Materieel/Personeel

[0:00:01] Goedemiddag allemaal, welkom bij de vaste Kamercommissie voor Defensie.

[0:00:05] We hebben vandaag het debat over materiaal en personeel.

[0:00:09] Ik wil beginnen met welkom heten van de staatssecretaris met zijn gezelschap.

[0:00:13] Welkom aan de collega's.

[0:00:16] We hebben een spreektijd van vijf minuten en ik sta drie vragen toe in het eerste termijn.

[0:00:23] Dus echt vragen, geen interrupties.

[0:00:26] En dan wil ik het woord geven aan de heer Erkens voor zijn inbreng.

[0:00:31] Dank u voorzitter, en in deze onveilige wereld met de dreiging van Poetins Rusland moeten

[0:00:36] we kunnen beschikken over een slagvaardige en sterke krijgsmacht.

[0:00:39] We zijn blij dat we eindelijk de 2% norm gaan halen de komende jaren, want het zorgt er

[0:00:43] niet automatisch voor dat 30 jaar in bezuinigingen zijn weggepoetst.

[0:00:47] We hebben slechts 3, 4, 5 jaar de tijd om de teleurstellende operationele gereedheid fors

[0:00:52] te verbeteren en om te investeren in gerichte nieuwe slagkracht.

[0:00:56] En in dit debat zal ik daarom ingaan op drie onderwerpen.

[0:01:00] Ten eerste personeel.

[0:01:02] Defensie heeft nog steeds voorste weinig militaire indienst.

[0:01:05] En in één jaar tijd is de militaire veelgraad wederom bijna drie procent gedaald door de

[0:01:10] groeiende formatie, naar een zorgwekkende 76,4 procent.

[0:01:15] En dat leidt tot een enorm probleem, voorzitter, met onze operationele gereedheid.

[0:01:19] Eenheden met leke plekken, te weinig technici voor onderhoud en te weinig trainers om de

[0:01:24] nieuwe lichting op te leiden.

[0:01:26] En het is niet zo dat er niks gebeurt.

[0:01:28] Er is onlangs een nieuwe cao afgesloten, waardoor we eindelijk zorgen voor een meer

[0:01:32] competitief salaris voor onze militairen.

[0:01:35] Mijn vraag aan de staatssecretaris, is het salaris nu competitief en marktconform?

[0:01:40] En we zien ook dat het dienjaar verder opgeschaald wordt om de instroom te vergroten en dat er

[0:01:44] meer reservisten worden aangetrokken.

[0:01:47] Tegelijkertijd is meer nodig, zoals ook aangegeven in het rapport de stand van defensie.

[0:01:52] Een aantal vragen, voorzitter.

[0:01:54] Is de inzet op één grote centrale cancerne verstandig,

[0:01:58] gezien de grote problemen om voldoende mensen aan te trekken?

[0:02:01] Zijn aanvullend misschien nog meer kleinere,

[0:02:04] additionele regionale locaties ook niet wenselijk

[0:02:06] om meer jongeren aan te trekken bij Defensie?

[0:02:08] En is er onderzoek naar de impact van de lange reistijden

[0:02:12] voor Defensiepersoneel op werving en behoud?

[0:02:14] We zien immers dat de werk-privébalans

[0:02:16] in combinatie met de reistijd voor militairen

[0:02:19] een van de belangrijkste redenen tot vertrek is in de stand van Defensie.

[0:02:25] De heer van Oosterbrugge heeft een vraag.

[0:02:30] Zeker, voorzitter. Dank u wel, meneer Erkes, ook voor wat u tot nu toe inbrengt.

[0:02:34] Klinkt allemaal goed. U geeft ook aan dat u heeft gezien dat het 10 jaar wordt opgeschaald.

[0:02:39] We hebben daar samen ook een motie voor ingediend dat wij toch heel graag zouden zien

[0:02:42] dat het al in 2025 zou gebeuren. Tot omheden heb ik geen enkel bericht gezien dat dat kan opschalen.

[0:02:47] Ik mag vragen waar u die informatie vandaan heeft.

[0:02:50] Het wordt opgesteld naar duizend mensen, dat stond in de meest recente brief.

[0:02:53] Maar toevallig, mijn volgende alinea ging volledig over het dienjaar.

[0:02:58] Dus zou ik daar gewoon mee doorgaan?

[0:02:59] En als u dan nog een vervolgvraag heeft, dan hoor ik of u nog meer wil weten.

[0:03:04] Nee, per motie hebben we het kabinet opgeroepen om het dienjaar zo snel mogelijk

[0:03:07] naar 4000 mensen per jaar uit te breiden.

[0:03:09] En om een verplichte enquête in het dienstpleegbrief mogelijk in te voeren in 2025.

[0:03:14] We zien echter dat Defensie in 2025 naar duizend mensen per jaar gaat.

[0:03:18] en dat men pas rond 2029 naar 4.000 militairen wil gaan.

[0:03:23] En gezien de enorm lage militaire vulgraad, is dat gebrek aan ambitie mogelijk wel schadelijk.

[0:03:30] En dit moet prioriteit hebben, ook boven veel andere projecten,

[0:03:32] aangezien zonder personeel heel veel nieuw materiaal ook nauwelijks iets waard is.

[0:03:37] Te weinig technici hebben die kunnen onderhouden,

[0:03:39] te weinig mensen hebben om het te bemensen, dan hebben we gewoon een probleem.

[0:03:42] Is het kabinet bereid nogmaals te bezien

[0:03:44] of de tijdslijnen en doelen niet ambitieuzer kunnen worden?

[0:03:47] En voorzitter, de ambitie van Defensie is om 30% te behouden als vaste werknemer vanuit de 10 jaar militaire.

[0:03:55] We zien echter dat bijna 60% dit wil en dat 30% het niet weet.

[0:03:59] Dus die ambities kunnen ook op dit vlak volgens mij een heel stuk hoger.

[0:04:02] Graag daar ook een reactie op.

[0:04:06] Ik zie dat de heer Van Oosterbruggen nog geen antwoord heeft op zijn vraag.

[0:04:09] Dus ik laat hem toe om nogmaals een vraag te stellen.

[0:04:13] Helder. Dank u wel, voorzitter.

[0:04:15] Ja, volgens mij toen wij samen deze motie indienden, was de vooruitzichter voor 2025 al duizend stuks.

[0:04:21] Dus nogmaals, van opschaling in 2025, ik heb het nergens gezien.

[0:04:26] Misschien kunt u mij daar nog een keer op wijzen.

[0:04:28] Nou ja, volgens mij gaan we van nu van een aantal honderd naar duizend.

[0:04:31] Dus dat is een opschaling, maar het is geen additionele opschaling op dit moment.

[0:04:34] Dus mijn punt is ook, kan die ambitie niet omhoog en kan het niet sneller gaan?

[0:04:37] Dus volgens mij zijn de heer Van Oosterbrug en ik het eens.

[0:04:39] En richting de staatssecretaris sluiten wij de rijen hier op en horen we heel graag

[0:04:44] of die ambitie niet nog verder omhoog kan.

[0:04:46] Kan ik hem zo samenvatten, meneer Van Oostenbrugge?

[0:04:49] Precies, dat hij wel omhoog kan.

[0:04:51] Dus we delen volgens mij de mening hier, voorzitter.

[0:04:54] Ten tweede... Mag ik door? Oké, kijk.

[0:04:57] Het onderwerp materieel.

[0:04:58] De materiële gereedheid neemt iets toe,

[0:05:00] maar is ook nog vrij desastreus op sommige vlakken.

[0:05:03] En dit ligt met name aan het tekort aan technisch personeel.

[0:05:07] Zijn er ook meer specifieke wervings- en behoudsmaatregelen

[0:05:10] voor deze vakmensen, vraag ik aan de staatssecretaris.

[0:05:12] En daarnaast moeten we, nu we eindelijk 2% gaan investeren in defensie,

[0:05:17] keuzes maken welke slagkracht noodzakelijk is.

[0:05:20] Voor de landmacht hebben we eerder als Kamer uitgesproken dat tanks noodzakelijk zijn.

[0:05:24] Wat zijn daarnaast mogelijkheden voor sterkere bewapening van de boxers

[0:05:28] die in Litouwen aan de grens met Rusland gestationeerd worden?

[0:05:32] En daarnaast zien we dat Nederland, samen met Noorwegen,

[0:05:35] als enige in Europa over de luchtmacht beschikt.

[0:05:37] Kunt u tot een afronding komen, de heer Erkens?

[0:05:40] Ik heb nog anderhalve minuut ongeveer, dus ik...

[0:05:43] Excuses, een nieuw voorzitter kijkt op verkeerde nummertjes.

[0:05:46] Daar maakt niks uit.

[0:05:48] Daarnaast zien we dat Nederland samen met Noorwegen als enige in Europa...

[0:05:51] ...beschikt over een luchtmacht die in een mogelijk conflict...

[0:05:53] ...de Russische luchtverdediging kan uitschakelen.

[0:05:55] En de F-35's krijgen een stevige investering...

[0:05:59] ...in de deep strike capability om dit mogelijk te maken.

[0:06:03] Wat zijn de voor- en nadelen en bijbehorende kosten...

[0:06:06] voor een mogelijk derde squadron F-35's.

[0:06:08] En breder zou ik willen weten

[0:06:10] welke capaciteit de defensie prioriteert bij een budget van 2 procent.

[0:06:14] En wat zouden ze doen als dat budget ooit nog verder omhoog zou moeten

[0:06:17] naar 2,5 procent en naar 3 procent?

[0:06:18] Welke capabilities zouden prioriteit krijgen?

[0:06:21] En dan, voorzitter, als laatste thema de defensieindustrie.

[0:06:26] De VVD is blij dat er eindelijk een Europese defensieindustrie-strategie ligt.

[0:06:31] Deze moet de komende maanden wel verder opgeschaald en geconcretiseerd worden.

[0:06:35] Voor de VVD is het van belang dat Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk

[0:06:38] hier ook een integraal onderdeel van vormen,

[0:06:40] als natuurlijke bondgenoten die we al heel lang met elkaar hebben.

[0:06:42] Dus ook graag een bevestiging van het kabinet dat dit gaat gebeuren

[0:06:46] of dat dat in ieder geval tot nu toe de inzet van het kabinet is.

[0:06:49] En daarnaast, voorzitter, moeten we onze eigen nationale defensieindustrie

[0:06:53] verder uitbouwen. Er gebeurt veel op dit vlak.

[0:06:55] Bijna 60 procent van de aankopen van defensie

[0:06:58] worden in Nederland gedaan sinds 2023.

[0:07:00] En ik ga langzamerhand afronden.

[0:07:01] We zijn ook blij met de aankondiging van de agenda

[0:07:04] ...productie- en leveringszekerheid, munitie en materieel.

[0:07:06] Defensie moet een transitie doormaken op dit vlak, van consument naar partner.

[0:07:11] Mijn motie voor een herijking van de defensieindustrie is ook pas aangenomen...

[0:07:14] ...waarin er concreet gekozen wordt voor specialisatie...

[0:07:17] ...oppervlakteschepen, drones en andere zaken.

[0:07:19] Is er de mogelijkheid om dit verder uit te werken in verschillende clusters...

[0:07:23] ...waar innovatie en productie samenkomen, zodat we ook locaties eraan kunnen koppelen...

[0:07:27] ...en het onderdeel van eerder genoemde actieagenda te laten zijn?

[0:07:30] En kan de staatssecretaris daarbij ingaan op de mogelijkheid...

[0:07:33] om een nieuw dergelijk klussel te ontwikkelen in bijvoorbeeld Borren,

[0:07:36] op de leegstaande VDL-campus, waar ook ondernemers en provincie in kijken.

[0:07:39] Dank u, voorzitter.

[0:07:40] Dank u wel, de heer Erkens.

[0:07:42] Excuus is voor mijn interruptie, dus daarom heb ik u ook een beetje over de tijd laten gaan,

[0:07:46] maar ik zal het voortaan scherper in de gaten houden.

[0:07:49] Oh, ik zie een vraag van de heer Paternotte aan de heer Erkens.

[0:07:51] De heer Paternotte.

[0:07:53] Ja, dank voorzitter, en dank dat ik te gast mag zijn hier met mijn collega Hanneke van der Werff,

[0:07:56] die zit in het debat over toeslagenplaneerder, dus vandaar dat zij vervangen wordt

[0:08:01] door de logische vervanger.

[0:08:05] Ondergeschikte.

[0:08:06] Ondergeschikte, sidekick, ja.

[0:08:08] Alle termen zijn van toepassing.

[0:08:11] Maar mijn vraag is,

[0:08:12] want de heer Uykent zegt, als je nou voorbij die 2% gaat,

[0:08:14] welke capabilities

[0:08:15] zou je dan oprichten?

[0:08:17] Wij zouden zeggen, zorg nou dat je je richt op de

[0:08:19] capabilities die de Amerikanen

[0:08:21] misschien niet meer kunnen of niet meer willen leveren.

[0:08:23] Kunnen omdat ze in Azië actief moeten zijn.

[0:08:25] Of willen leveren omdat Trump als president

[0:08:27] zijn dreigementen waar zou maken.

[0:08:29] Is hij dat met 1060 eens?

[0:08:32] Voorzitter, dat ben ik ten dele eens met de heer Paternotte.

[0:08:34] We krijgen natuurlijk ook de NATO New Force Model binnenkort.

[0:08:36] Het kan zomaar betekenen dat we daar extra investeringen voor nodig hebben om te kunnen voldoen aan die capaciteiten.

[0:08:40] En ik ga er ook vanuit, maar misschien kan de staatssecretaris er ook meer over zeggen,

[0:08:45] dat daar ook wel rekening gehouden wordt met het feit dat Amerika zich meer op de Asia-Pacific gaat concentreren

[0:08:49] en dat je als Europa en Nederland autonomer moet kunnen opereren in die wereld.

[0:08:54] En volgens mij staat dat los van de verkiezing in de VS.

[0:08:57] Dus ik denk ook met president Biden dat de aandacht veel meer naar China en het Pacific zou gaan...

[0:09:02] en dat we inderdaad toch wat meer capabilities in Europa moeten gaan hebben...

[0:09:05] waar we in het verleden volledig van de Amerikanen afhankelijk waren.

[0:09:08] Ook de grote enablers, dat soort zaken.

[0:09:12] Ja, dank voorzitter. En dat ben ik met de heer Aertens.

[0:09:14] Ik wil even naar de heer Paternotte op wijze dat we in deze ronde drie vragen hebben.

[0:09:17] Dus u mag natuurlijk gebruikmaken van al uw vragen.

[0:09:20] Drie vragen, dat is alles?

[0:09:21] Ja.

[0:09:22] O nee, dan ben ik tevreden met dit antwoord.

[0:09:25] Daarom dat ik hem ook even aangeef. Dank. Dan gaan we naar de heer Tuinman voor zijn inbreng.

[0:09:33] Excuses, ik had u inderdaad wel gezien, maar ik was u bijna weer vergeten. De heer Boswijk, voor een vraagje.

[0:09:38] Uit het hoger, uit het hard. Ongelooflijk hoe snel dat gaat.

[0:09:42] Voorzitter, eigenlijk voortdurend op het punt van collega Patronot, er gaat meer geld naar Defensie toe.

[0:09:49] Dat is goed nieuws, denk ik. Denk ook hard nodig, brood nodig.

[0:09:52] En een van die capabilities waar wat het CDA betreft geen discussie over kan zijn die we moeten gaan aanschaffen

[0:09:58] is de eigen tankcapaciteit.

[0:10:00] Is de heer Erkens dat met mij eens?

[0:10:02] En gaat het nieuwe coalitie waar de heer Erkens onderdeel van is, dat ook als eerste fixen?

[0:10:08] Ja voorzitter, wat een nieuw kabinet gaat fixen, daar ga ik niet over speculeren.

[0:10:11] Maar ik heb de motie gesteund en wij vinden dat Nederland een tankcapaciteit nodig heeft.

[0:10:15] Dus ja, onze fractie staat de hoop achter.

[0:10:19] Dan is het nu aan de heer Tuinman.

[0:10:21] Dank u voorzitter.

[0:10:22] Twee maanden geleden riep de president Stub van Finland ons op become more Finnish.

[0:10:28] En die uitnodiging neem ik dan graag aan als het gaat over het gebied van het personeelsbeleid

[0:10:32] bij Defensie.

[0:10:33] Het is geen geheim dat ik graag naar Scandinavië kijk voor over hoe democratische landen zichzelf

[0:10:39] weerbaar kunnen maken.

[0:10:40] Hoe landen met dezelfde waarden als Nederland klaar kunnen worden gestoomd voor alles wat

[0:10:44] de 21e eeuw voor ons in petto heeft.

[0:10:47] We hebben hier eindeloze discussies gehad over dienstplicht, dienjaar, aanbestedingen, strategische

[0:10:52] reserves en de defensieindustrie. Ik doe daar altijd graag met liefde aan mee, maar het

[0:10:57] probleem is dat het allemaal wat ad hoc is. En we kijken in elk moment eigenlijk hoe de

[0:11:02] wind waait. Het creëert vertragingen in de uitvoer van plannen, onduidelijkheid in de

[0:11:07] samenleving en soms ook voederscomplottheorieën. Daarom vind ik het plan van de staatssecretaris

[0:11:13] van Schillenmodel goed. Zo goed zelfs dat ik een voorstel daartoe al in de conceptinbreng

[0:11:20] had opgeschreven voor de uitgestalde versie van de vorige keer van het debat.

[0:11:25] Maar de staatssecretaris sneed mij gelukkig de pas af met de afgelopen Kamerbrief.

[0:11:31] Nederland kan met dit plan sneller reageren en iedereen weet waar ze aan toe zijn.

[0:11:35] Beroeps, reservist, dienjaar, bedrijven en burgers.

[0:11:39] Wat mij betreft zijn er eigenlijk twee dingen van belang.

[0:11:42] Als het gaat om een meer verplichtend karakter in het dienmodel,

[0:11:45] wil mijn fractie kijken naar wat ons daadwerkelijk dierbaar is.

[0:11:48] Mijn bezoek een aantal maanden geleden aan Oekraïne heeft mij daartoe tot nieuwe inzichten

[0:11:52] bewogen.

[0:11:53] Daar zeggen ze dat we deze oorlog vechten voor de toekomst van onze jeugd en van onze

[0:11:57] kinderen.

[0:11:58] En waarom zouden we juist hen dan naar het front toe sturen?

[0:12:01] De Oekraïners zoeken hun dienstplichten dan voornamelijk tussen de 25 jaar en ouder.

[0:12:06] Ik ben wel benieuwd hoe de staatssecretaris naar deze overwegingen kijkt als we kijken

[0:12:12] hoe dat in Nederland zou de vorm geven.

[0:12:13] Het tweede punt, voorzitter, is van groot belang dat de Tweede Kamer, de hele overheid

[0:12:18] en ook burgers zich realiseren wat een instroom van minimaal 9000 militairen per jaar dan

[0:12:23] ook betekent.

[0:12:25] En waarom dat dan ook moet.

[0:12:27] Een paar voorbeelden, bedrijven zullen zich moeten realiseren dat reservistisch schap

[0:12:30] geen hobby is, maar een absolute noodzaak is om ons veilig te houden.

[0:12:35] Mede-overheden zullen zich moeten realiseren dat Defensie geen vastgoeduitbreiding zoekt

[0:12:38] om ze te pesten, maar om ons veilig te houden.

[0:12:41] Andere ministeries moeten juist meedenken over weerbaarheid, niet als een vervelend zijtaakje zien, maar als een halszaak.

[0:12:48] En voorzitter, dan betreffende materiaal.

[0:12:51] Ik vind het niet verstandig om in zo'n samengevoegd debat vandaag, zeker gezien de huidige politieke situatie, elk individueel materieel project te recenseren.

[0:13:00] En wel wil ik een algemene lijn van mijn fractie markeren.

[0:13:04] Als ik nu naar de waaier en A-brieven kijk die ik in mijn handen heb, dan valt mij wel een patroon op.

[0:13:10] We zijn vooral bezig met het vervangen van wat we al hadden.

[0:13:12] We kopen de schepen, vliegtuigen, rijdend materiaal...

[0:13:15] wat verouderd is, opnieuw, alleen een paar decennia nieuwer.

[0:13:19] En op die manier bouwen we aan een krijgsmacht...

[0:13:21] die misschien wel gericht is op een vorige oorlog...

[0:13:23] en misschien niet op de volgende.

[0:13:24] Mijn fractie wil bouwen aan een krijgsmacht van de toekomst.

[0:13:27] Naar een aantal vragen. Waar is de massale inzet op drones?

[0:13:31] Waar zijn de onbemande platformen?

[0:13:33] Wie vraagt zich binnen Defensie bijvoorbeeld af...

[0:13:36] of amfibische transportschepen...

[0:13:37] nog wel van deze tijden van de toekomst zijn.

[0:13:40] En de vraag is, voorzitter, hopelijk kan de staatssecretaris me geruststellen

[0:13:43] en ons wat inzicht geven in de toekomstgerichte materiële projecten

[0:13:46] die niet enkel om vervanging gaan.

[0:13:49] Als laatste zou ik graag...

[0:13:50] De heer Tuijman, er is één interruptie of een vraag voor u van de heer Paternotte.

[0:13:55] De heer Paternotte.

[0:13:56] Ja, voorzitter, dank u wel.

[0:13:58] Een paar kritische noten van de heer Tuijman.

[0:13:59] We zijn vooral bezig met het vervangen van wat we al hadden.

[0:14:02] Wie vraagt er nou af of we in de toekomst

[0:14:04] bijvoorbeeld nog ambibische transportvoertuigen nodig hebben?

[0:14:06] Ik snap de vraag heel goed.

[0:14:08] Ik zou de heer Tuinman willen uitdagen van stel nou dat hij,

[0:14:10] dat is hypothetisch hoor, maar stel nou dat hij op de stoel

[0:14:12] van de staatssecretaris zou zitten, wat zou hij dan anders doen?

[0:14:15] Zou hij zelf die vraag beantwoorden?

[0:14:18] Nou voorzitter, dat is een hele hypothetische vraag.

[0:14:20] Wat ik wel kan doen

[0:14:21] is de heer Pattenot de antwoord geven

[0:14:23] van mijn rol als Kamerlid

[0:14:24] en als lid van de Vaste Kamer

[0:14:27] Commissie Defensie.

[0:14:29] En ja, kijk wat

[0:14:30] ik zou doen, ik zou vooral goed luisteren

[0:14:33] naar alle specialisten die in je krijgsmacht

[0:14:35] hebben zitten, die weten over het algemeen het beste wat ze nodig hebben.

[0:14:38] Ik zou ook goed kijken naar wat mijn bondgenoten doen.

[0:14:40] Maar voor wat voor mij leidend zou zijn, is eigenlijk het capability plan,

[0:14:44] de behoeftes vanuit de NAVO die zij stellen om het geheel in Nederland en Europa

[0:14:49] en het NAVO-bondgenootschap uiteindelijk veilig te houden.

[0:14:51] En als daar daadwerkelijk de behoefte komt uit een kwaliteit, een capability en een

[0:14:57] aantal wat je nodig hebt, dan zou dat voor mij voldoende zijn.

[0:15:06] Als laatste zou ik graag willen weten hoe het staat met het capabilityplan en hoe ver de

[0:15:11] plannen daarbinnen volgen.

[0:15:13] Mijn vraag blijft ook wel, we vallen tanks daaronder.

[0:15:16] Als u mij de gelegenheid geeft, wil ik graag de staatssecretaris bedanken.

[0:15:21] Vorige week gaf hij een indrukwekkend tv-interview waarin hij aangaf dat hij niet zal terugkeren

[0:15:27] als bewindspersoon vanuit liefde voor zijn gezin.

[0:15:30] En daarmee belichaamt hij de oudste menselijke krijgersgeest.

[0:15:35] Hij heeft z'n nek uitgestoken om ons land veiliger te maken.

[0:15:38] Hij heeft dat altijd met grote integriteit en enthousiasme gedaan.

[0:15:42] En hij heeft daarmee het respect van menig militair en mijzelf ook verdiend.

[0:15:46] Over een paar weken kiert de staatssecretaris terug van het front naar huis en naar zijn

[0:15:51] gezin.

[0:15:52] In de wetenschap dat zijn inzet ons land veiliger en vrijer heeft gemaakt, juist ook voor zijn

[0:15:58] gezin.

[0:15:58] En daar wil ik hem voor bedanken.

[0:16:01] Dank aan de heer Tuijmen. Ook dank voor uw mooie woorden richting de staatssecretaris.

[0:16:06] En dan is het nu het woord aan de heer Van Oosterbrugge.

[0:16:11] Dank u wel, voorzitter.

[0:16:14] Vandaag is een bijzonder debat.

[0:16:16] Vijf minuten voor 75.000 man.

[0:16:18] F-35's, transportschepen, raketten, helikopters.

[0:16:21] Project Foxtrot, Europese defensieindustrie.

[0:16:23] Het dienjaar. En oh ja, Grit kwam ook nog even langs.

[0:16:26] We geven in deze vijf minuten spreektijd zo ongeveer meer uit...

[0:16:30] waarbij het hele project onder zeeboten met twee plenaire debatten hebben gedaan.

[0:16:34] Dus voor het gemak sluit ik mij in ieder geval even aan bij de woorden van de heer Erkens.

[0:16:39] Hij heeft dingen gezegd die ik geschrapt had uit mijn spreektekst.

[0:16:43] Ik begin snel. De fractie van nieuw sociaal contract steunt de verdergaande investeringen in materieel.

[0:16:48] De nut en noodzaak wordt bepaald door de CDS en wat we lezen klinkt allemaal logisch.

[0:16:53] Nuttig voor de nationale internationale veiligheid en bovenal allemaal ook heel duur.

[0:16:57] Mijn zorg zit dan ook vooral bij de organisatie die dit allemaal moet absorberen.

[0:17:02] Voorzitter, de media berichten al maanden over de krappe inkopenorganisatie van Defensie.

[0:17:06] Kan de staatssecretaris ons meenemen in de stand van zaken al daar en ons informeren

[0:17:09] over de maatregelen die de afgelopen zes maanden, toen dit punt ook al op de agenda stond,

[0:17:14] genomen zijn en dat tal staan om de open organisatie op korte termijn te versterken?

[0:17:20] Voorzitter, ons bereiken ook signalen dat bepaalde investeringen momenteel geen doorgang vinden

[0:17:24] als gevolg van deze krapte bij de inkoopafdelingen dat COMIT projecten

[0:17:28] ter prioritering terugverwijst naar de commandant de strijdkrachten.

[0:17:31] Kunt u ons aangeven of dit klopt en zo ja, welke programma's hiermee vertraging oplopen

[0:17:35] en wat de risico's voor de veiligheid van Nederland hiervoor zijn.

[0:17:39] Kan Nederland wellicht ook aansluiten bij internationale consortia,

[0:17:42] waardoor geleund kan worden op inkopexpertise van een ander land als penvoerder?

[0:17:46] Welke projecten staan er internationaal op de rol?

[0:17:49] We hebben bijvoorbeeld begrepen dat Nederland kan inschrijven op de Leopard 2A8,

[0:17:52] dat Duitsland dan het project daarvoor leidt.

[0:17:55] En welke projecten zijn er nog meer?

[0:17:58] Recent werd door Defensie ook gepubliceerd dat binnen afzienbare tijd de laatste Scania Griffis,

[0:18:03] het terrein van Scania Production Zwolle, verlaat.

[0:18:05] En dat daarmee een intensieve periode van bijna zeven jaar,

[0:18:08] waarin let wel 3065 voertuigen met verschillende specificaties werden geproduceerd.

[0:18:14] Dit heeft de werkgelegenheid in de regio Zwolle en ook Defensie goed gedaan.

[0:18:18] En na de levering van de voertuigen ligt de focus voor nu bij service en onderhoud van de voertuigen.

[0:18:22] Hiervoor hebben Defensie en Scania een hybride prestatiecontract ondertekend

[0:18:26] waarin Scania garant staat voor optimale inzetbaarheid van het wagenpark.

[0:18:30] Voorzitter, hoe reflecteert de staatssecretaris op dit project?

[0:18:33] En hoe kijkt de staatssecretaris tegen publiek-private samenwerking aan

[0:18:36] als het gaat om langdurig, langjaardig onderhoud?

[0:18:39] En vindt de staatssecretaris dat dit als voorbeeld zou moeten dienen

[0:18:42] voor toekomstige materieelaanbestedingen?

[0:18:45] Ons bereikt ook signalen dat Defensie haar eigen aandeel in het onderhoud niet kan leveren

[0:18:49] en leunt op Scania voor de inzet van onderhoudsmonteurs.

[0:18:52] Deze private monteurs zouden in oorlogstijd de voertuigen kunnen onderhouden, dan wel kunnen repareren.

[0:18:57] En volgens mij past dat heel goed in de visie van de staatssecretaris als het gaat om reservisten en het gepresenteerde schillenmodel.

[0:19:04] Maar dit staat nog niet en volgens de brief van de staatssecretaris wordt eraan gewerkt.

[0:19:08] Kan de staatssecretaris ons meenemen in de knelpunten die daar zijn en hoe die idealiter zijn op te lossen?

[0:19:14] En er wordt gesproken met vakcentrales.

[0:19:15] Zijn dat alleen die voor defensiepersoneel of ook daarbuiten?

[0:19:19] Wat zou defensie hierin kunnen helpen?

[0:19:21] Kunnen wij als Kamer hier iets in betekenen?

[0:19:23] Of gaan de gesprekken voldoende naar wens?

[0:19:26] Dat kan natuurlijk ook.

[0:19:28] Vorige week spraken we over de vervanging onder zeeboten...

[0:19:30] ...en de modernisering van het DNP-proces als gevolg daarvan.

[0:19:34] De fractie van Nieuwsjaar Contract kan zich zeker vinden...

[0:19:37] ...in de ophoging van de grensbedragen en het uitsluiten van vastgoedprojecten.

[0:19:40] Wel hebben wij nog enkele vragen rondom de informatievoorziening.

[0:19:43] Voorzitter, zou de staatssecretaris wellicht bereid zijn...

[0:19:46] ...om het gebruik van vertrouwelijke gegevens te laten evalueren?

[0:19:49] In verschillende projecten, waaronder de onderzeeboten...

[0:19:51] ontvangen wij publieke en vertrouwelijke gegevens waarbij we wel heel makkelijk zaken

[0:19:54] vertrouwelijk gehouden worden en zelfs uiteindelijk door de minister

[0:19:58] in het debat dan worden geopenbaard nadat de Kamer gesproken heeft.

[0:20:02] Het zou de Kamer in haar rol als volksvertegenwoordiging en het afleggen

[0:20:05] van verantwoording van onze keuzes als Kamerlid naar Nederland

[0:20:08] heel erg helpen als er minder vertrouwelijk zou zijn.

[0:20:12] Zeker als informatie al deels of geheel gelekt is

[0:20:14] dan wel sowieso geopenbaard gaan worden door de bewindspersonen zelf.

[0:20:18] Voorzitter, kan er bijvoorbeeld voor grote projecten met een grote vertrouwelijke component

[0:20:24] structureel gebruik worden gemaakt van de mogelijkheid om dit ook met de staatssecretaris in besloten

[0:20:28] setting te bespreken?

[0:20:29] Dat beviel heel goed.

[0:20:32] En als laatste wil ik u nog even herinneren aan vorige week, waarin u heeft aangegeven

[0:20:36] dat u nog terug zou komen, zich specifiek zou voorbereiden op alles wat te maken heeft

[0:20:40] met lifecycle-kosting.

[0:20:42] Ik ben bijzonder benieuwd wat u ons vandaag zometeen over dat onderwerp te vertellen heeft.

[0:20:46] En ik zou ook heel graag een toezegging willen hebben dat uw ministerie zich hard gaat maken

[0:20:52] voor opschalen van 10 jaar en dan dus niet duizend mensen in 2025, maar echt opschalen.

[0:20:57] Omdat we volgens mij een motie hebben aangenomen in de Kamer dat we heel graag die ambitie

[0:21:01] omhoog zouden willen laten gaan.

[0:21:04] Ik dank u, voorzitter.

[0:21:07] Dank voor uw inbreng, maar de heer Boswijk heeft ook nog een vraag voor u.

[0:21:11] Krijg je mijn compliment?

[0:21:13] Allereerst een compliment aan mijn collega.

[0:21:15] O, binnen de spreektijd, daarvoor.

[0:21:20] Ik hoor collega Van Oosterbruggen, maar ook collega Erkens,

[0:21:25] erg enthousiast over het 10 jaar.

[0:21:26] Het mag geen verrassing zijn dat we dat CDA ook zijn.

[0:21:30] En natuurlijk, waar we moeten kunnen opschalen, moeten we ook opschalen.

[0:21:33] Alleen, ik weet dat de staatssecretaris meerdere keren ook heeft gezegd,

[0:21:36] het moet ook wel kunnen en we willen ook niet ineens te hard gaan

[0:21:39] dat er fouten gebeuren en dat het vervolgens als een boemerang terugkomt.

[0:21:43] Dus dus ja, als we kunnen opschalen, ben ik het ergens mee eens,

[0:21:46] maar dat moet wel verantwoordelijk gaan.

[0:21:48] Is de heer Van Oosterbrugge dat met mij eens?

[0:21:49] En als dat zo is, is hij ook bereid om zich daarbij neer te leggen?

[0:21:52] Want ik geloof dat we deze discussie al een paar keer hebben gehad met de staatssecretaris.

[0:21:58] Dank voor deze vraag, voorzitter.

[0:22:01] Als u appeleert aan mijn gevoel voor verantwoordelijkheid en goed bestuur

[0:22:06] en dat alles stap voor stap moet gaan enzovoorts,

[0:22:09] Dus dan kan ik het niet anders zijn dan dat we er helemaal mee eens zijn.

[0:22:13] Maar goed, we zien nu in de laatste cijfers dat voor volgend jaar

[0:22:17] de opschaling die we dan zo verlangen nul is.

[0:22:20] Nog steeds duizend mensen.

[0:22:22] Ja, dat vind ik niet opschalen.

[0:22:23] En ik snap dat we niet te snel moeten gaan,

[0:22:25] maar stilstaan is wel weer het andere uiterste.

[0:22:27] Dus in die zin vandaag ook mijn appel om

[0:22:30] daar dan toch te kijken of je van duizend iets meer dan duizend kan maken.

[0:22:35] Ja, dank voor uw beantwoording.

[0:22:37] Dan is het nu aan de heer Boswijk voor zijn inbreng.

[0:22:44] Voorzitter, de tijd dat Reservisten een derts-army waren met een paar enthousiastelingen die in

[0:22:48] hun vrije tijd een beetje over de hei wilden rennen, ligt ver achter ons.

[0:22:50] Door de toename in omvang en complexiteit van dreiging kan onze veiligheid niet meer zonder

[0:22:54] Reservisten die naast een enorme drive ook vaak specifieke kennis beschikken die onze

[0:22:59] krijgsmacht niet zelf in hun huis heeft.

[0:23:00] Het is goed dat er wordt gewerkt aan een schillenmodel waarbij we lezen dat Reservisten een nog belangrijker

[0:23:05] rol krijgen.

[0:23:06] Toch lees ik ook veel wat al in de Reservistennoten van 2014 is geschreven, namelijk ook het schillenmodel.

[0:23:12] Dus daarom de vraag aan de staatssecretaris welke concrete acties nemen we dan nu anders

[0:23:17] dan dat we tien jaar geleden voornemens waren.

[0:23:19] Een schaalbare krijgsmacht vraagt om voldoende middelen om mensen uit te rusten te trainen

[0:23:23] en te legeren.

