Hoorzitting met de beoogd minister van Klimaat en Groene Groei

[0:00:00] En wij beginnen stipt op tijd met de hoorzitting met de kandidaat-minister

[0:00:04] van Klimaat en Groene Groei, mevrouw Hermans, van harte welkom.

[0:00:10] Ook een hartelijk welkom aan de Kamerleden.

[0:00:13] U zult straks de vragen mogen stellen.

[0:00:16] Ook een hartelijk welkom aan de mensen op de tribune en de pers.

[0:00:20] En een hartelijk welkom aan de mensen die met ons meekijken,

[0:00:23] zeker u luisteren op verre afstand.

[0:00:25] want we gaan het komende uur een vraag stellen aan mevrouw Hermans.

[0:00:31] Maar voordat we dat gaan doen, heeft zij dadelijk eerst vier minuten om zichzelf aan ons voor te stellen.

[0:00:38] Daarna gaan we het als volgt doen, dat we een vraag stellen en daar komt dan direct antwoord op.

[0:00:44] En dat doen we zo telkens. U mag telkens dan één vraag stellen en daar komt direct het antwoord op.

[0:00:49] En dan gaan we kijken hoever we komen.

[0:00:53] We hebben een uur de tijd.

[0:00:54] We zijn met acht mensen die vragen kunnen en willen stellen.

[0:00:58] Dus volgens mij hebben we redelijk ruim de tijd.

[0:01:00] We gaan beginnen met mevrouw Hermans.

[0:01:02] U mag zich vier minuten aan ons voorstellen.

[0:01:06] Dank u wel, voorzitter.

[0:01:08] En dank voor de uitnodiging om hier vandaag met u in gesprek te gaan.

[0:01:11] Als beoogd minister van Klimaat en Groene Groei.

[0:01:14] En ik vind dat heel eervol.

[0:01:16] Dat mijn partij mij hiervoor heeft gevraagd.

[0:01:18] En ook in het bijzonder op dit onderwerp.

[0:01:20] Want het klinkt misschien wat ver van ons bed.

[0:01:22] klimaat en groene groei, maar het gaat over onze toekomst. Die van ons allemaal, die van onze kinderen,

[0:01:27] die van ons land. En daarom ga ik straks ook met heel veel enthousiasme aan de slag. Het is een

[0:01:33] onderwerp waar we niet meer omheen kunnen. Iedereen weet dat we een klus te klaren hebben. Zeker als we

[0:01:38] kijken naar wat er in de wereld gebeurt. We leven immers niet in een isolement, dus daar moeten we

[0:01:43] ons toe verhouden. Het raakt ook onze economie, onze veiligheid en de omgeving waarin wij leven.

[0:01:50] We hebben een klimaatdoel afgesproken en vastgelegd in de Klimaatwet.

[0:01:54] Dat staat voor mij, maar ook voor het nieuwe kabinet, niet ter discussie.

[0:01:58] De afgelopen jaren is er wat dit betreft heel veel in gang gezet.

[0:02:01] En ik wil daar de allereerste minister voor Klimaat en Energie, Rob Jetten, een compliment

[0:02:06] voor maken.

[0:02:07] Hij heeft hier de afgelopen jaren keihard aan gewerkt en met resultaat.

[0:02:11] En daar gaan we mee door.

[0:02:14] Voorzitter, doelen halen of een cijfer aantekken is niet wat mij drijft.

[0:02:18] Maar het geeft ons wel richting en focus om van elkaar te krijgen waar het echt om gaat.

[0:02:23] Ons land schoon doorgeven aan volgende generaties.

[0:02:27] Onafhankelijk worden, of sneller onafhankelijk worden van regimes waar je helemaal niet afhankelijk van wil zijn.

[0:02:32] En als land sterker, schoner en welvarender worden.

[0:02:36] En voorzitter, ik denk dat dit kan.

[0:02:38] We hebben dit ministerie niet voor niets deze naam gegeven.

[0:02:41] Klimaat en Groene Groei.

[0:02:43] Het ministerie van de Toekomst, van Vooruitgang en Optimisme.

[0:02:46] En eigenlijk komt alles waar ons land goed in is in deze portefeuille samen.

[0:02:52] Want zeg maar eerlijk, wij zijn in dit land toch een stel onverbeterlijke optimisten,

[0:02:56] die doorzetten bij tegenslag, die de schouders eronder zetten.

[0:02:59] Een land ook waar het barst van de mensen die kansen pakken en oplossingen voorzinnen

[0:03:03] voor de problemen van de toekomst.

[0:03:05] En we hebben nu de ultieme kans om ons als land voor de toekomst sterker te maken en

[0:03:09] tegelijkertijd een probleem op te lossen, door gezamenlijk onze creativiteit, innovativiteit

[0:03:15] en doorzettingsvermogen in te zetten.

[0:03:17] En zo gaan we samen ook ervaren wat het ons oplevert,

[0:03:20] als land, als samenleving en wij allemaal in ons dagelijks leven.

[0:03:24] We zullen dit met elkaar moeten blijven doen.

[0:03:26] En ik wil ervoor zorgen dat iedereen daaraan ook een steentje kan bijdragen,

[0:03:30] door te zorgen dat het betaalbaar blijft,

[0:03:32] juist ook voor mensen thuis en voor ondernemers

[0:03:34] die hun huis of winkel best willen verduurzamen.

[0:03:37] Door in de gaten te houden dat wat we doen en wat we bedenken ook uitvoerbaar is

[0:03:41] en mensen zich erop kunnen voorbereiden,

[0:03:43] dat we het allemaal bij kunnen benen.

[0:03:46] En dat duidelijk is wat we van iedereen vragen.

[0:03:49] Door afspraken te maken, ook met de industrie en met ondernemers,

[0:03:52] over hoe de overheid financieel kan helpen bij het verder verduurzamen.

[0:03:56] Ik zal met mijn collega's in het kabinet actief aan de slag gaan

[0:03:59] om de problemen op het elektriciteitsnet aan te pakken.

[0:04:03] En ik wil dat we zorgvuldig, maar wel op tempo, de besluiten nemen die nodig zijn

[0:04:06] voor de bouw van nieuwe kerncentrales.

[0:04:10] Voorzitter, ik kijk uit naar de samenwerking met deze commissie.

[0:04:13] Met alle woordvoerders klimaat die ik stuk voor stuk ken als inhoudelijk bevlogen en

[0:04:17] betrokken Kamerleden.

[0:04:19] Niet voor niets is er vandaag nog de behandeling van een nota van mevrouw Kreuger over energiecorporaties

[0:04:23] en ik wens haar veel succes vanmiddag.

[0:04:26] En voorzitter, het staat mij toe vanaf deze plek ook vast iets te zeggen tegen alle ambtenaren

[0:04:29] op het ministerie.

[0:04:31] Ik kijk er naar uit mij door jullie kennis, ervaring, passie en enthousiasme voor klimaat,

[0:04:36] energie, verduurzaming en groene groei te laten inspireren en samen aan het werk te gaan.

[0:04:44] Politiek, mensen thuis, ondernemers, groot en klein, samen staan we voor een uitdaging.

[0:04:49] En als we het samen doen, groeit ons land groen de toekomst in, halen we de klimaatdoelen,

[0:04:54] geven we ons land schoon door en worden we onafhankelijk van regimes van wie we niet afhankelijk

[0:04:59] willen zijn.

[0:05:00] Blijven we dit land dat de wereld verbaast, dat we over 50 jaar terugkijken en de wereld

[0:05:06] ons niet meer alleen kent van deltawerken, de gloeilamp, de cd of chips, maar ook van

[0:05:10] die schone machines en nieuwe vormen van energie.

[0:05:14] Wij krijgen hier in dit land dingen voor elkaar als we samen soms

[0:05:18] ogenschijnlijk onoverbrugbare verschillen overbruggen.

[0:05:21] Als we uiteenlopende meningen bij elkaar brengen.

[0:05:24] Zo heb ik de afgelopen jaren mijn werk gedaan.

[0:05:27] En dat is hoe u mij hopelijk kent.

[0:05:29] Dat is in elk geval hoe ik mijn werk ook als minister van Klimaat en Groene Groei wil gaan doen.

[0:05:34] Dank u wel.

[0:05:37] Dank u wel.

[0:05:38] En u bent zelfs binnen de vier minuten gebleven.

[0:05:41] U heeft natuurlijk een hoop ervaring hier, dus wat dat betreft, dank.

[0:05:45] Het was een bevlogen verhaal, maar ik schat in dat er, ondanks dat bevlogen verhaal,

[0:05:49] nog zeker een aantal vragen zullen zijn.

[0:05:50] Dus mevrouw Posma mag de aftrap doen met de eerste vraag.

[0:05:54] Zeker, hartelijk dank.

[0:05:55] Laat me u eerst feliciteren met uw beoogde positie als minister voor Klimaat en Groene Groei.

[0:06:04] Ik was ook heel benieuwd, u stipte daar net al eventjes wat over aan

[0:06:09] in uw vier minuten tijd, dat u zei van minister Jetten heeft iets moois neergezet, ik ga daarop

[0:06:15] verder. En dat blijkt ook uit de naam klimaat en groene groei. Kunt u mijn drie punten noemen

[0:06:21] waarbij u invulling geeft aan de groene groei, anders dan het lijkt nu is?

[0:06:29] Ja, voorzitter. Wat ik belangrijk vind is dat we, het is een groot vraagstuk, dat zei ik ook al in

[0:06:36] in mijn inleiding.

[0:06:38] Ik vind het belangrijk dat we daar op een optimistische en positieve manier naar kijken.

[0:06:42] En het niet benaderen vanuit wat allemaal niet meer kan of niet zou mogen.

[0:06:46] Maar vooral met elkaar kijken waar onze kansen liggen.

[0:06:49] En hoe kan het voor ons allemaal iets opleveren.

[0:06:52] Dat kan zijn in de portemonnee, omdat een energierekening naar beneden gaat.

[0:06:57] Maar ook om gezamenlijk die verantwoordelijkheid te nemen en te voelen

[0:07:00] om dit land schoon door te geven.

[0:07:03] Dus voor mij zit die groene groei ook heel erg in een kenmerk, in de aanpak, zoals ik die

[0:07:09] verder voor hem zou willen geven.

[0:07:10] Ik zeg dus met nadruk verder, omdat er al veel ingang is gezet.

[0:07:16] Dank u wel.

[0:07:17] Dan gaan we naar mevrouw Kreuger.

[0:07:19] Gaat uw gang.

[0:07:20] Dank u wel, voorzitter.

[0:07:22] Ook van mij uit, in ieder geval de felicitaties dat we een minister van klimaat houden, een

[0:07:29] beoogd minister die hier nu vandaag zit.

[0:07:32] En mijn vraag is eigenlijk over een specifieke zin in de brief die gestuurd is.

[0:07:38] En die zin is, ik ben me bewust van de verschillen van mening die er over het thema klimaat en

[0:07:42] de aanpak ervan...

[0:07:47] De airco gaat even aan, hoe toepasselijk als we het over de opwarming van de aarde hebben.

[0:07:52] De zin was, ik ben me bewust van de verschillen van mening die er over het thema klimaat en

[0:07:56] de aanpak ervan bestaan.

[0:08:00] Er verstaan verschillen van mening over de aanpak van klimaat.

[0:08:05] Maar in dit kabinet, het beoogd kabinet, bestaan natuurlijk vooral ook heel veel verschillen

[0:08:10] over of klimaatverandering wel degelijk bestaat en of klimaatverandering wel degelijk door

[0:08:16] mensen veroorzaakt is, de klimaatverandering waar we nu mee geconfronteerd worden.

