Plan van aanpak ‘Stop femicide!’

[0:00:01] Ik heet u allemaal welkom bij het plan van aanpak Stop Femicide.

[0:00:10] Voor ik u introduceer, even ter linkerzijde de aanwezige Kamerleden.

[0:00:16] Dat zijn mevrouw Becker van de VVD, mevrouw Muthluer van GroenLinks Partij van de Arbeid

[0:00:21] en mevrouw Van der Werff van D66.

[0:00:24] Ik heet u nogmaals van harte welkom. Diverse ambtenaren van Verspreid, ministeries JNV,

[0:00:32] OCW en VWS. Ik geef u gewoon het woord, want u gaat ons meenemen in de presentatie. Richting

[0:00:38] de Kamerleden zeg ik verhelderende vragen prima, maar alle meer inhoudelijke vragen

[0:00:44] spaar ze op en dan doen we gewoon een paar rondes na de presentatie. Aan u het woord.

[0:00:50] Dank u wel. Misschien aardig als wij ons kort voorstellen. Naast mij Ganne van Bijleveld

[0:01:02] van de directie maatschappelijke ondersteuning van VWS. Steven Charlesma, senior beleidsmedewerker

[0:01:08] bij JNV, team jeugdbescherming en huiselijk geweld. Evangeliese Mills van de directie

[0:01:16] en Bart van den Berg, MT-lid van directie, emancipatie, ook OCW. En ik ben Arjen de Boer,

[0:01:25] MT-lid jeugdbescherming en huiselijk geweld van JNV. Een aantal collega's hebben een presentatie.

[0:01:34] Voor ik u nog, mevrouw Bruining is ook nog aangeschoven van NSC. Meneer de Boer aan u

[0:01:41] het woord. Een aantal collega's hebben een presentatie

[0:01:45] die voorbereid is. Later, dames en heren.

[0:01:57] Ik wil misschien wel een opmerking vooraf. De uitnodiging was vanuit de vaste Kamercommissie

[0:02:02] VWS over de aanpak femicide. En als ik even kijk wie hier zitten, zitten hier drie mensen

[0:02:10] die het plan van aanpak al in en uit kennen. Dus onze presentatie is misschien daarin voor

[0:02:15] jullie meer al even, het was algemeen, we nemen het even door. Dus misschien net dat

[0:02:22] Als jullie op een gegeven moment zeggen dat we het allemaal weten, is het ook zonde van onze tijd.

[0:02:26] Dan kunnen we misschien aan de slag met vragen.

[0:02:30] Ik weet niet of het voor iedereen geldt, maar even de winstwaarschuwing vooraf.

[0:02:33] Want we hadden juist eigenlijk niet per se jullie drie hier verwacht.

[0:02:38] Ja, nee, maar dat was wel hoe die bij ons binnen was gekomen.

[0:02:40] Dus dat is even misschien goed vooraf.

[0:02:42] Dat jullie zeggen van, nou, wat is dit? Dit weten we al.

[0:02:45] Hopen wij dat jullie eigenlijk...

[0:02:49] Ja, nee.

[0:02:54] Prima. Overigens, als jullie willen inspreken, helemaal goed. Zet je microfoon aan, anders

[0:02:58] hoort niemand je. Goed dat u het nog even zegt. Het is ook aan u om er een bepaald tempo

[0:03:05] in te houden. Dan kunnen altijd vragen ontstaan en ontstaat er ook een gesprek. Mevrouw van

[0:03:09] Beileveld.

[0:03:16] We zitten hier bij elkaar voor het onderwerp femicide. Femicide wordt vaak als synoniem

[0:03:21] gebruikt voor vrouwenmoord. De term vrouwenmoord omvat iedere moord op een vrouw. Bij de term

[0:03:28] femicide ligt de focus op de motieven van de moorden. Ze zijn gendergerelateerd. Het gaat

[0:03:42] onevenredig vaak het slachtoffer van zijn. Binnen de cijfers van femicide komt naar voren

[0:03:51] dat in 80 procent van de gevallen de pleger uit de huiselijke kring komt. En de gevallen

[0:04:01] van femicide uit de huiselijke kring zijn ook de meest voorspelbare vorm van femicide.

