nog te overzien. Maar als de heer brekelmans een fonds heeft en dat investeert een ander fonds. En dan vervolgens dat bij chinees bedrijf dan is het veel lastiger om dat uit te voeren. Dus het kabinet steunt daarom ook het voornemen van de europese commissie om eerst onderzoek te doen naar welke mogelijke risico's voortkomen uit uitgaande investeringen en in hoe dat op een proportionele en noodzakelijke manier die uitvoerbaar is, hoe de risico's zoveel mogelijk tegengegaan kunnen worden en de commissie heeft daar gaat daarvoor een expertgroepen instellen en daar wil nederland ook actief bijdragen aan aan dit proces.

[3:14:33] Mooi. Dan zijn we aan het eind gekomen.

[3:14:35] Nog.

[3:14:37] Ik moest alleen nog even nadenken inbreng vervolgen.

[3:14:40] Daarover wil stellen, maar ik zal er in tweede termijn zo zeggen ik had ook nog een vraag gesteld over de erkend referent en en ik vind het altijd een soort van traditie dat ik migratie gerelateerde vragen aan minister van buitenlandse zaken stelt. Dus misschien dat hij die wil.

[3:14:55] Beantwoorden. Drie

[3:14:57] de minister van buitenlandse zaken.

[3:15:02] Ik dacht namelijk voorstellen dat die wellicht bij een van de andere handen zeer pim pam pet heb ik toch het toch een kort zijn getrokken. Ik denk even een paar dingen kijkt de wat we wat we proberen overeind te houden is dat dat we dit soort instrumenten landen neutraal inzetten.

[3:15:23] Ik denk vanwege alle gevoeligheden die ook brekelmans begrijpt. Dus

[3:15:27] en dat is één twee is dat louter afkomst nationaliteit, zelfs indien afkomstig van een van een risicovolle statelijke actor

[3:15:37] rondom het bedrijf vervolgens juridisch ook

[3:15:39] echt niet afdoende om te stellen dat het bedrijf daarmee dan niet voldoet aan die betrouwbaarheid. Ik denk dat we daar het

[3:15:45] denk ik hoop ik ook over eens zijn. Daarom kan dus ook door de ind vervolgens niet op een juridisch houdbare manier het erkend referent schap worden ingetrokken. Het was allemaal de status nu. Ik snap ook wel de gedachte van

[3:15:59] de heer brekelmans. Want want ik denk dat hij

[3:16:02] ook met een voorbeelden kan komen. Die duiden op situaties die je misschien niet wil hebben. Dus ik zou het volgende willen doen. We hebben sowieso waren we van plan om de kamer toegezegd om na de zomer te komen na het reces te komen met een update ten aanzien van de huidige stand van zaken mogelijk te nemen. Maatregelen, dus laten we dit punt daar nou specifiek in meenemen. Ik denk dat dat verstandig is want ik kan er op dit moment niet veel meer over zeggen maar ik vind terecht dat wij op dit moment kijken naar oplossingsrichtingen, nogmaals, het liefst zoveel mogelijk landen neutraal,

[3:16:38] en dan zou ik eigenlijk zijn. Zij zijn specifieke vragen willen meenemen, zei dat als hij dat kan dragen. Dan

[3:16:45] komen er na het reces op terug.

[3:16:47] We brekelmans,

[3:16:50] Ja graag kijken wat ik wat ik heel graag. Ik snap het juridische probleem. Maar volgens mij delen wij ook de nou precies zeg maar de de probleemanalyse van hoe het nu gaat daar zit gewoon mogelijk zit daar een risico in en dan zou je je beter tegen willen verweren.

[3:17:06] Dus ik zou heel graag aan het kabinet willen vragen en dat dat zit ook bij de bij het ministerie van jnvb. Maar met een

[3:17:13] opties of een voorstel te komen van hoe kunnen we dat nou op een goede manier onderbouwen zodat. En net als we nu zeggen van we gaan bijvoorbeeld bij bepaalde academische studies studenten die uit landen komen. Die gaan we aan een ander type screening onderwerpen. Hetzelfde zou ik graag willen zien bij dit soort arbeidsmigranten dat we dat landen neutraal wel gericht op een aantal landen op basis van objectieve criteria dat we die anders screenen. En als dat

[3:17:40] als dat in het vroeg in het najaar zou kunnen. Dus voor de begrotingsbehandeling. Dan kunnen we daar ook serieus over hebben. Wat de opties voor zijn.