[0:08:20] Er zitten in ieder geval twee beoogd bewindslieden in het kabinet van de PVV die gewoon klimaatverandering

[0:08:27] ontkennen.

[0:08:27] Hoe is mevrouw Hermans van Plan daarmee om te gaan?

[0:08:33] In het nieuwe kabinet ligt een hoofdlijnakkoord en grondslag waarin is afgesproken dat we de

[0:08:42] afgesproken klimaatafspraken in stand blijven en dat we dat doel gaan halen.

[0:08:48] Alle beoogde bewindspersonen van de nieuwe coalitie onderschrijven dat hoofdlijnakkoord.

[0:08:54] Dat is voor mij het vertrekpunt, de basis waarmee ik werk en wij gaan werken straks als nieuw kabinet.

[0:09:01] Maar die verschillen van mening over klimaat en klimaataanpak bestaan niet alleen in de politiek, maar ook in de samenleving.

[0:09:06] En juist omdat ik net zei, omdat ik erin geloof dat we dit met z'n allen moeten doen in Nederland.

[0:09:11] Ondernemers, mensen thuis, de rijksoverheid, maar ook de gemeentes, provincie, waterschappen.

[0:09:17] We hebben iedereen nodig.

[0:09:19] Dus daar zit mijn bewustwording van het feit dat er verschillende meningen,

[0:09:27] verschillende ideeën en opvattingen zijn en daarom ook mijn laatste zinnen.

[0:09:30] Soms is het ogenschijnlijk onoverbrugbaar, maar als we ons met z'n allen inzetten,

[0:09:36] bereid zijn naar elkaar te luisteren en bereid zijn voor de toekomst van Nederland te kiezen,

[0:09:41] dan kunnen we een heel eind komen.

[0:09:42] Sterker nog, dan komen we een heel eind en daar ga ik mijn stinkende best voor doen.

[0:09:50] Dank u wel, voorzitter.

[0:09:51] Ik hoor in het antwoord van de beoogde minister toch doorschemeren dat zij zegt dat er zoveel

[0:09:57] meningen zijn, ook in het kabinet, over klimaatverandering.

[0:10:01] Maar kan de beoogde minister mij wel geruststellen door te zeggen dat klimaatverandering zelf

[0:10:06] geen mening is en dat ik in lijn met de klimaatwetenschap handel die zegt dat we nu snellere klimaatmaatregelen

[0:10:15] moeten nemen om te voorkomen dat klimaatverandering echt gevaarlijk wordt.

[0:10:20] Er zitten twee elementen in deze vraag.

[0:10:22] De vraag hoe ik omga met die wetenschap en wat ik vind van die klimaatverandering is aan de gang.

[0:10:27] Dat is aan de orde.

[0:10:28] Volgens mij gaan we nu weer een hele warme, hete week tegemoet.

[0:10:32] We kennen alle verhalen van droogte afgelopen jaar, dus dat is voor mij een feit.

[0:10:38] De koppeling die u vervolgens maakt met of dat dan nu-met-nu-maatregelen betekent,

[0:10:43] dat heb ik daarbij niet gezegd.

[0:10:44] Omdat ik heb gezegd wat er in het hoofdlijnakkoord staat.

[0:10:48] En dat is wat ik ga doen en waar ik mee doorga.

[0:10:51] Meneer Kops.

[0:10:53] Dank voorzitter.

[0:10:54] Ja, zo'n hoorzitting doe ik toch een beetje denken aan een soort sollicitatieprocedure.

[0:10:58] Daar zit dan de sollicitant, die we dan bestoken met allemaal vragen, doen we dan aan de hand

[0:11:04] van een sollicitatiebrief, motivatiebrief, die we ook hebben ontvangen, waarvoor dank.

[0:11:10] En volgens mij is het toch wel een beetje gebruikelijk dat je in zo'n brief ook aangeeft waarom je

[0:11:15] een bepaalde functie echt ambiëert, waarom je jezelf graag op die functie zou zien en

[0:11:21] wat je meeneemt aan kennis, ervaring, capaciteiten, om die functie goed te kunnen uitvoeren.

[0:11:28] En op dat vlak, ik zeg het maar, vind ik de brief toch wat semier.

[0:11:31] Dus wellicht dat mevrouw Hermans daar nog een keer op kan ingaan en ook daarbij kan aangeven,

[0:11:37] ja, groene groei, dat klinkt natuurlijk heel leuk, alliteratie is mooi,

[0:11:42] Maar ik heb nog steeds niet helemaal helder wat dat nu precies in de praktijk gaat betekenen,

[0:11:46] die groene groei.

[0:11:47] Wat gaan de mensen in dit land daar nou van merken de komende jaren?

[0:11:51] Mevrouw Hermans.

[0:11:52] Voorzitter, in die naam zit mijn motivatie.

[0:11:56] Omdat ik ervan overtuigd ben dat, ja, wij moeten dat klimaatvraagstuk oplossen.

[0:12:01] We moeten dat doel halen.

[0:12:02] Maar ik zei het ook al in mijn inleiding, een doel halen is voor mij niet een doel op

[0:12:06] zich.

[0:12:07] Dat is maar een cijfer.

[0:12:08] Maar daar zit heel veel achter.

[0:12:09] Daar zit achter mijn overtuiging, mijn passie, mijn drive om dit land schoon door te geven

[0:12:16] aan volgende generaties.

[0:12:17] Om in het kader van onze veiligheid sneller onafhankelijk te worden van landen waar we

[0:12:21] helemaal niet afhankelijk van willen zijn.

[0:12:23] En, en dan kom ik bij die groene groei, om als land hier ook sterker, schoner en welvarender

[0:12:28] uit te komen.

[0:12:29] Omdat ik geloof dat dat kan.

[0:12:31] Wij zijn het land waarin we altijd voor lastige vraagstukken oplossingen verzinnen.

[0:12:36] Je zou het misschien niet verwachten op grond van het aantal vierkante kilometers van dit land,

[0:12:42] maar er zit zoveel talent, er zit zoveel kennis.

[0:12:44] Mensen zijn ongelooflijk creatief.

[0:12:46] De initiatiefnota van mevrouw Kreugen gaat daar vanmiddag ook over.

[0:12:49] En ik geloof erin dat als we die energie bundelen, die krachten bundelen en het vanuit een positieve,

[0:12:56] optimistische insteek doen, dan gaan we er dus ook sterker uitkomen.

[0:13:00] Dan gaan we groen die toekomst ingroeien.

[0:13:02] En daar hebben we iedereen voor nodig.

[0:13:04] Mensen thuis, ondernemers, de grote bedrijven, de kleine bedrijven, de overheid.

[0:13:09] Iedereen.

[0:13:11] Dank u wel.

[0:13:12] Dan gaan we naar meneer Vermeer.

[0:13:15] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:13:16] En bedankt ook mevrouw Hermans voor het realisme wat in uw inleiding doorklinkt.

[0:13:23] Gelukkig heet het ook ministerie groene groei en geen groene hysterie.

[0:13:27] Dus ik kan de kops wat geruststellen, denk ik.

[0:13:32] Mijn vraag is wel van...

[0:13:34] Uit de verschillende onderzoeken blijkt dat de technische haalbaarheid van wat wij met z'n allen willen doen...

[0:13:39] op het gebied van energie- en grondstoffentransitie, want dat wordt minstens zo'n grote uitdaging...

[0:13:45] maar misschien straks daar meer over...

[0:13:48] is die technische haalbaarheid, als alles mee zit, die is er.

[0:13:53] Maar de maatschappelijke haalbaarheid weten wij eigenlijk te weinig van.

[0:13:56] en daar zien wij ook veel weerstand op, zeker omdat wie rood staat moeilijk groen kan doen.

[0:14:06] En hoe kijkt mevrouw Hermans daartegen aan die verbinding te leggen

[0:14:10] om te zorgen dat iedereen hierin mee kan gaan, zowel burgers als ondernemers?

[0:14:16] Mevrouw Hermans.

[0:14:17] Ja, voorzitter, dat hangt samen met wat ik over die optimistische en positieve benadering daarover gezegd heb.

[0:14:25] Ik las dit weekend een interessante column van Hans Stegeman in het Financieel Dagbaland.

[0:14:32] Hij is hoofdeconom bij de Triodos Bank.

[0:14:35] Hij zegt ook juist dit, waar u, meneer Vermeer, op ingaat,

[0:14:39] dat hoe belangrijk het is om te laten zien wat de kans is,

[0:14:43] wat dit voor ons allemaal kan opleveren en kan betekenen in ons leven, ook in je portemonnee,

[0:14:49] dat we daar ook aandacht voor moeten hebben, een oog voor moeten hebben.

[0:14:51] Ik vind ook dat dit hoofdlijnakkoord dat doet, oog hebben voor die betaalbaarheid.

[0:14:56] Maar dat zullen we in de gaten moeten blijven houden, want we kunnen alleen dat doel halen

[0:15:01] en die onderliggende ambitie die ik noemde van het landschoon doorgeven en onafhankelijk

[0:15:05] worden.

[0:15:06] Als iedereen ook mee kan komen, als iedereen het ook bij kan benen, daar hebben we allemaal

[0:15:11] een verantwoordelijkheid voor.

[0:15:12] En ik voel mij verantwoordelijkheid om mensen de ruimte te geven die verantwoordelijkheid

[0:15:16] ook te kunnen nemen.

[0:15:18] Mevrouw Rollekerk.

[0:15:20] Dank, voorzitter.

[0:15:21] Ook namens mij de felicitaties voor mevrouw Hermans.

[0:15:25] Ze geeft zelf aan het resultaat van klimaatminister Jetten.

[0:15:28] Daar gaan we mee door.

[0:15:30] Dat is een streven wat wij natuurlijk delen.

[0:15:33] Maar als we kijken naar het hoofdlijnenakkoord, dan wordt het eigenlijk vooral minder groen en minder groei.

[0:15:39] Minder groei omdat er miljarden subsidies en bezuinigingen worden gedaan en subsidies geschrapt

[0:15:47] op het gebied van innovatie en onderwijs, wat natuurlijk heel veel impact heeft op de groei van de economie.

[0:15:54] Maar ook minder groen, omdat we nu al zien uit de analyse van het PBL,

[0:15:57] dat er maatregelen worden geschrapt op het gebied van duurzaamheid, die ervoor gaan zorgen dat we de klimaatdoelen niet gaan halen.

[0:16:04] Ik bedoel, meer ruimte voor vissers ten opzichte van wind op zee, woningverduurzamingsmaatregelen die worden geschrapt,

[0:16:11] CO2-heffing, waar daarmee worden vooral de grootste vervuilers meegespekt, door die terug te draaien.

[0:16:15] en er wordt ook nog een fossiele nieuwe subsidie toegevoegd,

[0:16:19] namelijk de rode diesel.

[0:16:20] Dus mijn vraag aan mevrouw Hermans is,

[0:16:22] als zij zegt, wij houden ons aan de afspraak uit het hoofdlijnenakkoord,

[0:16:27] we willen de doelen halen, we willen zorgen voor een duurzame planeet,

[0:16:31] welke extra maatregelen gaat zij dan per direct inzetten en voorstellen?

[0:16:37] Mevrouw Hermans.

[0:16:38] Ja, voorzitter, in het hoofdlijnenakkoord staat

[0:16:40] dat we de gemaakte afspraken willen nakomen

[0:16:43] en daarmee de doelen willen halen.

[0:16:45] Als dat niet zo is, komen we met voorstellen voor alternatief beleid.

[0:16:49] Ik wil daar echt eerst de komende weken — ik zit nu hier, ik ben officieel nog Kamerlid — eerst,

[0:16:55] als ik volgende week op het ministerie kom, heel graag met de ambtenaren daar, maar ook

[0:16:59] met het PBL, over in gesprek.

