Mensenrechtenbeleid

[0:00:00] Ik open deze vergadering en de vergadering behelst een nota overleg over het mensenrechtenbeleid op de agenda staan. Een aantal stukken waarbij ik de leden er graag op willen wijzen dat er nog een stuk.

[0:00:11] Is.

[0:00:12] De agenda is het laatste stuk gaat over de antwoorden op de vragen van de commissie over de capaciteit van de top van de raad van europa van zestien, zeventien mei een rijtje af. Ik

[0:00:19] en ik maak nu ook opmerkzaam dat de commissie in een procedurevergadering gevraagd om een kabinetsreactie op het c a v advies inzake de kwalificatie van de holodomor als genocide en dat het kabinet die reactie nog niet heeft kunnen sturen, ondanks het verzoek daartoe. Dat is ambtelijk aan ons medegedeeld.

[0:00:38] Welkom aan de heer brekelmans.

[0:00:42] Neem even met.

[0:00:46] Als de minister is.

[0:00:47] De toelichten, maar volgens mij is het. We nemen dit even voor kennisgeving.

[0:00:51] Verstandig,

[0:00:53] Dat is dan weer wel fijn die toezegging noteren we meteen voordat er nog een wordt gezegd zo snel als mogelijk komt de kabinetsreactie op het advies voor de aanwezige sprekers neem ik even met u mee dat u vast te spreektijd hebt voor de eerste en de tweede termijn

[0:01:07] spreektijden die u overhoudt in de eerste termijn. Die nemen we mee naar de tweede termijn zeven minuten voor de vvd in eerste termijn vier minuten in de tweede voor de fracties van d zesenzestig pvv cda sp, pvda, groenlinks geld zes minuten in de eerste termijn drie in de tweede en voor de overige fracties geld vier in de eerste en twee in de tweede, de heer thijssen van de partij van de arbeid heeft aangegeven dat hij om vier uur pas kan aansluiten. Dus u zult elkaar moeten interrumperen of hij zal de eerste termijn vanaf vier uur zult de tijd moeten

[0:01:38] vullen om hem een kans te geven om spreektijd te hebben,

[0:01:44] zoals ik altijd doe. Er zijn geen beperkingen aan een interrupties totdat ik merkte dat hij daar misbruik van maken. Ik geef het woord aan de heer van dijk van de sp als is het fractie in natuurlijk niet. Nadat ik

[0:01:54] de minister en haar gevolgen harte welkom heb geheten. De heer van dijk.

[0:01:58] Dagvoorzitter.

[0:02:02] Ik moet eerder weg rond vier uur je het helaas vanwege andere verplichtingen.

[0:02:08] Dus dat meld ik u bij deze de medewerker. Die zal het het debat echter aandachtig volgen, dus we volgen alles wat de minister zal gaan antwoorden.

[0:02:17] Voorzitter, mensenrechten zijn ongelooflijk belangrijk. Dat vindt niet alleen de sp. Dat vindt ook de regering en dat is mooi

[0:02:26] punt is wat je steeds bedenkt als je de stukken leest. Dit zijn woorden. Maar waar zijn de daden.

[0:02:34] Mag ik de minister het voorbeeld voorhouden van de tunesische deal. Daar is nu natuurlijk veel discussie over een zogenaamde migratiedeal met tunesië gemaakt door de europese unie

[0:02:48] en daar is natuurlijk ongelooflijk veel discussie over de minister zal ook weten. Er zijn verschrikkelijke beelden van vluchtelingen die in de woestijn worden gedumpt.

[0:02:57] Andere migranten die op bootjes op lampedusa belanden. Terwijl dat volgens mij juist de bedoeling was om dat af te remmen.

[0:03:05] Kortom, heel veel vragen over de effectiviteit van deze deal, laat staan over de mensenrechtenschendingen zelf waar de e u nu in feite bij betrokken is geraakt door die afspraak.

[0:03:19] Dus mijn vraag is hoe wordt naar de naleving van de mensenrechten

[0:03:24] gedaan sinds het sinds het maken van deze deal.

[0:03:31] Dat is voor de kamer echt voor komen onduidelijk, zoals voor de kamer ook volkomen onduidelijk is hoe de democratische controle precies op deze afspraken gedaan worden, want het is een overeenkomst tussen de europese commissie en tunesië, maar het europees parlement en de tweede kamer heeft er eigenlijk heel weinig over te zeggen gehad. Sterker nog, er zijn zelfs europese parlementsleden die zijn weggestuurd uit tunesië, toen ze daar op bezoek wilde komen om de zaak te bekijken.

[0:03:59] Hoe kijkt de minister hier nu naar zeker in de context van dit debat over mensenrechten.

[0:04:07] Voorzitter,

[0:04:09] als je kijkt naar de rapportage over tweeduizend, tweeëntwintig en ook de beleidsnota dan zie je toch veel vrijblijvendheid.

[0:04:16] Kijk naar de nota. Ik zie mooie woorden over mensenrechten. Maar de bereidheid om ze bovenaan te zitten. Daar schort het nog wel eens aan. Niet naleving heeft vaak geen consequenties door de oorlog in oekraïne heeft het sanctie instrumenten wel een stap gezet en dat is goed.

[0:04:32] En ook voor mensenrechtenschendingen heeft de e u een sanctie instrument is de minister het eens dat dit vaker gebruikt kan worden? Naast andere instrumenten vraag ik haar

[0:04:41] meer transactionele middelen mogen niet worden geschuwd, schrijft de minister in de nota graag een toelichting als een concreet voorbeeld geven waarbij ze dat zou willen doen.

[0:04:52] Het is goed dat er bereidheid is tot zelfreflectie. Ik citeer door aandacht te geven aan de kritiek van de global south op dubbele standaarden.

[0:05:01] Maar dan wordt er weer gezegd aandacht geven. Dat lijkt me weer typisch bz taalgebruik gaat niet om het wegnemen van dubbele standaarden

[0:05:10] graag een reactie. Voorzitter, en als het hebben over dubbele standaarden, dan is het beleid richting israël en de voortdurende bezetting van palestina denk ik een treffend voorbeeld.

[0:05:21] De huidige regering in jeruzalem breekt het ene negatieve record na het andere. Dat varieert van het aantal vergunningen voor illegale nederzettingen tot het gebruik van wat eufemistisch heet administratieve detentie het vastzetten van palestijnen. Voorzitter, dat is waar het over gaat.

[0:05:38] Wat doen nederland en de europese unie hier nu aan. We houden een beleefd gesprek en brengen aan onze zorgen over. Er zijn vele gradaties mogelijk van concrete maatregelen, maar dan moet moeten wel een politieke bereidheid.

[0:05:52] Dus ook hier weer

[0:05:54] erkent de minister dat het essentieel is om daden bij woorden te voegen,

[0:06:00] want anders blijft het bij geen daden, maar woorden graag een reactie.

[0:06:03] Een ander voorbeeld is katar vorig jaar nam de kamer een motie aan waarin de regering werd gevraagd om ook na het wk voetbal.

[0:06:12] De rapporteren over de resultaten van de inzet voor arbeidsmigranten, daar. Iedereen weet dat die omstandigheden erbarmelijk zijn. In maart ontving de kamer een brief. Jammer genoeg niets meer hierover in de mensenrechten rapportage die vandaag voorligt in juni verschenen rapport van human rights watch waarin staat dat vele arbeidsmigranten niet hun volledige salaris hebben ontvangen dat er geen sprake is van compensatie voor wantoestanden.

[0:06:37] Vandaar mijn vraag blijft nederland betrokken. Ook nu de schijnwerpers er niet meer opstaan.

[0:06:43] Voorzitter, dan een onderwerp waar mensenrechten en economische belangen hard kunnen botsen wapenexport. Op veertien juli schreef het kabinet dat het wapenexportbeleid op een aantal punten wordt versoepeld.

[0:06:55] Het kabinet schrapt de zogeheten brunssumse of die nijl in normaal nederlands. De bepaling dat we aan sommigen beruchte mensenrechtenschenders, zoals saoedi arabië of turkije geen wapens verkopen.

[0:07:09] Het kabinet wil dat nu schrappen en het wilt toetreden tot een wapenhandelsverdrag waarmee zeggenschap over doorvoer van wapens onderdelen zou worden weggegeven aan andere landen. Mijn kamervragen hierover zijn nog niet beantwoord. Die zijn collega minister schreinemacher

[0:07:25] en evenmin is hierover een debat in de kamer gevoerd. Daar zie ik natuurlijk wel naar uit is een beetje gek om per brief mee te delen aan de kamer dat je een verdrag wil gaan tekenen dat je en criterium wil laten wegvallen zonder dat de kamer daarover debatteert. Deelt u die mening

[0:07:43] is de minister het met mij eens dat economisch eigenbelang nooit ten koste mag gaan van mensenrechten. Tot slot, voorzitter, huwelijkse gevangenschap.

[0:07:51] Ik heb daarover met collega's valstar van de vvd een motie aangenomen gekregen over om die zaken echt bovenaan de agenda te zetten. Maar hoe staat het nu met de uitvoering motie tweeëndertig, zevenhonderd, vijfendertig, drie, honderd zevenenveertig is dat voor de administratie.

[0:08:11] En hoe zit het met de consulaire hulpverlening

[0:08:14] en is de regering bereid om een gesprek aan te gaan met femmes for freedom f f. Dat is de club die zich hier voor hard maakt.

[0:08:23] Dankuwel.

[0:08:25] Dank aan de heer van dijk en het woord aan de heer boswijk namens het cda.

[0:08:30] Dankuwel. Voorzitter voorzitter, ik spreek ook namens de christenunie vandaag en het is dit jaar vijfenzeventig jaar geleden dat de vn de universele verklaring van de rechten van de mensen aangenomen. Het is daarom ook goed dat deze beleidsnota er ligt want inmiddels vijfendertig jaar later is er nog ontzettend veel te doen want waar moet ik beginnen toen ik deze inbreng maakt dan ga ik het hebben over oeigoeren in china, china je cynisch in irak, christenen in pakistan vrouwen in afghanistan homo's in iran inheemse volken in het amazonegebied of heel recent de afgelopen week armeniërs in nagorno-karabach

[0:09:05] ontvoerde oekraïne zijn kinderen oekraïense kinderen in rusland en ga zo maar door. Voorzitter, tachtig van de mensen woont in een land of vrijheden terecht op een of andere manier zijn ingeperkt en we zitten op dit moment ook in een neerwaartse spiraal. Die begint met de oorlogsmisdaden door rusland in oekraïne van het ontvoeren van kinderen tot het bombarderen van scholen en ziekenhuizen. We kunnen geen enkele overtreding ongestraft laten, al realiseer ik me tegelijkertijd dat de werkelijkheid helaas een stuk onbevredigend zal zijn, maar toch moeten we alles op alles zetten om de daders te bestraffen. Kan de minister om iets vertellen over hoe het gaat met de documentatie van oorlogsmisdaden. En wat is de voortgang rond de

[0:09:42] international center for prosecution of lions of crashen

[0:09:46] naar een ander onderwerp afghanistan inmiddels alweer twee jaar geleden verlieten wij als westerse landen met de staart tussen de benen afghanistan en de oorlog in oekraïne wierp een schaduw over de verschrikkingen die de onder de taliban plaatsvinden. Vooral de positie van vrouwen en meisjes is enorm verslechterd.

[0:10:01] Pointer kan ook vrij recent naar buiten. Een artikel vorige week dat opnieuw afghanen die wel aan de eisen lijken te voldoen. Niet werden geëvacueerd.

[0:10:08] Kent de minister het antwoord dit artikel een graag ook uw reflectie.

[0:10:12] Voorzitter,

[0:10:14] De heer.

[0:10:15] Dank ik heb die berichten ook gezien in het lijkt mij vrij schrijnend. De heer boswijk weet dat we als kamer ons hart hebben gemaakt voor de evaluatie

[0:10:23] medewerkers van de nederlanders in afghanistan en daar hebben we het over tolken en ander soort bewakers andersoortige mensen die in nederlanders geholpen hebben. We zien dat die evacuaties dus helemaal niet goed lopen, vindt de heer boswijk met mij dat de regering eigenlijk nog veel meer inzet op moet plegen om dat echt goed te doen.

[0:10:41] De heer bos zijn er voorzitter, ik heb die die schrijnende situaties ook gezien. Ik maak een kleine nuancering dat er wel ontzettend veel mensen dankzij de regering dankzij ngos welzijn geëvacueerd. Maar ik kan inderdaad niet ontkennen dat er ook wel hele schrijnende verhalen zijn van mensen die nou als ik het zo beoordeel wel voldoen aan de afspraken en intenties in de debatten die wij destijds hebben gevoerd. En dan nu toch niet worden geëvacueerd en wij hebben zes oktober komt de commissie naar buiten met die evaluatie over evacuatie van afghanistan. Ik neem aan dat we kort daarna een debat over gaan hebben. Dus het zou fijn zijn. Ik gebruik deze interruptie bij het zou heel fijn zijn als we deze feiten boven tafel kunnen hebben. Wat is van waarde voor mij moeilijk te beoordelen. Maar ik las het wel. Ik dacht ik wil je toch wel wat meer over weten. Vandaar de vraag want ik deel ook wel het gevoel wat wat collega's van dijk heeft.

[0:11:39] U vervolgt uw betoog.

[0:11:41] Voorzitter, dat zou dan ook wel zinvol zijn als we tegen die tijd misschien wat meer van het kabinet mogen weten wat nou eigenlijk lange termijn perspectief is van de westerse wereld van nederland richting afghanistan en ook in relatie tot de taliban die daar nu op dit moment aan de macht is. Voorzitter dan de algemene in nagorno-karabach vanmorgen voor de trieste beelden voorbijkomen van armeense teksten en naamwoorden en straatnaamborden die met geweld

[0:12:06] werden weggehaald terwijl duizenden armenen op de vlucht zijn geslagen ontslagen en het lot van honderd twintigduizend armeniërs is op dit moment ongewis en daarom stuurde het cda vorige week ook een motie om als een beetje aan te veroordelen.

[0:12:18] Hoe staat het met de uitvoering van deze motie en wordt er ook nagedacht over misschien het sturen van een vn-vredesmissie

[0:12:26] of welke andere mogelijkheden liggen op tafel om te escaleren. En wat kan nederland nog meer doen voor de armeense bevolking en in het bijzonder de vluchtelingen, graag een reactie dan geloofsvervolging wereldwijd neemt geloofsvervolging in de schaal en intensiteit enorm toe inmiddels ruim een derde van de wereldbevolking te maken met vervolging omwille van geloof en dit zal waarschijnlijk verder toenemen omdat tegen tweeduizendvijftig de wereld een stuk religieuze zal zijn dan nu het geval is. Alle religieuze stromingen, met uitzondering van het boeddhisme zullen de komende decennia groeien, terwijl het percentages mensen dat niet religieus afneemt. Wereldwijd kan op dit moment al één op de zeven crisis zijn geloof niet in vrijheid beleven open door te vragen in kader in dit kader speciale aandacht voor china. De autoriteiten aldaar zit de digitale controle in omgeven greep te krijgen op religieuze groeperingen toegang tot christelijke platform voor het moeilijker. Het wordt steeds gevaarlijker om openlijk over het christelijke geloof te communiceren en open door ze dan ook bang dat autoritaire leiders in landen zoals turkije, myanmar, rusland als een beetje aan de chinese model van repressie willen overnemen. Hoe wordt dit voorkomen en welke inzet leven in nederland en de europese unie op dit onderwerp

[0:13:32] en aan het land waar zowel christenen, vrouwen als ook homo's worden vervolgd. Iran, vorige week het de minister gesprek gehad met de aan zijn collega's en we hebben ook de afkeurende reacties van een aantal mensen, gezien het cda begrijpt dat de ene kant ook mijn andere kant is ook wel belangrijk. Juist in gesprek met elkaar te blijven. Het is wat ongemakkelijk.

[0:13:51] We zien hier eigenlijk hetzelfde spelen wat we ook bij afghanistan zien hoe gaan we nu eigenlijk om met de taliban zelfs een beetje naar rapport spreekt over een ongemakkelijke realiteit waar we mee hebben te dealen en zo is het ook met iran kan de minister ons meenemen in wat ze met heeft gesproken, besproken en wat er is schattingen zijn voor de toekomstige relatie met iran en wat zij kan wat zij kunnen betekenen en de verbetering van mensenrechten aldaar graag een reactie.

[0:14:14] En dan inheemse volken in zuid amerika die de grote bedrijven van een land worden gejaagd om plaats te maken voor soja plantages waar wij als westerse landen, maar ook china massaal koopt

[0:14:24] in ons cda buitenland visie die we pas de minister hebben overhandigd hebben

[0:14:28] een punt gemaakt aan de gebrek aan integraliteit van ons beleid soort lijkt buza wel lossen staan bijvoorbeeld van fnv of bzk als het bijvoorbeeld gaat om handelsverdragen. Wij spreken hebben onze mond vol over mensenrechten, maar soms maken we wel eens handelsverdragen die juist een negatieve impact hebben op mensenrechten. Hoe kan de minister ervoor zorgen dat deze beleidsnota die wij overigens heel goed vinden dat die integraal onderdeel wordt van het beleid wat wij maken en wat impact heeft op mensenrechten, bijvoorbeeld als gaat alsof er een v of bzk beleid gaat en wat wij wel een beetje mis aan de nota is bij de afrikastrategie wel zagen is eigenlijk een soort actieagenda met hele concrete acties en maatregelen die het ministerie bereid te nemen, is het nog mogelijk dat deze beleidsnotitie en ook nog een soortgelijke actieagenda krijgen, zoals dat afrikastrategie. Dat heeft en tenslotte, voorzitter hebben vorige week als tweede kamer. Vorige week vrijdag een afvaardiging had van een israël israëlische palestijnse vrede.

[0:15:21] Die.

[0:15:23] Die voorstel hebben geschreven over een mogelijk confederatie is minister bekend met het initiatief en zo. Ja, wat haar visie hierop zouden we mogelijk hier in nederland die er iets in kunnen betekenen. Dankuwel.

[0:15:33] Hartelijk dank. En als het woord aan de heer brekelmans van de vvd.

[0:15:37] Dank. Voorzitter, voor mij als liberaal zijn de rechten van ieder individu van fundamenteel belang. Tweeduizend twaalf was het jaar waarin de wereldwijde human rights index de hoogste score noteren. Sindsdien is er ieder jaar een verslechtering van vrijheden en mensenrechten.

[0:15:51] De russische invasie en oekraïne. De deportatie van kinderen. De genocide van china op voeren, hebben basis optreden van het regime in iran tegen de eigen bevolking. Het forum allemaal trieste dieptepunten.

[0:16:03] De afgelopen week. Toen kwam de vn bijeen om de jaarlijkse vergadering en op hetzelfde moment zaten de russische president poetin en chinese minister van buitenlandse zaken die samen

[0:16:13] en normaal gesproken gebruikt zo'n verhullende taal en gebruiken ze ook termen als mensenrechten. Maar dit keer wonnen ze er geen doekjes om

[0:16:20] de op regels gebaseerde wereld orde is voorbij.

[0:16:23] We leven nu volgens hen in een multipolaire wereldorde die gebaseerd is op macht en op deals

[0:16:29] en de realiteit is inderdaad dat china en de internationale rechtsorde en mensenrechten wereldwijd ondermijnen, niet alleen in eigen land, maar ook in andere landen. Neem als voorbeeld iran, het westen voert de druk op, terwijl zij militaire en economische steun geven.

[0:16:42] De enige manier om meer een vuist tegen te maken is als we zelf niet afhankelijk en kwetsbaar zijn ten opzichte van china en rusland. Gelukkig onderkent. Het kabinet dat strategische afhankelijkheden dienen te worden afgebouwd. Jullie hebben collega's, sjoerdsma en ik een motie ingediend om een duidelijk tijdspad met doelstellingen op te stellen. Vragen aan minister is wanneer we dit kunnen verwachten en welke prioriteiten stelt de nieuwe minister ook dit thema? Op dit thema ook rond de taskforce gaat deze afhankelijkheden

[0:17:07] kan de minister toezeggen dat het kabinet onlangs dat de demissionaire de inspanningen hieromtrent onverminderd doorzet. Dat is belangrijk voor onze veiligheid, maar ook voor onze effectiviteit mensenrechten.

[0:17:17] We hebben het er in deze commissie vaker over gehad. Deze geopolitieke realiteit brengt dilemmas met zich mee

[0:17:24] als bijvoorbeeld meer toegang willen krijgen tot zeldzame grondstoffen. Om minder afhankelijk te worden van china, zullen we zaken moeten doen met landen met lagere standaarden op mensenrechten. Mijn vraag is hoe deze miste omgaan. Met dit dilemma is zij daarin bereid om realistisch te kiezen voor het minste kwaad.

[0:17:40] Daarom vraag ik ook hoe zij aankijkt tegen de huidige geografische spreiding van de inzet van inzet van mensenrechten gelden. Dat lijkt nu behoorlijk willekeurig en niet direct aan te sluiten op nederlandse belangen, zoals het tegengaan van irreguliere migratie. Mijn vraag is welke criteria het ministerie hierbij hanteert.

[0:17:56] Dan wil ik graag een aantal landen langslopen, te beginnen met iran. Want vorige week was een jaar geleden dat marcel armenië werd gedood.

[0:18:03] De dienst staan dappere vrouwen en mannen op tegen het barbaarse iraanse regime zou worden vastgezet, gemarteld of zelfs vermoord.

[0:18:12] Het kabinet moet het streng bij veroordelen.

[0:18:15] De minister heeft haar iraanse collega's bij de vn gesproken en dat heeft nogal wat teweeg gebracht.

[0:18:21] Dat kwam omdat de nederlandse tweet over dit bericht was nogal neutraal en van raad zijde werd gezegd dat er gesproken is over het versterken van de banden tussen nederland en iran.

[0:18:30] Ik hoop dat dit niet het geval is geweest en dat dit om iraanse propaganda gaat en mijn vraag aan minister is of we dit beeld kan recht te zetten en aangeven wat zij in het overleg heeft ingebracht. En natuurlijk hoe zij haar collega's kritisch heeft aangesproken

[0:18:44] dan drie concrete vragen die om een. We weten dat de juridische belemmeringen zijn waarom de revolutionaire garde niet op de eu-terreurlijst kan worden geplaatst.

[0:18:52] Mijn vraag is hoe het kabinet zich ervoor inzet dat er zaken worden gevonden. Terrorismezaken worden gevonden. Waarden eitjes bij betrokken was, waardoor dit wel kwalificeert en worden zie wel op deze terreurlijst kan worden geplaatst, is het kabinet bereid om hiervoor binnen de e u het initiatief te nemen.

[0:19:10] Daarnaast, ten tweede is er onder hieraan is natuurlijk de hoop dat iraanse leiders op een dag verantwoordelijk zullen worden gehouden voor hun misdaden.

[0:19:17] Zie nederland mogelijkheden voor het opzetten van een bewijzen bank zoals het in het geval van syrië en de yezidi's ook eerder is gebeurd

[0:19:24] en zo. Ja. Is het kabinet bereid om internationaal initiatief in te nemen

[0:19:28] en tot slot enige tijd terug eigenlijk. Onlangs is in de verenigde staten. De marge amini act aangenomen, waardoor de leiders van die randen en iedereen die voor hen werkt op sanctielijst zijn geplaatst. Mijn vraag is of nederland bereid is in u voor te pleiten om dit van de verenigde staten over te nemen

[0:19:45] dan armenië en azerbeidjan eerste blokkade van de zien corridor. De na de inval van azerbeidjan en kon elkaar gebracht. En nu de karavaan van mensen die vertrekt. Het is zeer treurig en ook verwerpelijk

[0:19:57] en mijn vraag is wat nederland doet om waarmee je te steunen en verdere agressie van als een beetje aan te voorkomen. Ook hier de vraag of tenminste mogelijkheden ziet tot het opzetten van een bewijzen bank, zodat eventuele misdaden op een laatste moment kunnen worden bestraft

[0:20:12] en in nederland er een u in verband voorstander van om te pleiten dat verdere agressie

[0:20:18] wordt afgescheept, bijvoorbeeld door te dreigen met het terugdraaien van de gasleveranties.

[0:20:24] Er is namelijk de vrees dat azerbeidjan de zang, ziggo deze hoe je het uitspreek corridor innemen om sietse van te verbinden met de rest van azerbeidjan

[0:20:33] wilde

[0:20:35] de vraag is of de wat de minister wil doen in nederland voldoen om dat te ontmoedigen.

[0:20:40] En wil.

[0:20:41] De minister er daarnaast voor pleiten dat de eu haar waarnemingsmissie uitbreidt. Er zijn ook mogelijkheden om, net als de vs ook de banden militair met armenië te versterken

[0:20:52] en tot slot wil nederland er ook voor pleiten dat u druk opvoert richting de landen die als een beetje militair steunen bijvoorbeeld israel, maar ook turkije.