[3:17:47] De minister.

[3:17:48] Dan proberen als het en zou het zo zijn dat ik inschat dat het alsnog niet lukt voor de begrotingsbehandeling. Dan laat ik dat de kamer van tevoren weten zodat heer brekelmans dan ook de gelegenheid heeft om daar mij daarop te bevragen.

[3:18:01] Dan gaan we het zo doen.

[3:18:02] Dan komt het eind van het laatste commissiedebat van dit parlementaire jaar toch in zicht, maar niet voordat er een tweede termijn hebben gedaan. Er is reeds een vooraankondiging geweest voor een twee minuten debat in de plenaire zaal. Die vooraankondiging is door de heer tas vol gedaan.

[3:18:17] Dat gaan we straks inventariseren wat nodig is. Dus.

[3:18:20] De.

[3:18:22] We gaan u mag uw antwoord eraf afhalen, want we gaan gewoon beginnen. Maar de heer boswijk, die voor zijn anderhalve minuut tweede termijn.

[3:18:31] Dank, voorzitter en dank aan alle ministers voor de beantwoording helder ook een stukje onbevredigend ergens snap ik de dilemmas allemaal die er zijn en dat ook nog niet op elk punt meteen duidelijkheid kan worden gegeven. Daarbij hebben nog behoefte aan een aan een tweede termijn. Alleen al voor de integraliteit hebben er een motie voor klaarliggen om in kaart te brengen wat voor hulp bij verlenen aan afrikaanse landen

[3:19:00] om dat goed ook in europees perspectief goed in kaart te brengen, omdat we gewoon zien dat we daar de griep wel een beetje aan het verliezen zijn ten koste van china en daar kon komen nog met een motie op de lijn en verder dank voor de antwoorden en veel wijsheid.

[3:19:15] Dankuwel. De heer sjoerdsma.

[3:19:17] Dagvoorzitter dank aan de bewindspersonen voor de beantwoording in de eerste termijn. Ik moet nog steeds zeggen dat ik de parallel tussen rusland en china wel zien dat dat zit er niet in het de de omvang van het bbp of dat soort zaken. Dat zit hem in de reflex

[3:19:30] die we ook jarenlang met rusland hebben gehoord waar we hebben gezien. Annexatie inval, mensenrechtenschendingen en afhankelijkheden in dat altijd het antwoord was ambtelijk en politiek ook het ministerie van economische zaken laatste nog zeer indringend in het nieuws. Daar valt nou eenmaal niets meer aan te doen. Er is niets aan te doen. Het is de groot. Daar kunnen we niet. We kunnen onze gasten van het niet afbouwen. Dat kunnen we niet doen. We kunnen rusland niet weg wensen

[3:19:52] en we kunnen zien ook niet weg wensen en die afhankelijkheden zijn ook gehad en die zijn nog groter dan bij rusland. Ik denk dat het van het allergrootste belang is

[3:20:00] dat we vandaag die doelstellingen zetten om die afhankelijkheden af te bouwen om ervoor te zorgen dat we niet verrast worden en dat te doen alsof morgen die invasie kan plaatsvinden. Want als we dat niet doen. Dan gaan we de gevolgen en die gevolgen zijn echter exponentieel groter dan we destijds hebben meegemaakt. Die gaan we enorm voelen in nederland. Meer dan welk ander land dan ook. Voorzitter, mijn laatste halve minuut zou ik willen besteden aan dat artikel vijf economische artikel vijf van het is heel goed denk ik dat we en g zeven een ander verband daarover praten, maar ik denk dat het van essentieel belang is dat we onze instrumenten harmoniseren, niet alleen binnen de europese unie. Dat doen we al maar met de verenigde staten, canada, zuid,

[3:20:35] japan, nieuw zeeland, australië dat soort landen om ervoor te zorgen dat als een van onze economisch wordt aangepakt dat we met z'n allen terug slaan. Want als we dat niet doen als we dat niet voor elkaar krijgen. Het komend half jaar vrees ik dat we zeer uit elkaar zullen worden gespeeld. Voorzitter, dankuwel.

