Wijziging van de Meststoffenwet in verband met de voorwaarden over de maximale mestproductie in de derogatiebeschikking 2022-2025

[0:00:04] Goedemorgen allemaal.

[0:00:05] Ik open hierbij het wetgevingsoverleg van 7 oktober 2024 aan de orde.

[0:00:11] Is de wijziging van de meststoffenwet in verband met de voorwaarden...

[0:00:14] over de maximale mestproductie in de derogatiebeschikking 2022-2025?

[0:00:20] Ik heet van harte welkom de minister en haar ambtelijke ondersteuning hier aanwezig...

[0:00:25] en hoogstwaarschijnlijk ook elders in het pand of op het departement.

[0:00:29] Ook heet ik welkom de mensen op de publieke tribune, de mensen die ons volgen vanuit de

[0:00:36] journalistiek en de mensen die ons volgen vanuit huis via de digitale kanalen.

[0:00:41] We hebben een lang wetgevingsoverleg vandaag, van 11 tot 7 uur.

[0:00:46] Ook de leden heet ik van harte welkom.

[0:00:49] Vandaag zullen spreken de heer Holman namens NEC, mevrouw Bromet namens GroenLinks Partij

[0:00:54] De heer Vlag namens de SGP, de heer Grinwis namens de ChristenUnie,

[0:00:58] mevrouw Ferrer namens het CDA, mevrouw Beckerman namens de SP,

[0:01:02] mevrouw Nijhoff-Leeuw namens de PVV, de heer Pierik namens de BBB,

[0:01:06] mevrouw Pot namens D66 en mevrouw Ouwehand namens de Partij voor de Dieren.

[0:01:10] En ik mag zelf afsluiten namens de VVD.

[0:01:14] Het is wetgeving, dus partijen hebben wat meer spreektijd opgegeven dan normaal.

[0:01:20] Ik denk ook dat het in het belang van een goed debat is dat we ook ruimte

[0:01:24] voor meer interrupties.

[0:01:26] En ik dacht daarbij zelf aan acht interrupties in eerste termijn aan de zijde van de Kamer.

[0:01:31] En ook straks bij de beantwoording in de richting van het kabinet ook acht interrupties.

[0:01:35] Dat is het aantal interrupties wat ook bij de Algemene Financiële Beschouwingen vorige week plenair is gedaan.

[0:01:42] En daar was minder tijd voor.

[0:01:44] Dus ik zou uw clementie willen vragen en begrip willen vragen om daarbij ook

[0:01:51] enigszins het een beetje binnen de perken te houden.

[0:01:53] Maar ik zie dat mevrouw Pot daar al een opmerking over heeft.

[0:01:56] Ja, voorzitter, want er is wel een verschil met de algemene politieke beschouwing,

[0:02:00] dat wij in deze commissie de gewoonte hebben om die interrupties ook

[0:02:05] tot dertig seconden te limiteren,

[0:02:07] wat dan soms maakt dat je er ineens twee hebt in plaats van één.

[0:02:10] En dan hou je er wel heel weinig over.

[0:02:12] Dus nou ja, in dat verband zou ik toch zeggen

[0:02:14] laten we iets meer tijd nemen en ons dan wel aan die dertig seconden regel houden.

[0:02:19] Maar laten we het zetten op tien.

[0:02:21] Dan komen we gewoon mooi uit, volgens mij.

[0:02:24] Ik wil het zelf dan eigenlijk omdraaien.

[0:02:26] Want ik...

[0:02:27] U weet misschien...

[0:02:28] Ik ben zelf misschien ook vaak breedsprakig.

[0:02:30] Ik ken mijn eigen zwaktes.

[0:02:32] Die 30 seconden regel...

[0:02:34] Die is mij ook een doorn in het oog.

[0:02:35] En nu ik in deze rol...

[0:02:37] In dit debatverkeer dacht ik...

[0:02:39] Ik zie mijn kant schoon.

[0:02:40] Maar in alle eerlijkheid...

[0:02:43] Het gaat natuurlijk wel om wetgeving.

[0:02:45] Dus ik hoop wel dat we het een beetje binnen de perken...

[0:02:47] Ook interrupties weten te houden.

[0:02:48] Dan gaan we niet flauw doen over de 31e, 32e of 33e seconde.

[0:02:53] Maar laten we acht interrupties doen en het wel een beetje beknopt houden.

[0:02:57] En dan kijken we in de loop van de dag als iedereen er om 11 uur of om 1 uur al doorheen is of 2 uur doorheen is.

[0:03:04] Dan moeten we even met elkaar kijken hoe we verder gaan.

[0:03:06] Maar laten we het in eerste instantie bij acht interrupties houden richting elkaar.

[0:03:11] Akkoord. Dan zou ik voorstellen dat we het debat beginnen.

[0:03:14] en wil ik het woord geven aan de heer Holman namens de fractie van Nieuw Sociaal Contract.

[0:03:20] Voorzitter, dank u wel.

[0:03:21] Vandaag hebben we het over mest.

[0:03:23] Ik ben veertig jaar boer geweest.

[0:03:25] In die veertig jaar was mest een onderwerp van gesprek

[0:03:29] en hebben we veertig jaar lang de mestpropagatiek voor ons uitgeschoven.

[0:03:33] Maar nu zijn we op een punt waarop het niet meer mogelijk is

[0:03:37] om dit probleem verder voor ons uit te schuiven.

[0:03:39] Dit gaat een enorm effect hebben op de sector.

[0:03:42] De boeren van nu betalen zo de prijs van 40 jaar falend overheidsbeleid.

[0:03:48] Als overheid hebben we dan ook een grote verantwoordelijkheid om dit op te lossen.

[0:03:53] Je zou het een soort ereschuld kunnen noemen.

[0:03:57] Twee ontwikkelingen maken het mestprobleem nu onvermijdelijk.

[0:04:00] Ten eerste wordt het mestplafond vanaf 1 januari volgend jaar met 10% verlaagd.

[0:04:04] We zitten nu gemiddeld 7-8% boven dit plafond, op basis van bijvoorbeeld fosfaat.

[0:04:09] De vraag is dan ook, hoe verlagen we de mestproductie tot onder dit plafond volgend jaar?

[0:04:15] Dit is een urgent probleem, maar er speelt een nog groter probleem op de middellange

[0:04:19] termijn.

[0:04:20] Doordat de derogatie ten einde komt, mogen we in de komende jaren 30 procent minder mest

[0:04:25] uitrijden.

[0:04:26] De mest die op deze manier niet mag worden uitgereden, moet dan op een andere manier

[0:04:31] worden verwerkt.

[0:04:33] Waar moeten we met die mest heen?

[0:04:35] Er ontstaat een enorm stuwmeer.

[0:04:37] Met andere woorden, op korte termijn mogen we 7 procent minder mest maken, maar over

[0:04:43] dik een jaar mogen we 30 procent minder mest op het land uitrijden.

[0:04:49] Deze problemen zijn als een lekkende kraan in een zenkend schip.

[0:04:54] Op korte termijn moeten wij de kraan dichten, maar tegelijkertijd hebben we een zenkend

[0:04:58] schip te redden.

[0:05:01] Dat is een forse uitdaging.

[0:05:02] De minister staat voor een bijna onmogelijke opdracht.

[0:05:05] Het voorstel dat u voorlicht stemt ons optimistisch dat de minister deze problematiek serieus

[0:05:11] neemt en zoekt naar een oplossing.

[0:05:15] Eerst meer over die lekkende kraan.

[0:05:18] Wat voorlicht is een wijziging van de wet waarin wij de verlaging van het mesclofond

[0:05:22] vastleggen en waarin de minister afroming voorstelt bij verkoop en lease van dierrechten

[0:05:27] van 30, 20 en 15 procent voor koeien, varkens en kippen.

[0:05:31] De minister heeft gezocht naar een evenredigde verdeling naar aanleiding van de huidige

[0:05:37] productie per sector.

[0:05:39] Ze heeft hier gekozen om tegemoet te komen aan het advies van de Raad van State om een

[0:05:44] generieke korting die onafwendbaar lijkt voor de melkverhouderij te voorkomen.

[0:05:51] Het mestoverschot is het grootste in de melkverhouderij.

[0:05:55] Met een 10% lage plafond zit de productie nu 12% boven het fosfaatplafond.

[0:06:00] Dat is in tegenstelling tot varkens die nu ongeveer al onder het nieuwe plafond zitten.

[0:06:06] De verdeling van de mestproductieruimte over de sectoren is gewoon een politieke keuze.

[0:06:13] Elke verandering ten gunste van de sector van de een gaat ten koste van de ander.

[0:06:18] Het voorstel van de minister, 30, 20 en 15 procent afroming, lijkt een goede balans tussen

[0:06:25] solidariteit en eerlijkheid.

[0:06:27] Wij steunen hierin dan ook het voorstel van de minister.

[0:06:32] Ik heb begrepen dat er vandaag wellicht voorstellen zullen volgen om deze verdeling aan te passen.

[0:06:38] Het argument is dat de afromingen in de varkens- en kippensectoren onevenredig raken, omdat

[0:06:45] in deze sectoren rechten in grote mate worden geliest.

[0:06:50] Dit is de tegenstelling tot de melkveeouderij, waarin boeren vaak zelf eigenaars zijn van

[0:06:55] de dierrechten.

[0:06:56] We hebben drie overwegingen die voor ons belangrijk zijn.

[0:07:01] Ten eerste, als de wet nu nog wordt gewijzigd, zal deze wijziging opnieuw moeten worden

[0:07:07] toegelicht en een memorie van toelichting die opnieuw zal moeten worden door de Raad

[0:07:11] van State op redelijkheid en proportionaliteit als deze omvangrijk is.

[0:07:24] Het belang is enorm om deze wet per 1 januari in te laten gaan.

[0:07:30] Dat halen we niet als we terug moeten naar eventueel een nieuw advies.

[0:07:34] Hebben wij dit niet voor 1 januari op orde, dan is er een reële kans dat Brussel zal

[0:07:39] zeggen dat we niet voldoen aan de afspraken.

[0:07:41] Dit kan ertoe leiden dat zij de derogatie volgend jaar helemaal zullen willen intrekken.

[0:07:46] Dit zou rampzalig zijn, dat moeten we niet willen.

[0:07:49] Meneer Holman, u heeft een interruptie van de heer Vlag van de SGP.

[0:07:52] Gaat uw gang.

[0:07:53] Voorzitter, dank u wel. Het eerste argument wat de heer Holman noemt

[0:07:56] lijkt mij een argument tegen amendering van het wetsvoorstel.

[0:08:00] Dat lijkt me wat voorbarig, omdat je een wetsvoorstel zuiver moet kunnen behandelen

[0:08:04] en je eigenlijk niet zou moeten laten leiden door dat soort motieven.

[0:08:07] Maar mijn vraag is anders. U noemde de huidige verdeling over de sectoren eerlijk en solidair.

[0:08:14] Kan u dat nog eens toelichten in het licht van het feit dat de sectoren pluimvee en varkens

[0:08:19] al onder hun plafond zaten. Eigenlijk ook de ongebruikte ruimte afstaan en

[0:08:23] vervolgens in gelijke mate meedelen in het probleem hoe u dat als ver en eerlijk ziet.

[0:08:33] Voorzitter, dit is een voorstel van de minister. Daar kijken we naar hoe reëel dat is. De minister

[0:08:45] heeft gekozen als uitgangspunt de huidige situatie, het huidige niveau van mestproductie.

[0:08:50] Als we zouden doen wat oorspronkelijk...

[0:08:53] als we uitgaan van het oude plafond en dat gaan verlagen,

[0:08:58] dan gaat de melkverhouderij uitkomen op 12% op basis van fosfaat.

[0:09:05] En dan zou bijvoorbeeld de varkensector al onder het nieuwe fosfaatplafond zitten.

[0:09:09] Terwijl je ziet dat de afname van het aantal varkensbedrijven behoorlijk is.

[0:09:14] Zodat je dus een vorm van latente ruimte krijgt,

[0:09:18] waarschijnlijk, onder het nieuwe vaste cellenplafond. Het argument van de

[0:09:23] varkenssector wij hebben al veel gedaan, nou dat is ener kant zo, aan de andere

[0:09:28] kant is dat feitelijk het resultaat van de opkopregeling die de minister heeft

[0:09:33] gehad en die de minister heeft betaald. Ja en de verwachting is dat het aantal

[0:09:40] stoppers binnen zeker ook de varkenshouderij dusdanig is dat het

[0:09:45] Nieuw-te-vormen plafond geen problemen zal geven voor de sector,

[0:09:49] voor de individuele blijvende boer.

[0:09:51] Vlag?

[0:09:52] Eén vervolgvraag nog, voorzitter.

[0:09:55] De heer Olman gebruikt het argument van een latente ruimte die ontstaat

[0:09:59] doordat er naar verwachting meer bedrijven zullen stoppen in de varkens- en pluimvee.

[0:10:04] Datzelfde geldt, en misschien nog wel in meerdere maten,

[0:10:06] binnen de melkveehouderij, gezien de mesproblematiek die u terecht ook schetst

[0:10:10] en de autonome bereidheid op te stoppen, nog los van de brede beëindigingsregeling.

[0:10:14] Is dat niet juist een argument om juist anders naar die verdeling te kijken?

[0:10:18] En hoe, daar wil ik straks in mijn eigen bijdrage op terugkomen, maar...

[0:10:21] Juist in die melkveehadrijen is toch dat risico op ongebruikte ruimte groot?

[0:10:28] Ja en nee, voorzitter.

[0:10:31] Het blijkt als je doet wat de varkens- en de kippensector voorstelt...

[0:10:35] dat het verschil tussen de werkelijke productie en het plafond heel groot zal zijn.

[0:10:42] En dan kom ik op het tweede punt wat ik aan zou willen voeren...

[0:10:45] dat wij een hoofdlijnakkoord hebben waarin staat dat wij alles in het werk gaan stellen om een

[0:10:50] generieke korting te voorkomen. Als wij doen wat een alternatief voorstel is, dan is een generieke

[0:10:59] korting bij de meldverhouderij bijna onvermijdelijk. En dat gaat dwars in tegen het hoofdlijnakkoord en

[0:11:07] dus voelen wij ons gebonden om die afspraak die we hebben gemaakt in het hoofdlijnakkoord vorm te

[0:11:13] Wat verder, CDA.

[0:11:18] Voorzitter, de heer Holman begon met een zin die ik buitengewoon interessant vond,

[0:11:24] namelijk de verdeling over de sectorplafonds is gewoon een politieke keuze.

[0:11:28] Is dat een citaat?

[0:11:30] En daarna sprak de heer Holman over, dit is solidair.

[0:11:35] Maar solidair zijn doe je als je betrokken wordt bij de besluitvorming.

[0:11:41] Je kan alleen solidair zijn met een ander als je onderdeel bent van het gesprek.

[0:11:46] Dat rijmt dan toch niet met wat de heer Homman zei, die verdeling over de sectorplafonds is

[0:11:51] gewoon een politieke keuze.

[0:11:55] Voorzitter, ik denk dat beide waar kan zijn.

[0:11:59] Uiteindelijk doet de minister, het is nogmaals het voorstel van de minister, een keuze wat

[0:12:04] een politiek element in zich heeft, dat is dat de keuze is dat iedereen gelijke mate

[0:12:09] deel bij moet dragen aan het verlaging van het plafond.

[0:12:14] Die solidariteit, als de sector met een voorstel zou komen die solidair zou zijn binnen de sectoren,

[0:12:24] want dan hebben we drie sectoren, en het zijn nu twee sectoren die met een voorstel zijn gekomen.

[0:12:29] Ik heb geen enkele reactie van de melkvee sector gezien of een voorstel.

[0:12:32] Ik heb ook niet de indruk dat die daarin betrokken zijn geweest in het voorstel dat wordt voorgelegd.

[0:12:37] Dus in die zin ontbreekt daar een stukje solidariteit.

[0:12:39] Ik kan me niet voorstellen dat de melkveehouderij blij zou zijn met het feit dat je een generieke

[0:12:47] korting krijgt.

[0:12:48] Ik vind dat wij niet kunnen maken om de melkveehouders op te zadelen met het risico dat ze het komende

[0:12:53] jaar een 10% generieke korting gaan krijgen.

[0:13:02] De heer Holman zei net dat het rechtvaardig is als alle sectoren in evenredigheid bijdragen

[0:13:07] aan het oplossen van dit probleem.

[0:13:09] Dat ben ik van harte met de heer Holman eens.

[0:13:12] Maar dan zou een logische methodiek toch zijn om de sectorplafonds zoals ze nu bestaan in

[0:13:19] evenredigheid te verlagen, vervolgens te kijken wat daaraan opkoop al van is gerealiseerd

[0:13:25] en wat je dus via afroming nog moet realiseren.

[0:13:28] Want de methodiek die nu gekozen is, als een sector ook maar iets van productie overhoudt,

[0:13:36] hebben ze altijd een deel van hun ruimte waarover ze worden belast voor afroming.

[0:13:41] Al hebben ze van hier tot en met Tokio bijgedragen.

[0:13:47] Waarom is dat dan rechtvaardig?

[0:13:52] Een goed punt, meneer de voorzitter.

[0:13:55] We hebben het nu over de lekkende kraan.

[0:13:58] We moeten 7% onder het plafond komen.

[0:14:01] Als we dat niet doen, dan lopen we daar risico's op.

[0:14:03] Daar kom ik zo op terug.

[0:14:07] Het is nog maar de vraag of wij er eens in zullen slagen.

[0:14:10] om ons collectief het komende jaar de mestproductie in 2025 onder die 440 miljoen kilogram stikstof

[0:14:17] te vullen.

[0:14:18] Ik moet het nog bezien.

[0:14:19] De minister heeft een inschatting gemaakt en we hebben toch een beetje een positieve

[0:14:24] inschatting van wat er mogelijk gaat gebeuren dit jaar.

[0:14:27] Wij vinden dat wij niet het risico kunnen lopen dat wij volgend jaar niet onder het

[0:14:31] plafond komen.

[0:14:33] Verderop zullen we ook nog een voorstel doen naar ons, de Kamer en de minister om

[0:14:38] of medio volgend jaar een evaluatie te houden over hoe is het nu gegaan.

[0:14:43] Als de wet ingesteld wordt op 1 januari, hoe effectief zijn de maatregelen?

[0:14:48] Hebben we genoeg opgekocht?

[0:14:49] Zijn de inschattingen die de minister doet over de resultaten van inkoop,

[0:14:52] zijn die reëel? Worden die gehaald?

[0:14:55] De negatieve effecten, mogelijk op lease van varkens en kippen,

[0:14:59] die hebben we dan in beeld.

[0:15:00] Het zou heel anders kunnen lopen dan wat we nu denken.

[0:15:04] Als dan blijkt dat de resultaten toereikend zijn en we de normen of de doelstellingen

[0:15:12] die we hebben halen, dan zou je heel best kunnen komen tot afschaffing van afroaming

[0:15:17] als dat niet meer nodig is.

[0:15:18] En dat vind ik een veel reëlere optie om te kijken wat er gebeurt en dan aan te passen.

[0:15:23] Nu op voorhand al een mogelijk voorschot nemen op iets wat mogelijk gaat gebeuren met het

[0:15:28] risico dat we niet halen.

[0:15:35] Ik zit een beetje vast met twee zinnen van de heer Holleman die haaks op elkaar lijken te staan.

[0:15:42] Hij zegt aan de ene kant in de antwoord dat het nog maar de vraag is of we zullen slagen.

[0:15:48] Ik moet het nog zien.

[0:15:49] Dat is zijn eerste kant.

[0:15:50] Aan de andere kant wil hij deze wet niet aanpassen.

[0:15:54] Hij noemde twee argumenten.

[0:15:55] Hij wilde er drie noemen.

[0:15:57] We zitten vast aan dat hoofdlijnenakkoord.

[0:15:59] En dan vraag ik aan de heer Holman, hoeveel ruimte is er vandaag dan nog om dit debat te voeren?

[0:16:03] Als het hoofdlijnenakkoord zo heilig is,

[0:16:08] ondanks dat de heer Holman zelf constateert dat we de vraag of we zullen slagen,

[0:16:14] hij het zelf nog maar eens moet zien.

[0:16:16] Heer Holman.

[0:16:18] Voorzitter, nogmaals, het is niet het voorstel wat ik heb gemaakt, maar het is het voorstel van de minister.

[0:16:23] En wij moeten vandaag een mening geven of de minister een goed voorstel heeft of geen goed voorstel heeft.

[0:16:30] Dus wij vinden dat de minister een relatief goed voorstel heeft gedaan.

[0:16:35] En al deze argumenten maken de kans op slagen dat de minister succesvol is kleiner.

[0:16:41] En wij willen niet het risico lopen dat de kans kleiner wordt, omdat de minister zelf al twijfel heeft of dit toereikend is.

[0:16:50] En ik hoop dat dit toereikend is om volgend jaar onder het mesplafond te komen.

[0:16:56] Voorzitter, dank, maar ik heb geen argument genoemd wat de kans van slagen kleiner maakt.

[0:16:59] Ik wilde juist argumenten gaan noemen om de kans van slagen groter te maken.

[0:17:04] En een van die voorstellen die daar bijvoorbeeld bij zou kunnen helpen is die brede beëindigingsregeling

[0:17:10] naar voren halen.

[0:17:12] Dat is echt een regeling waar je bijvoorbeeld melkveehouders die al zeggen ik ga niet door,

[0:17:18] ik heb geen opvolger, dat je die daarmee op een goede manier kunt laten stoppen.

[0:17:25] Dat zou nou echt kunnen helpen.

[0:17:28] En als de heer Hommel zegt ja, maar ja, we zitten nu vast aan het hoofdlijnakkoord

[0:17:31] en ik wil eigenlijk alleen maar dit voorstel, dan vraag ik me af of er nog

[0:17:34] ruimte is bijvoorbeeld om zo'n brede beëindigingsregeling naar voren te halen.

[0:17:38] Ik denk namelijk dat als je in Brussel aankomt

[0:17:41] met zo'n voorstel je veel meer kans van slagen hebt dan als je aankomt met

[0:17:44] Nou ja, we willen de bufferstroken weer kleiner maken, et cetera.

[0:17:48] Het punt is helder.

[0:17:49] Meneer Holman.

[0:17:49] Voorzitter, helemaal eens met mevrouw Beckerman.

[0:17:52] Later in mijn betoog ga ik hier wat over zeggen.

[0:17:55] Interruptie van de heer Gimwis.

[0:17:56] Christien.

[0:17:57] Ja, voorzitter.

[0:17:59] Volgens mij hoeft de heer Holman het debat niet onnodig op scherp te stellen

[0:18:03] door te zeggen dat er niks meer te wijzigen valt.

[0:18:05] Ik bedoel, de Kamer is medewetgever en mag altijd amendementen indienen.

[0:18:10] En kleine verschuivingen zijn sowieso, als ze goed beargumenteerd zijn,

[0:18:15] zijn nooit een reden om weer naar de Raad van State te gaan.

[0:18:18] Dat is gewoon niet zo.

[0:18:20] En de brede beëindigingsregeling zit gelukkig niet in de wet.

[0:18:23] Dus wat mij betreft gaat die morgen verstart.

[0:18:26] In ieder geval 1 januari 2025.

[0:18:28] Zoals de vorige gangen van deze minister eigenlijk had aangekondigd.

[0:18:32] Ik ben benieuwd of meneer Holman dat ook zo ziet.

[0:18:34] En mijn andere vraag is...

[0:18:37] Want hij wordt aangevallen door mijn buurvrouw en buurman...

[0:18:41] op dat het niet rechtvaardig zou zijn om in de realiteit te beginnen.

[0:18:46] Maar dat het rechtvaardiger zou zijn bij een papieren plafond naar 2020 te beginnen.

[0:18:51] En is de heer Holman met mij eens dat het wel degelijk rechtvaardiger is...

[0:18:55] om bij de huidige inschatting van de mestproductie te beginnen...

[0:18:58] of desnoods bij de gerealiseerde mestproductie in 2023...

[0:19:02] en niet bij een papieren plafond uit 2020.

[0:19:05] Onder het regime Graus waren dit drie interrupties geweest.

[0:19:09] Ik zeg het maar even. De heer Holman.

[0:19:13] Nou, wij vinden de keuze die de minister heeft gemaakt behoorlijk rechtvaardig.

[0:19:19] En het is helemaal niet zo dat wij na willen denken over nieuwe voorstellen, nieuwe amendeeringen.

[0:19:26] Maar wij zullen dat toetsen op drie punten.

[0:19:27] En ik had net twee genoemd en het derde is, en dat heb ik een beetje al gezegd,

[0:19:30] daar kom ik zo wel even op terug.

[0:19:31] Dus de drie punten.

[0:19:34] Willen wij slechts meegaan in wijziging als het kan worden voldaan aan drie voorwaarden.

[0:19:39] Eén, dat er een bepaalde mate van solidariteit zal blijven in de verdeling tussen de sectoren.

[0:19:44] Dus dat alle drie sectoren zich daar happy bij kunnen voelen.

[0:19:48] Dat het niet vertragend werkt op de ingangsdatum van 1 januari voor de nieuwe wet.

[0:19:52] Want we kunnen ons niet permitteren dat we later ingaan.

[0:19:55] En een kleine wijziging zal het mogelijk maken.

[0:19:57] Gaan we een fundamentele wijziging in de wet maken,

[0:19:59] en dan zul je toch een nieuwe onderbouwing moeten maken over proportionaliteit

[0:20:03] en zul je in een memorie van toelichting dat moeten herschrijven.

[0:20:08] En drie, dat er geen sprake mag zijn van een onvermijdelijke generieke inkorting

[0:20:12] voor de melkveehouderij.

[0:20:14] Dus dat zijn onze drie voorwaarden waar we aan wij willen toetsen.

[0:20:18] Elk amendement wat komt en als het daaraan voldoet, willen we het best meegaan

[0:20:21] in een amendering van wat dan ook.

[0:20:24] Ik zie een interruptie van mevrouw Bromet, GroenLinks Partij van de Arbeid.

[0:20:27] Voorzitter. In de interruptiedebatjes ging het tot nu toe heel erg over het amendement van CDA en

[0:20:34] de SGP om de kippen en de varkens niet meer te korten en de melkveehouderij wel.

[0:20:44] Maar je kunt er ook andersom redeneren.

[0:20:46] Ik kom met een amendement om 30% korting op alle driede sectoren toe te passen, juist omdat

[0:20:53] we die generieke korting willen voorkomen.

[0:20:55] En wat ik merk in de bijdrage van de heer Holman is dat hij heel erg aankoerst op het precies halen.

[0:21:01] En hij heeft het dan over als je te veel doet over latente ruimte.

[0:21:04] Maar hoezo ben je bang om te veel te doen, wetende dat het mistoverschot zo groot is

[0:21:09] en dat er op latere datum nog meer maatregelen zullen volgen?

[0:21:15] Een nadeel is als jij één plaats hebt gesproken en in de volgende plaats nog een aantal teksten

[0:21:21] zullen komen.

[0:21:22] Ja, ik ben het met mevrouw Bromet eens.

[0:21:24] Ik denk dat het onvermijdelijk is dat we actie moeten plegen om de hoeveelheid mest geproduceerd

[0:21:32] door de melkveehouderij op korte termijn behoorlijk naar beneden moeten te brengen om het stuwmeer

[0:21:36] wat ontstaat, wat desastreuze gevolgen zal hebben, om er niet een hele gevaarlijke periode

[0:21:43] in te gaan van desastreuze gevolgen in de sector.

[0:21:46] Ik kom daarop terug.

[0:21:49] Mevrouw Boumet.

[0:21:50] Ik hoop dan ook dat de heer Holman het wil hebben over verhoging van de percentages bij de kippen en de varkens,

[0:21:57] omdat die kunnen helpen om eerder onder het mestplafond uit te komen en die generieke korting te voorkomen.

[0:22:03] Ik blijf zeggen dat dit een voorstel is van de minister.

[0:22:06] Ik zie in de Kamer nu, waar ik probeer een redelijk midden te zoeken,

[0:22:10] beide kanten op voorstellen gaan van de één wil strenger en de ander wil minder streng.

[0:22:14] Dat is een lastige.

[0:22:16] Kom met voorstellen en kijk of u een meerderheid kunt krijgen in de Kamer.

[0:22:20] En dan geven we de minister opdracht om daar invulling aan te geven, zou ik zeggen.

[0:22:26] Maar je kan natuurlijk niet en de hele tijd zeggen dat er onvermijdelijk een generieke korting aankomt.

[0:22:31] En dan tegelijkertijd ook zeggen vanuit het voorstel van de minister, daar houden we maar aan vast.

[0:22:35] Want dan zal je toch meer moeten doen.

[0:22:37] En daar zal de heer Holman ook wel duidelijkheid over moeten geven.

[0:22:41] dan?

[0:22:42] Wil hij echt die generieke korting voorkomen en wil hij dan ook het risico nemen dat er

[0:22:46] sectoren zijn die meer moeten inkrimpen dan dat formeel nodig is?

[0:22:51] Ik herhaal, in mijn verdere betoog ga ik hierop terugkomen.

[0:22:56] U gaat dat doen, vervolgt uw betoog.

[0:23:03] Nou, dit was genoeg over de lekkende kraan, komen we nu bij het zinken van de schip.

[0:23:10] De afbouw van de erogatie geeft een enorm probleem, zelfs als we voldoen aan het lagere

[0:23:16] Dan nog zal de afbouw van derogaties zorgen dat wij een verminderde plaatsingsruimte gaan

[0:23:22] krijgen en dus een mestoverschot opgeteld van 160 miljoen kilo stikstof.

[0:23:29] Dat is ongeveer de jaarproductie van alle koeien in Nederland, meer dan een miljoen

[0:23:36] vrachtauto's mest.

[0:23:38] De minister heeft al een aantal maatregelen genomen, zoals correctie op gasvormige vliezen,

[0:23:43] voerspoor, opkoop en afroming.

[0:23:45] Zelfs als we meegaan in de wat optimistische inschatting van de minister over het effect

[0:23:52] van deze maatregelen, dan nog zullen we een overschot houden van minstens 90 miljoen kilo

[0:23:58] stikstof.

[0:23:59] Dat zijn er 600.000 vrachtwagens vol mest, waarvan we niet weten wat we ermee moeten

[0:24:05] gaan doen.

[0:24:07] De enige manier om ruimte te krijgen voor deze mest is een nieuwe derogatie, een nieuwe

[0:24:13] uitzondering van Brussel.

[0:24:15] Dat is wat we afgesproken hebben in het hoofdlijnenakkoord.

[0:24:19] De vraag is alleen hoe overtuigen we Brussel van de noodzaak van zo'n nieuwe derogatie

[0:24:25] en hoe overtuigen we Brussel dat we ondanks de nieuwe derogatie gaan voldoen aan de Europese

[0:24:30] regelgeving op gebied van milieu en biodiversiteit.

[0:24:35] Brussel zal drie kritische vragen stellen.

[0:24:38] 1.

[0:24:38] Hoe gaat u de kwaliteit van het water verbeteren?

[0:24:41] 2.

[0:24:42] Hoe gaat u de instandhouding van de natuur regelen?

[0:24:44] En drie, hoe gaat die grondgebondenheid conform de aanspraken vormgeven?

[0:24:50] Op dit moment hebben wij nog geen overtuigend antwoord op deze vragen.

[0:24:55] Zonder overtuigende antwoorden is de kans klein dat Brussel akkoord zal gaan met een nieuwe derogatie.

[0:25:02] Het overtuigen van Brussel zal moeten gebeuren met diplomatie en goede inhoudelijke onderbouwing van onze plannen.

[0:25:11] Is de minister het daarmee eens?

[0:25:12] Hoe gaan we om met het risico dat we nu lopen?

[0:25:17] Wat is überhaupt risico?

[0:25:20] Risico is kans mal impact.

[0:25:22] Oftewel, wat is de kans dat iets misgaat en wat is de impact als het misgaat?

[0:25:27] Hoe groot is de kans dat Brussel akkoord zal gaan met een nieuwe derogatie?

[0:25:33] Als ik het een beetje optimistisch inschat, dan zou dat mogelijk 50 procent kunnen zijn.

[0:25:39] Maar zelfs dan is er ook 50 procent kans dat Brussel niet akkoord gaat.

[0:25:45] Wat is de impact als dat gebeurt?

[0:25:48] Het is enorm.

[0:25:49] Als we de irrigatie niet terugkrijgen, hebben we binnen een jaar een situatie waarin boeren

[0:25:53] mest hebben die zij niet mogen en kunnen uitrijden en die waarschijnlijk ook niet opgehaald

[0:25:58] gaan worden.

[0:25:59] En als die al opgehaald worden, dan is dat onbetaalbaar.

[0:26:05] Boeren zullen vele tienduizenden euro's kwijt zijn om hun stuwmeer aan mest kwijt te kunnen

[0:26:10] geraken.

[0:26:11] Dit zal tot een faillissementgolf leiden in de sector.

[0:26:14] De eerste bedrijven die dan failliet gaan en omvallen zijn de minder kapitaalkrachtige

[0:26:19] bedrijven.

[0:26:20] Jonge boeren, familiebedrijven en boeren die net veel hebben geïnvesteerd in innovaties.

[0:26:26] Zo verliezen we juist dat deel van de sector dat wij het liefst willen behouden.

[0:26:32] Daarnaast zal er ook een kans ontstaan op grootschalige fraude.

[0:26:37] Als je boeren in een penibele situatie drukt dat verhischement dreigt, dan wordt het waarschijnlijker

[0:26:42] dat zij creatieve, maar illegale oplossingen moeten zoeken.

[0:26:47] Dit kan toch niet de bedoeling zijn en is wat ons betreft ook geen goed bestuur.

[0:26:52] Een overheid die ondernemers dwingt om fraude te gaan plegen.

[0:26:59] Met andere woorden...

[0:27:05] U mag uw zin afmaken.

[0:27:06] Nee, ik heb gewoon een volgende kopje.

[0:27:08] Met andere woorden...

[0:27:09] Als het een volgende kopje is, dan geef ik mevrouw Ouwehand het woord voor haar interruptie.

[0:27:16] Dat laatste is natuurlijk niet aan de orde, lijkt me.

[0:27:21] In een rechtsstaat wordt niemand gedwongen tot frauderen, dus het is aan ons om hier de

[0:27:27] besluiten te nemen die zorgen dat de kans op fraude fors wordt verminderd.

[0:27:32] Daar zou ik de heer Holman toch ook graag even over horen.

[0:27:35] Ik zat al klaar om een vraag te stellen, want de heer Holman schetst terecht wat er gebeurt

[0:27:40] als het wensdenken niet uitkomt, dan zijn er grote problemen.

[0:27:45] En ik wil daar nog aan toevoegen, daar wil ik de heer Holman ook graag over horen,

[0:27:48] wat ook zeer waarschijnlijk is, is dat die boeren die dan in de problemen komen

[0:27:54] en failliet gaan omdat ze de afvoer van mes niet kunnen betalen,

[0:27:59] maar ook hun dieren vervroegd naar de slacht moeten sturen,

[0:28:03] dat we die massaal terug gaan zien in de media.

[0:28:05] Onder andere bij boer zoekt vrouwenachtige programma's.

[0:28:08] En dan is er niemand die erbij vertelt dat dat het gevolg is van politieke keuzes.

[0:28:13] En ik vroeg me af hoe NSC ziet dat die verantwoordelijkheid om ook in de richting van Nederland wel te schetsen hoe het zo gekomen is,

[0:28:21] hoe die straks ingevuld gaat worden.

[0:28:23] Heel Holland.

[0:28:24] Voorzitter, het komt op neer dat wij onze politieke en bestuurlijke verantwoordelijkheid moeten nemen om te voorkomen dat dit gaat gebeuren.

[0:28:33] Natuurlijk ga je geen boeren stimuleren om fraude te plegen, maar als oud boer weet ik...

[0:28:39] kan ik goed overzien wat de consequenties zijn.

[0:28:41] Je mag het straks niet uitrijden op je eigen land, de kelders zitten vol.

[0:28:47] Je belt om het op te laten halen, dat kan niet.

[0:28:51] En als het al opgehaald wordt, heb je niet het geld om het te betalen.

[0:28:54] Wat ga je dan doen? Illegaal mest uitrijden.

[0:28:57] En dat moet je dus niet willen.

[0:28:58] Want als je Brussel wilt overtuigen dat de waterkwaliteit vooruit moet komen...

[0:29:02] ...en we hebben een stuwmeer, want de productie is zo, de hoeveelheid ter plaatse is zo...

[0:29:07] ...pas in 27 misschien komen we weer bij elkaar.

[0:29:10] Hier staat een enorm stuwmeer.

[0:29:12] En dan moet je Brussel overtuigen van we hebben 600.000 vrachtwonden mest...

[0:29:17] ...waar we niet weten wat er mee heen moeten.

[0:29:21] Illegale uitrijden dreigt.

[0:29:25] Hoe kun je dan de waterkwaliteit beheersen en beïnvloeden?

[0:29:30] Ik ben het heel erg eens met de heer Holman en ik waardeer het ook dat hij er zo nadrukkelijk

[0:29:35] op wijst dat dit scenario heel reëel is.

[0:29:38] Er zitten al jaren met, ook bij het Openbaar Ministerie zeggen ze, als je zoveel mest produceert

[0:29:45] dan is het gewoon vragen om mestfraude en wij kunnen daar niet achteraan rennen.

[0:29:50] Dus ik zou graag horen dat de NEC-fractie daar dan ook aan verbindt dat als dit een

[0:29:56] heel reëel scenario is, en dat deel ik met de heer Holman, dan moeten wij vandaag veel

[0:30:02] ingrijpende keuzes maken om dat scenario te voorkomen.

[0:30:06] Want ik neem toch aan dat de NEC-fractie niet bedoelt dat als het straks zover is, dat we

[0:30:12] dan met z'n allen medelijden moeten hebben met boeren die dan maar frauderen omdat ze

[0:30:16] niet anders kunnen.

[0:30:17] Want dat lijkt me ook voor het vertrouwen van de rest van Nederland in de politiek echt

[0:30:23] onwenselijk.

[0:30:26] Ik ben het toch steeds bijna eens met mijn collega Kamerleden.

[0:30:31] Het enige wat ik doe is nu een analyse schetsen van wat wij aan het doen zijn,

[0:30:36] welk risico we lopen en waar we op uitkomen.

[0:30:40] Ik ben niet de minister, stelt u straks vooral al deze vragen aan de minister

[0:30:44] als zij het eens is met de analyse die ik maak,

[0:30:46] hoe de minister denkt dat hier oplossingen geboden moeten worden.

[0:30:49] Zij is aan zet, samen met de sector in eerste stand.

[0:30:56] Wat mij opvalt in het betoog van de heer Holman is dat hij het heeft over solidariteit in de sector,

[0:31:02] maar tegelijkertijd zelf wel duidelijk aangeeft welke sectoren en zelfs welke boeren hij het

[0:31:07] liefst wil behouden. Maar daar zit eigenlijk nog niet eens mijn vraag, dat is meer wat me opvalt.

[0:31:12] Derogatie wordt door de heer Holman neergezet bijna als een soort cadeautje waarvoor we allerlei

[0:31:15] dingen moeten doen. Maar het is toch ook inmiddels wetenschappelijk voldoende aangetoond dat het

[0:31:20] zelfs kan bijdragen aan de waterkwaliteit.

[0:31:23] Als je ziet dat massaal grasland een andere bestemming krijgt, wat leidt tot meer

[0:31:27] uitspoeling, dan moeten we dat denk ik ook wat minder benaderen als een cadeautje,

[0:31:30] maar meer ook als een middel om de waterkwaliteit te verbeteren.

[0:31:33] Is de heer Holman dat met me eens?

[0:31:35] Het wordt eentonig, meneer de voorzitter.

[0:31:38] Ja, ik ben dat in principe eens met de heer Vlag.

[0:31:41] Alleen de vraag is hoe gaan we dat doen?

[0:31:43] Ik zie ook de ontwikkeling van dat blijven

[0:31:46] een grasland geskeurd wordt, daar intensieve teelten komen met alle negatieve gevolgen

[0:31:51] dan die.

[0:31:52] Ja, hoe kun je dat stoppen?

[0:31:54] Maar de simpele gedachte dat met een paar wetenschappelijke rapporten die wel gevallig zijn onder de hand

[0:32:02] je naar Brussel gaat om je gelijk te halen en Brussel te overtuigen, ja, dat is een beetje

[0:32:07] simpel.

[0:32:07] Het zal een optel moeten zijn van goede diplomatie en goede onderliggende onderbouwing van de

[0:32:14] En ik blijf het herhalen en ik doe dat steeds.

[0:32:17] We zullen aan moeten tonen hoe de waterkwaliteit verbeterd moet worden.

[0:32:20] We zullen aan moeten tonen hoe de natuur in stand wordt gehouden.

[0:32:23] En we zullen aan moeten tonen hoe we grondgebondenheid vormgeven.

[0:32:27] Gaan we dat niet doen, dan hebben we een probleem.

[0:32:31] En dat wil ik graag nog verder uitleggen, meneer de voorzitter.

[0:32:35] Ik zie dat er ook nog een interruptie is van mevrouw Vedder van het CDA.

[0:32:41] Ja, misschien ben ik dan wel te vroeg en komt de heer Mandel er vanzelf op.

[0:32:47] Maar ik deel de analyse van de heer Holman volledig en ik heb dezelfde zorgen.

[0:32:55] En ik hoor hem ook zeggen, we moeten de politieke en bestuurlijke verantwoordelijkheid nemen

[0:32:59] om dit te voorkomen.

[0:33:00] En dan is mijn vraag, wat is dit?

[0:33:02] Is het om te voorkomen dat we de derogatie niet terugkrijgen of is het om te voorkomen

[0:33:07] dat dat stuw meer ons problemen oplevert?

[0:33:11] Eigenlijk wil ik dus aan de heer Holman vragen, want ik ben net zoals met de heer Holman eens

[0:33:15] dat het logisch zou zijn dat Nederland weer over een derogatiehebbag gaat beschikken in

[0:33:19] de toekomst.

[0:33:20] Maar ik heb er een heel hard hoofd in dat dat op korte termijn gaat gebeuren.

[0:33:23] Dus wat is de hoofdroute?

[0:33:25] Knokken voor derogatie of knokken voor een oplossing waardoor we onafhankelijk worden

[0:33:29] van die derogatie?

[0:33:31] De heer Holman.

[0:33:34] Goede vraag.

[0:33:35] Bedankt voor het even luisteren.

[0:33:48] We hebben afgesproken dat we maximaal ons best gaan doen om derogatie binnen te krijgen.

[0:33:55] Ik ben sinds die tijd dat we dat neergeschreven hebben er niet optimistisch op geworden dat

[0:34:00] wij dat gaan halen.

[0:34:01] Ik heb het inzicht gekregen dat het probleem veel groter is dan dat we ingeschat hebben.

[0:34:05] Ja, dan moeten we onze bestuurlijke verantwoordelijkheid nemen.

[0:34:09] En dat is een hele lastige, bijna een onmogelijke, maar wat ik ten alle tijden wil voorkomen.

[0:34:16] Wat dreigt is dat de mestmarkt, dat stuwmeer, gaat exploderen en dat de sector gaat imploderen.

[0:34:24] Dat we dus een ongeleid proces krijgen van een soort Wild West, waarbij maar moet blijken

[0:34:32] hoe we eruit komen.

[0:34:33] Eén ding weet ik zeker, dat gaat heel veel slachtoffers krijgen en dat geeft een landbouw

[0:34:37] die je niet wilt.

[0:34:44] Voorzitter, de heer Homan schetst heel duidelijk welke ellende er natuurlijk op ons afkomt.

[0:34:49] Hij zegt met zoveel woorden dat we eigenlijk alles moeten doen wat nodig is om de ellende

[0:34:54] van dat stuwmeer, zoals hij het beschrijft, te voorkomen, maar ook het maximale doen om

[0:34:59] die derogatie binnen te halen.

[0:35:00] Nou zegt hij zelf, nou ja, die uitkoop naar voren halen, die noemde hij al.

[0:35:04] Hij wil heel voorzichtig zijn met het beperken van de afroming, maar hij geeft ook aan.

[0:35:10] Wij moeten in Brussel aangeven hoe we die grondgebondenheid gaan vormgeven.