[0:04:05] Er zijn veel signalen van tevoren die opgepakt hadden kunnen worden.

[0:04:12] Dat maakt ook dat we voor dit plan van aanpak de scoop hebben gekozen...

[0:04:16] feminicide vanuit huiselijke kring, geweld in huis, geweld in kindermishandeling.

[0:04:22] Dat neemt niet weg dat de interventies en de dingen die we inzetten...

[0:04:25] ook breder zeker een effect kunnen hebben.

[0:04:27] En daar waar er kruisbeschuiving kan bestaan, moeten we die vooral pakken.

[0:04:31] Maar we hebben er wel voor die focus gekozen.

[0:04:37] Ik begrijp die focus heel goed, want ik denk dat het de meeste gevallen covert.

[0:04:41] Maar ik moest ook denken aan een van de recente gevallen in Rijswijk, waarbij het om een buurman

[0:04:48] ging die een relatie met een vrouw wilde die daar niet van gediend was en waarbij ditzelfde

[0:04:53] gebeurde.

[0:04:54] Dat is ook in een aantal andere gevallen wel aan de orde geweest.

[0:04:58] Zijn er dan een aantal van de maatregelen die ook daarop van toepassing zijn, of zit

[0:05:02] er dan toch weer een soort van andere geschiedenis of een daderprofiel achter, om maar even zo

[0:05:08] te zeggen, wat dan toch weer een andere aanpak verdient?

[0:05:12] Ik denk dat die gevallen inderdaad heel lastig zijn, omdat er minder geschiedenis tussen

[0:05:19] die twee mensen is. In het geval van Rijswijk kan je wel zien dat ook daar al van tevoren

[0:05:23] meldingen zijn gedaan. Ook dat kan je wel zien in relatie tot elkaar. Dus een heel groot

[0:05:29] deel van de acties die hier in dit plan zitten, zouden ook voor die situatie van toepassing

[0:05:34] zijn. Het gaat meer om te denken aan iemand die met een heel groot haatgevoel tegen vrouwen

[0:05:41] opgegroeid ergens zit en op straat een willekeurige vrouw, de eerste beste vrouw die hij tegenkomt

[0:05:45] waarschijnlijk niet is. Dat is heel lastig om daar de rode vlag van te zien. Maar ook

[0:05:50] dit soort gevallen, er zijn veel eerder politiemeldingen geweest. Er is echt wel dossier eerder waarop

[0:05:54] dit ook heel veel effect zou moeten kunnen hebben.

[0:05:59] Misschien nog ter aanvulling. Zo'n casus in Ruiswijk. U heeft in het plan kunnen lezen

[0:06:05] dat het WRC bezig is met een verkenning naar een soort systematische casusreview als er

[0:06:10] sprake is van femicide. Om te ontrafelen van wat is er gebeurd, wat waren de patronen,

[0:06:14] hoe is het opgepakt, wat is er in goed gegaan, wat kunnen we ervan leren. Dat zou typisch

[0:06:20] een kaart zijn die je dan ook zou willen meenemen, juist ook om beter te leren welke verschijningsvormen

[0:06:28] en wat ook de variaties kunnen zijn.

[0:06:36] We hebben het foyer wel specifieker uitgebracht, want je merkt dat er heel veel verschillende

[0:06:40] definities en interpretaties gaan over de term femicide.

[0:06:43] De een is ook echt niet belangrijker dan de ander, ze zouden allemaal aandacht moeten

[0:06:46] hebben, maar we hebben wel gewoon een keuze moeten maken van waar we de meeste impact

[0:06:49] hebben.

[0:06:55] Als het mag, kunt u nog even ingaan op die definitie, want de World Health Organization

[0:07:02] hanteert een hele andere definitie dan zoals wij dat doen. En het stukje registratie dan,

[0:07:08] want als je het niet goed definieert, dan kan je het ook lastig registreren. Dus misschien

[0:07:16] kunt u daar nog wat verheldering in brengen.