[0:23:24] Hoe staat het met deze verantwoordaarden?

[0:23:26] En we worden al lang geconfronteerd met het enorme tekort aan voldoende kader in de vorm

[0:23:29] van onderofficieren.

[0:23:30] Daardoor komt er een extra druk op de schouders van de nog aanwezige onderofficieren die vaak

[0:23:34] door deze hoge druk soms besluiten om ook te stoppen.

[0:23:37] Een neerwaartse spiraal.

[0:23:38] Al eerder heb ik door middel van vragen moties gepleit voor meer gebruik in die nodig tijdelijk

[0:23:42] van externe opleidingscapaciteit.

[0:23:45] Ik lees dat de staatssecretaris deze mogelijkheden ook serieus neemt, maar ik verneem toch ook

[0:23:49] nog steeds dat het erg moeizaam verloopt en er nog geen sprake is van een langjarig commitment,

[0:23:54] terwijl juist vanuit het idee van de schaalbare krijgsmacht we partnerschappen voor de langere

[0:23:58] termijn aangaan, met ook civiele bedrijven.

[0:24:01] Daarbij is dit ook een kans om de uitgestroomde kennis, die we anders definitief kwijt zijn,

[0:24:05] alsnog te benutten.

[0:24:08] Daarbij denk ik dat we deze externe opleidingscapaciteit hard nodig hebben om deze neerwaterspiraal

[0:24:13] te doorbreken.

[0:24:14] Graag een reactie.

[0:24:15] Voorzitter, in het boek Goliath van Sam McVeight, voormalig paratrooper en professor aan de

[0:24:21] National Defence University, ik heb het boek ooit een keer van collega Tuinman gehad, houdt

[0:24:25] hij een pleidooi om niet eenheden nog verder te specialiseren, maar de gehele kruismacht

[0:24:29] naar een hoger niveau te brengen.

[0:24:30] In het licht van deze gedachte is het al mogelijk dat reservisten, mits ze voldoen aan de eisen,

[0:24:35] Ook kunnen worden toegelaten tot opleidingen zoals de FACOR of de TDF, vraag ik de staatssecretaris.

[0:24:41] Voorzitter, dan het beter benutten van ons bestaande personeel en dan richt ik me even

[0:24:45] specifiek op de verpleegkundigen die binnen de gehele geneeskundeketen van ver voorin,

[0:24:49] dicht bij het gevecht, tot achter in de keten, denk ik bij het Militair Hospitaal in Utrecht,

[0:24:53] te vinden zijn.

[0:24:55] Verpleegkundigen zijn, ook binnen defensie, een schaarste categorie en door hun BIC-registratie

[0:24:59] gebonden aan verplichtingen.

[0:25:00] Hierdoor moeten ze bijvoorbeeld 416 uur per jaar in zorginstellingen werken om hun vaardigheden

[0:25:05] op peil te houden.

[0:25:06] Dit betekent dat ze minder beschikbaar zijn op de werkvloer, waar ze als onderofficier

[0:25:10] een belangrijke leidinggevende rol kunnen spelen.

[0:25:12] De verminderende aanwezigheid van verpleegkundigen wordt niet gecompenseerd met extra personeel.

[0:25:17] Dit heeft dus direct invloed op de gereedstelling van de geneeskundige eenheden.

[0:25:21] In mijn ogen zou Merck, die opgeleid is voor traumacocistiek, maar geen verpleegkundige

[0:25:25] en niet BIC geregistreerd is, op sommige plekken binnen de geneeskundig keten

[0:25:30] een uitkomst kunnen bieden.

[0:25:31] Ze zijn goed opgeleid om te handelen in trauma's en ze kunnen als onderofficier

[0:25:35] voor continuïteit op de werkvloer zorgen omdat ze niet aan de BIC-eisen gebonden zijn.

[0:25:40] Daarnaast is de vijver om naar dit personeel te vissen groter, de opleidingsduur korter

[0:25:44] en het risico op uitstrammen civiel lager.

[0:25:46] Waar wachten we nog op, vraagt de staatssecretaris.

[0:25:49] Voorzitter, recent was ik met een goede vriendin die in het dagelijks leven is opgeleid

[0:25:53] HBO-verpleegkundigen in het brandwonders...

[0:25:55] en daarnaast ook recivistisch...

[0:25:57] in het brandwonders...

[0:25:59] Sorry, die werkzaam is bij het brandwonderscentrum.

[0:26:01] En ook nog recivistisch.

[0:26:03] Op bezoek bij het Militair Revalidatiecentrum.

[0:26:06] En graag zou ze in willen stromen

[0:26:07] als beroepsbinnen de geneeskundige dienst.

[0:26:09] En de militairen in het Revalidatiecentrum

[0:26:11] zouden haar ook graag met open armen willen ontvangen.

[0:26:14] Maar haar civiele diploma's

[0:26:16] worden niet erkend door de ventie.

[0:26:17] Ze zou minstens twee jaren fulltime opleiding

[0:26:19] moeten gaan volgen, om uiteindelijk hetzelfde

[0:26:21] werk binnen Defensie te moeten gaan doen.

[0:26:23] Dat lijkt mij toch niet helemaal de bedoeling.

[0:26:25] Hoe kunnen we dit beter stroomlijnen?

[0:26:27] Graag een reactie.

[0:26:29] Voorzitter, tenslotte de toenemende dreiging in de wereld, het al aanwezige

[0:26:33] enorme personeelstekort en een enorme concurrentie met het bedrijfsleven en

[0:26:36] bijvoorbeeld ook met de politie, maakt het vinden van personeel een enorme opgave

[0:26:40] en een potentieel veiligheidsrisico aangezien cruciale functies niet kunnen worden gevuld.

[0:26:45] Het zaadsecretaris heeft namens het kabinet

[0:26:46] grote en goede stappen gezet waarvoor ontzettend veel waardering.

[0:26:50] en ik sluit hem ook aan bij de woorden die collega Tuijman zojuist heeft uitgesproken.

[0:26:53] Maar het is helaas nog niet genoeg.

[0:26:55] Is het niet tijd voor een Nederlandse variant van de GI Bill of Rights, die de VS in 1944

[0:27:00] maakte om veteranen na de oorlog te laten integreren in de Amerikaanse samenleving?

[0:27:04] Deze wet had een brede rijkwijden en raakte nagenoeg de hele samenleving.

[0:27:09] Alleen een Nederlandse variant van deze wet zou moeten zorgen dat militairen bij defensie

[0:27:12] blijven of juist meer mensen aantrekken.

[0:27:15] Deze GI Bill Nederlandse variant zou bijvoorbeeld moeten zorgen voor gratis opleidingen, gunst

[0:27:20] om een huis te kopen, gratis kinderopvang of in ieder geval ook beschikbare kinderopvang

[0:27:25] en een echte loopbaanbegeleiding die ook levensloopproef is.

[0:27:29] Zou dit iets zijn wat het volgende kabinet zou moeten oppakken?

[0:27:33] En welk advies heeft de staatssecretaris nog meer voor zijn opvolgers?

[0:27:37] Ik zat zelf nog te denken, heeft hij wel genoeg ruimte gehad in zijn werk?

[0:27:41] Of is het misschien nu hoog tijd om de bijzondere toestand uit te roepen uit de wet ambtenaren defensie?

[0:27:46] Zou dit de staatssecretaris ook nog ruimte kunnen bieden

[0:27:49] om op personeelskant meer stappen te zetten?

[0:27:52] Dank u wel.

[0:27:54] Dank aan de heer Boswijk.

[0:27:55] En dan is er nog een vraag van de heer Erkens aan de heer Boswijk.

[0:27:58] Ja, dank, voorzitter. Ik kwam eigenlijk net met het interruptiedebat

[0:28:01] tussen de heer Boswijk en de woordvoerder van de NEC,

[0:28:04] heer Van Oosterbrugge, bemoeien.

[0:28:05] Maar over het dienjaar, inderdaad, ik ben er met de heer Boswijk eens

[0:28:08] dat je niet zo snel moet gaan dat het volledig misgaat de komende periode.

[0:28:11] Dus als je volgend jaar naar duizend gaat,

[0:28:14] Ik ben wel benieuwd of er meer ruimte zit en misschien iets hoger kan.

[0:28:16] Het gaat mij met name in me inbrengen om het feit dat we pas in 2029

[0:28:20] willen opschalen naar 4.000, het aantal wat nodig zou kunnen zijn

[0:28:23] om die vulgraad echt structureel goed te krijgen bij Defensie.

[0:28:26] Is de heer Boswijk het wel eens dat vijf jaar daarover doen

[0:28:30] misschien ook veel te lang kan zijn gezien de ambities die we met elkaar hebben?

[0:28:32] Want het zit meer in die achterkant dan op korte termijn.

[0:28:35] Snelle stappen maken.

[0:28:37] Ja, voorzitter, zoals de heer Ergers weet zijn we als CDA

[0:28:40] de initiatiefnemer van een tien jaar en ik ben daar erg blij en trots op.

[0:28:43] Ik vind het ook mooi dat partijen die eerst sceptisch waren...

[0:28:46] nu pleitbezorger zijn geworden.

[0:28:49] Nee, kijk, ik zou alle versnelling willen...

[0:28:51] en ik zou uiteindelijk een 10 jaar willen waar de gehele jeugd...

[0:28:55] en niet alleen de jeugd, maar laat ik het even bij de jeugd houden...

[0:28:58] zoals bijvoorbeeld ook in Zweden of in Finland.

[0:29:01] Kijk, mijn droom is, en dat zei de tuinman net ook...

[0:29:06] als ik kijk naar Finland, 900.000 reservisten...

[0:29:08] op een bevolking van 5,5 miljoen inwoners.

[0:29:11] Nederland, nou, bijna 18 miljoen inwoners...

[0:29:13] om er bij de 7000 reservisten.

[0:29:15] Ja, ik zou inderdaad echt heel graag een Finland willen worden

[0:29:18] en ik zou alle instrumenten willen gebruiken om daar te komen.

[0:29:22] En ik zal de staatssecretaris ook daartoe aanmoedigen om dat te doen,

[0:29:26] maar ik weet dat de staatssecretaris er ook alles aan doet

[0:29:28] en dat we gewoon wel tegen praktische zaken aanlopen,

[0:29:32] al gaat het om legering.

[0:29:33] Nou, daar zijn we natuurlijk met ruimte voor defensie bezig.

[0:29:35] Al gaat het om gebrek aan kader.

[0:29:36] Nou, daar heb ik meerdere keren voorstellen gedaan

[0:29:38] om ook externe kennis te gebruiken.

[0:29:40] Ik zie dat daar toch nog veel potentieel in zit.

[0:29:42] Ik zou dat heel graag willen.

[0:29:44] Ik denk dat het veel interessanter is om te kijken naar wat zijn de knelpunten.

[0:29:47] Ik denk dat we daar op ons moeten focussen.

[0:29:50] En minder op toch een soort wedstrijdje verpiezen.

[0:29:53] Kan het sneller? Kunnen we weer mensen?

[0:29:55] Ik denk dat we dat allemaal willen.

[0:29:56] Ik denk alleen dat we vooral de focus moeten hebben op de knelpunten.

[0:30:01] Dan heeft u ergens een vervolgvraag?

[0:30:04] Ja, soms als u naar de heer Boswijk luistert,

[0:30:06] denkt u dat elk goed idee door de heer Boswijk is uitgevonden in deze Kamer.

[0:30:09] En dat wij toch het geluk hebben zijn schaduw te mogen opereren.

[0:30:12] Waarvoor? Complimenten.

[0:30:13] Aan mijn collega.

[0:30:15] Nee voorzitter, het is geen wedstrijdje verplassen, maar als wij met elkaar constateren dat de personele tekorten

[0:30:22] de hoofdoorzak zijn van de lage operationele gereedheid, dan vind ik ook dat je met elkaar wel een bepaalde ambitie moet uitspreken.

[0:30:27] Dat gaat mij met name daarom.

[0:30:29] Dan ben ik het eens met de heer Boswijk, dan moet je kijken hoe je knelpunten wegwijpt met elkaar.

[0:30:33] Maar mijn vraag is dus, is dit dus een van de prioriteiten die misschien ook vooring moet krijgen op andere projecten,

[0:30:38] als we kijken naar waar de capaciteit op ingezet wordt om die knelpunten weg te halen.

[0:30:42] Daar zit het met name op.

[0:30:43] Als je met elkaar een ambitie uitspreekt, je het prioriteert...

[0:30:46] ...betekent het misschien dat andere zaken langer gaan duren.

[0:30:49] Maar mijn punt is, het personeelse tekort is de hoofdoorzaak...

[0:30:54] ...voor de lage operationele gereten.

[0:30:55] Tekort aan technici, tekort aan de vulling van de eenheden...

[0:30:59] ...gaan ze door DAS te vragen.

[0:31:01] Nou, voorzitter, het personeel is bij mij zo'n grote prioriteit...

[0:31:04] ...dat ik geen voorstander was om het debat personeel...

[0:31:07] ...samen te voegen met het debat materieel.

[0:31:09] Dus daarom heb ik mijn hele inbreng nu aan personeel gewijd...

[0:31:11] en niet een materieel, ondanks wat de heer Van Oosterbruggen zegt,

[0:31:14] een record uitgeven, maar ik vond het personeel,

[0:31:17] vind ik het belangrijkste goed wat we hebben, het meest kostbare goed.

[0:31:20] En nogmaals, natuurlijk is het goed om ambities te stellen.

[0:31:24] Ik denk alleen dat het meer zin heeft om ook gewoon te kijken,

[0:31:29] zelfpraktisch, waar zitten de knelpunten

[0:31:31] en hoe kunnen we die knelpunten wegnemen?

[0:31:34] En daar zit onder andere...

[0:31:35] Het grootste knelpunt is toch de opleidingscapaciteit.

[0:31:39] Dat is echt het grootste knelpunt.

[0:31:41] Dat nekt zowel het dienjaar als alle andere reguliere opleidingen.

[0:31:46] En dat is een probleem dat niet alleen nu speelt.

[0:31:48] Ik bedoel, daar heb ik zelf ook mee te maken gehad.

[0:31:51] Het moment dat ik solliciteer en dat ik de aanbouw kon doen,

[0:31:54] zat tweeënhalf jaar tussen.

[0:31:55] Mede door deze reden.

[0:31:57] Ook nog MIVD overigens.

[0:31:59] Niet dat dat had niks met mij te maken hoor.

[0:32:01] Ik zag hier...

[0:32:02] Nee, ik wou dat niet zeggen, maar laat ik dat maar niet doen.

[0:32:10] Nee, dat komt zometeen.

[0:32:13] Dus nogmaals, ik denk dat wij allemaal de gemeenschappelijke ambitie delen.

[0:32:16] Alleen dat we ook wel hebben geïdentificeerd waar de problemen zitten.

[0:32:20] En daarom daag ik vooral concreet op die punten uit.

[0:32:24] En dat doet niet af van dat ik geen ambitie heb.

[0:32:26] Maar ik denk dat het meer zin heeft om onze energie daarop te richten.

[0:32:29] Dus als de heer Erkens zegt ik zie dat probleem, nou is hij het dan ook met mij eens,

[0:32:33] ik snap dat hij geen antwoord mag geven nu, maar is hij het dan ook met mij eens

[0:32:37] dat we dan ook gewoon veel meer externe opleidingscapaciteit moeten gaan gebruiken?

[0:32:41] En ik snap natuurlijk de angst die er is van oké, er gaat dan een socialmajor de dienst uit,

[0:32:46] die komt de volgende dag als civiel terug om dezelfde mensen weer op te leiden.

[0:32:50] Ik snap die angst.

[0:32:52] Tegelijkertijd denk ik daar zijn echt wel afspraken over te maken,

[0:32:54] bijvoorbeeld een jaar afkoeling.

[0:32:55] en tegelijkertijd is het potentie van de mensen die de dienst uit zijn gegaan,

[0:33:00] niet omdat ze willen, maar omdat de gezinssituatie anders is

[0:33:02] en dat ze niet op uitzending meer kunnen,

[0:33:04] die mensen die je nu kwijt bent, als je die weer kan terughalen in dit model,

[0:33:07] dan haal je denk ik per saldo meer opleidingscapaciteit binnen

[0:33:10] dan je mogelijk kwijtraakt.

[0:33:14] Dank voor het korte debat met elkaar.

[0:33:16] Dan geef ik het woord aan de heer Pol.

[0:33:20] Yes. Dank u wel, voorzitter.

[0:33:23] En laat ik beginnen met namens de PVV onze grote dank

[0:33:27] en waardering uitspreken voor al ons defensiepersoneel.

[0:33:30] Wij zijn trots op hen.

[0:33:32] Maar voorzitter, van een aardig dankwoordje koop je natuurlijk niks.

[0:33:38] Daarom is de PVV ook positief over de progressie die gemaakt wordt...

[0:33:42] bij het nieuwe akkoord over het verhogen van de lonen bij defensie.

[0:33:47] Er ligt nu een onderhandelaarsresultaat...

[0:33:50] dat binnenkort definitief moet worden.

[0:33:52] Een vraag aan de staatssecretaris.

[0:33:54] Verwacht hij in dit proces nog problemen of is hij positief gestemd dat er snel een definitief

[0:34:01] akkoord zal zijn?

[0:34:03] Voorzitter, dan deelt de PVV de ambitie van dit kabinet om het personeelstekort bij Defensie

[0:34:09] op te lossen.

[0:34:10] Daar is echter nog een lange weg te gaan.

[0:34:13] Zo konden wij recent in de stand van Defensie lezen dat het vullingspercentage zelfs is

[0:34:18] gedaald.

[0:34:19] Ook wordt gesteld dat dit jaar het vullingspercentage verder zal zakken.

[0:34:23] Een vraag aan de staatssecretaris.

[0:34:26] Hoe kijkt hij hier nu nog tegenaan en welke aanvullende maatregelen heeft hij genomen

[0:34:31] om deze trend verder in het groei om te buigen?

[0:34:35] Voorzitter, dan vraagt de PVV specifiek aandacht voor het aantrekken van goed gekwalificeerd

[0:34:43] instructiepersoneel.

[0:34:44] Want we kunnen wel willen groeien, maar als we de mensen niet goed kunnen opleiden, zoals

[0:34:48] net ook bleek, is dat natuurlijk een slechte zaak.

[0:34:51] Goede opleiding en training zijn daarbij ook cruciaal voor het vasthouden van gemotiveerd

[0:34:57] personeel en natuurlijk voor de veiligheid.

[0:35:00] In het jaarbericht van de toezichthouders van Defensie lezen we dat er nog steeds militairen

[0:35:06] op oefening of missie gaan, terwijl ze niet de gelegenheid hebben gehad om essentiële

[0:35:12] opleidingen te volgen.

[0:35:13] Dat is zeer zorgelijk.

[0:35:15] Vraag aan de staatssecretaris. Hoe kijkt hij naar het gat tussen opleidingscapaciteit en

[0:35:21] de personeelsambitie?

[0:35:24] Voorzitter, dan zijn er door de staatssecretaris enkele initiatieven genomen en uitspreken

[0:35:29] gedaan waar wij als PVV onze vraagtekens bij hebben. Zo zijn er bijvoorbeeld streefcijfers

[0:35:35] voor vrouwen bij Defensie geïntroduceerd en is er zelfs een uitgesproken voorkeursbeleid

[0:35:40] bij de selectie ten gunste van vrouwen.

[0:35:43] De PVV vindt het onnodig.

[0:35:45] Allereerst omdat wij van mening zijn...

[0:35:48] dat al die geweldige vrouwen die bij Defensie willen werken...

[0:35:51] niet zo betutteld en voorgetrokken hoeven te worden.

[0:35:55] En ten tweede omdat het natuurlijk demotiverend werkt...

[0:35:58] voor de mannen die bij Defensie willen gaan werken...

[0:36:01] omdat zij dus worden gediscrimineerd.

[0:36:03] Vraag aan de staatssecretaris...

[0:36:05] hoe verhoudt zijn seksistische voorkeursbeleid...

[0:36:08] zich tot artikel 1 van onze grondwet dat onder andere stelt

[0:36:12] dat discriminatie wegens geslacht niet is toegegaan.

[0:36:17] Toegestaan, excuus. Graag een reactie.

[0:36:20] Voorzitter, dan...

[0:36:21] Meneer Pol, voordat u verdergaat, u heeft twee vragen.

[0:36:24] De eerste vraag is van de heer Paternotte.

[0:36:26] Ja, voorzitter, puur belangstellend, maar een Tweede Kamervractie

[0:36:29] met, bij wijze van spreken, dertig mannen en zeven vrouwen,

[0:36:31] is dat het gevolg van discriminerend voorkeursbeleid

[0:36:34] of is er een andere verklaring?

[0:36:37] Nee, dat is geen discriminerend voorkeursbeleid, lijkt mij.

[0:36:41] En een andere verklaring weet ik niet, want ja, over welke fractie heeft u het?

[0:36:46] De fractie met 37 zetels.

[0:36:49] Ja, dat is volgens mij maar één fractie met 37 zetels.

[0:36:52] Meneer Patermotte, u bent door uw drie vragen heen, dus...

[0:36:57] Ik vind het wel belangrijk...

[0:36:58] Ik ga nu naar de heer Noordkamp.

[0:37:01] Misschien kan de heer Pooijers zijn diversiteitslezing afmaken.

[0:37:04] Misschien dat mijn vraag dan...

[0:37:08] Was u aan het einde van uw betoog met betrekking tot diversiteit binnen Defensie?

[0:37:12] Nog lang niet?

[0:37:13] Nou, dan laat ik u uw betoog vervolgen en dan kan de heer Noordkamp daarop reageren.

[0:37:19] Yes, met plezier, voorzitter.

[0:37:22] Ja, voorzitter, dan enkele verhelderende vragen aan de staatssecretaris over de focus die hij

[0:37:27] wil leggen op het aantrekken van mensen met een biculturele achtergrond, zoals hij dat

[0:37:32] noemt.

[0:37:32] Want de afgelopen tijd konden we zien op wat voor wijze Defensie daar bijvoorbeeld invulling

[0:37:38] aan geeft.

[0:37:39] Zo organiseerde de landmacht recent een islamitische iftar, waar bijvoorbeeld burgemeester Marcouch

[0:37:45] bij aan schoof.

[0:37:47] Bekend van zijn uitspraak dat PVV'ers niks te zoeken hebben bij de politie.

[0:37:52] Gezellig.

[0:37:53] Ook konden wij op LinkedIn lezen dat Defensie nu zelfs een speciaal ramadanbeleid voert.

[0:37:57] Nederlandse medewerkers die aan de ramadan doen krijgen flexibele werkroosters, aanpassingen

[0:38:03] aan hun trainingsprogramma en ook worden hen speciale faciliteiten aangeboden voor het

[0:38:09] breken van het vaste en het uitvoeren van gebeden, ook tijdens operationele activiteiten.

[0:38:15] Graag een toelichting van de staatssecretaris op deze gang van zaken met de vraag of dit

[0:38:20] nu allemaal nodig is.

[0:38:23] Voorzitter, dat was het eind van het diversiteitsverhaal.

[0:38:25] Dus misschien dat er nu plaats is voor...

[0:38:27] Dan is nu de kans aan de heer Noord-Kampon daar vragen over te stellen.

[0:38:31] Ja, dank voorzitter.

[0:38:32] De heer Pool werpt zich de afgelopen dagen inderdaad op als een diversiteitsspecialist.

[0:38:37] Maar als ik inderdaad ook naar zijn fractie kijk, dan twijfel ik wel iets aan zijn expertise.

[0:38:42] Mijn vraag aan de heer Pool is of hij het begrijpt

[0:38:47] dat het soms wellicht voor vrouwen of voor mensen met een andere seksuele geaardheid

[0:38:52] of voor culturele minderheden.

[0:38:56] Kijk, er is heel veel goed werk gezet bij Defensie.

[0:38:58] Het is een ontwikkeling gaande, maar toch ook van oudster.

[0:39:01] Ook in de beeldvorming is het een stoere mannenclub.

[0:39:04] Kunt u zich voorstellen dat het soms voor vrouwen of mensen met een andere seksuele geaardheid

[0:39:08] of culturele minderheden, dat de drempel wat hoger is om bij Defensie te gaan?

[0:39:13] Kunt u zich dat voorstellen?

[0:39:17] Ja, voorzitter.

[0:39:18] Ja, dat zou ik me op zich kunnen voorstellen.

[0:39:20] Dat vind ik ook allemaal niet gek.

[0:39:22] Daar heb ik ook niet heel veel kritiek op.

[0:39:24] Waar we wel kritiek op hebben als PVV, is als je vervolgens een heel speciaal voorkeursbeleid uitrolt,

[0:39:32] wat dus eigenlijk gewoon in strijd is met artikel 1 van de grondwet,

[0:39:36] dat je dus niet een voorkeursbeleid mag gaan voeren op basis van iemands geslacht.

[0:39:40] Dus daar stellen we verhelderende vragen over.

[0:39:43] En verder, ja.

[0:39:46] De heer Noordkamp voor een tweede vraag.

[0:39:49] Het stelt me enigszins gerust dat de heer Pool het zich kan voorstellen...

[0:39:53] dat het voor vrouwen of culturele minderheren soms wat lastiger is...

[0:39:57] of de drempel wat hoger is om zich bij Defensie te melden.

[0:40:01] De heer Pool had het ook over de personeels tekorten...

[0:40:03] of de vulling wat beter kan.

[0:40:07] Wat zouden we dan volgens de heer Pool kunnen doen...

[0:40:09] om de drempel voor vrouwen of culturele minderheren te verlagen...

[0:40:14] zodat ze zich wat sneller groepen voelen om zich aan te melden bij Defensie?

[0:40:18] Wat zouden we dan volgens de heer Pool kunnen doen?

[0:40:22] Ja, maar voorzitter, daar verschillen we dan echt van mening.

[0:40:25] Want ik ben niet van mening dat wij dus een drempel moeten gaan verlagen

[0:40:29] om het andere mensen dan specifiek makkelijker te maken.

[0:40:34] Kijk, Defensie moet gewoon een veilige werkplek zijn.

[0:40:37] Daar hebben wij om alle debatten ook duidelijk over gesproken als PVV.

[0:40:42] Je mag niemand discrimineren.

[0:40:45] Je moet ook geen vervelende opmerkingen gaan maken over als iemand toevallig een andere

[0:40:49] seksuele geaardheid heeft, dat is allemaal duidelijk.

[0:40:53] Maar je moet ook niet dat gaan doorslaan en dat je dus zegt van nou ja laten we dan maar

[0:40:59] met quotas gaan werken, laten we dan maar een heel voorkeursbeleid optijgen om maar

[0:41:04] specifieke groepen aan te spreken.

[0:41:06] Wat ons betreft solliciteert iedereen die dat wil bij Defensie en dan wordt je op gelijkwaardige

[0:41:12] gewoon gekeurd door de selectie, et cetera, zonder dat je zegt van

[0:41:17] ja, laat al die mannen maar achterin aansluiten aan de rij.

[0:41:21] Want dat vinden wij niet ver.

[0:41:25] De heer Nortkamp voor uw derde en laatste vraag.

[0:41:27] Dat punt wat de heer Pool nu maakt, dat is mij duidelijk.

[0:41:31] Dus dat verschillen we ook over mening.

[0:41:34] Maar goed, dat is me duidelijk wat hij daarmee bedoelt.

[0:41:37] Wat mij minder duidelijk is, is dat hij dus ook constateert

[0:41:39] dat we dus nog een slag te slaan hebben in het werven van personeel.

[0:41:42] Hij herkent mijn zorg dat de drempel voor culturele minderheden of voor vrouwen hoger is om zich

[0:41:51] bij Defensie aan te melden.

[0:41:52] Dan hoor ik dus heel veel wat de heer Pool niet wil, maar dan is mijn vraag dus van wat

[0:41:58] doet u dan wel om te zorgen dat Defensie al is het maar in de beeldvorming en in de praktijk

[0:42:04] een aantrekkelijke werkgever wordt, dat we onze personeelsachterstanden inlopen en dat

[0:42:09] of we als defensie ook divers worden.

[0:42:12] Het is mij bekend wat u allemaal niet wilt, verschillen we over van mening.

[0:42:15] En misschien kunnen we elkaar vinden in wat u dan wel wilt.

[0:42:17] Vertelt u dan wel wat u op dat vlak wil doen?

[0:42:21] Want anders twijfel ik aan uw oprechtheid dat u mijn zorg erkent

[0:42:26] dat defensie ook een plek moet zijn voor culturele minderheren en vrouwen.

[0:42:32] Nou ja, aan uw oprechtheid zal ik nooit twijfelen, hoor.

[0:42:36] Maar nogmaals, het is dus niet de bedoeling dat je een specifiek beleid voor specifieke groepen.

[0:42:41] Dus wat we willen, is gewoon dat Defensie een aantrekkelijke werkgever is.

[0:42:47] Allereerst door bijvoorbeeld, zoals we al begonnen met ons betoog,

[0:42:52] te stellen dat we dus een betere loonsalaris moeten gaan doen.

[0:42:57] Dus we moeten gewoon kijken hoe we die loonsverhoging kunnen realiseren.

[0:43:00] Daar heb ik ook vragen gesteld aan de staatssecretaris.

[0:43:02] Dat je dus, als je bij Defensie werkt, dat je gewoon goed betaald krijgt.

[0:43:06] Of je nou een vrouw bent, of een man, of dat je nou zwart of wit bent.

[0:43:09] of het belang dat interesseert ons allemaal niet.

[0:43:12] Het is gewoon voor de hele club moet je gewoon goed betaald krijgen.

[0:43:16] En daarnaast zijn er andere initiatieven die wij als PVV ook omarmen,

[0:43:20] zoals de heer Derk Boswijk ook al heel vaak zei,

[0:43:23] het dienjaar dat nu geïndiceerd is en wat ook goed loopt.

[0:43:28] Dus wat dat betreft zijn er tal van mogelijkheden

[0:43:30] om defensie als aantrekkelijke werkgever goed op de kaart te zetten.

[0:43:35] En als laatste concrete voorbeeld is het ook gewoon heel duidelijk uitspreken

[0:43:40] dat de militairen van ons gewoon trots en waardering verdienen,

[0:43:45] ook vanuit onze samenleving.

[0:43:47] Dat is een heel belangrijk aspect waarom mensen ook bij Defensie willen gaan werken.

[0:43:51] En dat is ook iets wat wij keer op keer terug laten komen in onze betogen.

[0:43:55] Dus dat zijn drie concrete voorstellen en dingen die wij wel willen,

[0:43:59] maar niet, zoals u dan na doet, specifiek voor vrouwen of specifiek voor minderheden,

[0:44:05] want we geloven niet zo in dat voorkeursbeleid.

[0:44:10] Dank voor uw beantwoording.

[0:44:11] Helaas, de heer Noordkamp, u heeft u drie vragen gehad.

[0:44:13] U kunt in uw eigen betoog misschien op terugkomen.

[0:44:16] En nu is het aan de heer Boswijk die een vraag heeft aan de heer Pol.

[0:44:20] Mag ik u attenderen?

[0:44:21] Het is ook uw laatste vraag.

[0:44:24] Een hele goeie, denk ik.

[0:44:26] Voorzitter, ik denk uiteindelijk dat het onze insteek moet zijn

[0:44:29] en dat we ons beleid moeten maken dat we de beste krijgsmacht krijgen die we kunnen krijgen.

[0:44:36] En als dat het uitgangspunt is, en dan even los van of dat een mode ding is of wat dan ook,

[0:44:40] dat ben ik ook niet zo gevoelig voor, maar stel, dat is het uitgangspunt.

[0:44:43] We willen de beste krijgsmacht hebben dat onze mannen en vrouwen op de beste manieren kunnen opereren.

[0:44:48] Wij sturen natuurlijk ook de mannen en vrouwen naar fragiele samenlevingen

[0:44:53] waar 50 procent van die samenleving bestaat uit vrouwen.

[0:44:57] En we weten uit ontzettend veel bewijs, wetenschappelijk onderzoek van heel veel operaties,

[0:45:04] dat vrouwen daar ontzettend cruciaal zijn, ook in de Nederlandse krijgsmacht,

[0:45:08] omdat zij nu eenmaal anders naar een samenleving kijken dan dat mannen naar een samenleving kijken.

[0:45:12] Dus het hebben van vrouwen in de krijgsmacht is niet alleen een modedingetje.

[0:45:17] Het is gewoon essentieel om een sterke krijgsmacht te bouwen.

[0:45:21] Stel dat dat het uitgangspunt zou zijn.

[0:45:23] En we concluderen dat we op dit moment te weinig vrouwen in onze krijgsmacht hebben.

[0:45:27] Is de heer Noordkamp... Sorry, is de heer Pol Hordam het mij eens?

[0:45:31] Zo gaan we beginnen.

[0:45:35] Jullie zaten toch dichter bij elkaar dan jullie denken, maar is de heer Pol Hordam

[0:45:39] het mij eens?

[0:45:40] Als dat het uitgangspunt is...

[0:45:41] Het is geen modegril, maar het is puur om een goede kruismocht te bouwen.

[0:45:45] Is hij dan wel akkoord om beleid te maken waardoor we uiteindelijk wel voldoende vrouwen

[0:45:49] binnen kunnen halen en daardoor ook een betere kruismocht kunnen maken?

[0:45:54] Ja, voorzitter, dank aan de heer Boswijk voor de vraag.

[0:45:58] Ja, maar ik denk niet dat we nu onvoldoende vrouwen hebben.

[0:46:02] Want ook als we kijken naar bijvoorbeeld de missies die we in Afghanistan hebben gedaan,

[0:46:05] hadden wij daar geweldige vrouwen werken die inderdaad specifiek, zoals u zegt,

[0:46:10] ook taken op zich namen die de mannelijke collega's daar minder goed konden doen.

[0:46:14] Dus er is al sprake van een grote groep vrouwen bij Defensie die geweldig werk doet.

[0:46:21] Dus wat dat betreft zien we daar niet een gigantisch probleem.

[0:46:24] Alleen wat ik niet snap is dat er nu wordt gezegd, ja, het moet specifiek 30% gaan worden.

[0:46:30] Ik snap niet zo goed waarom daar dus nu een streefcijfer van 30% opgeplakt wordt.

[0:46:36] Welke problemen er dan ineens zijn opgelost als 30% van het bestand vrouw is?

[0:46:42] Dat snap ik niet zo goed.

[0:46:43] Ik ben 100% voorstander van geweldige vrouwen bij Defensie, maar ik vind het ook betuttelend

[0:46:49] naar vrouwen toe om te zeggen van nou je komt hier alleen maar aan het werk als we je voortrekken.

[0:46:55] Dat gun ik ze ook niet. Dus wat dat betreft iedereen die bij Defensie wil gaan werken man, vrouw, blank,

[0:47:02] zwart, het interesseert ons allemaal niet, maar doe het wel gewoon op basis van een gelijkselectieproces

[0:47:08] want dan kan iedereen gewoon zeggen dit is de beste man of vrouw voor de taak en dat is wat

[0:47:13] we toch willen met z'n allen. Dank. Dan heeft de heer van Oosterbrugge ook nog een vraag richting

[0:47:21] Dank u wel. Volgens mij agreert de heer Pol tegen positieve discriminatie van vrouwen.

[0:47:30] Hij vraagt ook een mening van de staatssecretaris over hoe de staatssecretaris daar tegenaan kijkt,

[0:47:36] volgend op artikel 1 van de Grondwet.

[0:47:38] Ik ken de heer Pol in ieder geval ook als een van de partijen die de rechtsstatelijkheid heel belangrijk vindt

[0:47:44] en ook alle internationale verdragen onderschrijft.

