Agenda natuurinclusief 2.0.

[0:00:00] briefing van de vaste commissie voor landbouw, natuur en voedselkwaliteit.

[0:00:03] Het gaat vandaag over de agenda natuur inclusief 2.0.

[0:00:07] En we hebben hier aanwezig ook allereerst de mensen uit de publieke

[0:00:10] tribune, van harte welkom, en ook de mensen die thuis kijken en

[0:00:13] luisteren via het digitale kanaal. Ik geef van harte welkom de

[0:00:18] professor en de ambassadeur van natuur inclusief, de heer Van der Zanden.

[0:00:22] En ook, moet ik even mijn bril opzetten, meneer de Vries en mevrouw de Jonker,

[0:00:25] van harte welkom. Ik heb begrepen dat meneer Van der Zanden dadelijk met

[0:00:29] presentatie gaat beginnen. Er zijn in ieder geval twee Kamerleden al aanwezig.

[0:00:33] Meneer Holman van Nieuw Sociaal Contract en mevrouw Boumet van GroenLinks PVDA.

[0:00:38] Andere leden die zijn verhinderd. Mogelijk vroeg zich nog iemand bij ons,

[0:00:43] maar we zullen het er toch mee moeten doen. En bovendien kunnen, wat ik net al zei,

[0:00:46] medewerkers het volgen en Kamerleden kunnen het ook terugkijken.

[0:00:49] Dus ik wil graag meneer Van der Zand het woord geven.

[0:00:54] Ja, dank u wel, voorzitter. Het is voor mij een eer en een genoegen om hier in het

[0:00:59] van de Democratie, de Agenda Natuur Inclusief te mogen toelichten.

[0:01:02] Een belangrijk werkstuk waar ik aan heb mogen werken met een groot groep

[0:01:09] Nederlanders, burgers, ondernemers, mensen uit maatschappelijke organisaties en van

[0:01:15] overheden. Zelf ben ik gevraagd als ambassadeur in het najaar van 2022, in

[0:01:23] In juli is op de Floriade de agenda 1.0 gelanceerd.

[0:01:28] De behoefte was om daar een extra slag aan te geven,

[0:01:31] concretisering en een uitwerking daarvan.

[0:01:34] En toen heb ik die opdracht aanvaard.

[0:01:36] En we hebben vervolgens gekeken of er behoefte was aan een nationale tafel.

[0:01:41] Met het OVL hebben we dat uitgevraagd en iedereen was daar ontzettend voor.

[0:01:45] Dus toen hebben we sinds 1 januari 2023 ook een nationaal overleg georganiseerd

[0:01:50] waarin we eigenlijk alle dingen hebben besproken die we nu in de agenda hebben neergelegd.

[0:01:58] Eigenlijk voor mij, ik had net even met u als voorzitter over ons bijna verleden.

[0:02:03] Ik heb gewerkt als ambtenaar aan traditionele beleidsnota's.

[0:02:06] Dit is echt iets heel anders.

[0:02:08] Dit is dus niet de overheid die in de liet is omdat er iets moet of omdat het in de wet staat,

[0:02:13] maar dit is eigenlijk de maatschappij.

[0:02:15] Dat zijn mensen die zien kansen, die zien problemen en die zijn daar al mee begonnen.

[0:02:20] Soms al tien jaar lang, sommigen korter.

[0:02:23] En die hebben geprobeerd eigenlijk met zelfgekozen actiepunten

[0:02:26] en zelfgekozen doelen om deze agenda te vullen.

[0:02:29] En ik ben er eigenlijk trots op dat deze hele onconventionele aanpak

[0:02:33] ook heeft geleid tot wat er nu ligt.

[0:02:36] Volgens mij een dijk van een agenda waar we de komende drie jaar

[0:02:38] meer dan druk mee zullen zijn om daar ook die actiepunten inhoud te geven

[0:02:43] en ook de verschillende projecten die eraan genoemd staan

[0:02:46] om daar handen en voeten aan te geven.

[0:02:48] Dus dat is eigenlijk wat het anders maakt, die agenda.

[0:02:52] Het gaat ook over natuur waar we schatrijk van zijn.

[0:02:58] Natuur die we nodig hebben als mens.

[0:03:01] Heel vaak gaat het bij natuur over de waarde van natuur an sich.

[0:03:04] En dat respecteren wij zeer, maar eigenlijk het collectief...

[0:03:08] gaat heel erg over de natuur die we nodig hebben...

[0:03:10] voor ons welzijn, voor onze welvaart.

[0:03:12] U heeft misschien vandaag weer in de krant gezien...

[0:03:16] stressfactor voor arbeidsuitval is weer met 11% toegenomen.

[0:03:20] Wij zien hele mooie projecten dat je met een groene werkomgeving, zowel in de

[0:03:23] gebouwen als om de gebouwen, maar ook de mogelijkheden om je te ontspannen,

[0:03:28] je bijvoorbeeld die stress in de werkomgevingen kunt reduceren. Dus ja,

[0:03:32] we zien ook eigenlijk dagelijks dat die helende werking van natuur ook nodig is.

[0:03:38] Het doel vandaag is even om de agenda toe te lichten.

[0:03:41] Ik ga even kijken of de knipper werkt.

[0:03:43] Ja.

[0:03:44] Toch nog even, hoewel u misschien heeft ingelezen, maar toch even in essentie, wat is eigenlijk

[0:03:49] natuurinclusief en waarom is het nodig?

[0:03:52] Dan, wat is de aanpak en de essentie van wat de agenda voortstaat?

[0:03:56] En dan tenslotte, wat korter, hoe gaan we er verder mee en wat zou u als Tweede Kamer

[0:04:01] kunnen willen of kunnen vinden?

[0:04:03] Dus dat is eigenlijk de drie blokken waar we het mee gaan doen.

[0:04:08] Dan, wat is eigenlijk natuurinclusief?

[0:04:12] Heel kort gezegd gaat het om natuur om ons heen, in onze dagelijkse leefomgeving.

[0:04:17] De plekken waar we wonen, waar we werken, waar we recreëren, waar we onderwijs genieten

[0:04:22] of waar we sowieso genieten, toerisme en recreatie.

[0:04:27] Dus het is eigenlijk de natuur in de 70% buiten de beschermde natuurgebieden, eigenlijk de

[0:04:32] rest van Nederland.

[0:04:34] Die natuur die daar is of daar eigenlijk zou moeten zijn.

[0:04:36] En die natuur, zoals ik net al zei, die zo ontzettend belangrijk is voor ons welzijn en voor onze welvaart.

[0:04:43] Schone lucht, drinkbaar water, een goede bodem die goed is voor onze voedselproductie,

[0:04:50] die hernieuwbare grondstoffen voor onze industrie voortbrengt.

[0:04:54] Die natuur, daar hebben we het over.

[0:04:56] En wat wij eigenlijk voorstaan is dat die natuur bij al onze handelen als samenleving daarin wordt betrokken

[0:05:04] en consequent met die natuur wordt rekening gehouden,

[0:05:07] op een verstandige manier wordt gebruikt

[0:05:09] en waar het kan ook die natuur herstellen.

[0:05:13] Natuur inclusief is ook de natuur van geen onderdeel zijn van het probleem,

[0:05:17] maar onderdeel zijn van de oplossing.

[0:05:19] Natuur kan ook heel erg bijdragen aan de grote problemen van deze tijd.

[0:05:23] Denkt u aan de klimaatverandering, hittestress in steden,

[0:05:26] de koelte die vegetatie... U ziet daar een paar prachtige voorbeelden.

[0:05:30] De problemen met watertekorten en wateroverlast

[0:05:33] kan natuur een grote bijdrage aan leveren.

[0:05:36] Dus natuur als onderdeel van de oplossing,

[0:05:38] dat is waar eigenlijk onze gemeenschap van het collectief Natuur Inclusief

[0:05:41] heel erg mee bezig is en ook aan werkt.

[0:05:44] Dus dat is eigenlijk wat we voorstaan en wat we bedoelen met Natuur Inclusief.

[0:05:51] Het gaat wel om spontaan zich vestigende planten en dieren.

[0:05:54] Dus we hebben het niet over een aangeplante heester

[0:05:57] of we hebben het wel over natuur in de zin van die zelf zijn plek uitzoekt waar die wil groeien of waar die wil leven.

[0:06:05] Dat is de natuur inclusieve samenleving.

[0:06:10] Dan gaan we naar een paar voorbeelden.

[0:06:15] Meneer de professor, want normaal laten we iemand uitspreken, maar nu we een paar mensen zijn,

[0:06:19] stel ik voor dat er wat meer interactie is als je ons toezet.

[0:06:22] Dus mevrouw Bromet wil graag een vraag stellen.

[0:06:25] Ja, misschien nog even over het vorige plaatje,

[0:06:27] want ik vind het allereerst hartstikke positief.

[0:06:30] Dus ik kan hier weleens heel somber worden over natuurbeleid,

[0:06:34] maar ik word nu al heel blij van natuur als kans.

[0:06:36] Dat zijn dingen die mij heel erg aanspreken.

[0:06:38] En ik vind het ook leuk dat u zegt, we gaan niks planten,

[0:06:43] maar we wachten gewoon wat er komt.

[0:06:45] De natuur die komt, vind ik ook heel vernieuwend.

[0:06:48] Dan zit ik naar dat plaatje te kijken linksboven en denk ik, dat hoort er dan niet bij, toch?

[0:06:54] Ik denk het vergroenen van gevels, waar dat kan met inheemse plantmateriaal.

[0:07:00] Wij halen ons neus niet op voor een sedumdak.

[0:07:03] Maar we hebben ook de firma Roef die al met inheemse plantendaken...

[0:07:06] Dus je ziet daar een ontwikkeling.

[0:07:08] Wij hebben ook wel het idee van...

[0:07:11] Je gaat niet meteen van de kleuterschool naar de universiteit.

[0:07:14] Probeer stapsgewijs dat aandeel natuur te vergroten.

[0:07:17] Als je een volkomen artificieel park hebt...

[0:07:20] Ja, dan willen wij graag dat die gezonnetjes, kruiderijken, gezonder worden.

[0:07:25] Elke stap waar natuur eigenlijk beter van wordt, is voor ons meegenomen.

[0:07:28] Dus we gaan daar niet meteen de lat veel te hoog leggen.

[0:07:31] En ik denk die groene gevels, met name voor die klimaateffecten...

[0:07:34] erg belangrijk zijn. Mevrouw Wommet.

[0:07:36] Nou ja, dan nog een vervolgvraag, want kijk, je kan...