[0:21:01] Dan heb ik vragen over het evrm. Ik heb. Wij hebben als vvd recentelijk vragen gesteld over de toevoeging van het recht op een schone leefomgeving aan het evrm

[0:21:11] en de antwoorden. Hierop zijn nog wat abstract en stellen wij daarom niet rust. Niet gerust.

[0:21:16] Mijn vraag is of de minister heel precies kan aangeven hoe breed het mandaat van de huidige technische juridische analyse die wordt uitgevoerd.

[0:21:25] Ik ben benieuwd in hoeverre daarin al op bepaalde uitkomsten of die al technisch worden voorbereid

[0:21:31] en er wordt volgens de minister nog is gekeken wat de noodzaak en de haalbaarheid is, maar mijn vraag is welke uitgangspunten daarin worden gehanteerd. Er wordt daarin ook al gekeken naar proportionaliteit en subsidiariteit.

[0:21:45] Mijn vraag is of de mist. De nederlandse inzet tot nu toe kan delen, want het klinkt allemaal vrij technisch. Maar ik heb begrepen. Zijn er wel meerdere zelfs zeven ministeries bij betrokken

[0:21:57] en kan de minister heel duidelijk toezeggen dat er geen onomkeerbare stappen worden gezet richting mogelijk instrument, zoals een additioneel protocol

[0:22:05] en kan ze ook toezeggen dat de kamer vooraf wordt geïnformeerd over nederlandse inzet wanneer er een standpunt wordt ingenomen in ambtelijke of diplomatieke overleggen

[0:22:14] dan tot slot, tot slot, wat betreft de vragen over huwelijkse gevangenschap sluit ik me graag aan bij de heer van dijk. Het klopt inderdaad dat vanwege mijn afwezigheid vorig jaar een gezamenlijke motie met vos is aangenomen, dezelfde vragen over.

[0:22:27] Ik heb dezelfde vragen als de heer boswijk over het voorstel rondom israël, palestina

[0:22:33] en tot slot helaas schenden autocratische regimes, niet alleen de mensenrechten in hun land, maar ook op de nederlandse bodem.

[0:22:40] Deze regimes bedreigingen intimideren. Ook de diaspora in nederland en ze intimideren ook journalisten in nederland zoals we dat hebben gezien in het geval van china.

[0:22:49] Mijn vraag aan de minister is of ze dit ook prominent wil meenemen in het mensenrechtenbeleid en haar diplomatieke inzet.

[0:22:56] Er is een interruptie voor u van de heer van dijk.

[0:22:58] Voorzitter, ook van ruben brekelmans mooie woorden over het belang van mensenrechten

[0:23:06] en en hij maakt een tegenstelling tussen democratie en autocratie terecht

[0:23:11] voor een groot deel. Tegelijkertijd heb ik in mijn termijn ook genoemd. De tunesië deal. Dat is natuurlijk een afspraak met een land met een bedenkelijk regime. Laat ik het zo zeggen,

[0:23:20] vindt hij die afspraken die door zijn eigen premier rutte zijn.

[0:23:24] Maakt het droombeeld van.

[0:23:29] Het navolgen van mensenrechten en en effectiviteit. Als je kijkt naar lampedusa en als je kijkt naar de verschrikkingen die in tunesië zelf gebeuren met migranten.

[0:23:40] Ik ben ervan overtuigd dat je dit soort afspraken moet maken

[0:23:44] als je grip wilt krijgen op migratie. En als je wil voorkomen dat er

[0:23:48] duizenden tienduizenden zelfs honderdduizenden mensen een bootje nemen richting europa

[0:23:54] daarin verdrinken en de meest verschrikkelijke dingen gebeuren.

[0:23:58] Kijk het is natuurlijk zo dat die deal die heeft dat is een understatement nog bij lange na niet het resultaat gebracht wat we ervan gehoopt hadden of misschien sommige mensen ervan verwacht hadden. Er wordt zelfs gezegd dat die deal nog niet eens

[0:24:12] is uitgevoerd dat die nog nader wordt wordt uitgewerkt.

[0:24:16] Dat zegt voor mij dat die vreselijke mensenrechtenschendingen die ik uiteraard veroordeel, zoals bijvoorbeeld migranten die in de woestijn worden gedropt.

[0:24:26] Dat dat gebeurt terwijl die dion nog niet eens

[0:24:29] werkzaam is en dat gebeurt ook als je naar de rapporten en de cijfers kijkt gebeurt dit al jarenlang in de hel is is niet net zo dodelijk als de middellandse zee, maar helaas zijn er ook hele grote aantallen. Mensen zijn er overleden.

[0:24:42] Maar er komt nu iets meer de schijnwerper op vanwege die deal.

[0:24:45] Ik denk dat als je dus niets doet dat die mensenrechten, schendingen en wat er met migranten gebeurt. Dat blijft aan de orde van de dag. Ik hoop dat deze deal een manier is om als je goed worden uitgevoerd. Om ervoor te zorgen dat de instroom afneemt en dat het ook een instrument biedt om tunesië aan te spreken om mensenrechten en dat schendingen en dat dat ook geleidelijk wordt verbeterd en dat zal de realiteit is dat het niet van de ene op de andere dag gebeurd. We weten alleen wel als we niets doen en niet dit soort afspraken maken. Dan wordt het alleen maar slechter.

[0:25:16] Voorzitter, de heer van der.

[0:25:17] In tweede instantie. Ik kan het voor een heel eind volgen wat de heer brekelmans zegt en ik ben ook niet per se tegen het maken van afspraken met landen over migratie.

[0:25:27] Tegelijkertijd is het natuurlijk wel zo dat de europese unie zich in feite medeplichtig heeft gemaakt van het beleid vanuit tunesië door het maken van die tunesië deal

[0:25:39] en sterker nog, we hebben mevrouw van der leij, maar ook rutte en beloning uit italië horen, zeggen wij gaan toezien op de mensenrechten.

[0:25:49] Wij weten helemaal niet hoe dat gebeurt. De tweede kamer en ook het europese parlement hebben nauwelijks zicht op de manier waarop de naleving van die mensenrechten

[0:25:59] wordt gedaan,

[0:26:00] is de heer brekelmans het met mij eens dat

[0:26:02] het parlement de volksvertegenwoordiging, waar dan ook veel meer grip moet krijgen op de naleving, omdat het anders alleen maar mooie woorden zijn die hier gezegd worden. Maar intussen die mensenrechten, schendingen keihard door.

[0:26:14] Wij gaan de heer brekelmans.

[0:26:17] Maar ik hoop allereerst dat de deal snel verder worden uitgewerkt en ook wordt ge implementeert tot nu toe is er een miljoen een zeg maar een high-level overeenkomst. Ik hoop dat dat concreet wordt uitgewerkt en dat ook duidelijk wordt aan de ene kant wat tunesië het doen om grensbewaking intensiveren ervoor te zorgen dat mensensmokkelaars worden aangepakt dat er minder gammele boten vertrekken waar mensen door overlijden de middellandse zee en dat inderdaad ook duidelijk wordt hoe mensenrechten beter worden gehandhaafd en daar als er sprake is van schending dat er ook tegen wordt opgetreden.

[0:26:53] Ik denk dat het verschil is. Kijk het is niet voor niks dat er sinds het te keien die inmiddels zijn we zeven jaar verder is dit de eerste

[0:26:59] deal die nog veel nauwer is er eigenlijk veel smaller is dan de deal met turkije.

[0:27:04] En dat komt omdat als jij vanaf dag één hoge standaarden oplegt. Dan weet je een ding zeker. Dan worden met dat soort landen nooit deals gesloten. Dat dat is de realiteit. Dus ik accepteer dat het helaas niet vanaf dag één direct perfect is, maar het moet inderdaad wel een manier zijn waarop, zoals ik zei a de instroom afneemt, maar b ook mensenrechten worden verbeterd en hopelijk wordt die deals naar uitgewerkt en kunnen we dan beter toezien hoe dat.

[0:27:29] De effecten,

[0:27:34] Dankuwel. De telefoon van de heer thijssen heeft eerder het woord aan de heer thijssen zelf. Maar ik kijk nog even naar de heer brekelmans of hij nog of hij het einde van zijn inbreng kwam. Dat is mooi.

[0:27:45] Dan heeft de heer thijssen te danken aan de interruptie van de heer van dijk dat het alsnog goed komt. Welkom en u hebt het woord namens de pvda.

[0:27:52] Verenigd links. Ik zeg kom sp kom erbij maken. Een vuist tegen de liberale machten en krachten van het parlement, maar ik heb het debat wel zo goed mogelijk proberen te volgende debat direct dus dat is fijn

[0:28:07] fijn dat ik net op tijd bent dus voorzitter

[0:28:10] wereldwijd staan mensenrechten onder druk. Slechts enkele schrijnende voorbeelden zijn net ook al genoemd. De illegale oorlog in oekraïne, de onderdrukking van vrouwen in iran en de etnisch gemotiveerde aanval op de enclave nagorno-karabach en bij dat laatste wil ik even stilstaan. Gisteren kwamen de eerste ruim duizend vluchtelingen aan in armenië en inwoners vrezen slachtoffer te worden van hun etnische zuivering. Het is noodzakelijk dat er veilige routes open blijven, zodat mensen kunnen vluchten

[0:28:34] en ik wil vraag aan de minister. Wat is de stand van zaken op dit moment en zet de minister zich in eu verband in om ervoor te zorgen dat veilige routes open blijven.

[0:28:43] En als nederland kunnen we helaas niet alle genoemde ontwikkelingen voorkomen. Een van de belangrijkste dingen die we wel kunnen doen, is ons uitspreken druk uitoefenen en zelf consequent en principieel zijn over mensenrechten.

[0:28:55] Wij hebben als nederland het beschermen van de internationale rechtsorde in de grondwet verankerd en des te cynischer is het dat nederland steeds stiller lijkt te worden als het mensenrechten betreft het meest pijnlijk zichtbaar is het in de deals die wij hebben getroffen met marokko en tunesië.

[0:29:09] In de mensenrechten nota staat dat een gelijkwaardige relatie met landen niet wil zeggen dat nederland zijn ogen sluit voor mensenrechtenschendingen

[0:29:17] is de minister het met de pvda en ik praat namens groenlinks vandaag en groenlinks eens dat om mensenrechten te beschermen. Nederland hierop hierop een consequent en principieel buiten het buitenlandbeleid dient te voeren.

[0:29:30] In nederland tekenen in tweeduizend, eenentwintig het actieplan marokko, waarin staat dat we ons niet mengen in binnenlandse aangelegenheden

[0:29:37] en mijn vraag aan de minister is wanneer heeft nederlandse voor het laatst ingespannen voor de persvrijheid in marokko en voor onterecht vastzittende mensenrechtenverdedigers

[0:29:46] in de middel kwam net ook al ter sprake. Heeft u met tunesië een memorandum of understanding afgesloten

[0:29:52] mede onderhoud mede onderhandeld door onze demissionaire ministerpresident. Afgelopen vrijdag ging het eerste geld richting precedent sajet en tegelijkertijd zijn er berichten van onder andere de het om en de unhcr over honderden mensen die door tunesische autoriteiten zijn gedumpt in de woestijn

[0:30:08] en de antwoorden op de schriftelijke vragen van mijn collega, mevrouw piri zijn. Ik zou willen zeggen hallucinant. Het zou voor het kabinet onduidelijk zijn wat er aan de hand is.

[0:30:18] Mijn vraag aan de minister is. Daarom erkent de minister dat er mensen in de woestijn worden achtergelaten

[0:30:23] en dat hier mensenrechten worden geschonden,

[0:30:26] Voorzitter. Er is een interruptie voor u van de heer van.

[0:30:29] Voorzitter, hele terechte vragen van de heer thijssen. Ik heb net vergelijkbare vragen gesteld aan de heer brekelmans. Tegelijkertijd moeten we vaststellen dat de heer timmermans lid was van de europese commissie, toen mevrouw van der lee en haar afspraken haar deal sloot met tunesië. Hoe moet ik dat zien?

[0:30:46] De heer thijssen,

[0:30:48] Nou ja dat moet u meneer timmermans vragen voor de partij van de arbeid en groenlinks is het van belang dat we die mensenrechten dat we daar principieel mee omgaan dat we er ons erover uitspreken. Dat betekent niet dat we categorisch tegen wat voor deal dan ook zijn. Maar in die deal moet centraal staan dat we de mensenrechten respecteren en dus ook als er een afspraak wordt gemaakt met een land dat we inderdaad zekerheden inbouwen dat we zeker weten dat voor wie dat geldt voor de mensen voor wie dat geldt dat ook hun mensenrechten worden gerespecteerd.

[0:31:20] De heer thijssen vervolgt zijn betoog.

[0:31:25] Dagvoorzitter voorzitter, mensenrechtenverdedigers zijn cruciaal in de strijd tegen onderdrukking. Nederland moet er alles aan doen om deze mensen te steunen in de landen waar we actief zijn

[0:31:35] en ambassades kunnen een rol spelen in het beschermen van mensenrechtenverdedigers en journalisten. Bovendien kan nederlandse op een concrete manier bijdragen aan het beschermen van deze mensen

[0:31:43] ambassade spelen. Volgens de eu richtlijnen aan rol in het beschermen van mensenrechtenverdedigers.

[0:31:48] Mijn vraag aan de minister zijn, is het voor nederlandse ambassades integraal beleid. Voor het beschermen van mensenrechten is de minister bereid zich in te zetten voor de uitbreiding van het aantal opvangplekken voor mensenrechtenverdedigers zoals shelter city

[0:32:00] en gaat de minister nu eindelijk invulling geven aan de motie dassen van der lee tweeduizend, eenentwintig over het verstrekken van vijftig nood visa per jaar voor journalisten.

[0:32:11] Ook in bellacruz voor de veel jongeren vanwege vreedzaam activisme vervolgd of weggestuurd van scholen en universiteiten in tweeduizend, eenentwintig naar de kamer een motie aan over het ter beschikking stellen van vijftig studiebeurzen

[0:32:23] is de minister bereid om daar alsnog gehoor te geven aan deze motie en deze uit te voeren.

[0:32:29] Verder is het van belang om gezamenlijk op te trekken met eu lidstaten in het beschermen van mensenrechten, raadsconclusies. Over het belang van mensenrechtenverdedigers zijn er niet geweest. Gaat de minister zich ervoor inzetten in de eerstvolgende raad van buitenlandse zaken dat er wel conclusies worden getrokken over die mensenrechtenverdedigers.

[0:32:47] Voorzitter, het is voor de partij van de arbeid, groenlinks van belang dat nederland geloofwaardig blijft in het uitdragen van mensenrechten

[0:32:52] en geen dubbele standaard hanteert. Als

[0:32:55] het bevriende staten betreft

[0:32:57] het aantal palestijnen dat zonder aanklacht in detentie zit in israël is op het hoogste niveau sinds tweeduizend drie. Ook in de verenigde staten en singapore is nog steeds sprake van de kabel dood.

[0:33:08] Ik ga je heel even onderbreken en dat heeft te maken met een technisch probleem. Er zitten hier mensen op de tribune. Die kunnen uw bijdrage goed volgen. Maar de mensen thuis kunnen dat niet meer omdat de stream is onderbroken en het zou doodzonde zijn als uw gloedvolle betoog van mensenrechten ook niet thuis gevolgd kan worden. Daarom schors ik de vergadering.

[0:33:25] De probleem focus.

[0:34:50] Inmiddels is de stream hervatten, de vergadering openbaar en vervolgen wij dit debat met het resterende deel van het.

[0:34:56] Daarvan. De heer thijssen. Je hebt het woord.

[0:34:58] Dankuwel? Voorzitter, voorzitter, dit is voor pvda, groenlinks van nederland geloofwaardig blijft in het uitdragen van mensenrechten en geen dubbele standaard hanteert. Als het bevriende staten betreft

[0:35:07] het aantal palestijnen dat zonder aanklacht in detentie zit in israël is op het hoogste niveau sinds tweeduizend drie

[0:35:14] en ook in de verenigde staten en singapore zijn nog steeds sprake van discutabele doodvonnissen.

[0:35:18] Centrale vraag hierbij is hoe spreken we onze bondgenoten aan op mensenrechtenkwesties graag een reactie van de minister

[0:35:25] en dan nog aandacht voor een aantal voor situaties, een aantal specifieke landen. Ten eerste soedan,

[0:35:30] als we de beperkte media berichten lezen die onder andere uit de regio daar voorkomen dan lijkt dat dat er sprake zou kunnen zijn van op grote schaal schenden van mensenrechten. De internationale gemeenschap

[0:35:43] is nadat er onlusten in cartoon uitbraken, vertrokken en de soedanese bevolking is eigenlijk aan haar lot overgelaten generaal johan gaf tijdens de awvn aan bereid te zijn tot onderhandelingen en ook zijn vijand en meet hij met die zij te willen praten.

[0:35:57] Zijn er ontwikkelingen voor wat betreft bemiddelen om dit conflict op te lossen en mijn vraag ook in de minister is hoe beoordeelt hij deze situatie? Er zijn we moeren dat er mogelijk genocides ook zal plaatsvinden. Hoe ziet de minister? Dit.

[0:36:10] Dankuwel heeft een vraag aan de heer boswijk.

[0:36:13] Dankuwel. Voorzitter. Ja voorzitter. Ik hoor collega thijs inderdaad terecht een dilemma aan hoe spreek je je bondgenoten aan of soms zijn het niet eens direct bondgenoten, maar wel landen die je een of andere manier nodige code collega's brekelmans net al iets over grondstof te zeggen hoe kijkt de pvda groenlinks tegen dat dilemma aan een dik

[0:36:32] onze eisen en normen en waarden liggen soms anders dan dan andere landen wij uiteindelijk wel mee te maken. Hoe maakt de pvda groenlinks die afweging. Waar ligt de grens.

[0:36:44] De heer thijssen.

[0:36:46] Ten eerste, wat ik al eerder zei in mijn betoog. Wat voor ons als een paal boven water staat is dat je ten alle tijden moet kunnen uitspreken over zorgen die er zijn over mensenrechten of als er gewoon mensenrechten worden geschonden. Dus wat ik net opnoemde over de deal met marokko waarin we dan ons niet niet meer zouden kunnen uitspreken over binnenlandse aangelegenheden, terwijl er zorgen zijn over mensenrechtenschendingen. Voor de partij van de arbeid en groenlinks zouden we zo'n afspraak niet moeten maken

[0:37:13] en hetzelfde hetzelfde geldt voor de deal met indonesië als het gaat over vluchtelingen die dan in tunesië zouden moeten blijven dat we zeker weten dat de mensenrechten van die mensen gewaarborgd zijn als er een dergelijke deal zou zijn.

[0:37:26] En verder bijvoorbeeld voor grondstoffen kan ik me voorstellen dat je zegt nou ja als er dus

[0:37:31] bepaalde grondstoffen. Als we die willen inkopen vanuit bepaalde landen dat we ervoor zorgen dat er voor die keten die aanvoerketens keten dat we daar kijken wat zijn naar de eventuele problemen met mensenrechten en dat we daar proberen afspraken over te maken. Als we contract te sluiten met dat soort landen.

[0:37:47] En als dat betekent dat we misschien iets meer moeten betalen voor die voor die grondstoffen om te zorgen bijvoorbeeld dat mensen een leefbaar loon krijgen ook in de landen waar die mijne bijvoorbeeld zijn. Dat is voor de partij van de arbeid dan wel belangrijk dat we ook dat soort dat we dat betrekken in contracten die besluit met dat soort landen,

[0:38:02] De heer boswijk,

[0:38:04] Helder en duidelijk antwoord. Maar stel nou dat je bijvoorbeeld kijken we nu naar in het bijzonder even naar de afrikanen zien daar gewoon landen waar wij als westerse landen toch altijd heel aanwezig zijn geweest wij tot nu ziet met alle coups en alle landen, waaronder frankrijk eigenlijk uit geschopt wordt en waar wij worden ingeruild voor china en rusland, die al die eisen niet stellen, zeg ik niet dat wij ons naar het niveau van china en rusland moeten moeten verplaatsen. Nee maar het is naïef om te denken dat die landen zich helemaal op ons project zullen gaan gaan plaatsen. Hoe kijkt details nadat dilemma.

[0:38:42] De heer.

[0:38:44] Ik denk dat daar ook wel een stuk staat in het buitenland. Het nota die

[0:38:49] die wij wel kunnen onderschrijven. Dat gaat erover dat je soort echt gelijkwaardige partnerschap aan te gaan en waarbij niet alleen zo is dat wij iets komen halen, waarbij we ook echt wel ons verdiepen in wat heeft dit land nodig en kunnen er ook mee helpen. Dus bijvoorbeeld een discussie waar ik iets meer in thuis ben gaat over groene waterstof dat je inderdaad van nou, er zijn landen waar heel veel zonder zon schijnt en goedkoper groene waterstof kunnen maken. Nou dat is fijn want die hebben wij in nederland nodig. Dan kunnen we dan ook kijken naar wat hebben die landen dan nodig om zich te ontwikkelen en moeten we niet zorgen dat een deel van die groene waterstof of een deel van die zonne-energie in het land wordt opgewekt ten goede komt aan de nationale economie, zodat de lokale bewoners en die het land zelf ook wat aan heeft. Dan kom je veel meer in een gelijkwaardig partnerschap en dan denk ik ook dat het veel aantrekkelijker wordt voor die landen om te zeggen we willen een deal met nederland. Want wij hebben we zelf veel meer aan. En als we een deal sluiten met

[0:39:36] en of een ander gezien.

[0:39:39] De heer brekelmans heeft ook een vraag voor u.

[0:39:42] Kijk die thijssen noemde net het voorbeeld van de deal met marokko waarin hij zegt dat nederlandse niet zou mogen mengen in de zaken die je moet gebeuren.

[0:39:50] Een beetje flauw. Inmiddels heeft de minister van buitenlandse zaken voorrang al een keer of tien gezegd in antwoord op vragen over de deal dat dat wel kan en dat dat niet deel van die deal dat dat niet dat dat niet zou kunnen.

[0:40:03] Maar mijn vraag aan de heer thijssen is een dilemma.

[0:40:06] Ik stel nou dat wij zeggen van nou we hebben onze hoge standaarden op het terrein van mensenrechten en als die niet worden gehandhaafd en wordt gemonitord. Dat doen wij zaken met een land als tunesië bijvoorbeeld dan dan weten we één ding, namelijk dat een lening sluiten met saudi-arabië, zonder enige voorwaarde vierhonderd miljoen en dat mensenrechten geschonden blijven worden. En net zoals al jaren gebeurt dat mensen in de woestijn worden gedropt.

[0:40:31] Als je daar iets aan wilt doen dan zul je toch met dat land betrekkingen aan te gaan en zo land zegt echt niet gaan pas met europark met betrekking aan. Dan gaan we al die standaarden overnemen. Dus je zult een moment moeten nemen omdat te starten,

[0:40:46] zegt heer thijssen van nou dat pas op het moment dat zijn al onze mensenrechten voorwaarden voldoen

[0:40:51] en tot die tijd blijven afzijdig of erkent hij dat als je iets met die landen te doen dat je dan ook zult moeten accepteren dat dat een niet meteen lukt.

[0:41:00] De heer thijssen,

[0:41:03] Nog heel even terugkomen op wat er in marokko gaande is de vraag gesteld aan de minister en ik hoor graag uitspreken haar zorgen uitspreken over de situatie voor een aantal journalisten, een aantal mensenrechtenverdedigers en daarmee kunnen we dit misverstand. Als dat dat wel eens meteen uit de wereld helpen. Het tweede is dat het natuurlijk zo is dat wij betrekkingen hebben en handel drijven met regimes waar de mensenrechten niet altijd goed geborgd zijn en niet goed geborgd zijn in het geval van tunesië deal. Wat daar voor de partij van de arbeid en groenlinks van belang is is dat dat gaat over mensen die naar die vluchten of die asiel zoeken om wat voor reden dan ook en als we dan kijken van oké, kunnen we dan manier zorgen dat die mensen niet naar europa komen. Indonesië blijven dan moet je wel zorgen dat de mensenrechten van die mensen indonesië geborgd is en daarvan zien we nu gewoon een hele duidelijke signalen dat het niet zo is en dat die deal. Wat dat betreft op dat punt dus niet goed genoeg is dan zeggen wij van ja dan dan zouden wij niet willen meedoen aan zo'n die.

[0:41:59] De heer brekelmans, in tweede instantie.

[0:42:02] Ik heb mijn algemene vraag is meer keek je kunt als europa nog nederland zeggen we houden schone handen en we maken geen deals met landen die zich niet aan mensenrecht te houden. Maar dan is de realiteit sinds enkele decennia dan stad china in zonder enige voorwaarde stad rusland, in zonder enige voorwaarde stapt in dit geval van tunesië, saudi-arabië en zonder enige voorwaarde.

[0:42:22] We zien helaas dat er in afrika het middenoosten overal helaas steeds meer regimes zijn die het regelen van nou als ik moet kiezen tussen geld zonder voorwaarden van rusland, china of dan kies ik daarvoor.

