Klimaat en energie (algemeen)

[0:00:01] Hierbij open ik deze vergadering van de Vaste Kamer Commissie voor Klimaat en Groene Groei.

[0:00:06] Aan de orde is een commissiedebat over allerlei mooie brieven en stukken die we hebben gekregen van het ministerie.

[0:00:14] Ik heet welkom aan de minister, ook haar eerste debat met deze commissie.

[0:00:21] En ik heet mezelf ook welkom, als eerste keer als voorzitter van Klimaat en Groene Groei,

[0:00:25] dat ik voorzitter ben van deze commissie. Dus we gaan eens kijken hoe dat gaat.

[0:00:29] Moeten wij uw welkom heten, misschien is dat wel normaal, dus welkom ook namens de commissieleden.

[0:00:33] Ja, maar u mag helemaal niet spreken, dus ja, dat gaat niet, meneer Eekhans.

[0:00:36] Dus aanwezig zijn drie leden voor nu, maar ik denk dat er nog wel een paar komen.

[0:00:39] Mevrouw Teunissen van Partij voor de Dieren, meneer Eekhans van de VVD en mevrouw Postma van NSC.

[0:00:45] We beginnen, en meneer Vlag, die is weer even weg, maar die komt zo van de SGP.

[0:00:49] Ik verwacht dat er nog wel een paar leden komen.

[0:00:51] We beginnen met de eerste termijn aan de zijde van de Kamer en de spreekduid is vijf minuten.

[0:00:55] Mevrouw Teunissen, ga uw gang.

[0:00:58] Aantal interrupties, heel goed.

[0:01:00] Laten we maar eens beginnen met vier.

[0:01:02] Dan kijken we wel even hoe het gaat, of er misschien nog wat bij kan.

[0:01:05] Vier, mevrouw.

[0:01:06] Dat begint meteen, mevrouw Posma.

[0:01:08] Vier.

[0:01:17] Voorzitter, dank u wel.

[0:01:18] Voor het eerst hebben we het debat met de nieuwe minister van Klimaat en Groene Groei.

[0:01:22] Maar het gekke is dat groene groei helemaal niet bestaat.

[0:01:25] Ik snap dat het voor sommige mensen aantrekkelijk kan zijn om te denken dat economische groei

[0:01:28] onbeperkt kan doorgaan, terwijl we ook rekening moeten houden met planetaire grenzen.

[0:01:32] Maar het is heel schadelijk om dit als wetenschappelijk bewezen mogelijkheid te presenteren, want er

[0:01:38] is namelijk geen enkel bewijs voor het standpunt dat groene groei mogelijk zou zijn.

[0:01:43] Sterker nog, uit steeds meer onderzoek blijkt dat economische groei niet samen kan gaan

[0:01:46] met opereren binnen planetaire grenzen.

[0:01:49] Dus mijn eerste vraag aan deze nieuwe minister van Klimaat en Groene Groei, op welk bewijs

[0:01:54] baseert deze minister de mogelijkheid tot groene groei?

[0:01:58] Want, voorzitter, we zitten in een klimaatcrisis.

[0:02:02] Hitterekoor na hitterekoor wordt verbroken.

[0:02:05] In een pol rond honderden klimaatwetenschappers blijkt dat 80% van hen een opwarming van 2,5

[0:02:10] graden voor het eind van de eeuw verwacht.

[0:02:13] Dit komt door het gat tussen groene praatjes en klimaatactie.

[0:02:18] De desastreuze gevolgen zijn nu al zichtbaar in vele delen van de wereld en die zullen alleen

[0:02:22] maar erger worden.

[0:02:23] We hebben in een prijsakkoord afspraken gemaakt om onze uitstoot te verminderen.

[0:02:29] Niet amateurs genoeg, maar wel een minimum.

[0:02:31] Tijdens de laatste klimaat- en energieverkenning bleek dat de klimaatdoelen net, maar dan

[0:02:35] ook net, binnen bereik kwamen als alles mee zou zitten.

[0:02:40] Niet alleen zijn er sindsdien meerdere maatregelen vertraagd, maar er worden ook door dit kabinet

[0:02:45] veel klimaatmaatregelen geschrapt.

[0:02:47] Er worden zelfs oude fossiele subsidies weer ingevoerd, met bijvoorbeeld de rode diesel of het

[0:02:53] terugdraaien van de verlaging van de energiebelasting.

[0:02:58] En de deur wordt opgezet naar Lelystad Airport.

[0:03:00] Een striphome minder krimpen dan in eerste instantie werd verplicht, terwijl de uitstoot

[0:03:06] in de luchtvaart afgelopen jaar steeg.

[0:03:09] Voorzitter. Ik zou de minister willen vragen om hier te verklaren, omdat zij dan toch denkt

[0:03:13] dat we de klimaatdoelen gaan halen.

[0:03:15] Het VBL geeft nu al aan dat nieuwe maatregelen nodig zijn.

[0:03:19] Als we die doelen niet halen, is het te laat.

[0:03:21] Dus we hebben niet de luxe om af te wachten.

[0:03:23] Welke maatregelen heeft de minister klaar liggen?

[0:03:26] Voorzitter, dan wil ik als vervolg op wat we net hebben gehad over de gaswinning in

[0:03:31] Warvum.

[0:03:32] Daar kwam leveringszekerheid vaak naar voren als argument om toch mogelijk die vergunning

[0:03:39] voor Warvum te verlenen.

[0:03:40] Mijn vraag aan de minister is waarop is dat argument leveringszekerheid nou gebaseerd?

[0:03:45] Want het gaat om hele kleine velden.

[0:03:48] Het gaat ongeveer over drie containers LNG die dat ongeveer oplevert.

[0:03:52] Die komen op de internationale gasmarkt.

[0:03:55] Dus de vraag is of dat nou echt iets bijdraagt aan de leveringszekerheid van Nederland en

[0:04:00] of we daarin niet andere keuzes kunnen maken.

[0:04:04] En zo nee, dan heeft de overheid toch echt gefaald waar het gaat om die leveringszekerheid

[0:04:09] stellen, wat de Groninger is beloofd.

[0:04:11] Dus graag een reactie van de minister.

[0:04:13] Tot slot, voorzitter.

[0:04:16] De vorige minister gaf aan dat het niet mogelijk is bij biomassa onderscheid te maken tussen

[0:04:21] verbranding van bomen uit Nederland of uit het buitenland.

[0:04:24] Kan deze minister dan toezeggen dat ze gaat zorgen voor een algeheel verbod op het verbranden

[0:04:29] van bomen voor elektriciteitsproductie, want dat lijkt aan te sluiten op ook de voornemens

[0:04:33] van het nieuwe kabinet in het hoofdlijnakkoord?

[0:04:36] Dank u wel.

[0:04:38] Dank, mevrouw Teunissen.

[0:04:41] Er zijn geen interrupties, dus dan gaan we door met de inbreng van meneer Erkens van de VVD.

[0:04:45] En welkom aan mevrouw Rodekerk van D66 en mevrouw Kreuger van GroenLinks PvdA.

[0:04:49] Meneer Erkens, u heeft het woord.

[0:04:51] Dank u, voorzitter.

[0:04:52] De VVD wil ons land via de energietransitie schoon en veilig doorgeven aan de volgende generaties.

[0:04:57] En deze transitie biedt mooie kansen voor ondernemers en andere hardwerkende Nederlanders.

[0:05:02] Die kansen gaan we alleen maar waarmaken met elkaar als we de focus leggen op het uitvoeren van de energietransitie

[0:05:07] in plaats van een eenzijdige focus op het continu produceren

[0:05:10] van meer papierwerk vanuit Den Haag.

[0:05:11] Het oplossen van knelpunten in de praktijk is daarom van groot belang de komende jaren.

[0:05:16] Daarvan zal ik er vandaag een aantal opbrengen.

[0:05:19] Voorzitter, de politiek en de overheid vraagt bedrijven om te verduurzamen,

[0:05:22] maar we zien nu dat veel randvoorwaarden in het gebied van infrastructuur

[0:05:25] niet op tijd opgeleverd worden om te kunnen verduurzamen.

[0:05:28] De Delta-Rijncorridor, cruciaal voor zowel de Rotterdamse haven als het Limburgse Gemenlot,

[0:05:33] is nu al met zes jaar vertraag, van 2026 naar 2032.

[0:05:38] Hierdoor kunnen veel bedrijven niet verduurzamen

[0:05:40] en verliest Nederland haar stevige uitgangspositie

[0:05:43] op het gebied van waterstof, CO2-opslag

[0:05:45] en ook de aanlanding van wind op zee richting Duitsland.

[0:05:48] Hoe gaat de minister de realisatiedatum toch versnellen?

[0:05:51] Is ze bereid om met alle partijen de komende weken hierover te spreken

[0:05:54] en daarbij ook te bezien of zaken zoals ombundeling van het project,

[0:05:58] van de buisleiding, kan leiden tot versnelling?

[0:06:00] Want als het project moet wachten op de langzaamste partij

[0:06:03] en het anders niet voor elkaar komt, dan moeten we ook die optie bekijken.

[0:06:06] En kan de Kamer hierover per brief informeren uiterlijk eind oktober?

[0:06:10] Meneer Ekkens, wijf is een interruptie, dan een rap postmaat. Gauw eraan.

[0:06:13] Voorzitter, de Deltarijncorridor is een ontzettend belangrijk onderwerp.

[0:06:17] En ik denk dat we goed moeten kijken hoe we die waterstoftransitie in gang kunnen zetten.

[0:06:21] Tegelijkertijd denk ik ook dat het juist heel belangrijk is...

[0:06:23] om hier met alle partijen aan de slag te gaan...

[0:06:27] om die Deltarijncorridor, maar ook de elektriciteit die daarbij hoort, in gang te zetten.

[0:06:32] Dus juist die samenwerking tussen de verschillende partijen,

[0:06:35] juist die bundeling, vond mijn fractie van belang.

[0:06:38] Het lijkt ons ook een enorme, belangrijke en snelle manier om samen te werken

[0:06:44] en ook een kostenbesparende manier.

[0:06:47] Want je hebt twee soorten overheid die eigenlijk bezig zijn met hetzelfde.

[0:06:52] Wat vindt...

[0:06:53] Oh, ik moet een vraag stellen natuurlijk.

[0:06:54] Sorry, ik moet nog even inkomen.

[0:06:55] Het is maar goed dat we vier interrupties hebben gedaan.

[0:06:58] Sorry.

[0:06:58] Wat is uw vraag?

[0:07:01] Is de VVD het met ons eens dat juist die bundeling tot versnelling kan leiden en ook tot kostenbesparing?

[0:07:07] Meneer Herkens.

[0:07:08] Voorzitter, het ligt eraan.

[0:07:09] Bundeling is volgens mij het meest wenselijke scenario.

[0:07:12] Dus als alles samengaat, inderdaad, je procedures maar één keer hoeven doorlopen.

[0:07:15] In de bouw is het trouwens al onbundeld volgens mij.

[0:07:17] Volgens mij gaat alleen de procedures gaan we nu gebundeld volgen.

[0:07:22] Maar als dat betekent dat door één project in het buisleidingssysteem de rest meerdere jaren vertraagt,

[0:07:27] wat daar ook de verduurzamingsambities van het Rotterdamse haven,

[0:07:31] Gamelot, ook jaren moeten wachten,

[0:07:32] dan zou ik zeggen kijk ook naar de optie van ombundeling,

[0:07:34] het liefste dus bij elkaar.

[0:07:36] Maar als het zorgt voor inderdaad meerdere jaren vertraging

[0:07:38] ten opzichte van het ombundelen,

[0:07:40] dan zou ik nog steeds willen overwegen te ombundelen.

[0:07:43] Mevrouw Posma.

[0:07:44] Voorzitter, ik ben toch wel benieuwd waar die jarenlange vertraging dan op gebaseerd is,

[0:07:49] of dat ook echt zo is.

[0:07:51] Ik heb ook andere geluiden gehoord daarover.

[0:07:53] Het lijkt me heel goed om dit heel secuur te onderzoeken.

[0:07:55] of is de heer Erkers er mee eens dat we beide paden moeten blijven uitzoeken?

[0:08:01] Nergens.

[0:08:02] Nee, zeker voorzitter.

[0:08:03] Dus mijn oproep aan de minister zou ook zijn

[0:08:05] of de komende weken die gesprekken gevoerd kunnen worden

[0:08:07] met de verschillende partijen

[0:08:08] en ook daarbij alle opties langs te lopen met elkaar.

[0:08:10] Het meest wenselijk voor onze fractie is in ieder geval

[0:08:12] zo snel mogelijk realisatie van zoveel mogelijk van deze infrastructuur.

[0:08:16] Want 2032 kan natuurlijk ook al 33 of 34 worden.

[0:08:19] En volgens mij willen we allemaal dat zo snel mogelijk

[0:08:21] die infrastructuur aangelegd wordt.

[0:08:25] U vervolgt uw betoog.

[0:08:30] Voorzitter, we zien ook dat de uitrol van geotomie in Nederland nog steeds niet echt op gang komt

[0:08:35] door trage en onduidelijke vergunningsverlening.

[0:08:37] En dit punt breng ik nu ook op namens de heer Grinwis, die helaas afwezig is bij dit debat.

[0:08:42] Er zou namelijk een hele ruime interpretatie gegeven gaan worden aan het amendement 35531 nummer 39,

[0:08:51] waardoor aardwarmte enorm belemmerd wordt en waarschijnlijk in een groot deel van Nederland niet toegepast mogen worden.

[0:08:56] En graag roep ik de minister op om in te gaan op de interpretatie

[0:08:59] die zij volnemens is te geven aan het emanument

[0:09:01] en hopelijk de strikte interpretatie die de indieners zelf ook aangegeven hebben

[0:09:06] bij het debat te handhaven, zodat de aardwarmte wel door kan vinden in Nederland.

[0:09:10] Dus graag een bevestiging daarop.

[0:09:13] En voorzitter, we zien ook dat de energierekening de komende jaren verder stijgt.

[0:09:18] Een van de belangrijkste oorzaken hiervan is de stijging van de zogeheten nettarieven.

[0:09:22] Met de nettarieven bekostigen we de uitbreiding van ons stroomnet.

[0:09:25] Dat leidt de komende tien jaar tot circa een kostenstijging van 150 tot 200 euro op de energierekening

[0:09:31] volgens Bereschot voor huishoudens.

[0:09:33] Daarnaast doen die hoge nettarieven extra pijn bij de Nederlandse energieintensieve

[0:09:37] industrie, aangezien de business case voor elektrificatie slechter wordt en het gelijke

[0:09:42] speelveld al deels verdwenen is door het afschaffen van verschillende compensatieregelingen,

[0:09:46] de IKC en de volumecorrectieregelen.

[0:09:48] De nettarieven in Nederland zijn circa vijftien keer zo hoog in 2030 als die in Frankrijk

[0:09:53] in circa vier of vijf keer zo hoog als die in Duitsland.

[0:09:55] Het gelijke speelveld is dus weg.

[0:09:57] De hoge nettarieven zijn dus een enorme belemmering voor verduurzaming

[0:10:00] die ervoor kan zorgen dat elektrificatie geen doorgang vindt,

[0:10:04] waardoor een steeds kleinere groep huishoudens en bedrijven

[0:10:06] voor een groter bedrag aan de lat staat.

[0:10:09] En ook alle aanlanding van wind op zee zal dan niet afgenomen worden

[0:10:11] als bedrijven niet de overstap maken

[0:10:13] naar geëlektrificeerde productieprocessen.

[0:10:16] Een destructieve spiraal die tot steeds hogere rekeningen zou leiden

[0:10:19] en de verduurzaming gaat stoppen.

[0:10:20] En er is een enorm probleem dat nog groter wordt.

[0:10:23] Het vorige kabinet heeft een IBO aangekondigd op dit vlak en graag draag ik nog een aantal

[0:10:27] oplossingsrichtingen mee, die hopelijk ook om een reactie van de minister kunnen rekenen

[0:10:33] zo dadelijk.

[0:10:34] De grootste component van de stijgende nettarieven is het stroomnet op zee en op dit moment betalen

[0:10:39] producenten van windenergie ook niet voor die netaansluiting en dat is vrij gek aangezien

[0:10:43] we werken met het kostenveroorzakingsprincipe, waarbij er ook een prikkel zou kunnen uitgaan

[0:10:47] om dat net slimmer te benutten, om het te combineren met waterstof

[0:10:50] en ga zo door.

[0:10:51] Het zou goed zijn om te bezien of producenten van wind op zee

[0:10:54] ook meebetalen aan die aansluitingskosten.

[0:10:56] Dat kan ook direct meegenomen worden wat ons betreft

[0:10:58] in de discussie over de toekomstige manier van financiering via wind op zee,

[0:11:02] via contracts for difference,

[0:11:03] zoals voor een aantal collega's ook al vaak opgebracht is.

[0:11:06] Ten tweede moeten energieproducenten op land van duurzaam energie

[0:11:09] ook meer gaan bijdragen aan het verlichten van de netcongestie.

[0:11:13] Bedrijven moeten dat ook gaan doen.

[0:11:14] De afname van stroom, die gaan flexibeler gebruik ervan maken.

[0:11:18] Daar zijn een aantal stappen op gezet.

[0:11:19] Die zitten ook in het landelijke actieprogramma netcongesti.

[0:11:21] Maar producenten op land van duurzame energie moeten ook sterkere prikkels krijgen

[0:11:25] om die impact op de stroomnet te verminderen.

[0:11:28] Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het vergoeden van zonneparken

[0:11:30] voor invoeding met een lagere netbelasting.

[0:11:33] De prikkel komt daarbij bij de partij te liggen,

[0:11:35] die ook daadwerkelijk de belasting van een stroomnet kan verminderen,

[0:11:38] waardoor de totale kosten hopelijk voor iedereen afnemen.

[0:11:40] En voorzitter, als laatste punt, kunnen batterijen en elektrolyzers

[0:11:43] de belasting van het stroomnet ook volgens verminderen.

[0:11:46] Duitsland heeft deze projecten vrijwel volledig vrijgesteld

[0:11:49] van nettarieven, mits het helpt met het verlichten van de netcongestie.

[0:11:52] In Nederland betalen deze oplossingen steeds de hoofdprijs,

[0:11:55] waardoor ze nauwelijks toegepast worden,

[0:11:56] zelfs met de recente aangekondigde kortingen.

[0:11:59] Het zou daarom goed zijn om Nederland deze technieken

[0:12:01] ook vrij te stellen van nettarieven.

[0:12:04] De nettarieven zouden een reflectie moeten gaan zijn

[0:12:08] van de mate waarop een aansluiting de problemen op het stroomnet

[0:12:10] vermindert of verlicht.

[0:12:14] Zorgen kunnen slimme ondernemers hun druk op het stroomnet gaan verminderen.

[0:12:17] En graag een reactie op deze voorstellen, voorzitter.

[0:12:19] Dank u wel.

[0:12:21] Dank, meneer Erkens.

[0:12:22] U heeft een interruptie.

[0:12:23] Het is wel interessant dat u de departementen helpt met het IBO.

[0:12:25] Daar zullen ze blij mee zijn.

[0:12:28] Mevrouw Rouderkerk van D66 heeft een interruptie voor de heer Erkens.

[0:12:31] Dank, voorzitter.

[0:12:33] Ik heb een vraag, omdat ik het nieuws hoorde dat er gelobbyd wordt bij de Europese Commissie

[0:12:39] om de vrijstelling van de kerosinebelasting voor 20 jaar te verlengen, oftewel om een nieuwe

[0:12:47] fossiele subsidie voor 20 jaar mogelijk te maken.

[0:12:52] Gezien de grote impact die de luchtvaart heeft op ons klimaat, ben ik benieuwd hoe de heer

[0:12:58] Erkes daarover denkt, zeker ook in het licht van het feit dat VVD natuurlijk ook de motie

[0:13:02] heeft gesteund die eerder is ingediend door D60 om Europees te lobbyen voor het afbouwen en stoppen

[0:13:12] We hebben als VVD ook eerder gezegd met elkaar dat inderdaad de vrijstelling van kerosine

[0:13:17] van belasting in het Europees Verband opgepakt moet worden.

[0:13:20] Dat standpunt is niet veranderd.

[0:13:23] Als er verder geen interrupties zijn, dan is het aan u, mevrouw Postma.

[0:13:29] Hartelijk dank.

[0:13:31] We hebben het eerste debat hier in deze nieuwe commissie Klimaat en Groene Groei.

[0:13:36] Een nieuw departement met een hele nieuwe naam.

[0:13:39] Het klinkt heel hoopgevend.

[0:13:41] Groene groei geeft beelden van een nieuwe economie en een florierend duurzaam Nederland.

[0:13:47] Dat zou fantastisch zijn, dus laten we daar gewoon aan werken en kijken wat daarvan terechtkomt.

[0:13:51] In het hoofdlijnenakkoord kunnen we lezen dat we ons houden aan de klimaatdoelen die eerder

[0:13:55] zijn vastgesteld.

[0:13:56] Als we niet op koers zijn, dan hebben we alternatief beleid nodig.

[0:14:00] Dat is een heel belangrijk punt voor een nieuw sociaal contract.

[0:14:02] Mijn eerste vraag aan de minister is of de minister al de effecten van het hoofdlijnenakkoord

[0:14:06] en misschien zelfs het gereerprogramma dat morgen komt doorgerekend heeft op het halen

[0:14:10] van de klimaatdoelen en het pad dat we hebben.

[0:14:13] Zo ja, kan de minister dat naar de Kamer sturen.

[0:14:16] Zo nee, kan de minister dat samenstellen en naar de Kamer sturen.

[0:14:20] Voor een nieuws sociaal contract is het cruciaal dat iedereen, elk huishouden,

[0:14:24] mee kan komen met de energietransitie.

[0:14:26] Echter, het Klimaatplatform geeft als signaal dat niet iedereen meekomt.

[0:14:30] Ook het TNO-rapport over energiearmoede geeft een beeld dat we er nog niet zijn.

[0:14:34] Hoe pakt de minister de signalen op die door het Klimaatplatform gegeven zijn?

[0:14:39] De minister, of eigenlijk haar voorganger, geeft in haar brief al aan dat er een aantal voorbeelden zijn

[0:14:44] waarmee ze aan de slag gaat, de null lening, de fixed brigade, dus op een paar plekken.

[0:14:48] Maar dat is niet voldoende, weten we.

[0:14:50] Welke maatregelen gaat zij nog meer inzetten om ervoor te zorgen dat dit probleem wordt opgelost?

[0:14:57] En kijkt ze dan ook specifiek naar de maatregelen, dat die niet alleen in de Randstad plaatsvinden,

[0:15:02] maar ook daarbuiten, wat ook wordt aangegeven in het rapport?

[0:15:05] Mevrouw Posma, u heeft een interruptie van mevrouw Kruijgen.

[0:15:07] Uitgang.

[0:15:08] Dank, voorzitter.

[0:15:10] Eigenlijk zie je in het hoofdlijnenakkoord natuurlijk dat er fors bezuinigd wordt op

[0:15:13] het klimaat, dat er een aantal maatregelen door de schredder gaan of van tafel gaan, dat

[0:15:19] er een fossiele subsidie opnieuw wordt ingevoerd.

[0:15:22] Dus dat zijn allemaal eigenlijk in de min.

[0:15:24] Nou lag het vorige kabinet al niet op koers om de klimaatdoelen te halen.

[0:15:28] Dus mijn vraag is eigenlijk, het is evident dat met wat er in het hoofdlijnenakkoord ligt,

[0:15:35] dat die klimaatdoelen niet binnen bereik zijn.

[0:15:38] Dus is het niet zaak dat we gewoon het lijstje krijgen met wat er dan aanvullend wordt voorbereid,

[0:15:43] zodat we niet weer een heel lang traject terechtkomen voordat je dat gat kan dichtlopen?

[0:15:49] Mevrouw Posma.

[0:15:50] Juist precies om die reden vraag ik hier ook om.

[0:15:53] Is het evident? Ja, dat weten we niet.

[0:15:55] We kunnen zien dat er andere maatregelen zijn genomen,

[0:15:58] dat er maatregelen niet zijn genomen.

[0:16:00] Vandaar dat ik graag hecht aan het overzicht.

[0:16:02] En het staat ook heel duidelijk in het hoofdlijnakkoord,

[0:16:05] en ik hoop het ook in het regeerprogramma morgen,

[0:16:08] dat als we de klimaatdoel, als we die niet dreigen te halen,

[0:16:11] dat er alternatieve oplossingen worden aangegeven.

[0:16:15] Dus dat is precies mijn vraag.

[0:16:18] Mevrouw Kreuger.

[0:16:18] Mijn vraag terug is, kijk, die doorrekening...

[0:16:22] Ik ga ook vragen aan de minister of zij presenteert wat ze denkt dat ze gaat halen.

[0:16:27] Maar die doorrekening is natuurlijk de klimaat- en energieverkenning en die krijgen we op een later moment, eind oktober.

[0:16:34] Voor mij is het van belang dat iedereen die een beetje het klimaatbeleid de afgelopen jaren heeft gevolgd,

[0:16:41] ziet dat er gewoon een gapend gat is.

[0:16:45] Dus ik verwacht dat die extra maatregelen, dat dat gewoon voorbereid is, dat het klaar ligt,

[0:16:51] dat je niet zo direct weer in een nog een rondje besluitvorming vergaderen.

[0:16:55] En op die manier haal je het natuurlijk nooit.

[0:16:58] Dus mijn vraag, mevrouw Posma, is dat niet eigenlijk wat we gewoon van deze minister moeten hebben?

[0:17:02] Dat als eind oktober de klimaat- en energieverkenning komt,

[0:17:07] dat er dan meteen een lijstje bij ligt met van pats, dit komt erbij.

[0:17:11] Mevrouw Posma.

[0:17:13] Ja, het lijkt me ontzettend goed dat we hier inderdaad die analyse maken.

[0:17:17] Dat is één. En vervolgens ook kijken wat gaan we doen.

[0:17:19] Dat staat ook in het hoofdlijnakkoord.

[0:17:21] En nogmaals, ik verwacht dat hij morgen ook in het regeerprogramma staat.

[0:17:25] Deze minister kennende, of tenminste kennende, dat weet ik eigenlijk niet,

[0:17:29] maar ik vermoed dat ze constructief hiermee aan de slag gaat.

[0:17:31] Dus ik neem aan dat als zij analyseert van nou, we zitten echt totaal niet in lijn,

[0:17:38] dat ze gaat kijken van hoe gaan we hiermee aan de slag?

[0:17:40] Maar die vraag geef ik graag door aan de minister.

[0:17:42] Dat lijkt me een heel goed punt.

[0:17:45] Mevrouw Rodekerk van D66, met uw interruptie.

[0:17:47] Ik sluit me hiernaast bij aan, omdat niet alleen iedereen die het klimaatbeleid volgt kan zien dat

[0:17:54] dit kabinet niet genoeg doet met wat er in het hoofdlijnakkoord staat.

[0:17:58] Dat is ook door een analyse van het PBL, niet de minste nog, zou ik zeggen, al aangetoond.

[0:18:04] Maar ik hoor volgens mij nu gezegd worden dat NEC in ieder geval verwacht dat er in het regeerprogramma

[0:18:10] ook aanvullende maatregelen staan om te zorgen dat we wel de opleidingen halen.

[0:18:15] Klopt dat?

[0:18:18] Wat ik verwacht, wat we in het hoofdlijnakkoord hebben gezet, is dat we ons houden aan de klimaatdoelen

[0:18:24] zoals afgesproken, dat verwijzen we inderdaad naar het KEV, als het blijkt dat we niet op

[0:18:29] koers liggen dat er alternatief beleid komt.

[0:18:31] Dat is wat erin staat.

[0:18:33] Of dat in het regeerprogramma komt te staan met precies het beleid en genummerd met hoeveel

[0:18:39] het bestaat, heel eerlijk gezegd verwacht ik dat niet.

[0:18:43] Maar ik ga er wel van uit dat dat de ambitie is om ervoor te zorgen dat dat komt, bijvoorbeeld

[0:18:48] bij het KEV of op een ander moment.

[0:18:50] En dat laat ik aan de minister.

[0:18:52] Maar dat het belangrijk is?

[0:18:54] Absoluut.

[0:18:56] Mevrouw Rodderkerk.

[0:18:57] Ik hoor wel gezegd worden dat het belangrijk is, alleen ik mis dan wel echt het gevoel van

[0:19:02] urgentie, omdat het dus al duidelijk is dat dit niet genoeg is.

[0:19:07] Dan verwacht ik ook dat er dus alternatieve maatregelen komen en dan wordt er verwezen

[0:19:11] naar het KEV.

[0:19:11] Maar voor mijn gevoel moeten we sneller met alternatieven komen.

[0:19:16] Ik ben benieuwd of dat gevoel dan ook gedeeld wordt, of dat we telkens afwachten.

[0:19:20] Dan ben ik zo bang dat we dit...

[0:19:21] We hebben dit bij de hoorzitting al besproken.

[0:19:22] Toen werd er gezegd, nou, we komen met maatregelen als dat nodig is.

[0:19:26] Nu hoor ik dat weer.

[0:19:28] Dat moet natuurlijk sneller.

[0:19:29] Willen we ook echt die doelen halen en de klimaatverandering tegengaan?

[0:19:34] Mevrouw Posma.

[0:19:35] Wat altijd heel belangrijk is, is gewoon een goede en gedegen analyse.

[0:19:39] En daar vraag ik ook naar.

[0:19:40] Dat moet ook neergelegd worden en dan kunnen we goed kijken wat er aan de hand is.

[0:19:45] Het is daarna belangrijk dat we gaan kijken, want dat hebben we ook afgesproken,

[0:19:49] als er alternatief beleid nodig is, hoe gaan we dat dan doen?