[0:07:25] Deze definitieafpakking hebben we echt voor dit plan van aanpak gekozen, dus dat betekent

[0:07:28] niet dat dat ook per de definitie is zoals de politie registreert.

[0:07:36] Dit is echt waar we binnen dit plan van aanpak voor de scope hebben gekozen, ik weet niet

[0:07:39] of jij...

[0:07:40] Ja.

[0:07:40] Kijk, inderdaad, in de politie-justitieketen, daar wordt natuurlijk ook op delictsniveau

[0:07:44] geregistreerd.

[0:07:45] en daar is er ook moord en doodslag en ernstige mishandeling met dood tot gevolg. Die cijfers

[0:07:54] hebben we in beeld en ook uit de CBS-cijfers van moord en doodslag.

[0:07:58] Meneer Charlesma, sorry dat ik even onderbreek. Misschien is het goed om even te wachten tot

[0:08:01] die bel stopt. Het heeft te maken met degene die dit via het scherm volgt, het vaak onafvolgbaar

[0:08:06] is. Daar kunt u niks aan doen. Maar u gaat zo verder.

[0:08:54] Dus we hebben nu in die zin voor een definitie gekozen om ook stappen vooruit te kunnen zetten

[0:09:01] in de aanpak.

[0:09:02] Met de focus op de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling.

[0:09:08] We laten verkennen door het WROC wat de mogelijkheden zijn om meer te weten te komen over die casen.

[0:09:16] Dat kan ook tot voortschrijdend inzicht leiden en tot een strakkere definitie.

[0:09:22] Dat is ook work in progress voor de toekomst.

[0:09:28] In het plan van aanpak staan ook cijfers vermeld, ook op basis van het Centraal Bureau

[0:09:36] voor de Statistiek, over de periode 2018-2022.

[0:09:40] Daaruit blijkt dat bijna 80 procent van de gedode vrouwen in Nederland zijn omgebracht

[0:09:48] door een partner, een ex-partner, een ouder of een ander familielid, dus echt die huiselijke

[0:09:54] kring.

[0:09:55] En als je kijkt naar mannen of jongens, dan zie je wel dat er meer mannen worden vermoord,

[0:09:59] maar dat het percentage dat wordt omgebracht door ook iemand uit de huiselijke kring veel

[0:10:03] lager is.

[0:10:04] Dus daar zie je echt dat vrouwen echt een veel hoger risico lopen om omgebracht te worden

[0:10:11] door iemand uit de huiselijke kring.

[0:10:15] Inmiddels zijn er overigens alweer nieuwe cijfers van het CBS die ook kijken naar de

[0:10:20] periode 2014-2023 en daar zie je eigenlijk vergelijkbare percentages.

[0:10:27] Als je nog wel over de kale cijfers heeft, dan zie je wel vanaf 1996 een dalende trend

[0:10:35] qua moord en doodslag op vrouwen in Nederland. In 1996 hadden we nog 69 vrouwen die zijn vermoord

[0:10:46] en in 2023 gaat het om 41. Het gemiddelde is 54, dus daar zie je wel een dalende trend.

[0:10:55] Maar als je kijkt naar de cijfers van het CBS over de geografische spreiding in Nederland,

[0:11:08] daar zie je dat ook weer in de periode 2014-2023, daar zie je dat Noord-Holland,

[0:11:14] Zuid-Holland, Noord-Brabant eigenlijk boven het gemiddelde liggen, qua vrouwelijke slachtoffers

[0:11:20] op de honderdduizend inwoners en Drenthe, Zeeland, Friesland, relatief het minste.

[0:11:27] Maar dit is inderdaad wat je kan zeggen over de geografische spreiding per provincie in

[0:11:31] Nederland.

[0:11:35] Daar is een vraag over van mevrouw Van der Werff.

