Regeringsverklaring

[0:00:02] Ik heet de nieuwe premier en alle ministers en staatssecretarissen van harte welkom in

[0:00:08] vak K en hier in deze tempel van de Nederlandse democratie.

[0:00:12] Gisteren hebben wij kunnen zien dat u de eet dan wel de belofte ten overstaan van de koning

[0:00:17] heeft mogen afleggen.

[0:00:19] Vandaag heeft u de bijzondere eer hier plaats te mogen nemen in vak K.

[0:00:23] Drie rijen, drieënhalf rijen eigenlijk, dus je zit lekker gezellig op elkaar.

[0:00:28] Ook heet ik de leden in de zaal van harte welkom, de mensen op de publieke tribune en de mensen

[0:00:32] thuis die op dit moment het debat volgen via de diverse kanalen.

[0:00:37] Het debat over de regeringsverklaring is traditioneel het eerste contact, de eerste

[0:00:41] confrontatie tussen het kabinet en de volksvertegenwoordiging.

[0:00:45] Dit debat is dan ook staatsrechtelijk van groot belang.

[0:00:48] Vandaag daalt de vertrouwensregel in, oftewel de gedachte dat het kabinet kan bogen over een

[0:00:53] meerderheid in de Staten-Generaal.

[0:00:56] Dit is de belangrijkste regel in de relatie kabinet-Kamer.

[0:01:00] Er is geen expliciete steun nodig voor dit kabinet.

[0:01:04] Pas als het kabinet bij dit debat niet wordt weggestemd, mogen we er formeel van uitgaan dat

[0:01:08] dit kabinet het vertrouwen geniet van de volksvertegenwoordiging.

[0:01:12] We markeren vandaag dus een belangrijke staatsrechtelijke cesuur.

[0:01:18] Voor sommige mensen is dit natuurlijk een moeilijke dag.

[0:01:21] De gevier en de voorzitter willen dan ook onze medeleven betuigen met die mensen die vandaag het

[0:01:28] hoogste lichaam van de Nederlandse democratie verlaten hebben en een stap terugdoen in hun

[0:01:33] carrière.

[0:01:42] Wij wensen onze ex-collega's veel steun bij het verwerken van dit verlies.

[0:01:48] Heeft u psychosociale hulp nodig, dan kunt u bij ons beide terecht.

[0:01:52] Morgen zal ik veertien nieuwe Kamerleden beedigen.

[0:01:57] Ik wil vandaag ook nog even de vier informateurs bedanken die dit kabinet hebben voortgebracht,

[0:02:05] de heer Plasterk, de heer Putters, de heer Dijkgraaf en de heer Van Zwol.

[0:02:08] Ik had graag als speciale gast vandaag de heer Van Zwol hier verwelkomd, maar hij bevindt zich op het

[0:02:14] mooie Saba, waar hij alweer bezig is, aan zijn volgende klus, namelijk de staatscommissie

[0:02:20] demografische ontwikkelingen, maar onze dank is groot en die overstijgt vandaag oceanen.

[0:02:27] Ik vroeg de heer van Zwol of ik hem kan plezieren met een gedicht en hij kwam aan met iets heel

[0:02:33] moois, namelijk een gedicht van Gerrit Achterberg over de passage en de passage, dat kennen

[0:02:38] wij, dat ligt vlakbij het Binnenhof, het Binnenhof, dat wij allemaal zo enorm missen.

[0:02:44] En dat is dus het gedicht Passage van Gerrit Achterberg.

[0:02:46] Het luidt als volgt.

[0:02:48] Den Haag, stad, boordevol Bordewijk

[0:02:52] en van Couperis overal een vleug

[0:02:56] op Scheveningen aan

[0:02:58] de Villawijk die kwijnt

[0:03:00] en zich Eline Veren heugt.

[0:03:03] Maar in de binnenstad staan ze te kijk

[0:03:07] deurwaardershuizen met de harde deugd

[0:03:09] van Kata Dreuve die zijn doel bereikt.

[0:03:12] Ik drink twee werelden in één teug. Den Haag, je tikt ertegen en het zinkt.

[0:03:21] In de passage krijgt de klank een hoog weergalme en omlaag een fluistering

[0:03:27] tussen de voeten over het graniet rode hartkamer die in elleboog met

[0:03:33] drie uitmondingen de stad geniet. Oftewel Gerrit Achterberg over de passage.

[0:03:42] Ik zal zo het woord geven aan de minister-president voor het afleggen van de regeringsverklaring.