[0:19:52] Dus dat wordt de tweede vraag aan de minister, waar zij volgens mij ook wel der degen van bewust van is,

[0:19:56] maar dat hoor ik graag ook in haar inbreng.

[0:19:58] Dat het belangrijk is, absoluut.

[0:20:00] Zeker dat we daar aan de slag moeten, ook.

[0:20:04] Mevrouw Keurig nog een interruptie?

[0:20:06] Ja, voorzitter.

[0:20:07] Kijk, er wordt nu gevraagd om een goede gedegen analyse en mevrouw Bosman doet alsof ze iets

[0:20:11] uitgevonden heeft. Dit heet gewoon de klimaat- en energieverkenning en dat staat gewoon in de

[0:20:15] klimaatwet. Dus dat is gewoon wat deze minister sowieso moet doen. Daar hoeft gelukkig dit

[0:20:20] Kamerlid niet om te vragen. De vraag is volgens mij of de minister dan een heel riedeltje vergaderen

[0:20:28] en nog eens een rondje drie keer in de rondte moet met haar collega ministers die misschien wat minder

[0:20:33] van plan zijn om iets aan klimaat te doen. Of dat zij nu al in voorbereiding heeft gewoon het pakketje

[0:20:39] wat je zal moeten doen om dat gat te dichten.

[0:20:42] En dat is denk ik het politieke wat we deze minister moeten vragen,

[0:20:45] als het inderdaad zo is dat NEC zegt,

[0:20:48] nee, die klimaatdoelen moeten gewoon gehaald worden.

[0:20:51] Mevrouw Posma.

[0:20:52] Ja, dank.

[0:20:53] Nee, ik denk dat het signaal aan de minister zeer duidelijk is.

[0:20:56] We hebben dit inderdaad ook tijdens de hoorzitting al aan de orde gebracht,

[0:21:00] die we hadden met de minister nog voor de zomer.

[0:21:03] Dus ik kan me echt voorstellen dat ze dit tussen de oren heeft.

[0:21:07] Tegelijkertijd, ze is net begonnen,

[0:21:08] Dus ik wil haar ook gewoon even de kans geven om hier zelf mee aan de slag te gaan.

[0:21:12] Maar zij hoort al vanuit verschillende kanten dat het belangrijk is,

[0:21:15] staat ook in het hoofdlijnakkoord.

[0:21:16] Ze weet dat wij het belangrijk vinden.

[0:21:18] Ze weet dat u het belangrijk vindt.

[0:21:19] Ze weet dat mevrouw Rodekerk het belangrijk vindt.

[0:21:22] Dus ik denk dat dat signaal wel over is gekomen.

[0:21:26] U vervolgt uw betoog.

[0:21:31] Even kijken, ik was bezig met even kijken.

[0:21:35] Ja, voor mij is het heel belangrijk dat de minister aankan geven dat het ook haar rol vindt

[0:21:41] ...dat ze voor laag- en middeninkomens ondersteuning gaat bieden in de energietransitie.

[0:21:47] Dat ze die echt beetpakt.

[0:21:48] Want ik weet dat die ook op verschillende departementen ligt...

[0:21:51] ...maar ik hoor ook graag van haar dat ze dit als haar prioriteit heeft.

[0:21:54] En welke aanbeveling uit verschillende rapporten of onderzoeken...

[0:21:57] ...gaat ze nog meer oppakken om deze groep te ondersteunen?

[0:22:00] Dan de SDA++, ons subsidieinstrument bij uitstek.

[0:22:04] Van de over de 1 miljard nog terug te vorderen subsidiegeld...

[0:22:08] ...waar we het de vorige keer over hadden in het debat met uw voorganger...

[0:22:10] Hebben we een motie-POSMA-erkens ingediend om te kijken of we dat terug konden krijgen?

[0:22:16] Ik lees dat er nog 500 tot 600 miljoen euro niet terug is van het eigenlijk te veel betaalde

[0:22:22] subsidiebedrag.

[0:22:23] Kan de minister aangeven wat zij heeft gedaan om in die tussentijd het resterende bedrag

[0:22:27] terug te krijgen?

[0:22:29] En kan zij aangeven wat ze nog gaat doen om ervoor te zorgen dat die 500 aan 600 miljoen

[0:22:34] weer terugkomt?

[0:22:36] Is zij bereid om een maatregel te nemen dat de bedrijven die nog terug moeten betalen

[0:22:41] niet meer meegaan doen of uitgesloten worden van volgende subsidierondes?

[0:22:45] We lezen verder bij de SCA++ dat zonneparken alleen in aanmerking kunnen komen voor de

[0:22:50] subsidie als ze natuurinclusief gebouwd zijn.

[0:22:52] Dat vindt mijn fractie een prachtig standpunt.

[0:22:56] Wij vroegen ons af of het een goed idee is om te kijken of we dat verder uit kunnen breiden

[0:23:00] naar bijvoorbeeld wind-op-zee-standaard, CCS-constructies, om dat als subsidievoorwaarde

[0:23:06] mee te gaan nemen.

[0:23:08] Welke maatregelen voor natuurversterking of mitigatie kan de minister doen die niet al

[0:23:13] verplicht zijn voor die aanvragen van de SDE plus plus en wat zijn de afspraken van de decommissioning

[0:23:19] die plaatsvinden voor wind-op-zee en CCS met betrekking tot ecologie- en natuurbeleid?

[0:23:24] Het pbl gaf verder aan dat het goed is om netcongestie mee te nemen in de keuze om de SDE plus plus

[0:23:29] te versterken.

[0:23:30] Dat lijkt ons een slim idee.

[0:23:31] Hoe wordt dit precies meegenomen voor zonne- en geldt het ook voor andere aanvragen?

[0:23:36] Dan de netcongesti.

[0:23:37] We kregen een brief van Tennet.

[0:23:38] Ik ben benieuwd naar de reactie van de minister op een aantal punten.

[0:23:41] Ze had het over meebetalen door de andere landen van infrastructuur waar zij ook baat bij hebben,

[0:23:46] de andere landen dus, efficiënte locatiekeuze en afstemming van vragen aan aanbod van netcapaciteit,

[0:23:51] uitbreiding van de groep tariefbetalers door een invoedings- of producententarief te overwegen.

[0:23:57] Daarover hebben wij graag een reactie.

[0:23:59] Dan tot slot wil ik graag even naar de Europese Unie.

[0:24:01] U gaat ons vertegenwoordigen in Europa en in Europa staat veel voor ons op het spel.

[0:24:06] We hebben het rapport van Draghi waarover we graag een kabinetsreactie van u willen,

[0:24:10] speciaal gericht op KGG, maar ook de mededeling 2040 die ongetwijfeld zou uitmonden

[0:24:15] in extra wetgeving voor Nederland.

[0:24:19] Wat is de inzet van de minister daar?

[0:24:22] We moeten binnenkort als Nederland een aanvraag gaan doen voor het Social Climate Fonds.

[0:24:25] Daarin zit 720 miljoen.

[0:24:27] Wat wil de minister indienen?

[0:24:29] Zit de minister hierboven op en hoe groot is de kans dat wij daar een goed deel uit kunnen krijgen

[0:24:34] die wij in kunnen zetten voor de transitie waar we mee bezig zijn?

[0:24:38] En tot slot, als ik nog even mag, het gelijkspeelveld binnen Europa.

[0:24:42] We zien dat andere landen zoals Duitsland en Frankrijk hun industrie zwaar ondersteunen.

[0:24:48] Wat gaat de minister doen om dit speelveld gelijk te trekken?

[0:24:51] Gaat zij naar Europa toe om ervoor te pleiten dat de steun van de andere landen omlaag moet

[0:24:55] of gaat zij ervoor kiezen om een andere optie te nemen?

[0:24:58] Dit was het, voorzitter. Dank voor uw extra tijd.

[0:25:01] Dank u wel. Mevrouw Posma heeft nog een interruptie van mevrouw Rodekerk.

[0:25:05] Dank, voorzitter. Europa kwam ter sprake en daarover dan ook de vraag aan mevrouw Posma

[0:25:13] of zij het ook steunt dat we internationaal pleiten dat die luchtvaartmaatschappijen nu

[0:25:20] proberen om geen accijns te krijgen op kerosine.

[0:25:23] Ik weet dat VVD het kan steunen. Volgens mij staat het ook in het programma van het NEC.

[0:25:27] Hebben wij daarvoor ook de steun van de NSC?

[0:25:31] Dat steunen wij absoluut niet.

[0:25:34] De accijns dan, voor korting, voor kerosine.

[0:25:38] Nee, absoluut.

[0:25:39] Ik vind het ontzettend belangrijk, dat staat ook in ons verkiezingsprogramma,

[0:25:42] dat we inderdaad voor zorgen dat juist op Europees niveaus, wat ons betreft,

[0:25:47] dat vliegen zwaarder belast wordt.

[0:25:49] We zijn ook blij dat in het hoofdlijnakkoord staat

[0:25:53] dat we bijvoorbeeld lange afstandsvluchten gaan belasten.

[0:25:56] En wat ons betreft komt er ook gewoon een belasting op kerosine.

[0:26:02] Dus de oproep steunen we al een hele tijd, staat ook in ons verkiezingsprogramma.

[0:26:08] Dus daar heel erg over zijn.

[0:26:11] Dank u wel.

[0:26:12] Meneer Vlag, het is tijd voor uw inbreng.

[0:26:14] Ga je gang.

[0:26:15] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:26:16] Ja, ook ik moet nog even wennen aan de nieuwe naam van het ministerie.

[0:26:20] Als ik thuis de afkorting KGG noem, dan kijkt mijn zoon vreemd op.

[0:26:23] Die heeft een bijbaan bij de kunstgrasgigant.

[0:26:29] En dat is dezelfde afkorting.

[0:26:31] En we kwamen tot de compromis dat dat ook een soort van groene groei is.

[0:26:35] Nou, niet echt dus.

[0:26:39] Sinds wanneer kun je kunstgras?

[0:26:41] Dan serieus, voorzitter.

[0:26:43] Als wethouder was ik betrokken.

[0:26:45] Een jaar of tien lang.

[0:26:46] Bij de ontwikkeling van het eerste circulaire bedrijvenpark in ons land.

[0:26:51] Ambachse Zoo.

[0:26:53] Aardgasvrije, gifvrije bouwmaterialen en netto energie leverend.

[0:26:57] En toen bedrijven door hadden dat verduurzaming hun eigen toekomst raakte, kwam er positieve

[0:27:03] energie, ging de bal rollen en ontstond er groene groei, zou je kunnen zeggen.

[0:27:08] Ik wens de nieuw minister veel positieve energie, maar ook wijsheid en zegen toe in haar rol

[0:27:13] en de handen zullen uit de mouwen moeten.

[0:27:15] Niet om plannen te verscheuren of nieuwe beleidsvisies te schrijven, maar vooral om knelpunten op

[0:27:19] te lossen.

[0:27:20] De SGP wil verder werken aan verduurzaming van onze energievoorziening, om roofbouw aan

[0:27:25] te pakken en minder afhankelijk te worden van dure fossiele import, met oog voor betaalbaarheid

[0:27:31] en leveringszekerheid.

[0:27:32] Het regeerprogramma komt morgen, dus ik richt me daarom nu op enkele concrete knelpunten.

[0:27:39] Duizenden energieprojecten lopen aan tegen het stikstofslot, terwijl ze op langere termijn

[0:27:42] juist bijdragen aan stikstofreductie.

[0:27:45] Waar blijft de door de Kamer gevraagde vrijstelling?

[0:27:47] Er is lef nodig, we kunnen geen meters maken voor het klimaat als we op stikstof blijven

[0:27:57] millimeteren.

[0:27:59] In het land lopen verschillende projecten met biogasproductie op boerenbedrijven voor

[0:28:04] woonwijken of industrie.

[0:28:05] Ook energiecoöperaties doen mee.

[0:28:07] Het levert de reductie van ammoniak- en methaanuitstoot en groen gas op.

[0:28:13] Investeerders hikken echter aan tegen de onzekerheid rond de agrarische sector.

[0:28:17] Om financiële risico's bij de aanleg van gasleiding op te vangen,

[0:28:20] is een vorm van garantstelling nodig.

[0:28:22] Zou de minister hier werk van willen maken?

[0:28:25] Heel even kort iets over de gaswinning op de Noordzee.

[0:28:27] De SGP maakt zich grote zorgen over de gaswinning op de Noordzee.

[0:28:30] TNO waarschuwt dat deze richting 2030 naar het nulpunt daalt,

[0:28:34] terwijl we als het gaat om gasvoorziening heel kwetsbaar zijn en er een versnellingsplan ligt.

[0:28:39] Wat wil de minister hieraan gaan doen?

[0:28:43] De minister is gisteren in Bosselen geweest, heb ik me laten vertellen.

[0:28:46] een gebied waar veel energieprojecten lopen.

[0:28:49] Nou zijn we daar als commissie ook geweest en ik vond het een indrukwekkend bezoek.

[0:28:53] Als je ziet wat daar allemaal samenkomt.

[0:28:55] Ze willen vooral niet het stopcontact van ons land worden genoemd,

[0:28:58] maar het is indrukwekkend wat daar aan energieprojecten bij elkaar komt.

[0:29:02] En daar zouden dan nog bouwplaatsen van tientallen hectares bij moeten komen.

[0:29:05] Nieuwe hoogspanningsmasten.

[0:29:06] Dat vraagt om een heel zorgvuldige inpassing en keuzes.

[0:29:09] Dat kan niet allemaal.

[0:29:11] Wat betreft borstelen, het is van belang dat daar regie komt op het totaalplaatje

[0:29:16] van energieprojecten, dat de sloerand groen blijft en horizonvervuiling beperkt wordt.

[0:29:21] Immers elke regio telt.

[0:29:23] Welke les heeft de minister zelf getrokken uit haar bezoek aan Zeeland?

[0:29:27] En de minister noemt Terneuzen als alternatieve locatie.

[0:29:31] Ik heb daar even contact over gehad met collega's in Zeeland en die zeggen van

[0:29:35] nou ja, dat zien wij niet als een serieuze optie.

[0:29:37] Dat wordt dan echt terugverwezen naar de Maasvlakte.

[0:29:39] Dus die noem ik hier nog maar een keer nadrukkelijk als voor ons prioritaire

[0:29:43] alternatieve locatie of aanvullende locatie.

[0:29:46] Dan de salderingsregeling. De SGP is tegen de abrupte afschaffing van de salderingsregeling

[0:29:51] die de nieuwe coalitie voorstelt. Het is het summum van jo-jo-beleid. Eerst de geleidelijke

[0:29:56] afbouw van tafelvegen, omdat het huishoudens met zonnemanelen teveel zou kosten, en nu

[0:30:01] een abrupte afschaffing ervoor terug. De burger snapt het niet meer, en ik ook niet. Is het

[0:30:06] niet verstandig om met elkaar te spreken over een geleidelijke afbouw?

[0:30:11] Nou, collega Erkens heeft al veel gezegd over de nettarieven.

[0:30:16] Dat belemmert elektrificatie, zou ik daar nog aan willen toevoegen.

[0:30:19] En hoe zorgen we voor evenredige verdeling van lasten?

[0:30:22] En hoe kijkt de minister aan tegen een producententarief?

[0:30:28] Electrolyzers, elektrische boilers en batterijen kunnen op goede plekken in het net helpen om het net te ontlasten.

[0:30:32] Die hoge nettarieven zijn dan een blok aan het been.

[0:30:35] En de SGP heeft al eerder gepleit voor een vrijstelling op dit punt.

[0:30:38] Maar er moet echt vaart gemaakt worden, want in Duitsland is al zo'n vrijstelling.

[0:30:41] en waarom zouden we dat hier niet kunnen?

[0:30:43] De aanpak van netcongestie vraagt meer,

[0:30:46] zoals hogere vergoedingen voor flexibiliteitsdiensten,

[0:30:49] minder capaciteitsreserveringen voor toekomstig piekgebruik.

[0:30:52] Waar wil de minister op inzetten om woningbouw, bedrijfsontwikkeling

[0:30:56] en verduurzaming niet allemaal vast te laten lopen op netcongestie?

[0:31:01] Ook energiehubs op bedrijfterreinen kunnen bijdragen

[0:31:03] aan minder piekbelasting en CO2-besparing.

[0:31:06] Er zijn meer dan duizend kansrijke locaties.

[0:31:08] Er is een gebiedsgerichte aanpak nodig, want het is niet eenvoudig.

[0:31:12] Onderzoekers pleiten voor een versnelde inzet op faciliterende wet- en regelgeving.

[0:31:17] Netbeheerders moeten eerder data over netgebruik delen.

[0:31:20] Gemeenten hebben behoefte aan een expertteam.

[0:31:23] Cablepooling moet mogelijk zijn zonder een nieuwe BV te hoeven vormen.

[0:31:27] Meneer Vlag, u bent al over de tijd.

[0:31:30] Nou, ik was ook ongeveer aan het eind en over de warmtenetten begin ik dan in tweede termijn.

[0:31:36] Heel goed. En u heeft nog een interruptie van mevrouw Kreuger, misschien wel over warmtenetten.

[0:31:40] Nee, niet over warmtenetten.

[0:31:42] Ik was graag ten dienst geweest, maar daar gaan we een hele wet over behandelen.

[0:31:47] Dus dat gaat helemaal goedkomen, hoop ik.

[0:31:51] Mijn vraag is een reflectie op dat werkbezoek dat we voor de zomer hebben gehad.

[0:31:56] Volgens mij was dat aanborstelen.

[0:31:59] Dat was best een indrukwekkend bezoek.

[0:32:02] Ik ben benieuwd in hoeverre de heer Vlag nou zegt...

[0:32:07] Mensen hebben wel het gevoel van, o, langzaam trechtert de besluitvorming van

[0:32:13] Borsele is een voorkeurslocatie naar, o, ze komen daar sowieso.

[0:32:19] Zegt de heer Vlag nu eigenlijk van, nou, eigenlijk vind ik dat die maasvlakte

[0:32:22] überhaupt in beeld moet zijn, ook gewoon voor die eerste twee centrales.

[0:32:27] Aangezien de mensen in Borsele misschien, nou ja, hebben al best wel wat krijgers voor hun kiezen.

[0:32:33] Meneer Vlagg.

[0:32:35] Nou, voor...

[0:32:36] Sorry, ik word er niet emotioneel van, maar het schoot me even in mijn kil.

[0:32:40] Ik heb net als u dat bezoek als heel indrukwekkend ervaren.

[0:32:44] Ik heb daar ook niet nadrukkelijke nee gehoord vanuit de plaatselijke bevolking,

[0:32:49] maar wel heel nadrukkelijk voorwaarden.

[0:32:51] En daar zal aan moeten worden voldaan om ook een draagvlak te krijgen

[0:32:54] voor de plaats van die kerncentrales.

[0:32:57] Ik heb ook weleens het getal vier gehoord.

[0:32:59] Ja, dan is het logisch dat je ook verder kijkt naar andere locaties.

[0:33:02] Ik denk dat het gewoon goed is om die zoektocht te doen,

[0:33:04] maar ik vind het niet zorgvuldig als ik hier,

[0:33:07] het is toch een debat waar naar gekeken wordt,

[0:33:09] gaat jong leren met locaties.

[0:33:11] Er wordt nu gewoon gewerkt aan locaties in Borsele.

[0:33:15] En het is goed dat er ook alternatieven zijn,

[0:33:17] dat je daar naar gekeken wordt, maar het is wel van belang,

[0:33:19] als we die ranking doen, terneuzes versus maasvlakte,

[0:33:21] dan kiezen we voor maasvlakte,

[0:33:23] maar ook Borsele is nadrukkelijk een goede locatie.

[0:33:27] En er zijn verder geen interrupties, dus mevrouw Rodekerk.

[0:33:29] In 2025 wekken we wereldwijd voor het eerst meer elektriciteit op met hernieuwbare bronnen

[0:33:35] zoals zonnemind dan met kolen.

[0:33:38] In Nederland deden we dat zelfs al in 2023.

[0:33:41] Het zijn dit soort berichten die mij hoopvol maken voor de toekomst.

[0:33:45] En dat is nodig.

[0:33:46] Want mijn oudste zoontje is nu 4 jaar en vanaf zijn geboorte warmt de aarde elk jaar verder

[0:33:51] op.

[0:33:52] In 2050 is hij 30 en ik hoop dat hij dan geen onderdeel is van de generatie die niks meer

[0:33:57] aan klimaatverandering kan doen, maar van de eerste duurzame generatie.

[0:34:03] Inmiddels is er een ministerie van Klimaat en Groene Groei opgetuigd.

[0:34:07] Dat is mooi, maar met goede bedoelingen alleen komen we er niet.

[0:34:10] De eerste signalen vanuit het kabinet stemmen somber.

[0:34:14] Daarom wil ik het vandaag hebben over de dreiging van juist minder groen en minder groei.

[0:34:18] Ik begin bij minder groen.

[0:34:21] Voorzitter, we hebben het even berekend en opgeteld bezuinigd het kabinet tot 2030 meer

[0:34:25] dan 20 miljard op ons klimaat, introduceert voor 2,5 miljard euro aan nieuwe fossiele subsidies

[0:34:31] en zet een streep door maatregelen gelijk aan de jaarlijkse uitstoot van twee keer een

[0:34:35] stad als Amsterdam.

[0:34:37] Dat is eerder meer grijs dan meer groen.

[0:34:40] Daarnaast zegt dit kabinet tegen het vuilste jongetje van de klas, de landbouwsector, wacht

[0:34:44] maar even.

[0:34:45] Goed dat er vanwege het mesprobleem nu dan beleid komt, maar het klimaatprobleem is

[0:34:51] natuurlijk nog groter.

[0:34:51] Daarom de vraag wat de minister van het schrappen van het NPLG vindt terwijl er geen alternatief is.

[0:34:57] Is zij hier persoonlijk over geconsulteerd?

[0:34:59] Het klimaat was namelijk een van de drie pijlers onder dit beleid.

[0:35:04] En is zij het eens met D60 dat op korte termijn het alternatief helder moet zijn?

[0:35:13] Elk debat leer je wat nieuws.

[0:35:15] Het kabinet heeft, volgens mij, ongeveer 1,8 miljard vanuit het hoofdlijnakkoord uit het

[0:35:19] klimaatverhaal gehaald.

[0:35:20] Er is ongeveer bijna 10 miljard bijgekomen.

[0:35:23] De grootste investering van het hoofdlijnakkoord gaat dan naar kernenergie,

[0:35:25] een hele mooie verduurzamingsmaatregel vinden wij als VVD.

[0:35:29] Maar mijn vraag zou zijn, dit 20 miljard, waar komt die vandaan?

[0:35:32] Vertel, mevrouw Houdekerk.

[0:35:48] Ja, er werd al gerefereerd aan kernenergie.

[0:35:52] Nou, dat is denk ik, we zijn als D60, zijn wij niet tegen kernenergie.

[0:35:57] We vinden dat dat een vorm van energieopwekking kan zijn waar je op inzet.

[0:36:02] Alleen willen we wel dat het haalbaar is.

[0:36:04] En wat we zien dat dit kabinet doet, is heel veel geld weghalen bij allerlei klimaatmaatregelen

[0:36:09] en heel veel daar in kernenergie stoppen.

[0:36:11] En de vraag is natuurlijk, die vier kerncentrales, is dat wel haalbaar?

[0:36:15] Twee wordt erop ingezet, maar om er nou vier van te maken?

[0:36:18] Mijn zorg is een beetje dat je daarmee heel veel inzet gaat doen richting kern.

[0:36:22] Uiteindelijk kan je daar helemaal niet de locaties voor vinden.

[0:36:25] En voorkom je daarmee dat er allerlei duurzame investeringen worden gedaan die ook nodig zijn?

[0:36:29] En hoe kom je aan die twintig miljard?

[0:36:33] Het schrappen van het landbouwbeleid, het schrappen van belastingvervuilende fabrieken, het schrappen

[0:36:37] van de normering voor de warmtepompen, 130 rijden op onze wegen, zero-emissiezones uitgesteld,

[0:36:42] rode diesel ingevoerd, ik kan nog even doorgaan hoor, oxijnsverlaging, diesel en benzine doorgevoerd.

[0:36:48] Bijna 24 miljard zijn dit aan klimaatbezuinigingen.

[0:36:52] De rode diesel-invoering zat er ook al bij.

[0:36:56] Bij elkaar kom je ontzettend hoog uit.

[0:36:58] Ik verbaas me ook dat dit nieuws is voor de heer Erkens, want ik denk dat hij ook wel degelijk wil dat we dat klimaatprobleem aanpakken.

[0:37:06] Maar de vraag is of je het hiermee redt.

[0:37:08] Het is helaas ook wat het BBL heeft geschetst.

[0:37:11] Het is helaas ook wat ik verwacht dat uit de klimaat-energieverkenning gaat komen.

[0:37:16] Dus ik hoop oprecht dat er alternatief beleid wordt voorgesteld en dat de heer Erkens dat ook van de bewindspersoon verwacht.

[0:37:23] Nee, ik denk 40 miljard.

[0:37:26] Voorzitter, volgens mij lopen dan twee dingen door elkaar.

[0:37:29] Dit klinkt als het tellen van megatonnen in het klimaatbeleid en niet miljarden.

[0:37:33] Want er is 1,8 miljard geschrapt uit het Klimaatfonds.

[0:37:35] Maar het invoeren van rode diesel is niet het schrappen van miljarden.

[0:37:40] Het afschaffen van de normering is niet het schrappen van miljarden.

[0:37:42] Dus ik ben nu nog meer in verwarring achtergelaten.

[0:37:44] Misschien kan dat verduidelijkt worden.

[0:37:47] Mevrouw Rodekerk.

[0:37:52] Dit waren de megatonnen.

[0:37:53] Maar ik wil het best nog even uitspellen, ook in het lijstje met de miljarden wat ik heb verzameld.

[0:37:58] En de euro's inderdaad, want dat is er ook.

[0:38:06] Vijftig miljard bezuinigd op het transitiefonds landelijk gebied.

[0:38:11] Minder geld voor de natuur, voor de CO2 vast te houden.

[0:38:16] De lode dieselsubsidie loopt op tot 1,26 miljard.

[0:38:23] In totaal heb je ook nog de miljard die naar kerncentrales gaat.

[0:38:28] Aan de andere kant is dat 14 miljard.

[0:38:31] Maar dan heb je daarnaast ook nog de bezuinigingen, bijvoorbeeld op de energiesubsidies.

[0:38:37] Er is ook de subsidiekorting al geheel, die er ook bij de duurzame subsidies van afgaat.

[0:38:44] Ik kan nog wel even doorgaan, maar volgens mij is dat niet dodig.

[0:38:51] Dit debat kunnen we binnenkort een keer voortzetten met elkaar, want dat is niet bezuinigd op de SDE++.

[0:38:57] Je werkt met de risicomargin. Een heel technische discussie gaat het worden.

[0:39:00] Maar het betekent nog steeds dat je net zoveel subsidies kan uitkeren de komende jaren.

[0:39:03] Het is een garantie op de onrendabele top.

[0:39:06] Maar goed, misschien dan een andere vraag.

[0:39:07] Het ging net over kernenergie.

[0:39:08] Dat wordt dan vaak aangehaald als een bezuiniging op het klimaatbeleid.

[0:39:11] Dat vind ik gek, want kerncentrales gaan duurzame stroom leveren.

[0:39:14] Is D66 dan tegen het voornemen om vier centrales in plaats van twee te bouwen?

[0:39:19] Mevrouw Rodekerk.

[0:39:22] Wat ik al zei, wij zijn niet per se voor of tegen kernenergie als het maar haalbaar is.

[0:39:28] Ik vind het feit, wij vorig kabinet hebben natuurlijk ook ingezet op kernenergie als onderdeel van de energiemix.

[0:39:34] Het is een andere vorm van energie omdat het stabiel is, maar daarbij ook inflexibel.

[0:39:38] Dus het is een inzet die je kan doen.

[0:39:40] Alleen er wordt nu ontzettend veel geld uitgetrokken voor die kernenergie.

[0:39:44] En mijn zorg is vooral dat het niet haalbaar is wat er nu voor grote plannen wordt gemaakt.

[0:39:48] Dus als de heer Erkens daar de hele tijd achteraan wil gaan, vind ik dat prima.

[0:39:54] Alleen de vraag is, lukt het ook?

[0:39:56] En mijn zorg daarbij, en dat is ook meteen een vraag die ik aan de minister zou willen

[0:40:00] stellen, is, zijn we daarbij niet andere opties aan het doorkruisen?

[0:40:05] Dus houden we wel alle opties open die we hebben om te zorgen voor duurzame energie,

[0:40:11] waarvan we weten dat het kan?

[0:40:13] Dus meer wind op zee.

[0:40:15] Allerlei vormen van energieopwekking.

[0:40:17] Echt volgaan voor

[0:40:20] voor waterstof.

[0:40:22] Electrolyzers.

[0:40:23] Daar moeten we alle opties op open houden.

[0:40:25] Want anders vrees ik dat we dus nu

[0:40:26] achter al die kerncentrales van de heer Erkens

[0:40:28] aan het aanlopen zijn. Maar uiteindelijk

[0:40:32] niet

[0:40:33] zorgen dat we de klimaatverandering

[0:40:35] tegen gaan.