[0:47:46] en daar ook heel veel belang aan hecht.

[0:47:51] Het is het VN-vrouwenverdrag dat tijdelijke bijzondere maatregelen

[0:47:55] gericht op versnelling van feitelijke gelijkstelling van mannen en vrouwen

[0:47:58] niet worden beschouwd als discriminatie.

[0:48:01] En dat is eigenlijk de positieve discriminatie van vrouwen

[0:48:04] de enige vorm van discriminatie is die internationaal recht goedkeurt.

[0:48:07] Dus dan ben ik benieuwd wat de heer Pol dan voor antwoord verwacht

[0:48:13] van een staatssecretaris die onze regering vertegenwoordigt.

[0:48:19] Nou ja, het antwoord dat ik eigenlijk een beetje verwacht van de staatssecretaris,

[0:48:23] maar waarschijnlijk niet zal krijgen, is dus dat als je gewoon een selectieproces hebt in Nederland,

[0:48:29] dat je dat gewoon hetzelfde inricht voor een man en een vrouw.

[0:48:32] En u zegt, nou ja, positieve discriminatie is toegestaan.

[0:48:36] Maar dat is vaak het geval als je het hebt over, ze zijn allebei even geschikt

[0:48:41] en dan kunnen we de keuze maken van, nou ja, dan gaan we naar de voorkeur voor een vrouw,

[0:48:46] want dat heeft dan wellicht positieve discriminatie, zoals u dat ziet.

[0:48:51] Maar dit is een generieke regel, namelijk ben je vrouw en je meldt je aan.

[0:48:55] Hop, je staat gelijk voorin de rij bij het selectieproces.

[0:48:58] En dat is toch een iets verdergaande regel dan dat u het, zeg maar, zo heeft.

[0:49:05] En dat staat ook duidelijk in de brief die de staatssecretaris over dit beleid naar de Kamer heeft gestuurd.

[0:49:11] Dus wat dat betreft, er wordt letterlijk gesproken over een voorkeursbeleid.

[0:49:15] Wij stellen daar onze vraagtekens bij.

[0:49:19] En ja, ik verwacht nog wel een antwoord van de staatssecretaris.

[0:49:24] Dan kunt u uw betoog vervolgen, de heer Pol.

[0:49:28] Geweldig. Dank u wel, meneer voorzitter.

[0:49:31] Dan tot slot het materieel.

[0:49:33] De PVV is van mening dat onze krijgsmacht goed uitgerust moet zijn om haar belangrijke taken te kunnen doen.

[0:49:40] De wederopbouw van ons leger gaat wat de PVV betreft dan ook hand in hand

[0:49:43] met het investeren in onze nationale defensieindustrie.

[0:49:46] We zijn dan ook verheugd over de stappen die de staatssecretaris nu neemt om onze Nederlandse

[0:49:53] vloot bijvoorbeeld te vervangen.

[0:49:55] Het is natuurlijk prachtig dat de Nederlandse scheepsbouwer Damen nu de nieuwe luchtverdedigings-

[0:50:00] en commandofragatten van de Koninklijke Marine lijkt te gaan bouwen.

[0:50:04] Hetzelfde geldt voor de nieuwe amphibische transportschepen.

[0:50:08] Laten we hier dan ook vooral vaart mee maken.

[0:50:11] Dank u wel, meneer de voorzitter.

[0:50:13] Dank aan de heer Pol.

[0:50:14] Dan is nu het woord aan de heer Eerdmans.

[0:50:17] Oh, excuses. Ik zie dat de heer Erkens zijn derde en laatste vraag geeft aan de heer Pol.

[0:50:22] Zeker, voorzitter. En ik vind het jammer dat net het hele debat ook in deze Kamer weer ging over het diversiteitsbeleid,

[0:50:29] want we hebben ontzettend veel brieven op de agenda staan.

[0:50:31] Het personeelsprobleem is ontzettend groot.

[0:50:33] Dus mijn vraag is de volgende.

[0:50:35] Waarom heeft de heer Pol bijna al zijn tijd hieraan gewijd?

[0:50:39] En is hij niet met het idee gekomen om personeelsbekorten op te lossen?

[0:50:43] Nou ja, voorzitter, allereerst zijn wij dus met een aantal concrete zaken die we ondersteunen

[0:50:49] met oplossingen voor het personeelstoekort gekomen, zoals vragen of het nu gaat lukken

[0:50:55] met de loonsverhoging.

[0:50:56] Dat is een belangrijke factor, dus nou ja, dat lijkt me heel concreet.

[0:51:00] En ten tweede, ja, waarom wij het over het diversiteitsbeleid hebben, is omdat wij dus

[0:51:05] gewoon een krijgsmacht willen waarbij de individuele kwaliteit bovenaan staat.

[0:51:10] en ik denk dat dat kan schuren met de overfocus op streefcijfers voor bepaalde groepen en daar

[0:51:18] stellen wij wat verduidelijkende vragen op en ik denk dat het een mooie aanvulling is samen met u

[0:51:24] kijk op de zaak dus ja dan vullen we elkaar hier een beetje aan en dat het er de hele tijd over gaat

[0:51:30] ja dat is natuurlijk ook omdat we de 36 interrupties op krijgen dank voor die beantwoording dan is nu

[0:51:38] Het woord aan de heer Eerdmans.

[0:51:40] Voorzitter, dank.

[0:51:42] Wij bevinden ons in zware geopolitieke tijden.

[0:51:44] Een jaar en twintig volgt met grote belangstelling

[0:51:46] het debat over de weerbaarheid

[0:51:48] van ons land. Het land ter zee en in de lucht

[0:51:50] zeg ik maar, zoals ik het ook bij de

[0:51:52] begroting heb aangevlogen. Voorzitter,

[0:51:54] de zeemacht, de vloot, de Koninklijke Marine

[0:51:56] lijkt ons op orde. Als ik de

[0:51:58] brieven lees, dan heb ik de indruk dat

[0:52:00] wij met 29 marineschepen

[0:52:01] en 400 zeeërs

[0:52:04] behoorlijk aan het investeren zijn. Ik vroeg me af wat dat

[0:52:08] Dat is de eerste.

[0:52:09] Talent.

[0:52:10] We hadden ooit 116 leeuwparts.

[0:52:12] Nu delen we er samen met de Duitsers 18.

[0:52:15] We hebben meer dan 100 tanks verkocht.

[0:52:17] Of eigenlijk gekocht in Duitsland voor Oekraïne.

[0:52:19] Ik heb daar eerder vragen over gesteld.

[0:52:20] Krijgen we die eigenlijk nog terug?

[0:52:22] Als de oorlog voorbij is?

[0:52:23] Het antwoord was nee.

[0:52:24] We zijn die tanks dus kwijt.

[0:52:27] De vraag is eigenlijk, wanneer krijgt Nederland weer een volwassen tankbataillon in dat kader?

[0:52:33] De lucht.

[0:52:34] Ooit hadden we 213 F-16's, we hebben er nu nog 24, begreep ik.

[0:52:39] Gelukkig hebben we er 52 F-35's besteld in Amerika.

[0:52:44] Ook daar hebben we er 18 uitgeleend aan Oekraïne.

[0:52:46] Overigens goede zaak, daar zijn wij het ook mee eens.

[0:52:49] Maar daar is ook mijn vraag, krijgen we die eigenlijk terug als de oorlog voorbij is?

[0:52:53] Ook daar lijkt het antwoord nee te zijn.

[0:52:55] Oké, wij vinden wel dat de luchtmacht mee moet groeien met de gevaren die wij zien en de verdediging die Nederland nodig heeft.

[0:53:06] Graag een reactie daarop van de staatssecretaris.

[0:53:08] Voorzitter, alles draait uiteindelijk ook om personeel.

[0:53:11] We hebben gelezen, het personeelstekort zorgt ervoor dat slechts de helft van het materieel feitelijk inzetbaar is.

[0:53:17] En dat is natuurlijk wel heel zorgelijk als dat klopt.

[0:53:19] volgens de stand van Defensie 2023 is het nijpendste deel natuurlijk bij de inzet

[0:53:24] van het militaire personeel. Dan hebben we het over 76 procent, geloof ik, van de

[0:53:29] militaire posities die absoluut dus in niet kunnen worden ingevuld.

[0:53:33] Dat zijn dus 10.000 vacatures, voorzitter, 10.000.

[0:53:37] En de vraag is aan de staatssecretaris, als de manschappen dus dan slechts zeg maar

[0:53:41] voor drie kwart deel gevuld zijn, hoe tast dat Defensie capaciteit aan?

[0:53:46] Dan kom je natuurlijk ook terecht op het punt van het tien jaar,

[0:53:50] het oproepen van reservisten, waar ja, 21 het zeer van harte mee eens is.

[0:53:55] Maar ja, de vraag is ook van is die dienstplicht, die opkomstplicht

[0:53:57] dan helemaal verdwenen van de horizon?

[0:53:59] Ik heb er eerder vragen aan gesteld aan de minister van Defensie.

[0:54:02] Die gaf aan, dat zijn we niet van plan.

[0:54:04] In Duitsland weten we ook dat daar juist wel aangewerkt wordt

[0:54:07] voor de 18-jarigen om de opkomstplicht in te voeren.

[0:54:10] Kortom, neemt Defensie wel of niet de opkomstplicht mee in de toekomstplannen?

[0:54:15] Voorzitter, defensie-expert Peter Weininga zei twee jaar geleden

[0:54:20] in hoeverre is Nederland eigenlijk nog überhaupt in staat om een langdurig conflict te doorstaan?

[0:54:24] Hij had het over, we houden het geen drie dagen vol.

[0:54:27] Dat schrikt natuurlijk wel mensen angst aan.

[0:54:31] En de vraag is in hoeverre, als wij worden aangevallen,

[0:54:35] en dan hebben we het ook over ons grondgebied, kunnen wij ons verdedigen?

[0:54:38] Kijk, wat je nodig hebt is een sterke defensie.

[0:54:40] Daar gaat dit de WAT natuurlijk over.

[0:54:41] We moeten zeker zien dat de bevolking weet wat ze moet doen.

[0:54:46] En daar hebben we natuurlijk eerder een debat over weerbaarheid over gehad.

[0:54:49] Maar wat ik denk is ook dat we absoluut moeten praten over burgerparaatheid.

[0:54:53] Daar heeft de minister alvast wel een paar keer interessante dingen over gezegd.

[0:54:56] Namelijk de hele samenleving moet voorbereid zijn op een conflict.

[0:54:59] Dat kunnen we niet overlaten.

[0:55:00] Alleen de mensen in uniform als er een groot conflict komt.

[0:55:03] En ik ben altijd gecharmeerd geweest van het idee van New York.

[0:55:06] De city angels worden ze daar genoemd.

[0:55:07] Bijvoorbeeld de mensen in de stad die een stap verder zetten.

[0:55:11] In het kader van de hulpverlening of in het kader van het ontregelen van de agressor

[0:55:15] wordt daar nou aan gewerkt.

[0:55:17] Dus dan heb ik niet over de burgerbescherming van vroeger, maar meer de stap naar voren

[0:55:24] om te helpen, maar zonder uniform, aan het oplossen van een conflict op eigen grondgebied.

[0:55:29] Voorzitter, de munitie, het punt van de pang-pang uit 2016, de vakbond weet het allemaal,

[0:55:34] dat lijkt ook nog steeds een groot probleem.

[0:55:36] zijn munitieproductie in Nederland.

[0:55:38] Dat wordt ook erkend door de commandant

[0:55:40] der strijdkrachten.

[0:55:43] We moeten nog steeds lenen

[0:55:44] of kopen in Tsjechië,

[0:55:46] in Noorwegen, en we maken ons daar grote

[0:55:48] zorgen over. Boswijk en Tuinman hebben daar natuurlijk

[0:55:50] ook een nota over geschreven. Het kabinet

[0:55:52] reageert met ja, we zien eigenlijk alleen kansen

[0:55:54] in de productie van hoogwaardige munitieproductie,

[0:55:57] maar niet het kaliber waar

[0:55:58] Defensie nu al jaren een tekort van heeft.

[0:56:00] Kortom, daar hebben wij zorgen over

[0:56:02] en moet daar niet keihard aan

[0:56:05] Ik zie al dat ik door mijn tijd heen vlieg.

[0:56:08] Dat was meer dan spontaan de bel.

[0:56:12] Ik wou eigenlijk eindigen met een compliment voor de luitendant-generaal vanochtend.

[0:56:15] Het interview in het AD.

[0:56:17] Vond ik goed.

[0:56:18] Zeg ik maar gewoon.

[0:56:20] Ik vind het ook goed dat de vent zich laat zien.

[0:56:22] In de krant en ook elders.

[0:56:24] Maar compliment.

[0:56:25] Dank u wel.

[0:56:26] Dank aan de heer Eerdmans.

[0:56:27] Complimenten mogen altijd gegeven worden.

[0:56:29] Dus die mag u ook incasseren.

[0:56:31] Dan is aan de heer Noordkamp.

[0:56:34] Dank voorzitter. Uit de debrief project vervanging tactische luchttransportcapaciteit van 10 juni

[0:56:40] jongsleden blijkt dat Defensie voor de benodigde zelfbeschermingssystemen een contract af wil

[0:56:44] sluiten met Elbit Systems. Is de staatssecretaris bekend met het feit dat deze fabrikant er van

[0:56:49] beticht wordt bij te dragen aan mensenrechten schenningen door het Israëlische leger in

[0:56:53] Palestijns beset gebied? Waarom heeft Defensie gekozen om de samenwerking aan te gaan met zo'n

[0:56:57] controversieel bedrijf? Is er in het proces ook gekeken naar alternatieven? Hoe kijkt de

[0:57:02] de staatssecretaris aan tegen deze samenwerking in het licht van de uitspraken in deze zaak

[0:57:06] over de levering van F-35-onderdelen aan Israël.

[0:57:09] Hoe verhoudt dit besluit van de staatssecretaris zich tot het besluit om te gaan praten over

[0:57:14] het associatieverdrag en eerdere uitspraken van de minister van Defensie dat samenwerken

[0:57:18] met Israël nooit de bezetting van Palestijnse gebieden mag faciliteren of versterken?

[0:57:23] Dan wat betreft personeel.

[0:57:26] Huidige maatregelen lijken niet voldoende om tot een volledige vulling van personeel

[0:57:29] te komen.

[0:57:29] Zo blijft de kritische prestatieindicator voor militair personeel ver achter op de gestelde

[0:57:34] ambitie.

[0:57:36] De werving van burgerpersoneel ligt echt te ver boven de streefcijfers.

[0:57:40] Heeft de staatssecretaris scherp wat momenteel de grootste belemmeringen zijn voor personeel

[0:57:44] groei?

[0:57:45] Zijn er lessen te trekken uit de werving van burgerpersoneel die toepasbaar zijn op het

[0:57:50] werven van militair personeel?

[0:57:52] Ziet de staatssecretaris de mogelijkheid om burgerpersoneel te motiveren en te begeleiden

[0:57:56] in een situatie naar een militair attack?

[0:57:58] Wat zijn andere concrete mogelijkheden die nu onderzocht worden om tot volledige vulling

[0:58:01] te komen?

[0:58:03] Is voldoende duidelijk wat de redenen zijn voor iemand om niet bij Defensie te werken

[0:58:06] of te blijven werken?

[0:58:09] Daarnaast is het aantal reservisten fors gegroeid, maar ook de uitstroom is toegenomen.

[0:58:13] De ambitie is om het aantal reservisten te laten groeien tot 10.000 in 2025.

[0:58:18] Is Defensie erkwaardig bij zijn groei voorbereid?

[0:58:21] En ziet de staatssecretaris potentieel om burgerpersoneel bij Defensie reservist te

[0:58:25] laten worden?

[0:58:26] Zo ja, hoe kan dit bevorderd worden?

[0:58:28] Er worden goede afspraken gemaakt tussen Defensie en private werkgevers omtrend de reservisten.

[0:58:33] Wordt voor burgerpersoneel van Defensie dat de reservist wil worden ook dergelijke afspraken gemaakt.

[0:58:39] En dan begreep ik me nu toch weer even in het vakgebied van de heer Pool.

[0:58:43] Hij draaide mij inziens toch wat om de vragen heen.

[0:58:46] Want hij herkent de drempel voor vrouwen en culturele minderheren dat het hoger is om zich bij Defensie aan te melden.

[0:58:52] Maar volgens mij interesseert het hem vrij weinig gezien zijn beantwoording.

[0:58:55] Dat zegt mij voldoende over het mensbeeld en de maatschappijvisie van de heer Pool en zijn PVV.

[0:59:01] Daar staan wij toch iets anders in.

[0:59:03] De positie van vrouwen bij Defensie wordt nou lettend gevolgd en dat is goed.

[0:59:07] Want diversiteit bij Defensie is belangrijk.

[0:59:10] Het helpt niet alleen om de personele groei bij te benen, maar het verrijkt ook onze krijgsmacht.

[0:59:15] Worden dergelijke cijfers ook bijgehouden voor andere minderheidsgroepen bij Defensie?

[0:59:19] Denk bijvoorbeeld aan bevolkingsgroepen met een niet-westerse achtergrond of seksuele minderheren.

[0:59:23] Zijn de instroom- en uitstroomcijfers van deze groepen bekend en wijken deze af van de gemiddelde

[0:59:28] in- en uitstroomcijfers?

[0:59:30] Het is goed dat voor vrouwen bij Defensie ingezet wordt op het aanbieden van loopbaanbegeleiding,

[0:59:36] talentontwikkelprogramma's en het ontwikkelen van leidinggevend talent.

[0:59:39] Worden werkelijke programma's ook voor andere bevolkingsgroepen binnen Defensie ontwikkeld

[0:59:42] en ingezet?

[0:59:43] Er zijn steeds meer netwerken die mindereren vertegenwoordigen binnen Defensie.

[0:59:47] Werk Defensie met hun samen en zo jahoe.

[0:59:49] Hoe kan defensie nog meer een inclusieve krijgsmacht worden die niet alleen de Nederlandse waren

[0:59:55] verdedigt, maar deze ook belichaamt en uitstraalt?

[0:59:59] Dan wat betreft het dienmodel, voor een realistische uitvoeringspraktijk van dat geen geschetst

[1:00:03] is in de brief, een dienmodel dat past bij een schaalbare krijgsmacht, is het nodig dat

[1:00:09] de capaciteit van de algemene militaire opleiding van 16 weken zowel voor jongeren als werkende

[1:00:14] potentiële reservisten flink toeneemt.

[1:00:17] Uit de brief en de antwoorden blijkt dat dit een groot knelpunt blijft.

[1:00:21] Wat gaat de minister hieraan doen en welke extra inspanning is nodig om deze opleiding

[1:00:25] voor jongeren en kandidatenreservations voor 2026 en 2027 voor te bereiden op het voornemen

[1:00:32] 9.000 militairen per jaar te laten instromen vanaf 2029?

[1:00:36] En tot slot, de Europese defensie-industrie-strategie.

[1:00:41] Volgens het kabinet zou Europeanisering van de defensietoeleveringsketens, meer competitie

[1:00:46] en een gelijkspeelveld het doel moeten zijn.

[1:00:49] Maar tegelijkertijd zien en horen we ook gisteren dat onze fabrikanten,

[1:00:53] maar ook de fabrikanten uit andere landen, langjarige zekerheid willen

[1:00:56] en de wenselijkheid van Europese aanbestedingsregels betwisten.

[1:01:00] Zelf hebben we die ook losgelaten bij de aanschaf van de LC vergatten.

[1:01:05] Dus onze vraag is van welke kant willen we nu op?

[1:01:08] Naar het gelijke speelveld, meer competitie en Europeanisering van die toeleveringsketens

[1:01:12] of meer, zekerheid, langjarige zekerheid voor onze nationale producenten.

[1:01:19] Dat voor zover.

[1:01:21] Dank voor uw inbreng.

[1:01:22] Dan heeft u nog een vraag van de heer van Oosterbrugge.

[1:01:26] Dank u wel, voorzitter.

[1:01:27] Ik heb een vraag aan de heer Noordkamp, of ik iets goed begrijp.

[1:01:29] Volgens mij zegt de heer Noordkamp dat de samenwerking met Elbit System

[1:01:33] dat we dat niet zouden moeten willen.

[1:01:37] Samenwerken met Elbit zouden we als Nederland niet moeten willen.

[1:01:39] Dat is volgens mij wat u betoogde zojuist.

[1:01:44] Elbit heeft ook een samenwerking met bijvoorbeeld Rijmetaal en nog veel andere wapenfabrikanten.

[1:01:49] Betekent dat ook dat al deze andere bedrijven volgens PvdA GroenLinks geen wapens moeten leveren aan defensie?

[1:01:59] Ik heb niet helemaal door de aanleiding van de vraag.

[1:02:04] Waarom u dat van mij zou willen weten?

[1:02:07] Wij signaleren iets en we zijn benieuwd naar de zinswijze van de staatssecretaris hierop.

[1:02:14] U bent door die drie vragen heen, maar ik zie ook dat de heer Noordkamp niet helemaal duidelijk heeft wat de vraag is.

[1:02:21] Wilt u daar nog op proberen te beantwoorden, de heer Noordkamp?

[1:02:22] Nee, ik heb wel duidelijk wat de vraag is, alleen ik heb niet duidelijk wat de aanleiding van de vraag is en wat het doel van de vraag is.

[1:02:28] Maar goed, de vraag aan zich is mij duidelijk en daar heb ik op gereageerd.

[1:02:31] Prima, het is aan u om uw beantwoording.

[1:02:34] Maar de heer Eerdmans was als eerste voor de vervolgvraag.

[1:02:37] De heer Eerdmans.

[1:02:38] Nou, ik voel me dezelfde af.

[1:02:39] Of heb ik nou goed gehoord dat GroenLinks-PvdA zegt wij kopen niet van Israël defensiemateriaal.

[1:02:44] Is dat waar of is dat niet waar?

[1:02:51] Ik moet in alle eerlijkheid bekenden dat ik mezelf op dat front ook geen woordvoerder voel.

[1:02:57] Maar we hebben iets geconstateerd als fractie en daar willen we nu de staatssecretaris vragen naar zijn kijk op de zaak.

[1:03:04] En of hij onze zorgen kan wegnemen of geruststelling kan geven of meenemen in waarom toch wel, waarom toch niet.

[1:03:11] Vervolgvraag van de heer Eerdmans.

[1:03:12] Het bleef mij heel duidelijk, voorzitter.

[1:03:14] Is het nu wel of niet een probleem als Nederlandse Defensie contracten afsluit met Israël?

[1:03:20] Is dat nu wel of niet een probleem voor PvdA en GroenLinks?

[1:03:27] Nee, maar dat is ook niet waar dit over gaat.

[1:03:29] Dit gaat specifiek over één bedrijf,

[1:03:32] die door verschillende organisaties ook beticht wordt van het een en ander.

[1:03:36] En u veralguminiseert dat tot een bepaald niveau,

[1:03:38] maar dat is niet waar mijn vraag aan de staatssecretaris op doelt.

[1:03:45] Dus u stelt het iets te algemeen.

[1:03:47] Het gaat specifiek over dit bedrijf,

[1:03:49] waarvan door verschillende organisaties worden bedacht

[1:03:51] van mensenrechten schenningen.

[1:03:54] Dus niet in algemene zin specifiek daarover.

[1:03:58] Dank. Dan is het aan de heer Tuijman voor een vraag.

[1:04:03] Ja, voorzitter. De heer Nootkamp maakt het dan specifiek op Elbit.

[1:04:06] En dan de vraag die ik dan aan de heer Nootkamp zou willen stellen.

[1:04:09] Bent u op de hoogte welke technologie, welke systemen op dit moment in de krijgsmacht van

[1:04:15] Elbit Systems al actief zijn?

[1:04:18] Wat betekent dat dan, wat u zegt over niet kopen van Elbit, wat betekent dat dan voor

[1:04:23] de gereedheid van de krijgsmacht als die systemen ook niet meer, geen reservedelen meer gekocht

[1:04:29] moeten worden?

[1:04:30] Ik geef u alvast eentje weg, de Spike antitankwapens, die zijn ook van Israël, komen ook uit Israël,

[1:04:36] ook van Elbit.

[1:04:37] Hoe zit Partij van de Arbeid GroenLinks dan in die wedstrijd?

[1:04:43] Hetzelfde geldt ook voor de vraag en mijn antwoord richting de heer Van Oosterbruggen.

[1:04:47] U stelt dat wij nu stellen dat we dat niet moeten doen.

[1:04:50] Alleen we vragen naar de actuele inzichten ook vanuit de kant van het kabinet.

[1:04:56] Naar aanleiding van de D-brief.

[1:04:58] Dus het is niet zo dat wij met alle stelligheid zeggen dat we het niet meer moeten doen.

[1:05:02] Alleen we hebben daar wat bedenkingen bij en daar willen we de staatssecretaris naar vragen.

[1:05:07] Dus de stelligheid wie u denkt te hebben gehoord, die heb ik niet zo gesteld.

[1:05:13] De heer Tuijman, voor uw tweede vraag.

[1:05:16] Ja, voorzitter, maar daar kijken ook heel veel mensen mee.

[1:05:20] En dan blijft het toch wel een beetje met worstelen van, u stelt een vraag,

[1:05:23] daar heeft u beslist een intentie en een bedoeling bij.

[1:05:26] En kijk, laatst heeft uw fractie tegen de onderzeeboten gestemd.

[1:05:32] Nou, daar zitten ook misschien wel mogelijke capaciteiten die u nodig hebt

[1:05:35] om onze zeeboten competitief te maken tegen bijvoorbeeld Russen, Chinezen.

[1:05:40] Dat zou misschien in de toekomst wel kunnen betekenen dat je ook bij Elbert uitkomt

[1:05:43] voor hun integratie van IT en dat soort zaken.

[1:05:46] Maar ik vind het wel even belangrijk om te weten van hoe uw fractie erin staat.

[1:05:50] Gaan we dan wel mee in zee? Gaan we dan niet mee in zee?

[1:05:53] Of zegt u van we hebben bedenkingen, dus maar wat zijn de bedenkingen dan?

[1:05:56] En hoe kunnen we dan eventueel?

[1:05:58] Ja, hoe kan, kunnen die dan weg worden genomen voor de staatssecretaris?

[1:06:02] Ja, dat hij daar wel of niet mee in zee kan in de toekomst.

[1:06:08] Nogmaals, het is niet zo sterk zoals u dat gehoord heeft.

[1:06:11] Laten we hier anders in de tweede termijn over doorpraten.

[1:06:14] En nogmaals, correctie, we hebben niet tegen onderzeeboten gestemd.

[1:06:20] Dank voor uw beantwoording.

[1:06:22] Ik zie dat de heer Pol ook nog een vraag heeft richting de heer Nortkamp.

[1:06:26] Ja, dank u wel. Want de heer Nortkamp daagde me uit in zijn spreektekst over het diversiteitsbeleid.

[1:06:34] Partij van de Arbeid GroenLinks zegt van ja, het moet dus eigenlijk diverser.

[1:06:37] en we zouden inzichtelijk willen hebben hoe het nou eigenlijk staat met die diversiteit bij Defensie.

[1:06:44] Hoe gaat dat dan? Want u zei van kunnen we meer inzicht krijgen over hoeveel minderheden ook over

[1:06:51] met seksuele voorkeur en dat soort dingen bij Defensie werken. Hoe gaat het dan? We moeten

[1:06:55] zo meteen al onze Defensie medewerkers enquêtes gaan invullen of ze homoseksueel zijn of joost of

[1:07:01] turks. Hoe gaat dat? Hoe wilt u dat nou inzichtelijk gaan maken?

[1:07:08] Het was niet expliciet mijn doel om hem uit te dagen.

[1:07:12] Het was alleen meer dat ik ook geen vragen meer over had bij de interruptie van daarvoor.

[1:07:17] Daarom heb ik het op deze manier gedaan.

[1:07:22] Nou ja, de vraag hoe je zoiets in de praktijk wilt vormgeven, die is inderdaad zeer interessant,

[1:07:26] omdat ook de privacy-wetgeving daar waarschijnlijk een rol van betekenis in speelt.

[1:07:33] Dus in die zin kan ik u geen antwoord geven.

[1:07:36] Het is alleen wel zo dat het een interessant inzicht is.

[1:07:38] Als je al een bepaalde categorisering aan kunt brengen en het blijkt dat mensen met die

[1:07:45] culturele achtergrond gemiddeld genomen stromen die of eerder uit of naar een jaar of overwegen

[1:07:53] om het expliciet niet te doen, dan zegt dat denk ik iets waar je vervolgens naar zou kunnen

[1:07:58] handelen.

[1:08:01] En wat dan je actuele gereedschapskist is, ook gezien de privacy-wetgeving, die weet

[1:08:07] ik niet.

[1:08:08] Het leek me alleen wel verstandig om daar het gesprek over te voeren

[1:08:11] en de mogelijkheden te verkennen.

[1:08:15] De heer Pol voor uw tweede vraag.

[1:08:17] Dank u wel, voorzitter.

[1:08:18] Oké, dus het voorstel wat u eigenlijk had of de vraag is bijna dus praktisch niet uitvoerbaar,

[1:08:24] concludeert u, prima.

[1:08:25] Maar is het daarnaast ook niet gewoon heel onwenselijk

[1:08:28] dat we op zo'n microniveau mensen dus in hokjes gaan plaatsen

[1:08:33] over seksuele geaardheid, over culturele achtergrond, over afkomst, et cetera?

[1:08:37] We zijn toch gewoon één Nederlandse krijgsmacht, waar we gewoon met z'n allen voor willen werken.

[1:08:44] En dan moeten we toch niet, waar we ook ageren in onze spreektekst, niet specifieke voorkeursbeleidzaken

[1:08:50] gaan uitrollen voor elke minderheid in Nederland.

[1:08:53] Dat is toch...

[1:08:53] Dan gaan we toch zo fragmenteren, dat moeten we toch eigenlijk gewoon niet willen, vraag

[1:08:57] ik.

[1:09:02] Bij andere voorbeelden zou ik het niet helemaal oneens zijn bij de heer Pollen.

[1:09:06] En in dit geval gaat het om onze krijgsmacht.

[1:09:08] En ik denk dat het goed is dat enerzijds van belang is dat de Nederlandse samenleving zich ook in

[1:09:14] ruimere mate herkent in onze krijgsmacht. En dat daarnaast ook bepaalde groepen, dus je ontkomt

[1:09:22] er inderdaad niet aan om het in hokjes te plaatsen, en ik zou daar niet pleiten voor duizend hokjes,

[1:09:26] maar het iets overzichtelijker te houden. En volgens mij, ik vind hokjes ook een verkeerd woord. Het

[1:09:30] zijn mensen die bepaalde eigenschappen, denk ik, meebrengen, die nu ondervertegenwoordigd zijn,

[1:09:34] waarvan je er mee wilt hebben om je krijgsmacht sterker te maken. Dus daarom vind ik het

[1:09:38] verstandig. Enerzijds omdat de samenleving zich erin moet herkennen en daarnaast

[1:09:42] omdat ik geloof dat een toevoeging van een aantal eigenschappen die nu

[1:09:46] ondervertegenwoordigers zijn, ook de krijgsmacht, sterker maken.

[1:09:52] Dank. Dan is nu het woord aan de heer Paternotte.

[1:09:56] Dank voorzitter. Interessant debat. We kunnen in ieder geval constateren dat het aandeel

[1:09:59] vrouwen in dit debat lager ligt dan bij Defensie en zelfs lager dan in de PVV-

[1:10:03] fractie. En ja voorzitter dat is toch mijn schuld want ik vervang mijn

[1:10:07] collega Hanneke van der Werff...

[1:10:10] Eh...

[1:10:10] Ja, nou, dank daarvoor. Maar ter vergulding van de pil

[1:10:13] spreek ik vandaag ook mede namens Volt.

[1:10:16] En voorzitter,

[1:10:17] ik wil beginnen met wat de minister zelf stelde in de brief.

[1:10:19] De veiligheidssituatie in de wereld is in hoog tempo

[1:10:21] aan het verslechteren. De noodzaak

[1:10:23] voor een sterke krijgsmacht is nog nooit

[1:10:25] zo tastbaar geweest.

[1:10:27] Terechte woorden, en

[1:10:29] in dit debat staan daarbij niet alleen de abstracte

[1:10:31] geopolitieke overwegingen centraal, maar gaat het dus

[1:10:33] om de mannen en vrouwen die we nodig hebben

[1:10:35] om ons Koninkrijk en Europa veilig te houden.

[1:10:38] Dus het is een voorrecht dat ik dit de wat mag doen.

[1:10:40] En ik zou even willen beginnen met wat een aantal anderen ook hebben aangestipt,

[1:10:44] het JSF-project, tegenwoordig de F-35,

[1:10:47] waarvan in de twintignet meende te suggereren

[1:10:50] om die ook in Oekraïne in te gaan zetten.

[1:10:51] Daar gaan we vast nog later op terugkomen.

[1:10:54] Maar het is goed om te zien dat inmiddels driekwart van de toestellen geleverd is.

[1:10:57] Echter spreekt de staatssecretaris ook over verschillende uitdagingen

[1:11:00] ...bij de operationele inzet en de kwestie van het personeel bij relevante trainingen.

[1:11:06] En ook gegeven het feit dat de meeste F-16's inmiddels natuurlijk op weg zijn naar Oekraïne...

[1:11:10] ...kan de Staatssecretaris ervoor zorgen dat de inzetbaarheid van de F-35 wordt verhoogd...

[1:11:14] ...inclusief ook de deep strike capability.

[1:11:17] En in algemene zin sluit dat aan bij wat de Rekenkamer ook constateert.

[1:11:21] Ja, die enorme grote knelpunten bij lopende projecten...

[1:11:25] ...waardoor die vertragingen oplopen en investeringen naar achteren schuiven.

[1:11:29] Dat zorgt natuurlijk voor extra druk op het ministerie.

[1:11:31] Nu heeft de staatssecretaris aan collega Dassen beloofd...

[1:11:34] ...om voor 21 juni een plan te sturen voor de aanpak van die interne regeldruk.

[1:11:38] En ik was benieuwd of hij dat nog de komende weken naar de Kamer gaat sturen.

[1:11:42] Wat hij verder nog kan doen om ervoor te zorgen dat geld zoals bedoeld...

[1:11:46] ...voor de paraatheid van de krijgsmacht zo snel mogelijk kan worden ingezet.

[1:11:49] Want we willen natuurlijk niet meemaken dat we een keer de NAVO-norm niet halen...

[1:11:52] ...vanwege die administratieve problemen die al heel lang bestaan...

[1:11:55] ...of ervoor dat de staatssecretaris aantrapt.

[1:11:57] Ja, voorzitter, er is de afgelopen twee jaar natuurlijk sowieso veel veranderd.

[1:12:01] Dat vertouwt zich ook in wat voor materieel we nodig hebben.

[1:12:04] We kunnen bijvoorbeeld tegenwoordig mitrailleurs op onze boksenvoertuigen installeren.

[1:12:08] Dat was natuurlijk in Afghanistan tegen de taliban nuttig, maar de Russen hebben vergelijkbare

[1:12:13] toestellen of voertuigen, de boomerangs, maar daar zetten zich geen mitrailleurs op, maar

[1:12:16] kanonnen.

[1:12:18] Dus, voorzitter, dan hebben die mitrailleurs misschien een weinig afschrikwekkende werking.