[0:42:35] Terwijl wij als terwijl we als er een volledig aan de zijlijn staan en die mensenrechten alleen maar achteruit te rollen.

[0:42:41] Mijn vraag is of dat ook de pvda groenlinks bereid is om dat die realiteit te onderkennen

[0:42:46] en dan te zeggen als je iets in die landen wil verbeteren.

[0:42:49] En dan zul je ook zaken moeten doen en daar enigszins hoe naar het ook is. Maar misschien ook de ander in moeten maken, want anders dan leiden. Dat soort alleen maar verder af of mensenrecht.

[0:42:59] Thijssen.

[0:43:01] Ik begrijp dat dit niet gaat over migratie die want zoals china of rusland niet zomaar instappen. Maar dan gaat het over oké. Wat. Nou als we betrekkingen aan willen gaan met landen waarvan we weten daar zijn ook mensenrechtenschendingen. Dan ligt er denk ik aan wat voor betrekkingen aangaat en nog een keer het voorbeeld over groene waterstof. Als wij inderdaad grote contracten willen afsluiten met landen waar ze heel goedkoop groene waterstof kunnen

[0:43:22] kunnen produceren. Dan denk ik dat het twee aspecten aan zijn. Ten eerste zorg ervoor dat in die keten van groene waterstof in het land zelf mensenrechten worden geschonden dat een leefbaar loon wordt betaald dat de arbeidsomstandigheden normaal zijn en gewoon goed zijn en en het tweede is. Ik denk om te zorgen dat

[0:43:38] die landen wel degelijk met ons een contract zouden willen afsluiten is om te zorgen van ja, de eerlijke vraag te stellen van wat heeft dit land nodig. Waar is dit land mee geholpen en ook dat te zorgen dat dat voor elkaar komt dat ook zij

[0:43:50] over kunnen gaan op zonne-energie en over kunnen gaan op groene waterstof.

[0:43:55] De heer thijssen vervolgt zijn betoog en ik wijs er wel op dat we toch het hoofdrekenen. Wat is mensenrechten? Hoezeer ook mijn fractie gehecht is aan thema groene waterstof.

[0:44:12] Dank. Voorzitter. Even kijken. Dan had ik nog een punt en dat ging over ethiopië. Het onderzoek van de verenigde naties naar het bloedvergieten integraal loopt in december af en een verlenging daarvan krijgt onvoldoende steunen. Mensenrechten, raad de kans op straffe van. Het lijkt daarom groot mijn vragen de is erom of zij nog kans ziet om de druk op te voeren en het mandaat van het onderzoek te verlengen. Dankuwel. Voorzitter,

[0:44:33] Dank u wel. Dan vraag ik aan de heer brekelmans tot die tijd even het voorzitterschap zou willen overnemen, zodat ik de inbreng namens mijn fractie kan doen.

[0:44:40] Doe ik graag en ik geef graag het woord aan de heer sjoerdsma.

[0:44:43] Dankuwel. Voorzitter, ik heb de afgelopen jaren veel mensenrechten notas voorbij mogen zien komen. Ik geloof zelfs ook acht ministers die hun eigen zijn of haar plannen hebben mogen verdedigen.

[0:44:56] En dan neem ik de drie waarnemers maar eventjes niet mee. Dus het gaat vrij hard en heeft mij ook één ding geleerd

[0:45:02] dat het belangrijk om die om de hoogdravende en ook terecht hoogdravende idealen van mensenrechten notaris. Om die

[0:45:08] wel in perspectief te blijven zien en vooral te kijken naar wat er wordt gedaan door het kabinet en door de regering

[0:45:16] die prijs wilde ik vandaag ook de balans opmaken omdat wij

[0:45:19] ons denk ik op een cruciaal moment bevinden.

[0:45:23] Belangrijke mensenrechtenorganisaties noemen het ook wel een kantelmoment op het gebied van democratie en mensenrechten. Als je kijkt naar

[0:45:29] het aftreden van het aantal democratische landen. Als je kijkt naar het aantal autocratie. Als je collega's hebben het gezegd de agressie van de agressie van rusland tot de intimidatie van china.

[0:45:41] De genocide op de de strekking spelers op het middenveld journaliste die te maken hebben met intimidatie, soms zelfs met geweld met moord

[0:45:50] zien zelfs ook af en toe hier intern nogmaals het optreden van extreemrechts in nederland zou zeggen dat nederland

[0:45:56] de toren zou moeten zijn waarop die anti-democratisch mensenrechten, anti rechtsstatelijke golf

[0:46:03] ontslaat. Daar zou een zeer serieuze ambitie van nederland tegenover moeten staan.

[0:46:09] Ik denk dat duidelijk is dat de regering deze urgentie deelt die analyse deelt.

[0:46:15] Maar mijn conclusie zou zijn dat ze er maar deels naar handelt en ik wilde dat even aflopen. Allereerst misschien de financiën,

[0:46:22] want deze minister bezuinigd op het

[0:46:26] bezuinigd.

[0:46:27] Ik wil het toch even noemen door mensenrecht is niet alleen maar woorden zijn ook echt met met financiën kun je projecten uitvoeren.

[0:46:34] Twee komma vier miljoen wordt bezuinigd en twintig, vierentwintig en zeven miljoen in twintig, vijfentwintig en ik wil de meeste vragen waarom.

[0:46:40] Ik wil dat ook vragen om bij de begroting buitenlands buitenlandse handel, ontwikkelingssamenwerking expliciet staat dat intensiveren uit het coalitieakkoord en ik weet die coalitie die bestaat niet, maar desalniettemin hebben ervoor gekozen dat die intensivering is en uitgezonden van ombuigingen, mensenrechten voor ons staat met een oplopende reeks in datzelfde regeerakkoord. Dus waarom wordt er dan toch bezuinigd? De minister bereid. Dat zou ik haar willen vragen

[0:47:03] om dat ongedaan te maken en ik vraag dat ook

[0:47:06] omdat tenminste zelf zeer terecht analyseert ik dit stuk, maar ook elders, hoe van belang het is dat wij de global south aan onze zijde vinden

[0:47:15] vraagt ook ik sluit me aan bij collega's die dat eerder hebben genoemd, omdat

[0:47:18] wel geld dat bestemd lijkt te zijn voor asiel deals

[0:47:21] niet alleen door lijkt te gaan, maar ook lijkt te zijn, worden opgehoogd en zijn natuurlijk landen die een slechte track record te hebben als het gaat om mensenrechten, zo lijkt het dat je bezuinigt op mensenrechten en daar met dat geld voor ons mensenrechten schenders gedeeltelijk gaat beloon. Ik zou de minister willen vragen hoe ze dat rijmt.

[0:47:37] Ten tweede, voorzitter, onze eigen geloofwaardigheid, alleen als onze eigen huis op orde hebben, kunnen wij andere effectief aanspreken op hun misstanden en daarvan moet ik zeggen dat kabinet de afgelopen jaren echt serieuze stappen heeft gezet en daarvoor ook mijn complimenten op het gebied van

[0:47:52] de excuses voor de holocaust, de excuses voor het slavernijverleden srebrenica uitbetalingen excuses voor indonesië natuurlijk een goed samenspel tussen kabinet en kamer

[0:48:01] mijn complimenten daarvoor op indonesië nog een vraag hoe ver is het kabinet met de uitvoering van

[0:48:07] een motie is aangenomen die opriep om de nabestaanden van mensen die op een dodenlijst met betrekking tot indonesië hebben gestaan om die op te sporen om hen erop te wijzen dat ze niet alleen excuses krijgen we schadevergoeding.

[0:48:17] De tweede geloofwaardigheid is ook wat je intern doet als je aanbevelingen krijgt de internationale comité is en dan komt constateert dat het college rechten van de mens dat het en wat minder mooi uitziet. Wij zo zien wij de economie, economische, sociale en culturele rechten niet als afdwingbaar bij de rechter en ik zou deze minister willen vragen of dat niet de universaliteit en de ondeelbaarheid, maar ook de bindende verdragen die nederlands zelf en vrijwillig heeft gesloten ondermijnt.

[0:48:44] Voorzitter, ten derde consistentie, collega's, hebben het al genoemd. Op bij onze bondgenoten zullen wij kritisch moeten zijn. Israël als daarbij genoemd,

[0:48:54] en ik vind dat ook de afweging tussen aan de ene kant, waarden en belangen vind ik een een scheve

[0:48:59] een oneigenlijk omdat onze onze waarden misschien wel onze meest belangrijke belangen zijn, zou ik aan deze willen willen meegeven.

[0:49:09] Tot slot, voorzitter, een paar dingen waar ik geen rode draad doorheen rijdt. Maar die ik eventjes staccato met al af en af.

[0:49:17] Interruptie van de heer boswijk.

[0:49:20] Ja. Dank voorzitter. Ja ik hoor refereerde net zeggen van joh. Het is een soort tegenstellingen gedaan en mensenrechten veel dus dan moet je niet over onderhandelen was. Dat begrijp me goed.

[0:49:32] Nee niet echt waar waren deze nota en het staat overigens veel behartigenswaardige in deze nota, maar er staat ook een zinnetje over dat we altijd onze waarden en belangen moeten afwegen voordat we tot actie overgaan en dat zit een suggestie in een impliciete suggestie dat onze waarden en onze belangen nog wel eens zouden kunnen bos of dat onze waarden niet onze belangen zijn. Terwijl als je kijkt naar nederland. Het internationaal recht was nooit bedoeld vanuit nederland. Om gewoon maar met het vingertje was puur eigen belang om ervoor te zorgen. Het recht

[0:50:03] dat onze belangen niet geschonden werden dat een klein land als het onze kon rekenen op een veilige en eerlijke behandeling en daaruit vloeit daaruit voortvloeit allerlei individuele rechten. Dus

[0:50:13] daar gaat het mij om de de misvatting dat je kort korte termijn economisch belang kan wegstrepen tegen lange termijn. Lange termijn waarde van.

[0:50:26] Ik las het eigenlijk eerder anders, namelijk het eigenlijk want wij de interruptie, brekelmans en de heer thijssen. Ook had namelijk natuurlijk wil je je de mensenrechten overal in heel de wereld verspreiden en tegelijkertijd vind u ook economische belangen en veiligheidsbelangen en noem alles maar op. Maar soms kan het wel beter zijn als je kijkt naar zit een weegschaal pragmatisch en principieel dat je soms

[0:50:50] in het ene land iets minder principieel ben en maar daardoor wel meer bereikt en in alle land kun je veel principiele zijn en dat je weet die landen zitten er meer op één lijn. Dus dus ik denk dat die die betreffende zien waar die sjoerdsma naar kijkt dat die meer zo bedoeld is en allerlei zo bedoeld is. Hoe kijkt in sjoerdsma.

[0:51:10] Ja. Voorzitter, we zullen er hopelijk van de minister horen hoe zij dat ziet en hoe het kabinet dat ziet

[0:51:16] kijk effectiviteit laat dat laat ik dat voorop hebben gezegd kijk uit dat je om om de wijze waarop je mensenrechten wil bevorderen of beschermen.

[0:51:28] Dat dat kan afhangen van je afweging van ja weet je op op welke manier kan dit niet best te doen voor of achter de schermen met wat verschillende tonen of juist op fluister toon in combinatie met je economisch instrumentarium of juist helemaal losgezongen daarvan duidelijk. Dat ben ik met de heer boswijk eens die effectiviteit en de manier waarop je dat wil voor elkaar boksen. Die die kun je wegen

[0:51:48] waar ik echter voor willen waarschuwen, is dat ik heel vaak de neiging bespeuren

[0:51:53] bij partijen en ook bij bepaalde organisaties in nederland dat

[0:51:58] belangen worden gewogen op een manier die eigenlijk die die wordt dan vaak realistisch genoemd het dus aanstekers waarbij eigenlijk belangrijke fundamentele waarden van nederland op gebied van internationaal recht en mensenrechten worden uitgeruild, omdat het voor korte termijn stabiliteit, veiligheid of economische belangen goed zou uitkomen. Terwijl als je naar de geschiedenis kijkt op de langere termijn een veel hogere prijs terugbetalen.

[0:52:21] Dus als het zo het uitgelegd. Dan dan kan ik de minister alleen maar

[0:52:25] van harte geluk wensen. Dan zijn we het volledig eens.

[0:52:32] Voorzitter dan.

[0:52:33] In staccato journalistiek journalisten vorig jaar heeft de kamer met steun overigens van van al deze partijen die aanwezig zijn en amendement aangenomen om een taskforce op te richten die bedoeld is om accountability te vergroten om more van journalisten te onderzoeken. Om

[0:52:52] met forensische experts met juridische experts opvolging te geven aan moorden en bij successen dat structureel worden en dat was een amendement en ik wil de minister eraan herinneren een amendement in dit huis is, werd het is niet een motie

[0:53:05] en ik zou haar heel graag willen vragen hoe dat nu wordt uitgevoerd en ik hoop dat het amendement wordt uitgevoerd, zoals het ook is ingediend en is aangenomen.

[0:53:12] Ik sluit me aan bij de vragen die zijn gesteld op nood noties ervoor journalisten en ik complimenteer de minister als het gaat over het werk met betrekking tot de icon journalisten en die een die heel lang geleden is gebeurd, maar nog steeds op gerechtigheid

[0:53:26] wordt gehoopt en verwacht.

[0:53:29] Voorzitter, iran terecht dat hij aangehaald. De stilte is natuurlijk eigenlijk oorverdovend en degenen die zeggen dat de garde op de terreurlijst moet is natuurlijk volkomen terecht en sluit mijn fractie zich graag bij aan.

[0:53:43] Mijn fractie sluit zich graag aan bij aan bij diegene die zeggen dat wat er ook gebeurt dat het zeer zorgwekkend is dat alle druk die we kunnen in de weg zou kunnen leggen om

[0:53:52] geweld te stoppen dat we dat moeten doen

[0:53:55] tot en met het stoppen van onze gast belangen en als er ik begrijp ook vijf oktober alleen en per jaar ontmoeten elkaar in brussel hoop ik kan nederland en de europese unie dan druk leggen op met name als het om dit te stoppen

[0:54:08] en voorzitter, tot slot ook gelet op de tijd. Ik zal me als voorzitter daar goed aan houden.

[0:54:14] Toch heel even het erkennen van genocides. Ik zag dat het kabinet zich heeft aangesloten bij oekraïne als het gaat over de zaak hebben aangespannen met betrekking tot genocide verdrag

[0:54:24] en rusland. Daarmee erkent eigenlijk het kabinet dat er genocide plaatsvindt in dat roept bij mij dan weer de vraag op

[0:54:30] wat betekent dat dan vervolgens niet alleen voor kinderen, maar ook voor de holodomor voor armenië voor de oeigoeren. Welke herkenning

[0:54:38] beweging komen daar vervolgens achterwege. Voorzitter, ik dankuwel.

[0:54:44] Dan geef ik het voorzitterschap weer terug aan sjoerdsma.

[0:54:49] Hartelijk dank, dan zou ik willen voorstellen dat wij schorsen tot vijf voor vijf. Want hoewel wij met een bescheiden aantal collega's hier zijn, hebben wij niet zo bescheiden aantal vragen gesteld en het stelt de gelegenheid tenminste in de gelegenheid

[0:55:04] om ons van gedegen antwoord te voorzien. Vijf voor vijf.

[0:55:08] Dan komen wij hier weer bij elkaar. Ik schors de vergadering.

[1:00:49] Het is een audio test voor de facilitaire dienst.

[1:09:34] Dit is een audio test voor de facilitaire dienst.

[1:27:38] Ik heropent dit debat nota overleg mensenrechtenbeleid. Aan het woord is de minister van buitenlandse zaken voor haar eerste termijn de beantwoording.

[1:27:48] Voorzitter, laat ik beginnen met te zeggen dat ik met een aantal blokjes werken

[1:27:53] dan weten de leden wanneer ze ongeveer welk antwoord kunnen verwachten. Ik heb een korte inleiding en daarna zal ik een aantal algemene onderwerpen

[1:28:05] adresseren die passen bij het

[1:28:08] de nota. Dan gaat het over het vraagstuk waar de belangen, het concurrentiebeleid,

[1:28:13] de sancties en transactionele dubbele standaarden en ook de financiering.

[1:28:20] Dus dat heeft allemaal met de nota direct te maken. Daarnaast zijn een aantal bredere thema's ter sprake gekomen

[1:28:26] en in dat blokje. Dus dat het tweede blokje dat er zou onder andere

[1:28:31] de migratie een terugkomende vraag die daarover gesteld zijn.

[1:28:35] De journalisten en de zorg en bescherming daarvan

[1:28:39] de vragen over huwelijkse gevangenschap, maar ook die van strategische autonomie.

[1:28:47] En dan

[1:28:49] het laatste onderwerp is het onderwerp landen. Dus daar waar de leden allemaal zeer nadrukkelijk een aantal landen adresseren en

[1:28:57] de grote opgaven die er liggen. Kom ik daar ook ook op terug.

[1:29:02] Voorzitter, ik wil de leden allereerst danken voor voor hun inbreng en ook voor de brede belangen die zij onderschrijven om mensenrechten, democratie en internationale rechtsorde ook te zien als het fundament voor een welvarende en ook een veilige samenleving

[1:29:23] en in deze mensenrechten nota en ik is dit ook voor het eerst dat niet alleen de mensenrechten worden geadresseerd. Maar dat dat heel nadrukkelijk ook in relatie wordt gedaan met de internationale rechtsorde en met de democratie, omdat die zaken niet

[1:29:39] los kunnen worden gezien. En nederland is dus ook gebaat bij een wereld die gebaseerd is op democratische waarden

[1:29:45] dus ook als wij het over de belangen hebben van nederland is dat per definitie en ik ga later nog wat nadrukkelijker op in is dat per definitie dus ook gebaseerd op de democratische waarden die wij hebben want dat is ons richtsnoer

[1:29:59] en en landen die eigenlijk deze waarden onder omarmen, zullen ook eerder de internationale rechtsorde beschermen en dat draagt ook bij aan een wereld waarin mensenrechten beter gerespecteerd worden

[1:30:14] waar en dat deel ik met deze leden. De wereld staat er niet goed voor als het gaat om de mensenrechten, de internationale rechtsorde en ook de democratische waarden. Dat zien we in afghanistan. Dat zien we in oekraïne in ethiopië. En nu ook in nagorno-karabach

[1:30:29] het mensenrechten staan wereldwijd onder druk en je ziet in de wereld dat de democratische ruimte afneemt

[1:30:36] en dat samenwerking binnen internationale fora ook voor nieuwe uitdagingen staat

[1:30:41] en deze beleidsnota is inderdaad bedoeld om ervoor te zorgen dat we in deze veranderde omstandigheden toch die belangrijke waarde van de internationale rechtsorde, de democratie en de mensenrechten op een goede manier kunnen borgen en er ook voor kunnen zorgen als nederland dat we daarin ook resultaten boeken

[1:31:01] en dat gaat dan niet om een one size fits all aanpak voor de bescherming en bevordering daarvan, maar het gaat erom samenwerken waar we kunnen assertief zijn waar nodig is en dat betekent dat we bij voorbaat niet partners zullen uitsluiten voor dialoog als we zien dat

[1:31:19] landen bereid zijn om de mensenrechten situatie te verbeteren, dan is nederland ook bereid om samen te werken, tenzij ze actief oproepen tot geweld. Dan worden er consequenties aan verbonden. Dat hebben we gezien. Rusland, oekraïne. Wij hebben het ook gezien in de maatregelen die we hebben genomen als het gaat in reactie op de wetgeving in in oeganda met betrekking tot lhbts. I q plus. Lhbts, i q. I plus

[1:31:50] voorzitter, het gaat ook om samenwerking daarbij en dat is essentieel om zaken te bereiken.

[1:31:58] Laat ik het ook concreet te maken want dat zij vroeg een aantal leden ook helemaal wat ga je dan precies doen en bijvoorbeeld in sri lanka werkt de nederlandse ambassade met coc samen een lokale lhbts plus organisatie in lokale politie om bijvoorbeeld trainingen te ontwerp wikkelen voor een sensitieve lhbts plus benadering

[1:32:19] en naast de training van de politie draagt dit project ook bij aan het vertrouwen tussen lokale mensenrechten, organisatie. Een autoriteiten

[1:32:28] en beleef werken ook in het kader van het mensenrechtenbeleid vaker samen met een globale kopgroep van landen, zoals tsjechië, zuid afrika, malediven, mexico, bijvoorbeeld om een nieuwe resolutie of mensenrechten in een digitale context voor elkaar te krijgen, en hiermee beogen we ook bestaande internationale normen het consolideren en daarmee zoeken we dat laten we de zien dat we uitbreiden en intensiveren in de samenwerking met andere landen

[1:32:58] als het gaat om de erosie van de basisprincipes van de internationale rechtsorde en ondermijning werken, bijvoorbeeld met ecuador samen op het anti-corruptie dossier of de vertaling van het statuut van rome. De basis van het internationaal strafhof, bijvoorbeeld in het somalisch.

[1:33:15] Daarnaast werken we ook samen om het internationaal recht verder te laten ontwikkelen en we kunnen als pioniers van het internationaal recht van nederland is het verschil maken door in te zetten voor internationale rechtsontwikkeling en ook normstelling en zo hebben nederland en canada heb ik samen met de minister van buitenlandse zaken, mevrouw julie, een politieke verklaring over online informatie integriteit ook ondertekend met meer dan twintig landen en hiermee stellen we normen hoe we betrouwbare informatie kunnen bevorderen in in landen. Ik noem dit even als concrete voorbeelden wat je direct ziet dat dit gewoon een vertaalslag is van de koers die we hebben ingezet met deze nota mensenrechten en dan kom ik bij de beantwoording van de vragen die de leden gesteld hebben. Allereerst het vraag van de heer sjoerdsma terecht over waarden en belangen, en met de heer sjoerdsma ben ik het eens met zijn analyse en de uitleg die die daaraan geeft

[1:34:13] wereldwijd opkomen voor mensenrechten, voor democratie en de internationale rechtsorde is niet alleen onze verantwoordelijkheid of een teken van solidariteit, maar ook een welbegrepen eigenbelang en daar waar we belangen wegen met mensenrechten zijn dat wel altijd belangen die ook een fundament kennen in de waarden die wij als nederland ook koesteren dus daarin is niet geprobeerd een tegenstelling te creëren, maar wel om te laten zien. Dat waarde steeds weer gewogen worden. Maar we laten onze nederlandse waarden natuurlijk niet uit het oog gaan.

[1:34:47] Voorzitter, en daarvoor is het van belang om wat hier boswijk ook nadrukkelijk aangaf is dat je mensenrechten moet je natuurlijk niet als een individueel iets zien. Dat zul je ook nadrukkelijk ook in relatie moeten zien dat datgene wat andere ministeries doen, bijvoorbeeld op het gebied van veilig voedsel en deze mensenrechten nota is dan ook ook opgelopen met een ministerie als economische zaken en klimaat, maar ook met het ministerie van nrc en dit vraagt ook ook komend jaar en regelmatig overleg op ambtelijk en politiek niveau. Om ervoor te zorgen dat mensenrechten echt ook zijn basis krijgt in alle andere ministeries in hun handelen dat ze ook snappen dat ze ook die waarde toepassen bij de overleggen die zij verder ook voeren

[1:35:36] en dat is van groot belang om te doen.

[1:35:39] Er is een vraag voor u van heer boswijk.

[1:35:41] Gaat uw gang op het laatste punt. Goed. Om te horen en dank daarvoor. Ik had nog wel even op het vorige punt want dat is een ingewikkeld dilemma en ook wel een groot punt wat collega's zoet, maar ook heeft aangesneden van jou. Waar leg je altijd die balans en laat je niet. Ga je niet wegkijken ten koste van anderen. Maar we zien wel dat de afgelopen twintig jaar

[1:36:03] soms wel er misschien de lat wat hoger hebben gelegd en een wijzigen naar de naar de evaluatie van b over als het gaat over mali en afghanistan de titel daar zegt zegt het zelf ongemakkelijke realiteit. Maar we hebben ook een evaluatie van de samenwerkende hulporganisaties zich ook balanceren tussen ambitie en wensdenken in die de eigen allebei dezelfde conclusie trekken. Wij hebben soms wel heel erg de ambitie hoger legt of een korte tijd genomen waardoor twintig jaar later stond tot de conclusie komen dat we heel veel of heel weinig hebben bereikt eigenlijk of soms zelfs helemaal naar onze hand hebben overspeeld, waardoor we zelfs achteruit kachelen. Hoe kijkt de minister. Daar.

[1:36:42] De minister.

