Verkiezingen

[0:00:04] Dames en heren,

[0:00:06] welkom bij de vaste kamercommissie voor binnenlandse zaken en bij het commissiedebat

[0:00:12] over de verkiezingen en volgens mij is het een commissiedebat, zeg ik met nadruk over de verkiezingen en daarmee geen verkiezingsdebat. Maar dat laat ik graag aan mijn collega's linkerzijde welkom leden vanuit de kamer welkom ook aan de minister een ambtelijke ondersteuning. Welkom aan u op de publieke tribune. Fijn dat u geinteresseerd bent in ons als commissie. Bent u daar welkom voor de mensen thuis die meekijken?

[0:00:34] We gaan wat mij betreft gauw van start. Vier minuten spreektijd in eerste termijn. Ik stel voor drie interrupties in tweeën. En als je die kort en bondig houdt en ook de beantwoording kort en bondig kan zijn, kunnen we er uiteraard altijd wat flexibeler zijn.

[0:00:48] Ik wens u een fijn debat en we gaan gelijk beginnen met de eerste spreken en dat is van de zijde van de kamer, de heer simons, namens de volkspartij voor vrijheid en democratie.

[0:00:58] Dank u, voorzitter en

[0:01:01] ben toch ook blij dat het gelukt is dat de evaluatie van de verkiezingen van de afgelopen verkiezingen toch nog op tijd al zei het, zoals de minister nu binnenkwam bijna te laat binnenkwamen, maar we hebben dat tot ons kunnen nemen.

[0:01:14] Maar wat we al zagen ook en gehoord hadden vanuit diverse organisaties dat er toch wel het grootste knelpunt bij die evaluatie echt het stemproces het tellen is, maar ook zeg maar door middel van de grote stembiljetten en een dubbele verkiezing waterschap en provincie dat dat echt nu naar boven boven komt. Er waren al eerdere geluiden dat het gewoon heel het hertellen heel zwaar was. Maar nu echt ook qua medewerkers en vrijwilligers die werk te raken en heel lang bezig waren. Ik wil allereerst ook deze medewerkers zijn deze vrijwilligers echt een hart onder de riem steken en bedanken voor hun inzet die zij hiervoor gedaan hebben en wij snappen en begrijpen als vvd. Dat dat het kiesproces hierdoor echt wel onder druk staat en dat er ook fouten kunnen gebeuren.

[0:02:11] Mijn graag wil ik vragen aan de hand van die evaluatie aan de minister. Hoe de minister tegenaan kijkt

[0:02:18] natuurlijk tegen die evaluatie. Maar hoe gaan we dit ook weer bij de komende verkiezingen gaan we dit toch wel echt echt voorkomen. En dan snap ik heel duidelijk zijn. We hebben een verkiezingsagenda van twee duizend dertig. Voorzitter, en dat hier al duidelijk wel verbeteringen in staan. Maar diverse organisaties en wij zien ook dat de snelheid van die trajecten op te zegt heel traag als een schildpad is. Nu gaan we met de europese verkiezingen gaan we testen experimenteren met een ander stem. Kleine stembiljetten.

[0:02:55] Alleen dat mij heel

[0:02:56] weinig gemeente

[0:02:58] zou het een idee zijn om er toch nog een versnelling hierin aan te brengen en aan de meeste vragen ik zijn hier problemen mee om dat nog te versnellen en zeker ook met de volgende verkiezingen omdat sneller in te gaan voeren en

[0:03:15] het laatste en dat is misschien best wel even discutabel

[0:03:20] ziet de minister toch ook niet in dat het een onderzoek waard is om toch te gaan kijken naar een stemcomputer

[0:03:26] waarop uitdrukkelijk ook vanuit de vvd de veiligheid echt voorop staat, maar zeker bij dubbele verkiezingen en zeker met verkiezingen. De grote opkomst en hele grote stembiljetten waar we dadelijk in de toekomst nog op een andere manier meegaan, kunnen we toch weer een tel computers zijn we bezig, maar ook dat traject duurt best lang ook. Toch kijken naar een stemcomputer.

[0:03:52] En als laatste voorzitter toch ook proberen binnen de tijd te blijven, wil ik het toch hebben over de toegankelijkheid van de stemlokalen

[0:04:00] en zeker om het niet onmogelijk te maken van het stemmen door inwoners met een ziekte of een handicap

[0:04:08] en dit zeker naar aanleiding van de week dat er toch negenenzeventig van de procent negenenzeventig procent van de stemlokalen die zeggen dat ze toegankelijk zijn dit niet volledig zijn en ik wil ideeen meegeven aan de minister is het misschien niet verstandig om per gemeente een klein aantal stemlokalen speciaal in te richten

[0:04:29] volledig toegankelijk, maar waar ook deze doelgroepen met hulp hun stem kunnen uitbrengen en dat ervoor zorgt dat deze mensen misschien door ouderdom door ziekte of door handicap kunnen blijven stemmen. Hoe denkt de minister hierover dankuwel? Voorzitter,

[0:04:46] Dank meneer simons zekere mevrouw van der plas. Maar volgens mij was meneer sneller naast die net net iets sneller etc. Dan is het worden ze nu.

[0:04:54] Dank. Voorzitter. Ik ben blij met het gevoel van urgentie bij de vvd voor het verbeteren van het verkiezingsproces. Denk ook dat dat los van het hart onder de riem wat sympathiek is ook nodig is om te zorgen dat de vrijwilligers blijven komen en dat mensen van burgerzaken. Dat kunnen blijven doen. Maar waar is de vvd toe bereid om te zorgen dat dat ook daadwerkelijk kan.

[0:05:15] De heer simons,

[0:05:17] Nou zo opeens iets is waar we naar kijken is heel duidelijk die verkiezingsagenda dat hele traject en dat is dat met kleine stemmen, onder andere u ook een initiatief met één stem meer kunnen met meer keus of zijn maar vervroegd stemmen, maar de andere kant heel duidelijk. Ook kijken naar vernieuwing en daarom noem ik ook bijna het woord wat we niet mogen gebruiken maar een stemcomputer. Daar denkt de vvd aan aan een stemt loon

[0:05:43] per stemlokaal waar ook zeg maar door middel van een een pasje de gestemde die uitgebracht is in de bus verschijnt. Dus dat de dingen mogelijk zijn. Maar goed. Ik vraag naar een onderzoek. Ik verwacht vraag kijken of we dit kunnen heroriënteren en zo te proberen om het snel proces stemproces kiest bewust voor iedereen duidelijk te hebben.

[0:06:05] De heer sneller,

[0:06:06] Ik vrees dat stemcomputers wel echt toekomstmuziek is dat weet de heer chris simons denk ik ook. Dus voorlopig zullen we toch moeten kijken naar elektronisch tellen en dat kleinere stembiljetten alleen met vier kleine gemeente gaat dat niet worden voor twintig, dertig bij wijze van spreken. Dus de vraag is een beetje hoe gaan we nou op de wel haalbare kaarten en toch maximaal inzetten om dat op te schalen, zodat we ook die keuze kunnen maken. Of zegt de vvd. We hebben eigenlijk dat experiment niet meer nodig. Wij hebben gekozen voor dat kleine stembiljetten en we weten dat we dat willen. Laten we het invoeren, want vooral op de haalbare kaart. Wat wil de vvd.

[0:06:48] Simons,

[0:06:49] Maar we hebben natuurlijk de experimenteren met vastgesteld en mijn vraag aan de minister was hierin heel duidelijk of het kunnen uitbreiden. Het experiment. En als dat een succes is dit experiment. Dan zullen we kunnen we best wel overleggen om te zeggen en daarna voeren,

[0:07:02] Ik gewoon in mevrouw van der plas worden ze voor uw vraag aan de heer simons.

[0:07:08] Dankuwel. Jij bent met de heer simons heel erg eens over de toegankelijkheid van stembureaus stemlokalen.

[0:07:16] Maar er wordt er gezegd van ja, kunnen we dat niet in een paar gemeentes dan al doen. Maar zo hoorde ik in ieder geval. Maar kijk eigenlijk vind ik een stembureau gehoord. Gewoon toegankelijk te zijn. Punt. Wij hebben ook een vn-verdrag handicap, waarin gewoon staat dat voorzieningen gewoon toegankelijk moeten zijn en dat heeft ook geleid tot een verandering in de kieswet waarin ook gewoon staat dat alle stemlokalen toegankelijk moeten zijn. Dus mijn vraag is eigenlijk van wil de vvd niet gewoon ervoor pleiten dat gewoon alle stembureaus in nederland toegankelijk zijn als je zul je nog even een toevoeging als je gaat zeggen in een paar plaatsen misschien een paar een paar stembureaus toegankelijk maken, kan ertoe leiden dat iemand die een andere kant van de gemeente wordt geen vervoer heeft op platteland, misschien niet eens met een bus kan heel veel moeite moeten doen om dat stemlokaal te gaan. Wat niet haalbaar is.

[0:08:10] Verloren. Vraag is helder.

[0:08:12] Die was. Dank u voor de vraag en een correctie. Ik heb het over elke gemeente en wij zijn het ook helemaal eens dat alle stemlokalen toegankelijk moeten zijn. Toegankelijk is één ding, maar ook hulp bij stemmen voor mensen. We hebben daar allemaal bericht gehad van de alzheimer stichting die dat kan nog niet honderd procent gerealiseerd worden. Dat zie je ook. Laten we dan in die tussentijd dat we naar de toegankelijkheid kijken nu negenenzeventig procent. Maar daar zijn zelfs vraagtekens over en dat heeft ook te maken met alle gebouwen, oude gebouwen die in de loop der jaren toegankelijk gemaakt moeten worden. Laten we in ieder geval dan garanderen voor deze doelgroepen dat er in elke gemeente een aantal stembureaus zijn die hier volledig aan voldoen en waar ook de mensen hulp geboden kunnen worden in het stemproces, maar wel zodanig dat de stem proces goed verloopt.

[0:09:08] Mevrouw van der plas,

[0:09:12] Ik vind het ook wel een sympathiek voorstel, maar laat niet onverlet dat de kieswet gewoon zeggen dat alle stembureaus gewoon toegankelijk moeten zijn en we praten in nederland over twee miljoen mensen die op de een of andere manier een beperking hebben en als je in alle gemeenten een paar stemlokalen toegankelijk gaat maken, kan het alsnog toe leiden dat mensen die aan de andere kant van de gemeente wonen of van de stad of een dorp wonen dat ze toch niet daarnaartoe kunnen en misschien is dan net hun stemlokaal nog niet toegankelijk. Maar aan de andere kant van de stad wel

[0:09:47] en ik vind het persoonlijk heel onwenselijk, want iedere nederlander moet gewoon op een makkelijke manier hun stem kunnen uitbrengen is dan sorry maar dat kun je ook zeggen jaar kan ook matige. Maar mensen willen gewoon zelf.

[0:10:00] In elke klas. U krijgt in in uw eigen eerste termijn uiteraard ruim de tijd om uw standpunt te bepalen, maar uw interruptie was een vraag aan de heer simons. Die heb ik nog niet gehoord. Dus als je die wilt stellen. Heel graag.

[0:10:11] Nee, dat ze kwam omdat je er doorheen grondbeleid?

[0:10:13] De maar dat is mijn rol, mevrouw van der plas.

[0:10:16] Ja nee dat dat snap ik. Maar dat geeft mij dan nu gelegenheid de vraag opnieuw te stellen en indirect dus ook aan de aan de minister. Waarom zorgen we niet gewoon voor. Waarom gaan we niet gewoon voor zorgen dat elk stemlokaal in nederland.

[0:10:29] Toegankelijk is, de heer simons.

[0:10:33] Nou ik denk dat als streven gewoon heel goed is. Alleen we kijken ook naar de realiteit en daar moeten we ook mee omgaan.

[0:10:40] Dankuwel. Mevrouw van der plas worden ze nu voor uw inbreng in eerste termijn namens de boer burgerbeweging.

[0:10:47] Ja. Dankuwel. Voorzitter voorzitter burgers in nederland en nederlanders in het buitenland die ook kunnen stemmen. Op twee november gaat nederland naar de stembus en ik hoop natuurlijk op een hele mooie uitslagen, waardoor we eindelijk een ander beleid voor nederland kunnen ontvouwen en vooral hoop ik dat we met de nieuwe coalitie, een nieuwe tweede kamer het vertrouwen van de burgers in de politiek kan worden hersteld.

[0:11:11] Het de minister schrijft in de brief van zesentwintig september dat het in de aanloop van deze verkiezingen in contact blijft met gemeente en de kiesraad om mogelijke knelpunten tijdig te signaleren en te kijken hoe ze erbij daarbij ondersteund kunnen worden en dit is belangrijk, want stemmen is zo ongeveer het belangrijkste proces in een democratie en dat proces moet voor iedereen toegankelijk zijn, zoals net ook aangestipt.

[0:11:35] Voorzitter, in tweeduizend, eenentwintig diende een klacht in bij de kiesraad over het optimaal faciliteren van burgers om een nieuwe partij te ondersteunen voor deelname aan de verkeerde kamerverkiezingen. Via de ondertekening van stemverklaringen

[0:11:48] rotterdam verzaakt daar bijvoorbeeld omdat mensen niet optimaal worden gefaciliteerd bij het ondertekenen van een ondersteuning verklaring. De balie van de gemeente was slechts beperkt open en er was geen avond openstelling en voor werkende mensen was het daarom moeilijk om een afspraak te maken de verklaring te ondertekenen voor nieuwe partijen, zoals destijds bij mensen met een gewone werkweek moesten daardoor verlof opnemen om een democratisch recht uit te oefenen en dit soort obstakels opwerpen opwerpen is in een democratie als nederland een regelrechte schande vond ik toen en dat vind ik nu nog steeds

[0:12:21] aan de minister de vraag hoe is nu geborgd dat mensen die een stemverklaring willen tekenen om een nieuwe partij te helpen de kamer in te komen optimaal te ondersteunen en welke signalen zijn bijvoorbeeld nu al binnengekomen van nieuwe partijen die in negentien kieskringen in nederland dertig ondersteuning verklaringen nodig hebben en op bonaire tien. En wat is tot nu toe met die klachten gedaan.

[0:12:41] Voorzitter, dan mensen met dementie.

[0:12:43] Hoe is of wordt er toegankelijkheid geregeld voor deze groep mensen? Op tweeëntwintig november stemmen wordt bijvoorbeeld toegankelijker als een vertrouwde begeleider mee mag in het stemhokje. En waarom mag dat niet in de experimenten werd, is het mogelijk om dit mee te nemen en vraagt de minister als assistentie alleen door een stembureau lid verleend mag worden, is het van groot belang dat zij hiervoor getraind worden en er in het bijzonder aandacht is voor kiezers met dementie

[0:13:07] door middel van het programma samen dementievriendelijk heeft geeft alzheimer, nederland, trainingen en tips aan gemeenten om het stemmen, zodat men dementievriendelijk te maken mogelijk te maken

[0:13:17] wordt. Daarvoor wordt er gebruik van gemaakt. En hoe kunnen wij gemeente hierop wijzen?

[0:13:22] Voor een democratie waarin iedereen hem deelgenoot is, is het van belang dat ieders stem telt dementie is een ziekteproces van gemiddeld twaalf jaar, waardoor mensen na de diagnose nog heel lang in staat zijn om te stemmen, mits de omstandigheden goed zijn en helaas ondervinden. Veel mensen met dementie vaak belemmeringen bij het stemmen vierenvijftig procent van de mensen met de diagnose stemt niet meer dan spreken over bijna honderdzestig duizend mensen.