[1:12:22] Met andere woorden, hoe wordt er nou bij het inkoopbeleid rekening gehouden met wat andere

[1:12:26] landen bezitten, zowel qua comptabiliteit, maar ook hoe goed onze wapens samenwerken met die van

[1:12:31] bondgenoten. Want als het erop aankomt, dan hebben we de juiste wapens nodig om echte vuisten te kunnen

[1:12:36] maken om Europa en ons Koninkrijk te verdedigen. En voorzitter, er heerst in deze Kamer wel een

[1:12:42] beetje een neiging om zoveel mogelijk zelf te willen produceren. Als het aankomt op defensiemateriaal,

[1:12:47] ik noem bijvoorbeeld het enthousiasme over de Nederlandse kogelfabriek. Ik zal vandaag niet

[1:12:51] over onderzeeërs beginnen, maar dat is puur voor de sfeer. Ik begrijp me niet verkeerd,

[1:12:55] Voorzitter, ik ben groot voorstander van alles wat we kunnen doen

[1:12:58] om de Europese munitieproductie op te krikken,

[1:13:01] maar we hebben wel onze twijfels bij het idee dat ieder land zijn eigen kogelfabriek gaat openen.

[1:13:05] Is dat nou de efficiëntste manier om onze industrie op orde te brengen?

[1:13:08] Wat ons betreft heeft de Nederlandse industrie in eerste instantie baat bij duidelijkheid

[1:13:12] van het nieuwe kabinet in welke gebieden willen we dat Nederland zich specialiseert

[1:13:16] en welk materiaal kunnen we ook ergens anders in Europa produceren.

[1:13:20] Mijn vraag is hoe de staatssecretaris hiernaar kijkt

[1:13:22] en of het een idee is om volgend jaar bij de Navotop, die in Den Haag plaatsvindt,

[1:13:26] samen met de industrie hier een verklaring over uit te gaan brengen.

[1:13:30] En, voorzitter, als ik het heb over de mensen,

[1:13:32] dan ook iets van weer een andere orde,

[1:13:35] want sinds 2021 is Defensie bezig met het vervangen van de uniformen.

[1:13:39] Heel wat militairen zijn inmiddels in nieuwe tenues gestoken,

[1:13:42] maar wat helaas blijkt, is dat niet bij iedereen dat uniform meteen goed zat.

[1:13:46] Dan heb ik het bijvoorbeeld over vrouwen

[1:13:47] die de standaard schervenvesten eigenlijk niet passen,

[1:13:50] Maar ook over duikpakken die vaak alleen in grote mate beschikbaar zijn of helmen die

[1:13:54] simpelweg niet passen en daardoor knallende koppijn zorgen.

[1:13:57] Ik snap dat een uniform uniform dient te zijn en dus niet naar ieder specificaties gemaakt

[1:14:02] kan worden.

[1:14:03] Maar tegelijkertijd zie ik liever niet dat iemand die voor onze veiligheid in een greppel

[1:14:07] ligt, dat die de keuze heeft of ofwel met hoofdpijn de schietgevechten in gaan of blootshoofd

[1:14:12] afwachten tot de vijand komt.

[1:14:14] Dus mijn vraag aan de staatssecretaris, waar kunnen militairen die hier last van hebben

[1:14:18] nou eigenlijk terecht?

[1:14:18] En wat gaat hij doen als hij meerdere klachten over een onderdeel van het uniform ontvangt

[1:14:23] en hebben dat soort berichten hem al bereikt?

[1:14:26] En voorzitter, tot slot.

[1:14:28] Het kan de steun van D66 dragen dat deelnemers van het verheerlijke dienjaar zijn meegenomen

[1:14:32] in de herstructuring van de krijgsmacht.

[1:14:34] Velen hebben dat al gezegd.

[1:14:35] Wij zouden ook graag snel die opschaling zien.

[1:14:38] Want 1000 volgend jaar is een mooie ambitie en best een uitdaging.

[1:14:43] Maar we hebben uiteindelijk een stuk meer nodig om ervoor te zorgen

[1:14:45] dat meer mensen gaan deelnemen aan dat dienjaar.

[1:14:48] Dank aan de heer Paternotte voor zijn inbreng en dan heeft nog de heer Tuijman een vraag aan de heer Paternotte.

[1:14:57] Ja voorzitter, ik waardeer altijd de inbreng van de heer Paternotte.

[1:15:00] We hebben trouwens ook een goed werkbezoek gebracht aan het parlementaire assemblee in Bulgarije in de NAVO.

[1:15:08] Dus nog mijn dank voor het kameradschap heer Paternotte.

[1:15:11] Maar het punt wat ik wil maken eigenlijk is de heer Paternotte heeft over een kogelfabriek.

[1:15:15] En ik begrijp ondertussen na zes maanden wat de lijn voor D66 is.

[1:15:19] Je produceert munitie, je produceert militaire capaciteiten en wapens.

[1:15:22] Die produceer je niet in Nederland, maar dat doe je in de rest van Europa.

[1:15:26] Maar het is wel zonde dat de heer Paternotte, in elk geval D66, niet gisteren bij de ronde tafel was met de Nederlandse defensie-industrie.

[1:15:33] En daar zaten een aantal ondernemers die al jarenlang in die defensie-industrie werkzaam zijn.

[1:15:39] En die hebben het dan niet over een kogelfabriek, die hebben het ook over kapitaal en munitie.

[1:15:43] En die hebben het ook over allerlei kansen die er zijn om ook daadwerkelijk in Nederland veilig,

[1:15:47] bijvoorbeeld productie van munitie te maken die drones uit de lucht kan halen.

[1:15:52] Wat precies ingaat op wat de generaal Bauer aangaf een aantal dagen terug,

[1:15:57] dat een drone van 10.000 piek wordt platgeschoten met een Patriot-missile van 3 miljoen.

[1:16:04] Dus ik vind het wel zonde dat de heer Paternotte niet bij ons aanwezig is geweest.

[1:16:09] En ik vraag me toch wel af, en dat is ook de vraag aan de heer Paternotte,

[1:16:12] als hij misschien eens een keer dat debat of in ieder geval die ronde tafel terugkijkt,

[1:16:16] Zou u dan met mij in het Kamerlidmaatschap

[1:16:18] binnen afzienbare tijden eens een keer met mij voor gedachten willen wisselen

[1:16:22] wat we dan uiteindelijk in Nederland voor D66 dan wel zouden kunnen doen?

[1:16:29] Nou, voorzitter, ik begrijp best, kijk, een staatssecretaris kan natuurlijk nooit

[1:16:32] zo'n enorme bak verwijten even over de Kamer uitstorten, dus dat de heer Tuitman

[1:16:35] die nog eventjes verzamelt voor deze interruptie.

[1:16:39] Maar, voorzitter, we willen graag veel meer babes produceren in Europa,

[1:16:43] dus ook in Nederland, want Nederland ligt in Europa.

[1:16:45] alleen dat wel afgestemd doen. Want ja, als we dat eerder hadden gedaan en op een betere manier hadden gedaan,

[1:16:51] dan hadden we het niet voor elkaar gekregen dat we in de Europese landen 178 verschillende wapensystemen hadden.

[1:16:57] Dan hadden we waarschijnlijk kunnen voorkomen dat er in de Donbass een aantal Oekraïnse soldaten

[1:17:04] 4000 artilleriegranaten zaten bij te slijpen, weliswaar van hetzelfde kaliber waren,

[1:17:10] maar die vanuit Finland geleverd waren voor Italiaanse mortieren.

[1:17:12] Ja, voorzitter, we hadden Oekraïne een stuk beter kunnen helpen

[1:17:16] als we betere afspraken in het verleden hadden gemaakt in Europa.

[1:17:18] Ten opzichte van ons moeten we dat nu alsnog doen.

[1:17:20] Want als we gaan vechten, dan gaan we niet vechten tegen Duitsers

[1:17:23] of tegen Fransen of tegen Grieken.

[1:17:25] Dan zullen we dat samen moeten doen.

[1:17:26] Dan moeten we samen het continent veilig houden. Dat is de realiteit.

[1:17:29] En dat is waarom wij daarvoor pleiten, voorzitter.

[1:17:34] Dank aan de beantwoording.

[1:17:35] Dank aan alle collega's voor hun inbreng.

[1:17:37] Dan kijk ik de staatssecretaris aan

[1:17:39] voor hoeveel tijd hij nodig heeft voor de beantwoording.

[1:17:42] 25 minuten.

[1:17:43] Dan stel ik voor om kwart over vier hier weer terug te zijn.

[1:44:33] Ik heropen de vergadering.

[1:44:36] We gaan naar de beantwoording van de staatssecretaris, maar ik wil nog even aangeven dat we in deze

[1:44:41] ronde het weer bij drie vragen richting de staatssecretaris houden.

[1:44:47] Dan geef ik nu het woord aan de staatssecretaris voor de beantwoording.

[1:44:50] Dank u wel, voorzitter.

[1:44:52] En dank aan de Kamerleden voor het enorme interesse in mijn portofuille en de hoeveelheid aan vragen.

[1:45:02] Ik had voor de zekerheid even gekeken.

[1:45:03] We hebben tot half acht.

[1:45:05] Mijn ambitie is om de kast helemaal schoon te vegen en alles wat met materieel en personeel te maken heeft.

[1:45:10] Dus ik blijf net zo lang filibusteren totdat echt alles is behandeld.

[1:45:15] Zodat mijn opvolger, wie dat ook mogen zijn...

[1:45:20] helemaal niks tegenkomt in die kast waarvan hij of zij schrikt...

[1:45:24] en gewoon denkt van jeetje, wat is het hier leeg?

[1:45:27] Dat gaat helemaal goedkomen.

[1:45:32] En het was de heer Boswijk die mij een vraag stelde...

[1:45:37] die me ook wel in de gelegenheid stelt om even een paar dingen te zeggen...

[1:45:40] die boven de vragen uitreiken en die wel bij de beantwoording van de vragen

[1:45:45] ook een aantal keren weer op terug zal komen.

[1:45:48] En dat was zijn vraag van wat ga je nou meegeven aan die opvolger?

[1:45:53] Nou, dat zijn best wel wel dingen, maar als daar behoefte aan bestaat überhaupt,

[1:45:57] het kan ook zijn, zeg van ja, Joch, lever je pas alsjeblieft zo snel mogelijk in

[1:46:01] en ik kan het zelf wel helemaal zonder introductiegesprek.

[1:46:05] Dat is natuurlijk ook een optie, maar stel nou dat er wel behoefte is

[1:46:08] aan iets van meegeven, dan los van wat ik een op een zeg, zijn er twee dingen die ik in ieder geval

[1:46:16] wel meteen zal benoemen. Als zijn er van, nou weet je, dit debat heeft alles opgeschoond, maar

[1:46:21] gebruik dan echt de zomer om over een paar dingen na te denken. En in het bijzonder, er gebeurt nu

[1:46:27] best veel bij Defensie wat nog onder water ligt en wat straks naar de oppervlakte komt en ook naar

[1:46:32] Uw Kamer komt. We zijn gewoon zeker onder zeewoot.

[1:46:36] Dat is toch een manier om...

[1:46:38] En dan heb ik het over datgene wat ook, en de heer Eerdmans refereerde daar ook aan,

[1:46:44] als het gaat over de hele weerbaarheid, weerbaarheid van de samenleving.

[1:46:49] En ik heb ook even getwijfeld over het versturen van de brief

[1:46:52] Dienmodel van een schaalbare krijgsmacht.

[1:46:55] En u ziet waarschijnlijk ook in die brief hoe we aan het laveren zijn

[1:46:58] om niet over ons graf heen te regeren.

[1:47:00] En tegelijkertijd, vanuit alles wat we nu aan het voorbereiden zijn...

[1:47:04] ...en ook gewoon mijn eigen ideeën en ervaringen erbij...

[1:47:07] ...om wel gewoon aan te geven, ja, er komt een belangrijk debat op u af.

[1:47:12] En dat is, indachtig de begrotingsbespreking ook die we hebben gehad...

[1:47:16] ...en uw oproep om rond de zomer een brief te sturen...

[1:47:20] ...die gaat over de whole society en het doordenken daarvan...

[1:47:23] ...wat dat betekent voor de krijgsmacht.

[1:47:25] Dat zijn Defensie en JNV nu aan het doen.

[1:47:28] Onze CDS-kommandant de strijdkrachten met andere gaat nu alle departementen langs

[1:47:32] om in de hearts and minds van al die departementen te komen

[1:47:36] dat iedereen aan de beurt is bij het doordenken van die whole of society.

[1:47:40] En in de brief die model hebben we ook een soort raamwerk al even neergezet

[1:47:47] maar dat raamwerk is eigenlijk breder.

[1:47:49] Wat er in mijn hoofd zit in ieder geval, als ik het simplificeer,

[1:47:54] We kennen het groene scenario, gewoon nu.

[1:48:00] Het is eigenlijk al licht oranje.

[1:48:02] Maar even voor het denkkader.

[1:48:03] Groen scenario, huidige wetgeving, vredestijd, alles crescendo.

[1:48:08] We kennen rood, oorlogstijd, noodstaatsrecht.

[1:48:14] Activeren opkomstplicht, de hulsje bang.

[1:48:18] En de complexiteit zit daar tussen.

[1:48:21] Dat is oranje, licht oranje, donker oranje.

[1:48:24] En het gaat even niet om de woorden die ik gebruik, maar het denken.

[1:48:27] Wat wij nu aan het doen zijn, en dat zal ik mijn opvolger dus ook meegeven,

[1:48:31] is als je nou dat groen, oranje, rood...

[1:48:34] Je kunt gewoon een modelletje voor je zien, groen, oranje, rood.

[1:48:38] En dan vervolgens heb je personeel, dienmodel.

[1:48:42] Je hebt inkoop, je hebt AVG.

[1:48:45] Je hebt nog allerlei andere zaken, waarbij je kunt bedenken...

[1:48:49] Als ik nou in een oranjes scenario zit en ik moet nadenken over zo'n woord als oorlogseconomie,

[1:48:55] dat is iets gradueels.

[1:48:56] Dat is ook de reden waarom EZK en wij nu bezig zijn met de wet op de defensieindustrie.

[1:49:02] Dat stelt ons in staat om bedrijven in Nederland onder een specifiek regime te zetten als er

[1:49:10] sprake is van een specifieke situatie, bijvoorbeeld omdat het lichtoranje of donkeroranje is.

[1:49:14] En dan kun je dus wetgeving die je hebt, dan worden de bevoegdheden geactiveerd

[1:49:18] naar gelang het dreigingsniveau zich ontwikkelt.

[1:49:22] Nou, dat heb ik me over laten inspireren in Noorwegen, in Zweden, in andere landen.

[1:49:27] En de Scandinavische landen zijn daar al heel ver mee.

[1:49:30] En dat type denken, dat zijn we nu aan het voorbereiden en aan het uitwerken.

[1:49:35] Maar dat brengt natuurlijk best wel wat discussies met zich mee.

[1:49:38] Heel belangrijk dat dat breed in uw parlement besproken wordt.

[1:49:41] En niet bedewelteerd, zou ik meteen zeggen, maar gewoon gesprek met elkaar, van gedachten wisselen.

[1:49:48] Het zou toch zo moeten zijn dat als we ons een bepaald scenario kunnen voorstellen,

[1:49:52] dat je dan ook het instrumentarium klaar hebt staan om dan andere dingen te mogen of te moeten doen.

[1:49:58] En dat geldt voor een AVG, dat geldt voor inkoop, dat geldt voor allerlei andere zaken.

[1:50:03] En het vullen van die hokjes, dat zou ik zeggen van beste minister en beste staatssecretaris,

[1:50:09] Ik denk dat het heel belangrijk is dat jullie nagaan denken

[1:50:12] hoe je daar bestuurlijk toe gaat verhouden,

[1:50:14] omdat na de zomer daarmee ook een brief over klaar zal liggen,

[1:50:18] althans, als de kabinetsleden van dienst dan een goed idee vinden.

[1:50:22] Amtelijk wordt daar nu aan gewerkt om dan met u daar ook het gesprek over aan te gaan.

[1:50:26] En dat is ook... En dan ga ik over naar alles eerst rond een personeel

[1:50:31] en dan rond een materieel en begin met de vragen van het dienmodel.

[1:50:37] Dat is dus ook wat we voor het dienmodel aan het uitwerken zijn, precies dat.

[1:50:45] De heer Boswijk vroeg de dreiging in de wereld, aanwezig personeelstekort, welk advies heb

[1:50:54] ik voor mijn opvolger en heeft hij voldoende ruimte gehad en is het misschien tijd om de

[1:50:58] bijzondere toestand uit te roepen uit de wet ambtenaren defensie.

[1:51:02] Nou, wat we dus doen...

[1:51:04] Ik denk...

[1:51:07] Ik ben eigenlijk heel blij hoe rustiger door u op de dienmodelbrief gereageerd wordt.

[1:51:12] En dat u eigenlijk aangeeft van...

[1:51:14] Ga nog maar een tandje harder en sneller in dit denken.

[1:51:17] Want het is ook laveren tussen...

[1:51:20] Ik wil op geen enkele manier aan bangmakerij doen.

[1:51:23] Maar het is wel onze grondwettelijke taak om ons voor te bereiden op een conflict.

[1:51:27] En ik heb gelukkig met het sturen van die brief dus ook de ruimte gevoeld om dat te doen.

[1:51:32] Het gaat niet over één wet, het gaat over een heel palet aan denken van veiligheidsniveaus

[1:51:39] en wetgeving die ervoor nodig is.

[1:51:40] Dus het gaat over de WODI, de Wet op de Defensie-Industrie.

[1:51:43] Het gaat over de afweging of je met de invoering van de Omgevingswet,

[1:51:47] als er bijvoorbeeld een artikel vervallen wat eigenlijk min of meer aangaf,

[1:51:51] in bijzondere tijden, kunt u publiek-rechtelijke en privé-rechtelijke verplichtingen

[1:51:55] naast u neerleggen bij een kabinetsbesluit.

[1:51:58] Zo zijn we een inventarisatie aan het maken dat over heel veel verschillende instrumenten

[1:52:01] of die dus eigenlijk weer ingevoerd moeten worden, geactiveerd moeten worden

[1:52:06] of nieuwe knoppen op het dashboard geplaatst moeten worden.

[1:52:10] Dus dat daarop.

[1:52:11] De heer Tuinman, die vroeg de Oekraïner zoeken hun dienstplichtige

[1:52:14] vooral tussen de 25 en 30 jaar in plaats van 18, zoals in Nederland.

[1:52:18] Hoe kijken we daar tegenaan?

[1:52:21] Allereerst plaats blij te horen dat u, dat ik u, hoe zei u het?

[1:52:26] Dat u het als positief heeft ervaren dat ik u de pas heb afgesneden

[1:52:28] snel deze brief te sturen op de ideeën die we volgens mij samen steunen.

[1:52:34] En ik ben er heel erg op gericht om, wat ik u aangeef, ook het gesprek te organiseren.

[1:52:41] Dus als dit iets belangrijks is voor de Kamer, dan is het ook belangrijk dat de Kamer daar

[1:52:44] met elkaar over van gedachten wisselt.

[1:52:47] En ik denk ook dat, nou ik heb het voorbeeld genoemd vanuit het nieuwe NATO Force Model,

[1:52:54] dat wij nu honderd procent verplichtingen aangaan op tachtig procent gevulde eenheden.

[1:52:57] Als die 100% verplichtingen worden geactiveerd,

[1:53:01] dan moeten we dus 20% additioneel gaan vullen,

[1:53:04] want we moeten gewoon 100% leveren.

[1:53:06] En daarbij de gedachtengang eigenlijk doorgeëxerceerd,

[1:53:09] dat andere militairen, die zullen dan naar voren stappen,

[1:53:12] maar uiteindelijk laten zij natuurlijk activiteiten dan liggen,

[1:53:15] die ook gedaan moeten worden.

[1:53:17] Ik heb eerder aangegeven dat ik me sowieso kan voorstellen

[1:53:22] dat er dan activiteiten blijven liggen

[1:53:23] die we van de jongere generatie kunnen vragen

[1:53:26] om in veiligheid in Nederland te doen,

[1:53:29] om de bedrijfsvoering van Defensie overeind te houden.

[1:53:31] Maar ik zou niet willen uitsluiten op voorhand,

[1:53:35] geen enkele gedachte willen uitsluiten,

[1:53:37] dat je alleen naar jongeren kijkt.

[1:53:39] Maar nogmaals, ik denk dat het aan een volgend kabinet is

[1:53:41] ook om dat gesprek verder te voeren.

[1:53:43] De heer Eerdmans, is die dienstplicht verdwenen?

[1:53:49] Maar dat weet u, hij is er, maar de opkomstplicht,

[1:53:54] die staat in de slaapstand. In Duitsland wordt daar wel aan gewerkt.

[1:53:58] Duitsland voert ook de dienstplicht niet opnieuw in,

[1:54:01] maar een moderne weerdienst op basis van vrijwilligheid, een soort Zweedse model.

[1:54:06] Zij zitten eigenlijk in dezelfde lijn van denken, weet je, als wij.

[1:54:10] De heer Noordkamp, in die model is het nodig

[1:54:13] dat capaciteit algemene militaire opleiding flink toeneemt.

[1:54:16] Groot knelpunt. De heer Boswijk voegt daar ook naar.

[1:54:20] De capaciteit van de algemene militaire opleiding moet inderdaad toenemen.

[1:54:23] Op dit moment is de capaciteit binnen de initiële opleiding het grootste knelpunt,

[1:54:27] ook voor de groei van het dienjaar.

[1:54:30] Wij zijn op dit moment een soort van deltaplan aan het ontwikkelen

[1:54:33] om die integrale knelpunten in de opleidingsketen

[1:54:35] voor de komende vijf jaar te adresseren.

[1:54:38] Dus daar wordt nu aan gewerkt.

[1:54:41] En ik denk dat uw vraag ten aanzien van de opleidingscapaciteit...

[1:54:44] Ik denk dat hij hierin zit, maar ik kan hem ook eigenlijk wel meteen doen.

[1:54:47] Uw vraag was vooral ook aan derde organisaties,

[1:54:51] Dus vanuit de particuliere sector, daar werken we op dit moment ook samen mee.

[1:54:58] En ik zal eerlijk zeggen, we stonden ook op het punt

[1:55:00] om een soort van aanbesteding op de markt te brengen

[1:55:03] om daar ook te gaan opschalen.

[1:55:05] Maar toen heb ik zelf ook even aangegeven van, ja, weet je,

[1:55:08] we moeten even heel goed denken, doordenken.

[1:55:10] En u schetst voor dat dilemma zelf ook.

[1:55:12] Ik wil niet in de situatie komen

[1:55:14] dat wij nu structureel onze afhankelijkheid naar derde gaan organiseren.

[1:55:17] Want in de ideale wereld heb ik al die mensen het liefst gewoon in dienst.

[1:55:22] En dat is natuurlijk ook wat je bij onderwijsinstellingen en bij de zorg ziet.

[1:55:26] Dat derde dan, of je ZZP-constructies of andere constructies,

[1:55:30] dat je je eigen kennis, ervaring en afhankelijkheid alleen maar groter gaat maken.

[1:55:37] Tegelijkertijd moeten wij nu opschalen. Is die afhankelijkheid er?

[1:55:41] Dus wat we nu aan het doen zijn...

[1:55:42] Een stap wordt ook gezet om dat contract wel op de markt te brengen,

[1:55:46] Maar tegelijkertijd wel op zo'n manier dat we goed kijken

[1:55:51] hoe we die structurele afhankelijkheid zo laag als mogelijk houden.

[1:55:55] En even terug naar dat modelletje.

[1:56:00] Wat nu ook opgedokterd wordt, gepuzzeld wordt intern, is...

[1:56:06] Kijk, wij hebben een relatie naar individuen.

[1:56:09] Dienjaar, beroepsmilitair, reservist, kom bij ons werken.

[1:56:13] Maar we hebben ook een relatie naar organisaties, gewoon derden,

[1:56:17] dat we diensten afnemen.

[1:56:19] Iets waar ik zelf nieuwsgierig naar ben, en daar wordt ook naar gekeken,

[1:56:24] of er ook nog iets mogelijk is van een organisatie die eigenlijk als derde,

[1:56:28] via een soort reservistenstatus, in een bijzondere situatie,

[1:56:31] in een oranje, licht oranje of donker oranje scenario,

[1:56:34] dat je daar ook een speciale status voor zou kunnen organiseren,

[1:56:36] zodat je juist die afhankelijkheid, waar ik bang voor ben, vermindert.

[1:56:39] Dus we zijn juist ook verschillende smaken aan het uitdokteren om datgene te doen wat nodig is.

[1:56:45] Dus ik ben het met u eens opschalen.

[1:56:48] Contracten gaan op de markt. We gaan daar capaciteit halen.

[1:56:52] Maar wel een beetje op een intelligente manier, zodat u niet over een jaar zegt...

[1:56:56] ben je helemaal gek geworden dat je tegen dit tarief zulke mensen...

[1:56:59] je bent je organisatie aan het uithollen.

[1:57:01] Dat is gewoon een risico. En tegelijkertijd positief benaderd in dat model.

[1:57:05] Misschien zijn er nog wel nieuwe vormen. Dus op een intelligente manier wil ik het doen.

[1:57:09] De heer Boswijk voor zijn eerste vraag.

[1:57:12] Ja, tegen intelligente manieren kan je natuurlijk altijd moeilijk zijn.

[1:57:15] Wij hadden ook altijd intelligente lockdowns.

[1:57:17] Dat vond ik dan ook heel erg goed.

[1:57:19] Ja, het werkte wel.

[1:57:21] Nee, ik ben het natuurlijk helemaal eens met de staatssecretaris.

[1:57:24] Ik deel ook volledig zijn dilemma.

[1:57:25] Ik zie overigens natuurlijk ook wel de kans dat je nu opleidingscapaciteit al kwijt bent.

[1:57:31] Wat je op deze manier wel weer kan bereiken.

[1:57:34] Maar voor de rest helemaal eens.

[1:57:35] En ik snap dat het goed door de dag moet worden.

[1:57:38] Maar daar nog een andere vraag, wordt daar ook parallel aan,

[1:57:40] want wordt er ook gekeken waarom dan nu veel mannen en vrouwen nu de dienst verlaten?

[1:57:47] En dat heeft er vaak mee te maken dat met name onderofficieren in een andere levensfase komen

[1:57:52] en denken ja, ik wil nog prima een AMO draaien, graag zelfs,

[1:57:56] maar ik wil gewoon niet meer naar de VS om getraind te worden

[1:57:59] of op zes maanden naar Irak of wat dan ook.

[1:58:02] Tenminste, nu niet, maar misschien over tien jaar weer wel.

[1:58:04] En wordt die flexibiliteit ook dus intern ook meteen meegenomen daarin?

[1:58:11] Voorzitter, het antwoord is ja. In de eerste plaats herken ik dit.

[1:58:15] Dit is ook precies wat ik gewoon op werkbezoeken hoor.

[1:58:17] Het blijkt ook uit de uitstroomcijfers.

[1:58:20] Het laatste onderzoek ook weer, volgens mij is het reden twee, om balanswerk privé.

[1:58:27] Blijkt uit de exitonderzoeken.

[1:58:28] En op allerlei manieren zijn we aan het kijken hoe we daar vorm en inhoud aan kunnen geven.

[1:58:35] Als je dan toch uitstroomt...

[1:58:36] Het kan natuurlijk sowieso dat je uitstroomt omdat je gewoon denkt, ik wil iets anders doen.

[1:58:39] Dat kan.

[1:58:41] Dan nog steeds kan het als reservist.

[1:58:43] Of je staat op het punt dat je ook in ieder geval de ruimte voelt en dat erop geacteerd wordt.

[1:58:48] Ik zit in de knaal, kan ik niet even een jaartje zus of zo?

[1:58:52] Ja, die flexibiliteit, daar willen we steeds meer naartoe werken.

[1:58:56] De lastigheid daarbij is ook wel dat, en dat zie je nu ook wel,

[1:58:59] dat we in een soort van krimpijn en groeipijn zitten.

[1:59:03] en dat op zich de instroom wel toeneemt, maar de formatie nog harder groeit...

[1:59:07] waardoor de bezetting de facto eigenlijk omlaag gaat...

[1:59:10] dat we gewoon iedereen nodig hebben.

[1:59:12] En als het dus een individuele behoefte is, ja, dat kan heel erg op spanning staan...

[1:59:15] maar het alternatief is dat iemand weggaat.

[1:59:17] Dus dat wordt steeds meer gesprek van de dag.

[1:59:22] En we zijn dus ook in dat deltaplan al aan het kijken van...

[1:59:24] welke mogelijkheden zien we aanvullend nog om precies op deze zorg ook te kunnen schakelen.

[1:59:29] En dus ook de commandant, veel meer dicht bij de eenheid, dus ook maximale ruimte geven

[1:59:36] om dan naar eigen inzicht daarop te kunnen handelen.

[1:59:40] De heer Erkens en de heer Paternottema, volgens mij weet iedereen, het kabinet bereidt nogmaals

[1:59:47] te bezien of de tijdslijnen en doelen ambitieuzer kunnen ten aanzien van 10 jaar, wat gaan we

[1:59:52] doen om het nog verder en harder en sneller op te schakelen, op te schalen.

[1:59:58] In eerste plaats zou ik willen zeggen dat, even los van getallen, twee dingen.

[2:00:03] Wij willen maximaal opschalen.

[2:00:06] En vergeet even de getallen.

[2:00:08] Dus er was even de discussie aanvullend opschalen.

[2:00:12] De getallen zijn altijd geweest, zoals ik zei, aangegeven naar die 625, naar die 1000.

[2:00:17] En er is die 4000 bij gekomen.

[2:00:21] Het is in ons alle belang dat het in het hoogste tempo gaat.

[2:00:25] Omdat we zien dat we meer aanmeldingen hebben dan plekken.

[2:00:29] Tegelijkertijd sluit ik me helemaal aan bij de heer Boswijk.

[2:00:32] Hij voorspelde dit antwoord al.

[2:00:35] Ja, dit is uitvoering, beste Kamerleden.

[2:00:39] En dat betekent gewoon dat een opschaling van alleen maar een groep...

[2:00:42] Daar horen instructeurs bij, er hoort kleding bij, er hoort leging bij, er hoort alles bij.

[2:00:47] En u weet waar we vandaan komen.

[2:00:48] Dus op het moment dat we nu de volgende stap maken voor de nieuwe lichting...

[2:00:52] Het betekent gewoon dat er dertig factures zijn om de begeleiding te organiseren.

[2:00:57] Dat komt er dan bij.

[2:00:58] Dus de opschaling naar duizend en straks naar vierduizend...

[2:01:02] ...neemt u van mij aan, als we nog harder kunnen...

[2:01:05] ...als de getallen die we nu al hebben ingevuld, dan doen we dat.

[2:01:07] Dan doen we dat echt. Maar het gaat niet alleen om 10 jaar.

[2:01:10] Het gaat ook om de opgaven die wij hebben ten aanzien van onze reservisten.

[2:01:13] Daar kom ik dadelijk nog even op terug. Het gaat ook over de beroepsmilitairen.

[2:01:17] Het gaat ook over de contracten die we sluiten met werkgevers...

[2:01:20] om daar diensten af te nemen en ook in dat model wat ik aangaf,

[2:01:24] om daar veel meer nieuwe verbindingen te maken.

[2:01:26] Dus het is niet alleen 10 jaar.

[2:01:28] We zijn met een verdubbelingsopdracht bezig van onze organisatie op zo'n beetje alles.

[2:01:34] En dat piept en kraakt en dat knelt.

[2:01:37] Als we harder kunnen, dan gaan we harder.

[2:01:38] En die 4.000, dat is te afgeleiden van de redenering

[2:01:43] dat wij een groei voorzien van 9.000 militairen op weg naar eind jaren 20

[2:01:49] en dat wij een inschatting hebben gemaakt dat in die groei zoals die nu in de Defensienota zit,

[2:01:55] dus daar komt straks nog de 2,4 miljard structureel overheen en de plannen die daarvoor gemaakt worden,

[2:02:00] in die groei hebben wij een schaalbaarheidsdenken een beetje op de achterkant van die schare kist

[2:02:06] gedaan en ik zeg van nou het zou zomaar kunnen zijn dat van die 9.000 er dan 4.000 10 jaar plekken

[2:02:09] bij zitten. Dus daar zit die 4.000, maar het gaat niet om die 4.000, het gaat om straks dat al die

[2:02:15] die eenheden voor zichzelf hebben doordacht, wat kan ik met 10 jaar mensen doen?

[2:02:18] En welk getal komt daar dan uit?

[2:02:19] En als we dat optellen, denken we dat we ongeveer op 4.000 zitten.

[2:02:23] Maar het kan ook 5.000 of 3.000 zijn.

[2:02:25] Dat betekent alleen wel dat er dus meer beroepsmilitairen zijn of dat we denken

[2:02:28] dat we meer diensten uit de uit de markt kunnen kunnen halen.

[2:02:31] Bijvoorbeeld als het gaat over onderhoud van materiaal.

[2:02:36] De heer Erkens, de ambitie van Defensie om 30% te behouden.

[2:02:40] Die ambities die zijn, ja, ik zou bijna willen zeggen,

[2:02:43] ook geformuleerd om ons succes te organiseren.

[2:02:46] Het is de ambitie van Defensie om 30% te behouden als vaste werknemer.

[2:02:49] Die moet ook omhoog.

[2:02:50] Nou ja, gelukkig is het ook zo dat bij de start van de pilot dienjaar...

[2:02:54] initiële ambitie minimaal 30% doorstroom binnen Defensie...

[2:02:57] als beroepsmilitair, dat die gewoon ruimschoots gehaald gaat worden.

[2:03:00] De eerste indicatie is dat het 75% is.

[2:03:03] Dus weet je, wij zijn ook weer even hier.

[2:03:06] We beginnen.

[2:03:07] We willen niet zeggen, het is een groot succes.

[2:03:11] Maar ik ben ook iets meer van de club...

[2:03:15] laat me eerst het succes zien en dan zeg ik het is een succes.

[2:03:18] En niet te hoog van de toren blazen aan het begin.

[2:03:19] Want ik communiceer liever dat het veel beter gaat als gedacht...

[2:03:23] dan dat het minder gaat als beloofd.

[2:03:26] En dat is dit denk ik ook een voorbeeld van.

[2:03:29] Maar het is natuurlijk wel zo...

[2:03:31] dat in de stand van defensie waar dit volgens mij staat...

[2:03:35] die 30 procent gaat natuurlijk straks omhoog.

[2:03:39] Want als wij straks de eerste doorstroom zien, dan gaan we niet zeggen dat de ambitie omlaag gaat ofzo.

[2:03:44] Dan, de heer Eerdmans, in hoeverre kunnen we ons verdedigen bij een aanval?

[2:03:48] Burgerparaatheid, hele samenleving.

[2:03:52] Op dit moment wordt gewerkt aan Nationaal Plan Defensie, waarbij in kaart wordt gebracht

[2:03:55] welke taken moeten worden vervuld in geval van een grootschalig conflict.

[2:03:59] Ook dat is onderdeel van die hele actie Defensie JNV.

[2:04:04] Officier JNV in de lead en wij daar vlak achter op de bagage dragen.

[2:04:09] Onderdeel van dat plan zijn de nationale taken, naar verwachting concreet inzicht in de tweede

[2:04:14] helft van dit jaar.

[2:04:17] Ik weet overigens niet of daar meteen burgerwachtachtige, ik denk wel dat het altijd in verbinding zal

[2:04:26] zijn met het georganiseerde vermogen van de staat onder gezag van de staat.

[2:04:31] Dus alle betrokkenheid en participatie moeten wij nadenken hoe kunnen we die aan ons verbinden.