[1:36:45] Dat is

[1:36:47] je ziet in de wereld zie je dat zag ik ook vorige week in bij de algemene vergadering van de verenigde naties dat het evenwicht in de wereld verandert, en daartoe moeten we ons verhouden en om toch op een goede manier ervoor te zorgen dat we een bijdrage leveren aan de mensenrechten, overal in de wereld, aan de internationale rechtsorde en de democratie vraagt dat bij uitstek dat we ook in de relatie zoeken naar een bepaalde wederkerigheid

[1:37:14] en een aantal van deze voorbeelden van de weer wederkerigheid kwamen de leden ook zelf mee.

[1:37:20] Als we bijvoorbeeld met landen juist ook het gesprek voeren over bijvoorbeeld verduurzaming duurzame energie,

[1:37:26] groene waterstof. Ik ga toch ook ook mijn noemen. Ondanks dat het niet de kern is van het debat.

[1:37:32] Maar dat levert dan ook ruimte om te praten over het verbeteren van mensenrechten en die verhouding daartussen. Daar zullen we meer in moeten werken dan wellicht twintig jaar geleden deden.

[1:37:46] De minister vervolgt haar betoog.

[1:37:48] Voorzitter, en ik had ze net in mijn introductie inleiding al een paar concrete resultaten. Maar ik kon paar concrete stappen gezet, zeg ik ook tegen de heer boswijk over welke acties en maatregelen. We doen op basis van deze beleidsnota en ik vind het voorstel wat hier boswijk doet om bijvoorbeeld de resultaten die we willen bereiken om uit te werken in een resultaten kader een om dat ook met kamer te delen. Dat zou ik graag willen doen om de kamer ook wat meer gewoon instrumenten te geven om ook gewoon goed controleren wat we verder als concrete actieve stappen doen en welke acties we inzetten. Dus dat dat wil ik ieder graag toezeggen. Voorzitter,

[1:38:38] Dat roept bij de heer boswijk de terechte vragen binnen welke termijn de minister dat hoop te doen.

[1:38:51] Voorzitter, mijn inschatting is dat voor het einde van het jaar een realistische termijn is. Als blijkt dat die toch niet realistisch is. Dan kom ik op de tweede termijn even op op terug.

[1:39:04] Maar we zijn er druk mee bezig.

[1:39:07] Voorzitter, als het gaat om de geografische spreiding van mensenrechten hebben ook expliciet zegt hij tegen de heer brekelmans in deze nota voor gekozen om het ook op zes mensenrechten prioriteiten te doen, omdat daarmee ook meer gericht benaderd kan worden.

[1:39:28] Maar dat betekent ook dat als het gaat om immigratie, veiligheid en handel natuurlijk ook wordt gekeken naar de impact op mensenrechten. Dat kun je niet zonder dat dat doen

[1:39:39] en de heer van dijk die vroeg over het inzet van sanctie instrumenten voor mensenrechten.

[1:39:45] Nederland is echt voorstander van een actieve en strategische inzet van sancties onder grootschalige en ernstige mensenrechten, mensenrechtenschendingen ook te adresseren.

[1:39:53] Dat doen we ook mede met andere landen ook proactief, bijvoorbeeld in de onderhandeling die net is geweest over het sanctiepakket tiende sanctiepakket voor iran. Wat net is afgekondigd

[1:40:06] en het is wel van belang om sancties ook altijd effectief in te zetten als onderdeel van een breder beleid. Dus met alleen sancties. Ben je niet. Je zult het ook altijd samen met andere zaken doen.

[1:40:18] De traditionele middelen worden niet niet geschuwd. De heer van dijk vroeg ook naar concreet voorbeeld als het gaat om landen die een slecht track record te hebben om mensenrechten werk wegen we dat bijvoorbeeld mee in hoeverre we dan wel of niet steunen als het gaat om het kandidatuur van de mensenrechten orgaan in het kader van de verenigde naties en dat dat doen we dus het de discussie over de dubbele standaarden die de heer van dijk ook naar voren bracht. We zijn ons bewust van het verwijt dat we krijgen van landen, maar het gaat hierin weer hetzelfde wat ik net aangaf. Dit investeren in die breder relatie met andere landen, bijvoorbeeld in de afrika-strategie en naar goed. Daar zullen we ook verder hoop ik nog met kamer ook over van gedachten wisselen. Ik hoop dat daar nog ruimte voor is om daar een debat over te voeren

[1:41:13] en we doen het ook heel actief met de universe op periode dik review, waarbij het mensenrechtenbeleid van verschillende landen steeds ook besproken wordt in een vierjaarlijkse vijfjaarlijkse cyclus bedoel ik. Wat ook echt een actieve dialoog is en waarbij ook met samen optrekken met maatschappelijke organisaties. Je ziet dat je ook en andere landen je resultaten kan boeken.

[1:41:38] De heer sjoerdsma vroeg

[1:41:41] naar inderdaad de de mindere uitgaven voor mensenrechten fonds.

[1:41:47] Ik kijk we hebben gezien dat door de uitgaven die we onder andere hebben moeten doen om een goede opvang van ook, maar ook andere opvang van mensen die die bij ons goed heenkomen zoeken hebben inderdaad heel over het budget moeten bijdragen om dat te kunnen financieren.

[1:42:09] Dat zijn inderdaad bedragen die oplopen. Wat ik in ieder geval voor twintig, drieëntwintig heb kunnen doen

[1:42:17] is dat ik mijn inzet is om de meevallers die ik op de begroting heb

[1:42:24] om die zoveel mogelijk ook ervoor te zorgen dat ik de bezuinigingen voor twintig, drieëntwintig ongedaan kan maken. Het klopt dat voor twintig, vierentwintig er een ombuiging van twintig, twee miljoen zit. Maar als je die twee miljoen niet doet, vraagt dat een nog grotere kaalslag op andere zaken, zoals bijvoorbeeld stabiliteitsfonds. Dus we hebben daar een keuze moeten maken in de knoppen waar we aan kunnen draaien. Ik neem aan, zeg ik tegen de heer sjoerdsma dat dit in een begrotingsbehandeling voor twintig, vierentwintig nog wel terugkomt. Voor twintig, drieëntwintig heb ik het in ieder geval kan ik het repareren voor ditjaar.

[1:42:57] Als de collega's mij toestaat, zou ik graag wat over willen vragen.

[1:43:01] Kijk, ook omdat er de oorzaak van deze bezuiniging denk ik in ieder duidelijk.

[1:43:09] Er is echter aan de andere kant van het huis van deze minister expliciet voor gekozen om de intensivering zoals die eerder waren afgesproken om die buiten beschouwing te laten en mijn vraag is dan ook als je ziet dat dit mensenrechten fonds

[1:43:21] in een oplopend rijtje van financiering staat in de financiële bijlage van het regeerakkoord warmer aan de budget kant en andere keuzes gemaakt

[1:43:30] en of het niet verstandiger zou zijn. Want tenminste zegt god ja dan moet ik misschien het stabiliteitsfonds schakelen ik gezien gelet op de bedragen

[1:43:38] drie miljoen en zeven miljoen op een mensenrecht fonds is heel veel geld. Ik vraag me af hoeveel drie miljoen zeven miljoen aan de andere kant van het huis precies is gelet op de hoeveelheid bedragen die daar

[1:43:49] worden. Ik zou de minister willen vragen of zij naar hoe dat hoe dat kan dat de verschillende maatstaven zijn gebruikt in hetzelfde ministerie maar b of ze bereid is los van twintig, drieëntwintig te kijken of twintig, vierentwintig, twintig, vijfentwintig dit uit de boeken.

[1:44:04] Kijk het gaat inderdaad om een aanzienlijk bedrag wat wij hebben moeten ombuigen op op de begroting, omdat we hier ook voor een goede opvang willen zorgen en dat en dat zijn communicerende vaten

[1:44:17] en we hebben daarin gekozen. Samen met de minister van who s. Om dat op een zo gewogen manier te doen voor twintig, drieëntwintig kan ik het in ieder geval repareren voor twintig, vierentwintig

[1:44:29] zal ik als de kamer dat gesprek wil aangaan is is mijn mijn verzoek aan de kamer omdat dan ook in het kader van de begrotingsbehandeling te doen. Wij hebben de minister en ik hebben deze begroting neergelegd bij de kamer als voorstel aan de kamer om zo ook de ook ombuigingen zo goed mogelijk inhoud en invulling te geven

[1:44:51] tegen je sjoerd zeg ik van op het moment dat de kamer daar een andere richting in wil aanslaan. Dan zou ik de kamer willen oproepen om dat dat tijd begrotingsdebat ook te doen. Maar dit is zoals we het ook in de minister raad met elkaar hebben besproken.

[1:45:05] Voorzitter, dank en als de kamer wordt uitgedaagd en pakt de kamer die handschoen vast graag op. Althans dat zou mijn hoop zijn

[1:45:13] tegelijkertijd toch blijft mijn vraag. Ik zie dat en de kant van buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking er een raamwerk is afgesproken en ook hoger gehouden waarin is gezegd jongens we gaan niet komen aan intensivering. Dit was een intensivering. Dus mijn vraag is nadrukkelijk waarom er bij buitenlandse zaken gekozen is bewust om deze intensivering ongedaan te maken en dan te bezuinigen op mensenrechten. Zeker als je kijkt naar de urgent analyse die deze minister denk ik terecht maakt in de nota dat mensenrechten wereldwijd enorme onder druk staan en dat we de global south binnenboord moeten houden. Dan zou je zeggen ja als je ergens op gaat bezuinigen, dan is het hier toch niet op.

[1:45:53] We hebben wij hebben gewoon in eerste instantie gewoon een evenredige dekking gezocht binnen alle oude budgetten dus ook op het oude mensenrechten fonds budget en ook het stabiliteitsfonds op de bzk begroting en dit was een onvoorziene ontwikkeling ten opzichte van het regeerakkoord.

[1:46:10] Dat is afgesproken. En als het gaat om budget flexibiliteit en de mate van financiering is er natuurlijk een verschil tussen de financiële middelen die de minister van boa s heeft en waar ik als minister van bz over beschikken en en dat maakt

[1:46:27] dat ik uiteindelijk deze stap moeten zetten op mijn ambtsvoorganger. Deze stad heeft moeten zetten voor twintig, drieëntwintig kan ik gelukkig daar reparatie in doen voor twintig, vierentwintig heb ik op dit moment daar geen goed alternatief voor en

[1:46:42] wacht ik in dat kader ook het debat met de kamer af.

[1:46:46] De minister vervolgt haar betoog.

[1:46:50] Voorzitter, de rol van de ambassades en de bescherming van de mensenrechten. Vraag van de heer thijssen is dat onze ambassade volgen. De europese richtlijnen voor de bescherming van mensenrechtenverdedigers en ze spelen daar een belangrijke rol in, bijvoorbeeld door het bieden van een veilige plek voor dialoog of het volgen van rechtszaken en om de rol van ambassades ook verder te versterken, zoals de heer thuis ook aangaf. Het belang daarvan zijn er de afgelopen jaar de interne richtlijnen van buitenlandse zaken voor ambassade personeel ontwikkeld die ook extra handvatten biedt te bieden wat te doen bij toenemende dreiging voor mensenrechtenverdediger. Daarmee is het dus ook in lijn met wat de heer thijssen zegt een meer in lijn ook gewoon gecommuniceerd

[1:47:33] en we zullen komend jaar ook mensenrechten, trainingen aanbieden aan medewerkers van ambassades en we zullen de samenwerking tussen ambassades en maatschappelijke organisaties willen we ook verder intensiveren. Dus daar wordt stappen opgezet.

[1:47:48] Voorzitter,

[1:47:51] daarbij geldt ook dat je ook hebt over het wel of niet afdwingbaar maken van de aanbevelingen van het college van de rechten van de mens. In nederland werken we zelf ook aan het verbeteren van mensenrechten, zowel de burgerlijke en politieke als de economische en sociale rechten. Het college heeft belangrijke aanbevelingen gegeven waar we mee aan de slag gaan met verschillende ministeries

[1:48:16] en bij economische, sociale en culturele rechten, lichte afdwingbaarheid van verdragen vaak ingewikkelder dan bij burger en politieke rechten, omdat europese sociale en culturele rechten per definitie overheidshandelen vereisen en de overheid in keuze heeft in de manier waarop zij dat vormgeeft. Dat laat onverlet dat ook verdragen die ezk rechter bevatten voor de staat bindend recht zijn en daarmee op gelijke voet staan met burger en politieke rechten.

[1:48:42] Alleen de wijze van tenuitvoerlegging en toepasbaarheid kan in individuele gevallen verschillen.

[1:48:48] Voorzitter,

[1:48:51] De heer thijssen,

[1:48:53] Sorry ik had nog een vraag over het vorige punt over de ambassades goed te horen dat er nu richtlijnen voor zijn en dat er ook trainingen komen. Ik vroeg me wel af wat dat dan concreet betekend. Want bij sommige ambassades zie ik dat zij zich uitspreken voor mensenrechten en dat ze ook uitspreken dat ze daar een rol in spelen staat dat in de richtlijnen dat alle ambassadeurs dat nu kunnen betekent dat bijvoorbeeld dat er overal safe houses zijn dat als er inderdaad

[1:49:18] mensenrechtenverdedigers in het gedrang komen dat hij dan terechtkunnen. Zo'n safe house en betekent bijvoorbeeld ook dat er humanitaire visa zijn voordat soort mensen dat alle ambassades daarvan gebruik kunnen maken. Dus kan de minister nog iets meer aangeven wat

[1:49:30] wat die richtlijnen behelzen.

[1:49:31] De minister.

[1:49:34] Ik ben ik ben een beetje terughoudend om heel expliciet hier te zijn over de richtlijnen. En waarom dat zo is, is omdat

[1:49:43] het soms ook goed is een bepaalde landen om niet al te helder te zijn over welke mogelijkheden

[1:49:51] ambassades hebben om juist mensenrechtenverdedigers gewoon extra te helpen. We hebben in ieder geval noodfonds wat voor mensen waar volgens mij ambassades ook altijd uit kunnen putten.

[1:50:03] Maar ik wilde in tweede termijn op terugkomen en ik kijk even wat ik kan zeggen zonder dat ik afbreuk doet aan de positie van bepaalde ambassades, want soms is het ook goed om niet alleszins zich te doen van andere

[1:50:15] landen.

[1:50:18] Even zorgvuldig. Ik kom er in tweede termijn dan weeg ik even af wat ik daar wel of niet over verder over zeggen.

[1:50:24] De minister kijkt of ze daar een tweede termijn op terug kan komen tenminste vervolgt haar betoog.

[1:50:29] Voorzitter, dan kom ik bij de verschillende thema's uit die die besproken zijn. Dus dit was ten opzichte van van de nota.

[1:50:39] Voorzitter, er zijn verschillende vragen en opmerkingen ook gesteld over tunesië en het van belang is dat er de situatie daar goed in de gaten houden en ik vind het weigeren van de ep-delegatie dan ook zorgelijk. Dat heb ik ook tegen mijn counterpart van buitenlandse zaken geuit

[1:50:55] en we hebben ons daar in bilateraal en ook in verband over uitgesproken.

[1:51:01] En

[1:51:03] wat het van belang is is dat we met andere landen eigenlijk als het gaat om migratie over meerdere sporen tegelijkertijd moeten richten. Dat is op de grond oorzaken weg te nemen, zodat mensen niet willen migreren. Dus dat economisch perspectief. Dat kan bijvoorbeeld ook in verduurzaming liggen.

[1:51:21] Het gaat om mensenrechten en democratische waarden, zoals ook het beschermen van vluchtelingen, maar ook een beter migratie management.

[1:51:30] Alleen met deze brede benadering een open dialoog waarbij deze elementen bij elkaar samenkomen die je thijssen zij daarvoor ook iets over over de wederkerigheid die van belang is dan kan je effectief. Ook blijven optreden en dat betekent ook dat we zowel bij in brussel, maar ook in tunis erop zullen blijven aan

[1:51:48] dringen dat de memory of ondersteuning op een zorgvuldige manier wordt uitgewerkt, waarbij ook de afspraken ook in achtneming wordt genomen. De afspraken op het gebied van mensenrechten, ook de afspraken op het gebied van internationale rechtsorde die echt van belang dat die is aspecten in acht worden genomen bij het uitwerken van de memory veronderstelling en dat zal ik in europa ook nadrukkelijk naar voren brengen. De berichtgeving in de woestijn is heel erg zorgelijk uiterst zorgelijk.

[1:52:20] We moeten ons inzetten voor de bescherming van migranten onder andere via organisaties als die eeuw en ook de ser en daar boven duidelijk krijgen wat er precies gebeurd

[1:52:35] en de daarbij worden de afspraken verder uitgewerkt in wet en regelgeving. Dat gaat in lijn met de informatie afspraken. We zullen ook overleg met de commissie ook nadrukkelijk aangeven dat we de gemaakte afspraken dat die vorm moeten krijgen, inclusief de mensenrechten en ik heb ook in new york dat uitgedragen bij met tunesische counterpart.

[1:53:01] De heer thijssen,

[1:53:03] Dagvoorzitter en

[1:53:06] het is niet goed dat het moet maar het is goed als de minister zegt dat het zorgelijk is welke berichten. We krijgen over wat er gebeurt in de woestijn.

[1:53:14] Ja. Het is een memorandum of understanding. Dus het moet verder worden uitgewerkt. Maar ondertussen wordt wel de eerste batch geld overgemaakt naar tunesië en mijn vraag is eigenlijk van hoelang gaan we wachten totdat de deal is uitgewerkt en totdat we op een gegeven moment als als nederlandse minister van buitenlandse zaken zeggen ja sorry, maar er wordt onvoldoende nageleefd. We gaan we gaan iets anders doen.

[1:53:37] De minister.

[1:53:39] En als ik de heer thijssen goed begrijp, zegt hij eigenlijk op het moment dat je zo'n de afspraken rondom de memory of ondersteuning neerlegt,

[1:53:49] dan is het dus ook van belang als daar financiële kant. Daar zit dat uiteindelijk de afspraken en de financiële kant wel aan elkaar verbonden worden.

[1:53:58] Dus dat en dat is de wederkerigheid die daar ook inzit. En

[1:54:04] wat ik in ieder geval begrepen heb is dat voor een deel van de financiering die de europese

[1:54:11] commissie ook naar voren brengt of de europese unie bedoel ik naar voren brengt dat er uiteindelijk ook bijvoorbeeld de afspraken met het imf onder moeten liggen. Dus dat het niet zo is dat de bedragen waarover gesproken is dat dat uiteindelijk niet zonder dat er afspraken liggen dat dat zomaar overgemaakt zonder afspraken over gemaakt kan worden naar naar tunesië.

[1:54:37] De heer thijssen.

[1:54:39] Dat lijkt me goed,

[1:54:42] maar mijn vraag gaat over die zorgelijke berichten waar de minister zich nu ook over uitspreekt van dat mensen dat vluchtelingen naar de woestijn worden gebracht en daar aan hun lot worden overgelaten.

[1:54:51] Volgens mij wordt dat nader onderzocht en heeft de minister nu een tijd zijn in hun hoop dat ze zegt op een gegeven moment moet wel blijken dat

[1:54:58] de afspraken goed worden nageleefd.

[1:55:02] Want anders ja dan dan hebben we wel met een van de. Maar blijkbaar niet goed uitgevoerde. Dat moet dan wel consequenties hebben.

[1:55:08] De minister.

[1:55:09] Wat wat in dat kader denk ik ook goed is om nog aan te geven. Is dat juist een deel van het bedrag wat nu vrijgegeven is ook bedoeld is voor het eeuw en het unhcr.

[1:55:21] Dus daarmee zit er en dat is ook belangrijk, gezien de bescherming

[1:55:26] van van vluchtelingen.

[1:55:29] Een tweede belangrijk aspect daarbij is in de vraag die de heer thijssen ook aangeeft, is dat het tijdspad natuurlijk deels. Ook wordt bepaald door de voortgang die europa boekt in relatie tussen met tunesië op dit vlak en ik zal in ieder geval ook in europa actief uitdragen dat we wel voortgang op deze afspraken moeten hebben om ook naar die wederkerigheid goed vorm te geven

[1:55:55] en ook ervoor te zorgen dat juist

[1:55:58] verstandige stappen worden gezet om niet alleen bijvoorbeeld op de verduurzaming en op te handelen dingen te doen in tunesië, maar juist ook op het terugdringen van reguliere en onveilige migratie.

[1:56:14] De minister vervolgt haar betoog.

[1:56:17] De heer bos zei ik sprak zich ook een zeer nadrukkelijk uit om ook namens de christenunie om ook op te komen voor alle reageer religieuze groeperingen en er ook oog voor te hebben dat er veel regen, religieuze groeperingen zijn christenunie in in landen, maar ook de moslims in andere landen die onder druk staan waarin zij niet in vrijheid hun geloof kunnen beleven en allereerst vind ik het heel belangrijk om uit te spreken dat

[1:56:47] dat de vrijheid om hun religie te kunnen beleven. Een van de belangrijkste vrijheden ook gewoon zijn ook in een land als nederland dat we hier ook ervoor zorg moeten dragen is mensen dat mensen goed hun religie kunnen kunnen uitdragen

[1:57:02] en via de freedom online college, maar ook de international religious freedom or belief. Ellian zet het kabinet zich in voor de bescherming van gewetensvrijheid online. En dan hebben we even breed

[1:57:13] en we hebben ook zet trekken we zoveel mogelijk op om zo goed mogelijk ook te voorkomen dat internet afsluitingen plaatsvinden en anonieme toegang online

[1:57:28] plaatsvindt en en dat dat beperkt wordt, want vaak zit christelijke pand platforms tegenwoordig ook online en is dat nog manier in landen om juist wel met elkaar te communiceren en dat proberen we dan ook breed aan te pakken

[1:57:41] en daarmee treden we trekken we zoveel mogelijk op. Samen met landen, zoals de e. U

[1:57:49] pakken we eigenlijk een brede benadering waarbij we aangeven dat voor iedereen het een toegankelijk platform op internet moet blijven om ook met elkaar bijvoorbeeld op de beleving. Het uitdragen van hun religie of andere opvatting dat dat tot stand blijft

[1:58:06] in stand blijft. Voorzitter, wanneer kunnen we een actieplan voor de afbouw van strategische afhankelijkheden verwacht.

[1:58:14] Het vorige punt nog de heer bos,

[1:58:16] Dank voor voor de beantwoording. Ik had alleen nog heel specifiek op ook over de digitaal volgen van mensen, wat vooral in china dat je nu ziet gebeuren

[1:58:29] en dat deze technieken mogelijk wordt geëxporteerd naar andere landen, waaronder myanmar. Als je aan dat die met die manier van werken overnemen om mensen met een bepaald geloof ook te gaan volgen en waar mogelijk te intimideren.

[1:58:46] De minister.

[1:58:47] Een van de zaken waar we samen met daar daar ook mee bezig zijn, is de freedom online collection. We hebben daar ook zelf het voorzitterschap in twintig, vierentwintig van wat doet die coalitie van landen die zet zich in om op internet, vrijheden en mensenrechten online zoveel mogelijk ook in digitale context te waarborgen en dat gaat dan om zoveel mogelijk om met elkaar afspraken te maken te kijken of we stappen kunnen zetten om te borgen dat een open vrij en ook rechtsstatelijke internet is en dat klinkt heel groot, maar we daarmee proberen we eigenlijk ook massa te creëren om andere landen te remmen die juist bezig zijn om op internet gewoon beperkingen op te leggen.

[1:59:37] Daarbij financieren we ook het maatschappelijk middenveld om ondersteuning te bieden om internetaansluitingen te voorkomen en ook anonieme toegang online te waarborgen.

[1:59:49] De minister vervolgt haar betoog.

[1:59:51] Voorzitter, dan de strategische afhankelijkheden

[1:59:56] ontzettend belangrijk en dat was het. Dat is het ook een demissionaire periode.

[2:00:02] Ik vind het ook goed dat bijvoorbeeld de afgelopen periode ook op het gebied van economische zaken ook wetgeving tot stand is gekomen die bijvoorbeeld het mogelijk maakt om bedrijven te beschermen als er sprake is van economische veiligheid en strategische kennis in nederland en dat is is een hele goede stap die dit kabinet en de minister van ez k ook heeft genomen.

[2:00:28] Dat betekent dat het hoog op de nederlandse en de europese agenda blijft staan en ik wil ook deze initiatieven blijven aanjagen

[2:00:36] na halverwege mei hebben in ieder geval een kabinet inzet ook geformuleerd. Dat gaat over grondstoffen. Dat gaat op fossiele energie digitale en hoogwaardige technologische toepassingen op medische producten en als laatste ook op voedselzekerheid. Wat ik in ieder geval wil toezeggen aan de kamer is dat ik eind van ditjaar een voortgangsrapportage sturen over de voortgang van de kabinetsaanpak en ook de activiteiten van de taskforce strategische afhankelijkheden, waar ik ook specifiek rapporteer op datgene wat buitenlandse zaken doet,

[2:01:10] De heer brekelmans,

[2:01:13] Dank de minister voor deze toezegging en blij om te horen dat ze ik zeggen van nou hier gaat het kabinet onverminderd mee door.

