Openbare technische briefing CBS - Monitor Brede Welvaart & Sustainable Development Goals

[0:00:00] Stel voor dat mevrouw Berg, de baas van het CBS, haar eigen delegatie ook verder aan ons voorstelt.

[0:00:08] En gezien de hoge opkomst, dat ik de introductie van alle Kamerleden achterwege zal laten.

[0:00:12] En dat we dat bij de vragen die zo meteen na de presentatie volgen, doen.

[0:00:17] Dus om de tijd zo efficiënt mogelijk te gebruiken,

[0:00:20] geef ik graag het woord aan mevrouw Berg voor een presentatie van de Monitor Brede Welvaart.

[0:00:25] En daarna doen we een vragenronde.

[0:00:27] Hartstikke fijn, dank u wel voorzitter.

[0:00:29] En fijn dat we hier weer mogen zijn, met een weekje vertraging,

[0:00:32] maar met alle begrip, natuurlijk.

[0:00:35] Het is inmiddels de zevende keer dat we de Monitor Brede Welvaart hebben gemaakt,

[0:00:40] met heel veel plezier.

[0:00:42] Mijn collega Peter Heijn van Mulligen gaat u straks door de inhoud leiden.

[0:00:47] Daarna is er uiteraard ruimte voor vragen.

[0:00:49] Edwin Hoorlinks en Monique Koumans gaan zoveel mogelijk van uw vragen proberen te beantwoorden.

[0:00:54] Ik hou het heel kort, maar ik wil graag een paar dingen onder uw aandacht brengen.

[0:00:58] Het eerste is dat wij naast de Monitor Brede Welvaart op Verantwoordingsdag ook nog een

[0:01:04] versie voor het Caribisch gebied uitbrengen en ook een regionale versie van de Monitor

[0:01:09] Brede Welvaart, waarin we dus alles vertalen, zoveel mogelijk, naar gemeenten, provincies

[0:01:14] en regio's.

[0:01:16] En dat we op Prinsjesdag tegenwoordig ook fiches uitbrengen, waarbij we de individuele

[0:01:21] begrotingen proberen te vertalen naar brede welvaartstermen.

[0:01:26] Het tweede punt dat ik onder uw aandacht wilde brengen is dat wij binnenkort gaan beginnen

[0:01:32] met een hele revisie, hoe doen we dit nu, die monitor brede welvaart, we hebben het nu

[0:01:37] zeven jaar gedaan, daar gaan we ook met stakeholders in overleg, nou dat bent natuurlijk u in de

[0:01:42] eerste plaats, want we maken de monitor op uw verzoek, we horen soms dat mensen er dingen

[0:01:47] in missen, onderbelicht vinden of wat dan ook, daar gaan we graag over in gesprek, we

[0:01:53] We horen soms ook dat het wel een duizelingwekkende hoeveelheid informatie is en dat er misschien

[0:01:59] ook nog mogelijkheden zijn tot verbeteringen in de presentatie, in de visualisatie van

[0:02:05] het geheel.

[0:02:06] Hoe kom je nou van informatie tot inzicht?

[0:02:08] Dat is dan de vraag.

[0:02:10] En het derde, en dat is misschien wel het lastigste punt, is hoe krijgen we nou de aansluiting

[0:02:14] met beleid goed, met de doelen van beleid?

[0:02:19] Dat speelt ook bij die fiches.

[0:02:21] De doelen van beleid bepalen u natuurlijk, regering en parlement.

[0:02:25] Hoe vertalen we die nou op een goede manier naar brede welvaartsdermen?

[0:02:31] Daar wilde ik het bij laten.

[0:02:33] Dus als u het goed vindt, voorzitter, geef ik graag het woord aan Peter Heijn.

[0:02:38] Als u de microfoon dan uit doet en de heer Van Mulligen de microfoon aandoet,

[0:02:42] dan gaan we naar de presentatie.

[0:02:45] Oké, dank u wel.

[0:02:46] Dank voor de aanwezigheid.

[0:02:47] We doen het altijd graag. Het is altijd goed om dat even toe te lichten.

[0:02:51] Ik zal de belangrijkste resultaten laten zien,

[0:02:53] maar ik zal eerst even beginnen met nog een korte uitleg van het concept.

[0:02:57] Monitor Brede Welvaart, want zoals mevrouw Bergel zei,

[0:03:01] het is een duizendwekkende hoeveelheid informatie,

[0:03:04] samengevat in allerlei wielen.

[0:03:07] Dus het kost vaak al even tijd om het dan tot je te nemen.

[0:03:10] Dus misschien is het handig om eerst even te laten zien wat het allemaal voorstelt.

[0:03:13] De mogelijkheid van brede welvaart en de Sustainable Development Goals.

[0:03:17] Daar kom ik op het laatst ook nog even op.

[0:03:20] Dit is de nieuwe editie.

[0:03:21] Die eerste was in 2018.

[0:03:23] Dus inderdaad alweer de zevende keer.

[0:03:26] Brede welvaart.

[0:03:27] Je zou het kunnen samenvatten.

[0:03:28] Daarin presenteren we alles wat het leven de moeite waard maakt.

[0:03:34] Traditioneel werd vaak gekeken naar het bruto binnenlandse product.

[0:03:37] Als maatstaf van alle dingen.

[0:03:39] Een standpunt waar ik als econoom veel sympathie voor heb.

[0:03:41] Maar ik zie ook wel de beperkingen.

[0:03:44] Er is natuurlijk meer in het leven dan alleen de dikte van de portemonnee.

[0:03:48] Grof gezegd kun je samenvatten dat we dat in de monitobrede welvaart proberen te weerspiegelen.

[0:03:54] Allerlei andere zaken die ook belangrijk zijn in het leven.

[0:03:56] De een vindt het ene belangrijker dan het andere.

[0:03:59] Maar we proberen dat zoveel mogelijk hierin te vatten.

[0:04:02] We doen dat aan de hand van drie dimensies.

[0:04:05] Degene die vaak de meeste aandacht krijgt is de dimensie hier en nu.

[0:04:08] en dat gaat over Nederland van nu, de mensen die hier nu leven.

[0:04:13] Hoe gaat het daarmee? Voelen ze zich een beetje gelukkig?

[0:04:15] Hoe zit het met de rijkdom, bestaanszekerheid, levensverwachting?

[0:04:19] Allemaal van dat soort zaken.

[0:04:21] Is heel belangrijk, maar de brede welvaart die we nu genieten,

[0:04:24] die heeft ook consequenties voor brede welvaart van andere mensen.

[0:04:28] In de eerste plaats generaties na ons.

[0:04:31] De kinderen die we nu al hebben en eventuele kleinkinderen

[0:04:33] en de generaties hierna in Nederland, dat wordt samengevat

[0:04:37] In de dimensie later, de brede welvaart van nu, gaat die ten koste van die generaties.

[0:04:43] Overlevert het misschien nog wel meer brede welvaart op.

[0:04:47] Diezelfde zienswijze kun je ook hanteren voor mensen elders in de wereld.

[0:04:50] Die kunnen ook profiteren van onze welvaart, doordat ze hun spullen daar produceren en naar Nederland uitvoeren.

[0:04:56] Maar ze kunnen er ook last van hebben dat wij bijvoorbeeld zaken als milieuverveiling uitbesteden aan landen,

[0:05:02] waardoor wij er misschien minder last van hebben dat de natuur hier schoner wordt, maar misschien in andere landen.

[0:05:07] maar juist weer minder. Dus dat zit allemaal in die dimensie elders.

[0:05:12] U ziet, het zijn allemaal wielen met allemaal kleurtjes...

[0:05:15] en er staan, behalve taartpunten, ook nog randen omheen...

[0:05:18] in allerlei verschillende kleuren. Die komen niet altijd overeen.

[0:05:22] Dat leg ik hier even kort uit.

[0:05:24] Het centrale gedeelte van het wiel geeft aan...

[0:05:27] wat de ontwikkeling is over de middellange termijn.

[0:05:32] Het is ook bewust gedaan om voorbij de waan van de dag te kijken.

[0:05:36] De meeste CBS-cijfers die we maken, focussen natuurlijk op recente ontwikkelingen.

[0:05:40] Hoe is het nu in vergelijking met de vorige maand, vorig kwartaal of het vorig jaar?

[0:05:45] In de monitor kiezen we daar bewust voor om naar een langere periode te kijken.

[0:05:50] Ook voor de politiek is dat waarschijnlijk wel relevant, want het is een periode van acht jaar.

[0:05:54] Dat gaat over meerdere kabinetsperiodes.

[0:05:57] Dus dat niet alleen de meest recente ontwikkeling van belang is.

[0:06:01] Nou is die meest recente ontwikkeling toch wel van belang,

[0:06:04] omdat het een beetje een recent beeld geeft van waar het op korte termijn heen gaat.

[0:06:08] En dat ziet u dan in de buitenstrand.

[0:06:10] Als een kleur groen is, dat betekent dat er een trend is naar meer brede welvaart.

[0:06:16] Rood betekent een daling van die brede welvaart bij die indicator.

[0:06:20] En grijs betekent dat er geen sprake is van een substantiële verandering

[0:06:25] welke kant ook dan op.

[0:06:27] En soms staan er stipjes, dan zijn de data die we daarvoor hebben...

[0:06:32] zijn simpelweg of ze ontbreken of ze zijn van onvoldoende kwaliteit.

[0:06:37] We maken die vergelijking ook internationaal.

[0:06:40] Dan betekent groen en rood vooral of Nederland beter scoort

[0:06:44] dan andere landen in Europa of juist slechter.

[0:06:47] Maar bij heel veel indicatoren is daar ook simpelweg geen sprake

[0:06:50] van internationale vergelijkbare data.

[0:06:52] Dus dan wordt dat leeggehouden.

[0:06:55] Hier ziet u het resultaat voor de brede welvaartstrends hier en nu.

[0:06:59] Waarschijnlijk kunt u beter even in de handouts kijken,

[0:07:01] want dat is vermoedelijk net iets beter leesbaar dan wat hier staat.

[0:07:05] Links ziet u dan de meest actuele stand van al die indicatoren die er zijn.

[0:07:10] En daar worden allerlei... Die zijn gegroepeerd in verschillende thema's.

[0:07:14] Ziet u of ze groen, grijs of rood zijn?