[0:07:38] Ik wil niet heel erg teveel op de details ingaan...

[0:07:41] maar meer om het principe te begrijpen.

[0:07:43] Kijk, je kan een groene gevel, je kan plantenbakken neerzetten...

[0:07:46] en wachten tot er wat gaat groeien.

[0:07:48] zoals je dan in zo'n grasveld doet in een park.

[0:07:51] Maar dit is allemaal bedacht.

[0:07:53] Zeedemdak, dat komt ook allemaal van de kweker, toch?

[0:07:57] Meneer de professor.

[0:08:01] Hij gaat eerst even antwoorden.

[0:08:02] Mevrouw Boumedda, dan komt u aan de beurt.

[0:08:04] Dank u wel, meneer Ron.

[0:08:05] Ja, dank u, meneer de voorzitter.

[0:08:07] Ja, ik denk dat, laat maar zeggen, het plannen, het beheren.

[0:08:10] U kent misschien de situatie in Brighton,

[0:08:12] waar men alles op z'n blomen heeft gelaten.

[0:08:15] Dat is mislukt.

[0:08:16] Dus ook natuurinclusief een gebruik van ruimtes, of het nou industrieterreinen zijn of kantorencomplexen.

[0:08:24] Daar is beheer, daar is ingrijpen nodig.

[0:08:26] Het is dus niet allemaal wildernis, dat kan ook niet op een gevel of op een stukje industrieterrein.

[0:08:32] Maar wat je wel probeert is de condities van water en bodem zo natuurlijk mogelijk te hebben, een schone lucht.

[0:08:40] En ja, waar spontane vegetatie mogelijk is, of inheemse plantensoort en inheemse struikensoort, heeft dat de voorkeur.

[0:08:47] En vaak zie je ook ladders, gradaties, van je begint met een klein beetje natuurlijk tot heel erg natuurlijk.

[0:08:53] Vaak ook met kleurencodes, daar kom ik straks nog op in de voorbeelden die ik heb.

[0:08:57] Dus als je het goed vindt, komen we misschien op dit punt nog op het eind even terug.

[0:09:00] Dankjewel voor uw beantwoording.

[0:09:02] En inmiddels hebben ze bij ons gevroeg, mevrouw Veldkamp van de VVD en ook.

[0:09:07] Excuus, veldman.

[0:09:09] Dan staat het verkeerd inderdaad.

[0:09:10] Sorry, ik ben...

[0:09:11] Sorry, ik zie het.

[0:09:14] Mijn excuus is...

[0:09:16] Ik was de laatste...

[0:09:19] Nee, maar het stond achter het flesje.

[0:09:21] Ik zag alleen maar...

[0:09:23] En ik wist het veld.

[0:09:24] En ik had het uiteindelijk verkeerd gelezen.

[0:09:27] Mijn excuus is ervoor.

[0:09:28] Meneer Holman.

[0:09:29] En ook meneer Pierik van de BBB is erbij.

[0:09:31] Ik heb een vraagje nu, meneer Pierik.

[0:09:33] Bent u nou een Bert of een Alfa, waren we ons net af aan het vragen.

[0:09:37] Nou, ik ben toch echt wel een cijferman hoor.

[0:09:39] Dat dachten we al, daarom. Dat moesten we nog even weten.

[0:09:41] Meneer Holman, u had nog een vraag.

[0:09:43] Nou, nog even een rap doorgaan. U zegt heel indrukkelijk spontaan ontstaan.

[0:09:48] Maar, ik bedoel, als je heel gericht met bewuste plantensoorten iets moois maakt, dan is het toch ook natuur?

[0:09:54] Of zie ik dat verkeerd?

[0:09:56] Ja, wij hebben er niet voor gekozen om daar een hele scherpe digitale definitie van te maken.

[0:10:02] Ik heb al gezegd, wij kiezen dan in de tien domijnen waar we mee werken met allerlei gradaties.

[0:10:08] En je begint misschien met een voorkomen, ja, een border met alleen maar uitheemse planten.

[0:10:14] En ja, je gaat stapsgewijs kijken hoeveel je daarin kunt komen.

[0:10:17] Dat is een beetje de benadering die wij voorstaan.

[0:10:22] Voorzitter, ik ga, we kunnen theoretische discussie voeren.

[0:10:27] Ik heb een aantal voorbeelden waarin ik een korte toelichting opgeef.

[0:10:30] en ik hoop dat dat meer zegt dan de algemene.

[0:10:34] Dit is een klein foutje.

[0:10:37] Ondanks dat we drie keer hebben geoefend, is er toch een klein foutje ingesloven.

[0:10:40] Dit is de Carthaginus Driehoek, een nieuwe stadswijk in Utrecht die in aanbouw is

[0:10:46] en waar men enorme ambitie heeft om hem volledig natuurinclusief te maken,

[0:10:50] maar ook om daar een zogenaamde blauwe zone, Blue Zone, van te maken.

[0:10:53] En de Blue Zones in de wereld zijn de meest gezonde plekken op de wereld

[0:10:59] waar mensen vaak ouder dan 100 worden, omdat het zowel ecologisch als sociaal de meest gezonde plekken op aarde zijn.

[0:11:06] Nou, dat is nogal een ambitie.

[0:11:09] Vaak zie je dit soort plaatjes als je in huis dreigt te gaan kopen.

[0:11:13] En het nadeel is, als je er dan gaat wonen, dan zie je niet die mooie groene bomen, dan zie je sprietjes van jonge aanplant.

[0:11:19] En tegen die tijd dat het bomen zijn, dan zijn je kinderen alweer het huis uit.

[0:11:22] Dus wat ze hier gaan doen, en dat is heel erg gedurfd en ook een behoorlijke investering van Ballas Nedam die dit project rundt,

[0:11:31] is dat ze een bomenpension hebben ingericht in de nabijheid.

[0:11:35] Dus alle jonge loten en bomen die in de weg staan worden tijdelijk in dat bomenstation of dat bomenpension, het heet de kraamkamer.

[0:11:44] En ook Ballas Nedam elders in het land projecten heeft waar bomen in de weg staan komen ze in deze kraamkamer.

[0:11:50] Dus tegen de tijd dat men zover is dat de groenbeplanting erin komt,

[0:11:54] dan krijg je niet dat jonge, arme, tierige sprietjes,

[0:11:57] maar krijgen we veel volwassener bomen.

[0:11:58] Nou, echt een heel vernieuwend idee wat zonder meer navolging verdient,

[0:12:03] want heel veel mensen, waaronder mijn kinderen,

[0:12:05] kopen huizen op folders en denken, nou, waar is dat groen nu?

[0:12:07] En dat is het dan niet.

[0:12:10] We zien ook overigens hier dus de koppeling met een aantal andere dingen.

[0:12:14] Wij werken met tien domeinen, daar kom ik straks op.

[0:12:16] Dus dit is het domein bouw en dit is een van de mooiere initiatieven

[0:12:20] in het domein bouw, maar je ziet al gelijk al een koppeling met die Blue Zone, met de

[0:12:24] gezondheidszorg. In dit stadswijk van 15 hectare worden twee parken gereden en die zijn weer

[0:12:32] onderdeel van een groenstructuur door de stad Utrecht. Dus je ziet ook het hele concept

[0:12:36] van blauw-groene dooradering zie je hier tot stand komen. De domeinleider bouw, Onno Dwars,

[0:12:43] die op gratis dat werk doet als domeinleider, die heeft contact gezocht met het domein landbouw,

[0:12:52] met Alex Datema, en die hebben samen heel hard getrokken aan natuurinclusief biobased bouwen.

[0:12:58] En dat is eigenlijk als gods woord in hun ouderling in de beide ministeries van LNV

[0:13:02] en van Middellandse Zaken staat dat nu eigenlijk al is er een heel groot nationaal programma uit

[0:13:06] voortgekomen. Maar zeg ik erbij, niet elk biobased bouwmateriaal is qua teelt heel

[0:13:12] erg natuurinclusief. Het kan qua water- en westbehoefte zelfs nog erger zijn dan snijmaais.

[0:13:16] Dus je moet echt wel daarop sturen. Voor het klimaat is misschien olifantsgras prima, maar

[0:13:22] je moet ook echt heel goed kijken naar de teeltwijzer. Nou, dat is eigenlijk de extra inbreng die wij

[0:13:27] dan vanuit het collectief natuurinclusief hebben gedaan. Maar er is eigenlijk een grote

[0:13:31] succesvolle kruisverband. Twee domeinen die mekaar opzoeken en dan dit met elkaar combineren

[0:13:36] in dit soort prachtige projecten.

[0:13:39] Dan de koppeling, een voorbeeld van natuurinclusieve gezondheidszorg.

[0:13:44] Bij mijn aantreden, mijn laatste baan was directeur-generaal van het RIVM...

[0:13:48] en ik was echt gegrepen door de publieke gezondheidszorg...

[0:13:51] terwijl ik de hele rest van mijn leven een puur groene jongen was.

[0:13:55] Het belang eigenlijk van groen voor zowel preventie...

[0:13:58] als voor curatie, als voor heling.

[0:14:01] En ik ben ook aangesloten bij een kleine stichting...

[0:14:06] Nature for Health die samen met IVN hier een groot twintigtal groene geestelijke gezondheidszorginstellingen

[0:14:12] die eigenlijk hun hele terrein, en met elkaar die twintig is ongeveer een nationaal park

[0:14:17] bij elkaar qua oppervlak, willen dat voor cliënten, voor patiënten, maar ook voor hun eigen personeel

[0:14:22] naar natuurinclusief maken.

[0:14:25] Dit wordt dus ook ondersteund door VWS en het landelijk programma Groene Gezonde Leefomgeving.

[0:14:33] Enorme koploperfunctie en u kunt zich allemaal voorstellen dat, ja, die hillende werking

[0:14:38] kenden we al uit ons verleden.

[0:14:39] We hebben ooit gedacht dat al die instellingen naar de stad moesten, is toch vaak veel te

[0:14:43] druk voor die mensen.

[0:14:44] En je ziet nu dat het groen eigenlijk weer als hillend aspect weer wordt heruitgevonden.

[0:14:48] Nou, een belangrijke spin-off is zeer recent, Seren Low, een van de grootste gehandicaptenzorginstellingen

[0:14:55] in dit land, gaat ook aan de slag met eigenlijk de hele aanpak van het vergroenen van hun

[0:15:03] terreinen met natuur inclusief maken.

[0:15:04] Dus nogmaals, niet traditionele gazonnetjes en struiken, maar om heel meer die hillende

[0:15:11] groene omgevingen daar te creëren.

