Jaarverslag en slotwet Koninkrijksrelaties en BES-fonds 2023

[0:00:00] Welkom bij de vaste Kamercommissie voor Koninkrijksrelaties.

[0:00:04] Hartelijk welkom zeg ik tegen de leden, maar natuurlijk ook de staatssecretaris.

[0:00:08] En we moeten natuurlijk niet vooruit lopen op het afloop van de formatie,

[0:00:12] maar het zou wel en zo kunnen zijn dat dit het laatste debat is van de staatssecretaris

[0:00:17] met de Tweede Kamer, of in ieder geval met deze Kamercommissie.

[0:00:21] Op de agenda vandaag het jaarverslag en de slotwet Koninkrijksrelaties en het BES-fonds 2023.

[0:00:29] En voor dit jaarverslag stellen wij traditioneel twee rapporteurs aan.

[0:00:34] En ditmaal hebben wij als rapporteurs bereidgevonden mevrouw Bruining van het Nieuws Sociaal Contract

[0:00:39] en de heer Wajt van GroenLinks Partij van de Arbeid.

[0:00:41] Ze hebben voor ons een presentatie over het jaarverslag.

[0:00:46] En daarvoor wil ik hen graag allebei volgordelijk het woord geven.

[0:00:49] Ik kijk even naar het rapporteursduo, wie daarmee gaat beginnen.

[0:00:51] Dat is de heer Wajt.

[0:00:53] Dan ga ik u het woord geven.

[0:00:54] En als wij dan van hen de presentatie hebben gehad, kunnen daar vragen over gesteld worden.

[0:01:00] Maar daarna is eerst de beantwoording door de staatssecretaris inderdaad.

[0:01:04] En we kijken even wat de staatssecretaris dan gebehoefte heeft aan een korte schorsing voordat dat gebeurt.

[0:01:08] En daarna vangen wij het reguliere deel van dit debat aan.

[0:01:11] Ik geef het woord aan de heer Wajt van GroenLinks bij Van Aan.

[0:01:14] Dank u wel, voorzitter.

[0:01:16] Bon dia allen die meekijken.

[0:01:19] Een goedemiddag ook naar onze staatssecretaris.

[0:01:23] Voorzitter, namens de commissie zullen mevrouw Bruining en ik als rapporteurs

[0:01:28] een aantal bevindingen en aanbevelingen over de diverse onderwerpen van het jaarverslag 2023

[0:01:33] aan de orde brengen.

[0:01:35] Deze bevindingen en aanbevelingen worden gesteund, ondersteund door de ervaringen

[0:01:38] die wij tijdens ons bezoek aan de eilanden opgedaan hebben.

[0:01:42] Wij zullen aandacht besteden aan de bevindingen van de Algemene Rekenkamer,

[0:01:46] het focusonderwerp onderuitputting, verloop van het jaar zijnde de begroting

[0:01:49] en de realisatie 2023 en een aantal geselecteerde aandachtspunten.

[0:01:54] Ik zal starten met de bevinding van de Algemene Rekenkamer.

[0:01:58] De financiële verantwoordelingsinformatie op totaalniveau in de verjaarsverslagen 2023,

[0:02:03] Koninkrijkrelaties en bestfonds is volgens de Rekenkamer rechtmatig, betrouwbaar en ordelijk.

[0:02:10] Vanuit Europees Nederland wordt geld gestuurd naar Kariben, waarvan 30 miljoen via de Karibische-Nederlandse envelop.

[0:02:17] Hoewel dit geld aan projecten voor coalitiedoelen wordt besteed,

[0:02:21] is het extra effect nog niet duidelijk zichtbaar door een gebrek aan coördinatie.

[0:02:24] Het IT-beheer bij de Shared Service Organisatie Caribisch Nederland

[0:02:28] is voldoende verbeterd, waardoor een eerdere onvolkomenheid is opgelost.

[0:02:33] De financiële verantwoordingsinformatie in het jaar vanaf 2023 voldoet aan de eisen,

[0:02:37] maar helaas is het effect van de 30 miljoen extra gelden niet vast te stellen.

[0:02:42] De vraag is hoe het zich hierop in de toekomst verbeterd kan worden.

[0:02:45] Graag een reactie van de staatssecretaris hierop.

[0:02:49] Sinds de coalitiecoach van 2021 is extra geld toegekend aan Caribisch Nederland,

[0:02:53] waarvan de verdeling en resultaten zijn onderzocht.

[0:02:57] Ondanks positieve bijdrage aan bepaalde doelen,

[0:02:59] zoals het betaalbaar maken van het leven,

[0:03:01] moeten we tevens constateren dat het onduidelijk blijkt

[0:03:04] of deze resultaten zonder extra middelen bereikt zouden zijn.

[0:03:08] Er ontbreekt een integrale evaluatie van de effecten,

[0:03:12] wat het moeilijk maakt om te leren voor toekomstige investeringen.

[0:03:16] Het beleid rond de CN envelope wordt als matig beoordeeld.

[0:03:19] Voort is vastgesteld dat de beleidsinformatie

[0:03:21] in het jaarverslag 2023 betrouwbaar is.

[0:03:24] Graag een reactie van de staatssecretarissen op het ontbreken van de integrale evaluatie van de effecten.

[0:03:32] Wanneer de bedrijfsvoering met de focus op de veranderingen sinds 2022 een belangrijke ontwikkeling besproken wordt in het rapport,

[0:03:38] is er een positief oordeel over de bedrijfsvoering, waarbij de meest onderzochte onderdelen aan de eisen voldeden.

[0:03:44] SSOCN heeft goede voordelen geboekt in de informatiebeveiliging en IT-beheer,

[0:03:49] hoewel er enkele tekortkomingen waren in de gebruiksbeheer.

[0:03:52] Het financieel beheer van de uitkeringen door de unit SZW blijft een aandachtspunt.

[0:03:59] SSOCN voldoet grotendeels aan de inkoopbeheersstandaarden en stimuleert lokale inkoop om de economie

[0:04:04] van de Caribisch-Nederland te ondersteunen.

[0:04:06] Het onderzoek concludeert dat de bedrijfvoeringsinformatie in het jaarverzag 2020 betrouwbaar is.

[0:04:13] Voorzitter, ik vraag me af welke medeverantwoordelijkheid de staatssecretaris heeft voor het Koninkrijk

[0:04:17] Isolatie om het financieel beheer van de uitkeringen door de unit SZW in Caribisch-Nederland op

[0:04:24] Vervolgens zien we in het jaarverslag voor 2021 de onderuitputting van het budget van

[0:04:29] Koninkrijk Relaties, wat voornamelijk te wijten is aan arbeidskrapte.

[0:04:33] Het totaalbedrag van onderuitputting bedraagt maar liefst 22,4 miljoen, waarvan 12,8 miljoen

[0:04:38] komt door de versnelde terugbetaling van de lening door Curaçao.

[0:04:42] De echte onderuitputting bedraagt dus 9,6 miljoen, de grootste oorzaak ten personeelskrapte

[0:04:47] en vertraging in ICT-projecten.

[0:04:50] Externe inhuur bij de Rijksdienst Caribisch Nederland was drie keer hoger dan begroot

[0:04:54] om de dienstverlening te waarborgen.

[0:04:56] Vragen reizen over de impact van personeelskrapte op beleidsdoelen en de hoeveelheid externe

[0:05:01] huur bij de ministerie van BZK en TWAO.

[0:05:04] Voorzitter, dit rupt mij de volgende vraag op aan de staatssecretaris.

[0:05:08] Wat zijn de gevolgen geweest van de personeelskrapte voor de realisering van beoogde beleidsdoelen?

[0:05:13] En wilt u aangeven hoe groot het aantal externe bedraagt bij DG Koninkrijsrelatie van de ministerie

[0:05:18] van BZK over 2023 en neemt dit aantal in 2024 naar verwachting toe?

[0:05:24] En tot slot, hoe groot is het aantal externen daardoor of via TW vanuit andere ministeries

[0:05:29] ingeschakeld bij de realisering van de landspakketten over 2023 en na verwachting in 2024?

[0:05:37] Voor een aantal verdere punten geef ik nu even het woord aan mevrouw Bruini.

[0:05:42] Dank aan de heer Weid en dan gaan we verder met het verslag van mevrouw Bruini.

[0:05:45] Dank u wel, voorzitter.

[0:05:46] Allereerst wil ik even zeggen dat het een genoegen was om samen met collega White rapporteur te zijn

[0:05:50] ter voorbereiding op dit wetgevingsoverleg en dat het jaarverslag en de slotwet hebben laten zien dat

[0:05:55] er nog een aantal punten zijn waar wij als Kamer aandacht aan zouden moeten besteden.

[0:05:59] Een van die punten is de capaciteit en uitvoeringskracht van de landen en openbare lichamen.

[0:06:04] Deze capaciteit en uitvoeringskracht op de KAS en de BES variëren heel sterk.

[0:06:08] Curaçao en Aruba beschikken bijvoorbeeld over het algemeen over meer ontwikkelde

[0:06:12] infrastructuren en voorzieningen.

[0:06:13] Sint Maarten en de Besseilanden hebben wat dat betreft meer beperkte capaciteiten.

[0:06:19] Er is dus meer behoefte aan verbeterde samenwerking tussen de eilanden en de Nederlandse overheid

[0:06:23] ten aanzien van deze capaciteit en uitvoeringskracht.

[0:06:26] Deze behoefte zou eigenlijk dus moeten voorzien in het versterken en verder bevorderen van

[0:06:30] de ontwikkeling van de regio in algemene zin.

[0:06:33] Het optimaliseren van middelen en het opbouwen van veerkracht zijn essentieel voor de duurzame

[0:06:38] groei en welzijn op de Caribische eilanden.

[0:06:41] Daarnaast is er ook geconcludeerd dat er beperkt zicht is op bereikte resultaten.

[0:06:45] De plannen van aanpak en onderliggende rapporten van veel voornemens in de landspakketten zijn

[0:06:49] aanwezig, maar het jaarverslag reflecteert te weinig over resultaten.

[0:06:54] Streefgetallen zijn niet aanwezig.

[0:06:55] Dat geldt zowel voor de landen als voor de openbare lichamen.

[0:06:59] Ik zou dan ook graag aan de staatssecretaris willen vragen of het gebrek aan uitvoeringskracht

[0:07:03] en capaciteit, in het licht van grote uitdagingen waar alle Zesde Eilanden mee te maken hebben,

[0:07:08] kunnen worden gekwantificeerd in FTE en in geld.

[0:07:11] Daarnaast zou ik ook willen vragen wat de laatste stand van zaken is met betrekking tot de te houden

[0:07:17] Koninkrijksconferentie en de uitvoering van de motie Bosman-van Raak.

[0:07:22] Voorzitter. Het jaarverslag en het daarop volgende rapport van de Algemene Rekenkamer heeft laten zien

[0:07:27] dat de coördinerende rol van het ministerie van BZK in algemene zin en specifiek in relatie

[0:07:33] tot onderwijs en zorg onvoldoende wordt uitgevoerd.

[0:07:36] Zou de staatssecretaris kunnen aangeven op welke wijze zij de coördineerde rol invult

[0:07:41] op het gebied van onderwijs?

[0:07:43] Worden beleidsvoornemens op dit gebied van tevoren met de staatssecretaris afgestemd?

[0:07:48] En als nee, waarom niet?

[0:07:50] Ten slotte, hoe verhouden de maatregelen die staan in de landspakketten en de bestuursakkoorden

[0:07:55] op onderwijsgebied zich met de maatregelen die afgesproken worden in het vierlandenoverleg

[0:07:59] onderwijs?

[0:08:01] Onvoldoende uitvoering van een coördineerde rol leidt tot versnipperde beleidsimplementatie

[0:08:05] en een gebrekkige samenhang in governance.

[0:08:08] Effectieve coördinatie is essentieel om de belangen en ontwikkelingsbehoeften van de eilanden

[0:08:13] op een consistente manier te behartigen.

[0:08:16] Zou de staatssecretaris kunnen toelichten om welke reden zij de uitbreiding van de verantwoordelijkheid

[0:08:21] van de staatssecretaris niet ziet als een weg die per saudo leidt tot beter overheidsbeleid?

[0:08:27] En kan de staatssecretaris aangeven op welke wijze zij de coördinerende rol invult op

[0:08:32] het gebied van zorg?

[0:08:33] Worden beleidsvoornemens op dit gebied van tevoren met de staatssecretaris afgestemd?

[0:08:38] Zo nee, waarom niet?

[0:08:40] Ten slotte wil de staatssecretaris in het kader van haar koordinerende rol de ontwikkeling schetsen

[0:08:45] van het beleid dat vanuit de onderscheidende ministeries is gevoerd voor Caribisch Nederland

[0:08:50] en daarin de rode draden aangeven, tenminste de belangrijkste rode draden en de meest belangrijke

[0:08:55] uitdagingen voor de toekomst.

[0:09:05] In dat kader is het ook van belang dat de Caribische eilanden op een gedegenwijze worden betrokken

[0:09:10] bij de verantwoording van de begroting.

[0:09:12] Dat de Caribische eilanden worden betrokken bij deze verantwoording,

[0:09:15] is van cruciaal belang voor de ontwikkeling van goede, stabiele onderlinge samenwerkingsverhouding.

[0:09:21] Van een goede, stabiele onderlinge samenwerkingsverhouding.

[0:09:24] Het is van essentieel belang dat het perspectief van de mensen om wie het gaat,

[0:09:28] wordt meegenomen om de belangen van hun gemeenschappen te waarborgen

[0:09:31] en duurzame economische ontwikkeling te bevorderen.

[0:09:35] Daarom ook de volgende vraag aan de staatssecretaris.

[0:09:38] Hoe verhoudt...

[0:09:39] Oh nee, grapje.

[0:09:41] Hoe verhoudt het afgelopen jaar zich tot de vastgestelde begroting?

[0:09:45] Dat zijn belangrijke vragen om regelmatig tijdens de behandeling van de begroting te stellen.

[0:09:50] Transparantie, efficiëntie en verantwoordingsplicht zijn belangrijke elementen van het begrotingsproces.

[0:09:56] Dat geldt ook voor de Caribische eilanden.

[0:09:58] Door het benadrukken van deze aspecten keer op keer, kunnen tekortkomingen in het proces

[0:10:03] worden geïdentificeerd en verbeteringen worden aangebracht voor effectief financieel beheer.

[0:10:08] Zo constateren wij veel verschillen tussen de vastgestelde begroting 2023 en de realisatie.

[0:10:15] Dat blijkt uit de slotwet en het jaarverslag.

[0:10:17] Kan de staatssecretaris aangeven waarom de verschillen tussen begroting en realisatie

[0:10:22] niet toegelicht worden in het jaarverslag, of dat de Kamer gemakkelijker wordt gemaakt

[0:10:27] deze verschillen te duiden, zonder elke tussenliggende begrotingswijziging erbij te halen?

[0:10:32] Tot slot wil ik de motie van de leden van Vroonhoven en Vermeer nog bespreken.

[0:10:36] Deze motie maakte de constatering dat het Rijk onvoldoende grip heeft op de Rijksuitgaven en dat

[0:10:41] de Kamer onvoldoende in staat zou zijn om zelf de effectiviteit en doelmatigheid van uitgaven

[0:10:47] te beoordelen.

[0:10:48] Integrale doorlichting van de Rijksbegroting zal behulpzaam zijn bij het invullen van de

[0:10:52] kaderstellende en controlerende rol van het parlement.

[0:10:56] De Commissie Rijksuitgaven was verzocht om samen met de Algemene Rekenkamer een voorstel te ontwikkelen

[0:11:01] voor volledige doorlichting van alle Rijksuitgaven.

[0:11:04] Een volledige doorlichting zou moeten zorgen voor de transparantie en verantwoording van

[0:11:08] de Caribische eilanden.

[0:11:10] Deze cruciale stap zal de impact van financiële beslissingen vergroten en de efficiëntie

[0:11:15] van overheidsuitgaven verbeteren.

[0:11:17] Dit zou ten goede moeten komen aan alle betrokkenen.

[0:11:20] Ik zou dan ook aan de staatssecretaris willen vragen op welke wijze de Kamer en in het bijzonder

[0:11:25] de Commissie Koninkrijk Relaties zicht kan houden op de doelmatigheid en doeltreffendheid

[0:11:30] van de besteding van middelen die vanuit de begroting Koninkrijksrelaties worden overgeboekt

[0:11:35] naar andere begrotingen.

[0:11:37] Dank u wel.

[0:11:38] Veel dank aan de rapporteurs.

[0:11:40] Dan ga ik even kijken naar de staatssecretaris of zij denkt direct antwoorden te kunnen geven

[0:11:46] op de gestelde vraag of ze daar een korte schorsing voor zou willen benutten.

[0:11:50] Het is niet handig om het in één keer te doen.

[0:11:52] We kunnen het in twee rondjes doen.

[0:11:53] Oh, oh, jullie zijn nog niet daar?

[0:11:54] Nee.

[0:11:55] Oh, oké.

[0:11:56] Dat stond in mijn tijdsplaning.

[0:11:59] Dus de heer Wajt gaat nu weer verder?

[0:12:02] Oké, meneer Wajt.

[0:12:07] Voorzitter, we zouden nog aandacht besteden aan een aantal aandachtspunten,

[0:12:11] waaronder economie, welvaart, infrastructuur, dataverzameling.

[0:12:15] En mevrouw Bruining wilde ook nog ingaan op een aantal aandachtspunten,

[0:12:19] omtrent de coördinatie, zowel van onderwijs als wel van de zorg.

[0:12:24] Dus daar zal zij soms ook nog even over terugrapporteren.

[0:12:28] Maar als volgt, de aandachtspunt op het gebied van economie, welvaart en infrastructuur in de caribische delen...

[0:12:34] Ik kijk heel eventjes, want er was ongeveer afgesproken dat het ongeveer tien minuten zou duren.

[0:12:37] Nu hebben we nu twaalf minuten gesproken. Hoeveel tijd denkt u nog ongeveer nodig te hebben?

[0:12:40] Ik denk dat we beide nog wel vijf minuutjes bezig zijn.

[0:12:43] Oké, dan moeten we even kijken of we rekening moeten gaan houden met uitloop vandaag.

[0:12:47] Dat gaan we alvast even onderzoeken. Dan ga ik u vragen om gezwind door te gaan.

[0:12:52] Ik begreep net van mevrouw Bruijding dat zij volstaat als ik de vijf minuten afronden.

[0:12:58] De aandachtspunten op het gebied van economie, welvaart en infrastructuur

[0:13:01] in de Caribische delen van het Koninkrijk worden gefinancierd

[0:13:04] via specifieke artikelen gericht op economische structuurverbetering

[0:13:07] en schuldsanering.

[0:13:09] Ondanks verschillende plannen en hervormingen,

[0:13:11] zoals de landspakketten en de liquideitsleningen

[0:13:13] tijdens de coronacrisis, zijn de resultaten tot nu toe beperkt.

[0:13:16] Vooral op Curaçao en Sint Maarten is er sprake

[0:13:18] van economische stilstand en kwetsbaarheden.

[0:13:21] Er zijn verschillende aanbevelingen gedaan voor de toekomst,

[0:13:23] zoals het verbeteren van een financieel beheer,

[0:13:25] ontwikkelen we een lange termijnvisie op overheidsfinanciën en het aanpassen van de financiële steunverlening.

[0:13:32] De recent gemaakte afspraken en evaluaties moeten bijdragen aan een robuuste en veerkrachtige economie.

[0:13:38] Ondanks deze aanbevelingen blijven uitdagingen duidelijk bestaan, zoals het hoge werkloosheidsbestandage en de armoede.

[0:13:45] Voor Caribisch Nederland worden economische ondersteuningen vormgegeven via inspanningen om bestaanszekerheid te verbeteren en armoede te verminderen.

[0:13:51] Echter, de Algemene Rekenkamer, constateert dat de versnipperde verdeling van gelden over

[0:13:56] verschillende projecten en begrotingen het moeilijk maakt om de effectiviteit van deze

[0:13:59] uitgaven te evalueren.

[0:14:01] Voorzitter, de volgende vragen.

[0:14:03] Hoe kan de voortgang van het beleid op het gebied van de economie, welvaart en infrastructuur

[0:14:06] in de landen worden gemeten?

[0:14:08] De CEQ wordt gestreefd naar bepaalde kengetallen op dit gebied.

[0:14:13] Wanneer worden de nader afspraken over prioritering, resultaten en uitkomsten verwacht en bent u

[0:14:18] bereiden Kamer hierover naar een technische briefing nader te informeren.

[0:14:22] Is bij de recente afspraak die met Aruba zijn gemaakt over een combinatie van een

[0:14:26] rijkswit en een langsverordening financieel toezicht, rekening gehouden met de uitkomsten

[0:14:29] van de beleidsdoorlichting op artikel 5?

[0:14:31] Zo nee, waarom niet?

[0:14:33] Wilt u nader reflecteren op de bevindingen van de Algemene Redenkamer dat de versnipperte

[0:14:37] verdeling van geld over in het geval van de ZN-envelope, 7 begrotingen en 13 projecten

[0:14:43] het zicht op een doelmatige en doeltreffende besteding van geld wel erg moeilijk maakt?

