Veteranen

[0:00:02] Goedemorgen. Welkom allemaal bij de vaste Kamercommissie voor Defensie.

[0:00:07] Bij de vergaderingen over het nota-overleg over onze veteranen, een belangrijk onderwerp.

[0:00:13] Welkom ook aan de mensen op de publieke tribune en de mensen thuis bij dit debat.

[0:00:18] En een speciaal welkom aan de minister en haar gezelschap.

[0:00:23] We hebben vandaag verschillende spreektijden per Kamerlid.

[0:00:28] We beginnen met de heer Erkens van de VVD en die heeft tien minuten spreektijd in de eerste en

[0:00:36] tweede termijn samen. Ik geef het woord aan de heer Erkens. Dank u voorzitter en laat ik dit

[0:00:41] debat beginnen door mijn waardering uit te spreken voor al die militairen die Nederland dienen of

[0:00:46] hebben gediend. We kunnen niet vaak genoeg benadrukken hoe dankbaar we hen zijn voor hun

[0:00:50] inzet voor ons land. Het is dan ook belangrijk dat we jaarlijks stilstaan bij onze veteranen,

[0:00:56] en onze dienstslachtoffers.

[0:00:59] Zij verdienen erkenning, waardering en zorg.

[0:01:01] En de Veteranenwet zorgt voor een goede basis op dit vlak.

[0:01:05] We kunnen gelukkig ook zien dat het veteranenbeleid in Nederland

[0:01:07] de laatste jaren ook echt beter geworden is.

[0:01:10] En dat betekent niet dat er uiteraard niks beter kan.

[0:01:14] Het veteranenbeleid moet continu aangepast worden

[0:01:17] om mee te gaan in de tijd.

[0:01:19] En voorzitter, we zijn blij dat de samenleving

[0:01:21] steeds meer erkenning heeft voor onze veteranen

[0:01:23] en dat ze er positief heen kijken.

[0:01:26] Tegelijkertijd geven veteranen aan dat juist het vertellen van persoonlijke verhalen zowel positief voor veteranen als voor luisteraars is.

[0:01:33] Het programma Veteranen De Klas is daarom een mooi initiatief.

[0:01:38] In 2024 zijn door 129 gastsprekers bijna 40.000 leerlingen bereikt.

[0:01:45] En het zou mooi zijn als dit programma de komende jaren verder kan groeien.

[0:01:49] Hoe kan het kabinet het ondersteunen in samenwerking met onze veteranenorganisaties?

[0:01:53] Dit is immers zowel goed voor de veteranen als ook voor het vergroten van het bewustzijn

[0:01:57] onder jongeren van internationale vrede en veiligheid.

[0:02:01] En voorzitter, daarnaast worden veteranen geholpen met het vinden van een nieuwe baan

[0:02:04] via het Dienstencentrum Reïntegratie, DCR.

[0:02:08] We zien echter ook dat 1 op de 3 veteranen de overgang naar de burgermanschappij als

[0:02:13] moeizaam ervaart.

[0:02:15] Gaat er nu vaart gemaakt worden met een transitieprogramma voor onze veteranen die de krijgsmacht verlaten?

[0:02:21] En hoe ondersteunen we nu mogelijkheden tot omscholing voor veteranen?

[0:02:25] Helpen met het vinden van een nieuwe baan is immers één ding, maar het is ook goed

[0:02:28] als veteranen de ruimte krijgen om zich door te ontwikkelen door middel van het starten

[0:02:32] van hun opleiding.

[0:02:33] En op dit moment lijken de mogelijkheden in Nederland aanwezig, maar beperkt.

[0:02:37] In Scandinavische landen lijkt het een heel stuk uitgebreider en graag hoor ik van de minister

[0:02:41] hoe zij hierin kijkt.

[0:02:43] En voorzitter dan een gevoeliger onderwerp.

[0:02:45] Hoe wij als samenleving, politiek, regering, spreken over missies uit het verleden.

[0:02:52] Het blijft voor veteranen cruciaal dat hun belangrijke werk daar erkend wordt.

[0:02:56] En we hebben in de politiek, en in de media zie je dat ook, te snel de neiging om te kijken

[0:03:01] naar wat er niet goed ging.

[0:03:03] En we moeten ons realiseren dat het de politiek was die militairen op missie stuurde, met

[0:03:09] alle bijbehorende rampverwaarden en doelstellingen.

[0:03:12] En ik hoop dat mijn collega en ik zelf deze debat in waardigheid kunnen voeren, dat we

[0:03:17] niet het werktekoor doen van al die veteranen die hun land gediend hebben en dienen.

[0:03:22] En we moeten uiteraard altijd kunnen evalueren wat er goed ging en wat er niet goed ging.

[0:03:26] Maar het is van belang dat veteranen een rol krijgen in de evaluatie van deze missies.

[0:03:32] Hun stem moet gehoord worden in deze evaluaties.

[0:03:35] En we horen bijvoorbeeld van het Nationale Veteranenplatform dat het nu niet gebeurt

[0:03:39] bij het onderzoek naar de Nederlandse inzet in Afghanistan.

[0:03:42] Het lijkt ons ontzettend verstandig als juiste veteranen in rol spelen in het aanbrengen van

[0:03:47] de nuance en complexiteit van een dergelijke onderzoek.

[0:03:50] En graag hoor ik ook van de minister hoe zij hierin kijkt bij het onderzoek naar de inzet

[0:03:53] in Afghanistan, maar misschien ook ter evaluatie bij toekomstige onderzoeken naar de inzet

[0:03:58] voor onze militairen.

[0:04:00] En voorzitter, daarnaast vraag ik aandacht van de minister voor het mentale welzijn van

[0:04:03] onze veteranen.

[0:04:05] Vorig jaar is duidelijk geworden dat veteranen minder reageren op onderzoeken die dit peilen.

[0:04:10] Is er nu een beter beeld hoe het nu echt gaat met onze veteranen en welke stappen zijn gezet

[0:04:15] om het mentale welzijn van hen te verbeteren?

[0:04:19] Voorzitter, we hebben in Nederland de zogeheten Veteranenpas.

[0:04:22] Hiermee krijgen veteranen korting bij musea, dierenparken en andere zaken.

[0:04:27] En we zien dat in een land als Amerika dit een heel stuk verder gestrekt.

[0:04:31] Is het mogelijk deze Veteranenpas bijvoorbeeld de komende jaren uit te breiden of zijn daar

[0:04:35] plannen toe?

[0:04:36] De publieke erkenning die Amerikanen geven aan hun krijgsmacht kan hierbij ter inspiratie

[0:04:42] dienen.

[0:04:42] Ik was aan het begin van dit jaar in de VS met de NAVO-commissie en ik vond het mooi

[0:04:47] om te zien dat veteranen bijvoorbeeld als eerste mogen boarden op een vlucht om maar een voorbeeld

[0:04:51] te noemen en heel veel andere tekenen van publieke erkenning zoals deze.

[0:04:55] Daarnaast is het vrij gek dat veteranen op feestdagen, bevrijdingsdag, veteranendag,

[0:05:00] andere feestdagen niet standaard gratis mogen reizen met het openbaar vervoer.

[0:05:04] Ze hebben twee dagen per jaar deze mogen inzetten, maar zou het niet beter zijn om dit uit te

[0:05:07] bereiden na alle feestdagen?

[0:05:09] Is de minister bereid om het gesprek hierover aan te gaan met NS en regionale spoorvervoerders

[0:05:14] om de huidige regeling verder uit te breiden?

[0:05:17] Voorzitter, dan de operatie Interflex, de Oekraïnse militairen die door Nederlandse

[0:05:22] trainers opgeleid worden.

[0:05:25] Gedurende onze rondetafel vorige week kwam daar een zeer inzichtelijke analyse langs

[0:05:29] over de impact op onze trainers van deze operatie.

[0:05:33] Het geeft wederom aan dat het veteranenbeleid continu gemoderniseerd moet worden.

[0:05:38] Hoe kijkt de minister naar deze specifieke kwestie?

[0:05:41] En hoe zorgen we ervoor dat ook voor deze nieuwe groepen het veteranenbeleid en de definitie-kwestie

[0:05:46] blijven moderniseren?

[0:05:48] Hoe zit het bijvoorbeeld met droompiloten, onze mensen die in de cyberdomein actief zijn?

[0:05:53] Hoe vallen zij onder het bestaande beleid en hoe worden het de komende jaren verder

[0:05:56] ontwikkeld?

[0:05:58] Dan als laatste, Nederland helpt Oekraïne al met het opzetten van een moderner veteranenbeleid.

[0:06:06] Welke concrete samenwerking is er mogelijk de komende jaren tussen Oekraïne en Nederland

[0:06:10] op dit vlak?

[0:06:11] Ik kan me voorstellen dat wij inderdaad blijven helpen met het opzetten van een moderner veteranenbeleid

[0:06:16] in Oekraïne.

[0:06:18] Ik vraag echter aan de minister, kunnen wij daarentegen ook niet leren van hen?

[0:06:22] Het veteranenbeleid en specifiek de zorgplicht zal er anders uitzien als we hoofdtaak 1 moeten

[0:06:27] moeten uitvoeren. Als wij zelf in conflict geraken en de aantallen veteranen snel en

[0:06:32] fors oplopen, zal het beleid zich ook moeten ontwikkelen. En Oekraïne leert nu met vallen

[0:06:37] en opstaan hoe dat is. Het lijkt ons verstandig daar ook lering uit te trekken. Dus welke

[0:06:41] vorm ook van permanente samenwerking is hier mogelijk om die wederzijds voordelige samenwerking

[0:06:46] te bestendigen waar we van elkaar kunnen leren. Voorzitter, dan heel kort nog. De veteranen

[0:06:51] begraafplaats in Loenen, de enige in Nederland. Ons bereikten signalen dat er een aantal zaken

[0:06:57] wellicht niet goed geregeld zijn.

[0:06:58] Hoe staat het? Daarmee vraag ik aan het kabinet.

[0:07:01] Voorzitter, dank u wel.

[0:07:03] Dank aan de heer Erkens. Dan is de volgende

[0:07:06] spreker de heer Pol van de

[0:07:07] PVV en die heeft in totaal 12 minuten

[0:07:10] spreektijd. De heer Pol.

[0:07:13] Dank u wel, voorzitter. En ook

[0:07:15] mooie woorden van de heer Erkens

[0:07:17] en ook mooie voorstellen.

[0:07:19] Waar we als PVV ook zeer sympathiek tegenover

[0:07:21] staan. Want voorzitter,

[0:07:23] Nederland telt ruim 100.000

[0:07:25] veteranen, waarvan er nog ongeveer

[0:07:27] 25.000 vandaag in actieve diensten. Als PVV zijn wij hen dankbaar en erkentelijk voor het werk dat

[0:07:35] zij hebben gedaan en de offers die zij bereid waren te brengen voor Nederland en de veiligheid

[0:07:40] van zoveel delen van de wereld waar zij gediend hebben. Voorzitter, de erkenning, waardering en

[0:07:47] zorg van en voor onze veteranen is wettelijk geborgd. Zo bestaat de Veteranenwet deze maand

[0:07:54] Om dat te vieren was er afgelopen vrijdag in Doorn een symposium georganiseerd waar

[0:08:01] ik namens mijn partij de PVV te gast mocht zijn om te luisteren naar de mensen die zich

[0:08:06] elke dag met hart en ziel inzetten voor onze veteranen.

[0:08:10] Het werk dat onder andere onze veteranenombudsman, het Nederlands Veteraneninstituut, de inspecteur

[0:08:17] der veteranen, het Nationaal Veteranenplatform en de Bond van Nederlandse Militaire Oorlogs-

[0:08:24] buitengewoon bewonderingswaardig. En onze partij dankt hen dan ook van harte.

[0:08:31] Voorzitter, dat betekent niet dat alles goed gaat.

[0:08:35] Zo demonstreerde een van onze veteranen recent voor het gebouw van het parlement.

[0:08:41] Zijn naam is Mario en ik heb hem in de periode en daarna geregeld gesproken.

[0:08:46] Vandaag is hij hier te gast en ik waardeer het enorm dat de minister

[0:08:50] zojuist ook de tijd nam om samen even het gesprek met hem aan te gaan.

[0:08:54] Hij vertelde over de strijd die hij voert voor schuldbekentenis en erkenning van Defensie.

[0:09:01] Op jonge leeftijd werd hij uitgezonden naar Libanon, waar hij PTSS opliep en tinnitus

[0:09:07] kreeg.

[0:09:08] Naar de mening van de keuringsartsen had hij niet uitgezonden mogen worden, vanwege zijn

[0:09:14] psychische problemen destijds.

[0:09:16] Daar heeft hij nu een schuldbekentenis voor gekregen, maar zonder excuses.

[0:09:21] Defensie zat dus inderdaad fout.

[0:09:24] Maar dan moest hij wel elf jaar voor vechten en ruim twee weken in een tentje in de kou

[0:09:30] voor de kromhoutkazerne in Utrecht voor protesteren.

[0:09:34] Voorzitter, een vraag aan de minister.

[0:09:37] Waarom heeft het zo lang moeten duren?

[0:09:39] We willen toch niet dat onze veteranen en hun thuisfront zich zo'n gigantische strijd

[0:09:45] op de hals moeten halen om hun gelijk te krijgen.

[0:09:49] En hoe kijkt de minister verder naar deze zaak?

[0:09:51] Aangezien er voor deze man nog steeds geen punt achtergezet kan worden.

[0:09:56] Er zijn namelijk nooit echte excuses gemaakt.

[0:10:00] Zou de minister dat hier vandaag kunnen doen?

[0:10:03] En voorzitter, wat kan zij verder nog voor hem doen om werkelijk tot afronding van deze

[0:10:08] strijd te komen, zodat hij kan beginnen aan het verwerken?

[0:10:12] Want voorzitter, we willen toch dat we in deze kwesties handelen met de menselijke maat.

[0:10:19] Voorzitter, dan is het centrale thema dat mij het meest is bijgebleven in alle gesprekken

[0:10:26] die ik met de instituten en onze veteranen heb mogen voeren, waardering.

[0:10:31] Dat dit netjes per wet geregeld is, betekent niet dat het een vanzelfsprekendheid is.

[0:10:36] Tot op de dag van vandaag krijgen veteranen onterechte verwijten en verdachtmakingen over

[0:10:42] zich heen.

[0:10:43] Zo sprak ik bij het symposium van vrijdag na afloop met twee Srebrenica-veteranen.

[0:10:49] Die vertelden over hun tijd.

[0:10:51] Een van hen diende bij Dutchbat 3.

[0:10:53] Nog steeds krijgt hij de vraag, waarom deden jullie toen niets?

[0:10:58] Voorzitter, dat is één van die onterechte verwijten.

[0:11:01] Want ondanks dat onze Nederlandse militairen veel te licht waren uitgerust voor hun taak,

[0:11:06] volstrekt onvoldoende steun kregen en hun bevoorrading al maandenlang werd geblokkeerd,

[0:11:11] namen zij in opdracht van de Verenigde Naties wel de zogenoemde blocking position in en boden

[0:11:17] zij gewapende tegenstand waarbij een Servische aanval ook werd afgeslagen.

[0:11:22] De PVV heeft groot respect voor onze Dutchbat veteranen die onder onmogelijke omstandigheden

[0:11:28] tot het uiterste zijn gegaan om hun plicht te vervullen.

[0:11:33] Het is daarom goed dat er onder dit kabinet verder werk is gemaakt van erkenning voor

[0:11:38] deze veteranen.

[0:11:39] Graag vraag ik de minister hoe zij kijkt naar haar inzet hierop en welke zaken zij hierover

[0:11:45] aan haar opvolger zou willen meegeven.

[0:11:49] Voorzitter, want de rol die de minister van Defensie speelt in het opkomen van onze veteranen

[0:11:55] kan niet genoeg benadrukt worden.

[0:11:58] Het verbaasde de PVV dan ook hooglijk dat deze minister vorig jaar besloot om niet in

[0:12:04] hoge beroep te gaan in de rechtszaak over een Nederlands bombardement tijdens de slag

[0:12:08] om Chora in 2007. Tijdens deze slag vielen honderden talibansstrijders door Chora-Vallei

[0:12:15] aan en werden Nederlandse militairen verdreven uit hun controleposten.

[0:12:20] Commandant Van Griensven stond voor een keuze. De Nederlandse troepen terugtrekken en de

[0:12:25] lokale bevolking aan hun lot overlaten, of standhouden en vechten.

[0:12:31] Voorzitter, het werd dat laatste. En vechten deden onze militairen. Door de heldhaftige

[0:12:36] inzet van vijfhonderd Nederlandse militairen, inzet van Nederlandse F-16's en de Nederlandse

[0:12:42] Panzerhauwitzer werd de Taliban teruggeslagen en werden de controleposten heroverd.

[0:12:49] Na een dagenlange strijd lieten onze soldaten zien dat de Nederlandse leeuw nog tanden heeft.

[0:12:56] De verlei werd niet door de Taliban ingenomen en een eventueel bloedpad onder de plaatselijke

[0:13:01] bevolking is voorkomen.

[0:13:02] Onze veteranen, die hier hebben gestreden, zijn helden.

[0:13:08] Voorzitter, wat steekt het dan dat deze minister weigerde in hoger beroep te gaan

[0:13:13] toen de rechtbank Den Haag oordeelde dat een bombardement op een bepaald complex onrechtmatig was.

[0:13:20] In strijd met het zogeheten beginsel van onderscheid uit het internationaal humanitair oorlogsrecht werd er geoordeeld.

[0:13:27] En dat terwijl onze militairen er alles aan deden om burgerdoden te voorkomen.

[0:13:31] Iets wat door het lafhartig optreden van de Taliban haast onmogelijk was.

[0:13:37] En voorzitter, waarom, vraag ik dan de minister.

[0:13:40] Waarom is zij niet tot het uiterste gegaan om de naam en eer van onze veteranen die toen dienden te verdedigen?

[0:13:47] Waarom heeft zij zich direct bij de uitspraak neergelegd?

[0:13:50] Heeft zij enig idee wat dit met onze veteranen doet?

[0:13:54] Graag een reactie, want als PVV kunnen wij hier met ons hoofd niet bij.

[0:13:59] Een andere zaak waar de PVV zich altijd hard voor heeft gemaakt is de waardering van onze

[0:14:04] Indië-veteranen.

[0:14:06] Wij vonden het daarom ook zeer kwalijk dat het Van Heutsch vaandel, dat de trotse tradities

[0:14:11] van het kneel met zich meedraagt, vorig jaar niet meer te zien was op de Nationale Indië-herdenking

[0:14:17] van 15 augustus.

[0:14:19] Een vraag aan de minister, is het Van Heutsch vaandel dit jaar wel weer present op de herdenking?

[0:14:25] En zo niet, waarom dan niet?

[0:14:26] Graag een reactie.

[0:14:28] Voorzitter, dan is de zorg voor onze veteranen een belangrijke plicht van ons allen.

[0:14:35] Ik wil de minister dan ook een compliment maken voor haar inzit bij het openen van de

[0:14:39] Sparrenheuvel.

[0:14:40] Een herstelplek voor veteranen, die in samenwerking met het Leger des Heils en het Veteraneninstituut

[0:14:46] is opgericht.

[0:14:47] Veteranen met verscheidene problemen kunnen hier op hulp en onderdak rekenen, iets wat

[0:14:53] zeer waardevol is.

[0:14:55] Echter, de opvangcapaciteit betreft 12 veteranen, terwijl in een recent gesprek dat wij voerden

[0:15:01] met onder andere de veteranenombudsman bleek dat er in Nederland zo'n 800 dakloze veteranen

[0:15:07] zijn.

[0:15:08] Ik lees daar in de Veteranennota weinig over, daar kan ik lezen dat er in 2023 slechts zes

[0:15:15] veteranen zijn opgevangen met de zogenoemde bed-bad-broodregeling voor hen.

[0:15:21] Hoe zit het dan met de rest?

[0:15:22] En welke aanvullende maatregelen heeft de minister in deze periode voor hen getroffen?

[0:15:28] Graag een reactie.

[0:15:29] Voorzitter, afrondend.

[0:15:32] Dan wil ik zeggen dat ik uitkijk naar aankomende zaterdag,

[0:15:36] wanneer wij voor de twintigste keer Nederlandse Veteranendag vieren.

[0:15:40] Wij hopen dat deze dag een prachtig eerbetoon mag worden aan onze Nederlandse veteranen

[0:15:45] en dat zij de waardering voelen die zij verdienen.