[0:15:13] Die hebben een prachtige visie geschreven, natuur voor jou, en die gaan twaalf woonzorgparken

[0:15:18] verspreid over Nederland, want Zero Low zit centrum van het land bij Maren, maar heeft

[0:15:23] Meerdere plekken gaan ze dat dus realiseren.

[0:15:26] Dus belangrijke kruisbestuivingen.

[0:15:29] De link met IVN zie je dat men ook vaak weer dit in de omgeving inbedt...

[0:15:34] en de link legt met pluktuinen en voedselbossen...

[0:15:37] waar er een paar honderd van zijn in het land.

[0:15:39] Dus je ziet ook weer dat bezoekers, cliënten, patiënten...

[0:15:43] ja, vormen dan een gemeenschap...

[0:15:45] en kunnen dan ook weer terecht bij die pluktuinen en bij die voedselbossen.

[0:15:50] Dus je ziet ook dat we proberen dingen te verbinden.

[0:15:53] Ja, we hebben ook eigenlijk de agenda, ook in mijn aanbiedingsbrief aan uw Tweede Kamer genoemd,

[0:15:57] de agenda van de verbinding en de hoop.

[0:15:59] Waar we veel wanhoop zien en ook veel polarisatie,

[0:16:02] is dit eigenlijk de allerlei kansen voor verbinding en voor hoop.

[0:16:05] En dat zien we dus ook rond die gezondheidskant.

[0:16:10] Professor, als de leden me toestaan, dan heb ik toch een vraag.

[0:16:13] U hadden naar de verdiep blowzones, en daar heb ik me ook 20 jaar geleden ooit eens aan verdiept.

[0:16:18] Daar bleek dat er heel weinig oncologische en cardiologische problemen voorkomen,

[0:16:21] maar dat had allemaal toen te maken met voeding, met bepaalde kruiden die er geten en bepaalde wijnen die er gedronken werden.

[0:16:29] Maar u linkt dat nu aan natuurlijke omgeving ook, die Blue Zone voordelen.

[0:16:37] Blue Zone heeft ook te maken met voeding, zeker. Dus het is de omgeving, groen, inspirerend, het is sociaal, het is je voedingspatroon.

[0:16:45] Dus Blue Zone is een totaal pakket.

[0:16:49] Maar, en natuurlijk zullen we in de geestelijke gezondheidszorg ook nog gewoon medicijngebruik nodig zijn.

[0:16:55] Maar wij hebben inmiddels heel veel onderzoek, een onderzoeksgroep bij de VU en ook Agnes van den Berg uit Groningen,

[0:17:02] die al in het RIVM het laatst weer een reader gemaakt.

[0:17:05] Eigenlijk toch de preventieve en curatieve aspecten van groen in het gebouw en in de omgeving zijn heel evident aangetoond.

[0:17:14] Je ziet nu ook een paar nationale parken in ons land.

[0:17:16] Bijvoorbeeld het Van Gogh National Park wil een helend nationaal park zijn.

[0:17:20] En is dus ook bezig met landschapsarchitecten en met die instituten in Brabant...

[0:17:25] of ze ook echt die belofte van een helend nationaal park...

[0:17:27] vergelijkend een beetje met de Duitse kuuroorten van vroeger...

[0:17:31] om die belofte eigenlijk waar te gaan maken.

[0:17:33] Dus dat is eigenlijk heel fascinerend.

[0:17:35] En je ziet nu dat de gehandicaptenzorg een beetje...

[0:17:38] bijna jaloers is op de GGZ.

[0:17:40] en die willen ook eigenlijk zo'n keten gaan vormen zoals deze twintig instituten.

[0:17:46] Nou, dat eigenlijk over het punt van de gezondheidszorg.

[0:17:52] Heel belangrijk is het onderwijs. Onderwijs is natuurlijk tweedelei opzichten belangrijk.

[0:17:57] Enerzijds de vorming van kind tot universiteit,

[0:18:02] omgaan met de natuur, kennis dragen van de natuur.

[0:18:06] En daarnaast, net als eigenlijk die zorginstellingen, ook weer de omgevingen van die scholen

[0:18:10] en die instellingen. Beide aspecten zijn van belang.

[0:18:15] Nou, een prachtig voorbeeld is eigenlijk in Brabant.

[0:18:18] De provincies zijn voor het merendeel al een jaar of vijf à tien

[0:18:21] echt zeer actief met natuurinclusief benadering.

[0:18:24] En in Brabant is er recent een miljoen extra uitgetrokken

[0:18:27] met drie partijen om weer een boost te geven

[0:18:30] aan de vergroening van die schoolpleinen.

[0:18:33] Nou, ik was in Noord-Holland bij statencommissies en die zeiden

[0:18:35] ja, maar die kinderen worden dan viezig.

[0:18:36] Ik zeg ja, dat is precies de bedoeling.

[0:18:39] Want steeds meer onderzoek wijst aan, als kinderen in hun jeugd in een betonnen asfalt en digitale omgeving leven,

[0:18:46] dan gaat hun immuunsysteem niet volledig tot ontwikkeling komen en dan gaat ze de rest van hun leven echt last van houden.

[0:18:51] Dus het is echt bijna van levensbelang dat kinderen ook gewoon kunnen spelen in de modder, in het groen, rondom hun schoolpleinen.

[0:18:59] En dat is toch iets, ik denk dat ook ouders die kinderen naar school sturen en scholen zoeken, steeds meer gaan ontdekken.

[0:19:07] Hoe belangrijk dat is dat ze ook een weerbaar immuunsysteem krijgen door die scholen.

[0:19:13] De scholen hebben ook een belangrijke taak om het ecoloogentekort.

[0:19:18] Of je nou praat over bankwezen, accountancy, ingenieurswereld, er is een groot ecoloogentekort.

[0:19:24] Ook als we onze eigen benadering van natuur inclusief denken, handelen en plannen als we dat willen bevorderen.

[0:19:29] Dus ik heb het groene onderwijs, er is een Green Deal Groen Onderwijs.

[0:19:34] ...heb ik eigenlijk uitgedaagd of zij niet met de reguliere school A...

[0:19:37] ...zeg maar, deze kennis daarin willen verderbrengen...

[0:19:41] ...want zij zijn daar al langer mee bezig.

[0:19:43] En ook of ze mensen in de beroepspraktijken...

[0:19:46] ...of ze met extra aanvullende cursussen...

[0:19:49] ...en dan gaat het echt over grote aantallen.

[0:19:51] Nou, denkt u alleen maar aan de isolatieprogramma's...

[0:19:53] ...die vanwege de energietransitie natuurlijk nodig zijn.

[0:19:58] Al die aannemers die zitten met de kennis over de vleermuizen en dergelijke...

[0:20:02] ...die hebben ze niet.

[0:20:02] Dus het gaat ook niet altijd om academische kennis, het gaat ook vaak om praktische groene

[0:20:07] kennis, omdat bij de beroepsgroepen in de verschillende domeinen de energiewereld zit er ook om te

[0:20:11] springen.

[0:20:12] Dus dat zijn eigenlijk dingen die het natuurinclusieve onderwijs kan brengen.

[0:20:19] Nou, dankjewel.

[0:20:23] Wat betreft het onderwijs, dan Nature Based Solutions, eigenlijk iets waar Nederland al

[0:20:30] heel lang mee bezig is en ook heel goed in is.

[0:20:32] Dus je kunt ook zeggen, denken met natuur, meewerken met natuur is eigenlijk ook niks nieuws.

[0:20:38] Ik denk dat we heel erg trots kunnen zijn hoe we in Nederland op dit moment ruimte voor

[0:20:43] de rivier hebben gesteld en gegeven en waar en passant de Delta-veiligheid enorm hebben

[0:20:49] vergroot, interessante leef- en woonmilieus hebben gecreëerd en ook extra natuur, ook

[0:20:54] aan de kust.

[0:20:56] Kijk, de Hondensborstenseewering is niet opgehoogd met asfalt en beton, daar is met een natuurvriendelijke

[0:21:01] metode is daar extra zand op gekomen, er is een duin eigenlijk van gemaakt, er is een

[0:21:05] binnenduinrand meer gekomen en een prachtige voorhoever, horecablij, bewonersblij en natuurblij.

[0:21:11] Dus dat zijn eigenlijk allemaal voorbeelden van natuur inclusief werken met nature-based

[0:21:16] solutions waar Nederland wereldwijd, nou de laatste tijd nog veel discussie over boskalers,

[0:21:20] ik heb zelf in mijn tijd met Wetlands International veel gewerkt met boskalers internationaal,

[0:21:25] die zijn ook erg goed in nature-based solutions, ook als het gaat om mangrovenkusten in de

[0:21:30] in Azië en in Afrika, maar dit is een van onze exportproducten.

[0:21:35] Eigenlijk zoude dat voor de Nederlandse stedenbouw eigenlijk ook weer kunnen worden.

[0:21:40] Wat het eigenlijk op dit moment niet meer is.

[0:21:44] Want ja, we hebben eigenlijk toch ook nog steeds veel dit.

[0:21:50] Linksboven het idee van daar is de natuur achter de hekken en wij zitten hier.

[0:21:55] Fout, fout idee.

[0:21:56] Wij zijn natuur, wij zijn afhankelijk van de natuur.

[0:21:59] Dus wij moeten ons daar niet buiten plaatsen.

[0:22:02] En daaronder, dat is zo'n typisch...

[0:22:05] Ja, Jantje Beton bestaat, zeg ik dan maar even...

[0:22:07] met een knipoog naar de jaren 80 van de vorige eeuw.

[0:22:12] En ik heb ook vorige week nog weer een donatie gegeven.

[0:22:15] Er zijn nog steeds kinderen die in dit soort omgevingen opgroeien.

[0:22:18] Ik was voor de Raad voor de Leven Omgeving in een focusgroep.

[0:22:21] We hebben ook een advies aan de minister gegeven over Natuur Inclusief.

[0:22:25] En we hadden focusgroepen en ik zat in een groep...

[0:22:28] een vrouw met drie kleine kinderen in Almere. Dan denk je, nou Almere, hartstikke groene stad,

[0:22:34] een van de groenste steden van Nederland. Ze zegt, meneer Van der Zanden, ik heb geen auto,

[0:22:38] ik heb het hartstikke druk. Eens per jaar kan ik met mijn kinderen naar de natuur of naar het bos,

[0:22:43] terwijl ik het tenminste elke week zou willen. En dan kom je dus op die 33-300-regel. Je gunt elk

[0:22:49] kind drie bomen in zicht, 30% beschadiging en op 300 meter een stuk bos of natuur of groen. Nou,

[0:22:57] Dat was voor haar dus niet het geval.