[0:40:37] Het is wel mooi, voorzitter, na een paar

[0:40:39] jaar in de Kamer dat het de kerncentrale van de heer Erkens

[0:40:41] geworden zijn. Dus wie weet, voor de naamgeving kan minister Hermans dat ook meenemen nog,

[0:40:45] voor een van de centrales. Maar dan wil ik wel even perspectief schetsen. Want we zetten in

[0:40:50] op 70 gigawatt wind op zee in 2050. We zetten in op circa 6 gigawatt aan kernenergie. En we zetten

[0:40:56] dus in op meerdere technieken. Het net op zee gaat circa 90 miljard aan investeringen vergen. Daar

[0:41:03] staan wij ook achter als VVD, dat we de wind op zee uitrollen. Maar kernenergie is wel nodig

[0:41:06] van diversificatie en energiemix, in een systeem dat vrij eenzijdig begon te worden

[0:41:13] en wankel begon te worden op dit moment, zoals we nu zien met het vollopende stroomnet.

[0:41:16] Dus is het juist niet verstandig als je klimaatveranderingen wil tegengaan

[0:41:19] om in te zetten op verschillende technieken,

[0:41:21] omdat we ook niet weten welke knelpunten nog tegenkomen?

[0:41:25] Mevrouw Woudenkerk.

[0:41:27] Kijk, één energie of één kernenergie centrale kostel tussen de 9 en 12 miljard.

[0:41:33] Dat is enorm veel geld.

[0:41:35] Vaak komt het ook nog eens hoger uit dan wat er al wordt ingeschat.

[0:41:38] Dus de vraag is of je niet voor dat geld veel beter kunt gaan voor al die technieken die we al hebben

[0:41:44] en die we ook moeten stimuleren.

[0:41:47] Nogmaals, ik ben niet tegen kernenergie aan zich, alleen moet het wel haalbaar zijn.

[0:41:52] Het geld dat je daar nu voor reserveert, wat je feitelijk dus weghaalt, ook bij andere klimaatmaatregelen,

[0:41:56] want daar wordt ook veel bezuinigd, daarvan vraag ik me af of dit echt gaat lukken.

[0:42:00] Dat zou ik heel erg zonde vinden als dat niet zo is.

[0:42:03] Dank u wel.

[0:42:04] Ik wil toch even terug naar die euro's, die 20 miljard.

[0:42:08] Wat ik hier heel lastig vind, merk ik, is dat er een stelling wordt gedeponeerd die niet goed feitelijk onderbouwd is.

[0:42:14] Er wordt bijvoorbeeld 1,2 miljard in rooie diesel weggeschreven.

[0:42:17] Nou, het is echt niet zo hoog.

[0:42:19] Er wordt 1 miljard neergezet als SDE plus plus van het is een bezuiniging.

[0:42:22] Dat is het gewoon niet.

[0:42:23] Er wordt niet minder uitgegeven.

[0:42:25] En als wij hier met elkaar een discussie voeren over het klimaatbeleid en over het geld dat we uitgeven,

[0:42:31] dan wil ik wel dat die cijfers goed zijn.

[0:42:33] Dus ik wil mevrouw Rodekerken echt uitdagen, als zij die stelling neerlegt,

[0:42:37] om die ook echt goed feitelijk te onderbouwen.

[0:42:40] En daarnaast zag het net ook over de kerncentrales en extra geld.

[0:42:44] Een van de redenen, een van de onzekerheid bij het bouwen van grote investeringsprojecten

[0:42:48] is het feit dat je geld moet lenen op de kapitaalmarkt bijvoorbeeld.

[0:42:52] De rentes zijn op dit moment heel erg hoog.

[0:42:54] Dat heeft niet alleen effect op kerncentrales, maar ook op andere projecten zoals bijvoorbeeld Wind op Zee.

[0:43:00] Of je het nou wil of niet, die vergelijking moet je ook meenemen.

[0:43:03] Dus kan mevrouw Rodekerk nog een keer door die cijfers en ze gewoon echt beter onderbouwen

[0:43:08] of anders volgend debat terugkomen met die stelling en dan een beter onderbouwd verhaal

[0:43:12] over waar het precies vandaan komt?

[0:43:16] Volgens mij heb ik het net echt al drie keer uitgespeld.

[0:43:19] Als mevrouw Posma daar een andere berekening op nahoudt, be my guest.

[0:43:22] Maar dat er miljarden verspeeld worden die niet naar klimaat gaan, dat mogen duidelijk

[0:43:26] zijn.

[0:43:27] Dus ja, als mevrouw Posma dat tegen wil bewijzen, dan hoor ik dat heel graag.

[0:43:36] Als je dit soort beweringen doet, is het heel belangrijk, ook in de politiek,

[0:43:41] om die echt goed te onderbouwen.

[0:43:43] Het is prima als er een standpunt is van dit vind ik te duur, dit kost veel geld.

[0:43:49] Maar onderbouw het dan goed en feitelijk juist.

[0:43:54] Ik heb dat net heel transparant gedaan, volgens mij, met een bezuiniging van 12,5 miljard stikselsfonds.

[0:44:01] De SDA-risicobuffer, daar reken ik er zeker wel bij.

[0:44:05] De taakstelling op subsidies van 4,7 miljard en 1,2 miljard klimaatfonds in 2030 in totaal.

[0:44:12] Ik kan het niet duidelijker maken.

[0:44:16] Ik zou zeggen dat we ervoor zorgen dat we niet bezuinigen op het klimaat, maar er juist in investeren.

[0:44:23] Dat is ook de oproep die ik doe.

[0:44:28] Tegelijkertijd verwacht dit kabinet een hoop van Europa voor het klimaat.

[0:44:31] Daar moeten we wel vandaag in de actie komen.

[0:44:34] Zo las ik vanmorgen dat de luchtvaartindustrie bij de Europese Commissie lobbied om nog 20 jaar geen belasting te betalen voor een kerosine.

[0:44:42] Een nieuwe fossiele subsidie voor nog 20 jaar.

[0:44:44] Ik vraag de minister dan ook hier nu duidelijk te zijn en toe te zeggen dat zij hier in Europa heel hard tegen gaat verzetten.

[0:44:50] U gaat verder met uw betoog begrijpen.

[0:44:52] Zeker.

[0:45:03] Het kabinet heeft aangegeven dat het stoppen met het importeren van buitenlandse biomassa

[0:45:07] niet zomaar kan, maar dat verlet Nederland niet om helemaal te stoppen met biomassa

[0:45:12] voor het opbekken van elektriciteit.

[0:45:15] Het verbranden van biomassa, waaronder bomen, stoot juist veel CO2 uit en is daarom geen

[0:45:20] echt duurzame techniek.

[0:45:21] Ik sluit me daarom aan bij de ook eerder gedaane oproep en ik zou graag een reactie daarop krijgen

[0:45:26] van de minister.

[0:45:28] Voorzitter, dan wil ik het nog hebben over minder groei.

[0:45:31] Want donkere wolken trekken zich samen boven ons vastgelopen elektriciteitsnet.

[0:45:35] Het volle net zet een rem op de verduurzaming van Nederlanders, die met laadpalen, zonnepanelen

[0:45:40] en groene technieken willen bijdragen aan een schonere planeet.

[0:45:43] Het plaatsen van de benodigde honderden kilometers aan nieuwe elektriciteitskabels en masten is

[0:45:47] niet gratis.

[0:45:48] Dat kost in totaal 100 miljard.

[0:45:49] En die kosten worden uiteindelijk betaald door mensen en bedrijven.

[0:45:53] En dat begint enorm te knellen.

[0:45:55] Gewone mensen betalen nu al vele euro's meer per maand en dat zal alleen nog maar stijgen.

[0:45:59] Eind deze maand verwachten we hierover een onderzoek, maar ik zou graag nu al van de

[0:46:02] minister horen wat kan zij hierin betekenen voor mensen en bedrijven.

[0:46:06] Is zij bereid om de investeringen voor het net deels met publieke middelen te betalen,

[0:46:11] zodat de energierekeningen minder hadden stijgen?

[0:46:15] D66 zal dit kabinet kritisch controleren of de goede klimaatbedoelingen ook leiden tot

[0:46:19] klimaatresultaten. Dat zijn we verplicht aan de generaties na ons, zodat mijn oudste zoontje

[0:46:25] in 2050 kan zeggen ik ben onderdeel van de eerste duurzame generatie. Dank u wel.

[0:46:31] Dank mevrouw Rodekerk. Mevrouw Kreuger met uw eerste inbreng.

[0:46:36] Dank u wel voorzitter. En daar zitten we dan. Eerste debat met een nieuwe minister van gloednieuw

[0:46:44] ministerie. Wat die nieuwe naam allemaal betekent voor ons klimaatbeleid is me eigenlijk wat

[0:46:50] onduidelijk. Groene groei, dan had ik eigenlijk wel grijze krimp erbij verwacht in de titel

[0:46:56] van het ministerie. Ik krijg vaak de vraag of ik opgelucht ademhaal. De PVV heeft het

[0:47:03] laten gaan, fluisteren sommigen. En dat is misschien waar, ze zijn ook vandaag niet bij

[0:47:08] het debat en ik weet niet, nou ja, we gaan het zien. Het is niet allemaal door de shredder

[0:47:13] gegaan het klimaatbeleid, zoals de PVV als grootste partij had aangekondigd.

[0:47:17] Maar laten we onszelf niets wijs maken.

[0:47:19] Dat het niet door de shredder is, betekent echt niet dat het niet bijzonder

[0:47:24] gevaarlijk is waar we mee bezig zijn.

[0:47:26] Want doelen opschrijven is één ding.

[0:47:29] Ze daadwerkelijk halen is echt iets anders.

[0:47:32] En dit kabinet schrijft al mooie woorden op papier.

[0:47:35] Maar waar zijn die daden?

[0:47:36] Een afzwakking van beleid dat op zichzelf had tekortschoot.

[0:47:40] Bezuinigingen op klimaatfondsen.

[0:47:42] Het blijft echt dik in de min.

[0:47:45] En terwijl wetenschappers, experts en eigenlijk iedereen die de realiteit onder ogen durft

[0:47:50] te zien roept dat we sneller moeten handelen, lijkt het kabinet vooral op de rem te trappen.

[0:47:58] En die rem wordt dan verpakt als realistisch klimaatbeleid.

[0:48:02] En dat is misschien nog wel gevaarlijker dan een shredder.

[0:48:06] We moeten nu focus op uitvoeringen en niet meer weer extra ambitie toevoegen, hoor ik

[0:48:11] dan. Maar dat is toch eigenlijk volksverlakkerij. Want het gaat niet om extra maatregelen. Het

[0:48:16] gaat om maatregelen die er al lang hadden moeten liggen om aan de klimaatwet te voldoen.

[0:48:22] En zo, met een focus op rustig aan en het klimaatbeleid blijft overeind, verdwijnt de

[0:48:28] urgentie ongemerkt. De tijd tikt weg, de kansen verdwijnen en de klimaatcrisis glipt door onze

[0:48:35] vingers. En voorzitter, in de hoorzitting met deze Kamer zei de minister duidelijk en

[0:48:39] staat ook in het hoofdlijnakkoord.

[0:48:42] Als de klimaat- en energieverkenning aantoont dat we de doelen niet halen, dan komen er

[0:48:46] extra maatregelen.

[0:48:48] Nou, vertel, ik ben heel benieuwd of de minister zo direct al kan aangeven aan welke maatregelen

[0:48:53] zij dan denkt en welke fiches liggen er al gewoon voorbereid en wel die met de Kamer

[0:48:59] gedeeld kunnen worden over wat het pakketje is wat dan in beeld komt.

[0:49:04] En wanneer komt dat tussendoel van 2040, waar we ook eerder over gesproken hebben, wanneer

[0:49:09] komt dat op tafel?

[0:49:10] En blijft het doel voor CO2-neutrale elektriciteit in 2035 gewoon staan?

[0:49:18] Volgende week horen we hoeveel CO2 de minister denkt daadwerkelijk te gaan besparen met dit

[0:49:26] regeerprogramma.

[0:49:27] Toch?

[0:49:27] Dat sluit ik me aan bij de vragen van mevrouw Posma.

[0:49:31] Maar volgens mij is het echte probleem, en dat hebben we bij de vorige bewindspersoon ook

[0:49:35] wel gezien, is dat de rol van coördinerend minister betekent dat je ook echt gewoon grip

[0:49:42] moet hebben en ook een bepaalde manier van zeggenschap moet hebben op collega's in het

[0:49:47] kabinet die een heel groot deel van de opgaven zullen moeten cheffen.

[0:49:51] Dus hoe gaat deze minister dat doen met de collega's van landbouw, van mobiliteit, van

[0:49:57] wonen, precies de departementen waarin de maatregelen worden geschrapt, waar geen extra

[0:50:02] geld bij is en waar eigenlijk de grootste opgave ligt.

[0:50:05] Dus worden er al stevige gesprekken gevoerd.

[0:50:08] En hoe kijkt de minister als nu blijkt dat Schiphol toch weer meer vliegbewegingen mag

[0:50:14] gaan hebben of dat juist mensen met energiearmoede in de gebouwde omgeving, dat het beleid om

[0:50:20] die mensen te helpen geschrapt wordt?

[0:50:23] Ben ik aan het eind van mijn tijd, vraag ik de voorzitter.

[0:50:25] Ik dacht misschien wachten we even de stemming af, want dat is zo storend.

[0:50:28] Dan kan ik ook zeggen dat meneer Vlag even moet gaan stemmen namens de SGP.

[0:50:33] Kunt u even een slokje water nemen en dan...

[0:50:39] Kijk, dit debatteert iets makkelijker.

[0:50:41] Mevrouw Kreuger.

[0:50:43] Ja, voorzitter, ik ben gewoon heel benieuwd.

[0:50:45] En kijk, we hebben het gezien bij de vorige minister.

[0:50:47] En dat was een minister met bijzonder veel

[0:50:49] ambities, 60 procent aan de bak en een flinke hoop geld.

[0:50:53] Nu krijgen we een minister die met veel minder beleid en minder geld en dan

[0:50:58] eigenlijk met twee vakministers te maken krijgt, drie vakministers, die van partijen komen

[0:51:06] die of het klimaatprobleem geheel ontkennen of in ieder geval er eigenlijk niet veel aan

[0:51:11] willen doen.

[0:51:13] Dus welke doorzettingsmacht heeft deze minister en wat is daarover afgesproken in het Constituerend

[0:51:19] Beraad en hoe zet zij die ministers op scherp met wat er gaat komen?

[0:51:27] Iedereen is erover eens in deze Kamer dat draagvlak voor klimaatbeleid cruciaal is.

[0:51:33] Op de agenda van dit debat staan ook een aantal studies die daar precies over gaan.

[0:51:38] Maar hoe krijg je draagvlak als mensen het gevoel hebben dat de klimaatbeleid simpelweg

[0:51:43] niet eerlijk is?

[0:51:44] Als juist de huurders en mensen in tochtige huizen aan hun lot worden overgelaten.

[0:51:49] Dat juist de maatregelen die hen zouden helpen, dat die maatregelen geschrapt worden.

[0:51:54] Je ziet dat er voor de industrie van allerlei beleid wordt opgetuigd, dat er allerlei eerlijke

[0:52:01] belasting weer wordt teruggedraaid, dat er extra geld wordt uitgetrokken voor maatwerk.

[0:52:08] Dat is ongelooflijk oneerlijk.

[0:52:10] Hoe denkt deze minister dan aan draagvlak te kunnen komen?

[0:52:16] Ik ben toch benieuwd, je kan een heleboel zeggen over groei, maar ik ben ook benieuwd

[0:52:22] of zij echt voelt dat haar opdracht is ook grijze krimp.

[0:52:26] Afbouw van fossiel, afbouw van bepaalde technologieën...

[0:52:30] afbouw van winning van fossiel en eigenlijk alles wat erbij hoort.

[0:52:34] Of wordt dit dan toch vooral een minister van grijs voor groen verkopen?

[0:52:39] Ik zie aan de voorzitter dat ik moet afronden.

[0:52:42] Ik ben heel erg benieuwd of de minister ons kan overtuigen...

[0:52:45] dat er zo direct gewoon een pakket ligt waarmee die doelen daadwerkelijk in beeld komen.

[0:52:50] Dank u wel.

[0:52:51] Daar ben ik ook benieuwd naar.

[0:52:52] Dat gaan we doen bij de eerste termijn van de minister.

[0:52:54] Ik stel voor dat we schorsen tot zes uur.

[0:52:57] Dan kan de minister zich voorbereiden en kunnen we ook even eten, want daarna gaan we door tot half negen.

[0:53:01] Dus ik schors tot zes uur.

[1:33:33] Ik heropen deze vergadering van de Vaste Kamercommissie voor Klimaat en Groene Groei.

[1:33:38] Aan de orde is een algemeen debat over klimaat en energie.

[1:33:42] We zijn toe aan de eerste termijn van de minister.

[1:33:44] Dus ik geef graag het woord voor de eerste keer aan onze minister van Klimaat en Groene Groei.

[1:33:49] Dank u wel, voorzitter, en inderdaad mijn eerste termijn hier in debat met de Kamer.

[1:33:57] Ik ga alle gestelde vragen waarvoor dank beantwoorden in een aantal blokjes die ik even met u zal delen.

[1:34:07] Ik begin met klimaat en groene groei.

[1:34:09] Daarin zitten ook alle vragen die gesteld zijn over de doelen en de KEF.

[1:34:14] Dan energie en betaalbaarheid.

[1:34:17] kernenergie, de energieinfrastructuur, netcongrestie en nog wat algemene vragen die ook raken aan

[1:34:27] het energiebeleid.

[1:34:29] Voorzitter, ik begin met klimaat en groene groei, ook de naamgeving van het ministerie.

[1:34:38] Daarover zijn vragen gesteld van wat het eigenlijk is en waar u het op baseert.

[1:34:44] Ik zie het als mijn opgave in deze kabinetsperiode om de klimaatdoelen te halen en te realiseren.

[1:34:58] Dat doe ik door ook in te zetten en oog te hebben voor de kansen die het klimaatbeleid

[1:35:05] ook biedt.

[1:35:06] De kansen die het biedt om er als land sterker van te worden.

[1:35:09] Om er als land ook in de toekomst ons geld mee te verdienen.

[1:35:14] Door in te zetten op innovatie die bijdraagt aan het verdienvermogen van Nederland.

[1:35:19] En ik wil dus groene groei realiseren door vernieuwing, door kennis en innovatie aan te jagen.

[1:35:25] Hiermee versterken we onze koploperspositie en dragen we ook bij aan verduurzaming.

[1:35:31] Niet alleen van ons eigen land, maar ook de rest van de wereld.

[1:35:34] En we zorgen ervoor dat het aantrekkelijk blijft.

[1:35:36] Dit is voor mij een manier van kijken, ook een mentaliteit die ik heel belangrijk vind

[1:35:42] voor het klimaatbeleid, dat we er op een optimistische manier naar kijken en aan werken, dat we de

[1:35:48] handen ineens slaan, samenwerken, zodat we dat in Nederland altijd hebben gedaan om grote

[1:35:52] vraagstukken te overbruggen.

[1:35:56] En dat het klimaatvraagstuk een grote vraag en veel vraagt van ons allemaal, dat staat

[1:36:00] wat mij betreft buiten kijf.

[1:36:04] Dan de vragen die gesteld zijn over het klimaatdoel en de zin daarover in het hoofdlijnenakkoord

[1:36:13] dat we de afgesproken doelen blijven staan en ook dat we, als dat niet zo is, voorkomen

[1:36:22] met voorstellen voor alternatief beleid.

[1:36:24] Minister, u heeft een interruptie van mevrouw Kreuger en ik realiseer me dat ik nog niet

[1:36:28] aan de leden heb verteld hoeveel interrupties we doen.

[1:36:29] Ik wilde maar eens gewoon kijken hoe dat gaat.

[1:36:32] Korte interrupties, korte antwoorden, kunnen we wat meer interrumperen en een wat leuker debat hebben.

[1:36:36] We hebben wel maar tweeënhalve uur, dus als de interrupties toch wat lang worden, dan ga ik wel ingrijpen.

[1:36:42] Maar mevrouw Kreuger, aan u.

[1:36:45] Ja, voorzitter, dank.

[1:36:47] Ik hoor de minister een reflectie geven op waarom groene groei.

[1:36:50] Ik weet niet of iemand echt helemaal daarom had gevraagd.

[1:36:53] Ik had vooral gevraagd om, ziet zij het ook, dat ze ook een minister is van grijze krimp?

[1:37:00] Dat dat eigenlijk de onlosmakelijke combinatie is, groene groei, betekent ook grijze krempen?

[1:37:08] Voorzitter, ik kies heel bewust voor de woorden groene groei, omdat ik erin geloof dat er in

[1:37:13] Nederland ongelooflijk veel bedrijven zijn, groot en klein.

[1:37:19] Industrie, maakindustrie, het maakt me allemaal niet uit, maar bedrijven waar mensen werken,

[1:37:24] dat geleid wordt door directeuren, door ondernemers, die heel graag een bijdrage willen leveren

[1:37:30] aan de verduurzaming, aan de vergroening van onze economie.

[1:37:34] Die ook willen dat hun CO2-uitstoot of het gebruik van fossiele brandstoffen wordt afgebouwd,

[1:37:42] naar beneden gaat.

[1:37:43] Dus groene groei, daarom zei ik, dat is voor mij ook een mentaliteit, dat is ook een manier

[1:37:46] van kijken naar de kansen die deze hele transitie met zich meedrengt.

[1:37:53] Dus dat is voor mij groene groei en dat vind ik ook recht doen aan de motivatie die ik

[1:37:59] zelf in de afgelopen twee, drie maanden dat ik nu minister ben, heb gezien bij verschillende

[1:38:04] bedrijven die ik bezocht heb in Nederland.

[1:38:08] Mevrouw Rodekerk.

[1:38:10] Maar is de minister dan niet bang dat het juist, ja of vindt ze dat te verantwoorden in het

[1:38:16] geval, juist sprake is van minder groen en minder groei, want er wordt namelijk bezuinigd

[1:38:21] op klimaatbeleid bij dit ministerie, maar niet alleen hier.

[1:38:25] Want mijn fractie ziet klimaatbeleid niet alleen als iets van energie, alleen sector, dus KGG,

[1:38:32] maar zeker ook de landbouwsector en die minister en ook de mobiliteitssector en die minister.

[1:38:38] Daar moeten we breed naar kijken.

[1:38:40] Dus ja, de bezuinigingen die er gedaan zijn in de breedte door dit kabinet zorgden gewoon voor minder groen en minder groei.

[1:38:47] De minister. Voorzitter, ik haal hier even een paar dingen uit elkaar.

[1:38:50] Maar ik ben het er helemaal mee eens dat het realiseren van de klimaatafspraken,

[1:38:53] die klimaatdoelen die we met elkaar hebben afgesproken,

[1:38:56] dat is een verantwoordelijkheid van het hele kabinet.

[1:38:59] En dat hebben we ook, in hoe we ons klimaatbeleid hebben vormgegeven,

[1:39:04] zitten daar vijf sectoren in.

[1:39:07] Industrie en elektriciteit, die vallen onder mijn eigen verantwoordelijkheid.

[1:39:11] Dan hebben we de gebouwde omgeving bij de minister van Vro,

[1:39:14] Mobiliteit bij de minister van INW en natuurlijk landbouw bij de minister van LVVN.

[1:39:20] En over dat totaal heb ik als minister van Klimaat en Groene Groei een coördinerende verantwoordelijkheid.

[1:39:28] Maar het is niet zo dat op die andere terreinen niks meer gebeurt.

[1:39:33] Sterker nog, we hebben doelen afgesproken.

[1:39:35] We hebben bijdragen van die sectoren aan die doelen afgesproken en die staan gewoon overeind.

[1:39:39] Daar verandert helemaal niks aan.

[1:39:45] In die zin is het goed om dat te horen, want er werd net wat schamper gedaan over de berekeningen

[1:39:51] die ik deed.

[1:39:52] Maar dat gaat natuurlijk niet alleen over dit ministerie, maar ook over die andere.

[1:39:55] En dat gaat dus ook over de coördinerende rol die deze bewindspersoon heeft voor het hele

[1:39:59] klimaatbeleid.

[1:40:00] Omdat het ons erom gaat dat we klimaatverandering tegengaan, dat we CO2-uitstoot in de breedte

[1:40:04] zin van dit kabinet ervoor zorgen dat we dat tegengaan.

[1:40:09] Dus dat is goed om te horen.

[1:40:10] En ik heb de vraag ook in mijn set gesteld, maar dan ben ik wel benieuwd of ze ook betrokken is dan

[1:40:16] bij de besluiten die worden genomen, ook door de andere ministers, die wel degelijk ook aan ons

[1:40:20] klimaatbereid raken, zoals die NPLG die is nu wordt afgeschaft, teruggetrokken. In hoeverre zit

[1:40:27] zij daar dan ook bij aan tafel? Ja, voorzitter, alle besluiten die het kabinet neemt, daar is

[1:40:35] Dat is het kabinet en dus ook ik zelf bij betrokken.

[1:40:39] Morgen komt het regeerprogramma.

[1:40:41] Dat is in samenwerking met alle leden in het kabinet tot stand gekomen.

[1:40:46] En op die onderwerpen waar je raakvlakken ziet...

[1:40:50] ...dus ik ben zelf bezig geweest natuurlijk met het hoofdstuk dat over klimaat gaat...

[1:40:55] ...maar ik heb daar veelvuldig over gesproken met de minister van LVVN en andersom.

[1:41:00] Dus die betrokkenheid op de onderwerpen waar dat logisch is...

[1:41:03] en waar ook overlap zit, is er vanzelfsprekend.

[1:41:06] En in het algemeen geldt dat alle besluiten die het kabinet neemt...

[1:41:09] daar is het hele kabinet bij betrokken.

[1:41:12] U vervolgt uw betaling.

[1:41:13] Ja, ik was begonnen aan de doelen.

[1:41:16] En de zin uit het hoofdlijnenakkoord dat wij vasthouden aan die bestaande doelen.

[1:41:21] Even om dat helder te maken, dat geldt dus voor de afspraken die we hebben...

[1:41:25] voor 2030 en voor 2050.

[1:41:28] En ook, dat zeg ik in reactie op een vraag van mevrouw Kreuger...

[1:41:34] Het streven naar de CO2-neutrale elektriciteitsvoorziening in 2035.

[1:41:38] Dat zijn gewoon allemaal afspraken die staan voor dit kabinet.

[1:41:44] Dan het effect van de maatregelen die in het hoofdlijnakkoord zijn aangekondigd en wat dat

[1:41:53] betekent voor of we dat doel gaan halen en binnen welk bereik hoe dat eruitziet.

[1:42:00] Ik doe die berekening niet zelf.

[1:42:02] Dat ga ik ook niet doen.

[1:42:04] Dat zeg ik maar gelijk in antwoord op een vraag van mevrouw Posma.

[1:42:08] Kunt u die berekening maken en naar de Kamer sturen?

[1:42:11] Nee, dat ga ik niet doen, want daar hebben we het Planbureau voor de Leefomgeving voor.

[1:42:15] Mevrouw Kreuger refereerde er al aan dat die de klimaat- en energieverkenning maken en

[1:42:19] die eind oktober, de derde donderdag van oktober, naar de Kamer zullen sturen.

[1:42:25] Ik hecht er ook aan dat we dat op die manier blijven doen, want ik vind het belangrijk dat

[1:42:30] wij in Nederland onafhankelijke planbureaus hebben die die berekeningen maken.

[1:42:36] Ik ben nog niet klaar met mijn beantwoording, want er zijn ook vragen gesteld of ik dan

[1:42:40] al pakketjes met aanvullende maatregelen alternatief beleid ga neerleggen, als blijkt dat.

[1:42:45] Over het pbl zijn al vragen, dus dat gaan we toch even doen.

[1:42:48] Mevrouw Posma wil z'n sloving editeren.

[1:42:49] Mevrouw Posma.

[1:42:50] Ja, mijn eerste vraag, ik hoor dat de minister niet zelf gaat rekenen of haar ambtenaren

[1:42:55] maar dit uitbesteedt aan PBL.

[1:42:56] Maar ik kan er wel van uitgaan, hoop ik, dat PBL dit dan meegaat nemen in die berekeningen.

[1:43:01] En dat we die dan de derde donderdag van oktober ook krijgen in de berekeningen van PBL.

[1:43:07] Klopt die assumptie?

[1:43:09] De minister.

[1:43:10] En een verhelderende vraag. Wat bedoelt mevrouw Posma met dit?

[1:43:15] Dat het hoofdlijnakkoord en het programma wat we morgen krijgen,

[1:43:19] of eerder gezegd het regeerprogramma, laat ik daar even naar verwijzen,

[1:43:23] dat we het regeerprogramma doorgerekend krijgen, door PBL dan, voor de derde donderdag van oktober?

[1:43:32] Dank u wel. PBL kijkt naar beleid dat al in werking is getreden, voorgenomen en geagendeerd beleid.

[1:43:41] Dat is dus ook het beleid dat in het hoofdlijnenakkoord staat. Dat wordt nu op dit moment

[1:43:48] natuurlijk allemaal verwerkt, en dat zit in de berekeningen die eind oktober naar de Kamer komen.

[1:43:56] Dan heeft u nog een interruptie van mevrouw Kruijger.

[1:43:59] Volgens mij zit het toch net wat anders, lijkt mij.

[1:44:02] Kijk, PBL zijn de rekenmeesters, dus die gaan toetsen of het beleid voldoet aan wat we met

[1:44:09] de Klimaatwet met elkaar hebben afgesproken.

[1:44:11] Alleen, ik neem aan dat deze minister heeft plannen gemaakt en zal die plannen gemaakt hebben,

[1:44:17] want zij denkt dat ze daarmee aan de klimaatwet voldoet.

[1:44:20] Dus ik ga ervan uit dat zij een inschatting maakt als zij haar plannen presenteert,

[1:44:24] van nou, om deze en deze reden denk ik dat dit pakketje genoeg is om aan de klimaatwet te voldoen.

[1:44:29] En dan gaat PBL het toetsen.

