Mentale gezondheid van jongeren en studenten

[0:00:00] Het commissiedebat over de mentale gezondheid van jongeren en studenten.

[0:00:05] Hierbij open ik ook het debat.

[0:00:07] Ik heet de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, de heer Dijkgraaf, en de staatssecretaris

[0:00:16] van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, de heer Van Ooyen, en de beide medewerkers van harte welkom.

[0:00:22] Ook verwelkom ik de Kamerleden.

[0:00:24] Ik zal even hun naam en fractie opnoemen, ook voor de mensen op de publieke tribune.

[0:00:28] Mevrouw Tsekai van GroenLinks, Partij om de Arbeid.

[0:00:31] Mevrouw Rosanne Hertsbergen van Nieuw Sociaal Contract.

[0:00:35] Ik zie meneer Pater Lotte van D66, de heer Van Houwelingen van Forum voor Democratie, de

[0:00:40] heer Blauw van de PVV, de heer Krul van het CDA en mevrouw Martens van Amerika van de VVD.

[0:00:46] Ook aan alle mensen op de publieke tribune en mensen die vanaf andere plekken meeluisteren

[0:00:50] en kijken, van harte welkom.

[0:00:53] Voor de Kamerleden, voor de commissieleden, geldt een spreektijd van vier minuten per

[0:00:59] fractie in de eerste termijn.

[0:01:02] Daar komen ook vier interrupties mee samen.

[0:01:06] In de tweede termijn heeft u een spreektijd van 1 minuut en 20 seconden.

[0:01:11] Bij de interrupties stel ik voor dat we vier losse vragen aanhouden.

[0:01:16] Straks geldt dat ook bij de interrupties bij de bewindspersonen.

[0:01:20] Het debat duurt tot iets voor half vier, zodat de heer Dijkgraaf — wellicht moet het nog iets eerder,

[0:01:27] begreep ik, maar we gaan zien hoe ver we komen — tijd heeft voor de volgende verplichting.

[0:01:34] Dan start ik nu heel graag met de inbreng van het Kamerlid.

[0:01:40] Volgens mij zijn er nog plenaire stemmingen tijdens dit debat.

[0:01:43] Weet u al hoe u daarmee om wilt gaan?

[0:01:46] Als dat het geval is, dan krijgen we een seintje, denk ik, en dan schorsen we eventjes.

[0:01:50] Maar goed dat u het noemt, dat is waar.

[0:01:52] Dan starten we nu met de inbreng van Kamerlid Tsekai aan u het woord.

[0:01:58] Dank u wel, voorzitter.

[0:02:00] Het aantal jongeren en jongvolwassenen met psychische klachten neemt toe.

[0:02:04] Ik vind het dan ook goed dat we hier vandaag over spreken.

[0:02:07] Ik wil de jongeren die het betreft en die volgens mij in grote getale aanwezig zijn en meekijken,

[0:02:12] ook bedanken voor hun aanwezigheid en hun interesse.

[0:02:15] Prestatiedruk, sociale druk, financiële onzekerheid en zorgen over maatschappelijke

[0:02:19] problemen spelen allebei een negatieve rol in het mentale welzijn van studenten en jongeren.

[0:02:24] Er lijkt in de huidige prestatiesamenleving voor jongvolwassenen simpelweg geen ruimte meer om

[0:02:30] verkeerde levens- en studiekeuzes te maken, zeker als je geen materiële en immateriële buffers van

[0:02:35] huis uit hebt meegekregen.

[0:02:37] Er ligt volgens mij een prima onderzoeksrapport dat op verzoek van deze commissie is opgesteld.

[0:02:42] En ook staan er vandaag tal van andere rapporten en analyses op de agenda.

[0:02:46] Maar toch valt mij op dat daarin ook een aantal blinde vlekken zitten, zoals de mentale gezondheid

[0:02:51] van kinderen die jonger zijn dan elf jaar, non-binaire jongeren en een hele grote groep

[0:02:56] mbo-studenten.

[0:02:57] Mijn eerste vraag is dan ook of de minister en de staatssecretaris wel een compleet overzicht

[0:03:02] hebben, zodat we echt alle jongeren kunnen bereiken en helpen.

[0:03:05] En zou de minister dan wel als staatssecretaris ook kunnen reflecteren op deze groepen die

[0:03:10] niet mee zijn genomen in het onderzoek.

[0:03:13] Op de agenda voor vandaag staat volgens mij ook een goede eerste aanzet voor een aanpakstudentenwelzijn.

[0:03:20] Maar ik vraag me af of die wel ambitieus genoeg is, gezien de beperkte financiële middelen

[0:03:25] en de omvang van de problemen.

[0:03:27] Het lijkt nu vooral de bedoeling te zijn om bestaande structuren te versterken en niet

[0:03:31] om de aanpak op te schalen.

[0:03:32] GroenLinks, PvdA is vooral geïnteresseerd in concrete acties die te verwachten zijn

[0:03:37] bij onderwijsinstellingen.

[0:03:38] Wij hebben hier zelf ook een aantal ideeën over.

[0:03:41] Zo zouden met name internationale studenten baat kunnen hebben bij betere voorlichting over hun

[0:03:45] rechten in het algemeen en bij betere toegankelijkheid van geestelijke gezondheidszorg.

[0:03:50] Daarnaast schrijft de wet voor dat onderwijsinstellingen een zorgplicht hebben ten opzichte

[0:03:55] van al hun studenten.

[0:03:57] Ik onderbreek u even, want er is een interruptie van mevrouw Martens van Medica.

[0:04:04] Misschien begrijp ik het niet goed, maar willen we ook nog beleid gaan maken vanuit Nederland

[0:04:09] op het mentale welzijn van internationale studenten?

[0:04:12] Is dat wat GroenLinks-Prijs van de Arbeid hier voorstelt?

[0:04:14] Mevrouw Tsekka, en dan jij.

[0:04:16] Ja, met name omdat internationale studenten het soms best wel lastig hebben als ze in Nederland komen

[0:04:22] en vooral niet weten waar ze terecht kunnen met mentale klachten.

[0:04:26] Volgens mij hoeft er niet eens een apart beleid te komen, want dat is er al.

[0:04:30] Er zijn al genoeg mogelijkheden, maar weten ze meestal niet waar ze terecht kunnen.

[0:04:37] Oké, vervolgt u het betoog.

[0:04:41] Ik was bij de zorgplicht.

[0:04:43] Er zijn op dit gebied de afgelopen periode al goede stappen gezet, maar toch lopen de

[0:04:47] ervaringen van studenten per onderwijsinstelling zeer uiteen.

[0:04:51] We zijn dan ook benieuwd naar de stappen die de minister heeft gezet om de zorgplicht voor

[0:04:55] sociale veiligheid in te voeren sinds afgelopen zomer, want dat is de laatste keer dat we

[0:04:59] daar iets over gehoord hebben.

[0:05:02] Mijn belangrijkste punt voor vandaag is geld, want geld is een grote bron van stress onder studenten.

[0:05:08] Uit de Monitor Mentale Gezondheid blijkt dat ruim 40% van de studenten financiële zorgen heeft.

[0:05:14] Uit de meest recente cijfers van het Nibud blijkt dat studenten die uitwonend zijn zeker

[0:05:18] duizend euro per maand nodig hebben om rond te kunnen komen.

[0:05:22] Waar we voor andere groepen in de samenleving allerlei regelingen hebben om aan het sociaal

[0:05:27] minimum te komen, geldt dat voor studenten vaak niet.

[0:05:30] Zij moeten in hun inkomen voorzien door de combinatie van studiefinanciering, werk en

[0:05:34] een ouderlijke bijdrage.

[0:05:36] En te vaak lukt dat studenten gewoon niet.

[0:05:38] Dat brengt mij bij het onderwerp stagevergoedingen, want daar zijn gisteren schokkende cijfers

[0:05:42] over naar buiten gekomen.

[0:05:44] Grote groepen studenten moeten een verplichte stage lopen om hun opleiding af te kunnen

[0:05:48] ronden.

[0:05:49] Gisteren bleek uit de Kamerbrief van de minister dat maar liefst 60% van de mbo'ers, 25% van

[0:05:55] de hbo'ers en 35% van de wo'ers geen stagevergoeding krijgt.

[0:05:59] En van deze groepen doen de meeste studenten dus die stage, omdat het verplicht is voor

[0:06:03] het afronden van hun opleiding.

[0:06:05] Die studenten worden dus geacht om naast een volledige werkweek op hun stageplek geld te

[0:06:10] verdienen met een bijbaan om in hun inkomen te voorzien.

[0:06:12] Als je zeven dagen per week moet werken op zulke jonge leeftijd, dan is het niet vreemd

[0:06:16] dat je last krijgt van mentale uitputting en andere mentale klachten.

[0:06:21] GroenLinksPvdA wil daarom graag dat we het recht op een stagevergoeding wettelijk vastleggen,

[0:06:26] dan wel onbetaalde stages verbieden.

[0:06:28] Hoe kijkt de minister hiernaar?

[0:06:30] Dat zou ik graag willen weten, want ik denk hierover een motie in te dienen.

[0:06:33] Voorzitter, we zijn goed op weg, maar als we het mentale welzijn van studenten en jongeren

[0:06:37] echt op willen krikken, zijn meer concrete en ambitieuze stappen nodig.

[0:06:40] Dank u wel.

[0:06:41] Dank u wel.

[0:06:42] Dan is nu het woord aan mevrouw Hertsberger.

[0:06:46] Voorzitter.

[0:06:47] Een nieuw sociaal contract maakt zich zorgen over het grote aantal jongeren en scholieren

[0:06:51] dat ongelukkig is, dat in de put zit, dat aan depressies leidt of zelfs suicidale gedachten

[0:06:56] heeft.

[0:06:56] Het is vrij zeker een complex probleem, en de toename ervan, met meer dan één oorzaak.

[0:07:03] Bestaanszekerheid speelt een rol, gebrek aan woningen, minder kans op een vast contract,

[0:07:07] ook een eenzamer bestaan.

[0:07:09] Maar ik wil vandaag twee factoren eruitlichten, één specifiek op mediagebruik op jonge leeftijd

[0:07:14] en twee hoe we het systeem vergevingsgezinder kunnen maken, zodat mensen minder hard vallen

[0:07:19] en makkelijker opstaan.

[0:07:21] Eerst, overmatig mediagebruik heeft waarschijnlijk een grote impact op de mentale gesteldheid

[0:07:26] van jongeren. Een nieuw sociaal contract constateert tevreden dat het dringende advies om de telefoon

[0:07:31] uit het klaslokaal te verbannen van deze minister is omarmd en, als we op anekdotisch bewijs

[0:07:36] afgaan, zijn vruchten ook afwerpt. Nou, misschien niet deze minister, maar binnen OCW ook deze

[0:07:41] minister. En dat gebeurt, zoiets zie je alleen maar als er echt draagvlak is in de maatschappij.

[0:07:47] En ik hoop eigenlijk dat ik straks ook voor mijn kinderen, nu vijf en acht jaar, straks

[0:07:51] een school vind waar die telefoon in het kluisje blijft. Een kenmerk van een school waar sociaal

[0:07:55] menselijk contact en de mentale gezondheid van leerlingen wordt bevorderd.

[0:08:00] En de vraag is wat er dan nog meer mogelijk is, wanneer echt zoiets maatschappelijk gedragen

[0:08:04] wordt, of er meer in het vat zit, niet top down vanuit Den Haag, maar om vanuit gemeenschappen

[0:08:09] dit te organiseren.

[0:08:10] Bij het notenoverleg digitalisering vroeg mijn collega Siks Dijkstra, de staatssecretaris

[0:08:14] afgelopen maandag, hoe zij de kansen ziet voor participatie in burgerinitiatieven en

[0:08:19] burgerberaden, om de samenleving zelf te laten besluiten wat wij acceptabel en wenselijk

[0:08:24] vinden in de deelname van onze jeugd in de digitale wereld.

[0:08:28] In Ierland en in Duitsland hebben scholen en ouders samengewerkt om pilots te realiseren

[0:08:33] voor een telefoon- of sociale mediavrije jeugd voor de kinderen in die gemeenschappen.

[0:08:39] Hoe beziet de minister de kansen voor dit soort burgerinitiatieven van ouders, samen

[0:08:43] met scholen, in samenwerking met zijn collega op digitale zaken bijvoorbeeld?

[0:08:48] Wil de minister toezeggen om vanuit OCW aan te sluiten bij initiatieven om dit soort

[0:08:55] doorgeparticipatie te faciliteren?

[0:08:58] En het tweede punt wat we willen aansnijden is hoe we studenten die psychische problemen

[0:09:02] krijgen kunnen helpen.

[0:09:03] Want voorzitter, er is een groep die ondanks de preventieve programma's of alle goed bedoelende

[0:09:07] ondersteunende begeleiding toch gewoon thuis komen te zitten, met een dijk van een depressie

[0:09:12] en maandenlang niet in staat is om uit bed te komen.

[0:09:15] En dat is de harde realiteit van mentale gezondheid.

[0:09:17] Die studenten die uitvallen.

[0:09:20] En zeker wanneer dat in een vergevorderd stadium van de studie gebeurt,

[0:09:23] in het zicht van de finish, is het leed groot.

[0:09:25] En in aanloop naar dit debat spraken we met een aantal van hen,

[0:09:28] studenten die uitvielen in de mbo of in het hbo,

[0:09:31] in het laatste jaar van hun opleiding.

[0:09:33] En dat zijn echt rot verhalen.

[0:09:35] Zij moeten vaak van vooraf aan beginnen,

[0:09:37] staan met lege handen, met vaak een dijk van de studieschuld,

[0:09:40] soms zonder startkwalificatie.

[0:09:41] Dit zijn geen mensen die hun recht hier komen opeisen.

[0:09:45] Uitvallen gaat vaak gepaard met gevoelens van schaamte, schuld, mislukking en mentale

[0:09:50] gezondheid is minder makkelijk bespreekbaar dan fysieke gezondheid.

[0:09:54] Hoe zorgen wij ervoor dat mensen die met mentale problemen te maken krijgen, weer makkelijker

[0:09:58] kunnen opstaan en het systeem zo inrichten dat het hen niet tegen de grond werpt, maar

[0:10:02] helpt opstaan en terug in te stromen?

[0:10:05] In de verhalen die wij tegenkwamen deed het systeem soms het tegenovergestelde.

[0:10:09] Een jonge vrouw die ons haar verhaal vertelde viel uit in het laatste jaar van haar mbo

[0:10:12] vier opleiding verpleegkunde, met een depressie.

[0:10:15] Toen zij was opgekrabbeld, klokte ze aan bij haar opleiding en dat was al een behoorlijke stap.

[0:10:20] Maar zij kreeg daar de deur in het gezicht en ze moest van vooraf aan beginnen.

[0:10:24] Een reden? De opleiding zou dan teveel veranderd zijn of zoiets.

[0:10:28] En dat is doodzonde. De prijs die de student betaalt is hier te hoog.

[0:10:31] En de prijs die de instelling betaalt is te hoog.

[0:10:33] De prijs die de samenleving betaalt is te hoog.

[0:10:35] In het mbo krijgen uitvallers een mbo-verklaring mee.

[0:10:38] Een standaard formulier met de afgeronde vakken en het uitstroomniveau.

[0:10:41] Die had zij ook, maar dat mocht niet baten.

[0:10:44] Doet die mbo-verklaring wat hij moet doen?

[0:10:46] Het idee kwam uit het regeerakkoord van Rutte 3.

[0:10:48] Komt u tot een afronding gezien de tijd.

[0:10:50] Ja, het mondde uit in de wet Versterken positie mbo-studenten en had als doel om die uitvallers

[0:10:55] een sterkere positie te geven.

[0:10:57] En de vraag is, kunnen wij die mbo-verklaring ook versterken?

[0:11:00] Wat kan de minister doen om die mbo-verklaring toch te laten doen wat hij moet doen?

[0:11:05] En de tweede vraag is, ziet de minister ook kansen om deze mbo-verklaring uit te breiden

[0:11:10] naar het HBO bijvoorbeeld en daar die rol te geven om die uitvallers een makkelijke instroom te bieden.

[0:11:17] Dank u wel.

[0:11:18] Dank u wel.

[0:11:19] En ik zie een interruptie van de heer Paternotte.

[0:11:22] Ja, voorzitter, dank.

[0:11:22] Naar terechte analyse van mevrouw Hertpergen over hoe uitvallers ook afhakers kunnen worden,

[0:11:28] terwijl ze eigenlijk ook al heel veel werk verzet hebben en nog veel geleerd hebben,

[0:11:32] ziet zij iets in een perspectief waarbij, eigenlijk net zoals je met de propagage-bachelor-master-structuur

[0:11:38] ook al eerder een graad hebt die je iets meer houvast geeft, mocht je toch een uitvaller zijn,

[0:11:43] maar wel al het grootste deel van de opleiding afgerond hebben.

[0:11:46] Mevrouw Heidsberger, volgens de reactie.

[0:11:48] Ja, daar zien wij hier iets in.

[0:11:50] En we hebben ook al een aantal gesprekken gevoerd met de Vereniging Hoge Scholen om te kijken wat

[0:11:55] de opties hiervoor zijn, of het AD hier bijvoorbeeld kan voor nuttig kan zijn.

[0:12:01] Het AD zou hier, hoe die is ingestoken ooit, een optie kunnen zijn, maar niet hoe die nu eruit ziet,

[0:12:07] omdat dat nu echt een ander opleidingstraject is geworden.

[0:12:10] En hetzelfde zie je een beetje in het mbo.

[0:12:12] Vroeger was er ook mogelijkheid om te stapelen in het mbo.

[0:12:15] Dat leverde dan weer een heel geëigen problematiek op.

[0:12:20] Dus hier kiezen wij er even voor om te kijken of die mbo-verklaring dan

[0:12:24] versterkt kan worden en kan dienen als echt die treden

[0:12:27] en misschien zelfs een toezegging van de examencommissie

[0:12:31] dat die met een toezegging van de examencommissie gepaard kan gaan.

[0:12:34] dat de examencommissie zegt, als jij binnen zoveel jaar terugkomt met deze mbo-verklaring,

[0:12:39] dan zeggen wij ook toe dat wij jou laten instromen op een bepaald niveau,

[0:12:44] zodat je een korte eindsprint kunt trekken en alsnog een diploma kunt behalen.

[0:12:48] En dat zou die versterking zijn die we echt naar op zoek zijn en ook de verbreding richting het hbo.

[0:12:54] Oké, dank u wel. Nog een interruptie op dat punt?

[0:12:57] Ja, ik heb eigenlijk nog een andere interruptie, want dit is een mooi punt.

[0:13:02] Als het hebt over studentenwelzijn, we weten dat zorgen over financiën natuurlijk ook

[0:13:06] een belangrijke zorg zijn bij veel studenten.

[0:13:08] Ik denk dat mevrouw Hertsperger de vraag wel ongeveer ziet aankomen, want we hebben het

[0:13:12] al een paar keer gehad met elkaar over de compensatie voor de pechgeneratie, waarbij

[0:13:15] de ogen van de natie op een nieuw sociaal contract gericht zijn vanwege het amendement

[0:13:19] Omtzigt.

[0:13:20] Nu is dinsdag haar motie aangehouden, dus misschien wil zij er wat context bij schetsen

[0:13:26] en dat we iets meer weten van hoe nu verder.

[0:13:29] Mevrouw Hertsperger.

[0:13:30] Ja, zeker, en nieuwssociaal contract is vastberaden om die tegemoetkoming te verhogen, want wij

[0:13:39] vinden ook dat de pechgeneratie geen recht wordt gedaan met de huidige tegemoetkoming.

[0:13:45] Er zijn een aantal manieren om dit op een goede wijze uit te voeren, dus bijvoorbeeld

[0:13:52] een rentemaatregel of een tegemoetkoming of een jaarlijkse toelage.

[0:13:56] Dat is een behoorlijk complex verhaal.

[0:13:59] Waar wij last van hebben gehad, is het vreemd...

[0:14:01] Probeer het wat kort toe te lichten, want het is een interruptie.

[0:14:04] Het is een complex verhaal, kan ik u vertellen, voorzitter.

[0:14:08] Het is behoorlijk makkelijk geweest om hier vorige week te claimen dat het amendement

[0:14:14] Omtzigt 6 miljard zou vrijmaken en dat wij daadwerkelijk de pechgeneratie tot diep in

[0:14:19] hun 50er-jaren 190 miljoen per jaar zouden blijven overmaken.

[0:14:25] Dat is een heel vervelende situatie geweest.

[0:14:27] Ik denk dat dat ook een valse belofte is, een vals frame is geweest richting die pechgeneratie.

[0:14:33] Op dit moment zien wij niet voldoende draagvlak.

[0:14:36] Wij staan voor ons plan om die tegemoetkoming te verhogen met het geld uit het amendement

[0:14:42] Omtzigt.

[0:14:42] We moeten nog een manier vinden waarop dat breder gedragen wordt, zodat de Kamer zich

[0:14:46] daarachter kan scharen.

[0:14:48] Dank u wel.

[0:14:48] Intussen is ook meneer Ergin van Denk aangeschoven.

[0:14:52] Van harte welkom.

[0:14:54] Ik kijk even. Geen interruptie meer, ja.

[0:14:56] Nou ja, voorzitter, ik hoorde iets over een frame.

[0:14:59] Het amendement Omzegt zegt natuurlijk dat het geld van de opbrengst van het amendement vanaf 2029

[0:15:04] structureel wordt ingezet voor de pechgeneratie.

[0:15:07] Ja, misschien kan mevrouw Herzberg dan zeggen wat daarmee bedoeld werd,

[0:15:10] want als ik denk structureel ingezet voor een pechgeneratie die de komende 35 jaar bezig is met terugbetalen,

[0:15:16] dan ga je er vanuit dat dat in die periode hen helpt.