[0:35:15] Nou ligt er een amendement klaar.

[0:35:16] En dan vroeg ik me eigenlijk af, dat amendement over die graslandnorm.

[0:35:20] Denkt de heer Holman nou dat dat zou gaan helpen om die derogatie binnen te halen?

[0:35:30] Om de erogatie binnen te halen zul je aan moeten tonen dat het serieus is om grondgebondenheid

[0:35:37] vorm te geven.

[0:35:39] Ik heb deze zomer eens moeite gedaan om alle rapporten na te lezen over grondgebondenheid.

[0:35:45] Dat heeft mij dagen gekost, want zoveel materiaal ligt er.

[0:35:49] Maar het schepten bracht bij mij ook de conclusie dat grondgebondenheid iets meer is dan een

[0:35:56] platgeslagen GGE-norm of een simpele graslandnorm.

[0:36:00] De gedachte vind ik uitstekend, want dat geeft wat de heer Vlag net ook al vroeg,

[0:36:04] of grunder is, ik weet niet eens meer, dat wij blijvend grasland koesteren en

[0:36:09] vorm willen geven om de milieudoelen op gebied van water te halen.

[0:36:13] Dus ik vind het een uitstekende gedachte die bij mevrouw Pot leeft om hier invulling aan te geven.

[0:36:19] Alleen om dat nu vandaag even in een amendement even in te fietsen in de wet.

[0:36:25] Dat vind ik wel een hele snelle.

[0:36:28] Daar is meer voor nodig.

[0:36:30] De minister heeft zelf aangegeven dat ze grondgebondenheid belangrijk vindt.

[0:36:33] Heeft al iets uitgezet bij Wageningen Universiteit om onderbouwing te geven.

[0:36:36] Die je sowieso nodig hebt.

[0:36:37] Wil je dat doen?

[0:36:38] Dus de gedachte van mevrouw Pot vind ik een uitstekende.

[0:36:42] Maar de tijdigheid om dat nu even op een achternamiddag te regelen vind ik bestuurlijk gezien onverantwoord.

[0:36:47] Daar laat zij het niet bij zitten. U heeft het woord.

[0:36:49] Nee, voorzitter. Dat heeft u goed gezien.

[0:36:54] De vorige minister heeft dit natuurlijk ook al voor een heel groot deel uitgezocht.

[0:36:59] Hij heeft daar ook voorstellen toe gedaan.

[0:37:02] Ik doe zo'n zelfde voorstel in dat amendement.

[0:37:05] En daar staat bovendien alle mogelijke tijd en ruimte om dat vervolgens nog invulling te geven.

[0:37:10] Dat begint in 2028 in te gaan.

[0:37:12] En er zijn allerlei mogelijkheden om met het lagere regelgeving allerlei flankerend beleid te formuleren wat je eventueel nog nodig hebt.

[0:37:18] Hoe kan de heer Holman dan na alles wat hij net heeft gezegd...

[0:37:23] zeggen dat we gewoon nog maar even af gaan wachten en dat we dit gewoon nog maar even heel rustig uit gaan zoeken?

[0:37:27] Die tijd hebben we toch helemaal niet meer?

[0:37:30] Meneer Holman?

[0:37:32] Hiervoor een groot gedeelte eens, maar stelt u deze vraag vooral even aan de minister straks.

[0:37:36] Die gaat hierover en die komt hiermee.

[0:37:40] Ik heb de argumentatie gegeven waarom ik vind dat we dat nu niet even in één dag moeten doen.

[0:37:45] Want het is meer dan alleen een graslandnorm.

[0:37:48] Het is ook van hoe je verantwoord omgaat met mest.

[0:37:52] Dat is veel breder.

[0:37:53] Dit zou een goed begin zijn.

[0:37:55] Maar als je grondgebondenheid werkelijk vormgeeft, dan moet je meer doen.

[0:37:58] En ik wil de minister de ruimte geven om haar het antwoord te geven hoe zij dat in gaat vullen.

[0:38:03] Ik ben geen minister, de minister zit daar.

[0:38:07] En u stelt mij allerlei vragen die u gewoon aan de minister moet stellen.

[0:38:11] Mevrouw Pot, derde interruptie.

[0:38:13] Ja, voorzitter, kom op.

[0:38:16] Dit is NSC.

[0:38:17] Dit is de partij van we moeten het vanuit de Kamer doen.

[0:38:20] Kom op.

[0:38:21] Het moet toch mogelijk zijn om hier zelf ook gewoon een antwoord op te geven en niet naar de minister te verwijzen.

[0:38:26] Wij hebben als Kamer de verantwoordelijkheid om dit zelf op een goede manier te doen.

[0:38:30] Volgens mij zitten er van links tot rechts mensen die zeggen we hebben als politiek veel te lang naar onze schoenen zitten kijken.

[0:38:36] En we hebben dit zelf veroorzaakt.

[0:38:39] Dus mijn simpele vraag is, we kunnen vandaag een eerste stap zetten op die gastlandnorm.

[0:38:42] Zegt u dan ja of zegt u dan nee?

[0:38:45] Meneer Holman.

[0:38:46] Voorzitter, ik stel voor dat mevrouw Pot deze vragen aan de minister stelt en afhankelijk

[0:38:51] van het antwoord van de minister kunnen we altijd kijken wat de verantwoordelijkheid

[0:38:54] is van de Kamer en of we daar tevreden mee zijn en wat we daarmee gaan doen.

[0:38:59] U heeft ook een interruptie van mevrouw Beckerman.

[0:39:01] Ja, voorzitter, ik vind dit een beetje flauw, want de heer Holman die begint met veertig

[0:39:06] jaar mesproblematiek voor ons uitgeschoven en ik heb me ook goed ingelezen voor dit

[0:39:11] debat.

[0:39:11] En die graslandnorm is al heel vaak door D66, ook door de SP, voorgesteld.

[0:39:18] Natuurlijk ook door de Partij voor de Dieren.

[0:39:20] Maar, voorzitter, ik heb dat teruggelezen al bijvoorbeeld toen wij stemden tegen die afschaffing

[0:39:25] van melkquotering.

[0:39:26] Wij hadden al dat soort voorstellen gedaan.

[0:39:28] Ik vind het flauw als voorstellen, als partijen die al die tijd gewaarschuwd hebben hiervoor,

[0:39:34] al die tijd hebben gezegd, je moet dat niet voor je uitschuiven, maar je moet zorgen dat

[0:39:39] dat er een goed verdienmodel is waarbij je inderdaad zorgt dat boeren kunnen verdienen

[0:39:45] op een goede manier met weidegang, met een goede graslandnorm, dat dat wordt weggezet

[0:39:51] als even in een achternamiddag.

[0:39:53] We moeten ons als Kamer toch ook wel serieuzer nemen, vraag ik aan de heer Holman.

[0:40:04] Ja, zes zinnen verderop ga ik stellen, zonder grondgebondenheid gaan we geen derogatie

[0:40:10] krijgen.

[0:40:10] Dus ik ben een heel sterk voorstander van grondgebondenheid...

[0:40:15] en wil het zo snel mogelijk ingevoerd hebben hier...

[0:40:17] om Brussel te overtuigen om enige vorm van derogatie te krijgen.

[0:40:22] Dus in essentie ben ik het eens met wat hier wordt gezegd...

[0:40:27] over de wenselijkheid van grondgebondenheid.

[0:40:29] Alleen, ik blijf herhalen, de minister gaat nu straks even zeggen...

[0:40:34] hoe ze dat ingaat vullen, hoe daar vorm aan gegeven wordt.

[0:40:38] En als dat een bevredigende antwoord is die zo snel mogelijk grondgebondenheid vorm gaat geven,

[0:40:44] dan is dat een serieus signaal.

[0:40:47] Vinden wij dat als Kamer wat van?

[0:40:49] Want ik ben me ook heel bewust dat deze Kamer in meerderheid al meerdere malen uitgesproken heeft

[0:40:53] dat ze vorm wil geven aan grondgebondenheid.

[0:40:55] Dus daar verschillen we helemaal niet over van mening.

[0:40:58] Laura Beckerman voor uw vierde interruptie.

[0:41:00] Ja, voorzitter. Maar kijk, de reden dat we natuurlijk veel interrupteren bij de heer Holman

[0:41:03] is omdat hij gewoon goed verhaal heeft vaak.

[0:41:06] maar in dit verhaal niet alleen maar zegt, de juiste dingen zegt,

[0:41:09] maar vervolgens de oplossingen niet erbij wil leveren en zegt,

[0:41:12] ja, vraagt u dat maar aan de minister.

[0:41:14] Voorzitter, de minister heeft heel veel op haar bordje

[0:41:19] en ik geloof vast dat ze dat aankan,

[0:41:21] maar wij hebben als Kamer ook een eigen rol, voorzitter.

[0:41:24] En hoe ziet de heer Holman dat dan?

[0:41:26] Hoeveel ruimte is er nog voor de Kamer?

[0:41:28] Want dat is natuurlijk ook het goede verhaal waar NEC altijd mee kwam.

[0:41:32] De Kamer moet haar eigen ruimte nemen.

[0:41:33] Waarom horen we dan in dit debat de heer Holman het vooral naar de minister schuiven,

[0:41:38] terwijl we juist als Kamer ook dit soort voorstellen aan de meerderheid kunnen helpen?

[0:41:45] Ik heb het idee dat ik hier al een paar keer antwoord op heb gegeven, voorzitter.

[0:41:50] Mevrouw Bromet, GroenLinks Partij van de Arbeid.

[0:41:52] Ik heb ook een beetje het idee dat de heer Holman van twee walletjes eet,

[0:41:56] namelijk het ene kant het goede verhaal dat wij als linkse partijen al jaren vertellen

[0:42:01] En waarbij ik echt oprecht blij ben dat het nu ook klinkt uit de mond van een rechtse politicus.

[0:42:06] En ik denk dat dat breder leeft dan alleen maar bij NEC.

[0:42:09] Maar aan de andere kant natuurlijk, wij hebben ons allemaal heel hard gewerkt om amendementen te maken.

[0:42:15] En dan krijgen we eigenlijk nu nog niet thuis.

[0:42:19] Kritiek mag, maar dan moet je ook je rol pakken als parlementariër.

[0:42:23] En waarom schuift die rol man alles door naar de minister?

[0:42:26] Wij komen met voorstellen en hebben die een eerlijke kans bij NEC?

[0:42:29] of laat hij zich gijzelen door die zeven zetels van de BBB?

[0:42:35] Op dat politieke statement ga ik verder maar niet op in en dat is voor de verantwoording

[0:42:40] van mevrouw Bromet.

[0:42:44] Er verschilt niet veel van mening, maar nogmaals, ik ben niet de minister, die zit daar en die

[0:42:49] is nu even aan zet en als de minister ons een onwelgevallig antwoord geeft, dan zouden

[0:42:54] we als Kamer na kunnen denken over wat onze verantwoordelijkheid is en hoe we daarvan kunnen

[0:42:59] geven.

[0:43:00] U verwijt me nu eens, ik steek mijn nek uit door een hele scherpe analyse te maken.

[0:43:05] Wat Rauw verder zegt, eigenlijk ben ik het hartstikke eens met meneer Holman.

[0:43:08] De analyse klopt, ik ga hem nog verder maken.

[0:43:11] En ik kom tot een constatering aan het eind van mijn verhaal,

[0:43:14] dat als wij niet echt rigoureus dingen gaan doen,

[0:43:19] dat wij aflopen op totale chaos.

[0:43:23] Dus ik kom het wel met een paar voorstellen.

[0:43:25] We zien nog een interruptie van mevrouw Bromet.

[0:43:28] Dat vind ik nou echt heel irritant, want dan komt NEC met voorstellen die wij aan de meerderheid

[0:43:35] mogen helpen.

[0:43:35] Maar als wij met voorstellen komen die ook heel logisch zijn, dan verwijst de NEC naar

[0:43:41] de minister.

[0:43:42] Zo werkt het toch niet?

[0:43:42] Zo zou het toch niet moeten werken?

[0:43:44] We zitten hier toch met z'n allen voor de goede zaak?

[0:43:48] Dat ontken ik ook niet.

[0:43:50] Het gros van de abonnementen hebben we vanmorgen gekregen.

[0:43:53] Die wordt er vandaag ingediend en die gaan volgende week dinsdag gestemd worden.

[0:43:58] Ik heb gezegd dat wij serieus na alle moties, amendementen die ingediend worden gaan kijken

[0:44:04] en onze mind opmaken.

[0:44:06] Ik heb een aantal voorwaarden gesteld waar wij aan of een aantal drie punten waaraan

[0:44:11] we zullen toetsen.

[0:44:13] En nogmaals, wij willen gewoon zo snel mogelijk een oplossing hebben, structurele oplossing

[0:44:19] voor dit mega-probleem waar we nu voor zitten om de agrarische sector toekomstender te maken

[0:44:24] en een sector te krijgen die u en mij op dezelfde manier wel gevallig is en niet leidt tot een

[0:44:30] keiharde slachting in de sector en leidt tot een hele intensieve vorm van veehouderijen

[0:44:36] in Nederland waar alleen de grote sterke bedrijven overblijven en het gezinsbedrijf en het familiebedrijf

[0:44:41] en de jonge bedrijf en de groene boer en de instanden van het platteland allemaal ten

[0:44:45] onder gaan.

[0:44:46] Er moet gewoon heel helder en heel duidelijk.

[0:44:48] En ik wil daar graag met de minister en met onze collega Kamerlene over discussiëren hoe

[0:44:54] we dat vormgegeven.

[0:44:55] Ik wil daar graag met de minister en met onze collega Kamerlene over discussiëren hoe we

[0:44:55] dat vormgegeven.

[0:44:55] Een interruptie van de heer Pierik van de BBB.

[0:44:59] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:45:02] Ik werd toch even getriggerd over die discussie over grondgebonden landbouw.

[0:45:07] Misschien kan de heer Holman nog eens even een heldere definitie geven van wat hij nu

[0:45:12] precies verstaat onder grondgebonden landbouw.

[0:45:14] Want volgens mij kun je dat nog wel op verschillende mieren bekijken.

[0:45:18] Je kan werken met een gv-norm per bedrijf, zeg maar, maar je kan het ook in een wat

[0:45:23] bredere context plaatsen, omdat natuurlijk nogal wat melkveehouders hele intensieve

[0:45:28] contacten hebben met een buurman die een akkerbouwer is die ernaast woont en met

[0:45:32] elkaar ook heel goed kunnen zorgen voor grondgebonden landbouw.

[0:45:36] Wat is de definitie in de optiek van de heer Holman als het gaat om grondgebonden landbouw?

[0:45:45] Ik heb geen uitgesproken mening over wat de vorm van grondgebondenheid zou moeten zijn.

[0:45:53] Wat ik de afgelopen jaren constateerde, is dat we geen grondgebondenheid hebben, doordat

[0:46:00] er een hoeveelheid mest is die wij niet verantwoord kunnen plaatsen.

[0:46:06] En je moet toe naar een situatie dat de mestverantwoord wordt geplaatst.

[0:46:12] Maar wat ik zou willen is dat elke ondernemer zelf verantwoordelijk is voor de mest die hij produceert.

[0:46:20] En dat je daar niet op een stoep kunt zitten bij een intermediair die zich er maar mee moet redden.

[0:46:26] Ook al ga je het vergisten, dan hou je nog reststoffen op waar bijna net zoveel digestaat,

[0:46:31] waar bijna net zoveel mineralen in zitten. Ook daar zullen jullie verantwoordelijk moeten zijn.

[0:46:35] Als je renewen maakt, dan is dat mooi, dat levert op. Als je daar je kunstmest mee kunt vervangen,

[0:46:41] prima. Als je denkt dat je renewen moet exporteren naar het buitenland, dan voldoen

[0:46:45] je daar in mijn opinie niet weer aan. Dus het gaat erom dat je dat verantwoord doet en ook dat

[0:46:51] je een einde maakt aan die mestlandpotten. Wij hebben meer dan een miljoen mestlandpotten,

[0:46:55] die voeren we overal heen. Op het ogenblik zie je dat de boeren in Noord-Nederland ze niet kwijt

[0:47:00] omdat allerlei mensen aan het potten daarheen gaan.

[0:47:03] Ook bijvoorbeeld, in welke regio zou je wat u wilt, samenwerkingsverbanden kunnen doen.

[0:47:08] Moet je binnen een straal van 25, 50 of per provincie...

[0:47:13] De invulling vind ik niet zo interessant, maar dat je dat principe gaat hanteren wel.

[0:47:18] En de grote olifant, nog één ding, hier in de Kamer...

[0:47:20] Tot slot? Tot slot.

[0:47:22] De grote olifant in de Kamer is gewoon mestfraude.

[0:47:26] Tot op de dag van vandaag is er behoorlijke mestfraude.

[0:47:30] Vooral in die gebieden waar een overschot van mest is en waar boeren hun mest af moeten voeren.

[0:47:36] En een van de punten om dat een eind aan te maken is een goede definitie van grondgebondenheid.

[0:47:43] En dat elke boer verantwoordelijk wordt, zelf weer aan de stuur is, conform hoofdlijnakkoord, zelf verantwoordelijk is.

[0:47:49] En dus het is veel meer dan een platgeslagen GVE-norm of een graslootnorm.

[0:47:53] Dank u wel, meneer Holman.

[0:47:54] De heer Pierik leidt dat tot een volgeinterruptie wel of niet?

[0:47:57] Die laatste opmerking was eigenlijk het antwoord op mijn vraag.

[0:48:00] Dus prima, uitstekend.

[0:48:01] Dan denk ik dat u uw betroog weer gaat vervolgen, meneer Holman.

[0:48:06] Gaat uw gang.

[0:48:07] Meneer de voorzitter.

[0:48:09] Even terug naar Brussel.

[0:48:10] Met andere woorden, op deze manier naar Brussel te gaan, geeft ons 50 procent op derogatie

[0:48:15] en 50 procent op een totale ramp in de sector.

[0:48:19] Het is als Russisch roulette spelen met drie kogels in de cilinder.

[0:48:22] Wat ons betreft is dat een niet aanvaardbaar risico.

[0:48:28] We moeten dus doen aan risicobeheersing.

[0:48:31] Hoe kunnen we dat doen?

[0:48:32] Als wij ingrijpen en regie voeren, kunnen we de kogels uit het revolver halen.

[0:48:37] De drie kogels zijn, ik herhaal, herstel van de natuur, porgen van de waterkwaliteit en

[0:48:42] grondgebondenheid.

[0:48:43] Mijn stelling is, zonder grondgebondenheid gaan we geen derogatie krijgen.

[0:48:47] De vraag aan de minister is daarom, is de minister het hiermee eens?

[0:48:51] Kan zij hierop een duidelijk antwoord geven?

[0:48:55] Een volgende vraag is, hoe gaat de minister Brussel overtuigen dat het gerechtvaardig is dat wij een vorm van derogatie terugkrijgen?

[0:49:03] En op welke manier denkt de minister duidelijk te hebben of hij wel of niet derogatie kan krijgen?

[0:49:10] En zo ja, onder welke voorwaarden?

[0:49:12] Nog een vraag, mocht het niet lukken om derogatie terug te krijgen,

[0:49:16] Heeft de minister dan een plan B om te voorkomen dat wij een spelletje Russische roulette gaan

[0:49:22] spelen met drie kogels in een cilinder?

[0:49:24] Heeft de minister een idee om dit te voorkomen?

[0:49:28] Volgende vraag.

[0:49:29] We hebben een aantal lange termijnen oplossingen, innovatie en derogatie, die pas in 2027 effect

[0:49:36] zullen sorteren.

[0:49:38] Als wij op korte termijn het risico willen verlagen, hebben we andere ideeën nodig.

[0:49:42] Voorzitter, er leven ideeën in de sector om collectief en tijdelijk een behoorlijke

[0:49:47] hoeveelheid koeien uit de productie te nemen, zodat er op zeer korte termijn de hoeveelheid

[0:49:52] mest aanzienlijk minder wordt.

[0:49:55] Op die manier kan het stuwmeer van mest worden verkleid.

[0:49:58] Is de minister hiervan op de hoogte en is de minister bereid om met de sector te komen

[0:50:02] tot een aanvullend mestplan om escalatie te voorkomen?

[0:50:06] En is de minister bereid hierin mee te financieren met de private sectoren voor een mogelijk

[0:50:12] fonds?

[0:50:13] Dus dit geeft een antwoord op de vraag die eerder werd gesteld, zie je het probleem

[0:50:16] van de melkveehouderij onder ogen.

[0:50:18] En wij komen tot de conclusie, willen we een totaal ramp voorkomen, dat we op zeer korte

[0:50:23] termijn op vrijwillige basis een grote hoeveelheid mest van de melkveehouderij uit de markt moeten

[0:50:29] nemen om het te doen.

[0:50:30] Dat is een andere manier dan af te steven op een generieke korting, waarbij elke boer

[0:50:35] de dupe wordt, ook de blijvende boer, en nu laat je het aan de vrijwilligheid van de markt

[0:50:39] over.

[0:50:39] En als je een goede regeling hebt, dan ben ik ervan overtuigd...

[0:50:44] dat als je met een goede regeling komt om bijvoorbeeld twee jaar...

[0:50:48] mestproductiekoeien uit de markt te nemen...

[0:50:49] en je geeft daar een vergoeding voor, dat er genoeg boeren zijn om dat te willen doen.

[0:50:53] Dus dat was een beetje een antwoord op de vraag van mevrouw Broumet...

[0:50:56] van neemt u het probleem serieus?

[0:50:58] Ja, voorzitter, wij nemen het probleem meer dan serieus.

[0:51:02] Volgende vraag.

[0:51:04] Nee, even kijken.

[0:51:06] Als laatste, voorzitter.

[0:51:07] Een van de maatregelen om de hoeveelheid mest naar beneden te brengen is de opkopregeling.

[0:51:11] Komt u?

[0:51:12] Maar die staat pas gepland in 2026.

[0:51:15] Eigenlijk is dat te laat.

[0:51:17] Is de minister bereid dit naar voren te halen?

[0:51:20] Want volgens mij ligt hij op de planken bij LVVM.

[0:51:23] En hoeveel van de beschikbare 5 miljard wil de minister aanwenden op korte termijn om

[0:51:28] te zorgen voor deze regeling, zodat die een succes wordt?

[0:51:32] Samenvatten, voorzitter. Op korte termijn gaat het mestplafond naar beneden en al snel

[0:51:37] daarna volgt de verlies van de erogatie. De impact hiervan is enorm. We zitten met een

[0:51:42] lekkende kraan op een zinkend schip. Het is goed dat wij met het voorstel van de minister

[0:51:47] nu de lekkende kraan maken, maar we moeten verder kijken in ons bekommeren over het zinkende

[0:51:53] schip. En eigenlijk is dat het grootste probleem. Pakken wij dat niet goed aan, dan volgt er

[0:51:58] een keiharde sanering in de sector. Het dreigt dat twee, drie, vierduizend bedrijven de nek

[0:52:03] om worden gedraaid. Dit moeten we niet willen. Nieuwe derogatie is onderdeel van de oplossing,

[0:52:08] maar dan moeten we wel met een heel goed onderbouwd verhaal naar Brussel. Doen we dat niet, dan

[0:52:12] is het alsof we Russisch roulette spelen met drie kogels in de revolver. Een heel aantal

[0:52:18] bedrijven zullen dan niet overleven en we zullen dan juist die bedrijven verliezen

[0:52:21] die we willen behouden. Halen we de kogels uit de revolver met een goed plan van water,

[0:52:26] natuur- en grondgebondenheid, dan kunnen we een heleboel van deze bedrijven in stand houden.

[0:52:30] We staan nu voor de keuze.

[0:52:32] Willen we een georganiseerd proces waarop de overheid de regie voert, of storten we ons

[0:52:36] in een ongecontroleerd proces waarvan we niet kunnen overzien wat de gevolgen zijn?

[0:52:41] Voorzitter, nog twee kleine zaken.

[0:52:43] Wij horen de oproep van jonge boeren om maatregelen te nemen, hen te helpen en bijvoorbeeld zij

[0:52:48] en stromers het mogelijk maken boer te worden.

[0:52:50] en de komende periode dat de jonge boeren het hoofd boven water kunnen houden.

[0:52:56] Wij onderkennen die noodzaak en we begrijpen de roep van de jonge boeren.

[0:53:00] We vragen de minister om samen met jonge boeren op te trekken en een plan te maken hun daarin

[0:53:05] te ondersteunen.

[0:53:06] Bovenwege om een motie hiervoor in te dienen.

[0:53:10] Tot slot, als iemand die zelf veertig jaar boer is geweest, heb ik anderhalf week geleden

[0:53:17] Boer Frans, ook een van de bekenden van Boerzoekvrouw, zijn verhaal horen doen op de tv.

[0:53:24] Hoe hij een aantal jaren geleden vijftig koeien weg moest doen door het falen van de overheid.

[0:53:30] Onterecht, met alle gevolgen van dien.

[0:53:32] Hoe hij afgelopen jaar vijftigduizend euro kwijt was voor de mestafzetkosten,

[0:53:37] die komend jaar op gaan lopen tot tachtighonderdduizend euro.

[0:53:41] Een prachtig familiebedrijf in Twente.

[0:53:43] Drie kleine kinderen in grote wanhoud en vreselijk voor de toekomst.

[0:53:49] Net als vele andere boeren.

[0:53:52] Wat voor mij als oud-veehouderij niet is om aan te zien dat dit staat te gebeuren.

[0:53:58] En dat de toekomst mogelijk is van een heel aantal boeren in de agrarische sector.

[0:54:03] Dank u wel.

[0:54:05] Dank u wel meneer Holman voor uw bijdrage.

[0:54:08] Zijn we toegekomen aan de bijdrage van mevrouw Bromet namens de fractie van GroenLinks Partij van de Arbeid.

[0:54:17] Vandaag spreken wij over de wijzigingen van de meststoffenwet.

[0:54:21] Als gevolg van het achterwege blijven van voldoende verbetering van de waterkwaliteit in Nederland

[0:54:26] en de voorwaarden voor de uitzonderingspositie die Nederland heeft, de derogatie, zullen

[0:54:31] de mestplafonds, de maximale hoeveelheid mest in Nederland, naar beneden bijgesteld moeten

[0:54:36] worden.

[0:54:37] Dat moet per wet worden geregeld.

[0:54:39] Voor een partij als GroenLinks PvdA, die al heel lang vindt dat de veestapel in Nederland

[0:54:45] alle milieugrenzen overschrijdt, is het goed dat de hoeveelheid mes die geproduceerd mag worden,

[0:54:50] wordt verkleind.

[0:54:51] Ik vind het ook echt wel een markering in het debat dat ik de afgelopen zes jaar gevoerd heb,

[0:54:56] de bijdrage van de heer Holman, maar ook de interruptie van mevrouw Verder van het CDA,

[0:55:02] waarin ze eigenlijk woorden spreken die wij de afgelopen jaren uitgesproken hebben.

[0:55:06] Het voelt echt als he-he, eindelijk gaan we een keer vooruit in het debat.

[0:55:13] Maar dat er door het toedoen van de kop in het zandpolitiek pas nu, pas op het allerlaatst,

[0:55:18] als het niet anders meer kan, wordt ingegrepen, dat maakt de opgave niet makkelijker, maar

[0:55:23] veel moeilijker.

[0:55:25] Maar laat ik positief beginnen, want er staan maatregelen in dit wetsvoorstel die de veestapel

[0:55:31] in Nederland zullen verkleinen.

[0:55:33] Maar de handvraag vandaag is alleen, is het voldoende?

[0:55:38] Boven dit wetsvoorstel — en de heer Holman had het er al over — hangt namelijk wel de dreiging.

[0:55:43] Als het niet lukt om onder de vereisde mestplafonds te blijven, dan zal er nog in 2025 ingegrepen

[0:55:50] moeten worden door de zogenaamde generieke korting toe te passen.

[0:55:53] Elke boer moet dan verplicht vee inleveren en dit vee zal dan ook met spoed moeten worden geslacht.

[0:56:01] Boeren zullen dan met veel minder vee toch hun inkomen moeten kunnen blijven verdienen.

[0:56:05] In sommige sectoren zal dat betekenen dat er minder winst gemaakt wordt, maar in anderen,

[0:56:11] bijvoorbeeld in de melkveehouderij, zou dit kunnen betekenen dat bedrijven niet langer

[0:56:15] rendabel zijn, schulden niet meer kunnen worden afgelost en faillissementen dreigen.

[0:56:20] De koude sanering.

[0:56:23] Om het nog ingewikkelder te maken, naast de verlaging van de mestplafonds hebben boeren

[0:56:27] nu al, maar in de komende jaren nog meer, los van het mestplafond ook steeds minder ruimte

[0:56:33] om hun mest kwijt te raken, de plaatsingsruimte.

[0:56:36] Hierover gaan we spreken als we het gaan hebben over het mestbeleid, maar ik zou vandaag toch

[0:56:41] niet net willen doen alsof dat probleem ook niet nog bestaat.

[0:56:45] Maar eerst even over het wetsvoorstel.

[0:56:47] De makkelijkste en meest pijnloze maatregel is de afroming.

[0:56:51] Dierrechten worden doorgestreept zodra ze worden vermandeld buiten de familie.

[0:56:56] Over deze afroming heeft de Raad van State gezegd dat het niet voldoende is om onder het

[0:57:01] mestplafond uit te komen.

[0:57:03] De minister verlaagt nu het afromingspercentage voor de varkens en de kippen, eveneens naar kritiek

[0:57:09] van de Raad van State op een ander punt.

[0:57:11] Maar op de kritiek van de Raad van State dat de afroming van Adema niet genoeg is, zegt

[0:57:16] de minister dat er nog geen rekening is gehouden met de resultaten van de LBV- en de LBV-plusregelingen,

[0:57:22] de opkoopregelingen.

[0:57:25] Voorzitter. We hebben dus te maken met twee onzekere factoren.

[0:57:28] 1.

[0:57:29] Gaat het snel genoeg met de afroming?

[0:57:31] 2.

[0:57:31] Doen er genoeg boeren mee met de stoppersregelingen?

[0:57:34] Twee heel bepalende onzekere factoren, terwijl de eis voor derogatie uit Europa vaststaat.

[0:57:41] Als afroming en de stoppersregelingen niet genoeg opleveren, dan rest er nog maar één

[0:57:45] ding.

[0:57:45] De generieke korting.

[0:57:47] Die ik net heb benoemd.

[0:57:48] En dat allemaal binnen een jaar.

[0:57:50] Vraag aan de minister, weet zij of het klopt dat wat zij aanneemt?

[0:57:54] Weet zij of het klopt dat wat zij aanneemt, namelijk dat 65% van de boeren die zich aangemeld hebben,

[0:58:01] daadwerkelijk gaan stoppen met behulp van de stoppersregeling?

[0:58:05] Hoeveel tijd denkt zij nodig te hebben om de stoppersregeling aangekondigd te hebben?

[0:58:11] Hoeveel tijd is er dan voor de uitvoering van de generieke korting?

[0:58:16] De dieren moeten tenslotte dan nog geslacht worden.

[0:58:19] In een dergelijks scenario is er dan wel genoeg capaciteit in de slachthuizen.

[0:58:23] In welke maand moet haar besluit voor een generieke korting vallen om in 2025 de boel op orde te hebben?

[0:58:32] U heeft een interruptie van mevrouw Verder van het CDA.

[0:58:37] Ik denk dat een boel jonge pluimvee- en varkenshouders het misschien niet eens zouden zijn met mevrouw

[0:58:43] Bromet als ze zegt dat afroaming een pijnloze maatregel is.

[0:58:46] Mijn vraag gaat over de percentages.

[0:58:49] Het amendement van mevrouw Bromet vraagt om 30-30-30.

[0:58:55] Maar het eerste advies van de Raad van State heeft op hetzelfde voorstel van de heer Adema,

[0:59:01] die ook 30-30-30 had voorgesteld, de conclusie getrokken dat de reductieopgaves van de sectoren

[0:59:07] aanzienlijk verschilden en dus ook de afruimingspercentages daarop afgestemd dienden te worden.

[0:59:13] Dat is de aanleiding geweest om het wetsvoorstel te wijzigen.

[0:59:17] Dus hoe verhoudt zich dat dan met het voorstel van mevrouw Bromet?

[0:59:21] Er zijn eigenlijk twee adviezen door de Raad van State gegeven die zich niet zo heel erg goed

[0:59:26] met elkaar verhouden, want het ene advies is dat er te weinig gebeurt om onder het mestplafond

[0:59:33] uit te komen en het andere is dat het niet eerlijk is, dus die verdeling moet anders.

[0:59:38] Wij hebben daar heel goed naar gekeken en wij willen eigenlijk deze kans die de mestwet biedt

[0:59:44] om de intensieve veehouderij te verkleinen in Nederland niet mislopen.

[0:59:50] Dus wij nemen daar een andere afslag dan wat het Raad van State zegt.

[0:59:55] Wij willen die afroming echt, ook in de varkens- en de kippensector, met 30%, omdat het ongeveer de

[1:00:01] enige knop is waar wij als Kamer aan kunnen draaien als we willen dat de intensieve veehouderij verkleind

[1:00:07] wordt en zelfs afgeschaft, want dat willen wij.

[1:00:10] Dus dat is een afweging die buiten dit wetsvoorstel valt, maar die wij wel willen gebruiken.

[1:00:16] Het bijkomend voordeel is dan dat je eerder onder de mestplafonds blijft, waardoor er een generieke

[1:00:22] korting is op bedrijven die gewoon door willen gaan en die wij als GroenLinks-PvdA ook graag willen

[1:00:27] houden in Nederland, voorkomen kan worden.

[1:00:31] U vervolgt uw betoog.

[1:00:34] Ik was aangeland bij de biologische boeren.

[1:00:36] We hebben maar 4% bioboeren.

[1:00:38] We streven als Nederland naar 15% en in Europa wordt gestreefd naar 25%.

[1:00:43] Het zou echt eeuwig zonde zijn als de bioboeren slachtoffer worden van het machtsmestoverschot,

[1:00:50] juist omdat de vraag naar biologische mest groot is.

[1:00:53] Biologische akkerbouwers gebruiken geen kunstmest en zijn dus afhankelijk van biologische dierlijke

[1:00:57] mest.

[1:00:58] En daar waar biologische veehouders geld krijgen voor hun mest, moeten andere boeren betalen

[1:01:03] voor hun mestafvoer.

[1:01:06] Wij vinden het als GroenLinks PvdA-fractie heel oneerlijk als de bioboeren moeten meebetalen

[1:01:11] in de vorm van een generieke korting.

[1:01:14] Mijn vraag aan de minister is of zij achter het doel van 15% biologisch in Nederland staat.

[1:01:19] Zou zij het niet betreuren als het juist deze boeren zijn die gekoord worden vanwege het

[1:01:25] algehele mestoverschot?

[1:01:26] Ik heb daar een amendement over ingediend.

[1:01:30] De minister is bang dat als de afroming boven de 30% komt, de markt stilvalt.

[1:01:34] Ik zou daar graag een toelichting op willen van de minister.

[1:01:37] Waar is die 30% op gebaseerd?

[1:01:40] Is het verstandig om de afroming van varkens en kippen naar beneden bij te stellen als er zoveel

[1:01:44] onzekerheid is over het bereik van de maatregelen?

[1:01:47] En als je dus kennelijk het risico loopt dat je bij meer dan 30% afroming dan de markt stilvalt?

[1:01:53] Wij denken van niet en hebben daarom dat amendement ingediend waarover mevrouw Verder net ook al

[1:01:58] begon over de afromingspercentages om die op alle driede sectoren op 30% te zetten.

[1:02:04] Want het is geen geheim dat Groenings PvdA van de intensieve veehouderij in Nederland af wil.

[1:02:10] Deze wet biedt de mogelijkheid om het aantal varkens en kippen op een relatief makkelijke en

[1:02:15] relatief pijnloze manier te verminderen en wellicht makkelijker onder het mestplafond uit te komen.

[1:02:21] Daarom hebben wij een amendement gemaakt om die verdeling naar 30-30-30 te krijgen.

[1:02:27] Zullen wij ook geen steun geven aan het amendement van Vedder en Vlag?

[1:02:30] U heeft een interruptie van de heer Pierik van de BBB.

[1:02:35] Ja, dank voorzitter.

[1:02:37] Ik heb een vraag voor mevrouw Bromet.

[1:02:40] Die pleit voor geen generieke korting als die zou kunnen komen voor de biologische boeren.

[1:02:47] Dat zou dan ook in een ander armlement voor jonge boeren gelden.

[1:02:50] Maar we hebben natuurlijk ook circulaire boeren.

[1:02:52] We hebben jeusieboeren.

[1:02:53] We hebben kringloopboeren.

[1:02:54] We hebben veenwaaide boeren.

[1:02:55] We hebben grondgebonden boeren.

[1:02:56] We hebben boeren die met natuurlijke handicaps werken.

[1:02:59] We hebben boeren met Oud-Hollandse rassen.

[1:03:01] We hebben boeren die nog nooit gegroeid zijn.

[1:03:04] We hebben natuurlijk talloze categorieën boeren waar je een uitzonderingspositie voor zou kunnen bepleiten.

[1:03:10] Wil mevrouw Bromet voor al die categorieën boeren dan uitzondering of alleen de biologische boeren?

[1:03:19] Het voordeel van biologisch boeren is dat het een hele erg afgegrenste categorie boeren is.

[1:03:26] is dat het boeren zijn die geen kunstmest gebruiken, die dus dierlijke mest nodig hebben

[1:03:31] voor hun bedrijfsvoering, en die er veel te weinig zijn naar ons oordeel.

[1:03:37] Dus heel goed als al die andere boeren er ook zijn, maar die hebben te maken met mest waarvoor

[1:03:44] ze moeten betalen.

[1:03:45] Misschien is het een optie als we met flankerend breid extra maatregelen biologisch boeren

[1:03:52] in Nederland gaan stimuleren, dat doen we nu helemaal niet, we doen nu alleen maar iets

[1:03:55] met marketing.

[1:03:56] Dat is veel te weinig.

[1:03:57] Daarom zijn we ook absoluut hekkensluiter in Europa.

[1:04:04] De Europese landbouwsubsidies die andere landen gebruiken om de biologische boeren te helpen,

[1:04:09] worden hier niet voor dat doel aangewend.

[1:04:12] Er moet dus veel meer gebeuren om boeren — en misschien zijn dat wel juist die boeren waar de

[1:04:17] heer Pierek over heeft — te bewegen om over te stappen op biologisch.

[1:04:21] Maar biologisch is voor ons van belang, omdat er een tekort aan biologische mest is.

[1:04:25] Daar waar we het voor de rest van de boeren nu hebben over een overschot aan mest.

[1:04:33] Ik vind dat toch wel een beetje jammer, want 4% van de boeren in Nederland gaan we dan wat

[1:04:39] verder helpen en heel veel andere boeren, ik noemde net al een aantal categorieën, die

[1:04:42] ook heel erg bezig zijn om stappen te zetten in verduurzaming, die laat je dan niet mee

[1:04:48] profiteren.

[1:04:50] Ik vind het toch wel jammer dat de GroenLinks Partij van de Arbeid zoveel aandacht heeft

[1:04:54] voor die biologische boeren, terwijl er heel veel andere categorieën boeren zijn die ook

[1:04:59] een enorme en misschien wel ook, als je dat bij elkaar optelt, veel grotere stappen zetten

[1:05:03] in hun verduurzaming, dat die dan buitenschot blijven.

[1:05:07] Ja, voorzitter, ik juich elke verduurzaming toe, dus hulde voor die boeren die heel goed

[1:05:12] bezig zijn.

[1:05:13] Ik zou ze willen zeggen, denk er eens over na om die laatste stap naar biologisch dan

[1:05:16] ook nog te maken.

[1:05:18] En kijk, als je hoe meer categorieën gaat aanwijzen om een uitzonderingspositie in te

[1:05:22] Hoe groter het risico wordt dat er een generieke korting op de rest afgewend moet worden.

[1:05:28] Dus ja, het is een verdelingsvraagstuk.

[1:05:30] Wij maken hier de keuze voor de biologische boeren.

[1:05:33] En ik hoop dat de biologische sector in de toekomst zal groeien, dat het niet over 4%

[1:05:39] gaat van de boeren, maar 25%, zoals we in Europa ook afgesproken hebben.

[1:05:43] En dat is toch substantieel.

[1:05:48] De voorzitter.

[1:05:49] De verwachte resultaten bij de uitkoopregelingen.

[1:05:52] De bestaande uitkoopregelingen LBV en LBV plus regelingen, dat is natuurlijk koffiedik kijken.

[1:05:58] Als minder dan 65% van de geïnteresseerde bedrijven meedoen, dan hebben we meteen een probleem

[1:06:04] en dan dreigt dus die generieke korting weer.

[1:06:07] Wanneer weet de minister of die beoogde 65% is behaald?

[1:06:11] In welke maand verwacht zij dat er daadwerkelijk koeien, varkens en kippen zijn geslacht en

[1:06:15] zij geen mest meer produceren?

[1:06:18] Dat brengt mij bij het verband met mestbeleid.

[1:06:21] We gaan het hier in een apart debat nog over hebben, onder meer wat mij betreft over de

[1:06:26] geloofwaardigheid van Nederland als het gaat over het halen van klimaat-, natuur- en waterdoelen.

[1:06:31] Maar stel dat die generieke korting er komt.

[1:06:34] Hoe gaan de melkverhouders, die nu al het water aan de lippen staan, dit overleven?

[1:06:39] Of denkt de minister dat de generieke korting deze boeren zal helpen misschien?

[1:06:44] Minder dieren is minder mest, is minder kosten voor de afvoer van mest?

[1:06:47] Ik geloof van niet.

[1:06:48] Wat hier dreigt, is die ijskoude sanering van de melkveehouderijen in Nederland.

[1:06:54] Juist die familiebedrijven die nu al het water aan de lippen hebben staan door het verlies

[1:06:58] van de derogatie, de torenhoge kredieten en het gebrek aan opvolgers, zullen ervoor zorgen

[1:07:03] dat de kleinere bedrijven verdwijnen en de grootschaligheid van de landbouw in een stroomversnelling

[1:07:08] komt.

[1:07:09] GroenLinks, PvdA, zou het eeuwig zonde vinden.

[1:07:12] Voorzitter.

[1:07:13] Ik heb al meer dan een jaar contact met een boer die dolgraag wil stoppen.

[1:07:17] Hij komt niet in aanmerking voor de bestaande regelingen, maar als hij stopt, betekent het

[1:07:22] natuurlijk wel ruimte voor zijn collega's die door willen gaan met hun bedrijf.

[1:07:26] En zo zijn er vele.

[1:07:29] Waarom komt de minister niet al per 1 januari met een algemene stoppersregeling?

[1:07:34] Waarom wacht zij tot het voor veel bedrijven al te laat zal zijn?

[1:07:39] Voorzitter. En dan toch nog even een doorkijkje naar het mestbeleid.

[1:07:43] Streeft de minister grondgebondenheid van de melkveehouderij na?

[1:07:46] En zo ja, hoe gaat zij dat bereiken?

[1:07:49] Wat is voor de minister de definitie van grondgebondenheid?

[1:07:53] Goed dat mevrouw Potten hier een amendement op ingediend heeft.

[1:07:57] Ik hoor ook graag van de minister haar oordeel daarop.

[1:08:02] Voorzitter. Ik kan me best voorstellen dat het voor een BBB-minister heel pijnlijk is dat het

[1:08:07] allereerste wetsvoorstel dat zij naar de Tweede Kamer stuurt, een wetsvoorstel is dat moet zorgen

[1:08:11] voor een krimp van de veestapel.

[1:08:14] Ik heb vorige week een kennismakingsgesprek gevoerd met die minister en ik weet niet precies meer

[1:08:18] hoe ze het formuleerden, maar het kwam erop neer dat ze vooral niet meer wil doen dan

[1:08:22] strikt noodzakelijk.

[1:08:24] En dat is natuurlijk ook wel het gevaar als je visie op de veehouderij in Nederland niet

[1:08:27] meer is dan alles zoveel mogelijk houden zoals het is.

[1:08:31] Je zou het zelfs een gebrek aan visie kunnen noemen.