[0:17:01] Juist wat je ziet in die PBL-analyse, ook al in de analyse van afgelopen oktober, maar

[0:17:07] ook in de beschouwing die zij nu hebben gestuurd naar aanleiding van het hoofdlijnenakkoord,

[0:17:12] daar zitten bandbreedtes in.

[0:17:13] Ik ben gewoon heel benieuwd hoe die bandbreedtes in elkaar zitten en hoe ook nieuw afgesproken maatregelen,

[0:17:18] zoals bijvoorbeeld de vliegtaks en de plasticheffing, wat voor effect die ook gaan hebben op de klimaatdoelen.

[0:17:24] Als we dat totaalbeeld hebben, kan ik keuzes en afwegingen maken of wat voor alternatieve beleid er nodig is.

[0:17:35] Ik ben blij om te horen dat u zo'n bevlogen verhaal over verbinding houdt en dat u kijkt

[0:17:42] naar de verschillende dingen in de samenleving.

[0:17:45] Goed dat die doelen genoemd worden.

[0:17:47] Alleen wat ik daar nog in mis, en daar wil ik ook een vraag over stellen, is...

[0:17:50] Kijk, op het moment dat een kabinet zegt...

[0:17:52] ...we gaan doelen bereiken, we gaan daar maatregelen over stellen...

[0:17:54] ...dat is op zich een goede koers natuurlijk, die ondersteun ik.

[0:17:57] Wat ik daarnaast nog zie als een rol van het kabinet en zeker ook van de minister...

[0:18:02] ...is dat je de polarisatie in de samenleving speelt...

[0:18:05] ...dat je daar ook een tegenwicht tegen biedt.

[0:18:07] Dus vanochtend lazen we nog dat wetenschappers nu zelfs beveiligers moeten aanstellen...

[0:18:11] dat zij aangevallen worden om hun werk.

[0:18:14] Dus dat gaat onder andere over polarisatie op het gebied van klimaat.

[0:18:19] En nu hoor ik dus zeggen...

[0:18:21] We gaan luisteren naar verschillende meningen in de samenleving,

[0:18:23] maar klimaatverandering is geen mening.

[0:18:25] Dat hoor ik ook terug uit de woord van mevrouw Hermans.

[0:18:27] Dus mijn vraag is hoe zij zich gaat verhouden

[0:18:30] en vooral ook actief eigenlijk een rol van tegenwicht gaat bieden

[0:18:34] aan die polarisatie, wat uiteindelijk ook dus leidt

[0:18:36] tot een meer onveilige situatie voor onder andere wetenschappers.

[0:18:40] Mevrouw Hermans.

[0:18:42] Ik heb dat artikel gelezen.

[0:18:43] Het is natuurlijk afschuwelijk dat als je in de wetenschap werkt, maar dat geldt ook voor journalisten,

[0:18:48] het geldt voor rechters, voor iedereen die door het doen van zijn of haar werk beveiliging nodig heeft,

[0:18:55] omdat mensen het niet met je eens zijn.

[0:18:56] Ja, je mag het niet met ons eens zijn, met wat ik ga doen, met uitspraken die Kamerleden doen,

[0:19:01] maar daar gaan we dan normaal over in het debat met elkaar.

[0:19:04] Dat was exact wat ik aan het einde van mijn inbreng zei.

[0:19:08] Ik vind het een taak van de politiek en van mij, ook als minister in het bijzonder,

[0:19:13] omdat ik snap dat je daarin een voorbeeldrol en een voorbeeldfunctie hebt,

[0:19:18] om die verschillen te overbruggen.

[0:19:20] En soms lijken ze onoverbrugbaar.

[0:19:22] Maar zelfs dan vind ik het mijn taak en mijn verantwoordelijkheid

[0:19:26] om te kijken of het toch lukt en of het toch kan.

[0:19:30] En er zullen ongetwijfeld momenten zijn dat je moet zeggen,

[0:19:32] nou hier gaan we niet uitkomen, dit is niet bij elkaar te brengen.

[0:19:35] Maar mijn ervaring van de afgelopen jaren is wel dat daar bewust mee bezig zijn,

[0:19:40] daar dat niet even en passant erbij doen, laat ik het zo zeggen,

[0:19:45] dat dat echt tot resultaat leidt.

[0:19:47] En vandaar dat dat ook onderdeel is van wat mij drijft

[0:19:50] in de manier waarop ik politiek wil bedrijven

[0:19:53] en de manier waarop ik dat ook straks in een bestuurlijke verantwoordelijkheid

[0:19:56] als minister ga doen.

[0:19:59] Dank u wel. Dan gaan we naar de heer Elkens met Witte Anjer

[0:20:02] vanwege de Week van de Veteranen.

[0:20:04] als de Veteranendag zaterdag, denk ik, hè?

[0:20:06] Ja, klopt, voorzitter. En we hebben tegelijkertijd ook het noodoverleg Veteranen.

[0:20:10] Dus vandaar dat ik daar uitgestapt ben om hier te zitten,

[0:20:12] maar blij dat we ook hier de veteranen kort onder de aandacht kunnen brengen.

[0:20:15] Maar dan gaat mijn vraag niet over, voorzitter, aan mevrouw Hermans.

[0:20:18] Mijn vraag gaat ook over de klimaatdoelen, inderdaad.

[0:20:20] In de vorige klimaat- en energieverkenning

[0:20:22] waren ze voor het eerst in de band bereden in 2030.

[0:20:24] Volgens mij een mooie stap, mooi nieuws.

[0:20:27] We zien een aantal maatregelen worden geschrapt.

[0:20:29] Er komen een aantal maatregelen bij.

[0:20:30] En tegelijkertijd geeft het PBL ook aan dat veel nieuw beleid

[0:20:34] misschien niet met effect zal sorteren, omdat er ook altijd een aantal jaar overheen gaan.

[0:20:37] Het grote knelpunt lijkt nu ook te zijn de uitvoering,

[0:20:40] het voorlopende stroomnet, lange vergunningstermijnen.

[0:20:42] Hoe gaat de minister daarmee om tijdens haar ministerschap?

[0:20:46] Mevrouw Emmels.

[0:20:47] Ja, voorzitter, naast al het beleid wat je kan maken, dat is één,

[0:20:51] maar pas als je dat kan effectueren in de praktijk kom je ergens

[0:20:55] en zullen we ook die effect natuurlijk op die doelen gaan zien.

[0:20:58] En dan zijn er ook factoren die we niet allemaal in de hand hebben.

[0:21:04] Eentje daarvan is het aantal mensen en arbeidskrachten, waar ook dit weekend weer veel over

[0:21:10] gezegd en geschreven is.

[0:21:11] Maar wat de heer Erkers terecht opmerkt, zijn ook de problemen op het elektriciteitsnet.

[0:21:16] Het is goed dat daar een actieprogramma voor loopt, maar een van de eerste dingen die ik zou willen

[0:21:23] is echt kijken hoe loopt dat nu en waar kunnen we nu versnellen,

[0:21:28] intensiveren, een stap erbij zetten om hier de ruimte te creëren die nodig is

[0:21:33] om alle ambities die we hebben ook te kunnen realiseren.

[0:21:37] Dank u wel. Dan hebben we een eerste ronde gemaakt,

[0:21:39] maar we hebben nog ruimschootste tijd om op z'n minst een volgende ronde te doen.

[0:21:43] Dus mevrouw Posma gaat de gang.

[0:21:45] Ja, hartstikke dank.

[0:21:47] Ik ben blij met de antwoorden die u gaf op de vragen van mevrouw Rodekerk,

[0:21:51] waarbij hij volgens mij aangeeft van, nou ja, ik ga even goed in kaart brengen,

[0:21:56] meteen eigenlijk al, zo hoorde ik dat, van of we nu die klimaatdoelen wel gaan halen

[0:22:03] en ook volgens mij bereid zijn om te kijken van, moeten er eventueel ook nog maatregelen worden genomen

[0:22:08] om ervoor te zorgen dat we eventueel een beentje bij moeten trekken als dat niet zo blijkt te zijn

[0:22:13] en dat u daar snel mee start.

[0:22:16] De heer Vermeer zei al heel mooi, iedereen moet wel meekomen in de transitie

[0:22:19] En daar gaat mijn vraag ook over.

[0:22:22] In het hoofdlijnenakkoord staat ook, specifiek genoemd, dat de financiële middelen meer gericht

[0:22:28] gaan worden op lage middeninkomens, dus de subsidies die we al hebben staan, zowel voor het

[0:22:34] verduurzamen van de woning als voor de warmtenet.

[0:22:37] En daar zijn we heel erg blij mee.

[0:22:39] Maar hoe ziet de poogminister dit voor zich?

[0:22:42] En is dat ook een prioriteit die zij echt mee wil nemen?

[0:22:47] Voorzitter. Betaalbaarheid is absoluut een prioriteit, omdat ik ervan overtuigd ben dat dat gecombineerd

[0:22:52] met uitvoerbaarheid, en kunnen we het allemaal ook in de tijd en in de voorbereiding bijbenen,

[0:22:57] cruciaal is om dit met z'n allen te laten slagen.

[0:23:01] Hoe ik precies invulling ga geven aan die zin, daarover ga ik heel graag met u het debat

[0:23:09] of de discussie aan in de komende maanden.

[0:23:11] Maar daarvoor wil ik mij eerst nog wat verder verdiepen en gesprekken voeren op het departement.

[0:23:17] Dat zal ongetwijfeld ook moeten met mijn toekomstige collega de minister van Financiën.

[0:23:22] Maar dat het onderwerp betaalbaarheid, zeker ook voor de middeninkomens, mijn aandacht heeft,

[0:23:27] dat kan ik u verzekeren.

[0:23:30] Dank u wel.

[0:23:30] Dan gaan we naar mevrouw Kreuger.

[0:23:33] Dank, voorzitter.

[0:23:34] Misschien toch door op het punt over verschillen over bruggen.

[0:23:38] Ik hoor u een warm pleidooi geven over de noodzaak om in de samenleving verschillen te overbruggen.

[0:23:46] Ik hoop toch ook heel duidelijk te horen dat de klimaatwetenschap en het feit dat klimaatverandering

[0:23:52] een wetenschappelijk aangetand fenomeen is en niet een verzinssel.

[0:23:58] Ik kan de heer Madlener en mevrouw Faber citeren hoe zij over klimaatverandering praten.

[0:24:03] Dus als het dan nodig is om verschillen te overbruggen, hoe gaat dat dan in een kabinet waarin

[0:24:09] PVV-bewindspersonen zitten die klimaatverandering ontkennen en waarvan mevrouw Hermans als

[0:24:14] coördinerend minister wel afhankelijk is voor de uitvoering van het beleid?

[0:24:19] Want het is op dit moment heel veel een ruimtelijke opgave en daar is een PVV-bewindspersoon voor

[0:24:25] verantwoordelijk die überhaupt niet gelooft dat klimaatverandering een probleem is.

[0:24:32] Ik herhaal hoe ik naar klimaatverandering kijk en hoe ik de wetenschap hierover heel hoog heb zitten.

[0:24:40] Daar trek ik dus helemaal niks van in twijfel.

[0:24:44] Tegelijkertijd geldt dat voor dit kabinet het hoofdlijnenakkoord geld de basis is.

[0:24:49] Dat is ook onderschreven door iedereen.

[0:24:51] Daar zijn afspraken ingemaakt over wat wij met het klimaat, klimaatafspraken en klimaatambities gaan doen.

[0:24:56] Daar zal ik mijn collega's aan houden.

[0:24:58] Dat zal niet wegnemen dat we vast en zeker discussies gaan hebben over hoe die invulling

[0:25:02] en die aanpak er dan precies uit moet zien.