[0:14:47] En ten slotte, hoe wilt u vaststellen of het beleid om de bestaanszekerheid in Caribisch Nederland te verbeteren

[0:14:52] daadwerkelijk tot resultaten leidt, nu het erop lijkt dat in gevallen van de armoede

[0:14:56] tot en met 21 nog niet of nauwelijks is teruggedrongen?

[0:15:02] Ik houdt hierbij.

[0:15:03] Ja, veel dank aan de heer White en mevrouw Bruining voor hun rapportage.

[0:15:07] En dan heb ik begrepen dat de staatssecretaris even een paar minuten nodig heeft,

[0:15:10] dus ik schors voor vijf minuten.

[0:15:12] Nou, dit heeft iets meer.

[0:15:15] Oké.

[0:15:16] Hoe lang heeft u nodig?

[0:15:17] Nou, het zijn volgens mij iets van dertig vragen ofzo.

[0:15:19] Dertig vragen, ja.

[0:15:20] Ik heb er al een minuut of twintig nodig, denk ik.

[0:15:22] Dat is, ja.

[0:30:48] Van Arten, welkom terug bij de behandeling van de slotwet en het jaarverslag

[0:30:54] Koninkrijksrelaties en het BES van 2023.

[0:30:57] De staatssecretaris heeft zich geboogd over de vele vragen

[0:31:01] naar aanleiding van het jaarverslag en we zien uit naar de antwoorden.

[0:31:06] Ja, dank u wel, voorzitter, en dank aan de rapporteurs inderdaad

[0:31:09] voor een grote hoeveelheid vragen die ik heb geprobeerd een beetje te clusteren

[0:31:13] en daarop antwoord te geven in dit kader.

[0:31:17] Misschien is het wel goed om te beginnen met het feit dat ik blij ben dat er in de afgelopen

[0:31:22] jaren en zeker ook over het jaar 2023 extra middelen ter beschikking zijn gesteld, zowel

[0:31:27] voor Caribisch Nederland als voor de landen, om in te zetten op een heel breed aantal beleidsterreinen,

[0:31:34] van armoedebestrijding tot onderwijs, kinderopvang, maar ook in het kader van zorg en klimaat

[0:31:42] en het versterken van de economie.

[0:31:45] En we hebben natuurlijk in de rapportage over het jaar

[0:31:49] zo goed mogelijk gerapporteerd over de toepassing daarvan.

[0:31:53] En wat je dan nog wel ziet, is een effect voor een deel, denk ik,

[0:31:55] ook van het feit dat sommige van die maatregelen

[0:31:58] nog maar kort geleden zijn ingevoerd.

[0:32:00] Dus niet altijd is het heel makkelijk om direct effecten te zien

[0:32:03] van investeringen die gedaan zijn,

[0:32:05] maar ook wel van het feit dat wij in een proces zitten

[0:32:07] bij koninkrijksrelaties waarin we proberen

[0:32:10] steeds duidelijker budgetten aan elkaar te knopen.

[0:32:13] We komen uit een periode waarin voor Caribisch Nederland bijvoorbeeld, dus voor de Besseilanden,

[0:32:19] vaker per departement een begroting of een budget ter beschikking werd gesteld, soms

[0:32:25] met grote aanvullingen voor incidentele uitgaven nog aan het eind van het jaar, en dat het

[0:32:30] dan heel moeilijk was om dat op een goede manier te managen, om de projecten op tijd uit te

[0:32:34] om te zorgen dat er ook goed inzicht was over de rapportage daarvan.

[0:32:41] En juist dat is één van de kernthema's, en dat noemde u volgens mij ook in de vragen

[0:32:45] en in de tekst die u er omheen zei, dat u het zo belangrijk vindt dat er beter inzicht komt

[0:32:52] in hoe die financiële stromen er nou uitzien, zowel naar de landen als naar Caribisch Nederland,

[0:32:58] maar ook hoe we ervoor zorgen dat we met elkaar goed zien wat de effecten daarvan zijn.

[0:33:04] Die stromen dus goed bij elkaar brengen, zorgen dat de effecten beter in zicht komen, is zeker

[0:33:11] een van de doelen die wij zelf ook hebben en waar we juist aan willen werken.

[0:33:18] Dat willen we overigens niet alleen voor Caribisch Nederland, want dat willen we ook in het kader

[0:33:22] van de landspakketten.

[0:33:25] Onlangs heb ik daarover afspraken gemaakt met de individuele landen om te zorgen dat

[0:33:31] we de middelen die in de landspakketten aan de orde zijn, de doelen en de middelen, dat we die nog

[0:33:36] een keer met elkaar tegen het licht houden en dat we in de loop van deze zomer en afsluitend aan het

[0:33:43] eind van de zomer komen tot een nieuwe set van afspraken waarin heel helder wordt aangegeven hoe

[0:33:49] gaan we de algemene doelen die we hebben afgesproken in de onderlinge regelingen vertalen naar concrete

[0:33:56] de activiteiten voor de komende jaren, welke middelen zijn er voor nodig om die te realiseren,

[0:34:01] zodat we ook met elkaar precies weten wat er nodig is en wat we kunnen inzetten.

[0:34:07] Op beide gebieden is er dus nog veel werk te doen om dat inzichtelijker te maken.

[0:34:15] Ik denk dat u eigenlijk met uw opmerkingen ook vooral daar een oproep toe doet.

[0:34:20] Aan de andere kant zien we ook duidelijk wel de effecten van het beleid.

[0:34:24] Zo is bijvoorbeeld, als het gaat over armoede, er duidelijk sprake van verhoogde inkomens in de

[0:34:29] afgelopen tijd op de Besseilanden, waarvan de effecten al dagdagelijks voor mensen merkbaar zijn.

[0:34:36] Datzelfde geldt bijvoorbeeld voor de subsidies die ook gegeven zijn en blijven, vaak gestart in de

[0:34:43] coronaperiode, op het gebied van energie voor de mensen met de laagste inkomens, internet en nog

[0:34:51] een aantal andere terreinen.

[0:34:53] Misschien dat even in het algemeen over de verantwoording rondom de middelen.

[0:34:59] Dan wilde ik ook nog graag iets meer zeggen over coördinatie.

[0:35:03] Want als het specifiek gaat over dat thema, dan kijkt de Algemene Rekenkamer wat mij betreft toch

[0:35:11] een beetje anders naar de rol die mijn ministerie heeft ten opzichte van andere ministeries.

[0:35:19] Ik vind het juist zo belangrijk — dat heb ik in de brief die ik afgelopen maandag naar u heb gestuurd

[0:35:24] ook aangegeven — hoe wij die coördinatie zien.

[0:35:29] Wij vinden het ontzettend belangrijk — dan heb ik het hier specifiek over Caribisch Nederland — dat we

[0:35:34] juist op verschillende terreinen vorderingen maken, maar daar goed met elkaar onderling afspraken over

[0:35:40] maken, want het heeft natuurlijk niet alleen maar zin om aan de ene kant armoede aan te pakken als je

[0:35:46] niet ook kijkt naar bijvoorbeeld onderwijs of gezondheidszorg, er is daar een combinatie te maken.

[0:35:51] Datzelfde geldt ook meer in het fysieke domein.

[0:35:54] Als je aan de economie wil stimuleren, dan wil je ook zorgen dat bijvoorbeeld de infrastructuur dat

[0:36:01] aan kan, of het nou even energieinfrastructuur of overwegen gaat.

[0:36:04] Die combinatie willen we natuurlijk heel graag maken.

[0:36:07] Wij proberen in de begroting en in het jaarverslag die stromen zo veel mogelijk bij elkaar te brengen

[0:36:14] en inzichtelijk te maken.

[0:36:15] Maar het is nog wel zo dat er, als het gaat over de Besse eilanden, maar trouwens ook over de landen,

[0:36:21] verschillende ministeries verantwoordelijk zijn en ook verantwoording afleggen.

[0:36:26] Maar nogmaals, wij proberen met die totale overzichten die we toevoegen, daar ook wel inzicht in te bieden.

[0:36:34] En er is natuurlijk — dat heeft de Algemene Rijnkamer, denk ik, goed beschreven — wel een soort van spagaat.

[0:36:38] Ja, er is coördinatie en er is ook ministeriële verantwoordelijkheid.

[0:36:41] Maar wat ik heb gemerkt in de afgelopen tijd, is dat wanneer je met elkaar goed gaat zitten en ook

[0:36:46] gezamenlijk spreekt over hoe je gaat investeren, of dat nou op het gebied van onderwijs is — en dat

[0:36:51] doen we dan voor een deel via de landspakketten en voor een deel via de vier landenoverleggen — of dat

[0:36:56] nou op het gebied van zorg is, door bijvoorbeeld de programma's die dit ministerie van VWS uitvoert,

[0:37:04] in combinatie met andere werkzaamheden.

[0:37:06] We zijn steeds meer bezig met elkaar niet alleen maar gezamenlijk doelen te stellen,

[0:37:12] maar ook gezamenlijk uit te voeren.

[0:37:14] Maar dat betekent nog wel, en dat maakt het misschien soms voor u ook een beetje complex,

[0:37:17] dat er nog wel aparte geldstromen zijn en dus ook aparte verantwoordingen worden gegeven.

[0:37:24] Dat wat mij betreft meer of meer naar aanleiding van uw vragen over de begroting.

[0:37:31] Er waren ook nog een paar specifieke vragen waar ik nog even iets over wil zeggen.

[0:37:35] Er was een vraag over de Koninkrijksconferentie en hoe dat ervoor stond.

[0:37:40] Ik heb ook begrepen dat het IPCO het presidium daarvan heeft gemandateerd om een brief te sturen aan

[0:37:47] de Koninkrijkse regering met een oproep om zo kort mogelijk een Koninkrijksconferentie te organiseren.

[0:37:54] Zoals u weet, zijn we bezig met de voorbereiding daarvan.

[0:37:59] Ik heb daar ook overleg over gehad met de drie landen.

[0:38:02] We hebben een soort startdocument opgeschreven, een protocool.

[0:38:09] Dat is inmiddels ondertekend door Curaçao en ligt nu bij Aruba.

[0:38:15] Er zal dan ook nog een gegevende wisseling naar de regering van Sint Maarten moeten.

[0:38:22] Op basis daarvan kan die Koninkrijksconferentie dan doorgang vinden.

[0:38:26] Maar ik denk wel dat het goed is dat we dat nu samenbrengen met de wensen en ideeën die

[0:38:31] vanuit het IPCO komen, want ik hecht er ook nog steeds aan dat er zo'n Koninkrijksconferentie komt,

[0:38:39] dat er gesproken wordt over de thema's die al lang aan de orde zijn geweest en al vaker ook besproken

[0:38:45] zijn en ook vaker onderzocht zijn, of het nou gaat over hoe we met elkaar samen werken, hoe we de

[0:38:51] toekomst van het Koninkrijk zien of over onderwerpen als een democratisch deficit.

[0:38:55] Ik denk dat het goed is dat we daar met elkaar ook invullingen aan geven.

[0:39:01] Er was nog een andere specifieke vraag die ging over SZW.

[0:39:06] Ik ben er ontzettend blij mee en de heer Wajdt gaf dat ook aan.

[0:39:11] De Algemene Rekenkamer heeft aangegeven dat een aantal onrechtmatigheden die er waren, nu zijn

[0:39:16] opgelost bij RCN en er is goede voortgang geboekt, maar er is nog inderdaad bij de SZW-unit werk te doen.

[0:39:25] Daar is onderzoek voor ingesteld om een goede knelpuntenanalyse te maken en een verbeterplan.

[0:39:30] Die worden nu ook uitgevoerd en gegeven het feit dat we ook in staat zijn gebleken om

[0:39:35] dat voor die andere onderwerpen te doen, heb ik er vertrouwen in dat dat gaat lopen.

[0:39:41] Maar het is wel zo dat dat nog wel werk vergt en tijd nodig is om dat ook voor elkaar te krijgen.

[0:39:51] U had ook nog een aantal vragen over onvoldoende capaciteit en personeelskrapte.

[0:39:56] Ook daar heb ik in mijn brief ook wel meer over gezegd, maar de kern blijft natuurlijk

[0:40:01] dat we voor een groot deel nu extra middelen hebben kunnen genereren om projecten te doen

[0:40:07] op alle eilanden, maar dat die natuurlijk moeten worden uitgevoerd en daar heb je mensen en

[0:40:12] capaciteit voor nodig, of het dan gaat voor het ruimteoordeningsstuk, het zorgen dat er

[0:40:17] woningen gebouwd kunnen worden, of het nu gaat over het versterken van het klimaatbeleid.

[0:40:25] Juist daarom hebben we ook die voorstellen gedaan in de voorjaarsnota om de vrije uitkering bijvoorbeeld

[0:40:32] te verhogen op de Westse eilanden, om daarmee ook meer mensen aan te trekken om het werk

[0:40:37] ook daadwerkelijk te kunnen doen.

[0:40:40] Zijn we ook in het kader van die landspakketten zo bezig om die resultaatketens goed in zicht

[0:40:45] te brengen, zodat het helder is welke doelen we streven naar, wat is haalbaar, hoeveel capaciteit

[0:40:50] is daarvoor nodig en hoe kunnen we ook zorgen dat die beschikbaar is of beschikbaar komt,

[0:40:56] ofwel op de eilanden ofwel bij ons zelf.

[0:40:59] Nou, dat zijn wat mij betreft denk ik de belangrijkste onderwerpen

[0:41:05] die u heeft aangestipt in uw rapportage.

[0:41:10] Maar wellicht zijn er nog vragen die ik ben vergeten.

[0:41:12] Ik dank de staatssecretaris. Ik heb het idee dat dat klopt.

[0:41:15] Dat is het geval. Dan denk ik dat wij door kunnen met de behandeling

[0:41:19] in de commissie van de Slotwet en het jaarverslag.

[0:41:24] En daarvoor ga ik als eerst het woord geven aan de heer Wajt van GroenLinks Partij van Arbeid.

[0:41:28] En hij spreekt voor ongeveer acht minuten in de eerste en tweede termijn.

[0:41:33] Wacht, hij spreekt zolang hij wil, maar niet langer dan acht minuten.

[0:41:37] Dank u wel, voorzitter.

[0:41:40] De voorzitter is me al aan het voorbereiden op.

[0:41:43] Helemaal goed, voorzitter.

[0:41:45] Voorzitter, we bespreken vandaag tijdens dit debat de jaarstukken over het afgelopen jaar.

[0:41:49] en waarschijnlijk is dit ook de laatste keer dat we met deze staatssecretaris spreken.

[0:41:53] Ik wil aan het begin van mijn bijdrage haar naam van mijn fractie bedanken

[0:41:56] voor haar grote betrokkenheid en inzet voor het Caribisch deel van ons koninkrijk.

[0:42:01] Ik heb zelf maar al een half jaar met haar samengewerkt,

[0:42:04] maar in dat half jaar heb ik, ondanks dat zij demissionair was,

[0:42:07] gezien dat ze zich continu heeft ingezet

[0:42:10] voor het verbeteren van de relatie tussen Europees Nederland

[0:42:13] en de andere delen van ons koninkrijk, proficiat.

[0:42:16] Voorzitter, ik wil vandaag graag terugblikken op het afgelopen jaar

[0:42:20] en vandaar daarop vooruitkijken.

[0:42:22] Vooruitkijken naar de komende periode.

[0:42:24] Allereerst de Besseilanden.

[0:42:26] We zien dat er afgelopen jaar op veel terreinen stappen zijn gezet.

[0:42:30] Een van de langlopende thema's is het sociaal minimum op de Besseilanden.

[0:42:33] Na jaren en jaren is er dan eindelijk een goede stap gezet.

[0:42:37] Complimenten wederom aan deze staatssecretaris voor haar inzet hiervoor.

[0:42:41] We zijn er echter nog niet.

[0:42:42] Nog steeds is de armoede op de Besseilanden groot en moet er nog veel meer gebeuren, ook

[0:42:48] aan de uitgavekant.

[0:42:50] Vraag aan de staatssecretaris welke concrete stappen worden nu in gang gezet en wat kunnen

[0:42:56] we de komende periode voor voorstellen vanuit het ministerie verwachten.

[0:43:04] Voorzitter, dan het principe comply or explain.

[0:43:07] Het uitgangspunt van GroenLinks-PvdA is dat iedereen in Nederland, of je nu in Europees

[0:43:11] Nederland of in het Caribisch Nederland gelijkwaardige rechten moet hebben en van

[0:43:15] gelijkwaardige voorziening gebruik moet kunnen maken.

[0:43:19] Nog te vaak zien we helaas dat het voorzieningsniveau op de beste eilanden

[0:43:22] achterblijft. De gezondheidszorg, het onderwijs, het openbaar vervoer, de

[0:43:27] fysieke en digitale bereikbaarheid. Allemaal onderwerpen waar we een

[0:43:32] apart debat over zouden kunnen houden met het kabinet.

[0:43:35] Voor vandaag is dat echter niet zinvol. Wel zou ik aan de staatssecretaris willen

[0:43:39] vragen, kan zij voor deze onderwerpen aangeven welke stappen zij aan haar opvolger zal adviseren

[0:43:45] om te zetten?

[0:43:47] Wat moet er wat haar betreft absoluut worden voorgezet en wat zou er anders kunnen?

[0:43:53] Voorzitter, graag vraag ik concreet aandacht voor de betaalbare huisvesting op de Besseilanden.

[0:43:59] Er ligt een beleidsagenda wonen voor de drie eilanden.

[0:44:03] Daar staan mooie plannen in en nu komt het aan op de uitvoering.

[0:44:06] We zien een behoorlijke woningbouwopgave, maar in absolute zin gaat het natuurlijk maar

[0:44:11] om een beperkt aantal woningen.

[0:44:14] Op Bonaire om enkele honderden woningen en op Sint Eustatius en Sabe op tientallen.

[0:44:19] Kan de staatssecretaris aangeven hoe deze urgente opgave mogelijk versneld kan worden?

[0:44:24] Want je zou denken dat het met de inzet van voldoende middelen en arbeidskrachten toch

[0:44:28] mogelijk moet zijn om deze in absolute omvang bepaakte aantallen snel te kunnen realiseren.

[0:44:33] Graag een reactie.

[0:44:36] Voorzitter, vergroenlings-PvdA staat als een paal boven water dat we op de Besseilanden,

[0:44:41] en dat geldt natuurlijk ook voor de Kaseilanden, fors moeten inzetten op klimaatregelingen.

[0:44:46] De eilanden hebben zelf in absolute zin een beperkt uitstoot, maar zij ondervinden heel

[0:44:51] veel gevolgen van de stijging van de steedspiegel.

[0:44:54] Afgelopen jaar hebben bewoners van Bonaire samen met Greenpeace en de Staat der Nederlanden

[0:44:58] gedagvaard omdat zij invinden dat de Staat te weinig doet om hen te beschermen tegen

[0:45:02] de gevolgen van klimaatverandering.

[0:45:04] Kan de staatssecretaris ons een update geven?

[0:45:07] In welke fase bevindt dit proces zich?

[0:45:09] En nog belangrijker, wat is de afgelopen tijd concreet gedaan om te voorkomen dat deze

[0:45:14] juridische procedure uberhaupt verder gevoerd hoeft te worden?

[0:45:18] Want, deelde de staatssecretaris ons standpunt dat het zeer ongewis is dat bewoners zich

[0:45:24] genoodzaakt zien hun eigen overheid voor de rechter te slepen, omdat die overheid te weinig

[0:45:28] doet tegen die gevolgen van klimaatverandering.

[0:45:31] Dan de economische situatie.

[0:45:34] Uiteraard ben ik mij ervan bewust dat economie een autonome bevoegdheid is van de kasteilanden.

[0:45:39] Maar we moeten binnen het Koninkrijk elkaar allemaal helpen bij het bevorderen van een

[0:45:42] duurzame economische toekomst.

[0:45:45] Een van de bekende problemen die zeker niet bijdraagt aan het bevorderen van de economie

[0:45:48] van de eilanden is de bekende brain drain.

[0:45:51] Veel jongeren die buiten de eilanden gaan studeren komen niet meer terug omdat er voor

[0:45:55] hun te weinig perspectief is.

[0:45:57] Dit is zorgelijk.

[0:45:59] Wat GroenLinks-PvdA zou hier veel meer aandacht voor moeten hebben.

[0:46:03] Eén van de concrete punten die mogelijk zouden kunnen bijdragen is het mogelijk maken van

[0:46:07] het zogenaamde remote werken bij de Rijksoverheid.

[0:46:10] Jongeren die afgestudeerd zijn en voor de Nederlandse overheid gaan werken, zouden

[0:46:14] dat dan ook vanaf de eilanden grotendeels op afstand kunnen doen.

[0:46:18] Nu is dit nog niet toegestaan.

[0:46:20] Graag een reactie van de staatssecretaris op deze gedachte.

[0:46:23] Dan een grote zorg van mijn fractie en dat is het democratisch tekort binnen ons koninkrijk.

[0:46:29] In het afgelopen regeerakkoord stond dat er concrete stappen zouden worden gezet om dit

[0:46:33] op te lossen en dat er een proportionele stem zal komen voor de inwoners van de Kassaeilanden

[0:46:37] bij de totzaankoming van rijkswetten.

[0:46:40] Helaas hebben we hier nog geen voorstellen voor gezien.