[0:22:58] Dus zelfs in Nederland, in wat je denkt een groene stad, zie je toch de jantje betonnen nog steeds opgroeien.

[0:23:04] En dat is eigenlijk toch echt niet de bedoeling.

[0:23:07] U heeft misschien ook gezien de verbinding die het brengt in de sociaal opzicht.

[0:23:11] Ik heb enorm genoten van 12 straten groen.

[0:23:14] Ik weet niet of u het programma gezien hebt, waar dit soort straten zijn aangepakt in elke provincie één.

[0:23:19] Hengelo heeft gewonnen overigens. Prachtig plein wat is vergroend.

[0:23:23] Je ziet dat de mensen het wel oppakken, maar een schopje nodig hebben,

[0:23:27] een duw in de rug, een beetje coaching van een boswachter, van een deskundige.

[0:23:31] En dan wordt er iets achtergelaten waarvan je zegt...

[0:23:34] zo wil je dat je kleinkinderen en je kinderen opgroeien.

[0:23:37] Dat is eigenlijk dat we niet willen.

[0:23:42] O, wat gebeurt er nu?

[0:23:45] Dan zeggen we mensen van, Nederland is toch zo groen als ik uit het vliegtuig kijk.

[0:23:49] Ja, dat is gein. Misschien ziet het er groen uit, maar helaas...

[0:23:53] Helaas, en ik had u natuurlijk kunnen doodgooien met allerlei horrorberichten over dingen die niet goed gaan met de natuur in dit land.

[0:24:00] Nou, de onderste groene grafiek, hij is wel groen, is Nederland.

[0:24:03] We zitten heel veel lager dan de Paarse, dat is het Europees gemiddelde.

[0:24:07] En nog weer heel veel lager dan het mondiaal gemiddelde.

[0:24:10] Dus we hebben ook wel een opgave in dit dichte landje.

[0:24:12] En dan zullen een hoop mensen zeggen, maar kan dat wel?

[0:24:15] Zijn we niet een soort stadstaat aan de Noordzee?

[0:24:18] moeten we niet accepteren dat we voor onze natuur naar de Ardennen moeten of naar Duitsland of Frankrijk.

[0:24:24] En dan zeg ik nee, het kan wel. Het kan wel.

[0:24:27] Het is een verre reis en het is voor het klimaat niet aan te bevelen,

[0:24:31] maar de grote referentie is eigenlijk op dit moment Singapore.

[0:24:34] Singapore heeft een hogere bebouwingsdichtheid, een hogere bevolkingsdichtheid per vierkante kilometer

[0:24:39] en heeft bijna dubbele biodiversiteit dan Nederland.

[0:24:43] Dus ja, dit inspireert, bijvoorbeeld ons domeinbouw van de agenda,

[0:24:50] inspireert velen. Het kan dus wel.

[0:24:53] En ja, Ono Dwars wil met zijn domeinbouw eigenlijk weer dat wij

[0:24:57] Singapore gaan verslaan en dat we op gelijke hoogte komen.

[0:25:01] En dat kan. In het verleden waren wij Gidsland, met de tijnsteden

[0:25:04] en de hele benadering in Nederland.

[0:25:08] Dan, wat hebben we gedaan en hoe ziet het eruit?

[0:25:11] In het kort, want ik heb eigenlijk al veel aan de hand van de voorbeelden verteld,

[0:25:15] dus ik kan hier wat korter zijn.

[0:25:17] En ik heb ook een hekel aan de organogramma, maar dit heb ik ook gepikt van Wetlands International.

[0:25:22] Wij werken dus eigenlijk met innovatoren.

[0:25:24] Iemand die bedenkt iets, zoals zo'n bomenpension.

[0:25:29] Dat inspireert anderen en die vormen dan een kopgroep.

[0:25:33] Dat zijn dan de early adaptors.

[0:25:35] En die early adaptors gaan activiteiten mobiliseren.

[0:25:38] Die gaan kijken, kan het in andere steden, kan het in andere provincies, kan het op andere bedrijven.

[0:25:43] Dan ga je dus activiteiten mobiliseren en je gaat uiteindelijk opschalen of mainstream heet het dan in het Engels.

[0:25:50] Vandaar ook zo'n mooie rivier. Dan kom je in de hoofdstroom van de rivier, dan heb je de meerderheid te pakken.

[0:25:55] Van de tien domeinen van de Agenda Natuur Inclusief zitten we met sommige dingen nog helemaal links.

[0:26:03] Terwijl we bezig waren hebben we industrieterreinen toegevoegd als tiende domein.

[0:26:09] Een derde van onze beroepsbevolking brengt een belangrijk deel van de week op die vreselijke terreinen door.

[0:26:14] Je wil daar dood nog niet liggen.

[0:26:16] De paar stukjes groen die je daar hebt, die worden platgelopen tijdens het lunchwandelen.

[0:26:20] Ze zijn niet energetisch niet goed.

[0:26:23] Voor circulaire economie moeten ze worden aangepakt.

[0:26:25] Die gebouwen zijn vaak einde levensduur.

[0:26:27] Dus er ligt een enorme kans op die industrieterreinen.

[0:26:30] En er zijn 5, 6 prachtige industrieterreinen die eigenlijk als innovator nu in het begin zitten van Inspire.

[0:26:39] Die zijn de inspiratiebron.

[0:26:41] In Alkmaar is er een prachtige community park van de heer Zwarte uit Friesland, die dus zelf ook zijn eigen bedrijf op zo'n park heeft staan.

[0:26:50] Dan willen we dus naar Mobilize, willen we gebruik maken van het feit dat er ook nieuwe industriepolitiek is in dit land.

[0:26:56] en met de minister van EZ kijken of we verder op deze inspiratieladder kunnen komen.

[0:27:02] Dus dat is eigenlijk de hele benadering van hoe we nu werken met onze theorie van verandering.

[0:27:08] We leggen dus niks op.

[0:27:10] Er worden zelfgekozen doelen, zelfgekozen targets, zelfgekozen instrumenten.

[0:27:15] Dus dat is eigenlijk de kracht van de inspiratie en het erbij willen horen.

[0:27:20] Als je dat ziet, of je nou ouder bent voor een schoolplein of je bent wethouder voor je industrieterrein,

[0:27:25] dat je denkt, ja, hier willen jonge mensen straks wel werken.

[0:27:29] En dat wordt natuurlijk de competitie om talent,

[0:27:34] om jonge mensen waar ze nog willen werken straks.

[0:27:36] Dus dat is eigenlijk hoe we werken.

[0:27:38] Nou, dan het enige saaie plaatje.

[0:27:40] Dit is het organogram.

[0:27:42] Ik heb al verteld, we werken met tien domeinen, met een domeinleider.

[0:27:45] Dat is echt een beroemd iemand in dat domein.

[0:27:49] Die doet dat gratis.

[0:27:51] Die wordt ondersteund door een werkgemeenschap van die innovatoren,

[0:27:55] van al die mensen die die initiatief hebben, die zoeken wij op, die ondersteunen wij.

[0:27:58] We gaan ook niks overnieuw doen wat al gebeurt, dus we zoeken ook vooral bestaande dingen op.

[0:28:03] En we hebben trackers per domein die daar aan ondersteunen.

[0:28:07] En dan ziet u links overheden, daar kom ik zo nog even op.

[0:28:11] En we hebben ook, wat ik al zei, dat landelijk overleg ingericht.

[0:28:15] En daar zit het bedrijfsleven, NPO Nederland, daar zit de Milieubeweging,

[0:28:20] Stichting Natuur en Milieu, daar zit de jeugdraad, de jongeren.

[0:28:23] Daar zitten, laat ik maar zeggen, andere partners behalve die tien domeinleiders.

[0:28:26] En daar hebben we de discussie over die crossovers en die kruisbestuivingen.

[0:28:30] Hoe kunnen we elkaar helpen om het beter te doen?

[0:28:32] Hoe kunnen we de verbanden zoeken?

[0:28:34] Dat is eigenlijk hoe we werken.

[0:28:36] En dat wordt allemaal ondersteund door mijn linker buurman met een bureau

[0:28:41] waar dan eigenlijk algemene communicatie en coördinatie plaatsvindt.

[0:28:47] Zo licht mogelijk, maar toch een klein beetje structuur moet er wel zijn.

[0:28:50] Anders heb je geen haalvast.

[0:28:53] Nou, een voorbeeld dat ik dan wil noemen dat wij hebben...

[0:29:02] Is het nu pauze?

[0:29:03] Dat betekent dat er debatten gewisseld worden.

[0:29:06] Meneer de professor, als ik even een vraag mag stellen.

[0:29:08] Is het mogelijk dat wij een handout krijgen van deze presentatie?

[0:29:11] Want niet alles was net even goed leesbaar.

[0:29:14] Als je dat dan...

[0:29:15] Zullen we ervoor zorgen.

[0:29:18] We hebben dus actiepunten per domein.

[0:29:21] We hebben domeinoverstijgende actiepunten.

[0:29:22] We hebben vier groeiprojecten.

[0:29:24] Daar zijn minstens drie of vier domeinen bij betrokken.

[0:29:27] En dan praten we dus in dit geval over de groene stelling.

[0:29:31] Maar we hebben het al verspreid over het land.

[0:29:34] Hebben we er vier en één groot inspiratiegebied is Noord-Limburg.

[0:29:38] Dit is de groene stelling.

[0:29:39] Dat is eigenlijk het gebied van de metropool Amsterdam, waar met steun van filantropen geldt.

[0:29:47] Een aantal partijen.

[0:29:48] Nou, u ziet daar allemaal op het logo alle partijen die erbij betrokken zijn.

[0:29:51] Een aantal boeren die zijn ingestapt om de landschapsstructuur te versterken.

[0:29:56] Die blauwe diensten willen gaan leveren als het gaat om waterberging.

[0:30:01] Gemeentelijke partijen werken mee.

[0:30:03] Men wil hier ook de ontsluiting voor de burgers van deze metropool gaan versterken.

[0:30:09] Ik zou u bijna aanbevelen, ga een keer op werk bezoeken of zoek de website op van dit.

[0:30:15] Want hier ziet u hoe een aantal dingen echt bij elkaar komen.

[0:30:18] en hoe partijen zelf mekaar inspireren om voor dit overvolde stukje Nederland

[0:30:24] om het toch natuurinclusief te doen.