[0:25:04] Maar daar hoort mijn punt ook bij.

[0:25:07] Ook daar moet je de verschillen over bruggen.

[0:25:09] Maar de kern blijft staan.

[0:25:10] We hebben afspraken gemaakt en die gaan we nakomen.

[0:25:14] Mevrouw Teunissen.

[0:25:16] Dank u wel, voorzitter.

[0:25:18] Mevrouw Hermans wil gaan regeren met een partij die klimaatverandering ontkent en de

[0:25:25] bijdrage van de mens daaraan.

[0:25:26] En nu zegt zij net van ja, maar we hebben afspraken gemaakt in het hoofdlijnakkoord en daar moeten

[0:25:31] we ons allemaal aan houden.

[0:25:32] En er was vrijdag al een hoorzitting met de heer Madlener van de beoogd minister van INW.

[0:25:39] En die stelde daar dat hij niet kan worden afgerekend op klimaatdoelen.

[0:25:44] Dus mijn vraag is aan deze beoogd minister van klimaat, hoe gaat zij dan die samenwerking

[0:25:49] vormgeven en hoe gaat zij ervoor zorgen dat ook op andere portefeuilles wel gewerkt wordt

[0:25:54] aan het halen van die klimaatdoelen?

[0:25:59] Voorzitter. De afspraken in het hoofdlijnakkoord zijn helder.

[0:26:02] De verantwoordelijkheid daarvoor en om daar goed beleid voor te voeren op het gebied van klimaat

[0:26:08] ligt bij mij.

[0:26:09] En ja, daarbij ben ik ook afhankelijk van een aantal andere bewindspersonen, net als zij ook

[0:26:13] afhankelijk zijn van mij.

[0:26:15] Zo werkt dat namelijk in een kabinet.

[0:26:17] Je werkt samen.

[0:26:18] De portefeuilles raken elkaar, soms heel direct, soms af en toe, soms wat minder direct.

[0:26:24] En daarbij geldt voor mij wat ik zei.

[0:26:27] De afspraken zoals gemaakt, die staan.

[0:26:30] En daar zal ik iedereen in het kabinet aan houden.

[0:26:33] De heer Kops.

[0:26:35] Ja, voorzitter. Ik denk dat het best een onvangrijke portefeuille is.

[0:26:39] In het hoofdlijnakkoord wordt het genoemd energietransitie, leveringszekerheid en klimaatadaptatie.

[0:26:45] En het varieert dan van netcongestie, energieonafhankelijkheid, kernenergie.

[0:26:50] Maar ook een te hoge energierekening, zoals energiearmoede.

[0:26:54] Kan mevrouw Hermans daar op ingaan, op het grote probleem van energiearmoede en wat ze daar gaat doen?

[0:27:05] Ik zei net al in antwoord op de vraag van mevrouw Pos, maar ook dat het thema of het onderwerp betaalbaarheid voor dit kabinet

[0:27:12] en daarmee ook voor mij als minister van Klimaat en Groene Groei een belangrijk onderwerp is,

[0:27:19] Omdat, en dan herhaal ik dat ook nog maar een keer, ik het van groot belang vind dat iedereen in Nederland

[0:27:25] deze transitie mee kan maken.

[0:27:28] Dat iedereen in Nederland ook gaat ervaren wat het betekent in positieve zin in ons leven.

[0:27:36] En ja, als je dan nu armoede ervaart of betalingsproblemen hebt, dan snap ik dat dat nog even heel ver weg lijkt.

[0:27:42] Dus dan begint het aan onze kant om die betaalbaarheid, om daar werk van te maken.

[0:27:48] En hoe we dat precies gaan invullen, dat zal in de komende periode moeten blijken.

[0:27:52] Maar dat dat een punt van aandacht is, dat is zeker.

[0:27:56] De heer Vermeer.

[0:27:58] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:28:00] Nou, ik denk, in ieder geval laat ik het zo zeggen,

[0:28:03] BBB denkt dat problemen ontkennen en zaken tot taboe verklaren,

[0:28:08] ja, een kwestie is van alle tijden en van alle partijen.

[0:28:11] En dat we dat nooit moeten doen.

[0:28:14] Dat alles gewoon op tafel moet liggen.

[0:28:16] maar dat we goed moeten kijken hoe mensen mee kunnen komen.

[0:28:20] Maar we moeten ook goed kijken naar de indeling van ons land

[0:28:22] en de indeling van de ruimte in ons land.

[0:28:26] En de grondstoffentransitie is nog minstens zo'n grote uitdaging

[0:28:30] als de energietransitie.

[0:28:32] Voor de energietransitie hebben wij duidelijke doelstellingen.

[0:28:36] Voor grondstoffentransitie nog niet.

[0:28:38] We voeren compact koolstofatomen aan via aardolie op dit moment

[0:28:43] en dat zullen we allemaal moeten vervangen.

[0:28:45] Dus volgens vele specialisten is een groene industrie een veel grotere industrie, want

[0:28:51] we zullen dingen die we nu aanvoeren, hier zelf moeten gaan produceren.

[0:28:56] Hoe kijkt u daar tegenaan?

[0:28:57] Heeft u daar al een idee over van hoe we dat probleem gaan tacklen in een dichtbevalkt

[0:29:02] land als Nederland?

[0:29:04] Mevrouw Hermans.

[0:29:06] Het eerlijke antwoord is dat ik niet nu de hoe-vraag kan en daarmee dus ook ga beantwoorden,

[0:29:12] omdat ik dit een...

[0:29:13] Ik deel de analyse van de heer Vermeer.

[0:29:15] Laat ik dat even vooropstellen.

[0:29:17] En ik zie ook dat wat ik zei over onafhankelijk worden, raakt ook hier aan.

[0:29:25] En ook dit is van grote waarde om onze veiligheid en onze economische positie ook voor de toekomst

[0:29:32] veilig te stellen.

[0:29:34] Maar het is wel een complex vraagstuk, omdat het aan veel raakt, ook aan allerlei collega's

[0:29:40] in het kabinet die op verschillende onderwerpen hier ook mee te maken hebben.

[0:29:45] Ik las in die analyse van het PBL, waar ik net al even aan refereerde, dat ze ook zeggen

[0:29:49] dat het nou echt voor een goede aanpak komt met een goede grondstoffenstrategie.

[0:29:57] Dus ik voel me daardoor aangemoedigd en zal dat ook zeker ter hand nemen.

[0:30:02] Maar nogmaals, het hoe, daar kom ik heel graag op een later moment op terug.

[0:30:10] Op mijn vorige vraag over het halen van de klimaatdoelen, waarvan het nu uiterst onzeker

[0:30:15] gaf mevrouw Hermans aan dat ze ook in gesprek wil over de bandbreedte die daar is.

[0:30:21] Uit de klimaat-energieverkenning 2023 bleek die bandbreedte tussen de 47 en 56 procent te liggen

[0:30:28] voor wat betreft het halen van de CO2-reductierule in 2030.

[0:30:32] Eigenlijk werd gezegd, wat er nu staat als klimaatbeleid moet allemaal door.

[0:30:37] Doe je dat niet, dan ga je het niet redden.

[0:30:39] Nu is dus duidelijk al geworden, met de verkenning van het PBL, dat we het niet gaan redden.

[0:30:46] Dus mijn vraag is nogmaals, wat is het alternatieve beleid dat meneer, mevrouw Hermans, voor wil

[0:30:52] stellen?

[0:30:52] Waar denkt zij dan aan?

[0:30:53] En als suggestie, zij is natuurlijk ook coördinerend minister voor klimaat, en nu in de landbouw

[0:31:05] bleek vanuit het CBS deze maand dat dat als enige sector de uitstoot is gestegen.

[0:31:09] Er wordt nu zelfs 20 miljard bezuinigd in het hoofdlijnakkoord op de landbouwsector.

[0:31:14] Dus welke kant denkt hij op en wat gaat zij aan de landbouwminister vertellen?

[0:31:22] Wat ik zei over de bandbreedte, laat me daar nog iets meer over zeggen.

[0:31:26] Want inderdaad, het PBL schetst een bandbreedte van waar je met al die maatregelen ongeveer

[0:31:31] op uit zou kunnen komen.

[0:31:34] Maar bij de verschillende maatregelen die nu door het PBL al zijn doorgerekend, wordt ook

[0:31:40] weer met bandbreedtes gewerkt.

[0:31:42] Ik zou heel graag willen weten hoe je aan de bovenkant van die bandbreedte terechtkomt op

[0:31:46] de al gemaakte afspraken.

[0:31:47] Wat zou je nou aan extra stappen kunnen zetten om die maatregelen sneller voor elkaar te krijgen?

[0:31:54] U heeft gelijk dat het PBL in oktober schreef dat we dit allemaal moeten doen om het voor

[0:32:00] elkaar te krijgen in 2030.

[0:32:02] Dan zijn er een heleboel ook nog externe factoren, zoals bijvoorbeeld het weer of de maten van

[0:32:07] import en export van elektriciteit, die ook nog een effect gaan hebben.

[0:32:11] Dat staat nog los van het beleid dat we voeren.

[0:32:14] Maar het PBL schreef in die verkenning ook dat nog niet al het beleid dat vorig jaar door het huidige

[0:32:21] demissionaire kabinet is ingezet, is uitgewerkt.

[0:32:25] En dat die uitwerking nodig is om ook daar de effecten, de megatonnen, van in beeld te krijgen.

[0:32:30] Datzelfde geldt voor een aantal maatregelen die nu in dit hoofdlijnakkoord staan.

[0:32:35] Dat totaalbeeld wil ik heel graag hebben voordat ik verdere stappen ga zetten en voordat ik

[0:32:41] ook bepaal of dat nodig is.

[0:32:44] Dank u wel.

[0:32:45] Dan gaan we naar mevrouw Koekoek.

[0:32:47] Ik zit een beetje na te denken op het vorige antwoord, want ik wil me graag netjes uitdrukken.

[0:32:58] Ik mis een beetje het antwoord op de kernvraag.

[0:33:01] En voor mij, en daarom zou ik even iets anders aangeven wat mij opviel in het PBL,

[0:33:07] die zeggen ook, als we kijken naar het hoofdlijnenakkoord,

[0:33:09] dan zien we te weinig aandacht voor elders en te weinig aandacht voor later.

[0:33:13] Dus ik zou toch wel meer duidelijkheid willen daarom trenden.

[0:33:17] Als mevrouw Hermans aangeeft, ik zie die bandbreedte bij die maatregelen

[0:33:19] en ik wil zoeken naar hoe ik aan de bovenkant van die maatregelen uitkom,

[0:33:23] als het PBL nu kijkt naar het hoofdlijnenakkoord,

[0:33:25] dus waar eigenlijk de basis ligt voor waar mevrouw Hermans mee zou moeten werken,

[0:33:28] dan schuiven we dingen af, of op elders, of op later.

[0:33:33] Dus ik zou eigenlijk, net als mevrouw Roliker,

[0:33:35] nogal meer inzicht willen krijgen in wat is dan die bandbreedte,

[0:33:38] waar gaan we mee spelen en vooral waar liggen de negatieve effecten

[0:33:42] van zo'n bandbreedte, als we stellen, we varen te scherp aan die grens.

[0:33:47] Mevrouw Hemel.

[0:33:48] Voorzitter, voor dit kabinet ligt er, als we straks beëdigd zijn door de koning,

[0:33:54] ligt een hoofdlijnenakkoord klaar en dat moet worden uitgewerkt

[0:33:57] in een regeerprogramma.

[0:33:58] Daar moet een heel aantal elementen uit dat hoofdlijnakkoord, dus verder vorm en inhoud,

[0:34:03] worden gegeven.