[0:15:20] En ja, het voorstel dat mevrouw Hertzberger vorige week deed, dat levert ongeveer 1100 euro aan per

[0:15:25] student op uit de pechgeneratie. Ik denk dat uiteindelijk iedereen op zoek is naar duidelijkheid

[0:15:31] en kijk naar NEC. En mevrouw Hertzberger zegt in een complex vragenstuk, nou, dat geloven we allemaal,

[0:15:36] maar we zijn natuurlijk nu wel na een half jaar of zeven maanden na dat amendement. Ik denk dat

[0:15:40] mensen in het begin inmiddels wel recht hebben op duidelijkheid. Mevrouw Hertzberger voor de reactie.

[0:15:44] Nou, ik denk dat wij heel helder zijn geweest in wat onze ambitie hierin was en dat wij helaas

[0:15:49] vorige week of deze week hebben we moeten constateren dat er niet genoeg draagvlak voor is.

[0:15:54] Ik moet eerlijk zeggen dat daar de middenweg, dus niet zes miljard claimen naar voren te kunnen halen

[0:16:01] of tot 2060 een pechgeneratie te blijven compenseren, waarbij je uiteindelijk bijvoorbeeld thuiswonende

[0:16:09] studenten, want dat onderscheid zat ook niet bij meneer Paternotte, het onderscheid tussen thuis-

[0:16:16] uitwonende studenten niet kunnen maken, wat dus betekent dat je thuiswonende studenten

[0:16:21] in dat luchtkasteel, thuiswonende studenten, twee keer zou overmaken wat ze ooit zijn misgelopen.

[0:16:29] Dus rechtvaardigheid en zorgvuldigheid is hier belangrijk.

[0:16:34] En claimen dat het, zoals in de motie van Paternotte, dat bijvoorbeeld iedereen 100% gecompenseerd

[0:16:41] zou kunnen worden.

[0:16:43] Ja, dat is echt een belofte die niemand hier kan nakomen.

[0:16:47] En het zou heel eerlijk zijn van meneer Paternotte als hij dat ook zou toegeven.

[0:16:54] Ik kijk even naar meneer Paternotte. Wilt u daar nog op reageren?

[0:16:57] Ik merk in een sens dezelfde geagiteerdheid als vorige week.

[0:16:59] Ik wilde proberen dat te vermijden in dit debat.

[0:17:03] Alleen, ja, ik denk zelf dat, en dat hoor je ook vanuit de studentenorganisatie,

[0:17:06] ik heel goed snap, dat de enorme verwachtingen van vorig jaar waren dat het gaat om een substantiële compensatie.

[0:17:10] Gaat het om een groot bedrag? Ja, het gaat ook om een heel groot bedrag.

[0:17:13] natuurlijk wat die studenten, het zijn heel veel mensen in Nederland, bij elkaar zijn misgelopen,

[0:17:17] 14.000 euro per persoon. Nou daar heeft het kabinet een paar stappen op gezet, maar het voorstel van

[0:17:23] mevrouw Hertzberger dat levert bij die 14.000 doet er dan duizend bovenop, iets meer dan duizend. Ik

[0:17:27] snap wat mensen daarvan zeggen, ja dat is natuurlijk fijn, maar het maakt niet het verschil bij de

[0:17:32] zorgen over financiën of het kunnen kopen van een huis. En daarom vragen mensen zich af, waarom

[0:17:37] wordt er niet gewoon dat amendement Omtzigt ook ingezet, zoals waar de minister een aantal opties

[0:17:42] voor heeft neergelegd.

[0:17:44] Kan mevrouw Heitsberg in ieder geval aangeven wanneer zij denkt dat NRC met een voorstel

[0:17:48] gaat komen?

[0:17:51] Ja, het blijft gewoon wonderlijk om hier steeds elke week hetzelfde debat met de partij die

[0:17:57] notabene verantwoordelijk is voor het afschaffen van die studiebeurs, om hier steeds weer het

[0:18:03] gesprek over te moeten aangaan.

[0:18:05] Destijds met beloftes die werden gemaakt over dat de studieschuld niet zou meetellen voor

[0:18:10] de hypotheek, dat de rente toch wel laag zou blijven en mensen met gerust hart konden lenen.

[0:18:15] Allemaal beloftes die destijds niet zijn waargemaakt.

[0:18:18] Nu weer de beloftes dat er 6 miljard zou zijn vrijgemaakt uit de amendement Omtzigt.

[0:18:23] Wederom een absoluut luchtkasteel.

[0:18:25] Een nieuw sociaal contract komt zo snel als mogelijk met een goede, rechtvaardige en zorgvuldige

[0:18:31] uit te voeren compensatie tegemoetkoming voor deze leenstelstelstudenten.

[0:18:37] want wij zien ook hoe groot de nood is en dat het echt noodzakelijk is dat dat gebeurt.

[0:18:43] Maar bijvoorbeeld de suggestie, meneer Paternotte noemt nu net weer 14.000 euro,

[0:18:47] dat zijn de uitwonende studenten.

[0:18:50] De thuiswonende studenten hebben 5.000 euro misgelopen.

[0:18:53] Het probleem is, en dat heb ik meneer Paternotte nooit horen erkennen,

[0:18:57] dat DUO niet weet van deze studenten of zij thuis- of uitwonend waren.

[0:19:01] Zij hoefden immers geen beurs te krijgen, dus het was niet noodzakelijk om dat te registreren.

[0:19:05] Dus het is niet mogelijk om iedereen 100% te compenseren.

[0:19:08] Het is ook niet mogelijk om met een kasschuif 6 miljard naar voren te halen.

[0:19:13] Een rentemaatregel heeft niet de voorkeur, en volgens mij ook niet van de rest van de Kamer.

[0:19:19] Wij hebben hier een middenoptie op tafel gelegd.

[0:19:21] Daar is momenteel niet genoeg draagvlak voor.

[0:19:23] We komen zo snel mogelijk met iets waar hopelijk dan wel genoeg draagvlak voor is.

[0:19:28] Dank u wel.

[0:19:28] Ik zie een interruptie van mevrouw Tsekai.

[0:19:32] Als ik zo mevrouw Hertsberger hoor, zou ik bijna willen zeggen dat het niet kan of bestaat, maar

[0:19:37] misschien heeft dat ook iets te maken met het feit dat ik zelf onderdeel ben van die pechgeneratie.

[0:19:42] Ik heb toch het gevoel dat er wat licht zit tussen het amendement Omzicht en het verhaal

[0:19:48] van mevrouw Hertsberger, want ik begrijp gewoon niet zo goed wat NSC nou precies wil.

[0:19:56] Mevrouw Hertsberger, voor de reactie.

[0:19:58] Ja, ik ga het toch weer moeten uitleggen dan, want het probleem is dat er heel veel gevoelens zijn.

[0:20:05] Het gevoel het niet te snappen.

[0:20:07] Er ligt gewoon een brief van de minister die laat zien wat de dilemma's zijn.

[0:20:14] Dus je maakt geld vrij uit een structurele reeks, die in principe, de versobering van de expatregeling, duurt in principe tot synthetumus.

[0:20:24] Je moet op een gegeven moment besluiten...

[0:20:27] daarvan gaan wij een deel...

[0:20:29] en meneer Paternot claimt dat...

[0:20:31] dat dat tot en met 2060 zou zijn...

[0:20:34] een deel vrijmaken...

[0:20:36] voor de pechgeneratie.

[0:20:38] Je hoeft niet per se tot 2060...

[0:20:40] want als je voor een jaarlijkse toelaag kiest...

[0:20:41] dan kun je in principe tot in Sint-Jutemus...

[0:20:44] kun je deze mensen geld blijven overmaken.

[0:20:46] Wij zeggen, wij vinden dat de pijn van deze pechgeneratie...

[0:20:50] zit waarschijnlijk niet op een langer termijn.

[0:20:52] Want deze mensen gaan zeer waarschijnlijk bovenmoed afverdienen, zijn hoog opgeleid.

[0:20:58] Wij vinden vooral in deze vroege fase, wat zij zijn misgelopen, zijn zij oneerlijk op

[0:21:02] een achterstand gezet ten opzichte van andere generaties.

[0:21:06] Wij hebben dus de keuze hoe zet je structureel geld om in een rechtvaardige en zorgvuldige

[0:21:11] tegemoetkamer, waar je bijvoorbeeld dus niet een enorme hoeveelheid verschil maakt tussen

[0:21:16] iemand die één jaar onder het leenstelsel studeerde en nul jaar onder het leenstelsel

[0:21:21] Wat dus niet kan als het gaat over een rentemaatregel.

[0:21:25] Wij hebben besloten dat de mooiste optie is het naar voren halen van een deel van dat geld.

[0:21:31] Dat betekent een verhoging van de tegemoetkoming, een eenmalige uitbetaling op korte termijn.

[0:21:36] Ik snap dat u de tijd wilt nemen om dit goed uit te leggen, maar ik verzoek u tot een afronding te komen.

[0:21:41] Ik ben blij dat ik het heel even kan toelichten.

[0:21:43] Ik zal tot een afronding komen.

[0:21:45] Als we die tegemoetkoming naar voren kunnen halen...

[0:21:48] waar we kunnen differentiëren in hoe lang iemand onder dat leenstassel studeerde...

[0:21:52] en je dus recht kan doen aan ieder situatie...

[0:21:55] betekent dat je een kasschuif nodig hebt over de meerjarige begroting heen.

[0:21:59] En die kasschuif, ja, die leg je dus een heleboel geld ten laste van 2026.

[0:22:03] Dat vinden sommige partijen ook niet leuk in de Kamer.

[0:22:06] Wij zoeken hierin een middenweg.

[0:22:07] En we hopen dan ook op brede steun voor ons plan.

[0:22:11] Dank u wel.

[0:22:12] De heer Krul, ik had u net over het hoofd gezien.

[0:22:14] Nee, dat geeft niks, voorzitter.

[0:22:16] Ik vind toch wel opmerkelijk dat mevrouw Hetsberger nu vooral de schuld bij D66 legt,

[0:22:21] dat ze niet haar eigen plan kan uitwerken.

[0:22:23] Het enige wat ik verwonderlijk vind, is het rookgordijn dat hier neergelegd wordt,

[0:22:26] want het wordt nu onnodig complex gemaakt.

[0:22:30] Ik heb dit debat met mevrouw Hetsberger gehad, vlak na de verkiezingen,

[0:22:33] en toen was het gelukkig nog iets simpeler.

[0:22:36] Toen zei ze, ja, we komen gewoon snel met een voorstel

[0:22:38] wat recht doet aan de compensatie voor de pechgeneratie.

[0:22:42] En nu kan ik er gewoon geen touw meer aan vastknopen.

[0:22:45] En niet alleen ik, maar ook al die studenten die bij mij in de mailbox kruipen.

[0:22:49] En die zeggen, ja, waar blijft het nou?

[0:22:51] En op de antwoord van de vraag van de heer Paternotte heb ik niks gehoord.

[0:22:55] Namelijk, wanneer komt het voorstel?

[0:22:56] Dus ik probeer dat maar in eerste instantie.

[0:22:58] Wanneer komt het voorstel van NSC?

[0:23:00] Want mevrouw Herzberger heeft zelf gezegd, deze mensen kunnen niet wachten.

[0:23:04] Dus wat vindt ze zelf een schappelijk termijn om gewoon hier een keer wat boter bij de vis te doen?

[0:23:10] Mevrouw Herzberger voor de reactie.

[0:23:11] Wij hebben vorige week een voorstel gedaan en we hebben aangegeven wat onze absolute voorkeur is.

[0:23:18] Maar wij zijn niet alleen.

[0:23:20] Dus NEC heeft twintig zetels in dit parlement en we hebben een meerderheid nodig om zo'n motie te steunen.

[0:23:26] Dus ja, ik kijk ook naar de rest van de Kamer.

[0:23:29] En dan constateer ik dat er op dit moment te weinig draagvlak is voor onze voorkeursoptie.

[0:23:34] Wij komen zo snel als mogelijk.

[0:23:36] Wij zijn... Er lopen onderhandelingen.

[0:23:39] Er is een formatie aan de gang, zoals u misschien in de krant heeft gelezen.

[0:23:43] Wij zullen naar meerderheden zoeken.

[0:23:46] En ja, want dat is gewoon nodig op dit moment.

[0:23:49] Dank u wel.

[0:23:50] Oké, de heer Van Houwelingen.

[0:23:52] Ja, dank u, voorzitter.

[0:23:54] Mevrouw Hetsbergen zei zojuist iets interessants,

[0:23:55] namelijk dat de pechgeneratie waarschijnlijk later veel,

[0:23:57] in ieder geval behoorlijk mag gaan verdienen.

[0:24:00] En nou is mijn vraag, mevrouw Hetsbergen, ja, is dat zo?

[0:24:02] Of is het nou niet zo dat we misschien juist te veel theoretisch opgeleiden hebben?

[0:24:05] Zeker als het om studies gaat, zoals communicatiewetenschappen en bedrijfskunde.

[0:24:09] En dat dat ook een deel ligt van de verklaring dat jongeren en studenten stress ervaren omdat

[0:24:14] ze eigenlijk wel doorhebben dat het diploma dat ze hebben gehaald eigenlijk niet zoveel

[0:24:17] waard is en dat ze dat financieel ook misschien niet zoveel gaat opleveren.

[0:24:20] Kijkt u daar tegenaan?

[0:24:22] Voordat ik u het woord geef, verwelkom ik de heer Seder van de ChristenUnie.

[0:24:26] Welkom. En aan u de reactie, mevrouw Hertsberger.

[0:24:31] Even kijken of de vraag is of ze het gevoel hebben dat ze eigenlijk voor niets die opleiding doen,

[0:24:36] of dat hun diploma nutteloos is.

[0:24:39] Nou ja, als je naar de werkloosheidscijfers kijkt,

[0:24:41] dan lijkt me tegenovergestelde aan de hand.

[0:24:43] Ik denk dat er nog nooit zoveel vraag is geweest naar afgestudeerden op dit moment.

[0:24:49] Er is een probleem van groenpluk zelfs, waar er wordt over gesproken dat zelfs

[0:24:54] voordat mensen zijn afgestudeerd al niet de weerstaande aanbod,

[0:24:59] hoe noem je dat, aanbiedingen, dank je wel, aanbiedingen krijgen.

[0:25:04] Dus ja, ik weet niet of dat nou zozeer bijdraagt aan de mentale problematiek van deze generatie.

[0:25:11] De heer Van Houweling.

[0:25:12] Ja, een korte vervolgvraag.

[0:25:14] Inderdaad, we hebben een krap arbeidsmarkt en het zal zich ook wel voor theoretisch opgeleiden daarin vertalen.

[0:25:18] Maar volgens mij is het ondertussen algemeen herkenbaar.

[0:25:21] Ik ben benieuwd hoe mevrouw Hetsbergen ernaar kijkt, dat juist die praktische opgeleiden, dat je als loodgieter,

[0:25:24] dat je waarschijnlijk als je goede loodgieter bent, dat je meer kan verdienen dan bijvoorbeeld als je communicatiewetenschappen hebt gestudeerd.

[0:25:29] Dus om dan, mevrouw Hertsbergen, omdat zojuist zij van, vierde voorzitter,

[0:25:33] van nou, die pechgeneratie gaat wel goed verdienen.

[0:25:35] Ja, dat is dus iets wat ik me afvraag.

[0:25:37] Het hangt natuurlijk van de studieafdiening gedaan,

[0:25:39] maar misschien gaan ze helemaal niet, helaas niet,

[0:25:41] beter verdienen dan bijvoorbeeld een loodgieter.

[0:25:43] En dan tik zo'n studieschild er ook extra hard aan.

[0:25:48] Mevrouw Hertsbergen, ik hoorde geen vraag,

[0:25:49] maar misschien wilt u er nog op reageren.

[0:25:52] Volgens mij lijken alle, alles erop te wijzen dat mensen die,

[0:25:57] ja, ik mag het niet meer zeggen, hoogopgeleid volgens mij,

[0:25:59] Maar een theoretische opleiding volgen.

[0:26:04] Dat die over het algemeen veel geld gaan verdienen en ook hele goede kansen hebben op een goede baan.

[0:26:11] Dus het bestaanszekerheidsvraagstuk, en dat is voor nu sociaal contract belangrijk, zit daar niet.

[0:26:18] Maar wel de gelijke behandeling van studenten jaar op jaar.

[0:26:23] En de onrechtvaardigheid die deze generatie is aangedaan.

[0:26:27] Ik weet niet of dat de vraag beantwoord.

[0:26:29] maar of nou een goed idee is om loodgieter te worden of communicatie te gaan studeren.

[0:26:35] Dat moet iedereen voor zichzelf besluiten, volgens mij.

[0:26:38] Dank u wel. Dan kijk ik even rond en dan vervolgen wij de eerste termijn met de heer Paterlotte.

[0:26:45] Ja, dank u wel, voorzitter. Student worden is natuurlijk geweldig.

[0:26:49] Want de wereld ligt aan je voeten. Je gaat nieuwe vrienden maken, nieuwe dingen leren.

[0:26:52] Je krijgt ook nog eens geweldig onderwijs. Eigenlijk een recept voor succes.

[0:26:57] Maar toch gaat het niet altijd goed, want de helft van de studenten heeft psychische klachten.

[0:27:01] Een op de tien studenten zelfs ernstige klachten.

[0:27:04] Dat zijn dus gemiddeld zo'n twee studenten per werkgroep.

[0:27:08] En drie op de vier studenten voelt zich emotioneel uitgeput.

[0:27:11] De druk is heel hoog en ik denk dat het ook goed te verklaren is waarom.

[0:27:15] Mevrouw Hartsberg noemde terecht ook de impact van media.

[0:27:19] Maar deze generatie maakt zich ook zorgen om grote uitdagingen over deze tijd.

[0:27:23] Toen ik opgroeide in de jaren negentig was het idee dat alles steeds beter werd.

[0:27:26] Er is inmiddels een oorlog op ons continent.

[0:27:28] En de klimaatcrisis staart ons continu vol in het gezicht.

[0:27:32] Daar maken veel mensen zich zorgen over.

[0:27:34] Dan is er ook nog heel veel de druk om alles te doen.

[0:27:36] Op de telefoon, altijd wel iemand te zien die het beter doet.

[0:27:40] De druk om perfect te zijn, die is toegenomen.

[0:27:43] En dan, als we kunnen kiezen voor jongeren, hier in Den Haag, dan gebeurt dat vaak niet.

[0:27:48] Want studenten zeggen, ik kom niet rond, ik kan geen huisje vinden, ik voel te veel studiedruk.

[0:27:52] Als ik inlog op mijn duo, dan zie ik die schuld staan en die staart me ook in het gezicht.

[0:27:56] Daar hebben we net het debat over gevoerd.

[0:27:58] En voorstel, op basis van wat mevrouw Hertsberger zei heb ik het idee van dit kan wel eens blijven hangen.

[0:28:02] Terwijl de brief van de minister over die compensatie voor die pechgeneratie er nu al sinds december ligt.

[0:28:07] We kunnen een keuze daaruit maken die ook recht doet aan de studenten.

[0:28:12] Laten we die keuze dan maken en zorgen dat ze serieuze compensatie krijgen.

[0:28:16] Want dat is wel de verwachting die voor de verkiezingen is gewekt.

[0:28:19] Waar breed bijna alle partijen zijde die inkomstenpositie van studenten die gaat ons aan het hart.

[0:28:24] En wagen jullie dan in ieder geval kijken met de partijen, want bijna de hele niet-formerende groep partijen in de Kamer staat met mij onder een motie die ook een voorstel doet.

[0:28:34] Ik heb NSC ook voorgesteld, laten we er over in overleg gaan.

[0:28:37] Dat was afgelopen week geen behoefte aan, maar dat aanbod staat nog steeds.

[0:28:40] Want we moeten echt ervoor zorgen dat voor die pechgeneratie iets gaat gebeuren wat recht doet aan de beloften van voor de verkiezingen.

[0:28:48] Maar, voorzitter, er is ook een zilveren randje.

[0:28:50] Want met al deze zorgen over de studenten nu, is dit wel een generatie die openlijk praat

[0:28:56] over mentale problemen, zonder dat er een stigma is of daar een taboe op ligt.

[0:28:59] En dat is wel knap.

[0:29:00] Deze generatie zegt wat ze nodig hebben.

[0:29:03] Dus mijn oproep aan het kabinet is, nodig ze ook uit, praat erover, luister en doe.

[0:29:09] En voorzitter, een tweede punt.

[0:29:11] De cijfers die ik noemde over de studentenwelzijn, die komen uit de Monitor Hoge Onderwijs.

[0:29:20] MBO-studenten zijn daar dus niet in meegenomen.

[0:29:23] En dat vind ik niet kunnen.

[0:29:24] Zowel het RIVM als de inspectie roepen op om hen beter te monitoren.

[0:29:28] Dus mijn vraag is of de MBO-studenten meegenomen kunnen worden

[0:29:30] in de volgende ronde studentenwelzijnsonderzoek.

[0:29:33] En dan, voorzitter, het onderwijs zelf hier ook serieus mee bezig.

[0:29:36] En dat is heel goed, want waar we naartoe moeten,

[0:29:38] is een echte onderwijsgemeenschap.

[0:29:40] Het is namelijk best wel gek in het vervolgonderwijs.

[0:29:42] Als je op je werk niet komt opdagen, nou, dan word je vrij snel gebeld.

[0:29:45] Op de mazenschool, de middelbare school ook.

[0:29:48] Eigenlijk de enige plek in het leven waar dat niet gebeurt,

[0:29:50] dat je gewoon dagenlang er niet bent, maar dat niemand er achteraan gaat.

[0:29:53] Dat is het vervolgonderwijs.

[0:29:56] Nou, noem het een zorgplicht, maar dit moet beter.

[0:29:58] Het ISO vraagt concrete stappen en ik snap dat.

[0:30:00] Mijn vraag is welke acties ziet de minister om te zorgen

[0:30:03] voor persoonlijke aandacht voor elke student

[0:30:05] naast de zelfregie van de instellingen?

[0:30:06] En kan een zorgplicht hier aan bijdragen?