[1:08:35] Wie het best met de boeren voor zegt te hebben, zorgt dat de sector klaar is voor de nieuwe

[1:08:39] wereld.

[1:08:41] Een wereld waarin ook de landbouw in 2050, dat is al best snel, 95 procent van zijn CO2

[1:08:47] uitstoot heeft gereduceerd, een wereld waarin ons water niet langer vervuild wordt met fosfaat

[1:08:53] en nitraat en bestrijdingsmiddelen, een wereld waarin de natuur weer opbloeit.

[1:08:59] Dit wetsvoorstel is niet gestoeld op een visie, maar op redden wat er te redden valt.

[1:09:04] Het is op zich wel een doorbraak dat de Tweede Kamer nu een wet gaat aannemen die de veestapel

[1:09:09] in Nederland verkleint, maar ik ben bang dat het niet genoeg is en veel te laat en dat

[1:09:14] de grootste slachtoffers de boeren zelf zullen zijn.

[1:09:16] In een Nederland waar de veehouderij in evenwicht is met alle milieugrenzen, hebben de blijvende

[1:09:22] boeren de ruimte.

[1:09:24] Ook zonder visie en zonder beleid zal de veehouderij in Nederland drastisch veranderen.

[1:09:28] GroenLinks, PvdA zou daar veel liever dan nu gebeurd richting aan willen geven.

[1:09:33] Voorzitter, wij zijn klaar met pap en nathouden en ook met redden wat te redden valt.

[1:09:39] Dank u mevrouw Bromet.

[1:09:40] We zijn aangekomen in de middag en ik wil de vergadering voor tien minuutjes schorsen

[1:09:45] voor een korte sanitaire pauze.

[1:18:59] Ik heropen dit wetgevingsoverleg en geef daarbij het woord aan de heer Vlag

[1:19:04] van de SGP voor zijn bijdrage. U heeft het woord.

[1:19:07] Ja, voorzitter, dank. Na deze pauze waarin we eerder hebben kunnen bijdragen

[1:19:12] aan de productie van menselijk fosfaat is het tijd geworden voor mijn bijdrage.

[1:19:19] GELACH

[1:19:21] Daar zijn gelukkig nog geen plafonds voor, inderdaad.

[1:19:24] Voorzitter, de afgelopen weken in aanloop naar dit debat

[1:19:27] zijn we overladen met grote hoeveelheden informatie en ook meningen.

[1:19:31] Alles overziend bekruipt mij de vraag waar zijn we mee bezig en waar doen we het voor.

[1:19:36] Het klinische verhaal is we hebben voor 2025 een plafond met Brussel afgesproken

[1:19:40] en we moeten garanderen dat we die gaan halen.

[1:19:43] Op de achtergrond speelt zich een groot drama af.

[1:19:46] De afbouw van de derogatie die alleen meer slecht uitpakt voor de waterkwaliteit,

[1:19:50] boeren op kosten jaagt en voor meer kunstmesgebruik zorgt.

[1:19:54] Wat gaat dit allemaal bijdragen aan het grote doel waarvoor de nitraatrichtlijn is ingesteld,

[1:19:59] verbetering van de waterkwaliteit?

[1:20:01] Ik heb daar een behoefte om eerst even uit te zoomen, kort en met vragen als

[1:20:05] wat is het langetermijnperspectief?

[1:20:08] We hebben het nu over voldoende aan voorwaarden uit de derogatiebeschikking

[1:20:12] die niet verder gaat dan volgend jaar.

[1:20:14] En daarna, wat verwacht de minister met betrekking tot de derogatie?

[1:20:19] Wat verwacht de minister met betrekking tot de plafonds na 2025?

[1:20:22] En wat betekent dit voor de waterkwaliteit?

[1:20:26] Voor de SGP is helder, juist vanwege deze onzekerheden moeten de stappen die nu genomen

[1:20:30] worden uitlegbaar, fair en proportioneel zijn.

[1:20:34] Dat brengt me bij het voorstel zelf.

[1:20:37] De SGP is het niet eens met het voorstel van de minister om nu al te starten met afroming

[1:20:41] van varkens- en pluimveerechten.

[1:20:43] Het is niet fair om sectoren die jaar op jaar hun plafonds onderscheiden daarvoor te straffen.

[1:20:49] Zeker, de pluimveehouderij zorgt ook niet voor directe druk op de mesmarkt,

[1:20:54] omdat een groot deel van de mes buiten de landbouw wordt afgezet.

[1:20:57] Daar valt veel over te zeggen, maar er is meer.

[1:21:01] In de eerste plaats heb ik grote moeite met het gemak waarmee de minister voorbij gaat

[1:21:04] aan de gevolgen van de afroming voor de varkens- en pluimveehouderij.

[1:21:08] Ten opzichte van de melkveehouderij worden in die sector elk jaar veel meer rechten verhandeld.

[1:21:14] Zelfs met verlaagde percentages wordt drie keer zoveel uit de markt gehaald.

[1:21:18] Bedrijven hebben om de zoveel tijd tijdelijke leegstand en daardoor jaar op jaar een wisselende

[1:21:22] hoeveelheid rechten nodig.

[1:21:24] Daarbij komt dat er verschillende bedrijven zijn die voor meer dan de helft afhankelijk

[1:21:27] zijn van die lease.

[1:21:29] Denk aan jonge ondernemers.

[1:21:31] Bedrijven die voldoende rechten hebben voor hun productiepieken verliezen een deel van

[1:21:35] de rechten in de jaren dat ze die niet nodig hebben.

[1:21:39] Afroaming betekent dat ze elk jaar een deel van hun recht zouden verliezen.

[1:21:43] Dat gaan ze natuurlijk niet laten gebeuren, tenzij er fors geld wordt betaald tegen de

[1:21:47] verloren rechten. Dat is voor bedrijven die afhankelijk zijn van de lease dan weer niet

[1:21:52] te betalen. Hoe moeten zij dan investeren in bijvoorbeeld

[1:21:56] dierwaardigheid? Ik mis de praktijktoets waarbij deze gevolgen

[1:22:00] in kaart zijn gebracht. De minister verwijst alleen naar de mogelijkheid dat bij vaste

[1:22:05] relaties eenmalig afgeroomd wordt. In de praktijk is daar echter nauwelijks sprake van. De dynamiek

[1:22:10] laat dat niet toe. Kortom, de afrooming zal bij varkens en

[1:22:13] bij een verjaardag grote impact hebben.

[1:22:16] En dit, minister, vindt de SGP niet fair en niet proportioneel.

[1:22:21] Dat leidt tot een interruptie van de heer Holman, NEC.

[1:22:24] Voorzitter, ik heb ook een heel aantal telefoontjes gehad, in opmerkingen.

[1:22:29] Maar de vraag die bij mij kwam van hoe gezond is de situatie bij de varkens en kippen,

[1:22:35] dat er zoveel sprake is van lease.

[1:22:37] Ten principiale vind ik dat dierrechten eigendom moeten zijn van degene die melk of vlees produceert.

[1:22:43] En dat het niet zo kan zijn dat bijvoorbeeld varkensrechten een eigendom zijn van mensen die het als pensioen zien of die handel zien.

[1:22:51] De hele systeemverlies leidt tot veel handel wat goed is voor de handelaren.

[1:22:56] Hoe onwenselijk is het dat bijvoorbeeld kippenbedrijven voor 100% afhankelijk zijn van lies?

[1:23:01] Dat is niet toekomststendig.

[1:23:03] Zou het niet verstandig zijn om het hele systeemverlies toch eens onder ogen te zien?

[1:23:06] En samen met de sectors te kijken van hoe kunnen we dat systeem verbeteren?

[1:23:09] in plaats van nu met een noodmaatregel te komen om een pleister op een wonde te leggen die blijft bloeden?

[1:23:19] Ja, voorzitter, een interessante vraag waar we best op een wat rustiger moment misschien eens over van gedachte kunnen wisselen

[1:23:24] en waar de sector denk ik zelf ook opvattingen over heeft.

[1:23:27] Alleen dit is nu wel de werkelijkheid, zegt collega Holleman.

[1:23:30] Deze sectoren zijn nu in hoge mate afhankelijk van lease.

[1:23:34] En door het voorstel zoals het nu is, grijpt dat enorm in, juist voor die sectoren.

[1:23:40] en dat is waar ik nu de vinger bij leg.

[1:23:42] Holman?

[1:23:44] Voorzitter, er wordt allemaal in beelden geschetst hoe rampzalig het is als dit gaat gebeuren,

[1:23:49] maar ik kan me ook voorstellen dat als je afroming van lease in verkoop doet,

[1:23:53] dan een heleboel partijen voor 1 januari, als het ingaat, gaan nadenken van

[1:23:57] ga ik niet een structurele verhouding aan op grond van lease met één kippenhouder,

[1:24:02] of ga ik toch mijn lease of mijn dierrechten niet verkopen om aan die afroming te voorkomen?

[1:24:08] Het zou weleens een hele andere dynamiek aan de maak kunnen geven,

[1:24:11] die ook weleens veel positiever uit kan pakken dan dat nu geschetst is.

[1:24:16] De heer Vlag?

[1:24:17] Nou, voorzitter, dat zou best kunnen, maar het is wel een veronderstelling

[1:24:20] van de heer Holman waar ik op dit moment niks mee kan.

[1:24:21] En dit is precies waarom ik vraag om een praktijktoets.

[1:24:25] Die had erbij moeten zitten wat mij betreft, waarbij de gevolgen in kaart zijn gebracht.

[1:24:28] En dan hadden we hier de discussie over kunnen hebben.

[1:24:31] De heer Holman?

[1:24:32] Voorzitter, maar daarom doen wij het voorstel om na een half jaar een hele gedegen evaluatie te doen.

[1:24:37] dan heb je de ervaring van wat nu voordoet en dan heb je de maximale garantie dat wij de verlaging van

[1:24:43] het plafond kunnen realiseren zonder dat een ingreep van Brussel dreigt, zonder dat de afschaf

[1:24:50] van de delegatie nog versneld wordt. Waarom niet een half jaar geduld? De wereld valt echt niet om

[1:24:54] als we hier een half jaar dit gaan proberen en dit aan de praktijk gaan toetsen en een grondige

[1:24:59] evaluatie gaan doen. Voorzitter, ik vind dat wel een wat onzorgvuldige benadering van wetgeving.

[1:25:06] Zo van nou laten we het maar eens doen en na een half jaar kijken we wel wat het effect is.

[1:25:09] Volgens mij zijn we in dit land gewend om de effecten zoveel als mogelijk van tevoren te toetsen aan de praktijk.

[1:25:14] En te voorkomen dat we ongeluk maken.

[1:25:16] Het is niet, het is wetgeving zeg ik tegen de heer Holman.

[1:25:19] Ik vind juist dat je aan de voorkant goed moet nadenken.

[1:25:22] En evalueren prima, maar u weet ook hoe dat gaat.

[1:25:25] Het kost tijd en het leidt tot allerlei andere dynamiek.

[1:25:27] Laten we liever aan de voorkant goed nadenken in plaats van na een half jaar allerlei dingen te moeten gaan repareren.

[1:25:32] Meneer Holman.

[1:25:33] Voorzitter, maar dat zult u ook aan de minister moeten vragen.

[1:25:36] Ik neem aan dat de minister hier wel overhoog een argumentatie heeft om dit zo te doen.

[1:25:41] En de vooronderstelling die u doet, is dat de argumentatie van de minister,

[1:25:45] die ze misschien nog niet eens uitgelegd heeft, niet deugt.

[1:25:48] En dat u minder gefundeerd tot een alternatief wilt komen zonder de gevolgen daarvan,

[1:25:56] dat u die niet kunt overzien.

[1:26:00] Dit was eigenlijk niet een interruptie, maar een aaneenknoping van waardeoordelen over het eerste deel van mijn inbreng

[1:26:07] en veronderstellingen die ik zou hebben over de onderbouwing die de minister geeft aan het voorstel.

[1:26:13] Ik heb die onderbouwing wel degelijk gezien, die is heel eenvoudig.

[1:26:16] Ik ben het er alleen niet mee eens en ik was halverwege mijn betogen om aan te geven waarom ik het daar niet mee eens was.

[1:26:22] De heer Gimwis, KistUnie.

[1:26:25] Voorzitter, dank u wel.

[1:26:29] De heer Vlag begint met de systematiek die de minister aan ons voorstelt aan te vallen.

[1:26:35] Hij kiest dan zijn aanvliegroute bij de lease.

[1:26:39] Er komen vast nog meer argumenten, maar als de lease het grote issue is,

[1:26:43] dan denk je toch met name aan jonge boeren die daarmee te maken hebben.

[1:26:47] Hoe staat de heer Vlag dan over het misschien minder vergaande voorstel dan zijn voorstel

[1:26:53] van collega verderen mij, om jonge boeren dan te ontzien bij afruiming.

[1:26:59] Gegeven bijvoorbeeld het feit dat maar 8% van de boeren jonge boeren is.

[1:27:02] Zij sociaal-economisch vaak in de positie zitten qua kapitaalslasten en financieringslasten.

[1:27:07] Dat leaserechten niet zomaar gekocht kunnen worden, maar dat je nog eventoe aangewezen bent op lease.

[1:27:15] En dan hoef je niet de systematiek van de minister helemaal af te knallen.

[1:27:18] Want die systematiek is niet onrechtvaardig, zou ik de heer Vlag willen voorhouden.

[1:27:23] maar rechtvaardig, want die begint in de realiteit.

[1:27:25] De heer Vlag.

[1:27:28] Ja, voorzitter.

[1:27:30] Ik ben halverwege inderdaad het bekritiseren van dit voorstel.

[1:27:34] En ik kom ook met een alternatief daarvoor.

[1:27:36] Omdat ik vind dat er onvoldoende rekening is gehouden met de belangen van pluimveehouders en varkenshouders.

[1:27:40] En ik weet dat er ook collega's zijn die autonoom daarvan vinden dat je die sectoren zou moeten aanpakken.

[1:27:46] Dat die minder intensief zouden moeten worden.

[1:27:47] Ik zeg niet dat de heer Gerimis dat is.

[1:27:49] Maar dat is niet de discussie.

[1:27:51] Ook deze sectoren hebben recht op een betrouwbare, voorspelbare

[1:27:54] en degelijke overheid.

[1:27:56] En daar leg ik de vinger bij.

[1:27:57] En daarom kom ik met alternatieven.

[1:27:59] Ja, de veronderstelling dat die leaserechten vooral bij jonge boeren zitten,

[1:28:02] dat ging dan wel heel snel naar het amendement van de heer Grimwis en mevrouw Verdertoe.

[1:28:08] Ik kijk zeker welwillend naar dat amendement.

[1:28:11] Tegelijkertijd moeten we ook oppassen voor allerlei uitzonderingsklausules in te bouwen.

[1:28:15] Maar dat gaat weer ten koste van het geheel.

[1:28:17] Alles wat je uitzondert bij een kleine groep, ik heb de biologische boeren gehoord,

[1:28:21] De heer Pierik zonde zo nog tien andere uitzonderingsectoren op.

[1:28:26] Maakt het lastiger voor de rest.

[1:28:28] We zitten nu eenmaal in deze situatie.

[1:28:30] Het zijn ook niet alleen jonge boeren die afhankelijk zijn van lease enzovoort.

[1:28:35] Ik zou ook willen voorkomen dat iedereen die nu net 40 is geweest,

[1:28:39] en ik weet zelf hoe jong dat voelt,

[1:28:42] dat je dan eigenlijk de moed verliest en denkt van ja,

[1:28:46] deze Kamer is ofwel alleen voor biologische boeren of voor jonge boeren.

[1:28:50] Wie komt er nog voor mij op?

[1:28:52] Nou, dan zeg ik in dat verband dat ik daar graag voor opkom.

[1:28:55] Mevrouw Ferrer.

[1:28:56] Nee, je ziet al van haar interruptie.

[1:28:58] U vervolgt heel betuig.

[1:29:01] Voorzitter, dat brengt me bij een ander vraagteken.

[1:29:04] De minister stelt dat afroming in de varkens- en pluimveehouderij nodig is om de nationale

[1:29:08] plafonds te halen.

[1:29:09] Dat ben ik niet met haar eens.

[1:29:10] Zij gaat uit van de mesproductie in 2024, trekt daar dan de opbrengst van de LBV-regelingen

[1:29:16] vanaf en wil het gat dan dichter met afroming.

[1:29:19] Dat vind ik op dit moment niet nodig.

[1:29:21] Wie zijn oor te luister legt in de melkveehouderij, weet dat de afbouw van de derogatie bedrijven

[1:29:27] helaas onder grote druk zet.

[1:29:29] Ik verwacht, en dat doe ik niet alleen op basis van mijn eigen gevoel, maar vanuit de signalen

[1:29:33] uit de sector, volgend jaar een autonome daling van de mesproductie als gevolg van de enorme

[1:29:39] afzetproblematiek.

[1:29:40] De minister wil een vorm van derogatie terugkrijgen, en dat willen wij ook heel graag, maar ik

[1:29:45] zie nog geen concreet zicht hierop.

[1:29:47] Een voorstel om het rivierengebied bijvoorbeeld volgend jaar buiten de nitraatrichtlijn te

[1:29:50] wil ze niet overnemen. We kunnen hier dus nu nog niet op rekenen en als deze

[1:29:55] problematiek weer keihard op het erf komt, kan ik me zo voorstellen dat

[1:29:59] melkveehouders minder koeien gaan aanhouden of stoppen buitenom de bestaande

[1:30:05] stoppersregelingen. Deelt de minister deze inschatting?

[1:30:09] Tegelijkertijd houdt de minister hierbij de verdeling van de restopgave geen

[1:30:12] rekening mee. Dus ik kan het antwoord misschien al wel zelf invullen op die

[1:30:15] vraag die ik net stel, maar waarom niet? Het is toch een reële en verdedigbare

[1:30:20] inschatting. Daar komt nog iets bij. De minister heeft ten aanzien van de opbrengst van de LBV-regelingen

[1:30:26] een voorzichtige inschatting gemaakt uitgaande van de aanmelding op 7 augustus jongsleden.

[1:30:32] De LBV Plus staat nog open tot het einde van het jaar. Sinds de peildatum zijn er tientallen

[1:30:36] aanmeldingen bijgekomen. De komende maanden waarschijnlijk nog wat meer. Even een snelle

[1:30:41] rekensom leert dat dat wellicht een extra opbrengst al van 1 miljoen kilo fosfaat zal zijn.

[1:30:47] De minister heeft alleen naar de opbrengsten van LBV en LBV Plus gekeken.

[1:30:52] Er is echter ook een maatregel gericht op eindiging voor provincies waarbij productierechten

[1:30:56] worden ingetrokken.

[1:30:57] Wat levert deze saneringsregeling naar verwachting op?

[1:31:01] Wat betreft die LBV-regelingen doet de minister de voorzichtige inschatting in ons ogen dat

[1:31:06] 65 procent daadwerkelijk zal stoppen.

[1:31:09] Wordt met ondernemers meegedacht om onnodige belemmeringen voor het stoppen weg te nemen?

[1:31:14] Ik heb begrepen dat er bedrijven zijn die net niet aan die voorwaarden voldoen, maar wel

[1:31:18] willen stoppen.

[1:31:19] Is maatwerk hier mogelijk?

[1:31:22] Dat brengen we bij de conclusie richting het amendement.

[1:31:24] De SGP wil niet dat we in de varkenshouderij en pleinveehouderij al gaan afromen met alle

[1:31:29] gevolgen van dien, terwijl we nu al aan kunnen zien komen dat het waarschijnlijk niet nodig

[1:31:34] is.

[1:31:35] Alles overwegend heb ik daarom samen met collega Vedder een amendement ingediend om de afroming

[1:31:40] in de varkens- en pleinveehouderij per 1 januari uit de wet te halen en de sectorplafonds

[1:31:44] hierop aan te passen. Hier wil ik nog twee opmerkingen aan toevoegen.

[1:31:49] De eerste is dat varkens en pleinveilherderij nog steeds moeten

[1:31:51] inleveren ten opzichte van de sectorverdeling, zoals die in een

[1:31:55] consultatieversie van het wetsvoorstel was opgenomen.

[1:31:58] De lucht die deze sectoren eerder nog hadden onder hun plafonds, wordt ingeleverd.

[1:32:04] Tweede opmerking is dat we zelfs niet in de problemen komen,

[1:32:07] zelfs niet in de problemen komen, als we er helemaal naast zitten met onze inschattingen.

[1:32:11] Het amendement laat de mogelijkheid open om op een later moment alsnog aan de

[1:32:14] afromingsknop te draaien en er komt ook nog een brede beëindigingsregeling.

[1:32:19] Ik leg het amendement graag voor en hoop op steun van de minister en van collega's.

[1:32:25] Bedrijven die afhankelijk zijn van lease, kijken met angst en beven naar een

[1:32:28] afromingsplan, laten wij niet onnodig in de problemen brengen.

[1:32:33] Dan, voorzitter, de ANWB. De minister wil flexibiliteit om sectorplafonds

[1:32:37] afhankelijk van ontwikkelingen bij te stellen.

[1:32:39] Dat zorgt bij mijn fractie voor een ongemakkelijk gevoel.

[1:32:43] De sectorplafonds zijn niet met de Europese Commissie afgesproken.

[1:32:45] en ze zijn ondergeschikt aan het nationale plafond.

[1:32:48] Ze zijn alleen indicatoren om te zorgen dat het nationale plafond gehaald wordt.

[1:32:53] Enerzijds wil de minister duidelijkheid bieden

[1:32:54] door de sectorplafonds vast te leggen in de wet.

[1:32:57] Anderzijds wil ze flexibiliteit om ze op elk moment aan te passen.

[1:33:01] Wat is het nut van vastlegging in wetgeving

[1:33:04] ten opzichte van het opnemen van deze sectorplafonds in een beleidnota?

[1:33:10] In de huidige wet staat nu tussendoor, even tussendoor, nu al de mogelijkheid

[1:33:13] om productierechten bij transacties tot een percentage van 25% af te romen,

[1:33:18] wel met enkele voorwaarden daarbij.

[1:33:21] Waarom heeft de minister hier niet voor gekozen?

[1:33:23] Of kon ze niet voldoen aan die voorwaarden?

[1:33:27] Voorzitter, ik vind het belangrijk dat de sectorplafonds geen eigen leven gaan leiden.

[1:33:31] Ze moeten altijd beschouwd worden in het licht van de totale mestproductie en de nationale plafonds.

[1:33:37] Kan de minister garanderen dat zij geen kortingsmaatregelen gaat inzetten

[1:33:41] op basis van mogelijke overschrijding van een sectorplafond,

[1:33:43] terwijl er geen sprake is van overschrijding van het nationale plafond.

[1:33:49] De SGP pleit voor een voorhangbepaling bij de AMVB's die de minister voorstelt.

[1:33:54] Het gaat om wijziging van afroemingspercentages en plafonds die grote gevolgen kunnen hebben.

[1:33:59] Ik vind dat we daarom als parlement en wetgever daarom een vinger aan de pols moeten houden.

[1:34:06] De SGP had de minister samen met anderen vragen gesteld over het niet meenemen van BV's

[1:34:11] bij de vrijstelling voor bedrijfsoverdrachten in familieverband.

[1:34:15] Goed dat de minister dit via nota van wijziging recht wil zetten.

[1:34:19] Van experts begrijp ik echter dat mogelijk niet alle aandelenoverdrachten binnen een

[1:34:23] holdingstructuur eronder vallen.

[1:34:25] Klopt dat, maar dat is toch wel de bedoeling.

[1:34:27] Graag duidelijkheid.

[1:34:29] We zien vaak hele weerwaren van BV's.

[1:34:31] We moeten kijken naar het doel van de wet en zorgen dat we niet in een juridische rechtsvormdiscussie

[1:34:36] terechtkomen.

[1:34:37] Er is ook behoefte aan duidelijkheid wat betreft de overwegende zeggenschap.

[1:34:40] Wat moeten we hieronder verstaan?

[1:34:41] Een laatste punt waarop duidelijkheid nodig is, hoe wordt afgeroomd als een vennoot uittreed

[1:34:46] die geen familielid is?

[1:34:49] Blijft de afrooming dan bijvoorbeeld beperkt tot het aandeel van die vennoot of wordt het

[1:34:53] over het hele bedrijf gelegd?

[1:34:57] Tot slot, het grootste probleem waar we mee te maken hebben is de in onze ogen zeer terechte

[1:35:01] afbouw van de derogatie.

[1:35:03] Veel melkveebedrijven kunnen die tienduizenden euro's aan mestafzetkosten niet opbrengen.

[1:35:09] Het voorliggende wetsvoorstel doet hier niet zoveel aan.

[1:35:13] Linksom of rechtsom is meer plaatsingsruimte voor dierlijke mest nodig, zeker in gebieden

[1:35:17] waar weinig problemen met de waterkwaliteit zijn.

[1:35:20] De minister kent onze voorstellen hiervoor, we hebben weinig meer te verliezen.

[1:35:24] Ik wil u nu één punt uitlichten, de aanpassing van de stikstofcorrectiefactor voor het optreden

[1:35:29] van gasvormige verliezen.

[1:35:32] Een vreselijke zin, maar goed, ik heb me inmiddels zo verkruid gesproken dat het aardig gaat.

[1:35:36] In onze schriftelijke inbreng hebben we enkele redenen genoemd waarom de stikstofcorrectiefactor

[1:35:41] hoger zou moeten zijn dan de 14 procent die genoemd wordt.

[1:35:44] Die 14 procent is alleen gebaseerd op melkkoeien, terwijl bij jong vee sprake is van veel hogere

[1:35:49] verliezen.

[1:35:50] De CDM gaat hieraan voorbij, commissie-deskundige Mestofverwet.

[1:35:55] Een recent wageningsrapport laat zien dat gasvormige verliezen gemiddeld over de stalsystemen

[1:36:00] 16 tot 18 procent bedragen, met uitschietens naar 23 procent of meer.

[1:36:05] De CDM noemt het rapport wel, maar parkeert dit vervolgens.

[1:36:09] Ik noem duidelijke getallen en ik vraag de minister hierop alsnog inhoudelijk in te gaan.

[1:36:14] Ze laten toch niet gebeuren dat melkveehouders volgend jaar onnodig mest moeten gaan afvoeren

[1:36:19] terwijl de nood zo hoog is?

[1:36:21] Zij gaat uiteindelijk over de correctiefactoren.

[1:36:24] Ook de gasvormige verliezen waarbij de toepassing van bedrijfsspecifieke excretie, oftewel BEX,

[1:36:30] meegerekend wordt, liggen onder de 14 procent.

[1:36:33] Zorgen voor dat hier ook snel het been wordt bijgetrokken.

[1:36:37] Om het nog even scherp te stellen, en dat is mijn laatste zin, voorzitter, ik wil ten

[1:36:40] alle tijden voorkomen dat melkveehouders tienduizenden euro's kwijt zijn omdat wij in Den Haag geen

[1:36:45] accurate getallen gebruiken.

[1:36:47] Vergeet niet, de afgelopen jaren zijn al te lage correctiefactoren gebruikt en onnodig

[1:36:53] kubesmest afgevoerd.

[1:36:56] Dank u, meneer Vlag.

[1:36:57] Dan rest nog een interruptie van de heer Holman, zijn vijfde interruptie.

[1:37:03] Een helder betoog van de heer Vlagg.

[1:37:06] Heel veel aandacht voor de lekkende kraan, zoals ik dat noem.

[1:37:10] Een klein onderdeel van het probleem.

[1:37:11] Hij noemt terecht dat het grote probleem is het zenkende schip.

[1:37:16] Inclusief de gasvormige vliezen.

[1:37:18] Dan zegt de minister van, dan heb ik nog niet de helft van het probleem opgelost.

[1:37:21] Er is dus een stuwmeer van 600.000 vrachtauto's mest de komende twee jaar.

[1:37:27] Heeft de heer Vlagg enig idee hoe dat op te lossen is?

[1:37:30] Hij kan wel sympathie vertonen voor die afzetkosten die de veehouder heeft te maken,

[1:37:37] maar dit is zo'n fundamenteel groot probleem.

[1:37:39] Heeft de heer Vlag enig idee waar de oplossing ligt in deze?

[1:37:44] De heer Vlag?

[1:37:45] Ja, dank voor deze vraag, voorzitter.

[1:37:46] Ik zou bijna terugverwijzen naar mijn bijdrage in het afgelopen jaar,

[1:37:50] waarin we inderdaad blijvend gepleit hebben voor een nieuwe derogatie voor het blijvende grasland.

[1:37:55] Hoewel ik weet dat dat erg lastig is in Brussel,

[1:37:57] blijf ik dat nog steeds de allerbeste oplossing vinden.

[1:38:00] We hebben inderdaad zelf die correctiefactor aangekaart.

[1:38:04] We hebben het gehad over het uitzonderen van bepaalde gebieden als zij een kwetsbaar gebied.

[1:38:08] Dus het kiezen voor artikel 3.4 uit de nitraten in glijden in plaats van 3.5.

[1:38:13] Verder zijn er natuurlijk beëindigingsregelingen.

[1:38:16] Wij pleiten ervoor om die ook zo ruimhartig mogelijk te laten zijn,

[1:38:18] zodat iedereen die wil stoppen ook daadwerkelijk kan stoppen.

[1:38:22] Wordt wel heel ingewikkeld als deze coalitie het geld wat daarbij hoort heeft wegbezuinigd.

[1:38:26] Dus dat vind ik dan wel lastig.

[1:38:28] Ja, volgens mij kom je dan een heel eind met deze serie oplossingen.

[1:38:34] Dat hebben we niet gehoord, meneer Holman.

[1:38:35] Dank u wel, meneer Vlag.

[1:38:37] Ik geef het woord aan de heer Ginwis van de ChristenUnie voor z'n termijn.

[1:38:42] Voorzitter, dank u voor het woord.

[1:38:44] Mest. Voor de groei van planten een must, voor veehouders een steeds grotere last.

[1:38:50] Het uitrijdseizoen is voorbij en de mestkelders lopen de komende maanden weer vol.

[1:38:55] Daar, in die kelders, zal wat dit jaar nog een mestplaatsingsprobleem was, het komende

[1:38:59] jaar uitgroeien tot een mestplaatsingscrisis.

[1:39:03] En dat komt door derogatieverlies, bufferstroken en lagere gebruiksnormen in de mv-gebieden.

[1:39:08] Derogatieverlies betekent een verlies aan plaatsingsruimte van 53 miljoen kilogram stikstof

[1:39:12] uit dierlijke mest per jaar, een verlies dat het meest wordt gevoeld in de Friese, Hollandse

[1:39:16] en Utrechtse veenweidegebieden, waar honderd procent van het areaal onder de derogatie

[1:39:20] valt.

[1:39:21] De bufferstroken langs waterlopen, nog eens 12 miljoen kilogram stikstof minder plaatsingsruimte.

[1:39:27] En op korte termijn speelt dan ook nog eens de aanwijzing van de NV-gebieden en vooral

[1:39:30] de daaraan gekoppelde verlaging van de gebruiksnormen, wat waarschijnlijk 14 miljoen kilogram verlies

[1:39:35] aan plaatsingsruimte voor stikstof en dierlijke mest met zich meebrengt.

[1:39:39] Daarom, voorzitter, mijn terugkerende oproep aan de minister om samen met de waterschappen

[1:39:43] nog voor 2025 de aanwijzing van NV-gebieden te actualiseren en daarmee niet te wachten

[1:39:48] tot 2026.

[1:39:49] Als de minister daar een goed verhaal heeft, kan ze daarmee volgens mij naar Brussel, ook

[1:39:54] al staat het in de derogatiebeschikking nu zo geregeld.

[1:39:58] Voorzitter, in totaal hebben we dus tot wel 78 miljoen kilogram stikstofverlies aan ruimte

[1:40:03] voor dierlijke mest.

[1:40:05] Dat is 20 procent van de totale mestproductie van de Nederlandse veestapel.

[1:40:09] En dat is een file van 10.000 kilometer met 567.000 volle vrachtwagens met mest, ongeveer

[1:40:16] drie kwart hiervan, 400.000 vrachtwagens dus, ofwel 15 miljoen ton rundveedrijfmest,

[1:40:22] kan niet in eigen land worden geplaatst. Er moet dus of de grens over, of verwerkt worden tot

[1:40:27] renewer, of inderdaad door minder vee, door ofwel koude sanering, ofwel een warme brede opkoopregeling.

[1:40:34] En dan hebben we het niet over een paar koeien en varkens, maar over honderdduizenden. Deelt de

[1:40:39] minister deze analyse? Het verhangen bij dit alles is overigens de gewasbehoefte in ons land aan

[1:40:45] nutriënten, waaronder stikstof, is veel groter dan de totale productie aan

[1:40:49] dierlijke mesten in Nederland. Het potentieel voor renewer is dus

[1:40:52] gigantisch. Hoe wil de minister eraan bijdragen dat de verwerking tot renewer

[1:40:56] en de toepassing ervan in de akker- en tuinbouw snel grootschaliger wordt?

[1:41:00] Kan ze de Kamer daarover op korte termijn informeren?

[1:41:04] Enfin, voorzitter, collega Hollman is voorjuist uitgebreid ingegaan op de

[1:41:07] potentieel extreem grote consequenties voor vooral de Nederlandse melkveehouderij.

[1:41:11] Op de pijn na zoveel keukentafels bij even zoveel gezinsbedrijven op ons platteland.

[1:41:17] En op de noodzaak dat de partijen in de landbouwsector en in de keten samen met de minister de handen

[1:41:20] in één dienen te slaan om deze crisis toch nog enigszins het hoofd te bieden.

[1:41:25] De inzet van de ChristenUnie-fractie gedurende de komende mestplaatsingscrisis is dan ook

[1:41:29] om zoveel mogelijk met name grondgebonden bedrijven deze crisis te laten overleven, om

[1:41:33] een sterke landbouwsector te houden in balans met de leefomgeving en voor een leefbaar platteland

[1:41:37] waar toekomst blijft voor jonge boeren zonder generieke korting, zoals de Kamer

[1:41:41] niet alleen het hoofdlijnakkoord, maar nu al bijna een jaar geleden met

[1:41:46] mijn breed ondertekende motie reeds heeft uitgesproken.

[1:41:51] Voorzitter, het verkleinen van de mesplaatsingsproblematiek en het voorkomen

[1:41:54] van een koude sanering heeft ook te maken met het succes van de oude opkoopregelingen

[1:41:59] LBV en LBV plus. In de deelname daaraan over is de deelname

[1:42:03] daaraan overigens nog hoger te krijgen dan de door de minister veronderstelde

[1:42:06] 65 procent, bijvoorbeeld door vergunningverlening van nieuwe activiteiten lokaal te versnellen.

[1:42:12] Stel, de deelname pakt anders uit.

[1:42:14] Hoe werkt dit dan door in de sectorale plafonds en in de afroaming?

[1:42:17] Komt de minister dan zo nodig met een ANVB om plafonds dan wel afroamingspercentages

[1:42:21] aan te passen?

[1:42:23] Voorzitter, tot nu toe was ik mild in mijn bijdrage, maar nu ik het over opkoop heb,

[1:42:29] zie ik mij toch genoodzaakt een kritische nood te plaatsen richting de minister.

[1:42:33] Ik vond het namelijk bizar om te lezen in de mesbrief van een aantal weken terug dat de

[1:42:37] door haar voorganger aangekondigde brede beëindigingsregeling, oplopend op misschien wel 4 miljard euro,

[1:42:42] niet op 1 januari 2025 open zou gaan, maar pas in 26.

[1:42:47] Dat kan niet waar zijn.

[1:42:49] Dan laat je toch als minister eerst het kalf verdrinken en daarna, als veel veehouders

[1:42:53] noodgedwongen ik-weet-niet-hoeveel-koeien-naar-de-slacht-hebben-moeten-brengen, oop je nog eens een opkoopregeling

[1:42:57] als doekje voor het bloeden.

[1:42:59] Waarom, zo is mijn vraag.

[1:43:00] Omdat de eerste miljard aan financiën voor opkooppassing 2026 in de boeken staat?

[1:43:05] Dat kan het toch niet zijn, aangezien de uitbetaling van een beschikking pas veel later plaatsvindt

[1:43:10] dan het start van de opkoopregeling.

[1:43:12] En toen ik naar het ministerie van Financiën belde of dat de reden zou kunnen zijn, konden

[1:43:15] ze zich dat niet voorstellen.

[1:43:18] Wat ik trouwens begreep, er was vanuit de minister van LVVN nog geen contact gezocht met financiën

[1:43:22] om de regeling eerder open te mogen stellen, dus ofwel geld is niet de reden van de trage

[1:43:26] opening, en dat zal het dan wel zijn, ofwel de minister moet nog in actie komen richting

[1:43:30] haar collega van Financiën, zodat de brede opkoopregeling in ieder geval 1

[1:43:34] januari aanstaande, of in ieder geval zo snel mogelijk in 2025, van start kan en

[1:43:38] niet pas tegen 2026. Dus als de minister nog in actie moet komen richting

[1:43:43] Financiën, mijn oproep is om dat snel te doen. Graag haar reactie.

[1:43:47] De antwoorden op mijn vraag waarom de opkoopregeling zo dergelijk traag tot

[1:43:51] stand komt in de nota naar aanleiding van het verslag waren overigens best wel

[1:43:55] slecht. Toegegeven werd dat de formele notificatie in Brussel niet veel tijd

[1:44:00] hoeft te vergen.

[1:44:01] Maar het zou allemaal heel ingewikkeld zijn om de brede opkoopregeling voor te bereiden

[1:44:05] en de pre-notificatie zou wel veel tijd kosten.

[1:44:08] Echt, voorzitter, sorry, maar ik vind het echt een slecht verhaal.

[1:44:11] We hebben de LBV en de LBV plus gehad.

[1:44:13] We hebben de maatregel gebiedsgerichte beëindiging veehouderijlocaties voorbereid.

[1:44:17] Hoe staat het daar eigenlijk mee?

[1:44:19] We weten al heel lang dat het ten opzichte van de eerdere regelingen beter moet qua vergoeding

[1:44:23] voor bedrijven met verouderde opstallen.

[1:44:25] Al op 1 februari dit jaar diende ik daarover een breed ondertekening en aangenomen motie in,

[1:44:31] om die eerstvolgende opkoopregeling aantrekkelijker te maken voor bedrijven met verouderde stallen.

[1:44:36] De motie werd aangenomen en is ter harte genomen op het ministerie.

[1:44:39] De voorbereiding en pre-notificatie hadden al maanden bezig kunnen zijn.

[1:44:42] En dan nu, na maanden van de zich steeds verder ontwikkelende mestplaatsingscrisis,

[1:44:46] doodleuk aan de Kamer schrijven dat de voorbereiding nog eens een jaar in beslag zou kunnen nemen,

[1:44:50] al volgens de regeling aan Brussel kan worden aangeboden voor notificatie.

[1:44:53] Echt, dat lijkt mij niet geloofwaardig en is ook voor mij niet acceptabel.

[1:44:59] En ik vraag de minister of ze bereid is de brede beëindigingsregeling,

[1:45:02] gewoon zoals haar voorganger van plan was,

[1:45:04] bij voorkeur 1 januari 2025 te openen of anders zo snel mogelijk daarna.

[1:45:09] En ik vraag haar uit te leggen waarom het ministerie,

[1:45:11] na veel ervaring te hebben opgedaan met eerdere opkoopregelingen,

[1:45:14] deze regeling zo tergentraag tot stand zou kunnen brengen.

[1:45:17] Deze minister wil toch ook geen koude sanering,

[1:45:20] net zoals eigenlijk de hele Kamer.

[1:45:21] En oké, als 1 januari aanstaande niet meer lukt, wat ik jammer zou vinden,

[1:45:25] dan maar openstellen zo spoedig mogelijk daarna en in ieder geval in de eerste helft van komend jaar.

[1:45:29] En als een zetje in de rug helpt, een motie samen met collega's van Kampen heb ik al klaar liggen op dit punt.

[1:45:36] Zo, voorzitter.

[1:45:38] Dat leidt tot een interruptie van mevrouw Federer, CDA.

[1:45:42] Dank, voorzitter.

[1:45:43] Ik deel vanuit mijn tenen de frustratie van de heer Grimwis over het uitblijven van de brede beëindigingsregeling.

[1:45:50] En ik ben het ook eens met zijn analyse dat we eigenlijk nog geen geschikte uitkoopregelingen

[1:45:56] hebben voor bedrijven met oudere opstallen, met name voor melkveehouderijen, wat er ook

[1:46:01] toe leidt dat pluimvee en varkens boven gemiddeld meer aanspraak hebben gedaan op de bestaande

[1:46:06] regelingen dan op het melkveesector.

[1:46:09] Tegelijk zegt de heer Grimwis ook, het is rechtvaardig om in de realiteit te beginnen.

[1:46:15] En dan maak ik alvast een doorstapje naar de sectorplafonds.

[1:46:20] Maar de realiteit is dus ook dat wij als overheid hebben gefaciliteerd dat er twee sectoren al fors

[1:46:26] gekrompen zijn en dat de ander achterblijft. Terwijl als je in de rekenmethodiek gaat doorrekenen dan

[1:46:32] heeft een sector die nu nog niet veel gekrompen is daar nu baat bij. En is dat dan rechtvaardig,

[1:46:38] vraag ik aan de heer Grimwis. Ja, voorzitter, ik kom zo op het inhoud van het wetsvoorstel dus ook

[1:46:43] op dit punt, maar ik wil er alvast wel iets over zeggen.

[1:46:48] Kijk, hoe de precies de LBV en LBV Plus zijn gebruikt, dat moeten we nog horen van de minister,

[1:46:54] maar duidelijk is al wel dat relatief meer intensieve, niet grondgebonden bedrijven daar

[1:46:58] gebruik van hebben gemaakt, omdat voor hen relatief zat die regeling net iets aantrekkelijker in elkaar

[1:47:03] dan van melkveebedrijven. Overigens zijn er wel degelijk melkveebedrijven die zich ook hebben

[1:47:07] ingeschreven voor de LBV en LBV Plus, dus het is niet een soort 100-0 kwestie.

[1:47:15] Maar dan nogthans vind ik het beter om te starten in de realiteit van wat is nu op dit moment

[1:47:23] de mestproductie in de diverse sectoren en niet te preluderen op een regeling die mogelijk

[1:47:29] effectiever zal zijn voor de melkveehouderij.

[1:47:32] Daar vind ik een onzekere aanname, dan heb ik liever, maar daar kom ik zo in mijn verhaal

[1:47:38] op, dan vind ik het beter om de systematiek, de redenering van de minister te volgen en

[1:47:43] niks aan af te doen, maar wel als referentiejaar dit niet nog afgelopen of nog niet eens afgeronde

[1:47:48] jaar 2024 te nemen, maar een wel afgerond jaar, namelijk 2023. Daarmee kom je al iets tegemoet aan

[1:47:57] de bezwaren die collega Vedder hier neerlegt, zonder de redenering van de minister geweld aan te doen,

[1:48:04] want ik ben het daar gewoon... Uiteindelijk vind ik dat de meest robuuste, objectieveerbare redenering

[1:48:09] en niet het alternatief wat door de collega's Vlag en Vedder is neergelegd in hun amendement.

[1:48:13] Dat spijt me, maar zo zit ik erin.

[1:48:16] Meneer Pierik, BBV.

[1:48:18] Ja, dank voorzitter.

[1:48:21] Een warm betolk van de heer Grimwis over die opkoopregelingen.

[1:48:25] De brede opkoopregeling zou eerder moeten en de bestaande opkoopregelingen moeten aantrekkelijker,

[1:48:31] onder andere door vergunningverlening ook wat te verruimen.

[1:48:36] Misschien kan de heer Grimwis daar nog een toelichting op geven.

[1:48:38] en heeft hij ook nog andere troeven in zijn achterzak om die LBV-regelingen nog aantrekkelijker te maken?

[1:48:46] Gimmes?

[1:48:46] Voorzitter, de LBV-regeling is al afgelopen,

[1:48:50] maar je wil natuurlijk, de bedrijven die zich hebben ingeschreven,

[1:48:54] dat de deelnamegraad daar zo hoog mogelijk wordt.

[1:48:56] En 65 procent, dan is er nog 35 procent te winnen, normaal gesproken.