[0:15:48] Voorzitter, ik dank u wel.

[0:15:50] Dank u wel. Dank aan de heer Pol voor zijn inbreng.

[0:15:54] U ziet ook de heer Erkens heeft de vergadering moeten verlaten.

[0:15:57] Helaas zijn er een aantal andere collega's die ook de vergadering moeten verlaten,

[0:16:00] omdat we een drukke agenda hebben als Kamer met hoorzittingen en andere vergaderingen.

[0:16:06] Dus het is niet onwil, maar de agenda laat het helaas niet toe.

[0:16:11] En dan is de volgende spreker mevrouw Van der Werf en uw totale spreektijd is acht minuten.

[0:16:15] Mevrouw Van der Werf. Dank voorzitter.

[0:16:19] Zaterdag is het Veteranendag, een jubileumeditie, de twintigste Veteranendag en mijn voorganger

[0:16:25] zei het ook al, een belangrijke dag.

[0:16:28] Op deze dag staan we stil bij de mannen en vrouwen die bereid waren en zijn om huis

[0:16:33] en haard te verlaten voor onze vrijheid en veiligheid.

[0:16:37] Mensen die de frase nooit meer oorlog niet zien als een symbolische bezwering, maar als

[0:16:42] een praktische opdracht.

[0:16:44] Voor die mensen dienen wij als politiek een diepe buiging te maken.

[0:16:48] En ik ben blij dat daar vandaag aandacht voor is.

[0:16:52] 83 procent van de Nederlanders heeft waardering voor onze veteranen.

[0:16:56] Woorden als dapper, moedig en plichtsgetrouw worden gebruikt om hen te beschrijven.

[0:17:01] En dat stemt positief.

[0:17:03] Toch wordt dit door veteranen lang niet altijd zo ervaren.

[0:17:07] En daar zie ik ruimte voor verbetering.

[0:17:10] We kunnen veel van hun unieke ervaringen leren.

[0:17:13] En dat moeten we als samenleving ook in de breedte doen.

[0:17:16] Veteraan in de klas is een mooi initiatief, maar we zouden bijvoorbeeld ook de zichtbaarheid

[0:17:21] van veteranen in het bedrijfsleven kunnen vergroten.

[0:17:24] Ik vraag de minister, zou zij daarover met het bedrijfsleven in gesprek kunnen gaan?

[0:17:28] Want wij hoorden ook bij de hoorzitting met het Veteraneninstituut vele mooie voorbeelden

[0:17:33] die eigenlijk nog veel te weinig aandacht krijgen.

[0:17:38] Voorzitter, lang niet alle veteranen hebben hulp nodig, maar wel behoeften aan erkenning.

[0:17:43] Veel veteranen vertellen niet vanzelfsprekend over hun uitzendingen of het feit dat ze veteraan

[0:17:50] zijn.

[0:17:51] Dat komt ook omdat het regelmatig tot ongemakkelijke reacties leidt.

[0:17:56] Ik sprak vorige week met een veteraan die zei dat er eigenlijk maar één moment in

[0:18:00] zijn militaire carrière is geweest dat hij zich echt gewaardeerd voelde.

[0:18:04] Namelijk rondom de ramp van MH17.

[0:18:07] Toen schaarde Nederland zich als één front achter zijn krijgsmacht, aldus deze militair.

[0:18:12] En veteranen zijn de laatste tijd weer volop in het nieuws.

[0:18:17] Ik zie die herwaardering wel terug rondom bijvoorbeeld de herdenking van 80 jaar D-Day

[0:18:22] en nu er opnieuw een grootschalige oorlog in Europa woedt.

[0:18:27] Kan de minister ingaan op de erkenning voor betrokken militairen bij de MA17-ramp

[0:18:31] en op de lessen die we kunnen trekken uit de groeiende veteranengemeenschap in Oekraïne?

[0:18:37] Deze minister is ook altijd heel betrokken geweest bij de Oekraïnse veteranen.

[0:18:41] Vanaf het begin van de oorlog ondersteunt Nederland revaliderende veteranen, onder andere

[0:18:46] hier in het revalidatiecentrum in Doorn.

[0:18:49] Ook heeft Nederland 2 miljoen beschikbaar gesteld voor het openen van een revalidatiecentrum

[0:18:54] in Oekraïne zelf.

[0:18:56] Hoe kan de militaire steun van Nederland voor Oekraïne op het gebied van de veteranenzorg

[0:19:00] geïntensiveerd worden?

[0:19:03] Dan, voorzitter, er is ook een waarde en een noodzak van de Veteranendag Zaterdag.

[0:19:08] Een moment om stil te staan bij het werk dat mannen en vrouwen verzetten voor onze veiligheid.

[0:19:14] En wat mij betreft ook een moment van nationale trots.

[0:19:17] In het onderzoek Veteran Under Construction is onderzoek gedaan door Yvonne de Reuver naar de identiteit van veteranen.

[0:19:24] En daar komt uit naar voren dat vooral de wat oudere veteranen zich heel betrokken voelen bij die Veteranendag.

[0:19:30] Maar de jongere generaties zich minder herkennen in het defilé.

[0:19:34] En die zoeken weer op andere manieren herkenning bij elkaar.

[0:19:37] Ik heb daarover twee vragen aan de minister.

[0:19:40] Hoe maken we die Veteranendag aantrekkelijker en herkenbarer voor alle veteranen en dus

[0:19:45] ook de jongere generaties?

[0:19:46] En op wat voor manier kunnen we nou faciliteren dat zij elkaar zo makkelijk mogelijk kunnen

[0:19:52] ontmoeten op een dergelijke dag, juist ook om die erkenning en die verbinding te ondersteunen?

[0:19:58] Voorzitter, dat geldt ook op het gebied van de gemeente, want voor dat onderlinge contact

[0:20:03] tussen veteranen, wat door de jongere generaties dus heel erg wordt gewaardeerd, is ook daar een

[0:20:08] rol weggelegd. We zien hoe lokaler het geregeld is, hoe meer het aansluit bij de behoeften van

[0:20:14] mensen. En toch wisselt het erg per gemeente hoeveel geld er beschikbaar is en hoeveel aandacht

[0:20:19] er voor veteranen is. Hoe zouden we dat nou kunnen versterken? En welke regierol zou het

[0:20:25] ministerie van Defensie daarin op zich kunnen nemen? In de nota houdt de minister er rekening

[0:20:31] dat er in de toekomst meer grootschalige uitzendingen kunnen plaatsvinden in een steeds instabieler

[0:20:37] wordende wereld. En dat zou ook gevolgen kunnen hebben voor de veteranenpopulatie in Nederland.

[0:20:43] Is het veteranenbeleid zoals we dat nu kennen wel toereikend voor een toename van die hoeveelheid

[0:20:49] veteranen? En collega Erkens begon er ook al over, met de komst van steeds meer hybride

[0:20:54] oorlogsvoering verandert ook de manier waarop onze krijgsmacht wordt ingezet. Onbemanden op

[0:20:59] Afstand bestuurbare wapens maakt het bijvoorbeeld mogelijk om wel degelijk

[0:21:03] bij een uitzending betrokken te zijn, zonder per se in dat conflictgebied te zijn.

[0:21:09] Is iemand die bijvoorbeeld vanuit Nederland of vanuit veilig gebied

[0:21:12] op afstand bestuurbare wapens aanstuurt een veteraan?

[0:21:16] Telt dat als gevechtservaring? Hoe kijkt de minister daarnaar?

[0:21:20] Is er dan een herijking nodig van de definitie van het veteranenschap?

[0:21:24] En zo ja, wat voor gevolgen zou dat hebben?

[0:21:28] Voorzitter, sta mij tot slot toe om een woord van dank te richten aan deze minister, haar

[0:21:34] laatste debat, als ik mij niet vergis.

[0:21:36] Minister van Defensie in oorlogstijd, die leiderschap toonde met betrekking tot de steun

[0:21:42] aan Oekraïne.

[0:21:43] De eerste minister van Defensie met Scandinavische roots, en dat hebben we gezien, want zij deed

[0:21:48] soepel mee aan een Arctic-training, inclusief waxskiën, en ik las in de Telegraaf dat zij

[0:21:53] daar ook nog een voldoende voor had gehaald.

[0:21:56] Zweden en Finland hielpen de NAVO binnen te komen en er zijn vast nog een aantal andere

[0:22:01] prachtige zaken die hier onbenoemd blijven.

[0:22:05] Maar voorzitter, met het oog op de tijd, ik rond af en ik hoop dat de volgende minister

[0:22:09] van Defensie het goede werk van mevrouw Ollongren door zal zetten en om ook aan te sluiten op

[0:22:15] dit onderwerp, onze militairen en veteranen verdienen haar waardering en inzet voor onze

[0:22:21] veiligheid en vrijheid en een minister die voor hen gaat staan wanneer het erop aankomt.

[0:22:26] Dank. Dank aan mevrouw van der Werff voor haar inbreng.

[0:22:30] Dan is de volgende spreker de heer Boswijk van het CDA.

[0:22:33] En die heeft in totaal zeven minuten spreektijd.

[0:22:36] De heer Boswijk. Dank u wel, voorzitter.

[0:22:38] Voorzitter, ik doe het woord vandaag mede namens SGP.

[0:22:41] Allereerst wil ik mijn dank uitspreken aan alle veteranen die lang geleden of

[0:22:44] kort geleden zich hebben ingezet voor vrede en veiligheid dichtbij of ver van huis.

[0:22:48] We ontmoeten als Kamerleden vaak veel belangrijke mensen,

[0:22:52] statenhoofden, leden van Koningshuizen.

[0:22:53] Maar de ontmoeting die mij het echte bij is gebleven,

[0:22:55] is de ontmoeting met veteranen.

[0:22:57] Bijvoorbeeld de ontmoeting die ik vorig jaar had met de 98-jarige

[0:23:00] Indië-veteraan Bert Karper.

[0:23:02] Ik had toen een gesprek over het punt wat eigenlijk ook collega

[0:23:04] Pol net aanhaalde, dat de schade die veteranen soms oplopen,

[0:23:09] pas ontstaat als ze terug in Nederland zijn.

[0:23:12] Over de manier hoe wij als samenleving met hun omgaan.

[0:23:14] En dat gaat over Nederlands-Indië, het gaat over Chora,

[0:23:17] Het gaat over Sobrenica en inderdaad in het licht daarvan sluit ik me aan bij de vraag van collega

[0:23:22] Pol. Hoe betrekken we de veteranen bij het Afghanische onderzoek? Voorzitter, de Veteranenwet

[0:23:27] bestaat dit jaar tien jaar. Door deze wet moeten erkenning en waardering op een goede manier

[0:23:31] worden georganiseerd. Maar, vraagt de minister, zijn er nog verbeteringen nodig? Worden veteranen

[0:23:35] voldoende overal gewaardeerd? We krijgen toch vaak nog signalen dat sommige gemeenten geen of

[0:23:40] voldoende invulling geven aan het waarderen van haar veteranen. Herkent de minister dat? En zo ja,

[0:23:45] hoe gaan we dat ondervangen? Want vaak zien we dat het toch een beetje afhangt of er een burgemeester

[0:23:49] in een gemeente echt feelingen heeft of niet. Voorzitter, de afgelopen jaren zijn er veel

[0:23:54] goede stappen gezet van relatief kleine gebaren met een grote impact, zoals een structurele

[0:23:59] financiële ondersteuning aan de veteranen inloophuizen, het veteran voor de klas, het

[0:24:04] veteran search team, maar ook de organisatie van de Veteranendag. En ontwikkelingen van

[0:24:08] waardering van veteranen staat niet stil. Ook de steun en waardering aan het thuisland komt

[0:24:13] telkens beter onder het voet ligt. Begin deze maand kwam mijn eigen zwager toe van een maandenlange

[0:24:17] uitzending in Irak en ik heb gezien welke impact het heeft op het gezin van mijn zus en haar jonge

[0:24:23] kinderen. Via deze weg wil ik ook mijn waardering uitspreken aan alle partners, zoals mijn zus en

[0:24:28] hun kinderen, die het thuis toch draaiend moeten houden als hun partner op uitzending of oefening

[0:24:32] is. Ook zij leveren een enorme bijdrage. Ik wil in het licht daarvan ook het Veteranenplatform

[0:24:37] complimenteren dat zij recent een partner van een veteraan in hun bestuur hebben opgenomen.

[0:24:42] Voorzitter, dank aan de minister voor de Kamerbrief met de overzichtelijk hoe eerder aangenomen

[0:24:46] moties en toezeggingen zijn verwerkt.

[0:24:48] Toch nog een aantal vragen.

[0:24:49] Allereerst een motie die recent is aangenomen over het moderniseren van het decoratiestel

[0:24:54] van bijvoorbeeld militairen die Oekraïners opleiden of bijvoorbeeld droompiloten.

[0:24:58] De collega van de Werff vroeg daar ook al iets over.

[0:25:00] Het is mooi dat daar nu aan gewerkt wordt, maar ik moet zeggen dat de toezegging of de

[0:25:05] uitwerking nog wat vrijblijvend is.

[0:25:07] Kan de minister ons aangeven hoeveel tijd dit nog gaat kosten?

[0:25:10] Ik weet namelijk dat de organisatie, zeker op dit gebied, vrij taai is en

[0:25:15] de toezegging nu wat vrijblijvend is, terwijl ik weet dat de bijvoorbeeld militairen die

[0:25:19] Interflex hebben gedraaid zich toch niet voldoende gewaardeerd voelen.

[0:25:23] En ik wil er toch voor zorgen dat we dit gevoel niet te lang laten voortduren.

[0:25:27] Dus het zou mooi zijn als we wat concreter toezegging kunnen krijgen

[0:25:29] over de uitwerking van deze motie.

[0:25:32] Ook had ik de minister gevraagd bij het debat over evaluatiemissies over een reactie

[0:25:36] over het rapport dag 35 om daarop te reageren in het licht van Interflex.

[0:25:40] Maar helaas staat deze toezegging niet in de brief.

[0:25:43] Kan de minister deze in het debat geven?

[0:25:46] Dan de positie van de dienstslachtoffers.

[0:25:48] We hebben daar eerder de degers over gekruikt.

[0:25:50] Hoe andere landen onderscheid maken tussen veterans en war veterans.

[0:25:54] Hoewel ik de signalen krijg dat de zorg voor dienstslachtoffers inmiddels een stuk is verbeterd,

[0:25:58] blijft het bij veel dienstslachtoffers toch knagen dat,

[0:26:02] hoewel ze soms invalide zijn geraakt bij het dienen van hun land na het verlaten van het dienst,

[0:26:05] geen waardering in de vorm waarop bijvoorbeeld een veteranen stelt of een veteranen pakken

[0:26:09] of iets herkenbaars hebben.

[0:26:11] Hoe moeilijk zou het kunnen zijn om ook iets voor de dienstslachtoffers te kunnen betekenen

[0:26:14] in de vorm van waardering?

[0:26:16] Want sommige verhalen die ik van deze mensen heb gehoord, doen soms niet onder aan de verhalen

[0:26:20] van sommige veteranen.

[0:26:21] Militairen die bijvoorbeeld tijdens een oefening zwaargewond zijn geraakt of zelfs collega's

[0:26:25] hebben zien overlijden.

[0:26:27] Graag een reactie.

[0:26:28] Voorzitter, en dan iets waar ik vandaag echt een toezegging over zou willen hebben van de

[0:26:32] minister.

[0:26:32] Een aantal weken geleden was ik op bezoek bij het Militair Revalidatiecentrum en de

[0:26:36] commandant heeft me daar rondgeleid en vertelde mij gaandeweg dat de praktijk nu is dat als

[0:26:40] een militair te maken heeft met een amputatie als gevolg van zijn werk, standaard zijn uniform

[0:26:45] moet uitdoen en de dienst moet verlaten.

[0:26:47] Waarom?

[0:26:48] Omdat de militair de DCP niet meer zou kunnen halen.

[0:26:50] Een enkeling, bijvoorbeeld een stagiant-major bij de mariniers, heeft een uitzondering gehad,

[0:26:54] maar puur en alleen omdat zijn commandant voor hem ging lopen.

[0:26:58] Maar dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn.

[0:26:59] Graag wil ik de toezegging van de minister dat militairen die als gevolg van hun werk

[0:27:03] een ledenmaat moeten missen, altijd hun uniform kunnen behouden.

[0:27:07] In mijn ogen zijn deze mensen juist de grootste ambassadeurs van onze krijgsmacht.

[0:27:11] Dit is overigens ook al staande praktijk in de VS, in het VK, maar ook in Oekraïne waar

[0:27:16] ik recent was.

[0:27:17] Kan de minister dit ook in Nederland gaan regelen?

[0:27:20] En in het licht daarvan, ook over de revalidatie van de Oekraïners en de veteranenzorg, collega

[0:27:24] van der Werff noemde er al iets over, ik ben graag benieuwd wat wij als Nederland nog meer

[0:27:28] kunnen doen.

[0:27:29] Tot slot, voorzitter, wil ik de minister, of moet ik zeggen IKEA, bedanken voor haar inzet

[0:27:36] voor defensie in het algemeen, maar veteranen in het bijzonder. Ik heb u al meerdere keren bedankt,

[0:27:40] dus ik hou het deze keer kort, maar dank voor uw toonbelooze inzet. Ik denk dat dit echt nu het

[0:27:44] laatste debat is. Het gaat u goed. Dank u wel. Dank aan de heer Boswijk voor zijn inbreng.

[0:27:50] En dan is de volgende spreker de heer Noordkamp van GroenLinks Partij van de Arbeid. En zijn

[0:27:54] De totale spreektijd is tien minuten. De heer Noordkamp.

[0:27:58] Dank, voorzitter.

[0:27:59] Vandaag bespreken we op basis van de Veteranennota de invulling...

[0:28:02] die Defensie samen met een aantal belangrijke samenwerkingspartners...

[0:28:05] heeft gegeven aan het veteranenbeleid voortkomend uit de Veteranenwet...

[0:28:09] met als doel om herkenning en waardering voor veteranen te bevorderen...

[0:28:12] en de bijzondere zorg voor veteranen, militaire oorlogs- en dienstslachtoffers...

[0:28:17] en relaties te waarborgen.

[0:28:20] Tijdens het rond-de-tafelgesprek van vorige week werd besproken...

[0:28:23] het onbegrip dat veteranen ervaren deels te wijten is aan de beeldvorming van

[0:28:26] veteranen in de maatschappij. Zes op de tien Nederlanders associëren

[0:28:30] veteranen met psychische problemen, terwijl het merendeel van de veteranen

[0:28:34] geen problemen ondervindt na hun uitzending.

[0:28:37] Dit misverstand is begrijpelijk gezien de beeldvorming in nieuws, films en series.

[0:28:41] Daarom werd aanbevolen om te werken aan een realistische beeld van veteranen in

[0:28:45] de maatschappij. Het is belangrijk om het stereotype te

[0:28:48] vermijden dat veteranen altijd problemen hebben.

[0:28:51] Bovendien beschouwt lang niet iedere veteraan zichzelf als een held en het is ook een stereotype

[0:28:55] dat vermeerder moet worden.

[0:28:58] Mijn vraag aan de minister is of zij zich herkent in deze aanbeveling en welke acties

[0:29:01] zij heeft uitgezet of is voornemens uit te zetten om hiermee aan de slag te gaan.

[0:29:07] Door de Bond van de Nederlandse Militaire Oorlogs- en Dienstslachtoffers wordt gesteld dat ondanks

[0:29:11] eerder de kritische rapporten met aanbevelingen daarover van de veteranenombudsman en de daarop

[0:29:16] volgende maatregelen van Defensie, de wachttijden voor de keuringen voor het Militair Invaliditeitspensioen

[0:29:21] zoen vorig jaar opgelopen bleek te zijn tot bijna twee keer de normtijd van 180 dagen.

[0:29:26] Mijn vraag aan de minister is of zij zich herkent in dit beeld en of zij voornemens is

[0:29:30] om maatregelen te nemen. Zo ja, welke? Het project terugkeerreizen kan bijdragen aan

[0:29:36] het herstel van beschadigde veteranen en of dienstslachtoffers. Volgens onze informatie

[0:29:40] richt dit project zich nu uitsluitend op een deel van de Bosniëveteranen.

[0:29:44] Mijn vraag aan de minister is hoe zij ernaar kijkt om dit project verder te verbreden,

[0:29:48] eventueel met een door Defensie ingesteld fonds, aangezien een aanzienlijk deel van hen

[0:29:52] voor wie dit zinvol zou kunnen zijn, de kosten voor zijn reis niet volledig zelfstandig zouden kunnen opbrengen.