[2:04:37] Maar het lijkt me toch wel een heel goed idee als mensen dan ook even reservist zijn of via de politie

[2:04:42] en niet iedereen als hun eigen goede bedoelingen op straat gaat uiten.

[2:04:47] Voordat u verder gaat, heeft de heer Erkens nog een vraag richting de staatssecretaris.

[2:04:52] Dank, voorzitter. Ja, en één week geleden was herdenking van D-Day.

[2:04:57] Daar moet ik gewoon nu even aan denken als ik het verhaal van de staatssecretaris ook hoor over het dienjaar.

[2:05:02] Want als de VS inderdaad met bestaande procedures opschaalde voor de Tweede Wereldoorlog,

[2:05:06] en waren ze misschien ergens halverwege jaren veertig op sterkte om mee te kunnen doen.

[2:05:09] En daar hadden we ook een probleem.

[2:05:11] Dus ik snap alle complexiteiten.

[2:05:13] Ik snap dat er van ver moeten komen.

[2:05:14] Ik snap dat de trainers nodig hebben, dat de vacatures bijkomen.

[2:05:17] Allemaal eens.

[2:05:18] De vraag die ik eerder probeerde te stellen is wat zijn dan die knelpunten

[2:05:22] en wat in die bestaande kader zou er ook moeten veranderen?

[2:05:25] Als de Kamer dit belangrijk genoeg vindt,

[2:05:27] en ik snap het binnen bestaande procedures en hoe we het nu doen,

[2:05:29] zou het in 2029 duren.

[2:05:31] Want u heeft ook gewoon bepaalde kaders die zullen knellen.

[2:05:35] Mijn vraag is eerder, wat zijn dan die grote knelpunten,

[2:05:39] zodat we ook als Kamer kunnen nadenken of we bereid zijn daar wat aan te doen of niet,

[2:05:42] en daar prioriteiten aan te geven.

[2:05:43] Dat is volgens mij de exercitie waar ik meer in zoek.

[2:05:45] Ik vraag niet het onmogelijke, maar ik ben heel erg benieuwd naar wat zijn dan de knelpunten

[2:05:48] die een snellere opschaling in de weg staan,

[2:05:51] zodat we ook met elkaar het debat kunnen voeren of we het dan waard vinden daar wat aan te doen.

[2:05:57] Nou voorzitter, het knelpunt is dat, denk ik,

[2:06:01] het parlement vijf jaar eerder volksbudget voor defensie beschikbaar had moeten stellen,

[2:06:05] zodat we eerder hadden kunnen beginnen.

[2:06:07] Nogmaals, het gaat niet alleen over tien jaar, het gaat ook over beroepsmilitairen, ook over reservisten.

[2:06:12] Ik heb die vraag namelijk ook meermaals gesteld, waarom kunnen we niet harder?

[2:06:16] En dat heeft gewoon met uitvoering te maken en kwaliteit van uitvoering.

[2:06:19] Dus die dertig mensen, die moeten geworven worden.

[2:06:21] Dan zegt u, ja, doe er dan meteen honderd.

[2:06:23] Ja, we kunnen nu niet zomaar honderd mensen van de markt halen.

[2:06:26] Kleding, dadelijk op de deelpad de notten.

[2:06:29] Ik ben heel erg blij dat het interimpak nu zo'n beetje overal verstrekt is.

[2:06:34] Maar we zijn bezig met leveringen in Oekraïne, we zijn bezig met onze eigen mensen de juiste kleding te geven.

[2:06:39] Dat is maar een voorbeeld.

[2:06:41] Als er nu ineens duizend man extra binnenkomen, die kleding is er niet.

[2:06:45] Pangpang is er overigens ook helemaal geen sprake meer van.

[2:06:48] Blij dat dat niet is gebeurd.

[2:06:50] Maar dus als je opschaalt, alles moet erbij.

[2:06:54] En dus de gebouwen, de kleding, de oefening, de instructeurs.

[2:06:58] Instructeurs is een van de grootste bottlenecks. Alles.

[2:07:02] En dat geldt dus niet alleen voor Dynia, zoals ik aangaf, maar eigenlijk voor het geheel.

[2:07:09] Plus, wat ook nog even tijd, de training is anders.

[2:07:12] Dus je draait ook parallelle programma's.

[2:07:15] Het is niet zo dat het opleidingshuis wordt dus ook verrijkt.

[2:07:20] We zijn natuurlijk wel bezig met de standaardisatie onder andere van de AMO,

[2:07:23] zodat datgene wat je als eerst doet voor Dynia, dat dat ook voor anderen kan gelden.

[2:07:28] Maar daarna hebben we ook gewoon heel veel investeringen nog te doen,

[2:07:32] juist om al die andere vervolgopleidingen voor al die andere personeelsleden voor elkaar te krijgen.

[2:07:38] Als het zo was, en daar kunt u op vertrouwen en misschien dat ik het niet zie,

[2:07:43] dan dat een opvolger van mij wel die knelpunten ziet die snel opgelost moeten worden en dat dat kan,

[2:07:49] maar dan had ik het gedaan.

[2:07:51] Dan had ik het gedaan, want geld is niet het probleem.

[2:07:53] Tijd is het probleem en menskracht is het probleem.

[2:07:56] En levertijden is het probleem.

[2:07:59] Voorzitter, dan ga ik werving en behoud.

[2:08:05] De heer Erkens, u vroeg de nieuwe CAO.

[2:08:08] Is die competitief?

[2:08:11] Het CAO...

[2:08:12] CAO, SE...

[2:08:15] Ik ben hier recent voorlezen waar ik geen verstand van heb.

[2:08:17] Het SEO-onderzoek, oftewel Arbeidsvoorwaarden Publieke Sector Defensie,

[2:08:24] dat biedt relatief goede primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden.

[2:08:28] Dus ik ga het even met mijn eigen antwoord doen.

[2:08:29] Ja, het antwoord is ja.

[2:08:32] En ik kan nu ook zeggen waarom.

[2:08:35] Want ik krijg het terug van ons personeel.

[2:08:38] Ik ben zelf echt enorm blij.

[2:08:40] Compliment naar de bonden en ook naar onze mensen die dit voor elkaar hebben gebokst.

[2:08:45] Dat we in tweeënhalf jaar tijd drie CAO's hebben weten te sluiten.

[2:08:48] En dat we dat ook heel bewust hebben gedaan.

[2:08:51] Deze laatste CAO was een verrassing, denk ik, voor velen.

[2:08:54] Van jeetje, waar komt dit ineens vandaan?

[2:08:56] Dat hebben we zo gedaan, juist omdat we met de schaalbare krijgsmacht...

[2:09:02] over reservisten en de rechtspositie van reservisten...

[2:09:04] we hebben nog zo enorm veel werk te doen met de vakbonden...

[2:09:06] dat we ook hebben gezegd, we gaan gewoon snel die aanvullende CAO sluiten...

[2:09:10] zodat we daar even, wat was het, 18 of 20 maanden niet meer mee bezig hoeven te zijn...

[2:09:15] en ons volledig kunnen storten op al die andere belangrijke dingen die we te doen hebben.

[2:09:19] De heer Pol vroeg of ik daar nog problemen verwacht.

[2:09:21] Nee, eigenlijk niet.

[2:09:24] Dat gaat gewoon helemaal goed komen, durf ik wel te zeggen.

[2:09:29] De heer Erkens vroeg, is de inzet bij één grote centrale kazerne wel verstandig?

[2:09:33] Even voor het beeld.

[2:09:35] Er zijn heel veel kazernes in Nederland.

[2:09:37] En er blijven gelukkig veel kazernes in Nederland, in iedere regio.

[2:09:42] En het is eigenlijk binnen een regio soms tot wat centralisatie te komen.

[2:09:48] En niet vanuit een soort van... Het speelt een klein beetje mee omdat we natuurlijk meteen hele moderne, duurzame, fijne gebouwen willen neerzetten.

[2:09:55] Maar de gedachte daarachter is operationeel.

[2:09:59] Dus als je bijvoorbeeld kijkt naar Roosendaal, het nieuwe KCT.

[2:10:02] Dat is gewoon een hele mooie stap, dat zij gewoon de stad uit kunnen naar een plek waar ze meer ruimte hebben.

[2:10:07] En ook niet iedere dag het gevoel hebben dat de hele wereld meekijkt als ze het terrein oprijden.

[2:10:12] Maar we kijken ook meteen hoe we dan met Ossendrecht en Rukve, wat je daar had, dat je dat met elkaar kunt verbinden.

[2:10:17] Nou, misschien dat u bedoelde met de centrale kazerne, ook de kazerne waar de voorlopige

[2:10:23] voorkeurslokatie natuurlijk in Flevoland ook is uitsproken.

[2:10:27] Nou, dat betreft ook kazernes in de buurt die we dan gaan bundelen en dat zijn operationele

[2:10:32] eenheden in de ondersteuning waarvan we ook denken, bijvoorbeeld medisch, dat het juist

[2:10:37] heel verstandig is om die inhoudelijk bij elkaar te brengen.

[2:10:40] Dus dat is iedere keer de gedachte, operationeel, inhoudelijk, wat kan beter bij elkaar komen

[2:10:44] zodat ze samen kunnen optreden?

[2:10:45] De gedachte van, als je op missie gaat, dat het niet heel handig is dat je elkaar op de vliegtuigtrap gaat voorstellen,

[2:10:52] maar dat je al samen hebt getraind, elkaar kent, op die kazerne tegen bent gekomen.

[2:10:56] En we denken ook zelfs dat dat heel goed is om te doen, zodat je vanuit waar ga ik wonen in Nederland

[2:11:03] en hoe zie ik mijn defensiecarrière vormen, dat je wat betere inschatting kunt maken,

[2:11:09] dat je niet omdat je nou eenmaal even van plaats verwisselt van eenheid naar eenheid,

[2:11:13] dat je daarmee ook meteen moet verhuizen.

[2:11:15] Dus daarmee komen er ook wat carrièrepaden, denk ik, binnen Defensie.

[2:11:19] Bij de landmacht kun je dat zien, denk ik, die je ook veel beter kunt afstemmen

[2:11:22] op die werk-privé-balans, die ook zo belangrijk is.

[2:11:25] U vroeg ook, meneer Erkens, naar onderzoek naar de impact voor langere reistijden.

[2:11:31] Uit de meest recente werknemerstevredenheidsonderzoek schaf ik aan

[2:11:34] dat die combinatie werk-privé tweede vertrekintentie is.

[2:11:38] Dus we hebben dat echt in beeld, ook op dit punt.

[2:11:40] Veel van onze medewerkers leggen lange afstanden af.

[2:11:44] Overigens is dat ook een van de redenen waarom we nu in het nieuwe cao...

[2:11:47] ...die vergoeding van 21 cent naar 23 cent hebben gedaan.

[2:11:51] En dat hebben we ook gedaan uit de reguliere exploitatie, dus niet uit de AV-middelen.

[2:11:56] Dat is een hele bewuste keus, omdat als je naar defensie kijkt...

[2:11:59] ...veel departementen hier in Den Haag, nou, met de trein naar Den Haag...

[2:12:02] ...maar bij ons is het kazerne hier, kazerne daar.

[2:12:04] Dat is echt een andere logica die erachter zit.

[2:12:07] Dus we zien ook, het mobiliteitsbeleid willen we ook blijven moderniseren,

[2:12:12] om ervoor te zorgen dat het reizen comfortabel kan

[2:12:15] en dat dat ons ook op de beste manier aansluit bij die werk- en privébalans.

[2:12:21] Materiële gereedheid neemt iets toe, gaf u aan, meneer Erkens.

[2:12:26] Maar toch, dit zei u in één zin, neemt iets toe, maar nog steeds vrij desastreus.

[2:12:30] Ik focuste me vooral op dat eerste gedeelte van uw zin.

[2:12:35] te kort aan technisch personeel.

[2:12:38] Hierbij gaat het om het binden van personeel door middel van...

[2:12:41] Want u vroeg eigenlijk wat doen we nou ook aan specificaties om daar toch nog meer stappen voorwaarts te maken.

[2:12:48] Wij zijn bezig met allerlei zaken.

[2:12:50] Jobcarving, dus hoe kan het dus toch mogelijk worden om iemand aan ons te verbinden.

[2:12:56] Specifieke salaris- en beloningsmaatregelen.

[2:13:00] Juist natuurlijk ook het aanbieden van inhoudelijk uniek werk.

[2:13:03] Ik vind het toch wel heel erg vet als je aan een boksel mag sleutelen, dat is toch weer

[2:13:06] iets anders dan, ik weet niet wat u rijdt, maar aan een boksel sleutelen is heel erg

[2:13:11] gaaf lijkt mij.

[2:13:12] Dus dat proberen we ook op die manier uit te dragen en dat werkt ook.

[2:13:16] En ook heel erg gericht met, dat zie je ook in de Brainport-regio, dat we bijvoorbeeld

[2:13:23] bij de dertiende in Oorschot, hoe kun je nou verbindingen maken ook met het bedrijfsleven

[2:13:28] want zij zoeken mensen, wij zoeken mensen.

[2:13:30] En dan is juist de inhoud van ons werk,

[2:13:33] merk je ook dat het heel boeiend is om dan juist die verbinding op te leggen.

[2:13:37] Voordat u verder gaat, de heer Erkens heeft een tweede vraag.

[2:13:40] Ja, dank voorzitter.

[2:13:42] Het ging me inderdaad specifiek niet om de operationele meerwaarde

[2:13:46] van bijvoorbeeld een kazerne op de voorkeurslocatie in Flevoland.

[2:13:49] Maar u geeft wel aan, de reiskostenvergoeding gaat omhoog.

[2:13:52] We kijken wel naar bepaalde vormen van centralisatie

[2:13:55] waar de operationele meerwaarde in zit.

[2:13:57] Dat trekt niet in twijfel de voordelen ervan, maar het lijkt me dan wel verstandig om nog voldoende regionale locaties te hebben,

[2:14:04] zodat mensen niet altijd op die locaties moeten zijn.

[2:14:05] Dat was mijn vraag ook specifiek.

[2:14:07] Is die dekking over heel Nederland voldoende of zie je in specifieke regio's,

[2:14:11] dat daar mensen die bijvoorbeeld met een gezin beginnen, uiteindelijk besluiten, dit past voor mij niet meer,

[2:14:15] omdat er in mijn regio geen locatie is waar ik een deel van het jaar kan doorbrengen?

[2:14:22] Nee, dat herkennen we niet.

[2:14:24] We zijn echt in iedere regio actief.

[2:14:30] Bijvoorbeeld de centrale kazerne.

[2:14:35] In de regio Zuid-Vleverland, Hilversum en de omgeving, Ermelo.

[2:14:42] Het idee is ook dat een aantal kleinere kazernes die daar staan, met elkaar verbonden worden.

[2:14:47] Dus de arbeidsmarktregio blijft daar hetzelfde.

[2:14:49] Wat er bijvoorbeeld met 45 Panzerinfanteriebataillons zat in Havelten, die kregen we gewoon niet gevuld.

[2:15:03] Daar hadden we volgens mij van de 800 of zo de helft gevuld.

[2:15:09] We hadden daar twee halve Panzerinfanteriebataillons.

[2:15:13] Van twee gaan we daar gewoon naar één gevulden.

[2:15:15] en die andere, die gaan we nu opbouwen, veel meer in de regio Zoesterberg.

[2:15:23] Juist vanwege arbeidsmarkt.

[2:15:25] Dus de ene keer... We willen in alle regio's blijven,

[2:15:28] maar we moeten wel perspectief hebben ook

[2:15:30] dat er voldoende mensen in die regio wonen om het dan gevuld te krijgen.

[2:15:35] En dat is dus de permanente balans.

[2:15:38] En daarom is ook een van de redenen dat het KCT in Roosendaal blijft,

[2:15:43] dus puur operationeel, beredeneerd,

[2:15:46] had dat wijsprekend ook richting Schaarsbergen kunnen gaan.

[2:15:48] Maar daarvan hebben we weer gezegd, nee, dat doen we dus niet,

[2:15:51] want we willen juist die regionale verbinding

[2:15:53] en de regionale identiteit daar een bijdrage aan blijven leveren.

[2:15:56] Dus dat zijn ook die vier argumenten

[2:15:58] waarlangs we ons strategisch vastgoedplan hebben,

[2:16:01] dus operationeel, operationeel, operationeel,

[2:16:03] dat is eigenlijk, nou ja, reden 1, 2, 3, 4,

[2:16:05] maar daarnaast verduurzaming, aantrekkelijke werkgever

[2:16:09] en we zijn iedere keer transparant in, zeker bij de grote beslissingen,

[2:16:12] hoe dan die afwegingen plaatsvinden.

[2:16:15] Heer Boswijk,

[2:16:17] u stelt een aantal hele specifieke vragen, waarvoor dank,

[2:16:20] maar ik blijf wel even dicht bij papier,

[2:16:22] want dan kunt u, ik weet niet of u het allemaal zelf al bedacht,

[2:16:26] of ik beloof dat dat hier een antwoord op kwam.

[2:16:27] Maar ik had zomaar het idee dat u iemand in de zorg kent bij Defensie,

[2:16:31] die nieuwsgierig is naar wat zaken.

[2:16:34] U zei, de algemeen militair verpleegkundigen,

[2:16:37] die dienen hun vaardigheden op pijl te houden,

[2:16:39] waardoor ze minder beschikbaar zijn op de werkvloer.

[2:16:43] en dat ze niet BIC geregistreerd zijn.

[2:16:46] Nou, die vraag.

[2:16:48] De medic kan de AMV als BIC geregistreerde beroepsbeoefenaar niet vervangen.

[2:16:54] U zei dat er niet één-op-één geschakeld kan worden in de geneeskundige keten.

[2:16:58] Dat kan niet.

[2:16:59] Die medic is primair combatant en opgeleid voor een beperkt aantal geprotocoleerde handelingen,

[2:17:06] welke alleen in de medische noodsituatie mogen worden toegepast.

[2:17:09] indien zijn hoofdtaken of gevechtsomstandigheden dit toestaan.

[2:17:12] In de wet BIR staat beschreven welke zorgverleners gerechtigd zijn

[2:17:16] om zelfstandig voorbehouden handelingen uit te voeren.

[2:17:19] De ANV valt onder de wet BIR, de medic als cgn niet.

[2:17:24] Daarmee kan de medic geen structurele rol spelen in de geneeskundige keten

[2:17:27] en maakt hij geen deel uit van de militair geneeskundige dienst.

[2:17:32] Voordat u verder gaat, de heer Boswijk heeft zijn tweede vraag.

[2:17:37] Ja, nou het is zo technisch was hij ook weer niet gelovig,

[2:17:41] Want het is eigenlijk vrij simpel.

[2:17:43] Of ja, simpel.

[2:17:44] Je hebt een gevecht.

[2:17:46] En waar je eigenlijk allereerst moet voorkomen als zo'n iemand gewond raakt, dat hij niet overlijdt.

[2:17:52] Dus dat zijn andere handelingen dan dat je als pleegkundige moet zorgen dat iemand comfortabel ligt.

[2:17:58] Niet ten aarde, dat is complexere zorg.

[2:18:02] In plaats van zorgen dat iemand alleen z'n hartslag en z'n ademhaling behoudt, om het zo te zeggen.

[2:18:06] en dan zo snel mogelijk evacueren en dan naar een militair hospitaal.

[2:18:12] Dat vraagt andere eigenschappen dan iemand die in zo'n militair hospitaal rondloopt.

[2:18:18] En daarom zou het, denk ik, logisch zijn...

[2:18:20] als we zien dat we nu al beperkt worden door die BIC-registratie...

[2:18:24] waardoor je dus die 416 uur moet werken...

[2:18:26] waardoor je verpleegkundige werkzaamheden moet doen...

[2:18:29] waarvan we allemaal weten, daar heb je in een loopgraaf helemaal niks aan...

[2:18:33] zou ik denken, juist nu we ook zo door al die wet- en regelgeving lopen,

[2:18:39] dat we zeggen, ja, met die gereedstelling enzovoort,

[2:18:42] dan zou het mij inziens ook logisch zijn dat je ook hiernaar kijkt,

[2:18:45] omdat je hier in potentie veel meer medics kan opleiden

[2:18:48] en de verpleegkundigen die je hebt, kan je veel effectiever inzetten.

[2:18:53] Dus toch nogmaals het appel, we concluderen allemaal,

[2:18:57] en dit is meerdere keren in de afgelopen jaren in werkbezoeken ook tegen mij aangehouden.

[2:19:02] Dus daarom dacht ik, nou, ik ga het nu toch eens een keertje peilen hoe dat zit.

[2:19:06] Ja, en hoor ik nou niet echt een argument waarom we dat nu zouden moeten veranderen.

[2:19:09] Alleen dan dat het nu niet in de BIG-registratie zal passen.

[2:19:12] Nee, dat concludeer ik ook.

[2:19:14] Maar is dat dan niet des te meer een reden om het juist te gaan veranderen?

[2:19:19] Voorzitter, ik zou eigenlijk willen voorstellen dat...

[2:19:24] Ik kan een paar briefjes oplezen, maar daar kom ik niet echt verder mee.

[2:19:31] dat we deze gewoon in de volgende verzamelbrief gewoon even naar gaan kijken.

[2:19:35] Want volgens mij is het wel zo dat in de COVID-tijd juist allerlei verbindingen wel zijn ontstaan.

[2:19:39] U refereert specifiek naar een oorlogstijd, dus verval je dan weer in de wetgeving zoals die er staat.

[2:19:46] Maar u zegt eigenlijk ook ja, maar kijk nou ook gewoon even naar die wetgeving, of je daar dan nu nog happy mee bent.

[2:19:51] En ik ben natuurlijk niet de broert om te gaan strooien met toezeggingen in zo'n laatste debat.

[2:19:56] Dus, ja, weet je.

[2:20:00] Dat is ook de manier waarop we samenwerken, toch?

[2:20:02] Dat geldt ook voor civiele hbo-verpleegkundigen.

[2:20:06] Ik zeg gewoon toe dat we op die twee punten op een geschikt moment terugkomen.

[2:20:10] In ieder geval voor het volgende p-debat.

[2:20:13] Dan vraagt de PVV aandacht voor het aantrekken van goed instructiepersoneel.

[2:20:18] Ja, dat is natuurlijk een heel terecht punt.

[2:20:22] Er is een gat tussen de opleidingscapaciteit en de opleidingsambitie.

[2:20:24] Daar hebben we het al meermaals over gehad.

[2:20:26] Vooral ook omdat we, zoals u aangaf, onderofficieren die vaak instructeur kunnen zijn...

[2:20:31] ...verdeeld moeten worden over de opleidingen en de operationele eenheden.

[2:20:34] Dat is ook echt wel een spanning waar we nu mee te maken hebben.

[2:20:36] Dat Delta-plan waar ik over sprak, gaat dus ook focus aanbrengen.

[2:20:41] Dat doen we trouwens over de volle breedte op dit moment.

[2:20:43] Focus op hoofdtaak één. Dat is met alles op dit moment.

[2:20:47] Dus ook over onze IT-investeringen, maar ook over dit soort dingen.

[2:20:50] Hooftaak één, hoofdtaak één.

[2:20:53] Instructeursfuncties, dat we die met prioriteit vullen,

[2:20:56] zo kort als mogelijk, meer leren in de praktijk.

[2:20:59] Nou, zo zijn er een aantal zaken.

[2:21:01] Uitbesteden heb ik het over gehad.

[2:21:03] Civiele kwalificaties, gelijkschakelen met militaire functieprofielen.

[2:21:06] Dus over de volle breedte zijn we aan het kijken

[2:21:08] hoe we daar met rassenschede voorwaarts kunnen.

[2:21:12] De heer Boswijk vroeg de externe opleidingscapaciteit.

[2:21:15] Die heb ik behandeld.

[2:21:18] Dan dalend vullend percentage.

[2:21:21] Hoe denken we dat te keren?

[2:21:25] Zoals ik aangaf, komen meer mensen binnen en vertrekken ook iets minder mensen.

[2:21:30] Maar we groeien eigenlijk gewoon op papier harder.

[2:21:32] Dus dat maakt het nog niet succesvol genoeg.

[2:21:36] De in- en uitstroom van militair personeel waren in de eerste helft van 2023 praktisch in balans.

[2:21:42] Over heel 2023 genomen is de uitstroom van militair personeel hoger.

[2:21:45] Maar ja, dus nog niet goed genoeg.

[2:21:48] Ja, ik heb de verwachting, dat zie je ook wel, en ja, u gaf dat zelf ook wel aan, de nieuwe CEO.

[2:21:54] Overigens moet ik heel eerlijk zeggen, de CEO trekt niet zozeer, hij is marktconform.

[2:22:03] Maar ik zie het vooral als belangrijk instrument voor de uitstroom.

[2:22:09] En iets minder om de instroom te verhogen.

[2:22:11] Mensen die bij ons komen werken, natuurlijk is geld belangrijk.

[2:22:15] Maar het moet gewoon op orde zijn.

[2:22:17] Het is niet zo dat je bij Defensie werkt, want dan rijd ik ook eens met tien jaar.

[2:22:20] Dat is toch best wel een mooie cent die je dan kunt ophalen als je dat doet.

[2:22:25] Maar de BBI-maatregelen, het volledige palet.

[2:22:29] En dat gaat wel op onderdelen nog even duren.

[2:22:32] Iets wat ik veel bij mijn werkbezoekers hoor, is gewoon het carrièreperspectief.

[2:22:36] Je bent jong, je zit in een arbeidsmarkt waarin je de aanbiedingen dagelijks om je heen krijgt.

[2:22:43] En je kiest heel bewust voor Defensie.

[2:22:46] Maar dan wil je ook wel dat Defensie eigenlijk iedere dag bewust voor jou kiest.

[2:22:49] En daar hebben we nog wel stappen op te zetten.

[2:22:53] En de BBI-maatregelen zoals die eerder ook met uw Kamer zijn gedeeld.

[2:22:58] Daar moeten we mee voorwaarts.

[2:23:00] En daarom dus wel ook die dienmodelbrief.

[2:23:05] Ja, ik vind ook dat we dus het denken moeten starten van...

[2:23:09] Als het ons niet gegeven is om in de vredestijd van nu de volledige vulling te krijgen,

[2:23:15] moeten we wel het denkwerk al gedaan hebben dat als we geen tijd meer hebben en toch moeten,

[2:23:20] hoe dan verder opschalen?

[2:23:22] Nou, en daarom dus ook die die model.

[2:23:24] De heer Eerdmans, personeelskorts, 10.000 vacatures.

[2:23:34] Ik denk dat ik die vraag eigenlijk ook wel gehad heb,

[2:23:38] tenzij hij heftig neeknikt, maar dat zie ik niet gebeuren.

[2:23:42] De heer Nortkamp, huidige maatregelen lijken niet te voldoende.

[2:23:47] Wat kunnen we daar nog verder aan doen?

[2:23:53] Ook die heb ik volgens mij, denk ik, al gehad.

[2:23:55] Rezervisten, de heer Boswijk, het is goed dat er gekeken wordt naar het schindelmodel.

[2:24:01] Geeft hij aan welke concrete acties stelt de staatssecretaris voor aan het volgende kabinet,

[2:24:06] die nu nog niet genomen zijn?

[2:24:07] Ik ben eigenlijk...

[2:24:12] Ik push vooral heel erg op, en dat doet onze organisatie ook,

[2:24:15] om de zaken die in de brief genoemd staan, nu,

[2:24:21] waarin u ook ziet dat ik aangeef, dat ik me bewust ben,

[2:24:24] dat het gewoon nog niet snel genoeg gaat.

[2:24:27] Voordat we weer nieuwe ambities koppelen aan wat er ook nog moet gebeuren,

[2:24:30] wil ik vooral eerst dat echt gewoon van de grond komt wat nu eerst moet gebeuren.

[2:24:35] En dat zit gewoon soms in hele simpele dingen in de bedrijfsvoering, die op orde moet zijn.

[2:24:40] In declaraties, dat soort zaken.

[2:24:44] Het zit ook in de vernieuwing van de rechtspositie, die moet plaatsvinden.

[2:24:47] Dus we hebben nu een technisch werkverband met de vakbonden.

[2:24:50] Met hen spreken we nu ook over modernisering van die rechtspositie.

[2:24:55] Dus de opsomming die ik eigenlijk in de brief heb aangegeven in uw richting,

[2:25:01] daar wil ik volle bak mee aan de slag.

[2:25:03] En ik ben me er ook bewust van dat daar gewoon een paar zaken in staan...

[2:25:06] die, denk ik, uw Kamer, en wellicht u ook in het bijzonder, al een paar jaar hoort.

[2:25:11] Maar het verschil is wel dat het nu gewoon echt aan het gebeuren is...

[2:25:16] en dat de capaciteit daarvoor vrij is gemaakt, dat er op onderdelen ook extra capaciteit is...

[2:25:22] en dat we daar volle bak mee aan de slag gaan.

[2:25:26] En dus ook dat in de schaalbare krijgsmacht doordenken en het schillenmodel, dus de reservist...

[2:25:32] Ja, het is inderdaad, ik weet niet of u dat zegt of iemand anders, maar het is niet een leuk voor de bij.

[2:25:36] Het is gewoon een fundamenteel onderdeel van onze krijgsmacht.

[2:25:42] En gewoon niet te onderschatten belangrijk voor de toekomst.

[2:25:46] En ik weet niet of u het had over Droom en Noorwegen en Finland.

[2:25:50] Ja, ik zie dat ook op die manier. Dus ik zou heel graag willen dat wij die kant op gaan.

[2:25:55] Nou ja, wie weet, over een paar weken hebben ze er weer één bij.

[2:25:59] De heer Boswijk, kan ik een toelichting geven over de rechtspositie van de reservist?

[2:26:06] Het technisch werkverband met de bonden, acht mei jongstleden gestart, richt zich op het

[2:26:11] verbeteren van de randverwaarden en de rechtspositie voor de reservisteninzet, zowel op werving

[2:26:17] als behoud.

[2:26:19] En wat wij overigens ook in de brief hebben gezet, is dat in ieder geval na onderzoek

[2:26:22] wat we wel gedaan hebben, de gegarandeerde beschikbaarheid van reservisten, dat die juridisch

[2:26:26] goed verankerd is in de wet Amtenaar Defensie, dus daar is geen aanvullende wetgeving van nodig.

[2:26:31] Ook die kun je straks in dat modelletje zien.

[2:26:35] Wat er nog wel een kaart gaat brengen, is of er voor de civiele werkgever aanvullende

[2:26:39] zaken moeten worden geregeld, waar u ook aandacht voor vroeg, als een medewerker reservist is.

[2:26:43] Bijvoorbeeld of compensatie nodig is om de drempel voor reservisteninzet te minimaliseren.

[2:26:48] Momenteel evalueren we de bestaande werkgeverstergemoetkomingsregeling ook op dat punt.

[2:26:53] De heer Noordkamp vroeg of wij afspraken maken met burgerpersoneel om reservist te worden.

[2:27:02] Het besluit om reservist te worden is een vrijwillige keuze en blijft een relatie tussen

[2:27:06] Defensie en de individuele reservist.

[2:27:08] Burgers werkzaam binnen Defensie staat het daarom ook vrij om deze keuze te maken.

[2:27:13] En vanzelfsprekend juichen we dat toe.

[2:27:18] Ja, dat.

[2:27:20] De heer Boswijk.

[2:27:24] Ja, deze.

[2:27:25] Dat was een goede vraag.

[2:27:27] Meerdere goede vragen, hoor.

[2:27:28] Van iedereen.

[2:27:31] Dan vlieg ik hier bijna uit de bocht.

[2:27:34] U vroeg namelijk of je ook reservist kunt worden in alle rangen.

[2:27:39] En nu is de hoogste rang kolonel.

[2:27:43] En dat zijn geen bezwaren tegen een reservisten-generaal.

[2:27:47] Dat is in principe gewoon mogelijk.

[2:27:52] Het gaat om maatwerk, maar uw vraag was er meer eentje van...

[2:27:57] is dat nou in het systeem goed genoeg geborgd?

[2:28:01] En ook dat zit in de doorontwikkeling van het reservistenverhaal.

[2:28:05] Dat we daar kijken of dat niet zozeer een maatwerkding is...

[2:28:09] maar gewoon ook als principe moet kunnen.

[2:28:11] Want volgens mij heeft u daar gewoon gelijk in.

[2:28:13] Dan vroeg u ook in zijn boek Goliath, stelde u een vraag, ik ga niet de hele vraag herhalen,

[2:28:24] het laten volgen van specifieke opleidingen, zoals de wakel, door geschikte reservisten

[2:28:34] zou mogelijk moeten zijn.

[2:28:35] Momenteel is het vooral de beperkte opleidingscapaciteit die zorgt voor, na Botteneck over gehad, Defensie

[2:28:41] Je zet daarnaast in op behoud van uitstromende beroepsmilitairen als reservist.

[2:28:46] En hier zitten militairen bij die de vaco hebben gevolgd...

[2:28:51] of zijn opgeleid bij het KCT of MAGSOF.

[2:28:55] De heer Van Oostersbrugge.

[2:28:56] Voordat u verdergaat, de heer Boswijk heeft zijn derde en laatste vraag.

[2:29:03] En dan ga ik daarna naar huis.

[2:29:06] Nee, ja, dat begrijp ik, maar ik bedoelde hem eigenlijk andersom.

[2:29:09] Dus dat zijn inderdaad mensen die die opleiding al hebben gedaan...

[2:29:12] en die worden dan vervolgens reservist.

[2:29:14] Ik bedoelde hem eigenlijk andersom.

[2:29:15] Mensen die zijn reservist en die willen zich daarna nog specialiseren.

[2:29:19] En ik kan me nou voorstellen, KCT is denk ik een beetje hoog gegrepen,

[2:29:23] maar ik kan me voorstellen dat er echt wel andere specialistische opleidingen zijn

[2:29:26] dat je misschien, stel je zou in de Sahelregio een reservist mee willen sturen,

[2:29:34] want die heeft bepaalde specialistische kennis,

[2:29:36] dan kan het misschien wel helpen dat die misschien opgeleid is bij Luchtmobiel.

[2:29:39] Dat was meer de gedachte erachter.

[2:29:42] En dan is het wel handig als een resolutie opleiding ook kan volgen.

[2:29:48] Voorzitter, ik ga deze gewoon ook even schriftelijk nog afdoen.

[2:29:53] Volgens mij is het een hele specifieke vraag.

[2:29:54] Ik kan me de gedachte helemaal voorstellen.

[2:29:56] Maar ik ga niet doen alsof ik nu precies weet hoe dat hele opleidingshuis aan elkaar zit.

[2:29:59] Dat weet ik niet. Dus ik kom daar gewoon even op terug.

[2:30:08] Dan de heer Van Ossenbrugge.

[2:30:11] Of ik u kan meenemen in de knelpunten die er zijn.

[2:30:19] En of die alleen voor defensiepersoneel of ook de buitengelden.

[2:30:22] Wat zou defensie kunnen helpen en wat kunt u als Kamer betekenen?

[2:30:26] Dat ging eigenlijk vooral volgens mij ook over uw Uscania-voorbeeld.

[2:30:31] Om er even bij personeel gedaan.

[2:30:33] Het is natuurlijk een materieel ding, maar het is ook een personeelzaak.

[2:30:36] Binnen de Koninklijke Landmacht is bij de initiële aanschaf van Scania-voertuigen besloten dat

[2:30:41] om fiscie-overwegingen het preventief en correctief onderhoud van deze voertuigen wordt uitbesteed

[2:30:46] bij de leverancier.