[1:49:02] En ja, toevallig, ik sprak er met collega Van Kampen even over,

[1:49:06] van wat zijn nou zo al redenen waarom dat percentage zo laag is en een van de redenen die ik heb

[1:49:14] gehoord is dat de alternatieve activiteit die zo'n stoppende of wijkende boer zou willen

[1:49:21] ondernemen dat daar bijvoorbeeld een vergunning van de gemeente nodig is, een omgevingsvergunning

[1:49:26] en dat die maar op zich laat wachten en dat dat terg en traag gaat of het nou gaat om

[1:49:30] om het doorstart te maken als een camping of een andere activiteit.

[1:49:37] Het gaat terg en traag.

[1:49:39] En ik vind dat echt een heel slechte reden om dan...

[1:49:44] Tenminste, ik zou het heel treurig vinden...

[1:49:46] Laat ik het anders formuleren.

[1:49:47] Ik zou het heel treurig vinden als dat de reden is

[1:49:49] dat een agrariër uiteindelijk besluit om niet mee te doen

[1:49:52] aan de LBV of LBV plus regeling.

[1:49:54] En vandaar mijn vraag aan de minister en mijn oproep van

[1:49:57] Alsjeblieft, stel alles in het werk dat lokale of decentrale overheden,

[1:50:01] of het nou een gemeente is of een provincie die een vergunning moet verstrekken

[1:50:05] om een andere ontwikkeling mogelijk te maken,

[1:50:08] dat dat alsjeblieft zo snel mogelijk wordt geregeld,

[1:50:10] zodat dat niet in de weg zit om ja te zeggen tegen het aanbod van het ministerie.

[1:50:16] Dat is eigenlijk het verhaal hierbij.

[1:50:18] Meneer Pierek.

[1:50:20] Als we dan hebben over de brede opkoopregeling die nog moet komen,

[1:50:22] die moet eerder,

[1:50:23] Maar wat voor manieren ziet de ChristenUnie om die aantrekkelijker te maken

[1:50:30] als het gaat om vergunning, verlening of misschien wel fiscale maatregelen?

[1:50:35] Nou ja, voorzitter, ik heb 1 februari een motie ingediend die zag specifiek op de maatregel

[1:50:39] gebiedsgerichte beëindigingen en veehouderijen.

[1:50:42] Maar eigenlijk was het een motie die de geestelijke motie was van

[1:50:48] alsjeblieft, als je in de toekomst nog een opkoopregeling uit de grond stampt,

[1:50:52] Maak hem dan wat slimmer dan de LBV en de LBV Plus...

[1:50:55] door meer in te spelen op verouderde opstallen.

[1:51:00] Verouderde stallen en schuren.

[1:51:01] Want het is gewoon helder dat de LBV en de LBV Plus...

[1:51:04] juist voor bedrijven die wat ouder zijn, niet zo aantrekkelijk is.

[1:51:08] Terwijl je bij wijze van spreken naar de bosrand rijdt...

[1:51:11] en je ziet de ammoniak uit de stallen walmen.

[1:51:13] Omdat het een heel oud gedoetje is, is het voor zo'n speler, zo'n boer...

[1:51:17] die heus wel vaak zonder opvolger...

[1:51:19] want verouderde opstallers zie je vaak ook nog eens bij boeren zonder opvolger.

[1:51:24] Die willen heus wel zich aanmelden.

[1:51:26] Maar ja, als het onder de streep gewoon niet rendabel is, ja, dan doe je dat niet.

[1:51:29] En daarom is mijn oproep maakt die opkoopregeling aantrekkelijker.

[1:51:32] Ik weet dat de reden dat het niet gelukt is in het verleden vaak die staatssteuntoets van Brussel was.

[1:51:39] Maar alsjeblieft, Brussel die zet ons zwaar onder druk met het verlies van de erogatie,

[1:51:44] met allerlei andere redenen.

[1:51:46] Nou hebben we een regeling om boeren te helpen op een beetje warme manier te stoppen.

[1:51:51] Houd dan een beetje ook rekening met die verouderde opstallen en is mijn oproep dus aan de minister

[1:51:57] en haar ambtenaren.

[1:51:58] Leg je niet bij het eerste staatssteunverzet vanuit Brussel neer, maar duw deze keer door.

[1:52:08] Voorzitter, na deze kriedekeur over die opkoopregeling is het natuurlijk hoog tijd om de minister

[1:52:13] een compliment te maken.

[1:52:15] Ik ben namelijk echt niet alleen maar boos, bezorgd of teleurgesteld.

[1:52:18] Want voorzitter, ondertussen is het kabinet aan het werk gegaan om de derogatiebeschikking

[1:52:22] van de Europese Commissie te implementeren in nationale wetgeving.

[1:52:26] Waar effectief stikstofbeleid maar niet van de grond komt, het NPOG aan de bezuidenhoutse

[1:52:30] weg 73 het raam uit is geknikkerd, daar moet het mestproductieplafond komend jaar onverbiddelijk

[1:52:35] omlaag.

[1:52:35] En om een overschrijding te voorkomen zijn serieuze stappen en keuzes nodig.

[1:52:39] En de minister laat met het voorliggende voorstel zien dat ze bereid is die keuzes te maken.

[1:52:43] Keuzes die echt niet makkelijk zijn en soms zelfs tegen het seren been van haar eigen

[1:52:47] achterban.

[1:52:48] Complimenten voor dat lef.

[1:52:49] Dat wil niet zeggen dat de ChristenUnie-fractie geen vragen heeft bij de wet die voorlicht.

[1:52:52] Zeker wel.

[1:52:53] Maar na alle kritiek die minister Wiersma de afgelopen weken heeft gekregen,

[1:52:56] wil ik nu in mijn bijdrage toekomen aan de inhoud van het wetsvoorstel,

[1:53:00] beginnen met het onderstrepen van de dapperheid van de keuzes die zij in dit wetsontwerp heeft gemaakt.

[1:53:06] Een overzichtelijk wetsvoorstel, dat de facto maar over twee zaken gaat.

[1:53:09] Over mestproductieplafonds en over afroming.

[1:53:12] Als je het snel zegt, lijkt het slechts over een kleinigheid te gaan.

[1:53:15] Maar niets is minder waar.

[1:53:16] We hebben het hier over twee zeer gevoelige onderwerpen die de gemoederen verhit en al

[1:53:20] tot grote woorden heeft geleid.

[1:53:22] Enfin, voorzitter, ik ga nu eerst in op de plafonds en daarna op de afroming.

[1:53:26] De implementatie van nieuwe mestproductieplafonds in de meststoffenwet vloeit dus voort uit de

[1:53:31] derogatiebeschikking.

[1:53:32] De nationale productieplafonds zijn voor stikstof met 440 miljoen kilogram en voor fosfaat met

[1:53:36] 135 miljoen kilogram een Europees gegeven.

[1:53:40] De verdeling over de vier sectoren, melk, veevarkens, pluimvee en overigens, is vervolgens

[1:53:46] aan de minister en is een kwestie van verdelende rechtvaardigheid.

[1:53:49] En de minister heeft daarbij niet domweg

[1:53:51] 10 procent van alle huidige papieren plafonds afgehaald, maar heeft naar de

[1:53:55] daadwerkelijke mestproductie per sector gekeken.

[1:53:58] En mijn vraag is, kan zij nog eens ingaan op deze keuze?

[1:54:01] En voor mijn fractie overigens de billige keuze.

[1:54:05] Waar ik alleen over verrast was, en ik kondigde het net al aan, was dat de minister

[1:54:09] als referentiejaar niet het reeds afgelopen en daarmee robuust jaar 2023 heeft gekozen.

[1:54:14] Zo is ook volgens mij in het ontwerp stond wat aan de Raad van State is aangeboden.

[1:54:18] Maar het nog niet afgelopen en daarmee minder robuuste jaar 2024.

[1:54:23] En van waar deze keuze? Is daar een zwaarwegend argument voor?

[1:54:26] En let wel, dit is geen aanval op de redenering van de minister, maar puur het referentiejaar,

[1:54:33] wat als uitgangspunt voor de berekening is gebruikt.

[1:54:35] En als je dat zou toepassen, en ik heb een amendement daarop voorbereid,

[1:54:38] het moet nog worden ingediend, maar ik ben ook wel benieuwd naar de reactie van de minister op dit punt,

[1:54:42] Ja, dan leidt dat tot een kleine verschuiving in de diverse plafonds.

[1:54:50] Het amendement ligt in concept ook bij het ministerie.

[1:54:54] Vervolgens heeft de minister met een inschatting van de deelname van haar kant de opbrengst

[1:54:57] van de LBV en LBV Plus verrekend.

[1:54:59] Ze heeft dat toegerekend aan de sectoren waar de krimp met behulp van belastinggeld is

[1:55:03] gerealiseerd.

[1:55:05] Als de deelname groter is dan 65 procent, dan kunnen deze beide regelingen al genoeg

[1:55:09] zijn om onder de plafonds te komen.

[1:55:10] Hoeveel deelname is exact nodig om een restopgave van nul te hebben?

[1:55:15] En tenslotte heeft de minister bij een veronderstelde deelname van 65% naar de rato van de overblijvende

[1:55:21] mestproductie de restopgaves berekend en de sectorale plafonds bepaald.

[1:55:25] Op weg naar dit debat heb ik allerlei alternatieven overwogen en er zijn ons als Kamerleden ook

[1:55:30] allerlei alternatieven aangereikt.

[1:55:32] Want ik snap dat het druiven zuur zijn bij de varkenshouders en vooral bij de pluimveehouders.

[1:55:37] Zij voelen zich onrechtvaardig behandeld, terwijl zeker de pluimveehouders slechts

[1:55:41] in geringe mate op de mestmarkt drukken.

[1:55:43] Toch moet ik zeggen dat de objectieve benadering van de minister houtsnijdt.

[1:55:47] Dus de volgorde beginnen met de realiteit, dan het resultaat van de opkoopregeling en

[1:55:51] vervolgens naar RATO de restopgave verdelen.

[1:55:54] Volgens mij zitten er twee zwakke punten, niet in de redenering, maar in de uitvoering

[1:55:59] ervan.

[1:56:00] Dat is dus allereerst de inschatting van de deelname van LBV en LBV+, kan dat inmiddels

[1:56:05] niet harder worden ingeschat en de keuze voor het referentiejaar waar ik net op inging.

[1:56:10] Zowel het succes van de LBV en LBV Plus als wel het succes van wat de ChristenUnie-fractie

[1:56:14] betreft zeer snel te openen brede beëindigingsregeling kunnen nog van invloed zijn op de uiteindelijke

[1:56:20] sectorale plafonds en op het voorkomen van een generieke korting conform de al aangehaalde

[1:56:25] motie.

[1:56:26] De minister moet dus snel kunnen acteren ook nadat de wet is aangenomen door beide Kamers

[1:56:30] Daarom begrijp ik de route van de ANVB's voor plafonds en afroming, maar dan wel met een zware

[1:56:36] voorgang, zodat de Kamer altijd in positie is om er wat van te vinden en desnoods de ANVB

[1:56:40] tegen te houden dan wat de verzoeken deze aan te passen.

[1:56:42] Vandaar ook van harte steun van mijn fractie voor het amendement van collega Holman.

[1:56:48] Een interruptie van de heer Vlag, SGP.

[1:56:51] Voorzitter, dank u wel.

[1:56:52] Ik heb goed geluisterd naar het betoog van de heer Grimwis tot nu toe en ik probeer even het

[1:56:57] gevoel wat ik heb van een aantal inconsistenties daarin in vragende vorm

[1:57:01] voor te leggen aan mijn collega. Het eerste is dat hij de minister prijst voor het plan

[1:57:06] dat ze voorlegt. Dat deed hij ook bij de vorige minister en die kwam in een plan

[1:57:10] wat er nadrukkelijk anders uitzag, wat veel minder gunstig was voor melkveehouders

[1:57:14] en veel gunstiger voor pleinveehouders en varkenshouders. Dat is de eerste

[1:57:20] consistentie die ik zie. Dit is echt een ander voorstel. Het tweede is,

[1:57:25] De heer Grimwis zegt van we moeten kijken naar de realiteit en niet naar de papieren werkelijkheid.

[1:57:30] Nou op zich een mooi streven, maar tegelijkertijd, laat ik het even heel plat zeggen,

[1:57:35] veegt hij de bezwaren van de pluimvee- en varkenshouders aan de kant door te zeggen

[1:57:38] ja, die systematiek die is zo objectiveerbaar en die snijdt zo mooi hout.

[1:57:43] Ja, daar is de heer Grimwis het met me eens dat eigenlijk dit alles aanhorend

[1:57:48] misschien toch niet helemaal consistent is in zijn eigen bijdrage.

[1:57:52] Nee, ik vind het een vrij inconsistente interruptie, als ik eerlijk moet zijn.

[1:57:57] Volgens mij kwam de heer de Vlacht er niet helemaal uit uit het tweede deel.

[1:58:00] Het eerste deel snap ik.

[1:58:02] De heer Adema heeft een ander voorstel in consultatie gelegd en naar de Raad van State gestuurd.

[1:58:07] Dat klopt, dat klopt.

[1:58:11] Hij had aangekondigd dat er een aanpassing kwam, dat hij die plafonds moest implementeren.

[1:58:17] Dus als Kamer hebben wij alleen maar over die aankondiging in zijn aanpakmesterbrief gedebatteerd.

[1:58:23] En we hebben nooit over het uiteindelijk aan de Kamer aangeboden voorstel gedebatteerd.

[1:58:27] Want zover is hij niet gekomen.

[1:58:29] En we weten dus ook niet wat hij na omerkomst van de Raad van State en na omerkomst van inzichten in de opbrengsten van de LBV en LBV Plus regeling zou hebben gedaan.

[1:58:40] En alles wat ik hierna nog ga zeggen, en wat ook de heer Vlag hierna gaat zeggen, is gewoon speculatie.

[1:58:47] Dus ik ga gewoon niet en op speculatie ingaan is gewoon niet zo handig.

[1:58:52] Ik heb wel de indruk dat de heer Adema en de huidige minister van LVVN op eenzelfde manier naar de problematiek keken.

[1:59:03] Ik weet dat de heer Adema ook worstelde met die afroming van 30 procent.

[1:59:06] Moest dat nou niet voor de pluimvel iets lager zijn?

[1:59:09] Maar ja, dan moet je wel met die plafonds doen.

[1:59:11] Nou, deze minister heeft uiteindelijk deze keuze nu al gemaakt en heeft niet gewacht op hoe de mestmarkt zich verder ontwikkeld en daarna de aframing naar beneden bijgesteld.

[1:59:20] Dus ik ga niet mee met de suggestie die de heer Vlagg wekt dat er een enorme kloof zou zijn tussen de beide voorstellen.

[1:59:29] Want het definitief voorstel van de heer Adema hebben we nooit gezien.

[1:59:33] En of dat voorstel heel erg zou hebben afgeweken, dat is te speculeren.

[1:59:37] Als het iets bondiger kan in de beantwoording zou dat prettig zijn.

[1:59:41] Meneer Vlag.

[1:59:42] Een korte ingaande op het verzoek van de collega om de tweede vraag nog even beter toe te lichten.

[1:59:47] Het gaat om het verdelingsvraagstuk en de vraag wat is eerlijk?

[1:59:50] Als wij met elkaar als commissie een chocoladetaart zouden mogen verdelen,

[1:59:54] zijn er misschien wel tien methoden te bedenken om dat eerlijk te doen.

[1:59:57] We kunnen het gelijk verdelen over mannen en vrouwen.

[2:00:00] We kunnen het gelijk verdelen over de grootte van de partijen.

[2:00:02] We kunnen het verdelen op de kleur van de stropdas.

[2:00:05] Allemaal redeneringen die je misschien op zichzelf objectief hout zou vinden kunnen snijden.

[2:00:11] Waar het om gaat, is dat je daarmee blijft redeneren in een papieren werkelijkheid...

[2:00:15] en voorbijgaat aan de reële problemen in die sectoren...

[2:00:18] dat ze veel meer met lease worden geconfronteerd.

[2:00:20] Dat is nu eenmaal zo, daar kun je van vinden wat je wil.

[2:00:22] Maar dat leidt tot onevenredige gevolgen in die sectoren.

[2:00:26] Is de heer Grimwis dat dan tenminste met me eens?

[2:00:28] De heer Grimwis, kort en bondig.

[2:00:29] Ja, voorzitter, nou ja, ik ben al ingegaan op dat leasepunt met het amendement wat ik

[2:00:36] samen met een collega verder heb ingediend ten vervuren van jonge boeren, want inderdaad

[2:00:40] afroming kan voor hen grote consequenties hebben.

[2:00:46] Maar dat doet niks af aan het feit dat je op zoek moet naar een redenering onder het bepalen

[2:00:51] van plafonds, want wij moeten de pot verdelen en de pot wordt kleiner, het Europese mensplafond,

[2:00:59] of door Europa aan ons toegekende mensplafond wordt gewoon lager.

[2:01:02] En dan is gewoon de drie-traps-raket van de minister, vind ik na heel veel overwegingen,

[2:01:09] uiteindelijk de meest zuivere en meest rechtvaardige.

[2:01:12] Is het de enige denkbare optie, de enige denkbare oplossing?

[2:01:16] Nee, de oplossing die de heer Vlag aan ons voordigt in zijn amendement is ook een oplossing.

[2:01:21] Zeker waar, alleen ik vind het een minder goede oplossing.

[2:01:24] U vervolgt uw betoog.

[2:01:28] Voorzitter, en daarmee kom ik op het tweede onderwerp van de wet, afroaming.

[2:01:31] En om er met de deur in huis te vallen, het is wat mij betreft een goede zaak dat de minister

[2:01:34] de afroamingspercentage heeft onderscheiden per sector, gelet op de plafondkeuze.

[2:01:39] 30% bij melkvee, 25% bij varkens en 15% bij pluimvee.

[2:01:43] Afroaming bij transacties is de minst pijnlijke vorm van krimp van de veestapel in Nederland.

[2:01:47] Niet leuk, wel de minst pijnlijke, met uitzondering dus voor hen die die rechten leasen, daar hadden

[2:01:52] we het net al over.

[2:01:52] En hoewel van afroming geen wonderen mogen worden verwacht voor het mestplaatsingsprobleem,

[2:01:58] draagt deze structuurmaatregel op termijn wel bij aan meerdere door dit kabinet in het

[2:02:02] hoofdlijnenakkoord en regeerprogramma bekrachtigde doelen.

[2:02:05] En ja, ik kan me voorstellen dat zodra we onder de plafond zitten we nog eens kritisch

[2:02:08] kijken of deze afromingspercentages gehandhaafd moeten worden.

[2:02:12] En voor jonge boeren is het denk ik sowieso goed om af te zien van afroming, gelet op

[2:02:15] het feit dat we veel te weinig jonge boeren meer hebben, zij de kwetsbaarste groep vormen

[2:02:19] qua kapitaalpositie en financieringslasten

[2:02:21] en dat vanuit de Fosfaatbank nog nooit rechten bij hen zijn beland.

[2:02:24] Vandaar dat ik hier dus samen met collega Vedder

[2:02:26] een mooi amendement op heb ingediend.

[2:02:28] En ik ben benieuwd hoe de minister hier tegenover staat.

[2:02:30] Terwijl we bij het plafond spreken over vier sectorale mestproductieplafonds,

[2:02:34] hebben we bij afroming over slechts drie sectoren.

[2:02:37] Op die manier ontspringt een sector als de kalverhouderij dus de dans.

[2:02:41] Voorzitter, praten we momenteel niet erg veel over koetjes,

[2:02:44] maar niet te weinig over kalfjes.

[2:02:47] Ik snap natuurlijk dat er sprake moet zijn van rechten.

[2:02:51] Wil je überhaupt kunnen afromen?

[2:02:52] Toch graag een reactie van de minister over haar voornemens in zaken de kalverhouderij.

[2:02:58] Voorzitter, de mesplafonds, afroming en mesplaatsingsproblematiek zal veel van boeren vergen de komende jaren.

[2:03:06] Maar wat doen ketenpartijen in de tussentijd?

[2:03:08] Wat is er geworden van plannen als slachtpremies en andere manieren om noodlijdende melkveehouders

[2:03:12] de komende paar jaar door te helpen?

[2:03:15] En hoe zorgen we ervoor dat bij Krim partijen in de keten niet kosten wat kost hun productiecapaciteit

[2:03:20] overeind houden, maar dat van de voerleverancier tot de zuiverfabriek de klokken gelijk worden

[2:03:25] gezet.

[2:03:26] En wel zo dat die laatste kilogram voer niet onnodig veel eiwit bevat en de laatste liter

[2:03:31] melk meer oplevert dan nu.

[2:03:33] Voorzitter, en dan nog iets over fosfaat.

[2:03:35] Over stikstof lees ik een heleboel, ook in de mesbrief van de minister, maar over fosfaat

[2:03:39] nog vrij weinig.

[2:03:40] Terwijl bij de gekozen plafonds de melkveehouderij nog altijd vijf procent minder fosfaat zal

[2:03:44] moeten produceren dan de voor 2024 verwachte execretie.

[2:03:48] En hoe dan, is mijn vraag.

[2:03:50] Of het fosforgehalte van het voer moet met drie procent dalen,

[2:03:53] wat volgens mij een te forse uitdaging is,

[2:03:56] of de nog niet gestarte brede-op-beëindigingsregeling

[2:03:58] moet soelaas bieden.

[2:03:59] Ook daarom moet die regeling dus snel open.

[2:04:02] Hoe ziet de minister dit fosfaatissue,

[2:04:04] waar het tot nu toe in haar brieven nog niet zo veel over ging?

[2:04:07] Hoe is het voerspoor sowieso effectiever te krijgen dan tot op heden?

[2:04:13] Voorzitter, de wet is helder en strak.

[2:04:15] De mestbrief die eraan vooraf ging, bevat echter nog wat open eindjes.

[2:04:19] Zo vindt mijn fractie het prima om in te zetten op innovatie en mestverwerking.

[2:04:22] Zeker renewen is veelbelovend, maar beide bieden geen oplossing op korte termijn.

[2:04:26] Technische innovaties zijn een zaak van lange adem en lopen helaas maar al te vaak uit op een teleurstelling.

[2:04:31] Ook in de rechtbank.

[2:04:33] Koest het de minister bijvoorbeeld niet de grote verwachtingen van een technische innovatie als het verwerken van mest in potgrond?

[2:04:38] En vanaf wanneer zou ze iets op welke schaal voedelaars kunnen bieden?

[2:04:43] Voor meer export is extra mestverwerkingscapaciteit een must.

[2:04:47] Plannen genoeg, maar hoe zit het met de vergunningverlening?

[2:04:50] En wat doet de minister eraan om die weer aan de gang te krijgen?

[2:04:54] En dan grondgebondenheid, voorzitter.

[2:04:56] De minister kondigt maar weer eens een onderzoek aan.

[2:04:59] Na twintig jaar discussie en onderzoek.

[2:05:01] Is dat nou echt nodig?

[2:05:03] Liggen alle variabelen en parameters niet zo langzamerhand op tafel?

[2:05:06] Er moeten we niet gewoon net zo dapper zijn als bij de mestproductieplafonds en een keuze maken.

[2:05:11] Een keuze waarmee we grasland behouden, ook als zometeen de derogatie verdwenen is.

[2:05:16] Een keuze waarmee we gemengde bedrijven het niet nodeloos moeilijk maken.

[2:05:19] En een keuze waarmee we de samenwerking tussen melkveehouders en akkerbouwers aanjagen.

[2:05:24] Is de minister dat met mijn fractie eens?

[2:05:26] En kan zij de indruk bij mij wegnemen dat ze er niet aan wil aan het concreet invullen van grondgebondenheid?

[2:05:31] Voorzitter, ik kom tot een afronding in eerste termijn.

[2:05:34] Deze wet is nog maar het begin.

[2:05:35] De minister zal in goed overleg met sector- en ketenpartijen een crisisaanpak verder vorm

[2:05:40] moeten geven.

[2:05:42] En is ze in goed overleg, benut ze daarvoor de overlegstructuur die bijvoorbeeld bij het

[2:05:46] Landbouwakkoord weer tot stand is gebracht.

[2:05:48] Daarbij zal ze zich niet blind kunnen staren op vogels in de lucht, zoals Brussel of Innovatie.

[2:05:54] Daarvoor is de einddatum van de derogatie, te weten 31 december 2025, te dichtbij.

[2:06:00] Erkent zij dat, zeker met het uit het raam knikken van het NPOG en de recente niet zulke

[2:06:04] beste berichten over waterkwaliteit en natuurkwaliteit indachtig, zeker ook in

[2:06:09] vergelijking met een land als Ierland, dat een nieuwe derogatie er waarschijnlijk

[2:06:12] niet in zit, hoe graag zij en wij ook een nieuwe grasland derogatie zouden

[2:06:17] willen hebben. Erkent zij dat er derhalve zeer realistisch naar de toekomst moet

[2:06:21] worden gekeken en dat dus een goed mestcrisisplan moet komen en de brede

[2:06:25] opkoopregeling zo spoedig mogelijk open moet, zodat een koude sanering

[2:06:28] daadwerkelijk wordt voorkomen en boeren niet blij worden gemaakt met

[2:06:32] derogatievogels in de lucht die uiteindelijk niets anders dan dode

[2:06:35] mussen zullen blijken te zijn.

[2:06:37] Voorzitter, het was een lang verhaal van mijn kant in eerste termijn.

[2:06:40] We zitten dan ook behoorlijk in de shit met elkaar en dat vergt een grondige benadering.

[2:06:44] Ik kijk uit naar de beantwoording en ik roep de minister op realistische en dappere

[2:06:49] keuzes te blijven maken en deze als kabinet schoof niet door te schuiven naar de toekomst.

[2:06:54] Stel niet uit tot morgen wat geheden doen kunt.

[2:06:56] Laten we ons als kabinet een Kamer met die houding inzetten voor een leefbaar platteland

[2:07:00] met gezonde gezinsbedrijven, voor mooie natuur en schoon water...

[2:07:04] en voor een sterke landbouwsector waar mest geen probleem meer is...

[2:07:07] maar enkel nog een gouden grondstof voor onze gewassen.

[2:07:12] Dank, meneer Gimwis, voor de volzinnen en de niet aflatende woordgrapjes...

[2:07:16] die we van u gewend zijn in deze commissie.

[2:07:19] Ik geef het woord aan mevrouw Fedder van het CDA voor haar bijdrage.

[2:07:23] U heeft het woord.

[2:07:25] Dank, voorzitter.

[2:07:27] Ik zal al mijn woordgrapjes maar gaan schrappen...

[2:07:30] daar kom ik natuurlijk nooit overheen. Voorzitter, in alle seriousness, zes jaar geleden, in 2016,

[2:07:40] stond Nederland op het punt de derogatie kwijt te raken. De sector stond op z'n kop en de paniek

[2:07:46] was groot. Het onbegrip ook, want wat is de logica om minder organische mest uit te mogen rijden en

[2:07:53] er kunstmest voor terug te moeten kopen, zeker als je kijkt naar de waterkwaliteit onder

[2:07:57] graslandbedrijven. Ik kan me het debat erover nog goed herinneren, dat tot een uur of vijf

[2:08:02] ochtends doorging. Ik kon zo van de publieke tribune de eerste trein in, terug naar het

[2:08:08] mooie Drenthe. De politiek had zich die nacht verenigd, inclusief mijn nu collega Ouwehand

[2:08:15] trouwens. Dat zal ik niet snel vergeten. En uiteindelijk kwam het goed, maar niet voor

[2:08:20] lang. Want zes jaar later, voorzitter, zitten we nu in precies dezelfde situatie. En dat

[2:08:28] Dat is misschien wel mijn grootste frustratie nu ik zelf hier zit.

[2:08:33] Het maakt me verdrietig dat het niet is gelukt om een herhaling te voorkomen, want dat had

[2:08:37] de sector wel verdiend, terwijl we allemaal wisten dat hij eraan zat te komen.

[2:08:43] Maar we bewegen pas als het zeer doet, en dus lieten we het nog even voor wat het was.

[2:08:48] En ja, daar reken ik ook mijn eigen partij toe, en vorige kabinetten, en de sector en

[2:08:55] de keten zelf.

[2:08:57] En dat collectieven ervan, dat maakt het zo verdrietig.

[2:09:02] En echt...

[2:09:05] Als u uw zin wil afmaken, dan mag dat wat mij betreft.

[2:09:08] En dan is er een interruptie van mevrouw Bromet.

[2:09:12] En echt, voorzitter.

[2:09:13] Ik weet heel goed hoe moeilijk het is om als boerenbestuurder of volksvertegenwoordiger

[2:09:18] een boodschap te moeten brengen waarvan je weet dat de mensen waar je voor staat,

[2:09:22] de sector die je lief hebt, hem niet wil horen.

[2:09:25] Ik weet heel goed hoe wankel het evenwicht is tussen moed hebben om te doen wat goed is

[2:09:31] voor het lange termijnperspectief van de sector en angst hebben voor de korte termijnconsequenties

[2:09:37] ervan op het ledenbestand van een organisatie of stemmers in de volgende verkiezing.

[2:09:43] Ik heb er een hekel aan.

[2:09:44] Ik weet heel goed wat de impact is als er wekenlang politiewagens door die straat moeten

[2:09:49] rijden omdat je het in je hoofd hebt gehaald om te praten over een vrijwillige stoppersregeling.

[2:09:54] U heeft een interruptie van mevrouw Bromet.

[2:09:59] Ja, voorzitter, helaas weet ik dat ook.

[2:10:02] Maar ik wil eigenlijk een compliment maken aan mijn CDA-collega, omdat ik het heel dapper

[2:10:08] vind dat ze dit zegt.

[2:10:10] Ik probeer in mijn eigen bijdrage altijd te voorkomen dat ik zinnen zegt, omdat wij daar

[2:10:16] natuurlijk met de Partij voor de Dieren en D66 ook heel vaak hebben lopen zeuren.

[2:10:20] Maar het is ook goed, en daarom deze interruptie, als je zegt...

[2:10:27] we moeten nu iets doen wat misschien niet met gejuich wordt ontvangen.

[2:10:32] Wat verder? Voelt u de behoefte om daarop te reageren?

[2:10:43] Ik ben benieuwd wat het compliment van mijn gewaardeerde collega...

[2:10:47] Bromet doet met de tijdlijn.

[2:10:50] Want dat is precies de crux, dat we het hier hebben over zaken...

[2:10:53] over zaken die niet iedereen graag wil horen.

[2:10:56] Maar dat is wel de reden waarom ik hier zit.

[2:10:58] En die verantwoordelijkheid die weegt zwaar op mij.

[2:11:00] En die neem ik ook serieus.

[2:11:04] Daarom maakte ik ook het compliment,

[2:11:05] omdat als je valse beloftes doet aan mensen,

[2:11:08] dan schaadt dat niet alleen het vertrouwen in een bepaald onderwerp,

[2:11:12] in dit geval mest,

[2:11:13] maar ook het vertrouwen in de overheid en de politiek in het algemeen.

[2:11:15] En ik vind dat we daar ook verantwoordelijk voor zijn met z'n allen.

[2:11:20] Mevrouw Ouwehand, interruptie.

[2:11:22] Ja, voorzitter, ook ik wil een compliment maken aan mevrouw Vedder.

[2:11:25] Ik herinner me het debat nog goed.

[2:11:26] We konden inderdaad de eerste trein weer nemen, want zo laat was het geworden.

[2:11:30] Maar ik vind het heel goed dat mevrouw Vedder

[2:11:35] schetst hoe dat toen ging en dat er nu een collectieve verantwoordelijkheid is,

[2:11:38] dat ze niet alleen ook de verantwoordelijkheid van haar eigen partij benoemt,

[2:11:42] maar zeker ook die van de sector.

[2:11:44] Dus ik wilde een compliment maken omdat ik denk

[2:11:48] Ik denk dat het voor boeren echt cruciaal is dat mensen die zij kunnen vertrouwen...

[2:11:54] dat zijn de leiders in de sector, maar ook partijen die het altijd hebben opgenomen voor boeren...

[2:11:58] dit vertellen. Dus dank daarvoor.

[2:12:02] U vervolgt uw betoog.

[2:12:04] Ja, voorzitter, als ik nog een korte reactie mag geven...

[2:12:06] Als u spreekt.

[2:12:08] Ik weet ook nog heel goed met welk gevoel ik die eerste trein instapte namelijk.

[2:12:14] En dat was dat ik vooral de enorme wens had...

[2:12:18] dat ik niet meer in zo'n situatie terecht zou komen.

[2:12:22] Dat ik dacht, we hebben het nu gered.

[2:12:25] Ik hoop dat we ons kunnen voorbereiden op een robuustere situatie,

[2:12:30] zodat we niet volgende keer weer aan hetzelfde paard staan te trekken.

[2:12:34] En vervolgens gebeurde dat vier jaar later toch.

[2:12:36] En twee jaar later daarna weer.

[2:12:39] En vandaag.

[2:12:41] Voorzitter, ik ga verder met mijn verhaal.

[2:12:45] Ik weet heel goed dat we als mens een inherente bloedhekel hebben aan verandering en er pas

[2:12:51] over willen nadenken als het probleem zo groot is geworden dat je er niet meer omheen te

[2:12:57] kijken valt.

[2:12:58] Maar als we dat niet doen, als we dat niet durven, dan vallen er slachtoffers onder

[2:13:03] echte mensen in de echte wereld die ik lief heb.

[2:13:08] En dat wil ik niet, want de sector verdient beter.

[2:13:12] Daarom ben ik ook een jaar geleden al zo begonnen met mijn zorgen uit te spreken over de aanstaande

[2:13:18] koude sanering.

[2:13:19] Daarom vond ik het zo belangrijk dat het mesdebat vlak voor het zomerreces gewoon door zou gaan.

[2:13:26] Daarom had ik zo graag gezien dat toen al het een en ander in gang werd gezet.

[2:13:32] Maar misschien is het wel een fact of life, dat de echte knopen pas gehakt worden als

[2:13:37] het niet anders kan, dat de belangrijkste, meest impactvolle besluiten altijd onder

[2:13:42] tijdsdruk genomen moeten worden.

[2:13:45] En dat gegeven aanvaard ik dan maar, het zij met een stevige bultfrustratie.

[2:13:50] En het maakt dat ik vandaag extra let op zorgvuldigheid.

[2:13:54] Dat ik me niet alleen wil laten leiden door de kalender, maar ook door solidariteit en

[2:13:59] rechtvaardigheid.

[2:14:01] Wetende dat je in een verantwoordelijke samenleving altijd oog moet houden voor de mensen die in

[2:14:06] de verdrukking komen door kookpotsituaties.

[2:14:09] En we zitten in een kookpot, voorzitter.

[2:14:12] Daarom heb ik scherp gekeken naar de methodiek achter de cijfers en naar de mensen achter

[2:14:17] de cijfers.

[2:14:18] Daar heb ik enkele opmerkingen over, voorzitter.

[2:14:24] Bij het vorige voorstel, het voorstel van Adema, gaf de Raad van State terecht een waarschuwing

[2:14:29] af over de proportionaliteit en daarmee de juridische houdbaarheid.

[2:14:34] Elk sectorplafond met hetzelfde percentage verlagen en vervolgens transacties binnen elke

[2:14:39] sector met hetzelfde percentage afromen, klinkt logisch en proportioneel, maar is het niet.

[2:14:45] Want er waren in 2024 drie sectoren met onderbenutting van hun plafond en eentje met een overschrijding,

[2:14:52] namelijk de melkveehouderij, mijn eigen sector.

[2:14:56] Daar hoefde de melkveesector niet op in te grijpen, want opgeteld kwamen we als Nederland

[2:15:00] alsnog onder het nationale plafond.

[2:15:03] Melkvee kon dus profiteren van de vrije ruimte van pluimveefvarkens en de sector overig.

[2:15:07] tot zover prima. Ik heb daar geen enkele moeite mee. Als je vervolgens het jaar erna als land

[2:15:15] een probleem hebt door het verlies van de erogatie, dan los je die samen op. Dat is

[2:15:20] in mijn ogen solidariteit. En ik weet dat niet elke sector het daarmee eens is, maar

[2:15:24] daar sta ik voor, voorzitter. Dus elk sectorplafond met hetzelfde percentage verlagen, zodat je

[2:15:32] samen onder het nationale plafond raakt, is in mijn ogen een fair balance. Mijn collega

[2:15:37] Grimwis noemde het net domweg, de plafonds die ooit zijn opgeschreven procentueel verlagen.

[2:15:46] Laat het dan de mestproductie van 2023 of 2024 zijn.

[2:15:51] Laten we die dan domweg procentueel verlagen.

[2:15:55] Dan ga je alsnog voorbij aan het feit dat één sector heeft kunnen profiteren van de onderbenutting

[2:16:00] van drie andere sectoren, maar soit, prima, kan ik nog volgen.

[2:16:04] De volgende stap is volgens mij dan logischerwijs dat daar een grotere opgave uitvolgt voor sectoren

[2:16:14] die ook een grotere overschrijding hadden, of die een groter deel uitmaken van het geheel.

[2:16:19] Daar maakte de Raad van State in zijn beoordeling van plan ADEMA terecht een punt van.

[2:16:25] Als je een kleinere opgave hebt, is een kleiner afroemingspercentage proportioneel.

[2:16:30] Dat moest worden aangepast om geen problemen te krijgen met de juridische houdbaarheid

[2:16:34] van inmenging in het recht op ongestoord genot van eigendom.

[2:16:38] So far, so good.

[2:16:40] Maar wat is er vervolgens gebeurd in het nieuwe voorstel?

[2:16:44] Niet alleen de afroemingspercentages werden kritisch bekeken, zoals de Raad van State had

[2:16:48] gevraagd.

[2:16:49] Ook de sectorplafonds werden aangepast.

[2:16:51] En daarin zit een cruciaal verschil met de methodiek die Adema heeft toegepast.

[2:16:56] Want in plaats van eerst de plafonds proportioneel te verlagen en vervolgens de uitkoop ervan

[2:17:03] af te trekken om de afroaming vast te kunnen stellen, ging het andersom.

[2:17:06] Eerst de uitkoop eraf trekken en dan de plafonds proportioneel vaststellen.

[2:17:11] En overigens, als we het hebben over speculeren naar de toekomst, die uitkoop moet nog plaatsvinden.

[2:17:17] Dat ligt in de toekomst. Dat is geen vaststaand getal.

[2:17:21] Dus als we het hebben over speculeren, dan zit daar een aandachtspunt wat mij betreft, voorzitter.

[2:17:26] Want maakt dat dan uit of je eerst plafonds verlaagt en dan de uitkoper aftrekt of dat

[2:17:34] je eerst de uitkoper aftrekt en dan de plafonds verlaagt?

[2:17:37] Jazeker, voorzitter, dat maakt heel veel uit en daar heb ik enorm op zitten rekenen.

[2:17:43] Sectoren die hun oude plafond hebben overschreden, zijn in deze methode in het voordeel.

[2:17:49] Sectoren die er al onder zaten, zijn in het nadeel.

[2:17:51] Sectoren waar vrijwillige stoppers nog niet zijn uitgekocht, zijn in het voordeel.

[2:17:57] Sectoren waar vrijwillige stoppers al wel zijn uitgekocht, zijn in het nadeel.

[2:18:01] En dat komt door de methodiek.

[2:18:04] En als u mij toestaat, voorzitter, dan wil ik proberen te illustreren, want er is niets

[2:18:07] ingewikkelder dan een technisch debat voeren over cijfers in een mondelingdebat zonder

[2:18:13] plaatjes erbij.

[2:18:15] Dus ik heb geprobeerd mijn punt te verduidelijken, want ik voel ook dat het niet altijd even landt.

[2:18:22] Voorzitter, stel er zijn twee sectoren, allebei met een omvang van honderd, in totaal dus 200.

[2:18:28] Maar helaas moeten we terug naar honderd in totaal, een fikse opgave.

[2:18:32] Je zou zeggen ieder naar vijftig.

[2:18:34] Laten we zeggen dat die honderd en honderd de huidige productie is.

[2:18:38] Dan is de heer Grinders ook tevreden.

[2:18:40] Ieder dus naar vijftig, zou je zeggen.

[2:18:43] Sector 1 gaat straks krimpen naar 50, hebben ze aangekondigd in de opkoop.

[2:18:48] Sector 2 staat nog steeds op 100.

[2:18:51] In methodiek adema krijgt sector 2 dan ook een opgave van 50 aan zijn broek, want die

[2:18:56] heeft nog niet die stap naar voren gezet.

[2:18:59] Logisch zou je zeggen.

[2:19:00] Pijnlijk?

[2:19:01] Zeker.

[2:19:02] Maar proportioneel.

[2:19:04] In methode wiersma wordt de resterende opgave van 50 echter 1 derde, 2 derde verdeeld over

[2:19:10] over de situatie na die uitkoop.

[2:19:12] En krijgt sector 1, behalve die 50 waar ze al de stap naar voren hebben gezet,

[2:19:18] nog een aanvullende opgave van 17 om ze oren en sector 2 een opgave van 33.

[2:19:23] Dus we gaan niet 50-50 doen, voorzitter.

[2:19:26] We gaan 67 om 33 doen.

[2:19:29] Sector 1 is de dupe van zijn eigen bereidheid tot vrijwillige uitkoop.

[2:19:34] Stel ze hadden nog even gewacht met die stap naar voren,

[2:19:36] net als hun collega's uit sector 2, dan was de verdeling gewoon 50-50 geweest.

[2:19:43] En daar, voorzitter, heeft mijn beta-hoofd problemen mee.

[2:19:47] En dan gaat het me niet om welke sector erachter zit.

[2:19:50] En het feit dat ik zelf een melkveehouder ben, is denk ik daar bewijs genoeg voor.

[2:19:56] Ik krijg namelijk niet uitgelegd dat dat rechtvaardig is, voorzitter.

[2:20:00] En volgens mij heeft de Raad van State bovendien helemaal niet gevraagd om die wijziging in

[2:20:04] mijn methodiek.

[2:20:06] Tuurlijk moet het effect van de LBV en de LBV plus worden meegenomen, maar verlaag eerst

[2:20:11] de plafonds proportioneel en trek dan de uitkoop eraf, om vervolgens te kunnen bepalen hoeveel

[2:20:16] je nog via afroaming moet afdwingen.

[2:20:19] En ja, dan gaan we verschillen zien.

[2:20:22] En die verschillen daar zijn we overigens voor een deel zelf verantwoordelijk voor,

[2:20:25] want wij hebben zelf de voorwaarden voor die LBV en LBV plus regelingen zo gemaakt dat

[2:20:29] ze voordeliger zijn voor pluimvee- en varkenshouders en minder toepasbaar zijn voor melkveehouders.

[2:20:34] Mevrouw Vetter, u heeft een interruptie van de heer Holman, NEC.

[2:20:38] Nou, voorzitter, dank.

[2:20:39] Ik snap de redeneer-tran van mevrouw Vetter heel goed.

[2:20:43] En per definitie heeft een wiskundige beta-ontwikkelpersoon altijd gelijk, want die rekent zonder klop.

[2:20:49] Dus daar ga ik helemaal niet aan tornen.

[2:20:53] Maar toch, als ik dat dan even doorvertaal naar wat het effect is...

[2:20:58] dan is het effect dat op grond van fosfaat de melkvelderij ver boven het plafond gaat komen.

[2:21:03] Stikstof kun je redelijk verlagen in het plafond, fosfaat niet, dat is helemaal uitgemolken in het krachtvoer.

[2:21:09] Dus de nette resultanten van de redenering van mevrouw Vedder, is dat we volgend jaar constateren dat het plafond in de melkverhouderij niet gehaald wordt.

[2:21:18] Dat wij niet ontkomen aan een generieke korting.

[2:21:20] Dus impliciet houdt mevrouw Vedder en pleit door om een generieke korting voor de melkverhouderij maar te laten gebeuren.

[2:21:27] Is dat juist?

[2:21:28] Mevrouw Vedder.

[2:21:30] Dat is een mooie hinkstapsprong naar een fikse conclusie die ik niet te onderschrijven, voorzitter.

[2:21:37] De heer Holman is heel verbaasd.

[2:21:41] Ik denk eerlijk gezegd dat de melkveesector zijn plafond wel gaat halen, al is het maar

[2:21:48] omdat de plaatsingsruimte volledig uit balans is met het sectorplafond.