[0:29:59] De overgang van de krijgsmacht naar de civiele maatschappij kan een kwetsbare fase zijn voor militairen in het algemeen en veteranen in het bijzonder.

[0:30:07] Een goed transitietraject is niet alleen van belang voor de veteraan,

[0:30:10] het heeft ook een grote meerwaarde voor defensie als werkgever, bijvoorbeeld in het kader van behoud en werving van personeel.

[0:30:17] Volgens het Nationaal Veteranenplatform is dit reeds meerdere malen aangekaart en laat afgesproken beleid daarover al geruime tijd op zich wachten.

[0:30:24] Vragende minister is of zij zich herkent in dit signaal van het Nationaal Veteranenplatform.

[0:30:29] Zojaar is zij voornemens om dit beleid te ontwikkelen of te doorontwikkelen.

[0:30:34] Zojaar ziet het tijdspad eruit en de betrokkenheid van relevante stekelders daarbij.

[0:30:39] In een artikel uit maart genaamd De overheid en haar zorgplicht voor militairen wordt gesteld

[0:30:43] dat sinds de jaren negentig de nadruk ligt op immateriële nazorg voor veteranen.

[0:30:48] Voor de nakoming van de zorgplicht in de fases voorafgaand en tijdens de missie is minder

[0:30:52] aandacht geweest.

[0:30:53] Terwijl de eindconclusie die kan worden getrokken is dat met meer aandacht voor een zorgvuldige

[0:30:57] uitvoering van de zorgplicht voorafgaand en tijdens een missie de behoefte aan nazorg

[0:31:02] kan afnemen.

[0:31:03] Mijn vraag aan de minister is hoe zij kijkt naar de verhouding en relatie tussen de zorgplicht

[0:31:06] voorafgaand en tijdens een missie ten opzichte van nazorg.

[0:31:10] En wat ziet de minister als de belangrijkste ontwikkelingen hierin en wat is haar visie

[0:31:13] hierop?

[0:31:14] Dat betrekt de toekomstige ontwikkelingen.

[0:31:18] In de beantwoording op onze schriftelijke vragen naar de huidige praktijk in preventief beleid

[0:31:21] voor morele verwondingen werd aangegeven dat Defensie zelf geen alternatieve behandelingen

[0:31:26] aanbiedt voor de behandeling van mentale gezondheidsklachten en PTSS.

[0:31:30] En wij begrijpen dat Defensie zelf deze behandelingen niet aanbiedt.

[0:31:33] Maar kan de minister garanderen dat ook de organisaties waarmee zij samenwerken voor

[0:31:37] de mentale gezondheid van defensiepersoneel geen onbewezen en potentieel schadelijke behandelingen

[0:31:42] aanbieden aan defensiepersoneel?

[0:31:44] En zijn alle zorgverleners waarmee Defensie samenwerkt bevoegd om de aangewonen zorg te

[0:31:49] leveren?

[0:31:52] Naar aanleiding van een verzoek van mijn collega mevrouw Piri gaat de minister in haar brief

[0:31:56] over de ontwikkelingen in de Veteranenblijd van 1 februari in op de inkomensvoorziening

[0:32:00] voor postactieve veteranen die ziek zijn, dan wel arbeidsongeschikt zijn en als doel heeft

[0:32:05] financiële onzekerheid weg te nemen, zodat de veteraan zich kan concentreren op de behandeling

[0:32:09] van zijn of haar herstel.

[0:32:11] In de praktijk blijkt dat er beperkt gebruik wordt gemaakt van deze inkomensvoorziening.

[0:32:15] Uit informatie verstrekt door het ABP en het Nederlands Veteraneninstituut blijkt dat de

[0:32:19] zorgcoördinator in overleg met de veteraan vaak voor andere instrumenten kiest, zoals

[0:32:24] leefgeld en hulp bij schulden.

[0:32:26] Mijn vraag aan de minister is of zij dit wenselijk vindt.

[0:32:29] Is de inkomensvoorziening geen beter alternatief of zal deze wellicht niet aangepast moeten

[0:32:33] worden zodat zij een beter alternatief wordt?

[0:32:37] Uit onderzoek blijkt dat de enigszins beperkte beeldvorming over veteranen een impact heeft

[0:32:41] op de sociale identificatie van veteranen.

[0:32:44] Vanwege de enigszins beperkte dominante veteraanbeelden lijken veel veteranen zich niet te identificeren

[0:32:49] als veteranen.

[0:32:50] Het is belangrijk dat ons veteranenbeleid zich niet focust op één specifieke categorie veteranen,

[0:32:55] maar juist ooghoudt voor de veelkleurigheid aan ervaringen en identiteiten van Nederlandse veteranen.

[0:33:01] Veelkleurigheid vanwege soorten, missies, inzetten, functies, rank, persoonlijkheid en meer.

[0:33:06] Deze veelkleurigheid zullen we moeten omarmen om ons veteranenbeleid relevanter te maken voor een bredere doelgroep.

[0:33:12] Wij zijn erg positief over de wijze waarop de minister zich hiervoor heeft ingezet.

[0:33:15] Zo is in mei de eerste Francine Zeeuw penning door de minister uitgereikt.

[0:33:19] Francine Zeeuw was een van de eerste vrolijke veteranen en verzetsheld.

[0:33:23] Deze onderscheiding is een erkenning voor iedere pionier die zich met moed, creativiteit

[0:33:27] en doorzettingsvermogen inzet voor een diverse en inclusieve kruismacht.

[0:33:32] Ook lezen we in de Veteranennota dat er een eenjarig kwalitatief onderzoek is gestart

[0:33:36] onder vrolijke militairen waarbij vergelijkingen worden gemaakt, onder meer ten aanzien van

[0:33:40] ervaren uitzendbarrières.

[0:33:42] Deze inzichten zijn tevens relevant in het kader van behoud van personeel en de groei

[0:33:46] van de populatie vrolijke veteranen.

[0:33:48] We zijn tevreden over de inzet van de minister om het veteranenbeleid diverser te maken zodat deze relevanter wordt voor een bredere doelgroep.

[0:33:56] En ik dank daarvoor net als over de voor de inzet in de bredere zin.

[0:34:00] En dat voor zover in eerste termijn.

[0:34:02] Dank aan de heer Noordkamp voor zijn inbreng. Dan geef ik het voorzitterschap over aan de heer Pol.

[0:34:08] Ja, dank u wel. En dan geef ik u, de heer Karreman van Nieuws Sociaal Contract, het woord.

[0:34:14] En u heeft tien minuten sprektijd.

[0:34:16] Dank u wel, voorzitter.

[0:34:18] Voorzitter, Republica Salva Sautio Militi Grati Civese.

[0:34:25] De staat is behouden, de burgers zijn de gewonnen soldaat dankbaar.

[0:34:29] Deze tekst stond op de gevel van het militair invalidenhuis dat met gelden uit het fonds 1815 in 1817 werd geopend in Leiden.

[0:34:38] Het fonds dat in 1815 bij koninklijk besluit werd opgericht,

[0:34:43] werd niet alleen ingezet voor de ondersteuning van invalide militairen,

[0:34:46] maar ook voor de nabestaanden van de gesneuvelde militairen tijdens de oorlog van Napoleon.

[0:34:54] We moeten leren van de geschiedenis als het gaat om de erkenning aan waardering voor veteranen.

[0:35:00] In mijn introductie nam ik u mee naar het begin van de negentiende eeuw,

[0:35:04] het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden.

[0:35:07] Vanaf dat moment is het begrip veteraan door de geschiedenis heen genoemd

[0:35:11] en is er aandacht geweest voor de gewonde of minder valide militair en tevens oud-militairen.

[0:35:16] die na bewezen diensten de krijgsmacht hadden verlaten.

[0:35:20] Deze groepen veteranen werden gesteund met financiën en immateriële zorg

[0:35:25] door erkenning en waardering.

[0:35:28] Koning Lodewijk Napoleon organiseerde zelfs een speciale korps veteranen.

[0:35:33] Dit waren militairen met minstens 24 dienstjaren

[0:35:36] die niet meer in staat waren om volledig dienst te doen.

[0:35:40] Zij werden voornamelijk gevraagd voor handhavingklussen en bewaking.

[0:35:44] Nu, na ruim 200 jaar, vieren we aankomende zaterdag 20 jaar Veteranendag.

[0:35:50] En ook het 10-jarig bestaan van de Veteranenwet die de basis vormt voor hetgeen we voor veteranen

[0:35:58] en dienstslachtoffers en hun relaties kunnen betekenen.

[0:36:01] Het is een eerste stap geweest om onze erkenning en waardering voor de veteranen wettelijk vast te leggen.

[0:36:07] Voorzitter, vorige week woensdag hebben we het Veteranen rond de tafel gesprek gehad.

[0:36:12] Helaas kon ik er door andere NAVO-verplichtingen binnen de Kamer niet bij aanwezig zijn, maar

[0:36:18] ik ben goed gebriefd door mijn collega Kamerlid van Oosterbrugge.

[0:36:22] Wat ik graag namens de NEC-fractie wil zeggen tegen de veteranen die nu vandaag meekijken

[0:36:27] of op de tribune zitten, is dat we trots op jullie zijn en dankbaar voor jullie moedige

[0:36:34] inzet tijdens missies in verre orde, waar jullie dikwijls niet met open armen ontvangen

[0:36:39] worden.

[0:36:39] Deze trots en dankbaarheid betreft ook het thuisfront, want zoals ook benadrukt werd

[0:36:45] in het gesprek, een veteraan is niets zonder zijn ondersteunende thuisfront, partner,

[0:36:52] kinderen, familie en vrienden.

[0:36:55] Voorzitter, vanwege het zeer risicovolle karakter van het beroep dient het personeel en daarmee

[0:37:01] de veteranen goed te worden beloond.

[0:37:03] Dit behelst niet alleen goede arbeidsvoorwaarden, een moderne loongebouw met toelagen en andere

[0:37:10] personele voorzieningen, maar ook de nazorg die nodig is na een missie in oorlogsgebied.

[0:37:16] Tijdens dit rond de tafelgesprek werd benadrukt dat mentale zorg niet vanzelfsprekend is voor

[0:37:21] veteranen die terugkeren uit het missiegebied en dat militairen niet mentaal hernieuwd

[0:37:26] inzetbaar zijn na twee weken.

[0:37:28] Met het oog op de personeelcapaciteitskort binnen Defensie heb ik een vraag aan de minister.

[0:37:36] Kan de minister aangeven hoeveel veteranen op dit moment thuis zitten met PTTS gerelateerde

[0:37:40] klachten?

[0:37:42] Kan Defensie voldoende nazorg leveren voor deze veteranen en hun naasten?

[0:37:47] Voorzitter, erkenning en waardering is voor de meeste veteranen heel erg belangrijk, maar

[0:37:52] een kleiner deel ervaart het ook daadwerkelijk.

[0:37:54] Vaak hebben veteranen het idee dat mensen niet geïnteresseerd zijn in hun verhaal of

[0:38:00] dat zij hun oordeel snel klaar hebben.

[0:38:03] Voorzitter, kan de minister toelichten welke verbeterpunten zij ziet om de erkenning en

[0:38:08] waardering voor de veteranen in ons land te verbeteren?

[0:38:11] En hoe Defensie zich hiervoor inzet en gaat inzetten om de positie van de veteranen in

[0:38:17] onze maatschappij te verbeteren?

[0:38:20] Tijdens het gesprek werd tevens genoemd dat individueel uitgezonde veteranen vaak geheel

[0:38:26] geen nazorgtraject ontvangen, vanwege de organisatiefocus op nazorg voor uitzendingen met eenheden.

[0:38:34] Meer persoonlijke aandacht voor de individuele ervaringen, zorgvraag en zorgbehoeften van

[0:38:39] de veteranen sluit beter aan bij de voorgenoemde behoefte aan erkenning die recht doet aan

[0:38:44] de ervaring van de militair.

[0:38:46] Voorzitter, kan de minister reflecteren op deze conclusie en aanbeveling?

[0:38:51] Herkent zij het beeld van onvoldoende snaanzorg voor individueel uitgezonden militairen?

[0:38:57] Uit onderzoek lijkt dat een grote groep veteranen die de krijgsmacht verlaat de overgang van

[0:39:02] defensie naar de burgermaatschappij als moeizaam of zeer moeizaam ervaren.

[0:39:08] Het is duidelijk dat die veteranen behoefte hebben aan meer aandacht voor en ondersteuning

[0:39:14] bij de transitie van militair naar burger. Vooral veteranen die op jongere leeftijd de

[0:39:21] krijgsmacht verlaten, hebben daaraan behoefte. Defensie heeft toegezegd capaciteit vrij te

[0:39:26] maken om het transitieprogramma vanuit het Nederlandse Veteraneninstituut mogelijk te

[0:39:31] maken met een pilot in 2025. Kan de minister aangeven hoe het transitieprogramma eruit

[0:39:38] komt te zien en of de pilot nog steeds in de planning staat voor 2025.

[0:39:45] In de praktijk blijkt dat vrouwelijke veteranen eerder hulp zoeken bij klachten

[0:39:50] dan mannelijke veteranen, maar zich niet altijd serieus genomen voelen

[0:39:54] en niet direct geholpen worden. Dit kan leiden tot verergering van klachten en zorgmijding.

[0:40:00] De minister heeft in haar brief van 1 januari jongstleden aangeven dat er onderzoek is gedaan

[0:40:06] naar de behoefte van vrouwelijk veteranen en dat de Kamer later over de resultaten geïnformeerd zal

[0:40:11] worden ten aanzien van deze resultaten. Kan de minister inmiddels meer zeggen

[0:40:16] over de resultaten van dit onderzoek of kan zij toezeggen wanneer de resultaten

[0:40:21] verwacht worden van dit onderzoek? Voorzitter, in de brief benoemt de

[0:40:26] minister tevens de speciale steun aan Oekraïense veteranen. Recent in het

[0:40:31] Het nieuws was bijvoorbeeld het initiatief van Drone Aid Collective waar Nederlandse

[0:40:36] en Oekraïnse veteranen drones bouwen die in Oekraïne ingezet kunnen worden.

[0:40:41] Voorzitter, kan de minister toelichten

[0:40:43] welke steun naast gelden en medische opvang Oekraïnse veteranen ontvangen?

[0:40:49] Welke samenwerking initiatieven zijn er

[0:40:52] met andere ministeries om deze veteranen te steunen?

[0:40:56] Voorzitter, mijn rest dan nog de minister te

[0:40:59] bedanken voor haar voortvarende optredens ten aanzien van de steun aan

[0:41:03] Oekraïne, haar inzet voor defensie in het algemeen

[0:41:06] en de prettige samenwerking van de afgelopen maanden.

[0:41:10] Vorige week sprak ik nog een aantal

[0:41:11] veteranen die haar prezen om haar persoonlijke betrokkenheid.

[0:41:15] Via de voorzitter wens ik haar al het goeds voor de toekomst.

[0:41:19] Dank u wel, voorzitter.

[0:41:22] En keurig binnen de tijd en dan geef ik u nu het voorzitterschap terug.

[0:41:27] Dank u wel, voorzitter.

[0:41:28] Dan kijk ik de minister aan voor haar termijn, hoeveel tijd ze nodig heeft voor de beantwoording.

[0:41:38] De minister vraagt om een half uur ter voorbereiding voor de beantwoording.

[0:41:43] Dan schors ik deze vergadering en starten we om half 1 met het eerste termijn van de minister.

[1:13:31] Ik heropen de vergadering en dan is nu het woord aan de minister voor haar eerste termijn.

[1:13:38] Heel veel dank, voorzitter.

[1:13:40] En ik sta mee toe te beginnen met een korte algemene inleiding, opmerking,

[1:13:46] want het is toch een bijzonder jaar 2024.

[1:13:49] Je zou kunnen zeggen een jaar van ronde getallen.

[1:13:52] De Veteranenwet bestaat tien jaar.

[1:13:55] We vieren aanstaande zaterdag de twintigste Veteranendag.

[1:13:58] We hebben ruim honderdduizend veteranen, waarvan inderdaad een kwart nog in dienst bij Defensie.

[1:14:03] en zoals iedereen heeft gezegd vanochtend, verdienen onze veteranen onze erkenning en

[1:14:09] waardering.

[1:14:11] Overigens het hele jaar door, niet alleen deze tijd van het jaar, maar altijd.

[1:14:16] En ik vind het heel fijn dat verschillende woordvoerders ook op andere momenten aanwezig

[1:14:21] zijn geweest, bijvoorbeeld bij lokale veteraneninitiatieven.

[1:14:25] Want ik denk dat we ons allemaal realiseren dat onze veteranen zijn opgestaan voor iets

[1:14:30] dat groter is dan zijzelf. Namelijk onze vrijheid, dus de vrijheid van anderen. En dat mensen

[1:14:37] Nederland hebben gediend in oorlogsomstandigheden, tijdens vredesoperaties, heel moeilijk en

[1:14:45] onbaatzuchtig hun werk hebben gedaan, dat verdient dus ons respect altijd.

[1:14:52] Ten meer daar we zien dat de veiligheid in Europa alleen maar afneemt. Er is op tal van

[1:14:58] plekken in de wereld. Oorlog, instabiliteit. En we hebben defensie en dus onze militairen

[1:15:04] meer dan ooit nodig. En in de wetenschap dat 80 jaar na D-Day vrede, veiligheid en vrijheid

[1:15:12] in Europa echt weer onder druk staat, dat betekent gewoon dat het aan een volgende generatie

[1:15:17] is, net als dat de generatie van toen is opgestaan, is het nu aan een volgende generatie om die

[1:15:21] zwaar bevochten vrijheid die we in Nederland koesteren, om daar weer voor op te staan.

[1:15:28] Veteranen hebben allemaal hun eigen verhaal, maar er loopt wel een rode draad doorheen.

[1:15:34] Die rode draad zou je kunnen noemen kameraadschap en steun, steun van hun thuisfront.

[1:15:40] Ik wil daar graag aan toevoegen, de termen erkenning en waardering gebruiken we allemaal,

[1:15:45] maar ik vind het inderdaad ook, en ik hoorde het ook in de woorden van de woordvoerder

[1:15:48] van vanochtend, het woord lering.

[1:15:51] Want iedereen is hiervoor nodig, gemeenten zijn nodig, scholen, werkgevers.

[1:15:56] We kunnen trots zijn op onze veteranen, we kunnen ook heel veel van hen leren.

[1:16:00] En juist nu we eigenlijk ook het woord weerbaarheid weer wat hoger op de agenda hebben gezet,

[1:16:06] dan denk ik dat de veteranen, die weten als geen ander wat we hier eigenlijk mee bedoelen.

[1:16:11] Wat het echt betekent.

[1:16:12] En dat hoop ik, dat daarmee we onze veteranen ook gaan zien als mensen die ongelooflijk waardevolle ervaring hebben.

[1:16:22] vanuit hun werk, maar dat heeft ook betekenis in het hier en het nu.

[1:16:27] En voorzitter, ik zou graag de vragen willen beantwoorden in drie onderdelen.

[1:16:30] Eerst de erkenning en waardering.

[1:16:31] Daar zit overigens verreweg de meeste beantwoording in.

[1:16:34] Defensie als lerende organisatie en ook

[1:16:36] nog toch een aantal vragen die zien op de oorlog in Oekraïne en tot slot nog een

[1:16:41] enkel punt wat ik niet heb kunnen onderbrengen bij een van deze onderdelen.

[1:16:46] Ik wil beginnen

[1:16:48] met erkenning en waardering, nogmaals alle erkenning en waardering voor iedereen die

[1:16:53] voor Defensie heeft gewerkt en in het bijzonder alle veteranen.

[1:16:57] Ik deel ook alle warme woorden die zijn gesproken in de richting van niet alleen

[1:17:00] de veteranen zelf, maar ook hun thuisfront.

[1:17:03] Erkenning en waardering moet onze gezamenlijke missie zijn.

[1:17:08] En in dat verband hecht ik eraan om te beginnen met onze veteraan toe te

[1:17:13] gespreken die hier op de tribune zit, waar de heer Pol aandacht voor vroeg.

[1:17:17] We hebben gezamenlijk ook een gesprek gevoerd met Mario.

[1:17:21] Ik wil tegen hem zeggen dat

[1:17:24] ik alle respect en waardering heb voor zijn inzet destijds in Libanon.

[1:17:29] En ik wil hem, want hij heeft een brief ontvangen van de commandant ter strijdkrachten.