[0:03:48] Ik zal daarbij geen interrupties toestaan, ook niet na afloop.

[0:03:52] Vervolgens starten we met de bijdrage van de fracties in eerste termijn.

[0:03:55] Als eerste zal ik het woord geven aan de vertegenwoordiger van de fractie van GroenLinks, Partij van de Arbeid,

[0:03:59] zijnde de grootste oppositiepartij.

[0:04:04] Morgen volgt het antwoord en de tweede termijn.

[0:04:07] Daarbij kunnen ook moties worden ingediend.

[0:04:10] Ik leg u geen maximum aan interrupties op, maar ik vraag u wel de interrupties kort

[0:04:14] en bondig te houden, niet in herhalingen te treden en, zoals altijd, doen we ze maximaal in drieën.

[0:04:20] Het is mijn grote eer om het woord te verlenen aan de minister-president.

[0:04:24] Het woord is aan hem.

[0:04:37] Eén van mijn allergrootste schorthelden is Sivan Hassan.

[0:04:43] Zij bekende vlak voordat ze in april 2023 in Londen haar eerste marathon liep, dat ze zich in

[0:04:49] voorbereiding vaak had afgevraagd waar ze in vredesnaam aan begon.

[0:04:53] Die nerveuze spanning was er.

[0:04:57] Maar ze zei ook dat ze razend nieuwsgierig was hoe ver ze kon komen.

[0:05:02] Ik wil de reis die bij deze afstand hoort gewoon een keer meemaken, zei ze.

[0:05:07] Dus die eerste marathon was voor haar ook een nieuwe ervaring waar ze naar uitkeek.

[0:05:13] Ik sta hier vandaag een beetje met hetzelfde

[0:05:16] gevoel en dezelfde adrenaline aan de start van iets heel nieuws.

[0:05:21] Iets nieuws niet alleen voor mij persoonlijk en voor de verschillende andere

[0:05:25] leden van het kabinet, maar ook voor de Nederlandse politiek.

[0:05:29] Namelijk een kabinet zonder politiek leiders erin.

[0:05:33] Voor het eerst in ruim 50 jaar.

[0:05:36] En dat aan de slag gaat op basis van hoofdlijnen.

[0:05:39] Dat is spannend.

[0:05:41] Maar tegelijkertijd zien we ernaar uit om nu echt te kunnen beginnen.

[0:05:46] In rond Nederlands, we hebben er ook gewoon zin in.

[0:05:51] En zoals u misschien weet, Sifan Hassan won haar eerste marathon met overtuiging.

[0:05:57] En daar trek ik mij als marathonloper graag aan op.

[0:06:00] In de hoop en de verwachting dat het ons zal lukken iets goeds te doen voor Nederland en

[0:06:06] voor alle Nederlanders en alle inwoners van het Koninkrijk, zeg ik maar meteen met nadruk.

[0:06:13] Het hoofdlijnakkoord van PVV, VVD, NRC en BBB bevat daarvoor de nodige ingrediënten.

[0:06:21] Ik noem er een paar.

[0:06:23] Er komt lastenverlichting en een lager eigen risico, zodat mensen in de knel, werkende

[0:06:28] mensen met een middeninkomen, maar ook het bedrijfsleven wat meer financiële armslag

[0:06:32] krijgen.

[0:06:36] Het akkoord kiest voor een zeer streng asiel- en migratiebeleid dat past bij wat ons land

[0:06:40] aankan en aansluit bij wat onze economie nodig heeft.

[0:06:46] Het bevat de nodige voorstellen voor een landbouw- en natuurbeleid dat Nederlandse boeren en

[0:06:50] vissers weer autonomie en perspectief geeft en dat voedselzekerheid biedt voor ons allemaal.

[0:06:57] Het investeert in zaken die belangrijk zijn voor mensen en voor het vestigingsklimaat,

[0:07:01] Zoals veiligheid, wonen, infrastructuur en energietransitie.

[0:07:07] En het zorgt voor meer zeggenschap voor burgers en een sterkere rechtsstaat, onder andere

[0:07:11] door vernieuwing van het kiesstelsel en door het mogelijk te maken dat wetten worden getoetst

[0:07:16] aan de grondwet.

[0:07:19] Zo wil het hoofdlijnenakkoord recht doen aan de verkiezingsuitslag van 22 november.

[0:07:24] Op die dag gaven de inwoners van Nederland via de stembus een glasheldere opdracht aan

[0:07:29] de landelijke politiek.