[0:07:17] Nou, de meeste zijn grijs. Dat is in de meeste jaargangen zo.

[0:07:20] In heel veel gevallen gebeurt er op de middellange termijn niet zo heel veel.

[0:07:24] Maar soms gebeurt er wel wat en in sommige gevallen is ook het geval

[0:07:28] dat de meest recente ontwikkeling net een ander kleurtje laat zien

[0:07:32] dan wat de tredmatige ontwikkeling over de acht jaren is.

[0:07:36] Nou, de stafis die u daarnaast ziet, dat is de ranglijst

[0:07:40] die Nederland op die indicator heeft in vergelijking met andere landen.

[0:07:44] Nou, u ziet direct dat het bij heel veel onderdelen

[0:07:47] dat Nederland het eigenlijk best goed doet

[0:07:49] in vergelijking met heel veel andere landen.

[0:07:51] En er zijn ook een paar waar Nederland in de middenmoot scoort.

[0:07:54] Soms is er geen data, dat is dan het stipje.

[0:07:57] En een paar waarin Nederland gemiddeld wat in het rechterrijtje zit van de Europese Unie.

[0:08:05] Ik licht er even een paar uit.

[0:08:07] U ziet hier daar die donkergroene, of die groene rechtsonder, dat is de netto arbeidsparticipatie.

[0:08:14] Dat is het aandeel van de bevolking met betaald werk.

[0:08:18] En op welke manier je dat ook bekijkt, die kleur is groen.

[0:08:21] De trend is groen in Nederland.

[0:08:23] want er zijn steeds meer mensen in Nederland met betaald werk.

[0:08:26] Er zijn steeds meer mensen die gewoon zelf kunnen voorzien in hun inkomen

[0:08:30] en daarbij niet afhankelijk zijn van de overheid.

[0:08:33] Dat geldt ook voor de meeste leeftijdsgroepen.

[0:08:35] Nederland staat er ook bovenaan in Europa.

[0:08:39] Omgerekend naar uren niet per se, want in Nederland wordt veel part-time gewerkt,

[0:08:42] maar als je kijkt naar een deel van de bevolking, dus echt de mensen,

[0:08:45] dan is de arbeidsdeelname heel hoog.

[0:08:48] Nou, er zijn ook dingen die minder goed gaan.

[0:08:51] Dan kijken we bijvoorbeeld naar die rode, dat gaat over wonen.

[0:08:57] Dat zijn dan de jongeren die thuis wonen, als er maar iets is.

[0:09:01] Ik pak hem er eventjes bij. Dat is inderdaad het geval.

[0:09:05] Daar is de trend wat minder.

[0:09:07] Het gaat over jongvolwassenen. Het is een vrij nieuw indicator,

[0:09:10] omdat er ook vrij veel aandacht voor is, ook op de krapte op de woningmarkt,

[0:09:15] hoeveel jongvolwassenen wonen nog noodgedwongen bij hun ouders.

[0:09:19] Daar is de trend wat negatief.

[0:09:20] Wel is het zo dat Nederland daar in internationaal perspectief

[0:09:24] nog relatief goed scoort in de zin van dat dat percentage

[0:09:28] 25 tot 29-jarigen dat nog thuis woont aan de lage kant is.

[0:09:33] Een paar Scandinavische landen zitten nog onder ons,

[0:09:35] maar de meeste landen is het aandeel van de bevolking van die leeftijd

[0:09:38] nog thuis woont hoger.

[0:09:40] Heeft natuurlijk ook alles te maken met de sociaal verwachtingspatroon.

[0:09:43] Het is niet per se dat een hoog percentage

[0:09:45] daarin automatisch goed of slecht is.

[0:09:48] De waardering daarvoor verschilt ook per samenleving.

[0:09:51] Maar goed, je moet nog iets voor op een rijtje zetten.

[0:09:53] En wat in Nederland dus vooral opvalt, is dat die trend de laatste jaren negatief is.

[0:09:57] Dat er steeds meer jongvolwassenen langer bij hun ouders blijven wonen.

[0:10:03] En dan hebben we nog een trend daar linksboven.

[0:10:05] Dat betreft het slachtofferschap van criminaliteit.

[0:10:09] Dat gaat niet over aangiftes bij de politie, het geregistreerde cijfers.

[0:10:14] Dat is echt op basis van enquêtes waarin mensen zelf aangeven slachtoffer te zijn geweest

[0:10:19] of in ieder geval zich slachtoffer voelen van traditionele criminaliteit.

[0:10:23] Dat kan allerlei zaken zijn.

[0:10:25] Nou, we zitten al een paar decennia in een neerwaartse trend,

[0:10:29] dat er steeds minder mensen zijn die dat aangeven.

[0:10:32] Dat sluit ook aan bij allerlei andere indicatoren wat betrieft criminaliteit.

[0:10:36] Dus ook de geregistreerde criminaliteitszaken als onderbeleefde veiligheid.

[0:10:41] Maar de laatste paar jaar is die neerwaartse trend gestokt.

[0:10:45] U ziet ook dat die trend nu grijs is.

[0:10:48] Het laatste jaar is dus negatief, is dus iets gestegen.

[0:10:51] Dus die positieve ontwikkeling van de laatste decennia is nu meer of meer tot stilstand gekomen.

[0:10:56] En we zien ook in vergelijking met andere landen dat Nederland daar wat slechter dan gemiddeld in scoort.

[0:11:06] Dan ga ik naar de dimensie later.

[0:11:08] Daar is toch een wat ander verhaal te vertellen.

[0:11:10] Daarin valt op dat over het algemeen de brede welvaarttrends daar wat negatiever zijn geworden.

[0:11:17] U ziet dat zometeen ook, dan gaan we een paar van die wielen laten zien van de afgelopen

[0:11:21] jaren.

[0:11:23] Daar zijn de meest opvallende negatieve ontwikkelingen te zien.

[0:11:27] We zien ook dat Nederland in heel veel van dit soort dingen, als er internationaal vergelijkingsmateriaal

[0:11:33] is, vaak wat slechter scoort met de grote uitzondering van sociaal kapitaal.

[0:11:37] Die is in Nederland juist heel erg hoog.

[0:11:40] Dat betreft dan vertrouwen in de medemensen en vertrouwen in instituties.

[0:11:44] Daar ga ik zo meteen ook meer over vertellen.

[0:11:46] Maar vooral bij de dimensie natuurlijk kapitaal

[0:11:48] scoort Nederland internationaal slecht

[0:11:51] en zijn de indicatoren ook... Vertonen ook een neerwaartse trend.

[0:11:55] Nog even een zijstapje. U leest hier allemaal soorten van kapitaal.

[0:11:59] Bij de dimensie later is gekozen voor een zogenaamde kapitaalbenadering.

[0:12:03] Dat betekent voor het garanderen van de welvaart

[0:12:07] ...voor latere generaties heb je een bepaalde hoeveelheid kapitaal nodig...

[0:12:10] ...dat is misschien een wat economische benadering...

[0:12:13] ...die ervoor nodig is om te zorgen dat latere generaties...

[0:12:16] ...diezelfde mate van brede welvaart genieten.

[0:12:20] Dus bij economisch kapitaal kun je denken aan omgebouwde vermogens en schuldens.

[0:12:24] Bij het sociaal kapitaal gaat het over vertrouwen...

[0:12:26] ...omdat het ook vaak een indicatie geeft voor welvaart in de toekomst.

[0:12:32] Nou, ook daar lichten we er een paar uit.

[0:12:34] En dan ontkomen we er toch niet aan om de rode taartpunten in die dimensie,

[0:12:40] of het deelnatuurlijke kapitaal, eruit te lichten.

[0:12:43] En dat betekent dat het vooral met de groen-blauwe ruimte,

[0:12:46] de natuurgebieden, maar ook de diversiteit van diverse fauna,

[0:12:50] dat het in Nederland al lange tijd niet zo goed gaat.

[0:12:53] Die trendmatige ontwikkeling is negatief.

[0:12:57] Daarvoor zijn geen internationale cijfers beschikbaar.

[0:13:00] Of in ieder geval, daar staan daar bolletjes.

[0:13:01] Maar waar de internationale cijfers nu wel zijn, dat gaat vooral over zaken als biologisch

[0:13:07] duurzame landbouw, stikstofuitstoot, scoort Nederland nog steeds laag en slechter dan

[0:13:13] de rest van Europa.

[0:13:16] Dan hebben we daar linksboven nog een grijze.

[0:13:19] Dat betreft een deel van het sociaal kapitaal, namelijk vertrouwen in instituties.

[0:13:24] Het goede nieuws daarbij is dat dat vertrouwen in instituties in Nederland nog steeds hoog

[0:13:29] is in vergelijking met anderen.

[0:13:31] Dat zijn dan in ieder geval instituties als politiek, de rechtspraak.

[0:13:35] Wij hebben ook voor Nederland cijfers over vertrouwen in bijvoorbeeld het bedrijfsleven,

[0:13:40] de politie, de pers en dergelijke.

[0:13:43] En daar scoort Nederland internationaal nog hoog.

[0:13:45] Alleen de laatste jaren is de trend van, ja, is toch duidelijk grijs.

[0:13:51] En wat bepaalde onderdelen betreft, ja, dat is hartstikke ongemakkelijk om hier te zeggen.

[0:13:56] Het vertrouwen in de Tweede Kamer en politici is de laatste jaren vrij laag.

[0:14:00] Vorig jaar hebben we ook bericht dat die in 2022 tot het laagste niveau in jaren was gedaald in Nederland.

[0:14:07] Begin deze maand hebben we nieuwe cijfers gepubliceerd voor 2023 en die laten geen verbetering zien.

[0:14:13] Het is niet zo dat het nog verder is gedaald, maar minder dan 1 op de 4 Nederlanders heeft op dit moment vertrouwen in politici.

[0:14:20] Niet zo lang geleden zat dat zo rond de 40 procent en dat is aanzienlijk gedaald.

[0:14:27] Ik zal me niet speculeren over de oorzaken daarvoor,

[0:14:30] dat is ook niet de rol van het CBS, maar het feit blijft dat het zo is

[0:14:33] en dat het in het afgelopen jaar niet is verbeterd,

[0:14:36] dat is toch ook een vervelende waarheid.

[0:14:42] Dan kom ik bij de dimensie elders.