[1:44:31] Dus komt die inschatting van nou, ik heb deze en deze plannen, leg ik neer.

[1:44:35] Nou, dat telt bij elkaar zo op.

[1:44:38] Krijgen we dat dan dus morgen, CQ, dinsdag.

[1:44:41] De minister.

[1:44:42] Voorzitter, morgen volgt het regeerprogramma, dat is een uitwerking van het hoofdlijnakkoord.

[1:44:46] En het PBL komt in de KEF met een doorrekening van wat de plannen van dit kabinet betekenen

[1:44:52] voor het al dan niet halen van de doelen.

[1:44:57] Mevrouw Kreuger.

[1:44:58] Ja, dat is een zin die correct is, alleen die absoluut geen antwoord op mijn vraag is.

[1:45:02] Mijn vraag was, deze minister heeft in een hoofdlijnakkoord opgeschreven we willen de

[1:45:07] doelen halen.

[1:45:08] Nou, morgen komt die uitwerking met het regeerakkoord.

[1:45:11] Dan neem ik aan dat zij een inschatting maakt van nou, ik ga deze en deze maatregelen doen,

[1:45:16] omdat ik graag wil voldoen aan het halen van die klimaatdoelen.

[1:45:20] En dan toetst het PBL of dat gelukt is.

[1:45:23] Maar die inschatting van wat de minister op tafel legt

[1:45:26] en dus ook hoeveel CO2 dat zou besparen,

[1:45:29] krijgen we dat morgen of dinsdag.

[1:45:31] De minister.

[1:45:32] Voorzitter, ik maak zelf geen berekeningen.

[1:45:35] Dus er komt geen berekening in het regeerprogramma.

[1:45:39] En ik ga dat ook niet doen op deze manier,

[1:45:42] omdat ik het echt belangrijk vind dat we hierbij de afspraken

[1:45:45] die we gemaakt hebben in de Klimaatwet, dat zegt mevrouw Kreuger terecht,

[1:45:48] over op welke momenten rapporteren we, op basis van welke cijfers.

[1:45:53] Het hoofdlijnakkoord geeft op hoofdlijnen weer de stappen die dit kabinet,

[1:45:58] een aantal maatregelen die we niet meer doen en maatregelen die we wel doen.

[1:46:01] Dat neemt het PBL mee in hun klimaat- en energieverkenning.

[1:46:05] Daar krijg ik eind oktober, niet alleen ik, maar wij allemaal inzicht in wat dat betekent.

[1:46:10] En als daaruit blijkt dat het doel uit zicht raakt,

[1:46:13] Op grond van het hoofdlijnenakkoord zal ik met voorstellen komen voor alternatief beleid,

[1:46:20] maar dan wel in die volgorde.

[1:46:24] Mevrouw Kreugen, u wil nog een keer?

[1:46:25] Het gaat hard met de interrupties.

[1:46:26] Dat mag, hoor.

[1:46:27] We proberen het gewoon, maar...

[1:46:28] Het is een vrij fundamenteel ding.

[1:46:30] Het zit aan het begin van het debat.

[1:46:30] Mevrouw Kreugen?

[1:46:32] Het vorige kabinet, wil ik de minister even in herinnering roepen, kwam met een regeerakkoord,

[1:46:40] met daarbij een tabel, met daarin precies van, wij denken dat we zoveel CO2 gaan reduceren.

[1:46:46] Nou, en dat werd vervolgens omgezet in allemaal beleidsmaatregelen en het PBL ging dat narekenen.

[1:46:51] Die inschatting heeft het vorige kabinet gedaan en ik ga ervan uit dat dit kabinet dat gewoon weer doet.

[1:46:57] Dus dat is niet iets nieuws, dat is gewoon, ik neem aan dat de minister keuzes maakt van, nou,

[1:47:02] ik denk dat ik ongeveer deze en deze bouwstenen bij elkaar moet zetten en daarmee haal ik de Klimaatwet.

[1:47:06] En inderdaad, dan toetst de PBL of dat het geval is.

[1:47:09] Maar die inschatting, nogmaals, de vorige kabinet heeft dat gedaan, komt hier dan morgen, zeker

[1:47:15] dinsdag.

[1:47:16] Het is een beetje onhandig dat ik dat de hele tijd erbij moet zeggen.

[1:47:19] Voorzitter.

[1:47:21] Mevrouw Kreuger, de hele Tweede Kamer krijgt een inschatting, nee niet een inschatting,

[1:47:26] het PBL rekent door van de plannen van dit kabinet op basis van het hoofdlijnakkoord.

[1:47:31] Het regeerprogramma is een uitwerking daarvan, dus geen aanvullende of alternatieve maatregelen

[1:47:37] of beleid.

[1:47:38] Want de afspraak in het hoofdlijnenakkoord is dat wij kijken op basis van de cijfers van het PBL...

[1:47:45] of we de afgesproken doelen gaan halen.

[1:47:48] Als dat niet het geval is of als die buiten bereik zijn...

[1:47:51] dan komen we met voorstellen voor alternatief beleid.

[1:47:54] En dat zullen we dus doen in het tempo of het proces...

[1:47:58] waarin ook vorige kabinetten dat gedaan hebben.

[1:48:01] Daar gaat dan het kabinet aan werken na oktober.

[1:48:04] En dat zal dan in april en mei bij de voorjaarsbesluitvorming zijn beslag krijgen.

[1:48:10] Dank u wel.

[1:48:11] Mevrouw Teunissen, goed dat u er weer bent.

[1:48:13] En u heeft ook een interruptie.

[1:48:17] Het sluit wel een beetje aan op dit punt van mevrouw Kreuger, want het is natuurlijk wel zo

[1:48:22] dat we een lijst met maatregelen hadden en nu is de coalitie heel duidelijk gekomen met

[1:48:30] een aantal maatregelenschappen.

[1:48:31] Dus dan denk ik wel dat het goed is als de minister alvast weer een inschatting heeft.

[1:48:37] Maar hoe gaan we dan die doelen wel halen?

[1:48:39] Op geen enkele manier wordt dat nu duidelijk.

[1:48:44] Dus aan welke beleidsvoornemens denkt zij dan?

[1:48:47] Heeft ze een bepaalde richting waar ze op denkt?

[1:48:53] Waarom ik er zo'n waarde aan hecht om deze volgorde echt in stand te houden?

[1:48:57] Er is een hoofdlijnakkoord gepresenteerd.

[1:48:59] Daarin staat voorgenomen geagendeerd beleid.

[1:49:02] Dat zal het PBL meenemen in de berekening die zij nu aan het maken zijn.

[1:49:09] Waarom ik eraan hecht om die uitkomsten af te wachten en ook echt hun analyse erbij te lezen van

[1:49:15] hoe komt het nou dat hun inschatting is dat je tot een bepaald percentage komt?

[1:49:23] Wat zijn misschien ook belemmeringen die dat in de weg staan, zodat als het nodig is om met alternatief

[1:49:27] beleid te komen, dat ik ook voorstellen kan doen die ook heel gericht daar waar we mogelijk

[1:49:35] tekort schieten, of sneller zouden moeten gaan, of er daadwerkelijk belemmeringen zijn

[1:49:40] zoals bijvoorbeeld netcongrestie, dat ik ook als minister, maar dat ook het hele kabinet

[1:49:46] echt voorstellen kan doen die gericht zijn of gericht gaan helpen bij dat doel dan weer

[1:49:52] dichterbij brengen.

[1:49:54] Daar zeg ik bij dat ik echt wil wachten tot we eind oktober die analyse zien en hebben.

[1:50:06] Het beleid waar het PBL mee rekent is het ingezette beleid, het beleid dat nu van kracht is, en het

[1:50:12] beleid dat door dit kabinet geagendeerd is, zoals dat in het hoofdlijnakkoord staat.

[1:50:25] Ik snap het procedureel wel, maar er zijn natuurlijk al veel maatregelen vertraagd.

[1:50:31] Er zijn ook klimaatmaatregelen geschrapt, denk aan het terugdraaien van de energiebelasting

[1:50:36] en de grootverbruikerskorting.

[1:50:40] Wij hadden eigenlijk wel verwacht dat de minister daar al op zou anticiperen.

[1:50:44] Nu ben ik wel bang dat we vertragingen oplopen met de klimaatdoelen, terwijl we al vertraagd zijn.

[1:50:49] Ik denk dus dat daar een risico in zit.

[1:50:50] Ik heb nog één andere vraag en die gaat over groene groei.

[1:50:54] Dat punt maakte ik in het begin en dat leek een beetje een grappig punt, omdat het over

[1:50:59] de naam van een ministerie gaat, maar ik meen het wel echt serieus dat het niet wetenschappelijk

[1:51:04] aangetoond is dat groene groei bestaat, dat je verduurzaming snel genoeg kunt doen van

[1:51:10] de samenleving en tegelijk economische groei kunt hebben.

[1:51:14] Het tegenovergestelde is eigenlijk gevallen.

[1:51:16] Dus mijn vraag aan de minister is welke wetenschappelijke onderbouwing ziet zij dan voor die groene groei?

[1:51:23] Voorzitter, mevrouw Teunissen was hem niet binnen toen ik begon met mijn beantwoording begon over groene

[1:51:29] groei en hoe ik daarnaar kijk en dat het voor mij een manier van kijken is, een optimistische manier

[1:51:35] van kijken naar de kansen die klimaatbeleid ook biedt voor ons land, voor onze samenleving en

[1:51:40] voor onze economie. Dat we hier economisch ook sterker van kunnen worden naast dat het land

[1:51:45] schoner wordt en veiliger worden, omdat we sneller onafhankelijk worden van landen waar

[1:51:50] je niet afhankelijk van wil zijn.

[1:51:53] Dus dat is voor mij de betekenis van groene groei.

[1:51:57] En dat is op deze manier er naar kijken, innovatie aanjagen, industrie, mkb, grote bedrijven,

[1:52:06] iedereen die bezig is, want er gebeurt ongelooflijk veel op dit moment, op een positieve manier

[1:52:12] helpen en ondersteunen om die stappen ook te blijven zetten.

[1:52:18] Tot slot, voorzitter.

[1:52:20] Ik heb wel goed geluisterd.

[1:52:22] Ik was er niet bij, maar ik heb heel goed naar uw betoog geluisterd.

[1:52:26] De minister zegt dat het een mentaliteit is, maar goed, we moeten niet beleid maken op basis van

[1:52:33] mentaliteit, maar ook vooral kijken naar of er een wetenschappelijke onderbouwing onder zit.

[1:52:38] Dat is dus mijn vraag.

[1:52:39] Is er een wetenschappelijke onderbouwing waarop het ministerie van Klimaat en Groene Groei

[1:52:44] baseert dat groene groei daadwerkelijk bestaat?

[1:52:50] Ik kan nu een verhandeling gaan houden over wat bijvoorbeeld een econoom als Barbara Baarsma

[1:52:55] heeft gezegd over het verminderen van uitstoot en de groei van het bbp, maar dat is wat mij

[1:53:06] betreft echt niet de manier waarop wij met elkaar moeten nadenken en waarop ik ook invulling

[1:53:12] wil geven aan mijn ministerschap en de manier waarop ik het klimaatbeleid in Nederland verder

[1:53:19] wil brengen.

[1:53:20] Want er is heel veel vorm gegeven, er is ongelooflijk veel in gang gezet, dat heb ik ook in de hoorzetting

[1:53:25] gezegd.

[1:53:26] Er is niks waar ik terugdraai of waar ik mee stop.

[1:53:28] Sterker nog, ik vind echt dat er door de vorige minister, door Rob Jetten, ongelooflijk veel

[1:53:34] goed werk verricht is.

[1:53:35] Het komt er nu op aan dat we door blijven gaan, dat we die focus hebben op uitvoering,

[1:53:39] dat we ook doen wat we hebben afgesproken.

[1:53:42] We hebben stapels beleidsafspraken met elkaar afgesproken, maatregelen die we nog moeten

[1:53:50] invoeren, wetsvoorstellen die we nog met elkaar moeten bespreken in de komende periode, die

[1:53:55] allemaal een bijdrage gaan leveren aan het halen van die klimaatdoelen en ook aan het

[1:54:01] realiseren van groene groei in ons land.

[1:54:03] Want er ligt nog heel veel op de plank.

[1:54:06] Ik zag een overzicht van wetsvoorstellen die we nog met elkaar te behandelen hebben.

[1:54:12] En dat is echt een hele ambitieuze agenda.

[1:54:17] Er is nog een interruptie van mevrouw Rodekerk.

[1:54:22] Ja, want ik begrijp wel de interrupties die dus vragen naar meer inzicht in de cijfers

[1:54:28] en de reductie die dit kabinet denkt te willen halen en wat we nu niet hebben.

[1:54:33] Omdat bijvoorbeeld in route 4 in het coalitie- en regeerakkoord zat gewoon een tabel bij van

[1:54:37] dit zijn de maatregelen die we doen, dit is wat we investeren en ook dit is de bandbreedte

[1:54:41] aan megatonnen die we denken te kunnen besparen aan CO2.

[1:54:46] Het PBL heeft ook al eens een eerdere analyse gedaan, al voor Prinsjesdag.

[1:54:51] En dit soort informatie is gewoon belangrijk, zodat wij als Kamer ons controlerende werk

[1:54:56] kunnen doen.

[1:54:57] Dus het moment dat de minister nu aangeeft we gaan dat dit jaar niet doen, geeft ze ons

[1:55:01] gewoon veel minder inzicht in de feiten die achter het beleid van dit kabinet liggen en

[1:55:07] geeft ons dus ook minder inzicht om te controleren of de klimaatveranderingen wel genoeg wat

[1:55:12] tegengaan en of de minister dus die taak wel goed uitvoert.

[1:55:16] Dus daar heb ik wel ook echt bezwaar tegen.

[1:55:20] Voorzitter, u krijgt alle cijfers en alle inschattingen bij de klimaat- en energieverkenning

[1:55:26] die eind oktober door het PBL wordt geleverd.

[1:55:29] Ik lever de cijfers, juist omdat ik dat inzicht zo belangrijk vind.

[1:55:34] En juist omdat ik het belangrijk vind dat een onafhankelijk bureau als het PBL...

[1:55:37] ...mij dat inzicht geeft en u dat inzicht geeft.

[1:55:41] Dank u wel.

[1:55:47] Wilt u een punt van orde maken? Dan kan dat, maar anders...

[1:55:52] Mevrouw Rodekerk, wilt u nog een interruptie? Of bent u tevreden zo?

[1:55:58] Mevrouw Kreugen nog één? Ja, mevrouw Rodekerk.

[1:56:01] Laten we hem dan afrondend doen.

[1:56:03] Afrondend, graag.

[1:56:04] Kijk, in mei is dit akkoord gesloten.

[1:56:07] Het is inmiddels september.

[1:56:09] Volgende week Prinsjesdag.

[1:56:11] De politieke beschouwing is een belangrijk moment waarop wij als Kamer dit nieuwe kabinet controleren.

[1:56:17] Ik maak er dus bezwaar tegen dat wij niet de informatie hebben aan besparingen die vorige kabinetten wel gaven.

[1:56:25] Dus nogmaals mijn verzoek aan de minister om daar eerder ook inzicht in te geven.

[1:56:28] Dat kan ook met de berekeningen die zijn gemaakt bij de onderhandelingen en de stukken daarachter.

[1:56:34] Maar waar is dit kabinet nu op koers?

[1:56:36] Want wij hebben daar zorgen bij.

[1:56:40] Voorzitter.

[1:56:40] Ook al in de hoorzitting hebben we hier een debat over gehad.

[1:56:45] Ik vind het ook terecht dat u hier vragen over stelt.

[1:56:50] Ik geef alleen aan wat ik belangrijk vind en waarom ik dit op deze manier wil doen.

[1:56:55] We hebben een hoofdlijnakkoord gesloten en daarin een aantal maatregelen gezegd dat we dit niet

[1:57:01] meer zouden doen of op een andere manier.

[1:57:04] Vervolgens heb ik aan het PBL gevraagd of dit kan worden meegenomen op het lijstje voorgenomen

[1:57:11] of geagendeerd beleid, zoals dat altijd gaat.

[1:57:13] Want het kabinet, ook vorige kabinetten, leveren uiterlijk 1 mei bij het PBL hun beleidsagenda,

[1:57:21] hun voorstellen aan.

[1:57:23] Daar gaat het PBL mee rekenen.

[1:57:25] En dan eind oktober, derde donderdag van oktober, komen die cijfers.

[1:57:30] Je zou kunnen zeggen dat het hoofdlijnenakkoord van dit kabinet zo'n beetje verscheen op het

[1:57:38] moment dat in voorgaande jaren kabinetten hun voorstellen bij het voorgenomen beleid

[1:57:43] bij het PBL aanleverden.

[1:57:45] Zo is dus ook het hoofdlijnenakkoord bij het PBL aangeleverd.

[1:57:48] Daar rekenen zij nu mee.

[1:57:50] Eind oktober komen die cijfers, dan hebben we inzicht.

[1:57:52] En dan begint, als de analyse dat laat zien, dat die doelen buiten bereik raken,

[1:57:59] dan gaat de afspraak uit het hoofdlijnenakkoord werken dat we met voorstellen voor alternatief beleid komen.

[1:58:05] Dank, minister. Volgens mij hebben we dit nu een aantal keren gedaan, dus ik wilde eigenlijk wel verder.

[1:58:11] Maar ik zie dat mevrouw Posma nog een interruptie wil doen en mevrouw Kreugen.

[1:58:15] Nou, eigenlijk meer een punt van orde, maar u was mij gelukkig voorvoorzitter.

[1:58:19] Ik denk dat het misschien toch wijs is gezien de aantal interrupties

[1:58:22] en dat we het wat in rondjes aan het praten zijn met elkaar,

[1:58:26] dat we misschien ons toch beperken met een aantal interrupties.

[1:58:31] Dat ik het nou van u mag horen, mevrouw Posburg.

[1:58:33] Ja, het is wat.

[1:58:34] Nou, nog één interruptie mevrouw Kreuger.

[1:58:36] En dan stel ik voor dat we dit blokje even af,

[1:58:38] dat we de minister even alle vragen in dit blokje laten beantwoorden

[1:58:42] en dat we dan kijken of er nog interrupties zijn op het blokje klimaat en groene groei.

[1:58:45] Mevrouw Kreuger, maar een laatste interruptie.

[1:58:47] Ja, ik denk dat dit een belangrijk onderwerp is om er zo diep op in te gaan, want het klopt

[1:58:52] gewoon niet helemaal wat de minister hier schetst.

[1:58:55] Er is een hoofdlijnakkoord gekomen, daarvan heeft de PBL gezegd het is zeer onwaarschijnlijk

[1:59:00] dat hiermee de doelen gehaald worden.

[1:59:02] Vervolgens zou het hoofdlijnakkoord uitgewerkt worden en dat wordt gepresenteerd in een regeerakkoord,

[1:59:06] dat krijgen we morgen.

[1:59:08] Rutte 4 heeft bij de presentatie van het regeerakkoord gewoon een tabel laten zien, dit zijn de

[1:59:13] maatregelen en dit is de verwachte CO2 reductie.

[1:59:16] Mijn vraag aan de minister is, levert zij gewoon die tabel nu weer aan?

[1:59:22] En zij zegt, nee dat doe ik niet, ik laat het over aan het PBL.

[1:59:25] Maar wat het PBL doet, is toetsen.

[1:59:28] Wat Rutte 4 deed, was gewoon bij de presentatie zeggen, dit is onze inschatting en daarna toetsen

[1:59:32] het PBL.

[1:59:33] Dus eigenlijk zegt de minister nu dat er geen beleid bij is gekomen sinds de presentatie

[1:59:39] van het hoofdlijnakkoord en het feit dat het PBL toen heeft gezegd dat het zeer onwaarschijnlijk

[1:59:44] was dat genoeg was dat daar niks mee gebeurd is.

[1:59:48] Voorzitter.

[1:59:49] Inderdaad, vlak na het verschijnen van het hoofdlijnakkoord kwam een eerste reflectie

[1:59:53] van het PBL, waarin zij iets zeiden over het halen van het doel.

[1:59:58] Daar zaten ook nog een paar andere reflecties in, die hadden ook nog te maken met internationale

[2:00:03] ontwikkelingen en überhaupt ook belemmeringen.

[2:00:07] Ik noemde net al de netcongesti, je zou ook de hoogte van de nettarieven er nog aan toe

[2:00:11] kunnen voegen.

[2:00:11] En op basis daarvan zeiden ze ook, wij moeten dit totaal bezien om een reflectie te kunnen

[2:00:16] geven op wat is nu de stand en gaan we die klimaatdoelen halen.

[2:00:20] Dat doet ook de KEF.

[2:00:22] Die kijkt natuurlijk terug over het afgelopen jaar en hoe staan we ervoor.

[2:00:28] Vervolgens levert het kabinet daarbij een klimaatnota en legt ook verantwoording af

[2:00:33] over hoe wij dat zien en wat voor mogelijke conclusies wij daaraan verbinden.

[2:00:41] En dat zullen we dus ook doen eind oktober.

[2:00:45] Dankuwel.

[2:00:46] Dan vervolgt u uw betoog en dan doen we de interrupties aan het einde van dit blokje.

[2:00:50] Geurgang.

[2:00:54] Voorzitter.

[2:00:56] Dan stelde mevrouw Posma mij een vraag over het Social Climate Fund en of ik al een aanvraag

[2:01:05] daarvoor, of het kabinet al een aanvraag daarvoor in voorbereiding heeft.

[2:01:09] Misschien een paar woorden vooraf.

[2:01:11] Dat het Europese Social Climate Fund dient om de impact van ETS2 op kwetsbare huishoudens

[2:01:17] en microbedrijven te beperken.

[2:01:22] Het zal dus ingaan in het jaar 2026, dat is één jaar voor ETS2, en dan loopt dat tot

[2:01:29] en met 2032.

[2:01:31] Wij moeten voor juli 2025 een plan bij de commissie inleveren.

[2:01:36] En daarmee, met dat plan, maken we dan aanspraken op het Nederlandse deel.

[2:01:41] En we zullen ook zelf een deel moeten bijleggen.

[2:01:44] Op dit moment werken we aan meerdere invullingen van hoe ons voorstel eruit zou kunnen zien.

[2:01:49] Die zijn we aan het verkennen.

[2:01:51] En die zullen we ruim voor de deadline van juli volgend jaar in consultatie brengen.

[2:01:57] En ik kan u toezeggen dat zodra er meer informatie beschikbaar is over welke richtingen we opdenken,

[2:02:03] ik dat ook met de Kamer kan delen.

[2:02:09] Dan stelde u een vraag over het rapport van Draghi en of daar nog een kabinetsreactie op komt.

[2:02:16] Draghi zegt in zijn rapport heel duidelijk dat de industrie een belangrijk en vitaal onderdeel

[2:02:21] is van de Europese economie.

[2:02:24] Dat deel ik.

[2:02:25] Dat geldt zeker ook voor Nederland.

[2:02:28] Het kabinet bestudeert dit rapport op dit moment.

[2:02:31] En we zullen op een later moment, ik denk dat dat is bij het verslag van de Raad voor

[2:02:38] Concurrentievermogen, nader op ingaan.

[2:02:40] Ik zal met mijn collega, de minister van Economische Zaken, kijken hoe we daar ook de klimaat- en

[2:02:48] groene groei, ik durf geen KGG meer te zeggen nu ik de kunstgrasgigant in mijn hoofd heb,

[2:02:54] hoe we daar ook de klimaat- en groene groei-aspecten een goede plek in kunnen geven.

[2:03:00] Dan stelde u nog een vraag, mevrouw Posma, over het gelijke speelveld.

[2:03:07] En dat gelijke speelveld voor de Europese, voor de Nederlandse industrie, in Europa en

[2:03:13] ook wereldwijd, dat heeft niet alleen mijn aandacht, maar die van het hele kabinet.

[2:03:18] En dat heeft ook absoluut zijn effecten op het klimaat- en energiebeleid.

[2:03:24] Er is al een paar keer iets gezegd over de nettarieven en de energiekosten voor bedrijven die in Nederland

[2:03:31] hoger liggen dan in onze omringende landen en dat bijvoorbeeld de correctieregeling die in Nederland

[2:03:41] is afgeschaft, maar nog wel in omringende landen bestaat.

[2:03:44] Ik snap dat gevoel van dat ongelijk speelveld.

[2:03:47] Hier is natuurlijk de rol van de ACM.

[2:03:50] Daar kan ik niet intreden.

[2:03:52] De IKC hebben we wel nog met een jaar verlengd, maar ik begrijp ook dat er voor het nemen

[2:03:58] van structurele investeringsbeslissingen, waarvoor je een gelijkspeelveld nodig hebt, meer duidelijkheid

[2:04:08] nodig is.

[2:04:08] Daarom vind ik het ook goed dat er op dit moment een interdepartementaal beleidsonderzoek

[2:04:14] loopt naar die nettarieven.

[2:04:19] En die uitkomsten zijn er in het voorjaar en dan zal het kabinet ook daarop reageren en

[2:04:24] dat ook betrekken bij het doen van voorstellen.

[2:04:30] Deze vraag heb ik beantwoord.

[2:04:32] Dan ga ik naar mijn volgende blokje, voorzitter.

[2:04:36] Dank dat u dat even aangeeft.

[2:04:38] Dan kunnen we kijken of er nog een interruptie is.

[2:04:39] Mevrouw Posma, ga u gang.

[2:04:41] Ja, heel kort.

[2:04:42] Ik ben blij dat de minister hier zo serieus naar kijkt, naar het gelijk speelveld.

[2:04:45] Ze geeft aan om in het voorjaar haar analyse klaar te hebben en kan zij die dan ook met

[2:04:51] de Kamer delen?

[2:04:52] Is dat een toezegging die ze kan doen, zodat we er mee over kunnen debatteren?

[2:04:57] Het is een interdepartementaal beleidsonderzoek en die worden altijd met de Kamer gedeeld.

[2:05:04] Binnen zes weken volgt daar heel spoedig een reactie van het kabinet op.

[2:05:12] Dus dat binnen zes weken.

[2:05:14] Dank u wel.

[2:05:15] Er zijn verder geen interrupties.

[2:05:16] En dan gaat u verder met het blokje energie en betaalbaarheid, geloof ik.

[2:05:20] Jazeker.

[2:05:22] En ik zei net al een paar dingen over dat beleidsonderzoek,

[2:05:26] dat interdepartementaal beleidsonderzoek.

[2:05:29] En ik vind het ook belangrijk dat dat door het vorige kabinet in gang is gezet,

[2:05:34] omdat een aantal van u zei daar ook iets over.

[2:05:37] Maar voor het draagvlak van het klimaatbeleid is betaalbaarheid een hele belangrijke voorwaarde.

[2:05:46] Dat geldt voor huishoudens, voor mensen thuis, maar natuurlijk ook voor bedrijven.

[2:05:52] En met dat beleidsonderzoek willen we meer grip krijgen, meer beeld ook krijgen op wat

[2:05:57] zijn nou de totale benodigde investeringen in die elektriciteitsinfrastructuur tot 2040

[2:06:04] En de financiering en de bekostiging daarvan, zodat we daar een totaalbeeld van krijgen.

[2:06:10] Ik zei het al, dat rapport wordt in februari opgeleverd en moet dan echt leiden tot concrete

[2:06:15] beleidsopties die bijdragen aan het concurrentievermogen, aan het gelijke speelveld en ook de betaalbaarheid.

[2:06:24] Er zijn nu door verschillende Kamerleden suggesties of opties aangedragen, die kunnen ook meegenomen

[2:06:32] worden in het onderzoek. Een producententarief hoorde ik een aantal van u bijvoorbeeld iets over

[2:06:37] zeggen. Dit zijn varianten, opties die naar ik denk, en wat ik ook wel waarschijnlijk vind,

[2:06:46] worden meegenomen in dat onderzoek. Maar het is een onafhankelijk onderzoek, dus ik ga er niet

[2:06:51] over wat het IBO onderzoekt, maar wellicht dat er iemand meeluistert die nauw betrokken is bij het

[2:07:00] Ik kan er zelf een paar dingen over zeggen, over de suggesties die genoemd zijn.

[2:07:08] Bijvoorbeeld zo'n producententarief.

[2:07:11] We zullen ze altijd moeten wegen bij keuzes die we maken als het aankomt op financiering.

[2:07:17] Als we een voordeel voor de een maken, kan dat een nadeel voor de ander betekenen.

[2:07:23] Dat geldt ook met een producententarief.

[2:07:25] Want het kan worden doorgerekend aan de eindverbruiker.

[2:07:31] En dan stijgt de elektriciteitsprijs, ook al kunnen de nettarieven dalen.

[2:07:36] Dus dat is een weging die je altijd zal moeten maken.

[2:07:40] Contract for difference is volgens mij ook genoemd als suggestie.

[2:07:45] Suggestie is ook een middel waar breder naar wordt gekeken voor het subsidie-instrumentarium.

[2:07:53] Ook hier zit een opbrengst de kant aan, maar het kan ook tot kosten leiden als de prijzen

[2:08:01] lager liggen dan in de contracts of difference.

[2:08:05] Dan is als optie nog genoemd aanpassingen in de tariefstructuur.

[2:08:10] Dat is echt het exclusieve domein van de ACM en daarover kan ik alleen zeggen dat de ACM

[2:08:18] en nu in brede zin kijkt naar de tarievenstructuur.

[2:08:22] En daar valt ook weer onder, dat producententarief.

[2:08:25] Ik denk dat ik dan de genoemde opties heb langsgelopen.

[2:08:29] Meneer Jekkens, met een interruptie.

[2:08:31] Ja, dan rondom dat producententarief.

[2:08:34] Kijk, wat de afweging zou kunnen zijn om het in te voeren,

[2:08:36] is natuurlijk dat daarmee ook een prikkel komt bij de producent

[2:08:39] om dat net beter te gaan gebruiken.