[2:01:21] We hebben wij hebben hier al regelmatig hebben hierover gesproken en eerder gaf de kamer aan dat op zichzelf die initiatieven allemaal heel goed zijn.

[2:01:31] Maar dat er ook wel een hele duidelijke urgentie is en

[2:01:36] dat het ook kan helpen om daarin duidelijke doelstelling doelen te stellen en ook aan te geven van wat zijn dan de de tijdspaden daarin en welke acties worden uitgezet. Dat was de achtergrond van de motie die sjoerd ben. Ik heb ingediend.

[2:01:48] Dus mijn concrete vraag zou zijn die die uitvoering van die motie kunnen wij die dan ook voor het einde van het jaar verwachten.

[2:01:54] De minister.

[2:02:01] Ik zie ieder geval wel dat we tegen je brekelmans zeggen dat met het kabinet demissionair kabinet echt stappen zijn gemaakt. Dan denk ik niet alleen aan de wetgeving van het ministerie van bzk. Maar bijvoorbeeld ook wetgeving die nu voorligt bij het ministerie van van binnenlandse zaken als het gaat om het beschermen van nederland over datgene wat statelijke actoren doen. Dus je ziet dat we een nieuwe bewust of dat die bewustwording is dat we dat moeten doen.

[2:02:31] Ik ben het ook met de heer brekelmans eens dat als je daar stappen inzet dat het ook goed is met elkaar om resultaten te boeken, maar ook te zeggen welke resultaten je precies wil gaan boeken.

[2:02:43] Dus de vraag naar die concretisering wil ik in ieder geval wel in die brief meenemen op op die verschillende facetten van de terreinen die we nu hebben gepakt, grondstoffen, digitale hoogwaardige technologische toepassingen en ook voedselzekerheid als het gaat om de bz kant van een van die onderwerpen.

[2:03:03] De heer brekelmans,

[2:03:06] Ik ben het volledig eens met de minister. Als hij zegt die die zou kunnen zeggen die beschermingsinstrumenten die we hebben dat is echt een hele goede stap en dat we op die manier bedrijven kunnen beschermen en ook inderdaad die andere vormen van inmenging. Dat zie ik ook dat het kabinet instrumenten ontwikkeld. Dus nu vooral een kwestie van op de juiste momenten toepassen.

[2:03:25] Twee jaar geleden, toen hebben we ook als kamerbreed gevraagd om de taskforce en

[2:03:31] er zijn daar zijn ook al stappen in zicht. Maar je merkt ook dat het nog best wel veel is onderzoeken kijken welke afhankelijkheden zijn en dat is op zichzelf begrijp ik dat. Maar inmiddels zijn we twee jaar verder en we zijn er in het geval van rusland en

[2:03:45] we zien het ook op andere terreinen zien we steeds dat we er pas achter komen hoe afhankelijk we zijn op moment dat het laat zijn.

[2:03:51] Dus vandaar ook de oproep van de kamer van laten we nou ook om niet alleen de overheid, maar ook alle bedrijven hierbij betrokken zijn te dwingen om daar aan te sporen om er nog meer tempo in te maken. Daarin ook hele concrete doelen stellen zoals dat op het terrein van energie en grondstoffen al wat meer gebeurd. Maar dat ook breder te doen.

[2:04:10] Dus ik hoop dat in die die update een einde van het jaar komt dat dat niet alleen een kwalitatieve beschrijving is van wat er allemaal gebeurd waarvan we heel veel dingen natuurlijk ook al eerder hebben gezien. Maar dat het kabinet daarin ook een hele duidelijke marsroute met tempo daarin ook al neerleggen.

[2:04:27] De minister.

[2:04:29] Voorzitter, ik deel met de heer brekelmans. Dat dat het op een aantal vlakken afgelopen periode ook ook onderzoeken is geweest en uitvinden met is misschien ook wel precies wat de heer brinkman zelf heel nadrukkelijk ook aangeeft. Het stadium waar we ook steeds bewust van zijn geworden van maar wij zitten dan precies de

[2:04:51] de pijnpunten en wij zitten precies de afhankelijkheden. En waar zitten ook onze mogelijkheid

[2:04:56] om ervoor te zorgen dat we daar meer onafhankelijk heid kunnen creëren. Dus ik deel die urgentie. Ik ik wil in ieder geval proberen op de bz onderwerpen om datgene wat ik kan niet hier voor voedselzekerheid of grondstoffen zegt vanuit de voedselzekerheid zeggen van dit ga ik doen voor de minister van fnv. Maar daar waar ik zie dat ik voor de buitenlandse zaken onderwerpen focus en een marsroute ben altijd voor marcel routes. Een marsroute kan kan uitzetten dat ik dat zeker wil wil doen, terwijl tegelijkertijd ook weet dat het niet altijd even simpel met maar dat weet de heer brekelmans ook sommige afhankelijkheden zijn zo groot dat het ook wel gemeenschappelijke op te regelen. Vraagt in de e u om daar een los van het kopen. Kijk maar naar de energiezekerheid en de ontwikkelingen die daarvan zijn bedoeld is een traject

[2:05:45] van tien of van vele jaren voordat we echt echt ook dat weer zelf doen.

[2:05:51] De heer brekelmans,

[2:05:53] Dank voor deze toezegging en ook om dat voor deze het zo specifiek mogelijk te maken.

[2:05:59] Redenen waarom we een andere redenen om die motie hebben ingediend is omdat we zien dat dat thema van die strategisch afhankelijkheden. Dat komt in in heel veel commissies terug of het nou who s is of of het is inderdaad klimaat en energie economische zaken noemt om op

[2:06:14] en we zien bijvoorbeeld als het gaat om grondstoffen voor de energietransitie dat dat concreter is uitgewerkt en verder dan bijvoorbeeld voor sommige technologieën of voedselzekerheid.

[2:06:23] Dus ik begrijp heel goed dat tenminste niet namens al haar collega's kan antwoorden, maar mijn vraag, zowel zijn ook in zeg maar de nadere uitwerking van die motie zou het mooi zijn als die terreinen er ook zoveel mogelijk in meegenomen kunnen worden, zodat het een kabinet brief is.

[2:06:38] De minister.

[2:06:40] Ik kan dat natuurlijk altijd overbrengen. Naar mijn naar mijn collega's. Maar dat is dan ook even de situatie werk precies in zit. Tegelijkertijd is is denk ik. De kracht nu wel dat dat deze strategie is gekomen en dat is eigenlijk voor het eerst sinds naar die discussie loopt denk ik nu al langzamerhand vijf, zes jaar dat het gebundeld is en dat er echter ook met een integrale blik wordt gekeken en dat maakt ook dat volgens mij. Ik hoop dat we dat als demissionair kabinet verder kunnen brengen en daarna ook de opvolgers dat we hier ook verder gewoon zorgen dat we op termijn betere resultaten boeken.

[2:07:17] Dus ik ik onderstreep heel erg. De intentie die er heel brekelmans aangeeft.

[2:07:24] Voorzitter, dan dan is het is misschien gelijk goed om ook ook over te gaan over

[2:07:31] de schone. Het recht op een schone leefomgeving

[2:07:35] en momenteel brengt de draft in groep om human rights and environment middels een rapport in kaart wat nut en noodzaak is van eventueel aanvullend instrument

[2:07:46] en daarmee worden de haalbaarheid en proportionaliteit meegenomen.

[2:07:50] Het is een informerend rapport. Ik vind het heel belangrijk om dat te zeggen

[2:07:57] en het is vooral een informerend rapport voor besluit of een nadere instrumenten wenselijk is. Het is dus niet beslissend.

[2:08:04] Politieke besluitvorming moet daarna nog volgen.

[2:08:08] En als er besloten wordt dat een aanvullende bindende instrument wel wenselijk en noodzakelijk is, dan zal de land deelnemen aan de onderhandelingen over deze tekst en daar zal de kamer. Tuurlijk worden geïnformeerd over de nederlandse inzet en de voortgang van de onderhandelingen.

[2:08:25] Dus ik wil nadrukkelijk zeggen want ik snap het punt wat de heer brekelmans zegt die zo'n stap wel of niet of je zo stap wil zetten. Een stap moet ook in goed overleg met kamer wordt gezegd ja daar ben ik het mee eens. Maar daar zijn we nu nog niet.

[2:08:42] De heer.

[2:08:45] Wat ik lastig hieraan vind is dat.

[2:08:50] Het is natuurlijk iets wat binnen binnen de raad van europa of de vind die discussie plaats en op een gegeven moment komt er dan misschien een juridische conclusie uit van er is een hiaat en daar kan worden ingevuld en dat is haalbaar. En daar is een zekere noodzaak toe

[2:09:05] en dan zeg ik tenminste van van ja daar gaan we vervolgens onderhandelen over hoe dat eruit zou kunnen zien

[2:09:10] en nederlanders ook betrokken bij die discussie en het is niet denk ik helemaal dat die analyse wordt gemaakt van is dat uberhaupt nodig en is dat proportioneel.

[2:09:21] Daar zit een nederlandse standpunt of een technisch standpunt zit erin

[2:09:25] en

[2:09:26] ik ben daar ik ben er eerlijk gezegd ben ik daar behoorlijk sceptisch over en ik zou graag aan de voorkant eigenlijk zo concreet mogelijk willen zien van wat

[2:09:33] is de nederlandse bijdrage daaraan. En wat is nu de inzet daarin. Want ik ben bang dat er straks een besluit is genomen en dat dan zeg maar de discussie plaatsvindt over het hoe. Maar ik wil ook al aan de voorkant ook dat de kamer zich kan uitspreken of dat überhaupt nodig is.

[2:09:49] De minister.

[2:09:51] De tegen de heer brekelmans zeg ik ieder geval. Ik heb geen standpunt op dit moment.

[2:09:55] Dus ik heb niet een voor of tegen op een recht op een schone leefomgeving

[2:10:01] en dit is echt bedoeld om gewoon informerend de voors en tegens gewoon op te lijnen in dat rapport. En als er daarna gaat er de onderhandelingen spreekt het voor zich dat

[2:10:13] de kamer kan meekijken op de inzet en ook kon sturen op het resultaat op het standpunt van van de regering

[2:10:20] demissionaire regering wel te verstaan. Dat lijkt mij ook gewoon de juiste volgorde. Dus ik zeg tegen de heer brekelmans dat dit rapport zal in voor mij als minister geen standpuntbepaling met zich meebrengen op het moment dat we de onderhandelingen ingaan. Als dat volgt dan moet dat wel maar dan ga ik de kamer ook over daarover informeren en dan kan de heer brekelmans ook daarop sturen en andere fracties kunnen daar ook opsturen over wat mijn inzet zal zijn en dat is volgens mij op het moment waarop we dat met elkaar moeten doen.

[2:10:52] Hier. De minister vervolgt haar betoog.

[2:10:55] Voorzitter, dan de vraag over de huwelijkse gevangenschap en het is

[2:11:00] het zijn

[2:11:03] het zijn.

[2:11:05] Het is geloof ik vind het vreselijk dat dit in in de huidige samenleving in deze landen gebeurt en dat

[2:11:13] vrouwen in zo'n zo'n afschuwelijke situatie terechtkomen en

[2:11:18] het is een zaak van van verschillende departementen, ook van buitenlandse zaken. Ik vind het heel goed dat bijvoorbeeld ook vws een online voorlichtingscampagne is begonnen waarmee de regering op bewustwording wil creëren

[2:11:31] en dat we ook heel goed samenwerken met het landelijk knooppunt huwelijksdwang en achterlating lating

[2:11:37] zelf. Als buitenlandse zaken kunnen we consulaire bijstand leveren aan slachtoffers van huwelijksdwang, huwelijkse gevangenschap en achterlating in het buitenland

[2:11:45] en we hebben ook een noodfonds dat waar we ook vergoeding van reiskosten kosten voor opvang en medicijnen voor slachtoffers financieren en ook internationaal zetten we dit steeds op de agenda binnen de europese unie, maar ook in de verenigde naties, de mensenrechten, raad, en daarmee proberen wij alles wat in onze mogelijkheid ligt om te doen.

[2:12:11] Voorzitter, dan de vraag van de heer van dijk over mensenrechten en wapen export

[2:12:20] in het export beleid kan ik gewoon echt klip en klaar zeggen dat veiligheids belangen zwaarder wegen dan het economisch plan

[2:12:28] en en kabinet maakt de afweging op basis van het soort goederen, de eindgebruiker en ook het beoogde eindgebruik

[2:12:36] en een aanvraag wordt afgewezen indien een duidelijke risico bestaat dat goederen worden ingezet bij mensenrechtenschendingen

[2:12:45] en ik ga er ook vanuit dat we hier verder ook in het commissiedebat over wapenexportbeleid ook verder van gedachten wisselen

[2:12:54] dan

[2:12:56] belangrijk dat ook de uitvoering van het amendement van onder andere de heer sjoerdsma als het gaat over de taskforce tegen de straffeloosheid van de moordenaars op journalisten.

[2:13:08] We hebben besloten om in opvolging van het amendementen onderzoek te laten doen. Naar de mogelijkheid van een dergelijke internationale taskforce

[2:13:16] internationaal wordt dit onderzoek naar mogelijkheid van een dergelijke internationale taskforce als een grote stap gezien

[2:13:26] en doel is om in kaart te brengen of een taskforce effectieve gat vult als het op straffeloosheid van moorden op journalisten

[2:13:33] aankomt en of het praktisch en juridisch haalbaar is

[2:13:36] en wat we hebben gedaan, omdat we ook willen zorgen dat we vanaf het begin af aan op dit belangrijke onderwerp ook samen met andere landen optrekken, zodat dat biedt ook meer mogelijkheden om ervoor te zorgen dat we uiteindelijk ook verder komen, is het ook is draagvlak vergaard bij de stuurgroep leden van de media freedom college. Om het onderzoek uit te laten voeren en dat betekent dat we dit nu gaan doen dat we dus ook een breder internationale groep hebben van landen die dit steunt en dat is een belangrijke stap voorwaarts tussen de taskforce zelf is er nog niet maar wel de basis om daarop te gaan bouwen met het uitzetten van

[2:14:21] de onderzoek.

[2:14:24] Ik stel even een interruptie als collega's dat daarmee akkoord zijn. Ik keek voorzitter, de minister moet mij niet euvel duiden. Maar dit is natuurlijk niet haar werk. Maar ben niet heel erg tevreden met wat hier gebeurd is

[2:14:38] en het komt niet zo heel erg vaak voor dat

[2:14:43] de tweede kamer een amendement aanneemt op de begroting buitenlandse zaken. Meestal zijn het moties en hoogdravende woorden is natuurlijk een amendement

[2:14:52] omdat eigenlijk al duidelijk was dat het draagvlak was

[2:14:56] een land een aantal landen wilde dit niet.

[2:14:59] Dus we kunnen hier een haalbaarheidsstudie gaan uitvoeren. Maar de kern van dit van wat dit waar het hierover gaat, is volgens mij

[2:15:05] dat in sommige landen er geen politieke wil is om moordenaars van journalisten vervolg te vervolgen en het idee is.

[2:15:12] Laten we ervoor zorgen dat met juridische en forensische experts die leemte kan worden ingevuld en dat kan alleen als landen ook bereid zijn vervolgens met politieke druk

[2:15:21] in ingang te creëren van zo'n team

[2:15:23] dus een haalbaarheidsstudie. Dat is iets heel technisch en ik snap heel goed dat je sommige dingen technisch onderzoek, maar dit is een politiek vraagstuk. En als de minister zegt hij. Maar ik heb eigenlijk de stuurgroep

[2:15:33] landen mee en dat dat vind ik goed nieuws. Dan zou ik zeggen. Laten we dit dan ook proberen en dan probeerde het een jaar uit

[2:15:41] en dan is dan dan moet je uiteindelijk kijken of het deze stuurgroep landen lukt om met voldoende politieke druk dit een keertje in te zetten. En als dat dan lukt dan kun je ook zeggen dit is een zinvol instrumenten moeten we doorgaan.

[2:15:52] Maar dat had ik eigenlijk gehoopt dat er was gebeurd in dit jaar. Sinds indiener van het amendement moet ik eerlijk zeggen dat ik hoop uit dat de minister wil zeggen

[2:16:01] goed haalbaar is die ik sowieso wil beginnen die vijf, honderd duizend. Die hebben niet een heel jaar lang op de plank gelegen. We gaan er alsnog mee aan de slag.

[2:16:09] Allereerst ben ik me natuurlijk goed bewust van het feit dat moties wegen ook zwaar, maar dat amendementen echt een feitelijkheid zijn en een belangrijke opdracht

[2:16:21] dat

[2:16:24] het ligt hier ook niet aan het feit dat ik het belang van een taskforce dat ik dat niet zie. Als we kijken naar de positie van journalisten

[2:16:38] zijn er nog maar heel weinig landen in de wereld en gelukkig zijn er nog één van die landen waar journalisten nog goed en vrij kunnen opereren en zelfs hier in nederland

[2:16:48] staan journalisten onder druk intimidatie, bedreigingen. Het is niet voor niks dat ook in nederland we nu met persveilig werken om ervoor te zorgen dat journalisten gewoon goed hun werk kunnen doen

[2:17:03] als het gaat om het oprichten van de taskforce is mijn inzet in ieder geval nu als huidige minister dat ik wil werken aan een effectieve inzet van een taskforce die uiteindelijk ook het verschil gaat maken in de bescherming van de positie van journalisten

[2:17:19] en de

[2:17:21] beeld in ieder geval wat ik nu heb is dat het uitvoeren van het onderzoek daar een goede bijdrage aan gaat leveren.

[2:17:28] Dus mijn inzet is wel om dat onderzoek uitvoeren om een effectieve inzet van een taskforce ervoor te zorgen dat we dat scherp hebben.

[2:17:37] Dus ik zou wel langs die lijnen verder door willen gaan. Ik realiseer me wel dat hier sjoerdsma wel duidt duidelijk tegen mij zegt. Maar mijn geduld is een beetje op. Dus je moet er wel voor zorgen dat je vaart maakt.

[2:17:52] Ja. Voorzitter keek mij mijn geduld strekt tot tot vijf december. En dan zult u het met geduld van mijn opvolger of opvolgster moeten doen en zeg ik tegen de minister

[2:18:03] kijk alle begrip dat sommige dingen ingewikkelder zijn dan wij soms graag zouden willen in deze tweede kamer en denk als geen ander weet ik dat de werkelijkheid buiten deze zaal soms wat complexer dan we allemaal zouden willen.

[2:18:18] Laat ik dan de minister. Dit vraag en ik hoop dat ze dat zou willen toezeggen. Kijk niet alleen om om vaart te zeggen zetten achter de haalbaarheidsstudie, maar ook om datgene te doen waar dit allemaal ophangt. Om eens een keertje samen met collega's landen. Canada is dat ik een goed voorbeeld van de minister kunt zelf vast welke andere landen daar nog beter voor zijn te proberen

[2:18:42] als weer ze zich weer zo'n zaak zal voordoen waar een journalist helaas vermoord is om dan te proberen politiek gezamenlijk het signaal naar hun land te maken van 't. We kunnen niet accepteren dat er niets gebeurd. Wij willen dat er wel wordt onderzocht. En als u dat niet doen, dan stellen wij dan zouden we dat eigenlijk extern willen doen. Kijk dan heb je misschien nog niet dat team. Maar dan heb je alhoewel laten zien dat je als coalitie politiek die beter wil geven voor zo'n team. Dan heeft zo'n haalbaarheidsstudie die daar misschien nog meer ingaan op de technische kant. En hoe organiseer dit nou op een manier dat het juridisch en uitvoerend goed is. Maar dat is in ieder geval proof of concept van dat de politieke steun is om dit te doen. Die is er dan nou dat zou ik dan aan de minister willen vragen.

[2:19:22] De de intentie van de heer sjoerdsma deel. Ik zeg ik tegen de voorzitter, uiteindelijk gaat het erom dat het van belang is dat er recht wordt gedaan dat er onderzoek wordt gedaan en dat

[2:19:35] in deze hele

[2:19:37] lastige en en verwerpelijke situaties dat er actie plaatsvindt.

[2:19:43] Ik vind het idee om met canada is met de minister van buitenlandse zaken daar ook gewoon nog een keer van gedachten over te wisselen vind ik gewoon dat kan ik natuurlijk altijd doen en kijken of we een situatie zien of we in met gaan kader van lijkt mij in het landen daar in een in een in het geval dat kunnen oppakken. Tegelijkertijd zie ik ook dat hebben in ieder geval de gesprekken van de afgelopen periode ons geleerd dat andere landen er wel behoefte aan hebben dat ze die juridische mogelijkheden scherp hebben en dat maakt dat we dit moeten doen. Dus het ligt niet in mijn intentie, intentie als minister dat we dit willen oppakken. Maar ik heb ook andere landen mee te nemen die zeggen ja maar laat ons zien wat de juridische mogelijkheden zijn en wat we uiteindelijk kunnen betekenen.

[2:20:37] Voorzitter, als het gaat om.

[2:20:43] Excuses minister. Er is ook nog een vraag voor u van collega's brekelmans.

[2:20:48] Het ging een beetje snel over de nog een vraag over de huwelijks

[2:20:52] dwang want de motie van dijk valstar die verzoekt ook om

[2:20:57] in overleg te gaan met een aantal landen die nederlandse echtscheiding beschikkingen niet herkennen.

[2:21:03] En om daar de de dialoog of op daar het gesprek over aan te gaan om dat wel voor elkaar te krijgen

[2:21:09] omdat vrouwen die zich in deze situatie bevinden, in feite omdat dat niet erkend wordt

[2:21:14] daarin vastzitten.

[2:21:16] Mijn vraag is hoe uitvoering gegeven aan dat onderdeel van die motie.

[2:21:20] De minister.

[2:21:22] Daar kom ik in de tweede termijn even op terug.

[2:21:28] Voorzitter dan als het gaat om de bescherming van mensenrechtenverdedigers en journalisten. We hebben inderdaad dat was ook nog een vraag een tijdelijke opvang vier shelter city programma

[2:21:44] en via het programma worden zo'n dertig, mensenrechtenverdedigers en journalisten per jaar opgevangen voor een periode van drie maanden en dat aantal is voor de komende vier jaar vastgelegd

[2:21:53] en voor de periode twintig, drieëntwintig, twintig, zevenentwintig, veertig miljoen geïnvesteerd in online en offline veiligheid van mensenrechtenverdedigers en journalisten en daar had ik het over ik het woord fonds benoemde bedoelde ik de veertig miljoen daarvoor en daar onder deze programma's worden mensenrechtenverdedigers en journalisten in nood opgevangen.

[2:22:15] Dus dat

[2:22:19] voorzitter, dan is het

[2:22:24] daar ben ik al op ingegaan. Dan kijk ik even de leden aan of zij op de thema's in ieder geval alle onderwerpen. Nu hebben gehoord die voor hen van belang was of dat ik misschien een vraag nog heb laten liggen.

[2:22:39] Ik kijk met de minister mee naar de collega's die collega's kijk ondertussen even naar een vragenlijsten.

[2:22:47] Volgens mij kan de minister door naar de meer specifieke landen situatie.

[2:22:53] Voorzitter, laat ik allereerst beginnen met

[2:23:01] iran en laat ik heel helder zijn.

[2:23:03] Het beleid ten opzichte van iran is

[2:23:06] ongewijzigd.

[2:23:11] Afgelopen jaren hebben inderdaad ook mijn voorganger heeft ook een gesprek gevoerd met de minister van buitenlandse zaken

[2:23:19] en

[2:23:21] met dit soort contacten kunnen we onze zorgen uitspreken. We hebben het gehad over de mensenrechtensituatie het iraanse nucleaire programma

[2:23:29] en ook de oorlog in oekraïne

[2:23:32] in nederland blijft iran hiervoor naar achter de schermen op aanspreken

[2:23:38] en met e u sancties en statements houden we de internationale spotlights ook gericht op iran

[2:23:44] en mede op nederlands initiatief kwam bijvoorbeeld

[2:23:47] tiende u hieraan mensenrechten, sanctiepakket tot stand wat vorige week is bekendgemaakt en ook zet nederland in op accountability

[2:23:56] roept iran op tot medewerking met de vn fact finding mission en de vn. Speciaal rapporteur, dus het beleid op iran is ongewijzigd.

[2:24:07] De wet. De vraag gesteld aan de bewijs bank.

[2:24:10] De heer brekelmans, over het beleid op iran,

[2:24:15] Ik heb met mijn

[2:24:17] en dat is goed om te horen dat het beleid op iran. Niets is veranderd. Dat is goed dat minister dat bevestigt.

[2:24:23] Kijk het beeld door iran werd nogal neergezet alsof nederlands zou zoeken naar manieren om de banden te versterken. Dat waren letterlijk de woorden en de relaties te versterken. Dat waren letterlijk de woorden design gebruikt

[2:24:36] kan zij kan zij daarop op reageren wat daar of de of dat dat inderdaad ook werd besproken. Of was het juist heel kritisch op al die misstanden die al die

[2:24:46] mensenrechten schending noem het allemaal op die iran.