[0:34:04] Dit is daar een onderdeel en een onderwerp van.

[0:34:07] Voor mij zal dan natuurlijk aandacht krijgen op wat het PBL heeft opgeschreven.

[0:34:11] Ze doen adviezen, suggesties, juist ook omdat het PBL zegt dat dit een hoofdlijnakkoord is en er

[0:34:17] moeten nog heel veel zaken worden uitgewerkt.

[0:34:19] Dus die stap wil ik nu eerst gaan zetten, om dan de conclusie te kunnen trekken of een beeld te hebben

[0:34:24] van hoe we er nu precies voor staan en wat we op korte termijn kunnen doen.

[0:34:27] en ja, ik ben het met u eens, er zit ook een lange termijn vraagstuk in.

[0:34:31] Want in 2030 is het vraagstuk niet af.

[0:34:34] We richten ons nu op 2030, maar het gaat door naar 40, naar 50 enzovoort.

[0:34:38] En daar heeft een kabinet natuurlijk ook een verantwoordelijkheid in.

[0:34:43] Meneer Elkins.

[0:34:44] Ja, ik krijg natuurlijk nu zin om een debat over bandbreedte te gaan voeren,

[0:34:47] maar die komen we vast nog wel te hebben met elkaar als Kamerledding.

[0:34:50] Ik raad de collega's aan wel de rapporten helemaal te lezen,

[0:34:52] want anders wordt het heel leuk.

[0:34:54] Maar mijn vraag, de industrie staat aan de lat om ambitieus te verduurzamen.

[0:34:58] We hebben ook ervoor gekozen in het vorige kabinet en dit kabinet

[0:35:01] om daar de opgaven hoger te doen,

[0:35:02] juist om kleine ondernemers, de mensen thuis, meer tijd te geven.

[0:35:06] En tegelijkertijd zien we dat de maatwerkaanpak eigenlijk wel vast

[0:35:09] begint te lopen op een aantal toch wat bureaucratische werkelijkheden.

[0:35:12] Het bedrijf Dow Chemical, mevrouw Hermans kent het zelf ook,

[0:35:16] wou investeren in Nederland en verduurzaming,

[0:35:18] bijna een miljard in investering,

[0:35:19] maar het liep vast op een klein technisch detail vanuit INW.

[0:35:23] Hoe gaat mevrouw Hermans en dit kabinet ervoor zorgen

[0:35:26] dat een deelbelang op één departement niet in de weg kan staan

[0:35:29] van een grote investering die noodzakelijk is voor onze schone toekomst.

[0:35:32] Mevrouw Hermans.

[0:35:33] Ja, voorzitter, dank u wel.

[0:35:34] En ik ben het met de heer Erkens eens, die maatwerkafspraken met grote bedrijven,

[0:35:40] zoals u daar net eentje van noemt, grote industrie moet ik zeggen, zijn heel belangrijk.

[0:35:44] Zijn cruciaal om de doelen te halen, maar ook om te zorgen dat die bedrijven hier vergroenen,

[0:35:49] dat we het werk dus ook hier houden en dat ze niet gewoon maar hier dan weggaan

[0:35:53] en ergens anders op de wereld alsnog op een vieze manier gaan produceren.

[0:35:57] En we dus eigenlijk helemaal niet zijn opgeschoten en hier ook nog heel veel zijn kwijtgeraakt.

[0:36:02] En ik vind dus ook dat die afspraken er moeten komen,

[0:36:04] dat we daar alles op alles moeten zetten om dat voor elkaar te krijgen.

[0:36:09] Ik wil precies weten waar het nu op vastloopt

[0:36:14] tussen één of twee of misschien wel meerdere departementen.

[0:36:18] En hier voel ik mij verantwoordelijk omdat

[0:36:20] dat op een pragmatische manier, maar natuurlijk wel binnen alle regels

[0:36:25] en afspraken die er zijn, op te lossen.

[0:36:27] Maar hier niet.

[0:36:29] Laat ik het even heel huiselijk zeggen.

[0:36:31] Er is altijd een reden of argument om iets niet te doen.

[0:36:34] En volgens mij vraagt dit vraagstuk om alles op alles te zetten

[0:36:37] om het dan juist wel te doen.

[0:36:40] Dank u wel. Dan hebben we al een tweede ronde gedaan.

[0:36:45] Ik kijk even, is er behoefte aan een derde ronde?

[0:36:47] Zeker.

[0:36:47] Ja? Nou, dan gaan we...

[0:36:49] Als we op tijd naar buiten kunnen met dit weer, dat is ook helemaal niet verkeerd natuurlijk.

[0:36:53] Maar we gaan rustig door, mevrouw Posma. Gaat uw gang.

[0:36:56] Ja, dank voorzitter. Belangrijke hoorzitting dit.

[0:36:59] Ik denk dat de beoogde minister al door heeft dat dit een vrij inhoudelijke commissie is.

[0:37:04] Dus we kijken uit naar de komende debatten. Maar ik heb een hele andere vraag.

[0:37:09] Op uw cv lezen wij dat u politieke adviseur bent geweest van de minister van Woon en van de minister-president.

[0:37:14] En dat betekent dat u er veel naast heeft gestaan en goed heeft kunnen kijken naar hoe zij het deden.

[0:37:22] En ik denk dat u toen af en toe heeft gedacht van nou, dat zou ik toch anders doen.

[0:37:26] Of oh, waarom doet u dit?

[0:37:28] Althans, ik hoop dat. Ik gun dat u, want dat betekent dat u zelf leert en ook uw eigen identiteit ziet.

[0:37:35] Want dat geeft ook aan hoe u die rol zou pakken.

[0:37:39] Dus mijn vraag aan u, wat heeft u geleerd en wat zou u zelf anders doen?

[0:37:45] Nou, neemt u maar eens even uitgebreide tijd, mevrouw Hermans, om te reflecteren op deze vraag.

[0:37:51] Ja, u vroeg mij of ik kon uitlopen, maar laat ik dat nu ook dan aan de commissie vragen,

[0:37:54] want dan ga ik nu even een reflectie geven.

[0:37:57] Nee, leuke vraag.

[0:38:03] Heel belangrijk wat ik geleerd heb in dat werk, even los van alle politiek-technische dingen

[0:38:09] en hoe dingen hier werken en dat politiek en de manier waarop je politiek bedrijft

[0:38:15] iets heel persoonlijks is en op het moment dat je iets of iemand gaat nadoen

[0:38:21] dan wordt het een toneelstuk of dan wordt het nep en dan ja, dan lukt het niet ofzo.

[0:38:26] Dus ik heb zowel mijn werk voor Stef Blok als later voor Mark Rutte

[0:38:32] heb ik altijd gekeken naar wat waardeer ik nu in hoe iemand iets aanpakt.

[0:38:39] ...hoe je een probleem benadert, maar ook met mensen omgaat...

[0:38:43] ...en hoe zou ik dat op mijn eigen manier, zou ik daar invulling aan geven.

[0:38:48] En dat is...

[0:38:50] Ja, dat is eigenlijk mijn les geweest, werkend voor deze twee bewindspersonen.

[0:38:58] En ja, verder zijn we zulke verschillende types...

[0:39:02] ...dat ik het heel moeilijk vind om echt te zeggen, dit zou ik anders doen.

[0:39:06] Maar ik zou het dus ook nooit zoals zij doen...

[0:39:08] omdat ik me heb voorgenomen het altijd op mijn eigen manier te doen

[0:39:13] en dichtbij bij mezelf te blijven.

[0:39:17] Dank u wel.

[0:39:18] We gaan eens kijken of mevrouw Kreugen daar op doorgaat

[0:39:21] of dat ze een hele andere vraag heeft.

[0:39:22] Gaat u gang.

[0:39:23] Een hele andere vraag, maar wel door op iets uit het vorige.

[0:39:27] Een uitspraak van mevrouw Hermans, namelijk over oog en aandacht

[0:39:31] zodat iedereen het kan bijbenen.

[0:39:33] En de betaalbaarheid.

[0:39:36] En ik denk dat we op het punt staan dat het gaat om of we kiezen

[0:39:39] voor sociaal klimaatbeleid of eigenlijk asociaal klimaatbeleid.

[0:39:43] En mijn vraag is dan, als die ambitie of die uitspraken er liggen, hoe kan het dan dat er

[0:39:48] juist voor duurzaam in de gebouwde omgeving maatregelen worden geschrapt?

[0:39:51] Dat de afbouw van fossiele subsidies, waarmee we eigenlijk de lasten veel eerlijker verdelen,

[0:39:57] dat dat afbouwpad weer wordt geschrapt.

[0:40:00] Dat zijn eigenlijk allemaal keuzes die juist een hele asociale afslag reflecteren.

[0:40:06] Dus wat betekent eigenlijk dat sociale klimaatbeleid dan nog?

[0:40:12] Mevrouw Kreuger doet allerlei uitspraken over wat er afgeschaft zou worden en wat we niet meer zouden

[0:40:16] doen, die ik niet deel, maar laten we dat inhoudelijke debat op een ander moment voeren.

[0:40:21] Het gaat hier over hoe ik invulling wil gaan geven als minister van Klimaat en Groene Groei.

[0:40:27] Ik heb al gezegd, en dat benadruk ik ook heel graag nog een keer, dat betaalbaarheid en

[0:40:32] en uitvoerbaarheid, twee ongelooflijk belangrijke pijlers zou je kunnen zeggen, zijn voor mij

[0:40:38] onder het beleid dat we voeren.

[0:40:40] En daar voeg ik aan toe die aandacht voor het positieve, voor wat kan het voor mij opleveren,

[0:40:48] wat betekent het voor mij als persoon, als ondernemer, als bedrijf, als overheid, gewoon

[0:40:55] als iedereen hier in dit land, omdat ik vind dat we de afgelopen jaren wel heel vaak vervallen

[0:41:01] We zijn in een discussie over wat er allemaal niet meer mag, wat er allemaal niet meer kan,

[0:41:05] waarom het leven misschien wel een beetje minder leuk zou moeten worden.

[0:41:09] Nee, dat is helemaal niet nodig.

[0:41:10] Dat is helemaal niet nodig.

[0:41:11] Dit is een groot vraagstuk.

[0:41:12] Ja, het vraagt iets van ons allemaal, maar we kunnen er ook met z'n allen een heleboel aan hebben.

[0:41:16] Ik weet zeker dat er niemand in Nederland is die niet zijn of haar bijdrage wil leveren aan

[0:41:22] dit land schoon doorgeven, aan onafhankelijk worden van regimes waar we niet afhankelijk van willen zijn

[0:41:27] en aan dit land sterker, schoner en welvarender doorgeven.

[0:41:32] Dank u wel. Dan gaan we naar mevrouw Teunissen.

[0:41:35] Ik heb nog een vraag over de doorzettingsmacht van deze beoogd minister.

[0:41:39] Want zij gaat straks samenwerken met bewindspersonen die bijvoorbeeld hebben gezegd dat Groenland niet voor niets Groenland heet.

[0:41:48] Daar ligt het nu vol ijs, maar ooit moet dat groen geweest zijn.

[0:41:52] Met een partij die zegt dat klimaatverandering een linkse hobby is, een klimaatideologie,

[0:41:58] en CO2-reductie hysterisch is.

[0:42:00] Dan zegt zij vervolgens dat ze zich aan het hoofdlijnenakkoord gaat houden.

[0:42:04] Ik ga vanuit dat die andere partij dat ook doet.

[0:42:07] Maar zoals ik net ook al zei, heeft vrijdag die bewindspersoon van de PVV heel duidelijk gezegd

[0:42:16] Ik ga de klimaatdoelen... Even kijken, ik moet hem even erbij pakken.