[2:08:41] Dus we hebben nu in het verleden gezien dat vaak zonneweiders

[2:08:44] grotendeels bijvoorbeeld in Drenthe aangelegd worden.

[2:08:46] Daar is de grond het goedkoopste, dat is het project het meest randabel.

[2:08:49] En tegelijkertijd zit er geen prikkel om in de buurt van de afname te gaan zitten.

[2:08:53] Of om zelf een batterij aan te leggen bij een zonnepark en daarmee netcongressie te verminderen.

[2:08:57] Dus het kan een producententarief zijn, maar als je alles bij de gebruiker neerlegt,

[2:09:01] dan denk ik dat we onvoldoende doen om die netcongressie te verminderen.

[2:09:05] Ik hoor geen vraag, maar misschien wil de minister nog reageren.

[2:09:11] De minister, wat vindt u daarvan?

[2:09:12] Ik snap de argumentatie van de heer Erkens, ook als je hem betrekt op de problemen die

[2:09:22] we op dit moment op het stroomnet ervaren, maar als je het koppelt aan, zoals de vraag

[2:09:31] oorspronkelijk was ingestoken, kan het iets doen voor de tarieven, dan is dat aan de ene

[2:09:36] kant ja, maar je moet altijd kijken, als je dat doet, waar zou het dan naartoe doorberekend

[2:09:41] En hoe gaan dan voor- en nadelen tegen elkaar opwegen?

[2:09:45] Maar de prikkel die u noemt, die wordt ook meegenomen in het onderzoek.

[2:09:52] En in alle opties die worden bezien.

[2:09:54] Want uiteindelijk willen we natuurlijk wel dat de investeringen doorgaan.

[2:09:59] Meneer Ekkens.

[2:10:01] Nog één vraag, voorzitter. Ik zal ook eindigen met de vraag, want anders concludeert u zelf wat de vraag is.

[2:10:05] Het is niet de bedoeling.

[2:10:07] Dat gaat over Wind op Zee.

[2:10:08] Want een stroomnet voor wind op zee, de kosten daarvoor tot 2050

[2:10:11] lopen op tot ongeveer 90 miljard euro.

[2:10:14] Dat wordt nu via de nettarieven betaald de komende jaren.

[2:10:19] Dat betekent wel inderdaad dat de business case van elektrificatie

[2:10:22] gewoon heel slecht kan worden de komende jaren.

[2:10:24] Dus we gaan aan de ene kant de windparken aanleggen

[2:10:25] en aan de andere kant is er onvoldoende industrie

[2:10:27] die die stroom gaat verbruiken.

[2:10:29] Dus het is wel een soort van, ja, een neerwasserspiraal

[2:10:32] waar je met elkaar in komt, waarin stroom inderdaad

[2:10:34] continu duurder wordt daardoor en de andere kanten meer gaan leveren

[2:10:36] en ook daarmee de business case van Wind op Zee gaan zien verslechteren.

[2:10:39] Dus is het mogelijk om dat aspect, die Contracts for Difference,

[2:10:42] in combinatie met een aansluittarief van Wind op Zee,

[2:10:46] misschien in de volgende Wind op Zee-brief ook mee te nemen en daar wat over te zeggen?

[2:10:50] Want het zal niet per se iets zijn wat binnen een IBO past.

[2:10:52] De minister.

[2:10:54] Ja, voorzitter, ik denk dat ik dat kan toezeggen.

[2:10:58] En dan kan ik ook nagaan in hoeverre dat raakt aan het IBO.

[2:11:02] Daar wil ik voor waken, dat we allerlei analyses naast elkaar gaan doen, terwijl we met elkaar

[2:11:09] hebben gezegd dat we dat IBO gaan doen.

[2:11:11] Daar wordt nu heel hard aan gewerkt door mensen van verschillende departementen, onder leiding

[2:11:17] van een onafhankelijk voorzitter.

[2:11:21] Nog iets over de betaalbaarheid.

[2:11:24] Mevrouw Posma ging ook in dat je ook mensen met lagere en middeninkomens moet helpen en ondersteunen.

[2:11:34] Dat gebeurt al door bijvoorbeeld subsidies om te helpen bij het isoleren van huizen.

[2:11:41] Maar ik weet ook dat u een motie heeft ingediend, een tijdje geleden, over de ontwikkeling van

[2:11:46] energiearmoede tijdens de energietransitie.

[2:11:49] In het bredere kader van de betaalbaarheidsdiscussie kom ik daarop terug met een reactie in de richting van de Kamer.

[2:12:04] Dan ga ik een vraag over netcongressie die gesteld zijn, mevrouw Kreuger.

[2:12:14] U zag een interruptie van mevrouw Kreuger, wat goed van de minister.

[2:12:17] Mevrouw Kreuger heeft u een interruptie voor deze minister.

[2:12:22] Ik had ook een vraag over die betaalbaarheid.

[2:12:26] We hebben het veel over het draagvlak voor klimaatbeleid.

[2:12:29] Het valt of staat bij of mensen het gevoel hebben dat het eerlijk is.

[2:12:33] Je ziet in de plannen die er nu voor liggen dat juist de dingen die mensen in een huurwoning,

[2:12:39] in een dochterhuis, zou kunnen helpen, die plannen geschrapt worden.

[2:12:44] Dus mijn vraag is eigenlijk hoe de minister kijkt naar de oproep om toch echt te zorgen

[2:12:52] voor eerlijk klimaatbeleid en dat dat gewoon cruciaal is voor het draagvlak.

[2:12:56] En komen er dan extra maatregelen om juist die mensen te helpen?

[2:13:02] Daar begon ik mijn beantwoording mee, dat ik het heel erg eens ben met mevrouw Kreuger

[2:13:07] hoe belangrijk die betaalbaarheid is en ook rechtvaardigheid, dat woord gebruikt u inderdaad

[2:13:12] Dat gevoel van rechtvaardigheid over levert iedereen nou een bijdrage aan het beleid in acties.

[2:13:20] En dat kan ook financieel natuurlijk zijn.

[2:13:24] Dus dat is ook een van de randvoorwaarden, zou ik eigenlijk willen zeggen,

[2:13:29] ook voor hoe ik kijk naar het vormgeven van mogelijk alternatief beleid volgend voorjaar.

[2:13:42] Ik was gisteren in Borsele en toen ging het in een brede over de energietransitie.

[2:13:47] Toen sprak ik ook met een inwoner daar die hierover begon.

[2:13:52] Het was wel in een iets bredere context, maar gewoon dat gevoel van...

[2:13:56] Draagt iedereen nu zijn steentje bij?

[2:13:58] Ik wil heel graag mijn deel doen, maar doet iedereen dat?

[2:14:02] Soms is het ook best wel ingewikkeld.

[2:14:04] Waar kan ik nou terecht voor een regeling of hoe werkt die regeling precies?

[2:14:09] Dat we ook daarin zorgen dat we de complexiteit waar dat kan eruit halen of mensen op weg

[2:14:15] helpen naar de juiste regelingen.

[2:14:18] Ik trek het antwoord op uw vraag bewust even wat breder, omdat voor mij die rechtvaardigheid

[2:14:23] en dat draagvlak dus ook daarmee te maken heeft.

[2:14:26] Denk je niet van, ik heb geen idee waar ik moet beginnen, laat maar zitten.

[2:14:30] Of denk ik, nou, ik weet mijn weg.

[2:14:32] Ik weet te vinden hoe ik aan een subsidie kan komen om te helpen bij het isoleren van je huis.

[2:14:37] Want die subsidies zijn er en die blijven er ook gewoon.

[2:14:41] Mevrouw Kreugen en dan mevrouw Postman.

[2:14:43] Nou, ik denk dat we het hier heel veel over gaan hebben.

[2:14:46] Maar toch even voor mijn begrip in het hoofdlijnakkoord.

[2:14:50] Ik heb net uit de beantwoording over het vorige blokje begrepen

[2:14:52] dat er dus niet extra klimaatmaatregelen morgen gepresenteerd worden.

[2:14:56] Dus het is gewoon uitwerking van het hoofdlijnakkoord.

[2:14:58] Daarin zie ik eigenlijk veel maatregelen om de industrie te helpen.

[2:15:04] Fossiele subsidies worden geïntroduceerd, de CO2-heffing die er afgaat.

[2:15:09] En eigenlijk worden juist in de gebouwde omgeving dingen die mensen zouden kunnen helpen met

[2:15:16] een lagere energierekening, daar wordt beleid in geschrapt.

[2:15:19] Dus ja, ik vind het dan toch wel dat moeilijk te rijmen met wat deze minister als opgave

[2:15:25] ziet om klimaatbeleid eerlijk te maken.

[2:15:29] Volgens mij zegt het hoofdlijnakkoord ook iets over de energiebelasting.

[2:15:34] Heel veel beleid gaat gewoon door.

[2:15:37] Ik noemde net al het voorbeeld van het financieel helpen bij het isoleren van woningen.

[2:15:43] Dus dat beleid blijft bestaan.

[2:15:45] Is daarmee het hele betaalbaarheidsvraagstuk opgelost of klaar?

[2:15:51] Nee, absoluut niet.

[2:15:52] Dit onderwerp zullen we voortdurend in de gaten moeten houden met elkaar.

[2:15:58] En ik ben er ook van overtuigd, en het verbaasd me ook niet,

[2:16:00] dat u aankondigt dat wij daar ook blijvend over in debat zullen blijven.

[2:16:04] En ik denk dat het ook goed is, omdat dit zo bepalend is voor dat draagvlak,

[2:16:09] en om stappen te kunnen blijven zetten in de komende jaren.

[2:16:14] Mevrouw Postma en dan mevrouw Rodekerk.

[2:16:18] Het is goed om hier met elkaar scherp op te blijven.

[2:16:21] Mijn vraag ging er ook over.

[2:16:24] Neemt deze minister de verantwoordelijkheid samen met haar collega's...

[2:16:30] want dit speelt op verschillende departementen.

[2:16:33] We hadden het net al over wonen, isolatie.

[2:16:36] Mobiliteit valt hier bij de verhoging van de brandstofprijs, benzineprijzen.

[2:16:40] We gaan een hogere gasrekening zien en alles stapelt op.

[2:16:45] Maar er moet één minister zijn die dit als haar volle verantwoordelijkheid blijft pakken.

[2:16:50] en bij die energietransitie ook aangeeft van dit kunnen we alleen maar doen, zoals mevrouw

[2:16:54] Kreuger ook al zegt en wij ook al zeggen, van als er voldoende draagvlak is, als het betaalbaar

[2:17:00] blijft voor iedereen, want iedereen moet mee kunnen komen, kan de minister aangeven dat

[2:17:04] zij dit echt ook als prioriteit gaat pakken in de komende tijd dat zij in het kabinet zit?

[2:17:11] In het hoofdlijnakkoord hebben we opgeschreven dat betaalbaarheid, net als die uitvoerbaarheid,

[2:17:15] Daarom ging ik daarnet even op in dat dat echt uitgangspunten van en voor het beleid zijn

[2:17:21] voor dit kabinet.

[2:17:24] Ik hou dat voortdurend in het oog in de beleidsvoorstellen die ik doe en heb daar ook discussies over

[2:17:34] met mijn collega's die ook voorstellen doen die ook kunnen raken aan de portemonnee van

[2:17:40] mensen.

[2:17:40] Maar bijvoorbeeld de minister van Sociale Zaken heeft natuurlijk in bredere zin een verantwoordelijkheid

[2:17:48] voor koopkracht, om dat woord maar even te gebruiken, en wat zijn effecten in de portemonnee.

[2:17:57] Dus ik zie het als een verantwoordelijkheid van het hele kabinet en ik voel mij zelf verantwoordelijk

[2:18:01] in hoe ik beleidsvorm geef, dat ik daarbij oog houd voor die uitgangspunten van uitvoerbaarheid

[2:18:07] en betaalbaarheid.

[2:18:09] Dank u wel.

[2:18:12] Dan gaat u naar het volgende mapje.

[2:18:13] Ja, ik ga...

[2:18:15] O, sorry, pardon. U heeft helemaal gelijk.

[2:18:17] Mevrouw Rodekerk, u had ook nog een interruptie.

[2:18:19] Excuses.

[2:18:20] Ja, want ik hoorde mevrouw Hermans zeggen

[2:18:23] volgend voorjaar alternatief beleid.

[2:18:26] Maar dat vind ik toch wel

[2:18:28] schokkend. Want er ligt

[2:18:29] sinds mei een hoofdlijnakkoord.

[2:18:32] We hebben morgen een regeerprogramma

[2:18:34] waar ik toch best veel van verwacht.

[2:18:35] We hebben al een analyse, heel lang licht,

[2:18:37] van het PBL waarin staat dat we het niet gaan halen op deze manier met het schrappen van de maatregelen

[2:18:42] in dat akkoord. Ik hoor de minister zeggen dat ze alles belangrijk vindt, maar ja, we hebben natuurlijk

[2:18:47] niks aan goede bedoelingen. We hebben ook keuzes nodig voor het klimaat en actie. Dus ja, kan de

[2:18:53] minister toezeggen dat ze ook maar één maatregel presenteert de komende tijd om te zorgen dat we ook

[2:18:58] daadwerkelijk die klimaatverandering tegen gaan?

[2:19:01] Ik heb wel het gevoel dat we dit net bij het vorige blokje uitvoerig hadden gehad, maar ik vraag de

[2:19:05] minister nog één keer om te antwoorden.

[2:19:06] Geen enkel probleem, dan ga ik daar nog een keer op in, want ik heb inderdaad iets over het voorjaar gezegd en dat heb ik in relatie gezegd tot de klimaat- en energieverkenning die eind oktober komt en daarbij refereerde ik aan een afspraak uit het hoofdlijnakkoord, dat als uit die analyse blijkt dat we de afgesproken doelen niet gaan halen of dat ze uit zicht raken, dat dit kabinet met voorstellen komt voor alternatief beleid en dat zal dan in het voorjaar zijn, dat is het ritme en de planning zoals

[2:19:36] Als we het in de afgelopen jaren steeds gezien hebben, ga ik in de tussentijd helemaal niks doen.

[2:19:43] Absoluut niet.

[2:19:44] Er ligt een ongelooflijke stapel aan reeds voorgenomen beleid.

[2:19:50] Wetsvoorstellen, programma's, of het nou de verduurzaming industrie is of isoleren van

[2:19:57] huizen in de gebouwde omgeving, het is eindeloos veel.

[2:20:01] En dat is goed, want dat moet allemaal gebeuren.

[2:20:04] Maar dat werk ben ik mee bezig en ga ik mee verder en gaan wij elkaar nog heel veel over spreken in de komende tijd.

[2:20:15] Sorry, ik vind het wel gewoon echt lastig, want dan wordt de normale beleidssykris uitgelegd.

[2:20:23] Alleen, tussentijds zijn er maatregelen geschrapt. Dan moet er toch ook tussentijds wat bijkomen.

[2:20:28] Dan kunnen we toch niet nu zeggen, ik ben heel druk met andere dingen, maar behalve het aanpakken van klimaatverandering,

[2:20:32] we weten toch dat het niet genoeg is wat er nu gebeurt.

[2:20:34] Dit is de laatste vraag die ik er af en toe sta, want dit hebben we echt uitzoerig gedaan in het vorige blokje.

[2:20:40] Dus minister, nog eenmaal en dan gaan we door met het volgende blokje.

[2:20:42] Voorzitter. Er loopt ongelooflijk veel beleid.

[2:20:45] Dat is in gang gezet van wetsvoorstellen tot programma's.

[2:20:48] Ik noemde het net al.

[2:20:49] En er is ook heel veel beleid dat nog in werking moet treden, waarvan überhaupt de wetsvoorstellen,

[2:20:55] de maatregelen hier nog door de Tweede Kamer en ook nog door de Eerste Kamer moeten.

[2:21:00] Dat is waar het kabinet op dit moment hard aan werkt.

[2:21:06] Ik noemde al de problemen met netcongrestie, we hebben het over de nettarieven gehad.

[2:21:12] Ik zou er een hele waslijst noemen van maatregelen waar we mee bezig zijn, die we in wetgeving

[2:21:21] aan het omzetten zijn, dan wel klaar zitten om de wetsbehandeling hier in de Tweede Kamer

[2:21:26] te gaan doen.

[2:21:30] Dan kwam ik bij vragen over netcongesti.

[2:21:34] Even checken, want ik heb kernenergie, infra en netcongesti.

[2:21:38] En dan overig? Of wilt u de volgorde toch aanpassen?

[2:21:40] Ik denk ik help even de toeschouwer.

[2:21:43] U heeft daar helemaal gelijk in.

[2:21:45] En ik deed dat omdat we nu een paar keer het over netcongesti hadden gehad.

[2:21:48] Doe maar nu netcongesti.

[2:21:51] Nee hoor, doe maar netcongesti.

[2:21:53] Nu de orde helemaal verstoren. Excuus.

[2:21:55] We zitten weer op de rit, dus ga u ernaar.

[2:21:57] Ik ga verder met netcongestie.

[2:21:58] Een vraag van de heer Vlag.

[2:22:05] De potentie voor de energiehubs stelde u een vraag over.

[2:22:10] Ja, die potentie zie ik ook.

[2:22:16] Mijn voorganger heeft begin van de zomer, in juni, de Kamer geïnformeerd over het stimuleringsprogramma Energiehubs.

[2:22:25] En in dit programma is een aantal acties opgezet om kansrijke initiatieven voor die energiehubs

[2:22:31] te faciliteren.

[2:22:33] En er is ook een bestuurlijk aanjager slim met stroom aan de slag, dat is de heer Schouw.

[2:22:40] En hij komt eind oktober met zijn advies en zal ook ingaan op dit soort zaken.

[2:22:47] En ik zal dat dan ook, als dat advies binnen is, uiteraard met de Kamer delen.

[2:22:55] Dan vroeg mevrouw Posma mij iets over SDE++ en de zonnetcongressie en hoe dat wordt meegenomen.

[2:23:05] Op dit moment houdt SDE++ rekening met opwekkongressie door bij de aanvraag van een zon-pv-project

[2:23:12] een transportindicatie te vereisen en te vereisen dat een zon-pv-project slechts op 50% van

[2:23:19] het piekvermogen wordt aangesloten.

[2:23:20] Dit verlaagt de pieken van aanbod die een zonnestroominstallatie kan veroorzaken op zonnige momenten.

[2:23:26] Ik heb aan het PBL gevraagd om voor de openstelling in 2025 te onderzoeken of er nog meer maatregelen

[2:23:33] zijn die ik in de SDE-PlusPlus kan opnemen om de impact van de uitrol van hernieuwbare

[2:23:39] energie via de SDE-PlusPlus op het elektriciteitsnet te verlagen.

[2:23:45] Mogelijke opties hiervoor zijn het combineren van zon, PV en windenergie op één aansluiting.

[2:23:50] Het stimuleren van eigen verbruik en het stimuleren van een fysieke directe lijn tussen opwekking

[2:23:56] en afname.

[2:23:58] Een tussentijds plafond op de uitrol van zon-pv dat rekening houdt met de benodigde groei van

[2:24:03] zon-pv en tevens netcongesti is daarbij ook een mogelijkheid.

[2:24:07] De transportindicatie geldt ook voor de productie van andere hernieuwbare elektriciteit, zoals

[2:24:11] windprojecten.

[2:24:15] Een lang antwoord, maar ik hoop een antwoord op een technische vraag.

[2:24:18] Meneer Eriks heeft er nog een vraag over.

[2:24:21] Ik hoorde een aantal opties langskomen, voorzitter.

[2:24:24] En ik weet nog dat wij bij het vorige kabinet nog een discussie hadden hier in de Kamer...

[2:24:29] over de mogelijkheid om ook te normeren bij batterijopslag bij nieuwe zonneparken.

[2:24:34] Is dat ook iets wat bekeken kan worden in dit traject?

[2:24:36] Want het zou wel de mogelijkheid gaan bieden dat je inderdaad ook die pieken en die dalen...

[2:24:40] dat je er veel meer op inspeelt met de zonneparken.

[2:24:42] De minister.

[2:24:44] Ik dacht dat er ook naar werd gekeken, maar laat me dat heel even checken.

[2:24:47] Dan kom ik daar zo op terug.

[2:24:50] Helemaal goed, meneer Vlag.

[2:24:52] Ja, voorzitter, dank u wel.

[2:24:53] Ik hoor dat er een bestuurlijk aanjager is, de heer Schouw.

[2:24:56] Daar heb ik alle vertrouwen in, hem kennende.

[2:24:59] Moet ik het antwoord van de minister zo beluisteren dat de twee concrete vragen die ik heb gesteld,

[2:25:03] namelijk waar de minister op wil inzetten om woningbouw niet te laten vastlopen door netcongestie

[2:25:09] en zaken rond cablepooling en het opzetten van nieuw bv, in zijn advies zullen worden beantwoord?

[2:25:15] Of komt daar nog een concrete antwoord nu op?

[2:25:18] Ik ga zo ook nog iets zeggen over de cable pooling waar u een vraag over stelde.

[2:25:22] En over het vastlopen te voorkomen.

[2:25:27] We hebben ook het landelijk actieprogramma Netcongesti.

[2:25:32] Waarin alle betrokken partijen samenwerken om die netcongesti zo veel mogelijk te beperken.

[2:25:38] En die acties zijn, even algemeen gezegd, gericht op het sneller bouwen.

[2:25:42] Het beter benutten van het netwerk.

[2:25:44] en het slimmer inzicht in gebruik van de capaciteit van het netwerk.

[2:25:48] En dat doen we.

[2:25:50] Die drie actielijnen zijn er op gericht om een handelingsperspectief te creëren

[2:25:54] en te zorgen dat de verduurzaming van bedrijven en de mobiliteit,

[2:25:58] maar natuurlijk ook de woningbouw, niet stilvallen

[2:26:01] en dat economische groei en woningbouw dus door kunnen gaan.

[2:26:07] Dank u wel. U vervolgt uw betoog.

[2:26:09] Ja, ik had de cable pooling in een apart blokje,

[2:26:13] Dus als u het goed vindt, kom ik daar aan het eind op terug.

[2:26:19] Mevrouw Rodekerk, met een interruptie.

[2:26:21] Ja, nog even, want ik hoorde de minister praten over de SDE-PlusPlus-regeling,

[2:26:25] waar we het natuurlijk net ook over hebben gehad.

[2:26:27] Er werd gezegd, nou, dat heeft niks te maken met de bezuiniging op klimaat.

[2:26:30] Uit de ambtelijke analyse in het hoofdlijnakkoord, daar staat dat tot 2030

[2:26:35] asielijk minder middelen beschikbaar komen voor de SDE-PlusPlus-regeling,

[2:26:38] waardoor de stimulering van warmtebronnen naar verwachting zal vertragen

[2:26:41] en directe impact heeft op de doelstellingen om in 2030 500.000 bestaande woningen op het

[2:26:46] warmtenet aan te sluiten.

[2:26:48] Dus dit heeft dan toch wel degelijk impact op het klimaat.

[2:26:55] Nu komen we in een discussie over warmtenetten en wat dat in die zin betekent voor de financiering

[2:27:03] en hoe dat loopt.

[2:27:04] Daar kan ik op zich op ingaan, maar het is wel een heel erg op zichzelf staand onderwerp.

[2:27:09] In algemene zin, als het gaat over de SDE++, waar u net onderling een interruptiedebat over had.

[2:27:19] Het is zo dat we uit de reserve van de buffer van de SDE++ wat geld halen om de financiën en een

[2:27:33] degelijke begroting bij het hoofdlijnenakkoord en bij de plannen van dit kabinet te kunnen presenteren.

[2:27:39] Ik ben ervan overtuigd dat met de middelen die we hebben, die er gereserveerd staan voor

[2:27:47] het klimaatbeleid in dit kabinet, met een forse extra investering voor kernenergie, we kunnen

[2:27:54] doen wat we moeten doen.

[2:27:58] In de ambtelijke analyse van het hoofdlijnakkoord staat dat hiermee een vertraging plaatsvindt

[2:28:05] van de stimuleren van warmtebronnen.

[2:28:06] Dat staat letterlijk, en dan komt de minister met kerncentrales die nog niet gebouwd zijn.

[2:28:11] Ik begrijp echt niet hoe ze dan die vergelijking maakt.

[2:28:13] Dit is toch het hele probleem, dat we dus subsidies voor duurzaamheid schrappen en met

[2:28:17] kernenergie doen alsof we het op gaan lossen.

[2:28:22] Voorzitter, mevrouw Rodekerk-Butt uit een analyse die ik niet ken, maar probeerde net

[2:28:30] even in algemene zin een antwoord te geven.

[2:28:32] Misschien kan zij mij zo meteen of nu even exact aangeven waar dat vandaan komt.

[2:28:38] Dan kan ik daar echt even inhoudelijk op reageren.

[2:28:41] Ik probeerde net één abstractieniveau hoger om even te duiden hoe we keuzes hebben gemaakt

[2:28:46] in het hoofdlijnakkoord.

[2:28:48] Stel ik voor dat we dat in tweede termijn doen, mevrouw Ouderkerk?

[2:28:52] Ja, ik zou willen vragen of zij daar een briefje over kan sturen om dat toe te lichten.

[2:28:56] Dus het impact van die bezuiniging op de SDA-plus-plusregeling.

[2:28:59] En waar ik uit citeerde, was de ambtelijke analyse van het hoofdlijnakkoord.

[2:29:06] Nu hoor ik u het woord ambtelijke analyse zeggen.

[2:29:09] Er zijn heel veel ambtelijke analyses gemaakt van het hoofdlijnakkoord door verschillende

[2:29:15] departementen.

[2:29:16] Ik wilde even verwaken dat ik nu op elke analyse een reactie ga geven.

[2:29:26] Dus de vraag is eventjes welk stuk u voor zich heeft.

[2:29:31] Laat ik dat even heel concreet vragen.

[2:29:36] Mevrouw Rodekerk, kunnen we dit niet even buiten de microfoon doen?

[2:29:39] Dat kan zeker.

[2:29:39] Ik zou zeggen, ik zal er per brief terugkomen en dan wil ik graag een stukje ernaartoe komen.

[2:29:42] We kijken zo even in de schorsing.

[2:29:44] We komen er in de tweede termijn op terug.

[2:29:45] We doen het in de tweede termijn.

[2:29:46] En als er dan nog een brief moet komen, dan zien we dat in de tweede termijn wel.

[2:29:49] Mevrouw Kreuger, met een interruptie.

[2:29:50] Ja, voorzitter.

[2:29:51] Misschien alleen maar hierop aanvullend dat ik het wel belangrijk vind.

[2:29:55] Net zeiden diverse collega's dat er geen bezuiniging is op de STD++.

[2:30:01] En de minister geeft nu heel duidelijk aan dat er wel degelijk inderdaad minder geld is

[2:30:07] voor de SDE plus plus, maar dat ze verwacht dat dat niet erg is, want er is genoeg geld

[2:30:11] voor kernenergie.

[2:30:12] Maar dat dat wel belangrijk is om met elkaar even vast te stellen.

[2:30:15] De minister.

[2:30:15] Voorzitter, het is wel ook belangrijk om elkaars woorden eerlijk te herhalen, te quoten, te

[2:30:23] citeren.

[2:30:23] Ik heb gezegd dat in het hoofdlijnenakkoord uit de buffer van de SDE++ die percentage is verlaagd.

[2:30:36] Het geld dat daaruit komt, is gebruikt voor ambities uit het hoofdlijnenakkoord.

[2:30:42] Dat is dus geen bezuiniging op de SDE++-regeling, want de middelen die daarin zitten,

[2:30:47] zijn en blijven gewoon beschikbaar.

[2:30:49] Echt waar, mevrouw Kreugen? Nog een? Anders zou ik door willen naar het volgende blokje.

[2:30:56] Volgens mij is de essentie dat de ambtelijke analyse zegt dat er minder gelden, minder middelen ter beschikking komen.

[2:31:05] Laten we even los van of het woord bezuiniging gebruiken.

[2:31:08] Er zijn minder middelen beschikbaar voor duurzame energie.

[2:31:12] Dat is wat de collega's tegenspraken, wat volgens mij dus gewoon hier geconstateerd wordt.

[2:31:19] Of klopt die ambtelijke analyse niet?

[2:31:21] Dan vraagt de minister welke analyse.

[2:31:23] Dus dadelijk, voor de tweede termijn, hebben mevrouw Rodekerk en de minister even contact.

[2:31:28] En dan kan de minister in de tweede termijn even reageren.

[2:31:31] U vervolgt uw betoog.

[2:31:33] Een nieuw blokje?

[2:31:35] Een nieuw blokje.

[2:31:37] We gaan naar kernenergie.

[2:31:38] Oké, ik zal nu de kernenergie doen.

[2:31:41] Ik pak kernenergie erbij.

[2:31:43] Ik heb staan kernenergie, infra en dan overig.

[2:31:46] Ik ga naar kernenergie.

[2:31:48] Ik begin met een vraag van mevrouw Rodekerk.

[2:31:53] Dat kwam eigenlijk naar voren uit een discussie tussen mevrouw Rodekerk en de heer Erkens.

[2:31:59] Hij gaat over de reservering van 14 miljard voor kernenergie en of dat ten koste gaat van

[2:32:03] de inzet op andere hernieuwbare bronnen, zoals onder andere wind op zee.

[2:32:08] Ik zeg in antwoord op de vraag van mevrouw Rodekerk dat de middelen die gereserveerd zijn

[2:32:14] voor kerncentrales niet ten koste gaan van de inzet op andere technieken die nodig zijn

[2:32:18] voor de energietransitie.