[0:30:32] Ik vind het wel geinig dat die groene stelling, daar woon ik,

[0:30:36] en ik heb er nog nooit van gehoord.

[0:30:39] En ik ben toch wel een natuurliefhebber,

[0:30:41] maar hoe wordt dit weideverspreid dat dit überhaupt gebeurt?

[0:30:51] Ja, voorzitter, ze hebben hun eigen website en communicatiemethode.

[0:30:55] Ze hebben events, heb ik gezien.

[0:30:57] Ja, dat het Unie heeft bereikt, dat is dan spijtig.

[0:31:00] Dus er ligt nog een kans, ja.

[0:31:03] We hebben natuurlijk met honderden projecten en initiatieven te maken.

[0:31:06] En wij gaan dat dus niet voor hun doen.

[0:31:08] Als wij om hulp worden gevraagd, steunen we ze.

[0:31:10] Maar ieder initiatief trekt zijn eigen kar, als het ware.

[0:31:15] En er is dus nog een wereld te winnen.

[0:31:17] als zelfs iemand van uw partij daar nog niet van hoort.

[0:31:21] Of zelfs de Laura niet weet, alleen moeten we ons toch zorgen maken.

[0:31:24] Verbaast mij, maar zo ziet u maar dat er toch nog spannende dingen zijn die gebeuren.

[0:31:33] Dan wat wij ook doen is overheden eigenlijk bij elkaar brengen die toch soms van elkaar niet weten wat ze doen, zeg ik maar even negatief.

[0:31:39] Dus de provincies zijn heel erg goed bezig, moet ik zeggen.

[0:31:43] Ik deed elke maand een werkbezoek, of doe ik nog.

[0:31:45] En ja, ik ben steeds weer aangenaam verrast onder de indruk wat er gebeurt.

[0:31:50] De provincie als Overijssel is al tien jaar bezig met natuur voor elkaar.

[0:31:54] En daar doen ze dus industrieterreinen, daar doen ze kleine dorpen, daar doen ze de landbouw uiteraard.

[0:32:00] Maar ook Utrecht, Groen Groeit Mee, is daar de titel.

[0:32:03] Het hoeft van mij geen agenda natuur inclusief te heten van ons, maar het lijkt er heel erg op.

[0:32:08] Natuurlijk kapitaal in Noord-Holland en er zijn een paar provincies de laatste paar jaar begonnen.

[0:32:12] Zeeland zijn wij op werkbezoek geweest, die wil echt een brede agenda, ook met tien domeinen.

[0:32:17] Dus de provincies zijn hier echt heel erg sterk bezig.

[0:32:20] Maar ze wisten van elkaar eigenlijk weinig. Dus wat kunnen wij dan bieden?

[0:32:24] Samen met het IPO hebben we deze inspiratiekaart gemaakt.

[0:32:28] Dat is een interactieve kaart.

[0:32:30] Daar kun je dus inklikken wat voor projecten er in een provincie gebeuren.

[0:32:33] Welke programma's daar draaien en het van elkaar leren.

[0:32:36] Eigenlijk weer het verbindende aspect van de agenda hebben we daarmee gestalten kunnen geven.

[0:32:40] En dat gaat dus voor de twaalf provincies, denk ik, een heel belangrijke functie vervullen.

[0:32:46] Dat we die makel- en schakelfunctie eigenlijk hebben opgepakt.

[0:32:53] Dit is onze website. Ik zie dat ik in tijdnood ben.

[0:32:59] Misschien moet u even gestart worden.

[0:33:02] Want kijk, wij hebben geen wetten.

[0:33:04] Wij hebben geen grote budgetten.

[0:33:05] We hebben alleen maar hele enthousiaste mensen en dan wel heel veel.

[0:33:10] Dus communicatie is eigenlijk een heel belangrijk instrument van ons.

[0:33:13] Dus daar investeren we in.

[0:33:15] Afgelopen jaar hadden we een natuurinclusief top met meer dan 500 man, waar de energie van afspatte.

[0:33:21] Dit jaar willen we een paar grote events heel erg meedragen.

[0:33:26] En dat is onder andere de Impact Fair voor jongeren.

[0:33:29] Maar ook Future Green Cities, waar de wereld bij elkaar komt in Nederland over groene steden.

[0:33:34] Dus dat is onze kans om te beginnen Singapore te verslaan.

[0:33:37] In dat soort events gaan we samen met de hoveniers en de groenbedrijven in Nederland breed uitpakken

[0:33:45] en laten zien wat er wel en niet al kan in Nederland.

[0:33:48] Dus dat is eigenlijk onze hele communicatie aanpak.

[0:33:52] Heel erg belangrijk, maar wat ik al zei, elk domein, elk project heeft ook weer zijn eigen taak daarin te vervullen.

[0:33:57] En wij proberen daar alleen de kop bovenop te zetten.

[0:34:01] De volgende.

[0:34:02] Oh, kan ik zelf doorklikken.

[0:34:04] Nou, dan ben ik op het laatste onderdeel, voorzitter.

[0:34:07] Hoe is het gevallen en hoe gaat het verder?

[0:34:09] En wat is de rol van de Tweede Kamer en ook eigenlijk de volksvertegenwoordiger hierin?

[0:34:14] Ja, ik ben heel erg blij met de vier overheidslagen die een appreciatie,

[0:34:18] heet het dan met een ingewikkeld woord, eigenlijk een soort reactie hebben gegeven.

[0:34:22] Want in het nido zitten wel bestuurders, zoals bijvoorbeeld Marcel Belt,

[0:34:25] die met een kopgroep van twintig gemeenten bezig is,

[0:34:27] maar die zit daar niet met last van ruggespraak.

[0:34:30] Dus hij zit daar gewoon als een ervaren wethouder.

[0:34:33] Dus er moest gewoon van de VNG een reactie komen.

[0:34:35] Die is er ook gekomen.

[0:34:36] Die is ook van de Unie van Waterschappen, van het IPO en u heeft zelf toegestuurd gekregen

[0:34:42] al de kabinets reactie, 14 pagina's met zeer uitvoerig ook weer van de verschillende ministeries

[0:34:48] wat er is.

[0:34:49] Eigenlijk zonder uitzondering, enthousiast, belangrijk, natuurlijk wel de handicap van

[0:34:55] het kabinet dat ze demissionair zijn, dus alleen de bestaande programma's is nagekeken, extra

[0:35:01] stappen ligt eigenlijk nog voor ons.

[0:35:03] We zijn ook bezig met een meet- en monitoringprogramma in het leven te roepen met een consortium van vijf instituten.

[0:35:09] Want ja, werkt het nou echt? Levert het ook echte resultaten op? Ik ben ook heel erg van het meten is weten.

[0:35:14] Dus dat loopt. Dat gaat u nog binnenkort ontvangen via de minister.

[0:35:21] We hebben met twee bureaus een investeringsagenda gemaakt, want voor niks gaat de zon op.

[0:35:26] Welke investeringsstromen zijn nodig? Welke wil je voorleggen?

[0:35:30] Want soms gaat het eigenlijk gewoon om bestaand geld net wat anders te besteden.

[0:35:35] Ik noem als voorbeeld een van de oudste vormen van inclusief werken is bermbeheer.

[0:35:39] Ik ben nog van de generatie van professor Zonderwijk die dan al met Rijkswaterstaat over het ecologisch

[0:35:44] bermbeheer bezig was.

[0:35:46] Tot op de dag van vandaag zie je daar ontwikkelingen.

[0:35:50] Maar een gemeente waar ik zelf woon, Gouda, heeft drie jaar terug de prijs gewonnen van

[0:35:54] de Vlindersstichting.

[0:35:55] Nou, als u weet wat de problemen zijn op de begroting van Gouda met zijn sociale pijler

[0:36:00] en met zijn verderingsproblematiek, dan is het een godsmirakel, maar Gouda doet dat gewoon.

[0:36:04] En dan denk ik, als het in Gouda kan, dan kan het in die 342 andere gemeentes ook.

[0:36:09] Dus het is vaak bestaand geld, net anders besteden.

[0:36:13] Maar er is soms een verandering nodig, een omschakeling.

[0:36:18] Dat zien we heel erg bij de boeren.

[0:36:19] Bij de boeren is het toch vooral een kwestie van, ja, zijn er budgetten mogelijk

[0:36:23] voor de omschakeling naar dat natuurinclusief.

[0:36:26] Er zijn al heel veel boeren die meer of minder natuurinclusief werken.

[0:36:30] En dan heb ik het echt niet alleen over de ANLB-boeren,

[0:36:33] dan heb ik het ook over groepen daarbuiten.

[0:36:35] Maar wij denken wel dat er bepaalde vormen

[0:36:37] van bekostiging van maatschappelijke diensten,

[0:36:39] ik denk dan met name aan de waterdiensten,

[0:36:41] dat dat echt nog een instrument is wat verder uitgewerkt moet worden

[0:36:44] om een blijvend duurzaam verdienmodel ook voor deze boeren,

[0:36:48] waar veel interesse voor is, om die te kunnen bieden.

[0:36:50] Wij doen veel ook aan maatschappelijke kosten beta-analyses, er ligt een positief advies

[0:36:55] van de SER, er ligt een positief rapport van de planbureau voor de leefomgeving met scenario's

[0:37:02] naar de toekomst.

[0:37:03] Dat dit een heel doelmatige aanpak is, ook voor de topnatuur, niet alleen voor de algemene

[0:37:07] natuur.

[0:37:10] We zijn natuurlijk aan het kijken naar het integreren in bestaande programma's, in de

[0:37:14] nota ruimte.

[0:37:15] En bij de nota ruimte is vooral de ruimtelijke kant erg belangrijk en daar komen twee concepten

[0:37:19] steeds terug, namelijk blauwgroene dooradering en natuurbasiskwaliteit.

[0:37:30] En bij natuurbasiskwaliteit is eigenlijk dat je overal de natuur wil hebben die hoort bij zo'n plek.

[0:37:35] En dan hebben we het dus niet over het pimpenelblauwtje, maar dan hebben we het over merels, egels,

[0:37:40] de gewone natuur die gewoon recht van bestaan moet hebben, ook in het stedelijk gebied,

[0:37:45] ook op een industrieterrein, eigenlijk overal.

[0:37:47] En die blauwgroene dooradering is eigenlijk het hele idee van zo'n 10 procent.

[0:37:53] Niet alleen voor het landelijk gebied waar het ooit voor bedacht is, maar ook voor de stadsrand en de stad.

[0:37:57] Zodat je eigenlijk een doorlopende blauwgroene structuur krijgt die heel erg effectief is.