[3:20:49] Dankuwel eppink.

[3:20:51] Voor zover ik wil toch eerlijk zeggen dat het niet helemaal tevreden was met de antwoorden over de halfgeleiders dus niet dat dat het misschien te weinig informatie was. Maar dat situatie is wel zo dat er erg veel rechtsonzekerheid is voor producenten in een sector die we graag in nederland willen houden. Ik zie geen heldere en duidelijke juridische kaders die juridische precisie die ontbreekt eigenlijk. En als je producent van halfgeleiders kan elk moment als er iets gebeurt in de wereld kan jouw bedrijf getroffen worden. Desalniettemin bedank ik de bewindslieden. Voor de diverse antwoorden hebben we nog een motie klaarliggen voor het twee tweeminutendebat.

[3:21:31] Dankuwel dassen.

[3:21:34] Dank aan de bewindspersonen verantwoorde. Het enige wat ik graag zou willen doen is het aanvragen van tweeminutendebat.

[3:21:39] Dat is reeds gebeurd er boswijk.

[3:21:42] Sorry.

[3:21:45] Ik ga niet in dit precedent. Als je kan plenair een vooraankondiging doen. Maar hier in de commissiezaal is de eerste die zegt ik wil twee minuten debat de eerste spreken op twee minuten debat. Anders gaan we allemaal gedoe krijgen de parlementaire zaal brekelmans uw tweede termijn.

[3:22:01] Dank aan het kabinet voor voor alle beantwoording en en volgens mij blijft het

[3:22:06] een beetje zoeken naar de zeg maar de dreiging die we vanuit china zien natuurlijk ook wel de de realiteit. En wat we daarin graag zouden willen zien dat kabinet doet en hoe openlijk daarover gesproken kan worden. Maar volgens mij hebben we daar vandaag wel een goed debat over gehad. Ik heb twee hele voor mij belangrijke toezeggingen genoteerd namelijk om echt te kijken naar hoe kunnen we nu met die statelijke dreigingen omgaan en dat vertalen naar overheids breed beleid. Daar komt

[3:22:35] in het vroege najaar komt het kabinet daarvoor met een voorstel aan de hand van mijn eerdere motie en het tweede om als het gaat om de erkend referent om daar ook met een voorstel te komen. Wat kunnen we daar een juridisch doen om ervoor te zorgen dat we met bepaalde landen de entiteiten dat we daar anders mee omgaan en dieren en die ook meer gaan screenen. Ik was blij met de toezegging van is. Maar goed dat heeft ze al eerder gedaan. Maar volgens mij worden op dit moment in vier, vijf commissies grondstoffen continu besproken, maar dat er een dat er in ieder geval daar een concreet plan voorkomt aan het einde van het jaar en ik zou tot slot nog aan de minister van who s willen vragen want

[3:23:13] de beantwoording over dat screenings mechanisme was niet helemaal helder want ze zijn in ieder geval van nou wij willen daar constructief meedenken maar noemde vervolgens vooral bezwaren of vooral moeilijkheden,

[3:23:24] terwijl ik wil graag van het kabinet zou willen horen dat we opzich. Het idee en de noodzaak van zo'n instrument dat we dat zien want volgens mij is dit nog wel echt een witte vlek in al die instrumenten die we opbouwen als het gaat om economische veiligheid en uiteraard, net zoals de wet vivo moet proportioneel zijn en uitvoerbaar. En dat soort dingen. Maar is die van nederland wel binnen de eu sterk voorstander om dit instrument.

[3:23:46] Te ontwikkelen,

[3:23:49] Dankuwel, mevrouw kunnen.

[3:23:51] Dank u wel. Voorzitter, ik heb hem helaas een deel dus gemist en ik vrees dat ik ook de beantwoording heb gemist. Daardoor dus dat moet ik toch even proberen te achterhalen wat er is gezegd en of dat hopelijk voldoende is geweest.