[0:46:42] En tot mijn spijt stemde de toekomstige coalitiepartijen gisteren tegen een motie van onze Curaçaose

[0:46:47] collega Marcelina om een stapje te zetten om het democratiestekort op te lossen.

[0:46:52] Ik had dat eerlijk gezegd niet verwacht.

[0:46:54] Ik hoop dat zij in de nabije toekomst wel constructief willen bijdragen aan het oplossen

[0:46:57] van het democratiestekort, zodat we uiteindelijk stappen kunnen zetten om alle Nederlanders

[0:47:02] in ons koninkrijk gelijkwaardig invloed te geven op wetgeving die ons allemaal raakt.

[0:47:07] Voorzitter, dat brengt mij in bredere zin bij de toekomst.

[0:47:10] In het begin van mijn inbreng complimenteerde ik deze staatssecretaris

[0:47:13] met haar belangrijke bijdrage naar het verbeteren van de Nederlandse betrokkenheid

[0:47:16] en aandacht bij de Caribische delen van ons koninkrijk.

[0:47:19] Ik hoop van ganze harten dat deze positieve betrokkenheid wordt voortgezet de komende jaren.

[0:47:24] Maar er is nog veel werk te doen.

[0:47:26] Ik schrok echter toen ik het hoofdlijnenakkoord zag.

[0:47:29] Slecht één keer stond er een kort, weinig, concreet zinnetje over het Caribisch deel van het Koninkrijk in.

[0:47:34] Op sommige kleine onderwerpen is het hoofdlijnakkoord heel concreet.

[0:47:39] Ik noem bijvoorbeeld de maximale snelheid op de snelweg.

[0:47:43] Maar al die Nederlanders uit het Caribisch deel van het Koninkrijk hebben geen enkel idee wat hen de komende jaren te wachten staat.

[0:47:50] Ik vind dat heel zorgelijk en ik krijg ook ongerustig signalen vanuit de eilanden.

[0:47:55] Voorzitter, tot slot. Ik neem aan dat ook de huidige staatssecretaris zich zorgen maakt

[0:47:59] en slecht kan hopen dat haar opvolgers net zo betrokken zullen zijn bij de Caribische

[0:48:03] delen van ons koninkrijk. Graag zou ik haar willen vragen, wat is uw advies aan uw opvolger?

[0:48:11] Waar moet hij of zij absoluut mee verder gaan en hoe kunnen we ervoor zorgen dat de goede

[0:48:17] stappen die gezet zijn niet tot stilte aankomen omdat er te weinig aandacht en middelen zijn

[0:48:22] om het beleid voor te zetten en, waar nodig, uit te breiden.

[0:48:27] Ik zie uit na de beantwoording. Dank u wel.

[0:48:29] Dank u wel, meneer Wajt, voor uw bijdrage.

[0:48:32] En dan ga ik het woord geven aan mevrouw Bruining van het Nieuw Sociaal Contract.

[0:48:35] Dank u wel, voorzitter.

[0:48:36] Allereerst wil ik ook graag namens mijn fractie de staatssecretaris bedanken

[0:48:40] voor haar harde werk en haar passievolle inzet

[0:48:43] voor zowel de landen als Caribisch Nederland.

[0:48:46] Het is voor het Nieuw Sociaal Contract van belang

[0:48:48] dat het ministerie van Binnenlandse Zaken actief betrokken is

[0:48:52] bij het creëren van een duidelijk gestructureerd coördinatiemechanisme

[0:48:55] tussen de verschillende ministeries en instanties die betrokken zijn bij de landen en Caribisch-Nederland.

[0:49:01] Dit is van groot belang om de betrekking van de Caribische eilanden te versterken

[0:49:04] en om de banden te blijven verbeteren.

[0:49:07] Het rapport van de Algemene Rekenkamer over het jaarverslag maakte dit nog maar eens goed duidelijk.

[0:49:12] Een verantwoordelijke en coördinerende rol van BZK zou moeten zorgen

[0:49:16] voor effectiever en efficiënter beleid ten behoeve van de eilanden.

[0:49:20] We moeten eigenlijk nu met elkaar constateren dat het te vaak gebeurt dat zaken blijven hangen

[0:49:24] of dat iets wat meerdere departementen aangaat, niet altijd breed bekend is.

[0:49:30] Het is ook van essentieel belang dat BZK een proactieve rol speelt in het luisteren naar

[0:49:35] en begrijpen van behoeften en uitdagingen van de zes eilanden.

[0:49:39] Door het voeren van regelmatig overleg en dialoog met zowel de eilandbestuurder als de lokale

[0:49:43] gemeenschappen kunnen passende oplossingen en ondersteuning worden geboden.

[0:49:48] Het bevorderen van transparantie en open communicatie draagt bij aan het opbouwen van vertrouwen en

[0:49:53] versterken van de samenwerking, iets waar deze staatssecretaris heel hard aan heeft gewerkt.

[0:49:59] Is de staatssecretaris het met mij eens dat de overlegstructuur zoals die nu staat niet

[0:50:04] afdoende is en dat er eventueel een aanvulling zou moeten komen?

[0:50:10] Het ministerie van BZK zou ook kunnen investeren in capaciteitsopbouw en kennisdeling op de

[0:50:16] Caribische eilanden om de lokale overheden en instellingen te versterken.

[0:50:20] Door het delen van best practices en het faciliteren van trainingen en uitwisselingsprogramma's

[0:50:25] kan de kwaliteit van bestuur en dienstverlening op de eilanden worden verbeterd.

[0:50:29] Het streven naar gelijkwaardige en duurzame relaties tussen de departementen in Europees

[0:50:34] Nederland en de eilanden zou moeten bijdragen aan een veerkrachtige en welvarende toekomst

[0:50:39] voor alle betrokken partijen.

[0:50:41] Ik heb op dit gebied één concrete vraag aan de staatssecretaris.

[0:50:45] Hoe reflecteert de staatssecretaris op de coördinatie vanuit BZK met betrekking tot de efficiënte

[0:50:52] en effectieve verloop van deze coördinatie op de landen en de eilanden, en ook met het

[0:50:59] oog op de specifieke behoeften en uitdagen van elk eiland?

[0:51:03] Voorzitter. Ik wil dit overleg ook graag even aangrijpen om de staat van de gezondheidszorg

[0:51:08] op de Karuwische eilanden en met name Bonaire, Sint-Austatius en Saba bespreekbaar te maken.

[0:51:13] Deze roept namelijk zorgen op over de toegankelijkheid en kwaliteit van medische zorg, met name op

[0:51:18] het gebied van eerste lijnzorg.

[0:51:20] Om de gezondheidszorg op de eilanden te verbeteren, zijn er een aantal aspecten die aandacht verdienen.

[0:51:26] Het is voor nu een sociaal contract van cruciaal belang om te investeren in het versterken

[0:51:30] van eerste lijnzorg op de Caribische eilanden.

[0:51:33] Dit ontvat het verbeteren van de toegang tot huisartsen, verpleegkundigen en andere eerste

[0:51:37] lijnzorgverleners, evenals het simuleren van preventieve gezondheidszorg en gezondheidsvoorlichting

[0:51:43] binnen de gemeenschappen.

[0:51:44] Dat dit niet goed genoeg is, werd tijdens het werkbezoek aan de bovenwindseilanden in mei

[0:51:48] pijnlijk duidelijk.

[0:51:51] Zoals ik dus ook al eerder constatering maakte over de gebrekkige gecoördineerde rol van

[0:51:55] het ministerie van BZK, kan ik ook dergelijke constateringen maken over de samenwerking

[0:51:59] en coördinatie tussen betrokken instanties en zorgverleners op de eilanden.

[0:52:03] Voor het tot stand brengen van een geïntegreerd en efficiënt zorgsysteem is dergelijke samenwerking

[0:52:08] letterlijk van levensbelang.

[0:52:10] Er zouden duidelijke protocollen moeten worden opgesteld voor doorverwijzingen, zodat niemand

[0:52:14] onnodig lang moet wachten op de juiste hulp met alle gevolgen vandien.

[0:52:18] Deze protocollen zijn ook broodnodig voor de samenwerking tussen medische professionals

[0:52:21] en het implementeren van gezamenlijke behandelplannen voor patiënten.

[0:52:26] Ik heb op dit gebied dan ook een vraag aan de staatssecretaris.

[0:52:30] Hoe gaat de staatssecretaris de toegankelijkheid en kwaliteit van de eerste lijn zorg op de

[0:52:35] Caribische eilanden, en dan met name de BES, verbeteren in samenhang met de staatssecretaris

[0:52:41] van volksgezondheid, welzijn en sport, om de gezondheidszorg voor de inwoners te optimaliseren.

[0:52:48] Voorzitter. Het betrekken van de Caribische eilanden bij besluitvorming en verantwoording

[0:52:52] over de begroting is van groot belang om ervoor te zorgen dat hun perspectief en behoeften

[0:52:56] adequaat worden gehoord en vertegenwoordigd.

[0:52:58] De Caribische eilanden, waaronder de Bess, spelen een belangrijke rol in het Koninkrijk

[0:53:02] en verdienen een stem in het besluitvormingsproces die van invloed zijn op hun toekomst en ontwikkeling.

[0:53:07] Het is dan voor het nieuwe sociaal contract ook van levensbelang dat de eilanden worden betrokken bij

[0:53:12] de opstelling en goedkeuring van de begroting, maar ook van wet- en regelgeving, zodat zij input kunnen

[0:53:17] leveren over de prioriteiten en uitdagingen waarmee zij worden geconfronteerd op het gebied van

[0:53:22] infrastructuur, gezondheidszorg, onderwijs en economische ontwikkeling.

[0:53:26] Het is belangrijk dat hun unieke perspectief en specifieke behoeften worden meegenomen in het

[0:53:31] budgetaire proces om ervoor te zorgen dat de financiële middelen effectief worden toegewezen

[0:53:35] en ten goede komen aan de inwoners van de eilanden.

[0:53:39] Voorzitter. Tot slot wil ik aanstippen dat vanuit een perspectief van gelijkwaardig partnerschap

[0:53:43] en gelijkwaardige samenwerking het van groot belang is dat de eilanden een stem hebben in

[0:53:48] de besluitvorming en verantwoording met betrekking tot wet- en regelgeving.

[0:53:52] Over wet- en regelgeving heb ik onlangs samen met de collega-Paternotte, de heer Paternotte,

[0:53:56] in dat kader bij twee minuten debat over de BES, een motie ingediend over de wenselijkheid

[0:54:01] van een wetsgevingstoets voor de eilanden.

[0:54:03] Die is aangenomen.

[0:54:04] Het serieus nemen van de input van de eilanden en integratie in alle processen zijn belangrijk

[0:54:10] om te werken aan inclusief en effectief beleid.

[0:54:15] Dat zou alleen maar ten goede komen aan de duurzame ontwikkeling en het welzijn van alle

[0:54:19] inwoners van het Koninkrijk.

[0:54:21] Ik zou dan ook graag aan de staatssecretaris willen vragen op welke manier het perspectief

[0:54:26] van de eilanden, met name de BES, concreet wordt meegenomen in de besluitvorming en verantwoording

[0:54:31] over de begroting van het Koninkrijk.

[0:54:33] Dank u wel.

[0:54:36] Dank u wel, mevrouw Bruinink.

[0:54:37] U hebt nog een interruptie van mevrouw Michon van de VVD.

[0:54:39] Ik zou wel aan mevrouw Bruinink willen vragen.

[0:54:42] Gehoord het slot van haar betoog, wat dan de overweging was om gisteren tegen de motie van Marcellina te stemmen,

[0:54:50] staat de lid Curaçao.

[0:54:53] Mevrouw Bruinink.

[0:54:56] Dank collega Michon-Derks voor de vraag.

[0:55:00] Dat woordvoerderschap ligt in die zin niet bij mij, maar bij mijn collega de heer Itzinga.

[0:55:04] En daar is een afweging gemaakt ten aanzien van het statuut en de juridische gevolgen daarin.

[0:55:11] En vandaar dat er gekozen is om tegen te stemmen.

[0:55:16] Mevrouw Michon.

[0:55:18] Ik zit even het antwoord om in te laten werken.

[0:55:21] Maar de motie vroeg dus juist om een stilzwijgende goedkeuring op belastingwetten.

[0:55:27] Daar hadden we een brief over.

[0:55:29] Mijn fractie heeft, laat ik er geen misstand over bestaan, ook tegen gestemd.

[0:55:33] Maar die tegenstem ligt niet in lijn met het verhaal wat u aan het eind van uw betoog naar voren brengt.

[0:55:41] Vandaar dat ik even op het verkeerde been ben gezet.

[0:55:45] Dus hoe rijmt u dan die twee zaken met elkaar?

[0:55:50] Mevrouw Bruining.

[0:55:51] Dank voorzitter.

[0:55:52] Ik denk dat er genoeg andere manieren zijn om met elkaar tot een passende oplossing te komen.

[0:55:58] Zo kunnen we ook denken aan dat we een samenwerking aangaan met de landen...

[0:56:01] kijken of we eventueel het statuut zouden kunnen aanpassen of andere oplossingen zouden kunnen

[0:56:07] creëren waarin dat mogelijk is.

[0:56:08] Maar nogmaals, zoals ik net al aangaf, de motivatie daarvan had te maken met de juridische

[0:56:14] gevolgen en het statuut.

[0:56:15] Dus er zal op een andere manier gekeken moeten worden naar een oplossing voor hetgeen wat

[0:56:19] ik als laatste aangaf.

[0:56:20] Dat betekent niet dat ik er minder achter sta omdat we gisteren tegen hebben gestemd.

[0:56:24] Dat betekent dat ik slechts op zoek ga naar een andere manier in samenwerking met de landen

[0:56:28] om tot een andere passende oplossing te komen.

[0:56:35] Dank u wel, voorzitter.

[0:56:37] Mag ik hieruit concluderen dat de partij NRC dus wel voor het invullen is van het oplossen

[0:56:44] van het democratisch deficit?

[0:56:49] Dank u wel, voorzitter.

[0:56:51] Wat collega Wajt stelt, is correct.

[0:56:53] We zijn zeker voor het oplossen van het democratisch deficit, alleen niet op enkel één motie.

[0:57:00] Dan willen we naar een bredere oplossing kijken, waarin de landen langdurig en op een gedegen

[0:57:04] en gedragen manier geholpen zijn.

[0:57:08] Dank u wel.

[0:57:09] Dan kijk ik naar mevrouw Michonne Derksen en dan ga ik haar het woord geven voor haar bijdrage

[0:57:15] in eerste termijn.

[0:57:17] Ja, voorzitter.

[0:57:20] Het betere is vaak dan de vijand van het goede, denk ik dan maar, dit gehoord hebbende.

[0:57:25] Maar goed.

[0:57:26] Mijn eigen bijdrage, voorzitter.

[0:57:29] Ook ik wil de staatssecretaris bedanken voor haar inzet in de afgelopen periode.

[0:57:34] En in aanvulling op hetgeen de rapporteurs ook naar voren hebben gehaald, waarvoor ook veel dank,

[0:57:40] een paar punten van mijn kant.

[0:57:42] Ten eerste, en dan ga ik ook door op hetgeen wat door de Rekenkamer naar voren is gehaald.

[0:57:50] En dat ziet dan op de RICM, dat heet de Rijksorganisatie Caribisch Nederland.

[0:57:57] Ja, Rijksdienst. Rijksdienst, Caribisch Nederland.

[0:58:02] Twee vragen daarover.

[0:58:03] En dat zit ook eigenlijk op die coördinatie-vraagpunt.

[0:58:06] Want ik vind dat wel eigenlijk de breinbreker van dit dossier.

[0:58:10] En als je nou kijkt naar wat de Rekenkamer zegt over het RCN,

[0:58:15] dan zijn ze enorm kritisch op die unit van SC2.

[0:58:19] Dat is net ook aangehaald.

[0:58:20] Die zeggen ook dat is vanaf 2016 al niet op orde.

[0:58:23] Dus dat is toch al eigenlijk een hele tijd.

[0:58:26] Zelfs onrechtmatige uitgaves kunnen niet worden uitgesloten.

[0:58:30] En wat is dan daarin, specifiek op deze conclusie, de rol van deze bewindspersoon?

[0:58:36] Dat wil ik via de voorzitter aan de staatssecretaris vragen.

[0:58:41] Moeten we dan bij de betrokken bewindspersoon van SZW zijn om dit aan te kaarten, of is

[0:58:48] dat dan bij deze bewindspersoon?

[0:58:49] Want ik zou op zoiets, zo'n kwalificatie, vind ik dat wij ook als controleur, sla ik enorm op aan.

[0:58:57] En daar moeten we ook geen genoegen mee nemen.

[0:58:59] En daar moeten we dan ook, als je dat in een commissie zou hebben met de bewindspersoon die ook volledig verantwoordelijk daarvoor is,

[0:59:04] nou, dan zouden daar harde noten over worden gekraakt.

[0:59:09] En ik kan me zo voorstellen dat er bij SZW in een debat over een WGO natuurlijk veel meer op tafel ligt.

[0:59:14] Dus hoe gaat dit nou en hoe kan ik nou in dit debat ook de staatssecretaris daarop aanspreken?

[0:59:21] Wat doet zij hier aan?

[0:59:22] Hetzelfde gaat eigenlijk over de organisatieontwikkeling van het RCN, want het RCN, en dat zeg ik met

[0:59:30] alle respect, is toch een duivetil van allerlei deskundigheid vanuit Nederlandse organisaties

[0:59:38] die daar werken voor Caribisch-Nederland.

[0:59:41] Maar wie bekijkt nou nog het geheel?

[0:59:45] Wie vindt nou nog, wie toetst nou nog of die hele organisatie voldoende doelmatig en effectief is?

[0:59:52] Kan ik daar deze staatssecretaris op aanspreken, zo vraag ik via de voorzitter.

[0:59:59] Ook als het over de RCN gaat, dan zou ik de staatssecretaris willen vragen hoe de RCN, die de vestiging op Bonaire heeft,

[1:00:07] is hoe die daar nou ook voldoende zichtbaar is en ook tastbaar bijna voor de bovenwindse

[1:00:13] eilanden Sawa en Sint Eustatius, want je ziet dat is ook bijna denk ik een van de aanleidingen

[1:00:19] voor de hele staatkundige verhouding is dat dus ook de benedenwinds en die bovenwinds

[1:00:23] er zo ver van elkaar af stonden letterlijk, fysiek en Curaçao als centrum van macht en

[1:00:29] ook als in ieder geval bijna de grote broer niet voldoende aanhaking had bij kleinere

[1:00:37] bovenwindseilanden en lopen we dat risico nu ook door het feit dat hij op Bonaire gevestigd

[1:00:45] is?

[1:00:46] Hoe zorgen we ervoor dat de medewerkers ook voldoende zichtbaar en ook dat er toegankelijkheid

[1:00:52] is voor Saba en Sint Eustatius?

[1:00:56] Dan, voorzitter, het financieel beheer.

[1:00:58] Ook daar is iets over gezegd door de rapporteurs, maar mijn punt hierover zit op Sint Eustatius.

[1:01:03] daar zagen we in de rapportage van de rekenkamer een onderuitputting van 70 miljoen op Sint-Eustatius.

[1:01:09] Dat is gigantisch, dat is, ik zou bijna zeggen, absurd veel geld voor zo'n klein eiland.

[1:01:16] En als ik dat dan, als ik dat bekijk eigenlijk door de oogharen heen,

[1:01:21] van die enorme eisen ook aan verantwoording,

[1:01:26] dan vind ik wel dat we ons daar eigenlijk even een boompje over op zouden moeten zeggen.

[1:01:32] Hoe zorgen we er nou voor dat het geld dat we daar in die eilanden stoppen...

[1:01:35] op een goede en rechtmatige manier wordt besteed?

[1:01:38] Want daarvoor zitten we hier en dat moet altijd het geval zijn.

[1:01:42] Met een beheersbare verantwoordingslast.

[1:01:45] Hoe kan het nou zijn dat op Sint-Eustatius 70 miljoen blijft liggen?

[1:01:49] Waar ligt dat dan aan en hoezo kunnen we voorkomen...

[1:01:52] dat dat in de toekomst niet meer zo is?

[1:01:55] Wel, onder de randvoorwaarden dat natuurlijk middelen rechtmatig worden uitgegeven.

[1:02:00] Dan ook als het gaat over coördinatie, heb ik met veel interesse naar die landspakketten

[1:02:06] gekeken, enorme tabellen met kleuren, rood, groen en grijs, en interessant om te zien

[1:02:13] ook wat er allemaal op alle onderdelen gebeurt.

[1:02:16] Maar dan zijn er natuurlijk onderdelen die er niet helemaal goed opstaan, wat ik dan

[1:02:21] spijtig vind.

[1:02:22] Om maar een voorbeeld te noemen, op Sint-Maarten is er geen voortgang op een disaster risk

[1:02:29] Het lijkt me in het geval van zit Maarten natuurlijk nogal van belang om dat wel te hebben.

[1:02:34] Inclusief een financieringstrategie.

[1:02:37] En nu lezen we dus dat dat niet op orde is.

[1:02:39] En dan denk ik eigenlijk, wat gebeurt er dan vervolgens?

[1:02:43] Want het is aan de landen. Het is ook een landsaangelegenheid en een landsverantwoordelijkheid.

[1:02:47] Maar wij worden daarover geïnformeerd.