[2:32:21] Naast het reserveren van financiële middelen maakt het kabinet een integrale afweging van

[2:32:27] het hele systeem, bijvoorbeeld via het Nationaal Plan Energiesysteem.

[2:32:32] Dus het kabinet zet in op meerdere technieken om een CO2-vrij energiesysteem te realiseren,

[2:32:38] zoals wind op zee, hernieuwbare energie op land en kerncentrales.

[2:32:43] Nogmaals, dat blijkt dus ook uit het Nationaal Plan Energiesysteem.

[2:32:47] Dan de vraag van de heer Vlag over mijn bezoek gisteren aan Borselen en welke lessen ik zelf

[2:32:56] heb getrokken uit dat bezoek aan Zeeland.

[2:33:01] Dat zijn er een paar.

[2:33:04] Laat ik beginnen met wat echt een les is, wat ik echt heb meegenomen uit het gesprek

[2:33:13] aan het eind van de middag met inwoners uit de gemeente, het belang van duidelijkheid en

[2:33:22] betrokkenheid.

[2:33:23] Duidelijkheid voor inwoners, hoe gaat het proces er precies uitzien, wat gaat het besluit zijn,

[2:33:31] en betrokkenheid ook bij hoe gaat u te werk en wat gaat dit allemaal betekenen.

[2:33:37] Worden wij dan ook gehoord in hoe we niet alleen de kansen kunnen benutten die er hier zijn,

[2:33:43] maar ook de mogelijke overlast, mocht besloten worden dat daar twee nieuwe kerncentrales

[2:33:48] worden gebouwd.

[2:33:49] Hoe kan je die overlast dan beperken?

[2:33:52] En precies wat u ook zei, natuurlijk zijn er ook mensen die volmondig nee zeggen, maar

[2:33:56] zijn ook heel veel mensen nemen die voorwaarden serieus.

[2:34:00] Die woorden gebruikt u volgens mij ook en dat is voor mij die duidelijkheid en die betrokkenheid.

[2:34:05] Dus dat als eerste les.

[2:34:08] Tweede is...

[2:34:09] Er speelt daar in de gemeente, in de regio, ongelooflijk veel.

[2:34:14] In Zeeland überhaupt.

[2:34:15] Er komen daar maar liefst acht projecten die spelen vanuit het ministerie van Klimaat en Groene Groei.

[2:34:22] Komen samen in een klein gebied.

[2:34:27] Ik kreeg gisteren ook een paar keer de vraag...

[2:34:28] kunt u dat niet in één keer, in samenhang, integraal afwegen?

[2:34:32] Ik begrijp dat verzoek heel goed.

[2:34:34] En toch kan ik dat niet doen, omdat we voor al die projecten ook wettelijk vastzitten aan

[2:34:40] procedures die we te volgen hebben met elkaar.

[2:34:44] Dat neemt niet weg.

[2:34:46] En dat is wat ik dus ook meeneem uit het bezoek van gisteren, dat ik ook in mijn overleggen

[2:34:52] met de minister van Vrouw, dat we ons wel gaan laten adviseren om zoveel mogelijk die samenhang

[2:34:59] en die integraliteit mee te kunnen wegen in de stappen die we zetten.

[2:35:05] En tot slot, in heel veel vragen die ik gisteren kreeg, lag besloten de wens...

[2:35:18] We snappen heel goed dat we in een energietransitie zitten...

[2:35:22] en dat ook vanuit Zeeland wij in deze provincie een bijdrage moeten leveren.

[2:35:27] Maar deze provincie heeft ook heel veel bijzonders...

[2:35:29] en eigens en speciaals en kunt u er ook voor zorgen dat dat ook behouden blijft.

[2:35:36] Nu zullen er ongetwijfeld dingen gaan veranderen,

[2:35:41] maar dat Zeeland ook in de toekomst die provincie is met prachtige natuurgebieden

[2:35:48] en een manier van leven waar waarom mensen daar hun hele leven zijn blijven wonen

[2:35:54] of juist weer terug zijn gekomen na studie of na een tijd ergens anders gewerkt hebben,

[2:35:58] Dat we daar ook oog voor hebben, dus dat het ook over leefbaarheid gaat.

[2:36:02] Om dat woord daar aan te koppelen.

[2:36:05] Dus dat is voor mij de drie dingen die het bezoek voor mij gisteren hebben opgeleverd.

[2:36:10] Naast allerlei indrukwekkende technische inzichten in de kerncentrale.

[2:36:15] Maar dit wilde ik er toch even uitlichten.

[2:36:19] Meneer Erkens met een interruptie.

[2:36:21] Ja dank voorzitter.

[2:36:21] Ik kom er ook nu pas achter dat ik zelf geen vragen van kernen die ze gesteld heb.

[2:36:24] Dat zal u als voorzitter teleurstellen denk ik.

[2:36:26] maar bij deze kan ik er alsnog in stellen.

[2:36:28] Het gaat over het volgende.

[2:36:30] Wij waren inderdaad als commissie ook bij Borselen op bezoek

[2:36:32] en wat ons opviel, inderdaad, was niet de discussie over kernenergie,

[2:36:36] maar het was inderdaad dat er heel veel tegelijkertijd op één plek komt.

[2:36:39] Is dat ook iets wat u met uw collega's en het kabinet kan bespreken?

[2:36:42] Want de ruimtelijke opgaven op meerdere dossiers zijn groot.

[2:36:44] De Defensie kijkt ook naar vaak meerdere voorgesloten locaties.

[2:36:47] Stel dat Zeeland inderdaad de nieuwe kerncentrales kijkt,

[2:36:50] dat lijkt mij logisch dat andere provincien op andere dossiers meer gaan leveren.

[2:36:53] Dank voor die vraag.

[2:36:54] Ik heb zelf ook geen vraag gesteld over kerenergie.

[2:36:56] Dat vind ik pas jammer, maar het is zij zo.

[2:36:59] We gaan naar de minister voor de beantwoording.

[2:37:02] Dat moment gaat vast ook nog komen, voorzitter.

[2:37:08] De vraag of ik als minister van Klimaat en Groene Groei over de ruimtelijke inpassing van al die

[2:37:16] projecten contact heb overleggen met andere bewindspersonen, ja.

[2:37:20] De minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, mevrouw Keijzer,

[2:37:27] die staat voor deze hele ingewikkelde puzzel.

[2:37:29] Hoe gaan we al die vraagstukken in Nederland,

[2:37:32] van woningbouw tot economische bedrijvigheid,

[2:37:35] tot wat er nodig is voor de energietransitie, de klimaatopgave,

[2:37:39] hoe gaan we dat allemaal inpassen in dit land,

[2:37:42] waar de ruimte schaars is?

[2:37:44] Dus ja, daar hebben wij zeker contact over.

[2:37:48] En ikzelf heb ook binnen een van de programma's dat loopt met de verschillende provincies en

[2:37:54] ook clusters in Nederland natuurlijk contact van hoe kan je, wat is waar nodig, wat moet

[2:38:01] waar gebeuren.

[2:38:02] Maar die ruimtelijke inpassing is echt iets waar ik natuurlijk ook met de minister-vrouw

[2:38:06] contact over heb.

[2:38:07] Dank u wel.

[2:38:08] U vervolgt uw betoog.

[2:38:12] Dan kom ik bij een aantal vragen die over de energie-infrastructuur zijn gesteld.

[2:38:19] Ik begin met de heer Erkens, die een vraag stelde over de...

[2:38:24] Er is volgens mij nog een vraag van het vorige blokje van mevrouw Kreuger, of niet?

[2:38:28] Mevrouw Kreuger.

[2:38:29] Ja, sorry, ik dacht dat we nog iets meer op kernenergie.

[2:38:32] Maar ik neem aan dat er gewoon nog een reactie...

[2:38:39] Nou, misschien komt die reactie nu.

[2:38:40] We hebben allemaal in de krant kunnen lezen dat de verwachting zou zijn dat met publiek geld

[2:38:52] de kerncentrales gefinancierd zouden moeten worden.

[2:38:54] Dat gaat dan om vier centrales voor acht tot twintig miljard.

[2:39:02] Mijn vraag is aan deze minister.

[2:39:04] van die ambitie van die vier kerncentrales en de twee van het vorige kabinet?

[2:39:09] Is dat koet-ke-koet dat ze er moeten komen?

[2:39:12] Of komt er nog enige rationele afweging op basis van kosten en baten?

[2:39:18] Voorzitter, ik denk dat mevrouw Kreuger refereert aan een artikel dat eerder deze week in NRC stond

[2:39:24] over de financieringsconstructie van kernenergie en kerncentrales.

[2:39:31] Daar is het kabinet.

[2:39:32] Er heeft daar nog geen besluit over genomen.

[2:39:34] We zijn nog niet in die fase.

[2:39:36] Er lopen wel onderzoeken naar hoe je de vormgeving van die constructie doet.

[2:39:42] En als we daar een keuze over hebben gemaakt, kom je natuurlijk voor vragen te staan als

[2:39:46] wat is dan de omvang van het bedrag dat daarbij hoort.

[2:39:50] Waarom ik gisteren in Borsele was, was om me überhaupt te laten informeren en te kijken

[2:39:57] bij de kerncentrale daar, maar ook omdat we net een eerste stap in de procedure hebben afgerond

[2:40:06] en daaruit is gekomen, ook een aanvullend onderzoek dat nog gedaan is naar locaties,

[2:40:11] dat we naast de voorkeurslocatieborstelen ook gaan kijken naar Terneuzen als mogelijke locatie

[2:40:17] en de Tweede Maasvlakte. Dat is de stap waar we nu zijn en de stap van de financiering komt

[2:40:24] op een later moment.

[2:40:28] Mijn vraag was echt een andere.

[2:40:31] Mijn vraag was of er dus nog een rationele afweging komt op het moment dat je die kosten inzichtelijk

[2:40:37] hebt, want die horen bij een financieringsconstructie, of dat we nu koet-ke-koet vastzitten aan die

[2:40:43] twee centrales, ongeacht dat dat 40 miljard publiek geld kan betekenen.

[2:40:49] Hoe zit dit?

[2:40:53] Ik geef aan — ik heb dat artikel gelezen — dat het kabinet daar nog geen besluit over

[2:41:00] heeft genomen.

[2:41:01] Daarmee zeg ik dus ook dat er nog allerlei afwegingen gemaakt moeten worden in het hele

[2:41:08] traject.

[2:41:09] Het uitspreken van een ambitie, dat is vandaag al een paar keer eerder gezegd, is één.

[2:41:16] Vervolgens gaan we een heel traject in om die ambities te realiseren.

[2:41:20] Dat geldt voor kernenergie, dat geldt voor wind op zee, dat geldt voor alle ambities

[2:41:23] in de energietransitie, maar zeker ook voor kernenergie.

[2:41:26] Want dat zijn hele lange trajecten waar heel veel stappen voor doorlopen moeten worden.

[2:41:31] En dat moet en kan niet anders dan zorgvuldig.

[2:41:37] Voorzitter, de minister noemde nu ook Terneus en de Maasvlakte zelf opnieuw.

[2:41:41] Zou zij daar nog iets meer op willen bespiegelen?

[2:41:44] Wat is de status van die locaties?

[2:41:46] Zijn dat alternatieve locaties?

[2:41:48] Zijn dat aanvullende locaties?

[2:41:49] Daar zou ik graag iets meer over horen.

[2:41:54] Uit dat aanvullende onderzoek dat gedaan is, is gekomen dat we ook naar deze locaties moeten

[2:42:02] kijken, omdat dat locaties zijn die potentieel geschikt zijn, bijvoorbeeld om hun ligging

[2:42:08] bij het water, de ruimte die er is en de mogelijkheid om de benodigde veiligheidseisen in acht te

[2:42:16] nemen.

[2:42:16] We moeten dat doen.

[2:42:20] Dat hoort bij onze wettelijke plicht om uiteindelijk bij definitieve locatiebesluit een zorgvuldige

[2:42:26] afweging te kunnen maken.

[2:42:28] Er is dus nu geen besluit genomen over het woord borstelen of het woord niet terneuzen of wat dan ook.

[2:42:35] Dit is alleen voor ons locatieonderzoek.

[2:42:38] Daar moeten we dus breder op kijken.

[2:42:44] Ik hoor de minister zeggen dat hij kernenergie gaat onderzoeken en dat hij doorgaat met alle

[2:42:49] andere duurzame vormen van energie op weg.

[2:42:52] Het probleem is dat als je zegt dat je dit gaat onderzoeken en dat je hiervoor geld in

[2:42:56] een potje gaat stoppen, dan hou je vanzelf al andere zaken tegen.

[2:43:01] Dan is het geld dat aan de andere duurzame opties zou zijn gelinkt voor een deel bezuinigd.

[2:43:08] En hoe voorkom je dan dat je niet zegt, nou, we gaan hier niet ook nog allemaal extra windparken neerleggen op zee,

[2:43:17] want we gaan hier misschien al een kerncentrale neerzetten.

[2:43:20] Dus hoe kan de minister waarborgen dat we daadwerkelijk alle opties openhouden en nu niet lijnen doorsnijden

[2:43:27] van aanvragen die er worden gedaan of van andere vormen van groene energie die er mogelijk zijn met kernenergie in het achterhoofd?

[2:43:35] Want de minister zegt dat er ruimte is op die plekken, maar die maasvlakte 2 moet dan bovenop

[2:43:39] een aantal bedrijven.

[2:43:40] Welke bedrijven wil de minister de ruimte weghalen?

[2:43:44] De ambitie voor wind op zee is onverminderd.

[2:43:48] Die is niet veranderd, dus ook daar gaan we mee door.

[2:43:54] Kernenergie is onder het vorige kabinet al besloten om dat toe te voegen aan de energiemix.

[2:44:00] vind ik ook heel verstandig dat we dat hebben gedaan, dat we naast wind en zon ook kernenergie

[2:44:05] hebben en daarmee een stabiel en robuust energiesysteem voor de toekomst maken.

[2:44:11] Het bouwen van kerncentrales is overigens net als het aanleggen van windparken op zee,

[2:44:15] dat is ook niet van vandaag op morgen gebeurd.

[2:44:19] We zijn nu ook met tenders bezig voor begin van de jaren dertig.

[2:44:26] Dus dit zijn allemaal projecten met lange termijn die over een heel aantal jaren gaan.

[2:44:32] Dat geldt ook voor kernenergie en daar moet je daar ook reserveringen voor maken, net

[2:44:36] als we dat in de verschillende parcelen van het Klimaatfonds ook voor andere vormen van

[2:44:42] energie hebben gedaan.

[2:44:45] Ik ben een beetje afgegaan in welk debat ik beland ben, want ik wil nu allemaal zorgen

[2:44:48] over de ruimte die kernenergie inneemt.

[2:44:50] Dat is ongeveer 3,3 kilometer voor 1 gigawatt.

[2:44:53] En de zon was altijd 100 tot 200 vierkante kilometer.

[2:44:57] De kosten, het net op zee kost 90 miljard euro in totaal om op te bouwen.

[2:45:01] Dus ik vraag me af welke gelegenheidsargumenten we nog meer gaan horen in dit debat.

[2:45:04] Maar dat is niet mijn vraag, voorzitter.

[2:45:06] Mijn vraag gaat over de locaties die toegevoegd zijn.

[2:45:09] Er worden ook technische haalbaarheidsstudies uitgevoerd

[2:45:11] door de drie producenten die niet uitgesloten zijn.

[2:45:14] De Franse, Amerikanen en Zuid-Koreanen.

[2:45:17] Hebben zij die technische haalbaarheidsstudies uitgevoerd

[2:45:19] op de oorspronkelijke twee locaties of ook deze twee?

[2:45:22] En als het alleen de oorspronkelijke twee zijn,

[2:45:25] zorgt deze processtap dan niet voor extra vertraging?

[2:45:28] De minister.

[2:45:30] Voorzitter, ik wil hier even heel precies antwoord op geven.

[2:45:32] Dus als ik hier in de tweede termijn op terug mag komen, graag,

[2:45:34] want anders oorzaak ik mogelijk verwachtingen.

[2:45:37] Hebbera Postma met nog een interruptie.

[2:45:39] Als we het toch over kernenergie blijken te hebben.

[2:45:43] Nee, gewoon een hele simpele vraag.

[2:45:44] Ik hoor hier allemaal informatie

[2:45:45] die voor mij ook de moeite waard is om even in te duiken.

[2:45:51] En ik vroeg me af of de minister misschien...

[2:45:52] We gaan een debat hebben over kernenergie met elkaar.

[2:45:54] Dat wordt een heel belangrijk debat.

[2:45:56] En ik denk dat het heel goed is dat we...

[2:45:59] gewoon even allemaal hetzelfde informatieniveau hebben.

[2:46:02] Alles even kunnen doordemen.

[2:46:03] Ook de nieuwe ontwikkelingen die gedaan zijn.

[2:46:05] De nieuwe stappen die op het departement zijn gedaan.

[2:46:07] Dus mijn simpele vraag aan de minister is...

[2:46:09] Kan zij toezeggen dat we nog even een update krijgen...

[2:46:13] voor het debat kernenergie met de onderwerpen die genoemd zijn

[2:46:16] en de zaken die al onderzocht zijn,

[2:46:19] zodat we echt goed het debat kunnen voeren met elkaar.

[2:46:22] De minister.

[2:46:22] Ja, voorzitter. Bij mijn weten staat er in november een debat kernenergie gepland.

[2:46:29] En voor die tijd komt er nog een brief met een update op de stand van zaken.

[2:46:35] Ik dacht ook dat ik dat gisteren in de brief van gisteren had geschreven,

[2:46:39] dat die brief komt, maar ik zeg dat hierbij graag nog een keer toe.

[2:46:42] Ja, het debat is in december, maar we gaan als commissie proberen u te verleiden om iets

[2:46:46] eerder dat debat met de commissie aan te gaan, maar dan gaan we kijken of dat lukt.

[2:46:49] Ja, voorzitter, dat hoorde ik, dat voornemen, en het staat u uiteraard helemaal vrij om

[2:46:54] dat eerder te plannen, maar laat mij daar dan in tweede termijn even op terugkomen of

[2:46:59] ik ook kan toezeggen om die brief ook met alle informatie die ik graag met u zou willen

[2:47:04] delen nog dit jaar ook zoveel eerder kan sturen, want ik denk dat dat wel belangrijk

[2:47:08] voor een goed inhoudelijk debat over kernenergie.

[2:47:12] De tweede termijn wordt steeds interessanter.

[2:47:13] Dat is mooi.

[2:47:14] Geen interrupties meer.

[2:47:15] U gaat door met uw bedoeling.

[2:47:19] Dan de energie-infrastructuur en de vraag die de heer Erkens mij stelde over de Delta-Rijn-corridoren

[2:47:25] en de vertraging die daar nog net voor de zomer door het vorige kabinet is gecommuniceerd.

[2:47:34] Even vooropgesteld.

[2:47:35] Ik baal, net als iedereen, ook de leden van het vorige kabinet, dat we deze vertraging

[2:47:42] moeten aankondigen.

[2:47:44] Alle betrokken partijen zijn te ambitieus geweest in de planning die er gemaakt is.

[2:47:50] Op de vraag van de heer Erkens kan ik zeggen dat wij hierover in gesprek zijn.

[2:47:54] Ik ben en ga hierover in gesprek, omdat ik het belangrijk vind dat we gezamenlijk een

[2:48:01] krijgen en gezamenlijk op één lijn zitten over hoe we nu verder gaan.

[2:48:06] Ik heb uw vragen gehoord over het ontbundelen.

[2:48:11] Op dit moment is dat niet de route waar ik voor kies, omdat ik een zorgvuldige procedure moet doorlopen.

[2:48:21] Er zijn ook juridische risico's als we dat uit elkaar gaan halen.

[2:48:29] Die zouden dan weer voor nieuwe vertraging in het project dat helaas al vertraagd is kunnen zorgen.

[2:48:36] Dus dat is niet de lijn waar ik op zit.

[2:48:39] Maar ik erken ook wel echt het grote belang van dit project voor de transitie en voor

[2:48:47] de verduurzaming, met name ook van de industrie.

[2:48:49] Ik snap ook dat bedrijven hierop gerekend hadden in hun plannen en in hun verduurzaming.

[2:48:58] Dus daarmee committeer ik me er ook echt aan dat ik ook dat gesprek voer.

[2:49:02] En zodra dat geweest is en ik meer zicht heb op wat we daar besproken hebben,

[2:49:08] zal ik daar uiteraard opnieuw een brief over sturen aan de Kamer.

[2:49:18] Ik kan even niks.

[2:49:19] Dank u wel voor een kopje thee.

[2:49:21] Meneer Eggens, met nog een interruptie.

[2:49:22] Nou ja, dank voor.

[2:49:23] Ik snap dat de voorkeursroute is inderdaad niet onbundelijk.

[2:49:26] Ik zou de minister vragen om niks uit te sluiten als er mogelijkheden tot versnelling gaan zijn.

[2:49:30] want ja, er zitten juridische risico's wellicht aan, maar er zitten ook grote risico's voor de hele transitie.

[2:49:35] En het bestaan onder andere van het clustergeenbod als de infrastructuur maar vertraagd blijft worden.

[2:49:40] Dus ik zou vooral willen vragen op wat voor termijn wij misschien dan die brief zouden kunnen krijgen.

[2:49:43] Of dat misschien voorafgaande het commissiedebat verduurzaming in de industrie is.

[2:49:47] Volgens mij is dat in november namelijk. Dan kunnen we daarbij betrekken, want het is daar wel heel relevant voor.

[2:49:52] De minister.

[2:49:53] Ja, voorzitter. Ik zal een verslag of de uitkomsten van dat gesprek...

[2:50:01] Natuurlijk met de Kamer delen en laat ik zeggen dat het mijn streven is om dat voor het debat

[2:50:06] over de verduurzame industrie te doen.

[2:50:09] Geen interrupties meer?

[2:50:10] Dan gaat u verder met uw taal.

[2:50:18] Een vraag van mevrouw Posma over zonneparken.

[2:50:24] Die worden vannacht 2025 alleen nog natuurinclusief gebouwd.

[2:50:27] Kan dit ook met alles wat er op zee gebeurt, wind op zee, CCS-waterstof?

[2:50:34] Bij windenergie op zee bevatte de KAFL-besluit een voorschrift voor natuurinclusief bouwen.

[2:50:40] Dat verplicht om een deel van de turbinefunderingen zodanig aan te leggen dat deze een geschikt

[2:50:45] leefgebied opleveren voor specifieke vissoorten of schelpdieren.

[2:50:50] Daarnaast daag ik via de tendercriteria windparkontwikkelaars uit om nieuwe innovatieve oplossingen toe

[2:50:55] te passen die de Noordzeen natuur ontzien en of versterken.

[2:50:58] Voor de ontwikkeling van de waterstofproductie op zee onderzoek ik vooraf de verwachte milieueffecten.

[2:51:05] Op basis hiervan neem ik de nodige voorschriften op in de vergunning, waaronder waar mogelijk

[2:51:10] op gebied van natuurinclusieve aanleg.

[2:51:12] Ook in het CCS-project Aramis onderzoekt de initiatiefnemer bijvoorbeeld op welke manieren

[2:51:17] de onderzeese pijpleiding en de platforms zo natuurvriendelijk mogelijk te maken zijn.

[2:51:22] Dus ik zie nu geen noodzaak om subsidievoorwaarden in de SDE++ voor CCS op te nemen.

[2:51:29] En voor wind op zee verstrekt de SDE++ geen subsidies.

[2:51:33] Dank u wel.

[2:51:34] Mevrouw Posma met een vraag.

[2:51:36] Is het zo dat de afgelopen windmolenparken die gebouwd en vergund zijn, inderdaad, ecologie

[2:51:41] als zwaarwegende criteria mee hebben genomen?

[2:51:43] Maar er is ook altijd een discussie met departement Financio of die wel weer in volgende tenders

[2:51:48] plaats moeten vinden, die criteria.

[2:51:50] Mijn fractie hecht er erg aan dat alles wat we op zee bouwen...

[2:51:54] dat we kijken of we dat natuurversterkend kunnen doen.

[2:51:57] Dus voor alle windparken...

[2:51:59] maar ook voor de pijpleiningen die gelegd worden met CCS en alles.

[2:52:07] Dus mijn vraag zou toch zijn...

[2:52:10] kan er toch niet overwogen worden om dit net wat strakker neer te zetten...

[2:52:15] en uit te breiden naar SDE++...

[2:52:16] dat het dezelfde kwaliteit kan krijgen als natuurversterking...

[2:52:19] versterking bij zonneparken?

[2:52:21] Want dat is echt wel een stap, een niveau hoger en beter, ecologisch gezien, dan natuurinclusief

[2:52:28] of wat kleine maatregelen neerleggen.

[2:52:30] Op geen enkele manier het voornemen om het daar uit te halen.

[2:52:33] Volgens mij wordt daar ook gewoon rekening mee gehouden.

[2:52:37] Mocht die discussie zich voordoen, dan ben ik daar nu al alert op en het belang dat u en uw

[2:52:42] fractie daar aan hechten.

[2:52:43] Maar er ligt nu niet een voornemen om dat anders te gaan doen.

[2:52:47] Ik heb nog een vraag, ook van mevrouw Posma, over of ik kan reageren op de voorstellen

[2:52:59] van mevrouw Van Beek uit het Financieel Dagblad, mevrouw Van Beek de CEO van Tennet, waarin

[2:53:06] zij een aantal suggesties doet, bijvoorbeeld dat andere landen meebetalen aan de infrastructuur

[2:53:14] waar zij ook baat bij hebben.

[2:53:21] Dit raakt eigenlijk de discussie die we eerder hadden aan de betaalbaarheid voor huishoudens

[2:53:27] en bedrijven.

[2:53:30] Ik denk dat ook dit soort suggesties, die ook in dit stuk in het FD stonden, maar zo

[2:53:39] een plek kunnen krijgen.

[2:53:43] Ik kan nu alle opties langslopen, maar ik vermoed maar zo dat dit ook in het IBO meewordt genomen.

[2:53:54] Dan kom ik bij het laatste blokje waar allerlei losse vragen zijn gesteld over onderwerpen

[2:54:01] die soms ook al een beetje de revue zijn gepasseerd.

[2:54:03] Maar eerst krijgen we nog een vraag van de heer Vlag.

[2:54:07] Volgens mij een vraag die ook bij dit blokje hoort is de stikstofvrijstelling voor infra van...

[2:54:12] Die heb ik hier liggen, die kan ik gelijk doen.

[2:54:17] Vliegende start van het laatste blokje.

[2:54:19] Zeker.

[2:54:22] Ik zie hem nu even niet liggen, maar ik weet het wel denk ik uit mijn hoofd.

[2:54:29] Daar is eerder dit jaar een onderzoek over gestuurd naar de Tweede Kamer.

[2:54:33] Toen heeft de heer Vlag daar ook een motie over ingediend die is aangenomen.

[2:54:41] Het kabinet kijkt op dit moment verkend of een bredere stikstofaanpak voor die energieinfrastructuur

[2:54:47] juridisch kan, of dat houdbaar is.

[2:54:51] Ik begrijp heel goed de logica, maar het moet natuurlijk ook wel houden.

[2:54:57] Dus dat onderzoek, die verkenning, loopt nu.

[2:55:01] Eind van het jaar verwacht ik dat die resultaten er zijn en dat de Kamer daarover kan informeren.

[2:55:10] Dan een vraag van mevrouw Teunissen, die er niet meer is, maar ik ga hem toch beantwoorden.

[2:55:21] Ze stelt een vraag over leveringszekerheid en gaswinning, ook in kleine velden.

[2:55:27] Ik denk mede ook naar aanleiding van het debat dat vandaag in de plenaire zaal heeft plaatsgevonden.

[2:55:32] Ik zei dat ook in het vragenuurtje.

[2:55:35] We hebben in Nederland energie nodig om ons land draaiende te houden.

[2:55:39] Om thuis te kunnen koken, om bedrijven en instellingen te kunnen laten functioneren.

[2:55:45] En ik denk dat mevrouw Teunissen en ik dus niet van menen verschillen dat we daar niet zonder kunnen.

[2:55:51] En ook dat we energie willen, liefst energie willen die zo min mogelijk belastend is voor ons land.

[2:55:56] en ook voor de planeet.

[2:56:00] En we willen zo snel mogelijk onafhankelijk worden van regimes waar we niet afhankelijk

[2:56:04] van willen zijn.

[2:56:05] Maar die nieuwe bronnen zijn er nog niet voldoende om ons hele land daarop te kunnen laten draaien.

[2:56:10] Dus we zijn nog steeds deels afhankelijk van gas.

[2:56:15] In die context heb ik ook in het vraaguurtje iets gezegd over leveringszekerheid, maar dat

[2:56:20] Dat is zeker niet het enige aspect waar het kabinet naar kijkt bij het nemen van besluiten

[2:56:27] over vergunningen.

[2:56:34] Als het gaat over gaswinning, stelde de heer Vlag nog een vraag over gaswinning op de Noordzee.

[2:56:39] Dat daalt richting 2030 naar het nulpunt.

[2:56:43] Wat ik ga doen om de kwetsbaarheid die meegepaard gaat, minder te maken, laat ik het zo zeggen.

[2:56:57] Uit de gesprekken die ik en mijn collega's op ministerie voeren met operators, komt inderdaad

[2:57:06] We zitten in de eindfase van de huidige gaswinning op de Noordzee en het vraagt een andere aanpak vanuit

[2:57:17] de sector en aanvullende maatregelen vanuit het Rijk.

[2:57:21] Ik ben daarom in gesprek met de sector om te kijken wat we kunnen doen om de investeringsbereidheid

[2:57:28] bij operators te vergroten.