[0:38:02] Waar ook veel onderzoek van is, van Paul Opdam en de zijnen uit Wageningen, die aantanken dat dat kan.

[0:38:07] Nou, dat is eigenlijk waar we nu zitten.

[0:38:09] Ja, ik ben, ik ga hier nu het stokje overdragen aan een opvolger.

[0:38:13] voor die tijd komt er nog een bestuurlijk overleg tussen de vier overheidslagen waar ik ook nog wat

[0:38:17] adviezen ga achterlaten, met name over die interbestuurlijke samenwerking, want ik denk

[0:38:21] dat daar nog verbetering vatbaar is. Ik hoop natuurlijk op een warm plekje van dit onderwerp,

[0:38:29] dit kansrijke onderwerp, waar je met relatief weinig geld toch heel veel bereikt. Wij claimen

[0:38:34] niet heel veel hectares die je moet onteigen en wij claimen eigenlijk vooral dat je rekening

[0:38:38] houdt met natuur op andere functies. Medegebruik, dat je dat serieus neemt en dat je daar aandacht

[0:38:43] en dan kan er dus met weinig inspanningen heel veel.

[0:38:47] Dus ik hoop eigenlijk ook dat de formerende partijen,

[0:38:51] al is het maar één zin, in een coalitieakkoord of een regeerakkoord gaan opnemen.

[0:38:55] Dat zou ik heel erg fijn vinden.

[0:38:57] Ik vind het ook belangrijk dat u naar buiten gaat.

[0:39:01] Ik heb geprobeerd met levende beelden te laten zien,

[0:39:04] maar je gelooft het pas echt als je het ziet.

[0:39:06] Zien is geloven.

[0:39:07] Dus ja, gaat u naar een van onze inspiratiegebieden

[0:39:12] inspiratiegebieden of naar een van onze icoonprojecten.

[0:39:15] En ja, in mijn tijd met de Rijlverkaveling en

[0:39:18] Landrichting ging de Kamercommissie regelmatig op werkbezoek.

[0:39:21] En ik wens u ook toe om eigenlijk dat voor de hele agenda natuurinclusief ook te doen.

[0:39:26] Dus dat is eigenlijk mijn oproep aan u.

[0:39:29] Want dit verdient het om eigenlijk niet in

[0:39:31] te kachelen en al die enthousiaste mensen om eigenlijk de lijn door te kunnen trekken.

[0:39:36] Dank u, voorzitter.

[0:39:37] Dank u wel, meneer de professor, voor de hele

[0:39:40] heldere presentatie, briefing, hoe je het wil noemen.

[0:39:42] En ook uw collega's de Friesen, ook mevrouw de Joncker, hartstikke bedankt.

[0:39:46] De vragen, ja.

[0:39:48] Ik heb helaas een andere vraag.

[0:39:51] Ik wil u heel hartelijk bedanken.

[0:39:52] U mag de microfoon even aanzetten, meneer Holman.

[0:39:54] Ik wil u heel hartelijk bedanken. Leuk om te zien en het zit goed in mijn hoofd.

[0:39:59] Dankjewel en succes meneer Holman.

[0:40:01] Eerst mevrouw Bomet even vragen en dan nog meneer Bierik.

[0:40:06] Ja, heel inspirerend en positief, dat zou ik eerst willen zeggen.

[0:40:13] Want het is hier toch wel heel vaak kommer en kwel als het gaat over discussies over natuur.

[0:40:18] Maar natuur als kans vind ik een heel mooi motto.

[0:40:22] Ik heb eigenlijk een vraag en ik wou al over de Berma beginnen voordat u erover begon.

[0:40:27] Want ik ben ook in Gouda geweest en het is echt fantastisch wat daar gebeurt.

[0:40:32] En het is ook allemaal niet zo ingewikkeld, het is ook niet duurder, het is gewoon een andere manier van werken.

[0:40:36] En ik vraag me eigenlijk al jaren af waarom dat niet in alle bermen die in overheidshanden zijn,

[0:40:42] en dan heb ik het nu vooral over de rijksoverheid, want daar gaan wij over, waarom dat niet gebeurt.

[0:40:47] En mijn vraag is ook, als het gaat over overheden in die agenda natuur inclusief, dan gaat het al heel snel over geld.

[0:40:55] terwijl ik ook wel zou willen weten hoe zit zo'n rijksoverheid nou aan tafel als het gaat over dat

[0:41:01] bermbeheer want ik probeer ik probeer dat met voorstellen met moties ik krijg gewoon niet voor

[0:41:06] elkaar is het alleen een geldschieter de overheid of zitten ze ook gewoon in die processen te

[0:41:12] luisteren naar hoe zo'n gemeente dat doet en weten ze van jij je moet gewoon maaien en afvoeren en

[0:41:16] en dan komt het allemaal vanzelf.

[0:41:22] Ja, voorzitter, dank voor de vraag.

[0:41:27] De termijnleider Infra, die wilde toewerken naar een soort confinant van alle grote infrabeheerders.

[0:41:34] En dat is dus enerzijds de gemeente, maar ook de provincies, Waterstaat,

[0:41:39] het bedrijf van de spoorwegen, om daar eigenlijk met elkaar een handtekening te zetten over samen optrekken.

[0:41:49] U heeft gezien in de kabinetsreactie dat er wat betreft de Rijkswaterstaat een soort

[0:41:55] complicatie is ontstaan met dat basiskwaliteitsbegrip wat vooral voor veiligheid en beheerbaarheid

[0:42:00] is ingevuld.

[0:42:03] Ja, en dat moet ik gewoon verwijzen verder naar de kabinetsreactie en ook eigenlijk naar

[0:42:06] de commissie van Verkeer en Waterstaat die daar dan verder over gaat, want u zult natuurlijk

[0:42:11] zien dat al die domeinen hebben eigenlijk verschillende ministeries die daar dan

[0:42:17] natuurlijk een mening over moeten hebben. Kijk, wij denken dat het eigenlijk uit kan.

[0:42:21] We hebben ook een bezoek gebracht aan de DG die daarover gaat, maar men wil nu

[0:42:27] eigenlijk geen knopen hakken en dat staat ook in de kabinetsreactie en dat is dan

[0:42:31] ook verder geen technische briefing meer, dan wordt het politiek.

[0:42:35] Maar ik denk dat dit voorbeeld van een relatief armlastige gemeente die dat voor

[0:42:39] elkaar krijgt dat dat toch inspirerend moet zijn voor Rijkswaterstaat.

[0:42:42] Dat is eigenlijk mijn opvatting.

[0:42:44] En dat is ook wat het domein Infra probeert eigenlijk voor elkaar te krijgen.

[0:42:48] Maar ja, we leven ook in een democratie.

[0:42:50] Dat vind ik ook heel fijn.

[0:42:51] En dat is ook belangrijk dat het dus ook hier in deze Kamer gebeurt, maar misschien

[0:42:55] wel in een andere commissie, namelijk die van Verkeer en Waterstaat.

[0:42:58] Mevrouw Boumet.

[0:43:00] Ja, daar word ik dan wel weer heel verdrietig van, want

[0:43:05] ik ben zelf ook wethouder geweest, wethouder openbare werken.

[0:43:08] En het is inderdaad een andere manier van werken.

[0:43:10] kost niet meer. Het is gewoon eventjes iets anders doen. Ik zal me er nogmaals hard voor

[0:43:17] maken, ook in die andere commissie. Ik hoop eigenlijk dat iedereen zo enthousiast wordt

[0:43:23] als ik, als je naar deze presentatie kijkt. Maar goed, dat wordt vervolgd.

[0:43:30] Dank u wel, voorzitter. Ik word eigenlijk ook wel enthousiast van een presentatie. Ik had

[0:43:38] bij iedere idea wel tien vragen, dus ik moet me even beperken. Ik wil er eigenlijk drie

[0:43:42] stellen, als het mag voorzitter. En de eerste vraag is eigenlijk, dat gaat over de natuur

[0:43:49] inclusieve gebouwde omgeving. En als je de tien domeinen die je besproken hebt zeg maar

[0:43:55] vertaalt naar wat voor impact dat heeft op het ruimtebeslag. Is dat dan een beetje vergelijkbaar

[0:44:00] met Singapore of hebben we hier in Nederland, waar we natuurlijk toch ook wel met een behoorlijke

[0:44:05] bevolkingsdichtheid zitten, hebben we dan, doen we dan wat meer aanspraak op dat ruimtegebruik?

[0:44:10] Dat is de eerste vraag. De tweede is, en dat is eigenlijk wel een beetje zorgelijk vind ik,

[0:44:14] want ik vind het een prachtig initiatief, maar naast dit initiatief hebben we in Nederland

[0:44:18] nog te maken met tien andere initiatieven. Agrarische natuurverenigingen die zijn bezig,

[0:44:25] Agrarische natuurcollectieven zijn bezig, de TBO's die zijn bezig. Ze hebben allemaal geweldige

[0:44:28] plannen als het gaat om natuurontwikkeling, als het gaat om verbinding en noem maar op.

[0:44:33] En als ik dan al die initiatieven leg naast wat ik net gehoord heb, dan denk ik van nou,

[0:44:38] U gaf aan van verbinding.

[0:44:41] Nou, ik zou graag even een reflectie van u horen van op welke manier dan ook die verbinding

[0:44:47] gezocht wordt met die andere partijen die ook voor natuurinclusieve landbouw staan.

[0:44:53] En dan de derde vraag, dat is eigenlijk een vraag, ik heb net even gekeken, er zijn dertienhonderd

[0:44:58] boeren bezig met educatie, boerderijeducatie, er zijn zevenhonderd zorgboerderijen in Nederland.

[0:45:06] Ik denk dat we weten dat het ontzettend lastig is om een boterham te verdienen in de landbouw.

[0:45:13] Dit kunnen natuurlijk prachtige aanvullende manieren zijn om toch een boer een inkomen te geven.

[0:45:21] Hoe actief wordt er gezocht naar potentiële boeren om ook die een aanvulling op het inkomen te geven?

[0:45:30] Dat is eigenlijk de derde vraag, maar ik heb er nog honderd, maar die laat ik maar even zitten.

[0:45:34] Meneer De Proffesor.

[0:45:38] Ja, voorzitter. Ik denk dat...

[0:45:40] Kijk, dat wij in Nederland voor die miljoen woningen of zoveel minder...

[0:45:45] Nou ja, die circa miljoen woningen, dat daar extra ruimtebeslag voor nodig is, is evident.

[0:45:51] Alleen onze stelling is, kijkend naar Singapore, dat dat...