[0:11:39] Ik vond het wel een interessant lijstje, omdat het lijken natuurlijk kleine percentage zij

[0:11:46] die 0, nog wat. Maar als je afzet naar het aantal inwoners en naar de provincies kijkt,

[0:11:53] kan je dan concluderen dat dit vaker voorkomt in grootstedelijke gebieden? Of is dat niet

[0:11:59] zo?

[0:12:01] Volgens mij wel.

[0:12:03] Maar die informatie staat wel in de schriftelijke antwoorden over de suppletorenbegroting van

[0:12:14] Daar is ook deze tabel aangehaald, maar voorzien van ook informatie over Amsterdam, Rotterdam

[0:12:22] en Den Haag.

[0:12:22] En daar zie je wel dat in de steden die 0,3, 0,4, 0,5 naar 1,2 of 1,3 gaat.

[0:12:31] Dus dat die steden ook het meeste bijdragen aan hun provincies.

[0:12:35] Maar tussen de provincies zelf zijn de verschillen niet groot, maar als je kijkt naar de grote

[0:12:40] steden wel.

[0:12:41] Het is overigens alleen moord, doodslag op vrouwen en dus niet verbijzonderd naar femicide.

[0:12:47] Die gegevens met terugwerkend kracht hebben we niet.

[0:12:51] Vrouw Van der Werf?

[0:12:53] Ik vroeg het eigenlijk omdat dat een beeld is wat je wel zou kunnen verwachten.

[0:12:59] Misschien uit complexiteit van multiproblematiek en zo, maar terwijl je juist ook ziet dat

[0:13:04] bijvoorbeeld in een reiswijk het drie keer voorkomt in anderhalf jaar.

[0:13:08] Dus dat vond ik wel interessant, omdat je die niet meteen verwacht, maar die uitsplitsing

[0:13:14] kan ik me heel goed voorstellen dat je die niet hebt, maar die is er dus niet per se.

[0:13:18] Of is het dan een randgemeten met bepaalde problematiek van Den Haag of kan je daar niet...

[0:13:24] Zouden jullie daar iets meer over kunnen zeggen of is dat gissen?

[0:13:28] Ja, daar zou ik nu niet expliciet over deze kaartstip iets kunnen zeggen.

[0:13:32] Volgens mij moet ook niet teveel over deze kaartstip inzoomen.

[0:13:36] Maar ik denk wel dat multiproblematiek ook samenhangt met grootstelijke problematiek.

[0:13:44] En daar zou je wel iets uit kunnen halen als je het nader gaat onderzoeken.

[0:13:51] Het is echt bedoeld dat er één microfoon aanstaat, anders gaan de camera's niet meedoen.

[0:13:57] Dus kijk ook naar elkaar om elkaar het woord te geven.

[0:14:03] Maar ik denk, goed, tegelijkertijd, die cijfers, dat is ook ergens heel abstract. We hebben

[0:14:13] nu ook een rondreizende fototentoonstelling door het land, open mind. En daar zie je

[0:14:20] achter elke casus, elke vermoorde vrouw het verhaal. En we hebben ook indringend gesproken

[0:14:25] met nabestaanden bij de totstandskoming van het plan van aanpak. Dus ik heb tegelijkertijd

[0:14:30] ook moeite om het alleen over die kale cijfers te hebben en daalende trends, want elke casus

[0:14:35] is natuurlijk gruwelijk. En dat maakt ook dat we vanuit de overheid de morale plicht

[0:14:41] hebben om ons uiterste best te doen om dat te blijven minimaliseren, hoe dalend die trend

[0:14:46] ook is, et cetera. En als je dan kijkt naar, want dit waren alleen de moord- en doodslaagcijfers,

[0:14:54] Dus wat daar qua problematiek onderaan bestaat in de brede samenleving,

[0:15:00] ja, volgens mij kan je hier dan wel echt spreken over een ondergrondse veenbrand.

[0:15:05] We hebben tweejaarlijks laten we in opdracht van de WODC het CBS

[0:15:09] prevalentieonderzoek uitvoeren, bevolkingsonderzoek.