[2:57:30] Met een sectorakkoord, zoals we dat in het hoofdlijnakkoord hebben geschreven, wil ik kijken of ik samen

[2:57:35] met de sector kan toewerken naar afspraken, bindende afspraken, die ook wederkerig van

[2:57:41] karakter kunnen zijn.

[2:57:44] Ik zal nog dit jaar ook daarover de Kamer informeren wat daar de stand is.

[2:57:53] Dan was er nog een vraag van mevrouw Posma over de SDE++, maar dan nu over de teveelverstrekte

[2:58:04] die in 2022 nog op een ruime miljard stonden en inmiddels op mijn informatie zo'n 600 miljoen euro.

[2:58:14] En wat ik daar nu aan gebeurd, is het volgende.

[2:58:18] Nog deze maand stuurt de RVO brieven met vorderingen aan bedrijven die een openstaand saldo hebben van meer dan 10.000 euro.

[2:58:28] En de bedoeling is dat we hiermee terugbetalingen ontvangen.

[2:58:31] En als dat niet mogelijk is, of niet direct mogelijk is, dat we betalingsregelingen treffen.

[2:58:37] Het gaat om zowel grotere als kleinere bedrijven en we houden om die reden ook rekening met

[2:58:43] de specifieke situatie waar een bedrijf zich in bevindt, om financiële problemen of stopzetting

[2:58:51] van het project waar het geld, waar de basis-subsidie zeg maar voor bedoeld was om dat niet stop

[2:58:58] te hoeven zetten.

[2:58:59] Ik vind het wel belangrijk om te benadrukken dat deze bedrijven het geld rechtmatig hebben ontvangen.

[2:59:05] Ja, het is teveel gebleken, dus er moet een deel terug.

[2:59:13] Maar zij hebben een voorschot gekregen dat later naar beneden is bijgesteld, op basis

[2:59:19] van de definitieve energie- en CO2-prijzen.

[2:59:22] Het kan dus ook voorkomen dat bedrijven te lage voorschot krijgen als de energieprijzen

[2:59:27] dalen.

[2:59:28] En bedrijven uitsluiten kan ik ook niet doen op grond van de Algemene Wet Bestuursrecht.

[2:59:37] Daar is nog een vraag over van mevrouw Posma.

[2:59:41] Ja, dank.

[2:59:44] Dat het voorschot rechtmatig ontvangen is, dat geloof ik.

[2:59:47] Dat heb je ook bij alle toeslagen.

[2:59:50] Ook als je kinderen opvang hebt, dan krijg je een voorschot.

[2:59:52] Dat moet je altijd terugbetalen.

[2:59:54] Dan zijn we ook vrij streng op als overheid.

[2:59:57] Dus ik vind het ook vrij normaal.

[2:59:59] Zo ziet mijn fractie het nog steeds.

[3:00:01] Het is geld wat niet van het bedrijf is en terug hoort vloeien naar de overheid...

[3:00:06] zodat wij het weer in kunnen zetten voor andere energieprojecten.

[3:00:10] Dat is een vrij principeel gegeven, vind ik.

[3:00:13] U geeft aan dat deze maand er brieven uitgaan.

[3:00:17] De motie dateert al van voor de zomer. Ver voor de zomer al.

[3:00:21] Dus ik ben eigenlijk een beetje verbaasd.

[3:00:23] Mijn vraag is dan...

[3:00:24] De rest is verrekend met, volgens mij, nog te ontvangen voorschoten.

[3:00:29] Dus dat is vrij makkelijk.

[3:00:31] Ik ben eigenlijk verbaasd dat er nog zo'n groot bedrag openstaat.

[3:00:35] En ik heb daar ook wel zorgen over.

[3:00:37] Ik ben ook heel benieuwd.

[3:00:38] Soms is het inderdaad zo dat een bedrijf failliet is en het niet meer kan betalen.

[3:00:42] Dan schuif je het af.

[3:00:43] Daar hou je rekening mee.

[3:00:45] Hoe groot het percentage is dat we af moeten schuiven van deze 600 miljoen.

[3:00:49] Maar ik zou echt wel graag op de hoogte willen blijven ook.

[3:00:53] van hoeveel er terugkomt.

[3:00:56] En ook, mijn andere vraag is echt, wat gaan we doen om dit in de toekomst te voorkomen?

[3:01:00] De minister.

[3:01:01] Ja, voorzitter, het gaat natuurlijk over hele grote bedragen.

[3:01:04] Dat vind ik ook.

[3:01:05] Dat begrijp ik ook.

[3:01:07] Het goede nieuws is dat we het al ongeveer gehalveerd hebben.

[3:01:11] En ik hoop dat ook met het versturen van deze brieven en het treffen van betalingsregelingen,

[3:01:17] dan wel het terugvorderen van die bedragen, dat we dat totaalbedrag nog een heel eind naar beneden kunnen brengen.

[3:01:22] Ik zal vragen of ik daarvan op de hoogte gehouden kan worden en dat dan daarmee ook aan u laten weten.

[3:01:31] Ik wil ook nog wat in kaart brengen over wat er nog gebeurd is sinds het indienen van de motie.

[3:01:40] Ik begrijp ook uw vraag en opmerking over wat er in die tussentijd nog gebeurd is.

[3:01:45] Laat ik dat dan meenemen in die toezegging.

[3:01:51] Dank voor de toezegging.

[3:01:53] We hebben volgens mij in december nog een debat met Klimaat Algemeen of Energie Algemeen.

[3:02:05] Ik weet dat we over een paar maanden nog een debat hebben erover.

[3:02:09] Ik zou eigenlijk wel heel graag binnen drie maanden hier weer een brief over willen hebben

[3:02:13] van wat de vordering is, wat er is gebeurd, wat het bedrag is, zodat we deze even scherp

[3:02:17] houden met elkaar.

[3:02:18] Dat gaan we zo doen bij het voorlezen van de toezeggingen.

[3:02:20] want er hoort een termijn bij.

[3:02:22] Dus ik zal er drie maanden bij zitten en dan kan de minister even nadenken of dat lukt.

[3:02:24] Daar kan ik al antwoorden op hebben.

[3:02:25] O, kijk, dat is goed, dat lukt.

[3:02:28] De minister gaat vooruit.

[3:02:29] Dan ben ik bij de cablepooling, de vraag van de heer Vlag.

[3:02:34] En dat moet mogelijk zijn zonder een nieuwe BV te hoeven vormen.

[3:02:37] Hoe wil de minister dit oppakken?

[3:02:41] Voorzitter, de voorwaarden voor het delen van een aansluiting,

[3:02:46] wat cablepooling is, ik zeg er gelijk bij,

[3:02:48] Ik heb in de afgelopen tweeënhalve maand, drie maanden in deze baan echt heel veel nieuwe begrippen geleerd.

[3:02:55] Maar deze cable pooling is ook voorbijgekomen.

[3:02:57] Maar die voorwaarden daarvoor zijn uitgewerkt in het wetsvoorstel Energiewet.

[3:03:03] En het is niet een vereiste dat hiervoor een BV moet worden opgericht.

[3:03:07] Maar het is wel noodzakelijk dat partijen zoveel als mogelijk als één partij optreden tegenover derden.

[3:03:14] Dat volgt uit Europese regels.

[3:03:16] Ik blijf in gesprek met de sector over de randvoorwaarden voor delen van een aansluiting,

[3:03:22] om te kijken of we dat in de toekomst misschien nog verder kunnen verruimen.

[3:03:30] Ik heb het wat plat gemaakt door het een BV te noemen.

[3:03:33] Er wordt volgens mij gesproken over een juridische eenheid.

[3:03:36] Dat is wat lastig als je als bakker het overdag wilt gebruiken om je brood te bakken

[3:03:39] en een logistiekbedrijf wil s'nachts vrachtwagens opladen.

[3:03:43] Ja, dan is een juridische eenheid gewoon heel lastig te vormen.

[3:03:47] Dus kan de minister daar iets over zeggen hoe ze dat wil gaan vereenvoudigen?

[3:03:51] De minister.

[3:03:55] Voorzitter, hierover vraagt u mij gewoon echt even.

[3:03:58] Dus ik kan dit in tweede termijn doen als dat nog mag van de voorzitter.

[3:04:02] Dan geef ik u hier antwoord op.

[3:04:05] Wordt leuker en leuker die tweede termijn.

[3:04:07] U vervolgt uw betaling.

[3:04:08] Zeker, dan heb ik nog de vraag over de risico's bij de aanleg van gasleidingen.

[3:04:13] of dat op te vangen is in de vorm van een garantstelling.

[3:04:17] Dat was ook een vraag van de heer Vlag.

[3:04:21] Het kabinet zet in op het stimuleren van groen gas via de SDE++.

[3:04:26] Daar is hij weer.

[3:04:27] En de toekomstige bijmenverplichting van groen gas.

[3:04:31] En bij de categorie monomestvergisting op boerderijschaal...

[3:04:35] worden de kosten voor een biogasleiding al meegenomen...

[3:04:38] in het vaststellen van de subsidiehoogte.

[3:04:41] Als de aannames rondom de prijs van de leidingen niet passend zijn, dan kunnen bedrijven zich

[3:04:45] in het kader van de SDE-Plus-consultatie tot het PBL wenden.

[3:04:49] Het gaat hier niet om de leidingen voor levering aan kleinverbruikers.

[3:04:54] De aanleg en ondersteuning van grootschalige aparte netten om biogas direct te transporteren

[3:04:59] naar bijvoorbeeld huizen is voor het kabinet niet voor de hand liggend en past dus ook

[3:05:03] niet binnen de SDE-Systematiek.

[3:05:08] Tot zover.

[3:05:12] Dan heb ik nog de vraag over de strikte uitleg van het amendement, de geothermie.

[3:05:19] Dat is een vraag en een amendement van de heer Erkens, mede namens de heer Grindis.

[3:05:26] Ik begrijp met uw uitleg en uw strikte interpretatie van het amendement om geothermie mogelijk

[3:05:32] te maken en tegelijkertijd grondwater voor drinkwaterwinning extra te beschermen.

[3:05:37] Ik begrijp dat u een strikte interpretatie van de verschillende gebieden voor ogen heeft.

[3:05:43] In de analyse die wij gemaakt hebben, is gebleken dat je het amendement in juridische zin ook

[3:05:49] breed uit kan leggen.

[3:05:51] Maar het is goed dat ik in dit debat heb begrepen dat u pleit voor een strikte interpretatie.

[3:05:58] Dan denk ik wel dat het verstandig is dat ik de Mijnbouwwet op dat punt nog wat verder

[3:06:03] verduidelijk in lijn met de intentie en de interpretatie die u uitsprak, dus ik zal kijken

[3:06:11] of we dat mee kunnen nemen in de lopende wetswijziging en ook even precies kijken wat daar

[3:06:16] de consequenties van zijn.

[3:06:25] Tot slot een vraag van de heer Vlag over de salderingsregeling en of het niet toch mogelijk

[3:06:33] is om te kiezen voor een geleidelijke afbouw van de salderingsregeling.

[3:06:38] U nam ook de woorden jojo-beleid in de mond.

[3:06:44] Over deze maatregel, dat hier onduidelijkheid en daarmee irritatie is, over of het wel doorgaat,

[3:06:51] niet doorgaat, geleidelijk, in één keer, dat begrijp ik.

[3:06:54] Sinds een heel aantal kabinetten zijn er al verschillende voorstellen voor gedaan.

[3:06:59] Het laatste voorstel is in de Eerste Kamer helaas gesneuveld.

[3:07:08] Maar ik antwoord op uw vraag of een geleidelijke afbouw toch bespreekbaar is, een nee.

[3:07:15] We gaan het nu in één keer doen, in 2027.

[3:07:18] Dat is over twee jaar.

[3:07:21] En ik heb wel, dat is in reactie op een verzoek, een motie van de heer Bontebal bij de regeringsverklaring.

[3:07:27] Heeft het kabinet dat wetsvoorstel nu direct voorbereid en gemaakt, zodat het al dit jaar

[3:07:34] mee kan lopen met de behandeling van het belastingplan?

[3:07:38] Omdat, juist ook om de opmerking die u maakt, het kabinet het ook belangrijk vindt dat die

[3:07:42] duidelijkheid er dan is, hoe ziet dat er dan uit?

[3:07:44] Hoe ziet de regeling, de salderingsregeling bestaat dan niet meer, maar de regels rondom

[3:07:51] Hoe ziet dat dan precies uit per 27 excuusen?

[3:08:01] Heeft u nog meer?

[3:08:03] Dit was uw bijdrage.

[3:08:03] Nee, dit was mijn...

[3:08:04] Tenzij ik iets vergeten ben, dan hoort dat natuurlijk heel graag.

[3:08:08] Dat kunnen we even kijken.

[3:08:08] Mevrouw Rodekerk.

[3:08:11] Gaan we gang.

[3:08:13] Ik had nog vragen gesteld over de congesti.

[3:08:18] Ik had gevraagd wat zij kan betekenen voor het oplopen van de kosten voor mensen, voor bedrijven,

[3:08:25] door het aanleggen van nieuwe elektriciteitskabels,

[3:08:28] die 100 miljard die daarvoor benodigd is,

[3:08:30] twee rondjes de wereld rond aan kabels.

[3:08:33] Ik vroeg aan de minister, wat kan zij betekenen voor mensen en bedrijven hierin?

[3:08:37] Is ze bereid om de investeringen voor het net deels met publieke middelen te betalen,

[3:08:41] zodat de energierekeningen minder hard stijgen?

[3:08:44] Ik heb een hoop gehoord hierover, maar ik kijk of hier nog een precies antwoord op kan komen.

[3:08:47] Ik heb daar een heleboel over gezegd, dus ik was ook in de veronderstelling

[3:08:52] Ik denk dat ik uw vraag beantwoord had, maar ik doe dat graag nog expliciet als dat nodig is.

[3:08:57] Want ook dit element zit natuurlijk in dat IBO waar ik al het een en ander over heb gezegd.

[3:09:02] En dan uw specifieke vraag of ik bereid ben daar publieke middelen in te stoppen.

[3:09:06] Ja, ook hier wil ik heel duidelijk maken.

[3:09:09] Ik wacht dit onderzoek af.

[3:09:11] Maar ook het investeren van publieke middelen moet er weer ergens uit betaald worden.

[3:09:15] Dus ook hier geldt weer de afweging.

[3:09:20] Wie betaalt de rekening in eerste instantie en waar komen die kosten uiteindelijk terecht?

[3:09:24] Dus dat geldt ook bij het inzetten van publieke middelen.

[3:09:27] Dat de betaalbaarheid en de nettarieven hoog zijn en dat de betaalbaarheid daarmee een serieus

[3:09:35] vraagstuk is, doet daar verder niks aan af.

[3:09:41] Dus daar worden nu nog geen keuzes over gemaakt?

[3:09:43] Dat moet de kerk opmaken?

[3:09:48] Nee, niet op dit moment.

[3:09:49] Op dit moment loopt dus dat interdepartementaal beleidsonderzoek.

[3:09:54] Ik had ook nog een vraag gesteld over de luchtvaartindustrie en de vraag of de minister zou willen bepleiten

[3:09:59] op het Europese gebied dat wij tegen die nieuwe fossiele subsidie zijn van die accijnsvrijstelling

[3:10:05] op kerosine.

[3:10:08] Ik had dat niet als een vraag aan mij ook gehoord, maar wel in dat u het aan verschillende Kamerleden

[3:10:13] vroeg.

[3:10:14] Maar hiervoor geldt dat voor het kabinet een gelijkspeelveld hierin belangrijk is.

[3:10:18] Dus deze discussie moeten we in Europa voeren en die wordt ook gevoerd.

[3:10:26] De minister gaat natuurlijk ook naar Europa om daar over het klimaatbeleid te spreken.

[3:10:32] En mijn verzoek is dus of ze daar expliciet wil bepleiten, zoals ook in het hoofdlijnakkoord

[3:10:36] natuurlijk staat dat ze wil en ook deze partijen alle aangeven dat dat ook in hun programma zelf

[3:10:40] staat, maar dat we ook ons ervoor inzetten dat wij als Nederland dus willen dat die

[3:10:46] accijnsbijstelling dat dat er niet komt voor de komende twintig jaar.

[3:10:49] Ten meer omdat wij vorig jaar een motie hebben aangenomen van Pater Notte onder meer, waarin

[3:10:54] heel Kamerbreed is uitgesproken dat wij ook voor op willen lopen in die klimaatdiplomatie,

[3:10:59] juist zoals Nederland.

[3:11:02] Dit hoort ook bij de aanpak om de fossiele subsidies ook in Europees verband af te bouwen.

[3:11:10] Mevrouw Kreuger, had u nog een interruptie?

[3:11:12] Ik had even een verduidelijkende vraag over salderen.

[3:11:15] Er komt dus een op zichzelfstaand wetsvoorstel waarin alles geregeld wordt rond terugleveren, tarieven,

[3:11:22] naast het belastingplan.

[3:11:24] Maar dat wordt op hetzelfde moment als het belastingplan naar de Kamer gestuurd?

[3:11:28] De minister.

[3:11:36] Het is onderdeel van het belastingplan.

[3:11:39] Ik moest even nadenken en een goed antwoord geven op uw vraag.

[3:11:41] Het is onderdeel van het belastingplan.

[3:11:46] Mag ik horen?

[3:11:47] Dat snap ik met het stukje wat te maken heeft met de energiebelasting,

[3:11:53] maar het stukje terugleveren van tarieven rond het eerdere wetsvoorstel rond salderen.

[3:12:00] Daar zaten best wel wat andere dingen in, dus ik neem aan dat het toch een op zichzelf

[3:12:05] staand wetsvoorstel is.

[3:12:12] In die zin is het een wetsvoorstel.

[3:12:15] Het heeft een eigen memorie van toelichting, maar het zit in het pakketbelastingplan.

[3:12:18] Misschien moet ik het dan zo aan u omschrijven.

[3:12:22] Daar loopt het in mee, in die cyclus.

[3:12:25] Begrijpt u?

[3:12:27] Bedoelen we dan hetzelfde, of niet?

[3:12:30] Het lijkt mij vooral dat wij het als losse wet als Kamer behandelen en dat wij dus ook

[3:12:35] als woordvoerder van de KGG, de Kunstgrascommissie, dat wij dat wetsvoorstel behandelen en dat

[3:12:41] het niet in het Belastingplanbehandeling terechtkomt.

[3:12:44] Dus daar zit even nu mijn verwarring met.

[3:12:46] Dan moet u wel een andere voorzitter zoeken, want ik ga niet de Kunstgrascommissie hiervoor

[3:12:50] zetten.

[3:12:52] Minister, ook even één poging om het helemaal duidelijk te krijgen.

[3:12:55] Er werd een motie ingediend bij de regeringsverklaring, of het kabinet al nu bij Prinsjesdag het wetsvoorstel

[3:13:02] voor het afschaffen van het salderen kon indienen, zodat er snel duidelijkheid komt.

[3:13:08] Dat hebben we toegezegd, dus dat gaat ook gebeuren.

[3:13:11] Dat is een wetsvoorstel, een eigen voorstel met een eigen memorie van toelichting, onderdeel

[3:13:17] van het belastingplan, pakketbelastingplan, zodat het mee kan lopen in die hele behandeling.

[3:13:25] U regelt vervolgens hoe het behandeld wordt.

[3:13:29] Ik trapte me net er al op dat ik bijna de interrupties ging doen.

[3:13:36] Dus laat ik me hier dan sowieso niet mee bemoeien.

[3:13:40] Dat lijkt me verstandig.

[3:13:42] Zijn er nog vragen die de minister nog niet beantwoord heeft?

[3:13:47] Dan beginnen we aan de tweede termijn aan de zijde van de Kamer.

[3:13:49] En we gaan snel van start, meneer Erkens, met uw inbreng.

[3:13:54] Dank, voorzitter, en ook dank voor de minister voor haar beantwoording

[3:13:57] in eerste termijn bij haar eerste kamerdebat met deze commissie vol met energy nerds.

[3:14:03] Ik weet niet of ze al spijt heeft van haar aanwezigheid, maar zo gaat het altijd bij ons eraan toe.

[3:14:07] Alleen maar leuk, denk ik.

[3:14:09] Twee zaken nog vanuit mijn kant, voorzitter.

[3:14:11] De eerste gaat is meer een punt wat ik wil meegeven

[3:14:14] over het punt rondom wind op zee en contract for difference.

[3:14:18] Dus de gedachte daarachter is inderdaad

[3:14:20] dat je de nettarieven over een grotere groep uitsmeert,

[3:14:24] waardoor die wel gemiddeld lager wordt.

[3:14:27] Maar met Contract for Difference haal je ook een bepaalde onzekerheid weg

[3:14:30] bij projecten die op de lange termijn inderdaad tot rendement gaan leiden.

[3:14:33] Dus je kan er ook voor zorgen

[3:14:35] dat de totale investeringskosten ook omlaag gaan.

[3:14:38] Hetzelfde met kerncentrales, met warmtenetten.

[3:14:40] Als je de kapitaallasten omlaagbrengt omdat je risico's wegneemt,

[3:14:44] dan kunnen ze goedkoper worden.

[3:14:45] Dus dat is de gedachte ook achter Contract for Difference

[3:14:47] en dan ook de nettarieven die deels meegenomen worden.

[3:14:50] Een technisch onderwerp, maar het zou wel degelijk de kosten kunnen verlagen

[3:14:53] de komende jaren.

[3:14:56] En, voorzitter, ik ben blij dat de minister gaat kijken naar de Delta-Rijn-corridor.

[3:15:01] Die is voor ons heel belangrijk, omdat het op een aantal vlaggen

[3:15:03] gewoon cruciaal is voor de energietransitie.

[3:15:06] Het is cruciaal voor de plannen van de Rotterdamse haven

[3:15:08] en het doorlopen ook naar het Roergebied.

[3:15:10] Volgens mij hechten Duitse deelstaatregeringen

[3:15:12] in Noord- en West-Valen er ook veel aan.

[3:15:14] En ook Gemelot, dat op andere manieren moeilijk ontsloten kan worden.

[3:15:17] Dus ik doe nogmaals de oproep aan de minister om hier hopelijk een oplossing voor te vinden

[3:15:21] en alle partijen een keer goed met het hoofd tegen elkaar te slaan als dat nodig is.

[3:15:25] Dank u wel. Ik zie geen interrupties tussen mevrouw Postma en met uw inbreng voor de tweede termijn.

[3:15:31] Voorzitter, dank.

[3:15:33] Mooi om zo dit debat met elkaar te voeren over allerlei verschillende onderwerpen.

[3:15:37] En eigenlijk is het gewoon een soort aftrap, een soort preview voor wat er komen gaat volgens mij.

[3:15:44] Ik dank de minister ook voor een aantal toezeggingen.

[3:15:46] onder andere over Social Climate Fund, over het gelijkspeelveld.

[3:15:50] Het feit dat ze zegt betaalbaarheid voor die energierekening draagbaar zijn voor iedereen,

[3:15:54] dat ze dat meeneemt als focus, is een hele belangrijke.

[3:15:58] Ik was nog...

[3:15:59] Oh, en de andere over tendercriteria.

[3:16:02] Daar zal ik ook op blijven wijzen dat die echt wel ecologisch verantwoord zijn.

[3:16:07] Ik was een vraag vergeten te stellen.

[3:16:08] Dus ik hoop dat u mij toestaat om deze toe te voegen.

[3:16:11] Het gaat over ETS2 en de binnenvaart.

[3:16:14] Gaat de binnenvaart daar ook onder vallen, is mijn vraag.

[3:16:17] Dat krijg ik te horen.

[3:16:19] En als dat zo is, kan de minister een uitzondering daarvoor bepleiten?

[3:16:23] We zien dat toch als sector die al vrij schoon is, onmisbaar is voor onze transport,

[3:16:29] veel transport van de weg neemt en op die manier echt een onderdeel is van wat we moeten houden,

[3:16:33] juist om CO2-vriendelijke modaliteiten te kunnen hebben.

[3:16:38] Dank u wel, voorzitter.

[3:16:41] Alstublieft. Meneer Vlag, met uw inbreng.

[3:16:43] Voorzitter, dank u wel.

[3:16:45] De meeste vragen zijn naar tevredenheid beantwoord.

[3:16:47] Drie punten kort.

[3:16:49] Hoop, lef en trots was de titel van het hoofdlijnakkoord.

[3:16:52] En als het gaat om de stikstofvrijstelling voor de infrastructuur van energieprojecten,

[3:16:56] wens ik de minister heel veel lef toe.

[3:16:58] En ik blijf er hoop op houden dat dat gewoon heel snel geregeld wordt.

[3:17:02] Het tweede punt is de salderingsregeling.

[3:17:06] Ik snap dat de minister hier niet de plekken afstand gaat nemen van het hoofdlijnakkoord

[3:17:10] en het regeerprogramma.

[3:17:12] Ik blijf het niet verstandig vinden die abrupte afbouw, maar ik spoor de minister aan om als

[3:17:17] minister van Klimaat en ook Energiezaken alert te blijven dat als de financiën toelaten toch

[3:17:24] weer te kijken of er iets beschikbaar kan komen om die geleidelijkheid, dan gaan we

[3:17:28] wel weer joojoeën, maar dan de goede kant op.

[3:17:31] En tot slot, borstelen.

[3:17:35] Dank voor de uitgeredde toelichting daarop.

[3:17:38] En de openheid die u daarin betrachtte ook in de lessen die u hebt geleerd.

[3:17:44] De vraag is, alles overziend, zou ik graag eens verder nadenken over de gedachte of we

[3:17:51] daar dan niet gezien al die projecten die daar zijn in Borselen met een masterplan moeten

[3:17:55] komen waarin eigenlijk alles een plek krijgt zodat de mensen daar ook weten waar ze aan

[3:18:00] toe zijn.

[3:18:02] Als de minister dat nu wil toezeggen, prima.

[3:18:04] En als dat in een later debat rond kernenergie kan of moet, dan is dat ook goed.

[3:18:09] Maar ik zou daar graag wat meer vastigheid ook voor de mensen in die regio,

[3:18:13] want ook bijvoorbeeld tot het gebied van wonen, beschikbare arbeidskrachten.

[3:18:16] Er komt zoveel bij kijken dat het een groot deel van dat eiland en een aantal eilanden zelfs zal beheersen daar.

[3:18:26] Dank u wel. Mevrouw Rodekerk, met uw tweede termijn.

[3:18:33] Dank aan de minister voor de beantwoording en voor de toezegging dat ze zich in Brussel

[3:18:39] zal inzetten voor het afschaffen van de accijnsvrijstelling op kerosine, die fossiele subsidie waar de

[3:18:44] luchtvaartindustrie zich nu tegen verzet.

[3:18:47] Toch maak ik mij nog steeds zorgen over de bezuinigingen op het klimaatbereid in brede

[3:18:52] zin, niet alleen door deze minister, maar ook door de andere ministers in dit kabinet.

[3:18:56] Ik wil terugkomen op de informatiepositie van deze Kamer voor Prinsjesdag.

[3:19:02] Het lijkt erop dat de Kamer achteruitgaat in haar informatiepositie.

[3:19:07] In het regeerakkoord van Rutte 4 stonden al door het toenmalige kabinet de klimaatmaatregelen genoemd,

[3:19:13] met daarbij een tabel met heel duidelijk de inschatting van het CO2-effect.

[3:19:18] In 2022 gaf het PBL op 20 september een voorlopige raming van de klimaatcijfers.

[3:19:23] In 2023 ontvingen we de ramingen van het KEF op hoofdlijnen al op 19 september.

[3:19:28] Al die jaren dus wel degelijk met Pinsjesdag inzicht op de CO2-effecten van het kabinetsbeleid.

[3:19:35] Deze minister lijkt dit nu niet te willen doen en daardoor kunnen wij volgende week niet goed

[3:19:41] onze controlerende taak uitvoeren met de APB.

[3:19:44] Kan zij toezeggen dat wij die cijfers ook gaan krijgen en de informatiepositie van de

[3:19:48] Kamer hierin ook weer geborgd is?

[3:19:50] Voorzitter. Dan de klimaatbezuinigingen.

[3:19:53] In de ambtelijke analyse van het kabinet, die ik de minister via politieke assistenten heb toekomen,

[3:19:58] wordt gesproken van onder andere, ik citeer nog een stukje, forse bezuinigingen, waaronder de

[3:20:02] verlaging van het prijsrisico SDE++ en de taakstelling generieke subsidies.

[3:20:08] Wel degelijk wordt dus ook hier een bezuiniging genoemd.

[3:20:11] Ik zou graag willen vragen om een Kamerbrief waarin zij de bezuinigingen even goed op een rijtje zet,

[3:20:16] ...de effecten daarvan, ook om gewoon verwarring te voorkomen hier in het debat...

[3:20:20] ...op het klimaat en de CO2 en de energiemarkt...

[3:20:24] ...en in het bijzonder of zij in kan gaan op die bezuiniging...

[3:20:27] ...al dus ambtenaren op de prijs-risico-buffer van de SDE++.

[3:20:30] En tot slot, ik krijg signalen uit de energiesector en uit het land...

[3:20:37] ...collega's uit gemeenteraden, provincies...

[3:20:40] ...dat de aankondiging van de vier kerncentrales...

[3:20:44] ...dus nog meer kerncentrales dan we al zouden doen...

[3:20:46] leidt tot vertragingen van projecten voor hernieuwbare energie.

[3:20:50] Omdat bijvoorbeeld wordt gezegd, nou, we lossen het wel op met kernenergie,

[3:20:52] dus we hoeven nu niet dit zonnepark aan te leggen of deze windmolens.

[3:20:56] Kan zij in een brief over kernenergie daar ook op ingaan?

[3:20:59] Om af te ronden, dank u wel.

[3:21:01] Een interruptie van de heer Ekkens, graag.

[3:21:06] Er is geen regel.

[3:21:07] Ik mag een tweefout.