[1:02:49] Dus wat staat mij dan eigenlijk, vraag ik ook in alle openheid aan de staatssecretaris dan,

[1:02:54] als eenvoudig parlementariër te doen als ik zoiets lees en we daar wel zorgen om maken.

[1:03:00] Is de staatssecretaris daar aanspreekbaar op of niet?

[1:03:04] Enzelfde punt zag ik bij Curaçao over de uitvoering van de illegale tewerkstelling

[1:03:09] van buitenlandse arbeidskrachten.

[1:03:11] Groot probleem, weten we allemaal, op de Benedenwindse eilanden.

[1:03:14] Het werd genoemd in die landsrapportage van Curaçao.

[1:03:17] Ook daar denk ik dan, wat doen we hier dan aan?

[1:03:21] Wat zijn de mogelijkheden van de staatssecretaris en dus, wat is dan ook mijn rol als controleur?

[1:03:29] Dan tot slot, voorzitter, de duurzame energie op Curaçao.

[1:03:33] Ik vond het een mooi debat wat we hadden over klimaat en duurzame groei op de eilanden.

[1:03:40] En daar stonden we eigenlijk aan de vooravond van een groot project met drijvende platformen

[1:03:47] om duurzame energie op te wekken.

[1:03:49] Ik meen zelfs waterstof, als ik het goed heb onthouden.

[1:03:53] Daarna zou er ook een hoogamtelijke bezoek zijn aan Curaçao om dit verder te brengen.

[1:03:58] Ik las er wel een nieuwsbericht over, alsof dat ook een goed bezoek zou zijn geweest.

[1:04:04] Maar ik wil graag van de staatssecretaris een stand van zaken in dit project horen.

[1:04:09] En ook in het verlengde opslag van zonne-energie, wat toen ook aan marge in het debat langskwam.

[1:04:16] Of dat ook voortgang heeft.

[1:04:17] omdat ik dat, en dat vraag ik juist, en dat deed ik in dat debat ook,

[1:04:20] omdat ik dat dit enorme grote kansen vind voor de economie op in dit geval Curaçao.

[1:04:28] Dus hoe staat het daarvoor?

[1:04:30] En kunnen we daar een update over krijgen?

[1:04:34] En voorzitter, daar wilde ik het bij laten.

[1:04:36] Ik wilde even, omdat de VVD had vier minuten opgegeven en dit was zeven en een halve minuut,

[1:04:41] en u is mevrouw Bishop al hetzelfde als voorzitter, de goede tierendheid zelf,

[1:04:44] dus daarom wilde ik niet eerder onderbreken, maar u was nu al klaar.

[1:04:46] Dus dan ga ik het woord geven aan de heer Van Hasen van de PVV.

[1:04:53] Ja, dank voorzitter.

[1:04:55] Ook mijn dank naar de staatssecretaris voor haar inzet voor de laatste jaren.

[1:05:01] Koninkrijk Relaties is een ingewikkelde commissie.

[1:05:05] Het heeft weinig zin om waarschijnlijk het laatste debat

[1:05:09] dat wij voeren met deze staatssecretaris te overladen met vragen.

[1:05:13] En ik zal dan ook niet al mijn spreektijd gebruiken.

[1:05:17] Het laten toezenden van de stukken en rapporten

[1:05:20] voor het vaststellen van de wijziging van de begrotingsstaten

[1:05:23] viel samen met het IPCO, het Interparlementair Koninkrijksoverleg.

[1:05:27] Dit is eigenlijk gewoon belachelijk.

[1:05:29] Een excuus-appje veranderde daar eigenlijk niets aan.

[1:05:32] De complexe materie en de hoeveelheid hebben mijn vierkante ogen bezorgd

[1:05:36] en ik moet toegeven dat er te weinig tijd was om alles te lezen.

[1:05:41] Ik zal daarom wel een aantal conclusies trekken

[1:05:43] over mijn korte ervaringen met deze commissie

[1:05:46] en de complexheid proberen aan te geven.

[1:05:49] Onderwijs op de BES-eilanden valt niet onder BZK, maar onder OCW.

[1:05:54] Fiscaliteit op de BES-eilanden valt niet onder BZK, maar onder het ministerie van Financiën.

[1:05:58] Justitie op de BES-eilanden valt niet onder BZK, maar onder Justitie en Veiligheid,

[1:06:02] om zo maar een paar zaken te noemen.

[1:06:06] Dit valt dus ook niet onder bevoegdheid van deze staatssecretaris van Koninkrijksrelaties,

[1:06:11] dus ook niet onder de bevoegdheid van deze commissie.

[1:06:16] Toch hebben wij op ons beleidsterrein daar dagelijks mee te maken.

[1:06:19] Waarom zou er bijvoorbeeld zoveel armoede op de eilanden kunnen komen, doordat het onderwijs

[1:06:25] niet goed aansluit bij de noden van de bevolking?

[1:06:27] Maar voor onderwijs en zelfs kinderopvang moeten we bij het ministerie van Oost-Wetwee zijn,

[1:06:32] enzovoort, enzovoort.

[1:06:34] Dit vereist een nauwkeurige coördinatie tussen de verschillende departementen, maar deze

[1:06:39] coördinatie of de bereidheid ertoe lijkt niet voldoende aanwezig.

[1:06:44] De PVV heeft daar ook zijn bedenking over.

[1:06:47] Wij zien deze zorgen ook terugkomen in de rapporten van de Algemene Redenkamer.

[1:06:51] Terwijl het streven zou moeten zijn dat het beleid van Europees-Nederland ook geldt

[1:06:56] voor Caribisch-Nederland, zien we nog steeds regelgeving die specifiek gemaakt wordt voor

[1:07:00] Caribisch-Nederland en regelgeving die alleen van toepassing is op Europees-Nederland.

[1:07:06] Het comply-or-explain-principe functioneert niet of wordt niet toegepast zoals het zou moeten.

[1:07:13] De capaciteitsproblemen op de eilanden zorgen ervoor dat delen van de bijzondere uitkeringen

[1:07:18] niet worden uitgegeven, waardoor bijvoorbeeld het herstel van orkaanschade nog steeds niet

[1:07:22] is afgerond, terwijl er een nieuw orkaanseizoen voor de deur staat.

[1:07:26] Door het verschuiven van geoormerkt geld naar vrije uitkering, bereik je eigenlijk alleen

[1:07:31] maar dat het geld niet op de plank blijft liggen, maar wel ergens aan wordt uitgegeven, zonder

[1:07:35] vraagtekens te zetten bij de effectiviteit van deze uitgaven.

[1:07:39] Het gebrek aan data over de Besseilanden is opmerkelijk.

[1:07:42] Hoe kunnen we überhaupt efficiënt beleid maken zonder accurate gegevens?

[1:07:47] Hoe kunnen wij ervan uitgaan dat Nederlands belastinggeld effectief wordt uitgegeven op die eilanden?

[1:07:54] Hoe meten we of deze eilanden wel het gewenste effect hebben zonder onvoldoende data?

[1:08:01] We hebben daar in Nederland een paar gezegden over.

[1:08:04] Meten is weten en met meten wordt de meeste tijd versleten.

[1:08:09] Sinds 2010 zijn de schulden aan Nederland enorm opgelopen.

[1:08:14] Wisselende rentepercentages, verschillende leenvormen tussen Nederland en de eilanden,

[1:08:20] gebrekkige naleving van de afspraken zijn opmerkelijk.

[1:08:23] Ook worden de condities van de leningen onvoldoende nagekomen en worden de doelen in de landspakketten

[1:08:29] en de rijkswetten niet allemaal gehaald.

[1:08:32] Staan daar consequenties tegenover.

[1:08:34] Het voornemen om een rijkswet met Aruba te realiseren, levert het land direct al een

[1:08:39] rentevoordeel op van 1,9 procent, terwijl we nog niet eens zeker weten of deze rijkswet

[1:08:44] door het parlement van Aruba komt.

[1:08:47] Dit probleem wordt dus doorgeschoven naar het volgende kabinet.

[1:08:51] Zoals het er nu uitziet gaat de PVV de staatssecretaris koninkrijkse relaties leveren.

[1:08:56] En er zal dus een andere wind gaan waaien op het departement en de Caribisch deel van ons koninkrijk.

[1:09:00] Zowel op de bovenwindse als de benedenwindse eilanden.

[1:09:03] Dank u voorzitter.

[1:09:05] Dank aan de heer Van Haasen.

[1:09:06] En dat levert de introductie op van de heer Waaijt van GroenLinks.

[1:09:08] Blijven aan.

[1:09:09] Dank u wel voorzitter.

[1:09:11] Ik hoor de heer Haassen ook heel veel uitdagingen en heel veel aanknopingspunten aanreiken

[1:09:21] voor de toekomst van zaken die nog niet voldoende op orde zijn, die nog niet voldoende gerealiseerd zijn.

[1:09:28] Nou hoor ik hem ook zeggen dat de kans vrij groot is dat de nieuwe staatssecretaris van Koninkrijksrelaties

[1:09:35] ook aangeleverd zal worden vanuit de PVV.

[1:09:37] Dat is een mogelijke lid ook van zijn partij.

[1:09:40] Dus ik ben ook heel erg benieuwd als dat zo het geval is.

[1:09:44] We hebben geen leden.

[1:09:46] Het zijn de heer Milders, staatssecretaris, woordt dat.

[1:09:49] Maar goed, ik geloof dat dat niet het plan is.

[1:09:52] Vanuit de PVV, Portofeuille, mag ik het zo benoemen,

[1:09:56] vanuit de PVV-hoek, aangeleefd zou worden.

[1:10:00] En dus ik ben heel erg benieuwd als de heer Hazen, wat hem betreft ook,

[1:10:06] de nieuwe staatssecretaris ook verder kan gaan op de uitvloeizelen

[1:10:11] en de legacy die de huidige staatssecretaris ook op dit moment achterlaat.

[1:10:18] En ik ben ook benieuwd wat hij denkt dat die staatssecretaris zou moeten gaan doen.

[1:10:22] De heer Van Hazen.

[1:10:25] Ja, bedankt voorzitter.

[1:10:27] Ja, de heer Weid stelt deze vraag aan mij.

[1:10:30] Ik word natuurlijk niet vol onder staatssecretaris van Koninkrijkenrelaties

[1:10:33] en misschien komt deze staatssecretaris wel van buiten de partij,

[1:10:37] want dat kan extra parlementair zijn, dus dat kan ook van buiten aangetrokken worden.

[1:10:41] Dus dat is een beetje moeilijk om daar nu antwoord op te geven.

[1:10:45] Wat ik dus aangaf in mijn bijdrage en wat ik gewoon belangrijk vind, is dat...

[1:10:51] En dat hebben we ook met onze bezoeken op de eilanden verschillende keren gehoord,

[1:10:55] dat de data gewoon niet op orde is.

[1:10:58] En waarom maken we beleid zonder dat we de data op orde hebben?

[1:11:02] Ik vind gewoon een van de belangrijkste zaken dat de data eerst op orde komt

[1:11:06] voordat we daar beleid op uitstippelen.

[1:11:08] We kunnen daar kruiwagens met geld naar toe brengen,

[1:11:10] Maar als we niet weten of het gevoerde beleid ook daadwerkelijk het effect krijgt

[1:11:17] wat wij graag willen, dan is het weggegooid.

[1:11:23] Meneer Wajt.

[1:11:24] Dank u wel, voorzitter.

[1:11:26] Een best groot antwoord.

[1:11:29] Ik zou het misschien even terug willen brengen naar iets meer resume.

[1:11:33] In de hoofdlijnakkoord van coalitiepartijen op dit moment zie ik eigenlijk geen van de

[1:11:38] onderwerpen die wij op dit moment ook besproken hebben.

[1:11:41] Ik zie nog geen van de onderwerpen die ook net door de heer Van Haas ook benoemd zijn,

[1:11:48] waar we in de toekomst mee aan de slag moeten gaan.

[1:11:51] Dus ik ben gewoon heel erg benieuwd, nogmaals, in hoeverre de toekomstige...

[1:11:56] In hoeverre de PVV de toekomstige rol van de nieuwe staatssecretaris van Koninkrijk,

[1:12:02] de laatste keer ziet, in het vervolgen van de weg die er nu is ingeslagen.

[1:12:08] De heer Van Haas van de PVV.

[1:12:10] Ik kan u niet garanderen dat wij de weg volgen die is ingeslagen.

[1:12:15] En dat beleid gaat gemaakt worden door de volgende staatssecretaris van Koninkrijk Relaties.

[1:12:22] En ik wil u wel het principe van een hoofdlijnenakkoord uit gaan leggen.

[1:12:27] Maar daar staat gewoon in dat ons Caribisch deel van ons Koninkrijk waardevol is.

[1:12:37] En het is aan de nieuwe staatssecretaris om daar beleid op te gaan maken.

[1:12:41] Dank u.

[1:12:43] Ten slotte, de heer Wajt.

[1:12:46] Dank u wel, voorzitter.

[1:12:46] Dan ga ik ervan uitgaan, zoals ik naar meneer Van Hazen luister,

[1:12:50] dat hij ook een voorstander is voor het goede pad dat de huidige staatssecretaris heeft ingezet met de eilanden

[1:12:57] en dat hij de aankomende staatssecretaris ook daarop zal gaan bevragen

[1:13:03] en ook daarop zal gaan sturen om dezelfde weg voor te zetten.

[1:13:06] Ik hoorde hem, geloof ik, iets anders zeggen, de heer Van Hazen.

[1:13:08] Ja, dat heb ik dus niet gezegd.

[1:13:10] Ik heb dus gezegd dat het aan de volgende staatssecretaris is welk beleidspad hij gaat volgen

[1:13:16] en of hij het beleidspad van de huidige staatssecretaris volgt, is nog maar de vraag.

[1:13:19] Dank u.

[1:13:20] Het gebeurt niet zo heel erg vaak dat we in een commissiedebat nieuws krijgen over de personele

[1:13:24] invulling van het kabinet.

[1:13:25] Meneer Van Haasen maakt in ieder geval duidelijk dat hij zelf niet de staatssecretaris wordt,

[1:13:28] dus die hebben we te pakken.

[1:13:30] Meneer Van Haasen.

[1:13:32] Nee, maar anders ik dat zou worden dat ik het nu al geweten had.

[1:13:36] Ik weet niet precies hoe dat gaat, maar dan ga ik verder maar even niet op in.

[1:13:40] Mevrouw Bruinink, interruptie.

[1:13:42] Dank voorzitter. Ik hoor wat de heer Van Haas net zegt.

[1:13:46] Maar betekent dat ook dat hij daarmee gestalte geeft aan dat hij zei dat er een andere wind zou gaan waaien op de eilanden?

[1:13:53] De heer Van Haas.

[1:13:55] Dat zou zomaar kunnen.

[1:13:59] Ja, meneer Breit. Nou, dat doen we de laatste keer voor deze ronde.

[1:14:02] Dank u wel voorzitter.

[1:14:05] Misschien toch wel even de kritische noot.

[1:14:07] Als ik hoor er zal mogelijk een andere wind gaan waaien.

[1:14:10] Dan denk ik, volgens mij de wind die nu waait, de wind die de staatssecretaris in de afgelopen

[1:14:17] jaren heeft neergezet, in een productief, in een ondersteunend, in een sterke faciliteren

[1:14:24] van de eilanden, dat is de wind die we volgens mij moeten voortzetten.

[1:14:29] Ik hoor de heer Van Haas zeggen dat er een andere wind moet gaan waaien.

[1:14:33] Is dat de wind die contra in de afgelopen jaren is ingezet door de staatssecretaris?

[1:14:41] Ik heb helemaal niet gezegd dat er een andere wind gaat waaien.

[1:14:44] Ik heb gezegd dat er een ander wind kan gaan waaien, omdat dat aan de volgende staatssecretaris is en niet aan mij.

[1:14:52] Ik denk dat het, ja, mevrouw Bruining, het is alleen niet zo geweldig om interrupties af te wisselen.

[1:14:57] Maar dan laat ik mevrouw Bruining nog de kans geven om haar interruptieronde af te maken.

[1:15:01] En dan kunnen we het daarna doen. Mevrouw Bruining.

[1:15:03] Dank, voorzitter. Oké, maar ik hoor wat de heer Van Haas zegt, voorzitter.

[1:15:07] Maar wat moet ik daar dus nu precies vanuit opmaken?

[1:15:09] Hij corrigeert zichzelf, of hij corrigeert mij eigenlijk, dat hij heeft gezegd

[1:15:13] er kan een andere wind gaan waaien.

[1:15:16] Dat is hartstikke speculatief.

[1:15:18] Dus is de meneer, is de heer Van Haas het met mij eens dat wat de heer White ook al

[1:15:23] eerder gaf, dat de wind zoals hij nu heeft gewaaid eigenlijk best wel een hele goede

[1:15:26] wind is en dat het behouden is aan de staatssecretaris, maar dat eigenlijk wel

[1:15:32] fijn zou zijn als deze wind wordt aangehouden.

[1:15:35] Heer Van Haas.

[1:15:38] Nou, dat antwoord van de heer Waaijt verbaasde mij ook.

[1:15:42] Want als uit zijn oogpunt gezien, even, niet uit die van mij,

[1:15:47] maar uit zijn oogpunt gezien, zou ik dan wel graag willen weten

[1:15:50] wat er verbeterd is aan het democratisch deficit

[1:15:55] onder deze staatssecretaris.

[1:15:58] Dank u.

[1:16:00] Nee, we gaan nu even niet verder op deze ronde.

[1:16:04] Het is duidelijk dat hier nog veel over gewisseld gaat worden.

[1:16:08] Dan wil ik graag aan mevrouw Michon-Derksen vragen om even het voorstel over te nemen.

[1:16:11] Dan kan ik zelf nog een bijdrage leveren aan het debat.

[1:16:14] Ja, dankuwel. Ik geef hierbij het woord aan de heer Paternotte voor zijn bijdrage in eerste termijn.

[1:16:22] Ja, dankuwel voorzitter. Traditioneel wordt bij een debat over slotwet natuurlijk veel teruggeblikt naar het afgelopen jaar.

[1:16:28] Maar ja, waarschijnlijk vandaag het laatste debat van deze staatssecretaris over koninkrijksrelaties.

[1:16:33] Dus wij willen de gelegenheid te baten hebben ook even iets verder terug te blikken

[1:16:37] op de afgelopen kabinetsperiode.

[1:16:39] Het raakt ook wel aan de discussie die we net hadden,

[1:16:41] want als je naar die afgelopen 400 jaar kijkt,

[1:16:44] dan is de band tussen het Caribische en het Europees deel van ons Koninkrijk

[1:16:47] en daarvoor onze Republiek eigenlijk nog nooit echt tot rust gekomen.

[1:16:52] Er is natuurlijk ook heel erg veel gebeurd in die tijd,

[1:16:54] maar wat ik zie is dat de afgelopen jaren er wel heel veel is bereikt

[1:16:57] om de oceaan die ons schuilt een flink stuk kleiner te maken.

[1:17:00] En dat zit in heel veel dingen,

[1:17:02] Ja, maar laat ik allereerst ook even stilstaan bij de momenten 19 december 2022 en 1 juli 2023.

[1:17:08] De excuses van premier Mark Rutte namens de regering en de vergiffenis van de koning voor de rol van hun voorgangers in de transatlantische slavernij.

[1:17:17] Wat je er verder ook van vindt, want er verschulden in Nederland ook de meningen over wat dat voor effect heeft op de eilanden,

[1:17:22] winstpersonen die daar waren, de rehabilitatie van Tula.

[1:17:25] Het is een erkenning dat die geschiedenis diepe sporen heeft nagelaten,

[1:17:31] moreel, inherent, ongelooflijk fout was.

[1:17:34] En dat we die platzijden heel graag willen omslaan,

[1:17:37] maar weten dat er ook nog heel veel voor nodig is om dat te kunnen doen.

[1:17:40] En dat als je naar een gezamenlijke toekomst wil,

[1:17:42] dat alleen maar gebaseerd kan zijn op wederzijdsvertrouwen, respect

[1:17:46] en de beste kansen voor iedereen.

[1:17:48] Afgelopen week hadden we het interpartnetaire koninkrijksoverleg.

[1:17:51] En ik heb niet iedereen gesproken.

[1:17:53] Wellicht horen collega's andere dingen, maar ik hoor van veel mensen dat ze de staatssecretaris gaan missen.

[1:17:58] Dat is niet vanzelfsprekend dat dat over een bewindspersoon op koninkrijkse relaties gezegd wordt.

[1:18:03] En dat is goed voor de band, maar het is ook goed voor Europees Nederland.

[1:18:06] Want het feit dat de staatssecretaris de akkoorden met de eilanden over de zo noodzakelijke hervormingen voor elkaar heeft gekregen,

[1:18:13] gebaseerd op gelijkwaardigheid en verantwoordelijkheid, dat helpt ons ook.

[1:18:16] Want die economische ontwikkeling, de overheidsfinanciële weerbaarheid van de eilanden,

[1:18:21] ook tegen orkanen bijvoorbeeld.

[1:18:23] Dat betekent dat de eilanden meer op eigen benen kunnen gaan staan

[1:18:26] en dat is voor Europees-Nederland weer voordelig.