[3:24:04] Na

[3:24:07] nou.

[3:24:09] Wie dit jaartje of daad. Dus ik ik kijk even wat de antwoorden zijn geweest, maar ik hoop inderdaad dat er nog behalve een slimme overbruggingsperiode ook al inmiddels. Ook wordt gewerkt aan de zogenaamde nieuwe schoenen waar we aan toe zijn en dat ze nog niet meteen de oude schoenen namelijk weg kunnen doen.

[3:24:26] Dankuwel. De heer van der lee.

[3:24:28] Dank.

[3:24:29] Voorzitter, ook dank aan de bewindslieden dat ze op de valreep van een kabinetscrisis naar verluidt toch nog serieus. Alle vragen hebben beantwoord. Dan dank ik een zeer vroege. Het mag duidelijk zijn dat ik nog steeds wel een aantal vragen hebt en vooral zicht wil hebben op de gereedschapskist met de mogelijk publieke instrumenten, maar ook niet publieke instrumenten en daar ontbreekt het aan.

[3:24:56] Terecht is heel veel gezegd over de de toegenomen assertiviteit van china. Lang wordt ook steeds totalitair in de wijze waarop het de eigen bevolking, maar ook gebieden die het zich heeft toegeëigend onder druk neemt die bed te zitten. Een aantal mensen van de tibetaanse gemeenschap op de tribune

[3:25:11] het land. Als je kijkt naar de freedom house index dan kun je honderd punten winnen

[3:25:16] als land die werd krijg er eentje.

[3:25:19] Het is een van de zwaarst onderdrukte bevolkingsgroepen ter wereld hebben wij tibetanen nog iets te bieden, vraag ik aan dit kabinet moeilijke vraag. Maar ik ben wel benieuwd of ze daar een antwoord.

[3:25:32] Weest.

[3:25:32] En in die gereedschapskist kunnen nieuwe instrumenten zitten eentje kwam even ter sprake. De k.

[3:25:39] Kijk ik snap dat we proberen bedrijven ter gelegenheid te stellen in buitenland te investeren in bepaalde risico's af te dekken, maar op een gegeven moment zijn risico's potentieel zorghotel je wel moet afvragen moet je dat blijven doen

[3:25:52] en traject volgt het kabinet voldoende hoe die risico's zich op dit bedrijf ontwikkelt, zou het een stap in de toekomst kunnen zijn om te zeggen ja, we moeten geen investeringen in china eneco vinger exportkredieten zekering op opzetten want daar gaan we als als staat behoorlijk het schip en bovendien stimuleren we dingen waar het land het ontvangende land kennelijk geen behoefte meer heeft het bedrijven wegpesten. Daar laat ik het maar bij want anders blijven praten en dat voorzitter.

[3:26:23] Nee, dan ga ik ook ingrijpen op een gegeven moment de wisselspeler. De heer van der staaij gaat gang.

[3:26:27] Dankuwel. Voorzitter, ook de heer bisschop kan ik zeggen was tevreden over de beantwoording van zijn vragen die namens de sgp zijn gesteld. Ik heb wel in tweede termijn naast de dank aan alle drie de bewindslieden voor de beantwoording ook nog op een specifiek punt terugkomen en dat is ook de de site bedreigingen zoals het in het jaarverslag van de aivd ook nog in een toelichting erop heel sterk naar voren kwam dat er een voortdurende reeks is aan cyber aanvallen poging om kennis van de bedrijven te stelen, met als doel om zelf het machtigste land ter wereld te worden en soms ook om in te zetten tegen het westen ook weer zo'n voorbeeld van die normen assertiviteit en mijn vraag blijft zijn wij nu voldoende assertief in reactie daarop. Wat zijn nou de concrete maatregelen die ook niet alleen in nederland is er eentje, maar ook in combinatie met europese bondgenoten kan nemen om echt daadwerkelijke afschrikking ook te bieden tegen agressie in het digitaal digitale domein. Voorzitter, dat is de vraag waar ik graag een tweede termijn nog.

[3:27:26] Hartstikke goed hoeft niet geschorst te worden met mijn kamer gaan door. We gaan het rijtje af. De minister van buitenlandse.