[0:14:44] Daar hebben we eigenlijk...

[0:14:46] Die dimensie is wat opgescheurd de afgelopen jaren.

[0:14:49] We hebben nu een heel duidelijk onderscheid aangebracht.

[0:14:53] Dus aan de ene kant handel en hulp.

[0:14:54] Dat betreft eigenlijk vooral de handel die we drijven met verschillende inkomensgroepen

[0:15:00] in de wereld, variërend van lage inkomenslanden tot hoge inkomenslanden.

[0:15:05] Dat zijn voornamelijk onze belangrijke handelspartners in de Europese Unie en daarbuiten.

[0:15:10] En aan de andere kant de impact op milieu en grondstoffen.

[0:15:14] Dus dat gaat voornamelijk om bijvoorbeeld de invoer van grondstoffen uit andere landen.

[0:15:19] Dat is voor ons fijn, maar voor de landen daar niet per se, omdat de grondstoffen die kunnen

[0:15:24] die we dan zelf niet meer gebruiken.

[0:15:26] En soms in het geval van mijnbouw kan het ook samengaan met milieu-schade in landen van herkomst.

[0:15:33] Hier overweegt vooral de kleur grijs.

[0:15:36] Een paar zaken die er uitspringen.

[0:15:39] Hier, ja, dat betreft vooral die groene.

[0:15:41] Dat is de handel die we drijven met rijke landen.

[0:15:45] Dus het zijn, als je kijkt naar brede welvaart elders,

[0:15:47] en het is vooral onze rijkere handelspartners

[0:15:49] die profiteren van de welvaart van Nederland.

[0:15:52] Het zijn vooral landen in Europa, binnen de Europese Unie,

[0:15:56] waar we sowieso veel handel meedrijven, die profiteren daarvan.

[0:15:59] Daarvan is de handel ook gestegen.

[0:16:02] Ja, lage-inkomenslanden drijven we sowieso maar heel weinig handel mee.

[0:16:08] Het totale aandeel van onze import afkomstig uit die landen.

[0:16:11] En die goederen betreft, dus niet grondstoffen, die is vrij laag.

[0:16:16] En daar is ook geen sprake van een vooruitgang.

[0:16:19] Waar het internationaal nog wel goed gaat en wat ook wel beter gaat,

[0:16:24] dat zijn de restituuties of het geld dat mensen die hier wonen hier verdienen

[0:16:28] en dan terugsturen naar het land van herkomst.

[0:16:31] Dus op die manier dragen we indirect wel bij.

[0:16:33] Maar ook dat betreft vooral arbeidsmigranten

[0:16:36] uit hoofdzakelijk Europese zicht en sommige beperkte andere landen,

[0:16:40] zoals bijvoorbeeld India.

[0:16:43] Nou, ik vertelde het al.

[0:16:44] We kunnen ook van de laatste vijf edities wat zaken op een rij zetten.

[0:16:49] Dat doe ik voor alle drie.

[0:16:49] Dit is dan de dimensie hier en nu.

[0:16:53] En dan zien we dat het beeld de afgelopen jaren, ik zou haast wel zeggen, wat fletser is geworden.

[0:16:58] Er is een minder uitgesproken tredmatige ontwikkeling, zowel in positieve als negatieve zin.

[0:17:04] Kijken we naar vijf jaar geleden, toen waren er meer taartpuntjes rood, maar vooral meer taartpuntjes groen.

[0:17:09] Dus de positieve ontwikkelingen, ook sommige negatieve ontwikkelingen,

[0:17:13] die zijn de laatste jaren een beetje tot stilstand gekomen.

[0:17:17] En hier zie je ook al een beetje, wat bij de dimensie later naar voren kwam,

[0:17:22] is dat de welvaart vooral voor latere generaties, dat die onder druk staat.

[0:17:27] Dat er bij ongewijzigd beleid de kans groot is dat de generaties na ons

[0:17:31] een lagere brede welvaart zullen genieten dan wij zelf.

[0:17:34] Dat zien we hier ook al terug, deels in die brede welvaart van het hier en nu.

[0:17:42] Dit is hem dan, die later.

[0:17:43] dan zie je toch duidelijk dat sommige rode wat meer begint te overheersen.

[0:17:48] Een paar jaar geleden overheerste de kleur groen wat meer dan nu.

[0:17:52] En dat het ook heel opvallend is dat vooral dat onderdeel van de dimensie natuurlijk kapitaal,

[0:17:59] die rode trends, dat we dat jaar in, jaar uit al zien.

[0:18:03] En dus die middellange termijn, die blijft, die trend, die blijft negatief.

[0:18:08] Daar is helaas weinig voortgang te bespuren.

[0:18:11] Maar het geldt niet alleen bij die dimensies.

[0:18:16] We zien ook, als je kijkt naar de ontwikkeling van instituties,

[0:18:19] maar ook bijvoorbeeld het levensgeluk van de jongvolwassenen,

[0:18:22] daar komen we zo nog op, dat die onder druk staat.

[0:18:26] Ook instituties staan onder druk.

[0:18:27] Dat heeft onder andere te maken met de arbeidsmarkt,

[0:18:30] zorg- en onderwijskampen met personeelstekort.

[0:18:33] Nou, dat zijn bij uitstek ook zaken die impact hebben op onze brede welvaart,

[0:18:37] niet alleen nu, maar ook later.

[0:18:40] Iedereen vindt het fijn als die wat heeft,

[0:18:43] dat die gewoon op goede medische zorg kan rekenen.

[0:18:46] Maar ook vergrijzing speelt daar natuurlijk een rol.

[0:18:49] Dus die arbeidsmarktkrapte in de zorg is niet zomaar voorbij.

[0:18:53] En ook het oordeel dat Nederlanders hebben over de kwaliteit

[0:18:57] en de effectiviteit van de overheid, betrouwbaar daarvan,

[0:19:01] die is wat omlaag gegaan.

[0:19:03] Dus ook bij de instituties merken we die druk en ook dat zet weer druk

[0:19:08] op die brede welvaart voor latere generaties.

[0:19:13] En dan hebben we nog de groep elders, daar is het ook veel grijzer.

[0:19:18] Rode trends, die zijn gelukkig wat verdwenen, dus de hoeveelheid grondstoffen die we importeren,

[0:19:26] de groei daarvan, wat dan een negatief impact heeft op de welvaart elders, die is wat gelijkmatiger geworden.

[0:19:32] Dus die trendmatige negatieve ontwikkelingen, die zijn daar wel wat verbeterd.

[0:19:36] staat tegenover dat sommige verbeteringen ook zijn verdwenen

[0:19:40] en nu zijn vervangen door een min of meer stabiele trend.

[0:19:46] Nou, dit zijn heel veel puntjes, dus ik zal eerst even...

[0:19:49] Ik kan zelfs het paginanummer verwijzen.

[0:19:51] Dit staat ook allemaal weergegeven op pagina's acht en negen.

[0:19:54] Dat is dan wel net wat beter zichtbaar.

[0:19:56] Dit gaat over de verdeling van de brede welvaart, want alles wat ik...

[0:20:00] Ja. We gaan er wat dynamiek in brengen.

[0:20:02] De heer Van der Lee gaat een vraag stellen.

[0:20:04] Ja, een puur verduidelijkende vraag, want ik ging er even van uit...

[0:20:08] 27 lidstaten, dus als je bij de top negen zit, ben je groen, de onderste negen rood en grijs

[0:20:16] zitten negen.

[0:20:17] Maar dat klopt niet, want als ik online kijk, zie ik bijvoorbeeld bij de indicator gezonde

[0:20:22] levensverwachting vrouwen, dat we grijs zijn, maar we zijn de twintigste van de Unie.

[0:20:28] Dus hoe moet je scoren om rood of groen te krijgen?

[0:20:31] Dat is eigenlijk een hele simpele vraag.

[0:20:36] We hebben niet de landen verdeeld in vier gelijke groepen of drie gelijke groepen.

[0:20:41] Maar we kijken naar de frequentieverdeling van alle waarden die in die landen zitten.

[0:20:46] Het bovenste kwartiel van de waarden, dat zijn de landen die bovenaan de ranglijst staan.

[0:20:51] Het onderste kwartiel in de frequentieverdeling staan de landen die onderaan staan en de

[0:20:56] overige staan in het midden.

[0:20:58] Dan ligt het er soms maar net aan hoe de waarden precies verdeeld zijn.

[0:21:03] Dan krijg je soms een extra groot kwartier, dat is wat technisch.

[0:21:06] Het is statistisch bepaald.

[0:21:08] We hebben niet gewoon gezegd, we nemen de bovenste zoveel en de onderste zoveel,

[0:21:11] want dan word je soms verrast door indicatoren die heel gek verdeeld zijn.

[0:21:15] Dus daarom kan het gebeuren dat je vrij laag staat op een ranglijst,

[0:21:18] maar door de verdeling van de data toch niet rood staat.

[0:21:25] In ieder geval, er zijn geen resultaten in de monitor die op gevoel zijn gemaakt.

[0:21:30] Bij alles zijn statistische regels en methoden ontwikkeld,

[0:21:34] die we samen met onze methodologen hebben besproken

[0:21:36] en die door hen zijn verbeterd, ook op een manier

[0:21:39] die wij soms zelf niet helemaal snappen,

[0:21:41] maar die wel resultaten opleveren waar we soms nog doorverrast worden.

[0:21:45] Zelfs om fouten op te sporen.

[0:21:48] En daar moeten we het mee doen.

[0:21:51] We gaan door met de presentatie.

[0:21:52] Ik weet het, Edwin vergeef ons, niet helemaal de goede analogie is.

[0:21:56] Stel je voor, je hebt een proefwerk gemaakt, je hebt een vijf,

[0:21:58] dat is een onvoldoende, maar de meeste van de rest van de klas

[0:22:00] was nog steeds veel slechter, dus jij doet het als een van de beste in de klas mee.

[0:22:03] Dat was toch steeds niet goed gedaan.

[0:22:07] En soms is een vijf wel heel slecht, ja, dus dat kun je best wel groen opscoren of rood.

[0:22:12] De verdeling. Wat we net hebben laten zien, dat betrof natuurlijk Nederland als geheel.

[0:22:18] Daar zijn we bij het CBS heel goed in.

[0:22:21] Er is ook een verwijt dat we weleens krijgen.