[0:07:31] Ze zeiden luister naar ons, luister naar onze zorgen over asiel en migratie, over het grote

[0:07:38] tekort aan huizen, over de prijs van de boodschappen, energie en maandelijkse huur.

[0:07:44] Luister en doe er wat aan.

[0:07:48] Die opdracht neemt het kabinet dat zich vandaag in deze Kamer presenteert uitermate serieus.

[0:07:56] En de grootste van die zorgen is asiel en migratie.

[0:07:59] Dat is, hoe je het ook wendt of keert, het springende punt.

[0:08:03] De overtuiging van veel mensen dat arbeidsmigratie, studiemigratie en asielmigratie, jaar op

[0:08:09] jaar opgeteld, een te grote druk leggen op ons land.

[0:08:13] Niet alleen op de beschikbaarheid en betaalbaarheid van onze voorzieningen, maar ook op de sociale

[0:08:17] samenhang, maatschappelijke bindingen in wijken, dorpen en steden.

[0:08:21] En die zorg is reëel.

[0:08:23] Je zult maar in Ter Apel of Budel wonen, of als student met geen mogelijkheid aan een

[0:08:28] kamer kunnen komen, of omringd worden door panden van arbeidsmigranten onder de meest

[0:08:33] erbarmelijke omstandigheden worden gehuisvest.

[0:08:37] We moeten die zorgen dus heel serieus nemen,

[0:08:40] want asiel- en migratiecijfers zijn hoog

[0:08:42] en de druk die dat legt op onze samenleving ook.

[0:08:47] Elke oplossing, elke aanpak

[0:08:49] begint met de erkenning van die realiteit.

[0:08:53] Juist ook om ervoor te zorgen dat het draagvlak blijft

[0:08:56] voor de opvang van echte vluchtelingen.

[0:09:00] Het strenge asiel- en migratiebeleid door het Hoofdlijnakkoord

[0:09:02] zegt dus tegen de mensen, wij horen u,

[0:09:05] wij horen u en we doen er wat aan. Veel zorgen zijn terug te voeren op de puur

[0:09:12] menselijke behoefte aan verbinding, houvast en zekerheid. Ja, er is polarisatie in Nederland.

[0:09:19] Maar het beeld dat de Nederlanders alleen nog maar de hele dag boos tegenover elkaar staan,

[0:09:23] klopt niet. Mensen hebben geen hekel aan elkaar. De overgrote meerderheid doet gewoon elke dag zijn

[0:09:31] best iets goeds te doen om het leven te maken, ook voor anderen. Maar mensen willen dus wel dat

[0:09:37] overheid hun zorgen hoort. Basale zorgen als hoe haal ik het eind van de maand, maar ook onderhuidse

[0:09:44] zorgen die te maken hebben met alle internationale spanningen en bedreigingen die er nu al zijn en

[0:09:49] die nog op ons af kunnen komen. Ik noem alleen maar de oorlog in de Oekraïne en de Russische dreiging.

[0:09:56] Mensen vragen zich af wat betekent dat voor ons leven hier, voor de toekomst van mijn kinderen.

[0:10:02] Het is logisch dat zij voor de antwoorden ook naar de overheid kijken. En het beste antwoord

[0:10:08] op onzekerheden is vertrouwen. Een overheid die vertrouwen geeft en vertrouwen terugkrijgt

[0:10:15] door naast en niet tegenover de mensen te gaan staan. Helaas is dat in het verleden

[0:10:20] te vaak de uitkomst geweest van op zichzelf goed bedoelde overheidsbeslissingen. Denk aan

[0:10:26] de toeslagen-HVR'en, denk aan Groningen. Daardoor is veel vertrouwen verloren gegaan. Alleen

[0:10:34] een overheid die echt luistert, kan dat terugwinnen. Niet van de ene dag op de ander, maar stap

[0:10:40] voor stap, langzaam maar zeker, in verbinding met die samenleving.

[0:10:46] Het kabinet beschouwt dat als misschien wel de belangrijkste opdracht voor de komende

[0:10:50] periode.

[0:10:59] Het herstel van vertrouwen begint met blijk maken dat het ook uitvoerbaar is, samen met

[0:11:04] de publieke dienstverleners in de uitvoering, samen met provincies, gemeenten en waterschappen,

[0:11:09] samen met bedrijven, vakbonden en andere maatschappelijke organisaties en natuurlijk om te beginnen

[0:11:15] met u.