[3:27:31] Zaak,

[3:27:32] Voorstellen dankuwel en veel dank ook weer voor de opmerkingen en de vragen in tweede termijn. Ik heb nog

[3:27:38] volgens mij drie, vier sprekers die ik nog van een antwoord zou willen voor zien. De eerste vraag die is blijven liggen uit eerste termijn. Het was een vraag van de heer dassen over dat het project naar vroeg. Waarom heeft nederland zich niet aangesloten. Waar het hierover gaat. Dat is dat cool uit. Het is een goal uit hoe hierop zijn twee voorstellen zijn gehonoreerd. Het consortium waar wat heeft gewonnen. Daar maakte nederland geen onderdeel van uit. Dus vandaar dat je dan ook niet

[3:28:10] ze geen onderdeel vanuit de regering zal dat dat is

[3:28:13] dat is goed gelopen is

[3:28:15] twee. Ik zou nog richting die zoet maar willen zeggen dat ik echt heel goed begrijp de de urgentie en importantie die die hij opnieuw onder woorden brengen. Ik zou wel willen bestrijden dat de situatie daar heb ik ook gezegd. Er zijn parallellen zijn ook ook verschillen. Maar dat dat willen bestrijden alsof het

[3:28:33] het kabinet of breder wij in het in het in het westen in de in dezelfde modus zouden zitten als laten we zeggen vier, vijf jaar geleden ten aanzien van

[3:28:40] rusland. Alleen als je kijkt naar dit debat.

[3:28:44] Alleen als je kijkt naar de naar alles wat hieraan vooraf is gegaan. Als je ziet hoe daar in europa over gepraat wordt hoe we er mee bezig zijn, hoe de amerikanen bezig zijn en je vergelijkt dat met vier, vijf jaar geleden. Rusland heb je echt met een andere situatie te maken en overigens ook als je een internationale pers die schrijft over geopolitieke onderwerpen tot je neemt dan zie je dat daarin ook terug. Dus dat niks doet niets af aan de terechte aanmoedigen aanmoediging van de kant van sjoerdsma is nog een heleboel wat moet gebeuren. Maar er kan volgens mij ook geen misverstand over bestaan dat dat iedereen hier ziet zeker het kabinet

[3:29:19] dat de winst of zoals die meer dan bereikt hebben. Dat is de tweede wil ik nog zeggen in zijn richting

[3:29:26] en dan als derde. De heer van der lee.

[3:29:30] Ik dacht hij is hoeveel is ie nou helemaal opgefleurd. Maar dat hij nam ook het woord kabinetscrisis in de mond. Dus ik begrijp ook dat dat maakte dat hij opeens weer kaarsrecht in de in de bankjes zat en zich van zijn allerbeste kant zien dat ik denk dat ik ga ervan uit dat dat we kunnen laten zien dat de halfwaardetijd op dat enthousiasme

[3:29:52] dat die toch ook snel weer aanstaande. Dus gaan we proberen ook nog een paar dingen zijn richting te zeggen ten aanzien van de inhoud en ik vind het volslagen terecht dat hij hier weer aandacht vraagt voor de mensenrechten. Het ging in de eerste termijn al over de oeigoeren en heel vaak gaat het volslagen terecht ook over tibet.

[3:30:11] Hij noemde een

[3:30:13] rampzalige statistiek daar waar het gaat over dat dat ene punt een andere indicatie. Als je het hebt over mensenrechten in den brede vind ik dat als je kijkt naar de index van persvrijheid dan slaat noord korea op de laatste plaats china op een na laatste

[3:30:30] en dat

[3:30:31] ik denk dat je niet om de conclusie heen komt dat dat een proxy is voor het breder gaat op het gebied van de mensenrechten en vanzelfsprekend is dat iets hoe moeilijk ook hoe ingewikkeld ook hoe beperkt ook het effect is van wat we daaraan konden kunnen ondernemen

[3:30:45] we nog nogmaals onderstrepen dat we daar vanuit het kabinet en vanuit mijn ministerie het bijzonder hard aantrekken. Ook daar. Het gaat over tibet

[3:30:54] dan voorzitter, inrichting van de heer van der staaij.