[2:21:54] De melkveesector gaat helaas, en dat is pijnlijk, dat ervaar ik elke dag ook op mijn eigen bedrijf,

[2:21:59] Als eerste zijn neus stoten tegen de mestplaatsingscrisis en dan pas tegen het sectorplafondcrisis.

[2:22:09] En los daarvan vind ik dat als je moet concluderen dat één sector een grotere opgave heeft dan

[2:22:16] andere sectoren, dan moet je daar dus extra maatregelen op inzetten.

[2:22:21] Ik kom daar zo meteen ook op terug, maar dat is bijvoorbeeld het naar voren halen van een

[2:22:25] brede beëindigingsregeling.

[2:22:26] Het feit dat er nog geen regeling is geweest die echt aantrekkelijk is voor melkveehouders is natuurlijk bizar.

[2:22:32] Die regeling had er allang moeten zijn.

[2:22:35] We hadden daar zelfs al een fikse pot geld voor gereserveerd.

[2:22:38] Maar die heeft de huidige coalitie hoppetee door het raam in de prullenbak gekieperd.

[2:22:42] En nou lopen we vertraging op.

[2:22:45] En moet daar dan een pluimveehouder de dupe van zijn?

[2:22:49] Ik krijg dat niet uitgelegd, zeg ik tegen de heer Holman.

[2:22:53] Ik vind dat buitengewoon ingewikkeld.

[2:22:55] Ook al onderschrijf ik hoe pijnlijk die opgave voor de melkvee-sector is.

[2:23:03] Meneer Holman nog?

[2:23:05] Ik loop al tegen mijn laatste aan.

[2:23:09] Ook deze redenering snap ik, maar twee dingen.

[2:23:13] Mevrouw Vetter geeft eigenlijk al de hoop op dat er nog een oplossing komt.

[2:23:16] Zij kiest toch een beetje voor het scenario van Russische roulette, van de kogel die treft

[2:23:22] ons wel en de sanering is keihard een feit.

[2:23:25] Ik geef het vermoed al op, dat er zoveel boeren uit de landen gaan stoppen, dat dat onvermijdelijk is.

[2:23:34] En twee, u zegt dat het een individuele boer raakt.

[2:23:37] Maar het raakt een individuele boer veel meer als er een generieke korting komt, dan dat je dat niet doet.

[2:23:43] Want een generieke korting die treft de blijvende boer.

[2:23:47] En als je opkoop doet, dan gaat dat op een vrijwillige manier voor diegene die wil stoppen, dat het veel vriendelijker is.

[2:23:53] Dus ik snap die laatste redenering van mevrouw Fedder niet zo goed.

[2:23:58] Mevrouw Fedder.

[2:24:00] Ja, en welke rekenmethode je ook hanteert, dat staat opkoop niet in de weg.

[2:24:04] Dat is geen tegenstelling.

[2:24:06] Het is niet zo dat je bij de ene methodiek

[2:24:08] kiest voor een generieke korting en de ander ruimte laat voor opkoop.

[2:24:12] Die twee sluiten elkaar helemaal niet uit.

[2:24:15] Daarom pleit ik ook voor het naar voren

[2:24:16] halen van een brede beëindigingsregeling.

[2:24:18] Daarom ga ik straks net als de heer Holman tegen de minister vragen of ze met de sector

[2:24:25] in gesprek wil over een opkoopplan vanuit de sector zelf.

[2:24:30] Daarom vind ik het voerspoor belangrijk, want ik ben het helemaal eens met de heer Holman

[2:24:34] dat een generieke korting is.

[2:24:36] We hebben het al een keer eerder ervaren als melkveessector en daar hebben we nog steeds

[2:24:39] de pijn van.

[2:24:40] Het zou me een liefding waard zijn om een tweede keer te voorkomen.

[2:24:45] U volgt uw betoog.

[2:24:49] Ik zeg het hier klip en klaar, er gaan varkenshouders, pleinveehouders en melkveehouders op voor

[2:24:55] ongelukken.

[2:24:56] Omdat ze in de problemen komen met rechten, of omdat ze in de problemen komen met mest.

[2:25:01] En daarin zijn de jonge boeren het meest kwetsbaar, want bij hen hangt de financiële molensteen

[2:25:06] het zwaarst om de nek.

[2:25:08] Zij zijn degenen die het hoogst in de financiering zitten, zij zijn degenen die stijgende afzetkosten

[2:25:14] niet kunnen betalen en zij zijn degenen die het vaakst afhankelijk zijn van leaserechten.

[2:25:19] Voorzitter, ik kan ook tellen en ik weet dat ik in de minderheid ben in mijn mening over

[2:25:24] hoe nieuwe sectorplafonds tot stand zijn gekomen, maar laten we dan in ieder geval, zou mijn

[2:25:30] hartstochtelijke oproep zijn, het toekomstperspectief van de jonge boer veiligstellen.

[2:25:35] Voorzitter, ik heb daarom een amendement ingediend, samen met collega Grimwis, om jonge boeren

[2:25:40] uit te zonderen van afroaming bij koop of lease.

[2:25:43] De meeste transacties naar jonge boeren zijn op dit moment al uitgezonderd, want vaak

[2:25:48] vinden ze in familieverband plaats, maar niet altijd.

[2:25:52] Mijn verwachting is dus ook dat zo'n uitzondering op het grote totaal weinig impact zal hebben,

[2:26:00] maar voor de jonge boer die afhankelijk is van rechten van Berden en die zijn er, gaat

[2:26:05] dit het verschil maken tussen overleven of verzuipen.

[2:26:09] En ja, ik heb ook de verwijzing naar het vestigingssteunpotje gezien als de oplossing hiervoor.

[2:26:14] En voorzitter, eerlijk gezegd werd ik toen een beetje pissig, want ik heb niet voor niks

[2:26:19] in de demissionaire fase zo hard geknokt, samen met de ChristenUnie en de SGP, om dit

[2:26:24] fonds niet verloren te laten gaan.

[2:26:27] Die vestigingssteun is er, omdat we in de vorige periode al zagen dat het noodzakelijk

[2:26:32] is dat we jonge boeren helpen met bedrijfsovername, omdat we anders geen jonge boer meer overhouden.

[2:26:37] Dat was al zo, voordat jonge boeren werden geconfronteerd met mogelijke afroaming.

[2:26:42] Wij hebben niet geknokt voor dat fonds om het nu weggegeven te zien worden om afroaming

[2:26:47] te compenseren.

[2:26:48] Als de coalitie serieus is over de warme woorden in het hoofdlijnenakkoord en het regeerprogramma,

[2:26:54] over het belang van jonge boeren en zij-instromers, over de warme woorden over het helpen met starten

[2:27:00] en overnemen van een bedrijf, dan vraag ik vandaag met klem, steun alsjeblieft, het amendement

[2:27:06] om jonge boeren uit te zonderen van afroming.

[2:27:10] Voorzitter, behalve afroming bij verkoop en de LBV- en LBV-plusregelingen is er meer nodig.

[2:27:15] Ik had het net in de interruptie naar de heer Hommander al over.

[2:27:20] Daar hebben we als Kamer al talloze keren om gevraagd.

[2:27:23] Ik moet zeggen dat ik het spijtig vind voor de sector.

[2:27:30] Ik vind echt dat de sector meer verdient.

[2:27:32] dat ik al voor het zomereces twee keer heb gevraagd aan de minister om alvast te starten

[2:27:38] met het notificatieproces in Brussel voor de brede beëindigingsregeling.

[2:27:43] Toen wilde de minister dat nog niet.

[2:27:46] Vervolgens blijkt uit het regeerprogramma ook nog dat het budget niet alleen drastisch is

[2:27:51] verkleind, want de transitiefonds is in de brullenbak, maar dat het ook pas beschikbaar

[2:27:55] komt in 2026 en dat het allemaal best wel veel tijd en geld kost en daardoor naar verwachting

[2:28:03] pas in 26 een regeling open kunnen zetten.

[2:28:05] Voorzitter, ik ben niet de eerste die het vandaag zegt, maar 26 is echt te laat.

[2:28:09] Dan heeft de koude sanering al huis gehouden.

[2:28:12] Of staat er misschien zelfs een generieke korting op de deur te kloppen?

[2:28:16] Voorzitter, bij de algemene politieke beschouwingen heeft het CDA daarom een

[2:28:20] amendement aangekondigd waarbij we 5 miljard uit het Klimaatfonds beschikbaar

[2:28:24] willen maken voor de verduurzaming en doorontwikkeling van de landbouw.

[2:28:27] En die trekken we ook nog eens naar voren, naar 2025.

[2:28:31] Ik hoop echt op brede steun hiervoor in de Kamer en ik kijk ook nadrukkelijk naar mijn

[2:28:36] collega's uit de coalitie.

[2:28:38] Want er is in deze zaal door veel partijen regelmatig verzucht dat dat transitiefonds

[2:28:43] achteraf toch best een goed idee was.

[2:28:46] Dit is uw kans om de sector niet in de kou te laten staan.

[2:28:52] Voorzitter, aan de minister wil ik vragen, wil zij het gaspedaal intrappen?

[2:28:55] In 2025 gaat de mestmarkt voor serieuze problemen zorgen.

[2:29:00] Met name bij gezinsbedrijven in grasrijke gebieden van Nederland waar de faciliteiten

[2:29:04] niet zijn, waar de infrastructuur niet is, waar boeren niet gewend zijn om hun mest te

[2:29:08] moeten afvoeren.

[2:29:09] Wat is haar boodschap aan deze bedrijven?

[2:29:12] Houd vol tot sinds 2026 en dan kom ik eraan met de cavalerie?

[2:29:17] Of gaan we deze situatie voor zijn?

[2:29:20] Hoe kijkt de minister naar de komende winter?

[2:29:22] Wat is haar verwachting op het gebied van overvolle mestkelders?

[2:29:25] Wanneer staan de eerste koeien met de poten in de stront?

[2:29:29] En hoe verwacht de minister dat boeren met dit probleem zullen gaan omgaan?

[2:29:33] Voorzitter, de oplossingsroutes voor de mestcrisis zijn vrij beperkt.

[2:29:37] Toch wel fijn als het een keer wel overzichtelijk is.

[2:29:39] Of minder mest of meer plaatsingsruimte.

[2:29:43] Voorzitter, op dat laatste zit veel inzet van de minister en dat waardeer ik.

[2:29:46] Ik waardeer het optimisme en de hoop die die plannen daarover uitstralen.

[2:29:50] Maar toch begrijpt me ook het gevoel dat het vooral een route is naar houden wat we hadden.

[2:29:55] En ik heb twijfels over de toekomstbestendigheid daarvan.

[2:30:01] Dus los daarvan, maar los daarvan vraag ik aan de minister, hoe staat het met die oplossingsrichting?

[2:30:05] Zijn er al resultaten te melden?

[2:30:07] Er zijn een heleboel ideeën waardoor de minister al opgeschreven en ik ben ontzettend benieuwd

[2:30:11] naar de voortgang.

[2:30:14] Voorzitter, ik weet dat het sector ondertussen zelf bezig is met oplossingen in de categorie

[2:30:19] minder mest.

[2:30:20] En dan heb je eigenlijk alleen de keuze tussen voerspoor en minder dieren.

[2:30:25] En over dat voerspoor, daar hebben wij in de politiek een interessant track record op.

[2:30:30] Omdat de vorige keer dat we dat hebben geprobeerd, er regelingen uit het ministerie rolden die

[2:30:34] wel juridisch houdbaar waren, maar slecht waren voor de diergezondheid.

[2:30:40] En dat was om de stikstofcrisis een handje de goede kant op te helpen.

[2:30:44] En de voorstellen vanuit de sector, die wel pasten bij dier en doel, waren vervolgens

[2:30:47] niet juridisch houdbaar.

[2:30:49] En uiteindelijk is er dus niets gebeurd met het voerspoor.

[2:30:51] Maar er zit wel echt reductiepotentie in zo'n voerspoor, daar ben ik rotsvast van overtuigd.

[2:30:57] Hoe lopen de gesprekken over het voerspoor?

[2:31:00] Is de minister in gesprek met de sector hierover?

[2:31:03] Hoe gaan we dit keer de hobbel van juridische houdbaarheid wel nemen?

[2:31:07] Wanneer verwacht de minister dat de sector concreet met het voerspoor aan de slag kan?

[2:31:14] Want daar zijn boeren goed in, gewoon aan de slag gaan.

[2:31:17] Voorzitter, bij de invoering van fosfaatrechten hebben we ook bereidheid gezien in de sector

[2:31:21] om vrijwillig een deel van de veestapel tijdelijk of permanent te laten opkopen, om zodoende

[2:31:26] die dreigende generieke korting te voorkomen of in ieder geval te verzachten.

[2:31:30] Voert de minister gesprekken met de sector over een tijdelijke of permanente gedeeltelijke

[2:31:35] opkoop?

[2:31:36] Staat zij open voor dit soort initiatieven vanuit de sector en wil zij daaraan bijdragen?

[2:31:43] Voorzitter, het mogen dus duidelijk zijn dat we iets vinden van het wijzigen van sectorplafonds.

[2:31:47] Het is ingrijpend en je zou zelfs kunnen zeggen dat het raakt aan structuurbeleid.

[2:31:52] Wij zijn dan, net als de meerdere partijen voor mij, ook kritisch op het feit dat dit

[2:31:58] via een ANWB aangepast kan worden zonder inmenging van de Tweede Kamer.

[2:32:02] Wat ons betreft zou dat op zijn minst met een zware voorhang moeten.

[2:32:08] Ik ben wel benieuwd, vraag ik aan de minister, wat de redenering erachter is.

[2:32:13] Ik heb gelezen dat de doel is dat we snel kunnen schakelen, dat we snel sectorplafonds kunnen aanpassen.

[2:32:21] Maar de sectoren kunnen vervolgens veel minder snel schakelen.

[2:32:24] Die zullen niet in staat zijn om hun sectoromvang daarop aan te passen.

[2:32:31] Dus vanwaar die noodzaak?

[2:32:35] Ik ben daar nog aan het puzzelen.

[2:32:39] Misschien heb ik er dan ook wat meer begrip voor dat het via een AMVB zou moeten.

[2:32:45] Op dit moment vind ik makkelijk aanpassen van sectorplafonds, zonder dat de Tweede Kamer daarover

[2:32:49] meepraat, nog niet te passen bij het willen zijn van een betrouwbare overheid.

[2:32:53] Dus ik ben benieuwd naar de reflectie van de minister hierop.

[2:32:56] Voorzitter, tot slot nog twee punten.

[2:32:59] Wij hebben kritische vragen gesteld over het hiaat in uitzonderen van afroaming in familieverband

[2:33:04] bij bv-structuren, net als een aantal andere partijen.

[2:33:07] We hadden ook een amendement hierop klaarleggen.

[2:33:10] Ik vind het heel fijn om te zien dat na aanleiding van die kritische vraag het ministerie snel

[2:33:15] heeft geschakeld, kwam met een note van wijziging en de boel heeft gerepareerd.

[2:33:19] Ik heb met een blij gemoed het amendement in de prullenbak gekieperd.

[2:33:24] Complimenten daarvoor.

[2:33:27] Tot slot, voorzitter, mijn laatste punt.

[2:33:29] Het CDA vindt het belangrijk dat we organische reststoffen beter kunnen benutten en dat CO2

[2:33:33] intensieve kunstmest wordt vervangen door natuurlijkere varianten.

[2:33:37] En in dat licht wil ik de minister vragen of zij kan toezeggen dat de pilot

[2:33:41] mineralenconcentraat, die eind dit jaar afloopt, zal worden verlengd.

[2:33:44] Dank u wel, voorzitter.

[2:33:47] Dank, mevrouw Fedder.

[2:33:48] En ik wilde de commissie voorstellen, als u uw microfoon uit zet.

[2:33:52] Ik wil de commissie voorstellen om mevrouw Beckerman nog de gelegenheid

[2:33:54] te geven voor haar bijdrage.

[2:33:55] We hebben een navraag gedaan.

[2:33:57] Is er voor een interruptie mevrouw Ouwehand?

[2:33:59] Oké, dan beginnen we met een interruptie.

[2:34:01] Maar dan zeg maar na de huishoudelijke mededelingen

[2:34:04] Het restaurant boven is open tot half drie, dus we kunnen er nog even door.

[2:34:07] En ik wil voorstellen mevrouw Beckerman van de SP nog de gelegenheid te geven om het woord te voeren.

[2:34:12] Maar niet voordat mevrouw Ouwehand haar interruptie mag plaatsen richting mevrouw Vedder.

[2:34:16] Gaat uw gang.

[2:34:17] Ja, dank u wel, voorzitter.

[2:34:19] CDA en Portafor de Dieren zijn natuurlijk op heel veel punten nog steeds niet eens,

[2:34:23] maar een interessant idee dat de CDA-fractie wel opweerpast geldt uit een klimaatfonds

[2:34:29] dat gereserveerd staat voor kerncentrales die toch niet gebouwd gaan worden.

[2:34:33] dan toch maar steken in de transitie die nodig is in de landbouw.

[2:34:37] Ik hoorde mevrouw Vedder hier ook al over dat fonds spreken.

[2:34:42] Kijk, de Portaal voor de Dieren is ervan overtuigd dat er geld nodig is,

[2:34:45] maar je moet wel echt goede keuzes maken hoe dat besteed wordt.

[2:34:48] En toen ik de heer Bontebal vroeg van, nou ja, interessante gedachten,

[2:34:51] maar waar gaat die vijf miljard dan in?

[2:34:53] Toen stak hij eigenlijk de loftrompet over mestvergisting.

[2:34:56] Ja, toen werd ik weer wat minder enthousiast.

[2:34:59] Dus ik vroeg me af of daar wat nuance in zit nog

[2:35:02] in hoe het CDA dan die middelen zou willen besteden.

[2:35:07] Ik moet een beetje lachen, want in het plenaire debat waar dat interruptiedebatje plaatsvond,

[2:35:15] zat de fractie in de bankjes allemaal massaal dit te doen en zo.

[2:35:20] Omdat als je aan de heer Bond iets vraagt over energietechniek, dan komt er een hoorcollege

[2:35:27] van een uur op je af, is onze ervaring.

[2:35:30] Maar ik kan collega Ouwehand gerust stellen dat mijn denklijn daarbij veel breder is dan dat.

[2:35:41] Landbouw heeft op dit moment geen toegang tot het klimaatfonds.

[2:35:43] Dat hebben we ooit zo gedaan, omdat het niet nodig was, want we hadden een transitiefonds.

[2:35:48] Het transitiefonds is verkondigd in de prullenbak gekieperd.

[2:35:50] Ik vind het dan een logische conclusie dat je vervolgens de conclusie trekt...

[2:35:54] we hebben wel klimaatdoelen voor zo'n sector en die willen we ook halen.

[2:35:57] Dus dan moeten we dat klimaatfonds toegankelijk maken voor de landbouw.

[2:36:01] En het mooie is dat als je maatregelen neemt die helpen in het verduurzamen op het gebied

[2:36:07] van klimaatemissies in de agrarische sector, dan pak je automatisch ook een heleboel andere

[2:36:12] dossiers mee.

[2:36:13] Het zijn bijna altijd maatregelen die win-winscenario's opleveren met het stikstofdossier of met

[2:36:19] het biodiversiteitsdossier of met het waterkwaliteitsdossier.

[2:36:24] Dus het is echt wat mij betreft een no-brainer om dat te gaan doen.

[2:36:28] En dan hebben we het nadrukkelijk niet alleen over mestvergissers, wat mij betreft zelfs

[2:36:33] überhaupt niet eigenlijk, want ik wil dat de boeren van de toekomst, de boeren van de

[2:36:39] volgende generatie geholpen wordt om naar een toekomstbestendig bedrijfsmodel te bewegen.

[2:36:44] Daar hebben zij hulp bij nodig, want het is een grote opgave.

[2:36:47] En volgens mij hebben wij verantwoordelijkheid om ze daar een handje bij te helpen.

[2:36:51] En om op elk erf een mestregister neer te zetten, dan zijn we er nog lang niet.

[2:36:59] Dan geef ik het woord aan mevrouw Beckerman als laatste spreker van de zijde van de Kamer voor de lunchpauze.

[2:37:04] Mevrouw Beckerman.

[2:37:07] Ja, voorzitter. Meer mest, minder geld. Dat is de huidige status.

[2:37:11] En vandaag debatteren we over de plannen van de huidige regering om dat aan te pakken.

[2:37:16] En wij willen dat langs drie hoofdvragen doen.

[2:37:19] Eén, gaat het werken? Twee, wie gaat het raken? En drie, de alternatieven.

[2:37:25] Voorzitter, toen ik de debat zat voor te bereiden, maakte ik een klein foutje.

[2:37:29] Ik wilde op de website van de Tweede Kamer de meest recente stukken zoeken, maar ik drukte

[2:37:34] per ongeluk op oplopend in plaats van aflopend.

[2:37:37] Met andere woorden, de oudste stukken kwamen eerst.

[2:37:40] De oudste stukken op de Tweede Kamersite dateren van 2008.

[2:37:46] Maar het bizarre is eigenlijk dat het niet zoveel uitmaakt.

[2:37:49] Want in april 2008 was er een stuk over de kaderrichtlijn water.

[2:37:55] In juni 2008 ging het over gasvormige verliezen.

[2:37:59] En op 18 juni stuurde minister Verburg de mogelijke herziening van het actieprogramma ter implementatie

[2:38:04] van de nitraatrichtlijn naar de Tweede Kamer.

[2:38:07] En op 2 oktober van dat jaar volgde het debat daarover.

[2:38:11] Minister Verburg moest naar Europa om weer derogatie te krijgen, terwijl er nog te weinig

[2:38:16] gebeurde om het overschot aan mest terug te dringen.

[2:38:20] Voorzitter, namens de SB sprak Hugo Polderman tijdens het AO Mest op 2 oktober 2008 en ik

[2:38:26] wil daar even een citaat uit zijn woordvoering delen.

[2:38:29] Hij zei toen, het lijkt er steeds meer op dat het beleid van deze minister erop is gericht

[2:38:35] door te blijven gaan op de weg van meer, meer en meer, meer markt, meer liberalisatie en

[2:38:42] meer mest.

[2:38:42] Dat wij met dat beleid aanlopen tegen de grenzen van wat Nederland kan hebben, moet toch langzamerhand

[2:38:48] doordringen, zou je denken.

[2:38:50] Maar nee, bij de minister gaat het door.

[2:38:53] Onlangs heeft zij nog 183 veehouders met uitbreidingsplannen vrijstelling gegeven voor de aanschaf van de

[2:38:59] helft van de vereiste dierrechten.

[2:39:01] Dat meldt de minister in een persbericht.

[2:39:03] Dat is dus groen licht voor de megastal.

[2:39:05] Voorzitter, dat was mijn voorganger, de heer Polderman, in 2008.

[2:39:09] Hij hekelde dat er vooral werd ingezet op technische end-of-pipe-oplossingen zoals mestvergisting en verbranding.

[2:39:16] Er zijn maar twee leden van de commissie van toen die nog steeds lid zijn van deze commissie.

[2:39:22] Dat zijn de leden Graus en Ouwehand.

[2:39:25] Eén lid voerde ook toen het woord, en dat was uiteraard mevrouw Ouwehand.

[2:39:30] Zij sprak in dat debat en zei de oplossing is echt heel simpel.

[2:39:35] Minder dieren, minder mest, minder problemen.

[2:39:40] De vraag is waarom zou je dat nu herhalen?

[2:39:44] Eigenlijk omdat we nog steeds vastzitten in datzelfde debat dat we al jarenlang voeren.

[2:39:48] Alleen zitten we steeds dieper en dieper in de shit.

[2:39:52] Als we niet eerlijk zijn over de oorzaken, kunnen we het ook niet oplossen.

[2:39:56] Deze problemen die in jaren van marktwekking en schaalfroting zijn opgebouwd en met een

[2:40:00] hele berg aan regels enigszins symptomen is geprobeerd te houden, kunnen we deze minister

[2:40:04] niet verwijten.

[2:40:06] Maar komt zij dan nu met de oplossingen die wel gaan werken en gaat het na vandaag echt

[2:40:12] veranderen?

[2:40:13] We zien dat de minister min of meer doorgaat met de plannen van haar voorganger Adema, her

[2:40:17] en der toch wel iets verder weer afgezwakt.

[2:40:20] En om niet te verzuipen in de mest komen er wat noodmaatregelen, maar voor de lange termijn

[2:40:25] lijkt het nog weinig echt te veranderen en blijft de status quo gehandhaafd.

[2:40:29] Laten we dus beginnen met onze eerste vraag.

[2:40:32] Gaat het werken?

[2:40:33] De Raad van State, die eerder adviseerde om het wetsvoorstel niet in te dienen, merkt

[2:40:39] op dat het onvoldoende zeker is of de voorgenomen afromingsmaatregelen toereikend zijn om de

[2:40:44] mesproductie in 2025 te kunnen reduceren tot onder het door de Europese Commissie in de

[2:40:50] delegatiebeschikking gestelde mesplafon.

[2:40:53] Met dit plan is er dus nog steeds aanzienlijke kans dat we het doel niet gaan halen.

[2:40:59] Verder blijft heel erg veel onzeker en zien we dat er veel berekeningen op aannames gebaseerd

[2:41:06] zijn.

[2:41:06] Ondertussen zien we enerzijds dat maatregelen van ADEMA afgezwakt worden, zo worden aframmingspercentages

[2:41:11] deels verlaagd, terwijl de Raad van State al eerder oordeelde dat oude percentages onvoldoende

[2:41:15] waren.

[2:41:16] Ook de deelnamende huidige uitkoopregelingen, LBV en LBV Plus, zijn nog onvoldoende zeker.

[2:41:23] En wij waren eigenlijk nogal verbaasd over het antwoord van de minister op deze vraag

[2:41:28] in het verslag.

[2:41:29] En ik citeer even het antwoord.

[2:41:32] Daarnaast is het zo dat ondanks alle maatregelen in ieder geval op de korte termijn niet alle

[2:41:35] spanning op de mesvarkt weggenomen kan worden.

[2:41:38] Het is ook aan de ondernemers zelf, de brancheorganisaties, de zuivelindustrie en de financiers om hieraan

[2:41:44] bij te dragen.

[2:41:45] En dan vraag ik me af, wat lezen we hier eigenlijk?

[2:41:48] Zoekt u het zelf maar uit.

[2:41:50] Kijk, als je als politiek te weinig maatregelen neemt, dan kun je niet alleen maar gaan zeggen

[2:41:55] dat het ook aan mensen zelf of aan de brancheorganisaties is.

[2:41:58] Wij snappen dat het thuis kost, maar we zeggen ook waarom komt bijvoorbeeld die brede beëindigingsregeling

[2:42:07] niet eerder?

[2:42:07] Het is al vaker aangehaald.

[2:42:10] Omdat we ook denken dat als je nu naar Brussel gaat, en natuurlijk kost het tijd om zo'n

[2:42:16] regeling geaccepteerd te krijgen in Brussel, maar als je nu naar Brussel gaat en je komt

[2:42:21] met zo'n brede beëindigingsregeling, dan sta je toch veel sterker dan als je komt met

[2:42:25] ja, we weten dat we veel moeten doen, maar we gaan die buffers stroken als nog een beetje

[2:42:29] verkleinen of nou eigenlijk best veel verkleinen.

[2:42:33] Je kweekt toch meer sympathie als je nu met iets komt waarvan Brussel al heeft gezegd dat

[2:42:38] is nodig.

[2:42:40] Kan de minister, vraag ik nogmaals heel duidelijk, de brede beëindigingsregeling niet versnellen

[2:42:44] Of wreekt zich hier dat het kabinet hiervoor zelf pas in 2026 geld heeft gereserveerd?

[2:42:51] Voorzitter, over de kleinere veestapel.

[2:42:53] Met de afroming verkleint de minister de veestapel, maar met hoeveel dieren?

[2:42:58] Ik zag berekeningen dat het voor koeien om 5% zou gaan in 2035.

[2:43:02] Klopt dat?

[2:43:03] En welke krimp wordt verwacht voor de varkenshouderij en de pluimveehouderij?

[2:43:07] We zien dat best veel partijen vragen om dat aantal dieren te noemen, maar dat de minister

[2:43:13] de antwoord op die vragen in het schriftelijk verslag echt ontwijkt.

[2:43:16] Kan zij aantallen noemen?

[2:43:19] En dan die kleinere bufferstroken.

[2:43:20] Het kabinet wil meer mest plaatsen door de bufferstroken rondom Natura 2000-gebieden,

[2:43:25] waar de kritische depositiewaarde wordt overschreden, te verkleinen.

[2:43:28] De minister schrijft hierover in het verslag, en ik citeer letterlijk, na verwachting op

[2:43:33] landelijke schaal een beperkt effect op de waterkwaliteit.

[2:43:37] Ja, dat is natuurlijk hartstikke leuk dat het op landelijke schaal meevalt, maar wat

[2:43:40] betekent het voor de natuur waarnaast het gebeurt?

[2:43:43] Is dit niet in strijd met de kaderrichtlijn water en het verslechteringsverbod voor Natura 2000-gebieden?

[2:43:49] En aangezien het een rechtstreeks eis is van Europa, wat betekent dit eigenlijk voor onze onderhandelingspositie?

[2:43:56] Aan de andere zijde zien we dat de minister, net als veel voorgangers, weer haar heil zoekt in technische innovaties.

[2:44:02] In een vorig MES-debat hebben we het al best wel uitgebreid gehad over Renure, waar wij zeer kritisch op zijn.

[2:44:08] En dit keer zien we dat de minister ook komt met bijvoorbeeld een plan om mest toe te gaan

[2:44:13] voegen aan potgrond.

[2:44:15] Laat ik vooropstellen, voorzitter.

[2:44:17] We moeten stoppen met veen in potgrond.

[2:44:19] Het is echt wel vrij bizar dat er nog steeds kwetsbare veengebieden in Oost-Europa verdwijnen

[2:44:25] voor onze tuintjes.

[2:44:26] Maar is mest in potgrond nou echt de oplossing?

[2:44:29] Want eigenlijk hebben we dan te veel aan mest voor akkers en die verplaatsen we die mest

[2:44:35] naar tuinen.

[2:44:36] Dan heb je niet minder mest, we hebben het alleen verplaatst.

[2:44:40] En wat is daarvan het gevolg voor onder andere de waterkwaliteit?

[2:44:46] En dan zet de minister ook nog in op de export van mest.

[2:44:50] En wie zit er te wachten op de shit uit Nederland?

[2:44:53] In 2023 zien we dat juist de export is afgenomen.

[2:44:57] Wat is de oorzaak hiervan, vragen we aan de minister?

[2:45:00] Rekenen we onszelf niet rijk als we denken dat we de poep kunnen verpatsen?

[2:45:03] Hoe reëel is het dat dit gaat werken?

[2:45:08] Ik vond het heel vreemd dat er een verplichte financiële paragraaf in de wet ontbreekt.

[2:45:17] Net als alle fracties heeft de SP ook grote zorgen over wat er gebeurt als we de opgave

[2:45:23] niet halen en een generieke korting kan volgen.

[2:45:27] Maar we hebben ook zorgen over hoe de huidige situatie uitpakt voor verschillende bedrijven.

[2:45:31] In de landbouw zien we enerzijds stille armoede en anderzijds grote rijkdom.

[2:45:37] Het grootste deel van de subsidies komt nog steeds bij een kleine groep terecht.

[2:45:41] En juist de armere boeren die wel goed zijn voor hun omgeving, kunnen weer harde klappen vangen.

[2:45:46] Als zij omvallen of stoppen, zullen juist bedrijven die jaren hebben geprofiteerd van schaalfroting en de markt weer profiteren van de huidige crisis.

[2:45:53] We zien bijvoorbeeld dat de mestcrisis de grondprijzen echt aan het opstuwen is.

[2:45:57] Wie zijn daarvan de winnaars en de verliezers?

[2:46:00] Wat betekent dit bijvoorbeeld voor pachtboeren?

[2:46:04] Hoe meer boeren moeten uitgeven aan mest, hoe minder geld er is om te investeren in

[2:46:09] verduurzaming en dierenwelzijn.

[2:46:11] GroenLinks-BVDA vroeg om een uitzondering voor biologische boeren terecht.

[2:46:16] Zij hebben deze zit niet veroorzaakt, maar worden wel geraakt.

[2:46:20] We willen het punt ook nog wel iets breder maken.

[2:46:22] Eerder werd de SP-motie aangenomen om voor de begroting van 2025 met een uitgebreid plan

[2:46:27] te komen hoe ketenpartijen gaan bijdragen aan de bestrijding van de mescrisis en het verbeteren

[2:46:31] van de inkomenspositie van boeren.

[2:46:33] Maar wat ontsteekt in de mesbriefd is dat de minister de uitvoering van de motie vertraagt.

[2:46:38] En daar staat alleen op pagina 3 dat ze in gesprek gaat met ketenpartijen en banken gericht

[2:46:44] op het maken van goede afspraken.

[2:46:46] Maar de motie was helder.

[2:46:48] Dit plan moest er zijn voor de begroting van 2025 en dat is nu, voorzitter.

[2:46:54] Wat gaat de minister doen?

[2:46:56] Hoe laten we bijvoorbeeld ook de Rabobank haar eigen shit helpen opruimen?

[2:47:01] Juist ook, zodat er voor startende boeren weer perspectief is.

[2:47:06] Dan over toezicht, wij overwegen op dit punt een motie.

[2:47:10] In de uitvoerings- en handhaafbaarheidstoets waarschuwt de Rijksdienst voor Ondernemen

[2:47:13] Nederland voor mestfraude die mogelijk weer zou kunnen toenemen.

[2:47:17] En dat moet worden voorkomen, want de kans is groot dat de goeden dan weer moeten lijden

[2:47:22] onder de kwade.

[2:47:23] Maar de minister legt de bal vooral terug bij de NVWA en komt niet met extra financiering.

[2:47:29] Waarom komt de minister niet met extra geld, zodat we mesfraude kunnen voorkomen en wanneer

[2:47:34] het voorkomt hard kunnen aanpakken?

[2:47:37] Mijn laatste paar zinnen gaan over de alternatieven.

[2:47:41] In het debat uit 2008, waarin ik in het begin refereerde, werd hij aangehaald.

[2:47:46] De uitspraak van minister Veerman zag dat het vastliep.

[2:47:49] Wij importeren de grondstoffen, exporteren het eindproduct en houden de rotzooi hier.

[2:47:54] Een kind snapt dat dit nooit lang goed kan gaan.

[2:47:57] En als we deze crisis echt willen oplossen, moeten we het anders doen.

[2:48:00] Meer boeren en minder dieren, op een schaal die past bij Nederland, waarin verdiend kan

[2:48:05] worden aan een goed en duurzaam product.

[2:48:07] Welke alternatieven, structurele alternatieven, voor de huidige plannen heeft de minister

[2:48:11] overwogen?

[2:48:13] En stel nou dat ze vier jaar op deze post blijft, hoe wil ze dan dat de landbouw er na

[2:48:18] die vier jaar uitziet. Dank u wel.

[2:48:21] Dank u wel, mevrouw Beckerman.

[2:48:23] Ik schors de vergadering tot tien voor half drie.

[2:48:25] En ik zeg erbij, er komt geen dinerpauze meer.

[2:48:27] Dus houd daar rekening mee.

[2:48:29] Wat u nuttigt voor de lunch.

[2:48:31] Ik schors tot tien voor half drie.

[3:21:44] Het is in principe tijd om weer te beginnen.

[3:21:48] Dus ik zou de leden willen vragen om plaats te nemen.

[3:21:50] Want dan heropen ik dit wetgevingsoverleg.

[3:21:56] waarbij ik het woord wil geven aan mevrouw Nijhoff-Leeuw voor haar termijn in de eerste

[3:22:03] termijn van de zijde van de Kamer. Mevrouw Nijhoff van de PVV, u heeft het woord.

[3:22:07] Dank u voorzitter. De aanpassing van de meststoffenwet is iets wat de gemoederen

[3:22:13] binnen en buiten de agrarische sector flink bezighoudt. Al jaren is er een zeer

[3:22:18] gespannen en moeilijk werkbare situatie binnen de agrarische sector waarbij het

[3:22:23] verdienvermogen, de bestaanszekerheid en daarmee ook de voedselzekerheid onder grote druk staat.

[3:22:29] Onze agrarische sector moet gekoesterd worden.

[3:22:32] De jonge boeren hebben een toekomstperspectief nodig, zodat ze het lef hebben om niet in deze

[3:22:38] moeilijke tijden de overal aan de wil gaan te hangen, maar zich te blijven in te zetten voor ons eten.

[3:22:44] De PVV waardeert de inzet van de minister om een generieke korting te voorkomen.

[3:22:49] Maar, voorzitter, het is ook van groot belang dat we bij het nemen van maatregelen zo goed

[3:22:55] mogelijk kijken naar de neveneffecten.

[3:22:58] Daarover heeft de PVV een paar vragen naar de minister.

[3:23:04] Kan de minister aangeven wat het effect van deze wetswijziging met betrekking tot de afroming

[3:23:09] zal hebben de komende twee jaar, dus welke rendement, en hoeveel bedrijven zullen er

[3:23:15] de komende twee jaar hun bedrijven kopen buiten de familiesfeer, VOF of BV, waarbij ze geen

[3:23:22] gebruik maken van de LBV of de LBV Plus of de nieuwe opkoopregeling.

[3:23:29] Voorzitter, wij horen grote zorg vanuit de sectoren waar met het leasen van dierrechten

[3:23:34] gewerkt wordt.

[3:23:36] Wat bij die bedrijven, die de dierrechten leasen, ook onder de vrijstelling vallen, evenals binnen

[3:23:52] de familiesfeer van VOF en BV, echter wordt in 2025 — want ze vallen wel onder de vrijstelling — wel

[3:24:00] met de afroming gewerkt.

[3:24:02] Dat hebben we in de technische briefing gehoord vorige week.

[3:24:06] En daar zit wel de grote zorg in de sector.

[3:24:08] Ze verwachten dat boeren terughoudend zullen zijn om hun rechten te verliezen vanwege de afroming,

[3:24:13] waarbij ze een deel van de dierrechten kwijtragen, en dat de leaseprijs veel hoger wordt, waardoor

[3:24:19] het leasen de leasector lam geslagen kan worden, waar vooral de jonge boeren last van zullen hebben.

[3:24:28] Voorzitter. Is de minister bereid hiervan een doorrekening te maken om te bezien of de afroming

[3:24:34] in het eerste jaar bij het verliezen niet de sector een lam legt en mogelijke faillissementen veroorzaakt.

[3:24:40] Dus eigenlijk even vooraf een risicoanalyse.

[3:24:44] Hierna zal de antidumpingsprocedure van China tegen Europese varkensvlees ook de prijs van

[3:24:51] een varken met 10 tot 15 euro doen stijgen en geeft een directe kostenstijging voor de

[3:24:57] varkenshouderij, evenals het eindproduct in de supermarkt.

[3:25:01] Graag een reactie van de minister.

[3:25:05] Voorzitter. Ik hou het kort, want zodra voordat ik afrond zou ik het nog graag willen hebben

[3:25:09] over de renieuwepilot.

[3:25:11] Mijn buurvrouw van het CDA sprak daar ook al over.

[3:25:15] Op 9 september is er in de Unietraat-committee wederom gesproken over het renieuwenvoorstel

[3:25:20] van de commissie.

[3:25:21] Daar is gebleken dat er nog geen gekwalificeerde meerderheid is.

[3:25:25] Vooralsnog is het dus nog niet zeker wanneer het besluit middels een stemming hierover genomen wordt.

[3:25:29] Echter lopen de pilots op 31 december dit jaar af.

[3:25:34] Om geen extra mestinfarct te creëren, zouden deze pilots verlengd moeten worden.

[3:25:40] Kan de minister aangeven of de aanvragen in behandeling zijn en of de minister voornemens

[3:25:46] is deze verlenging van de Renewa-pilots te verlenen?

[3:25:52] Zou een uitbreiding van de pilots mogelijk zijn?

[3:25:55] Tot zover, voorzitter.

[3:25:59] Dank, mevrouw Nijhoff-Leeuw, voor uw bijdrage.

[3:26:03] Dan geef ik het woord aan de heer Pierik van de BVV.

[3:26:05] Ik zie nog een interruptie van mevrouw Vedder van CDA.

[3:26:11] Ik ben eigenlijk wel benieuwd hoe de BVV aankijkt naar het voorstel van CDA en ChristenUnie

[3:26:17] om perspectief voor jonge boeren veilig te stellen en ze uit te zonderen van afroaming.

[3:26:27] Voorzitter, we hebben van alle collega's die al geweest zijn verschillende interessante

[3:26:32] en goede voorstellen gehoord die we graag willen bestuderen.

[3:26:37] Ik ga daar nog niet op vooruitlopen of we die al of niet zullen steunen, want ik vind

[3:26:40] het ook belangrijk om daar de reactie van de minister op te horen en z'n naaaitheid

[3:26:45] natuurlijk ook even met onze fractie te bespreken.

[3:26:49] Wij vinden het gewoon echt goede punten en ik hoor ook verschillende punten iedere keer

[3:26:53] ook terugkomen, dus wel een gedeelde mening daarin.

[3:26:56] Dus we nemen het mee, maar we gaan echt alles op zijn inhoud en op de werkbaarheid toetsen.

[3:27:05] Mevrouw Ouwehand van de Partij voor de Dieren.

[3:27:07] Ja, ik heb ook een korte vraag.

[3:27:10] Mevrouw Vedder sprak al over dat we deze situatie al eerder hadden gehad.

[3:27:13] En toen was me opgevallen dat de PVV, die nu de grootste partij is en ook de grootste

[3:27:18] coalitiepartij nota bene, het liet gebeuren dat het op het laatste moment moest worden

[3:27:23] bijgestuurd, waardoor er allerlei dieren vervroegd werden afgevoerd naar de slacht en daar niet

[3:27:29] echt verantwoordelijkheid voor nam.

[3:27:31] Wel schande spreken over die koeien die vervroegd naar de slag gingen, wat natuurlijk een drama

[3:27:36] is.

[3:27:37] Dat was wel het gevolg van de keuzes die ook de PVV had gemaakt.

[3:27:41] Dit scenario is nu realistisch dat het weer gaat gebeuren.

[3:27:46] Ik vroeg me af welke verantwoordelijkheid de PVV daarvoor wil gaan dragen in woord en

[3:27:51] daad.

[3:27:51] Mevrouw Nijhoff.

[3:27:54] Dank u voorzitter.

[3:27:55] Voorzitter, de PVV neemt net als iedere fractie hier in huis zijn verantwoording daarin.

[3:28:01] En mevrouw Ouwehand die spreekt over de periode waar ik zelf nog niet hier aanwezig was.

[3:28:07] En ik ook niet helemaal helden heb waar het exact, waar ze precies op doelt.

[3:28:12] Dus ik ga ook niet uitspraak doen over wat mijn collega heeft gedaan.

[3:28:18] Maar laat wel zijn, en dat ligt ook wel in de eerste vraag aan de minister, om een doorrekening

[3:28:25] met die lease, omdat we graag aan de voorkant helder willen hebben, wat de effecten zijn,

[3:28:31] zo goed mogelijk.

[3:28:32] Je kunt natuurlijk nooit alles 100% zekerstellen, maar wel zo goed mogelijk, om te voorkomen

[3:28:37] inderdaad dat je toch achteraf zegt van dat hadden we zo niet moeten doen.

[3:28:41] Dus vandaar ook die vragen aan de voorkant en wij zijn heel benieuwd op de reactie van

[3:28:45] de minister.

[3:28:47] Dank u wel. Ik geef het woord aan de heer Pierik van de BBW voor zijn termijn.

[3:28:52] Ja, dank voorzitter. Vandaag behandelt de Kamer het wetsvoorstel dat ervoor moet zorgen dat de

[3:28:58] meststoffenwet wordt gewijzigd. Een voorstel dat ervoor moet zorgen dat we zo snel mogelijk

[3:29:03] en ook structureel onder de nationale mestplafonds terechtkomen. Zodra dit is gerealiseerd kan de

[3:29:11] voorgestelde afroming ook weer de prullenbak in, dus de zwijten en tijdelijke maatregelen.