[0:13:46] Tot slot. Voorzitter, ons bereiken geluiden dat de vergoeding voor het vrijwilligerswerk op stembureaus op de ingevulde belastingaangifte wordt aangemerkt als overige inkomen dus niet als inkomen uit vrijwilligerswerk en daardoor gaat een hele hap van een financiële vergoeding vrijwilligers geven aan te zijn gestopt omdat de vergoeding die zijn uiteindelijk ontvingen niet opweegt tegen de energie die het heeft gekost om stemmen tellen is niet een klusje van een uur. Het is heel intensief en ik wil tot slot een voorbeeld noemen van een echtpaar dat een ado in aanvulling heeft. De vergoeding werd voor hen als inkomen aangemerkt en dat zij de inlichtingen plicht schonden kregen ze ook nog een boete als je als burger ado aanvulling ontvangt is dat een aanvulling op een gekort aow pensioen

[0:14:28] en dan heb je de verplichting om wijziging in het inkomen binnen vier weken te melden. En anders heb je een boete maar voorzitter, heel veel mensen weten dit niet. En dit kan toch niet de bedoeling zijn. Ik vraag de minister kan ervoor gezorgd worden dat de financiële vergoeding niet aangemerkt wordt als inkomen nogmaals vermogen. Daar wil ik het graag voor nu bij laten dankuwel.

[0:14:47] Wil mevrouw van der plas. Ik zie dat dat geen vragen oproept bij uw collega's. Dus ik geef met plezier het woord aan de heer sneller namens democraten.

[0:14:53] D zesenzestig. Dagvoorzitter en misschien dat de andere woordvoerders deze minister in deze hoedanigheid al hebben getroffen, maar voor mij is de eerste keer gefeliciteerd met deze uitbreiding van de portefeuille. Een mooi onderwerp. Ik wou beginnen met de kern van de agenda vandaag de verkiezingen en de evaluatie van de verkiezingen en ik denk dat de minister begrijpt dat dat een beetje teleurstellend was voor de mensen die hoopten dat er sneller zicht zou komen op het verminderen van de uitvoeringslasten voor gemeenten en voor de mensen van burgerzaken, want tijdens de eerste termijn van de behandeling van het initiatiefwetsvoorstel over vervroegd. Stemmen is het hier ook uitgebreid over gegaan en ze zitten behoorlijk omhoog en dan druk ik het mild uit en de evaluatiebijeenkomst die het ministerie heeft georganiseerd hebben dat volgens mij ook laten zien en de tranen in de ogen op de verkiezingsavond zijn volgens mij ook herhaald in die zaaltjes. Dus volgens mij is ons alles aan gelegen om daar te zorgen dat we meer kunnen doen en mijn vraag aan de minister is is dit nou het maximale wat er gedaan kan worden. Of ziet hij net als de vvd opperde mogelijkheden om het op te schalen die experimenten, zodat we dat ook sneller kunnen besluiten om het wel met een kleiner hanteerbaar der stem formulier stembiljetten te gaan doen want dat is uiteindelijk het enige wat echt soelaas zou bieden voor die tellers en dat is eigenlijk ook meteen met het oog op de komende verkiezingen toch een grote zorg waar de opkomst hoger zal zijn dan bij de vorige verkiezingen waren er weer geschorst zal worden in de avonden en waar er dus weer veel overuren gemaakt zullen worden. Dus mijn vragen daarover zijn eigenlijk de volgende. Hoe gaat het met de werving van stembureau leden is er een tussenstand te melden en gaat het de goede kant op. Ik was blij dat het ministerie daar in ieder geval ondersteuning wilde bieden. Ik denk ook dat het goed is om vooraf te communiceren over het feit dat stellen dat het tellen waarschijnlijk gestaakt zal worden in veel gemeenten dat dat niet iets is wat ons overkomt en dat er dan iets mis is. Maar dat gewoon burgemeesters zullen schorsen omdat mensen te vermoeid raken

[0:16:55] en ik zeg dat ook met het oog op het wantrouwen dat er over het verkiezingsproces soms moedwillig en soms onbewust wordt gezaaid door mensen. Dan kom ik zo meteen nog even op terug en ook dat er door gemeente goed wordt voorbereid dat dat tellen op donderdag vervolgens gemeentelijk door zal gaan en dat dat is niet bij alle gemeenten even goed op orde geweest. De vorige keer en kan de minister ook garanderen dat de kwetsbaarheden in de programmatuur nu wel opgelost zijn en dat we ook gewoon dat met een gerust hart tegemoet kunnen zien.

[0:17:25] Dan zijn komen er vlak na de volgende verkiezingen alweer europese parlementsverkiezingen aan. Dus is het ook zaak dat hij verkiezingen snel geëvolueerd worden en ik hoop dat dat ook kan, zodat we dat de volgende kamer dat in ergens in februari met u kunnen bespreken

[0:17:40] dan dat wantrouwen.

[0:17:44] Ik zag dat ik het election integrity team nu inmiddels heeft ontslagen. Maar het lijkt mij zaak om die desinformatie die er wordt verspreid en die met nog veel makkelijker en veel geloofwaardiger zal zijn wel ook actief te blijven tegengegaan. Dus ik ben benieuwd wat het kabinet op dat punt doet en dat mensen bereid vrij zijn om mee te kijken bij het tellen die openbare toegankelijkheid. Die kent niet iedereen maar kan denk ik wel helpen om de het vertrouwen te vergroten

[0:18:14] dan voorzitter, bij de experimenten hoop ik dat het in het kandidaat boek ook mogelijk is om de leeftijd van kandidaten te melden. Die gegevens zijn welbekend bij de kiesraad. Maar er staan natuurlijk nooit op het stembiljet en dat snap ik gezien het formaat ervan. Maar bij zo'n overzicht van kandidaat zou dat wel een mooie toevoeging zijn, want de spreiding van leeftijd in de tweede kamer is ook behoorlijk beperkt. En dan voorzitter de tijd gaat snel tenslotte zwangerschapsverlof. Wat er nu geregeld is, komen nu eigenlijk voor het eerst komende kamerleden die met tijdens hun zwangerschapsverlof zijn er verkiezingen en dan is de wet zo kieswet x tien. Dat je twee keer zestien weken moet opnemen

[0:18:55] dat als je dus en ook al had je nog maar acht weken te gaan in je oorspronkelijke zwangerschapsverlof. Dan moet je opnieuw zestien weken nemen omdat die werd heel rigide is vormgegeven en het adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers heeft hier ook over geadviseerd. Dus ik ben benieuwd is de minister bereid te kijken naar een aanpassing van de kieswet op dit punt.

[0:19:16] Dankuwel meneer sneller

[0:19:17] ook uw betoog roept geen vragen op. Dan geef ik met plezier. Het woord aan mevrouw bush liet namens de fracties van groenlinks en ik neem ook aan namens de fractie van de arbeid. Dus dat is dan een kom je inbreng aan u, mevrouw.

[0:19:29] Dankuwel.

[0:19:29] Voorzitter verder ook niet meer elke keer hoeven te zeggen. Dat scheelt over een kleine twee maanden mogen we weer stemmen. Dat maakt het extra belangrijk om het hier vandaag over te hebben en processen te verbeteren. Dit gaat immers over het borgen en faciliteren van iets heel belangrijks onze democratie. Daarom allereerst veel dank en waardering voor alle vrijwilligers die zich tijdens de verkiezingen hiervoor inzetten in de brief die de minister deze week naar de kamer stuurde over de volgende verkiezingen staat dat er op dit moment geen signalen zijn dat er problemen zijn. Dat is op het eerste gezicht mooi, maar we hebben de afgelopen tijd toch veel vaker gelezen en gehoord dat gemeente wel degelijk tegen tekorten van vrijwilligers aanlopen en dat er in sommige gemeenten eigenlijk te weinig stembureaus worden ingesteld. Graag zou ik meer duiding van de minister hierover willen

[0:20:13] en als we de komende weken wel knelpunten komen. Hoe gaat de minister er dan samen met de gemeente voor zorgen dat deze snel worden opgelost. En als we kijken naar de evaluatie van de verkiezingen in maart zagen we dat er vooral problemen waren bij het tellen van de stemmen.

[0:20:28] Uit de evaluatie blijkt dat er meerdere mogelijke oorzaken zijn, zoals de dubbele verkiezingen, de grotere stembiljetten, de hogere opkomst en de nieuwe procedure voor de vaststelling van de uitslag aan de dat die allemaal hebben bijgedragen aan de problemen. Dat is best te begrijpen. Maar ik zou graag van de minister willen weten hoe hij wederom samen met de gemeente ervoor gaat zorgen dat we bij de vol bij de komende verkiezingen niet opnieuw in deze problemen terechtkomen. Welke concrete maatregelen gaat hij hiervoor treffen

[0:20:55] dan? Voorzitter, een belangrijk punt dat ook gelukkig ook door andere collega's is genoemd, is wat ons betreft toegankelijkheid van de verkiezingen. Wat ons betreft zou iedereen mee moeten kunnen doen aan de democratie en daardoor moet het voor iedere kiezer mogelijk zijn om op eenvoudige wijze de stem uit te brengen, maar uit onderzoek van bureau ongehinderd blijkt echter dat negenenzeventig procent van de stemlokalen die gemeente hebben aangewezen als toegankelijk niet voldoen aan alle toegankelijkheid criteria. Dat is zeer zorgelijk, zeker ook omdat het niet voor het eerst is dat dit soort conclusies worden getrokken. Wat groenlinks en pvda betreft, zouden alle stemlokalen toegankelijk moeten zijn, maar zeker vooral de lokale die is als zodanig worden aangemerkt, is de minister bereid om met de gemeente in overleg te gaan om voor de komende verkiezingen ervoor te zorgen dat alle toegankelijk is, dat alle toegankelijke stemlokalen daadwerkelijk toegankelijk zijn. En hoe kan hij ons gerust stellen over het toewerken naar uiteindelijk honderd procent toegankelijkheid voor al deze mensen

[0:21:49] en dan nog een laatste vraag op dit punt in de brief schrijft de minister dat hij met gemeenten in gesprek gaat om concrete verbeteringen te bereiken. Dat is wat ons betreft nog iets te vrijblijvend. Wij vragen om meer ambitie en een duidelijke doelstelling. Wat wil de minister de komende periode op het vlak van toegankelijkheid bereiken toewerkend naar die honderd procent die ik zojuist al noemde, en dan tot slot, voorzitter, de opkomst bevordering. We vinden het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen meedoen aan de verkiezingen, maar we zien dat de opkomst over het land nogal kan verschillen, zowel geografisch als bijvoorbeeld qua leeftijdsgroep. Wat ons betreft is het van belang dat zoveel mogelijk mensen gebruikmaken van hun stemrecht. Wat doet de minister voor een zo hoog mogelijke opkomst en daarbij heb ik het ook over de eilanden dankuwel.

[0:22:33] Dankuwel. Mevrouw lid. Ik zie een vraag van de heer sneller wordt ze nu meneer sneller.

[0:22:38] Met uw soort van fractiegenoten bushoff ben ik initiatiefnemer van die van het wetsvoorstel vervroegd stemmen en daar ging het met name over de uitvoeringslasten had ik met de voorganger

[0:22:52] van de heer bus of in ieder geval een discussie tijdens de experimenten werd over de wenselijkheid van het kleinere stembiljetten en ik vroeg me af wat er nu ook in lijn met wat ik met de heer simons wisselden. Wat er nu het standpunt is van pvda, groenlinks, fractie over waar ze toe bereid is om te zorgen dat het ook uitvoerbaar. Er wordt.

[0:23:11] Mevrouw c,

[0:23:13] Dankuwel. Voorzitter, ik moet zeggen dat ik hier een beetje wordt overvraagd als het gaat over de initiatiefwet omdat ik daar nog niet was ingestapt. Dus als het goed is. Laat ik graag over als mijn collega's bus uitsluiten.

[0:23:24] We sneller? Kunt u daarmee leven?

[0:23:27] Moeilijk. Voorzitter, dan zag het er nu.

[0:23:30] Ja. En gaat niet over de initiatieven. Het gaat over de vraag hoe zorgen we ervoor dat de verkiezingen beter uit te voeren zijn in te organiseren zijn voor gemeente en op dit moment is dat gewoon niet op orde. En dat is ook een blokkade voor ons initiatiefwet. Maar los daarvan is dat een groot probleem en zijn we aan het zoeken. Volgens mij kamerbreed. Hoe kan het beter. En hoe kan het sneller beter in een van de oplossingen daarvoor. Daar heeft de pvda-fractie in ieder geval tegengestemd. Dus mijn mijn zoektocht is een beetje

[0:24:00] nu. We weten dat het zo moeilijk uitvoerbaar is en het zo prangend is.

[0:24:05] Hoe gaan we dan om met dat die zoektocht naar een nieuwe stembiljetten. Wat de pvda, groenlinks, fractie betreft.

[0:24:11] Mevrouw bush liet en u kunt uiteraard ook even tijd kopen en daar wellicht in tweede termijn op terugkomen.

[0:24:16] Maar daar kan ik wel.

[0:24:18] Dan neem ik die graag ter harte en dan kom ik daar inderdaad.

[0:24:21] Op terug dankuwel. Dan is volgens mij daarmee uw eerste termijn ook afgerond. Mevrouw bush liet geef ik het woord aan de heer bisschop namens de fractie van de sgp.

[0:24:33] Voorzitter dankuwel en ik wil beginnen om namens de fractie van de staatkundig gereformeerde partij de minister en in hem. Het kabinet bijzonder te complimenteren.

[0:24:44] Hij kijkt verbaast me dan heb ik het aan verdiend. Vorig jaar eind vorig jaar vroeg de sgp naar de plannen

[0:24:51] om het jubileum van honderd vijfenzeventig jaar grondwet achttien, achtenveertig te vieren in november tweeduizend, drieëntwintig.

[0:25:01] Daar kwam een prachtige toelichting die grondwet die voeren onder andere de rechtstreekse verkiezing van de tweede kamer in en er kwam een prachtige toelichting. De minister legde uit van allerlei activiteiten die op stapel stonden. Maar zo vertelde niets van plannen om in dit jubileumjaar ook rechtstreekse verkiezingen te houden van de tweede kamer

[0:25:23] en ik moet zeggen het is een echt een verrassing dat die actief. Het kabinet die activiteit toch geprogrammeerd heeft en en dan nog wat precies in de maand in de grondwet van in werking trad. Laten we wel wezen. Dan is toch een compliment op zijn plaats en dat mag ook wel eens gezegd worden.

[0:25:43] Voorzitter, voor gemeente is de uitvoering van deze vervroegde verkiezingen niet alleen een feest. Dat brengt ook lasten met zich mee tussen de verkiezingen van maart tweeduizend, drieëntwintig juni tweeduizend, vierentwintig moeten ineens nog een extra ronde op poten gezet worden

[0:25:59] en de sgp vindt dat de rijksoverheid maximaal actief en creatief moet zijn om de gemeente daarin te ondersteunen en dat zal geen collega's bestreden. Moet ik zomaar de nederlandse vereniging voor burgerzaken geeft aan dat de gedetailleerde regels voor onnodig extra werk kunnen zorgen, bijvoorbeeld als het gaat om vervoer en opslag

[0:26:18] concrete vraag aan de minister ik de de zorg voor de betrouwbaar betrouwbaar beheer is evident. Dat is niet ter discussie, maar zou de minister nog eens even kritisch willen kijken of bepaalde uitvoeringsregels nu al versoepeld zouden kunnen worden, zodat dat niet op een wetswijziging hoe de hoeft te wachten

[0:26:41] dan de gemeente geven aan dat ze deze extra verkiezingen ditjaar feitelijk uit eigen zak moeten betalen, omdat de jaarlijkse bijdrage uitgaat van een verkiezing per jaar

[0:26:51] en ik zou zeggen kan de minister nog eens even naar de financiering kijken want elke miljoen die de gemeente daaraan moeten besteden is er eigenlijk en uit eigen zak moeten betalen. Is er eigenlijk te veel

[0:27:06] dan als het gaat om de vrijwilligersvergoedingen de mogelijkheid voor om bijstandsgerechtigde in te zetten.