[0:11:15] Maar wat er ook bij hoort, is keuzes durven maken, richting geven, ook daar wil het kabinet

[0:11:23] voor staan.

[0:11:25] Natuurlijk, we zijn een coalitieland van compromissen, en vaak levert dat verstandig beleid op.

[0:11:31] Maar soms blijft een echte oplossing steken in te veel woorden, te veel overleg.

[0:11:36] Het vraagstuk van asiel en migratie is een goed voorbeeld, net als de discussie over

[0:11:41] stikstof in relatie tot een perspectief voor de landbouw, of neem het al jarenlang terugkerend

[0:11:46] debat over een nieuwe, betere, andere bestuurscultuur en versterking van de rechtsstaat.

[0:11:52] Hoeveel is er al niet gezegd en hoe weinig is er daadwerkelijk veranderd?

[0:11:57] Op al deze terreinen moeten we van stilstand naar beweging, verandering en verbetering.

[0:12:03] En daarvoor zijn keuzes nodig.

[0:12:07] Over de inhoud van het hoofdlijnenakkoord is in dit huis eerder al gesproken in het

[0:12:11] debat van woensdag 22 mei.

[0:12:14] En ook over de eerste taak die ons als kabinet wacht, namelijk de uitwerking van het hoofdlijnenakkoord

[0:12:19] in een meer concreet regeringsprogramma.

[0:12:23] Daar gaat het kabinet na vandaag hard mee aan de slag en dat zullen we zo praktisch mogelijk doen.

[0:12:29] Wat u mag verwachten, is een uitwerking van de belangrijkste onderwerpen uit het

[0:12:33] Hoofdlijnenakkoord, waarin doelstellingen, aanpak, planning en middelen inzichtelijk

[0:12:38] worden gemaakt, met uiteraard ook aandacht voor het maatschappelijk draagvlak en de uitvoerbaarheid.

[0:12:45] Het streef is dat het regeringsprogramma bij de algemeen politieke beschouwingen

[0:12:49] kan worden besproken.

[0:12:52] Voorzitter. Ik geloof niet dat het dienstig is als ik de hele inhoud van het hoofdlijnenakkoord

[0:12:57] vandaag nog eens over uw ui ga strooien.

[0:13:00] In plaats daarvan wil ik dit moment vooral benutten om inhoud en proces wat meer te duiden.

[0:13:06] Wat is dit voor kabinet?

[0:13:08] Hoe zien wij, gegeven het hoofdlijnenakkoord, onze taak?

[0:13:11] En hoe zullen we daar in de komende periode verder vorm en inhoud aan geven?

[0:13:17] Maar voordat ik daarover ga, enkele woorden van dank.

[0:13:20] Om te beginnen aan de bewindslieden uit het vorige kabinet, die tot op het laatst met volle

[0:13:24] energie hebben gewerkt in het belang van Nederland.

[0:13:29] Ik denk dat iedereen het met mij eens zal zijn dat de naamgever van het kabinet een

[0:13:33] bijzondere eervolle vermelding verdient.

[0:13:36] Bijna 14 jaar lang is Mark Rutte het boekbeeld geweest van vier kabinetten.

[0:13:41] Met zijn talent om mensen te verbinden, door oplossingen te zien waar anderen die niet

[0:13:44] meer zagen en door zijn scherpe politiek-bestuurlijke inzicht heeft hij binnen en buiten ons land

[0:13:50] groot gezag opgebouwd.

[0:13:52] Hij zou zelf de eerste zijn om niet te zeggen dat onder zijn leiding lang niet alles foutloos

[0:13:56] is gegaan. Maar laat ik dan vandaag benadrukken dat zijn grote verdiensten voor ons land moeilijk

[0:14:02] overschat kunnen worden. Ik ben ervan overtuigd dat ik namens heel veel mensen spreek als ik zeg

[0:14:07] dat Nederland Mark Rutte dankjesverschuldigd. En ik wens hem graag alle succes toe bij de NAVO,

[0:14:13] ook in het belang van de veiligheid van ons land. Woorden van dank ook voor de verkenners en

[0:14:27] informateurs en speciaal voor Richard van Zwolle. Voorzitter, u deed het ook al even. Die bereid

[0:14:32] werd gevonden als formateur op te treden.

[0:14:35] Ze hebben het mogelijk gemaakt dat PVV, VVD, NSC en BVB op 16 mei een

[0:14:40] hoofdlijnenakkoord konden sluiten, waarna dit kabinet kon worden gevormd.