[2:30:48] Militaire monteurs worden door Scania bij de uitvoering van dit onderhoud betrokken ten

[2:30:53] einde gecertificeerd te zijn om onderhoud aan de Scania-voertuigen in missiedame operatiegebieden

[2:30:59] te doen.

[2:30:59] Ik ben zelf op werkbezoek geweest, ook bij Matt Borco, op de Scania.

[2:31:05] En u vroeg volgens mij ook van wat vind ik van dat type samenwerking.

[2:31:10] Ja, ik juich dat heel erg toe, in het bijzonder ook, omdat ik denk van...

[2:31:15] De Scania denk ook in het bijzonder en het type contract wat we hebben afgesloten...

[2:31:18] ...en de afspraken ook die we hebben gemaakt over het onderhoud...

[2:31:21] ...en hoe Scania en Zwolle dat ook gewoon kan programmeren...

[2:31:24] ...dat het ons dus een staat stelt...

[2:31:26] Ja, wij zijn volgens mij daar ook niet overvuld, dus dat het ons ook een staat stelt om onze

[2:31:30] mensen juist aan het materieel te laten werken, wat we eigenlijk echt vooral heel erg graag

[2:31:36] zelf willen doen.

[2:31:36] Dus ik vind het zelf een heel mooi voorbeeld.

[2:31:40] En dit type denken dus ook wil ik heel graag over de volle breedte toepassen en ik weet

[2:31:45] ook dat we dat doen.

[2:31:49] De heer Van Oosterbrugge heeft een vraag.

[2:31:53] Ja, een kleine opmerking, volgens mij ging het ook vooral over de inkooporganisatie

[2:31:57] En goed, de opschaling daarvan, dat heeft meer te maken met de commit en uw eigen organisatie.

[2:32:04] En met betrekking tot het Scania-stuk, ik begrijp dat en tegelijkertijd bereiken we ook geluiden

[2:32:07] dat voor bijvoorbeeld toekomstige aanbestedingen van bijvoorbeeld de wisselaadsystemen er juist

[2:32:14] niet gekeken wordt naar een onderhoudsconcept samen met de leverancier, terwijl toch de verwachting

[2:32:19] is dat dat soort onderhoudsuitdagingen bij Defensie waarschijnlijk niet snel opgelost zullen zijn.

[2:32:27] Dus in die zin is er wijziging in beleid met betrekking tot die onderhoudsstrategie.

[2:32:36] Ja, voorzitter, ik heb het idee...

[2:32:39] In het verleden hebben we al regelmatig met Heer Vasta van de VVD overgesproken...

[2:32:43] ...dat veertig procent, volgens mij, van wat onze mat-log-codes...

[2:32:48] ...onze onderhoudsorganisatie doet, is gewoon extern belegd.

[2:32:53] Dus zij, en het sluit ook niet uit dat vanuit de markt soms wel hele specifieke signalen komen...

[2:32:57] denken dat zij dan iets heel specifieks voor ons kunnen doen. Maar 40% gebeurt extern en bij

[2:33:05] nieuwe aanbestedingen, nieuwe trajecten, ook bijvoorbeeld bij 12k Nairsold, juist ook omdat

[2:33:10] die deels in Nederland geproduceerd wordt, kijken ze ook meteen van oké moeten wij doen of kan

[2:33:17] de markt het doen. Maritiem even zo, volgens mij is het even uit mijn hoofd, volgens mij de helft of

[2:33:22] zo wat we dus gewoon niet zelf doen in Den Helder door de marine, maar dat we gewoon door bedrijfsleven

[2:33:29] Ja, absoluut. Actief beleid.

[2:33:33] Visieoverwegingen, maar ook gewoon personeel.

[2:33:36] Personeelsoverwegingen.

[2:33:37] Onze mensen moeten vooral aan de zaak sleutelen die de markt niet kan doen.

[2:33:41] Dus ik krijg dat zeer toe.

[2:33:44] Dan ben ik bij de vragen over diversiteit.

[2:33:58] Diversiteit...

[2:34:01] Ehm...

[2:34:01] Laat ik eerst even de...

[2:34:04] Ehm...

[2:34:07] Graag gewoon eventjes...

[2:34:08] de feitelijkheid rond...

[2:34:10] We hebben vanochtend al even gewisseld hoe belangrijk ik...

[2:34:12] een sterke krijgsmacht en dus een divers samengestelde krijgsmacht vind.

[2:34:18] Ehm...

[2:34:19] En u...

[2:34:20] U schetste een beeld dat...

[2:34:23] Ehm...

[2:34:24] De man eigenlijk nu in alle scenario's helemaal achteraan staat...

[2:34:27] totaal geen carrière-perspectief mee heeft.

[2:34:28] Zo kwam het een beetje bij mij over in ieder geval.

[2:34:31] Nou, dat is gewoon niet aan de orde.

[2:34:34] Waar het om gaat, is dat onze leidinggevende...

[2:34:40] onze leidinggevende...

[2:34:41] die wordt de ruimte gegeven om bij gelijke geschiktheid...

[2:34:46] voor een man of voor een vrouw te gaan.

[2:34:48] Ik ben zelf heel erg blij dat ik nog één of twee mannen in mijn team heb, bijvoorbeeld.

[2:34:52] Maar er zijn ook...

[2:34:53] De dames zijn ook fantastisch, hoor.

[2:34:55] Qua diversiteit.

[2:34:58] Maar er zijn ook plekken waar dat andersom is.

[2:35:00] Wat wij gewoon heel belangrijk vinden, is die diverse krijgsmacht.

[2:35:05] En we hebben echt te weinig vrouwen, meneer Pol.

[2:35:09] Het zijn er twaalf op de honderd.

[2:35:11] Ja, ik vind het gewoon te weinig.

[2:35:12] Ik vind het niet legitiem.

[2:35:15] Of het kan legitimiteit winnen.

[2:35:17] De vrouwen die we hebben zijn geweldig.

[2:35:18] Maar ik wilde graag nog meer.

[2:35:20] Omdat we duizenden vacatures hebben.

[2:35:22] En daarom ben ik er ook, zijn het streefcijfers, dat zei u de tweede keer, en dat betekent dus

[2:35:31] ook dat we graag een richting op willen waarbij we graag ook meer dames willen in onze krijgsmacht

[2:35:39] in alle geledingen, omdat we denken dat we daar beter van worden.

[2:35:43] En zo zit ons beleid eruit, bij gelijke geschiktheid.

[2:35:50] Voordat u verdergaat, de heer Pol heeft een vraag.

[2:35:55] Ja, dank u wel, voorzitter.

[2:35:56] Nee, kijk, we stellen helemaal niet dat nu mannen geen enkel carrièreperspectief hebben.

[2:36:02] Dat staat ook nergens in de tekst die ik heb uitgesproken, natuurlijk.

[2:36:06] Maar wat de staatssecretaris zegt, klopt natuurlijk, dat is een deel van zijn beleid.

[2:36:10] Maar het gaat nog verder.

[2:36:12] Want ik heb hier gewoon zijn eigen brief voor mijn neus.

[2:36:15] En daar staat, voor het wervingsproces betekent dit dat het reguliere proces...

[2:36:20] waarbij iedere kandidaat wordt beoordeeld in volgorde van binnenkomst,

[2:36:25] dus gewoon gelijke beoordeling, wordt aangepast.

[2:36:29] Vrouwelijke kandidaten zullen nu eerder worden beoordeeld.

[2:36:33] Dus wij staan bij de bakker met vijf jongens.

[2:36:35] Nou, we wachten op ons broodje. Prima, we staan netjes in de rij.

[2:36:39] Toen komt een vrouw binnen en de bakker zegt van, nou mevrouw, komt u maar naar voren,

[2:36:43] want u mag als eerste aan de beurt zijn.

[2:36:44] Dat heeft natuurlijk niet echt veel positieve bijdrage

[2:36:49] aan de motivatie van de heren die in de rij staan te wachten.

[2:36:53] En dat is dus het punt.

[2:36:55] Dat is de vraag die ik dus heb.

[2:36:57] Als je zo'n voorkeursbeleid hebt, gaat het dus verder dan alleen maar bij

[2:37:02] gelijkte geschiktheid doen we een vrouw.

[2:37:05] Dat gaat dus over een heel proces maken waarbij je dus eigenlijk zegt nee, we gaan

[2:37:09] de vrouwen die zeg maar binnenkomen bij de procedure, die gaan we gewoon met een

[2:37:14] voorkeursbeleid behandelen. Dat was het kritiekpunt van onze partij en dat gaat dus verder dan wat de

[2:37:21] staatssecretaris hier zegt. Voorzitter, hoewel ik me voor alles kan voorstellen bij een lange rij bij

[2:37:30] de bakker, ik heb het er zelf ook echt hekel aan, maar het gaat hier ook niet, dit is niet beleid

[2:37:39] wat nu overal, waar die bakkerlijn van u gebouwd wordt ofzo. Dit is gewoon de mogelijkheid om ook

[2:37:45] in specifieke gevallen bijvoorbeeld te zeggen dat als er een aantal mensen worden uitgenodigd,

[2:37:52] dat je zegt van nou, normaal worden ze over mensen uitgenodigd en we vinden het toch wel fijn dat ook

[2:37:55] nog een of twee vrouwen ook mee kunnen in de procedure. Dus dat is iets heel anders. En het

[2:38:01] is ook niet dat het overal gebeurt. Wij willen een krijgsmacht waarbij de leidinggevende meer

[2:38:07] tools krijgt om op eigen inzicht de keuzes te maken die zij nodig vinden om tot meer diversiteit

[2:38:14] te komen. En daar hebben we gezocht naar allerlei mogelijkheden. En dat zit in de streefcijfers,

[2:38:23] dat zit in de afweging bij gelijke geschiktheid. En vooral ook door er heel veel gesprekken

[2:38:31] over te voeren. Want ik voer die gesprekken ook. En u heeft een inschatting gemaakt over

[2:38:36] hoe alle dames zich bij de krijgsmacht voelen en dat ze het betuttelend vinden. Nou ja,

[2:38:41] Zo kwam het in ieder geval bij mij over.

[2:38:44] En ik voer die gesprekken ook.

[2:38:46] En ik heb gevoel bij wat u zegt dat het ook binnen Defensie...

[2:38:50] dat ontken ik niet.

[2:38:51] Dit is een onderwerp waar veel over gesproken wordt.

[2:38:55] En daar ben ik ook blij mee.

[2:38:56] Dat is goed, dat activeert het thema.

[2:39:01] En er zijn dames die tegen mij aangeven...

[2:39:04] als ik gewoon die vraag stel, wat vind je daarvan?

[2:39:06] Die zeggen, nou ik ben blij dat er eindelijks een keer werk van gemaakt wordt.

[2:39:09] En er zijn ook dames die zeggen, nou, ik heb dat helemaal niet nodig, dat klopt.

[2:39:13] En altogether, als ik het dan aan een groep vraag,

[2:39:15] dan vindt iedereen eigenlijk het gewoon heel erg fijn,

[2:39:19] de uitzondering daar gelaten, dat dit thema gewoon geadresseerd wordt.

[2:39:22] Omdat het belangrijkste ding wat we met z'n allen te doen hebben,

[2:39:26] is gewoon meer collega's.

[2:39:28] En ja, daar sta ik voor.

[2:39:30] Dat vind ik gewoon heel erg belangrijk.

[2:39:35] Oké.

[2:39:38] Dan, even kijken. Die had ik gehad.

[2:39:40] De Noordkamp, hoe kan Defensie nog meer een inclusieve krijgsmacht worden?

[2:39:46] U vroeg volgens mij ook of wij met de netwerken in contact zijn.

[2:39:50] Dat zijn wij absoluut.

[2:39:52] Vrouwen in Defensie, LHBT Plus netwerk, Jong Defensie, Hoogbegraafd Defensie.

[2:40:01] Nou, allerlei netwerken.

[2:40:04] U vroeg ook even of wij meer registreren.

[2:40:07] Nee, dat doen we niet.

[2:40:08] Want dat mag ook niet.

[2:40:10] Het CBS doet met het CBS doen defensieonderzoek.

[2:40:14] Eerder ook met de heer Hammelburg van D66, vorige periode, gewisseld.

[2:40:19] En we informeren uw Kamer daar nog wel over.

[2:40:22] Want dat is nog een belofte van een tijd geleden als de analyse daarover is afgerond.

[2:40:26] Dus dat komt nog bij u terug.

[2:40:29] Even kijken.

[2:40:30] De heer Pol vroeg nog de focus op het aantrekken van mensen met biculturele achtergrond en speciaal Ramadanbeleid.

[2:40:37] Ja, ook daar toch even de fact-checker, we hebben geen ramadanbeleid.

[2:40:43] Wat we wel doen, is dat we waar het kan, bijvoorbeeld tijdens oefeningen en operaties,

[2:40:49] case-by-case wordt bekeken wat gewoon onze mensen nodig hebben,

[2:40:53] om juist die werk-privé-balans en het gewoon voor jou als individu mogelijk te maken

[2:40:57] om goed in onze organisatie te functioneren.

[2:41:01] En bijvoorbeeld ook op het punt van religie wordt gewoon gekeken

[2:41:05] hoe we dat op een goede manier kunnen inpassen.

[2:41:07] Maar dat is geen Ramadan-beleid.

[2:41:08] Dat label plakt u erop.

[2:41:11] Dat is beleid...

[2:41:13] waarbij we gewoon commonsense hebben...

[2:41:15] over hoe we iedereen aan onze krijgsmacht kunnen verbinden...

[2:41:17] en bij ons laten werken.

[2:41:19] De heer Pol voor zijn tweede vraag.

[2:41:22] Hartstikke mooi...

[2:41:23] dat het geen apart beleid is, inderdaad.

[2:41:26] Maar goed, dit is gewoon...

[2:41:27] ook een post op LinkedIn...

[2:41:30] van een van de programmamanagers...

[2:41:32] die gewoon bij Defensie werkt.

[2:41:34] En die zegt van ja, we gaan er heel ver in.

[2:41:36] We hebben flexibele werkroosters, aanpassingen van het trainingsprogramma,

[2:41:40] speciale faciliteiten en, ook belangrijk, ook tijdens operationele activiteiten.

[2:41:46] Dus ik zou graag willen vragen van nou, we zijn op missie of we zijn op oefening

[2:41:50] en je wilt dus vijf keer per dag gaan bidden of je zit met de ramadan.

[2:41:53] Het heeft ook gewoon invloed op je fysieke gesteldheid als je de hele dag niet kan eten.

[2:41:59] In hoeverre wordt dat dus gefaciliteerd?

[2:42:02] Wat zijn nou die concrete maatregelen die ik hier gewoon op LinkedIn kan lezen?

[2:42:07] Dus als u het heeft over de fact check, hier haal ik gewoon mijn informatie vandaan.

[2:42:11] Lijkt me geen leugens die deze mevrouw verspreidt.

[2:42:14] Maar ik zou er toch graag een toelichting op willen,

[2:42:16] gewoon omdat ik het wil begrijpen,

[2:42:18] zonder gelijk helemaal een heftig ideologische discussie erover te hebben.

[2:42:24] Goed, en misschien, voorzitter, dat u dan op LinkedIn ook een reactie kunt geven.

[2:42:28] Ik heb het aan de staatssecretaris gevraagd en zijn antwoord was

[2:42:32] dat de commandant te alle tijden de afweging maakt, wat wel en niet kan in een dergelijke situatie.

[2:42:42] Dan de heer Paternotte, dag mevrouw Van der Werf, die had de vraag gesteld waar kunnen de militairen

[2:42:51] terecht die echt last hebben van hun uniform? Hij stelde daar vraag over. Eens met de stelling dat

[2:42:59] onze uniformen en gevechtskleding geen belemmering moeten zijn voor het werk. Als medewerkers daar

[2:43:04] Als ze daar klachten over hebben, dan kunnen ze terecht bij het KPU.

[2:43:09] Dat is een online plek waar ze zich dan kunnen melden.

[2:43:12] Volgens mij krijgen ze ook doorgaans binnen vijf dagen een antwoord.

[2:43:17] Maar de hele gedachte — u heeft daar volgens mij de vorige keer, mevrouw Van der Heuvel,

[2:43:20] ook aandacht voor gevraagd — daar staan we natuurlijk volledig achter.

[2:43:23] Dus meer maatwerk zit overigens ook in het nieuwe contract.

[2:43:28] Nu wordt de interimoplossing uitgerold, maar straks, volgens mij over anderhalf twee jaar,

[2:43:33] Het komt echt het nieuwe kledingspakket en daar wordt dat maatwerk ook in gefaciliteerd.

[2:43:39] Dan ben ik bij materiaal, voorzitter.

[2:43:45] Te beginnen bij tanks.

[2:43:49] En dan is iedereen weer wakker.

[2:43:52] Maar eigenlijk daarvoor nog even 2%.

[2:43:54] Ik vind het echt heel erg mooi dat in het hoofdlijnenakkoord 2% structureel voor de krijgsmacht is geregeld.

[2:44:01] Dat is een groot compliment aan de Kamer.

[2:44:05] U vraagt mij te filosoferen over tanks, maar hier past mij bescheidenheid.

[2:44:13] Het zou wat zijn als we hier nu als demissionair staatssecretaris...

[2:44:20] allemaal mooie ideeën naar buiten gaan rijden...

[2:44:23] die gaan over budget waar het nieuwe kabinet over gaat.

[2:44:28] Maar ik kan wel nog even refereren aan het moment...

[2:44:36] 500 miljoen additioneel heeft geregeld vanaf 2028 en dat we daar in ieder geval

[2:44:40] voor onze vuurkracht al wat stappen konden zetten.

[2:44:43] En als u een close reading heeft gedaan in het persbericht wat erbij stond,

[2:44:48] dan heeft u daar ook gezien dat het in de reden ligt dat er nu een aantal andere prioriteiten

[2:44:51] meteen heel erg voor de hand liggen, waaronder de investering van de Heavy Brigade.

[2:44:57] Waarom? Omdat het een NAVO-prioriteit is.

[2:45:01] Dus ik zou me zomaar kunnen voorstellen dat het volgende kabinet in wijsheid ook overgaat

[2:45:06] tot een dergelijke keuze.

[2:45:09] En wij zijn op dit moment achter de schermen, zoals u ook van ons heeft gevraagd, voorbereiding

[2:45:14] aan het treffen om in ieder geval al het studeerwerk daarop gedaan te hebben.

[2:45:17] Daar heeft u toe opgeroepen.

[2:45:18] En dat zijn we ook aan het doen.

[2:45:20] En u vroeg mij ook nog iets meer te reflecteren op die twee procenten, bijvoorbeeld de vuurkracht

[2:45:25] van de bokser.

[2:45:26] Volgens mij is daar in dergelijke redenering ook een afweging op te maken.

[2:45:30] En wat ik daar verder nog op mee zou willen geven, is echt voortzettingsvermogen, voortzettingsvermogen, voortzettingsvermogen.

[2:45:36] Wat bedoel ik daarmee?

[2:45:38] Het is natuurlijk heel erg de neiging om te zeggen, nou, nieuwe kwaliteit hier, nieuwe kwaliteit daar.

[2:45:44] Maar wat je ook gewoon ziet, aan de oostkant, Rusland, dat het een strijd van lang volhouden is.

[2:45:51] En die strijd van lang volhouden is zich ook aan het vertalen in de nieuwe NAVO-plannen.

[2:45:56] En dat betekent gewoon dat je met honderden miljoenen, zo niet, miljarden tegelijk moet

[2:46:03] gaan doorrekenen als je met z'n allen afspreekt dat je in staat moet zijn om iets langer vol

[2:46:07] te kunnen houden.

[2:46:08] En dat gaat echt met grote bedragen, omdat je, nou ja, je moet je schappen nog verder

[2:46:13] gaan volzetten, je moet je logistiek nog dikker gaan aankleden en ja, dat gaat echt om grote

[2:46:21] bedragen.

[2:46:22] De heer Erkens vroeg naar de F-35.

[2:46:25] Wat zijn de voor- en nadelen bijbehorende kosten van een derde squadron?

[2:46:28] U legde daarbij ook de verbinding naar de Deep Strike.

[2:46:32] De aanschaf van de Deep Strike staat eigenlijk los van de derde F-35 squadron.

[2:46:36] De F-35 is voor meerdere taken inzetbaar en door de stelteigenschappen,

[2:46:40] moderne sensoren en moderne wapens te gebruiken voor offensieve acties tegen goed verdedigde Russische doelen.

[2:46:46] Daarnaast is de F-35 geschikt voor de verdediging van het Europese NAVO-luchtruim.

[2:46:50] Met andere woorden, de F-35 is in de volle breedte gewoon inzetbaar en daardoor heel interessant

[2:46:59] om ook in de afwerking van de nieuwe kabinet te kijken of je er additionele stappen op

[2:47:03] zou willen zetten.

[2:47:06] De heer Eerdmans vroeg, zei, ooit 213 F-16's, nu minder F-35's besteld.

[2:47:16] Ook daar hebben we er acht uitgeleend aan Oekraïne, krijgen we de F-16's terug.

[2:47:20] Dat had ik non-verbaal al aangegeven, maar het antwoord is nee, krijgen we niet terug.

[2:47:25] We willen dit ook niet, omdat ze voor onze luchtmacht verouderd zijn.

[2:47:29] We investeren in nieuwe capaciteiten en daarnaast moet Oekraïne zich blijvend kunnen verdedigen.

[2:47:34] En als gevolg van de huidige defensienota groeien we in ieder geval met onze F-35 capaciteit.

[2:47:40] En niet alleen F-35, ook luchttransport, vervanginghelikopters, MQ-9.

[2:47:44] Al die brieven die u de afgelopen periode van mei heeft mogen ontvangen.

[2:47:48] De heer Paternotte vroeg naar de inzetbaarheid van de F-35, of die verhoogd kan worden.

[2:47:59] Als partner, in samenspraak met het JPO, het Joint Program Office, hebben wij verbetermaatregelen

[2:48:06] afgesproken om de inzetbaarheid nog verder te verhogen.

[2:48:09] Dat heeft u, denk ik, ook in de voortgangsrapportage gezien.

[2:48:11] Zo structureel naar overleg met het F-35-programma en de Amerikaanse overheid om de beschikbaarheid

[2:48:16] van materieel ondersteunende apparatuur, te vergroten, concrete acties daarop.

[2:48:20] En iets waar we ook vooral mee bezig zijn, is de instroom van technisch personeel.

[2:48:24] En die is toegenomen, gelukkig, door de vergroting van de opleidingscapaciteit.

[2:48:28] Hier dus wel. Onder andere door de inhuur van Amerikaanse instructeurs.

[2:48:33] De heer Tuinman, die vroeg, wie vraagt zich binnen Defensie af

[2:48:40] of amfibische transportschepen nog van deze tijd zijn?

[2:48:46] En ja, ik vond eigenlijk wel het antwoord mooi, hoe u dat zou doen,

[2:48:51] als u bijvoorbeeld zelf staatssecretaris zou zijn.

[2:48:56] U gaf aan dat u specialisten in de defensieorganisatie bevraagt...

[2:49:02] en ook gewoon goed kijkt hoe het dan zit bij de bondgenoten.

[2:49:07] En de amfibische transport, dat is dus precies ook waarom we nu...

[2:49:12] bijvoorbeeld met de brief van de amphibische transportschepen kijken,

[2:49:15] zou kunnen zeggen dat, als het gaat over de bondgenoten,

[2:49:18] in dit geval natuurlijk de Britten,

[2:49:21] dat we daar nog een stapje verder hadden willen gaan

[2:49:24] qua de verleden gestandardisatie, eigenlijk de interchangeability,

[2:49:31] maar het concept en daarom ook het moment is dus nu

[2:49:34] om daarover te spreken met de brief die voorligt,

[2:49:36] uitvoerig in de brief opgeschreven dat het concept verandert

[2:49:39] En dat we dus ook tot een andere behoefte komen.

[2:49:43] En dat we dus ook tot een andere type investering overgaan.

[2:49:46] En ja, het zou eigenlijk veel te stoer zijn als ik zeg dat ik dat zelf heb bedacht.

[2:49:50] Nee, dat doen onze specialisten.

[2:49:53] En ook toen ik op werkbezoek was.

[2:49:55] Onvergetelijke ervaring in Noorwegen.

[2:49:57] En ik dan met onze mariniers hierover spreek.

[2:49:59] Dat vraag ik vooral niet als de commandant erbij is.

[2:50:02] Gewoon, wat vinden jullie nou van dat nieuwe concept?

[2:50:05] Dan merk je dat dat ook gewoon bij iedereen leeft.

[2:50:07] Dat iedereen er zin in heeft.

[2:50:08] En ja, dan vind ik het gewoon supermooi dat je dan ook hier zo'n brief mag sturen om te zeggen...

[2:50:12] ...nou mannen en vrouwen, dat gaan we regelen.

[2:50:15] U vroeg ook naar toekomstgerichte materieelprojecten die niet alleen over vervanging gaan.

[2:50:23] Ja, kijk, ook de vervanging van huidig materieel is natuurlijk toekomstgericht.

[2:50:29] Als je naar de ACF, die we natuurlijk debrief al hadden, maar ook de vervanging van de LCF.

[2:50:37] Juist om in het hoge geweldspectrum mee te kunnen blijven gaan,

[2:50:40] is dat een totaal andere LCF.

[2:50:41] Ik snap wel de vraag erachter.

[2:50:45] Kunnen we in een glazen bol kijken,

[2:50:47] dat als je bijvoorbeeld in het maritieme domein,

[2:50:50] met al die investeringen die we daar doen,

[2:50:52] als je daar de unmanned-logica overheen gooit,

[2:50:55] kun je dan uitsluiten dat er binnen nu en twintig jaar

[2:50:58] niet een totaal ander concept op ons afkomt?

[2:51:01] Dat kan niet.

[2:51:02] Ik heb me weleens laten informeren over dat er ook al gedachten zijn

[2:51:06] dat er een soort van groot moederschip ergens wat verder weg is

[2:51:10] en dan heel veel unmanned naar voren.

[2:51:12] Dat is nog niet wat we nu ontwerpen, maar wat we wel doen, is ontwerpen.

[2:51:16] En daarom is het ook zo belangrijk dat we dus nu die zekerheid richting de industrie geven,

[2:51:20] de Nederlandse industrie, dus dat we ook op het punt van innovatie

[2:51:22] en zoals de heer Erkenstot volgens mij zei, samen partneren.

[2:51:27] Vanaf de ontwerpfase al, zodat je juist ook innovatie

[2:51:30] en wendbaarheid, flexibiliteit en innovatie maximaal

[2:51:35] eigenlijk een ontwerpprincipe maakt, ook van het proces dat we nu ingaan,

[2:51:39] dat moet natuurlijk wel gebeuren.

[2:51:41] Daarnaast, naast natuurlijk de vervanging

[2:51:44] een stuk moderner en flexibeler maken,

[2:51:48] zijn er natuurlijk ook wel andere capaciteiten die we eerder niet hadden.

[2:51:51] Dus de MQ9 is natuurlijk nog best wel recent.

[2:51:54] De drones, de brief heeft u daarvoor gezien.

[2:51:57] En gisteren nog de opening van het twin datacenter.

[2:52:02] Magnifiek.

[2:52:04] Dat zijn natuurlijk ook allemaal gewoon nieuwe dingen.

[2:52:07] Voordat u verdergaat, de heer Tuinman voor zijn eerste vraag.

[2:52:11] Dank ook van de staatssecretaris dat hij op deze vraag ook ingaat.

[2:52:15] Maar de inspiratie zit ook een beetje in de stukken die u gestuurd heeft naar de Kamer.

[2:52:19] Kijk, als je naar die L7 gaat kijken, daar komen er vier van,

[2:52:22] dat worden best wel grote boten.

[2:52:26] Maar ik vind het heel interessant en ik denk dat het de goede richting is.

[2:52:29] Als we kijken naar bijvoorbeeld de hulpvaartuigen, er zijn er acht.

[2:52:32] Nou, twee daarvan gaan in een soort follow-on.

[2:52:34] Dus die kunnen dan eigenlijk achter de grote aanvaren.

[2:52:36] Daar staan dan al die andere raketten op, zodat je niet zo snel uit je raketten terecht komt.

[2:52:41] Dus ik vind het eigenlijk wel een heel mooi concept.

[2:52:43] En de vraag is eigenlijk van, zijn er nog meer mogelijkheden om dat soort dingen uit te rollen?

[2:52:49] Of zit er, zeg maar...

[2:52:50] Nou, we hebben natuurlijk een hele hoop A-brieven gezien.

[2:52:51] Het gaat ook best wel over grote platformen.

[2:52:54] of er ergens in het traject ruimte is om daar toch wat, ja, op zoek te gaan naar wat er met die L7-ratten uiteindelijk ook gaat gebeuren.

[2:53:03] Zodat je daar toch met follow-on of onbemand daar iets mee samen kunt doen.

[2:53:12] Zeker. Nou, en u nodigt me uit eigenlijk nog een aanvullende opmerking te maken, helemaal op het begin, wat Boswijk mij vroeg.

[2:53:23] Twee dingen. Eén, bijvoorbeeld in het denkwerk over de Heavy Brigade.

[2:53:27] De opdracht die onze commandant Strijdkrachten heeft gegeven, is doordenk nou ook hoe onbemand er uit zou zien voor een moderne heavy brigade.

[2:53:40] Dus die opdrachten worden weggezet.

[2:53:43] En dat denken, dat wordt geactiveerd.

[2:53:46] En niet alleen zelf, want daar vraagt u natuurlijk terechte aandacht voor, met onze bondgenoten.

[2:53:51] En die gesprekken worden op dit moment ook gewoon gevoerd.

[2:53:53] Wat ik ook een hele belangrijke vind is...

[2:53:57] kijk, als je naar de huidige defensienoten kijkt...

[2:54:01] waar we vandaan komen...

[2:54:02] fors extra budget erbij.

[2:54:05] Herstel, herstel, herstel. Schappen vullen...

[2:54:07] gebouwen rechtop zetten...

[2:54:10] naar buiten rijden, wat we nog in de schuur hadden staan.

[2:54:12] Denk aan de Panzerhauwitzers.

[2:54:14] Materieel wat we hebben, extra vuurkracht aan toevoegen...

[2:54:18] en een paar nieuwe capaciteiten die we ons konden permitteren.

[2:54:21] Ik denk in een volgende slag die daar overheen komt...

[2:54:25] ...zou ik in alle bescheidenheid aan het volgende kabinet willen meegeven...

[2:54:29] ...is precies dat punt van innovatie, over de volle breedte.

[2:54:32] Hoe ga je dat positioneren in je materieelverwerfingsproces?

[2:54:37] En juist omdat op het moment dat je hier een behoefte stelt...

[2:54:40] ...je op het punt van innovatie waarschijnlijk nog niet precies weet waar je heen wilt.

[2:54:44] Dus ook welke onzekerheden kun je dan met een Kamer ook afspreken...

[2:54:47] ...en hoe positioneer je het gesprek over innovatie en dus die flexibiliteit...

[2:54:51] ...en hoe kan de Kamer en het kabinet ruimte geven aan de organisatie...

[2:54:54] hoe je dat positioneert.

[2:54:56] En dat zit dus niet in een budgetje innovatie,

[2:55:02] dat moet in mijn beleving bij de verschillende transitieopdrachten

[2:55:06] van onze opkozen zitten.

[2:55:10] Op die manier denkt de marine daar nu ook over na.

[2:55:12] Maar het zal nog een heleve job worden ook,

[2:55:14] om dat ook met de industrie samen verder te gaan ontwikkelen.

[2:55:19] Dan, de heer Tuijman, u vroeg ook, waar zijn de onbemande platformen?

[2:55:25] In het actieplan productie, levering, zekerheid is ook een actieplan...

[2:55:28] productie, zekerheid, onbemens systemen opgenomen.

[2:55:32] In dit plan zet Defensie in op een nieuwe manier van werken...

[2:55:35] waarbij we op een innovatieve manier snel kunnen innoveren en opschalen.

[2:55:38] Ik heb dat plan ook doorgenomen.

[2:55:40] Ik dacht, ik stuur u een brief waarin staat er is een plan.

[2:55:42] Dus dat is een stevige ambitie, ligt daaronder, uitgewerkt...

[2:55:48] waar ook gewoon extra menskracht nu op wordt georganiseerd...

[2:55:52] omdat we echt zien dat op dit punt...

[2:55:54] wel ten aanzien van gewoon aanschaf drones voor Oekraïne, voor onszelf en budget voor

[2:56:00] ecosysteemversterking, dat is nog de easy part bijna, zou je zeggen.

[2:56:04] Want eigenlijk de vraag die u neerlegt, doordenk het over de totale modernisering van de krijgsmacht

[2:56:10] van concept, doctrine, concept, tot en met uiteindelijk bestelling.

[2:56:14] Dat is wat er zal moeten gebeuren en de eerste stappen die worden daar nu voor gezet.

[2:56:19] 29 nieuwe marineschepen, 400 zeeboten, de marinevloot vernieuwen, zei de heer Eerdmans.

[2:56:24] Nou, die optalsom klopt volledig.

[2:56:28] En het is inderdaad gigantisch wat we gaan doen.

[2:56:32] Meer dan 11 miljard aan investeringen, dus ik verwacht...

[2:56:36] Er zijn de afgelopen twee jaar nog wel eens vragen geweest van...

[2:56:39] gaat er dan voldoende budget naar de Nederlandse industrie?

[2:56:41] Nou, ik ben erg blij dat u de stand van Defensie zo goed heeft gelezen...

[2:56:44] dat u ziet dat het getal echt fors omhoog aan het gaan is.

[2:56:47] En alleen al deze bijdrage.

[2:56:49] Ja, ik ga gewoon steeds meer aan verwachtingsmanagement doen ook.

[2:56:51] Ik hoop echt dat de Nederlandse industrie het aankan.

[2:56:54] Het is gewoon zo enorm veel.

[2:56:58] En u stelt terecht vragen wat het allemaal van defensie vraagt,

[2:57:01] maar diezelfde vragen kunnen eigenlijk direct ook naar de industrie.

[2:57:05] Dus daar moeten we samen in optrekken.

[2:57:07] Maar volgens mij zei de heer Eerdemans, klopt dit?

[2:57:09] Ja, dat klopt. Is het goed?

[2:57:11] Ja, het is heel goed.

[2:57:14] Dan nog een paar andere vragen.

[2:57:17] De D66, duidelijkheid, specialisatie.

[2:57:22] Hij zou het een idee zijn om de navond op volgend jaar daar iets over af te spreken.

[2:57:28] Kijk, conform de Defensie-Industrie-Strategie kiest Nederland voor specialisatie in hoogwaardige

[2:57:35] technologie en versterken van de niche-capaciteiten.

[2:57:38] Dus we hebben, de laatste innovatiebrief is kleurbekend, vijf gebieden hebben we ook aangemerkt

[2:57:43] op het punt van innovatie waarvan wij denken dat we daar het verschil kunnen maken ook

[2:57:49] voor Europa.

[2:57:49] Dus Europese strategische autonomie versterken, dat zeg ik echt steeds vaker gewoon als eerste.

[2:57:55] Om dan daarna te zeggen, en dat doen we ook heel gericht door te kiezen voor Nederlandse topkwaliteiten.

[2:58:01] En daar dus ook industriepolitiek op te bedrijven, zoals we dat op het maritieme domein doen.

[2:58:07] En op het gebied van innovatie heel erg duidelijk door te gaan kiezen waar we dan denken nog harder op te kunnen gaan schakelen.

[2:58:15] Dan gaat het over sensoren, slimme materialen, ruimtevaart, quantum.

[2:58:19] Die heeft u ongetwijfeld scherp, want die hebben we goed uitgeschreven.