[0:27:12] Naar ons idee verdient dit

[0:27:16] deze deze gedachte. De de charme van de eenvoud heeft het meer aandacht.

[0:27:23] De minister zegt te vrezen van ja weet je als je het met die vergoeding niet goed regelen. Dan kan er zomaar precedent werking van uitgaan richting andere vrijwilligerswerk werkzaamheden.

[0:27:34] Ik zou zeggen dit is in wezen een zo specifieke situatie. Waarom regelen we niet gewoon een wettelijke uitzondering voor deze bijzondere situaties. Daarmee behoren je ook een enorm potentieel aan van mensen die bereid zijn.

[0:27:48] Tijd hebben gelegenheid hebben hopelijk.

[0:27:51] Om zich in te zetten voor de facilitering van dit democratische proces

[0:28:01] en rijk word je er niet van.

[0:28:05] Tenzij je natuurlijk

[0:28:06] om de haverklap kabinet te gaan vallen. Zomaar. Dat zal niet de intentie zijn

[0:28:12] dan voorzitter, een belangrijk punt, de heldere en eenduidige informatie over de uitvoering van het verkiezingsproces ambtenaren. Burgerzaken geven aan dat de informatiepunten van bzk en de kiesraad niet altijd op één lijn zouden zitten. Ik heb nog niet gecheckt. Maar mijn vraag aan de minister is

[0:28:29] herkent hij dit signaal en de medewerkers van de minister horen ongetwijfeld dat deze vraag gesteld wordt. Waarom zorg het zorgen. Het ministerie in de kiest er niet voor een gezin gezamenlijk loket, zodat je eenduidige informatieverstrekking. Tot slot. Voorzitter, de sgp bedankt. De minister voor de juridische analyse over de stemrecht voor hen die onder mentorschap staan, worden deze camera kader standaard meegenomen in de communicatie richting gemeenten en bijvoorbeeld zorgorganisaties is onze vraag en wij vinden het ook belangrijk dat we snel meer mogelijkheden creëren om te stemmen voor mensen met een beperking

[0:29:02] die mogelijkheden kunnen beter immers voor je het weet,

[0:29:05] hebben we weer nieuwe verkiezingen.

[0:29:07] Voorzitter dankuwel. Dank meneer bisschop voor uw inbreng geen vragen van uw collega's, mevrouw temmink. Het woord is aan u namens de s p.

[0:29:16] Ja. Dankuwel. Voorzitter, er zijn nog veel vragen gesteld over de experimenten met het stembiljetten. Die laat ik even voor wat het is en dan kan ik me aansluiten bij mijn collega's. Maar ik heb nog wel wat andere vragen voor deze minister en dat gaat vooral over het verdwijnen van stemlokalen. Want er zijn de afgelopen jaren steeds vaker stemlokalen verdwenen en drieënveertig gemeenten waren er zelfs zo veel minder stemlokalen dat ook dit kabinet de behoefte voelde om die gemeente daarop aanspreken. Er is een landelijke afname van vier en een half procent en in limburg en utrecht is dat zelfs acht procent in veendam zijn het aantal stembureaus van zeventien naar negen gegaan. Een afname van zevenenveertig procent en in nissewaard van vierenveertig, zesentwintig, een afname van eenenveertig procent en dan zeggen die woordvoerders van die gemeenten zeggen er zijn geen reacties binnengekomen van mensen. Dus het zal wel goed zijn en dat is natuurlijk een hele gekke redenering. Want het kan ook zijn dat die mensen het gewoon niet. Mij maakt en we zien in rapporten over afgehaakt nederland dat mensen niet meer gaan stemmen dat het misschien niet meer interesseert. Dus mensen gaan dan ook niet bellen naar de gemeente om te zeggen er is mijn stembureau gebleven. Dus het zou ons een lief ding waard zijn als sp. Als we nu eindelijk is vast gaan stellen dat er een minimum aantal stembureaus moet zijn in wijken

[0:30:38] per aantal inwoners. Wat dat dan precies moet zijn. Daar kan de kiesraad vast hele nuttige dingen over zeggen. Dat zegt de minister en er zitten allerlei voorwaarden aan. Er zijn allerlei dingen die meewegen in de overweging waren stembureau moet komen en dat snap ik. Maar tegelijkertijd moeten we volgens mij niet willen dat in zesenvijftig dorpen en gehuchten in groningen gewoon helemaal geen stembureau is dat als je in lauwersoog woont tien kilometer moet reizen voor het dichtstbijzijnde stembureau. Volgens mij kunnen wij hier zeggen dat we een minimumnorm willen voor het aantal stembureaus qua kilometers en qua aantal inwoners en dan is er nog een zorgwekkende trend. Voorzitter, en dat is dat in wijken met huizen met een lagere woz waarde. De daling van het aantal stembureaus veel groter is dan in wijken met huizen met een hogere woz waarde met andere woorden in wijken met duurdere woning is en minder stembureaus opgeheven dan in wijken met goedkopere huizen en voorzitter. Dat vind ik zorgwekkend want wederom als we kijken naar het rapport van afbraak. Nederland en als we kijken dat we of dat we willen en dat we iedereen horen zeggen dat iedereen mee moet kunnen doen in deze democratie. Dan hoort daar een eerlijk en goed stembureau over stemproces bij en een goed toegankelijk stemproces en dat gebeurt niet als we in armere wijken de stembureaus gaan verwijderen

[0:31:52] en ik hoop dat deze minister dat met de sp eens is en dat we toch echt eens gaan kijken naar een minimum aantal stembureaus.

[0:32:00] Voorzitter, dan nog een aantal korte vragen, bijvoorbeeld over een vrije dag voor de verkiezingen zou dat niet een goed idee zijn. Zeker omdat het een feest van de democratie is, maar ook omdat we dan meer mensen voor de stembureau stembureaus kunnen we erven. Dus kan de minister daarop reageren en ik heb nog een vraag over het wetsvoorstel politieke partijen, want dit wetsvoorstel heeft inmiddels zulke mythische proporties aangenomen komt in elk debat weer terug. En wat is nou toch de status van het wetsvoorstel.

[0:32:28] Van politieke partijen,

[0:32:31] Dankuwel mevrouw temmink,

[0:32:33] dan constateer ik dat we aan de kant van de kamer. De eerste termijn kunnen afronden. Kijk ik even naar u benutten. Dan schors ik de vergadering en gaan wij om vijf voor half vier weer verder. Ik schorst vergadering.

[0:59:34] Dames en heren, ik heropenen dit commissiedebat van de vaste commissie voor binnenlandse zaken over de verkiezingen. Aan de orde is de beantwoording van de vragen. De eerste termijn en dan kijk ik naar de demissionair minister van binnenlandse zaken.

[0:59:46] Dat is nu juist dankuwel inderdaad een nieuwe portefeuille en zitten alleen maar prachtige onderwerp in een nieuwe portefeuille. Één van die prachtige onderwerp is, is het organiseren van de verkiezing en het is heel mooi om daar met u in gesprek over te hebben inderdaad een hele andere commissie hele andere woordvoerders en volgens mij eigenlijk allemaal nieuw op mevrouw van der plas na die ik inderdaad in vele commissies treffen.

[1:00:10] Maar mooi om dit onderwerp met u te kunnen bespreken omdat het

[1:00:16] het organiseren van verkiezingen is natuurlijk gewoon het het belangrijkste moment eigenlijk in het in het zijn van een parlementaire democratie.

[1:00:26] Het is

[1:00:27] het is het grootste event dat we organiseren in ons land het allergrootste vent met vijftigduizend vrijwilligers

[1:00:34] met dertien miljoen mensen waar het om gaat negenduizend locaties namelijk negenduizend stembureaus. Driehonderd vijftig gemeenten die de organiserende partij zijn. Dus het is met stip het allergrootste event dat plaats heeft in nederland. Het is helemaal met stip het allerbelangrijkste event dat plaats heeft in nederland en daarom is het goed om met elkaar het gesprek erover te hebben en allereerst wil ik de vragen beantwoorden die gaan over de evaluatie en de maatregelen die betreffen naar aanleiding van de evaluatie en de maatregelen die met name gaan over de uitvoerbaarheid.

[1:01:02] Tweede blok van vragen gaat over de toegankelijkheid en de bereikbaarheid van de stembureaus. Het lijkt mij

[1:01:08] het het tweede blok

[1:01:10] en dan is er nog een derde blok dat overige heet. Maar dat is niet oneerbiedig bedoeld. Dus laten we het faria noemen

[1:01:17] met met een serie aanvragen die zich niet zo makkelijk in een van die andere blokken liter onderbrengen.

[1:01:23] Het begin ik met de evaluatie en de uitvoerbaarheid. We hebben

[1:01:27] de evaluatie de raad nog net op tijd inrichting van de kamer kunnen sturen. Dat lijkt me ook wel nuttig, want

[1:01:34] we moeten natuurlijk de lessen uit die evaluatie moeten we weer kunnen betrekken bij de organisatie van de eerstvolgende verkiezingen tweeëntwintig november

[1:01:42] die er bisschop zag. Daar zou ik naar de hand van het van het van het kabinet

[1:01:48] eerlijk gezegd denk ik dat het zo is gegaan, zoals de meeste dingen in den haag gaan die kunnen briljant al aan de buitenkant. Maar meestal zijn ze gewoon het gevolg van toeval. Dat is in dit geval in ieder geval het het geval.

[1:02:01] Maar dat we

[1:02:03] wat we hebben gezien in die evaluatie. Dat is goed om daarbij stil te staan

[1:02:07] is dat het het en

[1:02:10] gewoon goed verlopen. Verkiezingen zijn, maar de hoge opkomst

[1:02:15] betrouwbaar verkiezingsproces. Maar dat het wel voor gemeente heel veel te veel werk is geweest. De gemeente zijn echt te zwaar belast geweest

[1:02:25] met het organiseren van deze verkiezingen. Dat had met een aantal zaken te maken. Hele praktische zaken eigenlijk te maken

[1:02:31] en het eerste is dat

[1:02:33] die twee verkiezingen op één dag werden georganiseerd dat verdubbeld natuurlijk het hele tellen.

[1:02:40] Dat is bij de volgende verkiezingen hiervan niet aan de hand. Één keer tweede kamerverkiezingen en en tegelijkertijd is het ook denk ik bij het organiseren van waterschapsverkiezingen onvermijdelijk dat je alvast koppelt aan een andere verkiezing, althans als je de opkomst hoog wilt houden. Dus dat daar gaan we denk ik ook niks aan veranderen. Dat is nu evenzo.

[1:02:58] Het tweede en daar kunnen we wel wat aan veranderen, maar op de langere termijn. Dat is dat werken met die enorme miljard lakens van van stembiljetten. Dat is een hoop gedoe bij het hele tellen dat bemoeilijkt. Echt het hele proces. Zeker als je twee verkiezingen moeten

[1:03:14] wij hebben gelukkig geen twee verkiezingen, maar één verkiezingen. Maar waarschijnlijk is de opkomst wel hogere een hogere opkomst geeft natuurlijk wel meer werk naar die biljard laken zullen we ook nog een keer mee moeten doen. In ieder geval

[1:03:22] of eigenlijk twee keer op z'n minst want de volgende keer dat er verkiezingen zijn dat er zijn er zijn de europese parlementsverkiezingen. Dan gaan we in vier gemeenten gaan we experimenteren

[1:03:33] en en op basis van de uitkomst van het experiment zou je dan het besluit kunnen nemen om de eerstvolgende verkiezingen. Daarna

[1:03:42] om dan inderdaad over te stappen op een kleiner stembiljetten, maar of dat ook daadwerkelijk het geval zal zijn, moet blijken uit die uit die uit die evaluatie van de experimenten. Dan zou je nog kunnen zeggen kan je het experiment niet groter maken. Dat was eigenlijk een beetje de vraag van de vvd. Maar volgens mij ook van van d zesenzestig.

[1:04:00] Daar kan.

[1:04:01] Maar dat zou afbreuk doen aan de diepgang van het experiment. Kijk wat we echt willen doen. Het is een anders bestemde formulier

[1:04:09] en wat je moet weten is begrijpen mensen nou net zo goed dat stemformulier ten opzichte van het oude het oude is vrij gemakkelijk. Het is hooguit erg groot en onhandig.

[1:04:18] Maar het is wel vrij gemakkelijk, namelijk je je ziet gelijk de partijen tegelijk het nummer en de naam dus alles in één oogopslag. Het nieuwe stemformulier is veel kleiner. Dan staat de bovenkant van de formulier staat de naam van de partij en de onderste helft van het van het formulier is het nummer van de kandidaat. Dat vergt wel een denk stap extra zou je kunnen zeggen en we moeten echt zorgen dat de leden van het stembureau supergoed geïnstrueerd zijn daarbij

[1:04:42] maar b. Ook de kiezers ook echt minstens zo goed. Het nieuwe vorming die je begrijpen ten opzichte van het oude formulier. Want je wilt niet dat onbegrip

[1:04:51] over het formulier leidt tot een hoger aantal afgekeurde stemmen.

[1:04:55] Dus wij willen dat en minutieus kunnen instrueren, maar ook minutieus kunnen evalueren en bij wijze van spreken dat alle kiezers in die vier gemeenten dat je die na afloop vraag was nou net zo begrijp ik als de vorige keer

[1:05:07] en dat maakt dat ik er eigenlijk liever voor kiest om een heel diepgaand experiment te doen met een beperkt aantal gemeenten dan dat experiment nu al uit te breiden. Maar als goed verloopt dan verzet als het echt goed verloopt en verzet zich eigenlijk niets tegen en een vervolg waarbij je een grote stap maakt daarna maar dat moeten we echt beoordelen na evaluatie van het experiment eerstvolgende keer.

[1:05:30] Nou dan dan het tel proces. Dat is eigenlijk het derde element in die evaluatie waarvan je zou zeggen zou dat nou niet zou dat nou niet anders en beter kunnen daar grijpen het meest direct op in en ook al direct voor deze eerstvolgende verkiezing

[1:05:47] en dat heeft hiermee te maken. Er is niet voor niets is er een werd vastgesteld. Deze kabinetsperiode die iets doet met de kwaliteit van het telt proces, namelijk als er een afwijking zit tussen het aantal stempassen en het aantal stembiljetten. Dan moet er worden hersteld en die afwijking van een is al voldoende om de verplichting te geven aan de gemeente om te hertellen. Ik ben daar voor. Ik zou er niet aan af willen doen.

[1:06:14] Maar het is natuurlijk wel extra werk voor de gemeente. Dat is wel echt zo. En tegelijkertijd het komt zo ten goede aan het betrouwbaarheid van het verkiezingsproces dat je denk ik niet anders zou moeten willen.

[1:06:24] Stel je eens voor wat je wat je daar niet goed. De afgelopen keer de meeste stembureaus hadden op het mensen die zei dat moet ik dus nog diezelfde avond doen. Dus die hadden en die twee verkiezingen en die enorme biljard lakens

[1:06:36] en die hadden in in hun hoofd zitten dat de verplichting was en dat de verplichting zou moet worden begrepen

[1:06:42] dat het hertellen nog op dezelfde avond moest gebeuren. Dat gaf inderdaad

[1:06:47] die tel die tel toestanden tot diep in de nacht inderdaad met met stembureau leden of tellers in tranen

[1:06:56] en dat was echt niet voor herhaling vatbaar. Dus de instructie. Nu is

[1:07:01] als er moet worden hersteld en dat blijkt als er een verschil zit tussen stempassen en stembiljetten.