[0:30:08] Hoe denkt de minister over minimumnormen voor studentenbegeleiding?

[0:30:12] Voorzitter, tot slot.

[0:30:14] Ik zie geweldige initiatieven.

[0:30:15] Die zijn non-profit, die zijn vaak door jongeren en voor jongeren.

[0:30:19] op het gebied van eenzaamheid, welzijn en sociale veiligheid.

[0:30:21] Dat zijn organisaties die jonge mensen echt bereiken.

[0:30:24] Dat doen ze vaak beter dan Den Haag of onderwijsinstellingen,

[0:30:27] zoals Join Us, Wachtverzachter, Lieve Mark, Gelijkspel

[0:30:30] of Time Out, waar ik zelf nog weleens langs ben geweest.

[0:30:33] Dus ik wil beide ministers oproepen,

[0:30:34] grijp deze initiatieven met beide handen aan.

[0:30:36] Versterk waar je kunt, werk samen.

[0:30:38] Ondersteun ze structureel, geef ze aandacht.

[0:30:41] Een graag reactie van beide ministers hoe ze dat doen

[0:30:43] en welke kansen zij daarvoor zien.

[0:30:46] Ja, dank u wel.

[0:30:49] Mevrouw Van Zanten heet ik inmiddels ook welkom van de BBB.

[0:30:52] Voor degenen die ietsje later waren, voor de duidelijkheid, de spreektijd is vier minuten

[0:30:56] en er zijn vier interrupties.

[0:30:58] De heer Paardonnetter heeft net gesproken en interrupties zijn inmiddels ook aan de limiet.

[0:31:05] Geen interrupties op de bijdrage van D66.

[0:31:08] Dan gaan we naar de heer Van Houwelingen.

[0:31:10] Gaat uw gang.

[0:31:11] Dank u, voorzitter.

[0:31:12] De mentale gezondheid van jongeren staat zwaar onder druk.

[0:31:16] Dat herkent het kabinet ook zelf.

[0:31:17] Onderzoek van het VW Jonkerinstituut laat zien dat tussen 2017 en 2021 het aantal jongeren

[0:31:24] op basisscholen en op middelbare scholen met mentale problemen is gestegen met meer dan

[0:31:28] vijftig procent.

[0:31:29] Meer dan vijftig procent in nog geen vier jaar tijd, dus het is dramatisch.

[0:31:35] Het is ook niet zo verbazingwekkend, want je zou maar jong zijn en nu in deze tijd,

[0:31:39] in deze samenleving moeten opgroeien.

[0:31:41] Om te beginnen wordt je elke dag wijsgemaakt dat er een klimaatcrisis is.

[0:31:45] en dat het leven op deze planeet ten einde komt.

[0:31:48] Dat werd net ook al genoemd.

[0:31:49] Ja, dan ga je natuurlijk zorgen maken, dat snap ik wel.

[0:31:51] En dat bijt ook uit onderzoek.

[0:31:53] Dus één op de vijf jonge mensen zegt regelmatig tot vaak stress te voelen

[0:31:57] als ze aan de zogenaamde klimaatcrisis denken.

[0:32:00] Ze voelen zich moedeloos, machteloos, spiekeren over en slapen slecht.

[0:32:04] En dat gebeurt dus ook, en kijk dan maar ook even de minister aan,

[0:32:06] dat gebeurt dus op scholen, op middelbare scholen, op basisscholen.

[0:32:09] Er wordt dus die angst gezaaid.

[0:32:11] Dus daar begint het mee.

[0:32:12] En dan hebben we natuurlijk ook heel veel voorbeelden van.

[0:32:14] We kennen ook mensen die dan op universiteit studeren en die komen dan in een wook omgeving

[0:32:21] terecht waar ze zich totaal niet thuis voelen.

[0:32:24] Alleen maar als indoctrinatie kan opschrijven, een soort madrassa waar ze zich niet thuis

[0:32:29] voelen en dan ook stoppen met studeren.

[0:32:30] Dus dat levert ook stress op en dat heeft dan te maken met onderwijskwaliteit.

[0:32:34] Maar ik denk dat het grootste probleem, dat werd net ook al even genoemd, is toch wel heel

[0:32:38] duidelijk dat jongeren financieel gezien geen enkel toekomstperspectief meer hebben.

[0:32:42] Als je jong bent en je wilt een starterswoning kopen...

[0:32:45] starterswoning begrijpen we van makelaars.

[0:32:47] Ik heb het over een gelijkgeschakelde rijtjeswoning.

[0:32:49] Van 60 vierkante meter, bijvoorbeeld in Beverwijk.

[0:32:52] Kost vier ton en dan heb je nog niks.

[0:32:54] Dan heb je nog geen keuken.

[0:32:55] Dus als je dat wil financieren...

[0:32:57] en jongeren hebben vaak weinig spaargeld...

[0:32:59] dan moet je toch minstens een inkomen hebben van een ton.

[0:33:03] Er zijn nog geen half miljoen mensen in Nederland...

[0:33:06] die hebben een inkomen van een ton of meer.

[0:33:07] Als je dan met z'n tweeën bent, is het 50.000 euro.

[0:33:09] Dat verdienen jongeren ook niet.

[0:33:11] Tot 25 verdien je gemiddeld zo'n 20.000 euro per jaar.

[0:33:14] Dus het is onmogelijk als je jong bent om een woning te kopen.

[0:33:17] Start eens wonen, dan kom je niet aan.

[0:33:18] Dus je kunt nooit die ladder op.

[0:33:20] Je moet dus bij je ouders blijven wonen.

[0:33:22] Je komt niet uit de startblokken.

[0:33:24] Je kunt geen gezin beginnen.

[0:33:25] En dat is natuurlijk ook ontzettend stressvol.

[0:33:28] En hoe komt dat?

[0:33:29] Dat heeft natuurlijk ook weer alles te maken met het beleid...

[0:33:31] dat dit kabinet al die jaren heeft gevoerd.

[0:33:33] Onder Rutte zijn er een miljoen migranten bijgekomen.

[0:33:35] Ja, dat geeft druk op de woningmarkt.

[0:33:37] En dan heb je dus ook onze jongeren die geen woning meer kunnen kopen.

[0:33:40] En dat levert dus stress op en ja, dat is dus zeer zorgelijk.

[0:33:46] En ja, hoe los je dat op? Dit is dan een woningmarktprobleem.

[0:33:48] Dan moet je dus de migratie aanpakken.

[0:33:51] Dan moet je inderdaad ook stoppen hier weer.

[0:33:53] Die woning wordt heel duur gemaakt.

[0:33:54] Een woning moet tegenwoordig een warmtebom hebben enzovoort enzovoort.

[0:33:57] Ja, daar kunnen we om lachen.

[0:33:58] Maar jongeren kunnen dus door dit soort gekkigheid kunnen ze dus hun leven eigenlijk niet meer aan.

[0:34:03] Ja, daar kunnen we om lachen.

[0:34:03] Ze zitten op zolder, wonen bij hun ouders thuis.

[0:34:05] Dat is echt heel dramatisch en dat is, denken wij, een hele grote stressor.

[0:34:10] En er zijn natuurlijk meer, wat mevrouw Hetsberg terecht opmerkt,

[0:34:13] er zijn natuurlijk veel meer oorzaken, maar dit is de hele belangrijke oorzaak

[0:34:16] waar wij ons heel veel zorgen over maken.

[0:34:19] En om het kortst samen te vatten, het is dus niet zozeer, zou ik zeggen,

[0:34:23] dat al die mentale problemen zo enorm snel zien toenemen bij jongeren.

[0:34:27] Dat komt natuurlijk logisch, dat komt niet door die jongeren zelf.

[0:34:29] Het zou gek zijn, dan zouden jonge mensen ineens veranderd zijn.

[0:34:32] Dat heeft dus alles te maken met de samenleving en met de tijd waarin ze nu opgroeien.

[0:34:37] En zolang die samenleving niet verandert en zolang dit soort waanzinnig beleid niet verandert,

[0:34:42] dan blijven onze jongeren zich mentaal slecht ontwikkelen en dan zullen ze ook zich niet

[0:34:46] beter gaan voelen.

[0:34:47] Dank u, voorzitter.

[0:34:48] Ja, dank u wel.

[0:34:49] Intussen was er een interruptie van de heer Kril.

[0:34:53] Ja, voorzitter, dank u wel en dank de heer Van Houdingen voor zijn betoog.

[0:34:57] Ik heb een vraag over een onderwerp dat hij niet aangestipt heeft.

[0:34:59] Dat is toch de rol van social media en toch ook die soms kwalijke algoritmes die ervoor zorgen dat hele jonge mensen

[0:35:06] binnen drie likes of drie kliks op een filmpje zomaar terechtkomen in ellerlange fuiken van hele korte filmpjes die nepnieuws verspreiden

[0:35:15] en die jonge mensen, kwetsbare mensen, op hele radicale ideeën brengt.

[0:35:19] Ik vind de heer Van Houwelingen ook niet dat we daar iets aan zouden moeten doen.

[0:35:21] Het verbieden van die algoritmes die jonge mensen, die zo kwetsbaar zijn, dat soort paden opstuurt.

[0:35:29] De heer Van Houwelingen.

[0:35:31] Dank voor de vraag.

[0:35:32] Sociale media is een nieuwe technologie.

[0:35:35] Zo'n 500 jaar geleden werd dit ook gezegd over de boekdrukkunst.

[0:35:39] Dat ze ook heel gevaarlijk zijn, ook voor jongeren.

[0:35:41] Het is inderdaad hoe je het gebruikt.

[0:35:44] Ik zie daar...

[0:35:45] Social media heeft natuurlijk zijn schaduwkant.

[0:35:47] Er zijn ook heel veel posts.

[0:35:48] Mensen vinden elkaar op sociale media.

[0:35:49] Dus inderdaad, dat heeft voor- en nadeel.

[0:35:52] Maar daar zit, als u het mij vraagt, meneer, via de voorzitter, daar zit niet het grote probleem.

[0:35:58] Dus, nee, die zit echt ergens anders.

[0:36:00] Ik denk dat de meeste jongeren het vooral druk ervaren, dus financieel, wat ik net zeg,

[0:36:04] de tijd waarin ze leven, de wookideologie, dat dat heel veel stress veroorzaakt

[0:36:08] en dat daar veel van de klachten vandaan komen.

[0:36:13] Oké, dank u wel.

[0:36:14] Dan vervolgen wij met de bijdrage van de heer Blauw.

[0:36:16] Gaat uw gang.

[0:36:17] Dank u wel, voorzitter.

[0:36:19] Voorzitter, de conclusies van het rapport over de mentale gezondheid van jongeren en

[0:36:23] studenten in Nederland zijn verontrustend.

[0:36:26] Het stelt niet alleen dat het aantal jongeren met mentale problemen drastisch hoog is, maar

[0:36:31] ook dat dit aantal over de jaren is toegenomen.

[0:36:35] En hoe komt dit nou, voorzitter, en waarom komt het probleem nu pas echt aan het licht?

[0:36:40] Maar gelukkig biedt het rapport ons wel wat verklaringen hiervoor en terecht wordt onder

[0:36:43] andere, een aantal eerdere sprekers hebben het ook genoemd, het social media gebruik onder de

[0:36:49] aandacht gebracht. Het is ook niet opvallend dat wanneer het gebruik van social media onder jongeren

[0:36:53] steeg, de mentale gezondheid een duik nam. De ondervindingen van het rapport lijken dit te

[0:36:58] ondersteunen. Voorzitter, de gemiddelde jongere zit gemiddeld vijf uur per dag op zijn of haar

[0:37:03] mobiele telefoon. Dat is vijf uur per dag waarin de echte wereld plaatsmaakt voor een meer virtuele

[0:37:09] wereld. Een wereld waar social media een ideale wereld voor jongeren voorschotelen.

[0:37:15] Het rapport erkent de stijging in schadelijk social media gebruik, maar lijkt het te bagatelliseren

[0:37:20] door het gewicht van andere vermeende oorzaken te benadrukken. In hoeverre onderschrijft

[0:37:25] de minister deze door het rapport geleverde analyse?

[0:37:28] Is het social media gebruik niet een van de grotere boosdoeners dan andere oorzaken voor

[0:37:33] de staat van de mentale gezondheid van jongeren en studenten? En ziet de minister het toenemende

[0:37:37] de social media gebruik juist als vooruitstrevend, moderniserend of toch meer schadelijk.

[0:37:43] Voorzitter, hoewel de PVV de conclusies van het rapport in grote lijnen ondersteunt, blijven

[0:37:47] wij uiteraard er kritisch naar kijken.

[0:37:50] Zo wordt aangenomen dat er daadwerkelijk een toename van prestatiedruk is, maar dan meer

[0:37:56] gevoelsmatig, zonder daar een verandering van objectieve standaarden over te vermelden.

[0:38:01] Wel is de subjectieve beleving van de student meegenomen en kunnen daardoor jongeren en

[0:38:07] studenten mentale problemen aangeven door bijvoorbeeld te noemen dat ze een confronterend bericht

[0:38:12] op X of door klimaatverandering.

[0:38:17] Want voorzitter, in het rapport wordt zo'n oorzaak genoemd en over waarom jongeren niet

[0:38:21] lekker in hun vel zitten, namelijk bijvoorbeeld negatieve gedachten over klimaatverandering.

[0:38:27] Het rapport neemt dezelfde verkeerde afslag naar onze mening wanneer het aankomt op het

[0:38:30] onderwerp van discriminatie. Wederom is het niet een feitelijke vaststelling van een discriminatiecultuur

[0:38:37] in Nederland die impact heeft op de mentale gesteldheid van de jongeren, maar vooral een

[0:38:42] kwestie van individuele beleving. En sneeuwt daardoor toch wel een ernstig iets als discriminatie,

[0:38:48] sneeuwt er daardoor niet teveel onder. Voorzitter, de PVV beoordeelt de laatste adviezen van

[0:38:54] het platform Perspectief Jongeren, PPJ, dan ook in het licht van deze hiervoor genoemde

[0:38:59] overwegingen. De focus zou moeten liggen op mentale problemen van jongeren en studenten die

[0:39:05] bijvoorbeeld door kleinere klassen met beter en voldoende leraren in een vroeg stadium kunnen

[0:39:12] worden opgemerkt, uitgesproken en wellicht naar middelen worden aangepakt. Ik sloeg even aan op

[0:39:23] de individuele belevingen, want ik dacht als je onderzoek doet en je bevraagt honderden mensen

[0:39:30] over bepaalde problemen en zij hebben allemaal dezelfde individuele beleving,

[0:39:35] dan op een gegeven moment worden heel veel individuele belevingen bij elkaar toch een collectief probleem?

[0:39:40] Of ligt dat dan aan mij?

[0:39:42] De heer Blauw voor de reactie.

[0:39:44] Dank u wel, voorzitter.

[0:39:46] Nee, dank u wel voor uw vraag.

[0:39:48] Ik noem het daarom ook even, of daarom benadrukte ik het begrip discriminatie ook even,

[0:39:54] Want kijk, als er echt gediscrimineerd wordt,

[0:39:58] dat is natuurlijk ernstig en een ernstige aantekening.

[0:40:00] Maar als je het gevoel hebt, en dat mis ik dus een beetje in het rapport.

[0:40:05] Ja, wat zijn dan die opmerkingen of gevallen waarin dus de student geeft

[0:40:11] ik ben gediscrimineerd.

[0:40:13] En dan wil ik weten, ja, maar is dat discriminatie?

[0:40:16] Echt pure discriminatie volgens het begrip discriminatie?

[0:40:18] Of is dat een, ja, hoe zeg je dat?

[0:40:22] een ordinaire scheldpartij, maar is dat dan meteen discriminatie?

[0:40:27] Dat bedoelde ik daarmee te zeggen, maar dat het begrip discriminatie niet

[0:40:31] ondergesnipt dient te worden door alles daar maar op te gooien.

[0:40:37] Mevrouw Tsekka nog?

[0:40:39] Ja, maar u weet toch niet, zeg ik via de voorzitter,

[0:40:41] wat de opmerkingen zijn waar deze studenten mee te maken hebben gehad.

[0:40:44] Dus dan weet je toch ook niet dat het per se niet discriminatie is?

[0:40:48] Meneer Blauw?

[0:40:49] Nee, mevrouw Tsekka heeft inderdaad gelijk.

[0:40:51] en daarom vraag ik dat ook, van wat zijn nou die concrete gevallen.

[0:40:57] Toevallig heb ik de factie die bij me...

[0:41:00] Ik vind het niet specifiek genoeg. Dat is waarom ik dat vraag.

[0:41:05] Ik wil juist, net als mevrouw Ter Haai hoop ik, weten...

[0:41:09] wat zijn nou die specifieke gevallen en is dat discriminatie of niet?

[0:41:12] Dank u wel. En ik zag een interruptie van de heer Ergent.

[0:41:16] Ja, voorzitter, ik wil...

[0:41:19] De woordvoerder van de PVV wil wel helpen bij die specifieke gevallen en bij aantallen en bij welke

[0:41:25] vormen er dan precies zich voordoen.

[0:41:29] Weileg staat het niet in het rapport waarna wordt gerefereerd, maar volgens mij heeft de Kamer

[0:41:33] gisteren nog een brief gekregen.

[0:41:35] In die brief gaat het over 30 procent meer meldingen als het gaat om discriminatie, met herkomst op

[0:41:42] nummer 1, seksuele gerichtheid op nummer 2 en antisemitisme ook een stijging.

[0:41:47] Volgens mij is er straks nog een debat over deze specifieke verschijningsvorm.

[0:41:51] We zien een extreme stijging als het gaat om discriminatie, als het gaat om godsdienst, huidskleur.

[0:41:57] Dus ik vraag me af waarom de PVV hier...

[0:42:01] PVV?

[0:42:03] De PVV, niet de VVD.

[0:42:06] Dat zou ik van de VVD niet verwachten.

[0:42:09] Dat de PVV hier...

[0:42:11] Ja, eigenlijk wel de consultering en het rapport.

[0:42:14] Ik zie het als een poging tot bagatelisering en ik leg het even open en eerlijk hier neer.

[0:42:19] En ik ben benieuwd of de PFV hiermee dit vraagstuk bagateliseert.

[0:42:25] De heer Blauwen heeft het woord.

[0:42:26] Dank u voorzitter.

[0:42:27] Ik denk juist dat het gebagateliseerd wordt door alles maar op discriminatie te gooien.

[0:42:33] En ik vind het heel goed dat de heer Ergen hier die gevallen aangeeft.

[0:42:38] Maar dan nog staat voor mij de vraag, wat zijn dan die specifieke gevallen?

[0:42:43] Ik geloof best in de percentages die de heer Ergin noemt, zoveel procent voelt zich gediscrimineerd op basis van dit.

[0:42:50] Maar dan wil ik die gevangen weten.

[0:42:52] Ik wil juist dat niet alles op discriminatie wordt gegooid, maar als er daadwerkelijk sprake van is, dat we daar hulp kunnen bieden.

[0:43:02] En dat het uiteindelijk door het massale op discriminatie gooien, dat de hulp die we kunnen bieden dan niets meer voorstelt, voorzitter.

[0:43:11] Ik wil er toch wel op doorgaan, omdat kennelijk de PVV, en niet de VVV of de VVD,

[0:43:19] de PVV alle voorbeelden opgesompt wil hebben.

[0:43:21] En zo werkt dat natuurlijk niet.

[0:43:24] De politie stelt jaarlijks een rapport op.

[0:43:26] Onderzoekers die een kwalitatief onderzoek uitvoeren, die gaan af op het fenomeen.

[0:43:31] En die doen dan meestal in het rapport, geven ze een weergave van de voorbeelden die ze vaak zijn tegengekomen.

[0:43:37] En wat me enorm verbaast is als het gaat om dit onderwerp...

[0:43:40] de PVV alleen maar vragen blijft stellen...

[0:43:45] om het toch wel een beetje te bagatelliseren in het onderwerp...

[0:43:48] wat enorm veel impact heeft op bijvoorbeeld de mentale gezondheid.

[0:43:52] Om het zo klein te maken...

[0:43:54] waardoor we met elkaar een discussie gaan hebben over...

[0:43:57] ik hoop dat nou wel of ik hoop dat nou niet...

[0:43:59] of wat is het nou wel, wat is het nou niet.

[0:44:00] En ik zou aan de PVV willen vragen...

[0:44:03] herken het nou gewoon.

[0:44:05] In Nederland is er sprake van te veel discriminatie.

[0:44:10] Er zijn verschillende verschijningsvormen.

[0:44:13] Daar moeten we werk van maken.

[0:44:18] Ik hoorde al eerst geen vraag.

[0:44:21] Ik wil bij mijn vorige antwoord blijven.

[0:44:26] Om echt een structureel probleem te erkennen...

[0:44:30] wil ik zoveel mogelijk gedetailleerde zaken en voorbeelden hebben.

[0:44:35] Voorzitter, mag ik verder trouwens?

[0:44:38] Ja, u heeft nog een kleine minuutspreektijd.

[0:44:41] Nou, dat komt goed uit, want ik kwam tot mijn afronding.

[0:44:43] Voorzitter, de PVV beoordeelt de laatste adviezen van het Platform Perspectief Jongeren, PPJ.

[0:44:50] Dan ga ik zelf ook bijna in de fout.

[0:44:52] De focus zou moeten liggen op mentale problemen van jongeren en studenten

[0:44:55] die door kleinere klassen met voldoende leraren in een vroeg stadium worden opgemerkt,

[0:44:59] uitgesproken en aangepakt.

[0:45:01] Dat is wat een goede pedagogische relatie, zoals het PPA in hun advies noemt, zou moeten inhouden.

[0:45:07] En helaas moet ik dat ook zeggen uit eigen ervaring, voorzitter.

[0:45:10] Graag nog een reactie van de minister erop, en dan niet op mijn eigen ervaring, maar op

[0:45:14] de verbetering van de pedagogische relatie.

[0:45:17] Dank u wel.

[0:45:18] Ja, dank u wel.

