Aanbieding jaarverslag over het jaar 2023 van de Nationale ombudsman

[0:00:00] Ik heropen aan de orde is de aanbieding van het jaarverslag over het jaar 2023

[0:00:05] van de Nationale Ombudsman.

[0:00:07] Ik heet de Nationale Ombudsman, de heer Van Zutphen, van harte welkom in ons

[0:00:11] middenfijn u weer te zien.

[0:00:13] Tevens een hartelijk woord van welkom aan de Kinderombudsman, mevrouw Kalverboer, de

[0:00:18] Algemene Directeur, mevrouw Van Essen en andere medewerkers vandaag aanwezig.

[0:00:22] Zoals ieder jaar zal de Nationale Ombudsman hier vandaag het jaarverslag aanbieden.

[0:00:27] Niet alleen het jaarverslag van het Nationale Ombudsman, maar ook dat van de Kinderombudsman

[0:00:32] en de Veteranenombudsman zijn altijd een bijzonder moment waarmee de bijzondere band tussen de

[0:00:37] ombudsmannen en de Kamer wordt onderstrepen.

[0:00:39] Laten we niet vergeten dat de Nationale Ombudsman een hoog college van staat is.

[0:00:44] Ik geef graag het woord aan de ombudsman.

[0:00:53] Dank u wel, meneer de voorzitter.

[0:00:54] Het is inderdaad altijd weer een mooi moment om hier als ombudsman, als Nationale Ombudsman, maar ook

[0:00:58] als Kinderombudsman en Veteranenombudsman de gelegenheid te krijgen om datgene wat wij over het

[0:01:03] afgelopen jaar hebben gezien, geschreven, geadviseerd, aanbevolen en ook wel opgelost aan u te presenteren.

[0:01:10] Het jaarverslag 2023 van de Nationale Ombudsman, de Kinderombudsman en de Veteranenombudsman.

[0:01:15] Ik ben blij dat ik de kans heb om daarbij een paar woorden te zeggen over wat er in dat rapport staat

[0:01:19] en wat we op dit moment het allerbelangrijkste vinden in ons werk en wat ongetwijfeld ook een

[0:01:24] relatie heeft met uw werk.

[0:01:26] Inderdaad, een parlementaire ombudsman is toch wel een hele bijzondere situatie en ook een belangrijke

[0:01:32] manier waarop mensen die tussen de overheid, de wal en het schip beklemd raken, ook bij

[0:01:40] u onder de aandacht te brengen.

[0:01:42] Ik wil een paar dingen zeggen over herstel en hersteloperatie, maar ook over herstel van vertrouwen.

[0:01:47] Er is een kopje over het vergisrecht en mensbeelden.

[0:01:51] En ik sluit dan vervolgens af over dat herstel van dat vertrouwen en wat er mogelijk is nu

[0:01:57] al op dit moment.

[0:01:59] Ik denk dat, als ik terugkijk samen met Margriet de Kalverboer op het afgelopen jaar, er twee

[0:02:03] rapporten naar boven komen die heel belangrijk zijn, of twee onderwerpen, beter gezegd.

[0:02:09] Het eerste is een rapport over hersteloperaties.

[0:02:11] De Nationale Ombudsman heeft een rapport geschreven onder de titel Herstel een vak apart.

[0:02:16] Het heeft gekeken naar tien hersteloperaties, naar tien rampen over een lange periode, beginnend

[0:02:23] bij de vuurwerkramp in Enschede tot en met recente zaken als de watersnood in Limburg, wat daarvan

[0:02:29] te leren valt en welke patronen wij daar hebben gezien.

[0:02:31] Een vergelijkbaar rapport heeft de Kinderomrotsman gemaakt, dus het gaat over het vertrouwen

[0:02:35] van kinderen in de overheid.

[0:02:37] Daarnaast hebben de Kinderomrotsman en ik samen het rapport gemaakt de crisis voorbij.

[0:02:42] Het was een belangrijk rapport, vinden wij zelf en gelukkig ook anderen.

[0:02:46] De essentie daarvan is dat het over de crisisnoodopvang gaat, wat eigenlijk door het handelen van de

[0:02:51] overheid zelf de crisis in ontstaat.

[0:02:53] Niet alleen maar het handelen van de overheid, maar er is ook een belangrijke bijdrage geweest in de

[0:02:58] manier waarop de overheid bereid is geweest of niet bereid is geweest om die crisis aan te pakken.