[1:07:06] Als er moet worden hersteld.

[1:07:08] Dan doe je dat niet dezelfde avond.

[1:07:10] Maar dan doe je dat de volgende dag

[1:07:12] op een centrale locatie

[1:07:14] en dat maakt dat op diezelfde avond gewoon één keer wordt geteld.

[1:07:20] En als er een tweede telling nodig is. De volgende dag.

[1:07:24] Die tweede telling zal nooit een echt af en echt serieuze afwijking van de uitkomst geven mag je aannemen. In ieder geval dus de uitkomst is gewoon dezelfde avond bekend. De voorlopige uitslag. Het was natuurlijk nu ook zo met de voorlopige uitslag dezelfde avond bekend

[1:07:37] en er wordt er de volgende dag wordt er opnieuw geteld. En dat met name dat laatste geeft de meest wezenlijke verlichting denk ik van de uitvoering al bij deze verkiezing. Dus en het feit dat het niet niet twee verkiezingen zijn, maar een verkiezing weliswaar een hogere opkomst

[1:07:50] en het feit dat de instructie helder is dat je niet dezelfde avond hersteld als het nodig is. Maar de volgende dag.

[1:07:55] Dat geeft echt een serieuze verlichting is mijn verwachting is echt

[1:07:59] dat dat het de uitvoerbaarheid serieus ten goede komt.

[1:08:05] Dan.

[1:08:07] Wat zouden we nog voordat die verder.

[1:08:09] Ik uw introductie roept de vraag op bij de heer simons van de vvd.

[1:08:13] Dank u. Voorzitter, even terug naar het kleine stembiljetten

[1:08:18] akkoord dat u zegt nou, ik wil kwalitatief hele goede experimenten met inderdaad de vier gemeenten. Maar is dan de volgende verkiezing. Stel dat het allemaal goed loopt en dat zijn de gemeenteraadsverkiezingen voldoende om het nieuwe stembiljetten en voldoende tijd tussen om een nieuwe stempel dan in te voeren in alle gemeenten.

[1:08:35] De minister. Dat is precies de reden dat ik een klein slagje om de arm houden. En kijk als je een experiment doet in vier gemeenten waarbij je bijvoorbeeld ook grote rug gemeente laat meekijken.

[1:08:47] En dus gelijk al mee laat leren van bij ons zou dat

[1:08:50] op zo'n manier anders gaan of

[1:08:52] dan kun je en de vier gemeenten zelf en ook de volgende gemeente zou je kunnen betrekken

[1:08:58] bij bij de evaluatie van de verkiezing en als die evaluatie helemaal geen aandachtspunten met zich meebrengt en en het zou dodelijk kunnen zijn verder opschalen, dan zou het er eigenlijk best wel voor zijn.

[1:09:10] Maar ik wil wel echt een slag om de arm houden omdat je niet. Weet u nu wat de uitkomst van de evaluatie is

[1:09:17] en we hebben allemaal kennis gemaakt met de volatiliteit van het bestaan hier in den haag. Je weet niet welke verkiezingen eigenlijk de eerstvolgende verkiezingen is na de europese en je weet al helemaal niet wanneer die georganiseerd zal.

[1:09:27] Worden.

[1:09:28] Dus ik wil die slag om de arm wel eventjes houden. Het moet wel uitvoerbaar zijn voor gemeente en en stel dat de evaluatie zou met zich mee zal brengen dat het enorme berg werkers in de instructie bijvoorbeeld voor voor de mensen

[1:09:41] dan dan weet ik niet of we dat moeten doen. Kijk altijd als het gaat over verkiezingen organiseren gaat zorgvuldigheid boven snelheid.

[1:09:47] Dat is in het hele leven misschien een aardig devies. Maar als het gaat over verkiezingen is dat altijd zo.

[1:09:54] Dus ik wil die slag om de arm houden. Maar ik heb u ook gehoord dat u zegt trouwens heel veel gemeenten zeggen dat ook

[1:10:00] als er snelheid kunnen maken met een kleinere stemmen stemformulieren zou ons een lief ding waard zijn.

[1:10:05] Dus ik sluit helemaal niet uit als het een hele positieve evaluatie is en als inderdaad de eerstvolgende verkiezingen daarna de gemeenteraadsverkiezingen zijn en als men het gewoon ziet zitten om die stap wel te organiseren dat men bereid zou zijn of graag eigenlijk zou willen om die grote stap te zetten. Laten we dat niet nu besluiten, maar laten we in ieder geval de mogelijkheid nadrukkelijk open houden en laten we op basis van de evaluatie besluiten wat verstandig.

[1:10:27] U vervolgt de beantwoording.

[1:10:29] Ik denk dat er heel veel vragen beantwoord. Dan ga ik naar een vraag van de heer simons over de stem printer of de stemcomputer of eigenlijk is de stemcomputer is een stem printen eigenlijk.

[1:10:39] Daar is al uitgebreid onderzoek naar gedaan in tweeduizend achttien. En toen is, heeft het kabinet besloten dat de invoering van de stem het niet wenselijk is en daar had het kabinet destijds drie redenen voor

[1:10:50] invoering van de stemmenprinter vergroten risico's op digitale manipulatie. Tweede organisatie van de verkiezingen zal hierdoor complexer en daardoor ook kwetsbaarder worden

[1:10:58] en drie de invoering van de stemcomputer printer leidt tot hogere kosten.

[1:11:04] Kijk nou kan het natuurlijk zo zijn dat je zegt dat vond het kabinet doen. Maar de tijd heeft u ook weer verder ontwikkeld en zou er dan toch niet opnieuw naar willen kijken. Kijk op dit moment denk ik eerlijk gezegd dat dat zou mijn belangrijkste aarzeling zijn op dit moment dat je dat je

[1:11:20] als je kijkt naar een stemde loon computer dan is de digitalisering winst is zeer beperkt

[1:11:25] dan want daar komt gewoon een printer print uit en de print die moet alsnog weer handmatig worden geteld. Je zou die print ook digitaal kunnen tellen. Maar waarom hebben dan eigenlijk de hele computer nodig want je kunt straks waarschijnlijk dat kleinere stemformulier kun je ook digitaal ter

[1:11:37] dus ik vind eerlijk gezegd het digitaal tellen en interessante ontwikkeling dan het digitaal stemmen. Tenzij je daadwerkelijk digitaal zou durven.

[1:11:46] Maar dat is zo'n lief voor mijn kant. Dat is zo'n grote stap en dat geeft ook zo veel beveiligingsrisico's dat ik denk dat dat najaar de heer sneller noemde een toekomstmuziek. Ik denk dat dat het is kijken ooit gaan we ergens in ons leven nog eens een keer digitaal stemmen waar dat ik weet niet eens of dat voor twee duizend dertig gaat zijn. Dus dat is echt gewoon dat is echt gewoon een hele grote stap voorwaarts. Dat kan echt alleen als je als je je hand en allebei je handen helemaal in het vuur steken voor de betrouwbaarheid ervan. Dat durven u nu gewoon niet. Dat kan nu gewoon niet. Dus laten we dan maar alle effort steken in het kleinere stem formulier en vervolgens eventueel want daar maken we namelijk een business case voor eventueel in het digitaal tellen en want dat is dan eigenlijk de belangrijkste innovatie waar we op korte termijn iets te verwachten hebben

[1:12:34] de werving van vrijwilligers

[1:12:37] d zesenzestig en groenlinks hebben daar vragen over gesteld.

[1:12:42] Nou dat gaat eigenlijk de signalen die er nu over krijgen dat het eigenlijk heel behoorlijk gaat heel veel gemeenten

[1:12:46] die doen dat eigenlijk al gewoon heel erg op eigen kracht en hebben ook hij eigenlijk helemaal niet zo'n moeite met het werven van voldoende vrijwilligers.

[1:12:55] De gemeente den haag bijvoorbeeld ook de gemeente rotterdam bijvoorbeeld weet ik gewoon van die zetten even het loket open en dat is eigenlijk meteen gevuld en daar hebben we altijd voldoende animo om de stembureaus te bemannen.

[1:13:06] Maar er zijn ook gemeenten die er veel meer moeite mee hebben. Zeker na de experience van de laatste verkiezingen verwacht een aantal gemeenten daarvoor ons best wel moeilijk

[1:13:14] en daarom hebben gezegd we gaan we helpen met werven gaan we gezamenlijk werven. Dus we zijn ook die wervingscampagne gestart.

[1:13:22] Want ja ik vind het eigenlijk best heel erg indrukwekkend. Dat noemde net al de grootste event dat we hebben dit de verkiezingen worden meer mede mogelijk gemaakt door vijftigduizend

[1:13:32] vrijwilligers die die we natuurlijk hele grote dank verschuldigd zijn en

[1:13:37] en volgens mij is heel goed om samen op te trekken met gemeente. Om te zorgen voor voldoende vrijwilligers. Ik heb op dit moment geen signaal dat dat niet zou lukken. Integendeel, zelfs

[1:13:47] maar goed ook nog niet alle gemeenten zijn daadwerkelijk gestart met de werving en het is niet zo dat we dat real time kunnen monitoren waar we trekken samen op in de in de werving ervan.

[1:14:00] Dan vroeg

[1:14:05] de sgp naar de de vergoeding ervan en ook mevrouw, mevrouw

[1:14:10] van der plas. Mevrouw van der plas vroeg ook naar de vergoeding ervan. Die zit denk ik in het in het laatste

[1:14:16] in het laatste blokje waar pakken wel even bij want het gaat natuurlijk over vrijwilligers. Dus ik pak er even bij. Kijk

[1:14:24] de de. Er geldt natuurlijk een regel over de vrijwilligersvergoeding

[1:14:28] en die vrijwilligersvergoeding iets wordt aangemerkt als een vrijwilligersvergoeding. Als de vergoeding niet hoger is dan vijf euro per uur en de meeste vergoedingen natuurlijk van de stembureaus zijn hoger dan vijf euro per uur. Er zit wat verschil in het land. Maar als je kijkt naar het gemiddelde. Dat zit echt veel hoger dan dan vijf euro per uur. Dus daarmee kun je niet zomaar als een vrijwilligersvergoeding aanmerken.

[1:14:50] Twee is zou je het dan zou je dan een regel kunnen maken waarbij je zegt als je een vergoeding krijgt voor je zitting op het stembureau. Dan telt dat niet mee als inkomsten

[1:15:05] dan dat dat is ook er wordt ook geopperd. Mevrouw van der plas op de dak. Maar volgens mij was dat ook hetgene wat de heer bisschop naar voren bracht.

[1:15:13] Dat zit natuurlijk allemaal in ofwel wet en regelgeving ofwel in regelgeving op gemeentelijk niveau in de bijstand regels bijvoorbeeld.

[1:15:20] Dus het is helemaal niet zo makkelijk om daar iets aan te doen.

[1:15:23] Maar ik begrijp de vragen. Laten we dit afspreken. Voor de eerstvolgende verkiezingen kan ik hier niets in veranderen, want daarvoor zou je zelfs de wet moeten wijzigen, meest vergaande voorstel inzake het voorstel van de heer bisschop,

[1:15:33] daar waar waar ik natuurlijk dikke stapels met argumenten in het kader van precedent werking meekrijgt, zegt u juist najaar. Dat is eigenlijk het precedent verkiezingen zijn verkiezingen. En als je dat als je dat een status aparte zou geven in de wet. Dan is er dus helemaal geen precedent.

[1:15:47] Ik denk dat daar ook wel genuanceerder over gedacht zou kunnen worden. Er zijn ook andere vormen van vrijwilligerswerk die ook heel erg speciaal zijn heel erg bijzonder zijn. Maar laat ik dit met u afspreken voor de eerstvolgende verkiezingen gaan we hier niks aan doen, kunnen we hier niks aan doen want daarvoor is de termijn tekort.

[1:16:01] Maar ik snap wel de vragen. Dus ik ga die vraag van een van een grondige antwoord voorzien, namelijk zouden we als je toch met met meer de bril van de status aparte naar kijkt zou je toch iets meer ervoor kunnen doen en waarom. Nou omdat het dus het grootste event is met die vijftigduizend vrijwilligers en het is toch wel

[1:16:20] een groot dingen in onze parlementaire democratie. Dus misschien moet ik die status aparte krijgen.

[1:16:25] De heer bisschop op reageren. Het wordt ze nu meneer bisschop.

[1:16:28] Ja. Dank aan de minister voor deze insteek en ik zou dan niet michels spreken zozeer spreken over het grootste event. Maar laten we wel wezen je dit hier staat in belangrijke mate staat of valt een soepel verloop van de verkiezingen mee. Dit is dus van een evident

[1:16:51] excellent openbaar belang en noem mij een andere.

[1:16:55] Ik vind dat de gelijke vergelijkbare een uitwerking heeft in de voor de samenleving voor het het hele democratische bestel. Dus er zijn echt ik preek voor eigen parochie gevoel. Maar goed dan ben je bisschop voor.

[1:17:14] Zijn.

[1:17:14] Het noem mij één al een ander iets waardoor er een claim gelegd zou kunnen worden. Vergelijkbaar met een status aparte zoals.

[1:17:24] Dier wenselijk is. Maar ik bedoel minister.

[1:17:29] Voor ivens vermijden. Maar laat ik het zeker gegeven. U achternaam dan de hoogmis van de parlementaire democratie noemen.

[1:17:37] Daar is geen precedent. Dat dat zie ik ook vrijwilligerswerk dat echt van levensbelang is daar is heel veel. Sterker nog, stel dat wij een paar maanden tussenuit zouden gaan draaiden ons landje gewoon normaal zou de vrijwilligers maar één dag een hun werk neerleggen. Dan staat nederland hartstikke stil en ik denk dat dat juist heel heel goed is om dat iedere dag weer opnieuw te beseffen.

[1:17:58] Maar ik kom er op terug. Dus ik begrijp heel goed. De vraag.

[1:18:02] Ik heb nu een heel dik pak aan aarzelingen en precedent waarschuwing en zo meegekregen, waardoor ik nu denkt nou misschien moest ik die brug ook niet niet zomaar eventjes over. Maar ik wil wel heel graag in kaart brengen of het inderdaad mogelijk is om die status aparte aan te geven in relatie tot de vrijwilligersvergoeding een goede belastingdienst daarmee omgaat, maar ook in relatie tot allerlei uitkeringen

[1:18:22] en meldingsplicht. Een voor voor extra inkomsten. Dus ik wil kijken of ik die status aparte of die inderdaad zomaar toe zou kunnen kennen. Ik weet zeker dat de wetswijziging voor nodig is. Dat kan niet zomaar namelijk of ik eraan toe zou kunnen kennen.

[1:18:34] U vervolgt de beantwoording. Nee, mevrouw van der plas mag nog een dan bisschop je nog een aanvullende vraag stellen. Nee,

[1:18:42] Nee, alleen ik zal die de wetswijziging op met name willen hebben.

[1:18:47] Dat dat snap ik dat snap ik. Dat hangt een beetje van de lengte van de duur van informatie hadden u wenst.

[1:18:52] Had begrepen met bisschop. Dat is wel heel fijn. Mevrouw van het woord is aan u.

[1:18:57] Ja. Nou in ieder geval dank aan de minister dat hij dit echt wel goed wil bekijken dat dat stel ik zeer op prijs en ik denk ook de mensen zekere mensen die het aangaat

[1:19:08] en de minister zegt dat het niet voor deze verkiezingen kan maar kan het dan wel voor de europese verkiezingen. Maar dat zal waarschijnlijk ook niet lukken. Dat zou dan echt voor over vier jaar. Want ik verwacht dat het volgende kabinet wel blijven zitten. Ze komen namelijk hele goede partijen in hoop ik gemeenteraadsverkiezingen hebben we ook nog inderdaad zou.