[2:58:23] En ook op het punt van publiek-privaat zien we dus de komende periode...

[2:58:27] dat we daar echt stappen voorwaarts op kunnen maken.

[2:58:29] Als het gaat over iets afspreken op de navotop...

[2:58:32] dat is volgens mij echt aan de volgende kabinet...

[2:58:34] om daar verstandige dingen over te gaan bepalen.

[2:58:37] Wat wel zo is bij de navotop...

[2:58:39] is als je bijvoorbeeld dan naar die vraag van drones kijkt...

[2:58:42] zo wordt er nu ook over gedacht...

[2:58:43] Ja, die Navotop, dat wordt wel een enorme uitdaging, ook op het punt van veiligheid.

[2:58:48] Nou, laat dat nou ook dan meteen een kans zijn over wat je kunt doen...

[2:58:52] ...ook juist vanuit drone-technologie, onbemand, het bouwen van, dat kan allemaal...

[2:58:56] ...een doom over Den Haag heen, om te laten zien...

[2:58:59] ...dat hebben veel Nederlandse bedrijven daar ook bij geholpen...

[2:59:02] ...om te laten zien hoe wij in staat zijn de nieuwste technologieën ook te gebruiken...

[2:59:06] ...en in de etalage te zetten om de Navotop veilig te houden.

[2:59:12] En, als ik toch met adviezen blijf strooien, de DIS, maar ik zou echt ook daar de SCIA bij zeggen.

[2:59:20] Dat is de Kennis en Innovatie Agenda.

[2:59:22] Dus Defensie Industrie, maar koppelen aan kennis.

[2:59:26] Het gaat niet alleen over de industrie, het gaat ook over de kennisinstellingen.

[2:59:28] Dus ik zou ze lekker samenvoegen en daar een vernieuwend verhaal bij maken.

[2:59:33] De heer Erkens vroeg naar specialisatie kiezen.

[2:59:39] Volgens mij heb ik dat aangegeven.

[2:59:42] Op het punt, ik denk, een nieuw kabinet zal daar volgens mij met zijn en haar ideeën moeten komen.

[2:59:47] U vroeg ook de mogelijkheden ten aanzien van BORN, VDL.

[2:59:50] Ja, ik had heel graag gehoopt dat ik...

[2:59:53] U heeft gelezen in de brief dat we met VDL in gesprek zijn.

[2:59:57] En die gesprekken die lopen gewoon goed.

[3:00:02] Het is ook zo dat het natuurlijk mooi is dat heel veel mensen meedenken over wat VDL allemaal zou kunnen doen.

[3:00:08] maar wij vooral richten op wat VDL zelf verstandig vindt.

[3:00:12] En er zijn gewoon leads, er zijn opties.

[3:00:15] We zijn goed met ze in gesprek, alleen het kwam gewoon net te vroeg voor dit moment om daar uitspraken over te doen.

[3:00:23] Maar ja, ik heb er wel vertrouwen in dat het volgende kabinet wel met witte rook kan komen,

[3:00:30] want de activiteiten gaan gewoon door op dat punt.

[3:00:33] Daar gaan echt wel mooie dingen uitkomen, denk ik.

[3:00:36] Dan overigens de vraag of dat borren is.

[3:00:38] Dat is echt aan VDL om te bepalen waar zij hun industriele activiteit willen ontplooien.

[3:00:42] Dat is volgens mij niet iets wat wij hier moeten bepalen.

[3:00:46] De heer Van Oosterbrugge, Scania project, die hebben we volgens mij afgehandeld.

[3:00:51] Dan de heer Eerdmans, munitie.

[3:00:59] En voorkomen dat ieder land een eigen kogelfabriek gaat opzetten.

[3:01:02] Ja, dat volgens mij, dat ben ik helemaal met u eens.

[3:01:05] En het gaat namelijk vooral om tempo.

[3:01:16] Het gaat om vraagbundeling en het gaat om tempo.

[3:01:19] Vraagbundeling is nodig.

[3:01:21] Wat wij nu hebben gedaan is maximaal onze contractenruimtes volgegooid.

[3:01:25] Met ook echt gewoon activeren.

[3:01:28] Daarom ook geld naar voren gehaald.

[3:01:31] Nu zijn we heel alert.

[3:01:32] Waar kunnen we helpen nog aanvullend in de vraagbundeling?

[3:01:35] om ervoor te zorgen dat er geen enkel bedrijf in Nederland

[3:01:39] wat op basis van alleen een Nederlandse bestelling een nieuwe plant kan openen.

[3:01:42] Dus je moet vragenbundeling in Europa hebben

[3:01:44] om aanvullende bedrijvigheid te creëren.

[3:01:49] En dat doen we dus ook.

[3:01:50] En we zijn nu ook bezig, in ieder geval in de toelevering,

[3:01:54] om voortdurend de Nederlandse industrie in positie te brengen.

[3:01:56] En als er een munitiefabriek op basis van vragenbundeling in België

[3:02:01] snel de snelste levertijd kan garanderen, gaan we daarvoor.

[3:02:05] als het in Nederland is, dan gaan we daarvoor.

[3:02:07] Dus we zitten daar heel pragmatisch in.

[3:02:10] Tempo, de goede gecertificeerde spullen.

[3:02:12] Dan, internationale samenwerking.

[3:02:17] Meneer Erkens vroeg of Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk aan de samenwerking op dat punt.

[3:02:23] Noorwegen is geen EU-lidstaat, maar dat wist u zelf ook,

[3:02:26] maar is als geassocieerd land wel integraal opgenomen in de Europese Defensie-Industriestrategie.

[3:02:32] Het VK is een belangrijke partner, maar geen EU-lidstaat en geen geassangeerd land.

[3:02:37] Meer Europese samenwerking laat onverlet dat ook samenwerking met niet geassangeerde partnerlanden van belang blijft, zoals het Verenigd Koninkrijk.

[3:02:44] Iets simpeler geworden. Ik vind het heel erg en ik vind het ook mooi om te zien in de samenwerking die wij bijvoorbeeld met onze marine hebben met het Verenigd Koninkrijk.

[3:02:52] Ook in de gesprekken die wij ten aanzien van EDF en dat soort zaken hebben.

[3:02:56] Ja, ons perspectief is toch echt, VK moeten we er ook gewoon bij houden.

[3:03:02] Dat is wel de Nederlandse positie.

[3:03:06] Dan de heer Nordkamp.

[3:03:07] U vroeg of de Europese defensieindustrie Europeanisering zou moeten zorgen voor gelijk speelveld.

[3:03:14] Onze fabrikanten willen zekerheid, maar er worden ook aanbestedingsregels betwist.

[3:03:19] Welke kant willen we op?

[3:03:20] Ja, die vraag.

[3:03:20] Ik proefde dat niet zozeer.

[3:03:23] Dat werd tegenover elkaar gezet.

[3:03:25] Maar ik denk dat het allebei nodig is.

[3:03:28] Het stimuleren van grensoverschrijdende samenwerking in Europa moet bijdragen aan een meer gelijk speelveld.

[3:03:36] Nederlandse heeft zich daar met succes voor ingezet bij de onderhandelingen van de diverse EU-defensieprogramma's.

[3:03:44] Gelijk speelveld, ja, ook soms heel gericht om de Europese strategische autonomie te versterken,

[3:03:50] voor Nederlandse capaciteiten te gaan, met de wens om dat samen met andere landen te doen.

[3:03:56] Kijk bijvoorbeeld naar het maritieme cluster.

[3:03:59] Tegelijkertijd kijken wij ook toezegging...

[3:04:02] Volgens mij was dat vanuit D66 ook de vraag...

[3:04:06] die brief, of die voor de zomer nog komt.

[3:04:09] Ja, die komt nog voor de zomer.

[3:04:10] Want we zijn nu aan het kijken...

[3:04:12] wat wij ook aan in onze aanbestedingswetgeving...

[3:04:15] nog eventueel moeten optimaliseren.

[3:04:17] En we zijn in Brussel ook het gesprek aan het voeren...

[3:04:21] of 3-4-6 nog doorontwikkeld moet worden.

[3:04:23] Dus eigenlijk alle facetten.

[3:04:24] Ik kreeg het beetje het gevoel dat het het ene of het ander,

[3:04:28] maar alle elementen zijn waar.

[3:04:29] Alle elementen moeten op dit moment schakelen.

[3:04:32] En die langjarige zekerheid,

[3:04:33] die hoeft niet een gelijk speelveld uit te sluiten, volgens mij.

[3:04:40] De heer Noordkamp?

[3:04:41] Ja, ik weet dan niet of dit het moment is,

[3:04:43] maar dan moet ik zelf mijn informatiebehoefte om ergens in te voelen.

[3:04:51] Want in mijn optiek sluit het elkaar wel, misschien niet honderd procent,

[3:04:55] maar sluit het elkaar wel enigszins uit.

[3:04:58] Als je dan zegt van we willen dat onze bedrijven meedoen in het buitenland,

[3:05:03] dan moet je pleiten voor Europeanisering van de keten en gelijk speelveld en etcetera.

[3:05:10] Maar als je tegelijkertijd onze eigen producenten ook met voorrang wilt bedienen,

[3:05:15] dan wordt dat weer lastig. Dus waar pleit je dan wanneer voor?

[3:05:22] Nee, dit is echt niet het moment, meneer Noordkamp.

[3:05:30] Dit is het debat op zichzelf.

[3:05:34] Want in de ideale wereld...

[3:05:37] Dat hebben we de vorige keer ook gewisseld.

[3:05:39] Ik zie een bottom-up en een top-down werkwijze.

[3:05:44] De bottom-up-gedachte is...

[3:05:47] met wie trekken wij te strijden op het moment dat het moet.

[3:05:49] Op basis van het nieuwe Neder-Fors-model.

[3:05:51] En dan weten wij dat wij bijvoorbeeld in heel veel scenario's samen met Duitsland zullen moeten acteren.

[3:05:57] Onze landmacht, Duitslandmacht, onze landmacht.

[3:06:00] Als gevolg daarvan vind ik het heel logisch om tempo te maken,

[3:06:03] want als we alle vraagstukken met 26 landen gaan bespreken en denken dan eruit te komen,

[3:06:07] dat is een heiloze weg volgens mij.

[3:06:11] Dus laten we nou subregionaal maximaal tempo maken om in ieder geval onze industrieën te verbinden

[3:06:16] op basis van onze mensen trekken samen op.

[3:06:18] Leg de lijsten naast elkaar.

[3:06:19] wie gaat wat vervangen, je wil standardiseren, je wil interchangeable.

[3:06:23] En vervolgens ga je ook zeggen wie gaat wat bestellen

[3:06:25] en zorg ervoor dat allebei de industrieën peace of the pie krijgen.

[3:06:30] Dat gesprek zijn we nu aan het voeren,

[3:06:33] bijvoorbeeld intensief met Duitsland en op het maritieme domein met de Nordics,

[3:06:37] omdat we ook met hen samenwerken.

[3:06:39] En dat hebben we al gedaan met België op onder andere de ASWF, die gedachten.

[3:06:44] Ja, dan kunt u zeggen dat is niet een gelijkspeelveld.

[3:06:47] Dat klopt, voor heel Europa.

[3:06:48] Dat is industriepolitiek vanuit de overtuiging wel, dat ik denk dat we daarmee de Europese

[3:06:53] strategische autonomie versterken.

[3:06:56] Een andere lijn is een bepaald type munitie.

[3:07:02] Een nieuwe Europese commissie, ik zou toejuichen als daar ook vanuit de lidstaten een groter

[3:07:08] defensiebudget komt, wat gewoon Europees besteed kan worden, maar dan zou ik niet beginnen

[3:07:13] met hele heikele dossiers.

[3:07:14] Ik zou een of twee projecten uitkiezen, bijvoorbeeld Duitsland en Frankrijk.

[3:07:18] Gaan jullie nou eens een succes garanderen voor de komende twee jaar,

[3:07:21] waar wat kleinere landen op aan kunnen sluiten?

[3:07:25] Maar bijvoorbeeld als het gaat over munitie, dat moet volgens mij harder kunnen,

[3:07:28] als je dat vanuit NAVO of Europa gewoon harder aanstuurt op basis van een eigen budget.

[3:07:33] Dus het klopt in die zin dat het misschien niet samen gaat op principe,

[3:07:38] maar mijn ratio is wel meer Europese ketens, minder nationale ketens.

[3:07:46] Nederland vanuit overtuiging dat wij kwaliteit te bieden hebben in ketens in Duitsland en Frankrijk

[3:07:54] gepositioneerd zien te krijgen en de OEM die we hebben, OEM's, Thales, Dame en op Space wellicht

[3:08:03] en misschien straks ook wel op drones ontwikkeling, dat wij daar ook heel duidelijk durven te gaan voor

[3:08:08] onze eigen krachten, maar daar moeten we weer duidelijk zijn dat ook andere landen daarop

[3:08:13] Dus het is een heel palet van ontwikkeling eigenlijk.

[3:08:23] We gaan hier nog een keer over door, want ik denk toch aan de bar dan.

[3:08:27] Ja, de volgende keer.

[3:08:31] Even kijken, waar was ik? Deze heb ik gehad.

[3:08:37] Oosterbrugge. Ik ben nu bij inkoopproces.

[3:08:47] De media berichtte al maanden over de krappe inkooporganisatie van Defensie.

[3:08:52] Ik kan u meenemen in het stand van zaken, de behoefte aan aanschaf van goederen en diensten

[3:09:00] bij Defensie sterk groeit.

[3:09:02] In 2023 heeft Defensie ruim 50 procent meer gegund aan contractwaarde dan in 2022.

[3:09:07] Dus ik snap uw push richting ons van ga nog verder door met optimaliseren.

[3:09:12] Maar ja, het is toch ook goed om te zeggen dat we 50 procent meer gegund hebben.

[3:09:16] Dat is echt bizar.

[3:09:17] In diezelfde periode is de inkooporganisatie met 7 procent gegroeid.

[3:09:21] Dat is mooi, maar niet goed genoeg.

[3:09:24] De werving van nieuwe inkopers is succesvol.

[3:09:27] Daar gaan we mee door.

[3:09:27] Maar om te kunnen blijven groeien zijn reorganisaties nodig.

[3:09:30] En dat kost nu eenmaal tijd en beperkt het tempo waarop we kunnen groeien.

[3:09:34] Ook moeten nieuwe medewerkers worden ingewerkt.

[3:09:35] en ook dat kost tijd.

[3:09:38] We hebben voor inkoop trouwens niet alleen

[3:09:39] inkopers nodig, maar ook technische controles,

[3:09:41] supply chain managers, de hele keten.

[3:09:44] Het is wel zo, en daar vroeg ik u naar

[3:09:45] van, is er dan hier nog meer te doen?

[3:09:47] Ja, die brief komt er dus nog voor de zomer

[3:09:49] aan en daarbij

[3:09:52] zit ook, dat is ook een van die dingen

[3:09:54] waar we nu,

[3:09:57] daarom duurt het ook even voordat die brief er is.

[3:10:00] We gaan ook een aantal,

[3:10:02] hoe zal ik dat nou zeggen,

[3:10:05] de checks

[3:10:06] en balances in de organisatie komen dus ook wel iets anders te liggen dan.

[3:10:09] Dus we gaan ook waarschijnlijk bewust wat risico's nemen.

[3:10:12] En het is heel makkelijk om te zeggen, ja, ik ga met de stofkam er doorheen

[3:10:16] en operatie red tape en alle regels overboord.

[3:10:21] Ja, ik weet dat u daar niet zegt, maar even als denk-exercitie.

[3:10:26] Maar dan gaat u straks zeggen, waarom is dit fout gegaan?

[3:10:28] Waarom is dat fout gegaan? Dus ik ga wel.

[3:10:33] Ik denk wel dat er een brief komt

[3:10:35] waarin ook de Kamer dan wordt uitgenodigd, ook een soort van buy-in van het parlement,

[3:10:39] op dat wij bewuste risico's gaan nemen dan.

[3:10:41] En dan kunnen we sneller, want het kan ook zijn dat er af en toe wat fout gaat,

[3:10:44] en dan is het wel zo goed dat we dat gemeld hebben,

[3:10:47] zodat we toch met z'n allen bewust zijn geweest van het moment

[3:10:49] dat we dat risico hebben geaccepteerd,

[3:10:51] voor het geval dat het fout gaat.

[3:10:52] Het is wel zo fijn voor de staatssecretaris van dienst

[3:10:55] dat hij dat dan ook gewoon kan zeggen.

[3:10:59] De heer...

[3:11:00] Hij zit af van z'n vraag, dus u kunt verder met u betalen.

[3:11:04] Dan...

[3:11:07] Terechte, meneer Van Oosterbrugge, ons bereiken signalen dat bepaalde investeringen momenteel

[3:11:11] geen doorgang vinden als gevolg van de krapte bij inkoop.

[3:11:14] Commit, prioriteren, om de beperkte capaciteit optimaal in te zetten wordt vooraf door commit

[3:11:20] samen met CDS afgestemd welke prioriteiten gesteld moeten worden.

[3:11:23] Daarnaast zoeken we onder andere actief naar internationale samenwerking om capaciteitsbeslag

[3:11:29] te minimaliseren.

[3:11:31] Vertraging lossen we deels op door langer door te gaan met bestaande capaciteiten.

[3:11:37] Zie de LCF.

[3:11:39] Die moet toch wat langer door gaan varen.

[3:11:42] Omdat we, gewoon eerlijk tegen u moesten zeggen,

[3:11:46] vanwege al die schepen die we gaan bestellen en de beperkte ontwerpcapaciteit,

[3:11:50] we hopen het te verminderen door vroegtijdig met dames samen dat partnership te hebben.

[3:11:55] Maar we kunnen niet uitsluiten dat we het met z'n allen niet aankunnen.

[3:11:58] Dus dat betekent dat er langer doorgevaren moet worden of projecten met een latere startdatum

[3:12:05] naar achter te halen.

[3:12:07] Dat doen we in nauwe samenspraak met de organisatie en de leveranciers.

[3:12:11] Het risico van Nederland is daarom zeker op de korte en middellange termijn beperkt.

[3:12:16] Daarnaast werkt Defensie en Cadas om de voorwaarden aan te geven waaronder er meer ruimte is voor

[3:12:20] de snelle aanschaf van goederen en diensten.

[3:12:22] Dat is eigenlijk wat ik net aangaf.

[3:12:28] Ik zie dat de heer Van Oosterbruggen een vraag heeft.

[3:12:34] Allereerst, net dacht ik al even een vraag te willen stellen.

[3:12:37] U zegt 50% startstijging van opdrachtwaarde die vergund is in 2023.

[3:12:43] Ja, met onderzeeboten in 2024.

[3:12:45] Ga ik ervan uit dat in ieder geval uw opvolger ook klinkende cijfers kan rapporteren.

[3:12:50] Dat is dus natuurlijk niet helemaal direct de juiste maat, volgens mij.

[3:12:54] Leuke woordspeling trouwens.

[3:13:01] De vraag was ook heel specifiek welke programma's daadwerkelijk dan vertraging lopen.

[3:13:08] Ik bedoel, er wordt gedaan aan prioritering, begrijp ik.

[3:13:11] En kunt u daar misschien een toezegging doen dat u een brief stuurt met de programma's die vertraging lopen?

[3:13:26] Voorzitter, ik vind die lastig, want dat doen we op het moment dat het voorligt.

[3:13:33] Bijvoorbeeld het voorbeeld van de LCF.

[3:13:36] Daar geven we aan in de brief dat er vertraging is, als gevolg ook van capaciteit.

[3:13:45] Normaliter ben ik heel erg van om graag te voorzien uiteraard een informatiebehoefte.

[3:13:49] Alleen ben ik tegelijkertijd een beetje bang en terughoudend dat ik nu een aanvullende

[3:13:53] rapportage ga optuigen.

[3:13:56] Als u vraagt is van...

[3:14:00] Ik kijk nog even of het DPO voldoende duidelijk maakt.

[3:14:04] Misschien is dat... Ik ben even aan het zoeken.

[3:14:06] Het huidige DPO, dus het Defensieprojectenoverzicht,

[3:14:09] waar het mooie boek werkt, wat op uw en mijn nachtkastje ligt,

[3:14:12] van al die mooie dingen die we aan het doen zijn.

[3:14:14] Misschien dat we daar nog...

[3:14:16] Ik kan kijken of daar voldoende duidelijk is

[3:14:18] of er vertragingen ook als gevolg...

[3:14:21] Want daar rapporteren we vertragingen ten opzichte van de laatste stand van zaken.

[3:14:25] Als uw vraag is van ja, geef nou ook even expliciet aan of dat dus te wijten is aan capaciteitsredenen.

[3:14:30] Ja, misschien is dat iets waar we naar kunnen kijken.

[3:14:33] Maar laten we daar heel even in tweede termijn anders op terugkomen.

[3:14:35] Want anders doe ik hier een toezegging waar de mensen op de derde verdieping nu heel nerveus van gaan worden.

[3:14:42] De heer Van Oosterbrugge voor zijn derde en laatste vraag.

[3:14:45] Tweede.

[3:14:46] Derde.

[3:14:48] De gravier heeft gewoon netjes meegeschreven.

[3:14:50] Het is uw derde en laatste vraag.

[3:14:51] U kunt hem gebruiken of u kunt hem nog bewaren?

[3:14:53] Nee, nou...

[3:14:57] Speciaal specifiek gaat het om...

[3:14:58] Als er wordt geprioriteerd...

[3:15:00] Het is natuurlijk wel interessant wat er afvalt.

[3:15:02] In het Defensie projectoverzicht staat in ieder geval niks wat afvalt.

[3:15:06] Het gaat mij om dat overzicht.

[3:15:07] Wat wordt er geprioriteerd? Dat afvalt.

[3:15:09] En het voorbeeld van de LCRF wat u geeft, dat begrijp ik.

[3:15:12] Maar dat voelt wel een beetje als van, nou ja...

[3:15:14] Als je onder in de boot staat en...

[3:15:15] Je staat met je voet in het water...

[3:15:17] Dan zal er wel een lek zijn.

[3:15:19] We willen juist heel erg geïnteresseerd zijn in...

[3:15:21] Zijn er risico's op lekken? Waar zijn de lekken?

[3:15:23] Of heel lekker zijn het, ja, het liefst dat je dat ook weet...

[3:15:26] ...voordat je met je voet in het water staat.

[3:15:28] Ik denk dat dat goed is om te weten en dat geeft natuurlijk ook aan...

[3:15:33] ...we wachten natuurlijk al maanden op inkooporganisatieversterking.

[3:15:37] Ja, en ook daar, ja, timing.

[3:15:40] Wat is daar ook dan de outlook van? Gaat dat beter?

[3:15:43] Ik bedoel, het dienjaar, dat is wel iets waar ik...

[3:15:46] ...begin van dit debat gevoel bij kreeg van, ja, we willen elkaar extra...

[3:15:50] ...en tegelijkertijd, ja, dat nemen we, we schalen op...

[3:15:53] maar er verandert niks in de tijdlijn.

[3:15:56] En dat vind ik dus geen sterk verhaal,

[3:15:58] en dan zou ik graag willen weten,

[3:15:59] is het mogelijk om er ook een tijdlijn aan te verbinden

[3:16:01] en in ieder geval ook die ambitie omhoog te gooien

[3:16:03] met een ambitieuzere tijdlijn.

[3:16:05] En dat geldt ook voor dit onderwerp.

[3:16:09] Voorzitter,

[3:16:10] in het voorbeeld van de LCF

[3:16:15] valt er dus niks af.

[3:16:16] Dat is het punt.

[3:16:18] Daar zit de impact

[3:16:21] op de vertraging

[3:16:22] als gevolg van capaciteit

[3:16:24] die zit op lange doorvaren van de huidige vergatten.

[3:16:29] Daar zit de impact.

[3:16:30] En dus dat we wellicht iets later binnenkomen.

[3:16:34] Ik hoop dat we nog dicht kunnen lopen als gevolg van snel optrekken met de industrie.

[3:16:38] Maar dat communiceren we dus in zo'n brief.

[3:16:41] Bij het dpo is het zo dat wij vertragingen motiveren.

[3:16:46] Dus ik kan meegeven bij het vervolg van het dpo dat we nog scherper erop zijn.

[3:16:49] Dat we ook inzichtelijk maken of dat is capaciteit.

[3:16:53] Bij mijn weten zijn er geen dingen afgevallen.

[3:16:56] Alleen dat er bijvoorbeeld later wordt opgeleverd.

[3:16:59] En dan wordt dat dus aangegeven.

[3:17:01] Dus u zoekt naar, en dat snap ik op zich wel, van...

[3:17:03] Ja, als er iets van de wagen valt...

[3:17:06] Maar er valt niks van de wagen, de wagen komt alleen soms later.

[3:17:11] En dat zit in het dpo.

[3:17:14] En ik zal wel nog kijken in hoeverre...

[3:17:16] Ik ga er gewoon nog een keer in bladeren vanuit dat perspectief...

[3:17:19] ...in hoeverre dus wel dat ook in de motivatie...

[3:17:23] ...goed genoeg kenbaar wordt gemaakt.

[3:17:26] Dan was er nog een vraag van D66.

[3:17:42] Hoe wordt er met het inkoopbeleid rekening gehouden met wat andere landen bezitten?

[3:17:46] Internationale samenwerking en interoperabiliteit zijn standaardelementen in het DNP.

[3:17:51] Daar heeft u op aangedrongen.

[3:17:53] In de brieven geven we dus altijd aan wie de partnerlanden zijn en hoe we daar meer

[3:18:00] mee kunnen teamen.

[3:18:03] Via de National Armaments Director, onze CECOMIT, wisselen landen gegevens uit van materieel.

[3:18:11] Die komen heel vaak samen, dus op het goede niveau wordt gekeken hoe de verbindingen gelegd

[3:18:17] kunnen worden.

[3:18:17] En wat we ook doen, is gebruikmaken van een lopend contract van een partnerland, bijvoorbeeld.

[3:18:22] Dat leidt ook voor hoging tot interoperabiliteit.

[3:18:24] Bijvoorbeeld de multi-mission radar van Thales, waar Noorwegen, Denemarken en Litouwen gebruik

[3:18:29] van het Nederlandse contract om dezelfde radar te kopen.

[3:18:32] Dat is maar één voorbeeld, een heel mooi voorbeeld, maar er zijn nog meerdere.

[3:18:37] De heer Van Oosterbrugge vroeg vertrouwelijke gegevens na te evalueren.

[3:18:42] Ik ben blij dat u dat zegt, want ik vond dat vertrouwelijke gesprek...

[3:18:47] dat we hadden over de mooie onderzeeboot, ik vond dat zelf ook een prettig format.

[3:18:52] Omdat je merkte toch dat...

[3:18:55] Ja, daar komt echt gewoon een gesprek op gang, tot stand over de vertrouwelijke materie,

[3:19:01] zoals ik die u allemaal had toegezonden.

[3:19:08] En ja, ik zou dat toejuichen, maar u gaat zelf over die agenda.

[3:19:13] Maar ik weet dat de organisatie en ikzelf dat inderdaad met u als een fijn format heeft gehad.

[3:19:18] En ik denk ook dat dat ook de smaak is die dan, zoals u zelf al zei,

[3:19:23] nog veel meer geactiveerd zou kunnen worden.

[3:19:25] Want u vraagt evalueren, maar wij zien er zelf iets minder hel in,

[3:19:30] omdat het, in mijn bestuursstijl heb ik gewoon geprobeerd,

[3:19:33] alles wat openbaar kan om dat te doen, we ontkomen er gewoon niet aan.

[3:19:38] Onder andere door die non-disclosure agreements,

[3:19:40] dat gewoon met bedrijven gewoon afspraken gemaakt zijn

[3:19:44] dat zaken niet gedeeld kunnen worden.

[3:19:45] Dan kan ik gaan evalueren, maar dat gaat niet zomaar anders worden.

[3:19:48] Dus dan ben ik bang dat we daar tijd in gaan stoppen.

[3:19:51] terwijl strikt vertrouwelijke informatie hier gewoon ook echt vertrouwelijk gaat blijven.

[3:19:57] Dus ik ben het wel met u eens dat volgens mij dat format van dat gesprek ons enorm zou kunnen helpen.

[3:20:03] De heer Noordkamp vroeg naar Elbit Systems,

[3:20:07] omdat ik bekend ben dat dit bedrijf van alles beticht wordt,

[3:20:12] en hoe verhoudt zich dit tot praten het associatieverdrag en de levering R35-onderdelen.

[3:20:21] Elbit levert een zelfbeschermingssysteem dat is ontworpen om warmtezoekende raketten te

[3:20:27] misleiden door een gericht infrarood signaal uit te zenden.

[3:20:31] De fabrikant Embraer levert de C-390, de opvolger van de C-130, dat luchttransportvliegtuig,

[3:20:39] met een Elbit zelfbeschermingssysteem.

[3:20:41] Dus met andere woorden, wij hebben een tijd geleden met elkaar gekozen

[3:20:47] voor de opvolger van de C130, van Embraer.

[3:20:51] En zij hebben een kist gemaakt waar dit in zit.

[3:20:56] Dus uw vraag ook van andere opties, dat is in deze gewoon niet aan de orde,

[3:21:03] omdat het een afhankelijkheid is die komt bij de keuze voor de Embraer

[3:21:09] die we een hele tijd geleden al hebben gemaakt.

[3:21:11] Nu kiezen voor een ander zelfbeschermingssysteem maakt dat de huidige tijdlijn niet meer haalbaar

[3:21:16] is en dat een tekort aan de benodigde operationele capaciteit zou ontstaan als de C-130 niet

[3:21:22] meer inzetbaar is.

[3:21:23] En dan zou het dus met een capability gap te maken krijgen.

[3:21:26] Als gevolg van de gerechtelijke uitspraken levert Nederland geen F-35-onderdelen meer

[3:21:30] aan Israël.

[3:21:30] Maar dat is export.

[3:21:32] Dit gaat over zelf iets aankopen en er is geen rechtstreeks verband tussen het associatieverdrag.

[3:21:37] maar de vraag die u daar stelde, dat gaat gewoon door.

[3:21:42] Dan, voordat meneer Van Oosterbruggen, ik weet niet of hij nog eens een derde vraag had gehad,

[3:21:47] maar ik moet er in ieder geval nog één beantwoorden.

[3:21:52] Bent u bereid de aanbeveling van de Algemene Rekenkamer,

[3:21:55] luister, ook gekost, de vraag onder Zeeboot, die nog open stond.

[3:21:59] Zoals ik ook tijdens het notendebat heb gezegd,

[3:22:02] wil ik de Kamer zo goed als mogelijk informeren.

[3:22:06] Maar op dit punt moeten we dan wel de keuze maken.

[3:22:12] De projecten Deep Precision Strike Maritime, Tomahawks, en het torpedowerkschip zijn niet

[3:22:17] exclusief gerelateerd aan de onderzeeboten, waardoor ik een knip moet maken in de toerekening

[3:22:24] van het LCC-overzicht, zoals de Algemene Rekenkamer verzoekt.

[3:22:29] Ik wil voorstellen om dit in de eerstvolgende voortgangsrapportage goed uit te werken.

[3:22:35] Naar aanleiding daarvan kunt u besluiten hoe hier in de daaropvolgende rapportage mee om te gaan.

[3:22:41] Dus met andere woorden, we gaan laten zien hoe het kan.

[3:22:44] Maar het besluit om dat dan te doen en de implicaties daarvan, dat moet dan ook gewogen worden.

[3:22:53] In de eerstvolgende voortgangsrapportage.

[3:22:56] Voorzitter, dat was mijn eerste termijn.

[3:22:58] Dank aan de staatssecretaris voor de beantwoording.

[3:23:03] Heeft u nog een vraag, meneer Eerdmans?

[3:23:05] Ja, dan geef ik de heer Eerdmans...

[3:23:07] Ja.

[3:23:08] Voorzitter, dank.

[3:23:09] Het gaat mij om de munitiefabriek.

[3:23:11] Het idee daarachter om Nederland dat te laten maken.

[3:23:15] Dan zegt de staticaus van ja, daar staan gewoon...

[3:23:19] Dat kunnen we niet bolwerken eigenlijk.

[3:23:21] Daar hebben we Europa voor nodig, hebben we België bijvoorbeeld nodig.

[3:23:23] Terwijl ik begrijp, er staan ondernemers klaar om dat te doen.

[3:23:25] Het enige is, de productie zal groter zijn dan die alleen voor Nederland beschikbaar hoeft te zijn.

[3:23:31] Dan zou je zeggen, dan kunnen we het wel regelen.

[3:23:32] Maar dan hebben we dus meerdere landen als afnemers nodig.

[3:23:35] Maar dan kan die fabriek wel degelijk in Nederland worden gebouwd.

[3:23:40] Ja, voorzitter, ik gaf aan, vraagbundeling is heel erg belangrijk...

[3:23:45] ...om tot een nieuwe business case te komen, die ook gewoon rondgemaakt kan worden.

[3:23:49] Wat voor ons belangrijk is, wij willen meewerken aan vraagbundeling.

[3:23:53] Wij willen ook meewerken aan alle creativiteit die ervan nodig is...

[3:23:58] ...om dan daadwerkelijk, wij spreken een contract naar voren te halen, dat soort zaken.

[3:24:03] Wat kunnen we dan doen om de bestelling te plaatsen?

[3:24:06] Maar voor ons moet het echt voor elkaar kunnen komen.

[3:24:09] Dus wij spreken met veel ondernemers.

[3:24:12] Ik zal ook eerlijk aangeven dat wij uren niet hebben gerendeerd in voorstellen die uit de markt komen.

[3:24:22] Dus we hebben heel veel uit de markt opgelopen.

[3:24:24] Maar dan zitten daar voorstellen bij die ik in geen enkel scenario aan uw Kamer durf aan te bieden.

[3:24:30] Omdat er gewoon cowboy verhalen tussen zitten.

[3:24:33] Er zitten verhalen tussen waarbij ook deals met landen bij zitten waarvan je denkt...

[3:24:37] daar hebben wij allemaal geen behoefte aan.

[3:24:39] Dus er gaan heel veel verhalen rond.

[3:24:41] Wij lopen allerlei leads op.

[3:24:44] En wij zijn bereid om te partneren op een lead die ons zekerheid kan geven.

[3:24:51] Die zekerheid op de juiste spullen, met de juiste certificering.

[3:24:56] En vooral ook op tempo.

[3:24:58] Als dat in Nederland kan, kunnen we daaraan meewerken.

[3:25:01] Als dat in België kan, werken we daaraan mee.

[3:25:05] Waarbij we ook zeggen, met de beperkte ruimte die wij in Nederland hebben...

[3:25:11] Sorry, even terug.

[3:25:13] Met de beperkte capaciteit die wij hebben...

[3:25:15] Want wij krijgen gewoon iedere dag telefoontjes van ondernemers met goede ideeën.

[3:25:20] Met de beperkte capaciteit die wij hebben, redeneren wij wel.

[3:25:23] wij spenderen onze tijd bij voorkeur aan de meest militaire en economische toegevoegde waarden.

[3:25:31] En daarom zie je ook dat we nu onze toeleveranciers in Nederland in positie aan het krijgen zijn

[3:25:37] om een bijdrage te leveren aan bijvoorbeeld de productielijnen in Duitsland.

[3:25:42] Daarom zijn we nu met een bedrijf bezig in Nederland die veel meer ook in de toelevering,

[3:25:48] bijvoorbeeld voor die 155, een rol kan betekenen.

[3:25:53] En dat soort concrete leads zijn we nu aan het oplopen.

[3:25:56] Wij hebben nog geen voorstel gezien voor een munitiefabriek...