[3:30:59] Dank voor zijn opmerkingen. Ik heb er wel iets over gezegd en ook in eerdere debatten debatten wilde het op het gevaar af dat ik er iets aan iets van herhaling doen misschien toch nog een antwoord. Ook in zijn richting

[3:31:11] zijn. Vraag was kort en goed zijn we assertief genoeg met z'n allen. Dus ik denk ook voorbij nederland. Ik denk dat het eerlijke antwoord is. Nee

[3:31:18] ik heb in eerste termijn geschetst hoe dit aan de cyber aanvallen aan de orde van de dag zijn dat dat

[3:31:24] gaat soms over statelijke actoren. Soms gaat het ook over de actoren vanaf het grondgebied van van een beperkt aantal landen is ook allemaal terug te lezen in die reportage van de van de aivd en

[3:31:35] ik ben

[3:31:36] zeer onder de indruk van wat nederland ook op dat terrein kan. Maar als je breder kijkt dan is dit iets wat belangrijke mate uitzicht van het publiek onttrokken is en zijn we te vaak in de internationale gemeenschap tevreden. Als we als als het slot op de deur weer een nachtje gehouden heeft en als we het hebben kunnen voorkomen. Attribuut is bovendien vaak heel ingewikkeld, laat staan dat je aan de vraag van revalidatie terug toekomt.

[3:32:00] En toch zal dat moeten want dat gaat niet ophouden, zoals criminaliteit uberhaupt vaak niet ophoudt door alleen maar de boel heel goed te beveiligen. Dan dan blijf je in het kat en muisspel zitten. Daarom heb ik eerder gepleit voor meer samenwerking binnen die gebied van europese unie

[3:32:15] en de navo is hierover ook daar waar het gaat over het militaire heel serieus mee bezig en noemt niet voor niks. Naast de klassieke terreinen land, lucht en zee, cyber espace als als plekken waar we onze toekomst zullen moeten richten.

[3:32:31] De punt dankuwel. De minister van economische zaken.

[3:32:35] Als uw vragen ga er nog iets aan toevoegen richting de heer sjoerdsma. Ik had ik had in het verlengde van wat de hoekstra zegt volgens mij een algemene zin goed om scherp te zijn op wat we kunnen leren. Ik denk dat we aan de dat achteraf pas blijkt of je snel genoeg handelt. Want wat ik nu wel zie is dat we moeten opletten dat we niet op alle vlakken nu over elkaar heen buitelen is eigenlijk even vanuit mijn plek dat ik dat wel. Het is bijna zo veel wat we nu doen. Ook in europees verband als in nationaal verband dat als ik nu denken van welke aanpak ga ik u nu presenteren voor de aanpak van grondstoffen, voor de aanpak van afhankelijkheden voor de aanpak van dit voor de aanpak van dat denk ik dat het ook goed is dat we daar enige

[3:33:19] rij

[3:33:20] in het rust en regelmaat weer inbrengen, waarbij ik me wel heel goed realiseert dat het eigenlijk niet snel genoeg gaat het dus dus even die erkenning. Ik denk denk wel degelijk dat we geleerd hebben, maar het is ook zo dat de grote urgentie met de crisis in de oekraïne en en wat er in rusland gebeurde met ons afhankelijkheden ons ook wel collectief tot actie heeft aangezet en dat we dus ook moeten opletten dat we niet nu in een andere stand zitten. Dus die alertheid houden. Dus dank daarvoor. Dat doet

[3:33:48] richting de heer van der staaij. Even aanvullend. Wij hebben onvoorstelbaar veel als het gaat om site bestuur security aanpak.

[3:33:56] Ik zal net te kijken. We hebben de cyber security strategie. We hebben in europees verband hebben de cyber security act. We hebben de de nieuwe richtlijn als het gaat over de netwerk en informatiebeveiliging richtlijn. We hebben de security toolbox. We hebben we hebben van alles hebben op de site zul je insect. Daar zijn ook redelijk wat brieven over gestuurd. Maar die gaan we naar de andere commissie. Dus ik kan me voorstellen dat dat niet altijd hier terechtkomt. Maar ik zou ook best bereid zijn we misschien even het gebaar. Want ik kan me voorstellen dat deze zorg is terecht zoals die hoek ze ook net zei. Die zijn hartstikke terecht dat we daar nog eens een brief aan wijden om aan te geven wat specifiek zichtbaar voor deze risico dreiging nu in place is en waar wij wat waar zichtbaar. Onze acties nu zitten.