[1:17:34] Een brief die, zoals de heer Pol zei, eigenlijk een schuldbekentenis was, maar

[1:17:38] maar die door Mario niet is opgevat als een excuus.

[1:17:44] En dat excuus, dat bied ik hem bij deze aan.

[1:17:47] Namens Defensie, Mario, excuses. Dit had niet zo moeten gaan.

[1:17:53] Een heel veel waardering dat je hier vandaag bent. Heel veel dank.

[1:18:04] En ik wil eraan toevoegen dat voor deze veteranen...

[1:18:08] en ook voor andere veteranen, bij wie ook nog een zorgvraag is...

[1:18:13] Daar is ons Nederlands instituut voor.

[1:18:17] En ik hoop en zal ook persoonlijk aandacht voor vragen

[1:18:21] dat degene van het NLVI die hierover gaat, hier nog intensiever voor beschikbaar zal zijn.

[1:18:31] Voorzitter,

[1:18:33] voordat u verdergaat, de heer Pol heeft een interruptie.

[1:18:35] De heer Pol.

[1:18:38] Ja, ik wil de minister hartelijk danken voor de excuses dat ze heeft gemaakt.

[1:18:41] Het is groots.

[1:18:43] Dus dank daarvoor.

[1:18:46] Dank de heer Pol.

[1:18:47] dan voort is weer aan de minister.

[1:18:50] Het is heel belangrijk om een bladzijde te kunnen omslaan.

[1:18:53] Ik hoop echt heel erg dat dit daarbij helpt.

[1:18:59] Voorzitter, ja, flink aantal vragen, ook van bijvoorbeeld de heer Boswijk van de Werff,

[1:19:05] die zeiden van doen we wel genoeg en doen ook anderen genoeg,

[1:19:09] bijvoorbeeld de gemeente.

[1:19:11] Want inderdaad, gemeente en anderen hebben hier een rol in te spelen.

[1:19:17] Er is onderzoek geweest, een onderzoek geweest van de veteranenombudsman.

[1:19:21] Dat laat zien dat er tussen de gemeenten grote verschillen bestaan in activiteiten.

[1:19:26] Maar de veteranenombudsman constateert

[1:19:28] gelukkig ook dat er door de veteranen echt stappen worden gezet.

[1:19:30] Er worden meer lokale veteranendagen georganiseerd.

[1:19:33] Het aantal witte Anjerperken bijvoorbeeld neemt toe.

[1:19:37] En ik denk dat het heel goed is, want die gemeente zit inderdaad het dichtste bij.

[1:19:41] Daar zijn we met het meeste begrip voor wat de lokale veteranen nodig hebben.

[1:19:47] Dus we moeten dat onder de aandacht blijven brengen.

[1:19:50] Dat zal het Nederlands Veteraneninstituut ook doen.

[1:19:53] En verder heeft de samenwerking tussen Defensie en de VEG geleid tot een gemeentelijke informatiebrochure

[1:19:58] waar we in de werking van het landelijk zorgsysteem van veteranen en het Nederlands Veteraneninstituut worden uitgelegd.

[1:20:05] En op deze manier zien we dat er inderdaad steeds meer gemeenten zijn die dit actief oppakken.

[1:20:09] en daar zijn echt goede voorbeelden van en goede voorbeelden krijgen vaak navolging.

[1:20:13] Dus dit moet inderdaad als een olievlek werken en daar moeten we aandacht aan blijven geven.

[1:20:19] Ik denk dat die sterke lokale band tussen de gemeente en de veteraan,

[1:20:25] Fran van der Werf zei dat ook, en de heer Boswijk,

[1:20:27] dat dat iets is wat we moeten blijven voeden, zuurstof moeten blijven geven.

[1:20:34] Dat kan Defensie niet helemaal alleen doen, maar dan moeten we juist die gemeente stimuleren.

[1:20:38] En fijn dat zowel de VEG als het NLVI daar een rol in spelen.

[1:20:45] Dan de heer Karraman, ik dacht ook de heer Boswijk.

[1:20:48] Wat doen we om de positie van de veteranen in onze maatschappij eigenlijk te verbeteren?

[1:20:52] Ik zei dat in mijn inleiding ook.

[1:20:55] Het gaat om de erkenning voor hetgene wat gedaan is.

[1:20:58] Maar het gaat natuurlijk ook over wat je nog kunt doen als persoon.

[1:21:01] Dat je daar een positieve bijdrage kunt leveren.

[1:21:06] En er zijn diverse onderzoeken op dit moment die daarover gaan.

[1:21:11] Dat gaat ook over onderzoeken die erop toezien dat we het vergroten van kennis in de samenleving

[1:21:16] over de krijgsmacht, dat is de ene kant van het verhaal, zodat mensen eigenlijk meer begrip

[1:21:20] krijgen van wat is het nou voor werk wat deze mensen doen of hebben gedaan, en trouwens

[1:21:24] inderdaad wat voor impact heeft dat op de veteranen, wat voor impact heeft dat op hun thuisfront.

[1:21:29] Dat draagt denk ik bij aan het versterken van de erkenning en waardering dus voor de

[1:21:32] geleverde inzet.

[1:21:35] Maar het is ook belangrijk, omgekeerd, dus dat de mensen als ze eenmaal verder gaan in

[1:21:41] de burgermaatschappij, door eigen keuze of om wat voor reden dan ook, dat er ook dat

[1:21:47] moment waar er erkenning en waardering is en juist voor datgene wat veteranen kunnen

[1:21:50] toevoegen.

[1:21:51] Want ze hebben tenslotte een unieke ervaring die andere mensen niet hebben en ook daar

[1:21:58] moeten we meer aan doen.

[1:22:00] Ik loop nog even een paar specifieke vragen langs.

[1:22:02] Ik kom hier zo nog op terug. Het moderniseren van het decoratiestelsel.

[1:22:06] Daar werd aandacht voor gevraagd door de heer Boswijk, door mevrouw Van der Werff

[1:22:09] en ook door de heer Erkens.

[1:22:11] Er zijn verschillende voorbeelden van waarom

[1:22:13] inderdaad dat decoratiestelsel aan modernisering toe is.

[1:22:17] We hebben al een keer een ander debat

[1:22:19] hebben gesproken over het feit dat het uitoefenen van het werk is gewoon

[1:22:23] veranderd, bijvoorbeeld door de inzet van drones op afstand bestuurbare systemen.

[1:22:30] Ook de training van Oekraïners, waar de heer Boswijk aandacht voor vraagt,

[1:22:33] dat is met Interflex, maar ook met Eumam, dat heeft natuurlijk

[1:22:37] het speelveld veranderd, want voorheen trainden we ook militairen.

[1:22:41] Maar zo'n grootschalige oorlog met grootschalige training van mensen die

[1:22:45] daarna rechtstreeks naar de front gaan, dat is toch van een andere orde.

[1:22:48] Dus we moeten ons daar aan gaan aanpassen.

[1:22:53] De heer Boswijk heeft al een motie in een motie gevraagd om het decoratiestelsel te herzien.

[1:22:58] en die modernisering van dat decoratiestelsel, die krijgt ook vorm.

[1:23:01] Dat is ook belangrijk dat dat gebeurt en dat die beter aansluit bij de huidige en toekomstige vormen van inzet.

[1:23:07] Nou zijn de acties die daaraan moeten worden gekoppeld best complex en we moeten denk ik ook gewoon zorgvuldig doen.

[1:23:13] Dus dat daar is denk ik, dat kost wat tijd omdat we ook een nieuwe weging moeten maken.

[1:23:20] Wat betekent nou die inzet op afstand? Hoe verhoudt zich dat tot mensen die wel ter plekke zich inzetten?

[1:23:27] Dus die afweging moet worden gemaakt.

[1:23:29] Daar wordt hard aan gewerkt, onder andere door de Commissie Decoraties Defensie.

[1:23:34] Maar ik heb wel erop aangedrongen en inmiddels

[1:23:37] hebben we afgesproken dat het voor het eind van dit jaar gereed zal zijn, zodat

[1:23:42] mijn opvolger daar ook gewoon een besluit over kan nemen.

[1:23:46] Een voorbeeld uit het verleden, waar we vanaf de werf

[1:23:49] naar vroeg, gaat over de MA17 en de inzet van militairen destijds.

[1:23:54] Het is nu tien jaar geleden.

[1:23:55] Er zal ook binnenkort bij stil worden gestaan, inderdaad beelden die we nooit zullen vergeten

[1:24:04] en waarbij onze gedachten altijd uitgaan naar de slachtoffers en hun geliefde.

[1:24:08] Maar het klopt, dus militairen en ook burgers trouwens hebben een hele belangrijke rol gespeeld

[1:24:11] bij de repatriëring, bij de identificatie van de slachtoffers.

[1:24:14] Dat is een inzet die heel belangrijk was, een inzet om ook trots op te zijn, maar het zijn

[1:24:20] natuurlijk werkzaamheden die betrokkenen niet onbewogen hebben gelaten, onder hoge druk,

[1:24:24] met hele korte voorbereidingstijd, als er al voorbereidingstijd was

[1:24:28] onder hele moeilijke omstandigheden.

[1:24:30] En voor een deel in de Oekraïne, voor een deel in Nederland,

[1:24:34] maar wel als we een gezamenlijke missie en het ministerie van Defensie

[1:24:38] en het ministerie van Buitenlandse Zaken zijn in gesprek

[1:24:40] om te kijken of we voor deze groep mensen,

[1:24:43] voor zover dat nog niet onvoldoende is gebeurd,

[1:24:45] een medaille kunnen instellen.

[1:24:49] Dienstslachtoffers, dat is ook inderdaad een specifieke groep

[1:24:53] waar de heer Boswijk aandacht voor vroeg.

[1:24:56] Zeker helemaal eens dat die ook aanvullende erkenning en waardering verdienen.

[1:25:00] Ik heb vorige week een brief gestuurd naar de Kamer waarin ik heb gezegd dat ik

[1:25:03] opdracht heb gegeven om een zichtbaar blijk van erkenning en waardering voor

[1:25:07] dienstslachtoffers in te stellen in de vorm van een dragingszinje.

[1:25:11] En dat gaat het vierde kwartaal van dit jaar worden gerealiseerd.

[1:25:14] En ik ga ervan uit dat mijn opvolger de Kamer daarover zal kunnen informeren.

[1:25:20] Een terecht punt, denk ik, van mevrouw Van der Werf was

[1:25:22] Hoe maak je die Veteranendag nou aantrekkelijk voor iedereen?

[1:25:25] Dus ook voor de nieuwe, jongere generaties veteranen.

[1:25:29] We hebben een nationaal comité Veteranendag.

[1:25:32] Dat comité bepaalt eigenlijk de invulling van de hele dag.

[1:25:37] Dat bestaat natuurlijk uit verschillende onderdelen.

[1:25:38] We hebben het programma Sochtends, waarin veteranen eigenlijk hun verhaal kunnen vertellen.

[1:25:45] We hebben het defilé, maar dat is natuurlijk maar een deel van Veteranendag.

[1:25:47] waar die sommige veteranen vinden dat een heel belangrijk onderdeel van de dag

[1:25:52] dat de koningin de VVD afneemt en er is ook nog op het Malieveld heel veel te

[1:25:57] doen juist om elkaar te kunnen ontmoeten en dus ik denk maar goed alle

[1:26:04] vertrouwen in het Nationaal Comité moeten altijd meegaan met de tijd en

[1:26:07] behoefte van een nieuwe generatie veteranen maar op die manier proberen

[1:26:11] we die dag zo, proberen zij die dag zo in te vullen dat het inderdaad voor

[1:26:14] iedereen een onderdeel heeft waar ze zich in herkennen en wat ze belangrijk vinden.

[1:26:20] En ik denk vooral bijvoorbeeld die portretten van met name jongeren

[1:26:23] veteranen die ook onderdeel uitmaken van de publiekscampagne,

[1:26:27] dat dat invulling en betekenis geeft aan Veteranendag voor hen.

[1:26:31] Er is overigens ook door het Nationaal Comité onderzoek gedaan naar wat het

[1:26:35] publiek vindt van veteranen en ook wat het publiek vindt van de Nederlandse Veteranendag.

[1:26:42] Dus daarmee zie je dat er een, ja het is natuurlijk een evolutie in dit geheel, maar dat het gericht

[1:26:48] is op de gehele doelgroep, inclusief de jonge veteranen, inclusief hun thuisfront, kinderen,

[1:26:55] en ik hoop voor degenen die er aanstaande zaterdag bij zijn, dat ze ook zelf even de

[1:27:01] hele dag en alle onderdelen van de dag kunnen bekijken.

[1:27:05] Ja, dan wil ik nog even terugkomen in dat punt van de transitie naar de burgermaatschappij.

[1:27:10] De heer Noordkamp, de heer Erkens, de heer Karreman, anderen die vroegen ernaar.

[1:27:15] Hoe ziet zo'n transitieprogramma er eigenlijk uit?

[1:27:18] Wij vinden het belangrijk bij Defensie dat we daaraan meewerken, daaraan werken.

[1:27:23] Er worden al veel stappen genomen, bijvoorbeeld op het gebied van scholing...

[1:27:26] loopbaanbegeleiding, arbeidsbegeleiding en bemiddeling...

[1:27:30] om veteranen voor te bereiden op een stap voor een loopbaan buiten Defensie.

[1:27:37] Dat kan je op een aantal manieren doen, het moet ook een beetje maatwerk zijn, maar we

[1:27:43] houden bijvoorbeeld voorlichtingsbijeenkomsten voor militairen en daar kan ook het Thuisfonds

[1:27:48] bij worden betrokken.

[1:27:51] Defensie heeft daarnaast recent opdracht gegeven aan het Nederlandse Veteraneninstituut om

[1:27:54] een transitieprogramma voor de dienstverlatende veteranen te ontwikkelen in de afstemming

[1:27:58] met de defensieonderdelen en daarbij worden ook externe civiele initiatieven meegenomen.

[1:28:04] Dus bijvoorbeeld de Stichting Onbekende Helden, die veteranen helpt om aan de slag te gaan bij civiele organisaties.

[1:28:10] Dus er zijn veel van dat soort initiatieven, maar het is ook ontzettend belangrijk om mensen daarin de begeleiding te bieden als zij die willen hebben.

[1:28:20] Ik denk dat een goed transitietraject, dat is voor de veteranen belangrijk, maar is ook voor Defensie als werkgever belangrijk om dat goed te doen.

[1:28:31] Soms ook omdat misschien iemand een transitie overweg, maar misschien ook behouden kan worden

[1:28:35] voor de veteranen.

[1:28:36] We willen ten slotte ook heel graag gewoon mensen houden.

[1:28:40] Dus ja, we gaan ermee verder en er gaat nog een specifieke pilot van start volgend jaar

[1:28:48] juist voor dat transitietraject en dat beter vorm te geven.

[1:28:53] De zichtbaarheid van veteranen in de samenleving en het verlengde daarvan bijvoorbeeld bij bedrijfsleven

[1:28:58] werd als voorbeeld genoemd. Ik denk dat, nog los van wat ik zo net al noemde, dus dat we

[1:29:06] een hele publiekscampagne hebben om veteranen überhaupt onder aandacht te brengen, dat is

[1:29:10] al belangrijk, want dat betekent dat werkgevers zich ook beter realiseren dat dit mensen

[1:29:16] zijn met specifieke kennis en ervaring. Ik noemde al het voorbeeld van de Stichting

[1:29:21] Onbekende Helden, erkenning en waardering voor veteranen vanuit het bedrijfsleven, en

[1:29:27] En de Stichting Veteranen, die ook steun pleits vinden van werk binnen en buiten Defensie.

[1:29:31] En tot slot verhoudt Defensie zich steeds meer tot ons bedrijfsleven, omdat we ook steeds

[1:29:35] meer met hen praten over reservisten.

[1:29:37] Het gaat natuurlijk vaak over militairen die naar de burgermaatschappij gaan, maar als

[1:29:41] zij dat willen, inderdaad reservisten blijven.

[1:29:43] En dan is het heel belangrijk dat we met die werkgevers goede afspraken hebben gemaakt

[1:29:46] over hun beschikbaarheid.

[1:29:49] En dat loopt echt goed, vind ik, vind ik dat de werkgevers zich heel verantwoordelijk daarin

[1:29:55] opstellen.

[1:29:58] Dan is er nog de vraag hoe kunnen veteranen elkaar weer makkelijk vinden, want dat weten

[1:30:03] we denk ik allemaal dat veteranen zeggen, we kunnen met elkaar toch veel makkelijker

[1:30:06] over onze gezamenlijke ervaring praten dan met anderen.

[1:30:10] Dus onderling contact wordt gefaciliteerd, we ondersteunen bijvoorbeeld reunies van

[1:30:13] de verschillende eenheden, koorpsen, regimenten en allerlei verbanden kunnen reuniebijeenkomsten

[1:30:18] worden georganiseerd.

[1:30:19] Er zijn ook reunies die door de veteranenverenigingen worden georganiseerd en we hebben in het arbeidsvoorwaardenakkoord

[1:30:26] 2024, de regeling voor reuniefaciliteiten aangepast en de vergoeding is verruimd.

[1:30:33] En ook voor de relaties van de veteranen in de nabije kring.

[1:30:37] Daar krijgt de organisator van de reunie een vergoeding voor en dat stimuleert

[1:30:41] en maakt het allemaal makkelijker om die reunies te organiseren.

[1:30:44] De Veteranenontmoetingscentra worden

[1:30:45] ondersteund bij de uitvoering van activiteiten die gericht zijn op juist

[1:30:49] ontmoeten, erkennen en waarderen van veteranen.

[1:30:52] En het Nederlands Veteraneninstituut is een pilot gestart waarbij veteranen in

[1:30:55] contact kunnen komen met een mede-veteraan, een buddy.

[1:30:59] En dat moet juist allemaal op lokaal niveau verder worden uitgerold.

[1:31:04] Het programma Veteraan in de Klas werd genoemd door een aantal van de woordvoerders.

[1:31:10] Dat is inderdaad een heel mooi programma, al veertigduizend leerlingen bereikt.

[1:31:16] Ik ben het met de heer Erkens eens.

[1:31:17] Het zou goed zijn als dit nog verder kan groeien.

[1:31:22] Ik ben er een keer bij geweest, sommigen van u ongetwijfeld ook.

[1:31:25] Het is ontzettend leuk hoe leerlingen reageren op een veteraan voor de klassen.

[1:31:30] We moeten dat vooral blijven steunen.

[1:31:34] Het groeit ook echt, want je kunt al dit jaar zien dat in de eerste maanden van

[1:31:38] dit jaar zijn al meer leerlingen bereikt dan in heel 2023.

[1:31:41] Het budget is verhoogd om de gewenste groei te realiseren.

[1:31:46] Dat werd destijds ook door de Kamer op aangedrongen.

[1:31:49] Dus dit is gewoon een mooi programma wat

[1:31:52] dat voortzetting verdient.

[1:31:55] En daar is ook alles op gericht.

[1:31:57] De vrouwelijke veteranen, daar wordt onderzoek naar gedaan.

[1:32:04] Het onderzoek is bedoeld om zicht te krijgen op eventuele specifieke zorgbehoeften die er

[1:32:09] leven bij vrouwelijke veteranen.

[1:32:11] En om te kijken of het huidige zorgaanbod daar dan op aansluit.

[1:32:14] Het is een wetenschappelijk onderzoek.

[1:32:17] Het moet ook een degelijk onderzoek zijn.

[1:32:19] Het zorgvuldig onderzoek kost wel wat tijd.

[1:32:21] Maar naar verwachting wordt het binnenkort gepresenteerd, in de zomer, augustus dus van dit jaar.

[1:32:27] Dan zal Defensie ermee aan de slag kunnen gaan en dan kunnen we ook dat verbreden naar lessen uit bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne.

[1:32:36] En Eleanor Buchholz, onze drie sterren generaal en tevens topvrouw van het jaar, die heeft ook onderzoek gedaan.

[1:32:44] We zullen al die lessen betrekken bij wat we meer kunnen doen,

[1:32:50] überhaupt voor vrouwen bij Defensie, maar specifiek ook vrouwelijke veteranen.

[1:32:56] Een aantal vragen die zagen of we niet wat meer kunnen doen voor onze veteranen in praktische zin.

[1:33:03] Er werden voorbeelden gegeven van andere landen waar je wat meer de veteranen ziet.

[1:33:08] En daar mogen we als eerste borden en dat soort zaken over.

[1:33:10] Dat kunnen we natuurlijk ook bij wijze van spreken zelf doen.