[3:29:16] Kern van het voorstel is dus de verlaging van de mestproductieplafonds en de verplichte

[3:29:20] afroming van dierrechten bij overdracht van dierrechten.

[3:29:24] Voordat ik daar inhoudelijk op inga, wil ik eerst de aanwezige minister van Landbouw, Visserij,

[3:29:30] Voedselzekerheid en Natuur een hart onder de riem steken.

[3:29:34] Het vorige debat dat zij voerde met deze commissie liep hoog op.

[3:29:37] Ik zie een minister die keihard aan het strijden is voor een agrarische sector.

[3:29:42] Ik zie een minister die dag en nacht zich inzet om perspectief te bieden voor de blijvende boeren.

[3:29:49] Maar ik zie ook een minister die soms pijnlijke maatregelen moet nemen om beleid van vorige

[3:29:53] kabinetten in korte tijd aan te passen in beleid dat ook praktisch uitvoerbaar en bovendien betaalbaar

[3:29:59] en uitlegbaar is.

[3:30:02] Vandaag hebben we het over een wetsvoorstel dat niet alleen belangrijk is in deze zaal,

[3:30:06] maar het is ook belangrijk voor 50.000 boeren en voor 18 miljoen inwoners die iedere dag

[3:30:11] gezond en betaalbaar voedsel willen. Het is belangrijk voor de gradische sector,

[3:30:15] de veehouders en de leefomgeving. De economische betekenis van de landbouw en alle bedrijvigheid

[3:30:20] daaromheen is nog steeds indrukwekkend met een toegevoegde waarde van het hele agrocomplex

[3:30:25] van Grofweg, 60 miljard euro voor de Nederlandse economie. Nog steeds is ongeveer 65 procent van

[3:30:32] totale landopbevlakte in Nederland in beheer van onze boeren en tuinders. Wat de mensen op de

[3:30:39] publieke tribune en misschien ook thuis niet weten, is dat bij een normaal debat er een

[3:30:42] beperkte spreektijd is, meestal vier minuten, soms vijf minuten, omdat het voorstel dat

[3:30:47] vandaag besproken wordt een wetsvoorstel is, hebben alle politieke partijen onbeperkte

[3:30:52] spreektijd.

[3:30:53] Ik zou uren kunnen besteden aan het belang van de agrarische sector in de Nederlandse

[3:30:57] economie, in de internationale economie, maar ik beperk me vandaag tot een spreektijd van

[3:31:01] vijftien minuten.

[3:31:04] Voorzitter, vorige week heeft deze commissie dit wetsvoorstel een schriftelijke ronde behandeld.

[3:31:09] Voor de mensen thuis, dat betekent dat de politieke partijen op papier opmerkingen en

[3:31:13] vragen over het wetsvoorstel kunnen indienen en dat de minister daar antwoord op geeft.

[3:31:19] In totaal zijn er 225 vragen gesteld door deze commissie aan de minister, welke ze samen

[3:31:25] met haar ambtenaren heeft beantwoord.

[3:31:29] Ik heb alle 225 vragen gelezen en ook de antwoorden en ik ben wel geschrokken van een aantal gestelde

[3:31:36] vragen.

[3:31:37] Voorzitter, ik zal u ook vertellen waarom.

[3:31:41] Ik ben geschrokken naar het lezen van de vragen die gesteld zijn, omdat kennelijk een aantal

[3:31:45] mensen nog niet snappen dat de teelten van gewassen meer nodig hebben dan water en zonlicht

[3:31:51] alleen.

[3:31:52] Gewassen hebben veel soorten mineralen nodig, maar twee belangrijke zijn in ieder geval

[3:31:56] stikstof en fosfaat.

[3:31:58] Zonder stikstof en fosfaat geen gewassen.

[3:32:01] En ja, ook de bloemen en de planten bij mensen thuis hebben stikstof en fosfaat nodig om

[3:32:05] te kunnen blijven groeien.

[3:32:07] Want er was een partij die daar schriftelijke vragen over stelde en zich zorgen maakte over

[3:32:12] het feit dat de minister dierlijke mest wilde laten verwerken tot potgrond voor particulieren.

[3:32:19] Wat de BBB betreft een geniale oplossing.

[3:32:22] Niet alleen draagt het bij aan de verwerking van het papieren mestoverschot, maar het bevordert

[3:32:27] ook de kringloop.

[3:32:29] Super duurzaam dus.

[3:32:32] Voorzitter, niet alleen hier zijn er collega's die lijken te denken dat gewassen alleen groeien

[3:32:38] verwateren ligt. Er zijn ook collega's die denken dat door het verlagen van het mestproductieplafond

[3:32:43] en het afromen van de dierrechten er minder stikstof op het land uitgereden wordt. Dat

[3:32:48] is onjuist. Door het verlagen van de mestproductieplafonds en het afromen van dierrechten zal er inderdaad

[3:32:53] minder dierlijke mest geproduceerd worden in Nederland. Door het verlies van de derogatie

[3:32:58] mag er ook minder dierlijke mest worden uitgereden op het land, maar de hoeveelheid stikstof

[3:33:02] die uitgereden wordt op het land zal gelijk blijven. Want zoals ik al net aangaf, gewassen

[3:33:07] hebben nou eenmaal meer nodig dan zonlicht en water alleen.

[3:33:12] Door het wetsvoorstel dat we vandaag behandelen,

[3:33:15] zal het gebruik van kunstmest alleen maar toenemen.

[3:33:18] Ik vraag me dus oprecht af of collega's wat scherp hebben hoe dat werkt.

[3:33:23] Inmiddels is duidelijk dat dierlijke mest

[3:33:25] misschien wel een lagere uitspoeling heeft van nitraat dan kunstmest,

[3:33:29] indien het op de juiste manier wordt gebruikt.

[3:33:33] Steunt de minister dit standpunt?

[3:33:35] Ik... Ja.

[3:33:38] Let op een reactie bij mevrouw Ouwehand.

[3:33:40] Nou ja, het is meer een ordenpuntje als de heer Pierik wil mensplainen.

[3:33:44] Lijkt het me goed als hij ook gewoon even de collega's bij naam noemt.

[3:33:46] Want dat doet het altijd zo. Collega's denken dit en collega's denken dat.

[3:33:49] En collega's snappen dit niet.

[3:33:51] Ik vind het helemaal niet erg om te horen over wie dat gaat.

[3:33:55] Meneer Pierik, als u mensen aanspreekt, kunt u dat natuurlijk ook gewoon benoemen.

[3:33:58] Maar als u dat niet wilt, is dat aan u. Het is uw spreektijd, dus ja, ga je gang.

[3:34:02] Dank, voorzitter.

[3:34:03] Ik heb die 225 vragen gelezen en de antwoorden daarop.

[3:34:09] Ik ga niet specifiek in op wie welke vraag gesteld heeft en welke antwoord daarop gekomen

[3:34:14] is.

[3:34:15] Dat is allemaal goed na te lezen.

[3:34:29] We weten nu dat alle mestgeving er niet gericht is om minder stikstof uit het land te brengen,

[3:34:34] maar alleen het aantal stikstof uit natuurlijke dierlijke mest.

[3:34:38] De ruimte voor kunstmestgebruik neemt dus toe doordat er minder dierlijke mest gebruikt

[3:34:42] mag worden.

[3:34:43] Nu is het wel zo dat een deel van de stoffen die als kunstmest aangemerkt worden, afkomstig

[3:34:48] zijn uit andere stoffen die als kunstmest aangemerkt kunnen worden.

[3:34:56] Die stoffen staan in de bijlage AA van de uitvoeringsregeling Meststoffenwet.

[3:35:01] Daar staan ook andere stoffen die als kunstmest mogen worden ingezet, bijvoorbeeld stoffen

[3:35:05] die vrijkomen bij de productie van voedsel of medicijnen, maar ook stoffen die vrijkomen

[3:35:10] bij het wassen van stallucht.

[3:35:11] Nu vraag ik aan de minister waarom niet alle producten uit luchtwassers en stikstofkrakers

[3:35:17] die in stallen gebruikt worden, als kunstmestvervanger gebruikt mogen worden.

[3:35:22] In de bijlage waar ik het over heb staat letterlijk reststof die is vrijgekomen bij chemische reiniging

[3:35:27] van stallucht en reststof die is vrijgekomen bij biologische reiniging van stallucht.

[3:35:32] Waarom is het beleid dan nog steeds om die stoffen in de praktijk niet toe te staan als

[3:35:37] kunstmestvervanger?

[3:35:39] Minister Adema zei daarover in afwachting van de Europese toelating van Renewer dit niet

[3:35:44] te willen doen, om die toelating niet in de weg te zitten.

[3:35:48] Maar inmiddels tekenen ook nadelen van Renewer zich behoorlijk af.

[3:35:52] Europa staat het gebruik alleen toe onder strenge voorwaarden en bovendien, voorlopig

[3:35:58] wordt de toelating alweer uitgesteld.

[3:36:01] Boeren hebben er nog niks aan.

[3:36:03] En dat terwijl Renewer dus dankzij de AA-lijst gewoon gebruikt kan worden.

[3:36:08] Dit kan eenvoudig door het beleid aan te passen naar de tekst in de wet.

[3:36:12] Door gewoon de wet na te leveren dus.

[3:36:15] In Duitsland gebeurt dat al.

[3:36:16] Waarom hier in Nederland niet, vraag ik aan de minister.

[3:36:20] Door de eindproducten uit luchtwassers en stikstofkrakers toe te staan, zou er minder

[3:36:24] kunstmest gebruikt kunnen worden en zou er meer plaatsingsruimte overblijven voor dierlijke

[3:36:29] mest, waarmee de mestcrisis alweer voor een deel opgelost kan worden.

[3:36:33] Er zijn verschillende bedrijfjes die binnen een half jaar tot een jaar samen honderden

[3:36:37] stikstofkrakers en luchtwassers kunnen plaatsen bij de verschillende boeren.

[3:36:42] Voorzitter, de naam dat het hoofdlijnenakkoord gegeven is, is hoop, lef, trots.

[3:36:48] BBB heeft hoop dat er perspectief komt voor de blijvers.

[3:36:51] De BBB ziet dat deze minister lef toont door haar verantwoordelijkheid op te pakken

[3:36:57] en echt te werken aan duurzame oplossingen voor het probleem in Nederland.

[3:37:01] Tot slot is de BBB trots op de agrarische sector.

[3:37:04] En trots op het feit dat het beleid meer dan vroeger is gefocust op de blijvers.

[3:37:12] Wat betreft de afroming heeft mijn partij toch echt wel zorgen, omdat we ons echt oprecht

[3:37:16] afvragen wat dit betekent voor blijvers.

[3:37:20] Mijn partij mist een soort impactanalyse over wat een afroming betekent voor de boeren die

[3:37:25] blijven.

[3:37:26] Voor melkveehouders zal de afroming van 30 procent op fosfaatrechten gelden.

[3:37:30] voor de varkenssector, de pluimveesector een afroming van de ene sector 25 en de andere

[3:37:34] 15 procent. Ik heb de afgelopen week met tientallen koeien, varkens en pluimveeboeren gesproken,

[3:37:41] allen begrijpen dat de mestcrisis zo ernstig is dat er maatregelen getroffen moeten worden

[3:37:47] en dat ook alle sectoren een steentje moeten bijdragen. Maar dat neemt niet weg dat het

[3:37:52] pijn doet en zeker pijn doet voor de varkens- en de pluimveesector, die hun mestverwerking

[3:37:57] al prachtig geboren hebben en in het verleden zelf een probleem hebben opgelost.

[3:38:03] Voor transacties bij fosfaatrechten geldt nu dat een deel van de rechten afromingsvrij

[3:38:10] is.

[3:38:11] Deze werkwijze kunnen we ook invoeren bij de varkens- en de pluimvissector als het gaat

[3:38:15] om lease.

[3:38:16] Kan de minister aangeven of ze hier ook voor open staat?

[3:38:21] Voorzitter, de BBB-fractie heeft in de schriftelijke vragende ronde haar zorgendheid over de afroming

[3:38:28] bij bedrijfsoverdrachten bij BV's en NV's binnen de familie.

[3:38:33] De minister heeft deze tekortkoming in het wetsvoorstel erkend en heeft daar het wetsvoorstel op aangepast.

[3:38:39] Daar ben ik blij mee, zoals ook al andere collega's hebben aangegeven.

[3:38:44] Vorige week vond er een technische briefing plaats over dit onderwerp.

[3:38:47] De technische briefing werd gegeven door ambtenaren van het ministerie.

[3:38:50] En ik denk dat die technische briefing voor veel woordvoerders verheldering heeft gebracht.

[3:38:54] Ik wil de ambtenaren die daar aanwezig waren ook bedanken.

[3:38:56] De BBB is blij met de toezegging dat er, ongeacht de ondernemingsvorm, er bij erfopvolging en

[3:39:03] bedrijfsovername binnen de familie geen afroming zal plaatsvinden, maar heeft nog wel twee

[3:39:08] technische vragen.

[3:39:10] Vraag 1.

[3:39:11] Onder de bereidsvorm van een CV mag een familielid ook als stille veno toetreden tot een CV, zonder

[3:39:18] dat er afroming plaatsvindt.

[3:39:20] Klopt dat?

[3:39:21] Vraag 2.

[3:39:22] Veel bv's zijn opgesplitst in een bv voor dierenrechten en een andere bv bijvoorbeeld

[3:39:28] voor het vastgoed.

[3:39:30] Ze hebben uiteindelijk dezelfde ubo.

[3:39:32] Stel, er vindt tussen die twee bv's overdracht van dierenrechten plaats en de ubo is hetzelfde.

[3:39:38] Vindt er dan ook afroming plaats?

[3:39:40] Deze twee vragen resteerden nog na de technische briefing.

[3:39:45] Mijn partij is blij dat de minister de cijfers over de totale stikstofproductie in de dierlijke

[3:39:49] mest gaat corrigeren en gasvormen gaat verliezen.

[3:39:51] Hier heb ik me in de vorige debat hard voor gemaakt, samen met collega Vlag.

[3:39:56] En voordat ik interrupties krijg van mijn collega's, nee, het is geen geitenpaadje

[3:40:00] dat we dit slim hebben geregeld.

[3:40:02] Het is gewoon een aanpassing van de productie die dichter bij de werkelijkheid ligt.

[3:40:07] Iets dat iedereen moet kunnen steunen.

[3:40:09] Ik ben blij dat de minister dit per 1 januari 2025 gaat aanpassen.

[3:40:15] Maar waarom kiest de minister er niet voor om dit ook met terugwerkende kracht nog aan

[3:40:20] te passen?

[3:40:20] De heer Holman had het over een stumeer van mest.

[3:40:24] De gasvormige verliezen die in het verleden uiteindelijk niet in de mestput terechtgekomen

[3:40:28] zijn, is eigenlijk stikstofproductie die er nooit is geweest.

[3:40:32] Ook dat zou ervoor pleiten om de stikstofvormige verliezen in het verleden nog aan te passen.

[3:40:42] In de beantwoording van de minister op de schriftelijke vragen geeft zij aan dat de commissie deskundige

[3:40:48] meststoffen zal vragen om een advies om na 2025 opnieuw een advies uit te brengen en de correctie

[3:40:54] voor gasvormige verliezen naar de meest actuele inzichten aan te passen.

[3:40:59] Kan de minister nu al niet om advies vragen, omdat het in lijn is der verwachting dat de

[3:41:05] correctiefactor ook nog beduidend hoger zou kunnen liggen?

[3:41:10] Bovendien is er dus al jarenlang in de melkveehouderij gewerkt met een stikstofproductie uit dierlijke

[3:41:14] mest die er feitelijk nooit is geweest.

[3:41:16] Dit betekent dat de optelsom van die gasvormen gaan verliezen voor de laatste 10 jaar ook

[3:41:20] tot herberekening kan leiden van de stikstofvoorraden in het stikstofoverschot.

[3:41:24] Gaat de minister dit oppakken, immers mest die niet in de kelder zit, kun je ook niet

[3:41:29] benutten op het land.

[3:41:32] Voorzitter, in 2022 was 60% van de melkveebedrijven grondgebonden in de strikte toepassing van

[3:41:38] de definitie.

[3:41:40] In deze definitie zijn alleen melkveehouderijen die al hun rundveemest op het eigen land kunnen

[3:41:51] afzetten.

[3:41:52] Dus binnen 60 procent vallen niet de melkveebedrijven die een deel van de mest afzetten bij een

[3:41:57] buurman die akkerbouwer is.

[3:41:59] Door het verlies van derogatie zal een gedeelte van die melkveebedrijven niet meer grondgebonden

[3:42:05] zijn.

[3:42:05] Heeft de minister een inschatting van hoeveel bedrijven dat dan zijn?

[3:42:10] En is de minister het mij eens dat dit de circulaire landbouwkringloop niet ten goede komt?

[3:42:16] Het betekent namelijk dat melkveebedrijven die nooit mest hoefden af te zetten, nu opeens

[3:42:22] wel mest moeten afzetten.

[3:42:25] Het is idioterie ten top.

[3:42:27] Voorzitter, we zien het volgende.

[3:42:28] Aan de ene kant van het boererf staat een vrachtauto om mest af te voeren en aan de andere

[3:42:33] kant rijdt een bullockauto het erf op om dure kunstmest aan te voeren.

[3:42:38] Het trieste resultaat is dat een melkveehouder twee keer veel geld kwijt is en het klimaat

[3:42:43] er slechter van wordt, doordat er meer kunstmest geproduceerd moet worden en het bovendien

[3:42:48] ook geen enkel positief effect heeft op de waterkwaliteit.

[3:42:52] Dit is de kille werkelijkheid achter de afbouw van derogatie.

[3:42:55] De kille werkelijkheid is bovendien dat hierdoor momenteel talloze melkveehouders dagelijks

[3:43:00] vechten voor hun voorbestaan omdat ze op kosten gejaagd worden waar klimaat, natuur en waterkwaliteit

[3:43:07] niet beter van worden. Gewoon onuitlegbaar. Is de minister dat met mij eens?

[3:43:14] Voorzitter, we zijn dus ook blij dat de minister alles op alles wil zetten om ook in Brussel

[3:43:21] weer stappen te zetten richting een mestbeleid dat weer beter uitlegbaar is. Het voorliggende

[3:43:27] Een wetsvoorstel biedt hiervoor voldoende aanknopingspunten.

[3:43:32] Ik ben blij dat er een wetsvoorstel ligt met meer focus voor jonge agrariërs.

[3:43:38] We waarderen de subsidieregelingen voor jonge boeren en waarderen ook dat de minister heeft

[3:43:42] toegezegd de Kamer periodiek te informeren of de impact van deze plannen perspectief

[3:43:47] bieden voor jonge boeren.

[3:43:50] Wel mist mijn fractie de regiotoets in het wetsvoorstel.

[3:43:53] In het regeerprogramma staat dat het kabinet bij nieuwe voorstellen voortaan een regiotoets

[3:43:58] gaat uitvoeren.

[3:43:59] Dit komt regelrecht uit het verkiezingsprogramma van de BBB.

[3:44:03] Ik ben hier dan ook trots op, maar dan moet het kabinet zich daar wel aan committeren.

[3:44:08] Ik begrijp dat er haast geboden is bij het wetsvoorstel, maar ik maak me altijd zorgen

[3:44:13] over de leefbaarheid van de regio en het platteland door dit wetsvoorstel.

[3:44:18] Is de minister van plan om voortaan wel een regiotoets uit te voeren?

[3:44:34] Ik ga langzaam richting het einde van mijn inbreng.

[3:44:41] Ik heb veel complimenten uitgedeeld, maar er is ook nog veel werk aan de winkel.

[3:44:45] Ik zie veel zoets, maar er is ook nog veel zuur.

[3:44:48] Ik roep de minister op om samen met de sector en boeren in gesprek te blijven en ervoor

[3:44:54] te zorgen dat de landbouwsector, het platteland, vitaal en leefbaar blijven.

[3:45:00] Dank u wel, voorzitter.

[3:45:02] Dank u wel, meneer Pierik.

[3:45:04] Eerst een introductie van mevrouw Pot, dan de heer Vlag en dan de heer Wissem.

[3:45:07] Mevrouw Pot.

[3:45:08] Ja, voorzitter.

[3:45:08] Ik heb best wel goed zitten luisteren naar het verhaal van de heer Pierik.

[3:45:12] En dan hoor ik, zijn er oplossingen voor de mestcrisis?

[3:45:17] Kunstmestvervangers en andere innovaties, heb ik opgeschreven.

[3:45:20] Gasvormige verliezen aanpassen.

[3:45:23] Brussel, natuurlijk. En eigenlijk geen afroming, hoor ik.

[3:45:27] Nou hoorde ik mevrouw Vedder eerder een heel mooi en hardgevoeld betoog houden...

[3:45:33] over hoe weinig populair het soms is om te doen wat nodig is.

[3:45:38] En daar heb ik veel bewondering voor.

[3:45:40] Ik had een aantal jaar geleden ook best veel bewondering voor de fractievoorzitter van

[3:45:45] de BBB.

[3:45:46] Die kwam hier op haar trekker en die had grote dromen, die wilde de belangen van de boeren

[3:45:52] gaan vertegenwoordigen.

[3:45:53] En nu zit BBB aan de knoppen, nu kunnen ze echt wat veranderen en dan krijg je dit.

[3:45:59] Dan laat je dus de boeren, die allemaal op de rand van het faillissement staan, zo in

[3:46:04] de steek.

[3:46:04] Dus wanneer, meneer Peri, komt nou dat eerlijke verhaal, zeg ik via de voorzitter, wanneer

[3:46:09] Wie neemt BBB nou echt verantwoordelijkheid voor echte oplossingen en gaan we dat hier

[3:46:14] ook horen?

[3:46:17] Volgens mij zitten in de oplossing van het BBB heel veel echte, realistische en haalbare

[3:46:24] oplossingen.

[3:46:25] Ik gaf al aan, het is idioterie dat aan de ene kant mest afgevoerd moet worden en aan

[3:46:30] de andere kant kunstmest aangevoerd moet worden, is eigenlijk voor geen enkel perceel

[3:46:35] in Nederland goed.

[3:46:37] Je wil de organische stof die in dierlijke mes zit, die wil je benutten.

[3:46:41] Je wil veel meer balans tussen wat er in dierlijke mes zit ten opzichte van wat kunstmes zou kunnen bereiken.

[3:46:48] Ik denk wel dat allebei de sporen nodig zijn om een gewas goed te bemesten.

[3:46:56] Het wetsvoorstel dat nu voor ligt, betekent toch dat er wel echt gestuurd wordt, gedraaid

[3:47:06] wordt aan knoppen om die afroming, om in ieder geval wat te doen aan de omvang van de veestapel.

[3:47:15] Als we kijken naar de omvang van de veestapel, dan zien we dat er de laatste acht jaar al

[3:47:19] dat er 13 procent minder kippen zijn, 12 procent minder varkens zijn en dat er 11 procent minder runderen zijn.

[3:47:25] Dus we zien ook een autonome krimp van die veestapel.

[3:47:28] En dat betekent ook dat de oplossing wel dichterbij komt,

[3:47:32] al moet er nog wel heel wat water in de wijnstromen voordat we uiteindelijk zijn bij het evenwicht wat te zoeken.

[3:47:40] Mevrouw Pot.

[3:47:41] Ja, voorzitter, maar dit kan meneer Pierik toch niet serieus menen?

[3:47:44] Dit is niet genoeg.

[3:47:46] Het is niet genoeg.

[3:47:47] En dan nogmaals, BBB zit nu aan het roer.

[3:47:52] Deze partij kan nu met deze minister, en met zeven mensen in de Kamer, kunnen ze veranderingen doen.

[3:47:59] En terwijl we het daarover hebben, zitten ze toe te kijken hoe boeren gewoon failliet gaan.

[3:48:06] Dan is het eigenlijk die trekker, waar ik het net over had, van mevrouw Van der Plas, die rijdt gewoon kaart tegen de muur aan.

[3:48:11] Dat is eigenlijk waar het om neerkomt.

[3:48:13] Ik hoor geen vraag in dit betoog en ik vind het een beetje een frame wat geschetst wordt

[3:48:21] wat helemaal niet klopt.

[3:48:23] Ik bedoel, als er één partij in de Kamer zit die die boeren verder wil helpen, dan

[3:48:27] is het denk ik de BBB en dat blijkt ook wel uit het wetsvoorstel dat nu voor ligt.

[3:48:33] Het wetsvoorstel dat nu voor ligt en wat we vandaag bespreken, dat gaat echt pijn doen

[3:48:38] in de sector.

[3:48:40] Ik vind het ontzettend dapper van onze minister dat ze zover gaat...

[3:48:44] dat ze zegt, we moeten toewerken naar...

[3:48:48] toch wel forse afromingen van dierenrechten en fosfaatrechten.

[3:48:55] En alles op alles zet om een generieke krimp te voorkomen.

[3:48:58] Als we weer een generieke korting krijgen, dan gaan er echt boeren omvallen.

[3:49:03] Maar volgens mij heeft de minister een prachtige balans gezocht...

[3:49:08] Hoe kan ik de boeren overeind houden en toch behoorlijk sleutelen aan de doelen die vanuit

[3:49:18] Brussel ons opgelegd zijn?

[3:49:21] Meneer Vlag.

[3:49:23] Ja, voorzitter.

[3:49:23] Dank u wel.

[3:49:24] Ik heb ook met veel interesse geluisterd naar de bijdrage van collega Pierik en ik deel

[3:49:30] met hem het verdriet wat hij verwoordt onder de melkveehouders, hoe zij zuchten onder de

[3:49:37] mestproblematiek en hoe meerdere, of misschien zelfs wel vele, zullen moeten stoppen,

[3:49:44] notgedwongen. Ik denk dat in het voorstel van de minister daar onvoldoende rekening mee is gehouden

[3:49:51] en is de heer Pierek het met me eens dat de systematiek van verdeling over de sectoren

[3:49:55] daarmee voortbarig is. Sterker nog, dat zal leiden tot afroming van rechten bij varkenshouders,

[3:50:02] bij pluimveehouders, terwijl dat achteraf naar alle waarschijnlijkheid helemaal niet nodig zal blijken

[3:50:07] te zijn geweest. Is de heer Pierik dat met me eens? En wat is zijn boodschap richting die kippenhouders

[3:50:12] en varkenshouders die op dit moment naar dit debat kijken? Ja, dank. Dank voor de vraag. Ik snap die

[3:50:21] vragen heel goed. En ik ben ook heel benieuwd hoe straks de minister zal toelichten waarom voor

[3:50:27] deze systematiek gekozen is. Dat zullen we... En ik vind het belangrijk om twee dingen te onderstrepen.

[3:50:34] dat er een bepaalde solidariteit moet zijn tussen sectoren.

[3:50:40] We hebben natuurlijk een periode gehad dat het in de melkveehouderij ontzettend beroerd ging,

[3:50:46] toen in 2018 die generieke korting over de sector 1 gestort werd.

[3:50:50] Daar zijn boeren anno 2024 nog steeds zagrijnig van, wat er toen gebeurde.

[3:50:57] En je wil uiteindelijk deelsectoren in de landbouw niet tegenover elkaar zetten.

[3:51:05] Je wil gewoon samen toewerken naar die oplossing van die mestcrisis.

[3:51:09] En dan zul je af en toe elkaar de hand moeten reiken.

[3:51:11] En ik denk dat in het voorstel wat nu voor ligt, ook als het gaat om die afroming,

[3:51:14] dat er gekozen is voor een systematiek en voor een afromingspercentage dat heel goed verdedigbaar is.

[3:51:23] Tegelijkertijd zeg ik er ook wel bij, zodra we dat kunnen aanpassen,

[3:51:28] dus zodra, en daar biedt het wetsvoorstel ook voldoende mogelijkheden voor,

[3:51:31] want dat is niet in beton gegoten.

[3:51:32] Dus die afromingspresentages, die gieten we vandaag niet in beton.

[3:51:36] Ik bedoel, als blijkt dat dat over een half jaar of drie maanden aangepast moet worden,

[3:51:46] dan zijn daar mogelijkheden voor.

[3:51:47] Dus dat wil ik tegen de pluimveehouders en de varkenshouders zeggen,

[3:51:51] die hier nu naar het debat kijken, van dit is een zure appel, maar het is niet in beton gegoten.

[3:51:58] Meneer Vlag, alle sectoren hebben recht op een betrouwbare en voorspelbare overheid.

[3:52:03] Dat ben ik heel erg eens met de heer De Piek, maar tegelijkertijd moeten we dan ook wel eerlijk zijn.

[3:52:08] Als je mensen spreekt in de melkveehouderij, dan spreken die, dat zullen ze nooit hardop doen,

[3:52:13] ook hun verbazing uit over de voorgestelde verdeling. En zeggen zij zelfs hardop van

[3:52:17] dit kon wel eens te hoog zijn voor onze sector, maar spreken ze dat natuurlijk niet uit.

[3:52:21] Dat betekent dat je in die end toch andere sectoren daarvoor laat opdraaien.

[3:52:26] En daarmee zet je toch juist die broodnodige solidariteit, die er nog breed is binnen de

[3:52:30] agrarische sector, onnodig onder druk.

[3:52:33] Dus ik hoop echt dat de heer Perik met zijn partij toch nog eens goed naar het amendement

[3:52:37] wil kijken, wat volgens mij voor iedereen uiteindelijk het beste uitpakt.

[3:52:43] We zullen zeker nog heel zorgvuldig naar het amendement kijken.

[3:52:47] Dus daar durf ik wat toe te zeggen.

[3:52:50] Ik wil er wel aan toevoegen dat we ook zien dat in de melkveessector,

[3:52:57] dat de melkveessector onder heel zwaar weer verkeert.

[3:53:02] De afzetkosten van mest zijn torenhoog en de pijn die vandaag gevoeld wordt,

[3:53:09] de financiële pijn, maar ook de emotionele pijn die vandaag gevoeld wordt in de melkveessector,

[3:53:14] die is ten hemel schrijwend.

[3:53:16] Meneer Gimbis, u had een interruptie.

[3:53:21] Voorzitter, ja, dan concludeer ik dat volgens nog de BBB de lijn van het voorstel steunt,

[3:53:28] waarmee de suggestie die even werd gewekt toen mevrouw Van der Plas tijdens de algemene politieke beschouwingen

[3:53:34] zei van kan het plafond voor varkens en pluimveen niet iets omhoog,

[3:53:38] die is daarmee weer van tafel, tot of het moet anders liggen.

[3:53:42] Mijn vraag is een andere.

[3:53:46] De heer Holman had het over de kraan die lekt en daar heeft de heer Pierik veel over gesproken.

[3:53:52] Maar de heer Holman had het zelfs over een zinkend schip.

[3:53:55] Hoe dan ook, er is een enorm stuwmeer van mest aanstaande als gevolg van de mestplaatsingscrisis.

[3:54:01] En ik heb daar de heer Pierik vandaag niet zoveel over gehoord.

[3:54:04] In het vorige debat was er een actieplan.

[3:54:07] Ik zal het actieplan niet voor u samenvatten.

[3:54:10] Wat wilt u hem vragen?

[3:54:10] Maar ik ben wel heel benieuwd wat zijn antwoord nu is, want we hebben het over 78 miljoen kilogram stikstof aan plaatsingsruimte dat verdwijnt.

[3:54:18] Waarschijnlijk drie kwart daarvan, 55 miljoen kilogram, zal niet plaatsbaar zijn op de Nederlandse markt.

[3:54:23] Hoe gaat de BBB-fractie dat willen oplossen?

[3:54:26] Want ik heb hem daar niet over gehoord, terwijl eigenlijk de kernvraag van ons allemaal is aan mevrouw Wiersma.

[3:54:32] Oké, dit voorstel ligt er, maar wat is het aanvoerende crisisplan?

[3:54:35] Dank u wel, meneer Gimmis. Meneer Pierik.

[3:54:39] Deze vraag hangt natuurlijk al jaren boven de markt.

[3:54:42] Hoe gaan we de hoeveelheid mest, die in bepaalde regio's in Nederland veel te veel is, verwerken?

[3:54:52] Hoe gaan we dat een plek geven in Nederland of misschien daarbuiten?

[3:54:57] De minister heeft daar al wat over geschreven als het gaat om verwerking van mest in potgrond,

[3:55:06] verwerking van mest in Renewer. En we gaan natuurlijk ook ons stinkende beest doen om te kijken wat er in

[3:55:16] Brussel te bereiken is. Dus ik bedoel de plaatsingsruimte die we nu hebben, laten we hopen dat het een andere

[3:55:21] plaatsingsruimte is dan de plaatsingsruimte die we in 2027 hebben. Meneer Gimbus, heel kort. Ja,

[3:55:28] voorzitter, ook al zouden al die mestplaatsingsverruimingsplannen van de minister slagen,

[3:55:33] dan heb je het nog steeds maar over een...

[3:55:35] Nou, een fractie is te klein uitgedrukt, maar heb je het over een minderheid,

[3:55:39] een minderheidsaandeel van die 55 miljoen kilogram stikstof extra die op ons afkomt.

[3:55:48] Mijn vraag is, is de heer Perik het in ieder geval met de ChristenUnie-fractie eens

[3:55:52] dat de brede beëindigingsregeling zo snel mogelijk open moet?

[3:55:56] Meneer Perik.

[3:55:57] In pas in 2026.

[3:55:58] Meneer Perik.

[3:56:00] Dank, voorzitter.

[3:56:01] Nou goed, we hebben het al vaker over die brede beëindigingsregeling gehad.

[3:56:05] En ja, ik denk dat het heel handig is om die wel eerder open te stellen dan 1 januari 2026.

[3:56:11] Maar ook wat dat betreft wacht ik toch heel graag even de antwoorden af van de minister.

[3:56:15] Want we kunnen wel heel graag dingen willen, maar het moet ook wel uitvoerbaar en betaalbaar zijn.

[3:56:20] En ik hoop dat daar de minister straks uitgebreid op ingaat.

[3:56:23] Mevrouw Beckerman.

[3:56:27] Voorzitter, ja, ik zat even, ik was aantekeningen aan het maken en ik haper een klein beetje bij dat laatste antwoord.

[3:56:32] Want dat vind ik eigenlijk wel een heel interessant punt, want de heer Pierik zegt hier, ja, het

[3:56:37] moet wel uitvoerbaar en betaalbaar zijn.

[3:56:40] En dat is natuurlijk een hele interessante, want ja, als ik kijk naar alle begrotingen

[3:56:44] die we nu gekregen hebben, is de grootste bezuiniging die wordt ingeboekt, zit bij de

[3:56:48] landbouwbegroting.

[3:56:49] En die begreden bijeindigingsregeling, daarvoor is het budget gewoon nu niet beschikbaar.

[3:56:56] Ligt hier de BBW dan toch een klein beetje, nou ja, een klein beetje op rampkoers met de

[3:57:01] minister, en wil de BW-fractie vanuit de Kamer dan toch zorgen dat niet financiële belemmeringen

[3:57:07] straks zorgen dat boeren in de problemen komen?

[3:57:15] Het klopt dat de landbouwbegroting wat geld mist, daar is al uitgebreid over gesproken.

[3:57:22] Het goede nieuws is tweeledig.

[3:57:25] Er zit in de landbouwbegroting nog wel steeds 5 miljard om te gebruiken voor doelen die

[3:57:32] die ook in het vorige NPLG zaten.

[3:57:35] En twee, we hebben in de landbouwbegroting ook 500 miljoen per jaar

[3:57:41] structureel beschikbaar gesteld voor Agrarisch Natuurbeheer.

[3:57:44] En die 500 miljoen, als we nu kijken naar de deelnemers van Agrarisch Natuurbeheer,

[3:57:48] dat zijn er ruim 10.000.

[3:57:49] Als we die 10.000 bedrijven gebruiken om die 5 miljoen op jaarbasis te verdisconteren,

[3:57:56] dan is dat 50.000 euro per bedrijf per jaar.

[3:57:59] En dat zijn wel substantiële bedragen om iets meer te kunnen doen.

[3:58:04] Voorzitter, dat is prachtig, maar dat was natuurlijk de vraag niet.

[3:58:07] De vraag van de heer Grimwis was bent u met ons van mening dat die brede

[3:58:11] beëindigingsregeling eerder open moet?

[3:58:13] Daarop geeft de BBB het antwoord ja, dat vind ik, maar daar is het geld niet voor.

[3:58:17] En dan is dus mijn vraag.

[3:58:19] Het geld is er in de begroting vanaf een jaar later.

[3:58:22] Is de BBB dan bereid om water, om ook echt put your money where your mouth is?

[3:58:29] Dus als u zegt die brede beëindigingsregeling moet eerder open, is de BBB-fractie dan ook

[3:58:33] bereid om vanuit de Tweede Kamer te zorgen dat dat budget naar voren wordt gehaald?

[3:58:40] Dank voorzitter.

[3:58:41] Ik heb als antwoord net gegeven op deze vraag, dat ik erg benieuwd ben naar wat de minister

[3:58:48] straks zal antwoorden als het gaat om die brede bedrijven en of het haalbaar en betaalbaar

[3:58:52] is.

[3:58:52] Dus als we straks het antwoord van de minister hebben, dan kunnen we hier nog verder over

[3:58:56] hebben.

[3:58:59] Voorzitter, we hebben al een antwoord van de minister, dat hebben we gekregen in die schriftelijke

[3:59:04] ronde.

[3:59:05] De vraag is welke afweging durf je als Kamerfracties te maken?

[3:59:12] Als nu de BBB zegt, ja, handig dat dat eerder start, dat waren uw letterlijke woorden als

[3:59:18] ik het goed heb, want ik probeer hem mee te schrijven, handig dat dat eerder start.

[3:59:22] Dan kun je niet daarna zeggen, ja, maar ja, als de minister iets anders zegt, ja, dan

[3:59:26] dan kom ik terug op dat standpunt.

[3:59:28] Want wat zou de minister dan anders moeten zeggen?

[3:59:31] Dit is toch juist, ik wil nog een punt erbij maken,

[3:59:34] is de BBB zegt ja, we willen zo graag in Brussel dingen voor elkaar krijgen.

[3:59:38] Nou zal de SP andere dingen daar willen dan dat BBB dat wil.

[3:59:41] Maar als je iets wil bereiken in Brussel,

[3:59:44] dan is het toch juist goed als je niet met lege handen komt,

[3:59:48] maar met een voorstel waarbij je ook echt zorgt dat bedrijven die dat willen

[3:59:54] en die geen toekomst meer voor zichzelf zien, kunnen stoppen zodat er ook weer ruimte komt

[4:00:01] voor jonge starters die op een duurzame manier dat willen doen.

[4:00:08] Ik ben het helemaal eens met mevrouw Beckerman dat ze zegt van je kan niet met lege handen

[4:00:13] naar Brussel gaan en ik denk ook niet dat onze minister van plan is om met lege handen

[4:00:16] naar Brussel te gaan.

[4:00:17] Dus die zal in haar tas richting Brussel waarschijnlijk wel 10, misschien wel 20 plannen hebben om

[4:00:24] te kijken wat daar te bereiken is.

[4:00:26] En ik weet niet precies wat voor plannen dat allemaal zullen zijn,

[4:00:31] maar daar zullen dingen als grondgebonden landbouw ongetwijfeld aan de orde komen.

[4:00:34] En daar zal de waardekwaliteit aan de orde komen.

[4:00:36] En daar zal ook gekeken worden naar wat er allemaal in de pijplijn zit.

[4:00:40] Het beleid in de pijplijn.

[4:00:43] En daar zal de LBV, LBV Plus en hoe effectief dat is,

[4:00:48] en die brede opkoopregeling, die zullen ongetwijfeld allemaal meegenomen worden.

[4:00:50] En dan wordt meegenomen wat op dat moment zeg maar in de pijplijn zit.

[4:00:58] En daar moet de minister het dan mee doen.

[4:01:01] En daar zal LBV en LBV plus een rol in spelen.

[4:01:04] En daar zal ongetwijfeld die brede opkoopregeling ook een rol in spelen.

[4:01:07] En ik snap dat gezien de crisis die we in 2025 mogen kunnen verwachten,

[4:01:13] als het gaat om de reductie van het fosfaatplafond en de verwachte mestproductie,

[4:01:19] dat er echt wel een uitdaging ligt.

[4:01:20] En als dat naar voren gehaald kan worden, dan is dat verstandig.

[4:01:25] Mevrouw Ferrer, voor een interruptie.

[4:01:31] Voorzitter, ik heb ook goed geluisterd naar het verhaal van de heer Pierik en naar de interrupties.

[4:01:37] En ik ben eigenlijk best wel een beetje gedesillusioneerd, eerlijk gezegd.

[4:01:41] Want eerst is het transitiefonds geschrapt, toen is het NPOG geschrapt.

[4:01:48] Gelukkig lazen we toen gelden voor de Agrarische Natuurbeheer, maar in het regeerprogramma stond

[4:01:53] er dat die middelen werden ingezet vanuit de regie van het Rijk voor het behalen van de

[4:01:58] doelen uit het oude NPLG.

[4:02:01] In een debat onlangs heeft de heer Pierik ook nog gezegd dat de middelen voor Agrarische

[4:02:05] Natuurbeheer ook ingezet zouden moeten worden voor de transitie naar dierwaardige veehouderij.

[4:02:09] Dus wat blijft er dan nog over van die Agrarische Natuurbeheergelden, vraag ik me allemaal af.

[4:02:15] En dan hoor ik nu dat een melkveehouder die in januari met overvolle mest een mestkelder

[4:02:23] zit, waarvan de koeien met de poot in de stront staan, eigenlijk maar moeten wachten tot het

[4:02:27] in Brussel is geregeld of dat er nog wat innovatie op zo'n melkveehouder afkomt.

[4:02:33] Maar dat is toch geen antwoord.

[4:02:36] En dan laat ik het dan het positieve puntje, wat ik hoorde, laat ik die dan, want ik ben

[4:02:41] echt aan het grijpen naar strohalmen wat dat betreft, is dat de heer Pierik zegt

[4:02:45] nou misschien moeten we inderdaad een brede beëindigingsregeling naar voren trekken.

[4:02:50] Het mogen duidelijk zijn dat het CDA dat heel verstandig vindt, want zoals de heer Pierik net

[4:02:54] terecht zei, 2025 wordt een slagveld.

[4:02:58] Mag ik er dan ook van uitgaan dat de BBB het initiatief steunt om middelen uit het

[4:03:02] Klimaatfonds beschikbaar te maken, om het in 2025 al beschikbaar te maken?

[4:03:07] Want we hebben de luxe niet om te wachten.

[4:03:12] Als we even naar het klimaatfonds kijken, dan staat het klimaatfonds open voor alle bedrijven.

[4:03:18] Ook landbouwbedrijven kunnen in hoofdstuk op pagina 36 de mogelijkheden van het klimaatfonds

[4:03:28] hebben waar land- en tuinbouwbedrijven gebruik van kunnen maken.

[4:03:33] Het is in ieder geval een deel van de landbouw en kan daar rekening mee houden.

[4:03:38] Deid dat nog door een aanvondende interruptie?

[4:03:42] Ik zie kansen.

[4:03:43] Ik hoor de heer Pierik zeggen dat het klimaatfonds op dit moment toegankelijk is voor boeren en tuinders.

[4:03:51] Dat is niet zo.

[4:03:52] Het is alleen toegankelijk voor tuinders.

[4:03:55] Tuinders hebben over het algemeen heel weinig koeien.

[4:03:59] Maar ik hoor uit de woorden van de heer Pierik dat hij wel in principe zou vinden dat het klimaatfonds

[4:04:04] toegankelijk zou moeten zijn voor boeren.

[4:04:06] Dus dan herhaal ik mijn vraag richting de BBB, mag ik er dan van uitgaan als we de ernst

[4:04:12] van de crisis onderschrijven en we vinden het logisch dat als we klimaatdoelen willen

[4:04:16] halen dat je zo'n sector daar dan de middelen voor moet geven, dat we toegang gaan geven

[4:04:21] tot het klimaatfonds aan de hele landbouwsector?

[4:04:27] Nou ja goed, die toezegging kan ik niet doen.

[4:04:29] Op dit moment is het natuurlijk zo dat inderdaad, ik zag dat niet goed, maar het is inderdaad

[4:04:33] alleen de tuinbouwbedrijven die gebruik kunnen maken van de klimaatfonds op dit moment.