[0:45:19] Dan was nog een interruptie van de heer Van Houwelingen.

[0:45:22] Dank u, voorzitter.

[0:45:22] Er wordt vaak gezegd dat de prestatiedruk in het onderwijs een van de redenen is waarom

[0:45:26] er zoveel mentale problemen zijn.

[0:45:28] Ik ben benieuwd hoe de PVV daarover denkt.

[0:45:34] Wat ons wel opvalt, voorzitter, is dat de prestatiedruk naar onze mening op zich niet

[0:45:41] is gegroeid, maar dat wel de meldingen daarover gegroeid zijn en dat dat meer gevoelsmatig

[0:45:47] is.

[0:45:48] Ik zou bijna zeggen, vroeger, en dan zeg ik even als dertigjarige, vroeger lag die lat

[0:45:58] volgens mij nog veel hoger.

[0:45:59] En daarom ben ik juist benieuwd naar waar die gevoelsmatigheid vanuit jongeren en studenten

[0:46:05] juist vandaan komt waarom die prestatiedruk zo is gestegen.

[0:46:09] Welkom bij de groep van mensen die vroeger zegt.

[0:46:13] Mevrouw Hertsberger voor een interruptie.

[0:46:17] Hoe ziet de heer Blauwe de mogelijkheden om sociale media of telefoongebruik te beperken?

[0:46:22] Hij kent het als probleem en wat zijn de oplossingen?

[0:46:25] De heer Blauwe.

[0:46:27] Dank u wel, voorzitter.

[0:46:28] Volgens mij is mijn partij een van de volvechters geweest...

[0:46:31] voor een mobiele telefoonverbod in scholen.

[0:46:38] Dat zijn natuurlijk de onderwijsinstellingen...

[0:46:41] in het funderend en voortgesteld onderwijs.

[0:46:45] Ja, en uiteindelijk in het vervolgonderwijs...

[0:46:50] worden jongeren en studenten ouder en meerderjaarders.

[0:46:53] Dus ik denk dat het daar meer een eigen verantwoordelijkheid is.

[0:46:57] En verbieden kun je natuurlijk nooit, dus laten we maar een norm stellen dat het gebruik in ieder geval

[0:47:04] verminderd dient te worden, voorzitter. Dank u wel. Mevrouw Tsekai ook nog voor een reactie.

[0:47:12] Interruptie. Ja, ik had nog even een andere vraag aan de PVV, want ik ken de PVV als partij die

[0:47:17] graag een hogere koopkracht regelt voor mensen. Dus ik vroeg me eigenlijk even af hoe zij naar

[0:47:22] naar een stagevergoeding kijken.

[0:47:26] De heer Blauw.

[0:47:27] Ja, voorzitter, dank u wel.

[0:47:29] Ik vind het...

[0:47:31] want er is gisteren toevallig

[0:47:34] belangrijk nieuws

[0:47:35] over uitgekomen.

[0:47:37] Ik wil daar eigenlijk nog

[0:47:39] even beter naar kijken voordat ik daar echt

[0:47:41] een concreet antwoord op wil geven, want

[0:47:43] ik vind het inderdaad...

[0:47:45] Ik vond het nieuwsbericht

[0:47:47] schrikbarend, dus dat wil ik

[0:47:49] juist, en dat kunnen we mooi

[0:47:50] straks ook in het reces doen, wil ik daar graag induiken, zodat ik daar echt een beter beeld van krijg,

[0:47:57] voorzitter. Dus dan moet ik in antwoord nog wel even schuldig blijven met mevrouw Tsekai.

[0:48:01] Dank u wel, mevrouw Tsekai. Ja, u heeft eigenlijk geen interruptie meer, dus ik ga toch maar me

[0:48:06] daar aan houden ook. Precies. Dan vervolgen wij met de heer Krul. Voorzitter, dank u wel. Ja,

[0:48:13] je zou maar jong zijn in deze tijd. Soms denk ik was ik het nog maar. Dan hoor ik andere mensen weer

[0:48:18] zeggen je moet niet zeuren met 29 jaar.

[0:48:20] Maar goed, een jongeren, dat ben ik niet meer.

[0:48:23] En ik zou het graag willen zijn omdat de jeugd de toekomst heeft en al die prachtige kansen

[0:48:27] nog voor het oprapen heeft liggen.

[0:48:29] Maar aan de andere kant, al die kansen, al die keuzes die gemaakt moeten worden,

[0:48:32] leiden ook tot heel veel druk.

[0:48:34] Druk van de maatschappij, druk vanuit ouders, vanuit opleiding, vanuit opleiding van vrienden

[0:48:39] en vooral ook druk van de sociale media.

[0:48:42] Jongeren mogen en kunnen heel veel keuzes maken.

[0:48:44] Maar de keerzijde is dat er dus ook veel druk wordt uitgeoefend op jongeren.

[0:48:47] waardoor ze keuzes moeten maken.

[0:48:50] En ze moeten weerstand bieden

[0:48:51] aan allerlei verleidingen die ze tegenkomen.

[0:48:54] Of het nou van de overheid is,

[0:48:56] die ze een lening in de vorm van een studieschuld

[0:48:58] probeerde aan te praten,

[0:48:59] maar ook van bijvoorbeeld online invloeden,

[0:49:02] gokken,

[0:49:03] en de maakbare samenleving waarin

[0:49:05] successtories via social media worden verspreid.

[0:49:08] En ik had een interruptiedebatje met

[0:49:09] Mirjam Houwelingen, en ik ben echt geschrokken

[0:49:11] wat je daar tegenkomt. Binnen drie kliks

[0:49:14] op YouTube of op Instagram

[0:49:15] Kijk je naar een kale Engelse man met een sigarische mond...

[0:49:18] die de meest verschrikkelijke vrouwenvriendelijke dingen vertelt...

[0:49:22] en daar stellen wij onze kinderen aan bloot.

[0:49:24] Maar ook kinderen die in groep 5 al bezig zijn met portfolio's...

[0:49:27] op hun twaalfde in de brugklas al een gesprek hebben met hun loopbaancoach.

[0:49:31] En als je op je zestiende niet weet wat je wilt worden later...

[0:49:34] ja, dan ben je echt te laat, wordt er gezegd.

[0:49:37] We leggen te veel druk op de cruciale jaren...

[0:49:40] waarin kinderen, jongeren in alle rust hun talenten moeten ontdekken en ontwikkelen.

[0:49:43] Moeten we tegenmacht bieden tegen het steeds verder ontwikkelende meritocratische ideaal?

[0:49:51] Vraag ik met een lichte ideologische ondertoon aan beide bewindspersonen.

[0:49:55] Voorzitter, de mentale gezondheid van tieners en jongvolwassenen verslechtert.

[0:49:58] Punt.

[0:49:59] Dat is een feit.

[0:50:00] Het CDA ziet dat het na corona nog niet veel beter gaat.

[0:50:04] Jongeren vereenzamen en mentale klachten nemen toe.

[0:50:07] Sterker nog, voorzitter, inmiddels is suïcide doodsoorzaak nummer één onder jongeren.

[0:50:13] Het begint bij het bespreekbaar maken van mentale gezondheid.

[0:50:17] En daar ziet het CDA echt het zilveren randje, waar de heer Paternot ook over sprak.

[0:50:21] Deze generatie vindt het steeds makkelijker om dit soort complexe zaken bespreekbaar te

[0:50:25] maken.

[0:50:26] En ook onderwijsinstellingen doen goed werk.

[0:50:28] Decanen die hun best doen om het gesprek op gang te brengen, maar als jongeren doorverwezen

[0:50:33] worden naar de reguliere zorg, lopen ze weer vaak vast.

[0:50:36] Terwijl er met de decaan of docent over praten al een drempel was die genomen moest worden.

[0:50:40] De hulpketen moeten in orde zijn, ziet het kabinet dit ook.

[0:50:45] Er zijn heel veel goede initiatieven, maar of die overal worden gebruikt is de vraag.

[0:50:50] Het lijkt mij wel dat het wiel niet opnieuw uitgevonden moet worden, maar bestaande, goedlopende

[0:50:54] initiatieven moeten worden verspreid.

[0:50:57] En hoe kunnen we goedkope, kleinschalige initiatieven beter verspreiden dan ook, vraag ik aan de

[0:51:02] minister.

[0:51:03] Nog één punt, voorzitter, wat ik nog niet heb gehoord, en dat is dat er ook gewoon een

[0:51:06] verschil zit tussen de mentale gezondheid van mannen en vrouwen.

[0:51:10] En dat we zien dat met name jonge vrouwen steeds vaker en steeds meer

[0:51:14] psychische klachten ontwikkelen dan jong volwassen mannen.

[0:51:17] En we hebben in december een voortgangsreportage gehad van de

[0:51:20] staatssecretaris over de brede kabinetsaanpak mentale gezondheid.

[0:51:23] En ziet de staatssecretaris dit probleem ook?

[0:51:26] En kunnen we niet niet meer doen?

[0:51:28] Acties, beleid, specifiek gericht op deze doelgroep, want we weten er

[0:51:32] gewoon nog te weinig over.

[0:51:34] Voorzitter, ik laat het hier even bij, in de eerste termijn.

[0:51:37] Ja, dank u wel.

[0:51:38] En dan op de volgrijp nog een interruptie van de heer Van Houwelingen.

[0:51:40] Ja, dank u, voorzitter.

[0:51:42] Als ik natuurlijk de heer Krul goed beluister, dan is hij ook...

[0:51:45] De heer Krul is bezorgd over het gebruik van sociale media in scholen, als ik de heer Krul goed begrijp.

[0:51:50] En dan is mijn vraag aan de heer Krul.

[0:51:51] Stel, je zou dat willen limiteren.

[0:51:53] Dat betoog goed het behoef van de heer Krul.

[0:51:56] Dan zou je dat willen.

[0:51:57] Is het dan iets, en dat is natuurlijk een hele pensionele vraag, denk ik,

[0:52:00] wat de overheid, de staat zou moeten opleggen,

[0:52:03] of iets wat scholen, bijvoorbeeld christelijke scholen en openbare scholen,

[0:52:06] wat ze zelf zouden moeten kunnen besluiten?

[0:52:09] En voorzitter, ik maak even een onderscheid tussen twee dingen.

[0:52:12] Aan de ene kant denk ik dat het mobieltje uit de klas moet verdwijnen.

[0:52:16] Daar is het CDA ook altijd voorvechten voor geweest.

[0:52:18] Mijn voorganger René Peters heeft daar grootstappen in gezet.

[0:52:20] Het mobieltje op school is gewoon een slechte zaak.

[0:52:25] Maar waar ik specifiek op doel ben betoog, dat zijn die verschrikkelijke algoritmes

[0:52:29] die die big tech bedrijven toepassen, waardoor heel de jonge mensen,

[0:52:32] eigenlijk zonder dat ze dat weten, zonder dat ze dat goed doorhebben,

[0:52:36] ja, zomaar binnen een paar kliks of binnen een paar short short filmpjes

[0:52:40] op hele toch wel gewoon gevaarlijke, gevaarlijke drek terechtkomen

[0:52:45] die die kwetsbare mensen onnodig beïnvloedt.

[0:52:47] En ik vind echt dat de overheid, en daar is de overheid allemaal mee bezig,

[0:52:51] maar het is zo wrekte lastig omdat het grens en verdragen en alles overschrijdend is,

[0:52:57] om daar dat aan banden te leggen.

[0:52:58] En ik vind echt dat de overheid daar een rol in heeft,

[0:53:01] want we moeten die kwetsbare groep zoveel mogelijk beschermen.

[0:53:05] Dank u wel. En ik zie dat meneer Van Houwelingen...

[0:53:07] Ik heb geen antwoord op mijn vraag. Ik ben echt heel benieuwd.

[0:53:09] Dus ik stel even gewoon antwoord op mijn vraag.

[0:53:10] Maar is dat, als het gaat om het gebruik van mobiele telefoons in de klas,

[0:53:14] is dat iets wat de school zelf op moet gaan?

[0:53:15] Dat was even mijn vraag. Of wat de staat moet bepalen?

[0:53:19] Ja, kijk, scholen zeggen dan vaak ja, kom met beleid.

[0:53:23] We willen het wel, maar kom met beleid.

[0:53:24] Ja, in alle eerlijkheid, we hebben gepleit en zijn voor een verbod op mobieltjes in de klas.

[0:53:30] Dan zou je zeggen, dan moet je dan beleid uitmaken als Rijksoverheid.

[0:53:34] Tegelijkertijd zien we ook heel veel scholen die het zelf doen.

[0:53:39] Ja, dat zal mij dan al met even zijn.

[0:53:41] Maar als het hebt om social media, want dat is waar de heer Van Houdingen naar vroeg,

[0:53:44] social media in de klas, ja, dat moet de overheid natuurlijk aanpakken.

[0:53:48] Ik kan niet van scholen verwachten dat zij zich in dit soort zaken gaan mengen.

[0:53:51] Dat moet de overheid echt aanpakken.

[0:53:53] Dank u wel. En er was ook nog een interruptie van de heer Seder.

[0:53:56] Ja, de heer Seder.

[0:53:58] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:53:58] Maar als het gaat om social media, dan wil ik even opmerken dat het gewoon verboden is onder de 16 jaar om social mediaaccounts te hebben in dit land.

[0:54:09] Het wordt gewoon niet gehandhaafd.

[0:54:10] Dat maakt ook dat ik bij het debat over digitalisering ook een strengere wetgeving gevraagd heb om het gewoon te handhaven.

[0:54:16] Want deze bedrijven doen het niet.

[0:54:17] We zien inderdaad de mentale welzijn van jongeren en met name meisjes achteruitkelderen.

[0:54:23] Dus ik hoop, ook als ik dit debat hoor, op brede steun binnen de fracties.

[0:54:28] Ik hoor het CDA over mentale welzijn praten...

[0:54:32] en zegt dat het begint bij het bespreekbaar maken.

[0:54:35] Ik kende het CDA als een diepgewortelde ideologische partij.

[0:54:39] Maar ik vond het best een lichte benadering.

[0:54:43] U geeft het aan, er is crisis. Suïcide is doodsoorzaak nummer 1.

[0:54:48] In dit land zijn er nog andere cijfers.

[0:54:51] 1 op de 8 heeft de middelste vorm van jeugdzorg nodig.

[0:54:54] Als we uitkijken, gaat het naar een op de zes.

[0:54:57] Eenzaamheidsstress, onrust neemt allemaal toe.

[0:55:00] Ik wil de CDA toch vragen of u een reflectie wil geven aan spade dieper wil gaan.

[0:55:07] Hebben we gewoon niet een zieke samenleving gecreëerd?

[0:55:10] En gaat het niet alleen om het bespreken maken, ben ik helemaal mee eens.

[0:55:13] Maar eigenlijk zouden we hier dit gesprek wat dieper moeten voeren.

[0:55:17] Hoe kan het dat we in een van de rijkste landen op aarde dat dit gebeurt met onze kinderen?

[0:55:22] En als de heer Krul het met mij eens, zou ik toch van het CDA ook willen vragen of ze daar misschien wat meer op kunnen refereren.

[0:55:30] Dank u wel. De heer Blauw.

[0:55:32] Ja, voorzitter. Graag zelfs.

[0:55:36] We zitten in een verziekte samenleving in die zin dat we elkaar uit het oog zijn verloren.

[0:55:42] En dat je dat met name bij de jongere generaties tot steeds heftige consequenties leidt.

[0:55:48] En als je het hebt over het besprekbaar maken en anderzijds die bronaanpak,

[0:55:54] dan heb je het over al die terreinen die we al besproken hebben.

[0:55:56] Over het aanpakken van discriminatie, over het aanpakken van armoede onder jongeren,

[0:55:59] over het aanpakken van verhoogde prestatiedruk.

[0:56:02] Al die factoren die ook uit die monitoren blijven, die heel belangrijk zijn,

[0:56:05] die druk zetten op het mentaal welzijn van jonge mensen, moet je allemaal aanpakken.

[0:56:10] En tegelijkertijd, en dat is ook een beetje de lichte,

[0:56:13] nou ja, die ideologische vraag die ik hier stel,

[0:56:15] leven we ook in een samenleving die zich steeds meer voegt naar een maakbaarheidsideaal.

[0:56:20] Waarbij de meritocratie dus altijd maar beter moet presteren en alles halen uit prestaties.

[0:56:27] Dat zorgt ervoor dat jonge mensen met een totaal verkeerd beeld opgroeien.

[0:56:32] En ik denk dat dit debat nog zelfs een beetje overstijgt in de zin van, daar hebben we een veel breder gesprek over nodig.

[0:56:38] Maar natuurlijk is het meer dan alleen een verbod op social media of meer dan alleen het bespreekbaar maken in de klas.

[0:56:43] Het is een heel ingewikkeld vraagstuk waar ontzettend weinig aan gedaan is de laatste

[0:56:49] jaren en daar plukken we nu de frange vruchten van.

[0:56:52] En dan nog heel kort, want de heer Seder maakt ook een opmerking over het gebruik onder de

[0:56:57] 16 jaar.

[0:56:58] Ja, daar moet gehandhaafd worden, dat is heel erg ingewikkeld, maar al zouden we maar meer

[0:57:02] kunnen doen aan bijvoorbeeld leeftijdsverificatie, waar we nu echt te weinig kunnen.

[0:57:08] Want het is niet alleen social media, het is ook het bestellen van drugs, het is ook

[0:57:11] ook het bestellen van experimentele medicijnen, wat veel te eenvoudig is voor jonge mensen.

[0:57:17] Dus daar heeft de ChristenUnie, en dat had de ChristenUnie, al een bondgenoot in het CDA.

[0:57:21] Oké, dank u wel. Mevrouw Hertsberger, voor een interruptie.

[0:57:25] Ja, ik vroeg me ook af, want het klinkt heel erg over verbod en het handhaven en het top-down

[0:57:31] in één keer allemaal onmogelijk maken. De telefoon uit de klas is gedaan met een dringend

[0:57:38] En omdat er draagvlak is in de maatschappij, is dat eigenlijk omarmd, zie je dat in praktijk.

[0:57:45] Weinig hakken in het zand.

[0:57:48] Als er draagvlak voor is bij ouders in scholengemeenschappen, is het dan niet een idee om te kijken hoe je die burgerparticipatie hierin kan faciliteren en kan ondersteunen?

[0:58:00] Of misschien dat scholengemeenschappen, jongeren, maar ook ouders zelf zeggen...

[0:58:07] wij bepalen met elkaar dat onze kinderen tot 16 jaar geen sociale media doen.

[0:58:11] En dat ziet de heer Krul kans in dit soort maatschappelijke initiatieven.

[0:58:16] Dank u wel, de heer Krul aan het woord nu.

[0:58:18] Via u, voorzitter. Natuurlijk, uiteindelijk is het het mooiste...

[0:58:22] en ook het meest effectieve als het vanuit de samenleving georganiseerd wordt.

[0:58:27] En daar kan je dan als politiek of als overheid alleen maar achteraan lopen.

[0:58:33] Maar soms heb je ook visie en een stap naar voren nodig.

[0:58:36] En wij zijn bij het CDA wel gewend.

[0:58:37] Soms moet je ook wat langer roepen.

[0:58:39] En dat het draagvlak er eigenlijk is.

[0:58:42] Dan is het ineens iets van de samenleving.

[0:58:45] Hebben we dat gemerkt bij het leenstelsel.

[0:58:46] We hadden het altijd al een slecht idee.

[0:58:48] Het was eerst ook draagvlak voor.

[0:58:50] Nou, ontzettend slecht idee.

[0:58:52] En na een paar jaar zie je dat het toch omwisselt.

[0:58:54] En dat zag je ook met mobieltjesverbod.

[0:58:56] Daar zag je ook in het begin minder draagvlak voor en dat is ook langzaam gegroeid.

[0:59:01] Dus het liefst organiseert de samenleving zichzelf.

[0:59:04] En soms heb je als politiek ook visie nodig op bepaalde onderwerpen en moet je voor de muziek uit durven lopen.

[0:59:11] Dank u wel.

[0:59:12] Dan vervolgen wij met de bijdrage van mevrouw Martens van Amerika.

[0:59:16] Gaat uw gang.

[0:59:17] Dank voorzitter.

[0:59:18] We bespreken vandaag een ingewikkeld, verdrietig en tevens heel complex probleem.

[0:59:22] De cijfers vertellen ons dat het niet goed gaat met de mentale gezondheid van onze studenten

[0:59:27] in het hoger onderwijs.

[0:59:28] Het zijn percentages die ons achter de oren doen krabben en vooral de verschillen tussen

[0:59:32] jongens in het mbo en meiden op het wo, überhaupt de meiden versus de jongens.

[0:59:38] Wo-leerlingen scoren lager met mentale problemen, mbo- en vmbo-leerlingen hoger als het gaat

[0:59:44] om gedragsproblemen en tieners met een migratieachtergrond hebben meer gedragsproblemen en vaker last van

[0:59:48] hyperactiviteit.

[0:59:49] Kortom, een heel complex probleem over verschillende groepen.

[0:59:53] En voorzitter, laat ik duidelijk zijn, de cijfers zijn niet goed.

[0:59:56] Niet goed voor studenten en een uitdaging voor een ieder die hier iets aan moet doen.

[1:00:00] En wat het extra complex maakt, is dat er geen eenduidige reden is waarom het juist nu.

[1:00:04] Er zijn zo ontzettend veel zaken die worden genoemd.

[1:00:08] Meerdere redenen worden genoemd, waaronder social media en prestatiedruk, waar we het

[1:00:11] hier net al uitgebreid over hebben gehad.

[1:00:13] En ik ga proberen twee onderwerpen los te bespreken.

[1:00:16] Enerzijds het feit dat mentale gezondheid van studenten onder druk staat, wat we zeer serieus

[1:00:20] moeten nemen.

[1:00:21] En anderzijds de inhoudelijke vraagtekens bij de oplossingen, die veel worden genoemd

[1:00:25] en worden aangedragen.