[0:45:54] Als je dat natuurlijk inclusief doet, dat dat niet extra is.

[0:45:58] Maar dat dat eigenlijk binnen die bestaande ruimte kan.

[0:46:01] En dat betekent dus dat je heel slim moet werken met verticaal en met horizontaal...

[0:46:06] met meer laagheid. Je hebt dus ook hele stukken natuur in Singapore die gewoon op derde verdieping

[0:46:11] zitten als het ware. Dus je moet dan echt 3D, zoals uw voorzitter, hij had het over 4D,

[0:46:17] maar ik ben al blij met 3D ontwerpen. En dat is ook wat ons College voor Rijksadviseurs

[0:46:23] heel erg promoot, al in een aantal adviezen. Laten we die ambitie, laten we ons niet laten

[0:46:31] aanpraten dat we die ruimte niet hebben in Nederland. Die ruimte is er dus wel, maar

[0:46:35] Het vrijst wel aan de voorkant, laten we zeggen, dat bij het uitvragen van projecten door gemeenten

[0:46:42] richting projectontwikkelaars, dat men het ook in het vraagpatroon al doet.

[0:46:46] En wat we nu vaak zien is, het wordt niet gedaan, dan zie je dat de natuur aan de aftrassing komt

[0:46:52] en dat we dan in de vertraging raken.

[0:46:54] Dus de gesprekken van Onno Dwars en mijzelf met minister De Jonge was ook steeds dat hij bang was

[0:46:59] dat dit tot extra vertraging zou leiden.

[0:47:01] En we hebben hem samen kunnen overtuigen dat het eerder het tegendeel is.

[0:47:04] Zo'n Carthaginus-driehoek aan de voorkant goed plannen,

[0:47:08] tot en met de vleermuizen aan toe.

[0:47:10] En dan heb je eigenlijk tijdwinst te verwachten dan tijdverlies.

[0:47:15] Want we zien nu heel veel tijdverlies eigenlijk aan problemen in plaats van een mooi ontwerp.

[0:47:20] Maar het kan dus in die gebouwde omgeving zonder, laat maar zeggen, enorme extra ruimteclaims.

[0:47:26] Of het zijn ruimteclaims die we toch hebben.

[0:47:28] Denk aan bijvoorbeeld de blauw-groene dooradering, de blauwe kant, waterbuffering, wateropslag.

[0:47:32] We zullen dat moeten gaan doen in dit land.

[0:47:34] Ook om het zout weg te houden voor de landbouw.

[0:47:37] Nou, in die blauwe buffering kunnen we ook weer natuur.

[0:47:39] Want als je een plas maakt in dit land, komt er natuur.

[0:47:42] Hou je niet eens tegen.

[0:47:44] Nou, dan al die initiatieven. Hoe verbind je die?

[0:47:47] Nou, dat is eigenlijk de kunst.

[0:47:50] Wij zijn een soort grote netwerkorganisatie.

[0:47:53] En we hadden bijvoorbeeld al voor landbouw...

[0:47:56] had je de stichting Delta Plan B Universiteit van mevrouw Vette en consorten.

[0:48:00] Daar deed Landbouw al mee, daar deed ook Alex Datema al mee.

[0:48:04] Dus daarvan hebben we gezegd prima, wij willen vooral verbinden.

[0:48:08] En we willen desgevraagd aan al die initiatieven, ook in de provincies die al met natuurinclusieve landbouw bezig waren,

[0:48:14] wat hebben jullie nog nodig?

[0:48:16] En vanuit dat idee hebben we dus drie actiepunten in de agenda nu staan voor de landbouw.

[0:48:24] Namelijk praktijk, kennis, meer uitventen.

[0:48:28] Dus twee provincies hebben praktijknetwerken, Gelderland en Friesland.

[0:48:32] En wij denken dat dat een model is dat voor heel Nederland en dat daar ook de landelijke kennis bij zou moeten aansluiten.

[0:48:37] Dat is een voorbeeld van hoe wij dan willen verbinden.

[0:48:40] Tweede punt was die hele transitiebekostiging.

[0:48:43] We hebben ook een domein financiën.

[0:48:45] Dat proberen we ook met wat we dan noemen finance labs.

[0:48:49] Ja, het moet tegenwoordig allemaal Engels, maar daar doen we dan maar in mee.

[0:48:53] Finance labs voor gebiedsbekostiging.

[0:48:55] Hoe kun je bijvoorbeeld de middelen die je met nieuwe vormen van energieopwekking gebruikt

[0:49:01] om bijvoorbeeld een stukje landschapsbeheer te bekostigen, waar alle experimenten voor lopen.

[0:49:05] Dat is dus een voorbeeld waar we proberen extra iets aan te bieden aan al die initiatieven.

[0:49:09] En het derde is dus die blijvende structurele bekostiging van diensten.

[0:49:15] Wij hebben dus heel selectief A, we proberen netwerk te zijn, aan te sluiten bij al die clubs

[0:49:20] en precies dat gat te vullen waar men behoefte aan heeft.

[0:49:23] Dat is al wat ik zeg, zelfgekozen actiepunten.

[0:49:26] Dingen waar de mensen zichzelf mee redden...

[0:49:28] hebben ze niet aan ons gevraagd om op te nemen in die agenda.

[0:49:31] Dus dat is eigenlijk dat.

[0:49:34] Ja, en hoe bereik je actief potentiële boeren?

[0:49:38] Ja, ik denk door een onlokkelijk perspectief te bieden...

[0:49:40] dat de mensen die pijn zijn van...

[0:49:43] wil ik mijn vader opvolgen of mijn moeder of...

[0:49:46] Ja, we weten hoe problematisch, weet ik ook uit mijn LNV-tijd...

[0:49:49] de bedrijfsopvolging is.

[0:49:51] Het kan soms vaak net het sociale aspect...

[0:49:54] U noemde de voorbeelden van zorgboerderijen.

[0:49:57] Ik heb in mijn tijd als DG Platteland...

[0:49:59] heel veel ook met boeren die omschakelden naar wijnbouw.

[0:50:01] Die zeiden, ja, meneer Van der Zand, het allerleukste is...

[0:50:04] ik kan alweer mensen ontmoeten.

[0:50:05] Want vanwege de veterinaire kant, je wordt eigenlijk heel geïsoleerd.

[0:50:09] Dus er zijn allerlei motieven waarom boeren gaan omschakelen.

[0:50:13] Maar er moet wel bij de raarbouw kloppen, als u begrijpt wat ik bedoel.

[0:50:16] En dat proberen we dus met die finance labs en met die bekostigingkeuren.

[0:50:20] En dat is wat we in de agenda hebben gekozen.

[0:50:23] En wie weet komen daar nog dingen bij, maar dat is de kennis van nu.

[0:50:29] Erik.

[0:50:31] Ja, dan nog even een korte reactie.

[0:50:34] Bedankt voor de antwoorden.

[0:50:35] Ik denk dat het in ieder geval verelderend is.

[0:50:38] Ja, wat me dan toch nog een beetje bekruipt is dat als het gaat om een stukje communicatie en zo,

[0:50:44] dat er nog een wereld te winnen is.

[0:50:49] Niet alleen bij burgers, maar dat er ook bij boeren nog onvoldoende kennis is van wat voor mogelijkheden er allemaal zijn.

[0:50:56] En dat reken ik ons ook wel een beetje aan.

[0:50:57] Want ik denk dat we ook vanuit Den Haag, als het gaat om wat voor opties boeren hebben, zeg maar, om een andere koers in te slaan.

[0:51:04] Of dat er wel een gebrek aan een loket is, zou ik bijna zeggen.

[0:51:13] van waar moet ik nou terecht want het is een barboe in de agrarische sector denk ik als het gaat om

[0:51:18] waar ze allemaal informatie weg kunnen halen om te kijken hoe ze nou ja kunnen verduurzamen of hoe

[0:51:25] ze nou ja schaalvergroting noem maar op het bedoelde zijn. Iedere boer kiest zijn eigen pad maar ik zou

[0:51:32] wel heel graag hebben dat ook dit initiatief zeg maar nou ja in op een kapstok gangen wordt waar een

[0:51:38] boer ook zijn boodschappen doet.

[0:51:44] Ja, die landelijke netwerkfunctie, die verbindingsfunctie, die kiezen wij.

[0:51:49] We staan natuurlijk nog wel een beetje aan het beginnen.

[0:51:52] De hele agenda natuurlijk inclusief is door Carl Schouten natuurlijk

[0:51:55] echt een deel aangegeven samen met de provincies.

[0:51:59] We zitten nu in de tweede versie.

[0:52:02] Ja, we krijgen ook weer een nieuwe domeinleider voor de domeinlandbouw.

[0:52:06] Dan gaan we heel erg die communicatiekant van die regionale

[0:52:10] Ik ben zelf acht jaar lid geweest van het bestuur van het Veenwijde Innovatiecentrum, het VIC.

[0:52:16] Laten zien dat boeren bij hoogwater in het veen dat het kan en dat je er een boterham kan verdienen.

[0:52:21] Honderden jonge boeren hebben we daar langs gehad.

[0:52:23] Dat is eigenlijk het model wat we met dat eerste actiepunt kiezen.

[0:52:26] Je kunt wel allerlei toeters en bellen in landelijke bladeren, maar men wil het gewoon zien.

[0:52:29] Men wil ook praten met de bedrijfsman die daar het dagelijkse werk doet.

[0:52:34] Dat is tenminste onze ervaring en dat is ook het model wat we eigenlijk daar kiezen.

[0:52:37] Elvers met steun van de provincies, want die zijn daar al wat langer mee bezig.

[0:52:41] Dus we gaan daar ook niet als het ware dwars door een aanpak in Drenthe of in Overijssel heen fietsen.

[0:52:47] Want dat vinden wij ook niet respectvol.

[0:52:49] Dus dat is waar ik het met u eens.

[0:52:52] Communicatie is, dat heb ik ook gezegd, eigenlijk het belangrijkste middel.

[0:52:56] En als ik dan mevrouw Robert hoort, dan hebben we zelfs in de Amsterdamse metropoolregio nog het nodige te doen.

[0:53:04] Ik krijg die nog vaak te horen, mevrouw Bromet.

[0:53:07] Meneer Peerik?

[0:53:09] Ja, wil ik nog één opmerking toevoegen.

[0:53:12] Mevrouw Bromet had het over bermen.

[0:53:14] En waterschappen zag ik ook.

[0:53:15] Ik denk dat niet alleen het Rijk een verantwoordelijkheid heeft, zeg maar, als het gaat om bermen.