[0:03:03] Onze conclusie was eigenlijk op dat moment, en dat is nog niet echt veranderd, dat als het gaat over

[0:03:07] de crisisnoodopvang, wat eigenlijk een soort van basis van wat er nodig is in Nederland aan respect

[0:03:13] voor mensen die hier zijn, omdat ze hier een goed heenkomen zoeken in de vorm van een verblijfsrecht

[0:03:20] vanwege een vluchtelingenpositie, dat daar nog wel wat aan te doen valt.

[0:03:25] We zien het overigens vaker in onze praktijk dat het handelen van de overheid niet alleen maar in

[0:03:29] de situaties waarin het gaat over asiel of vreemdelingen, maar op allerlei andere manieren

[0:03:33] ook. De manier waarop de overheid zaken regelt, heeft voor mensen grote implicaties en soms ook

[0:03:39] complicaties. U weet het, we hebben ons al bij herhalingen uitgelaten en ook ingelaten met

[0:03:44] herstellenoperatie naar de toeslagenschandaal, maar het gaat ook over Groningen en wat daar

[0:03:48] op dit moment gebeurt.

[0:03:52] Eigenlijk, als je het aan de mensen vraagt en je vraagt hoe je dat vindt dat de overheid dat doet,

[0:03:56] dan wordt er vaak gezegd dat dat eigenlijk geen manier is van doen.

[0:03:59] Waar het ons net om gaat, en zo heet ook ons ja-verslag, is dat het juist wel een manier van doen is.

[0:04:03] Dat burgerperspectief is een bepaalde manier van doen.

[0:04:05] Het is een manier van doen waar burgers heel veel profijt van kunnen hebben en waarbij u ook een

[0:04:09] belangrijke rol hebt te spelen om ervoor te zorgen dat iedereen tot die essentiële overheidsfuncties

[0:04:15] en voorzieningen toegang heeft.

[0:04:18] Een ander aspect in die rapporten, en met name de hersteloperaties en het rapport over het

[0:04:22] vertrouwen van kinderen, gaat over het kunnen leren van eerdere situaties.

[0:04:26] Dat blijkt buitengewoon beperkt te zijn.

[0:04:28] Iedere keer maar weer opnieuw in het rapport over die hersteloperaties constateren we eigenlijk

[0:04:32] dat leren van eerdere fouten meer toeval is dan wijsheid.

[0:04:36] Dat zou toch echt anders moeten?

[0:04:38] Dat is natuurlijk een van de aanbevelingen.

[0:04:39] Zorg er nou voor dat die wijsheid die is opgebouwd bij die hersteloperaties weer wordt gebruikt bij

[0:04:44] de volgende herstellenoperatie, zodat burgers daar eigenlijk eerder en beter profijt van hebben.

[0:04:50] Een van de lessen is ook — die hebben met z'n allen getrokken, de drie ombudsfuncties zou ik

[0:04:55] eigenlijk moeten zeggen — dat als je te snel begint met het uitvoeren van het herstel, dan sla je een

[0:05:00] essentiële vraag over, namelijk de vraag aan de burger wat je nodig hebt, wat je zelf kan en wat

[0:05:06] die overheid dan nog kan doen en wat die overheid dan gaat beloven.

[0:05:09] Een van de zaken die iedere keer weer in alle rapporten naar boven komt, is eigenlijk dat er

[0:05:13] te veel wordt beloofd, wat vervolgens niet kan worden waargemaakt, waardoor het vertrouwen

[0:05:18] eigenlijk opnieuw wordt beschaamd.

[0:05:19] Je zou dat ook wel de ramp na de ramp kunnen noemen.

[0:05:24] Dus het jaarverslag heet burgerperspectief een manier van doen.

[0:05:28] En eigenlijk echo dat na wat we in 2015 schreven.

[0:05:32] Burgerperspectief een manier van kijken en we moeten van kijken naar doen.

[0:05:35] Dat is eigenlijk de boodschap.

[0:05:36] We hebben nu gekeken.

[0:05:37] We weten wat er aan de hand is en het is nu echt wel tijd voor handelen en voor verandering.

[0:05:42] Niet meer beloven dat je kunt waarmaken.

[0:05:45] Dat is eigenlijk het hele eierreet.

[0:05:47] Vertel het eerlijke verhaal.

[0:05:49] De maatregelen die je voorstelt als overheid — ik gebruik het woord overheid, maar u begrijpt

[0:05:53] dat het over al die overheidsorganisaties gaat, overigens inclusief uzelf als wetgever — moeten

[0:05:59] daadwerkelijk de problemen van burgers adresseren, oplossen en niet vooruitschuiven.

[0:06:04] Daarvoor is nodig — dat heb ik al eerder bepleit, ook samen met anderen — dat het mensbeeld van

[0:06:09] die overheid moet veranderen, van het frauderende mensbeeld naar een ander mensbeeld.