[0:14:44] Daarbij ondersteunt Doorn, weet ik inmiddels uit eigen ervaring, fantastische staf en een

[0:14:49] geweldig team vanuit de Kamer.

[0:14:52] Dank aan alle voor het hardes hoegen voor en achter de schermen.

[0:14:56] En verder een persoonlijk woord van dank aan Caroline van der Plas, Dylan Jezielkes, Pieter

[0:15:03] Omtzigt en Geert Wilders.

[0:15:06] Dank voor het vertrouwen dat spreekt uit hun vraag aan mij om minister-presidentschap op mij te nemen.

[0:15:12] Ik wil de heer Wilders in het bijzonder noemen.

[0:15:16] Als overtuigend winnaar van de verkiezingen en voorman van de grootste fractie

[0:15:20] heeft hij er alles aan gedaan deze samenwerking te laten slagen.

[0:15:24] Bovendien weet ik van zeer nabij met welke beperkingen hij in de privésfeer

[0:15:27] al vele jaren lang moet leven om dit punt te bereiken.

[0:15:30] Ik heb daar groot respect voor.

[0:15:32] Ook voor hem moet dit vandaag een mijlpaal zijn.

[0:15:42] Daarmee kom ik in enkele woorden van duiding over het karakter van de regeringsploeg die

[0:15:47] zich vandaag aan u en het Nederland presenteert.

[0:15:50] Want wat is dat, een extraparlementair kabinet?

[0:15:54] We hebben dagendurende informatie en in de aanloop naar vandaag veel verschillende

[0:15:58] beschouwingen over voorbijseinkomen.

[0:16:01] Ik leid daaruit af dat het lastig is een eenduidige, harde definitie te geven.

[0:16:07] Voor het kabinet is de kern van dat begrip, extraparlementair, dat wij losser zullen opereren

[0:16:12] van de fracties dan gebruikelijk in ons land, op wat grotere afstand.

[0:16:16] Wat andersom betekent dat de Kamer haar controlerende taak beter kan uitvoeren, zonder een geheerakkoord

[0:16:22] dat tot in detail is uitonderhandeld en daardoor met minder coalitiedwang en meer ruimte voor

[0:16:28] wisselende meerderheden.

[0:16:30] Zo komt er meer zuurstof in de verhouding Kamer-kabinet.

[0:16:35] En als u mij nu vraagt hoe dat er de komende tijd precies uit gaat zien, zeg ik met het

[0:16:39] woord van Ruud Lubbers dat zullen we werkendeweg met elkaar moeten gaan ontdekken en vormgeven.

[0:16:46] Zoals in het eindverslag van informateur Putters al vastgesteld, hoort bij een extra parlementair

[0:16:51] kabinet ook een andere samenstelling, met de politiekleiders van de fracties die deze coalitie

[0:16:57] dragen in de Kamer en ook met mensen in het kabinet die primair zijn aangezocht vanwege

[0:17:03] hun kennis en ervaring en niet uitsluitend vanwege hun uitgesproken partijpolitieke profiel.

[0:17:09] Ik ben van dat laatste persoonlijk een voorbeeld, maar niet het enige voorbeeld.

[0:17:13] Om mij heen in vak K zit een breed samengestelde ploeg met veel expertise, veel maatschappelijke

[0:17:20] ervaring en zonder uitzondering een grote betrokkenheid bij Nederland.

[0:17:25] Dus geen zwart-wit beeld van politieke en apolitieke bewindspersonen, maar een gebalanceerd team.

[0:17:32] Voorzitter. Ik ben het eens met iedereen die de afgelopen maanden heeft geconcludeerd dat

[0:17:36] de verkiezingsuitslag voor alles moet worden beschouwd als een oproep van de kiezer aan

[0:17:40] de politiek om een aantal dingen anders te doen.

[0:17:43] Het hoofdlijnenakkoord Hoop, Lef en Trots is daarvan de uitkomst en tegelijkertijd het

[0:17:48] kader waarbinnen het kabinet zal opereren.

[0:17:52] Het is een akkoord dat op een aantal terreinen heel duidelijk de wissels verzet.

[0:17:57] Ik noemde al het migratiebeleid, het landbouw- en natuurbeleid en de voorstellen voor een

[0:18:01] beter bestuur en een sterkere democratie.

[0:18:04] Een akkoord ook dat rust op een fundament van gezonde overheidsfinanciën en financiële degelijkheid.