[1:19:27] De tijd. Mijn minister. Maar wat.

[1:19:29] Die gaat van planning beantwoord lengte van de.

[1:19:32] De natie en naarmate die wat langer duurt, heb ik ook wat meer tijd om hier werk van te maken. Dus dat is een element. Dat heeft u waarschijnlijk meer in de hand en ik dat daar moeten we ook eerlijk over zijn

[1:19:42] en laat ik zeggen. Ik snap heel goed. De vraag en ik snap ook dat u zegt dat hoeft niet marianna, marianna. Maar dat zou best op afzienbare termijn mogen dus dus ik ga gewoon aan het werk met het nagaan van wat is hier eigenlijk mogelijk. Wat vergt dit eigenlijk aan wetswijziging? Daarover stuur ik u eerst een brief en dan maken we hier de keuze en dan ga ik aan het werk. Eventueel is de keuze is. Ja, we moeten doen. Dan ga ik aan het werk naar bed.

[1:20:08] Dan kunt u een brief van een ongeveer een moment.

[1:20:11] Doen dat eerste kwartaal twintig, vierentwintig doen.

[1:20:16] Ik hoor geen nee. Dus laten we dat zo opschrijf

[1:20:21] aanvullende vragen, mevrouw van der plas, of er andere vragen.

[1:20:23] Daarop aanvullend zou ik ook willen vragen om dat zeg maar die ado aanvulling. Dat gaat via de dus de svb sociale verzekerings stellen verzekeringsbank en dat gaat via de svb kunnen we ervoor zorgen dat we vanuit de rijksoverheid misschien de svb

[1:20:47] kunnen vragen om coulant te zijn met mensen want die weten dit niet denk ik heb als vrijwilliger gezeten. Ik hoef dit niet op te geven. Die kennen die bedragen misschien niet uit mijn hoofd te doen dat uit goedheid van hun hart een democratische hart dat we dan wel kunnen vragen aan zeg maar de uitvoeringsinstantie is om hier als mensen hebben vergeten op te geven om daar enige coulance te betrachten, want het is natuurlijk wel heel zuur dat je en gekort wordt. Maar dat je dan ook nog een boete krijgt dan word je toch wel een soort crimineel gezien terwijl je democratische plicht of recht of democratische hart plaatsen.

[1:21:22] Is natuurlijk de aanvullende inkomensvoorziening voor oudere voor de mensen thuis. Fijn om te weten. Minister het woord aan u.

[1:21:29] Ik snap dat heel goed. Ik snap de vraag. Heel goed van mevrouw van der plas en datzelfde zou je eigenlijk kunnen zeggen over de bijstand. Daar geldt eigenlijk een beetje hetzelfde voor punt is natuurlijk wel dat voor een deel die regels ook best heel strak zijn en

[1:21:45] en als die regels dusdanig straks zijn dat er eigenlijk geen discretionaire bevoegdheid is aan het loket.

[1:21:51] Dan vind ik het wel ingewikkeld om een oproep tot coulance te doen waarmee ik in dienst ook in conflict kan brengen met de zelfde wet en regelgeving waarmee ze hebben wij hebben opgezadeld. Dus dat vind ik dat vind ik ook wel ingewikkeld als die discretionaire ruimte er wel is

[1:22:05] in in dat geval zou ik zou die die oproep best wel willen doen, maar laten we dat even nagaan want dat dat verschilt ook een beetje per regeling. Welke ruimte het loket eigenlijk heeft en uberhaupt. Ik denk in de brede zin u inmiddels

[1:22:18] zijn we inmiddels denk ik. De opvatting toegedaan dat wij juist willen dat mensen aan het loket over enige discretionaire ruimte hebben dat dat

[1:22:25] de hard heden in het kader van de toeslagen daar ook over gesproken. De hard heden in wetgeving zouden we eigenlijk vanaf moeten.

[1:22:33] U vervolgt de beantwoording minister.

[1:22:38] Dat.

[1:22:39] Ja. Ik denk dat ik denk dat iemand mee wil bereiken, maar ik ben bezig.

[1:22:46] Ik bedoel.

[1:22:46] Ik vind ik ga het even proberen te praten maar ik ga proberen.

[1:22:52] Wel zelf weten. Dat is ook zo is geen verwijt uw richting.

[1:23:01] Één.

[1:23:12] Ja.

[1:23:13] Ik hier nog eentje.

[1:23:18] Uit deze volgens mij verder.

[1:23:22] U gaat verder met de beantwoording.

[1:23:27] U zult het niet geloven, maar dit blok ik af.

[1:23:28] Dan is het blok evaluatie hiermee aan de kant van de minister beantwoord en dat roept volgens mij had u nog een vraag me sneller over. Ook dit blok. Het woord aan sneller.

[1:23:37] Eigenlijk waren er een paar vragen blijven liggen. Maar ik weet niet of die bij varia komen. Die ging ook over de voorbereiding op de komende verkiezingen. Maar mijn vraag. Nu is stel dat er een positief besluit is naar de ep-verkiezingen over die kleine stembiljetten.

[1:23:51] Wat moet er daarna nog gebeuren om dan ook daadwerkelijk over te gaan tot besluitvorming om het integraal te voeren, want dat vraagt ook een wetswijziging neem ik aan. En wat is er ook financieel nodig, zodat we dat ook vroeg in beeld hebben, zodat we ook kunnen anticiperen. Als er dingen nodig zijn.

[1:24:07] De minister.

[1:24:09] Financieel zou kunnen. Maar het vergt in ieder geval wetswijziging. Het vergt ook de vaststelling van de definitieve vorm van het van het formulier

[1:24:16] en met name daders die evaluatie dus heel erg relevant. Kijk als de het formulier gewoon door iedereen wordt wordt gesnapt en begrepen en in je kunt zo verder dan is zo'n werd sneller gemaakt natuurlijk dan als eigenlijk dat helemaal in ieder geval is er heel veel afgekeurde stemmen zijn

[1:24:33] dan dan moet je eigenlijk eigenlijk een verbeterd ontwerp eerst weer goed testen voordat je daadwerkelijk verder kunt.

[1:24:40] Dus dat zou eigenlijk de voornaamste vertraging kunnen geven en financieel is de inschatting dat dat is tien miljoen nodig zal zijn incidenteel.

[1:24:49] Dus dat is op zichzelf is dat is dat te overzien.

[1:24:52] Dankuwel. Dan maken we het bruggetje naar uw tweede blok en dat ging als ik het goed heb over.

[1:24:57] De toegankelijk toegankelijkheid en bereikbaarheid van de van de stembureaus.

[1:25:04] Ik ben het eens met iedereen die zegt eigenlijk vinden we dat gewoon alle stembureaus toegankelijk moeten zijn. Dat staat namelijk ook gewoon in de wet

[1:25:12] en dat is dus ook gewoon de wettelijke opdracht. Vorige gemeente

[1:25:18] en het zal best dat daar natuurlijk ook heel hard aan wordt gewerkt om die stembureau zo toegankelijk mogelijk te maken. Alleen

[1:25:28] een rapportcijfer. Dat is gegeven. Negentig procent negenenzeventig procent is is nog onvoldoende toegankelijk is natuurlijk geen rapportcijfer waardoor je kunt zeggen nou het gaat om ongeveer de goede kant op

[1:25:40] ter nuancering wel dat moet ik er wel bij zeggen. Het is niet zo dat dat die kiezers in die stemhokjes allemaal over het muurtje moesten klimmen voordat ze binnen binnen konden ofzo. Maar dan gaat het bijvoorbeeld over een deur die niet open stond maar dicht zat. Er is voor sommige mensen toch knap lastig om die dan wel over te krijgen of dat er wel zo'n rolletje was om om rolstoeltoegankelijk te zijn. Maar dat het rolletje wel heel steil als bijvoorbeeld

[1:26:02] of dat dat de deur heel zwaar was dat dat soort dingen.

[1:26:08] Dus er was dan toch in ieder geval voldoende aan de hand om te zeggen ja. Deze voldoen toch niet helemaal aan de toegankelijkheid criteria

[1:26:16] en er is nog een ander punt ter nuancering dat ik graag wil maken en dat is soms is het zo dat er ofwel een een kleine kern is ofwel een wijk is waar de keuze van het aantal openbare lokale tussen aanhalingstekens eigenlijk heel gering is. En dan is het dus eigenlijk een

[1:26:33] een keuze die de gemeente heeft te maken tussen de toegankelijkheid van het stemlokaal en de bereikbaarheid van het stemlokaal. Dat kan nog wel eens een een afweging zijn

[1:26:43] doet niet af aan de wettelijke opdracht om gewoon toch de echte zorgen dat alle stemlokalen daadwerkelijk toegankelijk zijn, maar dit is gewoon toch de de feitelijke uitvoeringspraktijk waarmee we te maken hebben. Eind tweeduizend, tweeëntwintig heeft bzk eenmalig twee komma zeven miljoen beschikbaar gesteld om de toegankelijkheid te vergroten.

[1:27:00] En wat ik eigenlijk zou willen doen naar aanleiding van die die negenenzeventig procent is dat we in de instructies nu inrichting van gemeente

[1:27:07] heel nadrukkelijk wijzen op die toegankelijkheids eisen en ook op de spiegel die ongehinderd. De stichting ongehinderd heeft voorgehouden

[1:27:17] en en we hebben stichting in het gaat het nog een keer doen. Dus ik ga ook bij deze verkiezingen weer de toegankelijkheid monitoren en ik zou echt een appel op gemeente willen doen om alles te doen wat mogelijk is om te zorgen dat het rapportcijfer deze keer beter is dan die negenenzeventig procent

[1:27:33] en vervolgens ook de toegankelijkheid goed betrekken bij de evaluatie van de tweede kamerverkiezingen van tweeëntwintig november. En dan echt grondig te kijken wat dit dan eventueel extra zou vergen. En wat wat is er dan eigenlijk extra nodig om te zorgen dat dat we toch echt dichter in de buurt komen van die wettelijke opdracht voor de toegankelijkheid

[1:27:51] naast dat appel op gemeente wil ik ook zorgen dat in de stembureau instructies meer aandacht is voor toegankelijkheid ik soms is het stembureau als zodanig hartstikke toegankelijk. Maar als

[1:28:02] de stembureau leden in het koud hebben. Ze doen de deur dicht. Dan doet dat toch weer afbreuk aan de toegankelijkheid. Dus

[1:28:09] daarom moeten we ook zorgen dat in de instructies het het helder is dat een stembureau echt daadwerkelijk toegankelijk zou moeten zijn

[1:28:18] dan te dan de vraag van de vvd van de heer simons van is het verstandig om een klein aantal stemlokalen speciaal in te richten en gericht op toegankelijkheid. Ons ontstond ook even een interruptie debatje van mevrouw van der plas, maar ik vind dat alle stembureaus toegankelijk moeten zijn. Anders dan ook gewoon in de wet. Dat klopt. Maar volgens mij was de vraag van de heer simons. Zo heb ik gehoord meer erop gericht om een aantal stemlokalen aan te wijzen met er speciale voorzieningen bijvoorbeeld dus

[1:28:42] een doventolk bijvoorbeeld. Dat is wel moeilijk omdat er elk stembureau te hebben. Maar dan is het weer fijn als een aantal stembureau speciaal voor inrichten of een aantal stembureaus echt speciaal gericht op mensen die blind of slechtziend zijn

[1:28:55] in in zo vind ik het heel verstandig zelfs en vind ik juist dat we ervoor moeten leren om zoveel mogelijk gemeente ook daartoe aan te zetten om voor specifieke handicaps. Mijn specifieke die specifieke voorzieningen nodig hebben bij het stemmen

[1:29:07] om daar om daar een inderdaad een aantal stembureaus voor aan te wijzen.

[1:29:11] Meer algemeen ben ik er gewoon voor dat we alles op alles zetten om de stembureaus in zijn geheel toegankelijk te krijgen en werken we daarnaartoe.

[1:29:19] Dan zegt mevrouw stemming zou het een verstandig idee zijn om een

[1:29:22] norm te stellen voor het aantal stemlokalen.

[1:29:27] Nou wat ik in ieder geval heb gedaan is. Want we zien dat het aantal stembureaus afnemen

[1:29:33] en wat we in ieder geval hebben gedaan is dat we die gemeente waarbij het gemiddeld aantal stemmen per stembureau boven de twintig procent afwijkt

[1:29:44] naar boven toe afwijkt dat we die gemeenten hebben aangeschreven. Dat zijn drieënveertig

[1:29:49] om hen daarop te attenderen en te zeggen dat zou dus kunnen betekenen dat jullie echt te weinig stemlokalen hebben. Dat is één twee is.

[1:29:56] Ik heb aan de kiesraad gevraagd om een richtlijn te maken voor het aantal stemlokalen zodat gemeenten handvatten hebben van ja, hoe het nou

[1:30:04] maar ik wil wel de ruimte laten aan gemeenten om daar ook zelf toch eigen afwegingen in te maken. Dus dat wordt een richtlijn, maar geen wet

[1:30:15] overigens het verband tussen een aantal stemlokalen en de vos, waarden. Die hebben wij niet niet kunnen vinden,

[1:30:24] evenals overigens het het verband tussen het aantal stemlokalen en de opkomst bijvoorbeeld. Dat is ook niet. Dat is ook niet aangetoond. Is dit ook geen correlatie is geen causaliteit. Niettemin

[1:30:36] stembureau moet gewoon niet te ver zijn en en daarom vinden we het belangrijk voor de bereikbaarheid dat we gewoon toch echt werken aan het hebben van voldoende stembureaus.

[1:30:46] Maakt u het blokje? Volgens mij bent u bijna door maakt het blokje even af. En dan heb ik twee interrupties. Volgens mij.

[1:30:51] Dat was een vraag van d. Die gaat over toegankelijkheid voor mensen met dementie. Dat vind ik heel erg belangrijk en heel goed. Ook dat u het naar voren brengt

[1:30:59] dementie is nu al een heel veel gegeven diagnose. Heel veel mensen hebben dementie

[1:31:07] hebben heel lang dementie leven heel lang met dementie

[1:31:11] en en moeten zolang als mogelijk gewoon volledig onderdeel kunnen zijn van de samenleving zich ook daadwerkelijk volledig onderdeel kunnen voelen van de samenleving

[1:31:19] en het aantal mensen met dementie gaat de komende twintig jaar verdubbelen. Dat weten we omdat het aantal tachtigplussers de komende twintig jaar gaat verdubbelen. Dus ga ervan uit

[1:31:27] en dat maakt dat we er echt in staat toe in staat moeten zijn dat we als samenleving als geheel veel dementievriendelijker worden

[1:31:35] en en dat betekent zeker ook dat het stemmen dementievriendelijk zou moeten worden. In de experimenten werd

[1:31:42] die we in voorbereiding hebben, moet het mogelijk zijn om mensen met een beperking daadwerkelijk te helpen door een daartoe getraind

[1:31:49] stembureau lid. Dat kan dus nu nog niet. Althans in het stemhokje kan dat nu nog niet. Dat kan pas als dat als die experimenten werd. Er is maar daar

[1:32:00] daar ben ik wel heel erg voordat we die verder gaan brengen,

[1:32:04] namelijk voor het einde van het jaar wil ik dat die naar de tweede kamer gaat die wet en op dit moment kunnen mensen met dementie wel wel buiten het stemhokje door stembureau leden worden geholpen.