[2:24:48] Verlicht de minister.

[2:24:51] Voor het lijkt me goed om daarbij te benadrukken dat nederland in ieder geval inzet op het voortzetten. Ieder geval van diplomatiek contact omdat dat ons ook de mogelijkheid geeft om zorgen uit te spreken. Ik ga niet

[2:25:09] over de communicatie van het iraakse ministerie van buitenlandse zaken.

[2:25:18] Voorzitter,

[2:25:20] ik ben het eens met de leden die aangeven dat het vergroot belang is dat bewijzen van mensenrechten in iran in iran verzameld worden

[2:25:30] geconsolideerd bewaard en ook geanalyseerd, ook met het oog op het gebruik in mogelijke toekomstige rechtszaken, en daarom hebben we ons ook in de vn, mensenrechtenraad actief ingezet voor de oprichting van een onafhankelijke vn fact finding mission, die ook aan bewijsvoering doet

[2:25:46] en het is van belang dat eerst deze effect van die mission haar werk doet. Ze is gestart met haar werkzaamheden en zal in maart twintig, vierentwintig ook haar bevindingen schriftelijk presenteren in de vn, mensenrechtenraad en dat is een heel belangrijk vertrekpunt om daarna verdere stappen te kunnen zetten.

[2:26:07] Voorzitter, dan het kabinet is een voorstander van het plaatsen van de islamitische revolutionaire garde op de e terrorisme leidt

[2:26:16] terrorisme, lijst en duitsland. In nederland hebben de juridische dienst van de raad advies gevraagd.

[2:26:21] Ze hebben aangegeven dat er op dit moment geen juridische basis is om de heer c op de e u terrorisme leidt te zetten

[2:26:29] en maar dat betekent niet dat nederland zich niet hard blijven maken voor effectieve sancties tegen de iraanse autoriteiten, waaronder de heer g c

[2:26:40] en dat kader heb ik ook aangegeven dat nederland ook met steun van nederland. U de tiende sanctiepakket inmiddels ook heeft aangenomen

[2:26:54] en in dat kader ook kan ik aangeven dat nederland

[2:26:58] achter het idee staat van de amerikaanse wet mensenrechtenschendingen mogen niet onbestraft blijven. De rechten van vrouwen, meisjes, meisjes en mensenrechten. En wat we het afgelopen jaar hebben gezien, is zeer zorgwekkend

[2:27:12] en de verenigde staten, het verenigd koninkrijk en de eu je nauw samen en dat doen we in de europese unie met de mensenrechten sanctie pakketten

[2:27:21] en we met nederlandse spelen we daar een actieve rol in en daarmee spiegelen feitelijk de amerikaanse wet

[2:27:28] verheffing

[2:27:31] en op die manier bekijken we hoe we accountability. Verder kunnen brengen.

[2:27:35] De heer brekelmans,

[2:27:39] Dank ik helder antwoord over de vn fact finding mission en de vraag. Ik wel bij heb. Maar misschien dat kan ook in tweede termijn beantwoorden. Maar

[2:27:51] hoe

[2:27:52] omvangrijk dat dat is dus dus hoeveel misdrijven worden daarin geregistreerd kunnen activisten zich daar inderdaad vrij om zich daar te melden,

[2:28:04] want het zou zonde zijn als we wachten in verleden ook al eerder meegemaakt wachten op iets over een half jaar en dan blijkt dat het me heel erg beperkt in omvang te zijn.

[2:28:13] En als dat zo is, dan zou je ook kunnen zeggen. Misschien is het nodig om er iets naast te zetten of iets ter ondersteuning daarvan. Dus misschien dat de minister een tweede termijn iets over kan zeggen of anders in een brief in aanloop naar het

[2:28:25] iran debat. Wat we nog hebben. Laat deze maand. Volgende maand.

[2:28:28] De minister.

[2:28:30] Misschien ook ook om nu al aan te geven is dat defect finding mission van de verenigde naties,

[2:28:38] dat juist inderdaad die het presenteren van de bevindingen heel erg belangrijk is om dat dat ook de basis zou kunnen bieden van een resolutie omdat en dat weet de heer brekelmans dat bijvoorbeeld de internationale bewijzen bank van syrië is met een resolutie van de verenigde naties ingesteld stelt. En dan moet dus ook voldoende internationale steun voor zijn.

[2:29:02] Dus het het eigenlijk het het resultaat van effect van de missie is in internationaal verband van groot belang om ervoor te zorgen dat er volgende stappen kunnen worden gezet.

[2:29:20] Voorzitter,

[2:29:22] dan de situatie in nagorno, karabach en de humanitaire situatie in nagorno. Karabach is zeer ernstig na de militaire escalatie van als een beetje aan een volgend op de maandenlange blokkade een afsluiting van het gebied

[2:29:37] en op dit moment heeft de ic c toegang tot gebied en vindt er op beperkte schaal humanitaire

[2:29:44] hulp plaats. Ik maak mij daarom ook in europees verband hard voor humanitaire hulp in het gebied en ik steun ook de in de inzet voor een internationale humanitaire presentie in de corona. Karabach en dat zal ik dus ook conform de motie ceder die uw kamer. Vorige week aan dan ook uitdragen

[2:30:04] en en dat zal ik ook echt in verband doen en we blijven ook in verband bij als een beetje aandringen om de constructieve dialoog aan te gaan en in te zetten om d escalatie, escalatie en wellicht is het ook goed om aan te geven dat ik de collega's minister van buitenlandse zaken van een beetje aan. Ook heb aangegeven dat

[2:30:27] die humanitaire hulp noodzakelijk is dat mensen vrij zouden moeten kunnen vertrekken uit naar cork karabach en dat mensen bescherming verdienen

[2:30:36] en ook dat geluid heb ik vanuit de kamer dus overgebracht.

[2:30:41] Naar mijn collega's.

[2:30:43] Ik vind het ook belangrijk dat er een internationale presentie een humanitaire hulp naar corendon bach is. We zien wel dat op dit moment de informatievoorziening, zoals de leden ook aangeven erg beperkt is, maar we zullen in internationaal verband gewoon ook steun geven aan zaken aan bijvoorbeeld inzet voor een internationale humanitaire presentie. Dat zal nederlands steunen.

[2:31:06] De heer boswijk,

[2:31:08] Dank, voorzitter en dank ook aan de minister dat ze ook vrij snel en ook stevig zich heeft uitgesproken toen het eenmaal escaleren en ik ben vooral benieuwd naar hoe hebben wij nu ogen en oren op de situatie moeten moeten minister dat ook vanuit de media vernemen of zijn er nog wel mensen vanuit ons fysiek daar aanwezig en ik ben ook wel vooral benieuwd of dat wij nog iets kunnen betekenen in misschien opvang of evacuatie van armeniërs zou kunnen daar niet goed of niet goed. Niet. Nu nog niet goed terecht.

[2:31:45] De minister.

[2:31:48] Ja voorzitter, daarvoor geldt dat het natuurlijk lastig is om zelf oogt zelf ook zicht te krijgen op wat daar precies op dit moment gebeurt

[2:32:00] idc international. Het cross is natuurlijk

[2:32:04] wel op dit moment ter plekke om op plekken humanitaire hulp te verlenen.

[2:32:11] Verder is, heeft de europese unie ook een waarnemingsmissie langs de grenzen tussen armenië en azerbeidjan, maar die heeft niet het mandaat ten aanzien van de situatie naar op karabach. In deze

[2:32:24] missie is ook ongewapend.

[2:32:27] Dat betekent dat we dus ook van de informatie afhankelijk zijn van die kanalen. Maar de e u speciale vertegenwoordiger die je klaar heeft wel de beide landen bezocht en die rapporteert ook en we kijken wat nodig is en wat we allereerst kunnen doen in eu verband. En wat mij betreft liggen alle opties op tafel op dit moment en ik heb deze week ook een gesprek met de hoge vertegenwoordiger van de eu, de heer borrell, en ik zal daar ook dit onderwerp ter sprake brengen.

[2:33:04] Voorzitter, dan over de corridor die ze we krijgen berichten dat die op dit momenten open is, maar het is een precaire situatie die van elk moment

[2:33:15] afhankelijk is. Dus ik wil het niet als een wetmatigheid hier aangeeft. Maar in ieder geval het signaal wat we nu krijgen

[2:33:21] als het gaat om sancties moeten we gewoon in eu verband kijken wat wat er precies mogelijk is en dat wat we goed kunnen doen, zullen we natuurlijk ook ook steunen en wat mij betreft als er gesproken wordt over gasleveranties en de activiteiten daarop dan kijk. Nederland kijkt nederland daar natuurlijk ook bij wat wel of niet kan. Maar het is voor mij niet van tevoren een verboden onderwerp om het zo maar te zeggen.

[2:33:50] Documentatie van oorlogsmisdrijven oekraine documentatie van en onderzoek naar oorlogsmisdrijven is inmiddels in volle gang. Het is ontzettend belangrijk

[2:34:00] en door onder andere oekraïne zelf door het internationaal strafhof of kindontvoeringen en door de vn, commissie of in queeny over bijvoorbeeld martelingen en we ondersteunen ook diverse initiatieven die onderzoek doen naar de schendingen van het internationaal recht

[2:34:15] en we ondersteunen ook de dataverzameling over deportaties van kinderen uit oekraïne binnen de organisatie voor veiligheid en samenwerking in europa en de mensenrechtenraad en

[2:34:26] om op dat punt toch nog.

[2:34:28] Ik heb inmiddels twee weken geleden

[2:34:32] gesproken met met kinderen die door rusland ontvoerd zijn die door inzet van ook ngos en inzet van andere mensen van familieleden uiteindelijk terug zijn gekomen. Het is hartverscheurend.

[2:34:46] Het is onwenselijk onmenselijk. Het is het is meedogenloos wat rusland daar doet en alles wat we kunnen doen in het kader van accountability. Om ervoor te zorgen dat mensen hier uiteindelijk voor gestraft worden die inzet doet nederland.

[2:35:04] De heer brekelmans,

[2:35:07] Tenminste klaar met armenië als een beetje.

[2:35:11] Ja sorry voorzitter. Ik had niet duidelijk een punt gezet.

[2:35:14] Nee want ik had die die vraag over eventuele bewijzen bank. Misschien dat iemand anders over oekraïne. Ik stel ik stel ik had juist ook over azerbeidjan armenië gesteld ook om

[2:35:27] zichtbaar nu al te laten zien dat er geen straffeloosheid is en dat soort zaken worden geregistreerd

[2:35:34] en ik had nog een vraag gesteld over druk opvoeren richting landen die een beetje aan militair steunen, zoals israël eigenlijk alle

[2:35:42] moderne wapens die als wat jan heeft die komen uit de israelische defensie industrie.

[2:35:48] Dus die dat antwoord heb ik ook gemist.

[2:35:52] Dank u wel en ik voeg daar nog aan toe dat ook nog een vraag was over het inzetten van het gas instrumentarium richting azerbeidjan.

[2:35:59] De minister.

[2:36:02] Voorzitter, als het gaat om de gasten leven land, gas, leveranties en bijvoorbeeld ook de sancties daarop

[2:36:11] is. In ieder geval wil ik in ieder geval internationaal gewoon de opties bezien met de e u wat er wel of niet. Precies kan. Ik denk dat

[2:36:24] dat we dat niet wat ik zonet zei op voorhand moeten uitsluiten dat we daar niet in verband over kunnen praten omdat we het ook gewoon breed met elkaar moeten kijken wat wel of niet mogelijk is als het gaat om we zullen zeker. Ik vrees dat er veel wapens al geleverd zijn aan als hebben, maar we zullen zeker de zorg delen met landen die ook als jan steunen

[2:36:52] en als we gaat om te bewijzen bank. Dan wil ik daar naar kijken.

[2:36:58] Maar de prioriteit. Nu is dat aspect van de veiligheid en de rechten respecteert en dat ze die mensen die weg willen dat hij er ook veilig kunnen doen.

[2:37:07] Ik denk dat misschien ook te bewijzen bank wellicht iets is wat we ook in het gesprek met de hoge vertegenwoordiger ook naar voren kunnen brengen als een van de zaken die hier ook naar voren is is gebracht,

[2:37:22] dan is tik nog wel van belang in corner karabach is dat

[2:37:30] ook de inzet van nederland is op d escalatie en een duurzame oplossing voor vrede

[2:37:34] in het tussen beide landen en in de regio, en daarom is er tijdens de meeting van de europese politieke gemeenschap de eerste week van oktober ook een dialoog tussen de armeense naar serie regeringsleiders gefaciliteerd door de europese unie

[2:37:48] en en ik steun dus ook de hoge vertegenwoordiger borrel en michel in een poging om een dergelijk vredesproces te faciliteren.

[2:37:56] Dat is dat is wel de grondhouding waarmee

[2:37:59] ik mijn inzet zal doen. Ook in europees verband,

[2:38:04] voorzitter, dan de vraag van de heer boswijk. Hoe het gaat met international centre for the prosecution of de kruin of brugse. Het international centre is op drie juli opgericht en wordt gehuisvest door eurojust in den haag. Het europees agentschap voor justitiële samenwerking in strafzaken bestaat uit een groep aanklagers uit de oekraïne en de landen die aangesloten zijn bij de joint investigation team. De drie baltische staten, polen en roemenië en het vertrouwelijke werk van de internationals centrum voor de prostituees en of de kruin of kruisje zal gebruikt worden voor de vervolging en de berechting van verdachten van de russische agressie jegens oekraïne door de bevoegde instanties.

[2:38:45] Voorzitter, dan kom ik aan bij het israelisch

[2:38:52] palestijns conflict.

[2:38:56] Voorzitter, nederland blijft voorstander van het bereiken van een tweestatenoplossing

[2:39:02] en we zijn bekend met initiatief van de lente. Confederation

[2:39:06] is heel erg belangrijk dat dergelijke initiatieven blijven bestaan, zeker wanneer initiatiefnemers de achtergrond hebben vanuit beide zijdes heel erg waardevol en het is een interessant rapport met denkrichting om op lange termijn tot een tweestatenoplossing te komen

[2:39:21] en nederland blijft is ook achter die twee staten oplossing staan en we zullen het voorstel van hen dan ook in dat kader nader bestuderen. In dat kader is ook goed om aan te geven dat ik ook tijdens de algemene vergadering van de verenigde naties ook deel hebt genomen aan een nieuw initiatief dat ze d fard. Dat wordt geleid door de special recent representatief, de heer koopmans, dus een initiatief van de europese unie, de arabische landen om het perspectief op vrede en nieuw leven in te blazen, blazen

[2:39:56] en het idee is dat als beide partijen vrede sluiten er een ruimhartig internationaal pakket voor hulp en samenwerking beschikbaar komt. Er was echt een brede afvaardiging van veel verschillende landen, ook uit het midden-oosten die aanwezig was. Dus we zullen het initiatief van de holy land komt vrezen dit initiatief zullen we actief. Ook kijken naar het rapport. Wat wat is gemaakt en dat ook wegen ze zelf zullen we ook natuurlijk pogingen blijven doen om partijen bij elkaar te brengen en dat doen we bijvoorbeeld op initiatieven door kennis in te brengen op het gebied van water, handel en energie.

[2:40:37] Voorzitter,

[2:40:40] dan dat vind ik in ieder geval zeggen op de vragen die hierover zijn gesteld. Het lange termijn perspectief, de heer boswijk over afghanistan.

[2:40:50] De situatie blijft zeer zorgelijk. De mensenrechten situatie en de humanitaire situatie verslechteren en terreurdreiging vanuit eerst uit afghanistan blijft

[2:41:00] en in relatie met de taliban moeten we ook gewoon realistisch zijn. Alleen benoemen waar we het niet mee eens zijn en zal de tel ik niet van gedachten doen veranderen. We zien eigenlijk de taliban steeds hardere keuzes maken en tegelijkertijd moeten we ook blijven staan voor onze eigen waarden en normen en solidariteit tonen aan de afghaanse bevolking ook druk houden

[2:41:20] en dat is de lastige balans waar we binnen opereren en we behouden daar ook regelmatig contact met de europese unie en gelijk gezinde landen omdat

[2:41:31] om dat zo goed mogelijk te doen

[2:41:35] dan de vragen die gesteld zijn over de berichten van angel medewerkers die gevaar lopen.

[2:41:42] Dat is natuurlijk zorgelijke berichtgeving. We hebben afgelopen periode ook zoveel mogelijk mensen naar nederland gehaald op basis

[2:41:56] van in overleg ook met kamer op basis van de brief van elf oktober, twintig, eenentwintig. Dan weet hier ook welke brief. Ik bedoel

[2:42:04] daar hebben we zeshonderd tweeëntwintig medewerkers en kern gelinkt gezinsleden uiteindelijk naar nederland gehaald. Er zijn nog vijftien mensen personen in afghanistan. Die proberen we echt dat we onze uiterste best blijven doen om echt deze mensen zo spoedig naar nederland over te brengen

[2:42:22] en we blijven ons ook op deze mensen inzetten. Natuurlijk is het ook zo dat op zes oktober een rapport uitkomt van de onderzoekscommissie. We zullen op basis van het rapport ook proberen de kamer zo snel mogelijk een kabinetsreactie te geven, zodat kamer ook op basis van de uitkomsten dat van het rapport ook met het kabinet en ik mijn inzet is echt om dat met de demissionaire kabinet te doen om om verder debat te voeren, waarbij we ook dieper op op deze vraag kunnen ingaan. Ook in het perspectief van het rapport dat nog gaat verschijnen.

[2:42:56] De heer boswijk.

[2:42:57] Ik komen die antwoorden dan nog wel voor het verschijnen van het rapport of rond die tijd dat we dat bij een potentieel debat. Wat dan gevoerd gaat worden. Dus over twee weken ongeveer debat misschien over drie weken.

[2:43:11] De minister. Dat wil ik toezeggen aan de heer boswijk dat we dat doen.

[2:43:32] Voorzitter dan katar. Ja, ook na wk voetbal blijft overeind staan dat we ons inzetten op de mensenrechten schendingen. We hebben bilaterale gesprekken met qatarese autoriteiten en we dragen ook bij aan verschillende projecten bij de hervormingsagenda en de samenwerking tussen nederlands. Het qatarese ministerie van arbeid en de ilo resulteren heeft in ieder geval de eerste resultaten opgeleverd is een opleidingsprogramma, een scholings handboek medezeggenschap, trainingen en we werken nog steeds verder aan kennisuitwisseling betreffende versterken van lokale capaciteit op het vlak van sociale dialoog, geschillenbeslechting en loon, bescherming en dat gaat in in dat gaat in ieder geval op gewoon op een goede manier door en dat moeten we ook blijven doen. Dat is dat is ook wat we met kamer hebben afgesproken.

[2:44:26] De heer thijssen maakt zich terecht ook zorgen over de verslechterende mensenrechtensituatie in bij de rust.

[2:44:33] Er is uitvoering gegeven aan de motie van de leden piri en van der lee.

[2:44:39] Maar in deze setting kan ik in ieder geval de uitvoering niet verder bespreken.

[2:44:43] Dus als de kamer behoefte heeft daar op een ander moment verder over te spreken dan dan doe ik het verzoek aan de kamer om daar andere mogelijkheid voor het creëren.

[2:44:54] Dat aanbod zullen we bespreken in de eerstvolgende procedurevergadering.

[2:45:00] Voorzitter, ook de mensenrechten situatie in ethiopië is zeer zorgelijk. Ik heb deze zorgen ook overgebracht aan mijn ethiopische counterpart.

[2:45:10] We vinden dat een onafhankelijke internationale rapportages over mensenrechten, schendingen nodig blijft,

[2:45:16] maar het is niet zeker of dat wel wel lukt. We zijn in ieder geval in nauw contact met gelijkgezinde landen om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om dit voort te kunnen zetten.

[2:45:28] Dat is de inzet die we plegen.

[2:45:31] Dan is een vraag van de heer thijssen ook over de mensenrechten in marokko. Ze vormen een belangrijk onderdeel van de dialoog tussen nederland en marokko op alle niveaus steeds opnieuw

[2:45:42] ook tijdens de laatste politieke consultaties en ook minister schreinemacher zal hier ook het gesprek over voeren. Het gaat over persvrijheid,

[2:45:50] het afschaffen van de doodstraf en de rechten van vrouwen en meisjes te bespreken

[2:45:56] en dat blijven

[2:45:57] dat ook doen

[2:46:00] dan de situatie in soedan. De berichtgeving over etnische zuiveringen in. Daarvoor zijn zeer zorgelijk. We bekijken hoe we kunnen bijdragen aan het documenteren van de schendingen.

[2:46:15] Vanwege de gebrekkige toegang is dat echter problematisch. Ik heb de situatie in soedan daarom onder meer ook besproken, daarom ook besproken met de commissaris voor vrede en veiligheid van de afrikaanse unie,

[2:46:28] de heer bang kolen en bemiddeling door de afrikaanse unie in het conflict ligt meest voor de hand. Dus ik heb actief met hen contact gezocht om hierover te spreken. Versie staan we ook in nauw contact met de e speciaal gezant voor de woorden die zich onder meer richt op bijeenbrengen van civiele groepen, ook in dit kader,

[2:46:48] maar het is een zeer zorgelijke situatie en dat is wat de redenen waarom met de afrikaanse unie in gesprek gegaan

[2:46:56] dan hoe ver is het kabinet met de uitvoering van de motie dat nabestaanden van mensen die in indonesië op een dodenlijst om een schadevergoeding krijgen naast excuses.

[2:47:05] Het kabinet spant zich in om de schadevergoedingsregeling zo toegankelijk en laagdrempelig mogelijk te maken. De huidige twee regelingen zullen daarom worden samengevoegd en verder worden vereenvoudigd, en ik verwacht dat de nieuwe regeling op korte termijn kan worden gepubliceerd en het kabinet werkt daarnaast aan de uitvoering van de motie waar de heer sjoerdsma het ook over had

[2:47:26] en op dit moment worden de juridische kaders onderzocht met het oog op het onder aandacht brengen van het nederlands instituut voor militaire historie werkt document in indonesië hoe we dat op een goede manier nog verder kunnen doen en wellicht is het kan me indenken dat als we die nieuwe regeling op korte termijn publiceren dat we kamer daar ook over informeren en dat ik dit punt de voortgang. Ook daar nog ook nog kort de kamer in over adresseren.

[2:47:54] Ja voorzitter, heel graag. Ook omdat

[2:48:00] het samenvoegen van de regeling. Dat is dat maakt het op een laagdrempelige. Maar misschien dat tenminste nog even kan toelichten wat hij bedoelt met die juridische zaken te onderzoeken, omdat ook omdat het

[2:48:10] verzoek van de kamer en die motie die motie die is echt heel breed gesteund van de sp tot de vvd

[2:48:17] en alles wat daartussen zit ook wel duidelijk is dat gewoon de vraag is om die door de lijst lokaal bekend te stellen, zie ik zeg niet helemaal hoe dat in juridische component heeft. Los van het feit dat er de bestaande regelingen zijn die we dan

[2:48:29] dat we enerzijds documentatie onder de aandacht brengen en dus ook daarmee de excuses van de nederlandse regering en anderzijds hen wijzen op het feit dat ze wellicht

[2:48:39] recht hebben op datgene wat andere mensen in deze regeling.

[2:48:41] Ik recht op hebben.

[2:48:44] Ik wil dat zorgvuldig beantwoorden. Dus ik kon daar in de tweede termijn op terug. Dat dat lijkt me het beste.

[2:48:53] Voorzitter, dan had ik de heer thijssen toegezegd. Misschien kan ik dat gewoon niet doen om nog wat dieper in te gaan op de interne richtlijnen. De interne richtlijnen zijn voor alle ambassades gelijk en geef behandelingsopties voor een breed palet aan interventies ter bescherming van mensenrechtenverdedigers

[2:49:13] en deze worden per situatie, want elk land is natuurlijk anders afgewogen. De ambassades. Soms wordt gekozen voor stille diplomatie zoals het faciliteren van een safe space

[2:49:24] voor mensen die een veilige plek nodig hebben in een bepaalde situatie en soms wordt gekozen voor meer zichtbare e. U interventie bijvoorbeeld

[2:49:33] en daar daarbij kunnen de ambassades ook gebruik maken van het zestien, zeventien voor voorstel programma's gericht op online en offline veiligheid van mensenrechtenverdedigers en journalisten.

[2:49:44] En wat doet het programma? Het biedt wereldwijd ondersteuning aan mensenrechtenverdedigers en journalisten in nootdorp, tijdelijke locatie, juridische ondersteuning psychische sociale steun en ook steeds belangrijker digitale veiligheid en voordat programma's. Zoals ik eerder zei is komende jaren veertig miljoen breed.

[2:50:03] Beschikbaar.

[2:50:04] Dat is hoe de aanpak is het resultaat resultaten kader van de nieuwe nota. Ik had al een kleine slag om de arm gedaan. Wat een realistische termijn is, maar het woord q. Eenentwintig, vierentwintig, wat een realistische termijn is.