[4:04:38] En dat betekent niet dat, ik bedoel, in de tuinbouwwereld heb je natuurlijk ook heel

[4:04:42] veel projecten die toewerken naar klimaatneutraliteit, met het benutten van CO2 en dergelijke.

[4:04:49] Dus daar kunnen ook wel stappen gezet worden.

[4:04:52] Maar puur als het gaat om de melkveehouderij, dan zal het heel lastig zijn om projecten

[4:04:56] te vinden die met de klimaatfonds betaald kunnen worden.

[4:04:59] En als we dat willen, dan moet er echt een allocatie plaatsvinden van geldelijke middelen.

[4:05:08] Dat was nog een interruptie van de heer Holman.

[4:05:10] Zijn allerlaatste interruptie in de debat voor de zijde van de Kamer.

[4:05:13] U heeft het woord.

[4:05:18] U wilt ook nog met de minister spreken?

[4:05:22] Nee, u wilt ook nog met de minister spreken.

[4:05:23] Het staat tot 7 uur.

[4:05:25] Er moet nog worden geschorst.

[4:05:27] Dus helaas, meneer Holman.

[4:05:29] Voorzitter, dan is het een uitdaging om de vraag zorgvuldig te stellen.

[4:05:33] En dan vraag ik u om erop toe te zien dat de vraag goed beantwoord gaat worden.

[4:05:37] Gaat u gewoon.

[4:05:38] Even over het stuurmeer van de heer Grenwis.

[4:05:42] Het verlies aan mestplaatsingsruimte over de afgelopen jaar en de komende twee jaar

[4:05:46] heeft een grootte van de jaarproductie van alle melkkoeien in Nederland tezamen.

[4:05:52] 160, 1,6 miljoen koeien de mest daarvan.

[4:05:56] De plannen van de minister, de korte termijnplannen voor de komende twee jaar, lossen nog niet de helft op.

[4:06:03] Dus dan blijft er ongeveer meer dan 600.000 auto's mest over.

[4:06:07] Hier zitten twee mensen in de Kamer die een roots in de melkverhouderij hebben.

[4:06:10] Die zeggen van wij kunnen niet bedenken welke maatregelen genomen moeten worden om die 600.000 auto's mest op te halen.

[4:06:19] En nog een opmerking erbij van.

[4:06:21] En die stellen er ook van dat de enigste oplossing voor het oplossen van het probleem is rigoreus

[4:06:28] enkele honderdduizenden koeien tijdelijk de mestruimte te beëindigen door een goed akkoord

[4:06:33] tussen de sector en de minister.

[4:06:35] De vraag, voorzitter, is de heer Pierek eens met die stellingname als laatste wat onvermijdelijk

[4:06:43] is?

[4:06:44] En zo niet, welke oplossing heeft hij dan concreet om die 600.000 auto's mest weg te

[4:06:50] werken?

[4:06:53] Ik zou die 600.000 auto's nog even moeten narekenen, het lijkt me wel heel veel eerlijk

[4:07:01] gezegd, maar stel dat het klopt, dan zijn er natuurlijk een aantal dingen die je moet

[4:07:10] realiseren.

[4:07:11] Eén, wat is de opbouw geweest van die 600.000 vrachtauto's?

[4:07:18] Ik heb net al even gerefereerd aan het stuwmeer dat mede veroorzaakt is door die gasvormen

[4:07:23] van geluizen, dus eigenlijk stikstof dat er helemaal niet is.

[4:07:26] Twee, dat is dat we natuurlijk ook te maken hebben met het feit dat er een autonome krimp is.

[4:07:34] Dus sowieso zie je dat de veestapel al aan het krimpen is.

[4:07:39] En wat volgens mij ook heel belangrijk is, en dat zullen we straks ook van de minister horen,

[4:07:44] We hebben natuurlijk behoorlijk ingezet op mestverwerking, monovergistus en mest-export.

[4:07:51] Maar wat op dit moment een groot probleem is bij die monovergistus, is de vergunningverleningen.

[4:07:55] Er zijn allemaal projecten opgestart en die kunnen niet tot voltooiing komen, omdat de

[4:08:01] vergunningverlening behoorlijk in de weg zit.

[4:08:04] En dat zou echt ontzettend helpen als we gewoon initiatieven van twintig, dertig boeren die

[4:08:10] die bezig zijn om die mestverwerking, zeg maar, een slag te geven.

[4:08:15] Met ook niet alleen het voordeel dat al die mest verwerkt wordt...

[4:08:19] maar ook dat je dan aan de klimaatknoppen kan draaien...

[4:08:21] omdat je dan kunstmest kan vervangen door kunstmestvervangers.

[4:08:26] En ja, dat helpt echt om die mestcrisis verder op te lossen.

[4:08:30] Ik denk dat we echt alles moeten aangrijpen...

[4:08:33] om die mestproductie verder omlaag te brengen.

[4:08:36] En er zijn al heel wat goede suggesties voor naar voren geschoven vanmiddag.

[4:08:45] Nee, meneer Holman, u heeft ook nog een tweede termijn.

[4:08:47] Dus dan komt dat allemaal ook nog wel goed.

[4:08:49] Ik heb ook een deel van de vragen geantwoord gehad.

[4:08:51] Dit is het antwoord wat de heer Pierik heeft gegeven.

[4:08:53] U vervolgt uw betogen voor zover dat nog resteerde.

[4:08:56] U bent klaar. Dan is het woord aan mevrouw Polt van D66 voor haar termijn.

[4:09:00] Dank u wel, voorzitter.

[4:09:02] Voorzitter, het woord crisis valt steeds vaker in de Tweede Kamer.

[4:09:07] Of dat nou altijd terecht of onterecht is, bij dit onderwerp zijn we het er, denk ik, over eens.

[4:09:13] We hebben in Nederland te maken met een mestcrisis.

[4:09:16] Deze wordt niet alleen in de sector heel zwaar gevoeld, maar ook hier in de commissiezaal.

[4:09:21] Het is heel simpel, als we de komende tijd niets doen, als we te weinig doen of te traag,

[4:09:25] dan is dat desastreus voor de Nederlandse boeren en voor ons water en bodem.

[4:09:30] De gigantische hoeveelheid vee in Nederland zorgt voor een gigantische mestproductie.

[4:09:35] En daarom zijn we met ons water het meest vieze jongetje van de klas, onze bodem verzuurd

[4:09:39] en onze boeren verdrinken zowat in de mes.

[4:09:42] Een decennia lang koos Nederland voor de struisvogelpolitiek.

[4:09:47] Terwijl de landbouw intensiveerde en de milieuproblemen aan het licht kwamen, staken we collectief de

[4:09:52] koppen in het zand.

[4:09:53] In 1991 kwam voor het eerst de Nitraatrichtlijn om watervervuiling tegen te gaan.

[4:09:58] Dankzij een succesvolle lobby in Europa wist Nederland hier een uitzondering voor te krijgen.

[4:10:02] In 2006 kwam de derogatie onder voorwaarden dat onze waterkwaliteit beter zou worden.

[4:10:08] En dat gebeurde dus niet.

[4:10:10] Dus deze keer met strengere eisen werd in 2010 en 2014 de derogatie verlengd.

[4:10:15] En de kop ging weer terug het zand in.

[4:10:17] In 2017 was er grootschalige mestfraude.

[4:10:21] Ondanks de fraude en het feit dat de waterkwaliteit mijlenver achterbleef op de Nederlandse beloftes,

[4:10:27] werd de derogatie ook in 2018 en nog eens in 2020 verlengd.

[4:10:32] Maar hierbij golden nogmaals strengere voorwaarden om ons water toch nog een heel klein beetje

[4:10:37] te beschermen.

[4:10:38] Meer voorwaarden betekende ook meer regels, dus meer regeldruk voor de boer.

[4:10:43] Maar ach, we hadden er een derogatie bij, dus de kop mocht weer lekker terug in het zand.

[4:10:47] Toen kwam in 2022 het lang verwachtte en o zo gevreesde bericht.

[4:10:51] Nederland verloor de derogatie.

[4:10:53] En in diezelfde tijd, tussen 2006 en 2022, halveerde het aantal veehouderijen in Nederland

[4:10:59] bijna, terwijl de mestproductie bleef stijgen.

[4:11:03] Een symptoom van steeds verdere intensivering.

[4:11:06] En desondanks zat de kop nog stevig in het zand.

[4:11:09] Boeren daarentegen zaten op geleende tijd en wachten in grote onzekerheid of de politiek

[4:11:13] een keer met een oplossing kwam die langer dan twee jaar meeging.

[4:11:17] Maar in plaats van het probleem bij de bron op te lossen en de intensivering en het mestprobleem

[4:11:21] aan te pakken, was de Nederlandse reflex natuurlijk weer lobbyen in Brussel.

[4:11:26] Niet geheel onverwacht was het na 16 jaar gebroken beloftes voor Nederland tijd om

[4:11:30] aan dezelfde standaarden te voldoen als de andere Europese landen.

[4:11:33] Toch nog een kleine winst voor de lobby, Nederland kreeg ruim drie jaar de tijd om de derogatie

[4:11:37] af te bouwen.

[4:11:39] Boeren in Nederland mochten dus nog drie jaar langer meer mest uitrijden dan hun Europese

[4:11:42] collega's.

[4:11:43] In ruil daarvoor kwamen we opnieuw met nieuwe goede voornemens, namelijk het landbouwakkoord

[4:11:48] en het nationaal programma landelijk gebied.

[4:11:51] Top!

[4:11:52] Koppen weer in het zand.

[4:11:54] Maar toen klapte het landbouwakkoord en later ook de coalitie en na bijna een jaar stilstand

[4:11:58] en een groeiend mestprobleem begon 2024.

[4:12:02] Het was op dat moment onduidelijk hoe lang de formatie nog ging duren, maar één ding

[4:12:05] was zeker, boeren kregen in 2025 te maken met fikse problemen.

[4:12:10] Ze mogen minder mest uitrijden en zonder ingrijpen kunnen rijke boeren de mestafzuid nog wel

[4:12:15] betalen, maar zullen veel boeren met krappere marges omvallen en voorzitter, dat zijn er

[4:12:20] nogal wat.

[4:12:21] Ook jonge boeren, waar deze coalitie voor zegt op te komen, kunnen zulke extra uitgaven niet aan.

[4:12:28] De mestproductie, aan de andere kant, is een probleem dat de markt niet zal oplossen.

[4:12:32] Daar zal de overheid een sterke rol in moeten nemen, wat ook niet zonder pijn is.

[4:12:36] Na decennia de kop in het zand te steken, presenteerde het vorige kabinet eindelijk een

[4:12:42] plan dat ervoor zorgt dat de landing een beetje zachter wordt voor de sector.

[4:12:46] Een plan bovendien dat toch wel een beetje bijzonder door een zeer brede kamermeerderheid

[4:12:51] wordt gedragen.

[4:12:53] De landing zal alsnog hard zijn en het plan is alsnog niet genoeg, maar het is tenminste

[4:12:57] iets.

[4:12:57] Het is een stap vooruit.

[4:12:59] En dan, voorzitter, nog voordat de inkt droog is, wordt dit mestplan door de nieuwe coalitie

[4:13:03] in de prullenbak gegooid.

[4:13:05] Want, eerst met de vuist op tafel, alsof er in Europa niet al 18 jaar om de derogatie

[4:13:10] wordt gelobbyd, dus onder het mom van kijken wat er wel kan, wordt er weer gelobbyd in

[4:13:15] Europa.

[4:13:15] waar de kop gaat weer terug in het zand.

[4:13:19] Struisvogelpolitiek.

[4:13:21] Voorzitter, laat ik heel duidelijk zijn dat er voor een oplossing voor een crisis van deze schaal

[4:13:25] geen fijne oplossingen zijn.

[4:13:28] Maar als je jaren het probleem negeert, dan keert de wal het schip.

[4:13:31] En dat is waar we zijn beland.

[4:13:33] We kunnen de wal vragen of die iets naar achteren wil verschuiven, maar dat is wensdenken.

[4:13:37] En het enige wat we nog kunnen doen, is zorgen dat we zo zacht mogelijk tegen die wal aanvaren.

[4:13:42] En dat is heel simpel, hoe sneller we minder mest produceren, hoe zachter we gaan varen.

[4:13:47] Daarom kreeg ik een beetje hoop toen ik las dat minister Wiersma van plan was om de veestapel

[4:13:52] te laten krimpen.

[4:13:53] Een vervelende, maar terechte stap, want minder dieren betekent minder mest en dat geeft boeren

[4:13:57] perspectief.

[4:13:59] Maar toch even kijken naar de echte plannen van de minister, wat stond er nou op korte

[4:14:02] termijn?

[4:14:03] Meer mest uitrijden in de buurt van stikstof vergoedige natuur, een mestgezand om onze

[4:14:09] berg over de grens te slijten, meer mestverwerking, verhogen van de graslandsubsidie, de correctiefactor

[4:14:15] gasvormige verliezen, iets dat leidt tot meer mestuitrijden, en verlengen van het uitreisseizoen,

[4:14:21] oftewel nog meer mestuitrijden.

[4:14:22] Behalve de graslandsubsidie allemaal maatregelen die ervoor zorgen dat we iets kunnen doen

[4:14:26] met geproduceerde mest, vooral meer uitrijden.

[4:14:31] De natuur heeft er helaas helemaal niks aan, ze gaat er juist op achteruit, maar het verlicht

[4:14:36] ook een beetje de druk op de mestmarkt.

[4:14:38] Uw interuptie van de heer Vlag, SGP. Laatste interruptie.

[4:14:43] Het is bijna jammer om het vloeiende betoog te doorbreken van collega Pot,

[4:14:48] maar ik heb nu voor de tweede keer hoor ik iets over de stikstofcorrectiefactor

[4:14:51] voor de gasvormige verliezen.

[4:14:52] Maar dat is gebeurd naar aanleiding van een motie die ook door D66 is gesteund.

[4:14:59] En het is wel belangrijk om ook wat daar dan gewoon het hele verhaal in te vertellen,

[4:15:03] dat met name stikstofgas, het N2, daarmee wordt gecorrigeerd.

[4:15:07] Dat is iets wat gewoon in onze lucht zit.

[4:15:10] Wat dus ook niet op een andere manier in de stiks of deken terecht komt.

[4:15:13] Dus u zou dat denk ik toch ook moeten toejuichen.

[4:15:15] Iets wat niet in de mest zit.

[4:15:17] Daar heb je ook geen last van.

[4:15:19] Pakpot.

[4:15:20] Ja, voorzitter.

[4:15:21] De klop.

[4:15:22] D66 heeft dat ook gesteund.

[4:15:23] Omdat het op zich natuurlijk prima is om dat soort dingen uit te zoeken.

[4:15:25] Daar gaf die motie ook aanleiding toe.

[4:15:27] Maar de hele discussie rond die gasvormige verliezen vind ik gewoon een beetje surrealistisch.

[4:15:32] Ik heb het van de week bij iemand vergeleken met...

[4:15:35] Het is alsof je bespreekt een enorme hoeveelheid auto-ongelukken die in Nederland plaatsvinden.

[4:15:40] En dan zijn er een paar mensen die steeds zeggen, oh ja, maar we moeten ook kijken naar de mensen

[4:15:44] die hun stuur links hebben staan, want daar gebeuren ook veel ongelukken mee.

[4:15:47] Ja, dat geloof ik wel, maar dat is niet de kern van het probleem.

[4:15:51] En het leidt zo af van de echte maatregelen die we zo hard nodig hebben.

[4:15:56] Dat is het.

[4:15:58] Ja, het was er nog maar eentje.

[4:16:02] Voorzitter, waar het ook niks aan bijdraagt, is de reden van onze samenkomst hier.

[4:16:07] de mestproductieplafonds. De wal komt dichterbij, wij varen nog even hard en de minister gooit

[4:16:12] het anker overboord.

[4:16:15] En toen keek ik naar de lange termijnmaatregelen. En daar stonden enige maatregelen die daadwerkelijk

[4:16:19] helpen om de mestproductie te verminderen. Namelijk minder dieren die ook nog eens minder

[4:16:23] eiwit eten. Een noodzakelijke ontwikkeling die D66 aanmoedigt.

[4:16:27] Maar tegelijkertijd is het maar heel erg de vraag of dit nou genoeg gaat zijn. Of het

[4:16:31] tot tijd gaat zijn. De minister gaat ervan uit dat 65 procent van de boeren die zich

[4:16:36] hebben aangemeld voor de stoppersregeling ook daadwerkelijk zullen stoppen.

[4:16:39] Als dat percentage lager uitvalt, dan gaan we het niet halen en dan gaan boeren failliet.

[4:16:44] In eerdere debatten en in het schriftelijk overleg dat we hebben gehad,

[4:16:47] kon de minister keer op keer niet vertellen wat er dan gebeurt.

[4:16:52] Dus nog één keer heeft de minister een reserveanker.

[4:16:55] Is er een alternatief als dit allemaal niet lukt?

[4:16:58] Zal dan de varkens- of pluimveesector dan nog meer afgeroomd worden?

[4:17:02] of is het gewoon de enige optie, een koude sanering, zoals nu in de brief staat.

[4:17:06] Voorzitter, wij willen geen koude sanering.

[4:17:10] Daarom was D66, net zoals de meeste partijen van links tot rechts,

[4:17:14] voor het plan van Adema dat een generieke korting moet voorkomen.

[4:17:18] Nu 2025 met rassersreden nadert, lijkt het er sterk op dat de huidige maatregelen

[4:17:23] onvoldoende zijn en weten we niet wat de alternatieve opties zijn,

[4:17:26] behalve dan die generieke korting.

[4:17:28] Boeren hebben dus nog steeds geen idee wat hen te wachten staat.

[4:17:31] Waarom laat de minister die boeren nou nog steeds in onzekerheid zitten?

[4:17:36] Een grote groep onzekere boeren zijn de jonge boeren.

[4:17:38] Zij worden het hardst geraakt door de afroming en zijn vooral geholpen als bedrijven die

[4:17:41] willen stoppen, kunnen stoppen.

[4:17:44] Dus kan de minister uitleggen waarom het zo lang duurt om in Brussel de brede opkoopregeling

[4:17:48] rond te krijgen?

[4:17:49] Haar voorganger was daar toch ook al heel lang mee begonnen.

[4:17:53] En dan nog de derogatie, dat was het centrale punt in de aanpak van deze minister en van

[4:17:57] de coalitie.

[4:17:58] Dus kan de minister daarom aangeven hoe vaak ze sinds haar aantreden in Brussel is geweest

[4:18:02] om te pleiten voor die nieuwe derogatie?

[4:18:05] Is dat één keer, drie keer, tien keer?

[4:18:07] Misschien heeft ze ook wel gesproken over die opkoopregeling die wel dichterbij moet komen.

[4:18:12] Want het mogen duidelijk zijn dat een nieuwe derogatie, als we hem al krijgen, geen oplossing

[4:18:17] is waar boeren op korte termijn wat aan gaan hebben.

[4:18:19] Nog los van de schade die het zou aanrichten aan onze natuur en ons water.

[4:18:23] Zoals ik al zei, een van de manieren om die laatste derogatie te krijgen was de NPOG.

[4:18:29] Wat vond Brussel er nou eigenlijk van, vraag ik voorzitter, dat dit kabinet het NPOG in

[4:18:34] de prullenbak heeft gegooid?

[4:18:35] Heeft dat nou nog iets gedaan, vraag ik aan de minister, met onze kansen voor die derogatie?

[4:18:40] Voorzitter, we hebben plannen weggegooid, we hebben tijd gerekt door alle ballen op

[4:18:44] een nieuwe derogatie in te zetten, zonder plan B.

[4:18:47] De minister speelt een soort mestroulette met de toekomst van onze boeren, want als

[4:18:51] Als wij niet leveren, dan wordt het een dwangsom voor Nederland, een koude sanering voor de boeren

[4:18:55] en is één ding zeker, de minister zal op landbouw niks meer voor elkaar kunnen krijgen in Brussel.

[4:19:02] Voorzitter, dat willen we voorkomen en daarom wil ik naar de toekomst kijken.

[4:19:05] Want we kunnen komend jaar natuurlijk wel mestzakken vullen en we kunnen in haven silo's open trekken

[4:19:10] om te kijken of we nog wat meer mest kunnen dumpen.

[4:19:12] We kunnen de mestgezant op pad sturen of andere landen onze shit willen

[4:19:16] en ons water meer belasten door met geitenpaadjes meer mest uit te rijden.

[4:19:20] Het zijn op z'n best tijdelijke schijnoplossingen die niets substantieel doen voor boeren en

[4:19:31] al helemaal niet voor onze natuur.

[4:19:33] Als de mestzakken in 2025 vol zitten en we de laatste vierkante meter grond die we nog

[4:19:38] konden vinden in Nederland hebben bemest, wat doen we dan in 2026 en daarna?

[4:19:43] In 2030 hebben we een mestoverschot van 600.000 volle tankwagens.

[4:19:49] Al die extra onzekerheid, al die extra kosten, dat kan toch niet de bedoeling zijn van deze

[4:19:54] BBB-minister die zegt op te komen voor de boeren.

[4:19:58] Nederland blijft zo intensiveren, zo kunnen kleine, jonge boeren met krappe marges het

[4:20:02] niet bijbenen, al helemaal niet als de mestafzetkosten blijven stijgen.

[4:20:06] En dat zag de voorganger van deze minister ook in.

[4:20:09] Hij suggereerde daarom een graslandnorm.

[4:20:11] Want maatregelen zoals vrijwillige uitkoop, wat de huidige minister heeft overgenomen,

[4:20:15] werken alleen met aanvullende maatregelen zoals een graslandnorm.

[4:20:19] Er was brede steun in de Kamer voor zijn volledige mestplan, waaronder de graslandnorm.

[4:20:24] En waarom kiest de minister ervoor om tegen de wens van de Kamer in de graslandnorm weer

[4:20:28] te gaan heroverwegen?

[4:20:29] Er is toch helemaal geen tijd om nog een keer rustig aan te gaan onderzoeken?

[4:20:34] Voor D66 is het duidelijk, er is geen tijd te verliezen.

[4:20:38] En daarom heb ik een amendement ingediend dat de graslandnorm van minister Adema echt

[4:20:42] invoert.

[4:20:43] Voor de natuur, voor de uitstoot van broeikasgassen en de kwaliteit van het water zou het goed

[4:20:47] zijn als de norm nog ambitieuzer is. De collega van de minister, minister

[4:20:51] Hermans, heeft voorspeld dat met het huidige beleid de klimaatdoelen net

[4:20:54] zo ver uit zicht zijn als de natuurdoelen. Dus is twee vliegen in

[4:20:58] één klap als we dit gaan doen. Als het aan D66 ligt, hadden we een

[4:21:01] hogere norm ingesteld omdat het voor de natuur en het klimaat niet

[4:21:04] ambitieus genoeg kan zijn. Maar toch kiezen we ervoor om nu stappen

[4:21:08] te zetten die nodig zijn voor boeren en natuur. Ook omdat deze norm

[4:21:11] vlak voor de zomer nog op een ruime meerderheid kon rekenen.

[4:21:14] Ik zie u ongeduldig kijken.

[4:21:15] Ja, want u heeft een interruptie van de heer Ginwis, die ik vraag om dat op een knop te doen.

[4:21:22] Ja, voorzitter.

[4:21:25] Het grondgebondenheid moet worden ingevuld in aanloop naar 2032.

[4:21:29] Is onderdeel van de verplichting die we zijn aangegaan in het kader van het zevende actieprogramma Nitraat.

[4:21:34] Zal dus in het achtste actieprogramma vast terugkomen.

[4:21:37] Maar is geen onderdeel zo letterlijk van de derogatiebeschikking.

[4:21:41] Door het nu in één keer te regelen in deze wet...

[4:21:44] gaan we met hele grote sprongen wel richting het regelen van die grondgebondenheid.

[4:21:49] En is dat nou wel zorgvuldige wetgeving?

[4:21:51] Want dit is best wel een heel verstrekkend voorstel.

[4:21:54] Waar ik in essentie positief over ben.

[4:21:57] We willen grasland behouden.

[4:21:58] Alleen ik wil ook gemengde bedrijven in stand houden.

[4:22:03] Die doen je tekort met zomaar een ruksigloze graslandnorm.

[4:22:07] En samenwerking tussen akkerbouwers en melkveebedrijven.

[4:22:10] Dus is dit nou goed doordacht?

[4:22:12] en is het niet wat meer grote stappen, snel thuis?

[4:22:15] Mevrouw Pold.

[4:22:17] Ja, voorzitter, het ging er al even over.

[4:22:19] Ik vind het nogal lastig om op dit moment nog te spreken over grote sprongen, volgens mij.

[4:22:24] En zeker niet, omdat dat werd natuurlijk net ook al genoemd.

[4:22:26] Dit is natuurlijk niet iets waar D66,

[4:22:30] nog de Partij voor de Dieren, nog GroenLinks, PvdA gisteren mee is begonnen.

[4:22:34] Dit is wel iets waar we natuurlijk al veel, veel langer mee bezig zijn.

[4:22:37] En ja, als u het amendement goed bekijkt,

[4:22:39] dan ziet u dat wij ook niet zeggen, ga morgen grondgebondenheid invoeren.

[4:22:43] Daar zitten nog enige jaren tussen.

[4:22:45] Er zit ook ruimte voor lagere regelgeving om te zorgen voor flankerend beleid,

[4:22:49] om te zorgen dat na allerlei dingen die we daar verder nog belangrijk in vinden,

[4:22:52] dat we dat ook kunnen gaan doen.

[4:22:53] Maar nee, grote sprongen, nee, dat lijkt me echt op dit moment een beetje bizar.

[4:22:58] Meneer Gimbeers.

[4:22:59] Ja, voorzitter, mevrouw Pot maakt met haar reactie de kansen op steun van mijn fractie niet groter.

[4:23:06] Niet omdat ik tegen het principe ben, nogmaals,

[4:23:08] De maatvoering die zij kiest past, denk ik, beter bij de ChristenUnie dan bij D66.

[4:23:14] Dus daar zit het punt niet.

[4:23:15] Maar is dit nou een voorbeeld van zorgvuldige wetgeving?

[4:23:20] Dit is best wel een verstrekkend onderwerp.

[4:23:22] Ik denk wel verstrekkender dan het hele voorstel wat voor ligt.

[4:23:26] Ik heb het niet over flankerend beleid.

[4:23:28] Ik heb het over een fundamentele kwestie.

[4:23:30] Hoe ga je met bedrijven om, met samenwerkingen...

[4:23:33] die niet in het standaard melkveehouderijbedrijf passen.

[4:23:39] Zoals een gemeenbedrijf van melkvee en akkerbouw bijvoorbeeld,

[4:23:42] of een samenwerking tussen die twee.

[4:23:44] Dat los je niet om te flankeren beleid.

[4:23:46] Dat moet slim in die grondgewondenheidsnorm vervat zitten in de wet.

[4:23:50] Dus mijn vraag is, zullen we niet gewoon de minister met de motie nu een opdracht geven

[4:23:55] om in het voorjaar met een uitwerking te komen,

[4:23:58] en eventueel gekoppeld aan een wetsvoorstel,

[4:24:01] dan nu in één keer op een achterna-middag met een amendement

[4:24:04] grondgebondenheid in de wet van Anker?

[4:24:07] Nou, voorzitter, kijk.

[4:24:09] De heer Grimvits zegt terecht.

[4:24:10] Weet je wel, dit voorstel ligt misschien wat dichter

[4:24:12] bij de ChristenUnie dan bij D66.

[4:24:14] We hebben er heel bewust voor gekozen

[4:24:16] om te werken met de gaslandnormen

[4:24:19] zoals minister Adema dat

[4:24:20] in zijn voorstel had voorgegeven.

[4:24:22] En dat hebben we gedaan omdat wij

[4:24:24] het vrij uniek vonden dat er in deze kamer

[4:24:26] zo'n ontzettende brede meerderheid was.

[4:24:28] Niet alleen om hele kleine stapjes

[4:24:30] te zetten, maar ook om echt stevige stappen te zetten.

[4:24:33] Dus laat ik de uitgestoken hand van de heer Grimwis dan in die zin aannemen dat ik graag met hem de

[4:24:39] komende dagen nog heel eventjes kijk hoe dat amendement in elkaar zit en wat we dan eventueel

[4:24:44] nog zouden moeten doen.

[4:24:45] En dan laten we dan eventjes kijken waar we dan op uitkomen, want er is mij heel veel aangelegen om

[4:24:49] te zorgen dat we hier gewoon een meerderheid voor hebben.

[4:24:56] Een klein stukje nog, hoor, voorzitter.

[4:24:59] Want ja, ik zei het eigenlijk net ook al in reactie op de heer Grimwis.

[4:25:02] Dus wij kiezen voor een stap in de richting van het plan Adema.

[4:25:05] Daar was een groot deel van de Kamer voor.

[4:25:07] Dus ik zou zeggen ja, als de minister het dan niet wil, dan doen we het wel als Kamer.

[4:25:12] Dat hebben we al vaker laten zien in deze commissie.

[4:25:15] En voorzitter, dan toch richting de minister

[4:25:16] de oproep om de komende tijd op dit dossier echt hoop en lef te tonen, zodat

[4:25:22] boeren in de toekomst weer trots kunnen uitstralen in plaats van onzekerheid.

[4:25:26] En de enige manier om dat te doen is

[4:25:28] stoppen met wensdenken en te beginnen met een eerlijk verhaal vertellen.

[4:25:32] Voorzitter, ik ga afsluiten.

[4:25:34] Deze minister heeft een verantwoordelijkheid tegenover de vele veehouders in Nederland die dreigen om te vallen.

[4:25:40] Een verantwoordelijkheid tegenover de natuur en voor schoon drinkwater.

[4:25:43] En dat vraagt om lastige keuzes, maar we kennen het alternatief.

[4:25:48] Als deze minister ook voor struisvogelpolitiek kiest, dan is ze dadelijk eigenhandig verantwoordelijk

[4:25:53] voor de ongecontroleerde krimp van de vreesstapel en de vele faillissementen van boeren.

[4:25:59] dan gaat deze BBB-minister het boekje in als de minister van de koude sanering.

[4:26:05] Dank u wel.

[4:26:08] Dank voor uw bijdrage, mevrouw Pot namens D66.

[4:26:10] Het woord is aan mevrouw Ouwehand van de Partij voor de Dieren.

[4:26:13] In ons midden sinds 2008 was het?

[4:26:15] 2006.

[4:26:16] 2006 al.

[4:26:17] Vanaf het eerste jaar van de derogatie was ik erbij.

[4:26:19] Nou, laten we daar beginnen.

[4:26:22] Gaat uw gang.

[4:26:23] Ja, voorzitter, ik zal me niet laten verleiden tot de geschiedenis vanaf 2006.

[4:26:31] Maar dat er in Nederland veel te veel dieren worden gevokt om te gebruiken en vervolgens

[4:26:39] te doden voor voedsel, was ook toen al een probleem.

[4:26:43] De minister die de scepter had gezwaaid op het ministerie voordat de Partij voor de Dieren

[4:26:50] werd gekozen, die was natuurlijk nog even in demissionaire status, een landbouwminister,

[4:26:55] Vlak na zijn aftreden gaf hij toe, en het is al door een collega gememoreerd,

[4:27:02] het systeem is vastgelopen.

[4:27:04] We importeren het voer, we exporteren het vlees,

[4:27:07] en wij blijven hierachter met de rommel, met de mest.

[4:27:10] En het tragieke is een beetje dat sindsdien iedereen die op het Landbouwministerie

[4:27:15] zich echt heeft laten doordringen van de feiten,

[4:27:20] pas na het aftreden dit soort dingen ging zeggen.

[4:27:23] Het is natuurlijk de bedoeling dat je, terwijl je daar zit, in het belang van de boeren,

[4:27:28] in het belang van een gezond toekomstperspectief voor de landbouw, je durft te verhouden tot

[4:27:33] wat die feiten zeggen.

[4:27:37] Mevrouw Bromet merkte al op dat het wel voelbaar is dat er verandering is in de Kamer.

[4:27:44] Dat de Kamer in elk geval in meer of mindere mate goed doordrongen is van de noodzaak tot

[4:27:49] verandering.

[4:27:51] Dat is hoopgevend.

[4:27:52] Maar de vraag is natuurlijk waar de minister dan staat.

[4:27:56] Aan de ene kant heeft zij laten zien dat ze zich wel degelijk verhoudt tot de feiten

[4:28:01] door toch een voorstel naar de Kamer te sturen om de mestproductieplafonds te verlagen en

[4:28:07] de dierrechten af te romen, met andere woorden.

[4:28:10] Het is een beginnetje, maar het is toch wel een krimp van het aantal dieren in de Nederlandse

[4:28:16] veehouderij.

[4:28:18] En tegelijkertijd is dat voorstel een afzwakking van wat er eerder lag, waarvan de Raad van State had gezegd

[4:28:23] let op, dat voorstel van Ademaar heb ik het nu over, dat doet niet genoeg.

[4:28:30] Hiermee wordt een koude sanering of een generieke korting niet voorkomen.

[4:28:36] Dus ik ben zo benieuwd, waar zit het hem nou in bij de minister?

[4:28:40] Aan de ene kant laat ze zien, oh als ik daar zit en ik neem de feiten tot me, dan durf ik te handelen.

[4:28:47] Maar toch weer niet zo scherp als zou moeten.

[4:28:51] En we zagen de voorvrouw van de boer-burgerbeweging met een onnavolgbare verklaring...

[4:28:56] over iets van, ja, maar nu hebben we wel alle informatie.

[4:29:01] Want zij werd gevraagd waarom heeft de BBB-fractie zich dan verzet tegen het plan van Adema...

[4:29:05] en komt er nu eigenlijk een soort variant daarop.

[4:29:09] En toen zei mevrouw Van der Plas, ja, maar nu hebben we alle informatie.

[4:29:12] En toen we oppositie waren, waren we maar een beetje aan de zijlijn aan het roepen.

[4:29:15] Ja, interessant, dacht ik, als je jezelf een boerenpartij noemt.

[4:29:21] Maar waar zit het er nou in?

[4:29:23] Is deze minister daadwerkelijk geconfronteerd met informatie op haar ministerie,

[4:29:27] dat er toe heeft geleid dat ze daadwerkelijk een voorstel stuurt?

[4:29:31] En kunnen we daar dan meer van verwachten?

[4:29:34] Staat de minister ook open voor aanvullende informatie,

[4:29:38] waar ze misschien nog niet van dacht, nou, dit vind ik prettig om te lezen.

[4:29:43] Want ja, de feiten die we kennen, die vragen toch om niks anders dan een fundamentele koerswijziging

[4:29:49] in het belang van een gezonde landbouw.

[4:29:53] Dus het lijkt een beetje, nou ik ben zoekende, de minister heeft ook in een interview gezegd,

[4:29:58] volgens mij ging het ook over de garanties, over hoe zorg je nou dat je die koude sanering

[4:30:05] voorkomt.

[4:30:06] En dan geeft ze antwoorden als, ja garanties geef je op wasmachines.

[4:30:10] Maar het lijkt mij dat je als boer-burgerbeweging het aan je stand verplicht bent om wel eerlijk

[4:30:18] te zijn naar boeren.

[4:30:20] Dus dat zou mijn eerste concrete vraag zijn.

[4:30:23] Mevrouw, verder memoreerde al het fosfaatrechtendrama als gevolg van het loslaten van het melkquotum.

[4:30:29] Een sector zei dat er geen productiebeperkende maatregelen tegenover hoefden te staan, want

[4:30:35] ze houden zichzelf wel onder de plafonds.

[4:30:37] Dat liep natuurlijk helemaal verkeerd af.

[4:30:39] En toen moest er op het allerlaatste moment toch worden ingegrepen.

[4:30:45] En wat mij toen opviel, was dat de vertegenwoordigers van de boeren, dat is misschien ook wel de

[4:30:52] tragiek, altijd hebben gelobbyd voor maatregelen die helemaal niet in belang zijn van de boeren.

[4:30:56] En toen liep het fout en toen kwam er ook geen eerlijk verhaal.

[4:31:00] Toen moesten we allemaal kijken naar Yvonne Jaspers, die op bezoek ging bij die boeren

[4:31:03] die, ja, nu helemaal natuurlijk in de knel kwamen, met koeien die vervroegd naar de slacht

[4:31:08] moesten.

[4:31:08] een groot drama. Maar niemand zei erbij, ja maar hier heeft LTO toch zelf om gevraagd en

[4:31:14] daar ging de politiek toch wel bewust in mee. Dus hoe gaan we dat nu voorkomen? Je kan het niet

[4:31:22] aan de sectoren overlaten. Volgens mij moet de minister rechtstreeks met alle boeren zelf

[4:31:27] communiceren. Luister, dit zijn mijn plannen. De kans dat het slaagt is behoorlijk klein,

[4:31:33] maar ik wil het er toch op wagen.

[4:31:35] Als het niet lukt, dan is dit wat er gaat gebeuren.

[4:31:40] Of heeft de minister een ander plan?

[4:31:42] Om eerlijk de boeren mee te nemen in dit risicovolle spel.

[4:31:46] Het is eigenlijk gokken met de belangen van de veehouders.

[4:31:49] Ja, wie gaat die verantwoordelijkheid dragen als het straks misloopt?

[4:31:54] En de ervaring leert dat degenen die verantwoordelijk zijn voor het drama

[4:31:57] niet erg genegen zijn om naar voren te stappen en zeggen

[4:32:00] ja, dit komt door mijn politieke keuzes.

[4:32:03] De sector deed het niet, de verantwoordelijke partijen deden het niet, ik heb al even de

[4:32:07] PVV aangesproken.

[4:32:09] Ja, wel huilen dat er allemaal dierenvervroegd naar de slag moeten, maar niet zeggen, ja

[4:32:13] dit komt wel omdat wij zelf alle onderbouwde waarschuwingen hebben genegeerd.

[4:32:18] Het is niet die overheid die heeft gefaald, het waren politieke keuzes.

[4:32:22] De andere vraag gaat over de fraude.

[4:32:27] Er wordt al jaren opgewezen dat er volop wordt gefraudeerd met mest.

[4:32:34] En het Openbaar Ministerie heeft ook gezegd, ja, ik zit niet in de politiek, maar er is

[4:32:38] maar één oplossing, minder dieren.

[4:32:40] Want als er zoveel mest wordt geproduceerd, ja, dan kan je gewoon oprekenen dat er wordt

[4:32:45] gefraudeerd.

[4:32:45] En wij hebben niet de capaciteit om daar achteraan te gaan.

[4:32:48] En nu hoor ik ook de heer Holman terecht het scenario schetsen dat er straks illegaal mest

[4:32:55] wordt uitgereden.

[4:32:56] Maar de vraag is wel, creëren we nu een beetje coulancen voor boeren die dat dan straks gaan

[4:33:01] doen of gaan we daadwerkelijk de keuzes maken die nodig zijn om te voorkomen dat er met mest

[4:33:07] wordt gefraudeerd?

[4:33:09] Want laten we wel zijn, hier staat wel ons drinkwater op het spel en de natuur en het

[4:33:17] vertrouwen van burgers in de politiek dat als we ons allemaal aan de regels moeten houden

[4:33:20] zodat er geen uitzondering wordt gemaakt voor boeren die met teveel mest zitten,

[4:33:26] terwijl de politiek dat gewoon even laten gebeuren.

[4:33:28] Dat kan natuurlijk niet.

[4:33:29] Dus ik wil ook weten, is dit plan met de minister van Justitie en Veiligheid afgestemd?

[4:33:35] RVO waarschuwt ook voor mestfraude.

[4:33:41] Voorzitter, de heer Holman had een treffende vergelijking van een lekkende kraan op een zinkend schip.

[4:33:49] Ik zou daar aan willen toevoegen dat het ook nog eens ontbreekt aan gezonde navigatie.

[4:33:57] En als je je kompas instelt op een daadwerkelijk gezonde landbouw, dan probeer je niet alleen

[4:34:04] de kraan te repareren en te zorgen dat het schip niet zinkt, maar dan probeer je ook

[4:34:10] dat schip naar veilig vaarwater te sturen.

[4:34:13] En dat gebeurt nu helemaal niet.

[4:34:15] Voor de landbouw is het dringend noodzakelijk.

[4:34:17] dat een aantal grote wissels wordt omgezet.

[4:34:21] De veehouderij is geen voedselproducent, maar een voedselverspiller.

[4:34:25] Dus willen we de wereld kunnen blijven voeden met z'n allen,

[4:34:29] dan zullen we moeten overschakelen naar veel plantaardiger, veel minder dieren.

[4:34:34] Minder dieren, minder mest, minder problemen.

[4:34:36] We moeten zorgen dat ons water gezond wordt.

[4:34:40] We zullen de natuur moeten beschermen.

[4:34:42] De boeren zijn de eerste die er last van hebben.

[4:34:44] als de biodiversiteit nog verder achteruit holt.

[4:34:48] En wat te denken van het maatschappelijk bewustzijn over wat er met de dieren gebeurt in de veehouderij.

[4:34:55] Tachtig procent van de Nederlanders wil af van de manier waarop dieren hun droevenleven moeten slijten.

[4:35:03] En juist als het gaat over mest, vind ik dat zo schrijnend dat dat niet wordt benoemd.

[4:35:08] Maar je hoeft toch maar in een veedicht gebied een beetje rond te fietsen en je denkt

[4:35:14] Het grijpt gewoon naar je keel.

[4:35:16] Denk eens even aan die dieren die 24 uur per dag boven op hun eigen uitwerpselen staan.

[4:35:21] Die dieren lijden massaal aan longontstekingen, borstvliesontstekingen.

[4:35:26] De heer Grinwis had het al over de kalverhouderij...

[4:35:30] en dat die de dans met de productieplafonds een beetje lijkt te ontspringen.

[4:35:34] Maar het zijn juist de kalfjes in die kalvermesterijen...

[4:35:38] die toch massaal lijden aan longontsteking.

[4:35:40] Dus niet alleen over die mestproductie en of je dat eerlijk verdeelt, maar ook vanuit dierenwelzijn.

[4:35:45] Moeten we dit systeem toch met z'n allen willen veranderen naar een gezonde toekomst voor mens, dier, natuur en dus ook de boeren?

[4:35:56] Gisteravond was bij VPRO tegenlicht een boer te zien die haatte tranen nog in zijn ogen, want een week daarvoor waren alle koeien weggedaan.

[4:36:04] Maar hij is overgestapt op de teelt van gewassen voor bio-beestbouwen.

[4:36:12] En de heer Pierik sprak over de emotionele pijn in de sector.

[4:36:15] En dat begrijpen we met z'n allen heel goed.

[4:36:18] Veranderen is ontzettend moeilijk.

[4:36:20] Zeker als je de plek waar je woont, als die al generaties lang in de familie is,

[4:36:25] en je iets heel anders moet gaan doen.

[4:36:28] Daar hebben boeren de hulp van Den Haag bij nodig.

[4:36:31] En daar hoort bij dat we eerlijk zijn over de verandering die nodig is, dat we ze helpen

[4:36:39] bij het emotionele proces dat de kop opsteekt als je van bedrijfsvoering moet veranderen.

[4:36:47] Maar laten we ze alsjeblieft helpen naar een toekomst waar wel perspectief in zit.

[4:36:54] Voorzitter, het voorstel dat de minister heeft gestuurd is onvoldoende.

[4:36:59] en laat boeren eigenlijk aflopen op een doodlopende weg.

[4:37:07] Het lijkt me dat het voor een minister die er zegt te zijn voor de boeren,

[4:37:14] onacceptabel is om dat te laten gebeuren.

[4:37:16] En de vraag, de cruciale vraag is waar is je kompas dan op afgesteld?

[4:37:20] Is het afgesteld op daadwerkelijk een toekomstperspectief voor de boeren

[4:37:24] en dat we eerlijk met ze omgaan en dat we alle doelen halen

[4:37:27] voor water, voor natuur, voor dierenwelzijn, voor voedselzekerheid?

[4:37:33] Of blijft je kompas afgesteld staan op de belangen van de agro-industrie?

[4:37:39] Waarvan we nu toch al 20 jaar moeten concluderen dat individuele boeren daar het loodje bij leggen.

[4:37:46] Voorzitter, dank u wel.

[4:37:48] Dank mevrouw Ouwehand voor uw bijdrage.