[3:34:40] Heer van der staaij heeft nog vijf interrupties. Gaat uw gang?

[3:34:44] Stom. Dat ik er zo uit vragen vuur.

[3:34:47] Wordt. Dank voor de toezegging. Want zo hoor ik het van de minister om daar nog op terug te komen en misschien met name ook op het aspect in hoeverre dat die nu ook echt effectief kunnen zijn dat china er ook pijn en weerhouden door ondervindt, want eerlijk gezegd zie ik wel de nodige initiatieven. Maar vraag je je af van die willen ook een doel bereiken en bereiken we dat doel dus meer de effectiviteit vraag ook daar als daar ook aandacht voor kan zijn.

[3:35:11] Ik vraag de minister.

[3:35:13] Ja laat ik zo zeggen dat ik mij daarvoor zal inzetten. Ik weet niet of ik hem helemaal bevredigend beantwoord. Maar ik ga ze zeker proberen en ik doe ook samen met de minister van j en v. Want zij zichtbaar in de lied voor de site aanpakken.

[3:35:24] Dankuwel. Ik kijk nog even naar de minister van voor bureau is.

[3:35:34] Nog een paar vragen of in ieder geval reacties op mijn antwoorden. Allereerst over de heer eppink en de rechtszekerheid. De maatregel die wij vorige week vrijdag hebben gepubliceerd, was echt nodig voor onze nationale veiligheid. We hebben dat ook in nauw contact met de relevante bedrijven gedaan

[3:35:58] en we hebben dat ook zo. En dat zeggen steeds zo chirurgisch mogelijk gemaakt gedaan om zo min mogelijk impact te hebben op de export van van die machines en dus we doen dat wel in contact met het bedrijfsleven. Uiteindelijk maken wij natuurlijk als kabinet onze eigen afweging als het gaat om welke exportrestricties en welke welke technologie vergunningsplicht te maken en niet

[3:36:27] en dat doen we binnen het kader van doel news werken. Lees in die we in europees verband hebben vastgesteld en verder vinden onderhandelingen plaats multilateraal over de export restricties en de regimes om zoveel mogelijk een gelijk speelveld te waarborgen, zodat het niet zo is dat je in het ene land het niet meer nog exporteren in vervolgens vestigt in een ander land om daar te exporteren

[3:36:55] dat nog geen antwoord op de heer eppink. Dan vroeg de heer brekelmans nog naar de outbound investment screening. Er komt binnenkort nog een bmc visie over naar de kamer. Dus eigenlijk zou ik daar voor met oog op de tijd en het gemak naar willen verwijzen wat wij met elkaar gaan opstellen. Maar ik uw

[3:37:16] mening over dit onderwerp is, hebben we goed gehoord en dan vroeg de heer sjoerdsma nog naar artikel vijf en ik ben het helemaal eens met de heer sjoerdsma dat we instrumenten moeten harmoniseren en dat we dat in coalitie moeten doen dat we ook coalities moeten opbouwen. En zoals ik ook al zei, dat is dus wat we doen in de eu met de g zeven binnen de oeso zijn. We gaan we die gesprekken erover aan met onze bondgenoten in coalitieverband en kijken we ook in hoeverre we onze instrumenten zoveel mogelijk kunnen harmoniseren. Om dit te doen. Dus daar zijn we eigenlijk nu juist mee begonnen ook en dan vroeg de heer van der lee nog naar de ek way.

[3:38:06] Ik kijk we hebben ook dat niet. Esther adriaansens ook benoemd en dan heb ik ook gezegd. China is uiteindelijk nog steeds een heel belangrijke markt ook nog voor nog heel veel bedrijven dus op dit moment zien wij zien het kabinet ook geen aanleiding om ik cafe beleid nu

[3:38:23] aan te passen. En zoals ik net ook al zei, het gaat niet om uitgaven van de staat maar om kostendekkende verzekering waar gewoon een premie voor wordt betaald. Dus op dit moment te passen wij het niet aan.