[1:00:27] Want de oplossingen voor problematiek rondom mentale gezondheid, die ik vooral vanuit de

[1:00:31] linkerkant van deze Kamer vaak hoor, is altijd het wegnemen van mogelijke barrières.

[1:00:36] En een drempel.

[1:00:37] Het BSA moet worden afgeschaft, selectie aan de poort moet worden verboden, je mag niet

[1:00:41] meer koemlouden afstuderen en, vandaag gelezen, een scriptie aan de Universiteit van Leiden

[1:00:47] is al te veel en we moeten toewerken naar een project dat wordt opgeleverd.

[1:00:52] Voorzitter, dat is niet prestatieduk voorkomen.

[1:00:54] Dat is elke vorm van presteren het accelereren volstrekt onmogelijk maken.

[1:01:00] En daarmee zijn studenten wat de VVD betreft niet geholpen.

[1:01:03] We hebben excellente studenten nodig en studenten van nu komen in de toekomst en de aankomende

[1:01:08] jaren terecht op de arbeidsmarkt, waar ook deze eisen worden gevraagd.

[1:01:12] Voor de VVD is het simpel, we moeten mentale problematieken verhelpen en aanpakken, maar

[1:01:17] niet door elke vorm van prestatiedruk af te schaffen.

[1:01:20] Mijn fractie ziet met leden oog aan dat de tendens rondom studenten, rondom het hebben

[1:01:25] van ambitie om excellent te zijn, draait naar de drang om binnen ons vooraanstaande onderwijs

[1:01:30] een zesjescultuur te creëren.

[1:01:32] Iedereen even weinig druk, iedereen een zes.

[1:01:35] Maar laten we eerlijk zijn, de ambitie om excellent te zijn zal blijven bestaan.

[1:01:39] En wat de VVD betreft is daar niets mis mee.

[1:01:42] Wat de VVD betreft gooien we de kans om ometueus te zijn niet op een en dezelfde hoop met mentale

[1:01:47] problemen.

[1:01:48] Voorzitter, wat mij betreft doen we er zelfs een tandje bovenop.

[1:01:51] En zorgen we ook dat in het mbo mogelijk is om te accelereren.

[1:01:55] Hoe kijkt de minister daartegen aan?

[1:01:56] En tegelijkertijd sluiten we onze ogen niet voor de dalende mentale gezondheid.

[1:02:01] We pleiten voor inzet op vroeg signalering en het vroeg tijdens oplossen van deze problemen.

[1:02:05] Studenten hebben zelf zinvolle oplossingen aangedragen, waarvan ik benieuwd ben hoe de

[1:02:10] minister hiernaar kijkt.

[1:02:11] En is hij bereid om mentale gezondheid te verankeren in de introductieweken bijvoorbeeld?

[1:02:16] En hoe zorgt de minister ervoor dat studenten weten waar ze terechtkomen als ze gezondheidsproblematieken

[1:02:20] hebben?

[1:02:21] Dank u wel.

[1:02:22] Dank u wel.

[1:02:23] En er was een interruptie van de heer Scheden.

[1:02:28] Ik denk al wat langer na over dit onderwerp, ook omdat ik in de commissie Jeugdzorg zit.

[1:02:35] En over het thema excellentie heb ik de volgende gedachte.

[1:02:37] Dat wil ik even voorleggen aan de VVD.

[1:02:39] Ik ben het helemaal mee eens dat je talenten en potentieel vrede moet benutten.

[1:02:42] Die heb je ook gekregen. Ieder zijn eigen en ook naar eigen ver mogen.

[1:02:47] Maar in de samenleving die wij gecreëerd hebben, ik noem het even...

[1:02:50] de postmoderne, liberale samenleving...

[1:02:53] waarbij het individu centraal staat,

[1:02:57] dan is de ene kant van de munt dat we verantwoordelijk zijn

[1:03:01] voor ons eigen succes.

[1:03:03] Wij kunnen exceleren, wij mogen exceleren

[1:03:05] en de overheid die moet de randvoorwaarden daarvoor scheppen.

[1:03:09] Maar de andere kant van de munt is dat als je verantwoordelijk bent

[1:03:11] voor je eigen succes,

[1:03:13] jij ook verantwoordelijk bent voor je eigen falen.

[1:03:16] En je niet kunt terugvallen op de samenleving en zeggen,

[1:03:18] nou ja, er waren ook andere aspecten waardoor het niet gelukt is.

[1:03:22] En ik ben een beetje bang dat als ik het verhaal van mevrouw Martens-Amerika hoor, dat we wel

[1:03:28] oog hebben om jongeren aan te sporen, om hun succes na te jagen, maar is dit in de kern

[1:03:35] ook niet de weeffout van de samenleving nu, dat er heel veel jongeren zijn die aangespoord

[1:03:39] worden om de beste versie van zichzelf te halen, maar heel veel het gewoon niet redden

[1:03:42] omdat het leven gewoon niet maakbaar is en we vervolgens in een neerwaartse ficheuze

[1:03:48] waarbij de overheid zegt, ja, maar dat is wel uw eigen keus geweest.

[1:03:55] Ik ben even benieuwd of u die andere kant van de munt herkent,

[1:03:59] als u het heeft over het exceleren, ook in het mbo.

[1:04:03] Want als het niet lukt, heeft iemand dan gefaald.

[1:04:07] En zeggen we dat als samenleving.

[1:04:09] Dus ik ben even benieuwd hoe u daar naar kijkt.

[1:04:12] Ja, dank u wel, mevrouw Martins van Merica.

[1:04:15] Het hoeft niet te geheim te zijn dat ik een liberale samenleving enorm toejuich en daar

[1:04:20] grootse voordelen van zie.

[1:04:22] Nee, en absoluut, en laat ik daar eerlijk bij zijn, alleen wat de VVD betreft draaien

[1:04:26] we het vraagstuk om.

[1:04:26] Hoe kan het zo zijn dat onze generatie steeds minder weerbaar is?

[1:04:30] Dus die prestatiedrang om succesvol te worden is er altijd al geweest bij alles en iedereen.

[1:04:35] Wat misschien voor niet iedereen even positief nieuws is, is dat ook vrouwen zich wat dat

[1:04:44] En dat zie je dus ook in de cijfers, dat we daar nog een hoop uitdagingen te winnen hebben.

[1:04:48] Alleen de vraag die mijn fractie eerlijk durft te stellen hier is, hoe zorgen we ervoor dat

[1:04:53] deze nieuwe generatie weerbaar wordt?

[1:04:56] Want de vraag die ik hier op tafel durf te leggen is, is dus onze definitie van druk veranderd?

[1:05:02] Naar mijn mening is die definitie hetzelfde geweest, alleen vinden we het op dit moment

[1:05:06] heel spannend en snel te zwaar.

[1:05:07] En als ik dan kijk naar de arbeidsmarkt, waar je ook pieken hebt, waar je ook een scriptie

[1:05:11] moet inleveren, waar je ook met deadlines werkt.

[1:05:13] en we gaan al die prikkels wegnemen bij deze generatie.

[1:05:16] Ja, waar bereiden wij onze jeugd dan op voor?

[1:05:18] En daar maak ik mij heel veel succes, heel veel zorgen over.

[1:05:21] En ja, en in relatie tot wanneer het fout gaat.

[1:05:25] Dat zijn ook mijn vragen aan de minister.

[1:05:27] Hoe zorgen we ervoor dat het bespreekbaar wordt in instellingen?

[1:05:29] Dat het helemaal niet erg is om het niet te halen of om fouten te maken.

[1:05:33] Ik heb voor alles gemiddeld een zes gehaald.

[1:05:36] Ik ben op de MAVO begonnen en eerste generatie.

[1:05:39] Het is hoe je ermee omgaat. Het is de opvoeding en de ouders.

[1:05:41] En daar maak ik me heel erg veel zorgen over.

[1:05:45] Dank u wel.

[1:05:46] De heer Seder nog voor een vervolgvraag?

[1:05:49] Ja, voorzitter.

[1:05:50] Ik ben blij dat we dit gesprek voeren.

[1:05:52] Het gaat verder dan een campagne over mentale gezondheid.

[1:05:55] Wat ook belangrijk is.

[1:05:57] Maar ik maak me gewoon zorgen over de vele facetten.

[1:06:00] Waar we als deze Kamer gewoon nooit aan toekomen.

[1:06:03] Om ook te kijken waar het aan ligt.

[1:06:05] Ik ben het eens met dat we een weerbare samenleving moeten hebben.

[1:06:08] En ik maak me ook zorgen in hoeverre die weerbereidt.

[1:06:10] En nu is ook vergeleken met misschien generaties hiervoor.

[1:06:14] Maar een groot verschil is wel dat de samenleving veranderd is.

[1:06:18] En dat is juist mijn punt.

[1:06:20] We hebben steeds meer de verantwoordelijkheden bij het individu neergelegd.

[1:06:24] Steeds meer. En dat is verder gegaan, dat geeft u net ook aan.

[1:06:29] En dat nou ook vrouwen, waarvan we zien dat die het nog zwaarder hebben in de cijfers,

[1:06:35] dat de samenleving aan het veranderen is geweest en dat we tegelijkertijd wel nog

[1:06:39] hetzelfde vragen van deze jongeren.

[1:06:41] En mijn vraag is, kan het zo zijn dat de samenleving,

[1:06:45] dus los van de jongeren, dat de samenleving waarin ze opgroeien

[1:06:48] in de afgelopen decennia

[1:06:51] dusdanig veranderd en verhard is?

[1:06:53] Dat niet alleen succes zijn eigen keuze is geworden,

[1:06:56] maar ook het falen.

[1:06:58] En kan dat een reden zijn, misschien moeten we dat verder verkennen,

[1:07:01] maar juist dat keihard falen en dat de bal vooral bij het individu gelegd wordt

[1:07:07] Een reden kan zijn waarom het zo verstikkend voelt.

[1:07:10] Waarom jongeren zich zo eenzaam voelen en die interne onrust continu ervaren.

[1:07:17] Ik hoorde geen vraag.

[1:07:19] Ik heb het gevoel dat de heer Seder zijn interrupties gebruikt om een beschouwing hier neer te leggen.

[1:07:25] En dat mag.

[1:07:26] Maar dat vraagt een ander debat waar we inderdaad meer tijd voor hebben om hier met elkaar van gedachten te wisselen.

[1:07:32] Alleen ik vind individualisering via de voorzitter geen probleem.

[1:07:35] Ik vind wel dat we in de samenleving moeten gaan kijken wat we vragen van mensen.

[1:07:40] En als ik kijk, ik ben tien jaar geleden afgestudeerd via de voorzitter, versus nu,

[1:07:45] dat de definitie van wat te zwaar is, is veranderd.

[1:07:49] Ik maak mij zorgen over het feit dat er een generatie opgroeit die een andere definitie heeft

[1:07:54] van druk en prestatiedruk dan een aantal jaar geleden.

[1:07:57] En dat wil ik niet bagitaliseren, want dat is een probleem.

[1:07:59] Daar hebben we mee te dealen, daar komen gezondheidsuitdagingen uit voort.

[1:08:03] Maar voordat we dat scherp hebben, kunnen we ook niet nadenken over de oplossingen die we daar aan moeten hangen, via de voorzitter.

[1:08:10] En dan ben ik dus oprecht ook heel benieuwd hoe de minister daar op reflecteert in relatie tot het voorbereiden op de arbeidsmarkt.

[1:08:17] Dank u wel. En er was ook nog een interruptie van de heer Erkin.

[1:08:23] Voorzitter, ik volgde het verhaal van mevrouw Martens.

[1:08:29] Die volg ik heel goed en tot op een bepaald punt ben ik het ook met haar eens.

[1:08:33] is dat we ook ruimte moeten maken om te exhaleren.

[1:08:40] Maar wat ik alleen niet begrijp aan haar verhaal, en dat wil ik graag terugleggen,

[1:08:45] is of het juist niet belangrijk is om onnodige barrières weg te nemen

[1:08:49] om ervoor te kunnen zorgen dat mensen juist kunnen exhaleren.

[1:08:53] Is het gedachte om barrières weg te nemen juist niet bedoeld om

[1:08:56] meer studenten de mogelijkheid te bieden om te kunnen exhaleren,

[1:09:00] zou ik aan mevrouw Martens willen vragen.

[1:09:03] Nee, mijn medewerker zegt altijd Life is tough, get a helmet.

[1:09:08] Ik denk dat we dat motto iets meer moeten gaan nastreven.

[1:09:13] Ik neem dit moment om één zin te halen uit de brief die gisteren naar de Kamer is gekomen.

[1:09:17] Namelijk, de Universiteit Leiden heeft in de master Crisis and Security Management de scriptie vervangen

[1:09:23] door een innovatieve opzet van een onderzoeksportfolio.

[1:09:27] In plaats van één piekbelasting aan het einde van een collegejaar voor zowel student als docent

[1:09:32] wordt er nu gedurend jaar gewerkt aan een onderzoeksportfolio.

[1:09:34] Ja, voorzitter, dit is volgens mij alles wat er op dit moment fout gaat.

[1:09:37] Want als we al niet eens meer in staat zijn om één scriptie in te leveren,

[1:09:41] en laten we eerlijk zijn, iedereen weet hoe het is om een scriptie in te leveren,

[1:09:43] dat is verschrikkelijk, dat ga ik absoluut niet bagatelliseren.

[1:09:46] Maar als dat al niet lukt, hoe ga je dan om met deadlines op je werk?

[1:09:49] Dit is oprecht het fundament onder mijn zorgen.

[1:09:52] Hoe gaan we ermee om dat deze generatie wel leert hoe je omgaat met pieken?

[1:09:57] Volgens mij is dat het allergrootste probleem.

[1:09:59] Ik hoop dat we daar een serieus gesprek met z'n allen over kunnen hebben, want als wij

[1:10:04] het hebben bij EZK de hele dag over hoe we talenten gaan aantrekken en dat we die van

[1:10:07] over de hele wereld naar Nederland moeten halen, en wij gaan zelfs een scriptie afschaffen,

[1:10:11] dan zie ik dat heel somber in via de voorzitter.

[1:10:16] Mevrouw Martens van Amerika geeft antwoord op de vraag of een scriptie vervangd moet worden

[1:10:22] voor een project.

[1:10:23] Dat was niet mijn vraag.

[1:10:24] Volgens mij is dat ook niet de ontwikkeling die ik zou toeëigen, als iemand die heel

[1:10:29] lang over zijn scriptie heeft gedaan.

[1:10:33] Ik wil die vraag toch wel nogmaals benoemen, omdat mevrouw Martens van Amerika heel uitgesproken

[1:10:41] over prestatiedruk, maar ook over excelleren.

[1:10:44] Dat volg ik ook redelijk.

[1:10:47] Maar volgens mij moeten we toch ook erkennen...

[1:10:48] dat er binnen ons onderwijssysteem...

[1:10:51] en ik wil best wel de discussie aangaan over...

[1:10:54] wat dan nou een belemmering en wat nou een barrière is.

[1:10:56] Dat is prima.

[1:10:58] Maar is mevrouw Martens-Amerika het met mij eens...

[1:11:02] dat als die barrières er zijn, en die zijn er...

[1:11:05] Dat we ook moeten gaan kijken naar hoe we die barrières weg kunnen nemen,

[1:11:09] zodat leerlingen, studenten, waar dan ook in het onderwijssysteem,

[1:11:13] juist de mogelijkheid krijgen om te kunnen exhaleren.

[1:11:16] Dank u wel.

[1:11:17] Mevrouw Mortens, om eerlijk te zijn.

[1:11:18] Ja, voorzitter, dank.

[1:11:19] Nou, in mijn eerdere antwoord gaf ik wel antwoord op uw vraag,

[1:11:23] en namelijk dat wij allebei een andere definitie hebben van wat een barrière is.

[1:11:26] En ik vind het schrijven van een scriptie,

[1:11:28] wat via de voorzitter u wellicht defineert als een barrière,

[1:11:31] Een belangrijk onderdeel van het worden voorbereid op hoe de echte wereld werkt hierna.

[1:11:37] Een aantal barrières die de afgelopen jaren vooral vanuit de linkerkant van de Kamer worden

[1:11:42] voorgedragen, zijn BSA afschaffen, selectie en rapport afschaffen, solliciteren voor stageplekken

[1:11:46] afschaffen, studenten die een bachelor nog niet hebben afgerond af als toelaten tot een

[1:11:50] masteropleiding, een speciaal fonds voor eerste generatie studenten, minder honneursprogramma's.

[1:11:55] Als dat de definitie is van barrières, dan is Nederland over 1, 2, 3, 4, 5, 6 jaar het

[1:12:00] waar iedereen gemiddeld een zes naast drijft.

[1:12:02] En dat is een oprechte zorg.

[1:12:03] Dus wat ik wil, is goed laten onderzoeken wat de gevolgen zijn van deze,

[1:12:08] nou volgens mij al tientallen tot honderden jaren gangbare zaken in het hoger onderwijs

[1:12:12] en waarom dat nu op dit moment opeens een barrière is.

[1:12:15] Dank u wel.

[1:12:17] Ik zie geen interrupties meer.

[1:12:19] Dan gaan wij verder met de bijdrage van de heer Erken.

[1:12:23] Ja, dank u wel.

[1:12:24] Dank u wel, voorzitter.

[1:12:26] Gisteren nog maakte de minister van Sociale Zaken bij gelegenheid bekend

[1:12:31] dat ze zorgen maakt voor een burn-out-samenleving.

[1:12:35] En toen ik het zag, schrok ik wel van deze constatering.

[1:12:38] Want we hebben vandaag een heleboel rapporten...

[1:12:42] die gaan over de trends van de afgelopen jaren.

[1:12:44] We hebben heel veel signalen uit de samenleving.

[1:12:47] En eigenlijk weten we allemaal dat we sinds het jaar 2020, 2021...

[1:12:52] dat het op vele fronten minder goed gaat...

[1:12:55] met de mentale gezondheid van studenten, maar ook breder in de samenleving.

[1:13:00] Voorzitter, we zien bijvoorbeeld een van die trend is burn-out, waarvan je zou denken

[1:13:05] dat is iets waar met name jongvolwassenen of juist mensen die wat ouder zijn qua leeftijd

[1:13:10] tegen aanlopen, dat het een probleem was in die hoek, maar we zien eigenlijk sinds afgelopen

[1:13:15] winter dat één op de vier werkende en met name de groep 18 tot 34 jaar te maken heeft

[1:13:21] met burn-out klachten.

[1:13:22] En de helft van de jongeren voelt zich eenzaam.

[1:13:25] Niet verrassend, maar gezien de maatschappij waarin prestatie zo centraal staat en individuelisme

[1:13:31] zo centraal staat, ook niet bijzonder om deze consultering te zien.

[1:13:39] En als we kijken naar bijvoorbeeld wanneer 17 en 18 wordt, zien we dat leerlingen en studenten

[1:13:44] in het diepe worden gegooid, zonder dat de overheid ook duidelijk en op alle fronten

[1:13:50] hen vasthoudt.

[1:13:51] De prestatiedruk is zeker een omdeel van de staat van mentale gezondheid, maar ook wel

[1:13:59] de financiële druk en misschien nog wel het allerbelangrijkste.

[1:14:02] Dat zien we in alle onderzoeken als rode lijn, dat dat best wel veel negatief impact heeft

[1:14:08] op de mentale gezondheid.

[1:14:10] We kunnen aan de ministers of aan de staatssecretaris vragen om nog een campagne op te zetten.

[1:14:17] We kunnen vragen om nog een overlegmoment in te plannen met partners.

[1:14:20] Dat kunnen we allemaal doen, maar ik wil vandaag een slagje dieper gaan.

[1:14:24] Ik ben op zoek vandaag specifiek naar oplossingen van problemen...

[1:14:29] waarvan we het ontstaan daarvan eigenlijk al kunnen verklaren.

[1:14:33] We kunnen op zoek gaan naar pleisteroplossingen.

[1:14:37] Maar eigenlijk wil ik op zoek gaan naar daadwerkelijke, concrete oplossingen...

[1:14:43] waar we ook als overheid, ook als Kamer, invloed op hebben.

[1:14:47] Volgens mij moeten we ook in deze commissie inzien dat we niet alles kunnen fixen...

[1:14:53] dat niet alles binnen ons invloedssfeer ligt...

[1:14:55] maar dat er ook zaken zijn waar wij als politiek minder invloed op hebben.

[1:15:00] Maar als we zien...

[1:15:01] en dat was volgens mij de concertering van de minister gisteren nog...

[1:15:04] dat 60 procent van de mbo-studenten geen stagevergoeding ontvangt...

[1:15:08] dat we zien dat heel veel studenten en leerlingen...

[1:15:11] dat zien we ook in de onderzoeken terug...

[1:15:13] moet hebben met het vinden van een stageplek...

[1:15:15] Of moeten wij ons juist focussen op onderdelen waar wij van invloed op zijn?

[1:15:21] En daarom zou ik willen voorstellen en vragen aan de minister of het niet tijd is om stagevergoeding

[1:15:29] gewoon in de wet te verankeren, dat iedereen daar gewoon recht op heeft en dat we scholen

[1:15:34] verplichten en meer verantwoordelijkheid geven als het gaat om het vinden van een stageplek.

[1:15:42] We zien op alle fronten dat er snel meer aandacht nodig is voor mentaal welzijn.

[1:15:48] En nogmaals, ik heb een aantal concrete ideeën vanuit de praktijk.

[1:15:52] Maar ik ga daar geen vragen over stellen.

[1:15:53] Omdat ik vind dat we echt deze uitdaging bij de kern moeten aanpakken.

[1:15:58] Dat we op zoek moeten gaan naar snelle oplossingen.

[1:16:01] Zodat we zo snel mogelijk en zo maximaal mogelijk positief impact kunnen hebben...

[1:16:06] op de staat van de mentale gezondheid.

[1:16:08] En voor een ander debat ben ik ook best wel bereid om daar een aantal voorstellen mee te doen.

[1:16:15] Ook vanuit ervaringen vanuit Schiedam, vanuit jeugdbeleid.