[0:42:22] Hij stelt dat hij niet afgerekend kan worden op klimaatdoelen.

[0:42:26] En dat heeft betrekking op de luchtvaartsector.

[0:42:29] De sector waar de CO2 nu stijgt, is de luchtvaartsector.

[0:42:33] Dus daar moet iets gebeuren.

[0:42:35] En dan hebben we een PVV-bewindspersoon die zegt vrijdag in de hoorzitting...

[0:42:39] van nou, dat ga ik gewoon niet doen.

[0:42:40] Ik ga niet afgerekend worden op het halen van de klimaatdoelen.

[0:42:43] Dus die doorzettingsmacht van de minister, hoe is die dan?

[0:42:47] Bij het vorige kabinet hadden we afgesproken dat de minister van Klimaat een coördinerende

[0:42:51] rol heeft.

[0:42:51] Dat is in ieder geval iets als doorzettingsmacht.

[0:42:54] Welke doorzettingsmacht heeft straks deze minister om ervoor te zorgen dat we die klimaatdoelen

[0:42:58] toch gaan halen?

[0:43:01] Voorzitter, die coördinerende rol op het gebied van klimaat zit ook bij mij.

[0:43:10] Ik heb daar zelf altijd een beetje moeite mee, alsof alles op macht, maar doorduwen en doordrukken zit.

[0:43:15] Daarom heb ik ook een paar keer gezegd over het overbruggen van verschillen.

[0:43:20] Dit is hoe ik politiek bedrijf, hoe ik mijn werk wil doen, hoe ik mijn werk deed als Kamerlid

[0:43:24] en hoe ik dat ook wil gaan doen als minister.

[0:43:26] Dat zal ik ook doen in de richting van de beoogd minister van Infrastructuur en Waterstaat.

[0:43:31] Nogmaals, in het hoofdlijnakkoord hebben we niet voor niets afgesproken wat we hebben afgesproken.

[0:43:35] Dat geldt voor iedereen.

[0:43:38] Meneer Kops.

[0:43:40] Ja, voorzitter, een leuke constatering.

[0:43:42] Ik denk dat de reacties van vooral de linkse partijen hier aan tafel toch iets positiefs is.

[0:43:48] Tikkeltjes zuur, maar ik vind dat positief.

[0:43:50] Maar voorzitter, ik vond de vraag van mevrouw Posma eigenlijk wel interessant.

[0:43:54] Mevrouw Hermans, die antwoordde daarop dat zij het op haar eigen manier gaat doen,

[0:44:00] dus anders dan de bewindspersonen waar zij voor heeft gewerkt.

[0:44:04] Kan zij dat dan omschrijven?

[0:44:06] Op wat voor manier gaat ze dat doen?

[0:44:07] Wat is haar stijl en op welke manier verschilt die dus van de bewindspersonen waar zij voor heeft gewerkt?

[0:44:14] Mevrouw Hermans.

[0:44:16] Ja, voorzitter.

[0:44:18] De manier waarop het verschilt, dat is aan u om dat te beoordelen.

[0:44:22] Ik zei, ik ga het op mijn manier doen en dat is per definitie anders.

[0:44:25] Ik ben ook anders dan de twee mannen, zoals genoemd, al als het maar omdat ik een vrouw ben.

[0:44:32] Maar hoe ik het ga doen en dat is hoe ik in de politiek sta en waar ik echt in geloof.

[0:44:38] We staan in dit land voor een aantal hele grote uitdagingen.

[0:44:41] Klimaat is er een van, maar er is echt nog veel meer te noemen.

[0:44:44] Die staan ook allemaal in het hoofdlijnenakkoord benoemd.

[0:44:48] En ik geloof erin dat wij als politiek daar een hele belangrijke rol in hebben.

[0:44:52] Om daar een voortrekkersrol in het oplossen van die problemen te vervullen.

[0:44:57] We kunnen het niet alleen, daarvoor hebben we iedereen in Nederland nodig.

[0:45:02] En dat vraagt van ons allemaal dat we bereid zijn om naar elkaar te luisteren.

[0:45:07] ons niet ingraven in ons eigen gelijk, je ook willen laten overtuigen, je oprecht wil luisteren

[0:45:13] naar de zorgen, maar het kan ook zijn de kansen of de mooie dingen die iemand ziet, en dat allemaal

[0:45:20] bij elkaar, dat je bereid bent om dat bij elkaar te brengen, om samen een stap vooruit te zetten.

[0:45:24] Nee, je haalt hier nooit 100% van je eigen gelijk. Ja, je kan aan de kant blijven staan en je eigen

[0:45:30] gelijk blijven herhalen, maar daarmee komt de oplossing niet dichterbij. Ik stap liever de

[0:45:36] de arena in, de zaal in, ga hier met u aan tafel zitten, haal niet honderd procent van

[0:45:41] mijn eigen gelijk binnen, maar kom wel tot ingezamenlijkheid, tot een oplossing om stappen

[0:45:46] vooruit te zetten.

[0:45:49] Meneer Vermeer.

[0:45:52] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:45:54] Ik heb in het formatieproces mevrouw Hermans ook leren kennen als iemand die echt gaat

[0:45:59] voor de verbinding en probeert tot oplossingen te komen.

[0:46:03] Hoe denkt u het probleem op te lossen van omwonenden, vooral bij hele hoge windturbines die heel veel

[0:46:14] overlast ervaren of vrezen te gaan ervaren op het gebied van geluids- en gezondheidsproblemen?

[0:46:21] Hoe denkt u die kloof te gaan overbruggen?

[0:46:28] Het is niet uitvoerbaarheid, maar het is wel wat ik bedoelde met dat iedereen het ook kan bijbenen,

[0:46:38] dat iedereen ook in Nederland gaat ervaren wat klimaatbeleid in je persoonlijk leven kan betekenen.

[0:46:47] Dat kunnen ook potentieel negatieve effecten zijn.

[0:46:53] Daarover zal dus het gesprek gevoerd moeten blijven worden.

[0:46:57] Deels ik daar als minister een verantwoordelijkheid in, maar dat zal ook heel veel in de regio,

[0:47:03] in de gemeente, op die plekken waar dat aan de orde is, onderwerp van gesprek moeten zijn.

[0:47:13] Dit is, denk ik, een bredere opgave die we hebben.

[0:47:19] Laat ik het bij klimaat houden, maar ik zie het dus wel verder.

[0:47:22] Klimaat is zo'n groots vraagstuk, maar we weten ook allemaal dat niemand dit alleen kan.

[0:47:30] De politiek niet, het bedrijfsleven niet, mensen thuis niet, niemand niet.

[0:47:34] Dus we zullen hierin samen moeten werken.

[0:47:37] We zullen hierin samen op moeten trekken.

[0:47:39] We kunnen het hier niet vanuit de Tweede Kamer of straks ik vanuit een departement verzinnen

[0:47:45] en maar uitrollen over Nederland.

[0:47:47] Zo werkt het niet.

[0:47:49] Dus dit kan alleen maar gaan in interactie, in gesprek.

[0:47:53] En ja, dat zal nog steeds betekenen dat je soms lastige besluiten moet nemen waar niet

[0:47:56] iedereen blij van wordt.

[0:47:58] Maar als dat in een open en transparant proces gaat, waarin in elk geval de ruimte is om

[0:48:03] ook zorgen te delen, dan ben ik ervan overtuigd dat we een heel eind kunnen komen.

[0:48:08] Dank u wel.

[0:48:09] Dan gaan we naar mevrouw Rodekerk.

[0:48:12] Dank, voorzitter.

[0:48:12] Want mevrouw Hermans wordt natuurlijk niet alleen minister, maar ook vice-premier.

[0:48:18] En daarover heb ik ook een vraag.

[0:48:20] De vorige premier, Mark Rutte, was duidelijk.

[0:48:23] Omvolking komt uit de natie-ideologie.

[0:48:26] Toekomstig premier Schoof was baas van de AIVD.

[0:48:28] En die organisatie heeft gezegd de boodschap dat er in Nederland sprake is van bewuste omvolking,

[0:48:33] is een complottheorie en kenmerkend voor rechtsextremistische groepen.

[0:48:37] Nu zegt een nieuwe collega-minister dat omvolking louter een demografische ontwikkeling is.

[0:48:43] Dit is natuurlijk het voorbeeld van normaal maken wat niet normaal is, en ik hoop dat

[0:48:48] de VVD hier niet aan meedoet.

[0:48:50] Mijn vraag aan mevrouw Hermans is dan ook, als vicepremier, hoe oordeelt zij over uitspraken

[0:48:57] van haar collega over omvolking?

[0:49:00] Voorzitter, dit soort uitspraken en theorieën staan heel ver van mij af, zo ver dat ik ook

[0:49:09] niet zou weten hoe ik er nog meer afstand van zou moeten nemen.

[0:49:13] Het gaat in tegen alles waar ik voor sta en waar ik in geloof.

[0:49:18] En straks, vanaf volgende week, zijn wij collega's in het kabinet.

[0:49:22] En daar zal ik heel scherp in de gaten houden wat er gebeurt.

[0:49:26] En ik verzeker u, dan heb ik een buitengewoon lage tolerantie.

[0:49:30] Ik wil bezig zijn, ik wil werken in een kabinet dat bezig is met het oplossen van problemen.

[0:49:38] Dat bezig is met het vormen, het bouwen van een stabiel landsbestuur.

[0:49:42] Ik ga ervan uit dat alle bewindspersonen die verantwoordelijkheid zou voelen voor het oplossen van problemen

[0:49:49] en voor het bouwen aan dat stabiele landsbestuur.

[0:49:52] Alles wat daar afleidt of afreuk aan doet, daar zal ik mij tegen uitspreken.

[0:50:00] Dank u wel. Dan gaan we naar mevrouw Koekoe.

[0:50:04] Dank, voorzitter.

[0:50:06] Eerder hoorde ik mevrouw Jernam het wel spreken over.

[0:50:09] Soms mogen dingen niet en dat wordt dan vaak ook wel bij de rechter of bij Europa gelegd.

[0:50:13] Daar wil ik op doorvragen.

[0:50:15] Ik zie mevrouw Hermans kijken alsof ik het misschien verkeerd heb gehoord.

[0:50:26] Ik wil doorvragen op de rol van de rechter in Europa als het gaat over klimaatbeleid.

[0:50:32] Wij zien namelijk ook hier in de Kamer, ook zeker in de samenleving, klimaat is heel gepolariseerd.

[0:50:38] De kans dat niet alleen maatschappelijk debat hoog opleidt,

[0:50:41] maar ook op Europees niveau en misschien ook wel via de rechter, zoals in de Urgenda-zaak,

[0:50:47] die is aanwezig.

[0:50:48] En mijn vraag is, ik hoorde mevrouw Hermans nu een aantal keer aangeven,

[0:50:52] kijk in het hoofdlijnakkoord, daar gaan we ons aan houden aan die doelen,

[0:50:55] maar op het moment dat er bijvoorbeeld een rechtelijke uitspraak zou komen,

[0:50:58] gelijksoortig aan die van Urgenda, dan moet die ook opgevolgd worden.

[0:51:01] Dan hebben we ook een minister nodig die daarvoor staat.

[0:51:03] Hoe gaat mevrouw Hermans om met, laten we zeggen, dat spanningsveld

[0:51:08] wat gecreëerd wordt door doelen aan de ene kant, zonder dat we de concrete maatregelen nog weten,

[0:51:14] en tegelijkertijd de wereld daaromheen, van de rechter, van Europa en van de maatschappij,

[0:51:19] die dingen ook verlangen en die misschien ook wel tot beweging kunnen dwingen

[0:51:22] op het moment dat er bijvoorbeeld een nieuwe uitspraak zou liggen.