[0:53:20] Maar dat ook waterschappen daar een hele cruciale rol in hebben.

[0:53:23] Ik kijk naar dijken en zo, die ook op dit moment beheerd worden.

[0:53:25] De biodiversiteit op die dijken kan nog wel wat vergroot worden, waarschijnlijk.

[0:53:29] En ook sloten, waterschappen, als het gaat om die blauwe dooradering,

[0:53:36] sloten betrekken zeg maar bij je natuurdoelen,

[0:53:38] dat kan ook een hele positieve impact hebben op de biodiversiteit,

[0:53:44] maar ook als dat in ieder geval een beetje bekostigd gaat,

[0:53:47] want als daar wat vergoedingen tegenover staan voor boeren,

[0:53:49] dan willen die ook ecologisch loonbeheer best toepassen,

[0:53:52] maar nu is het allemaal best nog heel ingewikkeld.

[0:53:55] Dat wilde ik eigenlijk nog even meegeven als reactie op de opmerking.

[0:53:58] Dank u wel, mevrouw Van Achten.

[0:54:01] Mevrouw Veldman-Kamp.

[0:54:02] Ik had er net Veldkamp van gemaakt.

[0:54:04] Ik had de mandel tussenuit gelaten, maar alsjeblieft.

[0:54:06] Van de VVD.

[0:54:07] Geen probleem hoor, het gebeurt elke keer.

[0:54:09] Dank voorzitter.

[0:54:12] En dank u wel voor de toelichting.

[0:54:15] Een vraag die ik had

[0:54:16] is eigenlijk ook al gesteld

[0:54:18] door mijn buurman, namelijk hoe

[0:54:20] agrarische partijen ook betrokken worden

[0:54:22] bij dit proces. Dus

[0:54:24] dank dat daar ook wat toelichting op is gekomen.

[0:54:26] Ik denk dat het vooral heel goed is om dat te blijven versterken.

[0:54:29] Een andere vraag die ik had is waar u kansen ziet.

[0:54:34] Het kan zijn dat ik misschien omdat ik wat later was, dat ik het in het begin gemist heb.

[0:54:38] Maar waar u kansen ziet dat natuur, inclusief bouwen,

[0:54:42] een bijdrage levert aan het halen van die doelen voor de Vogel en Habitat

[0:54:46] richtlijn of waar daar eventueel nog knelpunten zitten.

[0:54:49] Dus misschien kunt u daar nog wat meer over vertellen.

[0:54:52] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:54:55] Ja, ik wou toch ook nog even melden dat ik met de domeinleider twee keer bij de minister heb gezeten

[0:55:02] om een passage over natuurinclusief ook in het landbouwakkoor te krijgen.

[0:55:06] Daar waren wij ook eigenlijk heel happy mee wat daarover stond.

[0:55:09] Alleen ja, dat is er niet van gekomen.

[0:55:11] Nou ja, ik heb altijd geleerd in mijn omgeving bestaan dat wat niet is, kan wel gekomen.

[0:55:16] Dus wellicht ook een rol voor de formerende partijen.

[0:55:19] En daar heeft natuurlijk de Kamer een hele belangrijke rol in,

[0:55:23] want ik denk dat het heel belangrijk is dat deze weg, die toch eigenlijk, denk ik,

[0:55:28] voor veel boeren een veel kleinere en begaanbaardere stap is dan het hele zware

[0:55:32] Agrarische Natuur- en Landsgasbeheer, dat is eigenlijk de hoogste graad.

[0:55:35] Ik denk deze vormen...

[0:55:37] Waar hebben we dan ook nieuwe verdienmodellen?

[0:55:40] Ik heb nog niet genoemd dat het door mijn gezondheidszorg

[0:55:43] kopen 2 miljard waarde aan voedsel in voor alle zorginstellingen.

[0:55:49] En zij hebben nu als target om te beginnen met 10%

[0:55:51] te kijken of ze in korte ketens, bij poren in de buurt, of ze dat daar kunnen gaan inkopen.

[0:55:56] Dus daar gaan die twee domeinen mee aan de slag.

[0:55:59] Ook dus dat weer, in termen van een heel interessant verdienmodel wat er eigenlijk zit aan te komen.

[0:56:07] En dan ben ik even kwijt, uw tweede vraag.

[0:56:08] Ja, over de bouw.

[0:56:09] Ja, de bouw.

[0:56:12] En daar was het probleem.

[0:56:15] Nou, ik had het niet over een probleem, maar dat zou het kunnen zijn.

[0:56:18] Dat mag u toelichten.

[0:56:19] Hoe het natuurinclusief bouwen kan bijdragen aan het behalen van de doelen uit de volgende habitatrichtlijn?

[0:56:27] Het is al langer bekend, ook in de wereld met de conventie van biodiversiteit, maar ook in Europa,

[0:56:32] dat de kwetsbare soorten zich niet beperken tot de beschermde gebieden.

[0:56:40] Dat is altijd een groot probleem geweest.

[0:56:42] We weten natuurlijk ook de voorbeelden uit om ons heen.

[0:56:44] en de vleermuizen in de bebouwde omgeving als lastig, maar wel goed planbaar kwetsbare soort.

[0:56:53] Dus wij zijn er tellig van overtuigd en er is ook heel veel evidentie in de IPBES rapporten,

[0:56:58] dat is een beetje de IPCC voor natuur, dat is de Mondiale Ecologengemeenschap,

[0:57:03] die ook mooie rapporten schrijft over wat er nodig is.

[0:57:07] Die hebben ook al gezegd, je gaat die kwetsbare soorten niet redden met alleen maar beschermde gebieden.

[0:57:12] of het nou twintig, dertig, veertig of vijftig procent is, gaat dat nooit redden.

[0:57:16] Dus de gebouwde omgeving, we gaan leven in steden.

[0:57:19] Mijn kleinkinderen zullen stedelingen zijn, normaal gesproken.

[0:57:22] Zestig, zeventig, tachtig procent woont in steden, zeker in Nederland.

[0:57:26] Ja, daar wil je dus ook die soorten een plek geven en respecteren.

[0:57:30] Dus mijn antwoord is volmondig ja, dat gaat daar zeer aan bijdragen.

[0:57:33] De mate waarin kunnen we daar al een percentage aan hangen, dat kunnen we niet.

[0:57:37] Dat zullen we toch echt met dat consortium van kennisinstituten...

[0:57:40] stap voor stap ook moeten gaan ontwikkelen. Maar het is een heel belangrijke bijdrage die we daar echt kunnen leveren.

[0:57:46] Voorzitter, een kleine vervolgvraag is, waar de belangrijkste belemmeringen dan zitten om dat mogelijk te maken in uw ogen?

[0:57:56] De belemmeringen zitten toch vaak tussen de oren. Of het nou om Barenbier gaat of om bouwen.

[0:58:02] We hebben al vijf jaar lang een manifest van meer dan vijftig grote partijen in de bouwwereld die zeggen

[0:58:08] Wij willen eigenlijk zo offereren.

[0:58:10] Wij denken dat mensen ook zo willen leven.

[0:58:14] Ik ben 71, ik ga er niet aan pijn zijn om in een ophokflat in een stenen omgeving.

[0:58:19] Ik wil graag oud worden in een groene omgeving.

[0:58:22] Dat willen heel veel mensen van mijn leeftijdscategorie.

[0:58:24] Dus de klanten van de bouwwereld, die willen het.

[0:58:28] De bouwwereld zelf wil het offereren.

[0:58:30] Maar er moet natuurlijk in het exploitatiemodel, in de grekse, als u dat wat zegt,

[0:58:36] moet het ook rondrekenen.

[0:58:37] Dat rondrekenen heeft ook te maken met de uitvraag van de gemeentes, van de grondbezitters voor het project.

[0:58:44] Vandaar ook dat ik zo ontzettend blij ben met het feit dat we ook gewoon een domein financiële sector...

[0:58:49] Er is al een natuurinclusieve hypotheek overigens op de markt.

[0:58:54] Want als je meer natuur in de pap doet in je huis, dan moet ook eigenlijk de taxatiewaarde van je huis recht doen.

[0:59:02] En dat moeten de taxateurs van die banken, van die hypotheeksverstrekkers ook weten.

[0:59:05] Die moeten daar dus ook weer voor opgeleid worden, want die hebben daar met alle respect de ballen verstand van.

[0:59:11] Dus zo zie je weer dat zo'n domein onderwijs is weer nodig om die taxateurs van die banken weer op te leiden,

[0:59:16] zodat ze de echte groene taxatiewaarde ook in de waarde van de woning en dus in de hypotheekverstrekking kunnen meewerken.

[0:59:23] Dat zijn de dingen die ons tegenhouden.

[0:59:25] En ook het idee van het is te duur, gewoon beeldvorming, verhalen, broodjes aap.

[0:59:31] Want we zijn dat zo niet gewend, zo doen we het hier niet.

[0:59:34] Dus je ziet ook spoken en beren in het hoofd.

[0:59:36] En dan kunnen wij altijd zeggen, ik kan in uw eigen provincie of in een aanpalige provincie

[0:59:42] kan ik vijf voorbeelden laten zien waar het wel kan.

[0:59:44] En die mensen, die zijn ook niet van Sinterklaas, die moeten ook gewoon een inkomen hebben.

[0:59:48] Dus nou ja, het is toch vaak overtuigen met echte praktische voorbeelden.

[0:59:53] Laten zien, zien is geloven.

[0:59:58] Professor Van der Zanden, mag ik u hartelijk danken.

[1:00:01] En ook uw collega's De Vries en mevrouw De Joncke, hartelijk dank voor het delen van

[1:00:05] van die kennis en deze. En nogmaals, de Kamerleden zullen het zeker meenemen.

[1:00:09] Ik zal u tenslotte nog een advies willen geven als het gaat om volksgezondheid,

[1:00:13] maar ook om bestuivers bijvoorbeeld. U noemde al de vlinder.

[1:00:16] U noemde kinderen ook specifiek, geestelijke, lichamelijke volksgezondheid.

[1:00:20] Dat pakt de Kamer zich altijd van links naar rechts samen,

[1:00:22] dus dat zou ook veel meer uitbuiten nog, als u een advies mag aannemen.

[1:00:26] Ik wens iedereen een hele gezegende avond. Hoe bedankt u er was,

[1:00:29] en ook de mensen die thuis hebben gekeken en geluisterd,

[1:00:31] en ook onze Kamerbode, dienstverslag en redactie en de leden,

[1:00:33] allemaal lachen laten hangen en behouden thuiskomst.

[1:00:35] En ik sluit de briefing.