[1:32:14] Dus dat is in ieder geval iets in het stemhokje zou je eigenlijk ook mogelijk moeten willen maken. Maar daar is eerst de experimenten werd voor nodig en overigens geldt dat dan weer niet alleen voor mensen met dementie geld op uberhaupt

[1:32:24] vooruit kunnen helpen van mensen met een beperking.

[1:32:27] Dat was het laatste de laatste vraag in dit.

[1:32:29] Ik heb gezien dat mevrouw van der plas als eerste haar vinger opstak en daarna, mevrouw, mevrouw van der plas, namens www het worden.

[1:32:39] Ja ik had daar ook vragen over en ook over het het dove mensen en blinde of slechtziende mensen. Maar je kunt er misschien ook laaggeletterden mensen bij bij betrekken. Want nu mag het zeg maar door een stembureau lid die mag dan wel begeleiden.

[1:33:03] Ook in het stem hokje of nog niet. Dat was nog niet helemaal duidelijk niet in het stemmen.

[1:33:07] Moet je jezelf nog niet in het stemhokje. Daar moet eens eerst de experimenten werd.

[1:33:15] Ik snap dat er dan een wet voor nodig is.

[1:33:18] De andere kant.

[1:33:19] Ik kan dit natuurlijk wel leiden. Zeker als we uitgaan van die grotere aantallen mensen met dementie bijvoorbeeld kan natuurlijk wel leiden dat er dan ongeldige stemmen tussen zitten. Dus ik vraag me af of er niet een

[1:33:35] soort noot weet je dan gemaakt kan worden die het dan misschien wel mogelijk maakt, omdat de democratie natuurlijk.

[1:33:42] Ja eigenlijk het allerbelangrijkste is dus dan wordt het een beetje van ja. Het zou ik niet in de wet. Dus sorry meneer of mevrouw. U mag niet mee. Maar het democratie en het aantal uitgebrachte geldige stemmen. Dat staat natuurlijk wel echt.

[1:33:54] Die bovenaan de minister.

[1:33:57] Kijk hier hier. Wat hier moeilijk is, is het stemgeheim. Dat is natuurlijk altijd. Dat is een enorme pijler onder onder de wet. Ik weet

[1:34:07] nog in mijn tijd in rotterdam doen. We hadden we die verkiezing waarbij in meerdere stemhokjes. Mensen met z'n tweeën inderdaad in een stemhokje staan. De oude wereld was te klein het minister. Dat heeft geleid tot een hertelling was dat was echt dat was vreselijk

[1:34:22] en dat is ook terecht, want het stemgeheim is zo ongeveer heilig zou je kunnen zeggen, en tegelijkertijd laagdrempelig iedereen mee willen laten doen met het stemproces ook zo ongeveer eindigen en dat wringt hier een beetje

[1:34:34] wat op dit moment mag is dat iedereen met een fysieke beperking hulp mag meenemen. Dat mag.

[1:34:39] Maar wat we willen is dat ook mensen met een verstandelijke beperking of mensen met dementie dat hij ook hulp mogen meenemen in het stemhokje althans mogen worden geholpen. Zo moet ik eigenlijk zeggen in het stemhokje. Omdat je niet moet willen dat hun stem gestuurd wordt natuurlijk

[1:34:54] en zo en en daarvoor moet echt de wet worden gewijzigd. Dus mensen met een verstandelijke beperking mogen worden geholpen tot tot op het stembureau. Maar in het stemhokje nog niet.

[1:35:06] En daar zullen we eerst de wet moeten wijzigen.

[1:35:09] Mevrouw damink.

[1:35:10] Dat is uw laatste interruptie van mevrouw plas. Ik heb al ik heb al vier streepjes staan. Ik laten we maar eens beginnen met vier, twee en twee. Het woord is aan u,

[1:35:20] Oké. Want ik heb straks misschien toch nog een vraag.

[1:35:25] Een andere vraag was gekeken en het stembureaus moeten toegankelijk zijn. Dat staat in de wet

[1:35:30] en als overheid niet aan de wet voldoet. Dan kunnen er mensen naar de rechter stappen

[1:35:35] die gaan de rechter toetst aan de wet en die zegt van ja maar dit mag helemaal niet welk welk risico is dat wel eens gebeurd

[1:35:43] dat mensen dan zich op die werd gaan beroepen van het moet toch. Dat zal niet op dat moment op tweeëntwintig november leiden tot het sluiten van stembureaus verwacht ik maar wat. Hoe kijkt de minister naar voor de toekomst dat het misschien op die manier dan wordt afgedwongen zonder dat we daar een goede regeling.

[1:36:00] Voor de minister.

[1:36:05] Interresant een interessante kwestie, maar laten we hopen dat we daar nooit komen. Ik weet niet hoe rechter daar in dat geval miljoen zou gaan. Eerlijk gezegd als je daar daarvoor naar de rechter stappen.

[1:36:14] Maar het is nog nooit gebeurd en herinnert zich niet kan ik ook niet huidige eerlijk gezegd dat het ooit gebeurd is, maar het. We moeten ook voorkomen. Nog los van hoe een rechter daar in dat geval mee om zou gaan. We moeten er echt willen voorkomen, moeten gewoon zorgen dat we de toegankelijkheid van stembureaus vergroten

[1:36:31] en rap ook want er is echt werk aan de winkel en dat wil ik dus doen op de manier zoals ik net heb gezegd,

[1:36:37] Dankuwel, mevrouw.

[1:36:40] Ja. Dankuwel. Voorzitter, heb ik dat rapport natuurlijk ook gelezen over dat er geen verband zou zijn tussen de woz waarde. Maar het gaat erom

[1:36:47] dat er een daling is sinds tweeduizend negentien van het aantal stemlokalen en dat die daling groter is. Dus dat het aantal stembureaus nog steeds hetzelfde is of dat er geen verband is met de opkomst. Dat kan. Maar je zou ook kunnen beargumenteren dat je juist wilt dat het aantal stembureaus in dat soort wijken hoger is en dat blijkt niet uit dit rapport. Dus en maar los daarvan.

[1:37:08] Dan denk ik dat er een algemene maatregel zou moeten zijn of in ieder geval de minister zegt er komt een richtlijn en dat is fijn. Maar dat voorkomt nog steeds niet dat als je lauwersoog woont dat je tien kilometer moet reizen voor dichtstbijzijnde stembureau. Want als de gemeente bepaalt dat doen we niet en er zijn grote gemeentelijke verschillen en er zijn gemeenten met minder geld die misschien denken we hebben niet zoveel zin om heel veel geld te besteden aan de organisatie van verkiezingen. Dat je dan dus verder moeten reizen, terwijl we dat volgens mij niet moeten willen. Dus waarom zouden we niet die richtlijn toch op mini op een minimumniveau bindend maken. Dus dat je zeg maar tien kilometer. Dat vinden we sowieso met z'n allen echter veel en dat mag maximaal.

[1:37:51] Ik noem maar iets kan ik iets anders zijn als de kiesraad anders besluit. Waarom zou je dat.

[1:37:55] Dan niet willen de minister.

[1:38:04] Misschien een paar aspecten. Het eerste is toch dat kijkt gemiddeld genomen vind ik dat het niet eens zo gek gaat met die met die bereikbaarheid van de stembureaus

[1:38:12] minder dan een halve kilometer is gemiddeld genomen. De de afstand tot het stembureau. Dat is toch best uniek. Dat is toch ik weet niet of heel veel landen ter wereld. Dat zouden kunnen zeggen. Eerlijk gezegd

[1:38:22] kom er nog eens in canada denk ik.

[1:38:25] Weet. Ik heb ik niet uitgezocht. Maar dat vermoed ik zomer en dus dat is één twee is dat als je als je echt op het niveau van afstand een norm zou bepalen. Dan kom je best in de knel met het stemgeheim namelijk die uitslag per stembureau. Die moet transparant zijn

[1:38:44] ze maar heel weinig mensen bij dat regie in de buurt wonen en je hebt een stembureau. Dan weet je ongeveer wat de mensen hebben gestemd. Dan weet je wat de buurvrouw heeft gestemd.

[1:38:52] Dus er zit echt wel een grens aan wat je kunt normeren in een one size fits all richtlijn. Dus ik wil er eigenlijk voor kiezen

[1:39:04] om echt de de kiesraad met een richtlijn te laten komen dat ook in overleg te doen met gemeente daar ook rekening te houden met het stemgeheim rekening te houden met ook gemeentelijke verschillen waarvan het juist wil dat gemeente daarop ook kunnen acteren. Ook een beetje vertrouwen hebben in dat de gemeente daarin ook de juiste keuzes maken en en ik denk dat dat eigenlijk het mooie midden houdt tussen waar we met elkaar op moeten kunnen rekenen

[1:39:28] en doorschieten in one size fits all.

[1:39:31] Dankuwel.

[1:39:34] Voorzitter, bij de organisatie van een referendum verkiezingen waren de gemeente die zeiden de opkomst wordt toch lager. Dus we kunnen wel minder stembureaus inrichten en dat lijkt me echt de omgekeerde wereld. Volgens mij wil je juist altijd dat er voldoende stembureaus zijn juist ook om de opkomst te bevorderen, zeker met onze verkiezingen, waarbij we bij sommige verkiezingen zien dat die opkomst echt schrikbarend laag is,

[1:39:55] en daarom denk ik dat op zich een richtlijn van de kiesraad. Lijkt me prima. Dat is een soort one size fits all waarbinnen er natuurlijk nog wel steeds heel veel ruimte voor gemeente is om iets te kunnen doen. Maar waarom maken we die richtlijn dan niet bindend.

[1:40:08] De minister.

[1:40:10] Dat is nog helemaal niet gezegd. De kiesraad gaat met de gemeente een richtlijn maken naar de kiesraad trouwens krijgt ook echt een een versterkte rol versterkte rol in de instructie voorafgaande aan verkiezingen. Daar past die richtlijn eigenlijk heel goed bij we die rol ook een een rol gedurende de verkiezingen naar rol na afloop in de evaluatie ook ervan. Dus de rol van de kiesraad wordt ook juist versterkt en ik denk dat deze te maken van deze richtlijn daar eigenlijk wel bij gehoord en in welke mate een deel van die richtlijn bindend moet zijn. Laten we daar niet op vooruitlopen. Volgens mij zou dat best nog wel kunnen

[1:40:41] wil hiervoor waken voor al te veel want size fits all want er zitten ook echt wel weer nadelen aan het voorschrijven van hoe gemeente dat dan precies moeten doen en en ik vind het ook belangrijk

[1:40:50] om mede overheden hier ook als als gelijkwaardige partner te beschouwen. De gemeente hebben heel veel ervaring met het organiseren van verkiezingen. Dus laten we daar ook maar

[1:41:00] goed naar luisteren bij het verbeteren ervan.

[1:41:04] U gaat volgens mij naar het blokje

[1:41:06] faria effectief is.

[1:41:17] Verstand.

[1:41:18] Nee, zou oneerbiedig zijn. De kwetsbaarheden in de programmatuur ocw twintig, twintig.

[1:41:26] Ja. Er was pas is er een veiligheidsbudget in gemeld. Die heb ik u ook gemeld.

[1:41:32] Dat ging over niet eens zozeer over de programmatuur zelf, maar over de installatie software voor het partijen een deel van oostveen twintig, twintig.

[1:41:41] Kijk in in twintig, negentien is het is is fox haïti heeft heeft dat de programmatuur onderzocht en gezegd eigenlijk is het programma op dit moment niet opgewassen tegen de veiligheidsrisico's van deze tijd en dus moet het moet er een nieuw nieuwe digitale ondersteuning komen van het verkiezingsproces

[1:41:58] en daar is door toen door de kiesraad van gezegd dat doen we dan in twee etappes een aanpassing van ocw twintig, negentien. Dat is ocw twintig, twintig geworden

[1:42:07] en twee in het willen aanbesteden van een nieuwe ict infrastructuur over ict ondersteuning structuur

[1:42:16] en dat ocw twintig, twintig is sindsdien bij iedere verkiezing voorafgaand aan iedere verkiezing onderworpen aan een hek test

[1:42:23] grondige test en uit die test zijn geen kwetsbaarheden gekomen bij deze verkiezing niet ook bij die verkiezing daarvoor niet. En ook voorafgaand aan een tweede kamerverkiezingen niet

[1:42:34] waar in deze dit dit veiligheidsrisico over over de installatie, het installatie programmaatje bij die drie modules. Drie modules zelf zijn in orde bevonden

[1:42:43] na installatie programma nu ook want het lek is gedicht

[1:42:47] en ondertussen wordt er nog steeds ook gewerkt aan daadwerkelijk nieuwe ondersteuning software.

[1:42:54] Sterker nog, daar was eigenlijk de opdracht gegund. Maar die dat contract is ontbonden omdat dat omdat daar niet geleverd werd. Wat er werd gevraagd. Dus die aanbesteding wordt opnieuw in gang gezet. Maar ondertussen heeft de kiesraad veilig gesteld dat

[1:43:09] de de oostzee twintig, twintig, zoals die nu functioneert dat ie gewoon stevig en sterk staat.

[1:43:17] Sv. Dat staat dan weer voor de mensen thuis voor ondersteunende software verkiezingen. Zo is te kijken ik.

[1:43:23] Die.

[1:43:25] De inzet op desinformatie,

[1:43:27] want een zeer terechte oproep van de heer stellen om rond de verkiezingen extra goed op te letten op desinformatie. Sinds een aantal jaren neemt het kabinet rondom rondom verkiezingen extra maatregelen om desinformatie tegen te gaan.

[1:43:40] Ze wordt voorafgaand aan de verkiezingen. We hebben hars gegeven aan gemeenteambtenaren bzk en door de nctv waarin ook wordt besproken hoe gemeenten zouden kunnen omgaan met gevallen van mogelijke des of misinformatie. En als het nodig is, dan kan bzk haar het vledder status inzetten. Onmogelijke gevallen van desinformatie voor over het verkiezingsprogramma proces te melden bij sociale media platforms.

[1:44:03] Dat dat is niet in het wilde weg. Dat is op basis van een protocol wat we dan melden en wat vermelden melden achteraf aan de tweede kamer. We willen daar totaal

[1:44:11] transparant in zijn.

[1:44:15] Daarnaast zie je dat veel meer organisaties aandacht besteden aan het onderwerp zou kunnen burgers op is dat echt zo punten nel tips vinden waar zij op moeten letten op social media bij de verkiezingen en ik juich dat soort initiatieven van harte toe.

[1:44:27] Ze moeten heel alert zijn daar waar het gaat over de rol van de aivd die kent u die informatievoorziening aan de kamer die loopt via de vvd

[1:44:40] dan de ondersteuning verklaringen vraag van mevrouw van der plas

[1:44:43] dus gedurende twee weken lang voor kiezers mogelijk om op werkdagen bij de gemeente een ondersteunende verklaring af te leggen

[1:44:51] en het is op dit moment niet mogelijk om dat op een andere manier te doen. De gemeente proberen zoveel mogelijk de ruimte te geven aan mensen om die ondersteuning verklaring af te geven.

[1:45:02] Voor zover wij weten bieden eigenlijk alle gemeenten ook al de mogelijkheid om dat op z'n minst ergens in die twee weken ook avonds te doen.