[1:33:13] maar ik vind het heel goed om om ons heen te kijken.

[1:33:17] We doen wel meer dan misschien zichtbaar is.

[1:33:20] De Veteranenpas geeft veteranen toegang tot bepaalde diensten.

[1:33:26] Er zijn bedrijven, winkels, horecaondernemers die daaraan meedoen.

[1:33:30] Dat vind ik echt heel mooi, want dat komt dus ook uit het bedrijfsleven zelf.

[1:33:35] Om kortingen te geven op producten en dat soort zaken.

[1:33:37] Dat is echt voor veteranen.

[1:33:41] Ik denk dat bijvoorbeeld toegang tot militaire musea gratis, een gratis treinkaart, twee

[1:33:48] keer per jaar, dat zijn initiatieven die echt vanuit Defensie en het NLCI lopen, daar moeten

[1:33:54] we mee doorgaan.

[1:33:55] En ik denk inderdaad, hoe meer we erin slagen om Veteranendag, wat een nationale dag is

[1:34:00] waarop we ook de vlag uit kunnen steken, dat soort dingen, hoe meer we dat, ja dat iedereen

[1:34:04] dat weet die dag, net zoiets als andere belangrijke dagen, dat mensen ook dat

[1:34:11] gaan zien als een moment waarop je veteranen niet alleen maar in het defilé

[1:34:16] ziet, maar op tal van plekken in de samenleving ziet en dat je een

[1:34:19] waardering kunt geven in de vorm van voorrang, toegang, etc. Dus er is wel al

[1:34:26] het een en ander. Veteranen in werkelijke dienst kunnen

[1:34:28] overigens gewoon een treinkaart krijgen als ze naar de Veteranendag willen, dus

[1:34:32] Dus we zorgen daar wel voor.

[1:34:34] Maar dat kan altijd meer en daar moeten we echt naar blijven kijken.

[1:34:39] De dakloze veteranen, dat was een vraag van de heer Pol.

[1:34:44] Dank overigens voor de complimenten voor Sparrenheuvel.

[1:34:47] Ik vond het heel mooi om daarbij te zijn.

[1:34:49] Maar het is echt wel waardering ook voor juist het legerdesheils.

[1:34:53] De samenwerking van het legerdesheils met het Veteraneninstituut.

[1:34:58] En ik denk dat zoiets als het Instituut Sparrenheuvel laat zien...

[1:35:02] dat er soms inderdaad maatwerk nodig is, aanvullend op andere opvangmogelijkheden die er zijn.

[1:35:08] Want het is zeker niet de enige manier om dakloze veteranen op te vangen.

[1:35:13] Want wij hebben inderdaad ook, werd genoemd,

[1:35:14] de badbroodregeling, de time-out voorziening, het reguliere werk van gemeenten voor

[1:35:21] daklozen en het reguliere werk van het Leger des Helfts.

[1:35:24] Maar hier ging het juist om een signaal dat er soms, pas bij het Leger des Helfts,

[1:35:28] wordt geconstateerd dat de betrokkenen ook een veteraan is.

[1:35:33] En dan moeten we zorgen dat die link

[1:35:34] altijd wordt gelegd met het Nationaal Nederlands Veteraneninstituut.

[1:35:38] En dat daar waar dat nuttig en mogelijk is,

[1:35:41] er ook specifieke opvangmogelijkheden zijn.

[1:35:44] En daarvoor ziet de Sparrenheuvel in de zin.

[1:35:46] Het aantal van die 800 van de heer Pol, dat herken ik niet.

[1:35:53] Dat hebben wij niet in beeld, maar we zitten er echt bovenop.

[1:35:56] zowel het Veteraneninstituut als het Leger des Hels in een hele goede samenwerking,

[1:36:00] nogmaals ook met de gemeenten, die natuurlijk soms ook de eerste kunnen zijn

[1:36:04] om zo'n probleem te signaleren.

[1:36:08] De heer Erkens heeft een vraag richting de minister.

[1:36:11] Ja, voorzitter, over een stukje nog erkenning en waardering rondom de Veteranenpas.

[1:36:14] Goed dat de minister benadrukt wat er ook al gebeurt,

[1:36:17] maar onze vraag was ook specifiek.

[1:36:18] Kunnen we niet gaan kijken hoe dat verder uitgebreid kan worden de komende periode?

[1:36:21] Denk in gesprekken met regionale spoorvervoerders, met NS.

[1:36:25] Denk aan een gesprek met Schiphol of KLM, voor het eerder worden.

[1:36:28] Ik vond het wel heel mooi in Amerika dat die publieke waardering ook zo duidelijk gemaakt wordt.

[1:36:32] Dus is dat iets wat de minister kan toezeggen?

[1:36:34] Nou, wat ik zou willen toezeggen is dat we dus moeten doorgaan met dit soort initiatieven.

[1:36:39] Kijk, ik denk dat we, er is weleens eerder gesproken, ook in de begrotingsdebatten over Defensie,

[1:36:45] om in algemene zinnen bijvoorbeeld gratis openbaar vervoer aan veteranen aan te bieden.

[1:36:50] Nou, dat is toen niet gelukt.

[1:36:51] in overleg ook met toen de staatssecretaris en de Kamer

[1:36:54] geconstateerd dat dat op dat moment in ieder geval een brug te ver was.

[1:36:58] Maar ik denk om stappen daarin te blijven zetten.

[1:37:00] Dus bijvoorbeeld daar waar Defensie voor veteranen in werkelijke dienst

[1:37:04] kunnen zorgen dat ze gewoon gratis openbaar vervoer naar de Veteranendag kunnen krijgen.

[1:37:10] Dat we ook moeten kijken van ja, maar misschien gaan mensen niet naar de

[1:37:12] Veteranendag hier in Den Haag, maar willen ze op een andere plek

[1:37:15] stilstaan bij de Veteranendag.

[1:37:18] dat ze ook dan gemakkelijk, want nu kan dat in de vorm van een declaratie,

[1:37:24] nou ik vrees dat sommigen dat dan niet zullen doen, of we dat kunnen vergemakkelijken.

[1:37:28] Dus is er een mogelijkheid om de huidige regeling uit te breiden naar andere dagen,

[1:37:32] dat is ook iets waar ik naar wil kijken. Dus ik zou heel graag dat soort stappen willen zetten.

[1:37:37] En ik sta ook zeer open voor andere initiatieven vanuit gemeenten of organisaties

[1:37:42] om te kijken hoe we herkenning en waardering van veteranen concreet kunnen maken.

[1:37:47] Dus die toezegging doe ik heel graag.

[1:37:49] Ik weet niet of dat voldoende was voor de heer Erkens.

[1:37:52] De heer Erkens, vervolgvraag.

[1:37:53] Ja voorzitter, we zijn er bijna hoor.

[1:37:55] Kijk het gaat me ook niet specifiek om één specifieke uitbreiding.

[1:37:58] Of het gaat om spoor of het bord op vliegveld.

[1:38:00] Het gaat me voor mij om kunnen we de inventarisatie maken met elkaar

[1:38:03] de komende maanden, wat er nog meer mogelijk is,

[1:38:05] waar de wensen zijn, waar de kansen liggen.

[1:38:07] Zodat ook bij een volgend noodoverleg veteranen

[1:38:09] we ook een stap in gezet kunnen hebben met elkaar.

[1:38:11] Dus als we tastbaarder kunnen zijn, het net ophalen,

[1:38:13] dan zou ik tevreden zijn voorzitter.

[1:38:15] Dan laten we het daar dan over eens worden.

[1:38:17] Dat we even in beeld brengen wat er nu al is.

[1:38:21] En vanuit wat er al is, wat er misschien een uitbreiding daarvan zou kunnen zijn.

[1:38:25] Dat zeg ik graag toe.

[1:38:26] Dan krijgt de Kamer dat overzicht.

[1:38:28] En dan kan met het volgende kabinet worden bezien of er nog volgende stappen kunnen worden.

[1:38:34] Ik krijg van de gevier ingevraagd.

[1:38:36] Kunt u ook aangeven voor wanneer deze toezegging?

[1:38:38] Op de een of andere manier krijg ik dan het gevoel dat ik erg over mijn graf heen regeer, voorzitter.

[1:38:44] Dan houden we die open.

[1:38:45] Dan heeft de heer Pol nog een vraag richting de minister.

[1:38:49] Als het dan toch over toezeggingen gaat.

[1:38:53] De minister dankt voor het antwoord over de dakloze veteranen.

[1:38:57] Maar als we dus een ombudsman hebben die zegt ja, we hebben ongeveer 800 dakloze veteranen.

[1:39:02] En een minister die zegt van oké, ik weet niet 100% hoe dat zit, hoe groot die groep is.

[1:39:08] Dat constateren we als PVV daar dus een disbalans.

[1:39:11] Is het mogelijk dat we de komende periode gaan kijken.

[1:39:16] samen met de veteranenombudsman, hoe zit het in elkaar?

[1:39:20] Hoe groot is nou die groep?

[1:39:21] En kunnen we dat meenemen in het veteranenbeleid?

[1:39:24] Dat is dan een vraag die ik aan de minister zou willen stellen.

[1:39:28] Het antwoord is dat dat overleg is er natuurlijk.

[1:39:31] De veteranenombudsman, de minister van Defensie,

[1:39:33] spreekt sowieso jaarlijks persoonlijk met de veteranenombudsman.

[1:39:37] En er is natuurlijk heel intensief overleg.

[1:39:40] Waar we, denk ik, heel goed naar moeten kijken is

[1:39:42] voor hoeveel veteranen er echt geen opvang zou zijn

[1:39:46] of geen adequate opvang zou zijn. Want de indruk bij mij bestaat dat er op verschillende manieren

[1:39:53] wel voldoende opvangsmogelijkheden zijn dat de Sparrenheuvel bijvoorbeeld echt voorziet in een

[1:39:58] specifieke behoefte met die capaciteit. Dus dat overleggen is gaande. Maar natuurlijk,

[1:40:06] naar aanleiding van de vraag van de heer Pool, gaan we nog even specifiek inzoomen op datgene

[1:40:10] wat de veterane ombudsman signaleert en datgene wat we allemaal hebben om in die zorgvraag te

[1:40:17] voorzien. Ja, nee graag zelfs. Voorzitter, dan het Van Heus vaandel. De heer Pool die betreurde dat

[1:40:27] hij dat niet had gezien vorig jaar, maar ook toen al heb ik gezegd dat dat was een keuze van het

[1:40:34] bestuur van de Stichting Nationale Herdenking 15 augustus 1945. Die dag herdenken we in Nederland

[1:40:39] het einde van de Tweede Wereldoorlog in het hele Koninkrijk, dus inclusief Azië. En het bestuur van

[1:40:46] Stichting heeft toen ook uitgelegd, en ik heb dat overgenomen, die uitlegt dat de vaandels roeleren.

[1:40:54] En ik vind dat eigenlijk wel een mooi gebaar, want door die vaandels te roeleren ben je ook

[1:40:57] in staat om eigenlijk meer militairen te eren. Dus het vaandel waar de heer Pol aan hecht,

[1:41:05] dat komt op enig moment wel weer terug in dat roelerende systeem. En dit jaar overigens is het

[1:41:12] Koninklijke Luchtmacht en dat is toch ook mooi. Voordat u vervolgt, de heer Pol heeft

[1:41:19] Uw antwoord was voldoende.

[1:41:23] De heer Pool vroeg ook nog naar Srebrenica.

[1:41:27] En wat we daarvoor hebben gedaan, hier geldt ook voor.

[1:41:32] Dat is ook iets wat in ons geheugen gegrift staat.

[1:41:36] Srebrenica 1995.

[1:41:38] Genocide op 8000 Bosnische moslims.

[1:41:42] 11 juli is altijd de herdenking.

[1:41:44] De VN heeft zojuist een paar weken geleden dat als genocide bestempeld waar een herdenking bij hoort.

[1:41:54] Onze veteranen van Dutchbat 3 hebben toen inderdaad een onmogelijke missie gehad.

[1:41:59] Daar is een onderzoek naar gedaan door de commissie Borslap.

[1:42:02] Borslap heeft belangrijke aanbevelingen gedaan, die voeren we uit.

[1:42:06] De onmogelijkheid van de missie en de waardering voor Dutchbat 3 heeft het kabinet in 2022 nogmaals

[1:42:13] onderstreept, tijdens een bijeenkomst met alle veteranen van toen.

[1:42:18] De minister-president heeft namens het kabinet excuses uitgesproken richting Dutchbat 3.

[1:42:24] Ik heb het ereteken van verdiensten uitgereikt.

[1:42:28] Natuurlijk ga ik ervan uit, want dat was de vraag, dat het volgende kabinet de aandacht

[1:42:32] voor deze belangrijke groep militairen vasthoudt. En ik zal mijn opvolger, voor zover dat nodig

[1:42:39] is, natuurlijk meegeven dat dit belangrijk is en dat we hier aan moeten blijven werken

[1:42:46] en dit niet moeten mogen vergeten. Overigens doen we inderdaad dat project terugkeerreizen.

[1:42:53] Dat doen we naar Bosnië. Er was hier een Noordkamp, dacht ik, die vroeg of we dat niet

[1:42:58] wat verder verbreden. Het is denk ik heel goed voor de veteranen van DutchBet 3, omdat het zo'n

[1:43:06] moeilijke tijd was en dit bewezen ook helpt bij sommige mensen natuurlijk niet voor iedereen,

[1:43:11] maar voor degene die daar behoefte aan hebben. Overigens, er waren natuurlijk ook andere DutchBet

[1:43:17] betalingen. Het was niet alleen DutchBet 3. Daar zijn ook hele speciale reuniebijeenkomsten voor

[1:43:24] georganiseerd en dat wordt ook zeer gewaardeerd en de terugkeerreizen die

[1:43:28] zijn echt een uitvloeisel van het onderzoek wat ook gedaan is en ook een

[1:43:32] uitvloeisel van de commissie Borslap die dat ook onderstreept dat dit belangrijk

[1:43:36] is. Het is een grote groep veteranen, het zijn er 800, ruim 800 veteranen en dit loopt

[1:43:43] dus ook nog een tijdje door. We weten nu al, als je gewoon probeert te denken hoeveel

[1:43:47] mensen het graag willen doen en de hele organisatie eromheen, dan gaan we ervan

[1:43:51] uit dat het nog loopt tot 2028.

[1:43:54] En ik denk dat het goed is om inderdaad

[1:43:56] hieruit lering te trekken, kijken of we dat breder zouden kunnen of moeten inzetten.

[1:44:01] Dus eigenlijk voortgekomen uit die specifieke missie, specifieke behoeften

[1:44:04] en ook hele specifieke omstandigheden.

[1:44:07] Het moet ook kunnen natuurlijk.

[1:44:09] Reden waarom het in sommige andere missiegebieden voorlopig niet kan.

[1:44:15] Maar ik snap de vraag en ik denk inderdaad dat het een les is die we op

[1:44:18] enig moment moeten trekken en kijken of dat kan. Dan de vraag over Tjora, de vraag van de heer Paul,

[1:44:26] over de uitspraak. De Kamer is helemaal hierover geïnformeerd, want ik realiseer me heel goed dat

[1:44:33] de uitspraak van de rechtbank tot emoties ook heeft geleid. Zeker ook bij de betrokken veteranen,

[1:44:39] dat is echt heel begrijpelijk. En toch heeft Defensie besloten om te berusten in het fondus

[1:44:47] Dat was de uitkomst van een complexe, maar ook zorgvuldige afweging.

[1:44:53] Want we hebben een reconstructie gemaakt, informatie naar voren gebracht.

[1:45:00] En die heeft de rechtbank onvoldoende kunnen overtuigen.

[1:45:04] De specifieke omstandigheden, de aannames van destijds, dat het een militair doel betrof.

[1:45:11] We kunnen niet meer overleggen dan we hebben overlegd, want Defensie beschikt meer dan

[1:45:15] vijftien jaar na dato niet over nadere of aanvullende informatie ter onderbouwing van

[1:45:23] het feit dat die kwala als een militair doel werd gezien.

[1:45:26] En dat was de doorslaggevende reden om niet in hoge beroep te gaan en te berusten in het

[1:45:31] vonnis.

[1:45:32] Ik vind het echt belangrijk om toe te voegen dat de rechtbank niet heeft kunnen constateren

[1:45:37] dat de gebombardeerde kwala geen militair doel was.

[1:45:40] Dus dat is ook niet, dat is niet de uitspraak.

[1:45:43] De rechtbank constateert dus ook niet dat er sprake was van een oorlogsmisdrijf.

[1:45:48] Dat is ook heel belangrijk.

[1:45:50] We hebben destijds heel uitvoerig intern hierover gecommuniceerd, mensen geïnformeerd.

[1:45:56] Omdat ik het ook heel belangrijk vond, omdat ik natuurlijk ook begreep hoe dat vonnis en het niet in hoge broep gaan op mensen zou overkomen.

[1:46:05] We hebben intensief met het militaire personeel gecommuniceerd om uit te

[1:46:09] leggen waarom die conclusie is getrokken en naar aanleiding van de vraag van de

[1:46:12] heer Pol herhaal ik dat hier graag nogmaals.

[1:46:17] De heer Pol voor de vraag richting de minister.

[1:46:20] Ja voorzitter en hoe kijkt de minister dan naar de veteranen of bijvoorbeeld

[1:46:26] experts als Bouke Geersing die dus ook zegt vanuit zijn vak als jurist en

[1:46:33] dat je eigenlijk wel in hoger beroep had moeten gaan.

[1:46:37] En dat door niet in hoger beroep te gaan, je de soldaten, en dat staat er letterlijk,

[1:46:42] eigenlijk gewoon in de wind laat staan.

[1:46:44] Hoe heeft zij handen en voeten gegeven aan die gevoelens die leefden bij onze militairen?

[1:46:50] Hoe is ze daar mee omgegaan?

[1:46:52] Door te zorgen dat deze uitleg daarbij is gegeven.

[1:46:56] Dus wat ik al zei, dat was dus een moeilijke afweging.

[1:46:59] En het was ook complex en die hebben we ook echt zorgvuldig...

[1:47:03] Er zijn niet over één nacht ijs gegaan voordat deze afweging is gemaakt.

[1:47:10] En ik denk dat de mensen die meegenomen worden in de redenering...

[1:47:18] Dus zowel de redenering...

[1:47:20] Wij beschikken niet bij Defensie over meer bewijsmateriaal...

[1:47:24] die onze stelling kan onderbouwen.

[1:47:27] Dat heeft ermee te maken dat dit 15 jaar geleden is en dat er heel beperkt materiaal voor handen

[1:47:36] is om dat te doen.

[1:47:38] En de combinatie met de uitspraak van de rechter, dat dat niet een uitspraak was die het tegenovergestelde

[1:47:45] betoogt.

[1:47:47] De rechtbank heeft niet gezegd dat het geen militair doel was.

[1:47:50] De rechtbank heeft niet gezegd dat het een oorlogsmisdrijf betrof.

[1:47:54] Dus dat hebben we heel erg benadrukt in de communicatie met degene die hier zelf bij betrokken zijn geweest.

[1:48:03] En dat vond ik heel belangrijk.

[1:48:04] Dus dat er niet de indruk kon ontstaan dat er of een ander vonnis was dan het vonnis wat geweld is,

[1:48:11] of dat er een andere afweging zou zijn gemaakt aan de kant van Defensie.

[1:48:14] Dat is beiden niet het geval en alle betrokkenen zijn daar uitvoerig over geïnformeerd.

[1:48:20] Een korte vervolgvraag van de heer Pool.

[1:48:24] Ja, voorzitter, mijn laatste dan inderdaad.

[1:48:27] Toch denkt de PVV dat het goed is om in deze zaken wel in hoger beroep te gaan,

[1:48:31] omdat of je nou kans hebt op een overwinning of niet, je ons militairen laat zien,

[1:48:37] dat waar we het hier dus over hebben, dat wanneer het moeilijk wordt,

[1:48:39] dat er dus op deze manier wordt gekeken naar de handelingen die toen zij verricht,

[1:48:44] dat je als minister van Defensie tot het uiterste gaat om ze te verdedigen.

[1:48:48] En of je nou kans maakt op een andere uitspraak of niet,

[1:48:50] Als je het doet, dan pas weet je het.

[1:48:53] En dan heb je ook echt het uiterste gedaan.

[1:48:55] Dus wat dat betreft, verschillen we dan echt van mening.

[1:48:58] Dank u wel.

[1:48:59] Van mening verschillen is niet erg, volgens mij.