[0:15:12] En daaruit komen echt grove cijfers uit naar voren dat 9% van de bevolking,

[0:15:18] en heb je dus over 1,3 miljoen mensen, aangeven in de afgelopen twaalf maanden

[0:15:22] slachtoffer te zijn geworden van een of meerdere vormen van huiselijk geweld. En dan heb je

[0:15:27] het dus over fysiek huiselijk geweld, seksueel geweld, seksuele intimidatie, dwingende controle

[0:15:35] of ex-partnerstalking. En daaruit blijkt ook dat van die 1,3 miljoen mensen 850.000 mensen

[0:15:45] structureel slachtoffer zijn. Dan heb je het over maandelijks, wekelijks of dagelijks slachtoffer.

[0:15:49] Dus dat is eigenlijk heel Amsterdam, die daar op structurele basis slachtoffer van is.

[0:15:56] En door die hele cijfers heen zie je inderdaad dat vrouwen vaker slachtoffer worden dan mannen.

[0:16:02] Maar het is een ernstig breed maatschappelijk veiligheidsprobleem, dat is denk ik wat deze

[0:16:06] cijfers goed laten zien.

[0:16:10] Het mag, maar dan moeten we elkaar even aankijken en bepalen of u aanvult.

[0:16:18] Gaat u over?

[0:16:20] Zo niet, dan ga ik weer naar een vraag van een van de Kamerleden.

[0:16:23] Dat is mevrouw Van der Werff.

[0:16:26] Heeft u enig inzicht in waardoor het komt dat die cijfers in Nederland relatief hoog zijn?

[0:16:33] Want dat is eigenlijk wat ik van verschillende hulpverleningsgroepen hoor.

[0:16:37] dat we dat, het klinkt onaardig, niet goed doen in Nederland.

[0:16:43] Zijn daar oorzaken voor aan te wijzen?

[0:16:45] Er is daar onderzoek naar gedaan.

[0:16:46] Meneer Van der Werf, heel goed.

[0:16:47] Maar ik stel ook echt even voor om die presentatie te doorlopen.

[0:16:51] Want anders gaan we er echt niet doorheen komen.

[0:16:54] Dus ik wou bijna wel zeggen, hou ze nog even vast.

[0:16:57] En dan vraag ik aan u om die presentatie gewoon even door te lopen.

[0:16:59] En dan gaan we gelijk naar een vragenronde.

[0:17:01] Anders gaan we half twaalf niet halen.

[0:17:06] Zoals ik al zei, de plan van aanpak Femicide bouwt voort op de al langer bestaande aanpak

[0:17:11] van huiselijke geweld en kindermishandeling, waarvoor Rijksoverheid en gemeente gezamenlijk

[0:17:14] aan de lat staan.

[0:17:17] Ik zei het al, huiselijke geweld en kindermishandeling omvat dus verschillende vormen van geweld,

[0:17:20] fysiek, psychisch en seksueel geweld in de huiskring.

[0:17:23] En daaronder bestaan dan ook specifieke geweldsvormen, ex-partnerstalking, dwingende controle of intieme

[0:17:29] terreur, eergerelateerd geweld, andere schadelijke praktijken.

[0:17:35] De belangrijkste ingrediënten van die aanpak staan uit twee hoofdmoten.

[0:17:40] Allereerst het eerder en beter in beeld brengen van huiselijk geweld en kindermishandeling.

[0:17:45] Dan heb je de vroegtijdige signalering, dat is van groot belang.

[0:17:51] En daarvoor is nodig dat dit onderwerp, vaak een taboe, goed bespreekbaar is in de samenleving

[0:17:57] en in gemeenschappen.

[0:17:59] En tegelijkertijd ook dat bewustwording en kennis en expertise bij professionals wordt

[0:18:03] vergroot.