[0:51:27] Mevrouw Helmond.

[0:51:28] Ja, voorzitter.

[0:51:30] Ik geloof niet dat ik iets gezegd heb over dat ik dat niet wil of me daar niet aan zou houden,

[0:51:33] want rechtelijke uitspraken, daar hebben we ons natuurlijk aan te houden.

[0:51:38] Wat mijn ambitie is, of wat ik heel graag zou willen, is dat het niet zo ver hoeft te komen.

[0:51:44] Dat we door het debat dat we met elkaar voeren, door de afspraken die we met elkaar maken,

[0:51:50] de stappen zetten die nodig zijn.

[0:51:52] Dus dat we niet gedwongen worden dat we iets moeten van een rechter of iets moeten van Europa,

[0:51:57] maar dat we het doen vanuit wat wij willen, wat wij hier met elkaar overeenkomen.

[0:52:02] Dat is hoe ik het heel graag zou willen.

[0:52:05] Dank u wel. Meneer Ekkens.

[0:52:08] Dank, voorzitter.

[0:52:08] Een van de frustraties die ik persoonlijk had van de vorige periode

[0:52:11] was dat we een heleboel kans hebben laten liggen in de energietransitie.

[0:52:16] Je ziet dat de zonnepanelen in China geproduceerd worden.

[0:52:18] De elektrische auto's worden in China geproduceerd.

[0:52:20] De batterijen worden in China geproduceerd.

[0:52:22] En we staan nu eigenlijk in de volgende stap van investeringen

[0:52:24] waar we weer de kans met elkaar hebben.

[0:52:26] Gaat het hier in Nederland en Europa plaatsvinden

[0:52:28] of zien we het ook weer naar China of Amerika vertrekken?

[0:52:30] Je kunt hierbij denken aan de verzameling van het net,

[0:52:33] waar acht miljard per jaar heen gaat.

[0:52:35] Die producten moeten ook ergens geproduceerd worden.

[0:52:37] Groene waterstof, kerncentrales, daar gaan ze door.

[0:52:40] Hoe gaat deze minister ervoor zorgen dat een deel van die productie

[0:52:43] ook in Nederland gaat belanden?

[0:52:45] Mevrouw Hermans.

[0:52:46] Ja, voorzitter, dat is de groene...

[0:52:47] Althans, een onderdeel van de groene groei, zoals ik die voor mij zie.

[0:52:51] En ik denk en ik vind ook dat ik hierover moet samenwerken,

[0:52:56] bijvoorbeeld met de minister van Economische Zaken,

[0:52:58] die hier twee uur geleden zat en in gesprek was met de Kamer, omdat ik denk dat het innovatiebeleid

[0:53:06] wat de verantwoordelijkheid is van de minister van Economische Zaken, je daar ook keuzes moet maken

[0:53:10] die ook weer die verduurzaming en die groei verder stimuleren.

[0:53:16] Dank u wel. Ik kijk op de klok.

[0:53:18] Het is 12.23 uur op mijn telefoon.

[0:53:22] Ik heb de kandidaatminister gevraagd of ze enige uitloop heeft.

[0:53:26] Dat had ze.

[0:53:27] Ik ga ervan uit dat u dat misschien ook heeft.

[0:53:30] Dus ik zou voor willen stellen dat we nog één ronde maken.

[0:53:32] Iedereen in de gelegenheid is om nog één vraag te stellen.

[0:53:35] Het hoeft niet, maar die gelegenheid krijgt u dan wel.

[0:53:38] Akkoord?

[0:53:40] Nou, mevrouw Posma, dan mag u uw laatste vraag stellen.

[0:53:44] Ja, dank u wel.

[0:53:45] Mijn laatste vraag, dan gaan we eigenlijk naar het Rijksambtenarenapparaat.

[0:53:50] Goed voorbeeld doet volgen, dat heb ik altijd geleerd.

[0:53:54] En nu las ik dit weekend in de Telegraaf, dat ook de ambtenaren wat veel zijn, gaan vliegen.

[0:54:05] Je ziet dat... Wat volgens mij belangrijk is, is dat we ook als Rijk afspraken maken met elkaar

[0:54:11] om te komen tot manieren waarop we zelf duurzaam op pad gaan, om het zo maar even te zeggen.

[0:54:18] En een van de belangrijkste dingen daarin zijn toch wel de vliegbewegingen.

[0:54:21] En daarin zien we dat er in plaats van een reductie eigenlijk een grote groei is geweest

[0:54:26] van het aantal vliegbewegingen.

[0:54:28] Mijn simpele vraag aan de beoogd minister is of zij hier het goede voorbeeld kan geven

[0:54:35] en ook aangeven dat het echt wel heel belangrijk is om ervoor te zorgen dat we ook op de manieren

[0:54:41] van werken met elkaar CO2 reduceren.

[0:54:46] Voorzitter. In algemene zin ja, dat vind ik een goed voorbeeld door te volgen.

[0:54:53] Dat is ook in de keuzes die ik maak, maar die natuurlijk ook op departementen worden gemaakt

[0:54:59] over hoe je werkt, hoe je daar naartoe gaat, dat we daar ook ons rekenschap geven van de

[0:55:05] verantwoordelijkheid die we hebben.

[0:55:08] Ik wil wel oppassen met hier heel generalistisch iets te zeggen over één type vervoer, bijvoorbeeld

[0:55:13] om dat vliegtuig iets te zeggen, omdat ik daarvoor gewoon te weinig weet wat voor keuzes,

[0:55:18] wat voor afwegen je eraan te grond zou krijgen, maar in het algemeen geldt een goed voorbeeld

[0:55:22] doet goed volgen en is het ook aan mij en aan ons hier bij de Rijksoverheid ons allemaal

[0:55:26] om het goede voorbeeld te geven.

[0:55:29] Mevrouw Kreuger.

[0:55:32] Ja, ik was wel benieuwd.

[0:55:34] Kijk, het is overduidelijk dat er extra maatregelen genomen moeten worden als je die doelen echt

[0:55:39] wil halen.

[0:55:40] En als je zegt dat je doelen wil halen, maar niet de maatregelen neemt, dan draag je eigenlijk

[0:55:45] volgens mij bij aan de ondermijning van het draagvlak en is dat wel een hele populistische

[0:55:50] manier van politiek.

[0:55:51] Dus als er extra beleid bij moet — dat zegt zowel het Plan Bureau voor de Levenomgeving

[0:55:56] als de analyse van de ambtenaren van de EZK — er staan in het hoofdlijnenakkoord een

[0:56:00] aantal voorbeelden van beleid dat juist op meer CO2-uitstoot gaat leiden, bijvoorbeeld

[0:56:07] weer 130 rijden, bijvoorbeeld de rode diesel en de lagere lasten voor de grootverbruikers.

[0:56:13] Zijn dit nou ook maatregelen die dan op tafel liggen?

[0:56:19] Ik heb al gezegd dat ik vanaf het moment dat ik echt aan het werk ben, van het bordes af en op het

[0:56:27] ministerie ben, hierover in gesprek wil zijn.

[0:56:32] Hierover is dan de vraag wat nu de stand van zaken is en wat nog verder moet uitgewerkt worden, zodat

[0:56:37] het PBL hierover een inschatting kan maken wat de bijdrage zal zijn aan het behalen van de doelen.

[0:56:43] Wat zijn de effecten van de keuzes die in het hoofdlijnakkoord worden gemaakt, met maatregelen

[0:56:47] die we niet meer gaan doen, maar ook maatregelen die we wel gaan doen?

[0:56:51] Wat zijn er dan mogelijkheden in die bandbreedte?

[0:56:53] Dat is waar ik eerst een overzicht van wil krijgen in de komende periode.

[0:56:58] Op basis daarvan ga ik besluiten, kiezen wat er nodig is, of misschien ook wel niet,

[0:57:07] aan vullend alternatief beleid.

[0:57:10] Dank u wel, mevrouw Teunissen.

[0:57:12] Voorzitter. Het is heel goed dat de beoogde bewindspersoon net met ferme bewoordingen afstand

[0:57:18] doet van de omvolkingstheorie.

[0:57:20] Daar ben ik blij mee.

[0:57:22] Tegelijkertijd heeft mevrouw Hermans minder dan een jaar geleden bij OP1 nog stellen gezegd dat

[0:57:26] ze samenwerking met de PVV uitsluit.

[0:57:29] Toen was de omvolkingstheorie nog niet zo'n onderwerp van deze discussie.

[0:57:38] Het is natuurlijk zo dat we al vrijdag getuigen zijn geweest van het witwassen van die omvolkingstheorie

[0:57:44] door een PVV-per-oog-bewindspersoon.

[0:57:46] Die zei dat deze theorie geen theorie is, maar een feitelijk fenomeen.

[0:57:52] Daar maak ik me echt hele grote zorgen over, omdat het normaal maken is van wat niet normaal is.

[0:58:00] Net hoorde ik mevrouw Herman zeggen dat ze hiervoor een buitengewoon lage tolerantie had.

[0:58:05] Maar de vraag is, u gaat nu wel samenwerken met de PVV, dus wat betekent dan een buitengewoon lage

[0:58:12] tolerantie? Waar ligt voor u de grens?

[0:58:16] Ik zei het net al, dit soort theorieën en dit soort uitspraken staan heel ver van mij af.

[0:58:23] Ik haal het heel graag nog een keer zelfs zo ver dat ik niet weet hoe ik er nog meer afstand van moet nemen.

[0:58:29] Die lage tolerantie zal betekenen dat ik, of het nou in de ministerraad is of in de samenwerking

[0:58:36] of op wat voor manier dan ook, heel scherp in de gaten zal houden wat er gebeurt.

[0:58:42] Ik wil aan de slag met het oplossen van problemen.

[0:58:46] Ik wil dat we bouwen aan een stabiel landsbestuur.

[0:58:48] Ik voel mij daar verantwoordelijk voor.

[0:58:50] Mijn VVD-collega's, die ook klaarstaan om het kabinet in te gaan, voelen zich daar ook verantwoordelijk voor.

[0:58:55] En wij zullen alles wat afbreukt doet aan het nemen van die verantwoordelijkheid,

[0:59:00] alles wat afleidt aan het nemen van die verantwoordelijkheid, daar zullen we ons tegen uitspreken.

[0:59:06] Dank u wel. Meneer Kops.

[0:59:09] Waar liggen de absolute topprioriteiten binnen deze toch omvangrijke portefeuille?

[0:59:16] Mevrouw Heemans.

[0:59:18] Voorzitter, wat mij drijft is, wat ik al zei, dat is niet een doel halen,

[0:59:25] maar dat is dit land schoon en sterk en welvarend doorgeven.

[0:59:30] Dat raakt aan economie, dat raakt aan veiligheid...

[0:59:32] en dat raakt ook aan hoe we als land met elkaar samenleven.

[0:59:36] En dat kan alleen, dat lukt alleen als wij hier in Den Haag beleid maken...

[0:59:42] dat betaalbaar is voor iedereen, voor mensen thuis, dat uitvoerbaar is...

[0:59:49] en waarin we ook zorgen dat het volstrekt duidelijk is voor iedereen...

[0:59:52] wat er van je verwacht wordt, wat we van je vragen en dat we niet alleen iets vragen,

[0:59:57] maar dat het ook iets oplevert voor ons als land,

[1:00:01] voor jou als inwoner van dit land en voor ons allemaal.

[1:00:04] En ook natuurlijk voor toekomstige generaties.

[1:00:07] En dat zal steeds mijn focus zijn met hoe ik naar mijn toekomstige portefeuille kijk

[1:00:15] en hoe ik keuzes zal maken op al die verschillende onderwerpen die, u zei het

[1:00:19] terecht is een omvangrijke portefeuille die daarin voorbij kan.