[1:49:02] Ik vind, kijk, er zijn altijd, dat is natuurlijk in juridische kwesties zo,

[1:49:06] er zijn altijd verschillende opvattingen over, ook onder juristen.

[1:49:10] Dat begrijp ik ook.

[1:49:11] Maar ik verlaat mij ook op de adviezen die ik krijg uit de eigen organisatie,

[1:49:15] ook de juridische adviezen, ook de militaire adviezen.

[1:49:17] En nogmaals, ik vind dat de minister van Defensie inderdaad altijd voor de eigen mensen moet

[1:49:22] gaan staan.

[1:49:22] Dat heb ik ook altijd gedaan.

[1:49:24] En door hier niet in beroep te gaan, wil niet zeggen dat ik niet voor de mensen ben gaan

[1:49:29] staan.

[1:49:29] Dat heb ik altijd gedaan.

[1:49:30] Heel consequent.

[1:49:34] Voorzitter.

[1:49:35] Als ik door mag gaan, dan heb ik nog een aantal vragen die vooral op het thema zorg zagen.

[1:49:42] Het loopt een beetje in elkaar over vanzelfsprekend.

[1:49:45] Maar het mentale welzijn van veteranen, de heer Erkens vroeg daar aandacht voor.

[1:49:53] We moeten altijd goed blijven volgen, blijven onderzoeken hoe het gaat met het mentale welzijn van onze veteranen.

[1:50:01] Dat blijven we ook doen.

[1:50:03] Of mensen daaraan willen meewerken, veteranen daaraan willen meewerken, dat is op vrijwillige basis.

[1:50:08] Dus je kunt natuurlijk mensen het zo makkelijk mogelijk maken, de drempels zo laag mogelijk.

[1:50:13] Maar het moet wel op basis van vrijwilligheid.

[1:50:15] De resultaten van het onderzoek zijn ondanks het feit dat inderdaad de deelname is verminderd

[1:50:19] nog steeds goed.

[1:50:21] En dat betekent dus dat de onderzoekers die het wetenschappelijk onderzoek doen nog steeds

[1:50:26] een goede meting kunnen doen, zelfs al is het dus het aantal wat vermindert.

[1:50:31] Het doorlopend onderzoek naar methoden om mentaal welzijn te verbeteren draagt ook bij

[1:50:36] aan het steeds verbeteren van het aanbod vanuit Defensie en het LZV.

[1:50:41] Er zijn tal van manieren ontwikkeld, trainingen, workshops, informatieoverdracht, om inzicht

[1:50:50] in het eigen mentale welzijn te bevorderen en daar moeten we echt mee doorgaan.

[1:50:56] PTSS en nazorg, vraag van de heer Nordkamp, de heer Karreman ook dacht ik, een klein deel

[1:51:03] van de militairen ontwikkeld, helaas, PTSS als gevolg van hun uitzending.

[1:51:08] Het is heel belangrijk dat zij op een passende behandeling kunnen rekenen.

[1:51:14] Hoeveel veteranen, dat weten we niet precies.

[1:51:17] Maar we gaan ervan uit, op basis van de kennis vanuit het verleden, dat 2 tot 8 procent, dat is best een bandbreedte natuurlijk, PTSS kan ontwikkelen.

[1:51:27] En dat betekent dat je er echt alles aan moet doen om te zorgen dat de drempel tot het zoeken van hulp zo laag mogelijk is.

[1:51:33] Dat mensen dat zo makkelijk mogelijk maken om hulp te zoeken.

[1:51:38] Dus zowel eigenlijk al voor de uitzending, maar ook naar terugkeer aandacht te vragen

[1:51:42] voor mogelijke klachten.

[1:51:44] Er is recent een onderzoeksvoorstel geschreven dat als doel heeft recente cijfers over de

[1:51:49] aanwezigheid van PTSS onder veteranen te genereren en dat voorstel dat ligt nu bij wetenschappelijke

[1:51:53] adviescommissie.

[1:51:55] En het is ook heel belangrijk om de naasten van militairen met PTSS gerelateerde klachten

[1:52:00] te betrekken.

[1:52:01] Hier is recent een onderzoek naar afgerond.

[1:52:04] Eigenlijk moet alles erop gericht zijn om de veerkracht van deze mensen, de veteranen en

[1:52:09] hun partner, te versterken.

[1:52:11] Er zijn tal van initiatieven.

[1:52:13] Ik ben bij veel ook langs geweest om daarover te praten.

[1:52:16] De hulphonden is er natuurlijk een van, maar er zijn nog veel meer.

[1:52:20] Tijdens de ronde tafelgesprek werd gezegd dat vaak een nazorgtraject vooral gericht is

[1:52:26] op organieke eenheden in plaats van op het individu.

[1:52:29] Ik zou het jammer vinden als dat echt zo wordt ervaren, want uiteindelijk...

[1:52:35] er worden ook militairen individueel uitgezonden, laten we dat niet vergeten,

[1:52:38] maar het is altijd belangrijk om te kijken naar individuele wensen,

[1:52:43] de specifieke situatie van iemand, want ook als je wel in een gezamenlijke missie zit,

[1:52:48] kan het toch bij de één heel anders werken dan bij de ander.

[1:52:52] Dus dat moet echt zo blijven.

[1:52:55] En voor individueel uitgezonden militairen, want dat was dacht ik ook waar aandacht voor werd gevraagd,

[1:53:02] hebben we zelfs de individuele deelnemers expeditionaire missiedagen.

[1:53:08] Dat zijn dus juist de initiatieven voor deze mensen die in hun eentje ergens onderdelen zijn geweest

[1:53:13] van een groter geheel met andere landen bijvoorbeeld.

[1:53:17] Ze worden net zoals de organiek uitgezonden militairen uitgenodigd voor adaptatiegesprekken, terugkeergesprekken

[1:53:23] En we vullen ook gewoon net als de eenheden en vragenlijsten daarover in.

[1:53:29] Zijn de wachttijden te lang voor de MIB-keuringen, vroeg de heer Nortman.

[1:53:36] De wachttijden voor de MIB-beoordelingen inderdaad bij het ABP zijn gestegen, dus dat klopt.

[1:53:42] Er zijn maatregelen genomen, bijvoorbeeld door het ABP zelf.

[1:53:47] We hebben verzekeringsartsen nodig, die zijn bezig met dat te vullen.

[1:53:51] Het Bureau Medische Beoordeling van Defensie blijft de verzekeringsgeneeskundige capaciteit

[1:53:57] van het ABP ondersteunen, ook om dit weer te verlichten.

[1:54:01] En met de bonden wordt eind van deze maand gesproken over het project Herziening, Voorziening

[1:54:07] en Uitkeringsstelsel, de HVUS, want dat kan ook zorgen dat er de nodige capaciteit vrijkomt

[1:54:16] om de wachttijden bij de MIP-beoordeling te verkorten.

[1:54:18] En tot slot wordt er intern bij onze organisatie gekeken of er maatregelen

[1:54:24] mogelijk zijn om de capaciteit te vergroten, met name in bedrijfsgeneeskundige

[1:54:30] en verzekeringsgeneeskundige capaciteit.

[1:54:33] Dus het heeft de aandacht en er lopen een aantal concrete zaken.

[1:54:40] De zorgverleners waarmee Defensie samenwerkt was nog een vraag van de heer Nordkamp.

[1:54:46] Dat ligt vooral in het verlengde van de mentale gezondheidszorg.

[1:54:52] Althans de vraag van de heer Nordman lag in het verlengde daarvan.

[1:54:57] U kunt ervan uitgaan dat alle zorgverleners waar Defensie mee samenwerkt,

[1:55:01] die zijn bevoegd om de aangeboden zorg ook echt te verlenen.

[1:55:05] Anders dan kan die samenwerking er niet zijn.

[1:55:07] We geven echt veel aandacht aan de mentale gezondheidsproblemen

[1:55:10] En doen dat met degene die de aangeboden zorg ook kunnen op een professionele manier kunnen

[1:55:18] geven.

[1:55:19] De arbeidsongeschikte en de inkomensvoorziening, het is altijd individueel maatwerk om gebruik

[1:55:27] te maken van de inkomensvoorziening.

[1:55:29] Bij de afweging tussen inzet van verschillende instrumenten moet je natuurlijk eerst uitgaan

[1:55:33] van de financiële situatie van betrokkenen zelf.

[1:55:37] Als daar een probleem is, dan moeten we kijken naar welke mogelijkheden er zijn.

[1:55:42] Dan heb je overleg met de zorgcoördinator en die kan kijken wat de beste aanpak is.

[1:55:48] De heer Noordkamp zei soms dat het misschien niet altijd het makkelijkste is om verschuldigd te geven of leefgeld.

[1:55:55] Het allerbelangrijkste is dat er in ieder geval gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheden die er zijn.

[1:55:59] Dat de zorgcoördinator daarop toeziet en dat de zorgcoördinator samen met het ABP steeds kijkt

[1:56:04] wat er voor het individu, wat voor betrokkenen, zeg maar het meest passend is.

[1:56:12] Want inderdaad, er is vaak een relatie tussen schulden en toeslagen, et cetera.

[1:56:16] Dus het moet wel echt maatwerk zijn dat het voor de betrokkenen op de beste manier

[1:56:20] wordt toegepast en dus ook zo goed mogelijk wordt verholpen.

[1:56:24] Voorzitter, dan had ik nog een aantal vragen die vooral zagen op de

[1:56:29] defensieorganisatie zelf en hoe we lering kunnen trekken uit

[1:56:33] De veteranen en alles wat daar moet gebeuren en kan gebeuren, we hebben een aantal van

[1:56:37] die punten eigenlijk net al besproken, bijvoorbeeld hoe kun je PTSS voorkomen.

[1:56:45] Dat is zo'n thema, of wat kunnen we leren van andere landen, bijvoorbeeld Oekraïne waar

[1:56:50] ik zo nog terugkom, maar er zijn ook heel veel andere landen, zoals Korea, waar ik ook onlangs

[1:56:54] was.

[1:56:55] Landen die een grote veteranenpopulatie hebben, daar moeten we vooral ervaringen mee uitwisselen

[1:57:01] om de zorg voor onze veteranen te verbeteren.

[1:57:03] Ik denk dat we zelf vooral goed zijn in maatwerk en flexibiliteit.

[1:57:10] En ik denk dat, nou ja, en dat punt dat we het ook omdraaien en kijken van wat hebben deze

[1:57:15] mensen ons eigenlijk te bieden als samenleving en als maatschappij.

[1:57:21] Wat ik een heel belangrijk punt vind, dat is door de heer Boswijk opgebracht.

[1:57:25] Inderdaad, militairen die als gevolg van hun werk bijvoorbeeld een ledemaat moeten missen.

[1:57:32] In sommige andere landen, ik dacht dat de heer Boswijk het Verenigde Staten en het VK noemde,

[1:57:37] kunnen mensen dan militair blijven.

[1:57:40] Ik vind dat we inderdaad ons moeten aanpassen aan de tijd waarin we leven.

[1:57:47] En de tijd waarin het voor iedere militair altijd nodig was om aan bepaalde eisen te

[1:57:53] voldoen, fysiek, dat is niet meer van nu.

[1:57:57] Want mensen met een beperking, een prothese, die kunnen heel goed werk doen als militair.

[1:58:05] En we zien dat, we zien dat bijvoorbeeld in Oekraïne.

[1:58:08] En ik denk dat het heel belangrijk is dat Defensie zijn werkgeversverantwoordelijkheid daarin pakt.

[1:58:15] En echt gaat kijken, niet hoe begeleiden we deze militair naar ander werk buiten Defensie,

[1:58:25] maar is er binnen defensie ook nog een mogelijkheid voor betrokkenen?

[1:58:32] Ik kan niet zeggen dat het voor iedereen altijd kan,

[1:58:34] maar ik vind wel dat we met die blik altijd moeten kijken wat er wel kan.

[1:58:39] En dan is er uiteindelijk altijd passend werk.

[1:58:41] En dat kan militair werk zijn, dat kan burgerwerk bij defensie zijn

[1:58:45] of het kan een werkomgeving buiten defensie zijn.

[1:58:48] Die opties zijn, denk ik, alle drie heel goed mogelijk,

[1:58:50] maar ik vind het allerbelangrijkste is maatwerken.

[1:58:52] En dat betekent dus dat het automatisme van deze medische eisen gewoon ononderhandelbaar is.

[1:59:03] En anders kan je geen militair meer zijn.

[1:59:05] Dat is wat mij betreft een verleden tijd.

[1:59:09] De heer Boswijk voor een vraag richting de minister.

[1:59:13] Nou ja, niet een vraag voorzitter, maar dank voor dit hele heldere signaal.

[1:59:17] Het is namelijk voor een klein groepje mensen, maar het is een heel groot gebaar.

[1:59:22] Dus ontzettend dank daarvoor.

[1:59:24] Ik denk dat de minister het heel goed aanvult dat de tijd anders is en dat wij ook daarin moeten veranderen.

[1:59:29] Dus nogmaals dankjewel.

[1:59:32] Dank voor het onder de aandacht brengen van het belangrijkste punt.

[1:59:36] En dat brengt me eigenlijk automatisch op het volgende punt, namelijk de veranderende inzet van de krijgsmacht.

[1:59:42] Mevrouw van der Werff die zei dat we besturen drones op afstand.

[1:59:48] We hebben te maken met hybride oorlogsvoering, cyber, etcetera.

[1:59:52] Leidt dat nou ook tot een herkening van de definitie van veteraan?

[1:59:56] Want die veranderende inzicht is natuurlijk heel erg actueel.

[1:59:58] En ik denk ook dat het inderdaad nodig is,

[2:00:00] en daar hebben we al vaker met de Kamer over van gedachten gewisseld,

[2:00:03] dat er een passende vorm van erkenning en waardering moet zijn,

[2:00:06] ook voor dit type werk.

[2:00:09] De definitie van veteranen is in ieder land weer anders.

[2:00:13] Dus dat is niet een soort one size fits all voor iedereen.

[2:00:17] Maar ons model, het Nederlandse model, dat staat wel goed aangeschreven.

[2:00:21] We hebben, denk ik, aandacht voor de wet, we hebben aandacht voor de veteranen, we hebben het veteraneninstituut, we hebben de zorg.

[2:00:28] Dus het is echt in Nederland goed, maar toch kan het altijd beter.

[2:00:33] En ik denk dat we moeten kijken naar die veranderende vormen van inzet en daarbij passende vormen van erkenning en waardering.

[2:00:43] Dat betekent dat daar nu ook het gesprek over wordt gevoerd, ook met de verschillende Defensie onderdelen.

[2:00:49] Dat moet ook in de organisatie zelf gewoon gebeuren, maar ook natuurlijk met het

[2:00:52] Veteranenplatform en met het Nederlands Veteraneninstituut.

[2:00:57] Dit zou ook in mijn overdragsdossier zitten naar de opvolger,

[2:01:01] zodat dat kan worden doorontwikkeld en dat de Kamer daarover kan worden geïnformeerd.

[2:01:10] Het veteranenbeleid en het aantal veteranen, mevrouw Van der Werf vroeg daar aandacht voor.

[2:01:16] De Veteranenwet is er, dat geldt voor alle veteranen, ook die van de toekomst, ongeacht

[2:01:22] of er veel of weinig zijn, maar inderdaad, we kunnen er nog van uitgaan dat het er meer

[2:01:28] zullen worden en ook uiteindelijk, het is maar een onderdeel ervan, maar wel een belangrijk

[2:01:33] onderdeel, dat het ook zou kunnen leiden tot meer zorgvragen vanuit veteranen en dan moeten

[2:01:38] we daar een mouw aan passen en als je dat ziet aankomen dan kan je daar beter maar op tijd

[2:01:43] Dus ik ben het helemaal met haar eens.

[2:01:46] De heer Erkens voegde eigenlijk hetzelfde punt.

[2:01:50] Dat ging inderdaad over die veranderde werkwijze.

[2:01:55] En misschien mag ik hem nog even wijzen op het symposium 10 jaar veteranenwet.

[2:02:00] Dat werd georganiseerd door de veteranenopbudsman.

[2:02:03] De wet als zodanig, die lijkt wel passend te zijn.

[2:02:06] Het is niet zozeer de wet die aangepast hoeft te worden, of de definitie.

[2:02:11] Maar we moeten eigenlijk gewoon binnen de wet zoeken, wat ik net zei, naar hoe kunnen

[2:02:15] we nou met die nieuwe type inzet, die nieuwe vormen van werken, hoe kunnen we dat goed

[2:02:20] passend maken bij de veteranenstatus.

[2:02:22] En dan kom je inderdaad weer uit bij die dronebestuurders of de reapers die vanuit Leeuwarden kunnen

[2:02:27] worden ingezet.

[2:02:28] Voorzitter, in Oekraïne werden er ook wat vragen over gesteld en ik denk dat het wel

[2:02:32] goed is om hier in dit debat nog eens te zeggen, die oorlog in Oekraïne, daar zien

[2:02:40] we iedere dag hoe mensen, mannen en vrouwen zich inzetten voor de vrijheid van hun land en dus ook

[2:02:46] voor ons, ook voor de toekomst van Europa. Het is zo belangrijk dat we Oekraïne steunen. Dat doen

[2:02:50] we aan de militaire kant, met de wapens en de trainingen. Maar dat kan inderdaad ook nog op

[2:02:56] andere manieren gebeuren. De heer Boswijk heeft al eerder hier aandacht voor gevraagd. Hij heeft

[2:03:02] mij inderdaad ook die publicatie dag 35 overhandigd. Daar kom ik zo nog op terug. En ik heb al de

[2:03:09] herziening van het decoratiestelsel ook genoemd, want een onderdeel daarvan moet ook zijn de nieuwe

[2:03:14] situatie rondom Oekraïne en de inzet van ons defensiepersoneel rondom Oekraïne. Want dat is

[2:03:20] heel divers. Het is ook heel uniek. Het raakt bijna alle onderdelen van de defensieorganisatie.

[2:03:25] En dus binnen het stelsel nieuwe vormen van erkenning en waardering vinden in de vorm van

[2:03:30] een nieuwe medaille, daar wordt hard aan gewerkt. En ik denk dat in die uitwerking zullen we zien

[2:03:37] dat uiteindelijk de locatie van waaruit dat werk wordt gedaan,

[2:03:44] is niet het belangrijkste punt.

[2:03:45] Dat moet niet het enige onderscheidende zijn.

[2:03:48] Want het is heel impactvol werk.

[2:03:49] En dat hebben we gezien bij de verschillende missies.

[2:03:53] Misschien nog een paar dingen die we hebben geleerd in Oekraïne.

[2:03:57] Ik heb al van begin af aan intensief contact gehouden met het Oekraïnse ministerie voor Veteranenzaken.

[2:04:03] Ik heb verschillende revalidatiecentra in Oekraïne bezocht.

[2:04:06] bezocht, onlangs nog, in Leviv. Het is een heel mooi initiatief, het heet Superhumans.

[2:04:15] Tussen de militairen en het militair hospitaal in Leviv en particuliere organisaties die eigenlijk

[2:04:23] een heel nieuw ziekenhuisrevalidatiecentrum hebben gefinancierd. En ze doen dat ook weer

[2:04:27] in samenwerking met andere landen. Er komen bijvoorbeeld medische teams uit andere landen

[2:04:32] die ingewikkelde operaties kunnen uitvoeren.

[2:04:36] En ze gaan nog een aantal van dit soort centra open.

[2:04:38] Dat is ontzettend belangrijk, want er zijn heel veel slachtoffers van deze oorlog.

[2:04:44] Dus ik denk dat de manier waarop Oekraïne daar nu mee omgaat,

[2:04:48] dat ons heel veel gaat leren.

[2:04:49] Dus wij moeten onze kennis en expertise aan hen ter beschikking stellen.

[2:04:53] Bijvoorbeeld over prothesis operaties, omgaan met dit soort verwondingen.

[2:04:58] Maar omgekeerd moeten wij ook de lessen leren van Oekraïne.

[2:05:01] de lessen van het front, maar ook de lessen op het gebied van revalidatie en terugkeer

[2:05:06] naar de burgermaatschappij. Dat is eigenlijk een soort feedback loop die we natuurlijk

[2:05:10] ook aan de militaire kant maken. Die moeten we ook hebben voor veteranenzaken. Wat mij

[2:05:17] betreft blijft dus die samenwerking op veteranengebied met de Oekraïne heel belangrijk.