[1:16:19] Maar ook positieve initiatieven zoals Jets Foundation.

[1:16:22] Die juist studenten en leerlingen enorm helpen bij het hervinden van hun talenten.

[1:16:27] Maar voor zover mijn vragen, voorzitter.

[1:16:30] En nog een laatste opmerking.

[1:16:31] Ik moet helaas deze commissievergadering ook verlaten.

[1:16:34] Het is laatste kamerdag voor het zomerreces.

[1:16:35] Het is een superdruk agenda.

[1:16:36] Dus ik moet vandaag de hele dag op en neer gaan.

[1:16:41] En voorzitter...

[1:16:42] Laten we hopen dat het zomer wordt.

[1:16:45] Om het maar over prestatiedruk te hebben.

[1:16:47] Ik hoop dat u mij begrijpt.

[1:16:51] U maakt zelf uw eigen keuze.

[1:16:54] En ik zei laten we hopen dat het zomer wordt.

[1:16:56] Maar vooralsnog gaan we op weg naar het meireces.

[1:16:58] Maar die zomer is van harte welkom.

[1:17:01] In ieder geval.

[1:17:02] Nee, dank u wel.

[1:17:03] Ik zag geen interrupties.

[1:17:05] Wij vervolgen met de bijdrage van de heer Seder.

[1:17:11] Dank, voorzitter.

[1:17:13] De jongeren in ons land hebben te maken met een mentale gezondheidscrisis.

[1:17:18] Het woord crisis neem ik niet licht in de mond.

[1:17:20] Want we hebben de cijfers gezien.

[1:17:23] Als het zo doorgaat, heeft één op de zes jongeren binnenkort een vorm van jeugdzorg nodig.

[1:17:28] Suïcide is doodsoorzaak nummer één van jongeren onder de dertig.

[1:17:33] Het is alarmfase rood.

[1:17:34] En we hebben een generatie die op zoek is naar rust, naar zekerheid, naar worden gezien.

[1:17:42] Rust, zekerheid en zingeving die deze samenleving niet biedt.

[1:17:47] Integendeel, deze zoektocht naar rust en zingeving is van alle tijden.

[1:17:53] Vroeger werd benadrukt dat zingeving en waarheid buiten ons zelf gevonden werd.

[1:17:59] Denk aan eer, denk aan excellent leven, denk aan de potentialiteit die Aristoteles noemt

[1:18:05] Nu vertelt de samenleving een ander verhaal.

[1:18:09] We zijn alle opgegroeid hier met de belofte dat geluk en waarheid en zingeving in jezelf

[1:18:14] moet worden gevonden.

[1:18:16] Succes is maakbaar, als je maar hard genoeg werkt.

[1:18:19] Voorzitter, op zich een logische conclusie, maar als je dat doortrekt kom je in de problemen.

[1:18:24] Want dan kom je in een samenleving die elk individu uiteindelijk aan zichzelf overlevert.

[1:18:30] Succes is een eigen keuze, maar het maakt ook dat falen of het niet redden ook een eigen

[1:18:35] keuze is en ook een eigen schuld waar we allemaal niet zou kunnen doen.

[1:18:40] Voorzitter en die druk is immens. We willen een perfecte familie, maar ook het

[1:18:46] meeste halen uit onze carrière. We willen rust, maar willen tegelijkertijd ook

[1:18:50] helemaal niets missen. We willen onszelf niet teleurstellen, maar

[1:18:53] vooral niet anderen teleurstellen. We kunnen het vooral niet veroorloven om

[1:18:57] onszelf te zijn, want als we dat doen weten we dat we niet perfect zijn, worden we

[1:19:01] deze samenleving afgeschreven. Voorzitter, het is ingewikkeld.

[1:19:05] En ik moest bij de voorbereiding van dit debat ook steeds denken aan de uitspraken van Jezus

[1:19:12] van Nazareth, 2000 jaar geleden, die een aantal simpele woorden zijn.

[1:19:16] Hij zei, kom naar mij, jullie die vermoeid zijn en onder lasten gebukt gaan, dan zal

[1:19:20] ik jullie rust geven.

[1:19:22] Rust is van alle tijden en iedereen is op zoek naar rust en probeert het op een bepaalde

[1:19:27] manier te vinden.

[1:19:29] Deze woorden hebben voor zovele, ook voor mij, perspectief geboden.

[1:19:32] Voor mij was het de ontdekking dat waarheid en zingeving niet alleen in jezelf te vinden is,

[1:19:38] ook niet in wat andere mensen van je vinden.

[1:19:40] Maar dat waarheid een persoon is, dat vrijheid geeft.

[1:19:43] Terug naar de stukken.

[1:19:45] Want die zoektocht naar rust vraagt om een zorgvuldige aanpak.

[1:19:50] Het trimbos wijst op de stapeling van onzekerheden die leiden tot onrust, prestatiedruk en stress.

[1:19:57] Dit vraagt om een scherper blik van de overheid en de samenleving.

[1:20:00] Uiteindelijk is een cultuurverandering nodig.

[1:20:02] Voorzitter, als we kijken naar seksueel grensoverschrijdend gedrag, ook zo'n thema die om cultuurverandering

[1:20:08] vraagt, hebben we een regeringscommissaris aangesteld.

[1:20:12] Voorzitter, mijn vraag is, zouden we gezien de urgentie van dit thema ook niet bijvoorbeeld

[1:20:16] een regeringscommissaris mentale welzijn, mentale jongerenwelzijn moeten aanstellen?

[1:20:22] Niet om met meer actieprogramma's te komen of adviezen om reclames op te stellen, maar

[1:20:27] om scherp te kijken naar de gevolgen van het huidige voorgenomen beleid.

[1:20:31] Gevraagde, ongevraagd advies geven.

[1:20:34] Maar ook iemand die juist het gesprek in de samenleving kan aanjagen.

[1:20:38] Iemand die de overheid, maar ook onderwijsinstellingen, bedrijven erbij kan kijken

[1:20:42] en kritisch elkaar kan bevragen.

[1:20:45] Draagt het nu werkelijk bij aan rust en zekerheid voor jongeren?

[1:20:48] Voorzitter, nog een paar andere vragen.

[1:20:50] Want in de plannen komt de aandacht voor persoonsvorming en identiteitsontwikkeling

[1:20:54] maar zijdelijks langs.

[1:20:55] Terwijl ontdekken wie je bent en wat je waarden zijn juist van groot belang zijn...

[1:20:59] als het gaat om omgaan met onzekerheden.

[1:21:02] Deze samenleving voegt steeds meer onzekerheden toe.

[1:21:06] Is de minister bereid om te verkennen hoe er zowel in het voorgezet onderwijs...

[1:21:09] als in het vervolg onderwijs meer ruimte kan worden gecreëerd voor die persoonsvorming?

[1:21:13] Ik stel deze vraag bewust breed.

[1:21:15] Het gaat immers ook bijvoorbeeld om aandacht aan het curriculum...

[1:21:18] maar ook of er überhaupt ruimte is voordat bijvoorbeeld de toetsingsdruk omhoog is.

[1:21:22] Mag ik nog één vraag stellen, voorzitter?

[1:21:25] Ten aanzien van het suïcidebereid is de minister bereid jaarlijks in de staat van het onderwijs

[1:21:30] te rapporteren over hoe het beleid in de praktijk kan worden gebracht.

[1:21:34] Tot zover, voorzitter.

[1:21:34] Dank u wel.

[1:21:35] Dank u wel.

[1:21:37] Dan gaan wij verder met mevrouw Van Zanten van de BBB.

[1:21:40] Gaat uw gang.

[1:21:41] Dank, voorzitter.

[1:21:43] In het boek Het Verlaten Individu van Psychiater en auteur Esther van Venema beschrijft ze hoe

[1:21:48] geluk in onze tijd een marketingproduct is geworden, zogenaamd voor iedereen binnen handbreik.

[1:21:53] Een tijd waarin iedereen zelfmeed is en je zelf verantwoordelijk bent voor je eigen geluk,

[1:22:00] en dus ook voor je ongeluk.

[1:22:04] Zelfverantwoordelijkheid nemen voor je leven is een groot goed, toch weegt deze manier

[1:22:08] van denken zwaar op de jeugd.

[1:22:11] De drang tot presteren, schoonheidsidealen en de invloed van sociale media leggen een

[1:22:17] zware druk op jongeren.

[1:22:18] Daarnaast wordt mentale problematiek vaak veroorzaakt door pesten en buitensluiten, zowel

[1:22:25] online als in real life.

[1:22:28] In een opiniepeiling onder ruim duizend jongeren geeft de helft aan dat er geen aandacht is

[1:22:32] voor mentale gezondheid op school, of dat men niet weet of de school daar überhaupt aandacht

[1:22:37] aan besteedt.

[1:22:39] Vrijwel alle jongeren zeggen wel hieraan behoefte te hebben.

[1:22:42] Dus hoe kunnen we de activiteiten die zijn bedoeld om de mentale gezondheid te verbeteren,

[1:22:46] grotere bekendheid geven op scholen?

[1:22:49] En hoe onderzoeken we of de activiteiten voldoende bijdragen aan hun welbevinden?

[1:22:54] Graag een reactie van de minister.

[1:22:56] Een groep die niet vaak wordt genoemd, maar juist wel heel veel aandacht behoeft, is de

[1:23:01] groep leerlingen met een beperking of speciale ondersteuningsbehoeften.

[1:23:05] Binnen deze groep zijn schooluitval en psychisch lijden het hoogst.

[1:23:10] De mentale problematiek was bij deze groep al voor de coronapandemie reden tot zorg.

[1:23:14] Pas toen reguliere leerlingen en studenten ook problemen kregen met hun mentale welzijn

[1:23:19] door de pandemie, werden de problemen bij deze specifieke doelgroep erkend.

[1:23:23] De problemen van deze doelgroep worden vaak verkeerd begrepen en daarnaast is de benodigde

[1:23:27] hulpverlening vaak onbereikbaar wegens lange wachtlijsten.

[1:23:32] Psychische klachten worden vaak erger als ze niet op tijd worden gesignaleerd en behandeld.

[1:23:38] BBB is een groot voorstander van een goede verbinding tussen het onderwijs, de GGD en

[1:23:42] de zorg.

[1:23:43] Hierdoor kunnen problemen sneller worden gesignaleerd en effectiever worden behandeld.

[1:23:48] Graag een reactie van de minister hoe deze verbinding kan worden verbeterd.

[1:23:52] Een andere groep die ik wil noemen, de heer Paternotte noemde het ook al even, zijn de

[1:23:55] mbo-leerlingen.

[1:23:56] Op het mbo is vaak niet de aandacht voor mentale problematiek, zoals in het hoger onderwijs.

[1:24:02] We horen ook dat mbo-studenten dit meestal niet tijdig weten te signaleren en vervolgens

[1:24:06] niet goed weten hoe ze dit moeten aanpakken.

[1:24:09] Kan dit een verplicht onderdeel worden van de lerarenopleiding?

[1:24:12] Ik hoor ook graag van de minister wat er wordt gedaan aan jodenhaat op scholen, waar veel

[1:24:19] Joodse scholieren en studenten fysiek en mentaal last van hebben, niet meer naar school durven

[1:24:25] of zelfs gedwongen worden van school te wisselen.

[1:24:29] We leven in een tijd met veel maatschappelijke thema's die de toekomst van onze jongeren

[1:24:33] geraken.

[1:24:33] Zo werd vorig jaar uit onderzoek bekend dat één op de vijf jongeren regelmatig tot vaak

[1:24:38] stress voelt als aan de klimaatcrisis wordt gedacht.

[1:24:41] De heer Van Houwelingen zei het net ook al.

[1:24:44] Nog een reden om op te houden met dat klimaatgedran.

[1:24:47] Ja, er is een probleem, maar het is geen reden om jongeren slapeloze nachten of depressies

[1:24:52] te bezorgen.

[1:24:53] Tot slot, als samenleving moeten we erkennen dat elk kind anders is en mag afwijken van

[1:24:58] de norm, zonder meteen het stempel afwijkend te krijgen.

[1:25:02] En weg van het verstikkende Instagram-ideaal.

[1:25:05] Mentale weerbaarheid ligt wat BBB betreft in het leren omgaan met teleurstellingen, niet

[1:25:10] in het verzachten van omstandigheden.

[1:25:13] Zo kunnen jongeren op de juiste manier beginnen aan hun volwassen leven.

[1:25:17] Dus laten we wat meer omkijken naar elkaar en de jongeren die dat nodig hebben, de juiste

[1:25:21] zorg en begeleiding bieden.

[1:25:22] Laten we hierop inzetten vanuit onderwijs, de zorg, ouders en ook de politiek.

[1:25:27] Dank.

[1:25:29] Dank u wel.

[1:25:30] En een interruptie van de heer Krul.

[1:25:31] Gaat uw gang.

[1:25:32] Ja, voorzitter.

[1:25:33] Meer omkijken naar elkaar.

[1:25:34] Dat zijn woorden die het CDA uit hard gegrepen is.

[1:25:37] Ik heb net een betoog van de VVD gehoord waarin gezegd werd...

[1:25:40] nou, individualisering op zich, daar is niks mis mee.

[1:25:44] Terwijl we ook weten dat de mens eigenlijk pas echt tot recht komt...

[1:25:48] in de relatie tot een ander mens.

[1:25:50] En ik ben heel benieuwd, de ChristenUnie heeft dat ook net gezegd...

[1:25:54] hoe de BBB daarnaar kijkt.

[1:25:55] Ziet de BBB ook het risico van...

[1:25:57] als we teveel het individuele succes najagen...

[1:26:00] en teveel nadruk leggen op het zelf presteren, het accelereren...

[1:26:04] dat we dan misschien wel die prestaties hebben.

[1:26:06] maar minder onderdeel worden van een gemeenschap, minder relaties hebben met de ander en dus ook

[1:26:13] die mentale welzijn en die gezondheid onder druk zetten. Is dat ook een beetje het verhaal van de

[1:26:17] BBB, vraag ik, omdat we dan hier een mooie coalitie op dit onderwerp kunnen vormen?

[1:26:24] Mevrouw Van Zanten voor de reactie.

[1:26:27] Dank voorzitter en dank voor de vraag van het CDA. Ik denk dat het een en het ander niet hoeft uit

[1:26:33] individuele prestaties, het streven naar exceleren, dat lijkt BBB heel belangrijk.

[1:26:43] Met mediocre, met micro-realiteit hebben we ook niet zo veel.

[1:26:48] Het is prima om te streven naar succes.

[1:26:52] Dat lijkt me juist heel belangrijk en heel goed.

[1:26:54] Daarnaast moeten we ook oog hebben voor elkaar en ook beseffen dat je kunt falen.

[1:27:00] Je kunt ook fouten maken, je kunt ook met teleurstellingen te maken krijgen.

[1:27:04] Daar moet je als je kind, als jongere, mee om leren gaan.

[1:27:08] Dat het niet erg is om fouten te maken en daarna gewoon weer van fouten leer je.

[1:27:13] En daarna kan je gewoon weer verder en niet opgeven om toch het beste uit jezelf te halen.

[1:27:18] Dank u wel. En er was ook een interruptie van mevrouw Hertsbergen. Gaat u gang.

[1:27:23] Ja, ik hoorde mijn collega van Zanten even spreken over de informatievoorziening

[1:27:29] en de beschikbare mogelijkheden, bijvoorbeeld op het mbo.

[1:27:32] In aanleiding naar dit debat hebben we ook gehoord van studentenorganisaties...

[1:27:36] dat het soms lastig is om informatie te vinden.

[1:27:39] Ook op de verschillende scholen van het vervolgonderwijs.

[1:27:44] Wat ziet de BBB in een centraal informatiepunt bijvoorbeeld?

[1:27:47] Dat er één punt komt waar iedereen met mentale problemen naartoe kan.

[1:27:52] Mevrouw Van Zanten, aan u het woord.

[1:27:54] Dank, voorzitter. Ik vind het idee van mevrouw Hersberger helemaal niet gek.

[1:27:57] Ik ben benieuwd wat de minister er ook hiervan vindt en wat het ministerie aan oplossingen hiervoor heeft.

[1:28:05] Maar ik vind dit heeft zeker geen gekke suggestie.

[1:28:09] Dank u wel.

[1:28:11] Er was ook een interruptie aan de heer Seede. Gaat uw gang.

[1:28:14] Ja, voorzitter.

[1:28:17] Ik kan de lijn van de BB volgen.

[1:28:20] Dat mensen moeten kunnen exceleren.

[1:28:22] Daar ben ik helemaal mee eens.

[1:28:23] Je hebt talentengaven gekregen, die moet je ook naar vermogen in zetten.

[1:28:27] Maar bent u het niet met mij eens dat dat, in de theorie, dat we dat zo moeten doen...

[1:28:32] maar in de praktijk, als wij zeggen...

[1:28:35] dat er in de praktijk wel een tendens is ontstaan...

[1:28:38] dat als jij niet presteert, als jij niet je gymnasium haalt...

[1:28:43] als je op de universiteit zit gemiddeld Koemlaude slaat...

[1:28:46] dat we een samenleving gecreëerd hebben.

[1:28:48] Ik heb rechten gestudeerd en ik wist...

[1:28:51] als je niet Koemlaude afgestudeerd hebt...

[1:28:53] hoef je niet aan te kloppen bij de advocatenkantoren om je binnen te halen.

[1:28:59] Bent u niet met me eens dat de andere kant van die munt, als we niet uitkijken, dat het

[1:29:05] nu zo is?

[1:29:06] Dat we ook wel een samenleving van opwaartedruk hebben gecreëerd, waarin we gewoon zien dat

[1:29:11] dat niet overeenkomt met de werkelijkheid en dat de reden kan zijn waarom heel veel jongeren

[1:29:15] in die red race op een gegeven moment zeggen, ja, maar dit trek ik niet meer.

[1:29:23] Een interessante vraag.

[1:29:25] Toch denk ik om te refereren naar de woorden van mevrouw Martens van Amerika.

[1:29:30] Toen ik afstudeerde, dat is dan twintig jaar geleden, nog ietsje langer, hadden we te maken met dezelfde dingen.

[1:29:37] Maar ik geloof niet dat we daar mentaal heel veel zwakker van zijn geworden.

[1:29:41] Dus ik vraag me ook heel erg af waarom dat in deze tijd nou juist zoveel zwaardere belasting is.

[1:29:50] En ja, dan ga je denken naar de combinatie van en die prestatiedruk en die social media,

[1:29:55] want die was in mijn tijd natuurlijk er nog niet.

[1:29:57] We hadden hives, maar dat was het ook wel.

[1:30:00] Facebook, dat kwam net op.

[1:30:02] Maar goed, dus ik kan me heel goed voorstellen dat social media en de schoonheidsidealen,

[1:30:06] die daar als ideaalbeeld op zijn en al die kinderen die nu op Snapchat en op TikTok moeten zitten,

[1:30:14] dat dat heel erg bijdraagt ook aan die druk.

[1:30:16] Maar ik geloof niet dat exceleren in de opleiding die je doet,

[1:30:20] en dan maakt het helemaal niet uit of je op een VMBO, MBO, HBO universiteit zit,

[1:30:25] maar dat je gewoon het beste uit jezelf houdt.

[1:30:27] Wat vind je leuk om te doen en zorg dat je daar goed in wordt.

[1:30:32] Dank u wel.

[1:30:33] Ik zie dat we hiermee de eerste termijn van de commissie beëindigen.

[1:30:40] We zitten even met een logistiek puntje.

[1:30:43] Het voorstel is om te schorsen tot tien over half drie.

[1:30:46] Dat zou dan inkluis de stemmingen zijn die er in de plenaire zaal zijn, zodat eventuele

[1:30:52] commissieleden daar de gelegenheid hebben om namens hun fractie te stemmen.

[1:30:58] Dan vervolgen we dus om tien over half drie.

[1:31:08] De gedachte erachter is dat we dan van tien over half drie tot half vier zijn.

[1:31:12] U geeft hopelijk de gelegenheid om de vragen die aan u gericht waren te beantwoorden, om

[1:31:17] dan de eerste termijn van de bewindspersoon een heel eindje te zijn.

[1:31:23] Gezien het belang en de opkomst van tien partijen in dit commissiedebat en de inhoud van het

[1:31:29] debat maakt wel duidelijk hoe belangrijk de commissie dit onderwerp vindt, is het voorstel

[1:31:33] om de tweede termijn op een nader moment in te gaan plannen. Dus dat is nu zeg maar het

[1:31:41] voorstel voor de planning. En ik kijk even naar mijn rechterzijde.

[1:31:47] Ik kan niet garanderen dat ik alles gehoord heb in drie kwartier.

[1:31:50] Ik moet zelf bij die plenaire stemmingen zijn, maar misschien ben ik wel de enige gehoord.

[1:31:56] Dus ik kan me ook voorstellen dat de commissie gewoon om half door wil gaan en dat de ministers,

[1:31:59] Als u in ieder geval mijn vragen dan iets later in hun beantwoording kunt opnemen,

[1:32:04] dan scheelt dat weer tien minuten.

[1:32:07] Ja, en ik dacht de heer Krul ook te zien schudden.

[1:32:11] Ja, nee, ik ben bang.

[1:32:12] Dit is nu eenmaal gewoon wat op zo'n dag als vandaag gebeurt.

[1:32:16] En we proberen met alle belangen rekening te houden, maar zeker ook met de stemmingen.

[1:32:20] Dus we gaan, ik schors tot tien over half drie en we kijken hoe ver we daarna komen.

[1:32:25] Dank u wel.

[2:09:59] Geachte aanwezigen, welkom voor het vervolg van het commissiedebat OCW

[2:10:05] Mentale Gezondheid van Jongeren.

[2:10:07] We vervolgen Never a dull moment, qua planning in dit huis ben ik al achter.

[2:10:14] De stemmingen zijn om kwart over drie.

[2:10:16] Dat betekent dat wij nu tot kwart over drie hebben.