[3:38:39] Dank, dan gaan we tot een afronding komen van dit debat. De laatste commissiedebat van dit parlementaire jaar dankuwel voor alle antwoorden die gegeven zijn vragen die gesteld zijn. Er is volgens mij een toezegging gedaan. Niet als een of vier. Dan heb ik niet goed opgelet. Ik ga eerst de toezeggingen met u doornemen. Een toezegging.

[3:38:59] Cda china.

[3:39:01] In de minister van ez k

[3:39:03] zegt toe de kamer eind twintig, drieëntwintig te informeren over de doelstellingen voor het afbouwen van strategische afhankelijkheden voor zeven deelsectoren als sjoerdsma

[3:39:12] twee. De minister van bz buza zegt toe om voor de begrotingsbehandeling met een voorstel te komen voor screening met betrekking tot erkend referent en drie de minister van buza zich toe om de kamer. De uitwerking van de motie brekelmans over straat

[3:39:29] statelijke dreigingen toe te sturen.

[3:39:32] Termijn vraagteken.

[3:39:34] Hetzelfde zoals zelfde termijn, als het proces.

[3:39:37] Prima dat genoteerd. Vier de minister van ez k zegt toe een brief te sturen. Samen met de minister van j en v over de acties die het kabinet neemt op het gebied van tegengaan van cyberdreigingen en gaat daarbij specifiek in op de effectiviteit.

[3:39:54] Dat hebben we in ieder geval gedaan. Dassen.

[3:39:59] De heer dassen.

[3:40:00] Er-voorzitter ik graaf. Maar volgens mij had de minister van buitenlandse zaken ook nog een toezegging gedaan over dat die verder terug zou komen op de leerstoel.

[3:40:14] Ik snap dat hij er weer onderuit probeert.

[3:40:16] Wij komen maar dat heb ik toch wel heel duidelijk gehoord en ik zou toch wel fijn vinden als als die dat dijk kan komen.

[3:40:21] Volgens mij. Voorzitter, ik heb ik heb ik heb toegezegd dat ik het met de minister van ocw gaga bespreken. Maar dat maar dat overigens ik wel denk dat we al een heleboel doen en ik laat voorlopig bij de heer des hoe die die drie rollen gaat combineren, want volgens mij wil ie ook fractievoorzitter.

[3:40:36] Moet blijven. Nee, wacht even even serieus. Dit is geen product toezegging. Deze toezeggingen zijn producten die de kamer toegestuurd krijgt als de minister toezegt om een gesprek te voeren met ocw is dat een toezegging die gedaan wordt. Gaat niet een toezeggingen register.

[3:40:49] Het is een forum.

[3:40:51] Terugkoppelen en daarin terugkoppeling naar de kamer inmiddels dat hij dat.

[3:40:58] Er komt een terugkoppeling.

[3:41:00] Jongens jongens.

[3:41:02] Het vervolg van dit debat. Vanavond staat om.

[3:41:06] Tien voor half tien het navo. De minuten tweeminutendebat gepland om tien over het minuten debat voor china. Ik maak even een opmerking over die vooraankondiging en hoe dat hier in de commissie afgehandeld wordt de vooraankondiging gedaan worden in de plenaire zaal. Ik wil niet dat het automatisch gaat leden dat er ook een eerste spreker uit voortkomt. Anders ga je gekke dingen krijg ik nergens altijd voor gingen gedaan worden. De twee minuten debat is aangevraagd door de heer boswijk. De vraag is of als u zich wilt inschrijven omdat niet

[3:41:40] het inschrijven voor een twee minuten debat gebeurt niet online. Dat moet u bij het centrum in de twee in de plenaire zaal toe schriftelijk. Dus als u daar heer boswijk hoeft niet te redden. Die eerste spreker, maar de rest moet gaan rennen. Als je dat. Dank voor de ondersteuning dank victor. Dankjewel. Anna en goed reces gewenst.