[0:06:15] Ik zal straks wel iets over zeggen hoe ik daar nu tegenaan kijk.

[0:06:18] Maar het beeld dat de overheid van zichzelf heeft, dat moet ook aangepast worden.

[0:06:23] Kijk naar jezelf als overheid.

[0:06:25] Wat kunnen wij wel beloven en waarmaken en waar zijn de grenzen?

[0:06:29] Ongelooflijk belangrijk voor het vertrouwen van mensen in het werk van de overheid is

[0:06:32] dat ze weten waar ze aan toe zijn.

[0:06:37] Dat geldt bijvoorbeeld ook voor het bestaansminimum, zowel in Nederland als in Caribisch Nederland.

[0:06:44] En we moeten vooral nadenken over een van de grote thema's van de conferentie afgelopen

[0:06:48] week over de toekomstige generaties.

[0:06:51] Want alles wat we doen, heeft impact op iedereen die nu al geboren is en jong is, maar zeker

[0:06:54] ook op al diegenen die nog niet geboren zijn en zeker geboren zullen gaan worden.

[0:06:58] Dus dat moet erbij betrokken worden als we nagaan over hoe we kunnen leren, wat de oplossingen

[0:07:02] zijn en welke maatregelen genomen moeten worden.

[0:07:04] Dat is niet een pleidooi exclusief van de kinderenombudsman.

[0:07:07] Het is zeker ook haar pleidooi, maar het is zeker ook mijn pleidooi om het leefbaar te houden in

[0:07:12] Nederland en in de wereld breder dan dat.

[0:07:17] Het gaat er dus om dat mensen de overheid daadwerkelijk weer gaan voelen als een essentieel

[0:07:23] onderdeel van hun bestaan, waarbij wetten en regels op dit moment — dat is een van de belangrijke

[0:07:28] boodschappen uit ons jaarverslag — al heel veel ruimte bieden om aan de slag te gaan.

[0:07:36] We hoeven niet te wachten op nog meer wetten, regels, beleid en uitvoeringsmaatregelen.

[0:07:43] Dat de wetten in de weg staan om het goede te doen, is in heel veel gevallen een veronderstelling

[0:07:48] die niet klopt.

[0:07:50] En toch wordt er nog heel vaak en heel veel door middel van bureaucratische instrumenten

[0:07:55] oplossingen gezocht voor de problemen.

[0:07:58] Dus nieuwe wetten, nieuwe regels, nieuwe kaders, nieuwe hardheden, analyses en dat soort zaken.

[0:08:03] Problemen vragen over een snelle oplossing.

[0:08:05] Mijn betoog is dat dat nu al in heel veel situaties kan.

[0:08:07] Als u overgaat tot wetgeving, dan is het ongeveer 420 dagen de termijn die nodig is om van het

[0:08:13] indienen van een wetsvoorstel hier tot een uiteindelijke wet hier in werking.

[0:08:16] Dan hebben mensen al anderhalf of twee jaar last van de problemen.

[0:08:20] Dus laten we alsjeblieft kijken of wij gelijk hebben — laat ik dat maar zo voorzichtig formuleren — dat

[0:08:26] wat nu al kan, ook inderdaad moet worden gedaan en dat dat meer is dan we eigenlijk denken, misschien

[0:08:34] Dat het kan, is ook gewoon bewezen door overheden in de praktijk.

[0:08:38] Ik heb al heel vaak gesproken over de gemeente Vaals en de manier waarop zij participatie

[0:08:43] in de wetenschappelijke ondersteuning mogelijk maken met een bewegingsmakelaar die echt luistert

[0:08:46] naar inwoners en van deur tot deur gaat, en de mensen in Meers naar de watersnood, die

[0:08:50] daar hebben gekeken naar wat iedere individuele huishouden nodig had.

[0:08:53] Maar het gaat al verder terug.

[0:08:54] De Enschede'se vuurwerkramp, in dat rapport dat we hebben geschreven, is een voorbeeld waarbij

[0:08:59] blijkt dat als je echt naar mensen luistert en met ze aan de slag gaat en vraagt wat je nodig hebt,

[0:09:03] wat we kunnen bieden en wat daar dan de uitkomst van is, dat er echt successen worden geboekt.

[0:09:07] Maar we kunnen ook denken aan 1.700 opvangplaatsen in Arnhem en we kunnen ook denken aan het UWV dat

[0:09:12] eigenhandig op eigen initiatief boetes intrekt, omdat het misschien wel beboetbaar gedrag was,

[0:09:19] maar de informatie waar het om ging allang beschikbaar was.