[2:10:19] In overleg met de beide bewindspersonen was het voorstel om de heer Van Oje de

[2:10:26] vragen te laten beantwoorden in de eerste termijn die aan hem gesteld worden, want dat lijkt te moeten

[2:10:31] kunnen in het blok dat er nu nog komt.

[2:10:33] Dan kijken we even hoeveel tijd er nog is om te vervolgen, maar het voorstel is dat we daarmee

[2:10:39] beginnen met de eerste termijn van de heer Van Ojen.

[2:10:44] En dan komt er natuurlijk een nieuw commissiedebat.

[2:10:47] Het tweede deel wordt nog ingepland.

[2:10:49] U wilt er niet bij te zijn?

[2:10:50] Wellicht, maar dat gaan we straks zien.

[2:10:53] Die vraag hangt even boven de markt.

[2:10:56] Ja, precies. Maar aan u het woord voor de...

[2:11:00] Voordat ik u toch het woord heb, ik zie een aantal leden heel bedenkelijk kijken.

[2:11:04] De heer Krul.

[2:11:04] Ik probeer het even te begrijpen.

[2:11:06] Bij de tweede termijn is de heer Van Oje sowieso weer bij.

[2:11:09] Het is niet dat hij nu even zijn eerste termijn doet...

[2:11:11] en dat hij dan niet bij de tweede termijn hoeft te zijn.

[2:11:13] Dus winnen we hier echt wat mee?

[2:11:15] Vraag ik even hard op.

[2:11:17] Of is het misschien gewoon beter om te zeggen...

[2:11:19] nou, zorgvuldigheid boven in een half uurtje even iets proberen.

[2:11:23] Nou, zorgvuldigheid altijd.

[2:11:24] Ik heb ook niet het idee dat het niet zorgvuldig zou zijn als we nu proberen de beantwoording

[2:11:29] af te ronden van de eerste termijn van de heer Van Ooijen.

[2:11:33] Die garantie heeft u in ieder geval van mij.

[2:11:37] Maar het idee was dat we nu wel — de heer Dijkgraaf geeft al aan — wat langer nodig

[2:11:41] te hebben, dus in ieder geval de antwoorden van de heer Van Ooijen, die echt aan hem gericht

[2:11:45] waren, om dat nu af te ronden.

[2:11:47] Maar u heeft gelijk.

[2:11:49] Daarom zei ik al dat ik de verwachtingen bij de heer Van Ooijen temperde.

[2:11:53] U heeft gelijk, maar dat zal straks ook een van mijn vragen aan de commissie zijn, of er een tweede

[2:11:57] termijn voor de heer Van Ojen nodig is.

[2:12:00] We zullen in ieder geval een moment in plannen waar de beschikbaarheid van beide bewindspersonen

[2:12:04] voor het vervolg van het debat ook gegarandeerd is.

[2:12:08] Heb ik daarmee ook de vragen van de heer Paternotte, want u keek me heel vragend aan?

[2:12:13] Ik voelde wel mee met het punt van de heer Krol, maar laten we maar beginnen inderdaad.

[2:12:16] Oké, dank u wel.

[2:12:17] Dan gaan we voor de beantwoording van de eerste termijn naar de heer Van Ojen.

[2:12:20] Gaat uw gang.

[2:12:21] Dank voorzitter.

[2:12:23] Volgens mij is het namelijk behoorlijk beperkt op mijn terrein met een aantal, een handvol vragen die ik graag zou willen beantwoorden.

[2:12:31] Volgens mij goed om dit debat met elkaar te voeren.

[2:12:34] En het eerste thema wat volgens mij meteen naar boven kwam was social media gebruik.

[2:12:40] Van mevrouw Hertzberger, dat vraagt me ook, van de PVV, daar onder andere over.

[2:12:44] En ook nog de vraag van de heer Krul over de algoritmes.

[2:12:50] Nou, wat voor andere mogelijkheden zien we om met draagvlak vanuit initiatief vanuit gemeenschappen

[2:12:59] om het telefoongebruik naar beneden te brengen?

[2:13:02] Onder andere heeft het NJI daar een toolbox voor ontwikkeld, met name om ouders in de

[2:13:07] mediaopvoeding daarin te ondersteunen.

[2:13:10] En daar hebben ze ook handvatten mee gegeven aan professionals om het telefoongebruik naar

[2:13:16] beneden te brengen.

[2:13:18] Dus dat is zo'n initiatief van het NJI, maar ook zijn er initiatieven waarin ouders met elkaar

[2:13:26] afspraken maken over telefoongebruik, bijvoorbeeld ook na het onderwijs, dus na schooltijd.

[2:13:36] De heer Blauw vroeg mij eigenlijk meer in algemene zin van wat is nou uw opvatting over het social

[2:13:41] media-gebruik?

[2:13:43] Ik denk dat er inderdaad stevige problematische effecten vanuit kunnen gaan, maar categorisch

[2:13:49] het social mediagebruik als onwenselijk beschouwen, dat zou ik ook niet zo willen vaststellen.

[2:13:56] Dus het blijft een en-en-verhaal, maar we kunnen natuurlijk wel constateren dat als

[2:14:00] op dit moment gemiddeld het social mediagebruik vijf uur is, dacht ik onder jongeren tussen

[2:14:04] de twaalf en de zestien jaar, ja dan zijn we wel behoorlijk uit het lood geslagen.

[2:14:07] Ik onderbreek u, want er is een interruptie van mevrouw Hertsberg.

[2:14:11] Ik vermoed nog op het vorige punt.

[2:14:13] Ja, inderdaad.

[2:14:15] Ik wil de minister vragen.

[2:14:18] Afgelopen maandag heeft de staatssecretaris in het noodoverleg Digitalisering op vraag van mijn

[2:14:24] collega Siks Dijkstra aangegeven dat zij daar eigenlijk heel erg enthousiast over is,

[2:14:29] over dit soort initiatieven.

[2:14:31] Er komt ook een platform vanaf het Rathenouw Instituut.

[2:14:34] Dus de vraag is of u bereid bent om echt actief samen met uw collega hierin op te trekken om

[2:14:43] te kijken wat er mogelijk is om dit soort burgerinitiatieven te ondersteunen vanuit

[2:14:48] het Rijk.

[2:14:49] Ja, dank.

[2:14:50] Daar ben ik zeker toe bereid.

[2:14:51] Ik trek sowieso vaak met de collega van BZK op, ook als het gaat bijvoorbeeld om desinformatie

[2:14:56] op sociale media, wat we doen op dat onderwerp.

[2:14:59] We trekken ook samen op richting de big tech bedrijven, dus van harte bereid om ook dit

[2:15:03] onderwerp daarin te betrekken.

[2:15:05] Dus dat is prima, dat doe ik met liefde.

[2:15:08] En in de gesprekken pak ik ook het punt op als het gaat om de algoritmes.

[2:15:13] Want dat is inderdaad een thema wat ook daarin speelt.

[2:15:17] Dus in het overleg met de staatssecretaris van BZK zal ik ook dat onderwerp agenderen.

[2:15:21] Dan ga ik naar het onderwerp over de laagdrempelige ondersteuning voor initiatieven.

[2:15:26] Onder andere van de heer Paeternotten.

[2:15:28] Ik ben zeer bereid om dat soort initiatieven te financieren.

[2:15:31] ...waar mogelijk en ook het financieel mogelijk is, ook structureel.

[2:15:36] Dat doen we onder andere via de SPUC-gala's, dat gemeenten...

[2:15:39] ...die vaak nog wat dichterbij staan, de initiatieven kunnen financieren.

[2:15:42] Maar ik financier bijvoorbeeld ook MindUs, een van de...

[2:15:45] ...en die financieren vanuit hun mogelijkheden...

[2:15:48] ...vervolgens ook weer een aantal inloopmogelijkheden voor jongeren, bijvoorbeeld.

[2:15:52] En tenslotte hebben we via het Trimbos-instituut ook nog...

[2:15:55] ...via het programma Stijn een aantal studentinitiatieven ondersteund.

[2:15:59] Dus er is zeker ondersteuning.

[2:16:01] Het zal vast niet altijd de wensen helemaal inwilligen, want die financiering wordt wat

[2:16:10] dat betreft overvraagd.

[2:16:11] Maar er is zeker een positieve grondhouding tegenop dit soort initiatieven, ook om het

[2:16:15] financieel bij te staan.

[2:16:19] Dank voor het constructieve antwoord van de staatssecretaris.

[2:16:23] Mooi om te horen dat er ook via het Gezond en Actief Levenakkoord dingen op gebeuren.

[2:16:27] Kan hij ons over zijn eigen inzet en wat hij in ieder geval al weet vanuit de gemeente daar nog,

[2:16:32] voordat we de tweede termijn van deze beantwoorden, van dit debat hebben,

[2:16:36] daar nog iets meer informatie over sturen?

[2:16:40] De heer Van Ojik.

[2:16:41] Ik zou daar zeker meer informatie over kunnen geven,

[2:16:43] maar ik denk dat het eigenlijk logischer is om wat te doen als we een eerste voortgangsrapportage krijgen over het gala.

[2:16:50] Ik weet niet precies wanneer het is, maar dat zal denk ik later zijn dan de tweede termijn.

[2:16:55] Want dan heb ik echt meer zicht op wat gemeenten op dit soort onderwerpen nu wel en niet financieren.

[2:17:01] Want het wordt wat ingewikkeld om het nu bij al die gemeenten tussentijds op te gaan vragen

[2:17:06] en daaruit een ordentelijke rapportage aan uw Kamer te geven.

[2:17:10] Wat we natuurlijk wel kunnen doen, is even op een rijtje wat we los daarvan naar de Kamer informeren.

[2:17:15] Maar dat gaat er met name om de initiatieven die we landelijk financieren.

[2:17:18] Maar dat is geen volledig beeld, zeg ik er dan even in alle eerlijkheid bij.

[2:17:22] Dat kan ik doen.

[2:17:24] Dus op het gebied dat we direct vanuit landelijk doen, daar kan ik de informatie over verstrekken naar de Kamer.

[2:17:29] En heeft u daar ook een termijn bij?

[2:17:31] Ja, dat is voor de tweede termijn.

[2:17:33] Dus wanneer de tweede termijn wordt ingepland, zal ik die informatie verschaffen.

[2:17:38] Dan een vraag van de heer Kruil over het meritocratische ideaal.

[2:17:46] Nou, in principe, het is een hele existentiële vraag zou ik bijna willen zeggen.

[2:17:50] dus kan ik je hele beschouwing overgeven, maar in algemene zin werken we vanuit VWS

[2:17:55] heel nadrukkelijk aan het normaliseren van het gewone leven.

[2:17:59] Dus dat we juist minder de nadruk leggen op prestaties,

[2:18:02] minder de nadruk leggen op wat er wel en niet bereikt is.

[2:18:05] En dat het ook oké is als je dingen, nou ja, hele vervelende dingen mee kan maken,

[2:18:11] dat we daar juist ook het gesprek over voeren, maar niet per se dat als een probleem beschouwen.

[2:18:16] Dus in dat opzicht denk ik dat het VWS-domein eigenlijk behoorlijk tegenwichten wil bieden

[2:18:21] juist aan die meritocratie.

[2:18:24] Dan ten aanzien van de verschillen tussen jongens en meisjes, ligt er natuurlijk een

[2:18:33] aangenomen motie van mevrouw Thielen aan de aanleiding van het WGL Jeugd van afgelopen

[2:18:37] begin van het jaar, januari, dacht ik, en daar zijn we nog bezig om inderdaad de motie

[2:18:42] uit te werken en op basis daarvan ook te kijken of het inderdaad ook meer inzicht vraagt om

[2:18:49] inderdaad meisjes, jonge vrouwen steviger te ondersteunen.

[2:18:54] Dus op basis van de aangenomen motie van de Kamer ben ik nog bezig om dat werk daarover

[2:18:58] nader inzichtelijk te maken.

[2:19:00] Dan de regeringscommissaris, een vraag van de heer Seder.

[2:19:04] We hebben daar natuurlijk niet voor gekozen in de aanpak die we nu hebben, de mentale

[2:19:08] gezondheid van ons allemaal.

[2:19:11] Dus in deze aanpak is dat niet de richting die we kiezen.

[2:19:15] Ik weet ook niet of het een toegevoelde waarde is, want het kan juist ook weer tot allerlei

[2:19:19] nieuwe schijven leiden en afstemmingsoverleggen.

[2:19:24] Maar mocht een nieuwe coalitie of de Kamer hier heel aandrukkelijke wensen over hebben,

[2:19:29] dan zie ik dat wel terug.

[2:19:34] Dan de laatste vraag van mevrouw Van Zanten, ten aanzien van het centrale informatiepunt

[2:19:40] wat toegevoegde waarden zou hebben.

[2:19:43] Er zijn op dit moment verschillende online informatieplatforms en hulplijnen beschikbaar.

[2:19:48] Ik ben het wel mee eens dat dat heel veel verschillende hulplijnen, zelfs wat meer synchronisatie

[2:19:53] daarvan, daar werk ik wel naartoe en tegelijkertijd zie je ook wel dat al die verschillende hulplijnen

[2:19:59] ook alweer hun eigen rol hebben, hun eigen positie hebben.

[2:20:04] Dus, ja, er moet gesynchroniseerd worden.

[2:20:07] Daarom is er ook onder andere nu zijn er mogelijkheden

[2:20:10] om een platform mentale gezondheid voor jongeren en jongvolwassenen

[2:20:14] om daar financieel ondersteuning aan te gaan bieden voor een aantal jaren.

[2:20:18] Maar we zijn niet bezig om het helemaal te reduceren

[2:20:20] tot nog maar één centraal informatiepunt.

[2:20:25] Tot zover, voorzitter, dacht ik uw vraag...

[2:20:27] Ik kijk even naar mevrouw Van Sant. Zijn u nou dat u een interruptie wilde doen?

[2:20:31] Nee, ik wilde even zeggen dat de vraag kwam van mevrouw Hertzberger.

[2:20:36] Oh, dan heb ik het. Excuus.

[2:20:38] Maar die zat ook heel aandachtig te luisteren, zag ik.

[2:20:42] Ik kijk even naar de commissie. Zijn er nog vragen voor de heer Van Ojen?

[2:20:46] De heer Krul, aan u.

[2:20:47] Ja, nog één vraag over die verschillen tussen jongens en meisjes.

[2:20:50] Ik krijg toch een beetje de indruk bij de staatssecretaris dat hij zegt dat we nog gaan kijken

[2:20:53] of die inzichten nieuwe acties vereisen.

[2:20:57] Als ik het een beetje goed vertaal, en ik zou het toch willen vragen.

[2:21:00] We hebben in december die eerste voortgangsreportage gehad over dat programma mentale gezondheid van ons allemaal.

[2:21:06] Ja, om dit wel echt een plek te geven in de volgende.

[2:21:09] En dan zijn we vrij schappelijk, want die zal alweer in december ongeveer komen.

[2:21:13] Maar ik vraag hier toch, los van de motie, of dat een plek kan krijgen in die voortgangsreportage.

[2:21:18] De staatssecretaris.

[2:21:18] Ja, want dat kan ik toezeggen.

[2:21:21] Omdat ik namelijk ook wel de zorgen herken.

[2:21:24] We zien in die cijfers niet voor het eerst, maar nu opnieuw,

[2:21:27] dat er echt een verschil is tussen jongens en meisjes.

[2:21:30] Dat zien we ook al op andere terreinen ook, bijvoorbeeld ook om buitenspelen,

[2:21:33] wat natuurlijk ook vaak gerelateerd is aan bewegen, mentale gezondheid.

[2:21:39] Dus kortom, ik ga dat zeker een plek geven en dan kom ik ook op terug

[2:21:43] of er misschien ook nog wel ondersteunend voor meisjes

[2:21:45] extra of aanvullende maatregelen nodig zijn.

[2:21:50] Voldoende. Nog meer vragen voor de heer Van Oje of is de commissie...

[2:21:55] Ja, dan op dit punt zijn we klaar. Dank voor de beantwoording.

[2:22:00] Ja, dan kijk ik naar de klok en dan is er toch nog wel wat ruimte voor de heer Dijkgraaf

[2:22:04] om een eerste aanvang te doen met de beantwoording. Gaat uw gang.

[2:22:07] Ja, dank u, voorzitter. En over prestatiedruk gesproken.

[2:22:11] GELACH

[2:22:12] Maar ik ga kijken hoever ik kom.

[2:22:14] Want we hebben over een onderwerp dat mij persoonlijk raakt,

[2:22:17] maar ook de leden van deze commissie.

[2:22:19] Het mentaal welzijn van studenten.

[2:22:22] We hebben het gesproken over prestatiedruk, stress,

[2:22:25] hoe jongeren worstelen met grote verwachtingen,

[2:22:28] de onzekerheden binnen het onderwijs, binnen de maatschappij,

[2:22:32] de verwachtingen van henzelf, van hun omgeving.

[2:22:35] En heel veel van de factoren zijn genoemd.

[2:22:36] En ik moet zeggen, door de beschouwing en interrupties

[2:22:39] zie ik ook dat dit onderwerp leeft in deze commissie.

[2:22:42] En ik dank u daarvoor.

[2:22:43] Nu is het zo dat volwassen worden en je eigen weg vinden

[2:22:47] altijd gepaard gaat met enige mate van onzekerheid en stress.

[2:22:51] Een wetenschappelijk onderzoek laat ook zien dat het welzijn van jongeren

[2:22:55] tijdens de adolescentie een dip krijgt

[2:22:58] en dat het eind van de tienerjaren nog verder kan zakken.

[2:23:01] Dat gebeurt wereldwijd.

[2:23:03] Maar we zien ook dat de laatste jaren

[2:23:05] de mentale gezondheid van jongeren echt meer onder druk staat.

[2:23:08] En die cijfers zijn... Die liegen niet.

[2:23:11] Die zijn heel zorgwekkend tot aan de meest dramatische effecten daarvan.

[2:23:17] En daar maak ik mij zorgen over, daar maakt u zich zorgen over.

[2:23:21] En daar kunnen we, denk ik, gezamenlijk, maar zeker ook binnen het onderwijs,

[2:23:25] veel aan doen.

[2:23:26] Dus ik wou graag eigenlijk in meerdere blokjes

[2:23:29] proberen de vragen te beantwoorden.

[2:23:30] Begin eerst even het blokje...

[2:23:32] Dat doe ik natuurlijk vanuit het perspectief van het onderwijs.

[2:23:34] Begin met het blokje oorzaken.

[2:23:36] Eigenlijk de vraag, draagt het onderwijs daar ook misschien aan bij

[2:23:40] aan die toegenomen druk op het mentaal welzijn?

[2:23:43] Dan, ik zou zeggen, het glashal vol, namelijk wat kunnen we in het onderwijs doen?

[2:23:47] Wat zijn de concrete handvatten die we hebben?

[2:23:49] Dan wil ik nog iets zeggen over de zorgplichten.

[2:23:51] Er waren een aantal vragen omheen en tenslotte heb ik het blokje overige.

[2:23:57] En dan begin ik met een aantal vragen die gesteld zijn over

[2:24:02] in hoeverre het onderwijs hieraan bijdraagt.

[2:24:06] En ik moet zeggen dat we natuurlijk in het algemeen kunnen zeggen

[2:24:09] dat zelfs als je een hele eendimensionale kijk van het onderwijs neemt,

[2:24:13] je zegt van het enige wat telt zijn de leerprestaties,

[2:24:16] Dan nog, denk ik, moet je toegeven dat goede mentale gezondheid helpt aan de leerprestaties.

[2:24:24] Dus als je... Dat kennen we ook uit de sport, et cetera.

[2:24:27] Je moet gewoon in een goede conditie en gezondheid zijn om ook uiteindelijk goed te kunnen leren.

[2:24:34] De heer Krul en anderen vroegen eigenlijk, en de staatssecretaris heeft al wat gezegd,

[2:24:38] hoe zit het met die meritocratie?

[2:24:40] Dat is een interessant debat, trouwens.

[2:24:42] Ik kan het boek van de filosoof Michael Sandel de tirannie van verdiensten aanraden.

[2:24:47] Daar worden een paar interessante opmerkingen gemaakt waarbij gekeken wordt of deze fase van

[2:24:55] de ontwikkeling van onze samenleving, of we daar niet in doorgeschoten zijn, of het onderwijs

[2:24:59] eigenlijk niet zijn eigen draagvlak ondergaft. Ik denk dat het belangrijk is dat het onderwijs,

[2:25:06] dat heeft u eigenlijk allemaal gezegd, ook...

[2:25:08] Nou ja, op een of andere manier je die prestatiedruk verlicht,

[2:25:14] onrealistische verwachtingen tegengaat,

[2:25:17] maar wat ik al kom ik zo op, ook een plek is waar je de vaardigheden krijgt

[2:25:21] om in 2024 je weg te kunnen vinden.

[2:25:25] Onze samenleving is een andere samenleving dan twintig of vijftig jaar geleden.

[2:25:29] Daar gaan we ook niks aan veranderen.

[2:25:31] En dat zal trouwens ook de komende tijd zo zijn.

[2:25:34] Ik denk dat het wel belangrijk is om de verschillende factoren daar in rekening te brengen.

[2:25:39] En ik vind het ook interessant dat we zien, ook uit trimbos-onderzoek,

[2:25:45] dat een belangrijke factor is ook de keuzestress.

[2:25:49] Dat heeft ook te maken dat er denk ik veel meer mogelijkheden zijn.

[2:25:52] En wat ik ook heb geleerd uit het trimbos-onderzoek, en daar moeten we ook met elkaar voor waken,

[2:25:56] dat de discussie altijd in een positief dag ligt.

[2:25:59] Dus we zullen niet alleen maar zeggen wat vreselijk dat je in deze moeilijke omstandigheden zit,

[2:26:03] maar ook van dit is het leven nu, wat kunnen we eraan doen?

[2:26:07] En velen van u hebben al gezegd hoe mooi het ook is dat juist jongeren zeggen van

[2:26:10] we niet alleen willen dat het erkend wordt, maar we willen ook de instrumenten

[2:26:14] hebben om er wat aan te gaan doen.