[2:50:28] Voorzitter, dan kom ik in ieder geval aan het eind van de beantwoording van de vragen.

[2:50:35] Dank u wel. Ik keek heel even naar de collega's of er nog open liggende vragen zijn het de eerste termijn. Dat is voor de collega's niet het geval. Ik heb volgens mij nog twee open liggende vragen als ik tenminste de mag herinneren een betreft de uitvoering van aangenomen motie, noties voor journalisten

[2:50:53] en de tweede betreft een vraag van mij over het feit dat nederland zich

[2:50:58] heeft aangesloten bij oekraïne als het gaat over interpretatie van het financiële verdrag.

[2:51:02] En wat dat betekent erkenning van genocide en wat daar dan weer achter vandaan komt, ook voor de erkenning van andere genocides, zowel in het heden als in het verleden.

[2:51:11] Ik kijk even de minister die heeft een hele stapel lapjes.

[2:51:15] Als het gaat om de uitvoering van de motie is de afgelopen tijd de gesprekken gevoerd met staatssecretaris van justitie en veiligheid die

[2:51:29] om deze motie uitvoering is een wijziging nodig van de vreemdeling. Een besluit tweeduizend heeft er in ieder geval die gesprekken op opgeleverd. Ik zal de mogelijkheden hiervoor toe is dat in van mijn inzet om die samen met staatssecretaris van justitie schriftelijk uiteen te zetten en ook delen aan de kamer dat kamer in ieder geval weet wat de weging hier van is en wat precies de voor en tegenargumenten zijn

[2:51:57] en dan kan de kamer. Daarna kijken hoe ze hier verder mee wil gaan.

[2:52:00] Dank u wel. Zullen we dan zeg ik als voorzitter dat afspreken dat we dat nog doen voordat het verkiezingen reces begint gelet op hoe hoelang geleden deze motie is ingediend.

[2:52:12] Ik

[2:52:12] vrees dat dat wat lastig is want ik denk dat deze brief ook natuurlijk zorgvuldig door de verschillende

[2:52:22] verschillende raden heen moet voordat zoiets naar de kamer kan worden gestuurd. Dus als ik hier op zou zeggen, zou dan denk ik niet een realistische toezegging.

[2:52:30] Wij zijn.

[2:52:32] Dan moet de voorzitter uw vraag wat wel een realistische de toezegging is,

[2:52:42] Als ik ga zeggen dat ik een uiterste inspanning te doen om dat wel te doen dat ik in ieder geval de intentie tonen, maar wel met wat realisme op de achtergrond

[2:52:51] maar dankuwel. De uiterste inspanning wil doen.

[2:52:54] We kunnen we kunnen die meestal alleen aan aan haar intenties houden en als er andere omstandigheden zijn waardoor dat niet lukt dan dan vernemen we dat graag maar bedanken. De minister voor deze uiterste inspanning.

[2:53:03] Op de tweede vraag kan ik zo een in tweede termijn terug.

[2:53:08] Dank dan gaan wij over naar de tweede termijn van de kamer en daarvoor hebben de fracties de volgende spreektijd. De vvd heeft nog vier minuten de het cda nog drie minuten de sp is niet aanwezig. De pvdd fractie van pvda, groenlinks ook nog drie minuten en de fractie van d zesenzestig ook nog drie minuten. Ik wijs de leden er ook op dat dit een nota overleggen in dat het dus ook mogelijk is om moties in te dienen

[2:53:34] en dan geef ik graag het woord aan de heer boswijk namens het cda.

[2:53:38] Dank voorzitter en dank voor aan de minister voor. Dus er toch wel snelle beantwoording van ontzettend veel vragen over allerlei verschillende werelddelen

[2:53:49] ook zo snel ingewerkt. Al op deze portefeuille. Dus alle complimenten daarvoor naar een aantal punten toezeggingen hebben gehad er nog horen. Een aantal punten zullen we binnenkort nog debatteren. Ik heb twee moties op hetzelfde onderwerp. De minister heeft er wel iets over gezegd, maar het voor ons wel een belangrijk punt omdat er namelijk op andere ik persoonlijk op andere portefeuilles zie dat die integraliteit echt nog ontbreekt en daarom deze twee moties de kamer gehoord. De beraadslaging constateer dat meerdere ministeries zich bezighouden met de vormgeving van nederlands buitenlandbeleid constateren dat er te vaak onvoldoende integraal bepaalde beleidsthemas wordt gewerkt, waaronder het mensenrechtenbeleid van mening dat het nederlandse mensenrechtenbeleid op alle ministeries moet zijn geborgd en worden uitgedragen, verzoekt de regering structureel in de departementale afstemmingsoverleg op het gebied van mensenrechten op te zetten en gaat over tot de orde van de dag

[2:54:42] de kamer gehoord. De beraadslaging overwegende dat de mensenrechten een kernonderdeel van nederlands buitenlandbeleid constateer dat de uitwisseling met en consultatie van maatschappelijke organisaties belangrijke manieren zijn om het draagvlak van het kabinetsbrede mensenrechten beleid te vergroten, verzoekt de regering internet op structureel overleg met brede vertegenwoordiging van maatschappelijke organisaties die zich inzetten voor mensenrechten wereldwijd en gaat over tot de orde van de dag.

[2:55:05] Dat waren er twee dankuwel.

[2:55:07] Dank u wel en dan gaan we over naar collega's brekelmans.

[2:55:15] Ik dank de minister voor alle beantwoording en het het gebruikelijke rondje langs de langs de wereld.

[2:55:23] Allereerst dank voor de toezegging over de strategische afhankelijkheden om daar het einde van het jaar om daar nader over te

[2:55:32] de kamer over te informeren en dat zo concreet mogelijk te doen.

[2:55:37] We hebben het gehad over over het evrm en de discussie over

[2:55:44] mogelijke toevoegingen eraan over het recht op een schone leefomgeving. Ik zou daar graag een motie over indienen. De kamer gehoord. De beraadslaging overwegende dat de mogelijke toevoeging van een additioneel protocol aan het europees verdrag van de rechten van de mens een stap is met verregaande implicaties voor nederlandse rechtsorde overwegende dat het daarom van belang is dat de kamer geen al in een vroeg stadium bij betrokken is, verzoekt het kabinet geen onomkeerbare stappen te zetten over de keuze van een instrument omtrent het recht op een schone leefomgeving nog hierin diplomatieke en ambtelijke overleggen, overleggen, zoals de werkgroep mensenrechten en milieu een standpunt over in te nemen, zonder voorafgaand overleg met de kamer

[2:56:20] en verzoekt het kabinet om voorafgaand aan de bespreking door de stuurgroep voor mensenrechten van het rapport

[2:56:26] van de werkgroep mensenrechten, milieu aan de kamer een geannoteerde agenda te sturen met een appreciatie van wat voorligt en wat de nederlandse inzet is en gaat over tot de orde van de dag en ik zou daarnaast aan de minister willen vragen of zij toch nog per brief. De kamer zou willen informeren over wat tot nu toe

[2:56:47] nederland en die technische analyse heeft ingebracht. Als het puur technisch van aard is, dan hoop ik dat dat ook geen probleem heeft heel duidelijk zeggen dat geen standpunt is. Maar maar puur technisch van aard.

[2:56:57] De heer thijssen heeft een vraag over deze motie over dit onderwerp.

[2:57:01] Dagvoorzitter. Ja. En ik wil. Ik ben een beetje benieuwd naar deze motie op zich prima dat de minister geen onomkeerbare stappen zet met wat dan ook, en dat wel doet in samenspel met tweede kamer. Alleen waarom wordt dit er nu uit

[2:57:14] pikt

[2:57:15] hebben afgelopen week gezien dat mensen rond data korter leven omdat het de omgeving. Sophie is spreken er schande van hebben. De hele zomer gezien hoe klimaatverandering over de hele wereld gevolgen heeft ook voor mensen van mensenrechten. Dus als uit dit onderzoek komt dat we dat inderdaad beter moeten borgen dat een schoon milieu, mensenrechten inderdaad met elkaar te maken hebben.

[2:57:36] Ik neem toch aan dat de vvd daar gewoon voor is.

[2:57:39] De heer brekelmans.

[2:57:42] Het gaat niet omdat ik niet voor een schone leefomgeving ben. Hoe kun je daar tegen zijn. Alleen kijk waar het om gaat is. We hebben natuurlijk al talloze instrumenten voor een beter klimaatbeleid. We hebben talloze wetten en regels zijn er al en daar gaan dat soort rechtspraak recht zaken bijvoorbeeld ook over als het gaat om een schone leefomgeving. Wat we in het verleden hebben gezien en we hebben collega's, woordvoerder stikstof. Hiernaast mij dat op het moment dat wij dit soort zaken vervatten in internationaal recht en waarvan we denken van nou dan kun je toch niet tegen zijn dat vervolgens wel zeer vergaande implicaties kan hebben voor de nederlandse samenleving waarin allerlei afwijkingen dienen te worden gemaakt en voordat we allerlei additionele protocollen definiëren op het niveau van het evrm die vervolgens weer allerlei rechts consequenties hebben, wil ik weten wat daar de implicaties van zijn en wil ik dat goed kunnen afwegen en niet dat we pas als kamer op het einde in die discussie worden betrokken. En daar eigenlijk geen invloed meer op hebben. Dus we nu nog helemaal aan de voorkant in de technische fase en ik wil niet dezelfde misschien fouten of hoe je het ook wil noemen maken zoals dat in het verleden hebben gedaan. Als we de consequenties niet konden overzien. Ik wil daar vanaf stap één in worden meegenomen.

[2:58:53] Ik hoop dat je thuis steunt, want het is een serieus en belangrijk onderwerp.

[2:58:57] Dan gaan we naar de heer thijssen. Maar.

[2:59:00] Nogmaals op zich hartstikke goed dat de tweede kamer. Daarin wordt meegenomen. Ik vind het alleen wel gek dat

[2:59:05] de vvd nu zegt dat de situatie waar we inzitten met stikstof dat dat een onwenselijke situatie is of dat dat we daar de om geen juridisch harde afspraken moeten maken.

[2:59:15] Dit begint natuurlijk allemaal bij het feit dat de natuur in een erbarmelijke status in nederland en dat daar ook naar de pas uitspraak in tweeduizend negentien al vier jaar lang veel te weinig aan wordt gedaan. Daarom zitten we in juridische problemen niet omdat er een wet is waar we aan moeten houden. Maar de natuur is een slechte staat.

[2:59:30] Maar toevallig bij tata in de omgeving. Resultaten uit de gedeputeerde daar die bevoegd gezag is om te zorgen dat er een schone leefomgeving is die zit met z'n handen in het haar want die zegt ik heb juridisch geen mogelijkheden om verder op te treden tegen deze vervuilende fabriek en wie weet dat we met z'n allen door deze stappen te zetten in juist wel de juridische mogelijkheden krijgen om te zorgen dat een bedrijf staat er schoon wordt en de omgeving beter beschermd. Dus ik zie niet uit mogelijkheden voor de tweede kamer en voor de regering om te zorgen dat mensen een schone leefomgeving krijgen.

[3:00:02] De heer brekelmans,

[3:00:04] Dat is heel mooi dat de heer thijssen. Dat vind, en daarom hoop ik dat hij mijn motie steunt, want mijn motie vraagt puur om informatie en dat wij deze kamer dat wij als kamer dit debat wel geïnformeerd kunnen voeren dat als daar verschillende stappen worden gezet. We hebben normaal gesproken als het gaat om een u traject wetgeving. Dan worden we daarover geinformeerd in de diverse graden die we hebben er budget ggz raden op moment dat de nederlandse standpunt wordt ingenomen. Dan worden daar fiches worden daarvoor gemaakt. Dus daar hebben we een heel procedure voor om dat debat met elkaar te voeren. Dat gaan in het geval van dit soort

[3:00:42] van het evrm en eventuele aanvulling. Daarop is dat minder duidelijk en ik wil dat net zoals het gaat om een u richtlijnen en verordeningen wil ik daar als kamer steeds in geïnformeerd worden en niet dat nederland daar ander standpunt inneemt. En als camera. Uiteindelijk moeten tekenen bij het kruisje en dit gaat details duidelijk aan het hart. Dus nogmaals, ik denk dat hij mijn motie moet steunen.

[3:01:03] We kijken even naar de heer thijssen die nog.

[3:01:05] Ik maak mijn fractie de afweging natuurlijk. Maar kijk,

[3:01:08] nogmaals, ik vind het heel goed als het de kamer goed wordt betrokken. Maar de toelichting van de heer brekelmans die ze hebben toch wel aan denken om dat bijvoorbeeld de situatie waar we nu inzitten met stikstof dat het onwenselijk zou zijn. Ik zou denken. De enige reden dat we iets aan stikstofbeleid doen is omdat we juridisch klem zetten, want de decennia daarvoor heeft de regering gewoon steeds te weinig gedaan om de natuur te beschermen. Dus als dat de instelling is om een dergelijke situatie te voorkomen. Dan vindt de heer brekelmans me niet aan zijn kant, want volgens mij heeft deze regering juist wel wat nodig om te zorgen voor schone leefomgeving.

[3:01:40] De heer brekelmans. Nog. Een laatste keer proberen.

[3:01:43] De heer thijssen moet goed luisteren naar wat ik zeg, en niet mijn woorden verdraaien. Ik heb niet gezegd dat dat ik stikstof geen probleem vindt of dat ik vind dat we die regels niet zouden moeten handhaven. Ik heb gezegd dat in de tijd dat stikstofregels spelen opgesteld

[3:01:59] dat ook natura twee duizend gebieden dat daar criteria voor werden gedefinieerd. Mijn collega naast mij komt precies het jaartal misschien meer details dat ook maar wij nog niet konden overzien waar dat later allemaal toe zou leiden

[3:02:13] en dat toont des te meer aan dat het van belang is dat als je dit soort nieuwe

[3:02:18] protocollen of rechter definieert dat je vervolgens weet wat zijn daar de voor en nadelen van in hoeverre is het aanvullend? Wat is de aanvullende toegevoegde waarde? Daarom heb ik het punt subsidiariteit genoemd ten opzichte van allerlei regelingen en europese regels die wij al hebben.

[3:02:35] In hoeverre is het is het proportioneel. Wat zijn daarvan de consequenties. Dat gaat puur om ervoor te zorgen dat we, wanneer wij als kamer dit soort debatten met elkaar voeren en dit soort besluit te nemen die grote consequenties kunnen hebben dat we daar de voor en nadelen van weten en ik wil dat die discussie graag in een vroegtijdig stadium kunnen voeren en die pas helemaal op het einde dat het.

[3:02:55] Dit roept ook een vraag voor u van de heer bos.

[3:02:58] Ik.

[3:03:00] Neemt. Een interessante wending.

[3:03:02] Nou ik denk laat ik het collega's brekelmans. Een klein beetje helpen. Bedoelt de heer brekelmans, net zoals bij het stikstof dossier wordt aanwijzen van natura twee duizend gebieden. Daar is onder andere geen nulmeting gemaakt van een aantal natura twee duizend gebieden. We weten niet eens wat de staat van de natuur op het moment was dat de aanwezige. Dus ja, hoe verslechtert het verslechtert überhaupt is die brekelmans met mij eens dat zulk soort fouten dat we die gaan voorkomen is zijn bedoeling dat we deze motie zulk soort slordigheden gaan verkopen. Ik.

[3:03:33] Ik snap overigens de nostalgie naar de landbouw portefeuille bij de heer boswijk, maar ik moet de collega's er toch echt op opmerkingen opmaken dat dit debat over mensenrechten gaat. Ik snap de link nog net, maar laten we niet over die grens gaan. De heer brekelmans.

[3:03:47] Waar het mij puur om gaat is dat we wij nieuwe juridische instrumenten, nieuwe protocollen creëren dat wij weten wat daarvan de consequenties zijn de voor en nadelen. Wat voor effect dat dat gaat hebben en dat we die discussie dat we die op juiste moment voeren dat zo als wij denken van nou die consequenties design misschien wel wenselijk of misschien zijn ze te groot of misschien zijn ze onrealistisch. Wat dan ook

[3:04:11] dat we dat aan de voorkant dat we dat kunnen voeren en niet pas op het moment dat een heleboel landen, bijvoorbeeld binnen de raad van europa al veel verder zijn en dat wij alleen nog maar zichtbaar in het hoe dat we nog maar een klein beetje kunnen bijsturen. Dat is mijn dat is het enige wat ik wat ik hiermee beogen.

[3:04:30] Dan heb ik in mijn hoedanigheid als woordvoerder van d zesenzestig fractie nog een vraag voor de heer brekelmans. Als dat mag je erop alsof de vvd-fractie dan tegen het opnemen van het recht op een schone leefomgeving is.

[3:04:44] Net zo goed als dat het kabinet nog geen standpunt heeft, heb ik daar als vvd ook nog geen standpunt over. Het gaat mij erom dat ik kan overzien wat als dat zou gebeuren wat daarvan de consequenties zijn

[3:04:55] en ik voorzie dat weten we

[3:04:59] ook op veel andere dossiers keek tuurlijk als je dingen al technisch uitwerkt en de voors en tegens en de allerlei technische toetsen

[3:05:07] in aanbrengt. Dan wordt er vaak al richting een bepaalde uitkomst gewerkt of misschien richting één, twee of drie opties van uitkomsten wordt daarin gewerkt en ik wil daar graag vroegtijdig zicht op hebben, zodat we dat debat in de kamer kunnen voeren. Maar net zo goed als het kabinet er nog geen standpunt heeft, heb ik dat ook niet. Ik wil daar goed over geïnformeerd worden.

[3:05:27] Dankuwel. U vervolgt uw betoog.

[3:05:30] Dan ga ik naar een vraag open over de huwelijkse gevangenschap, waar de minister ook nog wat gekomen in tweede termijn.

[3:05:42] Ik zou daarnaast ook een motie willen indienen over iran. Want we hebben een hele tijd geleden een motie van de heer cda aangenomen breed gesteund in de kamer die oproept om de revolutionaire garde op de terreurlijst te plaatsen en het is eigenlijk voor iedereen gewoon heel onbevredigend dat het antwoord al vele maanden is van het kan juridisch niet en dat er eigenlijk weinig voortgang op dat dossier zit. Vandaar de volgende motie de kamer gehoord. De beraadslaging overwegende dat de ruime meerderheid van de tweede kamer de iraanse revolutionaire garde op de eu-terreurlijst wil plaatsen en de vs de revolutionaire garde al tot reorganisatie hebben verklaard, overwegende dat de de juridische dienst van de europese commissie nog onvoldoende basis is om dit onder de huidige richtlijn te doen, overwegende dat deze analyse van de dienst niet openbaar is, waardoor het lastig is voor derden om relevant bewijsmateriaal aan te dragen, verzoekt de regering binnen de eu het voortouw te nemen om gezamenlijk met de europese commissie en andere lidstaten het vergaren van voldoende bewijsmateriaal te stimuleren en de geschikte juridische onderbouwing te creëren om de iraanse revolutionaire garde op de eu-terreurlijst te plaatsen en gaat over tot de orde.

[3:06:49] Daarnaast had ik wat betreft iran nog de vraag aan de minister. Want zij noemde de v en fact finding missie die erg belangrijk is en ik

[3:06:57] deel haar opmerking uiteraard dat als er een revolutie uit voort kan komen dat tot van grote waarde is.

[3:07:03] Met mijn vraag is

[3:07:05] hoe het werk van deze effect van die missie zich verhoudt tot een bewijs bank zoals die bijvoorbeeld hebben gezien rond de jezidi's en syrië. Hoe kan ik dat met elkaar vergelijken en

[3:07:16] is het zo dat pas eerste effect van die missie en dat daar eventueel wijzen bank opvolgt of ik hoop dat ze dat nader kan toelichten.

[3:07:24] Tot slot over armenië en azerbeidjan. Ik had nog een vraag gesteld over de militaire steun en azerbeidjan.

[3:07:31] Het stuk.

[3:07:32] Heel.

[3:07:33] Apart dat juist onze wat meer partners en bondgenoten, zoals israël en onze navo bondgenoot turkije juist degene zijn die als wat je aan steunen,

[3:07:43] ziet de minister mogelijkheden om

[3:07:45] om hen daarop aan te spreken of eventueel druk op te voeren en ik kan nog een vraag gesteld waar de mist wel enigszins beantwoorden, maar over de afschrikking van azerbeidjan omdat ze niet verdere stappen zetten richting bijvoorbeeld die die corridor, waardoor ze armenië afsluiten

[3:08:04] van buurlanden. Hoe gaan we dat als u stimuleren.

[3:08:09] Dank u wel. De heer thijssen.

[3:08:12] Dagvoorzitter en ook mijn dank aan de minister en haar ambtenaren voor de beantwoording van de vele vragen en voor mijn fractie hiervan die van groenlinks is een mensenrecht heel belangrijk vinden het heel belangrijk dat er principieel op wordt ingezet en ook consequent dat we ons daarover blijven uitspreken en we hebben natuurlijk evenementen in een debat gehad over tunesië en over de deal die er is en dat de minister daar ook nog steeds mee bezig is naar mij. Onze fractie zullen goed in de gaten houden of die mensenrechten dadelijk op orde zijn als het verdrag of de deal met tunesië officieel in werking treedt. Dus mijn vraag aan de minister ons mos daar goed over op de hoogte te houden. Dank voor de minister over de antwoorden over marokko en dat dat inderdaad gespreksonderwerpen zijn. Ik neem aan dat de minister dan ook bedoeld dat zij zich uitspreekt over dat journalisten gevangen vast worden gehouden en dat er dus die persvrijheid en niet in orde is en dat het marokkaanse regime dat ook wel goed meekrijgt van vanuit de nederlandse regering

[3:09:14] en dan heb ik geen moties omdat er zijn twee moties en daar wachten al een tijdje op de uitvoering van die moties. Eentje is inderdaad geeft de minister aan. Laten we daar op een ander moment ik over doorpraten, zodat gaan we als commissie bespreken in de procedurevergadering en de andere over de de vijftig nood visa voor journaliste het spoor. De minister vooral aan om tot het uiterste te gaan, zodat we inderdaad

[3:09:40] voor de verkiezingen daar nog van van horen of dat nu eindelijk wordt uitgevoerd. Volgens mij is dat een hele belangrijke motie dat journalisten inderdaad

[3:09:49] vijftig is maar vijftig. Maar toch dat er dan vijftig journalisten echt wel geholpen kunnen worden als zij worden gehinderd of worden bedreigd bij het uitoefenen van een heel belangrijke werk.

[3:09:57] Dagvoorzitter,

[3:09:59] Dank u wel, geef ik het voorzitterschap even aan collega's brekelmans. Als hij dat mij toestaat.

[3:10:05] Dat doe ik uiteraard. Geef het woord aan de heer sjoerdsma.

[3:10:09] Hartelijk dank, en ook dank aan de minister voor haar beantwoording in de eerste.

[3:10:12] Mijn.

[3:10:14] Zij daagde de kamer uit om die financiering voor mensenrechten fonds om daar toch nog iets van te maken. Dat is natuurlijk iets wat wat zowel welkom is, maar ook enigszins gevaarlijk. Ik ga het zeker proberen te doen.

[3:10:27] Ik zou de minister willen uitdagen. Maar toch ook nog een keertje terug te gaan naar haar ambtenaren te overleggen of dit nou het meest verstandige is meest verstandige bezuinigingen opties die de minister zou kunnen vinden en laten we dan even beperken tot twintig, vierentwintig. Want

[3:10:40] daarna is het toch een ander kabinet. En die zullen dan weer hun eigen keuzes kunnen maken. De meest urgente bezuiniging ligt op twintig, vierentwintig en dat is

[3:10:47] twee komma vier miljoen euro. En dat is voor mensenrechten. Heel veel en voor het ministerie misschien relatief weinig. Dus dat zou mijn uitdaging aan de minister zijn tweede wat ik zou willen vragen is de dit kabinet vorige kabinet hebben zeggen zeer ingezet om naast het mensen met schie mensenrechten regime zich ook inzetten voor een corruptie, sanctieregime en de europese unie en dat is van groot belang omdat heel veel mensenrechtenschenders natuurlijk een misstanden en gedragingen financieren door middel van cryptografie, corruptie en dat soort zaken. Ik zou deze minister er nog een keer willen oproepen om daar echt werk van te maken en ons misschien even bij te praten over hoe het staat met steun in de europese unie daarvoor.

[3:11:31] Ik heb tenminste ook groot goed gehoord als het gaat over journalisten de taskforce. Ik ben dankbaar voor haar toezegging. Ik ben ook dankbaar voor de brief die ze deze gaat sturen over die nota lisa.