[3:21:09] Ik mag een tweefout.

[3:21:10] Nee, maar dan zal ik hem even opknippen in twee,

[3:21:12] want dat is ook een stuk leuker voor dit interruptiepartij.

[3:21:15] Voorzitter, ik hoorde D66 inderdaad praten over

[3:21:18] de controlerende taak hierin, dat de voorafgaande APB ook alle doorrekening

[3:21:22] moeten hebben enzo. Vindt u zichzelf consistent op dit vraagstuk als D66?

[3:21:28] Mevrouw Rodekerk. Ik spreek voor mezelf. Dit is het eerste jaar waarin ik als

[3:21:34] Kamerlid deze vraag stel, dus in die zin vind ik mezelf zeer consistent.

[3:21:38] Meneer Eggens. Kijk, dat klopt. U heeft de vraag voor het eerst gesteld, maar uw bredere team

[3:21:42] weet dat waarschijnlijk wel. Vorig jaar was het mevrouw Kreuger die inderdaad ook

[3:21:46] achter de heer Jetten aan zat voor de doorrekening, dat ze op tijd moesten komen en die kwamen pas bij

[3:21:50] de klimaat- en energieverkenning via hetzelfde reguliere proces als dat we dit jaar hebben

[3:21:53] met elkaar. Ik kan ook het filmpje afspelen waarin de heer Jetten, die heb ik hier voor me,

[3:21:57] de wat heeft met mevrouw Kreuger, maar ik zou wel hopen dat we wat meer consistentie en redelijkheid

[3:22:02] in het debat met elkaar gaan hebben de komende periode. Dank u voorzitter. Mevrouw Rodekerk.

[3:22:06] Ik zat totaal niet in voor de bijdrage van mevrouw Kreuger, maar ik heb net het helemaal geschetst.

[3:22:12] Ik bedoel, ik kan daar helemaal niet iets over zeggen.

[3:22:14] Ik denk dat zij daar een prachtige bijdrage heeft geleverd, maar dat gaat hier eigenlijk

[3:22:17] helemaal niet over.

[3:22:18] We hebben het hier over iets anders, want dat had te maken met de gewone cyclus.

[3:22:22] Alleen was het dus altijd zo dat, ten eerste, ik heb het net helemaal geschetst, maar maakt

[3:22:26] niet uit, ik kan het ook nog even doorsturen.

[3:22:28] Maar beter kunt u me misschien dit keer gewoon vertrouwen in wat ik zeg, want ik heb het

[3:22:32] uitgezocht.

[3:22:33] Eerder, wat in het regeerprogramma van Rutte 4 stond al genoemd, gewoon met CO2 erbij,

[3:22:37] wat de bandbreedte is van de effecten van de klimaatmaatregelen.

[3:22:41] Vorige keer was het dus zo dat het KEV al met ramen kwam, altijd voor Prinsjesdag de afgelopen jaren.

[3:22:48] En die hebben we nu niet.

[3:22:49] En dat vind ik heel erg zorgelijk.

[3:22:51] Zeker aangezien er lopende dit beleidscyclusjaar van de KEV maatregelen geschrapt zijn.

[3:22:57] Dan moet er ook wat bij.

[3:22:58] En wij weten nu niet waar de minister rekening mee houdt.

[3:23:02] Dank u wel.

[3:23:03] Mevrouw Kreuger, met uw tweede termijn.

[3:23:06] Dank u wel, voorzitter.

[3:23:09] Ik zou graag willen beginnen met het aanvragen van een twee-minutendebat, want ik denk dat

[3:23:13] er genoeg in dit debat is gewisseld waar we als Kamer ook iets mee moeten.

[3:23:18] Om heel eerlijk te zijn, vind ik het eigenlijk een heel zorgelijk beeld.

[3:23:23] Ik hoor eigenlijk tussen de regels door gewoon een jaar vertraging op klimaatbeleid.

[3:23:30] Een jaar vertraging kunnen we ons gewoon absoluut niet veroorloven.

[3:23:35] Ik denk eigenlijk dat mevrouw Rolkerk vraagt om een doorrekening met Prinsjesdag, maar het

[3:23:43] tragiek is natuurlijk dat er helemaal niet iets is om door te rekenen, want eigenlijk

[3:23:47] hoor ik de minister zeggen dat er morgen helemaal geen extra beleid wordt aangekondigd.

[3:23:53] Wij hebben allemaal gedacht dat er een hoofdlijnakkoord was, maar PBL zegt dat het zeer onwaarschijnlijk

[3:23:58] is dat daarmee de doelen gehaald worden.

[3:24:00] Dus de hele zomer putten de ambtenaren uit diverse studies die er al liggen en ze presenteren

[3:24:07] extra maatregelen.

[3:24:08] Maar dat blijkt dus helemaal niet zo te zijn.

[3:24:11] Dat wordt weer uitgesteld tot in oktober.

[3:24:14] Nee, tot in mei.

[3:24:15] En dan ben je een heel jaar verder.

[3:24:17] Ik vind het eigenlijk onbestaanbaar dat met de klimaatcrisis waar we nu voor staan, dat

[3:24:22] een minister kiest om een jaar vertraging in te bouwen.

[3:24:27] Het tweede punt dat ik heel graag nog even zou willen memoreren, is dat de minister niet

[3:24:32] ging in op mijn vraag over of zij ook een minister voor grijze krimp is.

[3:24:37] Ik zal dat blijven vragen, want ik begrijp dat groene groen een mindset of attitude was.

[3:24:43] Dat was een woord dat de minister koos.

[3:24:46] Maar grijze krimp is iets heel reëels, namelijk dat we fossiel moeten afbouwen.

[3:24:49] Voelt zij dat ook als haar taakopdracht?

[3:24:51] Dat is nogmaals mijn vraag.

[3:24:54] Dank, mevrouw Kreuger. Ik overleg even of we moeten schorsen of niet.

[3:25:07] Ik schors voor 15 minuten, dus we gaan verder om tien over acht.

[3:39:53] We gaan verder met de bijeenkomst van de vaste Kamercommissie voor de Klimaat en Groene Groei.

[3:40:02] We zijn bij de tweede termijn van de minister en ik geef u snel het woord.

[3:40:05] Dan kunnen we om half negen hopelijk afronden. Gaan we gaan.

[3:40:08] Ja, voorzitter. Interessante tweede termijn.

[3:40:09] Dus ik heb heel veel mapjes. Ik zal eerst even de blokjes toelichten.

[3:40:12] Nee, grapje.

[3:40:15] Een makkie van de tweede termijn.

[3:40:16] Een makkie van de tweede termijn, ja.

[3:40:18] Ik begin even met de vraag, de opmerkingen aan het einde van de tweede termijn van mevrouw Kreuger en mevrouw Rodekerk over de cijfers.

[3:40:29] En ook over dat PBL ook al wel eens in september cijfers heeft geleverd.

[3:40:33] Ik denk dat het belangrijk is om daar even opheldering over te geven.

[3:40:36] Want het klopt dat dat wel eens gebeurd is.

[3:40:38] Dat was vorig jaar, in 2023.

[3:40:43] Dat was een uitzondering, omdat het kabinet Rutte 4 toen in april van datzelfde jaar een

[3:40:49] groot pakket met aanvullend beleid had gepresenteerd.

[3:40:54] Daar heeft het PBL toen een analyse van opgeleverd in september.

[3:40:59] Als ik dat even onderbiedig mag zeggen, dat was een halve analyse, dus nog niet het volledige

[3:41:04] die ze uiteindelijk eind oktober hebben geleverd op de derde donderdag van oktober, zoals dat

[3:41:13] dus nu ook dit jaar gaat gebeuren.

[3:41:19] Het hoofdlijnakkoord van dit kabinet verandert niet aan de doelstelling.

[3:41:24] Het heeft gewoon de 55 procent, zoals die in de Klimaatwet staat, overeind gehouden.

[3:41:30] Dat is ook de reden dat er geen tabel met allerlei maatregelen en megatonnen bij is geleverd,

[3:41:39] omdat tegenstander tot het vorige kabinet, die begonnen met de conclusie die er toen lag

[3:41:44] van het pbl, het is te weinig, er moet meer gebeuren, dus die hebben dat meerbeleid en

[3:41:49] die ambitie die daarbij hoorden geformuleerd en de maatregelen en megatonnen daarbij in

[3:41:54] een tabel gezet en bij het hoofdlijnenakkoord, het regeerakkoord, coalitieakkoord heette dat volgens mij

[3:42:00] toen, gepresenteerd. Dit kabinet heeft dat dus niet gedaan. We hebben wel in het hoofdlijnakkoord gezegd

[3:42:06] een paar dingen doen we niet meer, een paar dingen gaan we wel doen of iets anders invullen. Dat is het

[3:42:11] pbl op dit moment aan het doorrekenen. Ze kijken dus hoe verloopt het met het al ingevoerde,

[3:42:19] ingang gezette beleid en wat zijn de effecten van het voorgenomen, het geagendeerde beleid

[3:42:25] En daarmee komen die cijfers eind oktober en geven dan zicht hoe we staan met het halen van de klimaatdoelen.

[3:42:37] Dit is dus conform het proces zoals het voorgaande jaren ging, met dus even die uitzondering die ik u net noemde ten aanzien van vorig jaar.

[3:42:46] Ik ben het wel heel erg met u eens dat je eigenlijk bij voorkeur deze cijfers allemaal in september,

[3:42:52] ...maar gewoon bij Prinsjesdag, als alle cijfers en plannen gepresenteerd worden...

[3:42:59] ...dat ook deze cijfers beschikbaar zijn.

[3:43:03] Dat wil ik dus ook gaan regelen, maar daarvoor moet ik de Klimaatwet ook aanpassen.

[3:43:09] Maar ik ben dus voornemens om dat te doen, zodat vanaf...

[3:43:13] ...ik weet niet of dat volgend jaar al lukt, maar dan in ieder geval vanaf het jaar daarna...

[3:43:17] ...die KEF al eerder kan worden gepubliceerd.

[3:43:21] Dank u wel.

[3:43:22] Het gaat heel goed met het aantal interrupties en ook met de tijd,

[3:43:24] maar nu moeten we toch wel echt hele korte interrupties hebben.

[3:43:27] Mevrouw Kreuger, u was als eerst. Ga u gang.

[3:43:30] Voorzitter, een hele lange uitleg van de minister.

[3:43:35] Ik vraag niet om een doorrekening van PBL.

[3:43:39] Ik vraag dat dit kabinet, net zoals Rutte 4, duidelijk maakt

[3:43:44] wat de CO2-reductie is die de inschatting is dat gehaald gaat worden

[3:43:50] met de maatregelen die beoogd zijn en ik snap werkelijk niet waarom als Rutte 4 dat heeft gedaan,

[3:43:58] waarom dat er niet gewoon ligt. Er zijn dingen geschrapt, er zijn dingen bijgekomen, er zijn

[3:44:02] IBO-fiches die aangeven welke bandbreedtes dat zijn. Die tabel geeft duidelijkheid en dat lijkt

[3:44:08] me zeer nuttig om te hebben voor het debat van woensdag. De minister. Voorzitter, ik heb net

[3:44:15] inderdaad een uitgebreid antwoord gegeven.

[3:44:17] En dat heb ik gedaan, omdat ik het belangrijk vind om daar even heel precies over te zijn en te schetsen,

[3:44:22] omdat er ook even wat onduidelijkheid over ontstond net aan het einde van de tweede termijn van de Kamer

[3:44:29] over hoe dat nou precies in dat planbureau over de leefomgeving heeft ook wel eens cijfers geleverd in september.

[3:44:35] En ja, dat klopt.

[3:44:35] De reden daarvoor heb ik u net uitgelegd, net als de reden waarom bij Rutte 4 wel zo'n tabel met

[3:44:40] maatregelen en megatonnen zat en bij dit kabinet niet.

[3:44:42] Ik herhaal nog een keer dat de eerste inschatting van alle effecten en hoe we ervoor staan ten

[3:44:49] aanzien van het doel.

[3:44:50] Het pbl publiceert dat in oktober.

[3:44:53] Dan volgt ook de klimaatnota van dit kabinet.

[3:44:56] Ongeschreven krijgt u dan ook van het kabinet de energienota, dit jaar voor het eerst.

[3:45:02] Op basis daarvan zetten we vervolgstap.

[3:45:11] Dank voor de toezegging dat de minister wil weer de KEF volgende keer eerder laten komen.

[3:45:17] Maar ik begrijp niet wat nou de reden is dat dit kabinet in tegenstelling tot het vorige

[3:45:22] kabinet niet zelf voor Plinsjesdag een tabel kan maken met dit zijn de broeikasemissies

[3:45:28] waar wij mee rekening houden.

[3:45:31] Voorzitter, dit kabinet heeft niets veranderd aan de doelstelling.

[3:45:34] Het percentage, de 55 procent, een paar maatregelen doen we niet meer.

[3:45:39] Dan doen we iets anders.

[3:45:40] Er komen wat nieuwe maatregelen voor terug.

[3:45:43] Dat is allemaal op de lijst voorgenomen, geagendeerd beleid terechtgekomen waar het PBL nu mee rekent.

[3:45:49] En ik herhaal, eind oktober komen de cijfers, de analyse die daarbij horen.

[3:45:56] Ik zie dat u nog meer wilt, maar ik geloof niet dat u een andere antwoord krijgt.

[3:45:59] Dus volgens mij is dit waar u het mee moet doen.

[3:46:01] Dan wil ik graag verder, want anders lopen we uit de tijd.

[3:46:03] Dat kan je niet krijgen, inderdaad, in tegenstelling tot voorgaande jaren.

[3:46:05] Dat vind ik wel echt spijtig.

[3:46:07] Voorzitter, ik hecht er wel aan om hier, dan ga ik toch nog een keer herhalen wat ik net

[3:46:12] gezegd heb.

[3:46:12] Vorig jaar, dat heb ik voor u uitgezocht omdat er onduidelijkheid over was, ik vind het belangrijk

[3:46:17] om daar dan helderheid over te bieden, vorig jaar in september heeft het PBL een soort eerste

[3:46:22] analyse, een soort eerste proeven gegeven van dat grote pakket wat het kabinet Rutte 4 in

[3:46:28] april vorig jaar heeft gepresenteerd.

[3:46:31] Dat was eenmalig, omdat er dat grote pakket lag.

[3:46:37] Nogmaals, ik begrijp de wens, dat vind ik zelf ook belangrijk om dat naar voren te halen.

[3:46:42] En daarom ben ik ook voornemens om de Klimaatwet daarop aan te passen.

[3:46:48] U gaat door met uw beantwoording.

[3:46:49] Dank u wel.

[3:46:50] Dan stelde de heer Erkens mij nog een vraag waar ik nog een antwoord op verschuldigd was.

[3:46:56] Het gaat over het normeren van de batterijopslag bij zonneparken.

[3:47:00] Er is niet gekozen voor een verplichting of een normering van batterijen bij grootschalige zon-pv.

[3:47:07] Het verplichten van de inzet van batterijen legt de verantwoordelijkheid neer bij grootschalige

[3:47:13] zon-pv-ontwikkelaars om veel extra kosten te maken.

[3:47:16] Dit zet naar verwachting een rem op de ontwikkeling van nieuwe zonneparken.

[3:47:21] Het pbl heeft deze maatregel eerder onderzocht voor de SDE++ en kwam tot de conclusie dat

[3:47:26] dat dit geen kansrijke optie was, omdat de SDE-plus-plus duurt op kosten per CO2

[3:47:31] en batterijen bij zonneparken...

[3:47:36] Meneer Erikens, Meneer Draaij.

[3:47:38] Heel kort, voorzitter. Inderdaad, in het verleden is dat bestudeerd,

[3:47:40] maar de netcongressie wordt de komende jaren nog erger

[3:47:42] en de vergoedingen om een netcongressie te verlichten worden ook steeds hoger.

[3:47:46] Dus is het misschien mogelijk om in een reguliere cyclus hier nog een keer in te kijken,

[3:47:50] ook met de prognoses die nu rondom netcongressie gemaakt worden?

[3:47:52] Dat hoeft niet pers in een losse brief of wat dan ook,

[3:47:54] maar als we inderdaad weer kijken naar een volgende openstellingsrol,

[3:47:57] dat die vraag aan het pbl meegegeven wordt om dat misschien nog te actualiseren,

[3:48:00] want de situatie is nu wel echt veranderd de laatste periode.

[3:48:04] De minister.

[3:48:08] Nou, ik stuur een SDE-brief op enig moment.

[3:48:12] Ik zou kunnen kijken of we daar iets over opnemen.

[3:48:17] Uiteraard. U vervolgt uw betaling.

[3:48:20] Dat was nog een vraag ook van de heer Erkens.

[3:48:22] Op welke locatie de technologieleveranciers,

[3:48:25] de technische studies hebben uitgevoerd, of dat alleen borstelen is of ook op de andere locaties.

[3:48:31] De drie technologieleveranciers hebben hun technische studie gedaan op de voorkeurslocatie.

[3:48:38] Maar een groot gedeelte van die resultaten is ook representatief voor de andere locaties,

[3:48:43] als het gaat over wet- en regelgeving, economische aspecten en bijvoorbeeld het technische ontwerp.

[3:48:48] Een deel zullen ze opnieuw moeten uitvoeren waar het locatiespecifieke elementen betreft,

[3:48:55] zoals bijvoorbeeld de fundering.

[3:49:00] En dan geldt natuurlijk dat uiteindelijk ook een nieuw participatietraject moet worden

[3:49:03] opgezet, maar dit eventjes wat betreft de technische haalbaarheidsstudies.

[3:49:09] Dan stelde de heer Erkens ook de vraag of we voor Borsele tot een soort masterplan kunnen

[3:49:17] Of stelde de heer Vlag die vraag?

[3:49:19] Excuus, het was de heer Vlag, ja.

[3:49:20] Of ik dat kan toezeggen.

[3:49:23] Ja, ik zei daar ook iets over, naar aanleiding van wat heb ik nou geleerd,

[3:49:26] wat was nou mijn les van het bezoek gisteren.

[3:49:28] Dus ik begrijp heel erg die vraag en ook die wens.

[3:49:32] Maar wat ik ook zei in mijn beantwoording,

[3:49:35] elk project vraagt zijn eigen procedure.

[3:49:37] Daar zitten we gewoon vast aan wettelijke regels en eisen,

[3:49:41] die bijvoorbeeld de Omgevingswet stelt.

[3:49:43] Ik heb gisteren ook een intentie-overeenkomst gesloten met tussen het Rijk, de gemeente

[3:49:50] en de provincie om tot een Rijk-regio-pakket te komen.

[3:49:55] En daar kijken we wel in de afspraken die we maken naar de integraliteit van al die projecten,

[3:50:05] waarin ook bijvoorbeeld naar de leefbaarheid wordt gekeken.

[3:50:10] Dus ik kan in de brief die ik in begin november ga sturen, ook ter behoeve van het commissiedebat

[3:50:17] Kern Energie, kan ik nog een keer ingaan op hoe ziet dat proces er precies uit en welke

[3:50:24] samenhang kan ik wel en niet in de besluitvorming meenemen.

[3:50:31] De naam maakt me niet uit, maar masterplannen van Rijk Regendiel, prima, als u ons daarover

[3:50:35] wil informeren in de brief, heel graag.

[3:50:38] Dan de vraag over dat zeker, of dat debat eerder gepland zou kunnen worden.

[3:50:44] Het staat nu voor begin december.

[3:50:46] Ik kan een brief begin november toezeggen en dan laat ik even de verdere planningen uiteraard

[3:50:52] aan u over.

[3:50:53] Gaan wij bedenken in de procedurevergadering.

[3:50:55] Dank u wel.

[3:50:55] Goed.

[3:50:56] Dan nog een vraag over de kernenergie, of ik daar in die brief ook in ga gaan op de integrale

[3:51:02] systeemafweging.

[3:51:03] Volgens mij een vraag van mevrouw Rodekerk naar aanleiding van signalen die u krijgt.

[3:51:09] Die integrale afweging zit in het Nationaal Plan Energiesysteem.

[3:51:14] In dat plan gaan we ook al uit van gigawatt kernenergie en de afwegingen die dat dan ook

[3:51:21] weer betekent, de invloed die dat heeft op afwegingen op andere vormen van energie.

[3:51:27] En in de brief die ik net noemde, die ik begin november zal sturen, zal ik die bestaande

[3:51:35] werksporen dus even verder toelichten, maar kan ik ook nog ingaan op hoe die opgave van

[3:51:42] twee naar vier kerncentrales er precies uitziet.

[3:51:44] Misschien dat ik dan nog meer antwoord op uw vraag daarmee kan geven.

[3:51:49] Dan de binnenvaart, ETS2, klopt, die gaan onder ETS2 vallen.

[3:51:55] Daar is voor gekozen om ook in de binnenvaart de prikkels voor verduurzaming op een goede

[3:52:03] manier in te richten en ook om de uitvoeringsproblemen bij de invoering van ETS2 te voorkomen, want

[3:52:10] allerlei uitzonderingen gaan natuurlijk de uitvoering niet versimpelen.

[3:52:15] Ik wil dus niet voor een uitzondering gaan pleiten, want wij hebben ze juist heel bewust

[3:52:19] meegenomen.

[3:52:21] Ik zie uw moeder kijken.

[3:52:22] Ik kan wel zeggen dat er in het Klimaatfonds ook geld zit om de sector te helpen verduurzamen.

[3:52:27] Uw vraag, Postman, met een korte vraag.

[3:52:29] Hier schrik ik van.

[3:52:30] Bij de binnenvaart wordt ook veel gewerkt met zogenaamde retrofitmotoren en dat soort dingen,

[3:52:35] maar die zijn lang niet zo effectief voor brandstofverbruik.

[3:52:38] Ze hebben de afgelopen decennia al veel moeten versleutelen aan hun schip.

[3:52:41] Deze sector heeft het gewoon echt zwaar.

[3:52:44] Het is gewoon echt een heel goed alternatief voor transport, van de weg af te halen.

[3:52:49] over het water, dus ik vind het toch echt heel erg jammer dat deze keuze wordt gemaakt.

[3:52:54] Dus ik ga hier wel een motie over indienen.

[3:52:58] Dan de vraag van de heer Vlag over cable pooling.

[3:53:01] Ik stel voor dat ik dat in een brief over netcapaciteit eind november wat verder uitwerk.

[3:53:07] Dit vergt even wat meer precisie om dit goed toe te lichten.

[3:53:14] Dan de vraag van mevrouw Rodekerk over de SDE++ en de analyse die ik inmiddels ook, ik niet

[3:53:22] zelf, maar in elk geval mijn collega's gezien hebben.

[3:53:26] Dit is een analyse die door het ministerie van Binnenlandse Zaken is gemaakt.

[3:53:29] Het ministerie van Klimaat en Groei heeft ook een analyse, zoals ministeries allemaal hun

[3:53:34] eigen analyses maken.

[3:53:35] Die van KGG is net anders.

[3:53:39] In het regeerprogramma morgen zit ook een passage over financiën en over de bezuinigingen.

[3:53:47] Dus daar ga ik in op mijn deel, zal ik maar zeggen.

[3:53:52] Ik stel voor dat ik dat morgen stuur en dan vermoed ik maar zo dat u daar nog aanvullende

[3:53:57] vragen over heeft.

[3:53:58] Maar het ministerie van KGG komt dus tot een wat andere analyse.

[3:54:08] De ministeries van het kabinet spreken dan niet met één mond, begrijp ik, dus de ambtenaren van

[3:54:13] BZK denken anders over deze bezuiniging dan de ambtenaren van KGG en kan dan in een brief

[3:54:20] naar de woorden uitgezet worden waar het verschil in inzicht ermee zit?

[3:54:23] Op zich heeft dit niks met eenheid of niet met één mond praten.

[3:54:27] Iedereen maakt analyses, je maakt inschattingen en je maakt afwegen.

[3:54:30] Ik vind het juist ook goed dat daar verschillende beelden uit naar voren komen.

[3:54:35] Dat is hoe je beleid maakt, hoe wij ook als bewindspersonen geadviseerd worden.

[3:54:41] Ik geef alleen aan dat de analyse zoals u die net stuurde bij ons net een andere analyse is.

[3:54:48] Dat komt ook omdat we op een wat andere manier aannames maken.

[3:54:53] Morgen in het regeerprogramma staat daarover wat geschreven.

[3:54:57] Vanuit mijn ministerie zijn daar een bijdrage voor geleverd.

[3:55:04] En dat komt morgen.

[3:55:06] En als dat tot aanvullende vragen leidt, ga ik die vanzelfsprekend beantwoorden.

[3:55:10] Volgt uw betoog.

[3:55:12] Dan volgens mij de vraag over het belastingplan...

[3:55:14] ...eh, sorry, het salderen en hoe dat zich verhoudt tot belastingplan...

[3:55:17] ...heb ik die afdoende beantwoord of dat...

[3:55:19] Oké, dan laat ik deze verder zitten.

[3:55:21] Dan ben ik aan het einde van mijn beantwoording.

[3:55:23] Nou, kijk eens aan.

[3:55:24] En het is nog voor half negen en dan hebben we nog tijd om de toezeggingen voor te lezen.

[3:55:28] Dus dat gaan we even doen.

[3:55:30] Om dit debat af te ronden.

[3:55:32] Er is een twee minuten debat aangevraagd door het lid Kreuger van GroenLinks PvdA.

[3:55:36] En de volgende toezeggingen.

[3:55:38] Ze zijn er redelijk uitgekomen, maar luister even goed, want dan kunnen we het heel precies opschrijven.

[3:55:43] Dat geldt natuurlijk ook voor de minister.

[3:55:44] De eerste is toezegging aan lid Erkens.

[3:55:47] De minister zegt toe in de volgende brief over Winter op zee in te gaan op onder andere Contracts for Difference.

[3:55:52] En de vraag is wel, wanneer komt de eerstvolgende brief van Winter-PC?

[3:55:57] Klopt de toezegging en een deadline? Meneer Erkens.

[3:55:59] Als u verder gaat met de toezeggingen, dan geef ik daar zo antwoord op.

[3:56:03] Het is de Contract for Difference en de mogelijkheid van een aansluittarief op het net.

[3:56:06] Die is wel belangrijker dan een meertarief.

[3:56:08] Zetten we erbij.

[3:56:09] Dan, de minister zegt toe, ook aan lid Erkens,

[3:56:12] te pogen voorafgaand aan het commissiedebat voor Duurzaaming en Industrie

[3:56:15] de Kamer te informeren over de uitkomst van de gesprekken over de Delta Rhine-corridor.

[3:56:20] Ja, die poging blijft in prijs.

[3:56:22] Oké. Toezegging tot een poging, dat is ook mooi.

[3:56:25] Toezegging aan de hele commissie.

[3:56:26] De minister stuurt voorafgaand aan op de commissie de wat kernenergie in stand van zakenbrief

[3:56:29] en gaat in deze brief tevens in op het punt van dat dit vlag over Rijksregio Deal slash Masterplan borstelen.

[3:56:36] Ja, en het punt van mevrouw Rodekerk.

[3:56:39] Excuus, voorzitter. Het punt van mevrouw Rodekerk over wat de aanvullende ambitie van dit kabinet

[3:56:45] van twee naar vier kerncentrales, hoe ik dat zie in relatie tot het Nationaal Programma Energiesysteem.

[3:56:51] Dat voegen we ook toe.

[3:56:53] Dan een toezegging aan lid Postma.

[3:56:56] De minister informeert de Kamer uiterlijk december over de status van de uitgekeerde en teruggevorderde

[3:57:01] SDE++-subsidies.

[3:57:04] En dan de laatste is ook aan lid Postma.

[3:57:07] De minister stuurt een brief over het aanvragen van het Social Climate Fund.

[3:57:11] De vraag is wanneer we die brief kunnen verwachten.

[3:57:14] Ja, dat zal het voorjaar worden.

[3:57:15] In het voorjaar.

[3:57:17] Mevrouw Rodekerk heeft nog een...

[3:57:18] de toezegging over het pleiten in Europa voor het niet vrijstellen van kerosine van vliegtuigen?

[3:57:30] Volgens mij is dat...

[3:57:31] De minister had aangegeven dat ze dat zal doen, toch? Dus dat is dan toch gewoon een toezegging?

[3:57:41] Ja, maar ik krijg te horen dat als daar niet schriftelijk op teruggekomen wordt, dan hebben we niet echt een toezegging.

[3:57:46] En wat ik begrijp is dat dit het beleid is dat de minister gaat uitvoeren.

[3:57:50] Zou ze ons dan willen informeren van als ze dat gedaan heeft?

[3:57:57] Ja, maar ik stuur volgens mij altijd een verslag als ik in Europa bij een Europese raad ben geweest.

[3:58:04] Een milieuraad of energieraad.

[3:58:08] En dan als dat aan de orde daar is geweest, dan komt dat vanzelfsprekend in de brief.

[3:58:14] Oké, dan zijn dat alle toezeggingen. Dan dank ik de leden voor een productieverleuk debat.

[3:58:19] Voorzitter, de brief wint op zee het vierde kwartaal van dit jaar.

[3:58:23] Volgens mij zitten we daar zo'n beetje in, dus ik zeg eind van het jaar.

[3:58:25] Eind van het jaar, hartstikke goed.

[3:58:28] Dank aan alle leden voor dit debat.

[3:58:30] Wij konden de interrupties niet meer bijhouden.

[3:58:32] Volgens mij hebben we een levendig debat gehad en daar ben ik in ieder geval heel tevreden over.

[3:58:35] En dat ook nog binnen de tijd.

[3:58:37] Dus dank daarvoor. Dank aan de minister en complimenten voor het eerste commissiedebat bij Klimaat en Groen en Groei.

[3:58:42] En dan sluit ik hierbij de vergadering.