[1:45:08] Maar het lijkt me wel goed om gemeente daar nog eens een keer extra op te wijzen. Dat doe dat nou biedt die gelegenheid om ook s avonds die ondersteuning verklaring te kunnen afgeven. Dus dat gaan wij ook doen in de instructie aan aan gemeente

[1:45:21] bij de versterking van het kandidaatstelling proces waar we aan werken

[1:45:24] willen kijken of die ondersteuning verklaringen ook digitaal zouden hebben ingediend met natuurlijk het uitsluiten van allerlei veiligheidsrisico's daarbij maar dat willen we wel proberen en ik verwacht in het eerste kwartaal van twintig, vierentwintig

[1:45:36] per brief over de hoofdlijnen van het voorstel te kunnen informeren. Dan zal ik dit ook in in meenemen en op dit moment hebben we geen klachten van politieke partijen ontvangen over het afleggen van ondersteuning verklaring bij ons niet bekend.

[1:45:51] Dan vraagt mevrouw temming een vrije dag zou dat niet leuk. Vrije dagen zijn alle hartstikke leuk

[1:45:58] en ik heb een prachtige portefeuille. Maar volgens mij is niet mijn bevoegdheid om vrije dagen uit te delen dat wat ik jammer vind overigens

[1:46:05] maar dat is toch meer aan aan werkgevers en werknemers die dat in gezamenlijkheid zouden moeten bepalen

[1:46:12] dan welke maatregelen heeft het ministerie

[1:46:18] de interrupties toe deden naar huis maar dan dan precies. Dan hebben we iemand in ieder geval vrij dat.

[1:46:24] De interruptie aan het einde van blokje hout. De vraag vast. Ik keek dat deed ik niet bewust wel fijn dat u oplet. Heel fijn. De toegankelijkheid,

[1:46:36] Van het proces is hier een goede handen. Jongens dank

[1:46:40] deden de heer sneller die vraagt welke maatregelen heeft het ministerie genomen een kiezers en pers voor te de mogelijkheid. Het stemopneming wordt geschorst.

[1:46:48] Er wordt een toelichting gegeven vanuit de rijksoverheid op het proces van tellen en hoe de uitslag vaststelling gebeurt. Dat gebeurt via de website. Elke stem telt en deze informatie een tekst worden ook met gemeente gedeeld en door gemeenten gebruikt via de gemeente de gemeentelijke kanalen.

[1:47:03] Maar belangrijker nog dan. Dat vind ik

[1:47:05] intussen zinnetje waarin de heer sneller zegt. Ik verwacht dat de komende verkiezing het best wel vaker voor zou kunnen komen dat er stemopneming wordt geschorst. Ik verwacht dat eerlijk gezegd niet

[1:47:14] omdat we daar moet de instructie hebben gegeven. Het is een keer tellen

[1:47:18] en als er hertelling nodig is. Dan doe je dat de andere dag

[1:47:21] en ik verwacht dus dat ieder stembureau gewoon na negenen aan het tellen slaap en dan de voorlopige uitslag vaststelt en ook al zit er een verschil in die voorlopige uitslag is het hertellen. Toch pas de volgende dag dus een denk dat het niet nodig is om

[1:47:35] het het stemmen te schorsen en overigens als er sprake is van een noodzaak tot het schorsen van de stemopneming, omdat de tellers allemaal omvallen of wat dan ook dan is daar gewoon geeigende procedure voor

[1:47:51] dan de financiering van de gemeente, de heer bisschop.

[1:47:56] Ja

[1:47:58] kijk, er zijn ook jaren natuurlijk waarin er geen verkiezing wordt georganiseerd hebben, bijvoorbeeld in het jaar tweeduizend twintig. Toen zat ook nog steeds het bedrag voor het organiseren van de verkiezingen zat gewoon in het gemeentefonds

[1:48:09] en zo zijn er ook jaren waarin de twee keer verkiezingen worden georganiseerd, zoals het jaar tweeduizend, tweeëntwintig.

[1:48:15] Laten we hopen dat we daar geen gewoonte van maken. Overigens dus ja of dat ik denk niet dat we een soort p maal q benadering moeten krijgen in de financiering van verkiezingen voor gemeente. Ik denk dat dat niet verstandig is om te doen. Ik heb wel met gemeenten afgesproken want ik heb onlangs heb ik een gesprek gehad met met het genootschap van burgemeesters en ik heb wel de gemeente afgesproken wil best nog eens kijken naar wat is eigenlijk ooit te rekenen regel geweest waarmee verkiezingen in het gemeentefonds terecht zijn gekomen en past het nog een beetje bij deze tijd. Eigenlijk was het nog een beetje bij de verwachtingen die we hebben van van gemeente ten aanzien van het verkiezingsproces. Dus dat doe ik wel maar daar kom ik nog even niet de belofte aan dat we ook daadwerkelijk iets aan die financiering gaan doen. Het enkele feit dat ze er nu twee en één jaar moeten organiseren staat tegenover het andere feit dat ze er ook wel eens geen per jaar hoeven te organiseren en dan dan komen we ook niet met kortingen op het gemeentefonds. Dus het hoort ook een beetje bij het palet aan gemeentelijke taken. Dat is de andere kant

[1:49:13] dan de status van de wet op de politieke partijen vragen. Mevrouw temmink, de consultatiefase van de wet politieke partijen zijn twaalfhonderd reacties binnengekomen.

[1:49:22] Er wordt op dit moment hard gewerkt aan het verwerken van deze reacties. De kamer is op drieëntwintig juni in een voortgangsbrief geïnformeerd

[1:49:29] en het voornemen is begin twintig, vierentwintig deze wet bij de raad van state aan te bieden. Dus ook hier weer een beetje afhankelijk van de lengte van de duur van de formatie of wij mijzelf nog zullen indienen. Er zit geen belemmeringen aan onze kant om in te dienen. Integendeel, als die is die je af en dan komt uw kant op.

[1:49:47] Dankuwel.

[1:49:49] Ik heb genoteerd, mevrouw van der plas, mevrouw temmink en meneer bisschop heel formeel. Ik heb al geteld. Ga ik heel even uw collega's, mevrouw van der plas, of er bezwaar tegen hebben. Maar ik zie dat dat geen in geen geval is. Dus als u het kort kunnen doen. Dan geef ik bij deze het woord aan u.

[1:50:05] Ja dat gaat nog even over de ondersteuning verklaringen. Want ik had ze zeg maar een voorbeeld genoemd dat ze een avond openstelling bijvoorbeeld. Maar wij hebben toen ook geconstateerd. Die gemeentes die toch zeggen je moet een afspraak maken. Er zijn gemeentes die leges gingen rekenen wat verboden is. De ware gemeente destijds een je die wilde pas na zeventien februari een stemverklaring afstempelen, terwijl nieuwe partijen op één februari stemverklaring bij de kiesraad moesten inleveren en er waren gemeentes waar mensen gewoon zijde van wat is een stemverklaring die het is gewoon niet wisten.

[1:50:37] Dat waren dingen die wij destijds constateren en vandaar ook mijn vragen. Dit zijn nog meer voorbeelden van hoe worden gemeente goed geïnformeerd over wat die regels zijn want

[1:50:47] toch mogelijk lopen. Andere nieuwe partijen daar ook tegenaan.

[1:50:51] De minister.

[1:50:55] Via de circulaire via de nieuwsbrief aan gemeente en u heeft mij nog eens extra aangezet. Ook op dit onderwerp. Dus we gaan echt zorgen dat er in de gemeentelijke instructies de instructies nu die aan gemeente worden gegeven. Echt even helder wordt gemaakt. Hoe om te gaan met nogmaals de twee weken openstelling

[1:51:09] die geld gewoon eens. Daarover moet de gemeente sowieso worden geinformeerd, maar ook van joh. Doe ook één of twee keer op z'n minst even het loket ook s avonds open zijn maar even buiten werktijden open en dat is denk ik ook een goede dus die gaan we in ieder geval even onder de aandacht brengen bij bij gemeente een echt andere manier van werken zou digitalisering zijn van dit proces. Maar daar is dus eerst een wetswijziging voor nodig en daarover kom ik in het eerste kwartaal uw kant op.

[1:51:33] Dankuwel, mevrouw het woord.

[1:51:36] Voorzitter, ik begrijp natuurlijk wel dat deze minister niet zomaar vrije dagen kan uitdelen. Dat is jammer maar dat is niet anders. Maar wat natuurlijk wel kan is om een beroep te doen op werkgevers en werknemers helemaal kan is als eigen werkgever. Want we zijn natuurlijk ook gewoon ambtenaren

[1:51:53] die misschien wel heel graag willen helpen met het verkiezingsproces. Hier wordt veel gepraat over de verhoging van de vergoeding kan maar is niet per se onze voorkeur. Onze voorkeur zou liever hebben dat mensen dit heel graag doen omdat het een belangrijke bijdrage is en omdat zou ik de tijd en de ruimte hebben om te kunnen doen en hebben ze ook nog eens extra tijd om te kunnen stemmen.

[1:52:11] De minister en wellicht voor uw geruststelling. Hij kan ook geen vrije dagen afpakken. Dus dat scheelt.

[1:52:16] Voorzitter, ik moet hierna wil de vergadering verlaten.

[1:52:19] Ik wens u daar nog een fijne dag bij. Maar u krijgt het antwoord.

[1:52:22] Dit overleg en vrije middag dat we ook afspreken met elkaar

[1:52:26] weet dus rijksambtenaren voor rijksambtenaren geldt dat zij als zij willen helpen om het stembureau daarvoor vrij kunnen krijgen. Overigens voor heel veel gemeenten ambtelijke gemeente ambtenaren geldt dat ook. Weet ik toevallig vanuit de gemeente rotterdam

[1:52:40] en ik denk dat in caos geregeld is

[1:52:45] in de kieswet. Zelfs als je als werknemer

[1:52:49] eerder naar huis zou moeten bijvoorbeeld eerder je werkdag af zou moeten blijven om te kunnen stemmen.

[1:52:54] Dan dan krijg je daarvoor vrij. Dus dat is dat is geregeld. Een hele vrije dag regelen. Ja dat zal echt per cao moeten worden geregeld. En dat is echt aan werkgevers, werknemers.

[1:53:04] Dankuwel. Dan bent u gediscussieerd, mevrouw temmink en geef ik het woord aan de heer bisschop.

[1:53:09] Voorzitter, even over die dat laatste punt van die die extra verkiezing die dan voor rekening van de gemeente komt en het is het is een beetje naar in dit te eenvoudig de het excuses van de minister zegt van ja, er zijn ook wel eens jaren geen verkiezingen

[1:53:27] waar het om gaat is dat in de vergoedingen die gemeenten krijgen via het gemeentefonds zit een een parameter van een verkiezing per per jaar. Je hebt er gemiddeld over de vier jaar

[1:53:43] heb je er ongeveer elk jaar één

[1:53:46] gemeenteraad provinciale staten tweede kamer europees parlement. Dat is dan vijf jaar.

[1:53:52] Deze komt er dus gewoon overheen

[1:53:55] en in die zin is het de de opmerkingen vanuit de gemeente van ja dan komt

[1:54:01] dit voor extra voor onze rekening vind ik een terechte opmerking en aangezien het probleem door het rijk op rijksniveau is veroorzaakt,

[1:54:10] zou het rijk daar ook de middelen voor beschikbaar moeten stellen, vind ik.

[1:54:17] Dat deel ik dus echt de minister.

[1:54:19] Die niet door mij veroorzaakt was juist eigenlijk niet voor het vallen van het kabinet. Maar goed dat dat.

[1:54:24] Ik nog een keer nu niet personen.

[1:54:26] Ja. Nee. Dankuwel. Want dat was ik dan weer niet.

[1:54:31] Ik snap heel goed wat u en ik snap ook heel goed. Het punt van gemeente sowieso. Het is een enorm te doen aan het organiseren van verkiezingen. Dat moeten we niet onderschatten. Dus dat is dat snap ik.

[1:54:40] En ja het kost serieus geld en serieus extra geld, namelijk twee keer zoveel aan verkiezingen die twee keer zoveel in één jaar. Dus we begrijpen.

[1:54:49] Ik zeg wel dat tegenover een jaar met dubbele verkiezingen staat ook nog niet zo heel lang geleden een jaar zonder verkiezingen. Dat is de andere kant. Maar ik heb ook met gemeenten afgesproken even geen belofte op wat ik er vervolgens mee gaan doen maar wel even afgesproken om nog eens even goed na te gaan. Hoe zit dat eigenlijk in het gemeentefonds verwerkt met ook welke

[1:55:06] achterliggende veronderstelling klopt die nog een beetje met hoe de praktijk zich aan het aan het ontrollen is. Dus

[1:55:13] als ik dat uitzoekwerk. Je hebt gedaan dan zal ik het ook aan de heer bisschop laten weten op dat hij

[1:55:19] hier ook zijn voordeel mee kan doen.

[1:55:21] En ik neem aan dat u dat wilt met de hele commissie er prijs op stelt wellicht niet, maar mijn collega's linkerzijde wel degelijk zeker er nog iets van een van een tijdslijn ook aan koppelen.

[1:55:38] Q één wordt daarnaast me gevraagd.

[1:55:39] Daar zit ik dan twintig, vierentwintig dankuwel. Daarmee hebben we op de vraag van de heer sneller na de eerste termijn afgerond. Meneer bisschop had u nog een aanvullende punten van net

[1:55:50] nieuwe vragen. Er zijn nog twee vragen blijven liggen. Ik kijk eerst even naar mijn snelheid wel bij u terug. Meneer sneller.

[1:55:56] Hetzelfde geldt bij de vraag die ik had gesteld over het zwangerschapsverlof en de dwingende formuleringen in de kieswet of de minister bereid daarnaar te kijken.

[1:56:06] U vroeg zelfs of ik bereid zou zijn tot wetswijziging. Het wetsvoorstel kiki hagen zou dat dan zijn vermoed ik.

[1:56:13] Van der werf.

[1:56:15] Ook heel goed.

[1:56:18] Moet ik naar kijken. Weet ik zat inderdaad niet in het in het setje.

[1:56:31] U kunt er ook in tweede termijn nog op terugkomen is. Er krijgt clementie van de heer sneller. Meneer benschop, uw openstaande vraag nog.

[1:56:38] Twee. Zelfs de detaillering in de regelgeving die voor onnodig werk zorgen en mijn vraag aan de minister was, is de minister bereid om

[1:56:52] zonder dat daar op dit moment gewacht wordt op een wetswijziging alvast te kijken of we daar de bezem door kunnen halen, zodat er wel een

[1:56:59] geborgd zorgvuldig proces is. Maar dat allerlei rimram eromheen gewoon weg schrappen. Want dat is een vraag

[1:57:08] en de vragen van de informatie vanuit bzk en kiesraad waar nog wel eens waar soms verschil tussen zit of dat niet moet leiden tot een eenduidig.

[1:57:20] De loket,

[1:57:25] Mag.

[1:57:27] Verwacht dat dat het woord. Volgens mij zijn ze in conclaaf geweest.

[1:57:31] De minister. Volgens mij een paar antwoorden die de vraag van de heer sneller kom ik op terug in de tweede termijn. Ik dacht ik kan twee dingen tegelijk. Maar het blijkt toch iets teveel man daarvoor ik dat lukt het niet.

[1:57:42] Twee twee vragen van de heer bisschop kijk op de instructies gewoon hele praktische instructies eigenlijk voor hoe je om moet gaan met stembureau stemming bussen verplaatsen et cetera.

[1:57:53] Dat is natuurlijk dat dat evolueren continu eigenlijk in elke keer pasje de instructies weer aan als dat beter kan.

[1:58:00] U zegt rimram. Zo zou ik het niet willen noemen want die instructies zijn natuurlijk niet voor niks. Die zijn er om een betrouwbaar verkiezingsproces te garanderen eigenlijk zoveel mogelijk te garanderen.

[1:58:09] Dus ik wil daar iets minder rooms mee omgaan. Zoals u dat nu doet. Ik hecht toch wel aan een aan de orthodoxe leer op dit punt dus strakke instructies waar iedereen zich aan houdt.