[0:18:12] Het is niemand ontgaan dat het hoofdlijnenakkoord deze onderwerpen al behoorlijk gedetailleerde

[0:18:17] voorstellen schetst.

[0:18:20] Dat zegt iets over het belang dat de vier partijen die het akkoord hebben gesloten, hechten aan

[0:18:24] deze onderwerpen.

[0:18:26] Ik zeg maar gewoon heel duidelijk, het kabinet weet zich daaraan gebonden.

[0:18:31] Ook voor ons zijn dit belangrijke prioriteiten.

[0:18:36] Voor veel andere onderwerpen geldt dat het hoofdlijnenakkoord ruimte laat voor verstandige

[0:18:39] voorstellen van de kant van zowel de Kamer als het kabinet.

[0:18:43] Die onderwerpen zijn in de meeste gevallen zeker niet minder urgent.

[0:18:47] Het feit dat er minder woorden aan worden gewijd in het hoofdlijnakkoord zegt niets over het

[0:18:52] belang dat het kabinet daaraan hecht.

[0:18:56] Ik wilde het illustreren aan de hand van het veelgehoorde begrip bestaanszekerheid.

[0:19:01] Een begrip dat begint bij inkomen, armoedebestrijding en koopkracht, ook in het hoofdlijnakkoord.

[0:19:08] Ik noem het uitgangspunt dat werken meer moet lonen, een van onze belangrijkste speerpunten

[0:19:13] in de komende jaren.

[0:19:15] Maar bestaanszekerheid omvat zoveel meer.

[0:19:19] Het is ondenkbaar zonder veiligheid.

[0:19:21] Een bazenbehoefte van iedere mens in ieder land en een absolute kerntaak van de overheid.

[0:19:27] Het zal u niet verbazen dat ik dat vind, maar bestaanszekerheid is ook een toegankelijke

[0:19:32] en goede zorg en onderwijs voor iedereen.

[0:19:36] Het is een fatsoenlijk en betaalbaar dak boven je hoofd, want wonen is een bazenbehoefte

[0:19:40] en voor te veel mensen, en zeker voor te veel jonge mensen, is een eigen huur- of koophuis

[0:19:45] een onbereikbaar doel aan het worden.

[0:19:47] Dat tij moeten wij keren.

[0:19:51] Bestaanszekerheid is een arbeidsmarkt die werkt voor mensen, met voldoende zekerheid

[0:19:55] voor werknemers en ruimte voor wie zelfstandigheid zoekt.

[0:20:00] Het is bijvoorbeeld ook beleid dat ervoor zorgt dat burgers en bedrijven de energietransitie

[0:20:05] echt mee kunnen maken, om te beginnen financieel.

[0:20:09] Kortom, een scala aan belangrijke en uiteenlopende thema's om de komende jaren op samen te werken,

[0:20:15] als Kamer en kabinet, in verbinding met de samenleving.

[0:20:20] Ik hoop dat het zo zal gaan en ik rekende eerlijk gezegd ook een beetje op nu zoveel partijen

[0:20:25] van links tot rechts van bestaanszekerheid een hoofdthema hebben gemaakt in de vergissingscampagne.

[0:20:32] Bovendien kunnen we van de geschiedenis leren dat ook dit kabinet hoogstwaarschijnlijk

[0:20:36] met onverwachte gebeurtenissen en ontwikkelingen te maken krijgt die niemand nu kan voorzien.

[0:20:42] Ook dan zullen we samen in overleg naar breedgedragen oplossingen moeten zoeken.

[0:20:47] En dat beroep doe ik vandaag op u met voor mijn kant de toezegging dat het kabinet de

[0:20:52] hand zal uitsteken naar alle fracties in dit huis.

[0:21:03] Voorzitter, er zijn bij de uitwerking van het hoofdlijnakkoord drie heldere en belangrijke

[0:21:09] randvoorwaarden internationaal, financieel en rechtsstaatelijk.

[0:21:13] Op dat laatste punt klonken bezorgde geluiden.

[0:21:16] Ik wil er duidelijk over zijn.

[0:21:18] Dit kabinet staat voor de rechtsstaat.

[0:21:22] U weet, ik heb persoonlijk mijn werkzame leven grotendeels de dienst gesteld van de bescherming

[0:21:26] van onze rechtsstaat.

[0:21:28] Als kabinet onderschrijven we de afspraken die de vier formerende partijen hierover al

[0:21:33] in een vroeg stadium hebben vastgelegd.

[0:21:36] Dat betekent dat de rechtsstaat voor ons een gegeven is.