[1:18:30] Hetzelfde geldt eigenlijk voor de Besseilanden,

[1:18:31] want ook daarvoor heeft de staatssecretaris zich hardgemaakt,

[1:18:34] bijvoorbeeld door het minimumloon en de uitkeringen te verhogen

[1:18:36] en door comply or explain de standaard te maken,

[1:18:39] ook bij andere departementen.

[1:18:42] En voorzitter, ik wil naar de vooruitblik

[1:18:44] en dat doe ik even via ook een meer kritische noot,

[1:18:47] want waar de Algemene Regenkamer op ingaat

[1:18:50] en de heer Van den Haas had het er net ook over,

[1:18:53] is dat punt van je hebt een staatssecretaris,

[1:18:56] maar je hebt ook tien beleidsstorens, tien departementen,

[1:18:59] het gaat er nogal over dertien worden als ik de berichtreizing goed begrijp,

[1:19:03] die allemaal hun eigen stukje verantwoordelijkheid

[1:19:05] voor Caribische Nederland hebben

[1:19:06] en niet de mogelijkheid voor de staatssecretaris

[1:19:09] om beleid af te dwingen,

[1:19:10] terwijl je wel de taak hebt om te zorgen voor eenheid van dat beleid.

[1:19:14] En dat is voor mij een discussie die weer helemaal terugkomt uit de tijd

[1:19:18] dat André Bosman hier heel vaak zei van ik ga een keer bij een commissiedebat Koninkrijksrelaties

[1:19:23] het hele kabinet uitnodigen, want dat is blijkbaar de enige manier om echt antwoord op mijn vragen

[1:19:28] te krijgen, omdat iedereen een stukje verantwoordelijkheid heeft. En volgens mij raakt dat ook aan wat

[1:19:32] we nu ook weer zien, 70 miljoen euro onderuitputting op Sint Eustatius. Ja, we hebben tien grote

[1:19:37] beleidstorens hier en in sommige torens werken meer mensen dan er wonen op het eiland waarvoor

[1:19:42] beleid moeten maken. En dat is ja uiteindelijk hetzelfde als

[1:19:47] nou ja, ik wil de olifant er niet bij halen, maar in ieder geval iedereen kan zich voorstellen

[1:19:51] dat die omvang en die eilanden in een bepaalde verhouding staan.

[1:19:55] De Rekenkamer geeft daar een duidelijke aanbeveling aan en de minister zegt dan ja,

[1:19:58] dat lossen we niet op met meer invloed of rollen voor de staatssecretaris.

[1:20:03] Ik ben ook wel benieuwd hoe de staatssecretaris daar zelf op reflecteert.

[1:20:06] Zou het toch niet nuttig kunnen zijn dat bijvoorbeeld vragen als van mevrouw Bruining

[1:20:09] over hoe gaat u die eerste lijn zorg aanpakken,

[1:20:12] dat je iets meer handvatten hebt om dat ook zelf af te dwingen als dat nodig is.

[1:20:17] En, voorzitter, verder kijken we vooruit naar het coalitieakkoord.

[1:20:21] Er worden net wat spannende woorden over een nieuwe wind die er kan gaan waaien.

[1:20:25] We lezen in het coalitieakkoord in ieder geval dat de coalitiepartijen

[1:20:28] het Caribisch deel van het Koninkrijk waardevol vinden.

[1:20:30] Dat vind ik heel goed nieuws, want dat vind ik zelf ook.

[1:20:34] Tegelijkertijd is dat natuurlijk een totaal enigma,

[1:20:36] omdat er los van die zin verder nog niks staat.

[1:20:39] Dus dan zullen we moeten zien hoe dat uitpakt,

[1:20:41] want ook in de financiële bijlage zien we het waardeoordeel nog niet terug.

[1:20:45] Terwijl ik denk dat er echt investeringen nodig zullen gaan zijn,

[1:20:48] zou ik de staatssecretaris willen vragen of zij denkt dat

[1:20:51] om de eilanden economisch sterker te maken,

[1:20:53] ook na die enorme dubbele klap van corona, de pandemie

[1:20:56] en de sluiting in Venezuela van de grens,

[1:20:59] of dat zou kunnen zonder extra investeringen.

[1:21:02] En ik zou nog even het punt willen pakken van de toekomst

[1:21:05] en de verhouding tussen de eilanden en de Europese Unie.

[1:21:08] Daar is afgelopen maandag bij het IPCO ook uitgebreid over gesproken.

[1:21:12] We hebben twee EU-rapporteurs gehad, mevrouw Buiten en mevrouw Kamminka,

[1:21:15] die een mooi rapport hebben geschreven waarin ze schetste

[1:21:19] dat het grote voordelen kan hebben als de eilanden dichter op de Europese Unie komen.

[1:21:23] Ook eigenlijk laten zien dat het ergens best wel gek is

[1:21:25] dat bijna alle Franse eilanden op Sint-Bartsena in het Caribisch gebied

[1:21:29] allemaal onderdeel uitmaken van de Europese Unie,

[1:21:31] maar zelfs de Besse-eilanden, die wel deel zijn van Nederland,

[1:21:34] geen deel zijn van de Europese Unie, alleen geassocieerd.

[1:21:38] En dat betekent dat hun toegang tot heel veel fondsen daardoor niet bestaat.

[1:21:42] Dat rapport van onze twee collega's laat duidelijk zien dat het ook nogal een opgave is om de

[1:21:47] stap te gaan zetten, omdat je natuurlijk moet gaan voldoen aan het acquis communautaire.

[1:21:51] Dat is ook weer iets wat voor een klein eiland geen sinecure is om voor elkaar te krijgen.

[1:21:56] Aan de andere kant, als je ziet dat de voordelen groot zouden zijn, dat het de eilanden economisch

[1:22:00] en financieel kan helpen, en aan de andere kant het nogal een stap is om het voor elkaar

[1:22:04] te krijgen, kunnen we daar als Nederland niet iets in betekenen.

[1:22:07] bijvoorbeeld als eilanden. Ik sprak vertegenwoordigers van Sint Maarten en

[1:22:13] Aruba er maandag over, die zeggen wij zouden eigenlijk wel willen weten wat het

[1:22:16] nou voor ons behelst, wat voor investering moeten we doen om het voor elkaar te

[1:22:19] krijgen en wat zou het dan opleveren. Daar geeft de rapportage van onze

[1:22:22] collega's al een mooie aanzet toe, maar zou het kabinet bereid zijn om de landen

[1:22:26] en ook de westeilanden erbij te helpen als ze dat scherp willen krijgen, zodat

[1:22:30] ze desgewenst de stap naar de Europese Unie wel kunnen zetten?

[1:22:35] Tot zover, voorzitter.

[1:22:36] Dank u wel.

[1:22:38] Zal ik het nu gelijk teruggeven of even afronden?

[1:22:42] Dan geeft u het maar meteen terug.

[1:22:43] Ik geef het meteen terug.

[1:22:44] Dank u wel voor het voorzitten de afgelopen zes minuten.

[1:22:47] En dan kijk ik naar de staatssecretaris hoeveel tijd ze nodig denkt te hebben voor het.

[1:22:51] Ik moet ook nog even naar boven rennen.

[1:22:52] Het is ook weer iets van een minuut of twintig, maar ik kom zo snel wel terug.

[1:22:55] Ja, van die minuut of twintig, dat is goed voor het publiek om te weten,

[1:22:57] is tien minuten looptijd naar de zalen die niet heel vlak bij deze commissiezalen zijn

[1:23:01] om dat overleg te kunnen plegen.

[1:23:02] Dus over twintig minuten, dat betekent dat wij om kwart over vijf weer verder gaan met dit debat.

[1:23:13] En ik weet dat mevrouw Michonne Derksen om half zes weer in een ander debat moet zitten,

[1:23:17] dus misschien kunnen haar vragen een klein beetje naar voren worden getrokken in de beantwoording.

[1:44:52] Ik heropen de verhaling van de vaste Kamercommissie voor Koninkrijkse Relaties

[1:44:56] ter behandeling van het jaarverslag en de slotwet.

[1:45:01] Het jaar verlag ook het BES-fonds 2023 en de begroting.

[1:45:06] En ik ga het woord geven aan de staatssecretaris voor de beantwoording.

[1:45:10] Dank u wel, voorzitter.

[1:45:12] En nadat ik iedereen natuurlijk van hartelijk goedemorgen, bon dia, good morning

[1:45:20] en goedemiddag hier heb gewenst, wilde ik me voorstellen

[1:45:23] om een korte introductie te doen, dan te beginnen met de beantwoording

[1:45:25] van de vraag van mevrouw Michon, die, begreep ik, snel ervan door moet

[1:45:29] en dan de rest van de vragen in een aantal blokjes te beantwoorden.

[1:45:35] Maar ik begin dus even meer in het algemeen,

[1:45:37] want dit is inderdaad vandaag het gesprek over het jaarverslag

[1:45:41] en de slotwet van het begrotingshoofdstuk 4 over koninkrijkse relaties.

[1:45:47] Maar het lijkt me ook goed, omdat vele van u dat ook hebben gedaan,

[1:45:50] om ook wat terug te kijken op deze kabinetsperiode

[1:45:53] en zeker ook deze bijzondere portefeuille.

[1:45:55] Toen ik begon, merkte ik pas hoe complex, bloeiend en divers die Koninkrijksrelaties eigenlijk zijn.

[1:46:03] U had het er in uw vraag ook over.

[1:46:07] Niet alleen maar is elk eiland en iedere gemeenschap binnen het Koninkrijk uniek in behoeften en prioriteiten,

[1:46:13] maar ook de samenwerking kent een heleboel complexiteit als het gaat over de samenwerking binnen Nederland,

[1:46:19] tussen Nederland en de Caribisch delen van het Koninkrijk.

[1:46:22] Maar mijn doel is steeds geweest om gegeven die complexiteit te werken

[1:46:27] vanuit respect en begrip en vertrouwen vooral ook.

[1:46:31] Ik vond het belangrijk om te zorgen voor een voelbare vooruitgang

[1:46:35] voor de eilanders, de inwoners van de eilanden.

[1:46:39] En de stappen die we hebben gezet in de afgelopen tijd,

[1:46:41] daar ben ik ongelooflijk trots op, want er is veel gebeurd,

[1:46:45] nog even los van het feit dat er altijd ook weer nog veel te doen is.

[1:46:49] Wat we hebben gedaan, is op basis van die verbeterde relaties en samenwerking niet alleen maar

[1:46:55] met elkaar veel gesproken over onze toekomst en over onze historische banden, maar ook

[1:47:01] gekeken hoe we die verbeterde onderlinge relaties konden gebruiken om goede afspraken met elkaar

[1:47:07] te kunnen maken, heldere afspraken over bestuurlijke en financiële verhoudingen.

[1:47:14] Ik ben dan ook ontzettend blij dat er een aantal belangrijke stappen in dat kader ook zijn gezet.

[1:47:18] Zo is er in april van dit jaar weer een gezaghebber benoemd op Sint Eustatius, waarmee de bestuurlijke

[1:47:24] ingreep is beëindigd.

[1:47:26] Heb ik samen met de betrokken stakeholders — dat zijn alle drie de BES-eilanden, de eilandraden

[1:47:32] en de bestuurders — een herziening van de Wolbes en Finbes voorbereid, op een manier waarop we ook

[1:47:37] met elkaar verder kunnen?

[1:47:40] We hebben ook in het kader van de financiële verhoudingen stappen gezet, zoals de middelen

[1:47:44] die bij voorjaarsnota ter beschikking zijn gesteld voor de drie eilanden Bonaire,

[1:47:49] Sint-Eustatius en Saba.

[1:47:51] Natuurlijk zijn er ook bestuursakkoorden afgesloten, recent ook nog met Bonaire, om te zorgen dat onze

[1:47:58] samenwerking een duurzame basis kent, heldere afspraken over gemeenschappelijke ambities,

[1:48:04] maar zeker ook over het uitvoeren van taken aan beide kanten van de oceaan.

[1:48:10] Om ook de financiële, economische en sociaal-economische weerbaarheid van de

[1:48:13] caribische landen te versterken, zijn ook hervormingen uitgevoerd in het kader van die landspakketten.

[1:48:20] Een belangrijke stap daarbij was die onderlinge regeling.

[1:48:22] Er was veel discussie vooraf over hoe dat voor moest krijgen, maar met de onderlinge regeling

[1:48:27] is een basis voor samenwerking bij hervormingen gemaakt.

[1:48:31] Ik heb ook gezien dat daar de eerste successen gerealiseerd zijn.

[1:48:35] Natuurlijk is er ook nog werk te doen op dat terrein.

[1:48:38] Ik ben dan ook heel blij dat we de eerste stappen hebben gezet om te komen tot een verdere invulling

[1:48:43] en specificatie van datgene wat we met elkaar willen doen, op het gebied van kwaliteit van

[1:48:49] dienstverlening, op het zorgen dat de overheidsorganisaties verbeterd worden, de zorg, de

[1:48:54] belastingdiensten enzovoort, enzovoort, enzovoort.

[1:48:57] Maar nogmaals, er is ook al daar veel bereikt.

[1:49:01] Natuurlijk is er ook een aantal dossiers afgerond die wat meer lange adem hebben gevergd.

[1:49:09] Ik ben er dan ook heel blij om dat we nu met Aruba een bestuurlijk akkoord hebben om te zorgen

[1:49:13] dat het financieel toezicht goed wordt ingericht, met profijt voor beide kanten van de oceaan

[1:49:22] als het gaat over de revenue daaruit, dus lagere rentelasten voor Aruba en aan onze kant zicht

[1:49:30] op een goede bestuurlijke en financiële toezichtsituatie.

[1:49:35] Dan is er natuurlijk ook het goede nieuws dat Curaçao en Sint Maarten tot een akkoord zijn gekomen om

[1:49:40] de problemen bij pensioenverzekeraar Enya op te lossen.

[1:49:44] We hebben alweer heel veel stappen gezet in de wederopbouw na de verwoestingen die er zijn geweest

[1:49:50] op de Bovenwinsse eilanden als gevolg van de orkaan Irma.

[1:49:54] We hebben in de afgelopen tijd verder gewerkt aan het vormgeven van een nieuwe gevangenis op Sint Maarten

[1:49:59] en ook hard gewerkt aan het versterken van de rechtsstaat.

[1:50:02] Ik ben dan ook ontzettend blij dat we daarmee niet alleen op de landen veel bereikt hebben,

[1:50:08] maar ook gewerkt hebben aan een voelbare vooruitgang van het leven van de inwoners van de eilanden.

[1:50:15] We hebben veel gedaan op het gebied van armoedebeleid.

[1:50:18] Collega Carola Schout en ik hebben gewerkt aan dat sociaal minimum en het gezorgd dat

[1:50:23] zowel het minimumloon als de uitkeringen omhoog zijn gegaan.

[1:50:27] Er is hard gewerkt aan het zorgen dat er ingezet wordt op natuur- en milieuherstel in het kader

[1:50:32] ook van de klimaatverandering.

[1:50:34] We hebben geld vrijgemaakt voor klimaatmitigatie, om te zorgen dat de reductiedoelstelling opschiet,

[1:50:41] want CO2 kunnen worden bereikt, zonneparken gebouwd, windmolens in voorbereiding.

[1:50:46] En niet in de laatste plaats hebben we ook nog recent de regio-deals afgesloten voor Sint-Eustatius

[1:50:51] en Saba, om in het eerste geval vooral te investeren in het renoveren van heel veel van het centrum

[1:50:59] van Sint Eustatius en in het geval van Saba te werken aan een cultureel centrum, waarvan ik de

[1:51:07] plannen ook gepresenteerd heb gekregen.

[1:51:10] En dan nog het Caribische Nationaal Groeifonds, zowel voor de landen als voor de eilanden de

[1:51:15] mogelijkheid om te komen tot investeringen in het versterken van de economie.

[1:51:19] Ook in dit debat was het aan de orde hoe belangrijk het is om structureel te werken aan het versterken

[1:51:25] van werkgelegenheid, economische groei, natuurlijk op een groene en duurzame manier, maar vooral ook op

[1:51:30] een manier die werkgelegenheid op de eilanden realiseert en creëert in de komende tijd.

[1:51:36] Daar zijn dan ook middelen voor beschikbaar.

[1:51:39] Het werd door de heer Paternotte ook genoemd.

[1:51:41] Ik zou willen afsluiten met een heel bijzonder moment in de afgelopen periode, namelijk de excuses

[1:51:46] voor het handelen van Nederland rondom het slavernijverleden en niet in de laatste plaats

[1:51:52] ook de rehabilitatie van toelaat, waar ik zelf bij betrokken was, als zeer belangrijke elementen in

[1:51:58] de samenwerking en die ervoor gezorgd hebben dat we nu met elkaar niet alleen maar over dit verleden

[1:52:04] beter kunnen spreken, maar ook aan de slag kunnen met de doorwerking ervan aan te pakken om racisme

[1:52:11] en discriminatie te bestrijden en het leven van iedereen aan beide zijden van de oceaan, maar

[1:52:17] zeker in het geval van koninkrijksrelaties in het Caribisch deel van ons koninkrijk, te versterken.

[1:52:23] Er is nog ongelooflijk veel te doen.

[1:52:26] Daar wil ik zo meteen wat verder op ingaan, naar aanleiding van de vragen die gesteld zijn

[1:52:32] en de behoefte die er was door een aantal van u om van mij ook de invulling te horen van wat ik

[1:52:39] belangrijk vind dat er zou moeten gebeuren door mijn opvolgers.

[1:52:43] Maar ik zal dan nu eerst, in het verband met de tijd, de vragen van mevrouw Michon Derksen

[1:52:51] willen beantwoorden.

[1:52:52] Mevrouw Michon.

[1:52:53] Ja, voorzitter.

[1:52:53] Mag ik op de inleiding een feitelijke vraag aan de staatssecretaris stellen, omdat er wat

[1:52:58] verwarring of, nou ja, misschien ook alleen bij mij in ieder geval, maar in ieder geval

[1:53:01] het goed om daar duidelijkheid over dat Caribisch groeifonds te hebben, want er zou juist een

[1:53:07] een aparte Nederlandse nationale groeifonds zou worden aangepast op de landen en de eilanden.

[1:53:16] Tegelijkertijd was hier ook de discussie over het groeifonds.

[1:53:19] Klopt het dus dat het Caribische groeifonds van start gaat?

[1:53:26] Want dat is er nog niet.

[1:53:28] En dat die eenmalige 100 miljoen landen één keer 30 miljoen eilanden...

[1:53:34] Kunnen we daar nu van op aan?

[1:53:36] Dat zou ik de staatssecretaris willen vragen.

[1:53:40] Dat is goed dat u dat aangeeft, inderdaad.

[1:53:43] Er is al een besluitvorming geweest over het uitnemen van die bedragen die u noemt uit het

[1:53:50] groeifonds in de afgelopen periode.

[1:53:53] Die zijn daarmee ook bestuurlijk verplicht.

[1:53:55] Dat fonds blijft dus ook bestaan.

[1:53:58] De regeling daarvoor, over hoe die middelen kunnen worden ingezet — overigens ook de

[1:54:02] middelen uit het SDE++-fonds, beschikbaar ook voor de landen en de Besse-eilanden, om

[1:54:10] te investeren in duurzame energieprojecten, die binnenkort worden duidelijk gemaakt.

[1:54:17] Maar die middelen zijn dus inderdaad nog beschikbaar.

[1:54:22] Dan even kort de vraag van mevrouw Michon.

[1:54:27] Omdat het toch de laatste keer is, wil ik uw Kamer zoveel mogelijk bedienen.

[1:54:30] Dus ook in dit geval heb ik overigens steeds geprobeerd.

[1:54:34] Maar we gaan dan beginnen met de vraag die u gesteld heeft over RCN.

[1:54:41] De verantwoordelijkheden voor RCN zijn inderdaad dat ik degene ben die verantwoordelijk is

[1:54:51] als werkgever voor deze organisatie.

[1:54:54] Het is een organisatie die inderdaad een samenstel is van diensten vanuit verschillende ministeries

[1:55:00] en heeft tot taak het werk te doen voor de drie eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[1:55:07] Als werkgever ben ik daar officieel bij betrokken.

[1:55:10] Ik ben daar niet noodzakelijk verantwoordelijk voor het beleid, maar wel voor dat de organisatie

[1:55:14] op een goede manier functioneert.

[1:55:16] In de afgelopen tijd is er veel geïnvesteerd, ook door het management van die organisatie,

[1:55:20] om hun dienstverlening te versterken en te verbeteren,

[1:55:24] om meer onderdeel ook te zijn van de samenlevingen

[1:55:30] en ook om meer te gaan de betrokkenheid hebben,

[1:55:34] omdat ze gevestigd zijn op Bonaire,

[1:55:36] ook om meer aandacht en tijd te besteden

[1:55:37] juist aan de bovenwindse eilanden,

[1:55:40] niet alleen door te zorgen dat er ook mensen aanwezig zijn,

[1:55:43] maar ook door te zorgen dat de relaties daar goed lopen.

[1:55:46] Ik weet uit gesprekken dat er soms wat fricties zijn

[1:55:53] Ik vind het dus ook heel fijn dat de nieuwe verantwoordelijke daar, juist de gemeente- of

[1:56:00] eilandsecretaris, was op een van de Bovenwindse eilanden die problematiek goed kent.