[1:58:20] Dat vind ik mooi en dat is volgens mij het goede, maar wel keer op keer de bereidheid om daar waar instructies anders zouden moeten of anders zou kunnen om praktisch uitvoerbaar te krijgen. De bereidheid ook om daarnaar te kijken natuurlijk. Dus dat is dat is één ding de de tweede vraag is

[1:58:38] soms is de kiesraad en soms is het ministerie.

[1:58:41] Dat zie ik en ik ik denk dat het wetsvoorstel dat wordt voorbereid. Juist daarop ziet ook om met name de kiesraad in de lier te zetten in de instructie. Dat lijkt me heel goed en heel gezond omdat het toch net iets verder afstaat van departement en daarmee ook de onafhankelijkheid ten goede komt en ook de eenduidigheid ten goede komt. Dus het geconstateerde probleem waar de heer bisschop op wijst. Daar is eigenlijk al daar is eigenlijk al een wettelijke oplossing voor in de maken.

[1:59:07] Dankuwel heel kort nog meer bisschop.

[1:59:10] Ja, waarom zou je wachten op de wetswijziging? Je kunt gewoon praktische afspraken maken met de kiesraad van wij leveren aan en we gaan de volgende verkiezingen. Misschien kan dat zelfs nu al. We gaan dit gewoon integreren. Eenduidig helder.

[1:59:24] Dat doen we nu al doen we volop want ik merk. Ik vraag aan bij alle instructies vraag ik al onze instructie of is dat de kiesraad en vaak is het juist vanuit beide kanalen en vooraf afgestemd en vervolgens via beide kanalen richting gemeente. Ik zeg alleen naar de toekomst toe is het nog strakker als het echt een loket is waar de instructie vandaan komen en dan dan is het de kiesraad daar waar dat nu soms nog uit ofwel de kiesraad ofwel bzk kon er wordt heel erg samen opgetrokken. En waar het samen kan doen we het ook echt samen.

[1:59:51] Dankuwel daarmee minister en leden van de kamer rond de eerste termijn van de kant van de zijde van het kabinet af

[1:59:58] en gaan wij wat mij betreft gelijk door naar de tweede termijn van de zijde van de kamer.

[2:00:04] U heeft één minuut en twintig seconden. Volgens de daarvoor geldende daar heb ik niet verzonnen. Maar dat is zo en dan moet u het mee doen. Ik stel voor dat we niet al te veel interrupties meer doen. Maar als er echt wat nodig is, dan sta ik dat uiteraard toe. Het woord is aan de heer simons van de ggd.

[2:00:19] Dank u. Voorzitter, ik zal kort zijn. Bedankt voor de beantwoording voor ons voldoende. Wij gaan hiermee verder.

[2:00:27] Dank u vriendelijk. Het woord is aan mevrouw van der plas namens de boer burgerbeweging.

[2:00:32] Dank u wel. Ik kan ook kort zijn. Ik zou toch graag twee minuten debat aanvragen bij deze

[2:00:40] en dank aan is en zijn zeer gewaardeerde stafmedewerker die ontzettend veel kennis heeft heb ik gezien en gehoord.

[2:00:50] Dus en ik zou eigenlijk mijn laatste seconden willen gebruiken om mensen in nederland op te roepen om tweeëntwintig november vooral te gaan stemmen.

[2:00:59] Welke partijen is dat moeten doen. De partijen die bij u past,

[2:01:05] maar het is een groot democratisch recht. Wat wij hier hebben in heel veel landen in de wereld geeft mensen hun leven of worden gemarteld, omdat zij een graag een democratie willen hebben, zoals de onze

[2:01:16] en alleen daarom al zou de plicht moeten voelen, voelen in ieder geval om je stem uit te brengen, al is het alleen maar voor die mensen en mocht je niet kunnen kiezen. Stem dan gewoon blank komen maken in ieder geval gebruik van het recht om in ieder geval ergens voor kunnen kiezen.

[2:01:34] Dankuwel

[2:01:35] en helemaal waar. Twintig november moet vooral iedereen gaan stemmen en mooie oproep meneer sneller. Het woord is aan u voor uw termijn in tweede.

[2:01:44] Dank voorzitter en dank aan de minister voor de beantwoording en ik was heel blij met zijn voortvarendheid op die verbeteringen. Want bij het lezen van de brief. Dan is het lange termijn dubbele punt verbeteringen van het verkiezingsproces, terwijl de minister die ik hier heb beluisterd, zegt na de eerste evaluatie kunnen we ook doorpakken als het een positieve evaluatie is, dus laten we daaraan vasthouden

[2:02:07] in een van de kabinetsreactie staat ook dat de waarborg som verhoging en de het aantal benodigde handtekeningen dat die nu voor stopt zit in het wetsvoorstel met één stem meer keus en ik vind dat een onlogische samenhangt omdat die kiest stelselwijziging best wel controversieel is, terwijl dit onderdeel en inhoudelijk, terwijl dit onderdeel. Volgens mij veel minder inhoudelijke is. Dus ik zou de minister willen vragen om afhankelijk van hoe die daarmee verder gaat met dat wetsvoorstel in deze demissionaire fase. Ook kijken, kan dat niet in een ander wetsvoorstel worden ondergebracht, zodat we dat in ieder geval gaan behandelen. Want dat lijkt mij een belangrijke maatregelen om sowieso te nemen en ik ik hoop dat de minister gelijk krijgt dat er minder geschorst zou hoeven worden dan de afgelopen keer. Maar het is in ieder geval belangrijk dat mensen weten dat het kan gebeuren dat er dan niks vreemds aan de hand is.

[2:02:57] De verkiezingen,

[2:02:59] Dankuwel meneer sneller namens d zesenzestig. Het woord is aan mevrouw bush liet namens de fracties van partij van de arbeid en groenlinks.

[2:03:06] Dankuwel. Voorzitter, dank ook de minister en zijn team voor de beantwoording van de vragen. Ik heb geen aanvullende vragen. Ik zou nog wel terugkomen op een vraag die eerder is gesteld dat dat nu mocht

[2:03:16] het antwoord is vrij simpel eigenlijk. We hebben inderdaad destijds tegengestemd. Het is toch doorgegaan en we zullen afhankelijk van de evaluatie is weer met open vizier kijken naar wat er nu op tafel ligt. Dus dat zou best nog een voorstel kunnen worden. Daar staan we nog heel erg open.

[2:03:32] Ik zie een tevreden knikt bij de heer sneller met uw antwoord. Mevrouw sliep dankuwel meneer bisschop namens de sgp het woord is in de laatste fase.

[2:03:40] En een mooie cliffhanger.

[2:03:43] Met.

[2:03:46] Allereerst dank aan de minister voor de beantwoording van de vragen en in die dank, besluit. Ik ook de

[2:03:52] ondersteunende ambtenaren

[2:03:56] het heel waardevol om op deze wijze ondersteund te worden. Toch nog even naar die gedetailleerde regels waar ambtenaren van.

[2:04:09] Door zaken, de vereniging van burgerzaken, over.

[2:04:12] Vertrekt de minister zegt twee. Straks zijn en helder en eenduidig. Tuurlijk gaan we continu of continueren continu evolueren we

[2:04:22] maar enzovoorts. Vervolgens betrek ik dat eventjes op die informatiepunten. En dan zegt de minister van jou. We stemmen het al heel sterk af. Bzk en kiesraad. Desondanks komende dus vanuit de praktijk signalen van ja dit is niet altijd. Het loopt niet altijd synchroon. Dan zou ik zeggen als er ergens strakke afstemming moet zijn, is het wel daar

[2:04:46] en ik zou dat toch nog als aandachtspunt eventjes bij de minister willen neerleggen. Dat hoeft niet uitvoerig op reflecteert te worden. Maar ik geef alleen maar dat signaal door wat ons kijken bereikt.

[2:04:59] Dan heeft u bij deze gedaan. Meneer bisschop.

[2:05:02] Ik kijk heeft volgens mij mijn vraag van meneer sneller nog een signaal van meneer bisschop meegekregen.

[2:05:07] En nog een vraag van de heer sneller. Die was blijven liggen. Precies.

[2:05:10] We kunnen we gelijk door. Dan denk ik dan heeft u bij deze het woord in tweede termijn.

[2:05:15] Allereerste vraag over het zwangerschapsverlof. Die wens tot uitbreiding van de verlof vormen

[2:05:21] nu alleen mogelijk bij zwangerschap en bij ziekte en flexibilisering van de verlof duur nu maximaal drie periode per zittingsduur van een vaste duur van zestien weken heeft mijn voorganger al advies over gevraagd aan het adviescollege rechtspositie, politieke ambtsdragers en daar refereerde u ook aan uw vraag

[2:05:37] en we zijn bezig met een eerste standpuntbepaling

[2:05:40] omdat er best een weerbarstig onderwerp is, met vaak zelfs gevolgen voor de grondwettelijke bepalingen die erover gaan

[2:05:46] en het in het kabinetsstandpunt kom ik daar uiteraard op terug in we mikken nu op het eerste kwartaal van twintig, vierentwintig om daarop terug te komen.

[2:05:56] Twee is uw vraag. Die gaat over die waarborgsommen verlening of die los kan van het wetsvoorstel met met één stem meer keus.

[2:06:07] Technisch zou dat kunnen. De vraag is vervolgens natuurlijk of dat ook zou betekenen dat daarmee een snellere behandeling voorzien is. Dus daar moet ik eventjes op studeren en we zullen

[2:06:21] we zullen daar later op terugkomen. Op welke manier we daar daar is mee omgaat. Het zult u zien bij het bij het wetsvoorstel. Technisch kan het in ieder geval

[2:06:30] dan dan de vraag van de heer bisschop moerwijk de reflectie van de heer bisschop. Ik kijk daar waar het gaat over de over de afdeling burgerzaken en de instructies voor de afdeling burgerzaken. Hoe om te gaan met het verplaatsen van stembussen. Het ophalen van stemmen, et cetera. Ik ben echt voor een strakke instructie. Als er verbeteringen aan te brengen zijn dan dan ben ik er altijd voor thuis om daarover het gesprek aan te gaan natuurlijk een vervolgens leidt tot wel weer tot een strakke en eenduidige instructie.

[2:06:58] Het tweede is dat u zegt ja maar nu er nog voor even vooruitlopend op de wetswijziging waarin de kiesraad in de lire is daar waar het gaat over de instructie.

[2:07:05] Die.

[2:07:06] Zou er dan niet een strakkere afstelling moeten zijn tussen bzk en de kiesraad. Mijn eigen observatie is eerlijk gezegd

[2:07:13] dat dat ook echt gebeurd

[2:07:15] mochten er signalen zijn dat er iets anders zou worden gecommuniceerd door bzk dan door de kiesraad. Dan bereiken ons signalen vaak ook want dan krijgen we meteen een belletje met hoe zit dat

[2:07:25] dan dan is dat ook alweer praktisch oplosbaar en de verwarring over twee loketten één loket. Dat kunnen we oplossen met met de wet. Wat in ieder geval nu zaak is dat ieder loket op dezelfde manier communiceert en daar zorgen we ook echt voor. Dan mag u op rekenen. Laten we ons ook graag op aanspreken en overigens ook bij de kiesraad. De kiesraad zit ook ook nu weer bij de ambtelijke ondersteuning ook weer ter voorbereiding van dit debat hebben we werken heel erg nauw samen te trekken. Heel erg nauw samen op en overigens sluit ik me aan bij alle dankzeggingen inrichting van de ambtelijke ondersteuning en al helemaal inrichting van haar verloop je naast me zit en een fantastische ambtenaren is dank,

[2:08:03] Dankuwel

[2:08:04] dan rest mij niets anders dan u nog mee te nemen in de door de minister gedane toezeggingen zijn er drie. Let u op

[2:08:13] een de kamer ontvangt eerste kwartaal twintig, vierentwintig een brief inzake de vergoeding voor vrijwilligers en de mogelijkheden in relatie tot uitkeringen van de vrijwilligersvergoeding.

[2:08:25] Dat is een toezegging aan de commissie. De tweede is de kamer ontvangt ook eerste kwartaal twintig, vierentwintig een brief over het hoofdlijnen voorstel in sta inzake ondersteuning verklaringen voor nieuwe politieke partijen. Dat is een toezegging aan mevrouw van der plas

[2:08:39] en de derde toezegging is de kamer ontvangt eerste kwartaal twintig, vierentwintig een brief inzake de vergoeding voor gemeente voor de organisatie van de verkiezingen en dat is een toezegging aan

[2:08:49] bisschop.

[2:08:50] Dan is er een tweeminutendebat aangevraagd door mevrouw van der plas. Kijk toch even naar u. We hebben die mooie toezegging heeft gekregen. Uiteraard heeft u dat recht om dat te doen. De plenaire agenda zit natuurlijk wel kinderen met je vol tot aan het verkiezingsproces. En als je kunt laten vallen, is de griffie u dankbaar. Maar nogmaals, het is aan u.

[2:09:08] Koppelen. Aan bzk.

[2:09:09] Ja, maar het hoeft niet per c. Wat mij betreft voor deze verkiezingen. Want er zijn toezeggingen gedaan, maar we krijgen natuurlijk ook europese verkiezingen.

[2:09:18] Dus ik zou graag de agenda willen zetten voor de verkiezingen.

[2:09:24] Wil graag twee minuten debat aanvragen, maar het hoeft niet per se voor het reces. Maar dan dan denk dat u daar dankbaar voor is. Maar dat ziet nog wel tot een reactie bij de heer sneller.

[2:09:33] Het zou fijn zijn om alvast te weten waar de motie over gaat, zodat we daar op ons kunnen voorbereiden. Als dat dat is in ieder geval hoe het binnen deze commissie wel gebruikt is geworden.

[2:09:46] Als u als je vast.

[2:09:47] De tipje van de sluier oplichten. Mevrouw van der plas,

[2:09:52] Ik wist niet dat het gebruikelijk was om in een commissiedebat alle moties te delen voor tweeminutendebat. Het hoeft mij, maar ik zal er zeker een even iets over de toegankelijkheid van de stembureaus wellicht en voor het optimaal faciliteren van nieuwe partijen. Ik snap dat hier ook wel soms de gedachte leven van ja, moeten we nog meer partijen hebben. Maar soms vallen partijen af. Soms komen erbij. Ik vind het voor de democratie. Heel goed dat iedereen toegang heeft

[2:10:23] om een nieuwe partij op te richten en hier terecht te komen en omdat wij daar zelf ervaring mee hebben gehad in tweeduizend, eenentwintig, dat het soms moeilijk loopt,

[2:10:32] zou ik dit democratische recht ook wel graag optimaal. Gefeliciteerd gefaciliteerd zien en uiteindelijk heeft de kiezer toch de laatste stemming op de verkiezingsdag. Maar ik vind wel dat die nieuwe partijen ruimte moeten krijgen om te kunnen meedoen.

[2:10:46] U heeft de tip van de sluier gelicht. En daar is zo zie ik de heer sneller u dankbaar voor.

[2:10:52] En ik sluit dit commissiedebat,

[2:10:54] Wat over verkiezingen van de vaste kamercommissie van binnenlandse zaken bij deze dan ook af in twee minuten debat aangevraagd door de burgerbeweging. Dat hoeft niet per se voor de verkiezingen, maar kan ook daarna. Ik dank de minister en zijn voortreffelijke ambtelijke ondersteuning voor de beantwoording van dit debat. Ik dank de leden voor de aanwezigheid en de inbreng. Ik dank de dienst verslag en redactie en uiteraard de bodem voor de geweldige koffie en het publiek op de tribune. En daar bent u inmiddels de publiek thuis bij deze is het commissiedebat beëindigd.