[1:00:24] Dank u wel. De heer Vermeer.

[1:00:27] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:00:29] Klimaat is inderdaad gepolariseerd, maar niet alleen gepolariseerd.

[1:00:34] Wij polariseren jezelf verder ook over.

[1:00:37] Dat zien we hier vandaag aan tafel ook.

[1:00:40] En ik ben het helemaal mee eens met mevrouw Koekoek dat we problemen niet moeten verschuiven naar elders.

[1:00:45] Ze moeten niet één koe hier weghalen waar er twee of drie ergens anders ter wereld voor terugkomen.

[1:00:50] Dat is klimaat niet bijgebaard.

[1:00:53] En ik zie ernaar uit om samen met de beoogd minister samen te gaan werken aan verdere transitie van Nederland,

[1:00:59] zoals we dat al eeuwen doen en hoe we inspelen op veranderingen om ons heen en in onze samenleving.

[1:01:09] Dat is geen vraag, meneer Vermeer.

[1:01:11] Klopt.

[1:01:13] Maar het is wederzijds.

[1:01:15] En ik hoop dat u de minister naast Samerwijk ook wilt blijven controleren, maar dat zit bij u volgens mij wel goed.

[1:01:21] Dus daar gaan we door naar mevrouw Rodekerk.

[1:01:25] Volgens mij zijn wij ook ten alle tijde bereid om samen te werken als we maar hetzelfde doel

[1:01:29] nastreven.

[1:01:31] Dan nog een duivels dilemma voor de minister, want we hebben eerder gevraagd dat we hiermee

[1:01:38] de klimaatdoelen niet gaan halen, dus een alternatief beleid is nodig.

[1:01:41] Dat geeft aan bandbreedte te bekijken in gesprek met het ministerie.

[1:01:45] Maar dit is een duivels dilemma, dus er is geen politiek antwoord op mogelijk.

[1:01:49] De vraag is, kiest u voor...

[1:01:53] Er is een kavelvrij op de Noordzee, er blijkt nog een aantal hectare over.

[1:01:58] Kiest u dan voor meer ruimte voor de visserij?

[1:02:01] Of kiest u dan voor een extra windmola?

[1:02:03] En op basis waarvan maakt u dan de afweging?

[1:02:07] Mevrouw Hermans.

[1:02:08] Ik had me voorgenomen niet aan quizjes mee te doen, maar op zich snap ik de onderliggende vragen volgens mij.

[1:02:16] Dan is mijn antwoord dat wat in het hoofdlijnakkoord staat, de voorkeur gaat uit naar wind op zee.

[1:02:24] Maar daarbij moeten we wel een balans hebben met wat er allemaal nog meer gebeurt op zee.

[1:02:29] We moeten ook kijken naar bijvoorbeeld de visserij.

[1:02:32] Maar ik herhaal dat we afspraken hebben gemaakt over klimaat en klimaatdoelen.

[1:02:36] Daar hoort wind op zee bij.

[1:02:38] Het zal, zoals alles in dit land, want de ruimte is schaars, wel in een balans moeten gebeuren.

[1:02:43] Naar die balans ga ik op zoek.

[1:02:46] Dank u wel.

[1:02:48] Mevrouw Koekoek.

[1:02:49] Dank, voorzitter.

[1:02:50] Het was overigens niet mevrouw Koekoek die het had over elders, maar het VBL wat zei als

[1:02:54] ik kijk naar het Hoofdlaarenakkoord, dan letten we onvoldoende op elders en op later.

[1:02:59] Ik denk dat dat belangrijk is.

[1:03:01] Waar ik nog naar op zoek ben, eigenlijk ook in antwoord op mijn vorige vraag van mevrouw

[1:03:06] Hermans, is dat ik heel goed begrijp dat mevrouw Hermans aangeeft dat als minister ik altijd

[1:03:11] op zoek gaan naar manieren om te voorkomen dat je door de rechter of door Europees of internationaal

[1:03:17] beleid van koers moet wijzigen. Dat begrijp ik heel goed, dat is een goede intentie. Tegelijk

[1:03:21] hebben we echt wel gezien dat we daar niet in slagen en ik maak me zorgen, zeker als ik net

[1:03:27] ook analyseer of herhaal eigenlijk wat BBL analyseert als we het hoofdlijnakkoord kijken. Dus

[1:03:33] daarin zou ik heel graag van mevrouw Hermans horen hoe zij als minister zich gaat opstellen op het

[1:03:38] dat het dilemma klimaat of iets anders, als dat aan bod gaat komen, of dat nou via de rechter

[1:03:44] op het bordje van de minister komt of via Europees beleid of internationaal beleid en daarmee en ik

[1:03:51] hoop dat zij zich dan ook wel uitspreken voor het klimaat eigenlijk in dezelfde soort sterke taal

[1:03:56] als zij zich uitsprak net tegen een achterlijke theorie als het omvoegingstheorie. Want we moeten

[1:04:00] iemand hebben die pal staat niet alleen voor doelen die je met elkaar afspreekt maar ook voor een

[1:04:04] richting voor een visie op klimaat.

[1:04:06] En dat zou ik heel graag van mevrouw Hermans horen hoe zij dat wil invullen.

[1:04:11] Voorzitter, ik moet nog beginnen.

[1:04:14] Ik hoop te mogen beginnen volgende week.

[1:04:16] Misschien moet ik het zo formuleren.

[1:04:20] Ik heb in de inleiding van deze hoorzitting neergezet wat mij drijft en waarom ik dit zo'n

[1:04:28] mooi onderwerp vind en waarom ik het zo eervol vind dat mijn partij mij gevraagd heeft om

[1:04:33] minister van Klimaat en GroenGroei te worden.

[1:04:36] Ik zal er dus ook vanaf dag één alles aan doen om binnen de kaders van het hoofdlijnenakkoord gedreven

[1:04:44] — gebaseerd op de passie die ik zelf voor dit onderwerp voel — daar uitvoering aan te geven.

[1:04:52] Ik wil dus ook dat we binnen die wandbreedte blijven komen en zijn in de komende periode.

[1:05:00] Ik wil nu alleen niet vooruitlopen op wat als dat niet gebeurt, want ik ga er alles aan doen dat dat wel gebeurt.

[1:05:07] En als het onverhoopt niet zo is, dan weet ik zeker dat u mij weet te vinden, maar ook dat zal ik voor zijn.

[1:05:15] Want het is niet sek dat percentage halen in 2030, het is veel meer dan dat.

[1:05:21] Het is de toekomst van ons land en daarom zeg ik nog een keer aan de slot van deze hoorzitting,

[1:05:26] In deze portefeuille komt voor mij dat alles samen.

[1:05:29] Ja, we hebben een probleem op te lossen, daar kunnen we niet meer van wegkijken,

[1:05:32] als we ook kijken naar wat er in de wereld gebeurt.

[1:05:34] Maar er ligt ook zo'n gigantische kans voor ons, zoals we dat in de afgelopen

[1:05:39] honderden jaren als Nederland altijd hebben gedaan.

[1:05:41] Als we voor een uitdaging, als we voor een probleem staan,

[1:05:44] dan zetten we samen de schouders eronder en dan gaan we ervoor.

[1:05:47] En dat is wat ik wil en dat is wat ik ga doen.

[1:05:49] En dat is wat ik hoop met heel veel mensen in Nederland te kunnen gaan doen.

[1:05:54] Dank u wel. Meneer Erkens, wilt u nog een laatste vraag stellen?

[1:05:57] Dat wordt ook de allerlaatste in dit rondje.

[1:05:58] Ja, dank u, voorzitter. Zeker nog één laatste vraag.

[1:06:01] Want elke ronde biedt ook de kans...

[1:06:03] ...om nog een aantal andere frustraties te delen van de vervolgde periode. Nee.

[1:06:07] Eén van de zaken, voorzitter, die we zagen...

[1:06:09] ...is dat de industrie inderdaad flink aan de lat staat...

[1:06:12] ...om ambitieus te verduurzamen.

[1:06:14] Nederland heeft er ook veel beleid voor.

[1:06:16] En nationale CO2-heffing, de energiebelasting is verder verhoogd...

[1:06:19] ...de laatste jaren, ga ze door.

[1:06:21] En je zag eigenlijk dat het aanleveren van de juiste infrastructuur...

[1:06:25] en de stroomnet, de waterstofbackbon begon achter te lopen op de beprijzingen.

[1:06:28] Dus het vertrouwen van de industrie om hier te investeren en verduurzamen

[1:06:31] leek wel een beetje te knakken op het einde van de vorige periode die nu afgerond wordt.

[1:06:36] Hoe gaat kandidaatminister Hermans dat vertrouwen weer proberen te herstellen?

[1:06:40] Want die investeringen zijn broodnodig als we Nederland willen verduurzamen.

[1:06:44] Mevrouw Hermans.

[1:06:45] Ja, voorzitter, door voorspelbaar beleid, door afspraken te maken die je ook nakomt

[1:06:52] En uiteindelijk realiseer ik me ook, en nu ga ik iets Engels zeggen, show don't tell, het gaat om resultaten.

[1:06:59] Ik kan dit heel vaak zeggen, maar we moeten het vooral gaan doen.

[1:07:09] Ik als minister, wij als politiek of bij de Rijksoverheid en met iedereen in het land.

[1:07:15] En ik ben ervan overtuigd dat er geen bedrijf of geen ondernemer is,

[1:07:19] Er zijn ook geen mensen thuis of wie dan ook die hier niet een bijdrage aan willen leveren.

[1:07:24] Maar je moet wel het gevoel hebben dat je weet waar je aan toe bent en dat je een beetje geholpen wordt

[1:07:30] waar dat kan en waar dat mogelijk is.

[1:07:33] Dat kan financieel zijn, maar het is ook niet eens alleen maar financieel.

[1:07:36] Dat is ook door een beetje de voorspelbaarheid in de tijd praktisch geholpen of ondersteund te worden.

[1:07:44] En als we dat doen, als we al die krachten bundelen, gecombineerd met dat optimisme

[1:07:48] wat in ons land, in onze samenleving zit, dan gaan we heel ver komen met het doel voor 2030,

[1:07:57] maar vooral ook alles wat er in de jaren daarna ligt.

[1:08:01] Dank u wel.

[1:08:02] Daarmee zijn we aan het einde van deze hoorzitting gekomen met de kandidaat-minister van Klimaat

[1:08:06] en Groene Groei.

[1:08:07] Als ik u zo bezig zag, dacht ik, u kunt niet wachten tot u kunt beginnen, maar tot die

[1:08:11] In die tijd mag u nog het mooie and van Kamerlid vervullen.

[1:08:14] Dus nog een goede week, volgens mij.

[1:08:16] Hartelijk dank voor uw aanwezigheid...

[1:08:19] ...en ook voor het feit dat u al die vragen met verf heeft willen beantwoorden.

[1:08:22] Dank daarvoor. Ook dank aan de commissieleden...

[1:08:25] ...voor de wijze waarop u de vragen heeft gesteld.

[1:08:27] U heeft het mij niet moeilijk gemaakt.

[1:08:29] De kandidaat-minister hopelijk wel een beetje.

[1:08:32] Maar ja, met zoveel ervaring dan lukte dat ook best goed.

[1:08:36] Dank aan de mensen op de tribune en de pers...

[1:08:38] ...en aan iedereen die op afstand heeft meegekeken en geluisterd.

[1:08:40] Ik wens u nog een hele fijne voortzetting van de dag.

[1:08:43] Half twee gaat de volgende voorzitting hier verder.

[1:08:46] Dank u wel.