[0:22:22] Jullie hebben het altijd over gemiddelden, want ja,

[0:22:24] een totaal is ook een gemiddelde, want dat geldt voor iedereen.

[0:22:27] Gelukkig zijn er heel veel indicatoren waar we wel iets over kunnen zeggen

[0:22:31] over verschillen tussen bepaalde bevolkingsgroepen.

[0:22:34] Hoe is die brede welvaart verdeeld?

[0:22:36] Het kan best wel zijn dat er op één aspect Nederland heel goed scoort,

[0:22:39] maar dat voor sommige mensen helemaal niet geldt.

[0:22:42] Nou, dat doen we bij dit aspect.

[0:22:44] We zijn al die indicatoren, waar er wel iets te zeggen valt over verschillen

[0:22:48] tussen bijvoorbeeld man, vrouw, oudere, jongere mensen met een Nederlandse herkomst

[0:22:52] en mensen met een herkomst van buiten Europa.

[0:22:55] verschillende opleidingsniveau hebben we gekeken. Hoe ziet dat eruit?

[0:22:59] Nou, dat is wat u hier ziet. Over het algemeen lijken deze plaatjes heel vaak op elkaar.

[0:23:05] De rode draad hierbij is dat mensen met een laag opleidingsniveau,

[0:23:11] dat zijn mensen die alleen basisonderwijs hebben gedaan of een vmbo-diploma,

[0:23:15] dat die op heel veel indicatoren vaak slechter dan gemiddeld scoren.

[0:23:19] Terwijl mensen met een hbo- of universitair diploma, hoogopgeleide worden, zie je genoemd,

[0:23:23] gemiddeld vaak beter dan dat gemiddelde scoren.

[0:23:28] Met mensen naar herkomst zie je datzelfde.

[0:23:31] Mensen met een Nederlandse herkomst, die zijn zelf in Nederland geboren

[0:23:34] en hun beide ouders zijn in Nederland geboren,

[0:23:36] die doen het vaker beter dan gemiddeld.

[0:23:39] Mensen die buiten Europa zijn geboren doen het vaak slechter dan gemiddeld.

[0:23:44] En ook bij de leeftijden kun je iets zien.

[0:23:46] Dat zijn ook zaken die vaak samenhangen met de levensloop.

[0:23:49] Als je jong bent, ben je niet zo rijk, maar wel gezond.

[0:23:51] En als je oud bent, ben je heel rijk, maar je gezondheid laat te wensen over.

[0:23:57] Daarnaast zijn er natuurlijk nog wel ook verschillen op te merken.

[0:24:00] Bepaalde dingen zijn nu eenmaal altijd zo, als je kijkt naar de leeftijdsgroepen.

[0:24:05] Maar dat betekent niet dat ze in beton gegoten zijn.

[0:24:08] Dat zijn die open ruitjes die eronder staan.

[0:24:11] En dan valt op dat als je kijkt naar de verdeling...

[0:24:14] dat vooral de jongste leeftijdsgroepen relatief wat meer verslechteringen hebben gehad...

[0:24:19] dan de oudste leeftijdsgroepen.

[0:24:20] Dus ook daar zie je weer, dat is weer een beetje de rode draad in het verhaal,

[0:24:24] dat de welverbrede welvaart later onder druk staat.

[0:24:28] Dat het vooral jongeren en jongvolwassenen zijn

[0:24:30] voor wie de welvaart ook in relatieve zin achterblijft.

[0:24:34] Ze waren al minder rijk, bijvoorbeeld, dan ouderen,

[0:24:38] want ze hebben simpelweg geen vermogen opgebouwd,

[0:24:40] ze staan nog aan het begin van hun carrière.

[0:24:42] Maar die achterstand die ze hebben, die op zich logisch is,

[0:24:45] samen met de levensloop, is ook wat opgelopen.

[0:24:48] We zien dat we bijvoorbeeld ook met geluk en tevredenheid met het leven.

[0:24:53] Bij de jongste leeftijdsgroepen zien we daar een daling.

[0:24:55] Mensen in de jongste leeftijdsgroepen zijn minder tevreden met het leven geworden.

[0:24:59] Dat is een trend die we eigenlijk sinds corona zien.

[0:25:02] Daar hebben we ook op verschillende andere manieren wel over bericht...

[0:25:05] ...over psychische gezondheid bij deze levensgroepen.

[0:25:08] Ja, het is waarschijnlijk aan psychologen en sociologen...

[0:25:10] ...om daar een doorslaggevend antwoord op te geven hoe dat dan precies zit.

[0:25:14] Maar in onze cijfers signaleren we in ieder geval wel dat het zo is.

[0:25:20] Nee, dat is deze knop.

[0:25:24] Ook sommige indicatoren eruit lichten.

[0:25:27] Die tevredenheid met het leven.

[0:25:29] Wie zijn er vaak het meest tevreden met het leven?

[0:25:32] Dat zijn de ouderen.

[0:25:33] En dan zie je ook, de oudste leeftijdsgroep is dat zelfs ietsje gestegen.

[0:25:38] En bij de jongste leeftijdsgroep is dat het laagst.

[0:25:40] En je ziet daar helemaal achteraan dat dat ook was wat is verslechterd.

[0:25:44] Verder zien we ook bekende trends.

[0:25:47] dat hoe hoger je opgeleid bent, hoe meer je op school hebt gezeten,

[0:25:50] hoe tevredener je bent met het leven.

[0:25:52] Het heeft waarschijnlijk ook te maken dat mensen met een beter opleidingsniveau

[0:25:55] ook een beter betaalde baan hebben, op die manier meer grip hebben op het leven.

[0:26:00] Nou ja, en wat ik net al zei, herkomst is er ook een duidelijke samenhang.

[0:26:04] Over het algemeen zijn Nederlanders vrij tevreden met het leven.

[0:26:08] 84 procent van de Nederlandse bevolking geeft het eigen leven een zeven of hoger.

[0:26:13] Daarmee staan we internationaal gezien over het algemeen erg hoog,

[0:26:16] Ook binnen de Europese Unie staan we doorgaans in de top drie.

[0:26:20] Het zijn altijd de Finnen die bovenaan staan, dus we moeten met z'n allen wat vaker naar de sauna, denk ik.

[0:26:25] Maar Nederland scoort wat dat betreft internationaal gewoon bijzonder hoog.

[0:26:30] Je kunt die indicatoren ook groeperen.

[0:26:34] En dat noemen wij stapeling.

[0:26:37] En dan kijk je naar hoeveel mensen er zijn die op heel veel aspecten slecht scoren.

[0:26:42] Je gaat eigenlijk een soort individuele benadering zien.

[0:26:45] En dat zijn dan die rode en die groene balkjes,

[0:26:48] dat is het aantal mensen in die groep

[0:26:51] dat op bijzonder veel indicatoren slechter of juist veel beter scoort dan gemiddeld.

[0:26:56] Nou, daar komt een beetje hetzelfde beeld uit als de vorige plaatjes

[0:27:00] met de nuancering, dat hier een kleine nivellering heeft sprake gevonden.

[0:27:05] Dus de groep mensen aan de uiterste van de verdeling, die zijn wat afgenomen.

[0:27:10] En zijn er heel veel mensen die eigenlijk gewoon als individu

[0:27:14] dichter bij het gemiddelde scoren dan ze daarvoor deden.

[0:27:20] Dan kom ik nog even bij de SDG's, want daar hangt het ook mee samen.

[0:27:24] Dat is het programma geformuleerd door de Verenigde Naties,

[0:27:29] dat landen in de hele wereld moeten proberen,

[0:27:32] alle landen in de wereld die zich bij de Verenigde Naties aangesloten hebben,

[0:27:36] gecomiteerd om alle dimensies verbeteringen te realiseren.

[0:27:42] Voor het Nederland ziet dat er natuurlijk anders uit dan in het andere.

[0:27:46] Bijvoorbeeld zaken als hongerbestrijding heeft in Nederland toch een andere dimensie

[0:27:51] dan in landen waar de inkomens veel lager zijn.

[0:27:54] Maar goed, dat betekent natuurlijk niet dat er voor al die omdelen van de SDG's voor Nederland

[0:27:59] ook niet verbeterpunten aanwezig zijn.

[0:28:02] Dus dat wordt ook vaak gebruikt voor het beleid.

[0:28:05] Dus de Monitor Brede Welvaart biedt daarbij ook concrete handvatten voor het beleid waar

[0:28:09] Nederlandse gecommitteerd heeft in het kader van die SDG's.

[0:28:14] Nou, dat kunt u ook allemaal nalezen. Ik geef hier even een samenvatting en dan

[0:28:17] ziet u bij al die en die onderdelen van de SDG's, waar Nederland eigenlijk wel

[0:28:21] op schema is, waar het de goede kant op gaat, dat zijn de groene onderdelen

[0:28:25] en de zaken waar wij het nog minder, wat minder gaat, waar we toch nog wat

[0:28:30] een tandje bij zouden moeten zetten. Dat zijn dan de rode en dat, ja, heel veel

[0:28:34] zaken daarvan, ja, die komen u waarschijnlijk ook bekend voor als u

[0:28:38] naar het verhaal van z'n net heeft geluisterd of in onze eigen monitor

[0:28:42] brede welvaart heeft gebladerd. Dat zijn vaak dezelfde onderdelen.

[0:28:46] En goed, dat laat zien waar Nederland qua beleid misschien nog iets meer zou moeten doen.

[0:28:54] Nou, daar wou ik het mee afsluiten. De samenvatting.

[0:28:57] Nederland is een rijk en sociale samenleving.

[0:29:00] We hebben het hier over het algemeen best goed voor elkaar.

[0:29:04] Er zijn kwetsbare groepen in Nederland. Die zijn er nog steeds.

[0:29:07] Het goede nieuws is dat die groepen kleiner worden, dankzij vooral de gestegen arbeidsparticipatie,

[0:29:13] maar ook allerlei andere zaken, minder mensen in armoede.

[0:29:16] Maar het betreft nog steeds wel enkele honderdduizenden Nederlanders, om nou te zeggen dat Nederland

[0:29:19] af is.

[0:29:20] Nou, dat is meer iets voor u, maar ik zou zeggen dat is het nooit.

[0:29:23] Ja, helaas, de lagere brede welvaart dreigt wel voor de volgende generaties.