[4:37:50] En dan wil ik voor mijn termijn graag het voorzitterschap overdragen aan mevrouw Nijhoff-Leeuw.

[4:37:56] Dank u wel. Ik wou het u net voorstellen om even uw rol over te nemen.

[4:38:01] Zodat u bijdrage kan doen. Ga in gang, de heer Van Kampen van de VVD.

[4:38:05] Lekker rustig voorzitter, zo zonder interrupties.

[4:38:07] Nee, flauwekul.

[4:38:10] Voorzitter, voordat ik mij wil concentreren op de wet wil ik graag wat woorden spreken.

[4:38:15] Want allereerst wil ik de minister waardering uitspreken voor het plan wat zij de Kamer heeft toen toekomen.

[4:38:21] Het was op 21 december 2023 dat eigenlijk alle partijen hier,

[4:38:27] het was met uitzondering van de PVV, maar verder alle partijen onze motie steunden

[4:38:31] die eigenlijk vroegen om een plan van aanpak te maken om een mestcrisis het hoofd te bieden.

[4:38:36] Dat laat dus ook zien, voorzitter, dat ook al verschillen we op uitwerkingen

[4:38:40] en de omvang en de ingrijpendheid, best wel met elkaar van mening

[4:38:44] dat alle partijen in de Kamer willen dat zo'n generieke korting wordt voorkomen,

[4:38:49] willen dat zo'n mestcrisis het hoofd wordt geboden en dat de minister met dit dit voorstel komt met

[4:38:55] wat ik eerder heb genoemd ook rotmaatregelen dat dat verdient waardering voor die verantwoordelijkheid

[4:39:02] die ze daarmee neemt en voorzitter het is een debat wat ik namens mijn fractie ook voer met

[4:39:06] een met een zwaar gemoed want we weten dat de voorstellen die het kabinet hier nu doet en die

[4:39:12] daar ook achter liggen in de bredere mestaanpak dat een heel groot effect hebben op individuele

[4:39:17] dat die een effect hebben op de toekomst van heel veel van die bedrijven.

[4:39:23] Ik vind het belangrijk om uit te spreken dat de VVD-fractie waardering heeft voor de veehouderij.

[4:39:29] Dat wij ook zien dat de veehouderij een grote bijdrage levert aan onze voedselvoorziening.

[4:39:34] Dat de veehouderij een belangrijke bijdrage levert aan het onderhouden van ons cultuurlandschap.

[4:39:40] En die waardering vind ik belangrijk om uit te spreken.

[4:39:44] Wij zien ook dat alle sectoren in de afgelopen jaar op hun manier hun bijdrage hebben geleverd.

[4:39:49] Maar voorzitter, de vraag, en daar hebben we het vandaag over, is of dat voldoende is.

[4:39:55] En als we kijken naar de derogatiebeschikking die voor ons ligt,

[4:39:58] dan is eigenlijk het antwoord dat dat niet voldoende is en dat deze maatregelen nodig zijn.

[4:40:03] En de reden waarom mijn fractie zo hecht aan het nemen van deze maatregelen,

[4:40:06] is niet dat we het leuk vinden, want we erkennen de impact die het heeft,

[4:40:10] Maar juist om ervoor te zorgen dat er lucht ontstaat in die veehouderij, in die sector,

[4:40:14] zodat we ook weer eens als politiek wat afstand kunnen nemen en dat landbouw niet meer alleen

[4:40:19] op de voorpagina van de kranten komt te staan en dat landbouwpolitiek ook gewoon weer saai

[4:40:23] wordt zoals het hoort te zijn.

[4:40:25] Voorzitter, voor de VVD is het kabinetsvoorstel om de mesproductieplafonds te verlagen is

[4:40:31] een voldongen feit.

[4:40:32] Het vloeit voort vanuit de derogatiebeschikking.

[4:40:35] En ergens is dat ook een beetje wrang, want voor individuele boeren komt het misschien

[4:40:38] als een verrassing, maar overheid en sectorpartijen wisten allang dat het eraan zat te komen.

[4:40:44] En wel vraagt mijn factie de minister, net als de voorgaande sprekers, wat er nou is gebeurd

[4:40:47] tussen dat voorstel van minister Adema en het uiteindelijke plan Wiersma, want dat vergroot

[4:40:53] de opgave voor de varkenshouderij keer 2,5 en bij de pluimveehouderij komt er 7 procent

[4:40:57] bij.

[4:40:58] En wij begrijpen de grote frustratie hierover bij beide sectoren.

[4:41:02] En wat we zouden willen weten is, de technische briefing van de ambtelijke organisatie heeft

[4:41:07] daar wel wat duidelijkheid over gegeven, maar nog niet zozeer over het proces.

[4:41:10] Want hoe heeft de minister de betreffende sectoren betrokken bij dit besluit?

[4:41:15] En voorzitter, we weten als het gaat om die excretie plafonds dat ondernemers

[4:41:19] misschien niet zozeer nu geconfronteerd worden met dit onderdeel van het wetsvoorstel.

[4:41:24] Het bepaalt straks wel degelijk of en zo ja, welke aanvullende maatregelen nodig

[4:41:28] zijn na uitvoering van het plan Wiersma en denkt de minister al aan de tijd daarna.

[4:41:33] En zo ja, aan welk type maatregelen moeten we dan denken?

[4:41:36] van zorgsprekend om een generieke korting te voorkomen.

[4:41:41] Voorzitter, voor een groot deel leunt het voorstel van de minister

[4:41:43] op de effectiviteit van de LBV en de LBV+.

[4:41:46] En dat snapt onze fractie.

[4:41:48] Want deze regelingen zijn met overheidsgeld opengesteld

[4:41:50] voor een vrijwillige keuze.

[4:41:52] En dat is anders dan afroming,

[4:41:54] die al als ondernemer straks verplicht overkomt.

[4:41:57] Maar wel zit er een ongelijkwaardigheid in de bijdrage,

[4:41:59] omdat die regelingen vooral landen bij de varkenshouderij.

[4:42:03] Van een erfcoach hoorde ik afgelopen week

[4:42:05] Dat veel veehouders uiteindelijk afzien van deelname aan de regeling, omdat de bureaucratie

[4:42:16] die komt kijken bij het leven na de beëindiging van het agrarisch bedrijf, veel onzekerheid

[4:42:21] biedt.

[4:42:22] Mensen die erover denken om een mooie wellnessvoorziening te beginnen of een aantal chalets willen

[4:42:28] verhuren op hun erf op dat mooie platteland, die lopen vast in procedures bij provincies

[4:42:33] en gemeenten.

[4:42:34] en dat kan toch niet waar zijn, voorzitter.

[4:42:36] Want de agrarische onderneming mag dan misschien wel zijn beëindigd,

[4:42:40] maar het ondernemerschap stroomt nog wel degelijk door het bloed.

[4:42:43] En kan de minister hier iets aan doen?

[4:42:45] En is ze bereid om dit ook mee te nemen bij de nieuwe,

[4:42:48] brede stoppersregeling die zij wil openstellen?

[4:42:51] Mensen verdienen, voorzitter, wat mijn fractie betreft,

[4:42:53] na zo'n moeilijke keuze ook snel duidelijkheid.

[4:42:56] En kunnen we niet kijken of ondernemers die deelnemen aan zo'n

[4:42:59] één van die stoppersregelingen misschien bij gemeenten,

[4:43:01] bij provincies, voor wat betreft vergunningverlening, procedures,

[4:43:06] misschien een soort versnelde vastleen krijgen,

[4:43:09] zodat ze snel duidelijkheid hebben, omdat het moment van besluitvorming

[4:43:12] vaak ook snel moet, omdat die regelingen op enig moment weer dichtgaan.

[4:43:16] Voorzitter, waar de schoen wel echt direct voor ondernemers gaat knellen,

[4:43:19] dat is bij het onderdeel afroming bij verhandeling.

[4:43:22] En het is goed dat de minister de afroming bij verhandeling

[4:43:24] in de familiaire sfeer buiten spel heeft gezet.

[4:43:27] Mooi dat de bv-constructie hier ook ondervalt.

[4:43:29] Goed dat dit nog snel is gerepareerd.

[4:43:31] Maar waar de melkveehouderij al jaren is gewend aan werken met afroming,

[4:43:36] is dit voor de pluimveehouderij en de varkenshouderij een nieuwe ingreep.

[4:43:39] Het is eigenlijk ook al wel uitgebreid en zorgvuldig bedebatteerd door sprekers hiervoor.

[4:43:45] De pluimveehouderij heeft afzet al volledig gericht op verwerking en export.

[4:43:49] En ook in de varkenshouderij zijn al hele grote stappen gezet.

[4:43:52] En zijn de ambities ook nog steeds groot als het gaat om de bijdrage van verwerking.

[4:43:57] Kan de minister toelichten hoe zij uiteindelijk toch tot deze afweging is gekomen?

[4:44:02] En dan het onderdeel afrooming bij Heenlies.

[4:44:05] Het kabinet geeft aan dat de handel zich hiernaar zal gaan voegen, aangezien bij duurzame handelsrelaties

[4:44:10] slechts één keer in de vijf jaar wordt afgeroomd.

[4:44:12] Maar het punt, voorzitter, is dat dit nogal een anonieme markt is waarbij individuele pluimveehouders

[4:44:17] soms met een aanzienlijk aantal handelaars werkt.

[4:44:20] Vrees de minister niet dat zij de pluimveehouderij met dit voorstel onbedoeld uitbeent en zonee

[4:44:25] hoe kan dit worden voorkomen?

[4:44:26] Voor wat betreft de parlementaire behandeling van de AMVB en de voorstellen van het kabinet

[4:44:32] sluit ik me aan, gemakshalve bij de vragen en de voorstellen van de NEC-fractie.

[4:44:38] Dan, voorzitter, mesverwerking.

[4:44:39] Hoewel geen onderdeel van deze wetsbehandeling, wil ik toch stilstaan bij een aantal onderdelen

[4:44:43] van het plan in het bijzonder op de ambitie op mesverwerking.

[4:44:47] Ook de VWD ziet dit als een zeer kansrijke oplossing.

[4:44:51] Zeker in samenhang met de energietransitie waarmee we groen gas beschikbaar willen stellen

[4:44:55] En ja, ik heb het net even gecheckt, daar is zeker vanuit het ministerie voor Klimaat en Groene Groei

[4:45:01] een luisterend oor om ook mee te denken en te kijken in het kader van de klimaatgelden.

[4:45:07] Er lopen al veel goede projecten op het platteland,

[4:45:09] waarbij het succes lijkt af te hangen van de dienstdoende provincie.

[4:45:13] Ik sprak een melkveehouder in Gelderland.

[4:45:15] Nou, in Gelderland wordt men blijkbaar op een hele constructieve manier meegewerkt,

[4:45:20] meegewerkt, terwijl eenzelfde type melkveehouder in Overijssel tegen een

[4:45:25] heel ander college van gedeputeerde staten bevoeggezag aanloopt.

[4:45:29] Ja voorzitter, ik vind dat raar, ik vind dat jammer, ik vind dat we die

[4:45:32] projecten die vaak van onderop door veehouders worden opgebouwd,

[4:45:37] dat daar op gelijke waarde mee omgegaan moet worden.

[4:45:39] En dat die op een gegeven moment ook de ondersteuning van de overheid

[4:45:42] moeten kunnen krijgen op het moment, als het gaat om vergunningverlening

[4:45:46] en snelheid, dat wij hier de mond vol hebben van energietransities

[4:45:49] en groen gas. Wat kan de minister hieraan doen?

[4:45:53] Voorzitter, begin dit jaar leek er licht aan de horizon te schijnen voor Renur.

[4:45:57] En we zien dat het op dit gebied inmiddels wat zorgelijk rustig

[4:46:01] lijkt te worden aan het Brusselse front.

[4:46:04] De minister heeft twee belangrijke Europese opdrachten in het hoofdlijnenakkoord.

[4:46:08] Het eerste is het krijgen van een nieuwe derogatie.

[4:46:11] En het tweede is kunstmestvervangers uit dierlijke mest mogelijk maken.

[4:46:15] En hoe gaat het daarmee, zou ik de minister willen vragen.

[4:46:17] Hoe vaak is de minister sinds haar aantreden in Brussel geweest en hoe vaak is gesproken

[4:46:22] met de Europese Commissie over derogatie en hoe vaak is gesproken over reneur en met welke

[4:46:28] afdronk ging de minister die keren terug naar Den Haag?

[4:46:31] En we horen in de reactie graag één voor één antwoord op deze vragen van de minister.

[4:46:37] Voorzitter, na alle debat over excretie, dierrechten, generieke korting, AMVB's, voorhang, nahang,

[4:46:43] dan zou je bijna vergeten waar het ons allemaal om te doen is.

[4:46:46] En dat is de kwaliteit van ons water.

[4:46:48] En het voorstel wat nu voor ligt is bijna niet voor keuze vatbaar,

[4:46:52] want het is een uitvloeisel van afspraken die we als betrouwbare partner

[4:46:55] in de Europese Unie willen nakomen.

[4:46:58] Ook of misschien wel juist in het belang van die waterkwaliteit.

[4:47:02] Maar toch, als we dan kijken naar waar het ons allemaal om te doen is,

[4:47:05] die waterkwaliteit, vraag ik de minister of zij de impact van haar plan

[4:47:09] daarop eigenlijk wel scherp heeft.

[4:47:11] En in de onderliggende stukken wordt het wetsvoorstel goed onderbouwd.

[4:47:14] Dat verdient zeker complimenten aan de minister en haar organisatie.

[4:47:17] Maar gaat dit pakket ook daadwerkelijk leiden tot een verbetering van de waterkwaliteit?

[4:47:22] En zo ja, hoe weten we dat? En zo nee.

[4:47:24] Wat moet dan nog aanvullend worden gedaan?

[4:47:26] En ik overweeg een motie om dit plan te laten doorrekenen,

[4:47:29] bijvoorbeeld door het Planbureau voor de Leefomgeving en desgewenst

[4:47:32] om aanvullende voorstellen te vragen van de minister.

[4:47:36] Omdat we alles op alles willen zetten om de waterkwaliteit te verbeteren

[4:47:40] en een generieke korting te voorkomen.

[4:47:43] En voorzitter, zo richting het einde van mijn betoog,

[4:47:46] rest dan de vraag, is dit voldoende?

[4:47:48] En is dit alles voldoende om te gaan voldoen aan de mesproductienormen?

[4:47:51] En voorkomen we zo die generieke korting van dierrechten?

[4:47:55] En hoop is de vader van de gedachte.

[4:47:57] En hoewel ik echt hoop dat dit voldoende is,

[4:47:59] vindt de VWD dat de minister ook moet nadenken over een plan B.

[4:48:03] En een aantal voorstellen hiervoor is ook al van collega's voorbijgekomen.

[4:48:08] Onze fractie vindt dat de brede opkoopregeling zo snel mogelijk opengesteld zou moeten worden.

[4:48:12] Daarom hebben we samen met de heer Ginwis, heb ik meegedaan met het voorstel van de heer

[4:48:16] Ginwis om daar een motie voor in te dienen, want op die manier trekken we de scheefgroei

[4:48:20] in de opgave voor de melkveehouderij enerzijds en varkens- en pluimveehouderij anderzijds

[4:48:26] ook recht.

[4:48:27] Zij konden al gebruikmaken van de LBV, LBV plus regelingen.

[4:48:30] Datzelfde been trek je dan bij voor de melkveehouderij, waardoor je uiteindelijk met een gezelfde

[4:48:36] speelveld hopelijk uitkomt.

[4:48:38] Als dan die eerste euro dan pas op 1 januari 2026 overgemaakt kan worden, ik kan me dat

[4:48:43] niet voorstellen, maar dan nog kan de minister het hele pakket al wel klaarzetten, zodat

[4:48:48] ondernemers kunnen nadenken over hun toekomst.

[4:48:51] En het zou mooi zijn als zij dat vandaag al aan de Kamer kan toezeggen.

[4:48:54] Is zij daar toe bereid?

[4:48:56] Mijn fractie zegt haar alle steun toe die zij nodig heeft voor een spoedige notificatieprocedure

[4:49:01] bij de Europese Commissie.

[4:49:03] Plan Wiersma, waarvan dit wetsvoorstel een onderdeel is, is een routekaart om aan de

[4:49:08] afgesproken normen met de Europese Commissie te voldoen.

[4:49:11] Dat is goed, maar wat de VWD betreft niet genoeg.

[4:49:14] We zullen in deze commissie ook het debat met het kabinet moeten gaan voeren over structuurkeuzes.

[4:49:21] Onze wens voor een grondgebonden melkveehouderij is bekend.

[4:49:24] Hij is er vaak voorbij gekomen vandaag.

[4:49:26] Het staat overigens ook gewoon als afspraak met de Europese Commissie opgenomen in het

[4:49:30] adendum bij het zevende actieprogramma Nitraatrichtlijn.

[4:49:34] En de minister heeft een onderzoek aangekondigd.

[4:49:36] Maar wij verwachten dan ook dat zij, als zij met die resultaten komt,

[4:49:40] dat ze dan ook met een concrete keuze komt.

[4:49:45] En het antwoord op de vraag hoe de minister grondgebondenheid wil gaan vormgeven,

[4:49:49] zal daar dan ook wat mijn fractie betreft beantwoord moeten worden.

[4:49:54] Voorzitter, dat even wat betreft grondgebondenheid melkverhouderij.

[4:49:58] Dank u wel, voorzitter.

[4:49:59] En er zijn een aantal interrupties voor u.

[4:50:01] Ik begin aan mijn linkerkant eerst bij D66, dan Partij voor het Dier,

[4:50:06] en daarna kom ik bij Partij van de Arbeid GroenLinks.

[4:50:08] Mevrouw Pot, ga u gang.

[4:50:11] Ja, voorzitter, ik loop nog niet zo heel lang mee met deze commissie,

[4:50:14] maar ik heb de heer Van Kampen natuurlijk een aantal keren in actie gezien.

[4:50:18] En het is iedere keer weer een beetje de vraag wie je krijgt bij zo'n commissiedebat.

[4:50:22] Is dat dan dat bevlogen Kamerlid die even de minister het vuur aan de schenen legt

[4:50:28] en die het stevig opneemt voor de boeren?

[4:50:30] of is het een beetje dat Kamerlid wat een beetje opgaat in het behang als hij weer op z'n donder heeft gehad van zijn coalitiegenoten.

[4:50:35] Altijd weer een beetje zoeken.

[4:50:39] Maar ik hoor nu een beetje vlees nog vis eigenlijk.

[4:50:41] Het zit er een beetje tussenin.

[4:50:42] Dus het is niet echt de bevlogenheid van eerder.

[4:50:45] Hij heeft hoop, zegt hij, soort van.

[4:50:49] Hij constateert ook dat het niet genoeg is.

[4:50:51] Maar mijn vraag is dus, is dit plan wat er nu ligt, dus het plan van minister Wiersma en de wet die er nu ligt,

[4:50:57] is dat nu voor hem voldoende?

[4:50:58] Gaat hij hier nou gewoon mee akkoord?

[4:51:00] Want ik hoor gewoon heel, heel weinig kritische noten gewoon bij het plan wat er ligt.

[4:51:08] Meneer Van Kappen.

[4:51:09] Voorzitter, de kwalificaties van mijn optreden laat ik bij mevrouw Pot.

[4:51:12] Dat is geheel aan haar smaak en waarneming.

[4:51:18] Ik heb mijzelf volgens mij horen zeggen dat ik mij afvraag of het voldoende is...

[4:51:23] en dat ik voorstel en voornemens ben om een doorwerking, doorrekening...

[4:51:28] Ik heb dat in ieder geval in het betoog van mevrouw Pot nog niet teruggehoord.

[4:51:30] Gewoon een kwantitatieve, objectieve doorrekening op doelbereik van het plan

[4:51:35] weersma te vragen. Volgens mij kan het niet helderder en duidelijker zijn en

[4:51:40] bevlogener zijn wat ik daarmee in petto heb om te kijken of het voldoende is wat

[4:51:44] de minister hier op tafel legt. Mevrouw Pot. Ja, maar voorzitter, dat klinkt heel

[4:51:49] mooi, maar het punt is dat we, we staan er nu voor, weet je wel. Sterker nog, we

[4:51:54] stonden hier, volgens mij meneer van Kampen nog eerder dan ik, maar in ieder

[4:51:57] in ieder geval al ruim voor het reces stonden we hier voor.

[4:52:00] Toen stonden we hier vlak voor het reces nog een keer voor.

[4:52:02] Vlak na het reces nog een keer.

[4:52:04] En dan gaan we straks een doorberekening doen.

[4:52:06] Ja, ik vind het leuk, maar er ligt nu dankzij deze coalitie geen NPOG.

[4:52:11] Er ligt geen transitiefonds meer.

[4:52:13] Er ligt een halfmestplan.

[4:52:14] Dan is het toch niet genoeg om te zeggen, nou, dan gaan we op een gegeven moment

[4:52:16] gaan we het doorrekenen.

[4:52:18] Dan moeten er toch nu al dingen veranderen.

[4:52:22] Meneer Van Kappelen.

[4:52:23] Voorzitter, volgens mij veranderen er op dit moment al heel veel dingen.

[4:52:26] Want volgens mij gaan er op dit moment al een hele hoop bedrijven op de kop.

[4:52:30] Volgens mij is het zo dat het voorstel van de minister in werking treedt per 1 januari 2025.

[4:52:35] Volgens mij heb ik mijzelf aanvullend op de doorrekening van de plan op de waterkwaliteit

[4:52:39] van de minister waar ik behoefte aan heb horen zeggen dat ik vind dat de opkopregeling naar

[4:52:47] voren gebracht moet worden, zodat ook melkveehouders snel de keuze kunnen maken waar ze aan toe

[4:52:52] om die mest uit de markt te halen, om dat overschot weg te nemen,

[4:52:56] om die generieke korting te voorkomen.

[4:52:58] Heb ik het voorstel daartoe gedaan met de heer Ginwis om met een motie te komen.

[4:53:02] Dus, mevrouw Pot kan mij de maat nemen en in allerlei toonaarden vertellen dat ik hier niet leef.

[4:53:09] Volgens mij doe ik hier concrete voorstellen.

[4:53:11] En is het nota bene mijn eigen motie,

[4:53:13] mijn eigen motie van 23 december, of 21 december 2023,

[4:53:18] die ten grondslag ligt aan dat plan.

[4:53:20] Dus mevrouw Pot, laat mevrouw Pot niet degene zijn die mij hier de maat neemt over het feit

[4:53:25] dat het mij niet menens is om hier met oplossingen te komen.

[4:53:29] Nou, voorzitter.

[4:53:30] Laatste interruptie, mevrouw Pot.

[4:53:31] Ja, voorzitter.

[4:53:32] Ik zie dat meneer Van Kampen er een beetje boos om wordt en daar ben ik eigenlijk wel

[4:53:34] blij mee.

[4:53:36] Want het laat gewoon iets meer, ik zie allerlei blikken mijn kant op, maar ik ben er eigenlijk

[4:53:40] wel blij mee.

[4:53:41] Want ik miste dat gewoon in zijn eigen betoog een beetje.

[4:53:43] Ja, inderdaad, die motie, dat is hartstikke mooi, daar ben ik ook blij mee.

[4:53:47] Hij was inderdaad degene die achter dat plan van aanpak stond.

[4:53:51] Dat is fantastisch.

[4:53:52] Maar er lag een plan Adema al maanden geleden.

[4:53:56] Dat was veel compleeter dan dit plan.

[4:53:58] Nu ligt er een tweede plan.

[4:54:00] Dat is halfslachtig, constateer ik.

[4:54:03] Ik ben blij dat hij nu constateert dat er nog dingen moeten gebeuren.

[4:54:07] Ik miste dat echt in zijn betoog.

[4:54:13] Ik wil mevrouw Pot met liefde naar mijn spreektijd uitgeschreven tekst overhandigen.

[4:54:20] Ik heb het gewoon uitgesproken.

[4:54:21] Ik val nu in de herhaling.

[4:54:23] Jammer van de interrupties van mevrouw Pot.

[4:54:26] Nogmaals, lees het en kijk het debat nog eens terug, zou ik willen zeggen.

[4:54:30] En dan over het optreden in de richting van het kabinet.

[4:54:34] Want het is waar dat de heer Pierik verwezen ook al naar...

[4:54:36] dat we twee weken geleden een forse confrontatie hadden met de minister.

[4:54:40] Ik was echt pissig.

[4:54:43] Omdat er een breed levende wens in de Tweede Kamer werd aan de wil gehangen.

[4:54:50] Daar werd niet naar geluisterd.

[4:54:52] Uiteindelijk gaf de minister toe en gaf ze aan dat ze dat voorstel ging indienen als het gaat om die veeprikkers verbieden.

[4:54:59] Hier constateer ik dat de minister gehoor heeft gegeven aan die brede oproep in de Kamer die ik eerder heb gedaan.

[4:55:05] En als ik dan tegenover het kabinet sta, tegenover een minister sta die moeilijke maatregelen neemt

[4:55:12] en ook bereid is om daarbij te luisteren naar de brede wens van de Kamer,

[4:55:17] dan heb ik daar waardering voor.

[4:55:19] En ik weet dat dit ook keuzes zijn die de minister misschien niet leuk vindt.

[4:55:22] Ik herinner mij het eerste mestdebat voor de zomer.

[4:55:24] Toen was het echt nog even kijken.

[4:55:26] Jongens, wat gaan we na de zomer met elkaar krijgen voor mespakket?

[4:55:30] En ik zie dat minister Wiersma de ernst van de situatie inziet.

[4:55:33] en dat zij gewoon met concrete wetgeving komt die aansluiten

[4:55:37] bij de afspraken die we hebben gemaakt met de Europese Commissie.

[4:55:40] Als het gaat om de implementatie van de derogatiebeschikking

[4:55:43] heb ik vragen over de grondgepondenheid.

[4:55:45] Mevrouw Pot die schiet van de kelder naar de zolder

[4:55:48] om daar al met amendementen te komen.

[4:55:51] Dat gaat mij niet te snel.

[4:55:53] Maar ik zeg heel duidelijk in mijn bijdrage er wel bij.

[4:55:55] De minister doet een studie.

[4:55:57] Maar ik verwacht dan wel dat er ook een keuze gemaakt gaat worden.

[4:55:59] Als zij straks met die resultaten komt.

[4:56:01] Dat hoorde ik in het punt, meneer Van Kampen, dus ik denk dat er nu op dit punt genoeg gewisseld is.

[4:56:07] U hebt geen interruptie meer, dus dat mag u straks onder kop koffie doen.

[4:56:12] Ik ga verder naar mevrouw Ouwehand.

[4:56:17] Voorzitter, dank u wel.

[4:56:17] Voorzitter, ik heb een vraag over het kinmerk van deze coalitie.

[4:56:23] Die hebben met elkaar dan dingen afgesproken in het hoofdlijnenakkoord, waarvan iedereen die een beetje verstand van de kwestie heeft, zegt dat dat helemaal niet gaat gebeuren.

[4:56:30] En vervolgens is het ja, afspraak is afspraak.

[4:56:34] Dat geldt ook voor die derogatie.

[4:56:36] Mensen die in deze commissie, ik wijs ook even naar mevrouw Vedder en de heer Holman, die zeggen

[4:56:43] terecht, nou ja, het zit er gewoon niet heel erg in dat die op korte termijn, dat je Brussel overtuigt,

[4:56:48] dat je die derogatie weer terugkrijgt.

[4:56:50] En de VVD heeft vorige periode ook bestuurd.

[4:56:53] En het was toch zo dat de minister van Landbouw, we waren de derogatie kwijt.

[4:56:59] En omdat er heel veel inzet is gepleegd, hebben we die overgangstermijn van twee jaar nog gekregen.

[4:57:07] En deze minister, en de voorvrouw van BBB zegt hetzelfde, die geven eigenlijk het vorige

[4:57:12] kabinet de schuld dat daar onrealistische afspraken met Brussel zouden zijn gemaakt.

[4:57:18] Ik vind dat de VVD daar wel even op moet reageren, want zo was dat niet.

[4:57:22] We waren de derogatie kwijt en er is heel veel werk ingestoken om deze overgangsperiode

[4:57:27] nog binnen te slepen.

[4:57:30] Ik zou de VVD-fractie daar graag over horen, ook over die afspraak die dan nu in het hoofdlijnenakkoord

[4:57:36] staat.

[4:57:36] Hoe realistisch dat is.

[4:57:38] Dank u wel.

[4:57:39] Ik wil ook graag iedereen manen om het kort te houden en dat geldt ook voor het antwoord

[4:57:43] van meneer Van Kamp, de schuilgrank.

[4:57:45] Sowieso is altijd alles de schuld van de VVD natuurlijk, dat vooropgesteld.

[4:57:51] Voorzitter, ik denk dat mevrouw Ouwehand, als zij het hoofdlijnenakkoord goed leest, en dat

[4:58:00] Het is goed dat de minister in Brussel de discussie voert met de Europese Commissie...

[4:58:05] om te kijken wat daar nog mogelijk is.

[4:58:07] Er zijn verschillende onderzoeken voorbijgekomen.

[4:58:08] Er is best wel wat voor te zeggen dat je in bepaalde blijvend gaslandgebieden...

[4:58:13] misschien met een hogere bemessingsnorm in de toekomst zou gaan werken...

[4:58:16] dan die 170 kilo N per hectare.

[4:58:18] En als het in die context met elkaar wordt gekeken van...

[4:58:22] richting de Europese Commissie, is daar een afspraak te maken?

[4:58:26] Vind ik het goed dat de minister dat doet.

[4:58:27] Als dat is afgesproken in het hoofdlijnakkoord...

[4:58:29] wil ik ook weten wat daar de voortgang op is.

[4:58:32] Minstens zo belangrijk, zeg ik erbij...

[4:58:34] minstens zo belangrijk is dat plan B...

[4:58:37] dat we ook een plan B klaar hebben staan.

[4:58:39] Dat dat plan wat hier nu wordt ingediend bij de Kamer...

[4:58:41] die wet die wordt ingediend...

[4:58:43] dat die derogatiebeschikking...

[4:58:45] die is afgesproken met de Europese Commissie...

[4:58:47] dat die wordt geïmplementeerd.

[4:58:49] Niet voor niets roep ik op tot structuurkeuzes...

[4:58:51] straks in het vervolg van mijn betoog.

[4:58:54] Omdat ik vind dat we ons niet moeten blindstaren...

[4:58:56] op het krijgen van derogatie.

[4:58:59] Want dan spelen we met het lot van heel veel individuele ondernemers.

[4:59:02] En dat wil ik niet op mij geweten hebben.

[4:59:07] Mevrouw Ouwehand.

[4:59:08] Ja, voorzitter, dank.

[4:59:09] Ik denk dat het heel belangrijk is om realistisch te zijn...

[4:59:12] in de richting van de boeren, ook in de richting van de dieren.

[4:59:14] Want als je dit de hele tijd boven het debat laat hangen...

[4:59:17] ja, maar we krijgen die derogatie misschien nog wel terug.

[4:59:20] Ja, dan kan je op je vingers uittellen dat het beleid...

[4:59:23] zal worden ingericht op dat wensdenken.

[4:59:26] En dat is een ontzettend groot risico.

[4:59:29] Ik wil ook de VVD graag horen over wat het betekent voor de dieren als je denkt, nou ja,

[4:59:34] we hoeven die veestapel niet zo fors te krimpen en het moet uiteindelijk toch, dan krijgen

[4:59:39] we een herhaling van het fosfaatrechtendrama, dat al die dieren vervroegd naar de slag moeten.

[4:59:44] Dus is de VVD dan ook bereid in het plan B waar zij om vragen, om de minister op te roepen

[4:59:49] om tijdig fokbeperkingen in te stellen, want een dier dat niet gevokt is, hoeft ook niet

[4:59:54] vervroegd naar de slag.

[4:59:58] Dan zet je in een paar maanden de hele boel stil, dus die oplossing vind ik niet zo'n goede.

[5:00:05] Ik denk wel dat het kabinet ook moet nadenken over hoe ziet de wereld eruit zonder dat we derogatie krijgen.

[5:00:10] Want we zijn nog gewoon kwijt in 2026. En wat nou als je hem niet meer krijgt?

[5:00:14] Dus ik vind dat een hele goede oproep.

[5:00:16] En laat ik dat dan samen met mevrouw Ouwehand doen in de richting van de minister.

[5:00:20] Ook een realistische reflectie van wat hoort zij nou als zij die gesprekken voert met de Europese Commissie

[5:00:26] en zij brengt dat op.

[5:00:27] Hoe realistisch is het nou dat we dat krijgen,

[5:00:30] dat we die derogatie krijgen?

[5:00:32] We weten dat de nitraatrichtlijn op dit moment wordt geëvalueerd.

[5:00:36] Uit een evaluatie volgen vaak wijzigingen.

[5:00:38] Dus is het dan niet, zou ik me kunnen afvragen,

[5:00:40] nu we hier toch met elkaar in debat zitten,

[5:00:42] is het dan niet veel logischer dat we onze energie veel meer steken

[5:00:45] in een nitraatrichtlijn die past bij Nederland?

[5:00:48] Natuurlijk onder de voorwaarden dat we blijven voldoen aan de waterkwaliteit,

[5:00:51] in plaats van dat we alle energie misschien op een heiloos weg zetten.

[5:00:56] Maar daarvoor wil ik eerst de reactie van de minister afwachten,

[5:00:59] wat haar afdronken is van de gesprekken die zij voelt over derogatie in Brussel.

[5:01:05] Dank u wel. Dan ga ik nu naar mevrouw Bromet, BVDA GroenLinks, schuifvang.

[5:01:10] Ja, voorzitter, ik wil nog even terugkomen op die grondgebondenheid die de VVD belangrijk zegt te vinden.

[5:01:15] Eigenlijk twee vragen.

[5:01:17] De eerste, de VVD doet een verzoek aan de minister om te komen met een besluit

[5:01:22] over de manier waarop die grondgebondenheid ingevuld gaat worden.

[5:01:26] Kunnen we dat zien als een waarschuwing vanuit de VVD richting de minister?

[5:01:30] En ten tweede, ik heb een motie liggen die gaat over de grondgebondenheid...

[5:01:35] en dat er een plan van aanpak moet komen.

[5:01:37] En weet je, de afzwakking van het amendement van D66, wat we wel gaan steunen...

[5:01:41] maar voor het geval dat daar geen meerderheid voor ontstaat...

[5:01:45] kunnen we dan ook rekenen op de steun van de VVD?

[5:01:48] Meneer Van Kampen.

[5:01:49] Voorzitter, ik vind dat het kabinet de kans moet krijgen...

[5:01:52] Die analyse die ze heeft toegezegd om die te voeren.

[5:01:57] Dus die ruimte moet de minister eerst krijgen.

[5:01:59] Ik ga ervan uit dat dat...

[5:02:00] Nou, laten we haar vragen wanneer die komt.

[5:02:02] Maar ik denk zo ergens in het voorjaar.

[5:02:05] Ja, voorzitter.

[5:02:05] Mevrouw Bromet heeft mij wel goed gehoord...

[5:02:07] als ik zeg dat ik dan wel ook vind dat het kabinet met een keuze moet komen.

[5:02:13] En ja, als zij dat interpreteert als een waarschuwing, is dat haar interpretatie.

[5:02:17] Maar het is in ieder geval een verwachting die bij de VVD hooggespannen is.

[5:02:22] Omdat de urgentie die meerdere partijen hier daarover hebben uitgesproken,

[5:02:27] mevrouw Pot het meest concreet in de vorm van een amendement,

[5:02:30] u wellicht, mevrouw Bromet wellicht met een motie,

[5:02:33] die urgentie die delen wij volkomen.

[5:02:36] Dank u wel, heer Van Kampen.

[5:02:39] Dan geef ik u nu het woord weer terug.

[5:02:41] Want volgens mij was u nog met uw bijdrage, of was u helemaal klaar?

[5:02:45] Nee, voorzitter, maar niet lang meer.

[5:02:47] Dus geen zorgen.

[5:02:49] We hadden het over die structuurkeuzes,

[5:02:50] Want we horen uit de varkenshouderij en de pluimveehouderij

[5:02:53] eigenlijk toch een beetje de verzuchting dat er grote ingrijpende keuzes worden gemaakt

[5:02:59] met dit wetsvoorstel, waar eigenlijk structuurkeuzes aan tegen grondslag liggen.

[5:03:04] En ergens vind ik dat we daarna moeten luisteren naar die zorg en die verzuchting.

[5:03:08] En zou ik ook de minister willen vragen hoe zij kijkt naar het voeren van dat debat over die structuurkeuzes.

[5:03:14] Want we hebben het over grondgebondenheid van de melkveehouderij gehad.

[5:03:16] Dat is zo'n structuurkeuze.

[5:03:18] Eenzelfde discussie zou je kunnen voeren over een structuurkeuze in de pluimveehouderij.

[5:03:23] Afgelopen weken hebben we met elkaar heel duidelijk gezien...

[5:03:27] hoe bedrijven die afhankelijk zijn van verlieste dierrechten...

[5:03:31] dat daar een grote mate van afhankelijkheid, bedrijfseconomische afhankelijkheid zit.

[5:03:36] Nogmaals vooropgesteld, een rechtmatige manier om je bedrijfsvoering te hebben...

[5:03:41] niks op af te dingen.

[5:03:43] Maar misschien moet je wel eens met elkaar om de tafel gaan om te kijken...

[5:03:45] vinden we niet dat het de komende vijf tot tien jaar op een andere manier zou moeten.

[5:03:49] Die structuurkeuzes zijn ook te bedenken voor de varkenshouderij.

[5:03:53] Ik zou de minister willen vragen of zij in het belang van de stabiliteit van de sector

[5:03:56] en de weerbaarheid van de sector ook bereid is om dit soort structuurkeuzes in beeld te brengen

[5:04:03] en daar met de Kamer op enig moment van gedachten te wisselen.

[5:04:07] Hetzelfde gaat over de kalverhouderij, hebben we het vaak over gehad.

[5:04:10] We weten geen melkveehouderij zonder kalverhouderij.

[5:04:14] Dat staat niet los van elkaar.

[5:04:16] Maar het blijft natuurlijk raar dat deze sector niet gestuurd kan worden...

[5:04:21] terwijl we dat bij de andere diercategorieën wel doen.

[5:04:23] Hoe denkt de minister over die structuurkeuzes?

[5:04:26] En vindt zij dat die misschien op korte termijn niet leuk zijn...

[5:04:29] maar uiteindelijk wel een soort basis creëren voor de agrarische sector...

[5:04:33] om verder te kunnen, zodat de politiek niet steeds maar weer op de stoel gaat zitten...

[5:04:37] en het onderwerp van het politiek debat hoeft te zijn?

[5:04:40] Tot slot het achtste actieprogramma in die traadrichtlijn.

[5:04:43] Ik vraag al heel lang naar het proces hoe de Tweede Kamer hierbij wordt betrokken.

[5:04:51] De behandeling van het zevende actieprogramma en het addendum is me vrij matig bevallen.

[5:04:56] Dat is allemaal vrij laat geweest.

[5:04:59] Maar de tijd gaat wel echt dringen.

[5:05:01] Ik zou de minister willen vragen wanneer de Kamer een eerste voorstel tegemoet kan zien.

[5:05:06] Voor nu sluit ik af.

[5:05:09] sluit ik af en zie ik uit naar de beantwoording van de minister.

[5:05:13] Dank u wel.

[5:05:13] Dank u wel en dan ga ik u nu het woord teruggeven, voorzitter.

[5:05:16] Dank u wel, mevrouw Nijhoff-Leeuw.

[5:05:18] Dan schors ik nu het debat voor een half uur,

[5:05:22] zodat de minister de beantwoording kan voorbereiden.

[5:05:24] En wil ik gelijk voorstellen aan de leden om dit debat met een uur te verlengen,

[5:05:28] van zeven tot acht uur, anders gaan we niet uitkomen.

[5:05:31] En ik denk ook dat u het belangrijk vindt om een goed debat te kunnen voeren met het kabinet.

[5:05:38] Dan staat het u vrij wat u met uw maag doet de komende half uur, maar anders gaan we niet uitkomen.

[5:05:43] We hebben deze zaal maar tot acht uur, dus zo zou ik het willen voorstellen, tenzij daar grote bezwaren tegen zijn.

[5:05:50] Mevrouw Beckerman?

[5:05:53] Is er dan in ieder geval iets van een twintigminuteschorsing tussen eerste en tweede termijn mogelijk?

[5:06:02] Ik ben vanuit Groningen gekomen vandaag.

[5:06:04] Als we helemaal niet kunnen twintig minuutjes eten, zou dat heel fijn zijn.

[5:06:15] Voor een korte dinerschorsing dan?

[5:06:17] Oké, dan doen we dat.

[5:06:18] Prima, maar dan verlengen we het debat wel tot acht uur.

[5:06:21] Oké?

[5:06:21] Ja, tweede termijn van de Kamer en minister.

[5:06:25] Ja, akkoord.

[5:06:25] Schors ik nu tot...

[5:06:28] Wat is het?

[5:06:31] Ja, zeven over half...

[5:06:33] Vijf.

[5:06:35] Vijf.

[5:38:31] Ik heropen het wetgevingsoverleg en vraag de geachte collega's weer hun stoeltje op te zoeken.

[5:38:41] En daarmee zijn we aangekomen aan de termijn van de zijde van het kabinet.

[5:38:45] En ik wil de minister het woord geven voor haar termijn en ook vragen of u ons misschien

[5:38:49] een beetje kunt inleiden hoe de blokjes eruit zien van de behandeling van uw beantwoording.

[5:38:54] Zodat we daar rekening mee kunnen houden bij de interrupties.

[5:38:56] Zoals we dat gewoonlijk doen wil ik ook de collega's voorstellen dat we na ieder blokje de interrupties richting de minister doen.

[5:39:04] Ik wil acht interrupties voorstellen, maar help me er alsjeblieft een beetje mee dat we ze wel een beetje bondig doen,

[5:39:10] want dan komen we ook op tijd de zaal uit.

[5:39:13] De minister.

[5:39:15] Dank, voorzitter.

[5:39:18] Ja, mijn voorstel zou zijn om te beginnen met het wetsvoorstel en alle vragen die daarop ingediend zijn

[5:39:25] over de onderbouwing en het wetsvoorstel zelf, maar ook een blokje over de beëindigingsregeling

[5:39:33] in het kader van het wetsvoorstel en de ingediende amendementen.

[5:39:39] Daarnaast zijn er nog een aantal beleidsmatige vragen gesteld, die wilde ik dan daarna in

[5:39:43] vijf verschillende blokjes, oh het zijn er zes, daarna behandelen.

[5:39:49] Dus als we hiermee beginnen, dan hebben we daarna nog een blokje.

[5:39:52] De nieuwe beëindigingsregeling, grondgebondenheid, voerspoor en innovaties.

[5:40:00] De nieuwe beëindigingsregeling, grondgebondenheid.

[5:40:04] Voerspoor, innovaties. Voerspoor, innovaties.

[5:40:08] Verantwoordelijkheid, keten. Verantwoordelijkheid, keten.

[5:40:12] Stikstofcorrectie. Stikstofcorrectie.

[5:40:15] En nog een verzamelblokje.

[5:40:19] Overig. Oké. Nou, gaat uw gang. U heeft het woord.

[5:40:28] Zoals we allemaal weten, heeft Nederland in 2022 de laatste derogatiebeschikking gekregen

[5:40:37] van de Europese Commissie, met daarin een aantal voorwaarden.

[5:40:42] Wij zijn gehouden aan die voorwaarden en ik zie dat zelf ook zo.

[5:40:48] Daarbij heeft uw Kamer mij ook voor de zomer opgeroepen om alles eraan te doen, conform

[5:40:54] Het hoofdlijnenakkoord en vervolgens het regeerprogramma dat we gemaakt hebben om een generieke korting

[5:41:01] te alle tijden te voorkomen.

[5:41:04] Dit betekent dat volgend jaar de nationale mesproductie niet hoger mag zijn dan die 135

[5:41:12] kilogram miljoen kilogram fosfaat.

[5:41:16] Het wetsvoorstel waar we vandaag met elkaar over van gedachten wisselen dat strekt tot

[5:41:21] implementatie van die voorwaarden.