[0:21:39] De belangrijkste ankers, de democratische vrijheden en grondrechten,

[0:21:43] die zijn vastgelegd in onze grondwet.

[0:21:46] Daar staan we voor, die garanderen we.

[0:21:50] Alles wat ik daar nu meer over zou zeggen, doet afbreuk aan de volstrekte duidelijkheid

[0:21:54] die ik vandaag wil bieden aan iedereen.

[0:21:59] Ik vraag vandaag simpelweg aan u en aan alle inwoners van ons land,

[0:22:04] Beoordeel ons op wat we gaan doen.

[0:22:06] Beoordeel ons op onze daden.

[0:22:13] Internationaal geldt dat Nederland binnen de EU en de NAVO een betrouwbare partner is

[0:22:17] en blijft.

[0:22:19] In het diepe besef dat deze twee organisaties de hoeksteen zijn van onze veiligheid en onze

[0:22:24] welvaart.

[0:22:26] Voor mij persoonlijk is het tot strekt helder dat de bescherming van de slievers, van onze

[0:22:30] vrijheden en onze hele manier van leven een absolute topprioriteit moet zijn in het internationale

[0:22:36] veiligheidsbeleid.

[0:22:37] En ja, defensie is daarin een cruciaal element, maar een weerbare samenleving vraagt ook strategische

[0:22:45] autonomie op andere terreinen, zoals energie, voedselzekerheid, grondstoffen.

[0:22:51] We moeten daar niet naïef in zijn.

[0:22:53] Op een paar uur vliegen van hier moet een afschuwelijke oorlog, waarin voor de Russen

[0:22:57] een mensenleven niet telt.

[0:23:01] Ook ons land heeft te maken met buitenlandse heks en andere pogingen, zoals spionage, infiltratie

[0:23:05] en buitenlandse beïnvloeding.

[0:23:08] Rusland, China, het Midden-Oosten, van alle kanten loert de instabiliteit naar Europa.

[0:23:16] En de realiteit is dat we ons moeten voorbereiden op scenario's die lange tijd ondenkbaar waren.

[0:23:24] Alleen daarom al kan een sterk en welvaardig Nederland simpelweg niet in isolement opereren.

[0:23:30] Dat zullen we ook niet doen.

[0:23:31] Oekraïne kan op Nederlandse steun blijven rekenen, financieel, militair en politiek.

[0:23:37] Een navernorm van 2% voor defensie wordt gehaald en wettelijk verankerd.

[0:23:41] Verder zal de Nederlandse regering binnen- en buiten-EU-verband alle internationale

[0:23:46] verdragen nakomen waar onze handtekening onder staat, gewoon zoals dat hoort.

[0:23:53] Wat we niet meer zullen doen, is nationale koppen zetten op internationale afspraken,

[0:23:58] bijvoorbeeld in het natuur- en klimaatbeleid.

[0:24:00] Dus geen strengere uitleg van Europese regels dan in andere landen.

[0:24:04] We hoeven niet altijd het beste jongetje van de klas te zijn.

[0:24:09] En dat kunnen we ons ook niet veroorloven.

[0:24:10] Met zoveel mensen, zoveel bedrijvigheid en zo'n hoogwaardige landbouw- en visserijsector

[0:24:16] in zo'n relatief klein land.

[0:24:21] Wat we wel zullen doen, is binnen Europa het gesprek aangaan.

[0:24:25] Daar waar internationale afspraken ons land onevenredig hard raken, of een redelijke oplossing

[0:24:29] in de weg zitten.

[0:24:32] Het hoofdlijnaarakkoord benoemt die optie met name in de hoofdstuk over migratie en

[0:24:36] landbouw.

[0:24:38] Ik weet dat vele hier, en ook vele buiten deze zaal, dat schade in de categorie onmogelijk

[0:24:43] kan niet.

[0:24:45] En ik loop zelf lang genoeg mee om te beseffen dat het zomaar ter discussie stellen van internationale

[0:24:49] afspraken en een gesprek over uitzonderingsposities niet als vanzelf tot succes leidt.

[0:24:57] Tegelijkertijd moeten we goed zien dat EU-lidstaten wel degelijk ruimte hebben om voor zichzelf

[0:25:01] te bepalen hoe ze bepaalde doelen willen bereiken.

[0:25:06] Daar is dus zeker een gesprek over mogelijk.

[0:25:08] En bovendien, ik ben opgegroeid in een gezin waarin hard werken en doorzetten de norm was.