[0:29:28] Dus het feit dat het hier allemaal nu goed voor elkaar is geen garantie dat het voor

[0:29:33] de volgende generaties ook zo blijft.

[0:29:35] Daar zijn toch wel tekenen van toenemende druk.

[0:29:37] Ja, en dat zien we vooral ook nu al bij de jongvolwassenen...

[0:29:41] ...voor wie de brede welvaart achterblijft.

[0:29:45] Daar wou ik het voor nu bij laten.

[0:29:46] U zit waarschijnlijk te branden om allerlei vragen te stellen.

[0:29:49] Nou, die stel ik...

[0:29:50] Die kunt u stellen aan mijn collega's Edwin Horlings en Monique Kauwmans...

[0:29:55] ...en die kunnen dat ongetwijfeld veel beter dan ik. Dank u wel.

[0:29:59] JOURNALISTE Dank u wel voor de presentatie.

[0:30:01] We zijn met acht kamerleden, vijf fracties, voor het laatste half uur.

[0:30:07] Dus ik stel voor dat we beginnen...

[0:30:09] en dat vooral de GroenLinks-PvdA-kamerleden zich gedragen naar hun aanwezigheid.

[0:30:16] De heer Van der Lee van GroenLinks-PvdA.

[0:30:19] Ik zal één vraag stellen.

[0:30:22] Dat is eigenlijk van een position paper van Build and Change.

[0:30:25] Ik weet niet of jullie hem zelf hebben gekregen.

[0:30:27] Maar ze haken in op een project dat in 2022 is gestart...

[0:30:31] samen met de planbureaus, de drie, en de regering,

[0:30:34] om ook de brede welvaart meer te integreren in het hele begrotingsbeleid.

[0:30:38] En ik ben wel benieuwd, want de laatste voortgang die we daarover te horen hebben gekregen,

[0:30:42] is uit juni 22, hoe staat het vanuit het perspectief van het CBS daarmee?

[0:30:47] En kunnen we nou verwachten dat bijvoorbeeld de begroting 26

[0:30:50] dan ook is ingericht veel meer op basis van de drie dimensies en acht indicatoren

[0:30:55] die het CBS op brede welvaart heeft geïntroduceerd?

[0:30:59] of zijn daar problemen. Ik begreep uit deze position paper dat het vooral moeilijk is

[0:31:05] om de dimensie elders te kwantificeren. Nou, ik ben benieuwd hoe vanuit jullie perspectief

[0:31:11] het daarmee staat.

[0:31:14] Ik stel voor dat jullie zelf bepalen wie hem het beste kan oppakken, want dat weten jullie

[0:31:18] beter.

[0:31:24] Het CBS werkt nou samen met de planbureaus, met allerlei andere adviesraden, partijen,

[0:31:29] maatschappelijk middenveld, ministeries enzovoort.

[0:31:33] We zijn bijvoorbeeld betrokken bij pogingen om brede welvaart te verankeren

[0:31:38] in de beleidssystematiek, de beleidsontwikkeling, begroting, de factsheets,

[0:31:42] waar Angelique Bergna verwezen en een voorbeeld.

[0:31:45] Die maken we, maar daarover praten we dan ook weer met de financiële

[0:31:48] en economische afdelingen van de verschillende ministeries.

[0:31:52] Wat we merken is dat het een hele omslag is in de manier van werken en denken

[0:31:58] op alle niveaus.

[0:32:00] We presenteren ook regelmatig aan gemeentenraden, gedeputeerde staten,

[0:32:03] provinciale staten en de beleidsafdelingen op die niveaus.

[0:32:06] Dan merk je, iedereen ziet de voordelen.

[0:32:09] Er wordt ook steeds meer gebruik van gemaakt.

[0:32:11] Intussen heeft ik meen 25% van de gemeenten brede welvaart in het akkoord staan.

[0:32:15] En ook de provincies hebben dat.

[0:32:17] Maar om daar vervolgens actief mee aan de slag te gaan, dat is nog best een omslag.

[0:32:23] Ook voor de planbureaus.

[0:32:24] Zij moeten gaan verkennen op basis van brede welvaart wat de beleidseffecten zijn bijvoorbeeld

[0:32:29] in de toekomst.

[0:32:31] En daar hebben ze ieder hun eigen aanpak voor, maar bijvoorbeeld het SCP moet eerst nog eens

[0:32:35] gaan leren hoe je bijvoorbeeld de effecten op sociale samenhang in de toekomst modelleert

[0:32:40] of verkent.

[0:32:42] Ze moeten gaan samenwerken, of tenminste, ze zitten samen met de uitdaging om een geïntegreerd

[0:32:48] plaatje te maken vanuit alle invalsoeken die ze gezamenlijk vertegenwoordigen.

[0:32:52] Wat je ziet is wel dat er steeds meer hulpmiddelen komen.

[0:32:55] Dat er steeds meer sprake is van een gemeenschappelijke taal.

[0:32:58] Dus gemeentes, provincies, ministeries, planbureaus hanteren dezelfde definities van brede welvaart.

[0:33:06] En zoeken op dezelfde manieren naar brede welvaart als denkkader.

[0:33:10] En de planbureaus zelf hebben nu ook een soort gezamenlijke programmastructuur opgezet.

[0:33:17] Met één secretaris die voor de drie samen de communicatie regelt.

[0:33:21] Dus geleidelijk aan komt er meer structuur in.

[0:33:24] Die structuur ziet u ook al terug in bijvoorbeeld de miljoenennota,

[0:33:27] begroten op brede welvaartheden die vorig jaar.

[0:33:31] Het wachten is op het moment dat het ook inderdaad in de praktijk

[0:33:34] al zodanig gebruikt gaat worden.

[0:33:36] En daar kijken we eigenlijk vooral naar u en naar politici

[0:33:39] op het niveau van gemeentelijke provincies.

[0:33:41] Op het moment dat u gaat zeggen wij gaan vanuit brede welvaart kiezen.

[0:33:44] We kijken naar de effecten op later, we nemen beslissingen

[0:33:47] waar we expliciet naar de effecten op de toekomstige generaties

[0:33:51] kijken, in ministeries wordt gekeken bijvoorbeeld naar een generatietoets.

[0:33:56] Dus dat soort gebruiksvormen en gewoontes, daar wachten we op.

[0:33:59] En het is aan ons alleen maar om te zorgen dat de informatiebasis er is,

[0:34:03] maar wij discussiëren wel voortdurend met verschillende partijen mee,

[0:34:06] omdat onze informatie ook bruikbaar moet zijn,

[0:34:08] moet aansluiten bij de praktijken, ook bij u.

[0:34:18] Geen voorspellingen van het CBS. Mevrouw Van Dijk van het CDA.

[0:34:22] Dank u wel, voorzitter. En dank mijn buurman voor de vraag,

[0:34:25] want ik worstel ook wel een beetje inderdaad met hoe kunnen we nou beter meten

[0:34:31] wat de beleidskeuzes zijn geweest voor de brede welvaart.

[0:34:34] En daarbij snap ik ook heel goed, als je nu een keuze maakt,

[0:34:36] heeft dat natuurlijk niet meteen effect op de brede welvaart.

[0:34:38] Daar gaat ook weer tijd overheen.

[0:34:41] Ik denk dat het goed is dat jullie opnieuw gaan kijken naar bepaalde indicatoren.

[0:34:44] Zo worstel ik bijvoorbeeld altijd met de hoogopgeleide bevolking.

[0:34:48] Dat is een heel belangrijk indicator, terwijl we schaars hebben

[0:34:50] over de volle breedte van opleidingsniveaus.

[0:34:53] Dus ik denk, ja, moeten we niet gaan nadenken over bijpassend bij wat we nodig hebben.

[0:34:58] Maar goed, dat gesprek zal inderdaad wel gevoerd gaan worden.

[0:35:00] Ik was er inderdaad ook met de generaties later, na ons zal ik maar zeggen.

[0:35:05] En wat hun drijft en wat hun gelukkig of ongelukkig maakt.

[0:35:08] En nu heb ik af en toe het gevoel dat het vrij financieel gedreven is.

[0:35:13] Als je kijkt naar de schuldenpositie die toeneemt.

[0:35:17] Net hoorde ik in een van de toelichtingen ook van de economische positie van jongeren.

[0:35:23] Kunnen jullie daar iets dieper op ingaan?

[0:35:29] Voor de generaties na, want dan zal ik ook zo Monique vragen om toelichting te geven.

[0:35:34] Wat betreft de hoogopgeleide bevolking, u heeft helemaal gelijk.

[0:35:37] We zijn ook bezig om te zoeken naar een verbetering van die indicator die beter aansluit bij wat

[0:35:43] de maatschappij echt nodig heeft.

[0:35:45] En dan gaat het veel meer om niet zozeer alleen maar hoogopgeleide, want we weten zelf als

[0:35:49] Hoogopgeleide mensen, een maatschappij met alleen maar hoogopgeleide mensen, daar worden we niet

[0:35:53] gelukkig van. We zoeken meer naar een definitie die kijkt bijvoorbeeld naar alle mensen die ten

[0:35:58] minste een startkwalificatie hebben.

[0:36:00] We willen eigenlijk zelfs nog weten wat mensen aan vaardigheden hebben, omdat juist die vaardigheden,

[0:36:05] met name bijvoorbeeld technische of praktische vaardigheden, gewenst zijn.

[0:36:08] Maar op die manier wordt het niet gemeten.

[0:36:10] Daar lopen wij dan weer tegenaan.

[0:36:12] Wat betreft het beter meten van beleidskeuzes, een van de behoeften daar is — dat gaf de

[0:36:19] president van de Algemene Rekenkamer ook aan, is dat er meer op resultaten wordt gestuurd en op

[0:36:23] resultaten dus ook wordt gemeten. Wil je achteraf kunnen praten over wat er is bereikt, zul je vooraf

[0:36:29] moeten bepalen wat je had willen bereiken. Het is natuurlijk niet aan het CBS om te bepalen wat de

[0:36:35] beleidsdoelstellingen zijn. En op momenten dat die ter sprake komen, ook in de monitorbrede welvaart,

[0:36:39] dan vallen we altijd terug op wat in de wet staat, op wat is vastgesteld door de Kamer,

[0:36:44] bijvoorbeeld verwachtingen die daarin staan, en niets anders. We gaan nooit zelf beleid

[0:36:49] Dus wat dat betreft, zou ik zeggen, roep vooral op tot het meetbaar maken of het definiëren

[0:36:56] van kwantitatieve beleidstoelstellingen.