[0:09:22] Dat zijn de manieren die al nu al mogelijk zijn en die we echt moeten uitbuiten en uitnutten als

[0:09:27] Het is het voorbeeld voor hoe mensen snel geholpen kunnen worden als het misgaat

[0:09:31] tussen burger en overheid. Nog iets over het vergisrecht.

[0:09:37] Eigenlijk vind ik dat vergisrecht niet nodig.

[0:09:40] Ik vind het ook een beetje gek om daar over een recht te spreken,

[0:09:44] want er is al zoveel ruimte in de uitvoering

[0:09:47] om die betrouwbare overheid tegenover de mensen te zijn.

[0:09:51] We zouden toch gewoon kunnen zeggen

[0:09:52] goh, weet je, ik mis nog een formuliertje of ik mis nog een kopietje.

[0:09:55] Stuur het even op.

[0:09:56] In plaats van te zeggen je hebt kennelijk een vergissing gemaakt.

[0:09:59] Dus nu heb je één keer het recht om dat formuliertje alsnog na te sturen.

[0:10:02] Daar gaat het toch niet om.

[0:10:03] Het gaat er toch uiteindelijk om dat dat is de manier van doen waar we het over hebben.

[0:10:09] Dat is dus dienstbaar zijn aan de samenleving gebaseerd op vertrouwen.

[0:10:15] Dat is de rol die de overheid zou moeten spelen.

[0:10:18] En dan krijgt u burgers weer mee.

[0:10:19] Dan krijgt u het vertrouwen terug.

[0:10:21] Dat is, denk ik, heel belangrijk in de komende tijd.

[0:10:24] We praten er allemaal over hoe dat vertrouwen terugkomt.

[0:10:26] Het is nog niet zo lang geleden dat er opnieuw een peiling is geweest dat het nog niet op het niveau is,

[0:10:32] laat ik het eufemistisch uitdrukken, wat we zouden wensen.

[0:10:34] Dus daar zit het wat mij betreft in.

[0:10:36] Wees dienstbaar als overheid.

[0:10:38] Het dienstbaarheidsbeginsel zou je er zelfs bestuursrechtelijk nog bij kunnen betrekken,

[0:10:42] maar wees dienstbaar aan de samenleving.

[0:10:44] Die dienstbaarheid is gebaseerd op vertrouwen, vertrouwen in de burger.

[0:10:48] Zorg ervoor dat burgers in het vroege stadium niet in de knaal komen.

[0:10:52] Proactief. We hebben het al vaak van ons gehoord en van anderen ook.

[0:10:55] Proactief handelen.

[0:10:56] Niet alleen goed in het ophalen van geld en andere informatie bijbeursen, want dat kan

[0:11:01] de overheid heel goed, maar gebruikt die talenten ook om te gaan brengen waar het nodig is.

[0:11:07] Een aantal voorbeelden zijn er al.

[0:11:08] We hebben het wel eens gehad over de aanvullende voorziening inkomens voor ouderen met een te kleine

[0:11:13] AOW. Maar kent die dan ook automatisch toe, dan verdwijnt de noodzaak om er een loket tussen te zetten.

[0:11:21] Dus het is een overheid die doet wat nodig is en die weet wat nodig is en die weet waar de mensen

[0:11:25] zijn in de samenleving die dat nodig hebben.

[0:11:27] Daar is dat recht op persoonlijk contact heel erg nodig, maar misschien is dat vergisrecht

[0:11:33] wel belangrijk om vast te leggen dat op die manier de overheid behoort te functioneren.

[0:11:38] Maar ook dat wetgevingstraject zal nog wel even duren, dus ik zou zeggen dat u zo alvast

[0:11:42] de overheden erop aan kunt spreken dat wat nu al mogelijk is, ook moet worden gebruikt

[0:11:47] en toegepast.

[0:11:48] Persoonlijk contact, geen symptoombestrijding.

[0:11:52] En laten we zeggen dat je je wel vaker dan één keer mag vergissen.

[0:11:55] Het lijkt nu alsof het maar één keer mag, maar vergissen is menselijk.

[0:11:59] Niet niet iedere dag zeven keer.

[0:12:01] Dat begrijp ik ook wel, want dan moet je nagaan denken.

[0:12:03] Maar laten we vooral de manier van doen die van belang is ons eigen maken.

[0:12:11] In de tien hersteloperaties die zijn onderzocht, zagen we dat de focus al ligt

[0:12:14] snelheid op handelen uit het werken van bestaande systemen, waardoor persoonlijk

[0:12:17] contact achter blijft, naar de achtergrond verschuift.