[2:05:21] Het rapport, dag 35. De heer Boswijk had nog gehoopt op een reactie van mijn kant. Ik denk

[2:05:29] Ik denk dat ik hem dat heb toegezegd, dus excuus dan als dat nog niet was gebeurd.

[2:05:35] De dag 35 verwijst naar de dag waarop

[2:05:37] Oekraïnse militairen hun training afsluiten en dus ook terugkeren of voor

[2:05:42] het eerst naar in de richting van het front gaan.

[2:05:46] En dat werk wat onze militairen ook doen, dat is...

[2:05:50] Ik wil daar sowieso mijn waardering voor uitspreken, maar dat brengt inderdaad ook

[2:05:53] een belasting met zich mee, ook een mentale belasting met zich mee.

[2:05:56] en het rapport, waar de heer Boswijk naar heeft verwijst.

[2:05:59] Daar staan aanbevelingen in en die hebben betrekking op het uitvoeren van een

[2:06:02] uitgebreid nazorgprogramma, toekennen van de veteranenstatus, organiseren van

[2:06:06] terugkeermomenten en het starten van een verdiepend onderzoek naar de mentale

[2:06:09] belasting van de militaire trainers.

[2:06:13] Ik heb gezorgd dat de aanbevelingen in het rapport zijn gedeeld met

[2:06:18] de Coördinatie Commissie Personele Zorg.

[2:06:21] Zij pakken dit ook op.

[2:06:22] Dus dit heeft hun aandacht.

[2:06:24] Deze commissie evalueert alle inzetvormen, dus ook

[2:06:26] bij de inzet van trainers, volkrijnse militairen.

[2:06:30] En de aanbevelingen worden ook al bij de huidige trainingen toegepast.

[2:06:34] Dus terwijl er nog natuurlijk wat diepgaande moet worden gekeken naar sommige onderdelen,

[2:06:39] proberen we de trainingen iedere keer weer te verbeteren en aan te passen,

[2:06:42] zodat iedere keer als er weer een nieuwe lichting van onze militairen zo'n training gaat doen,

[2:06:46] dat we leren van de keren daarvoor en ook leren van deze aanbevelingen.

[2:06:52] Heel specifiek zijn we aan het werk met de nieuwe regeling militaire inzet.

[2:06:57] Die moet inzicht geven in de toekenning van de veteranenstatus, maar daar is een andere

[2:07:00] financiële toekenning.

[2:07:02] Want op dit moment leidt die inzet nog niet tot de veteranenstatus, maar het betekent wel

[2:07:08] natuurlijk dat de zorg toegankelijk is.

[2:07:13] Erkenning en waardering moeten er natuurlijk al zijn.

[2:07:15] Er is een zorgplan opgesteld en we onderzoeken, dat zei ik eigenlijk al, een passende wijze

[2:07:20] ook van erkenning voor deze voor dit belangrijke werk.

[2:07:27] Ja, dat denk ik dat ik deze eigenlijk al heb gehad.

[2:07:33] Oekraïnse veteranen in Nederland.

[2:07:35] We hebben inderdaad bij het Militair Revalidatie Centrum

[2:07:38] sinds eigenlijk het begin van de van de oorlog,

[2:07:40] althans de grootschalige invasie Oekraïnse veteranen die bij ons kunnen

[2:07:45] revalideren en we nemen ook deel aan een groot project van verschillende

[2:07:49] naar voorlanden, wat ook ziet op die revalidatiezorg waar ik het net over had in Oekraïne zelf.

[2:07:56] Voorzitter, dan tot slot nog een enkele vraag

[2:08:00] die ik niet kon onderbrengen in de andere kopjes.

[2:08:04] De erebegraafplaats, de veteranenbegraafplaats in Loenen.

[2:08:07] Ik heb inderdaad die signalen ook gekregen.

[2:08:12] Dat vind ik vervelend, want ik vind dat heel belangrijk.

[2:08:14] Ik heb twee keer deze veteranenbegraafplaats bezocht.

[2:08:18] Het is een nationale veteranenbegraafplaats sinds 2020.

[2:08:23] Het ligt padden naast het Nationaal Ereveld.

[2:08:25] En het is dé plek waar veteranen en desgewenst ook hun partner overigens

[2:08:28] kunnen worden begraven of bijgezet.

[2:08:30] Het is een particuliere stichting die dit organiseert en beheert.

[2:08:35] Ik ben echt onder de indruk van het werk wat ze hebben verricht.

[2:08:39] Ik heb contact gehad met de voorzitter van de stichting.

[2:08:43] En ik vind het echt belangrijk, het is toch het bewijzen van de laatste eer

[2:08:46] het geven van waardering en ik heb gevraagd nu intern de organisatie om het

[2:08:53] financiële probleem op te lossen en ik wil in ieder geval op de korte termijn

[2:08:59] de acute financiële problemen verlichten, dat zal ik doen en er

[2:09:03] zullen afspraken worden gemaakt met de stichting ook voor structurele

[2:09:06] financiële ondersteuning. En tot slot het Afghanistan onderzoek, daar vroeg

[2:09:12] dacht ik de heer Erkens naar. Dat is natuurlijk een heel groot onderzoek wat het

[2:09:17] heeft gevraagd aan het NIOT en het NIMH.

[2:09:20] En ik denk dat het heel belangrijk is dat dit goed gebeurt.

[2:09:25] En ik hecht zelf ook waarde aan de rol van veteranen bij dat onderzoek.

[2:09:29] Zij kunnen een bepaalde achtergrondinformatie geven.

[2:09:32] Dat kan toch weer een bepaald licht op de zaak werpen.

[2:09:34] Het is natuurlijk wel zo, en daar hecht ik ook weer aan,

[2:09:37] het is een onafhankelijk onderzoek.

[2:09:39] Dus uiteindelijk moeten de onderzoekers, denk ik, bepalen hoe ze dat willen doen,

[2:09:44] hoe ze hun klankboordgroep willen inrichten, wie er in hun stuurgroep moeten zitten.

[2:09:50] Maar ik zal toch naar aanleiding van het signaal van de heer Erkens nog eens onder de aandacht

[2:09:55] brengen dat die veteranen er zijn.

[2:09:59] Het Veteranenplatform zou een rol kunnen spelen om daarin te bemiddelen.

[2:10:05] Want het zou toch zonde zijn om die kennis die de veteranen hebben, om die geen plek te

[2:10:09] geven.

[2:10:09] Dus ik zal het op die manier onder aandacht brengen, terwijl ik wel de onafhankelijkheid

[2:10:13] van de onderzoekers zal blijven respecteren.

[2:10:16] Voorzitter, ik hoop dat ik daarmee de gestelde vragen heb kunnen beantwoorden.

[2:10:20] Dank voor uw beantwoording.

[2:10:21] Er zijn nog twee vragen vanuit de commissie.

[2:10:24] De heer Boswijk als eerste.

[2:10:26] Ja, dank voorzitter.

[2:10:27] Dank aan de minister voor de antwoorden.

[2:10:30] Ik zal er nog verder op ingaan.

[2:10:32] Maar ik had het ene laatste punt wat het over had over erkenning en waardering van de militairen

[2:10:37] die Oekraïners trainen.

[2:10:40] Vat ik het nou zo op dat de minister eigenlijk net zei, er komt een medaille voor mensen

[2:10:43] die bijbegaan gaan steunen aan Oekraïne, of ben ik dan iets te snel kort door de bocht?

[2:10:49] Nou, de heer Boswijk loopt wel net een stap voorop wat ik heb gezegd, maar laten we het

[2:10:55] zo zeggen dat ik zou ook een mooie uitkomst vinden.

[2:11:00] Dank.

[2:11:01] Dan is het woord aan de heer Erkens.

[2:11:03] Ja, dank voorzitter.

[2:11:04] Ik ben blij dat de minister inderdaad bij de evaluatie ook van de missie in Afghanistan

[2:11:07] dan nog wel aangegeven dat veteranen een rol krijgen in deze evaluatie.

[2:11:11] Mijn vraag was ook iets breder.

[2:11:13] Ik ben het eens met de minister dat de onafhankelijkheid van het onderzoek

[2:11:16] van belang is. Kan zij wel ervoor zorgen dat bij toekomstige onderzoeken

[2:11:21] voordat de opdracht wordt uitgegeven er ook al nagedacht is over hoe veteranen

[2:11:25] dan in dat onafhankelijke onderzoek een plek kunnen krijgen?

[2:11:27] Dat in de voorkant gewoon die vraag niet meer hoeven te stellen.

[2:11:33] Excuus, ik dacht dat het de volgende termijn was.

[2:11:36] Nee, dat is natuurlijk een heel goed punt.

[2:11:38] Ja, ik denk dat je in algemene zin daarvoor inderdaad altijd aandacht voor moet vragen.

[2:11:45] Want dat is beter dan dat je nu gedurende het onderzoek dit nog onder de aandacht moet

[2:11:49] brengen.

[2:11:50] En dat verhoudt zich denk ik ook goed tot de gepaste afstand die je vervolgens moet nemen

[2:11:55] van het onderzoek zelf.

[2:11:56] Dus misschien moet je niet precies dan invullen aan de voorkant hoe dat moet gebeuren, maar

[2:12:00] wel dat dat een aspect is wat ons als opdrachtgever betreft wat aandacht verdient van in het onderzoek

[2:12:07] en door de onderzoekers. Dan heeft de heer Nortkamp nog een vraag richting de minister.

[2:12:13] Dank voorzitter. De meeste van mijn vragen zijn nadat vredelijk beantwoord.

[2:12:17] Ik heb volgens mij nog twee vragen waar ik niet helemaal het antwoord voor mijn gevoel op gekregen heb.

[2:12:23] De eerste gaat over dat er onder veettraan soms wat onbegrip is,

[2:12:28] maar dat komt ook door de beeldvorming in de maatschappij. Dus of de veettraan is de held

[2:12:32] of de veettraan heeft ernstige psychische problemen om het even plat te slaan.

[2:12:36] en dat er dus een aanbeveling is gedaan, ook onlangs bij het ondertafelgesprek,

[2:12:41] van dat we die stereotypering moeten bestrijden en ervoor zorgen

[2:12:46] dat er een realistische beeld in de maatschappij komt over veteranen.

[2:12:50] Dat was mijn vraag of de minister zich in deze aanbevelingen ook herkende

[2:12:53] en of zij ook even nagedacht over acties om hiermee aan de slag te kunnen gaan.

[2:12:58] De tweede, en ik ben me ervan bewust dat het best wel wellicht een wat algemene vraag is,

[2:13:02] maar dat ging me er meer over dat er de afgelopen dertig jaar

[2:13:05] gewoon een verschillend inzicht is gekomen in het belang van zorgen voorafgegaan

[2:13:10] aan een uitzending of tijdens een uitzending in plaats van enkel te focussen op nazorg.

[2:13:14] En daar is mijn vraag meer een soort van reflectie in hoe we dus die nieuwe

[2:13:18] inzichten terugzien in het veteranenbeleid door de jaren heen.

[2:13:21] Dus hoe die hoeveel ligt dan ook dus op basis van die inzichten

[2:13:24] ja waar dat heeft geleid in verandering van van aanpak.

[2:13:28] Dank u wel.

[2:13:30] Zal ik die ook nog even beantwoorden?

[2:13:31] Ja, volgens mij dat punt van de beeldvorming is een belangrijk punt.

[2:13:37] Ik herken inderdaad, ik denk dat heel veel mensen dit zullen herkennen.

[2:13:41] En dat het juist de grote groep van veteranen die inderdaad niet een grote zorgbehoefte

[2:13:52] bijvoorbeeld ontwikkelt, maar die gewoon doorgaan als militair of misschien in een andere functie

[2:13:58] die in de burgermaatschappij hun werk goed doen, toegevoegde waarde hebben.

[2:14:03] Dat is natuurlijk ook de onzichtbaardere groep.

[2:14:06] En ik denk dat het heel belangrijk is en dat we ook deze tijd ook wel een beetje

[2:14:08] benutten, waarin mensen toch weer Defensie wat meer zien, de militairen wat meer

[2:14:12] zien, misschien ook wat meer nadenken over het werk dat militairen doen.

[2:14:16] Dat dan het goede moment is om ook juist

[2:14:18] aan die beeldvormingkant door te werken en dus dat te verbeteren.

[2:14:25] En ik denk dat de dingen die we net hebben

[2:14:27] besproken waar ook vragen over waren gesteld van hoe kunnen we zorgen dat de

[2:14:31] veteraan niet alleen wordt gezien om datgene wat hij heeft gedaan voor ons

[2:14:35] land, dat verdient altijd erkenning en waardering, maar ook de toegevoegde

[2:14:40] waarde die dat brengt in tal van andere functies, ofwel in toekomstige missies

[2:14:46] als militair, maar ook juist in het bedrijfsleven, bij organisaties, in de

[2:14:50] samenleving, heeft dat natuurlijk enorm toegevoegde waarde. Ik denk dat we dat

[2:14:55] steeds op verschillende manieren, dat kan denk ik niet allemaal centraal vanuit

[2:14:59] Defensie worden georganiseerd, ik denk dat je daar ook veel lokale initiatieven,

[2:15:02] particuliere initiatieven bij kunt benutten, maar dat we daar juist aan

[2:15:06] verder moeten werken en dat laat onverlet dat voor die groep voor wie dat

[2:15:10] wel nodig is, dat ik denk dat dat zorgaanbod steeds verbeteren en passend

[2:15:14] maken, dat dat ook voortdurende aandacht nodig heeft en daar kan het

[2:15:18] Veteraneninstituut denk ik ook nog mooie stappen in zetten.

[2:15:21] En de tweede vraag, die vind ik iets ingewikkelder, als ik het goed begrijp.

[2:15:27] Hoe zien we dat terug in het veteranenbeleid?

[2:15:30] Ik denk dat, als ik de vraag goed begreep, maar anders moet de heer Noordkamp mij corrigeren,

[2:15:34] is dat je natuurlijk nu, je wilt eigenlijk aan de voorkant zoveel mogelijk doen om te

[2:15:40] voorkomen, want je wenst het natuurlijk niemand toe dat hij bijvoorbeeld PTSS ontwikkelt na

[2:15:46] een uitzending.

[2:15:46] Dus aan de voorkant daaraan werken, in de selectie dat herkennen,

[2:15:53] mensen mentaal daarop voorbereiden, op de uitzending voorbereiden

[2:15:57] om te voorkomen dat er onverwachte dingen gebeuren.

[2:16:00] Daarmee kun je het nooit helemaal wegnemen.

[2:16:02] Maar dat moet, denk ik, wel de inzet zijn.

[2:16:04] En dat hoop ik dat de heer Norfkamp dat al heeft zien terugkomen in het beleid.

[2:16:08] Waar dat verder versterkt moet worden, moet dat ook worden versterkt.

[2:16:13] Dank aan de minister voor haar beantwoording in een eerste termijn.

[2:16:17] Dan gaan we nu naar de tweede termijn.

[2:16:19] De eerste spreker is de heer Erkens.

[2:16:21] En die heeft vier minuten.

[2:16:23] U hoeft er niet vol te praten, zeg ik al meteen erbij.

[2:16:25] De heer Erkens, voor de tweede termijn.

[2:16:27] Daar ga ik gelukkig zelf over voorzitten,

[2:16:29] maar ik zal er niet vol praten. Ik denk dat het goed komt.

[2:16:31] Dit was volgens mij ook het laatste debat

[2:16:33] van deze minister,

[2:16:35] waarschijnlijk in deze Kamer.

[2:16:37] Ik zou het ook kort willen bedanken

[2:16:39] voor haar ministerschap. Ze heeft haar benen onder het lijf

[2:16:41] gerend voor onze krijgsmacht

[2:16:43] en voor onze veiligheid in Oekraïne.

[2:16:44] Ook in deze nadagen zien we haar nog overal verschijnen

[2:16:47] om toch nog de juiste dingen te doen.

[2:16:49] Dus dank daarvoor.

[2:16:50] Ook mooi dat het laatste debat gaat over onze veteranen.

[2:16:53] Ik vond het een waardig debat, met de collega's ook.

[2:16:56] Ik ben blij dat dit ook een debat is waarop

[2:16:59] eensgezindheid en de politiek kan rekenen.

[2:17:01] Volgens mij heel belangrijk is om die heilige plicht voor die veteranen,

[2:17:04] erkenning, waardering, zorg te blijven voldoen, te blijven verbeteren

[2:17:07] en ook daar constructief als politiek, als parlement en regering aan samen te werken.

[2:17:13] En voorzitter, mijn excuus dat ik net moest uitstappen.

[2:17:15] Ik had tegelijkertijd een hoorzitting, maar het bracht mij ook in de gelegenheid

[2:17:18] om samen te voorzitten daar de heer Stoffer van de SGP, die ook een warm hart

[2:17:21] voor de veteranen heeft, ook daar nog aandacht te vragen voor Veteranendag.

[2:17:25] De witte Anja uit te leggen.

[2:17:26] Dus we zien dit maar als een extra podium voor onze veteranen.

[2:17:30] In dit debat, voorzitter.

[2:17:32] Fijn om te horen dat ook dingen die goed gaan, we kunnen uitbreiden,

[2:17:34] zoals de veteraan voor de klas.

[2:17:36] Ik ben ook blij dat de minister heeft toegezegd te kijken hoe de erkenning

[2:17:39] en waardering verder uitgebreid kan worden.

[2:17:41] We hebben een aantal voorbeelden met elkaar besproken, maar wat mij betreft

[2:17:44] zal het ook breed ingezet kunnen worden van gemeentes, provincies,

[2:17:48] vrijwilligersorganisaties, veteranenorganisaties.

[2:17:49] Kom met die ideeën, zodat we ook dit kunnen blijven uitbreiden

[2:17:52] de komende periode met elkaar.

[2:17:55] Ik hoop ook op veel aandacht voor Veteranendag, voorzitter.

[2:17:58] Ik heb nog één vraag aan de minister hoe het kabinet nog gaat zorgen

[2:18:00] dat er ook voldoende de komende dagen over gecommuniceerd gaat worden,

[2:18:04] dat iedereen zich bewust is van de mensen die ons land gediend hebben

[2:18:08] en dat ook nog steeds doen, voorzitter, want het is extra belangrijk.

[2:18:11] Dit jaar. Het is altijd belangrijk, maar extra belangrijk.

[2:18:13] We zien dat oorlog in Europa een realiteit is.

[2:18:17] Het zijn juist onze veteranen die

[2:18:19] zich daar met harte en ziel uiteraard voor ingezet hebben en dat nog steeds doen.

[2:18:23] Veel van hen.

[2:18:25] En voorzitter, daar zou ik het graag bij willen laten.

[2:18:28] Dank u wel. Dan is het woord aan de volgende sprekende heer Pol.

[2:18:33] En die heeft drie minuten spreektijd.

[2:18:36] Ja, dank u wel, voorzitter.

[2:18:38] En ook dank aan de minister voor de beantwoording.

[2:18:40] en ook dank voor de warme woorden die zij richten tot Libanon-veteraan Mario,

[2:18:46] die hier vandaag excuses heeft gekregen.

[2:18:49] Dat is ongelooflijk waardevol.

[2:18:51] Wij hopen dat dat helpt in de afsluiting en ook in de verdere verwerking

[2:18:55] en dat het daarnaast ook een lichtpuntje mag zijn aan heel veel veteranen

[2:19:01] die ondanks het geweldige werk dat zoveel mensen doen in Nederland

[2:19:04] nog steeds tegen processen en systemen aanlopen.

[2:19:07] En we hopen dat we hier vandaag dus dat stukje menselijke maat hebben kunnen laten zien.

[2:19:14] En we hopen dat die mensen die dit verder bekijken en die dus tegen die processen aanlopen daar ook hoop uit kunnen putten.

[2:19:21] Dus dank daarvoor aan de minister. Hartstikke fijn.

[2:19:25] Dan inderdaad een aantal andere punten, bijvoorbeeld CHORA.

[2:19:29] Nou goed, daar verschillen we nog steeds van mening. Dat is niet erg.

[2:19:33] Maar we vinden het als PVV wel jammer dat er zoveel veteranen zijn in Nederland die op dit dossier dus het idee hebben dat ze niet gewaardeerd worden.

[2:19:44] En dat is breder in de maatschappij.

[2:19:46] Ook als je bijvoorbeeld kijkt naar een documentaire die gemaakt is genaamd Het verraad van Chora.

[2:19:52] In onze militairen toch worden neergezet als halve oorlogsmisdadigers.

[2:19:58] Dat vinden we als PVV unfair.

[2:20:00] Unfair. En daarom hebben we hier vandaag ook heel expliciet warme woorden voor hun uitgesproken.