[1:56:04] Dus ik denk dat er niet alleen al gewerkt is, maar ook gewerkt zal worden om die relaties goed te behouden.

[1:56:10] Want inderdaad, de Rijksdienst werkt niet alleen voor Bonaire, maar ook voor de Bovenwindse eilanden

[1:56:15] vanuit de gecombineerde taken die er zijn, zoals sociale zaken, de belastingdiensten enzovoorts.

[1:56:25] U had in dat kader ook de specifieke vraag over de SZW-unit en het punt dat de Rekenkamer

[1:56:35] had gemaakt op dit onderwerp.

[1:56:38] Die verantwoordelijkheid ligt wel primair bij het ministerie van SZW.

[1:56:42] Wij zijn zelf, vanuit BZK, niet verantwoordelijk voor het verstrekken van die uitkeringen.

[1:56:49] Dus u kunt ook bij het jaarverslag van SZW en het WGO daarover, dat ik begrijp volgende week is,

[1:56:54] nog nadere vragen stellen.

[1:56:56] Maar wij vinden het wel ongelooflijk belangrijk dat we samenwerken aan het verbeteren van

[1:57:02] dit soort tekortkomingen.

[1:57:04] Dat is ook de reden waarom er ook in het verleden steeds weer is gekeken naar hoe de tekortkomingen

[1:57:09] bij het verstrekken van uitkeringen of in het geval van SSE-ICT, dus meer de IT-kant, een probleem

[1:57:18] dat inmiddels is opgelost, want de tekortkoming is opgelost, daarin samen aan de slag te gaan.

[1:57:23] Dan was er nog een vraag die u had over de 70 miljoen van Stesia.

[1:57:34] Dat klopt inderdaad.

[1:57:35] Er zijn nog middelen die weliswaar al verplicht zijn, die dus bestemd zijn voor een aantal doeleinden

[1:57:42] die nog niet zijn uitgegeven op Stesia.

[1:57:45] Dat laat ook zien dat de uitvoering onder druk staat, gegeven het feit dat er een gebrek is aan

[1:57:52] mensen die het werk kunnen doen.

[1:57:54] We hebben in het bestuursakkoord dat we hebben afgesloten, onlangs ook met Stesia, heel specifiek

[1:57:59] naar dat onderwerp gekeken.

[1:58:00] Hoe versterken we de capaciteit van het openbaar lichaam om te zorgen dat middelen die ter beschikking

[1:58:07] zijn voor zeer noodzakelijke uitgaven, bijvoorbeeld in het verbeteren van wegen of het aanpakken

[1:58:13] van sociale huisvesting, ook daadwerkelijk kunnen worden uitgegeven?

[1:58:20] We gaan ook verder met het openbaar lichaam, aan de hand van ons bestuursakkoord, samen

[1:58:26] kijken naar het zorgen dat dit probleem verder wordt aangepakt, dus dat die middelen die wel

[1:58:33] degelijk nogmaals verplicht zijn, maar nog wel moeten worden uitgegeven, ook in de komende tijd

[1:58:38] kunnen worden omgezet in projecten.

[1:58:40] Tegen de heer Van Hazen zeg ik daarbij dat we dat natuurlijk doen op een verantwoorde manier, want

[1:58:44] het is de bedoeling dat die middelen ook worden ingezet voor de doeleinden waarvoor ze beschikt zijn.

[1:58:56] Ja, bedankt, voorzitter. Vragende staatssecretaris, dat geoormerkte geld, zeg maar die 70 miljoen,

[1:59:06] dat schijnt nogal een deel voor weegbouw te zijn, maar er schijnen daar nogal wat problemen

[1:59:10] te zijn met het eigendomsrecht van de omliggende gronden, zodat die wegen daar moeilijk verbreed

[1:59:16] kunnen worden omdat niemand weet wie de eigenaar van die grond is. Is daar ook een oplossing

[1:59:22] Er is niet in alle opzichten een oplossing voor bedacht, maar dit thema van die onverdeelde boedels

[1:59:29] of onduidelijkheid over wie eigenaar van gronden is, is een probleem dat op alle eilanden een rol speelt

[1:59:34] en vaak inderdaad aan de orde komt op het moment dat iemand iets wil bouwen, of dat nou de overheid

[1:59:38] is of een particulier. We zijn begonnen als onderdeel van een project. We hebben een taskforce

[1:59:46] voor het aanpakken van een aantal hardnekkige problemen opgericht,

[1:59:49] bijvoorbeeld ook bankaire services of het niet hebben van de notaris.

[1:59:53] Nou, dat laatste is al gelukt.

[1:59:55] Die bankaire services zijn we nu hard ook mee aan het werk,

[1:59:58] samen met de Nederlandse Bank en het ministerie van Financiën.

[2:00:01] Maar dit van die onvoldeelde boedels, daar hebben we nu een eerste aanpak voor gemaakt.

[2:00:04] Samen met de president van het Hof zijn er een aantal casus opgepakt op Saba

[2:00:11] om te bezien hoe we de besluitvorming, het uitzoekwerk

[2:00:14] En het zorgen dat er helderheid komt over wie is de eigenaar van welke grond, ook daadwerkelijk

[2:00:19] kan worden opgelost.

[2:00:21] En dat is noodzakelijk inderdaad, omdat heel vaak de papieren — in Nederland kun je naar

[2:00:27] het kadaster als je die vraag stelt en een antwoord daarop wil — de papieren en eigendomsrechten

[2:00:32] niet altijd goed helder zijn.

[2:00:35] En we hebben daar casustiek op SABA opgepakt, maar ook op STESA wordt eraan gewerkt om te

[2:00:42] zorgen dat we dit probleem dus doorbreken.

[2:00:44] Dat vergt uitzoekwerk, maar het is ook een goed project en dat loopt inmiddels.

[2:00:50] De eerste uitspraken zijn volgens mij op SABO ook al gedaan op dit terrein.

[2:00:55] Dus wij zijn aan de slag gegaan daarin.

[2:01:01] Dan was er een vraag die mevrouw Michon had over wat je kunt doen als er op een onderwerp

[2:01:09] in het landspakket geen voortgang is.

[2:01:12] We hebben daar met elkaar ook afspraken over gemaakt en dat is vooral door steeds weer te kijken naar de vraag

[2:01:20] wat is nou precies wat we willen bereiken, wat moet iedereen daarvoor doen en welke middelen zijn daarvoor nodig.

[2:01:27] En inderdaad, als het dan niet lukt om zo'n hervorming uit te voeren, dan is het natuurlijk zo dat we daar het gesprek in eerste instantie over elkaar moeten voeren.

[2:01:36] Want we hebben niet harde middelen om aan de tegenlanden te zeggen dat iets moet gebeuren.

[2:01:44] Maar we hebben wel de mogelijkheid om gezamenlijk, op basis van het feit dat dit niet alleen maar

[2:01:50] afspraken zijn die we met elkaar vrijblijvend gemaakt hebben, maar dat er ook middelen tegenover

[2:01:55] staan en natuurlijk kunnen hebben over wat er aan de hand is en hoe we zorgen dat het beter gaat.

[2:02:00] Wat wij zien, is dat op sommige fronten die landspakketten veel voortgang hebben bewerkstelligd,

[2:02:07] dus er veel gebeurd is.

[2:02:09] We zien ook een aantal thema's waar het soms ingewikkeld is.

[2:02:13] En daarover gaan we dan niet alleen maar in gesprek, maar hebben we ook een heel indringend

[2:02:17] gesprek.

[2:02:18] En binnenkort dus ook gaan we opnieuw de precieze details van de komende afspraken, dus wat

[2:02:25] er nog moet gebeuren in de komende paar jaar, met elkaar vastleggen.

[2:02:29] Natuurlijk kunt u mij ook aanspreken op de voortgang, omdat ik er namelijk ook voor

[2:02:35] verantwoordelijk ben om te kijken of hetgeen wat wij hebben toegezegd om te zorgen dat die hervormingen

[2:02:41] worden waargemaakt, ook wordt doorgevoerd.

[2:02:46] Dan had u nog een vraag over illegale tewerkstelling.

[2:02:51] Dat is een thema dat speelt op een aantal van de eilanden.

[2:02:55] We weten natuurlijk niet hoe groot het precies is, maar de indruk is er dat het echt wel gaat

[2:03:01] over duizenden mensen die illegaal aan het werk zijn of ongedocumenteerd zijn.

[2:03:07] Het formaliseren van die informele economie is een van de onderdelen van het landspakket van Curaçao.

[2:03:14] Ik heb er dus ook met het land over gesproken.

[2:03:20] En het zorgen dat we die informele economie formaliseren is een onderwerp

[2:03:26] wat ook het land heel graag wil, maar wat wel stapsgewijs moet gebeuren.

[2:03:30] Want het gaat over zeer waarschijnlijk dus een groot aantal mensen.

[2:03:34] En het betekent ook dat je op allerlei manieren moet kijken wat dat voor consequenties heeft.

[2:03:39] Wat betekent het voor de mensen zelf natuurlijk?

[2:03:41] Wat betekent het voor de werkgevers?

[2:03:43] Wat betekent het voor belastingen?

[2:03:45] Wat betekent het voor verzekeringen?

[2:03:47] Wat betekent het ook voor de lokale werkgelegenheid?

[2:03:53] Al dit soort thema's zijn aan de orde.

[2:03:55] De staatssecretaris voor asiel en migratie, Erik van den Burg en ik,

[2:03:59] hebben daar ook met Curaçao overleg over.

[2:04:02] Overigens ook met organisaties zoals Amnesty International,

[2:04:06] om te kijken hoe we dat op een goede manier zouden kunnen vormgeven.

[2:04:12] Een onderwerp wat nog niet afgerond is,

[2:04:14] maar wel heel nadrukkelijk op de agenda staat voor de komende periode.

[2:04:20] Dan had u nog een vraag over het thema van coördinatie en uitvoeringskracht.

[2:04:31] Wat wij natuurlijk ontzettend belangrijk vinden, is dat we zorgen dat we aan de ene kant werken

[2:04:37] aan het versterken van de lokale uitvoeringskracht, zowel op de Besseilanden als in de landen.

[2:04:43] en ook zorgen dat we aan onze kant zoveel mogelijk samenwerken.

[2:04:48] En dat is inderdaad soms wel een complex thema,

[2:04:52] want het gaat erom dat we inderdaad meerdere ministeries betrokken zijn.

[2:04:55] De coördinatie daarvan ligt voor zowel het thema van de landen

[2:04:59] als voor de eilanden wel bij BZK.

[2:05:03] En wij vinden het ook heel erg belangrijk dat we zoveel mogelijk samen optrekken,

[2:05:08] dus door intern de coördinatie goed strak te trekken.

[2:05:11] Dat doen we door aanwezig te zijn bij vier landenoverleggen als het gaat over de landen.

[2:05:16] Dat doen we door bij het maken van die landspakketten ook met andere departementen verder te kijken naar

[2:05:21] hoe we invulling geven aan dat wat erin staat.

[2:05:25] Dat doen we door, als het gaat over de Besseilanden, te zorgen dat er regelmatig op bestuurlijk, maar

[2:05:32] zeker ook op ambtelijk niveau, stuurgroepen plaatsvinden waarin we met elkaar praten over

[2:05:37] Welke activiteiten zijn er in de komende tijd?

[2:05:40] Wat moet er gebeuren?

[2:05:42] Wat is er op het griep van onderwijs cruciaal?

[2:05:43] Wat moet de gezondheidszorg doen?

[2:05:45] Enzovoorts.

[2:05:46] Dat betekent niet dat het zo is dat ik persoonlijk of in mijn rol verantwoordelijk kan zijn voor

[2:05:54] bijvoorbeeld gezondheidszorg of onderwijs.

[2:05:56] Dat heeft veel te maken met dat het heel verstandig is om die expertise te laten waar die is, namelijk

[2:06:01] dat het ministerie van Onderwijs zich bezighoudt met onderwijs en het ministerie van Gezondheidszorg

[2:06:05] met gezondheidszorg, maar dat het daarnaast ook wel heel erg relevant is dat we dat zo veel mogelijk

[2:06:10] samen doen, vanwege de bijzondere positie die deze eilanden hebben in het algemeen, maar ook om te

[2:06:18] zorgen dat werk aan elkaar wordt gebracht en, niet in de laatste plaats, om ook te zorgen dat niet alle

[2:06:24] departementen hun voorstellen en vragen — overigens eigenlijk altijd met de beste bedoelingen — daarmee

[2:06:32] de eilanden overvoerd worden.

[2:06:34] Dus dat zijn wel de taken die wij hebben.

[2:06:37] Ik denk dat het dus ook steeds relevant is om deze overleggen te hebben, mij erop aan te spreken of

[2:06:42] mijn opvolger erop aan te spreken hoe je zorgt dat dat enigszins aan elkaar blijft gebreid, en tegelijkertijd

[2:06:49] als het over de diepte gaat van de precieze invulling van thema's op het griep van gezondheidszorg, ook

[2:06:55] af en toe een debat daarover te hebben met de verantwoordelijke staatssecretarissen of ministeries.

[2:07:02] Ik heb eerlijk gezegd zelf wel gezien dat het steeds beter loopt.

[2:07:09] Tot op zekere hoogte heb ik er ook genoegen in dat de thema's die we bespreken terugkomen

[2:07:15] en worden opgelost.

[2:07:17] Het aantal onderwerpen waarin we merken dat die coördinatie soms complexer is — ik kom zo meteen

[2:07:22] op nog wat vragen rond het onderwerp van de gezondheidszorg, naar aanleiding van de vragen

[2:07:27] Maar we zien dat die coördinatie sterker wordt en dat daardoor met name ook de inzet die mijn collega's

[2:07:35] in het kabinet en zeker ook de departementen in de afgelopen tijd hebben gedaan, elkaar

[2:07:39] steeds beter weten te vinden.

[2:07:43] Volgens mij was er nog een vraag over klimaat en de inzet van de klimaatmiddelen.

[2:07:51] We hebben het net ook over dat groeifonds gehad, maar niet in de laatste plaats ben ik er heel blij om

[2:07:56] Omdat de opvolging van wat u aangaf, dat hoogambtelijke overleg, ertoe geleid heeft dat minister Jetten en ik

[2:08:03] een overeenstemming hebben, een akkoord hebben getekend met Curaçao om gezamenlijk te gaan investeren.

[2:08:12] Curaçao en Nederland hebben daar allebei 5 miljoen euro voor ter beschikking gesteld om te zorgen dat we

[2:08:18] dat project, het idee van het verkennen van drijvende windturbines gecombineerd met waterstofproductie,

[2:08:26] als een mogelijkheid om een nieuwe economie te ontwikkelen, om dat verder te brengen.

[2:08:33] Daarbij zijn ook lokale partijen betrokken vanuit Curaçao, zoals bijvoorbeeld de lokale

[2:08:39] energieleverancier Aqua Electra en een aantal andere overheids-NV's.

[2:08:43] Maar we hebben nu een concreet project en een concrete aanpak om dit onderwerp een stap verder te brengen.

[2:08:54] Ik denk dat ik dan de meeste vragen op die mevrouw Michon heeft gesteld heb.

[2:09:01] Mevrouw Michon Derksen van de VVD.

[2:09:03] Voorzitter, één vraag.

[2:09:06] Dank aan de staatssecretaris voor de beantwoording.

[2:09:09] Het helpt ook.

[2:09:11] Er zit natuurlijk nog een nieuwe woordvoerder op dit onderwerp.

[2:09:15] Hoe reflecteert de staatssecretaris nou op dat, want ik herken zeer wat ze zegt,

[2:09:20] ook dat veel departementen met goede bedoelingen inzet plegen op de eilanden en op de landen.

[2:09:27] Prachtig ook, mooi, bedankt. En tegelijkertijd die beperking in uitvoeringskracht op de landen

[2:09:34] en eilanden. Hoe reflecteert de staatssecretaris eigenlijk op die spanning en wat is dan de rol

[2:09:42] van de staatssecretaris daarin? U vraagt een reflectie, dan neem ik aan dat u nog even een

[2:09:47] om die reflectie te beluisteren?

[2:09:49] Ja, oké, check, de staatssecretaris.

[2:09:50] Ja, kort en goed is het het volgende.

[2:09:53] Dus uitvoeringscapaciteit

[2:09:55] is een thema

[2:09:57] dat we nu hebben aangepakt

[2:09:59] bijvoorbeeld in die bestuursakkoorden.

[2:10:00] Gezegd, wat er nodig is, is dat voordat we van alles

[2:10:03] nog weer nieuw bedenken,

[2:10:05] wat heel goed is voor de mensen op de eilanden,

[2:10:07] of nou gaat over klimaat

[2:10:09] of armoedeaanpak, of weet ik veel wat,

[2:10:11] we hebben mensen nodig die het werk kunnen doen.

[2:10:14] Dus daar hebben we

[2:10:15] in die bestuursakkoorden middelen voor vrijgemaakt en ook aangegeven dat het heel erg nodig is om daarop

[2:10:21] in te zetten, ook overigens om niet alleen maar de organisatie te versterken om projecten te doen

[2:10:26] of om beleid uit te voeren, maar ook om de organisatie zelf te versterken, bijvoorbeeld als

[2:10:30] het gaat over financiële verantwoording, om die goed op orde te hebben, om de administratie op orde

[2:10:35] te hebben, om wetgevingscapaciteit te hebben, met name als het over de landen gaat bijvoorbeeld.

[2:10:40] Dat is eigenlijk het eerste wat nu aan de orde is.

[2:10:44] Gelukkig heb ik gezien in mijn laatste reis langs de Besseilanden — niet vorige week, maar de week daarvoor —

[2:10:49] dat er al echt op ingezet is.

[2:10:51] Dus dat er al allerlei mensen zijn aangenomen om de organisatie daadwerkelijk te versterken.

[2:10:57] Op allerlei plekken, zowel op Sabah als op Stesia, is Bonaire daar hard mee aan het werken.

[2:11:04] en dat ook RCN daar ondersteunt door bijvoorbeeld veel meer mensen

[2:11:08] ook in de vorm van mensen ter beschikking te stellen

[2:11:13] die ook projecten kunnen doen of kunnen ondersteunen

[2:11:15] bij het realiseren van projecten.

[2:11:17] Dus we zien daar nu de feitelijke invulling van afspraken

[2:11:20] die we gemaakt hebben, die supernodig zijn om ook verder te versterken,

[2:11:25] omdat zonder dat je uiteindelijk wel middelen hebt nu,

[2:11:29] zeker ook als die verhoging van die vrije uitkering er is,

[2:11:33] om aan het werk te gaan, maar dan natuurlijk je nog steeds de mensen nodig hebt om het te doen.

[2:11:39] Als het gaat om de landen, dan is dat natuurlijk een veel minder directe aanpak.

[2:11:45] Maar hebben we met die aanpak van onze landspakketten juist ook afgesproken

[2:11:48] dat onze inzet heel sterk is gericht ook op kennisdeling

[2:11:54] en om het uitwisselen van mensen die die kennis kunnen toevoegen

[2:11:58] Of we hebben natuurlijk in die TWO ook zo'n 30 miljoen per jaar ter beschikking aan ondersteuning,

[2:12:05] financiële ondersteuning, die ook gericht is om capaciteit te versterken, of het dan gaat over

[2:12:10] specifieke kennis of gewoon een heleboel mensen die bijvoorbeeld wetten kunnen schrijven die nodig

[2:12:15] zijn om uitvoering te geven aan beleid.

[2:12:20] Dus het onderwerp is, denk ik, steeds van groot belang, blijft ook van groot belang, maar gelukkig

[2:12:27] hebben we daar in de afgelopen tijd wel een paar flinke stappen kunnen zetten.

[2:12:30] Maar daar blijft de aandacht voor nodig.

[2:12:33] En daarom staat dat ook zo prominent in alle bestuursakkoorden

[2:12:36] die we hebben afgesproken en het zogenaamde CEBA-package.

[2:12:42] Dank u wel. U kunt verder met de beantwoording.

[2:12:49] Dan zal ik dat nu wat meer nog gecoördineerd doen.

[2:12:55] Namelijk in een aantal blokjes.

[2:12:58] Die gaan nog iets meer over het thema van de coördinatie, het voorzieningenniveau,

[2:13:05] over klimaat en dan nog een aantal overige vragen.

[2:13:11] Ik trek er alvast even bij.

[2:13:12] Ik moet zelf om vijf over zes naar het plenaire debat,

[2:13:14] dus ik ga dan de heer Wajt vragen om het voorzitterschap over te nemen.

[2:13:17] Ik ga heel veel tempo maken om te zorgen dat we misschien dan al een heel end zijn.

[2:13:22] Er was nog...

[2:13:24] We hebben het net, denk ik, al vrij uitgebreid gehad

[2:13:26] over het onderwerp van die coördinatie naar aanleiding van de vragen die daarover gesteld waren

[2:13:30] door mevrouw Michon, maar ook door mevrouw Bruining.

[2:13:37] Wat wij nog belangrijk vinden, en dat is eigenlijk ook iets wat de heer Paternotte ook heeft aangegeven,

[2:13:43] is van, is het nou zo dat er eigenlijk wel voldoende bevoegdheid is bij en voldoende structuur is aan de kant

[2:13:52] hier in Den Haag of in Den Haag als het gaat over het zorgen dat we zoveel mogelijk en zo goed mogelijk

[2:13:57] kunnen werken voor het Caribisch deel van het Koninkrijk.