[0:36:57] En dan maken we ons leven ook makkelijker.

[0:36:59] Voor de generaties na ons, met name wat hen drijft of ongelukkig maakt, laat ik Monique

[0:37:05] een toelichting geven.

[0:37:10] Ja, over de latere generaties en hoe we daar naar gekeken hebben, kan ik zeggen van, ja,

[0:37:16] Ik heb dan gekeken naar hoe dat verdeeld is, zeg maar, over de bevolking.

[0:37:22] En dan zien we dus inderdaad dat het bij jongeren achterblijft.

[0:37:26] Maar we hebben daarbij niet alleen gekeken naar materiële indicatoren,

[0:37:30] maar ook naar immateriële indicatoren.

[0:37:34] Waaronder inderdaad de tevredenheid met het leven,

[0:37:36] maar ook vertrouwen in de instituties en in de medemens.

[0:37:41] Ook naar veiligheid.

[0:37:44] Dus in hoeverre worden mensen slachtoffer van criminaliteit?

[0:37:51] Ja, en zo zijn er nog een aantal andere indicatoren die dus niet alleen maar betrekking hebben

[0:37:56] op materiële zaken, maar ook op immateriaal gebied.

[0:38:06] Ik zie mevrouw Van Dijk zich verdiepen en het op zich in laten werken.

[0:38:10] Nou ja, ik ben eigenlijk op zoek naar de cijfers achter de cijfers, maar misschien kan ik die

[0:38:13] wel vinden bij de QR-code in de verdere stages.

[0:38:17] Dus daar ga ik zelf wel eventjes ingraven.

[0:38:21] Ja, je kunt gewoon inderdaad...

[0:38:22] Hier staan die bolletjes gewoon op papier, maar die zijn aanklikbaar.

[0:38:26] En als je daar op klikt, dan zie je dus inderdaad wat er achter zit.

[0:38:30] Ook voor de kijkers thuis, ga naar de website.

[0:38:32] De heer Van Mulligen nog?

[0:38:34] Ja, misschien een kleine aanvulling.

[0:38:35] Als je het over de materiële ontwikkeling hebt.

[0:38:38] We zien wel dat ook bij jongeren de arbeidsparticipatie heel erg is gestegen.

[0:38:43] en ook de inkomens.

[0:38:45] Eerder hebben we al gekeken naar verschillen in geboortecohorten

[0:38:50] en dan gekeken naar besteedbare inkomens en woningbezit,

[0:38:53] bijvoorbeeld, als indicatie van vermogen.

[0:38:55] En dan zie je dat iedere generatie op een bepaalde leeftijd

[0:38:58] een hoger besteedbaar inkomen heeft dan de generatie daarvoor.

[0:39:02] Dat geldt ook voor de jongste generatie.

[0:39:04] Dat geldt ook voor de 25, want heel veel ouder...

[0:39:06] Zo oud zijn ze vaak nog niet, dus die cijfers hebben we dan nog niet.

[0:39:09] Bij het woningbezit ziet dat er heel anders uit.

[0:39:13] Dan zie je wel dat iedere generatie weer rond een bepaalde leeftijd,

[0:39:19] 25ste of 30ste levensjaar, het woningbezit daar hoger was.

[0:39:23] Maar dat is eigenlijk gestagneerd bij wat je zou kunnen definiëren als de generatie X.

[0:39:28] Dus mensen geboren tussen 1965 en 1984.

[0:39:32] Generaties daarna hebben telkens een iets lager woningbezit rond die leeftijd.

[0:39:38] En voor de jongste generaties is dat nog weer lager.

[0:39:41] Die zitten nog weer een beetje terug op het niveau van de generatie babyboomers,

[0:39:46] dus mensen vlak na de oorlog geboren zijn.

[0:39:49] En deels vertaalt zich dat dus ook in een toenemend aandeel jongvolwassenen

[0:39:53] die nog bij hun ouders wonen.

[0:39:54] Ze hebben niet alleen geen koophuis, maar ook geen huurhuis kunnen vinden.

[0:40:00] Ja, dank u.

[0:40:00] Ik zag mevrouw Van Dijk een beetje zuchten net.

[0:40:03] En het is natuurlijk ook wel heel erg veel.

[0:40:05] En ik had dit eigenlijk voor het einde willen bewaren,

[0:40:07] maar ik maak maar even van de gelegenheid gebruik.

[0:40:10] Speciaal voor het Binnenhof hebben wij ook een e-mailadres.

[0:40:14] Ik kan me voorstellen dat u voor uw werk heel veel feitelijke informatie nodig heeft.

[0:40:19] Wij hebben heel erg veel data en wij kunnen ook daarbij helpen.

[0:40:23] Dus als u vragen heeft hierover of ook heel andere vragen, binnenhof.cbs.nl.

[0:40:30] We zijn niet meegegaan in de naamgeving met de verbouwing.

[0:40:34] En er is ook een telefoonnummer, dat zal ik via de Griffie ook wel even achterlaten.

[0:40:38] Dus als u nog vragen heeft na vandaag, dan zijn we daar altijd toe bereid om daarin te helpen.

[0:40:46] En de voorzitter heeft er na de grote begrotingsbijeenkomst waar dit aanbod werd genaamd gebruik van gemaakt

[0:40:51] en de service is fantastisch.

[0:40:53] Mevrouw van Dijk nog.

[0:40:54] Nou ja, meer reactie op.

[0:40:55] Nou ja, ik zucht niet omdat we veel informatie krijgen, want die krijgen we en dat is gewoon

[0:40:59] ons werk.

[0:41:00] Het is meer, het is gewoon hardnekkig en je wil gewoon met elkaar nadenken hoe kunnen

[0:41:03] kunnen we nou dusanige keuzes maken, dat we hier over een paar jaar zitten en zeggen van

[0:41:07] goh, die hebben we echt goed gedaan met elkaar, dus vandaar wil ik mijn gezucht even toelichten.

[0:41:14] Maar het aanbod staat ook genoteerd.

[0:41:15] De heer Ram van de PVV.

[0:41:17] Ja, dank u wel en dank u wel voor uw presentatie.

[0:41:20] Ik heb een wat inhoudelijkere vraag over de verschillen van levensverwachtingen tussen de

[0:41:27] hogere inkomens, de lage inkomens, de hoogopgeleide en de lage opgeleide.

[0:41:31] Die is vrij hardnekkig, is er een groot verschil?

[0:41:37] Bijvoorbeeld in Groningen is er al zeven jaar verschil tussen,

[0:41:40] qua levensverwachting, dat is enorm.

[0:41:45] Zien jullie ook beleidsinterventies die enig effect hebben op dat verschil?

[0:41:52] Dat is dan misschien een geweest vraag, maar...

[0:41:56] Ja, dat is een gevaarlijke vraag in die zin dat het CBS alles meet

[0:42:01] en wel probeert ook verbanden te zoeken,

[0:42:03] maar zelf geen beleidsanalyses doet.

[0:42:05] Dus wij kijken met opzet niet naar beleidseffectiviteit.

[0:42:10] We hebben ook een staande afspraak met de planbureaus

[0:42:12] dat wij tot hier en nu meten, maar niet verkennen naar de toekomst.

[0:42:15] Zo laten we ook dit soort vragen over aan anderen.

[0:42:18] En natuurlijk, op het moment dat er iets gebeurt,

[0:42:21] en we hebben al de data liggen, zoeken we naar verbanden

[0:42:25] en willen we ook zien of de dingen die wij meten kloppen, of ze plastiebel zijn.

[0:42:28] En dat zie je op het moment dat er bijvoorbeeld tijdens een coronapandemie

[0:42:32] iedereen zich meer gezond gaat voelen, dan ga je ook vragen wat zit hier voor effect achter.

[0:42:37] Op deze manier zouden onze demografen hieruit waarschijnlijk heel goed antwoord kunnen geven.

[0:42:43] En als u die vraag beantwoord wilt hebben, dan kunnen we die doorgeven.

[0:42:46] Hetzelfde wat Angelique net zei, een antwoord hebben we niet direct.

[0:42:51] Het verschil is inderdaad wel zichtbaar.

[0:42:53] Het verschil is niet alleen tussen opleidingsniveaus, maar ook regionaal.

[0:42:58] Oost-Groningen met name valt daar inderdaad op.

[0:43:03] De heerstultdienst van GroenLinks, mevrouw Meijer.

[0:43:05] Dank u wel. Ik ben ook groot fan van de binnenhulpservice, dus dank daarvoor.

[0:43:11] Wat ik het meest schokkend elk jaar vind, is die bolletjesverdeling.

[0:43:14] Hoe je het verdeelt tussen rood en groene bolletjes.

[0:43:17] En dat met name als het gaat om het onderwijsniveau, maar ook migratieachtergrond.

[0:43:21] Klopt mijn beeld dat het eigenlijk al vrij constant is de afgelopen zeven jaar.

[0:43:25] Dat die rode bollen, nou ja, hoe hoger opgeleid, hoe meer groene bolletjes.

[0:43:28] En mijn vraag is ook, hoe groot is die kloof?

[0:43:31] of nou kun je bijvoorbeeld zeggen dit is in vier jaar op te lossen of in acht jaar

[0:43:34] of is het zo ver uit elkaar, dat kan helemaal niet.

[0:43:36] Ik ben benieuwd of het CWS daar iets over kan zeggen.

[0:43:42] Ja, dat is een vraag weer inderdaad op mijn terrein.

[0:43:49] Ja, helaas, maar het is inderdaad wel dat we eigenlijk toch wel de hele tijd zien

[0:43:54] dat dezelfde groepen steeds slechter uit de beurs komen dan gemiddeld.

[0:44:01] En dat zijn inderdaad toch de lager opgeleide en de mensen die buiten Nederland geboren zijn.

[0:44:11] Met name buiten Europa.

[0:44:13] Dus dat is eigenlijk iets wat helaas vrij constant is.

[0:44:20] We maken ook een vergelijking met de 2019-oudheid.

[0:44:24] en dan zien we eigenlijk toch dat dat eigenlijk wel een beetje gelijk blijft.