[2:20:06] Dan, voorzitter, heeft de minister geconstateerd dat dit jaar het Van Heutschvaandel niet aanwezig

[2:20:12] zal zijn op de Nationale Indieherdenking van 15 augustus.

[2:20:17] Dat vinden wij jammer als PVV.

[2:20:20] Het verhaal van roelerende standaarden is eigenlijk onnodig, want je kunt ook meerdere die dag procent laten zijn.

[2:20:27] Dus we hopen dat de organisatie tot inkeer komt en dat het mooie Van Heutsvaandel met

[2:20:35] haar kneeltraditie gewoon aanwezig zal zijn.

[2:20:38] En tot slot zijn we heel blij met de toezegging van de minister als het gaat om het bekijken

[2:20:43] van het aantal dakloze veteranen, hoe we daar verder naar kunnen kijken en hoe we dat mee

[2:20:48] kunnen nemen.

[2:20:49] En als allerlaatste woord inderdaad ook dank aan de minister voor haar werk als minister

[2:20:53] van Defensie.

[2:20:54] We hebben op heel veel punten verschillende meningen.

[2:20:57] Het heeft ook de afgelopen maanden dat ik met u de degels mocht kruisen geknetterd af en toe.

[2:21:02] Maar dat is niet erg, desondanks waardering voor uw inzet voor Nederland en voor onze kruismacht.

[2:21:09] Dank aan de heer Pol. Dan is nu het woord aan de heer Paternotte die mevrouw Van der Werf vervangt,

[2:21:14] die andere verplichting had hier in de Kamer.

[2:21:16] De heer Paternotte, u heeft twee minuten spreektijd.

[2:21:19] Ik geloof dat de collega's er wel aan gewend zijn dat ik af en toe als understudy dan mevrouw Van der Werf mag vervangen.

[2:21:26] omdat wij dit onderwerp zo belangrijk vinden om dan er niet te zijn.

[2:21:30] Voorzitter, heel veel dank voor dit noodoverleg.

[2:21:33] Het is heel mooi dat er zoveel stil is gestaan bij de rol van veteranen in de maatschappij,

[2:21:37] zeker in deze tijd waarin we niet in oorlog zijn,

[2:21:40] maar ook zeker niet kunnen zeggen dat we in vrede leven.

[2:21:42] En het bewustzijn ongelooflijk belangrijk is.

[2:21:44] Je ziet dat het groeit en dat is ook niet los te zien van de rol die zelfactieve militairen,

[2:21:49] die veteranen, oud-generaals spelen ook in het maatschappelijk debat.

[2:21:57] En dat we dat voor de klas gaan uitbreiden is mooi.

[2:21:59] En daar ziet u ook de volgende motie op.

[2:22:02] De Kamer constaterende dat het ministerie van Defensie al gebruik maakt van veteranen

[2:22:06] en hun persoonlijke verhalen binnen het onderwijs.

[2:22:08] En dat veteranen waardevolle vaardigheden, ervaring en leiderschap met zich meebedenken

[2:22:12] die goed kunnen worden ingezet in het bedrijfsleven en de samenleving als geheel.

[2:22:16] en constateren dat deze vaardigheden bijdragen aan de collectieve weerbaarheid van onze samenleving,

[2:22:20] roept de regering op, samen met brancheorganisaties en werkgevers,

[2:22:24] het belang van veteranen en reservisten te benadrukken en aan te moedigen om hen actief een plek te geven

[2:22:28] in hun organisaties om deze unieke vaardigheden, ook buiten defensie, optimaal te benutten

[2:22:33] en gaat over tot de orde van de dag.

[2:22:36] Mede namens, en eigenlijk dus namens, collega Van der Werff.

[2:22:41] Ja, en voorzitter, ook nog veel dank voor de woorden van de minister over de erkenning.

[2:22:45] Ik sta me aan bij de opmerking van de heer Pool over dakloze veteranen.

[2:22:49] Het zou inderdaad erg mooi zijn als militairen die een bijdrage hebben gespeeld aan de steun

[2:22:54] in Oekraïne in de vorm van trainingen, maar misschien ook wel in de vorm van complexe transporten,

[2:22:59] als we daar een erkenning voor kunnen geven.

[2:23:01] En dat de minister zegt dat dat een mooie uitkomst zou zijn.

[2:23:05] En ik zou naar de minister zelf nog, als dit haar allerlaatste debat is, dan vind ik dat

[2:23:09] mooi om daar zelf ook nog even bij te mogen zijn, want ik weet nog dat ze de Stopra binnenwandelde

[2:23:13] En dat, nou, jaren later je merkte dat in de stad, bij de ondernemers,

[2:23:18] bij de mensen die die hoofdstad handelsvertegenwoordiging ging leveren,

[2:23:22] dat die zo tevreden waren over een bewindsvoerder, of in dit geval een wethouder,

[2:23:27] die alle stukken leest, die alle dossiers uitermate goed kent.

[2:23:31] En volgens mij op deze portefeuille, met de steun aan Oekraïne,

[2:23:34] de coalities die erbij gevormd zijn, een bijzondere prestatie heeft geleverd.

[2:23:38] Merkte ik zelf ook toen ik Oekraïnse parlementariërs sprak, die zeiden

[2:23:41] We zien in Europa en Oost-Europa en Noord-Europa hele goede vrienden.

[2:23:45] Maar het is heel bijzonder dat Nederland toch ietsje verder van die frontlinie af zo'n

[2:23:49] doorslaggevende rol heeft gespeeld bij het opbouwen van zoveel steun.

[2:23:52] En dat maakt daar een gigantisch verschil in de vrijheid en democratie.

[2:23:56] Dank, voorzitter.

[2:23:57] Dank voor uw mooie woorden, de heer Paternotte.

[2:24:00] En dan is het woord nu aan de heer Boswijk en u heeft nog twee minuten spreektijd.

[2:24:04] Dankuwel, voorzitter.

[2:24:07] Nou, laat ik beginnen met het laatste waar collega Paternotte mee eindigde.

[2:24:10] Daar sluit ik mij gewoon helemaal bij aan.

[2:24:12] Ik heb de minister in de afgelopen vier, vijf debatten al meerdere keren bedankt,

[2:24:16] uitgebreid, omdat we elke dag dachten, dit is het laatste debat.

[2:24:18] En ik denk dat het mooi is nadat het debat over de Veteranennota echt het laatste debat is.

[2:24:23] En natuurlijk nog zaterdag Veteranendag.

[2:24:26] Ik denk dat het heel mooi is dat ook de minister daar nog bij kan zijn.

[2:24:30] Mooi en dank voor het updaten van de waardering van het decoratiestel,

[2:24:37] zoals het gaat om de droompiraten en de militairen die onder andere Interflex draaien.

[2:24:44] Als inderdaad de uitkomst uiteindelijk een medaille zou zijn, dat zal denk ik heel mooi zijn.

[2:24:48] Maar goed, dat wachten we af. Ik heb de minister gehoord aan het einde van dit jaar.

[2:24:52] Ook dank voor de draaginsigne voor de dienstslachtoffers.

[2:24:56] Ik had eerlijk gezegd die brief even gemist, maar dat is ook mooi dat dat er aan zit te komen.

[2:25:01] En ook veel dank en misschien wel het meeste dank voor de toezegging die de minister net deed

[2:25:06] als het gaat om militairen die invaliden raken door hun werk en nu eigenstaande praktijk is dat

[2:25:12] ze de dienst moeten verlaten, dat de minister heeft gezegd we draaien dat om. In principe kan

[2:25:17] je in de dienst blijven, mits er natuurlijk grote onoverkomelijkheden zijn, maar ik denk dat dat

[2:25:22] perspectief draaien, dat dat ontzettend belangrijk is. En dat dat typerend is dat de tijd waarin we

[2:25:28] nu leven echt anders is als 10, 15 jaar geleden. Dus ik dank aan de minister voor al die drie

[2:25:34] Toezeggingen. En geniet nog even van de laatste anderhalve week

[2:25:39] minister op het mooiste ministerie te zijn. Dank u wel.

[2:25:43] Dank aan de heer Boswijk. Dan is nu het woord aan de heer Nordkamp.

[2:25:46] Dank voorzitter. Mijn vragen zijn naar tevredenheid beantwoord.

[2:25:51] Ik kijk terug op een goed debat.

[2:25:53] Ik ben ook verheugd dat we met elkaar ook het thema vetranen niet te veel politiciëren,

[2:25:57] maar gewoon met elkaar meedenken in hoe we het vetranenbeleid

[2:26:00] zo goed mogelijk kunnen inrichten.

[2:26:04] Ik probeer daar zelf ook nog aan bij te dragen met de motie die ik nu zal voorlezen.

[2:26:08] De Kamer, gehoord de beraadslaging, overwegende dat terugkeerreizen een positieve werking

[2:26:12] kunnen hebben op de kwaliteit van het leven van veteranen en of dienstslachtoffers, constaterende

[2:26:17] dat het project terugkeerreizen momenteel beperkt is tot een deel van de Bosniëveteranen, constaterende

[2:26:22] dat een deel van de veteranen en of dienstslachtoffers niet de financiële middelen zou hebben om

[2:26:26] volledig zelfstandig een terugkeerreis te bekostigen, verzoekt de regering om te onderzoeken hoe

[2:26:32] hoe het project terugkennijzing verbreed kan worden, zowel wat betreft uitzendgebied

[2:26:35] als toegankelijkheid en de Kamer hiervoor het einde van 2024 over te informeren.

[2:26:40] En gaat over tot de orde van de dag.

[2:26:42] Mede ondertekend door mijn collega Boswijk.

[2:26:48] Dank u wel.

[2:26:49] En dan geef ik het woord,

[2:26:51] excuse, ik geef het voorzienschap over aan de heer Pol.

[2:26:55] Ja, dank u wel.

[2:26:56] En dan zal ik u, de heer Karreman van NSC, uw laatste drie minuten spreektijd gunnen.

[2:27:03] Dank u wel, voorzitter.

[2:27:04] Voorzitter, ik heb in de eerste termijn al de minister bedankt, maar ik wil haar nogmaals bedanken.

[2:27:09] Dit keer voor het gebaar dat ze deed richting de veteraan die we hier in de zaal hebben.

[2:27:14] Ik zag hoe ontroerd hij was en dank dat u dat gebaar hier deed richting de veteraan.

[2:27:20] Maar ik zou toch het ministerie en uw opvolger ook willen oproepen om dit ruimhartige gebaar vaker te doen.

[2:27:26] En zoveel mogelijk richting onze veteranen en militairen.

[2:27:30] Dank ook aan al onze veteranen voor alles wat ze hebben gedaan voor Nederland.

[2:27:36] En ik wens ze heel veel een hele mooie dag toe aan Zaterdag.

[2:27:39] Dank u wel, voorzitter.

[2:27:42] Dan geef ik u het voorzitterschap weer terug.

[2:27:46] Dank u wel. Dan kijk ik naar de minister.

[2:27:51] Ja, wilt u een schorsing hebben voor de twee moties?

[2:27:54] Nee? Dan geef ik het woord aan de minister voor de tweede termijn en de appreciatie van de twee moties.

[2:28:01] Die zijn ingediend.

[2:28:02] De minister.

[2:28:05] Ja, dank voorzitter.

[2:28:06] Dank ook voor deze tweede termijn.

[2:28:10] Dank voor de dank, zeg ik ook even erbij.

[2:28:16] Ik denk inderdaad dat het een mooi toeval is dat het laatste debat dat ik hier voer,

[2:28:22] dat het gaat over veteranen, de Veteranennota,

[2:28:27] Veteranendag en onze veteranen vooral in het algemeen.

[2:28:30] En ik wil even kort de vragen beantwoorden.

[2:28:33] Twee moties appreciëren en dan rond ik af, dus het zal niet heel lang duren.

[2:28:39] De communicatie rondom Veteranendag doen we er voldoende aan.

[2:28:42] Ik zal er in ieder geval alles aan doen.

[2:28:44] We doen, op vrijdag kan ik iedereen ook aanbevelen om in het zonnetje bij de hoefvijver te gaan zitten,

[2:28:49] want dan zullen de jaarlijkse parachutesprong zal daar plaats hebben.

[2:28:53] Er wordt op social media aandacht aangegeven.

[2:28:55] Ik zal ook nog bijvoorbeeld mensen uitnodigen om de vlag uit te hangen op Veteranendag.

[2:29:01] Dus we halen alles uit de kast om het niet onopgemerkt voorbij te laten gaan.

[2:29:06] In Den Haag overigens ontgaat het helemaal niemand, al is het maar omdat het behoorlijk

[2:29:11] wat voeten in de aarde heeft om de route en het Malieveld en alles gereed te maken, maar

[2:29:16] het is ook de bedoeling dat de rest van Nederland meekrijgt dat het Veteranendag is.

[2:29:21] Dus dank voor die oproep zeg ik tegen de heer Erkens.

[2:29:26] De heer Pol vraagt terecht aandacht voor het feit dat soms veteranen aanlopen tegen het

[2:29:32] systeem.

[2:29:33] Dat is iets waar ik nu ook tweeënhalf jaar lang druk om heb gemaakt.

[2:29:37] Ik vind de menselijke maat cruciaal.

[2:29:40] Altijd.

[2:29:41] En het system says no is nooit goed, en zeker niet voor onze veteranen.

[2:29:46] Dus daar moeten we mee doorgaan.

[2:29:50] We verschillen van mening over een aantal zaken.

[2:29:52] De heer Pol en ik en zijn partij en ik, dat zal vreselijk ook altijd zo blijven.

[2:29:55] Maar ik ben blij om te horen dat hij zegt

[2:29:57] nou ja, dat er verschil van mening is, dat is op zichzelf niet erg.

[2:30:01] En ik denk ook, dat wil ik dan wel zeggen,

[2:30:03] vooral tegen de veteranen die misschien ook meekijken,

[2:30:06] dat als er soms kritiek is op veteranen of op een militaire operatie waar Nederland

[2:30:10] onderdeel van is geweest, dan is dat ook onderdeel van iets dat mag.

[2:30:14] Er is vrijheid van meningsuiting.

[2:30:16] We komen op voor onze vrijheid, maar bij die vrijheid hoort ook dat mensen soms

[2:30:19] anders tegen dingen aankijken, anders tegen inzet.

[2:30:24] En dat moeten we ook respecteren.

[2:30:26] Dus de minister van Defensie moet voor de veteranen staan, voor de militairen staan.

[2:30:30] Heb ik altijd geprobeerd te doen.

[2:30:33] Maar we moeten ook respecteren dat er soms anders over wordt gedacht.

[2:30:36] Dat doet niets af aan de inzet van de veteranen.

[2:30:41] De daklozen, de veteranen gaan we doen, die toezegging staat.

[2:30:45] De andere toezeggingen staan ook.

[2:30:48] Daarmee denk ik dat ik de heer Pol voldoende heb kunnen beantwoorden.

[2:30:52] De heer Paternotte, fijn dat de heer Paternotte in ons midden is.

[2:31:01] Ik vind dat in ieder geval.

[2:31:03] Ik waardeer dat.

[2:31:07] Ik vind het ook goed dat hij zegt, en ik heb dat in mijn eerste termijn ook gezegd,

[2:31:11] dat het bewustzijn groeit.

[2:31:13] Dat komt toch door de onveiligere wereld waarin we leven.

[2:31:20] Het bewustzijn bij mensen groeit, dat defensie nodig is, dat we onze militairen belangrijk

[2:31:24] werk doen.

[2:31:26] Ik vind dat goed om te zien en ik ben blij dat we daar gezamenlijk ook veel aandacht

[2:31:30] aan geven.

[2:31:31] Misschien mag ik ook meteen de motie die hij heeft ingediend dan van een oordeel voorzien.

[2:31:38] Het zit erop om meer samen te werken met brancheorganisaties en werkgeversverenigingen,

[2:31:44] zodat veteranen en reservisten een plek kunnen krijgen.

[2:31:49] Daar ging het debat over.

[2:31:50] Ik ben eigenlijk blij dat de motie is ingediend.

[2:31:53] Ik denk dat dat helpt, juist in samenwerking met initiatieven uit de samenleving en het bedrijfsleven.

[2:32:01] Die waardering voor veteranen, maar vooral ook hun rol in de toekomst, in de maatschappij,

[2:32:06] die wordt in deze motie vormgegeven.

[2:32:08] Die geef ik dan ook graag voor de Kamer.

[2:32:12] De heer Boswijk herhaalde mijn toezeggingen.

[2:32:15] Ik zal ze niet nog een keer herhalen, maar die zijn inderdaad gedaan.

[2:32:18] Aan Interflex voeg ik dan ook Eumam toe.

[2:32:21] We hebben verschillende vormen waarin we die trainingen voor de omgeving geven.

[2:32:24] Ook Eumam gaan grote aantallen naartoe.

[2:32:28] Dus die geldt in het algemeen.

[2:32:32] En nogmaals dank ook voor dat punt wat hij maakte rond mensen die niet automatisch de

[2:32:38] dienst moeten verlaten, maar waar we juist moeten zoeken naar ook weer datzelfde maatwerk,

[2:32:42] omdat we mensen nodig hebben en ook mensen een kans moeten geven, ook en misschien wel

[2:32:48] juist als ze ook gewond zijn geraakt in de dienst.

[2:32:53] De heer Noordkamp heeft een motie ingediend en die motie gaat over de terugkeerreizen.

[2:33:01] Volgens mij correspondeert de motie goed met zoals ik het in de eerste termijn heb beschreven.

[2:33:08] Het is bovendien ook nog een onderzoeksmotie, dus daar loop ik mijn opvolger ook helemaal

[2:33:11] niet mee voor de voeten.

[2:33:12] Sterker nog, ik denk dat het een mooie richting aangeeft, dus ook die geef ik graag oordeel

[2:33:17] Kamer.

[2:33:19] Dan wil ik graag afronden. Het werd zo net het mooiste ministerie genoemd, het ministerie

[2:33:23] van Defensie. Dat zal ik niet tegenspreken. Het was echt een eer om minister van Defensie

[2:33:30] te zijn en echt een hele grote eer om daarmee ook de minister voor alle veteranen te mogen

[2:33:36] zijn. Ik heb dat met heel veel genoegen en een gevoel voor verantwoordelijkheid gedaan.

[2:33:41] Ik moet het afronden, dus ik dank iedereen voor de samenwerking en ik wens alle veteranen

[2:33:47] in Nederland alle goeds en ook hun thuisgrond.

[2:33:49] Dank u wel.

[2:33:54] Dank aan de minister voor haar beantwoording en de appreciatie van de moties.

[2:33:58] Wij hebben twee toezeggingen genoteerd waar een brief over komt naar de Kamer.

[2:34:03] Er zijn meerdere toezeggingen gedaan, ook richting de heer Boswijk,

[2:34:05] maar die hebben niet genoteerd omdat die gewoon overgenomen zijn.

[2:34:08] De eerste toezegging is aan de heer Erkens om de bestaande initiatieven met betrekking

[2:34:14] tot het waarderen van veteranen in kaart te brengen en te onderzoeken

[2:34:17] welke verdere stappen en uitbreiding hier genomen kunnen worden.

[2:34:22] We moeten nog een harde datum.

[2:34:24] Kunnen we afspreken dat dat voor het vierde kwartaal richting ons komt, de brief hiermee?

[2:34:31] Misschien is het best om te zorgen dat het gewoon op weg naar de begrotingsbehandeling er ligt.

[2:34:35] Ik weet niet precies wanneer die is, maar dat zou op mij een goede timing lijken.

[2:34:39] Prima, dan noteren we dat die voor de begroting deze brief dan richting de Kamer komt.

[2:34:44] De tweede toezegging is aan de heer Pol om de cijfers over het aantal dakloze

[2:34:50] vetranen nader te onderzoeken en te betrekken bij de aanpak hiervan.

[2:34:55] En de Kamer hierover te informeren voor...

[2:35:00] Laten we daar dan hetzelfde voor afspreken.

[2:35:03] Prima, dan noteren we hier ook voor de begrotingsbehandelingen dat die brief

[2:35:07] dan richting de Kamer komt.

[2:35:09] Dan wil ik ook nog namens de commissie de minister bedanken voor al haar

[2:35:14] inzet voor Defensie en voor Nederland en wens ik haar namens de commissie heel

[2:35:18] veel succes bij volgende stappen en dank ik de heren van het ministerie voor hun

[2:35:23] aanwezigheid hier en alle aanwezigen hier in de zaal en sluit ik hierbij de

[2:35:28] vergadering