[3:26:00] waarvan ik dacht ook van, nou, dit wordt een stukje duurder...

[3:26:02] maar ik durf het nog steeds wel uit te leggen...

[3:26:04] omdat het denkt dat het echt voor elkaar komt.

[3:26:05] We zijn het nog niet tegengekomen en we zijn denk ik wel...

[3:26:08] tientallen, zo niet honderden uren verder op deze discussie...

[3:26:11] die tot op heden, ja, denk ik echt van...

[3:26:14] hoeveel tijd moeten we er nog in stoppen?

[3:26:17] De heer Eerdmans voor de tweede vraag.

[3:26:19] Ja, dit brengt mij iets dichterbij, want...

[3:26:22] Kijk, ja, cowboys, die kunnen overigens heel goed met pistolen omgaan.

[3:26:26] Maar daar zit niemand op te wachten, dat begrijp ik wel.

[3:26:29] Dat zal België hetzelfde hebben.

[3:26:31] Dus in feite, kijk, Europa scheelt om munitie.

[3:26:33] Dat is gewoon een feit. Dus die vraag is er.

[3:26:36] Dan is de vraag, waar komt die fabriek te staan?

[3:26:37] Met de staatssecretaris eens, het moet economisch, het moet kloppen.

[3:26:40] Anderzijds, je hebt ook iets van zelfvoorzienend, denk ik.

[3:26:43] Defensie wil graag...

[3:26:44] Het is wel fijn om je munitie in eigen hand te hebben.

[3:26:46] Het is op Nederlandse bodem.

[3:26:47] Dus ik vind het wel fijn dat u zegt of de Staten veel leads, die zijn er.

[3:26:52] Dat moet ook goed worden aangelopen.

[3:26:54] Ik hoop dat de intentie er is om hem liever in Nederland te hebben als het lukt, dan in België.

[3:27:00] Ons allereerste doel is productie- en leveringszekerheid.

[3:27:06] Ik zie nog niet een argument dat de productie- en leveringszekerheid groter of lager is

[3:27:12] of die dan in Zuid-Limburg of net over de grens in België is.

[3:27:17] Wat wel zo is, is dat op een moment om, kijk, leveringszekerheid gaat ook geld kosten.

[3:27:27] Dat gaat waarschijnlijk meer geld kosten als in de vrije markt en we bestellen in Zuid-Amerika allerlei spullen en dat soort redenering.

[3:27:35] Dus het gaat wel meer geld kosten.

[3:27:36] En we moeten geen dief zijn van onze eigen portemonnee.

[3:27:39] Dus op het moment dat wij bereid zijn om te investeren in leveringszekerheid en een kogel in plaats van 50 cent 55 cent wordt,

[3:27:47] Dan zijn we niet gekke Henkie.

[3:27:49] Dan kijken we natuurlijk heel erg goed of de Nederlandse industrie daarmee kan profiteren.

[3:27:53] Absoluut.

[3:27:55] Maar dat geldt ook weer op het totaal.

[3:27:57] Want er zijn op dit moment heel veel gesprekken die gevoerd worden.

[3:28:00] Kleinkaliber, meer kapitaal en munitie.

[3:28:03] En dan denk ik, kijk dan ook even vanuit de waardeketens...

[3:28:06] waar onze bedrijven dan de meest toegevoegde waarde kunnen leveren.

[3:28:09] Dus op die manier kijken we hoe krijgen we gewoon value for the buck.

[3:28:13] En dan ga ik zo snel als mogelijk en zo slim als mogelijk.

[3:28:20] Dank voor de beantwoording.

[3:28:21] Dan kijk ik voordat we tweede termijn beginnen even de Kamerleden aan of er een antwoord is gemist op een vraag van een Kamerlid.

[3:28:28] De heer Van Oosterbrugge.

[3:28:33] Ja, ik had nog één vraag gesteld.

[3:28:36] In de analogie van het Duitse window om in te schrijven op de Leopard 2 A8.

[3:28:44] En bijvoorbeeld het voorbeeld dat wij als Nederland de penvoerder zijn voor de aanschaf

[3:28:48] van die 390 MBRS, vijf voor ons en vier voor Oostenrijk, waarbij wij de inkoopcapaciteit

[3:28:56] leveren daarvoor.

[3:28:57] Zijn er ook nog mogelijkheden om te kiezen voor materiaal en spulletjes waarbij een ander

[3:29:03] land penvoerder kan zijn waar wij hebben in kunnen tekenen, bijvoorbeeld om uw problemen

[3:29:06] op het gebied van inkoop wat minder groot te maken?

[3:29:10] Heeft u daar nog een antwoord op?

[3:29:13] En de vraag was dus, heeft u zicht op de projecten die internationaal op de rol staan?

[3:29:22] Wilt u hem nu beantwoorden of pakt u hem in de tweede termijn?

[3:29:25] Ja, dan aan u het woord.

[3:29:27] Leerpad 2A8, kijk de kool moet gemaakt worden door het nieuwe kabinet.

[3:29:33] Wij zijn alle voorbereidende werkzaamheden aan het doen.

[3:29:39] En onze organisatie heeft gesprekken met Duitsland en er zijn via-via contacten met de Duitse industrie.

[3:29:48] Alleen, we kunnen nog niet acteren, want het volgende kabinet moet de keuze maken,

[3:29:51] maar we zijn alle vuurtjes warm aan het houden op dat punt, zodat er snel geschakeld kan worden.

[3:29:59] Even voordat de heer Van Oosterbrug weer zijn vraag gaat herhalen.

[3:30:02] Ik denk dat de algemeenheid, zoals ik de heer Van Oosterbrug heb begrepen,

[3:30:05] heeft u zicht op projecten die door ons genichteerd zijn,

[3:30:09] of door andere landen waar wij zouden kunnen aansluiten?

[3:30:11] Dat is denk ik de vraag.

[3:30:12] Ja, daar wilde ik nu naar toe inderdaad, in het verlengde van de Embrer.

[3:30:16] Dat principe zijn we voortdurend mee bezig.

[3:30:19] De luchtmobiele voertuigen staan een voorbeeld van.

[3:30:21] Ze hebben een Duitse contract mee.

[3:30:23] Overigens hebben de Duitsers weer bij ons een contract mee op minutie.

[3:30:27] Dus het principe, ik heb nu niet nog zes voorbeelden paraat.

[3:30:32] Maar wij wel.

[3:30:33] De boxer, Idem Dito.

[3:30:36] En de Patriot zijn we aan het kijken.

[3:30:40] Dus dat principe van wie er nog ruimte heeft op een contract, dat activeren we over en weer.

[3:30:51] Dank. Dan gaan we starten aan een tweede termijn.

[3:30:55] Daar hebben we anderhalf minuut spreektijd en één vraag per Kamerlid.

[3:31:02] Dan geef ik het woord aan de heer Erkens.

[3:31:05] Dank u, voorzitter, en dank aan de zeer uitgebreide beantwoording van de staatssecretaris.

[3:31:11] Ja, bijna zo uitgebreid als de heer collega De Jonge, maar dat nog niet, zal ik maar zeggen.

[3:31:17] Nee, nog een drietal vragen, voorzitter.

[3:31:20] We hadden het over het woon-werkverkeer en waar het mij met name om ging.

[3:31:25] Het gaat niet alleen om locaties in het land,

[3:31:28] maar het is wel een van de voornaamste vertrekredenen ook bij personeel.

[3:31:31] Dus ik ben wel benieuwd of daar nog mogelijkheden zijn

[3:31:34] op het gebied van aanstelling, of als je in een bepaalde levensfase komt,

[3:31:37] dat je ook iets meer flexibiliteit hebt op welke plek je in het land zit.

[3:31:40] Want dat was ook een signaal wat we bij een aantal werkbezoeken

[3:31:42] en ook vanuit het dienjaarmilitaire wel meekregen,

[3:31:44] dat dat daar soms wel knelt nog.

[3:31:46] En dat zou zonde zijn als zo'n goede mensen kwijtraken

[3:31:48] en misschien een aantal jaar later weer in hun leven,

[3:31:50] als ze meer ruimte ervoor hebben, wel bereid zouden zijn

[3:31:53] om terug te gaan naar de oorspronkelijke plek.

[3:31:56] De tweede vraag draait over het dienjaar.

[3:32:00] Kijk, waar het mij ook om ging net, ik snap het, het gaat zo snel als mogelijk

[3:32:04] en tegelijkertijd denk ik ook nog altijd, als er een conflict is, moet de knop om,

[3:32:08] wordt de dienstplicht geactiveerd en dan kunnen we ook niet vijf jaar opschalen.

[3:32:13] Dus zitten er niet ook hierin bepaalde tussenfases met bevoegdheden die nog ontbreken,

[3:32:18] dat was meer de vraag.

[3:32:19] Ik verwacht het niet per se nu, maar is dat iets wat ook uitgezocht kan worden,

[3:32:22] dat we ook als commissie in de toekomst verder kunnen oppakken

[3:32:24] met elkaar om die afweging juist te maken.

[3:32:26] En de derde vraag draaide om het budget.

[3:32:30] Ik snap dat de staatssecretaris niet gaat kiezen hoe dat ingevuld wordt, 2%.

[3:32:34] Mijn vraag was eerder, het lijkt me wel dat Defensie zelf ook nadenkt,

[3:32:39] wat zijn de capaciteiten die wij het meest noodzakelijk vinden bij een budget van 2%?

[3:32:43] Als we 2,5% hebben, welke prioriteit zouden we dan stellen met elkaar?

[3:32:47] Als we 3% hebben, welke prioriteit stellen we dan met elkaar?

[3:32:50] En dat was de vraag of die prioritering wel gemaakt is, intern in die geval.

[3:32:54] Ik snap dat die niet publiekelijk altijd gedeeld kan worden.

[3:32:57] Dank aan de heer Erkens.

[3:32:58] Dan is het aan de heer Tuinman.

[3:33:02] Ja, voorzitter.

[3:33:03] Ik heb komende tijd wat andere werkzaamheden en voorbereidingen te doen.

[3:33:06] Dus ik leg hem bij de volgende.

[3:33:09] Dank. Dan is het nu aan de heer Van Oosterbrug.

[3:33:14] Ja, dank. Volgens mij prima debat gehad.

[3:33:17] Eigenlijk heel goed debat gehad.

[3:33:18] En ook dank aan de staatssecretaris.

[3:33:21] We zouden, oh nee, we hebben zo meteen nog een debat.

[3:33:23] Oh, dan laten we het dank ook over aan het volgende debat.

[3:33:25] Dus dan...

[3:33:29] Oh, ja natuurlijk.

[3:33:30] Oh nee, dan gaan we nog even door.

[3:33:32] Punt.

[3:33:34] Dank. Dan ga ik naar de heer Boswijk.

[3:33:38] Ja, dank voorzitter.

[3:33:39] Dank aan de staatssecretaris

[3:33:41] voor al zijn inzet de laatste tijd.

[3:33:44] We komen van ver.

[3:33:45] We hebben nog een hele lange weg te gaan,

[3:33:47] maar het fundament is denk ik echt wel gelegd.

[3:33:49] Dus ontzettend dank voor het commitment

[3:33:51] en de inzet.

[3:33:53] Ik heb twee toezeggingen gehoord

[3:33:55] op de specialistische opleiding voor reservisten.

[3:33:58] En op dat andere punt ben ik nu zelf even kwijt.

[3:34:01] O ja, inderdaad, de biggerechtse pleegkundige.

[3:34:05] Nou, ik ben heel benieuwd wanneer we die brief omgekeerd kunnen verwachten,

[3:34:07] want daar ben ik wel nieuwsgierig naar.

[3:34:08] Ik denk dan ook dat het laag aan het fruit is waar we iets mee kunnen.

[3:34:12] En het laatste compliment wil ik inderdaad sluiten aan bij collega Eerdmans,

[3:34:17] bij de luitenant-generaal, ook de kleding die ze vandaag aan heeft.

[3:34:21] Dan gelijk het beroep, kan er ook naar het mannelijke uniform worden gekeken,

[3:34:24] We zijn met het interimpak bezig.

[3:34:26] Dat vind ik ook vreselijk lelijk.

[3:34:28] Hadden we gewoon multicam moeten kiezen.

[3:34:29] Maar goed, dat terzijde.

[3:34:30] Maar ik vind het dt voor mannen ook vreselijk.

[3:34:33] Dat jasje moet getailleerder.

[3:34:36] Dat valt mee.

[3:34:37] Dat is dubbel breast.

[3:34:38] Dat vind ik meevallen.

[3:34:39] Maar als je naar de landmacht kijkt.

[3:34:41] Dat moet veel getailleerder.

[3:34:43] En die broek heeft te wije pijpen.

[3:34:45] En die schoenen zijn net leren klompen.

[3:34:47] Dus wellicht kan dat het volgende project zijn.

[3:34:49] Maar voor de rest ontzettend dank.

[3:34:52] Dank. Dan is het woord aan de heer Pol.

[3:34:56] Ja, dank u wel, voorzitter.

[3:34:58] En ook dank natuurlijk aan de staatssecretaris en ondersteunende staf

[3:35:02] voor de uitgebreide beantwoording van de vragen.

[3:35:07] Wat dat betreft zijn we als PVV positief over de toekomst.

[3:35:12] Alle werkbezoeken die we de afgelopen tijd ook met de commissie Defensie hebben afgelegd

[3:35:16] staat één ding altijd als paal boven water

[3:35:19] en dat is gewoon de professionaliteit van de mensen die bij Defensie werken

[3:35:24] en het enthousiasme en de toewijding waarmee ze hun werk doen.

[3:35:28] Zolang dat uitgangspunt zo belangrijk blijft voor die mensen,

[3:35:32] dan denk ik dat we, ook al zijn het grote uitdagingen,

[3:35:35] dat in de komende jaren aankunnen.

[3:35:38] En dank voor het grondwerk dat deze staatssecretaris op zoveel dossiers,

[3:35:43] ook op het materieel dossier, heeft gelegd.

[3:35:46] Daarnaast nog een korte vraag, wat natuurlijk iets minder lovend is.

[3:35:51] Als we als PVV dan kritische vragen stellen over bijvoorbeeld

[3:35:56] wat wordt er nou gedaan aan die uitvoering van het diversiteitsbeleid,

[3:36:00] kan het natuurlijk niet zo zijn dat de staatssecretaris zegt van ja,

[3:36:03] als u vragen heeft dan moet u ze maar op LinkedIn gaan stellen aan bepaalde mensen.

[3:36:08] Nee, de staatssecretaris is hier verantwoordelijk.

[3:36:11] Wij signaleren toch een soort nieuw beleid

[3:36:14] Als het gaat om bijvoorbeeld hoe ga je om met de Ramadan binnen Defensie,

[3:36:19] dan willen we daar graag gewoon een antwoord op.

[3:36:21] Wat is nou het beleid? Hoe ver gaan die uitzonderingsregels nu?

[3:36:25] Het zou fijn zijn als daar nog...

[3:36:27] Kunt u tot een afronding komen, meneer Pol?

[3:36:29] Precies. Als daar nog een antwoord op kan.

[3:36:31] En ik zou graag nog twee minuten doen.

[3:36:34] Dank u wel. Prima. Dank u wel.

[3:36:36] Dan de heer Eerdmans.

[3:36:38] Ja, voorzitter. Veel dank aan de staatssecretaris en de ontstunning.

[3:36:41] Ik had nog talent te zien in de lucht.

[3:36:43] Ik heb het ter land nog, de vraag krijgen we nog, komt er nog een tankbataillon in Nederland?

[3:36:48] Is dat nog een wens? Ik heb dat niet helemaal scherp, was het antwoord gekomen, prima.

[3:36:53] En het tweede, wat ik ook misschien gemist heb, maar die overgang van 213 F-16's naar de 50.

[3:36:59] Maar is dat, in hoeverre is dat nog logisch? En kunnen we dat ons nog wel permitteren?

[3:37:05] Om die duiding heb ik het dan nog even nodig.

[3:37:09] Waarom dat vroeger nog zo belangrijk was en hebben we nu daar zonder kunnen?

[3:37:12] Voorzitter, dat is het. Dank u wel.

[3:37:15] Dank u wel. Dan de heer Nortkamp.

[3:37:17] Ja, mocht Defensie verder nog behoefte hebben aan stylingadvies,

[3:37:20] dan ben ik daarvoor ook buiten de vergadering beschikbaar.

[3:37:22] Zal ik u nu niet meer vermoeien.

[3:37:24] En verder, dank voor de uitgebreide beantwoording van alle vragen.

[3:37:29] Dan heet ik mevrouw Van der Werff welkom.

[3:37:32] En dan geef ik u het woord voor de tweede termijn.

[3:37:35] Ja, dank voorzitter. Ik viel er een beetje middenin vandaag vanwege het toeslagendebat.

[3:37:40] Dank voor de uitgebreide beantwoording.

[3:37:42] en ook aan collega Pater Notte, die onze inbreng in de eerste termijn voor zijn rekening nam.

[3:37:47] Moet gezegd, ik voelde mij snel weer thuis.

[3:37:49] De heer Pol maakte zich zorgen over de vrouwen die hem inhalen bij de bakker.

[3:37:53] En we hebben het uiteraard over de Nederlandse kogelfabriek gehad.

[3:37:58] Ik heb nog één vraag die bij mijn weten niet langs is gekomen in de eerste termijn.

[3:38:03] En dat gaat over de disbalans tussen de in- en uitstroom.

[3:38:06] Uit de stand van Defensie blijkt dat die positief is over 2023.

[3:38:11] Er zijn meer militairen ingestroomd dan uitgestroomd,

[3:38:14] maar die blijft wel achter bij de ambities die Defensie heeft.

[3:38:17] Dus ik was benieuwd of deze staatssecretaris nog iets over de inzet kan zeggen.

[3:38:23] De volgende staatssecretaris zit ook in de zaal,

[3:38:26] dus wellicht kan hij dan meteen de stijgende lijn voortzetten.

[3:38:30] Tot slot, ik wil de huidige staatssecretaris bedanken

[3:38:33] voor de korte, maar krachtige samenwerking.

[3:38:37] Dank u wel. Dan kijk ik even de staatssecretaris aan of die meteen wil beantwoorden of een korte schorsing, meteen beantwoording.

[3:38:43] Dan geef ik het woord aan de staatssecretaris.

[3:38:47] Dank voorzitter.

[3:38:49] De heer Erkens, dat punt wat u adresseert van eigenlijk carrièreperspectief in balans met dat speelt.

[3:38:59] Ik kan me nog herinneren dat ik in Breda een keer een paar militairen tegenkwam van de KMA.

[3:39:05] Of die... Nou, niet op de camera dan.

[3:39:07] Die zaten in Oorschot, maar kwamen ze niet van Breda tegen en raakten mee aan de praat.

[3:39:11] En dit was precies hun verhaal.

[3:39:12] Hij zei van, ik moet misschien nu van Oorschot naar Havelten.

[3:39:16] Ja, en ik heb een kindje op komst en ik woon, weet ik veel, het was het best of zo.

[3:39:21] En nu moet ik dan naar Havelten. Ja, dan ga ik de dienst uit.

[3:39:26] Maar hij vertelde daarna dat hij precies dat gesprek nu aan het voeren was, ook intern...

[3:39:30] ...om te kijken van, ja, ik wil best een keer naar Havelten...

[3:39:32] Maar kan het dan niet op een ander moment, omdat het nu gewoon niet past?

[3:39:37] Dus dat... Ja, ik vond dat fijn te horen.

[3:39:39] Dit is dus echt een onderwerp van gesprek.

[3:39:42] Dat is ook belangrijk, dat de commandant en in al die doorstroomschema's hier dus...

[3:39:48] En ik denk wel dat we daar een ontwikkeling in te maken hebben als defensie,

[3:39:50] dat we nog meer beseffen dat wij ons moeten zetten

[3:39:54] naar datgene wat onze mensen nodig hebben en minder een gat dat gevuld moet worden.

[3:39:58] Want het alternatief is dat we er nog een gat bij krijgen

[3:40:00] omdat iemand de krijgsmacht verlaat.

[3:40:01] Dus ik heb wel het gevoel dat dat steeds meer onderdeel is van de wijze waarop er gewoon

[3:40:07] in Defensie over dit soort belangrijke zaken wordt gedacht.

[3:40:11] Dienjaar, dat klopt wat u zegt, maar dat geldt voor alles.

[3:40:15] Als de tijd ons gegeven is, ja, ik hoop dat heel erg.

[3:40:20] Je ziet er een omslag in denken ook, we hadden de Defensienota gemaakt en ook in de brief

[3:40:26] die ik u heb gestuurd vanuit de taskforce productiezekerheid, van ja, tijd, tijd, tijd.

[3:40:31] en dat kan ook tot herprioritering leiden en we hopen heel erg dat we in ieder geval nog vijf

[3:40:36] jaar hebben om de krijgsmacht helemaal verder te kunnen opbouwen. En stel dat dat niet zo is,

[3:40:44] maar dan kom je wel in het scenario crisis, noodstaatsrecht en dan wordt er op andere

[3:40:50] manieren de samenleving geactiveerd. Maar ik kan wel, en daar vroeg u volgens mij naar,

[3:40:58] Dat is een bestaande toezegging.

[3:41:01] Na de zomer rapporteren we natuurlijk ook over vervolgstappen, dienmodaal, enquête, het onderzoek wat we doen.

[3:41:09] En u vroeg heel specifiek, kijk nou ook nog even, zijn er dan nog barrières die wij voor u zouden moeten oplossen?

[3:41:15] Laten we gewoon in die brief die naar u toe komt ook die vraag dan nog eventjes beantwoorden.

[3:41:22] Dan is dat cirkeltje rond.

[3:41:24] U zei nog, ten aanzien van het budget en de capaciteiten, er is heel veel denkwerk door

[3:41:31] de organisatie gedaan, allerlei procenten, stel zoveel, stel zoveel, wat dan?

[3:41:39] Mijn punt is wel steeds meer dat we af moeten van het procentdenken.

[3:41:43] Het is heel goed om te zien dat nu twee procent structureel, omdat het ook wettelijk verankerd

[3:41:48] wordt, het gesprek zal veel meer moeten gaan over de inhoudelijke dreiging die op ons afkomt

[3:41:52] en wat er voor nodig is om die aan te kunnen.

[3:41:56] En daar horen investeringen bij, afwegingen en investeringen,

[3:42:00] en daar hangt dan een zak geld aan vast, en dat kun je ook uitdrukken in een percentage.

[3:42:05] Maar het gesprek zal veel meer moeten gaan, en ik voorspel...

[3:42:08] Het nieuwe kabinet heeft ook met die additionele 2,4 miljard

[3:42:12] hele moeilijke keuzes te maken.

[3:42:15] En dat heeft gewoon met dat voortzettingsvermogen te maken.

[3:42:19] Als je dat doorrekent, dan is het al op de huidige krijgsmacht de nieuwe eisen van voortzettingsvermogen

[3:42:26] doorrekend.

[3:42:26] Dan is al het geld erop.

[3:42:28] Dan hoef je niks bij te bestellen.

[3:42:33] Mijn advies zou ook zijn, bespreek met de Kamer, vooral ook op basis van inhoud wat je eigenlijk

[3:42:39] ook nog had moeten doen, maar wat gewoon niet kan binnen het budget, transparant over zijn.

[3:42:46] Gelukkig is al het denkwerk gedaan in de organisatie om het nieuwe kabinet daar de afwegingen op

[3:42:51] te laten maken. En op de heavy brigade, tankbattalion meneer Eerdmans, volgens mij,

[3:42:56] dat hebben we gewisseld, is aan een nieuw kabinet, maar het huidige kabinet heeft aangegeven dat ze

[3:43:01] het logisch vinden dat dat een eerstvolgende prioriteit is die opgepakt zou moeten worden.

[3:43:04] Maar het budget is er nog niet. De heer Eerdmans heeft nog een vraag.

[3:43:09] Niet kwalijk. De heer Erkens. Ik schrok al, voorzitter. De heer Eerdmans schrok zelf ook,

[3:43:17] begreep ik. Nee, en het is het precieze punt van de staatssecretaris, dat ze intentie ook van

[3:43:22] en mijn vraag heel moordelijk de 2 procent gaan halen.

[3:43:25] Volgens mij een ontzettend goede stap, hoogst noodzakelijk.

[3:43:27] En de komende periode kunnen we er ook echt goed mee in de slag,

[3:43:30] want we komen inderdaad van ver.

[3:43:32] Maar er zullen mogelijk situaties in de toekomst ontstaan

[3:43:34] waarin blijkt dat meer nodig is.

[3:43:36] En mijn vraag is inderdaad, hoe kunnen we, misschien is het meer een reflectie

[3:43:39] die de staatssecretaris kan delen op zijn periode dat hij hier zat,

[3:43:43] dan Kamer en kabinet de discussie goed met elkaar voeren?

[3:43:46] Want ik merk dat het heel lastig is om een antwoord te geven

[3:43:49] of als ik interne vragen zou krijgen, wat heeft Defensie dan specifiek nog nodig en waarvoor?

[3:43:53] Omdat we heel lang inderdaad op percentages gezeten hebben en niet op capabilities.

[3:43:57] Dus welke vorm zou de staatssecretaris voor dat debat in de toekomst ook aanraden?

[3:44:02] Want een groot deel zal ook natuurlijk wel vertrouwelijk zijn van die informatie.

[3:44:08] Nou, ik zou, maar dat vind ik voor Defensie als geheel en natuurlijk wel blijven nadenken,

[3:44:17] Maar ik ben oprecht, toen ik bij Defensie binnenkwam, gewoon heel erg geschrokken.

[3:44:24] En dat is niet meer bij Defensie te verwijten, maar wat we Defensie hebben aangedaan.

[3:44:29] Ik denk dat gewoon de gemiddelde Nederlander denkt, het is wel geregeld.

[3:44:33] En onze mannen en vrouwen staan iedere dag klaar.

[3:44:37] Maar met al het extra geld nu hebben we heel veel herstel moeten doen.

[3:44:40] En de toekomstige dreiging die op ons afkomt, vraagt nog gewoon veel meer dan dat.

[3:44:45] Dus ik denk ook dat, in de eerste plaats, een nieuw kabinet met de juiste bewoordingen moet aangeven

[3:44:50] wat helaas niet is gelukt binnen het beschikbare geld, wat wel nodig is.

[3:44:54] Ik denk dat je dat gewoon moet zeggen.

[3:44:55] En dan hoef je niet getallen te noemen en dat soort dingen,

[3:44:57] maar wel de samenleving gewoon meenemen in waar we staan.

[3:45:02] En ik denk in de vertrouwelijkheid dat er natuurlijk ook gewoon gesprekken over gevoerd kunnen worden.

[3:45:07] En het is niet in de toekomst wellicht,

[3:45:10] want ik ken alle doorrekeningen die door de collega's naast mij zijn gemaakt,

[3:45:15] Ja, 2,4 miljard erbij, het is schitterend, maar het is niet genoeg.

[3:45:20] Ja, dus dat gesprek moet gevoerd worden.

[3:45:24] En dat ligt dus niet aan het toekomstige kabinet.

[3:45:27] Dus de vraag is, waarom kies je dan waar je voor gaat kiezen?

[3:45:30] En dan zou ik de Kamer ook willen meegeven,

[3:45:32] door vooral heel veel vertrouwen te hebben in de krijgsmacht,

[3:45:36] dat zij de juiste afwegingen maken in wat ze nodig hebben.

[3:45:40] En dat u het kabinet challenged op

[3:45:43] waarom, wat de redenering is achter de gemaakte keuzes, en niet zozeer op het wat.

[3:45:49] Dan waren er nog een paar andere vragen.

[3:45:53] De heer Boswijk, wanneer die brief? Volgens mij zei ik voor het volgende P-debat,

[3:45:58] personeelsdebat, zodat u hem dan ook weer kunt bespreken.

[3:46:03] En de heer Pol, mijn inzet van mijn opmerking was niet dat u mij niet zou moeten confronteren met LinkedIn-berichten.

[3:46:10] in één sterkdeel hartstikke goed dat u zo benaderbaar bent en dat u hier neerlegt.

[3:46:16] En daarom stelt u mij in de gelegenheid om te zeggen dat er geen ramadanbeleid is.

[3:46:21] En ik deed u de suggestie om vooral ook het antwoord te geven

[3:46:24] naar degene die u benaderd heeft, zodat, nou ja, ook inderdaad

[3:46:28] juist die lijn van u ontvangt iets, ik geef u een antwoord op de vraag

[3:46:32] en ik deed u de suggestie dat een medewerker van u had benaderd via LinkedIn.

[3:46:36] Dat is ook het antwoord dat ik heb gegeven, ook weer bij de medewerker terechtkomt.

[3:46:40] Dus u heeft van harte, honderd procent gelijk natuurlijk,

[3:46:42] dat ik iedere vraag beantwoord die u mij stelt.

[3:46:44] En fantastisch dat op deze manier ook, laat maar zeggen,

[3:46:47] de informatievoorziening via u richting ons personeel kan plaatsvinden.

[3:46:50] Dat is hartstikke goed.

[3:46:52] De heer Pol.

[3:46:54] Ja, maar voorzitter, dan praten we langs elkaar heen.

[3:46:56] Want dit is gewoon een openbaar LinkedIn-bericht van een medewerker bij Defensie.

[3:47:02] En die stelt dus, wat ik heb gezegd, dat er al hele specifieke uitzonderingen zijn

[3:47:07] voor mensen die aan de ramadan meedoen, waaronder dus bijvoorbeeld

[3:47:11] een flexibel werkschema, extra ruimtes, et cetera, et cetera.

[3:47:17] En ik vroeg dus aan de staatssecretaris, wat is nou het beleid daarvan?

[3:47:23] Dus ik vraag gewoon, Generiek, ik merk iets spelen bij Defensie.

[3:47:28] Dat is gewoon iets wat gewoon openbaar te vinden is.

[3:47:30] Ik ben niet apart benaderd.

[3:47:32] Maar wat is nou, zeg maar, wat die staatssecretaris weet,

[3:47:36] wat nou de de richtlijden zijn hiervoor mogen ze allemaal zelf bepalen wat ze

[3:47:40] willen of is er gewoon nog enige regelmaat in

[3:47:44] nee voorzitter en dus hartstikke goed probeer ik te zeggen dat dat u die vraag

[3:47:48] stelt want stelt mij een gelegenheid om aan te geven inderdaad dat er geen

[3:47:53] ramadanbeleid is dat er geen algemeen beleid is het is aan de

[3:47:58] commandant dus het is aan de commandant om te bepalen wat hij of zij wel of niet

[3:48:05] wil faciliteren voor onze individuele medewerker.

[3:48:08] En ik deed u de suggestie dat, nou ja, dat het misschien ook goed is om dat dan terug te delen,

[3:48:12] dat dit het antwoord is, zodat iedereen op de hoogte is,

[3:48:16] dat de commandant bij ons dergelijke calls kan maken.

[3:48:20] Dus dank, dank daarvoor. Ja, ik vind het echt heel prettig.

[3:48:24] Dan waren er nog...

[3:48:28] meer dan 35, meneer Eerdemans. Ja, volgens mij heb ik die vraag beantwoord.

[3:48:31] Het waren wel glorietijden.

[3:48:34] Ik zou nu willen weten hoeveel sorties je dan nodig had bij Nationaal Programma Ruimte voor Defensie.

[3:48:40] Maar de F-35 is natuurlijk wel gewoon Champions League.

[3:48:46] Dus het overwicht van de F-35 is gigantisch.

[3:48:54] Ik weet ook dat het weer op tafel ligt.

[3:48:56] Daar refereert u natuurlijk aan.

[3:48:58] En ik denk dat het onwaarschijnlijk is dat we meteen richting een verdubbeling

[3:49:01] van het aantal kisten kunnen knallen.

[3:49:03] Maar ik weet wel dat ook in alle denkwerk, onder andere op tafel ligt,

[3:49:07] of er niet nog aanvullend geïnvesteerd moet worden in de F35.

[3:49:10] En vooral van de werfte, de disbalans,

[3:49:12] ja, hebben we inderdaad wel uitvoerig over gesproken.

[3:49:16] Gelukkig meer instroom en gelukkig ook iets minder uitstroom,

[3:49:20] maar de formatie, dus op papier het budget dat we hebben

[3:49:23] om nog veel meer mensen aan te trekken,

[3:49:25] is groter dan wat er de facto extra bijkomt en daardoor daalt de bezetting.

[3:49:30] Daarom het gesprek over het dienmodel en de breedte.

[3:49:33] Daarom het gesprek over de BWI-maatregelen.

[3:49:36] En alles wat ons te doen staat om all-in te gaan op het extra aantrekken van Nederlanders.

[3:49:44] Waar je ook vandaan komt, wie je ook bent.

[3:49:47] Iedereen is welkom als je de juiste drive hebt.

[3:49:50] En ja, de Defensie is een fantastische organisatie, dus ik ga ervan uit dat het goed gaat komen.

[3:49:59] Tot zover.

[3:50:01] Dank aan de beantwoording door de staatssecretaris.

[3:50:04] We hebben een viertal toezeggingen genoteerd.

[3:50:08] De eerste is de staatssecretaris Defensie zegt toe dat in de eerstvolgende verzamelbrief

[3:50:13] personeel voor het komende personeelsdebat ook naden zal worden ingegaan op de mogelijkheden

[3:50:19] tot verbetering van de uitwisselbaarheid van civiele verpleegkundigen en militaire verpleegkundigen

[3:50:25] is een toezegging aan het lid Boswijk.

[3:50:28] Bij de akkoord.

[3:50:30] De tweede toezegging is dus

[3:50:32] de staatssecretaris Defensie zich toe in de eerstvolgende verzamelbrief personeel

[3:50:36] ook nader in te zullen gaan op de mogelijkheid

[3:50:39] dat reservisten alle benodigde opleidingen binnen of in opdracht van Defensie krijgen

[3:50:45] en dat is ook een toezegging aan de heer Boswijk.

[3:50:47] Ja, het uitzoeken daarvan.

[3:50:54] Ja, akkoord.

[3:50:55] De derde toezegging is

[3:50:57] de staatssecretaris Defensie zegt toe dat

[3:50:59] in de komende DPO

[3:51:01] er per project

[3:51:02] waar mogelijk beter wordt gemotiveerd, waarom

[3:51:05] projecten vertraging oplopen.

[3:51:07] Dat is de toezegging aan het lid

[3:51:09] van Oosterbrugge. Ja,

[3:51:11] akkoord. De vierde

[3:51:14] toezegging is de staatssecretaris

[3:51:16] Defensie zegt toe in de eerstvolgende

[3:51:18] voortgangsrapportage in zaken

[3:51:20] de aanschaf van de onderzeeboten een mogelijke manier van toerekening van hulpsystemen aan

[3:51:27] het onderzeebootproject op te zullen nemen, ter beoordeling door de Kamer, is de toezegging

[3:51:34] aan het lid van Oosterbrugge.

[3:51:37] Is die akkoord?

[3:51:38] Volgens mij weten we allebei wat ermee bedoeld wordt.

[3:51:42] Voor de externe lezer misschien goed met het woord LCC er even bij te bedenken.

[3:51:47] Dan is dat voor de notule.

[3:51:51] Ten slotte, het lid Pol heeft gevraagd om een tweeminutedebat

[3:51:55] naar aanleiding van dit commissiedebat en die zal ingepland moeten worden.

[3:52:00] Dan wil ik de staatssecretarissen bedanken.

[3:52:04] We zien elkaar... Ik ga hem nog niet officieel bedanken als afscheid.

[3:52:07] En ik bedank ook de generaal en de admiraal voor hun inbreng.

[3:52:11] En sluit ik hierbij de vergadering.