[0:44:33] En als we dan kijken naar de veranderingen,

[0:44:36] dan zien we met name bij de jongeren en de jongvolwassenen

[0:44:41] dat ze niet alleen ondergemiddeld zitten, zeg maar, dus bij de bolletjes,

[0:44:46] maar dat ze ook bij de ruitjes ook nog wat achteruit zijn gegaan, ja.

[0:45:00] Als ik daar nog aan mag toevoegen, de vraag hoe groot de kloof is, dat heeft onder andere

[0:45:06] te maken met kansengelijkheid en bestaanszekerheid, twee aspecten die staan op het meerjarenprogramma

[0:45:11] voor de komende vier jaar, of 2025, 2028, wanneer je bijvoorbeeld een wijk neemt als

[0:45:17] Noord-Heerlen, of Heerlen-Noord heet het geloof ik, waar heel veel aspecten van brede welvaart

[0:45:22] heel slecht gestapeld zijn. Dus mensen die veel schulden hebben, werkloos zijn, slecht

[0:45:26] opgeleid of laag opgeleid, moet ik zeggen. Meervoudige problemen. We kunnen moeilijk

[0:45:31] zeggen wat de kloof is, omdat wij indicator voor indicator meten, maar dit is wel een

[0:45:36] aspect waar we meer grip op willen krijgen. Brede welvaart gaat voor een groot deel ook

[0:45:40] over kansen gelijken. Er werd al gezegd dat mensen die een hoog opleidingsniveau hebben

[0:45:44] meer grip op hun leven, maar die hebben ook veel meer kansen om van hun leven iets te

[0:45:48] maken dan mensen die laag opgeleid zijn of die wonen in wijken waar iedereen een gebrek

[0:45:52] heeft aan kansen.

[0:45:54] Hoe groot de kloof is, is voor ons dus moeilijk te meten, maar dat we dat beter, dat we daar

[0:45:58] meer grip op willen krijgen, dat is wel belangrijk en dat proberen we bijvoorbeeld ook met onze

[0:46:03] regionale monitorbrede welvaart te krijgen.

[0:46:08] Dan gaan we naar mevrouw Zedek.

[0:46:10] Ja, bedankt voorzitter en ook bedankt voor de presentatie.

[0:46:13] Ik heb een vraag over de indicatoren die wat minder kwantitatief zijn, zoals de ontwikkeling

[0:46:19] van normen en waarden, het contact met familie, vrienden en buren,

[0:46:24] vertrouwen in instituties, discriminatiegevoelens

[0:46:26] en vertrouwen in mensen, hoe meet je dat precies?

[0:46:31] En ja, praktisch, maar ook wat vinden jullie er zelf van hoe je dat meet?

[0:46:36] Is er een verschil, de tweede vraag is, is er een verschil

[0:46:39] tussen die definities in het hier en nu beeld en in het later beeld?

[0:46:43] En ook als je naar de ontwikkeling van die indicatoren kijkt,

[0:46:47] dan zie je best wel wat verschillen daarin.

[0:46:50] Bijvoorbeeld het contact met familie en vrienden en buren is dan omlaag,

[0:46:54] maar het vertrouwen in mensen omhoog.

[0:46:56] Het discriminatiegevoel is kennelijk verslechterd,

[0:47:00] maar dan weer iets anders verbeterd.

[0:47:03] Zijn er correlaties tussen die tijdreekten die jullie vinden opvallen?

[0:47:09] En ja, hebben jullie daar een beeld bij?

[0:47:15] Hartelijk bedankt. Sorry, het loopt op de zaken vooruit.

[0:47:19] Dit is wel een onderwerp dat me aan het hart gaat.

[0:47:21] We proberen met brede welvaart heel veel aspecten te meten die soms ook statistisch niet meetbaar zijn.

[0:47:27] Bijvoorbeeld, hebben mensen de gelijke rechten en vrijheden en kunnen ze daar ook gebruik van maken?

[0:47:32] Dat is statistisch niet te meten, want je hebt een recht of je hebt het niet.

[0:47:36] Wat we wel kunnen meten, is of mensen daar gebruik van maken.

[0:47:39] Dat proberen we dan te meten.

[0:47:41] Een aantal van de indicatoren waar u naar verwijst, dat zijn zogenaamde subjectieve indicatoren.

[0:47:45] Die maken duidelijk, door bij mensen uit te vragen in enquêtes met representatieve steekproeven,

[0:47:52] hoe mensen bepaalde ontwikkelingen ervaren.

[0:47:54] Hoe ze evaluatief terugkijken op hun leven.

[0:47:58] Zijn ze tevreden met bepaalde aspecten?

[0:48:00] Maken ze zich zorgen over dingen?

[0:48:02] Voelen ze zich veilig in hun eigen buurt?

[0:48:04] En de normen- en waarde-indicator vind ik een heel fascinerende.

[0:48:08] daar wordt gevraagd. Vinden mensen dat normen en waarden stabiel zijn of verbeteren? En dan valt

[0:48:16] me op de top dat maar 20% dat vindt. En de andere 80% vindt dus eigenlijk dat normen en waarden

[0:48:20] achteruit gaan. Dat is al een tijdje zo. Dat vragen we allemaal uit met enquêtes. Dan gaat het dus

[0:48:27] heel specifiek om wat mensen zeggen dat ze voelen, zeggen dat ze ervaren. Wij proberen zoveel

[0:48:34] ook naast objectieve indicatoren die iets zeggen, bijvoorbeeld over het inkomen dat mensen verdienen

[0:48:39] of het werk dat ze hebben, ook subjectieve indicatoren te meten. Het ene, dat meet veel

[0:48:44] dichter hoe mensen zich feitelijk gedragen, wat ze feitelijk aan uitkomsten genereren

[0:48:50] op maatschappelijk niveau. Dus subjectieve zijn veel belangrijker, omdat het ook het

[0:48:55] gedrag van mensen stuurt op allerlei manieren. We vinden bijvoorbeeld dat Nederlanders internationaal

[0:49:01] gezien vrij veel besteden aan hun woning. De woonquota in Nederland is vrij hoog. Het

[0:49:05] kopen en huren van een woning wordt ook steeds duurder. Wanneer je mensen vraagt of ze de

[0:49:09] woonlasten ervaren als zwaar, dan zeggen mensen in Nederland, ik geef als antwoord, het laagste

[0:49:15] percentage van heel Europa. Dus wij ervaren dit niet als zwaar. Dat soort tegenstrijdigheden

[0:49:20] vind je dan. We maken ons dan ook sterk voor om overal waar dat kan subjectieve beoordeling

[0:49:28] door mensen mee te nemen. In de Sustainable Development Goals, dus alle beleidsrelevante

[0:49:32] thema's die we meenemen, is dat ook een van de vier categorieën van indicatoren die we

[0:49:36] per se willen meenemen. Internationaal wordt er ook over gesproken, moet je nou objectieve

[0:49:41] en subjectieve indicatoren beide meten? En de consensus is ja, dat moet, want het beïnvloedt

[0:49:46] hoe mensen de wereld zien en hoe ze dus vervolgens hun keuzes gaan maken.

[0:49:50] Die verschillen in trends zijn wel interessant, want we zien inderdaad al jaren dat sociale

[0:49:54] contacten, dus contacten met familie, vrienden en buren trendmatig afnemen, maar het niveau is wel

[0:50:00] heel hoog. Bij tevredenheid zien we bijvoorbeeld heel erg stabiele trends, maar ook een heel hoog

[0:50:05] niveau. Er is ook een punt tot waar je kunt verwachten dat we als maatschappij gaan groeien

[0:50:10] en een van de uitgangspunten bij brede welvaart is, niet alles hoeft altijd meer. Het is wel zo

[0:50:16] bij die sociale contacten dat we ons afvragen, ja we zien al jarenlang geleidelijk een afname,

[0:50:21] Wat gebeurt daar nou precies en hoe sterk is die trend?

[0:50:24] Daar zijn we ook met de meteorologen nog aan aan het kijken.

[0:50:27] Of je die internationale vergelijking en trendmatige ontwikkelingen beter kunt duiden.

[0:50:33] Zodat we snappen, lopen we nou heel erg voor en komt er nou een punt dat de andere landen ons gaan inhalen?

[0:50:40] Of lopen we heel erg achter en lopen we juist in? Dat soort vraagstukken.

[0:50:45] En, oh ja, het laatste was de overlap tussen hier en nu en later.

[0:50:48] Dat is wel één onderwerp dat in het kader van die revisie,

[0:50:51] waarin in het begin werd verwezen, waar we naar moeten gaan kijken.

[0:50:54] Dus kunnen we de indicatoren minder laten overlappen

[0:50:56] en meer specifiek voor brede welvaart hier en nu en later meten.

[0:51:04] De heer Thijssen, GroenLinks PvdA.

[0:51:06] Dank, voorzitter, en dank voor dit superbelangrijke rapport.

[0:51:10] Ik zie ook studies die zeggen dat één op de drie mensen in Nederland

[0:51:13] moeite heeft met rondkomen en dat vind ik best wel een hoog getal.

[0:51:16] Maar als ik dan kijk naar de Brede Welvaart Monitor en Materiële Welzijn,

[0:51:20] dan denk ik, nou, het gaat eigenlijk wel goed.

[0:51:23] Dus kunt u iets zeggen over hoe ik in uw studie met deze monitorbrede welvaart kan rijmen?

[0:51:30] Dat is een leuke, de vraag die je wist dat het zou komen.

[0:51:35] Helaas ben ik niet graag voorspelbaar, maar bij deze dan toch voorspelbaar.

[0:51:38] Nee, het is ook iets waar we zelf altijd naar kijken.

[0:51:40] De constatering dat, ik geloof, 36 procent van de mensen moeite heeft met rondkomen,

[0:51:45] komt van de enquête van het Nibud, die het Nibud jaarlijks met Deloitte houdt,

[0:51:49] vorig jaar of twee jaar geleden bedoel ik, was het zelfs 60 procent.

[0:51:52] Toen de energieprijzen heel hoog waren, ook de naweeën van de coronapandemie speelden

[0:51:58] toen nog mee.

[0:52:00] We zien hetzelfde met armoedecijfers.