[2:14:02] Uw vraag van de heer Paternot was ook, maar heeft u nou meer handvatten nodig om aan het werk te gaan?

[2:14:09] Eigenlijk denk ik dat het op zich goed genoeg is, dat die tools goed genoeg zijn om dat werk ook

[2:14:17] Dat het wel vergt, voortdurend aandacht vergt en ook onderhoud vergt, is denk ik wel van belang.

[2:14:24] Het is natuurlijk zo dat er inderdaad vanuit verschillende departementen expertise moet worden

[2:14:29] geleverd. Dat is ook van belang.

[2:14:31] Het is goed dat klimaat over klimaat nadenkt, dat onderwijs onderwijs oppakt, dat gezondheidszorg

[2:14:36] gezondheidszorg oppakt vanuit hun specifieke expertise op dat gebied.

[2:14:41] Maar het blijft wel ontzettend belangrijk om dat goed aan elkaar te kunnen openen.

[2:14:46] Wat ik heb gemerkt, is dat het soms dan ook wel heel wenselijk is om niet te zeggen dat wij alleen

[2:14:51] de coördinatie aan de Haagse kant doen en dan vervolgens weer met de eilanden, maar soms ook

[2:14:55] gewoon bij elkaar te gaan zitten, met z'n allen, om na te denken over de vraag hoe we nou zo'n

[2:15:00] bestuursakkoord goed vormgeven.

[2:15:01] Welke prioriteiten geven we daar over de verschillende thema's dan in of hoe werken we dat uit?

[2:15:07] We doen dat wel af en toe, maar dat zou misschien nog wel eens wat vaker kunnen.

[2:15:14] Dat is iets wat misschien onderdeel kan zijn van die nieuwe wind, als dat ook de bedoeling is.

[2:15:20] Maar het zou ook zeker goed zijn om dat te kunnen doen vanuit het perspectief dat je, bijvoorbeeld

[2:15:27] — we hebben dat gezien bij die wolbes-vinbes — gewoon eens met elkaar gaat zitten en heel goed

[2:15:31] doorakkert wat nou precies de prioriteiten zijn en wat er moet gebeuren, en dan beseffen we allemaal

[2:15:38] Het is wat mij betreft niet wenselijk om pootjes of onderdelen van departementen over te hevelen naar

[2:15:44] BZK om dan vanuit ons ook alle coördinatie te doen.

[2:15:48] Dat lijkt mij niet goed, maar heel regelmatig met elkaar zitten, samen met de departementen en met

[2:15:53] de eilanden, kan van groot belang zijn, waar het soms ook heel spannend is.

[2:15:58] Maar overwegend lukt het ons goed om die coördinatie toch ook vorm te geven.

[2:16:03] Dan was er nog die vraag over de budgetten van mevrouw Bruiningen.

[2:16:07] Zou het nou zinvol hebben om ook nog te gaan kijken naar die budgettaire besluitvorming?

[2:16:15] Dat vind ik een beetje ingewikkeld, want we praten over de rijksbegroting ook niet met

[2:16:19] de gemeenten in Nederland, maar we kunnen natuurlijk altijd wel met de eilandsraden

[2:16:25] hebben over vraagstukken waar zij mee zitten en waar dan eventueel door ons extra budgettaire

[2:16:31] middelen voor zouden kunnen worden ingebracht.

[2:16:33] Dat werkt eigenlijk al.

[2:16:35] Dat zien we bijvoorbeeld in het sociaal domein.

[2:16:38] Dat zien we in het geval van de gezondheidszorg, dat heel regelmatig eilanden hier ook bij u

[2:16:44] langskomen of bij ons en vragen hoe ze dit probleem kunnen aanpakken.

[2:16:48] Zouden daar ook aanvullende middelen in een volgende begroting voor kunnen worden ingezet?

[2:17:00] Dan heb ik volgens mij wel genoeg over dit onderwerp gezegd, maar wellicht zijn er nog

[2:17:05] vragen over dat coördinatiethema.

[2:17:08] Dat is de volgende, mevrouw Bruinink van NS17-Interruptie.

[2:17:12] Begrijp ik dan goed dat de staatssecretaris zegt dat ze van mening is dat de stem van de eilanden

[2:17:17] afdoende gewaarborgd is in het budgettaire proces zoals het er nu uitziet?

[2:17:22] Ja, er is een stem die er is van de eilanden.

[2:17:31] We hebben afspraken gemaakt in het kader van die Wolbes en Finbes om in het algemeen, dus niet alleen

[2:17:37] in het budgettaire proces, maar de stem van de eilanden hier in Den Haag te versterken door per

[2:17:42] BES-eiland — daar gaat het dan over een vertegenwoordiger — hier in Den Haag te hebben.

[2:17:48] Daarmee kan die stem nog wat meer kracht krijgen.

[2:17:50] Dus iemand die hier permanent is, die dan ook kan aangeven vanuit de eilanden.

[2:17:55] Dit zijn thema's waar we ons zorgen over maken.

[2:17:57] Volgens ons moet er geïnvesteerd worden in ABC.

[2:18:01] We willen graag dat er meer aandacht is voor.

[2:18:05] Dus ik denk dat dat goed is.

[2:18:07] Voor de rest, inderdaad, bestaat er voor de eilanden, de eilandraden en hun bestuurscolleges,

[2:18:14] bestaan er vele routes.

[2:18:15] Dus U bent een route, Koninkrijksrelatie is een route, de individuele departementen zijn

[2:18:19] Maar straks kunnen zij ook via zo'n vertegenwoordiger in Den Haag heel goed en zijn ze ook heel goed in

[2:18:27] staat om hun prioriteiten aan ons allemaal door te geven.

[2:18:36] Dan was er nog een vraag van mevrouw Bruining over de eerste lijn zorg en de verbetering daarvan.

[2:18:43] Daar is de Stads-VWS ook al mee aan de slag.

[2:18:48] Net zoals in Nederland is ook in Caribisch-Nederland de huisarts een soort poortwachter.

[2:18:54] Hij zit ook in het basispakket van de verzekering en de toegankelijkheid daarvan is dan ook gegarandeerd.

[2:19:00] Maar wel wordt er gekeken, met inzet van de organisatie Primary Care Caribbean, hoe we op

[2:19:06] Bonaire kunnen kijken hoe we de kwaliteit van de eerstelijnzorg nog versterken en de samenwerking

[2:19:13] tussen de spelers in het veld ook verbeteren.

[2:19:15] Daar worden gesprekken over gevoerd in de komende tijd, niet alleen voor Bonaire, maar ook voor Saba

[2:19:21] en Stesha, om te kijken hoe die lokale gezondheidszorg, waarvan de eerste lijn is een anderhalve

[2:19:29] lijn zorg, zo goed mogelijk nog verder een impuls kan krijgen.

[2:19:34] Ik denk dat het goed is dat u daarover in de komende tijd geïnformeerd blijft via de Stas VWS.

[2:19:41] Maar de kernis is dat er aandacht is om te kijken hoe die eerste lijnzorg ook verder

[2:19:46] nog kan worden verbeterd.

[2:19:51] Dan was er nog de vraag van de heer Weid over...

[2:19:55] De interruptie van de heer Van Hazen, PPV.

[2:20:00] Bedankt, voorzitter.

[2:20:01] Ja, nu we het even over zorg hebben.

[2:20:02] We hebben natuurlijk laatst gezien dat het ziekenhuis van Bonaire een contract heeft afgesloten

[2:20:09] met een andere luchtvaartmaatschappij die geen landingrecht op Curaçao en Aruba heeft.

[2:20:17] Daardoor moeten nu alle vluchten gedaan worden op Colombia.

[2:20:23] Nu heeft het ministerie wel tijdelijk voor twee maanden een alternatief geregeld,

[2:20:29] maar zorg is ook een kwestie van geld.

[2:20:33] Dus als er veel meer vluchten plaatsvinden naar Colombia,

[2:20:36] Dan wordt het zorgbudget aardig aangetast.

[2:20:42] Worden hier voordringen ingemaakt, of kunnen u daar iets meer over vertellen?

[2:20:49] Het nummer één is dat het probleem nu voor de komende maanden is opgelost.

[2:20:53] We hebben daar inderdaad gevraagd aan de heer Arkenbout om tot een oplossing te komen.

[2:20:59] Dat is ook gelukt.

[2:21:00] Dat zal ook structureel moeten worden ingevuld om te zorgen dat het inderdaad zo is dat mensen

[2:21:06] die vanwege gezondheidsredenen naar een andere plek moeten worden gebracht,

[2:21:11] dat dat ook kan gebeuren en dat dat het liefst natuurlijk ook zo dicht mogelijk in de buurt is.

[2:21:16] En voor de Beneden-Winssen-eilanden is dan Curaçao of Aruba, beide kunnen natuurlijk een belangrijke plek.

[2:21:24] De structurele oplossing hiervoor, daar wordt nu aan gewerkt.

[2:21:28] Maar op dit moment is het al mogelijk om gewoon weer te vliegen naar Curaçao als dat gewenst is.

[2:21:37] U continueert.

[2:21:41] Dank u wel.

[2:21:42] Over armoede wordt een vraag gesteld door de heer White.

[2:21:46] U zei met andere woorden dat er in de afgelopen periode vele stappen zijn gezet, maar er is nog

[2:21:52] meer te doen.

[2:21:53] Dat klopt ook, want per 1 juli gaat het wettelijk minimumloon en de onderstand ook nog weer omhoog

[2:21:59] ten opzichte van de huidige situatie.

[2:22:07] Dat heeft dit kabinet ook nog gedaan.

[2:22:09] We hebben een aantal inhoudelijke stappen gezet, ook in het zorgen dat de kosten van

[2:22:13] levensonderhoud gesubsidieerd zijn.

[2:22:16] Het uitwerken voor de langere termijn is ook wel iets wat het volgende kabinet zou moeten doen.

[2:22:21] Ik denk dat het relevant is om dat verder uit te werken, want los van het verhogen van het minimumloon

[2:22:28] en het verhogen van uitkeringen is het ook steeds belangrijk om te blijven werken aan

[2:22:33] die kosten van levensonderhoud, of dat nou over energie gaat of over internet of over de verbindingen,

[2:22:43] de OV-verbindingen.

[2:22:44] Al dit soort thema's moeten ook verder worden uitgeweerd.

[2:22:47] Op dit moment kunnen we met de huidige stappen die we hebben ingezet naar aanleiding van dat rapport

[2:22:53] van de heer Taudet aan de slag, maar er zal voortdurend aandacht voor dit onderwerp moeten blijven.

[2:23:00] Om daar misschien nog iets over te zeggen richting de heer Van Haasen.

[2:23:04] Het verhogen van het minimumloon en ook de onderstand is wel degelijk.

[2:23:10] Daarvan is zeer veel gebruik gemaakt van data, want het onderzoek dat de heer Daudet heeft gedaan

[2:23:14] is juist gekeken naar de kosten van levensonderhoud en wat het sociaal minimum is dat je zou moeten

[2:23:21] afspreken om te zorgen dat mensen ook kunnen rondkomen van zo'n sociaal minimum.

[2:23:32] Ik snap wat de staatssecretaris zegt, maar het is natuurlijk ook belangrijk om de effecten te meten

[2:23:40] van de verhoging van het minimumloon, zodat we ook weten dat de armoede terugloopt door de verhoging

[2:23:45] van het minimumloon, want anders blijft het geld in een bodeloze put gooien.

[2:23:49] Dat hebben we dan ook afgesproken, zoals u ook weet, in de afspraken die we gemaakt hebben om

[2:23:57] om te zorgen dat we dat ook heel nauwkeurig gaan monitoren.

[2:24:02] De lokale statistiekorganisaties, zoals het CBS, hebben ook aangegeven dat te gaan meten,

[2:24:08] zodat we dat heel goed in de gaten kunnen houden.

[2:24:10] Dat doen we overigens ook met de werkgevers op de drie eilanden, om ook van hen het perspectief

[2:24:15] duidelijk in beeld te krijgen.

[2:24:17] Dus daar is het niet alleen al mee gestart, maar dat blijven we ook doen.

[2:24:24] Dan was er nog de vraag van de heer Paternotte en ook van de heer White over welke investeringen

[2:24:30] een volgend kabinet zou moeten doen en welke dan ook nodig zijn om bestaanszekerheid, goed bestuur,

[2:24:38] klimaat en dit soort onderwerpen te bestendigen.

[2:24:43] Er is natuurlijk in de afgelopen jaren gelukkig veel gebeurd.

[2:24:47] Dit kabinet, het huidige kabinet, heeft veel middelen vrijgemaakt en vrij kunnen maken voor

[2:24:53] het sociaal domein, maar ook voor bijvoorbeeld klimaat en voor het versterken van de economie.

[2:24:59] De verhoging van de vrije uitkering, die we nu hebben opgenomen in de voorjaarsnota, is ook weer

[2:25:06] een belangrijke stap om naast investeringen in het sociaal domein ook het mogelijk te maken voor de

[2:25:12] eilanden van Caribisch-Nederland om investeringen te doen in de vervanging van wegen en om te zorgen dat

[2:25:17] allerlei andere projecten worden aangepakt.

[2:25:21] Met andere woorden, er is nu ruimte om te investeren, maar we willen ook onderzoeken of dat voldoende is

[2:25:28] en wat er eventueel verder nog nodig is.

[2:25:30] Dus als het gaat over onderhoud en vervanging van de fysieke infrastructuur van de drie eilanden, dan

[2:25:37] Dan gaan we daar nog verder naar kijken.

[2:25:41] In de richting van de voorjaarsnota voor 2025 zal dan ook duidelijk moeten worden welke eventuele

[2:25:47] aanvullende investeringen er nog nodig zijn.

[2:25:50] Op dit moment is er dus nog geld beschikbaar om projecten te realiseren.

[2:25:57] Daarnaast, wat ik al eerder aangaf in het antwoord op de vraag van mevrouw Michon, zijn er ook

[2:26:04] middelen ter beschikking om te investeren in duurzaamheid, zowel in klimaatmitigatie,

[2:26:09] de bouw van zonneparken, het investeren in windenergie als via het groeifonds in de economie.

[2:26:18] Dan had de heer Wajt nog een vraag over het onderwerp wonen.

[2:26:22] Wij hebben in de afgelopen tijd per eiland daarover afspraken gemaakt om te komen tot het bouwen van

[2:26:28] betaalbare woningen, zowel huur als koop.

[2:26:31] We hebben gelukkig een aantal daarvan ook al weten te realiseren.

[2:26:37] Er is een woondeal gemaakt en een letter of intent voor Saba en Stesia, een woondeal met Bonaire.

[2:26:44] Er wordt nu heel hard gewerkt aan het klaarmaken van projecten.

[2:26:50] Er zijn twee locaties aangewezen op Bonaire om aan de slag te gaan.

[2:26:54] Er zijn inmiddels ook locaties ter beschikking op Saba en Stesia.

[2:27:00] Daar kan de bouw dan ook beginnen.

[2:27:03] U vroeg of dat nog verder versneld kan worden.

[2:27:05] Ik denk dat dat wel ingewikkeld wordt.

[2:27:07] Er is niemand overigens die wil dat het langzaam gaat, maar het is ook veel werk.

[2:27:12] Ik heb net een woningbouwproject op Saba geopend.

[2:27:16] Dat heeft echt lang geduurd, omdat de omstandigheden ter plekke lastig zijn om huizen te bouwen.

[2:27:22] En tegelijkertijd neem ik in ieder geval uw oproep om te kijken waar het nog sneller gaat, graag mee.

[2:27:31] Ik denk overigens dat mijn teams daar niet de aansporing nog extra nodig hebben, maar het is

[2:27:36] goed om te weten dat u het belangrijk vindt.

[2:27:39] Dat zal ik ook zeker meenemen in de gesprekken met de eilandraden en de bestuurscolleges.

[2:27:46] Er was ook nog een vraag van de heer White over klimaat en Bonaire.

[2:27:51] Het is inderdaad zo dat er een rechtzaak loopt op dit terrein.

[2:27:55] We hebben daar ook gesprekken over gehad, ikzelf ook, met de indieners van de rechtzaak en inwoners

[2:28:00] van Bonaire, omdat ik vind dat dit onderwerp ook alle aandacht verdient.

[2:28:05] We moeten aan de ene kant aan het werk met het zorgen dat we veel meer duurzame energie gaan opwekken,

[2:28:10] tot die 80 procent waarvan de doelstelling is in de komende tijd.

[2:28:14] Er zijn daar dus ook middelen voor.

[2:28:16] Er zijn studies gedaan.

[2:28:17] We kunnen dat ook aanpakken.

[2:28:19] En de minister van Klimaat en Energie is daar ook hard mee aan het werk.

[2:28:23] En aan de andere kant moeten we iets doen aan de gevolgen van klimaatverandering

[2:28:27] die er nu al vandaag de dag zijn.

[2:28:30] Er zijn verschrikkelijk veel meer van die hele stevige regenbuien

[2:28:35] en het water wordt niet goed opgevangen

[2:28:37] waardoor de modder het koraalriff instroomt, bijvoorbeeld als een van de factoren.

[2:28:43] Er is nu een klimaattafel opgericht, naar aanleiding van werk van de heer Nijpels.

[2:28:49] Daar is een voorzitter voor benoemd.

[2:28:52] Die klimaattafel gaat ook verder werken aan het zorgen dat we dit probleem aanpakken.

[2:29:00] Uiteraard kan ik niet zoveel zeggen over de zaak zelf, want die is onder de rechter.

[2:29:05] Maar we zullen niets laten om te zorgen dat we hier stevig op blijven doorwerken, uiteraard

[2:29:14] met het eiland zelf, het openbaar lichaam en de betrokken inwoners.

[2:29:22] Dan waren er nog een paar vragen in de categorie overig.

[2:29:28] Een vraag van de heer Van Haasen over schuldenproblematiek.

[2:29:35] Ik heb al iets over de afspraken van het landspakket gezegd.

[2:29:39] Daar blijven we natuurlijk steeds over in gesprek, maar gaan we de scherpte van de afspraken in de

[2:29:45] komende tijd nog een keertje echt goed vaststellen, zowel in termen van resultaten als in inspanningen?

[2:29:52] Wat wordt er verwacht van de landen?

[2:29:53] Wat wordt er van ons verwacht?

[2:29:54] Welke middelen komen daar ter beschikking?

[2:29:57] Wat goed is om te weten voor is dat als het gaat over de lopende leningen, dat de landen hun rente-

[2:30:02] en aflossingsverplichtingen steeds na zijn gekomen en dat inderdaad de afspraak is gemaakt met Aruba,

[2:30:08] dat wanneer de Rijkswet er komt, dat zij dan ook in aanmerking komen voor verlaagde rentepercentages.

[2:30:14] Maar dan moet die Rijkswet er natuurlijk wel ook komen.

[2:30:19] De heer Van Hazen.

[2:30:21] Bedankt, voorzitter.

[2:30:22] Het is goed om te horen dat die verlaging van de rentepas plaatsvindt als die Rijkswet er is.

[2:30:26] Ik heb van het weekend begrepen in het IPCO dat die verlaging van die rente van 1,9% naar 5,1%

[2:30:33] direct al van toepassing was.

[2:30:36] Dat klopt inderdaad.

[2:30:37] Dat is de eerste verlaging, maar het laagste percentage is ook wat we hadden afgesproken.

[2:30:41] Dus bij een bestuurlijk akkoord over een rijkswet in combinatie met een aantal andere dingen,

[2:30:47] bijvoorbeeld dat de landsverordening er zou zijn, ook voor financieel toezicht, hebben we gezegd

[2:30:52] dat we over gaan naar een lager rentepercentage.

[2:30:55] Maar er moet tijdig, moet de Rijkswet er ook zijn, niet komen maar zijn, om te komen tot het allerlaagste

[2:31:03] rentepercentage wat we kunnen aanbieden, dat nu bijvoorbeeld geldt voor Curaçao.

[2:31:11] Mag ik daar nog een volle vraag over stellen?

[2:31:13] Dus, als ik het goed begrijp, is die 1,9% verlaging die van 6,9 naar 5,1, die is nu al ingegaan?

[2:31:25] Ja, die gaat in per tekenen van het ver juni, bij de tekening van het akkoord, ja.

[2:31:30] Oké. Zijn er ook afspraken over gemaakt wat er met het rendement gebeurt voor die 1,8 procent?

[2:31:36] Want het is rond de acht miljoen euro per jaar.

[2:31:38] Zijn er ook afspraken gemaakt voor het verlagen van de schuldenquota?

[2:31:45] Nee. Dit betekent dus dat Aruba een minder hoge rentepercentage aan ons betaalt.

[2:31:51] Wat zij met die middelen doen, is aan het land Aruba zelf.

[2:31:54] Of ze dat inzetten voor het verlagen van de staatsschuld of voor investeringen, kunnen zij zelf bepalen.

[2:32:01] Dank u wel.

[2:32:02] Ik geloof dat ik nu ongeveer naar de plenaire zaal moet gaan lopen, dus gaat de heer White vragen?

[2:32:08] Dan zullen we heel snel even bedienen met twee vragen, of niet?

[2:32:11] Oh, de heer White heeft nog een interruptie op dit punt, begreep ik.