[0:12:20] We duiken meteen het systeem in en dat die stap die zetten we te snel,

[0:12:24] Want dan sluiten we niet aan bij de behoeften en de actuele situatie van de burgers om wie het gaat.

[0:12:30] En de overheid maakt te weinig gebruik van de kennis, ik zei het u al, en de ervaring die

[0:12:34] al in al die andere en eerdere hersteltrajecten is opgedaan.

[0:12:37] En burgers willen duidelijkheid.

[0:12:38] Geen duidelijkheid is funest voor het vertrouwen.

[0:12:42] Ik kom tot een afsluiting.

[0:12:45] Herstel van vertrouwen is waar uw Kamer nu en al wat langer voor staat.

[0:12:49] En daarvoor zijn een echt verhaal en echte oplossingen nodig.

[0:12:53] Niet oplossingen voor problemen van de overheid, maar oplossingen van problemen van de burgers.

[0:12:59] Het is eigenlijk aan u om de elfde ramp te voorkomen.

[0:13:05] Ik ga u niet ongevraagd vertellen of plannen werken of niet, en al die niet haalbaar zijn

[0:13:08] of uitvoerbaar, anderen zijn daarvoor eerst aan de beurt.

[0:13:11] Wat ik wel ga doen, is kijken wat deze plannen daadwerkelijk gaan betekenen in de levens

[0:13:14] van mensen.

[0:13:17] Juist voor groepen die in een kwetsbare positie verkeren.

[0:13:20] Wij zullen in de gaten houden of de overheid daar is en blijft voor mensen die haar het

[0:13:25] hartst nodig hebben.

[0:13:26] Want die vallen in onze ervaring meestal tussen wal en schip.

[0:13:30] Zo kijk ik overigens ook naar het hoofdlijnenakkoord en de uitwerking daarvan, die nog moet komen.

[0:13:35] Wij blijven signalen uit de praktijk van burgers delen met uw Kamer en we gaan ervan uit dat

[0:13:39] uw Kamer er scherp op blijft om die signalen om te zetten in een voor burgers behoorlijk

[0:13:44] handelende overheid.

[0:13:45] We hebben al heel wat signalen aangeleverd die liggen te wachten op actie.

[0:13:50] Pak onze rapporten en die van collega-instellingen er nog maar eens bij en ga aan de slag.

[0:13:55] Het is aan u om er scherp op te zijn dat overheidsgedrag echt verandert.

[0:14:00] dat het perspectief van alle burgers, kinderen en veteranen geborgen is in wat de overheid doet.

[0:14:06] Het is gewoonweg een manier van doen, zoals die hoort en past in onze

[0:14:10] democratische rechtsstaat en rule of law.

[0:14:13] Ik bied u graag onze jaarverslag aan.

[0:14:30] Hartelijk dank.

[0:14:30] Namens de Kamer wil ik u bedanken voor het jaarverslag.

[0:14:35] Wij dromen een belangrijke spiegel voor ons allemaal, denk ik.

[0:14:39] Ik heb meegeschreven en u zei dat het leren van fouten in de praktijk vaak een kwestie

[0:14:43] van toeval en niet van wijsheid.

[0:14:45] Dat vind ik iets dat we ons allemaal te harten moeten nemen.

[0:14:49] U zegt ook dat de echte ramp vaak te veel beloven is.

[0:14:53] Dat vind ik ook iets waarvan we goed moeten onthouden.

[0:14:59] U gebruikt veel het woord burgerperspectief.

[0:15:03] Ik denk dat dat ook iets is waar we iets mee kunnen als Kamerleden.

[0:15:07] Uit uw jaarverslag en uw toelichting spreekt een grote toewijding en bevlogenheid ook van

[0:15:13] de Kinderombudsman en al die medewerkers van de organisatie van de Nationale Ombudsman.

[0:15:18] Voordat alles, zijn wij u enorm erkendelijk.

[0:15:21] Het jaarverslag van de Nationale Ombudsman zal ik in handen stellen van de Commissie voor Binnenlandse

[0:15:26] Zaken, met dien verstand dat het werk van de Kinderombudsman besproken zal worden in de

[0:15:30] Commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

[0:15:32] Het werk van de Veteraanombudsman zal worden doorgeleid naar de Commissie Defensie.

[0:15:38] Daarmee sluit ik de aanbieding van het jaarverslag van de Nationale Ombudsman af.

[0:15:42] Ik dank u nogmaals en ik dank iedereen die hierbij betrokken is geweest.

[0:15:47] Ik schors enkele minuten.