[2:26:18] De heer Blauw vroeg ook en anderen van wat is de effect van social media?

[2:26:23] Nou, er zijn heel veel onderzoeken laten zien dat het in ieder geval sterk

[2:26:27] een correlatie is in het gebruik van sociale media en ook de toestand

[2:26:32] onze mentale gezondheid. Het is niet, denk ik, een één-op-één correlatie te vinden, maar het is

[2:26:39] wel interessant dat we de experimenten nu hebben gedaan in het funderend onderwijs en eigenlijk

[2:26:43] alleen maar hele positieve resultaten. Dat is natuurlijk het gebruik van sociale media in het

[2:26:49] onderwijs. Buiten het onderwijs hebben we daar natuurlijk minder over te zeggen, maar ik denk

[2:26:56] ongetwijfeld, er werd al gezegd van ja, zoals iedere technologie snijdt het mes aan twee kanten,

[2:27:01] maar ik denk dat we ons allemaal wel zorgen maken

[2:27:04] over het ongebreidelde ontwikkeling van sociale media,

[2:27:08] wat het doet op de mentale gezondheid en met name bij jongeren.

[2:27:13] En dat is iets waar we ook, denk ik, in het onderwijs

[2:27:17] continu de blik voor open moeten houden

[2:27:20] en goed moeten kijken wat de effecten zijn van de maatregelen

[2:27:23] die wij nu in het funderend onderwijs hebben getroffen.

[2:27:27] Het is ook belangrijk, denk ik, dat we breed naar alle vormen

[2:27:31] van onderwijs kijken, ook naar het vervolgonderwijs.

[2:27:33] De vraag onder andere van mevrouw Tsegay en de heer Paternotte.

[2:27:36] Hebben we eigenlijk wel alle goede gegevens hier?

[2:27:39] Hoe zit het ook met allerlei andere groeperingen?

[2:27:43] De ontwikkeling van de mentale gezondheid van de Nederlandse bevolking

[2:27:46] wordt lang jaar gevolgd in de Monitor Mentale Gezondheid.

[2:27:50] En daar houden we ook rekening en zullen we ook zeker in de toekomst doen

[2:27:53] met groepen die nu ontbreken.

[2:27:56] Want het is natuurlijk van groot belang dat we een volledig beeld krijgen.

[2:28:00] Bijvoorbeeld, u vroeg ook naar mbo-studenten, er zijn wel landelijke cijfers over.

[2:28:05] Vanuit de werkagenda mbo wordt het percentage mbo-studenten dat een slechte mentale gezondheid

[2:28:11] heeft gemonitord.

[2:28:12] We maken ook jaarlijks een test je leefstaal monitor, waar 20.000 mbo-studenten van gebruik

[2:28:21] maken.

[2:28:22] En het is voor ons belangrijk, we monitoren dat zowel in het mbo, het hbo en het wo, dat

[2:28:28] zoveel mogelijk proberen daar uniform beeld voor te krijgen.

[2:28:33] Dan vroeg me mevrouw Martens ook eigenlijk die vraag van

[2:28:36] hoe zit het nou met excellentie?

[2:28:38] Gaan we nu het woord excellentie uitbannen?

[2:28:42] En ik denk, mijn streven steeds is geweest om vooral te kijken

[2:28:45] naar de verschillende vormen van excellentie.

[2:28:47] We kunnen in het volledige waarde van het volgonderwijs kijken

[2:28:51] hoe we daar andere vormen van excelleren kunnen bevorderen.

[2:28:55] Ik vind een heel goed voorbeeld de hoge scholen.

[2:28:57] als we zien wat er afgelopen jaar in het hbo is gebeurd.

[2:29:00] We hebben daar nu het praktijkgericht onderzoek aan toegevoegd.

[2:29:03] We zijn nu aan het experimenteren met een professional doctorate.

[2:29:06] Dus we zien dat daar eigenlijk de lat hoger wordt gelegd.

[2:29:10] In het mbo hebben we bijvoorbeeld de skillsvakwedstrijden.

[2:29:15] De stichting mbo-excellent is opgericht om juist excellentie in het mbo te bevorderen.

[2:29:21] Die stichting speelt een belangrijke rol.

[2:29:23] En het NRO heeft daarnaast ook onderzoek gedaan

[2:29:26] naar excellentietrajecten in het vervolgonderwijs.

[2:29:30] En ik denk dat het vaak, als het gaat over het tegengaan van prestatiedruk,

[2:29:34] is het ook van zit de student op de juiste plek?

[2:29:37] Kies je voor... Ik denk dat we met elkaar eens zijn

[2:29:40] dat iedereen de beste vorm van zichzelf moet worden,

[2:29:42] dat er heel veel uitdagingen zijn die je zelf kan stellen.

[2:29:45] Maar stel jezelf ook de juiste uitdaging.

[2:29:48] Weet je je plek in het onderwijs te vinden?

[2:29:50] en word je daar ook op de juiste manier in begeleid en in uitgedaagd.

[2:29:56] Ja, dank u wel.

[2:29:56] Het zijn twee interrupties.

[2:29:57] Als eerste de heer Van Houwelingen.

[2:29:59] Ja, dank voor de beantwoording.

[2:30:00] De minister stelt, en dat is waarom te horen,

[2:30:02] dat excellentie ook een plaats moet hebben in onderwijs,

[2:30:04] maar de minister spreekt ook consequent over een waaier

[2:30:06] en niet meer over een trap.

[2:30:08] En hoe verhoudt zich dat dan tot mekaar?

[2:30:10] Nou, het mooie van een waaier is dat hij twee dimensies heeft.

[2:30:13] Dus hij heeft verschillende richtingen

[2:30:15] en dan ook kan je verder doorlopen in die richting.

[2:30:18] En ik denk dat dat een belangrijk beeld is, want als we het beeld hebben van als je bijvoorbeeld op het mbo studeert en dat echt succes is als je daarna de overstap maakt naar het hbo en daarna het weo en misschien ook nog wat gaat promoveren, dan hebben we hebben we een speciaal pad, dat is een prima pad en het is ook heel mooi dat studenten dat pad weten te volgen, maar er kunnen andere mogelijke paden zijn en ik denk als we gaan kijken naar de uitdagingen die ook in het vervolg

[2:30:48] volgonderwijs zijn, dan zijn die nog niet gelijkelijk.

[2:30:51] Ik denk dat we je zou bijna kunnen zeggen, goed, kunnen we met

[2:30:53] beroepsonderwijs nog meer doen om daar juist excellentie te bevorderen, uit te

[2:30:58] dagen? We zien ook in heel veel van onze vakspecialisten die die samenleving

[2:31:03] vraagt erom. Ook daar kan je steeds verder in verdiepen.

[2:31:07] De technologie wordt ingewikkelder, de maatschappij wordt ingewikkelder.

[2:31:11] Dus in die zin, die uitdagingen, die moet je hebben.

[2:31:14] Maar je moet, denk ik ook, en daar kom ik straks mijn tweede blokje op,

[2:31:17] ook studenten de middelen in handen geven om met die uitdagingen om te gaan.

[2:31:23] Nou, dat heeft, denk ik, een harde kant, namelijk de kant van de vaktechnische kennis die je moet doen.

[2:31:30] Maar het is ook een zogeheten zachte kant, die trouwens keihard is.

[2:31:33] Hoe ga je om met dit soort keuzes? Hoe vind je voor jou de juiste uitdaging?

[2:31:38] Hoe ga je om met tegenslag, et cetera?

[2:31:40] En eerlijk gezegd is dat iets wat iedereen in het leven tegenkomt.

[2:31:44] dat in idealiter ook iedereen in het onderwijs zou tegenkomen.

[2:31:48] En vandaar dat we er echt ook echt naar streven om...

[2:31:51] Nou ja, ook excellentie en ook uitdaging een gelijkwaardig begrip te maken

[2:31:56] en niet alleen iets voorbehouden aan één vorm van onderwijs.

[2:31:59] Ja, dank u wel. Mevrouw Martens.

[2:32:02] Ja, dank, voorzitter. En ik heb toch het gevoel dat de minister en ik

[2:32:05] dichter bij elkaar liggen dan het misschien lijkt.

[2:32:08] Want volgens mij delen we de mening dat dat in vele vormen kan via de voorzitter.

[2:32:12] Alleen de praktijk zegt natuurlijk wat anders.

[2:32:14] We zien de afgelopen jaren veel vooral universitaire instellingen erbuiten komen.

[2:32:19] Volgens mij hebben we van de week of afgelopen maand een voorbijzien komen dat ook de toga

[2:32:23] ter discussie staat, omdat dat ongelijkheid in de hand zou werken.

[2:32:27] Tel daarbij op het feit dat het predikaat Koemlauder onder druk staat.

[2:32:31] Dus we zien een andere beweging dan wat ik de minister hier hoor zeggen.

[2:32:35] Er is natuurlijk niemand die zegt dat je Koemlauder moet afstuderen.

[2:32:37] Het is een keus en op dit moment ontnemen wij die keus.

[2:32:40] Dus hoe ziet de minister dat?

[2:32:42] En aan de andere kant, en daar heb ik de minister natuurlijk ook naar gevraagd in het mbo-debat,

[2:32:46] helemaal eens dat we moeten zorgen dat mensen op de juiste plek zitten.

[2:32:49] Maar op het moment dat mensen ervoor kiezen om van mbo 3 naar niveau 2 te gaan,

[2:32:52] moeten ze alles terugbetalen.

[2:32:54] Dus daar zit natuurlijk wel een groot licht tussen wat we zeggen dat we doen

[2:32:57] en hoe het werkt in de praktijk.

[2:32:58] En hoe reflecteert de minister daarop?

[2:33:00] De minister.

[2:33:02] Allereerst, denk ik, is het echt aan onderwijs zelf, instellingen zelf,

[2:33:06] om hun keuzes te maken welke prikkels.

[2:33:09] En zijn dat de juiste prikkels?

[2:33:12] En hoe kan je de uitdaging vormgeven en wat is effectief en wat is niet effectief?

[2:33:20] Ik zie daar onderwijsinstellingen hun eigen keuzes in maken, ik heb daar niet een normerend antwoord op.

[2:33:28] Mevrouw Martens stelt terecht de vraag dat als je meer bewegingsruimte in het onderwijs creëert,

[2:33:36] en zegt dat is ook goed, want ook die universiteiten zelf geven aan

[2:33:39] dat lang niet iedereen op de universiteit op zijn plek is.

[2:33:42] En dan denk je ook van, goh, misschien faal je wel

[2:33:46] omdat je gewoon niet begonnen bent met de juiste opleiding

[2:33:49] en kan je dan iemand op een goede manier doorgeleiden.

[2:33:52] En kan je het op zo'n manier doen

[2:33:53] dat je niet een heleboel gehaalde onderwijsprestaties eigenlijk verliest?

[2:34:00] Dus hoe kunnen we dat meer flexibel maken?

[2:34:03] Hoe kunnen we dat ondersteunen? Dat zijn hele goede vragen.

[2:34:04] Het heeft te maken met de inrichting van programma's.

[2:34:07] Het heeft ook te maken met de financiële ondersteuning, et cetera.

[2:34:10] Ik vind het heel goed om daar met elkaar het debat over te hebben.

[2:34:12] En als u zegt van ja, er liggen nog grote uitdagingen, dan ben ik het totaal met u eens.

[2:34:17] Dank u wel.

[2:34:18] Vervolgter Uwe Toog.

[2:34:22] Ik denk dat ik, wat dat betreft, op dit moment klaar ben met het blokje oorzaken.

[2:34:30] En ik wou graag doorgaan in aanpak.

[2:34:35] Want Fede voor nu heeft al gezegd, er ligt ook een hele belangrijke rol in het onderwijs.

[2:34:41] Er is eigenlijk geen excuus in het onderwijs om er niet wat aan te doen.

[2:34:46] En dat heeft niet alleen te maken met het bespreekbaar maken,

[2:34:49] maar ook wat kunnen we de studenten in handen geven om het moderne leven te navigeren?

[2:34:56] En dan dat punt van veerkracht, het punt van het bespreekbaar maken.

[2:35:01] Het is... Onderwijs is een uitgelezen plek om je voor te bereiden op het leven...

[2:35:07] ...en jongeren handvatten te geven om om te gaan met die uitdagingen.

[2:35:12] Nou, wij faciliteren al heel veel.

[2:35:16] We hebben bijvoorbeeld met de middelen uit het NP-onderwijs...

[2:35:19] ...de afgelopen jaren mbo-scholen, hoogscholen, universiteiten...

[2:35:23] ...al verschillende initiatieven kunnen geven...

[2:35:27] ...om het welzijn van studenten te verbeteren.

[2:35:28] Er zijn heel veel mooie initiatieven opgezet.

[2:35:31] Ik heb er zelf veel, veel daarvan gezien.

[2:35:34] Ik vind het ook heel mooi dat het een onderwerp is wat de verschillende onderwijsvormen verbindt.

[2:35:40] Bijvoorbeeld de Hogeschool en de Universiteit Utrecht hebben een gezamenlijk programma

[2:35:44] waarbij ze welzijn integreren in het curriculum.

[2:35:48] Een ander mooi voorbeeld in Utrecht is trouwens het project Geestkracht bij het mbo Utrecht,

[2:35:53] waar studenten ook onderzoek doen naar mentaal welzijn.

[2:35:56] Er zijn ook extra middelen beschikbaar gesteld voor het mbo vanuit de werkagende-mbo en voor

[2:36:02] hbo en wo vanuit bestuursakkoord in het kader studentenwelzijn.

[2:36:06] Zo werken onderwijsinstellingen verder aan preventie, vergroting van kennis en kunde

[2:36:12] en versterkende samenwerking in de regio.

[2:36:14] Dus op heel veel manieren zetten we in en doen het ook de komende jaren vanuit het programma

[2:36:19] studentenwelzijn, zogeheten programma STEIN, waar wordt gewerkt aan het vergroten van kennis

[2:36:25] en kunde van docenten en onderwijsprofessionals, zodat zij beter mentale problemen bij studenten

[2:36:31] kunnen signaleren en adresseren.

[2:36:33] Dan is er een interruptie van mevrouw Hertsberger.

[2:36:37] Dan kom ik nogmaals op mijn centraal informatiepunt.

[2:36:39] Daar was net heel eventjes wat verwarring over, dat hindert niet, maar het idee is dat

[2:36:45] er toch best wel wat versnippering ontstaat aan een boel kennisinstellingen.

[2:36:49] Zeker wanneer je laagdrempelig informatie wil opvragen van wat er beschikbaar is, kwam

[2:36:55] vanuit de studentenorganisaties de vraag, is het mogelijk om aan elke

[2:36:59] kennisinstelling dan ook een centraal informatiepunt,

[2:37:03] waar eigenlijk al die verschillende initiatieven te vinden zijn?

[2:37:07] Ja, voorzitter, dat programma STEIN, wat ik net noemde,

[2:37:11] dat werkt juist aan het verspreiden van kennis tussen de verschillende sectoren.

[2:37:16] En Mind Us, de staatssecretaris noemde het al,

[2:37:19] die helpt ook mee aan het verspreiden van goede voorbeelden.

[2:37:23] En dus een van de dingen die we doen is dus die bijeenkomsten organiseren

[2:37:27] waarbij die verschillende onderwijsinstellingen van elkaar leren

[2:37:31] om te zorgen gewoon dat deze aanpak, nou ja, zo veel mogelijk gelijkelijk loopt

[2:37:36] en dat men ook de beste voorbeelden met elkaar kunt delen

[2:37:40] en elkaar ook regelmatig eigenlijk kan bevragen van op hun aanpak.

[2:37:46] Oké, dan kunt u van de tafel...

[2:37:48] Ja, mevrouw Zekker vroeg ook van, is het eigenlijk wel ambitieus genoeg?

[2:37:51] zijn de financiële middelen genoeg?

[2:37:53] Nou, ik denk dat, als je kijkt in de werkagenda NBO

[2:37:56] en het kader studentenwelzijn HBO-WHO,

[2:37:59] zijn hele ambitieuze afspraken gemaakt.

[2:38:02] Dat vraagt natuurlijk wel om een cultuurverandering.

[2:38:05] Dat is niet direct geregeld.

[2:38:07] Maar de middelen die daarbij horen,

[2:38:10] die, denk ik, geven zeker wel een heel goed begin.

[2:38:15] We hebben geen signalen op dit moment

[2:38:16] dat de huidige middelen voor het verbeteren van studentenwelzijn

[2:38:19] ontoereikbaar zijn.

[2:38:20] Maar we gaan natuurlijk beide wel evalueren.

[2:38:24] En als dat niet toereikend blijkt te zijn...

[2:38:26] dan staan we natuurlijk zeker open om daar nog meer versterking aan te bieden.

[2:38:31] En bijvoorbeeld dat programma Studentenwelzijn Stijn...

[2:38:38] daaruit financieren we de komende twee jaar een heleboel studenteninitiatieven.

[2:38:42] Sommige werden al genoemd.

[2:38:44] Lieve Mark, frisse gedachtes.

[2:38:46] Dat zijn, kan je chatten met psychologie-studenten.

[2:38:49] gelijkspel, dat adresseert taboe-onderwerpen door studenten, voor studenten.

[2:38:55] Het zijn allemaal initiatieven die met, voor en door studenten mentale gezondheid bespreekbaar

[2:39:00] maken en ook laagdrempelige hulp bieden.

[2:39:06] Er werd ook door meerdere van u gevraagd van hoe kunnen we die activiteiten betere aandacht

[2:39:15] Dat doen we onder andere door Stijn en andere initiatieven...

[2:39:21] waarbij ze deze organisaties bij elkaar brengen.

[2:39:25] Ik denk dat de vraag van mevrouw Martens...

[2:39:28] om te kijken hoe we dat kunnen verankeren in de introductieweken...

[2:39:31] een goede is.

[2:39:33] Ik zou zeggen, niet alleen introductieweken.

[2:39:36] Je moet er ook echt meer en meer gaan invlechten in het curriculum.

[2:39:39] Wat ik keer op keer leer, doe er niet iets zelfstandigs...

[2:39:42] maar zorg ervoor dat het terugkomt in het curriculum.

[2:39:47] Ik denk, voorlichting bij de introductieweek is vaak gericht op sociale binding,

[2:39:52] informatievoorziening, dat draagt zeker al bij.

[2:39:55] Maar ik denk, ja, preventie en het versterken van de binding met mediestudenten

[2:40:01] en onderwijs, de instelling ook, ja, het is onderdeel van het algemeen kader.

[2:40:04] Het zou, denk ik, veel meer gewoon een doorlopende lijn

[2:40:07] in het onderwijsprogramma moeten zijn.

[2:40:13] Er werd ook gevraagd van hoe zorgen dat ze weten waar ze terechtkomen.

[2:40:17] Het is natuurlijk heel belangrijk dat studenten met een ondersteuningsvraag binnen een onderwijsinstelling goed terecht kunnen komen.

[2:40:25] Informatievoorziening is een blijvend aandachtspunt.

[2:40:27] Ik heb ook een beetje naar aanleiding van de vervolgvraag van mevrouw Hertzberger in het landelijk kader studentenwelzijn afgesproken.

[2:40:34] De instellingen zorgen voor een duidelijk informatievoorziening en vindbaarheid van het hulpaanbod binnen de instelling.

[2:40:44] Nogmaals, die instellingen zelf, daar ligt ook wel een grote verantwoordelijkheid

[2:40:49] om die informatievoorziening te verbeteren.

[2:40:53] In mbo-instellingen, en daar hebben we dus eigenlijk wel twee verschillende agenda's

[2:40:58] die we zoveel mogelijk proberen aan te sluiten, mbo en hbo, wo aan de andere kant,

[2:41:03] zijn er trouwens al veel externe zorgmedewerkers aanwezig in de school.

[2:41:08] Eigenlijk is het mbo in een heleboel opzichten er bijna beter op voorbereid,

[2:41:12] Ook omdat men daar ook al een veelheid aan problemen heeft waar men mee moet dealen.

[2:41:18] Maar ik heb ook daar in de werkagenda NBO afgesproken dat onderwijsinstellingen samen

[2:41:23] met studenten gesprek gaan over mentaal welzijn en laagdrempelige voorzieningen treffen voor

[2:41:30] studenten.

[2:41:30] Gezien de tijd.

[2:41:32] Ik ga het hierbij afbreken want anders komen we allemaal te laat op de plek waar we nu moeten

[2:41:38] zijn.

[2:41:38] Het had mooi geweest als dit blokje nog net afgerond had kunnen zijn, maar we zijn een

[2:41:44] flinke eindje op weg.

[2:41:48] Het vervolg van dit commissiedebat wordt ingepland op 18 juni van zes tot acht uur s'avonds.

[2:41:55] We vervolgen dan de eerste termijn en maken dan de tweede termijn af.

[2:42:01] Ik zie de heel krul schudden, maar het is niet anders inderdaad.

[2:42:06] Waarbij ik dan nog wel de volgende toezegging even oplees.

[2:42:11] De staatssecretaris heeft toegezegd voor de tweede termijn op een rij te zetten welke initiatieven

[2:42:16] landelijk worden gefinancierd in zaak het mentale welzijn van jongeren.

[2:42:20] Dus dat krijgt de commissie nog voorafgaand aan de afronding van dit commissiedebat.

[2:42:27] Het is altijd jammer als je in zo'n bevlogen debat, waar iedereen zo betrokken is, zowel

[2:42:33] de commissieleden als de bewindspersonen en de publieke tribune ook echt mooi gevuld is in het

[2:42:39] aanhoren hiervan. Om dat op een moment af te moeten sluiten, dat je dat eigenlijk niet wil doen,

[2:42:44] maar het is niet anders. Ik dank iedereen voor de bijdrage op dit moment, voor de interesse en ook

[2:42:51] de mensen die vanaf andere plekken hebben meegeluisterd. Ik wens iedereen dan ook een

[2:42:56] goed vervolg van deze dag toe en tot 18 juni.