[2:32:15] Ja, oké, dan gaat dat niet meer lukken, dan geef ik de woord aan de heer White.

[2:32:19] Een hele korte interruptie, heer voorzitter.

[2:32:22] In het verlengde van de vraag die de heer Hazen net stelde,

[2:32:25] inderdaad, wij tijdens het IPCO hebben het hier volvuldig over gehad,

[2:32:28] over de rijkswet versus landsverordening.

[2:32:30] Wat ik begreep, en ik zou daar graag even een reflectie op hebben, is dat die Rijkswet

[2:32:38] mogelijk niet nodig zou hoeven te zijn, want de landsverordening dekt het voldoende af.

[2:32:46] Dit is een discussie die we uiteraard lang hebben gevoerd, maar een landsverordening is

[2:32:53] een verordening van het land zelf en kan dus ook eenzijdig door het land worden veranderd.

[2:32:57] Wat wij hebben gezegd, is dat we, zolang de Nederlandse staat grote leningen heeft openstaan

[2:33:02] bij het land Aruba, het van belang vinden dat er sprake is van goed financieel toezicht.

[2:33:12] We willen zeker zijn dat de leningen worden terugbetaald, maar het is ook zo dat er sprake

[2:33:20] is van goed financieel beheer, omdat er nou eenmaal ook een waarborgfunctie bestaat.

[2:33:25] Dus met andere woorden, we hebben daar overigens in de vorige Kamer met uw voorgangers veel over gewisseld

[2:33:30] en goed gekeken naar wat er nou precies nodig is, en steeds tot de conclusie gekomen.

[2:33:34] Sterker nog, uw Kamer heeft in de vorige periode een motie aangenomen die zei dat het wat ons betreft

[2:33:40] noodzakelijk is om te komen tot een Rijkswet voor financieel toezicht.

[2:33:44] Die motie is ook in meerderheid aangenomen.

[2:33:50] Ik verwijs u graag nog naar de brieven die we daarover geschreven hebben.

[2:33:53] Een rijkswet vinden wij als kabinet en vindt u als Kamer ook noodzakelijk om te zorgen dat

[2:34:00] er echte waarborgen zijn voor het financieel toezicht en normstellingen die niet eenzijdig

[2:34:06] door het land zelf kunnen worden aangepast.

[2:34:10] Daarvoor ben ik dus ook heel blij dat we tot een overeenstemming zijn gekomen met de regering

[2:34:14] van Aruba om te komen tot zo'n rijkswet, overigens in combinatie ook met een landsverordening.

[2:34:33] Bedankt staatssecretaris. Tijdens het IPCO en gesprekken met de delegatie van Aruba bleek gewoon

[2:34:39] dat er nogal verdeeldheid is over deze Rijkswet. Dus de intentie van de regering om deze Rijkswet

[2:34:48] te maken wil nog niet zeggen dat deze Rijkswet ook door het parlement komt. Wat kunnen

[2:35:01] De bestuurlijke afspraak die we hebben gemaakt, is dat als die rijkzitter niet op tijd komt,

[2:35:06] dat we dan weer teruggaan naar het oude hoge rentepercentage.

[2:35:11] Met andere woorden, als de rijkzitter niet komt, dan kan Aruba, die leningen moeten dan worden terugbetaald,

[2:35:16] maar dan gaan we weer terug naar het allerhoogste rentepercentage van, nou ja, op dit moment was dat 6,9%,

[2:35:22] maar dan zullen we natuurlijk kijken wat dan de marktrente is.

[2:35:32] Ik ga door met de vragen die ik net niet heb kunnen beantwoorden van de heer Paternotte over de relatie

[2:35:40] met de Europese Unie, een onderwerp dat ik begrijp ook in het IPCO aan de orde is geweest.

[2:35:47] Er is inderdaad de mogelijkheid voor de landen en de eilanden om een deel uit te maken voor de EU.

[2:35:54] Dat betekent inderdaad dat je voordelen hebt, namelijk toegang tot fondsen waar je nu niet toegang

[2:36:00] toe hebt, maar ook dat er een heleboel verplichtingen tegenover staan.

[2:36:04] Dat betekent dat je in alle opzichten moet voldoen aan alle vereisten waaraan landen en gebieden die

[2:36:11] onderdeel zijn van de EU ook aan moeten voldoen.

[2:36:15] Er zijn eilanden die daarvoor gekozen hebben, bijvoorbeeld het Franse deel van Sint-Maarten.

[2:36:21] Maar er zijn ook eilanden die daar weer van af hebben gezien, zoals bijvoorbeeld St. Barth

[2:36:26] of Saint-Barthélemy, zoals het ook in het Frans heet.

[2:36:31] Dat is uw vraag.

[2:36:33] Kijk, tot nu toe hebben de landen niet aan ons het voorstel gedaan om zo'n status te ontwikkelen.

[2:36:39] Als zij daar belangstelling voor zouden hebben, als ze dat ook echt willen, of als ze dat willen

[2:36:43] onderzoeken, dan lijkt het me goed dat zij daartoe een verzoek doen.

[2:36:50] Wij zien vooral ook dat dit echt een heleboel verplichtingen met zich meebrengt en dat de vraag

[2:36:55] dan ook echt nog wel is of je er echt veel mee opschiet.

[2:37:00] Maar dat zouden we kunnen onderzoeken.

[2:37:01] Maar nogmaals, dan vind ik het wel van belang dat de eilanden dat ook zelf aan ons vragen en wij dat

[2:37:06] niet op ons eentje gaan doen.

[2:37:10] Over de investeringen heb ik het, denk ik, al gehad.

[2:37:14] Over het onderwerp van de data heb ik het ook gehad.

[2:37:18] misschien nog even iets meer erover zeggen, want los van dataverzameling over de economische situatie

[2:37:23] en over de effecten van de verhoging van het sociaal minimum, zijn er nog veel meer statistieken die

[2:37:35] in de komende tijd zullen worden uitgewerkt.

[2:37:39] We doen dat niet alleen maar op het sociale domein, maar ook veel breder.

[2:37:43] In die zin ben ik het eens met de heer Van Haasen.

[2:37:45] Er is ook nog wel werk te doen om te zorgen

[2:37:48] dat je ook op allerlei terreinen data en statistieken verzamelt.

[2:37:53] Op het sociale domein hebben we daar dus nu een inhaalslag in gemaakt,

[2:37:56] maar we zullen dat ook in de komende tijd blijven doen.

[2:38:01] Overigens is het ook wel weer steeds van belang om te kijken...

[2:38:04] Nou, als het over een onderwerp waar u zelf ook het over had,

[2:38:06] als het over gezondheidszorg gaat, dat het natuurlijk ook van belang is

[2:38:09] om te kijken naar als er iets aan de hand is,

[2:38:11] als blijkt dat iets niet functioneert.

[2:38:13] En we hebben de data niet helemaal ter beschikking dat we toch zoveel mogelijk doen om te zorgen

[2:38:17] dat er altijd met het belang van de inwoners in gedachte gehandeld wordt.

[2:38:24] Een vraag nog van de heer White over de brain drain en uw voorstel om het mogelijk te maken

[2:38:30] voor mensen die hier gestudeerd hebben of jongeren die dan teruggaan naar de eilanden, in Nederland

[2:38:37] kunnen blijven werken of op een andere manier.

[2:38:41] Ik weet niet of dat nou helemaal een oplossing is voor die brain gain waar we naar op zoek zijn,

[2:38:50] maar er is hier wel werk te doen.

[2:38:53] Eigenlijk hebben we tot nu toe al een aantal dingen daarin gedaan.

[2:38:57] We zijn begonnen met de Koninkrijksbeurzen om het aantrekker te maken om terug te gaan.

[2:39:02] De landen zijn aan het nadenken over de vraag wat wij, de landen en ook de openbare lichamen,

[2:39:07] kunnen doen om het aantrekker te maken voor mensen om terug te komen na afloop van hun studie.

[2:39:11] Maar we zijn ook wat meer nog aan het kijken hoe wat we kunnen doen met trainees, wat we

[2:39:16] kunnen doen met starters om ervaring op te doen en aan initiatieven zoals bijvoorbeeld

[2:39:21] TOP, het talentontwikkelprogramma, als een traineeship in het Caribisch deel van het

[2:39:26] Koninkrijk.

[2:39:28] Wat ik zelf ook wel relevant vind om hier eigenlijk een beetje naar drie soorten van

[2:39:32] doelgroepen te blijven kijken, namelijk mensen die net afgestudeerd zijn en voor wie je het

[2:39:37] interessant zou kunnen maken om te gaan werken op de eilanden.

[2:39:41] Maar dan moet je iets doen aan studieleningen, dan moet je iets doen aan huisvesting, dan moet je iets

[2:39:45] doen aan zorgen dat het ook in de organisatie, dat je een goede plek kunt krijgen in een lokale

[2:39:51] organisatie. Maar er zijn ook andere doelgroepen waar je aan kunt denken.

[2:39:54] Mensen die wat verderop in hun carrière zijn, maar bijvoorbeeld net kleine kinderen hebben gekregen, als

[2:39:59] ze van de eilanden afkomstig zijn, kan het soms heel wenselijk en prettig voor hen privé zijn om terug

[2:40:05] te gaan om hun netwerk dan daarin te zetten, om ook de opvoeding van kinderen mogelijk mee te maken,

[2:40:12] voor grootouders bijvoorbeeld. En er is ook nog wel een doelgroep waar je aan kunt denken van mensen

[2:40:16] die nog weer wat verder in hun carrière zijn, waarvan de kinderen het huis uitstijnen en die

[2:40:20] wellicht ook weer de stap terug kunnen maken. We zien al die drie groepen ook in de praktijk en

[2:40:26] wij zullen er ook aan blijven werken, ook samen met andere organisaties op dit gebied en natuurlijk

[2:40:32] ook de openbaar lichaam en de landen om te zien wat er mogelijk is om dat te doen, omdat we met

[2:40:38] het invullen van die capaciteitsvraag, waar we het eerder over hadden, natuurlijk ook steeds

[2:40:42] weer willen kijken naar eilandskinderen of mensen uit het gebied die dan ook weer daar kunnen gaan

[2:40:49] werken, omdat we ook zien dat het helpt als je er vandaan komt om beter begrip te hebben voor de

[2:40:56] de cultuur, de werkwijze, enzovoorts, enzovoorts, enzovoorts.

[2:41:00] Dus dat is een onderwerp wat wij ook echt heel belangrijk vinden.

[2:41:06] Meneer Van Haet heeft een vraag hierover.

[2:41:09] Ja, bedankt voorzitter. Tijdens het IPCO

[2:41:11] afgelopen weekend hebben wij gesprekken gevoerd met studenten.

[2:41:14] Het was zeer leerzaam om het zomaar te zeggen, zeer prettige gesprekken ook.

[2:41:18] Maar wat wij veel te horen kregen van wij gaan niet terug, want wij hebben hier een

[2:41:23] een studieschuld opgebrouwd van 50.000 euro en dat kan ik daar nooit meer terugverdienen.

[2:41:29] Dus ik moet wel hier blijven om ooit die studieschuld af te kunnen betalen.

[2:41:35] En ze spraken zelfs van een duo-scam, om het zomaar even te noemen,

[2:41:41] dat ze zich aardig in de val gelokt voelden dat ze niet meer terug konden.

[2:41:47] Nou ja, dit is precies een van die thema's.

[2:41:49] Bijvoorbeeld als je bij RCN gaat werken, dan kun je als je daar in dienst komt,

[2:41:53] ook een afspraak maken over je studielening, die deels dan kan worden afgelost.

[2:41:57] Dus er zijn mogelijkheden voor, maar ik denk dat het...

[2:42:00] Vroeger hadden we zoiets als de Koninkrijkse beurzen,

[2:42:04] wat betekende dat als je ging studeren in Nederland, maar weer terugkwam,

[2:42:08] dat dan je studieschuld of een deel daarvan of een groot deel daarvan kon worden afgelost.

[2:42:12] En ik denk dat dat ook een reële optie is voor de komende tijd,

[2:42:16] want inderdaad, met een grote studieschuld is het lastig om zo'n start te maken,

[2:42:22] omdat je vaak ook al een huis moet gaan regelen, enzovoort, enzovoort.

[2:42:25] Maar dit zou een goede optie zijn die we bij RCN dus al kennen

[2:42:29] en die hopelijk in de komende tijd verder wordt uitgebouwd.

[2:42:32] En de minister van OCW, Robert Dijkgraaf,

[2:42:34] heeft hier ook een voorstel voor gedaan om daarmee aan het werk te gaan.

[2:42:42] GESPREKSLEIDER GESPREKSLEIDER GESPREKSLEIDER

[2:42:45] Ik zou dan willen afsluiten met te zeggen dat ik ongelooflijk blij ben

[2:42:51] met de samenwerking die ik met uw Kamer heb gehad in deze periode.

[2:42:56] We hebben ongelooflijk veel over uitdagingen gesproken, over grote uitdagingen, maar ook

[2:43:01] met elkaar gesproken over hoe we het oplossen.

[2:43:03] Ik vind het ongelooflijk fijn dat we op heel veel thema's ook tot die oplossingen zijn gekomen.

[2:43:10] Ik denk dat het aanpakken van die armoedeproblematiek een heel goed voorbeeld daarvan is.

[2:43:17] U stelde de vraag wat ik mijn opvolger zou aanraden.

[2:43:21] natuurlijk goed te blijven luisteren, leren en bouwen aan de relaties met deze Kamer,

[2:43:26] maar niet in de laatste plaats ook met de eilanden van het Caribisch deel van ons Koninkrijk.

[2:43:32] Want de vraagstukken en de eilanden zijn complex.

[2:43:37] De samenlevingen zien er soms en vaak echt wel anders uit en de oplossingen zijn dan ook vaak

[2:43:42] anders dan je vanuit een Nederlandse context of vanuit een Nederlands perspectief zou bedenken.

[2:43:47] Het is ongelooflijk belangrijk om juist ook in zware tijden, wanneer er crises zijn, maar ook in

[2:43:55] gewone tijden, met elkaar samen te blijven werken, want dan krijgt juist ook die ene belangrijke

[2:44:01] gelofte uit het statuut, namelijk met de wil er kan bij te staan, haar grootste waarde.

[2:44:08] Dialoog, openheid, transparantie, respect en vertrouwen zijn wat mij betreft altijd de basis

[2:44:14] om te blijven werken.

[2:44:15] Ik hoop vooral ook dat mijn opvolger blijft inzetten op die coördinatie en die coördinerende

[2:44:21] rol van BZK, die in de komende tijd ook echt aandacht blijft volgen.

[2:44:26] En ik hoop vooral ook, en ik dank daarvoor degenen die meekijken vanuit het Caribisch

[2:44:31] deel van het Koninkrijk, voor hun inzet, hun geduld, hun vastberadenheid en steun om samen

[2:44:37] vooruitgang te boeken.

[2:44:39] Ik heb er ongelooflijk veel van geleerd.

[2:44:41] Ik ben dankbaar voor de open dialoog, maar vooral ook voor de resultaten die we hebben kunnen bereiken.

[2:44:47] Ik wens uw Kamer en natuurlijk ook iedereen op de eilanden, bestuurders maar zeker inwoners,

[2:44:55] wijsheid en succes toe in de komende periode.

[2:44:58] Mijn opvolger natuurlijk alle steun en kracht om zijn of haar belangrijke werk ook voor te zetten.

[2:45:04] Dank u wel.

[2:45:08] Ook vanuit deze rol heel veel dank.

[2:45:11] Hele mooie woorden van de staatssecretaris voor de afronding van het eerste termijn.

[2:45:15] We gaan gelijk door met de tweede termijn.

[2:45:18] Dan proberen we toch in ieder geval wat tijd in te halen.

[2:45:20] Ik wil starten met de tweede termijn, met mevrouw Bruini.

[2:45:23] Gaat uw gang.

[2:45:24] Dank u wel, staatssecretaris, voor uw antwoorden.

[2:45:27] Wij hebben één motie.

[2:45:29] De Kamer, gehoord de beraadslagingen, constaterende dat de Caribische landen van het Koninkrijk

[2:45:33] problemen ervaren omdat verschillende ministeries niet op een interdepartementaal samenwerken

[2:45:39] wat betreft aangelegenheden op de Caribische eilanden.

[2:45:42] Van mening dat een efficiënte samenwerking tussen ministeries de Caribische landen van het Koninkrijk

[2:45:46] alleen maar ten goede komt, verzoekt de regering om een plan op te stellen waarin de ministeries

[2:45:51] op een meer efficiëntere manier interdepartementaal gaan samenwerken wat betreft zaken die de

[2:45:57] Caribische landen van het Koninkrijk aangaan.

[2:45:59] Dat gaat over tot de orde van de dag.

[2:46:03] Dank u wel.

[2:46:06] Volgende tweede termijn voor de heer Van Haas.

[2:46:09] Ik zie hier af van de tweede termijn.

[2:46:12] Oké, dan zou ik toch graag voor mijn tweede termijn aan mevrouw Bruinink of de heer Van Hazen willen vragen

[2:46:18] om een voorzitterschap over te nemen.

[2:46:21] Ik geef het woord aan de heer Weid.

[2:46:26] Dank u wel, voorzitter.

[2:46:27] Een motie als volgt.

[2:46:31] De Kamer, gehoord de braadslaging, constateert dat zowel de drie eilanden van Caribisch Nederland

[2:46:36] als de drie autonome landen Curaçao, Aruba en Sint Maarten als zogenaamde landen in gebieden overzee

[2:46:42] verbonden zijn aan de Europese Unie en derhalve geen deeluitmaak van de EU, constaterende dat

[2:46:48] vrijwel alle Franse Caribische gebiedsdelen daarentegen gelden als ultraperiveer gebied

[2:46:53] van de Europese Unie, constaterende dat deze status niet in steen gebeiteld is, een Franse

[2:46:58] eiland onlangs gewisseld is en het rapport WUITE-Kamiga zowel de uitdaging qua wetgeving

[2:47:03] als de economische voordelen beschrijft, overwegende dat voor de toegang tot fondsen het

[2:47:07] investeringsklimaat en daarmee de economische ontwikkeling van de eilanden, het behoren door

[2:47:13] de Europese Unie, een groot verschil kan maken. Het spreekt uit dat de Caribische eilanden van het

[2:47:17] Koninkrijk welkom zijn om, mits zij voldoende aan de voorwaarden, deel uit te gaan maken van

[2:47:22] de Europese Unie als UPG. Ik verzoek de regering om samen met de drie BES-eilanden een analyse te

[2:47:27] maken van de voordelen en benodigde stappen van het omzetten van de LGO-status naar het UPG. Deze

[2:47:37] verzoekt voor de regering om op verzoek van de drie landen bijstand te verlenen in het maken van kosten-

[2:47:43] en baatanalyse van de toetreden tot de UPG van de Europese Unie en gaat over tot de orde van de dag.

[2:47:58] Aan de staatssecretaris voor reactie en mogelijke appreciatie.

[2:48:05] Heel graag. De motie op stuk nr. 1 van mevrouw Bruining gaat over het kijken naar de verdere

[2:48:13] een invulling van de coördinatietaak.

[2:48:16] Ik ben voornemens om bij de periodieke rapportage over artikel 4 specifieke aandacht te besteden

[2:48:22] aan deze coördinerende rol, zowel voor de best als voor de landen.

[2:48:28] Ik constateer dat er verschillende beleidsterreinen zijn die in elkaar grijpen en een beroep doen

[2:48:33] op dezelfde uitvoeringskracht.

[2:48:35] Het is goed om die coördinatie niet alleen maar te hebben.

[2:48:38] Ik vertelde daar meer over en ook over dat ik wel blij ben met de stappen die al gezet zijn.

[2:48:42] Maar om dat nog een keer te bekijken, dus daarmee geef ik deze motie dan ook oordeel Kamer.

[2:48:47] De tweede motie van de heer Weid gaat over de LGO-status en de vraag of wij landen en ook

[2:48:57] eilanden zouden willen helpen bijstand te verlenen bij zo'n kost-debaat-analyse.

[2:49:06] Daar zijn we zeker toe bereid.

[2:49:09] Deze motie kan dus ook oordeel Kamer krijgen.

[2:49:12] Het enige is dat ik het belangrijk vind dat hier ook echt wel een verzoek van is vanuit de eilanden

[2:49:18] zelf, omdat ik het van belang vind dat zij niet alleen betrokken zijn, maar dat ze dit ook doen

[2:49:24] op basis van de vraag die hier gesteld wordt.

[2:49:26] Dus zowel vooral betreft de Besseilanden als de landen gaan we dan wel eerst even met hen in

[2:49:32] overleg om te kijken of dit ook in hun behoefte voorziet.

[2:49:47] De laatste motie was inderdaad de motie van Waid en Paternotte.

[2:49:52] Resumé zijn geen toezeggingen verder gedaan door de staatssecretaris.

[2:49:57] De stemmingen van de moties zullen dinsdag 18 juni plaatsvinden.

[2:50:01] en de rest mij om ter afsluiting van mogelijk dit laatste debat voor de staatssecretaris

[2:50:09] haar heel veel geluk, wijsheid, gezondheid en een goed vervolg toe te wensen.

[2:50:16] En ik wens alle luisteraars in de zaal maar ook thuis een hele fijne dag, fijne avond.

[2:50:24] Dank u wel.