[3:11:43] Men moet wel eens van het hart van het hart dat justitie en ministerie van justitie, veiligheid voor bijna alles een wetswijziging nodig. Acht en dit niet een heel zeggen en niet een heel ruige motie was. Dit gaat echt over een visie voor journalisten waar een groot deel van de kamer zich achter heeft geschaard. En ik snap heel goed dat als je jurist bent u hier in alles een precedent en zie je alles een groot juridisch probleem,

[3:12:06] maar van deze zou ik eigenlijk hopen dat ze daar meer de maakbaar maakbare kan zien dan de risico kant. Tot slot.

[3:12:16] Toch even een vraag stellen aan de heer sjoerdsma. Want kijk op het moment dat er geen juridische basis is om visa te verlenen. Humanitair visum dan zul je toch de wet moeten aanpassen. Het is niet zo dat je.

[3:12:28] Je kunt zeggen nou.

[3:12:30] Maken even in in point een visum met mijn printer. Dat weet je moet wel juridische basis onderliggen. Dus dat dat vraagt wel degelijk vraagt dat een een wetswijziging en zelfs het creëren van een heel nieuw visum instrument.

[3:12:42] Dus dat dat is nogal wat voor een demissionair kabinet en ik kan me voorstellen dat die sjoerdsma die politieke wens heeft. Maar om zo om dit dit nieuwe instrument nu te creëren en daar ook een wetswijziging.

[3:12:53] Dat zou toch ook de issues moet zeggen dat dat wat ruig is voor een demissionair kabinet.

[3:12:59] Ja voorzitter, ik ben het niet met de heer brekelmans eens kijken, ook omdat er natuurlijk talloze tussen opties zijn die het kabinet in het geval van welwillendheid

[3:13:10] had kunnen uitproberen om eens een voorbeeld te noemen. We hebben hier jaarlijks talloze mensen die in het kader van shelter city enkele maanden verblijven.

[3:13:19] Dus als dit terrein was geweest voor het kabinet met alle respect wil dan hadden ze ook voor een stap minder kunnen gaan. Anders kunnen zeggen oké dan hadden we over enkele maanden op en dan zorgen we toch dat we aan de geest van die motie uitvoering geven dus juridisch of niet. Ik zou zelf zeggen laten we kijken naar wat we kunnen doen wat we materieel kunnen doen om ervoor te zorgen dat die journaliste

[3:13:40] ofwel een serieuze adempauze krijgen van de bedreigingen die ze moeten ervaren ofwel dat ze een definitieve adempauze krijgen omdat ze gewoon een land moeten ontvluchten en ik zou hopen dat de vvd daar

[3:13:52] zeker met in de minister van justitie en veiligheid die het zegt zo met haar hart op te nemen voor journalisten ook achterstaat.

[3:14:02] Dan toch graag een tweede interruptie het shelter city programma bestaat

[3:14:06] en het het kabinet geeft ook invulling aan. Daarnaast is er ook nog een vergelijkbare programmas even de naam ontschoten is. Maar wat meer op stedelijk niveau zitten en dat gaat inderdaad om de aantal die de heer sjoerdsma noemt. Dus het kabinet heeft dat ook gedaan of dat programma is niet afgeschaft. Dat bestaan nog steeds.

[3:14:25] Dus de issues sjoerdsma gebruikt en wat verwijtende toon van dat had het kabinet kunnen doen. Maar dat is ook gebeurd. Dus ik zie eerlijk gezegd het wat dat betreft het probleem niet zo.

[3:14:35] Nee, voorzitter, maar dat komt misschien ook omdat de vvd natuurlijk als het gaat over migratie kijk, denkt de meeste partijen in dit parlement willen graag dat migratie voorspelbare en beheersbare wordt. Maar daarnaast zijn er ook partijen die zien dat er sommige mensen echt te lijden hebben onder deze wilt en dat niet aan het aan bijzondere rol kan spelen, bijvoorbeeld vanuit de grondwet beschermen van de internationale rechtsorde, bijvoorbeeld vanuit het vanuit het feit dat wij als land een enorme historie en reputatie hebben als het gaat over de persvrijheid en dat we dat ook op deze manier zouden kunnen invullen. Daarover kunnen we van mening verschillen. Daar wil mijn fractie misschien wat verder gaan dan de vvd. Maar dat het kabinet hier ook stap had mogen zetten en dat ik ben blij met de brief die er nu komt. Maar ik ik hoorde tussen de lijn tussen de regels door van de van de minister ook wel dat daarin vooral in de v bezwaren zou gaan worden beschreven en niet wat we allemaal wel zouden kunnen doen. Dat vind ik dan zelf weer teleurstellend en ik dan nog een beetje op dat deze minister de toon en de de maatregelen in die brief iets zou kunnen veranderen.

[3:15:34] Heb ik het woord aan de heer sjoerdsma.

[3:15:36] Dank u dank u. Voorzitter, voorzitter. En dan tot slot een vraag en dat gaat eigenlijk over hoe gelijkmatig is naar het europees beleid als het gaat over internationaal recht en wat ikzelf een hele goede zaak vind is hoe wij omgaan met de bezette.

[3:15:53] De krim.

[3:15:54] Daar hebben we allerlei maatregelen van niet erkenning en geen export geen import plaatsvinden geen visumvrij reizen voor de mensen die daar wonen. Dat soort zaken. En ik vraag me eigenlijk af of de minister met mij eens met mij eens is dat we dat beleid in het kader van consistentie en voorspelbaarheid zouden moeten uitdragen over alle bezette gebieden die als door nederland en andere europese landen als zodanig zijn erkend

[3:16:18] en voorzitter, daar wil ik het graag bij laten.

[3:16:24] Dan geef ik het voorzitterschap weer terug aan de heer sjoerdsma.

[3:16:27] En dan

[3:16:30] dank ik de leden voor hun inbreng in de eerste termijn.

[3:16:34] Dan zal ik om ervoor te zorgen dat wij de tweede termijn fris kunnen beginnen. Schorsen tot en met zeven uur en dat dan de rechter. Klopt want ik zie dat de links inmiddels al vijfennegentig en aanbeland. Het is weet niet precies welke tijd is. Maar dat is niet de haagse in ieder geval dus om zeven uur zal deze vergadering weer worden hervat met de tweede termijn beantwoording namens de zijde van het kabinet

[3:32:07] dan heropenen vergadering voor de tweede termijn van de zijde van het kabinet dat tegen de collega's ter linkerzijde

[3:32:14] en het woord is aan de minister van buitenlandse zaken.

[3:32:17] Voorzitter, dank u wel en dank de leden voor de inbreng. Ik begin met de appreciatie van de moties en dan zal ik de vragen nog beantwoorden.

[3:32:26] De eerste motie is van de heer boswijk die vraagt om een structureel in te departementale afstemmingsoverleg op te zetten en die motie wil ik in ieder geval oordeel kamer hebben volgens mij is dit een goede aanvulling op

[3:32:42] het op de nota die we naar de kamer hebben gestuurd.

[3:32:46] De tweede gaat ook op een structureel overleg met een brede vertegenwoordiging van maatschappelijke organisaties met heer boswijk ik helemaal dat regelmatig overleg daarin ontzettend belangrijk is omdat maatschappelijke organisaties

[3:33:00] fundamenteel goed ook veranderingen mensenrechtensituatie kunnen adresseren. Dus deze motie geef ik ook oordeel kamer. Dan kom ik bij de derde motie bij de heer brekelmans

[3:33:16] tegen meneer brekelmans wil ik zeggen dat in ieder geval dit debat nog los van de schriftelijke vragen die ik natuurlijk ook hebt beantwoord mij heel erg duidelijk maakt ook in de onderlinge interruptiedebat tussen de heer sjoerdsma die je thijssen naar iedereen. Heeft u bevraagd heeft de heer brekelmans bevraagd

[3:33:32] is dat op dit onderwerp ik als minister geen stappen kan zetten zonder dat de kamer hier gewoon op een goede manier het debat voert. Want ik merk nu al dat er wellicht verschillende standpunten kunnen zijn, ondanks dat de heer brekelmans nog geen standpunt heeft ingenomen.

[3:33:49] Wat ik ik wil eigenlijk aan de heer breek als mos vragen of hij zijn motie iets wil wijzigen en ik wil vragen of die tweede dictum eruit wil halen en of tien. Het eerste dictum het woord ambtelijke eruit wil halen en waarom ik dat wil zeggen omdat ik volgens mij is de kernboodschap die de heer brekelmans tegen mij heeft aan mij heeft gegeven is beste minister

[3:34:12] als u wat gaat doen wat de consequenties heeft op de inhoud. Dan wil ik van tevoren dat weten en er ook invloed op kunnen uitoefenen

[3:34:20] en volgens mij is dat ook een goed recht van de kamer omdat aan mij als minister te vragen

[3:34:27] en dan zou ik een aangepaste motie past bij het streven omdat ik ook wil voorkomen

[3:34:33] dat ik voor elk stuurgroep die de komende periode is een agenda moet sturen, terwijl de kernvraag is of er politiek gezien een inhoudelijke stap gaat worden gezet en dat is mij meer dan duidelijk geworden in dit debat dat ik dat alleen maar kan doen nadat ik de kamer heb geïnformeerd en ruimte hebt gegeven aan de kamer om daar ook een mening over te kunnen geven.

[3:34:55] Wat is hierop uw antwoord? Heer brekelmans?

[3:34:59] Nee dat is dat is ook ik zal die motie op die manier aanpassen en dank voor de toezegging daarvoor.

[3:35:06] Ik hoop dat ze ook voor mijn kennis zeg maar die die andere vraag die ik stelde over die wat is die technische inbreng. Wat wat wordt er nu dat als ze daar ook per brief over informeert dan.

[3:35:15] Dan

[3:35:17] is dat helemaal mooi. Voorzitter,

[3:35:19] voorkeur gaat uit naar een andere vorm. Eigenlijk wil ik de heer brekelmans en ook de collega's een technische briefing aanbieden. Dat biedt ook de mogelijkheid om een dialoog te voeren met de betrokken mensen die hier zich mee bezighouden en

[3:35:33] dat vind ik een meerwaarde inzetten omdat dan eventuele vragen die een brief zou oproepen direct beantwoord kunnen worden

[3:35:41] en wellicht over weer denk ik gewoon tot goed gesprek kan worden gekomen.

[3:35:46] Wij danken de minister voordat aanbod en wijzen er ook op dat de eerstvolgende procedurevergadering donderdag aanstaande is mochten we het aanbod nog heel snel en het tweede kamer willen.

[3:35:56] Leggen.

[3:35:59] Moet ik daarvoor een briefje sturen of of is dit voldoende.

[3:36:03] Wat mij betreft is het voldoende, maar voor de formele beraadslaging van de commissie. Prettig als een kort briefje naar tweede kamer komt met dit aanbod.

[3:36:10] Dan dan voorzitter dan doe ik en zorg ik ervoor dat er kort korte brief komt met het aanbod van een technische briefing op dit onderwerp. Overigens geldt altijd als de kamer technische ondersteuning willen hebben over welk onderwerp dan ook dat wij natuurlijk als ministerie dat heel graag willen doen.

[3:36:28] Wij danken u daarvoor en we gaan er ook vanuit even voor de zekerheid dat met deze aanpassing de motie orde kamer horen krijgt.

[3:36:35] Ja. Dankuwel. Gaat u wel.

[3:36:38] Voorzitter dan de belangwekkende motie over de iraanse revolutionaire garde.

[3:36:47] Voorzitter, ik lees de motie zo dat er een groot belang is in het bewaren van de bewijzen

[3:36:55] dat het echt heel belangrijk is dat we komende periode met gemeenschappelijk met andere landen ons daarvoor blijven inzetten en dat we hierin de stappen zetten die waarin we doen wat we kunnen bijvoorbeeld met fact finding missie en dat dit ook stappen kunnen zijn in de richting van een bewijzen bank die internationaal wordt opgezet en in die lijn. Voorzitter is de motie orde

[3:37:19] kamer.

[3:37:24] De heer brekelmans, met een vraag, daarover.

[3:37:29] Op zichzelf natuurlijk blij dat de minister de kamer heeft op deze manier mee aan de slag wil.

[3:37:33] Wat en waar het specifiek ook wel omgaat is zeg maar het bewijs dat nodig is om de revolutionaire garde op de être lijst kunnen zetten en de criteria die daarvoor worden gehanteerd. Die zijn vertrouwelijk. Dus daar kunnen we niet over van gedachten wisselen. Maar kijk even los van wat precies de criteria zijn. Ook daarvoor kan het nodig zijn dat wij

[3:37:55] nationale instellingen dat hij daar extra inspanningen voor doen

[3:37:59] en ik zou

[3:38:01] heel graag willen dat dat in ieder geval wel gepoogd wordt of dat er extra inspanningen voor worden gedaan, want het is gewoon heel frustrerend eigenlijk voor iedereen die slachtoffer is van de eitjes zie dat dat nu stil lijkt te liggen en dus eigenlijk die motie beoogde dat ook meer dat dat met uw collega's wordt besproken van kunnen landen kunnen instellingen daar nog extra inspanningen voordoen om die om dat specifieke bewijs dat daarvoor nodig is om dat grond te krijgen.

[3:38:26] De minister.

[3:38:26] De gemeenschappelijke inzet hebben we die inzet is ook ongewijzigd.

[3:38:31] De minister vervolgt haar betoog.

[3:38:33] Voorzitter, dan kom ik bij de beantwoording van de vragen

[3:38:39] als het gaat om de fact finding missie in iran en de omvang daarvan is dat omvangrijk is met een sterke focus op bewijs vergaring, consolideren en analyseren met het oog op vervolging en speciale aandacht ook voor de schending van de rechten van vrouwen en meisjes

[3:38:58] en bewijs van mensenrechtenschendingen kunnen ook bij defect van die missie worden aangeleverd. Hiertoe heeft ook een specifieke oproep gedaan. Daarmee zijn ze ook een centraal punt voor bewijs vergaring.

[3:39:11] Voorzitter, dat is nog in aanvullend op op de motie op op dat punt.

[3:39:16] Voorzitter, dan was een vraag van de heer sjoerdsma op het gebied van club democratie. Er is momenten om de strijd tegen corruptie te intensiveren. Hiervoor wordt gekeken naar meerdere voorstellen samen met canada. Ik waardoor en landen die gezamenlijk met nederland tekort groep vormen en zo wordt onder andere bezien of het mogelijk is om een website tarief voor response force op te richten. Die bestaat uit onderzoekers, aanklagers en rechters die gespecialiseerd zijn in anti-corruptie en die ook op verzoek van een staat ad hoc de nationale capaciteit kunnen versterken en we zijn bezig met versterken van de samenwerking met de internationale organisaties als de wereldbank en de united nations office on drugs and crime. In het kader van het verbreden van dit soort initiatieven zijn we ook aan het kijken of we andere landen, bijvoorbeeld uit azië ook kunnen betrekken in deze groep, zodat we nog meer gewicht met ons meebrengen.

[3:40:15] Voorzitter, dan het punt van de heer valstar van de heer brekelmans naar aanleiding van de motie valstar en klink

[3:40:26] het erkennen van nederlandse echtscheiding beschikking zou nederlandse vrouwen kunnen helpen in het geval van huwelijkse gevangenschap

[3:40:32] en bij meldingen van huwelijkse gevangenschap in het buitenland beoordelen buitenlandse zaken en het eerder genoemde landelijk knooppunt huwelijksdwang en achterlating. De hulpvraag

[3:40:42] vanuit consulaire dienstverlening is het handelings perspectief bij huwelijkse gevangenschap beperkt in deze gevallen. Als er sprake is van een strafbaar feit, valt dit onder het jurisdictie van het land in kwestie en de nederlandse overheid daar dan niet in treden het gesprek aangaan met landen over deze erkenning van nederlandse echtscheiding beschikkingen is in dat opzicht een ingewikkeld onderwerp, maar ik kijk wel graag of dit kan opbrengen indien het ook opportuun is in het gesprek met de landen en we brengen ook met justitie en veiligheid nu in kaart. Wat de mogelijkheden zijn. Dus daar daar zijn we mee bezig

[3:41:19] dan. Voorzitter de vraag van de heer sjoerdsma en

[3:41:23] ik ik ben even aan het kijken en dat gaat over de de vraag van genocide of ik

[3:41:31] misschien heb ik de vraag niet goed begrepen. Kijk, er loopt een zaak bij het internationaal gerechtshof van rusland die oekraïne aanklaagt dat ze genocide hebben gepleegd.

[3:41:42] Dus en wij zijn strijden daar samen met ook in strijden we tegen het feit dat rusland oekraïne aangeklaagd voor genocide. Maar misschien bedoelde de heer sjoerd. Maar dat niet maar is het meer ook de kabinetsreactie die we moeten nog geven op het cnv advies en en dat zullen we ook bijvoorbeeld in samenhang bekijken met de motie van cda en dat kost tijd. Maar daar komt die vraag natuurlijk wel in terug. Dus ik was even zoekende over waar het precies zat.

[3:42:14] Ja voorzitter, ik zal het graag even toelichten omdat die zaak ziet er natuurlijk enerzijds omdat de dat rusland, oekraïne van genocide beschuldigde anderzijds

[3:42:26] beschuldigd en dan denk ik. Daar is behoorlijk wat meer bewijsmateriaal voor denk ik. Oekraïne en rusland van genocide

[3:42:32] en aangezien ik uit de media begrepen dat nederland zich bij de verdediging van inhoud aangesloten vroeg ik me af wat dat betekent over de oordeelsvorming van het kabinet

[3:42:41] ten aanzien van ja. In hoeverre is datgene wat er momenteel in oekraïne gebeurt te kwalificeren als genocide.

[3:42:50] Maar het lastige daaraan is is dat

[3:42:58] dat het in dit geval

[3:43:03] ik wat ik ga doen in ieder geval ik denk dat het goed is want ik denk dat ik dit even zorgvuldig ook nog veel bezien omdat dat omdat ik dan ook in de. Ze lopende rechtszaak de mag je natuurlijk niet zomaar intrede

[3:43:16] waar ik kijk heel even of we ook in de kabinetsreactie dit punt kunnen laten terug komen om de interpretatie van het genocide verdrag gaat.

[3:43:26] Dat heeft ook wel een relatie met het coc advies.

[3:43:40] Misschien maak aparte brief van eerder dat de ene gaat om historisch en laten we deze even apart pakken. Dat is dat lijkt me een zorgvuldige want anders gaat het door elkaar lopen

[3:43:52] en dat zal ik in ieder geval doen voor het einde van ditjaar

[3:43:57] dan de vraag naar de dodenlijst van indonesië en de schadevergoeding. Ik blijkbaar speelt hierin kwetst die van privacywetgeving of je wel of niet. Deze namen. Dus kan publiceren.

[3:44:13] Ik ga je gewoon zelf nog eens verder induiken omdat ik en ik laat de kamer het gewoon weten wat de uitkomst is,

[3:44:20] Ja graag zeg ik tegen de voorzitter, ook omdat

[3:44:25] ik kan me voorstellen dat dat moment dat je in de grootste indonesische krant gewoon een lijst van in van name publiceert dat dat er onwelkom kan zijn.

[3:44:33] Ik kan me ook goed voorstellen dat

[3:44:35] er gewoon een serieus overleg is met de indonesische overheid, waarbij deze name in binnen de geldende privacyregels

[3:44:43] worden overgedragen met het verzoek of de indonesische overheid kan beveiligen met het contact leggen met deze mensen en op die manier kan het denk ik op een wijze dat dat het ook met oog op de privacy regeling terug kan worden gehouden en zelfs zou ik het om heel wel heel wrang vinden

[3:44:59] als nabestaanden van mensen die standrechtelijk zijn geëxecuteerd dan niet benaderd zouden kunnen worden om hen te vertellen dat er staat een excuses aanbiedt en dat er wellicht een schadevergoeding voor schadevergoedingsregeling voor hen zou zijn, omdat hun naam dan in de openbaarheid zou komen het wel een naam dan hier al inzichtelijk is als iemand een families hier gewoon. Er zijn in de nek geschoten in het hoofd geschoten

[3:45:21] voelt een beetje.

[3:45:23] Dan laat ik het zo zeggen. De heer zwartendijk zou zeggen laten we je protocol niet al te nauw nemen.

[3:45:28] Het is precies van uit datgene wat de heer sjoerdsma zegt dat ik hier zelf ook verder naar gaan kijken.

[3:45:40] Ik leef in de veronderstelling dat ik klaar ben.

[3:45:45] De minister levert in de veronderstelling dat ze klaar. Ik kijk ook eens naar de mensen links van mij of dat voor in hun beleving ook zo is de motie die zijn niet allemaal beoordeeld.

[3:45:55] Ik heb nog een kleine uitstaande vraag en dat bezet dat betreft

[3:45:59] of de minister het met de fractie van d zesenzestig eens is dat de wijze waarop de europese unie zich opstelt ten aanzien van het bezette gebied de krim. De maatstaf zou moeten zijn voor alle bezette gebieden.

[3:46:11] Voorzitter, tegen de heer sjoerdsma zeg ik voorzitter, dat

[3:46:17] dat

[3:46:18] de situatie van landen ook verschillen en dat je

[3:46:22] daarin niet in de benadering een benadering van want size fits all uiteindelijk

[3:46:28] niet voor elk land passend is wel gaat erom dat je de democratische waarden. Het belang van mensenrechten en het oog voor de internationale rechtsorde op een rechtvaardige en goede manier in de ziet u in dergelijke situaties toepast.

[3:46:45] Dankuwel. Dan zijn we met deze beantwoording gekomen aan het einde van de beantwoording van het kabinet in de tweede termijn en ook bijna aan het einde van dit debat over de mensenrechten nota van het kabinet ware het niet dat ik eerst nog met u de toezeggingen doornemen. Dus ik zeg zowel tegen mijn linkerzijde als er let even goed op of de toezegging is genoteerd. Zoals u dat in uw hoofd heeft.

[3:47:06] Er zijn vijf toezeggingen. De eerste de minister zegt toe om een actieagenda op te stellen bij de beleidsnota en deze het eerste kwartaal van twintig, vierentwintig aan de kamer te te doen toesturen.

[3:47:15] En de naam die ik daarvoor heb is resultaten.

[3:47:19] Resultaten elkaar, ikzelf.

[3:47:21] De even kijken wat ik tussen actieagenda resultaten kader. Wat.

[3:47:24] Maar. Ik zeg.

[3:47:25] Ik zeg maar zegt namelijk denk ik. Namens de collega's zie je dat resultaten altijd beter zijn dan actie, actie daarvan het resultaat nog niet bekend. Dus we gaan ermee akkoord.

[3:47:34] De tweede toezegging de minister zegt toe om voor het eind van het jaar een voortgangsrapportage over de kabinetsaanpak strategisch afhankelijkheden met daarin een concrete route op de bz onderwerpen.

[3:47:45] Dat heb ik toegezegd.

[3:47:47] De derde mensen zich toe de schade voor uw regeling voor de nabestaanden van mensen op een dodenlijst. Een van de indonesische onafhankelijkheidsoorlog bij publicatie aan de kamer te sturen, inclusief een stand van zaken van de motie sjoerdsma op dit onderwerp.

[3:47:58] Dit was al eerder in het debat en heeft ook toegezegd die nog zelf even naar te kijken wanneer wil ze hierop terugkomen?

[3:48:06] De voorzitter zou het in zijn hoedanigheid als als woordvoerder heel fijn vinden als dat nog kan voordat hij de kamer vertrekt uit elkaar vertrekt

[3:48:14] en daarbij verwacht ik geen resultaat. Maar misschien wel dat duidelijk is wat in het gaat doen.

[3:48:22] Dit is voor zes december. Dus het klopt ja. Het is een uiterste inspanning omdat ik weet dat deze woordvoerder daar met heel veel betrokkenheid zijn inzetten. Dan dank ik u zeer voor.

[3:48:35] De vierde de minister zegt toe de kamer te informeren over de uitvoering van de motie dassen van der lee over het verlenen van nood vissen voor journalisten bij voorkeur eind twintig, drieëntwintig.

[3:48:43] Ja.

[3:48:43] En tot slot de meeste zich toe een brief te sturen voor het einde van het jaar over de consequenties van het deels standpunt inzake de grinwis design van oekraïne tegen rusland voor de erkenning van andere genocides. Volgens mij hebben we daarover gewisseld dat ze niveau nadere duiding krijgen over het nederlandse standpunt

[3:49:00] inzake de zaak en of dat nog consequenties van eventuele andere zaken,

[3:49:03] Ik denk dat dat een goede aanpassing is van van de toezegging omdat het het is natuurlijk ook een lopende rechtszaak en dat het is even wegen hoe zich dat precies ontwikkeld, maar we zullen gewoon een zo goed mogelijke stand van zaken daarin weergeven. Wat kan binnen de kaders?

[3:49:20] Dan dank ik de minister hartelijk voor haar aanwezigheid. Ik dank de aanwezige kamerleden hartelijk voor hun aanwezigheid en een vraag. Ik dank de mensen op de publieke tribune voor hun aandacht. Ik dank ook de mensen thuis en dan sluit ik.

[3:49:31] De beraadslaging,