[0:52:03] Vijftien procent van de Nederlanders heeft een inkomen onder het niveau van de Europese

[0:52:07] armoedegrens.

[0:52:08] Wat we dan van onze experts horen, is dat het dan ook maar uitmaakt welke armoedegrens je

[0:52:12] precies hanteert.

[0:52:13] En in dit geval is de vraag, wat bedoel je precies met moeite, met rondkomen?

[0:52:18] Maken mensen zich alleen maar zorgen of komen ze echt geld tekort?

[0:52:22] Het verschil met veel van de indicatoren die wij meten, is wel een beetje dat we een focus

[0:52:29] hebben op de zaken die goed gaan.

[0:52:30] Dus we kijken hoeveel mensen tevreden zijn met het leven en dan word je snel misleid

[0:52:36] door het feit dat 85% van de Nederlanders tevreden is, maar die andere 15% dat zijn

[0:52:41] wel veel mensen.

[0:52:42] De kwetsbare groepen die we zien, die zijn allemaal relatief klein, zeg maar grosso modo

[0:52:46] 5%, maar die overlappen niet perfect en als je die samenneemt kom je wel op een grotere

[0:52:50] groep.

[0:52:51] Het verleidelijke is om te zeggen, de problemen zijn niet zo groot, de werkloosheid is heel

[0:52:57] erg laag.

[0:52:59] Dus het zal allemaal wel niet zo erg zijn, maar zo'n enquête laat zien dat als je dat

[0:53:04] allemaal optelt en je houdt rekening met het feit dat al die groepen verschillende mensen

[0:53:07] vertegenwoordigen, vaak ook nog geconcentreerd zijn in bepaalde regio's, bepaalde wijken,

[0:53:13] dat je het dan hebt over sterk geconcentreerde of gestapelde problemen waar uiteindelijk

[0:53:18] honderdduizenden mensen meegemoeid zijn.

[0:53:20] We moeten dus zelf als CBS ook in de communicatie voorzichtiger zijn

[0:53:25] op het moment dat we zeggen dat het heel erg goed gaat,

[0:53:27] want je vergeet heel gemakkelijk de ellende van mensen

[0:53:30] die buiten de tellingen vallen of die buiten onze cijfers vallen,

[0:53:34] die je makkelijk vergeet.

[0:53:36] De precieze duiding, daarvoor zou je echt in de techniek moeten duiken

[0:53:39] van de uitkomsten van die enquête, wat is daar gevraagd,

[0:53:42] aan wie is het gevraagd, waar zitten de verschillen

[0:53:44] En hoe kan het nou dat het cijfer daar 36% is en bij ons 15%?

[0:53:50] Daar kan ik nu alleen maar over speculeren.

[0:53:52] En speculeren, dat doen we niet.

[0:53:57] Dank u wel, mevrouw Heersch van het GroenLinks, bij Van der Oak.

[0:54:01] Dank u wel en heel erg bedankt voor deze aflevering van de Monitor.

[0:54:06] Ik volg het al vanaf het begin.

[0:54:08] En ik kijk ook vanaf het begin al met name naar de dimensie elders.

[0:54:14] Ik heb eigenlijk een vraag over, en ik weet niet of dat oké is, maar dat hoor ik wel van jullie,

[0:54:19] over de manier waarop de gegevens worden geïnterpreteerd en naar buiten worden gebracht.

[0:54:24] Dus de communicatie over de gegevens die we naar buiten brengen.

[0:54:29] Ik meen daarin een trend te zien dat er steeds voorzichtiger wordt gecommuniceerd over de impact of de dementie elders.

[0:54:37] In het begin werd er stevig ingezet op de voetafdruk van Nederlands die groot was en nog steeds heel groot is.

[0:54:46] Die moet je nu echt heel vaak doorklikken.

[0:54:48] Het staat niet in de samenvatting.

[0:54:51] Je moet heel vaak doorklikken om die te kunnen vinden.

[0:54:57] Het verhaal dat jullie erbij naar buiten brengen doet ertoe.

[0:55:00] Ik ben heel erg benieuwd hoe het proces daar omheen gaat, als jullie dat kunnen delen.

[0:55:05] En wat de keuzes daar dan in zijn.

[0:55:06] Ik had hem nog aanstaan.

[0:55:11] Dat is een interessante vraag en een heel belangrijke.

[0:55:14] En hier zit een stuk procesmatig ontwikkeling achter

[0:55:19] dat je niet in de monitor terugziet.

[0:55:21] Die voetafdrukken worden gemaakt met een speciaal statistisch product,

[0:55:26] dat heet de multiregionale input-output-tabellen.

[0:55:29] Daarin staat welke bedrijfstakken in landen handelen

[0:55:32] met welke andere bedrijfstakken.

[0:55:34] En die multiregionale betekent dat ze van allerlei landen tegelijk

[0:55:37] zijn geïntegreerd in één grote tabel.

[0:55:39] Dat noemen organisaties als Eurostad en de OECD en het Joint Research Council van de Europese Unie.

[0:55:45] Met die tabellen kunnen wij vervolgens gaan meten als Nederland nou een bepaald product importeert

[0:55:50] of als huishoudens in Nederland iets consumeren, waar komt dan precies de voetafdruk terecht?

[0:55:56] Dus waar worden de emissies veroorzaakt, waar wordt land gebruikt, waar worden grondstoffen gebruikt?

[0:56:02] Iedere aflevering van de voetafdruk in het verleden werd gemaakt met een ander soort multiregionale input-output.

[0:56:08] Dan was er weer een nieuw ding door wetenschappers gemaakt met meer detail.

[0:56:11] Dat dook iedereen op.

[0:56:12] Iedere statistiek die we hebben gemaakt, was niet vergelijkbaar met alle voorgaande.

[0:56:17] Het was weer helemaal nieuw.

[0:56:18] En ook de uitkomsten waren steeds weer anders.

[0:56:20] Dus er werden wel eens analyses getoond van als je een van die verschillende tabellen gebruikte,

[0:56:25] wat is dan de ontwikkeling?

[0:56:27] En de ene voetafdruk ging snel omhoog, een ander daalde juist.

[0:56:31] Er was geen pijl op te trekken.

[0:56:32] Samen met het Planbureau voor de Leefomgeving hebben wij nu als CBS ingezet op één enkele

[0:56:38] multiregionale input-output-tabel, dat is de tabel van Eurostat.

[0:56:43] Daarvan weten we, die gaat gewoon jaar in en jaar uit op precies dezelfde manier gemaakt

[0:56:47] worden.

[0:56:47] Die is continu.

[0:56:49] Alles wat we daarmee produceren is vergelijkbaar met alle voorgaande jaren.

[0:56:54] Er is heel veel werk nodig geweest om voldoende detail aan te brengen en vanaf dit jaar kunnen

[0:56:58] we daar voor het eerst voetafdrukstatistieken mee maken,

[0:57:02] die we steeds verder gaan terugleggen, uitwerken, consistent maken.

[0:57:07] We zitten nu in een overgangsjaar

[0:57:08] dat we die voetafdrukken dus nog niet echt trendmatig kunnen duiden.

[0:57:12] Maar misschien volgend jaar al,

[0:57:14] dat ligt eraan wat we het komende jaar bereiken en anders het jaar daarna,

[0:57:17] zullen we voldoende waarnemingen hebben die allemaal consistent zijn

[0:57:21] en die ook meer voetafdrukken zullen betreffen

[0:57:24] dan alleen maar de CO2-voetafdruk,

[0:57:26] zodat we ook land kunnen meenemen, grondstoffen, misschien zelfs een biodiversiteitsvoetafdruk.

[0:57:32] Daar wordt ook over gesproken, want het klopt in de dimensie elders.

[0:57:35] Zie je niet terug hoe groot de Nederlandse voetafdruk is, ook omdat we hem nog niet internationaal vergelijkbaar hebben.

[0:57:41] En die moeten er ook zijn, maar andere landen hebben ditzelfde probleem.

[0:57:45] Die moeten ook deze statistieken maken.

[0:57:48] We zitten echt, wat dit betreft, statistisch een beetje op een omslagpunt.

[0:57:53] De enige voetafdruk waarvan u weet dat die idea wordt getoond, dat is World Overshoot Day.

[0:57:58] Dat is het moment waarop wij als Nederland ons deel van de wereld hebben opgebruikt.

[0:58:04] Die ligt, geloof ik, dit jaar op 1 april.

[0:58:07] En als iedereen in de wereld zo zou leven als Nederland, hebben we vier planeten nodig.

[0:58:12] Dat blijkt ook uit alle voetafdrukken die wij kunnen berekenen.

[0:58:15] Maar voor ons is vooral belangrijk dat wij weten dat die statistieken gewoon volledig verantwoord en vergelijkbaar worden gemaakt.

[0:58:22] We kunnen niet zomaar World Overshoot Day overnemen.

[0:58:26] Dus ik snap uw frustratie en we werken er hard aan.

[0:58:30] Volgend jaar in de eerste linie van het persbericht, mevrouw Heersch.

[0:58:35] Dan zal ik mijn vraag ook tot volgend jaar bewaren.

[0:58:38] Het laatste woord aan mevrouw Berg.

[0:58:43] Nogmaals dank voor de uitnodiging.

[0:58:45] Ik denk dat wij het altijd een heel eer vinden om dit te mogen toelichten.

[0:58:51] Ik wil u graag uitnodigen, TZT, om met ons in gesprek te gaan...

[0:58:56] zodat wij dit product nog beter kunnen maken.

[0:59:01] En we doen het ten slotte op verzoek van de Tweede Kamer.

[0:59:05] Zo is het ooit begonnen.

[0:59:06] Dus dan vinden we het ook wel van belang dat het blijft aansluiten bij de mensen die hier leven.

[0:59:12] En nogmaals, ook voor andere zaken kunt u altijd een beroep op ons doen.

[0:59:17] En dat doen wij heel graag.

[0:59:20] Dank u wel.

[0:59:20] Dank u wel.

[0:59:21] En volgende week woensdag is het verantwoordingsdebat.

[0:59:25] En voor de woordvoerders die hier aanwezig waren en niet dat debat doen,

[0:59:29] geef uw input vooral mee aan de woordvoerders, zodat dit ook optimaal in dat deel van de

[0:59:35] verantwoordingscyclus tot zijn recht komt. Dank u wel en tot volgend jaar in ieder geval.