[0:25:13] Kan niet licht op het kerkhof en wil niet licht ernaast, hoor ik dan thuis.

[0:25:17] Dus krijgt u vandaag van het kabinet op dit punt de 100% garantie dat we in Brussel alles

[0:25:22] gaan binnenhalen?

[0:25:23] Nee, dat niet.

[0:25:24] Maar wel de 100% belofte dat we voor het Nederlands belang zullen knokken en dat we de ruimte

[0:25:31] die er is ook zullen vinden en benutten.

[0:25:35] Over de laatste randvoorwaarden, de financiën, wil ik het volgende zeggen.

[0:25:40] Het belangrijkste is dat we in de best Nederlandse traditie kiezen voor financiële degelijkheid.

[0:25:45] Met andere woorden, het tekort op de rijksbegroting blijft binnen de afgesproken grens van 3 procent.

[0:25:52] En mocht het tekort tijdens de rit over die grens heen lijken te gaan, dan zullen we daarna handelen.

[0:25:58] Niet omdat dat moet van Europa, maar om onze kinderen en kleinkinderen te behoeden voor een te hoge schuld.

[0:26:04] We nemen geen hypotheek op de toekomst.

[0:26:09] Het is helaas een gegeven dat dit kabinet steviger de hand op de knie moet houden dan zijn voorgangers.

[0:26:15] Voor de korte en langere termijn zijn er serieuze zorgen over de rijksbegroting.

[0:26:18] De bomen groeien niet langer tot in de hemel.

[0:26:23] En toch willen we ervoor zorgen dat mensen wat meer geld in hun portemonnee krijgen en

[0:26:27] ook dat de lasten voor het bedrijfsleven naar beneden gaan.

[0:26:30] Dat betekent onvermijdelijk keuzes maken, want in de rijksbegroting staan tegenover

[0:26:35] plussen nou eenmaal altijd minder.

[0:26:39] Ik noem de btw-verhogingen, de bezuiniging op de ontwikkelingshulp, de afschaffing van

[0:26:43] de maatschappelijke dienstheid en de stevige ingrepen in het ambtelijk apparaat van de

[0:26:47] rijksoverheid.

[0:26:49] Er is een financiële realiteit en die moeten we onder ogen zien.

[0:26:53] Het kabinet kan en wil voor die verantwoordelijkheid niet weglopen.

[0:27:00] En daarin, tot slot, schuilt misschien het antwoord op de vraag die mij de afgelopen

[0:27:04] weken het vaakst is gesteld.

[0:27:07] Waarom heb je ja gezegd op het verzoek van de vier partijen om minister-president te worden?

[0:27:13] Het is een positie waar ik nooit naar heb gestreefd, een wonderlijk lot dat onverwacht

[0:27:19] op mijn pad is gekomen.

[0:27:21] En in alle eerlijkheid, natuurlijk is het ook moeilijk nee te zeggen tegen zo'n eervol verzoek.

[0:27:26] niets menselijks is mij vreemd.

[0:27:29] Maar ten diepste motiveert mij het publiek belang,

[0:27:32] waar ik mij al veertig jaar lang met hart en ziel voor inzet.

[0:27:37] Daarvoor verantwoordelijkheid mogen dragen is echt het mooiste wat er is.

[0:27:43] Ik heb nooit kunnen vermoeden dat het nog eens op deze plek zou zijn.

[0:27:47] Maar nu ik hier sta, is er voor mij geen belangrijker werk denkbaar.

[0:27:53] In alle gesprekken die ik tot nu toe heb gevoerd met de mensen om mij heen in vak K,

[0:27:57] Proef ik diezelfde drijf om die verantwoordelijkheid te dragen, om iets goeds te bereiken voor Nederland.

[0:28:06] Gegeven de verkiezingsuitslag van 22 november, gegeven het hoofdlijnenakkoord en gegeven de

[0:28:12] ruimte die er is om in nauw overleg met de leden van de Tweede en Eerste Kamer, met maatschappelijke

[0:28:18] organisaties en in verbinding met de samenleving goede en verstandige ideeën in beleid om te zetten.

[0:28:28] Dank aan de minister-president.

[0:28:39] Dan gaan we nu luisteren naar de achterenvolgende fracties.

[0:28:42] Dan geef ik graag het woord aan de heer Timmermans van de fractie GroenLinks, Partij van de Arbeid.

[0:28:49] Dank u wel, voorzitter.

[0:28:51] En dank, minister-president.