[0:18:06] En die inzet van de juiste expertise is van groot belang, ook van specifieke professionals,

[0:18:12] bijvoorbeeld artsen die vroegtijdig advies kunnen aanvragen bij het landelijke expertisecentrum

[0:18:18] kindermishandeling.

[0:18:19] Of snelle afstemming tussen vertrouwensarts en een officier van justitie, of een leraar

[0:18:24] of zorgmedewerker op school die vermoedens heeft een adviesvraag bij Veilig Thuis.

[0:18:28] Het laagdrempelige adviesvragen bij specialisten op dit thema is essentieel om goede stappen

[0:18:36] te kunnen zetten. En als vervolgens die vermoedens kunnen worden ontbouwd, die vermoedens van

[0:18:43] onveiligheid en worden bevestigd, dan is het belangrijk dat er goed en adequaat wordt ingegrepen

[0:18:49] zodat het geweld stopt direct, maar ook structureel. Dus een duurzame veiligheid. En zodat er, als

[0:18:59] het eenmaal veilig is, kan worden gewerkt aan het wegnemen van de risicofactoren die hebben

[0:19:04] bijgedragen aan de onveiligheid en aan het herstel van de betrokkenen.

[0:19:21] De basis ligt in de aanpak huisengeweld en kindermishandeling. Hoe is de aanpak huisengeweld

[0:19:25] en kindermishandeling op dit moment in Nederland georganiseerd? In de WMO 2015 is vastgelegd

[0:19:32] dat gemeenten primair verantwoordelijk zijn voor de lokale aanpak huisengeweld en kindermishandeling.

[0:19:39] In dit geval een van de belangrijke partijen als het gaat om meldingen en adviesvragen

[0:19:42] De verantwoordelijkheid van de gemeente ligt dus geheel in de verantwoordelijkheid van

[0:19:47] de gemeente.

[0:19:48] De gemeente moet ervoor zorgen dat er een veilig thuis is en ook hoofdstuk 4 van de

[0:19:52] WMO geeft de kaders die er zijn.

[0:19:59] In het lokaal zie je een intensieve samenwerking ontstaan tussen veilig thuispolitie en justitieorganisaties.

[0:20:06] Vanuit de gezamenlijke visie, die is eigenlijk ontstaan toen in 2015 de veilig thuisen lokaal

[0:20:11] werden, daar echt een meldpunt kwam. En je zag een soort waarmee Veilig Thuis ook deels

[0:20:17] op het terrein van politie en justitie kwam. Waarbij ze met elkaar hebben aangegeven, ja,

[0:20:22] we moeten echt goed samenwerken met elkaar om niet in elkaars vaarwater te gaan zitten

[0:20:26] en die dingen dubbel te gaan doen. Daar is, daar komen we zo denk ik ook op, divisieveiligheid

[0:20:32] voorop is eruit voortgekomen. Het is in principe regionaal georganiseerd allemaal, wat betekent

[0:20:39] dat het ook in sommige regio's beter loopt dan in andere regio's, maar de basis is wel

[0:20:43] dat in geval van acute situaties er zoveel mogelijk samen opgetrokken wordt, goed afgestemd

[0:20:48] wordt. Eerste focus is dan altijd dus eerst de acute onveiligheid opheffen en vanuit daar

[0:20:53] werken aan langdurige veiligheid en uiteindelijk herstel. Er is een aanbod aan interventie

[0:21:03] beschikbaar. Ook daar is het aan gemeenten om in te kopen. In vrijwillige hulpverleningen

[0:21:11] zijn er een aantal mogelijkheden, bestuursrechtelijk en civielrechtelijk. Bij het civielrechtelijke

[0:21:19] en strafrechtelijke is het meer landelijk georganiseerd. Bij de vrijwillige hulpverlening is het lokaal

[0:21:24] georganiseerd. Het uitgangspunt van de aanpak is vrijwillig waar mogelijk, maar als het

[0:21:31] moet gedwongen. Dit was een visueel plaatje hoe het nu als het gaat om kindermishandeling

[0:21:40] geregeld is. Je ziet links het gezin staan met een heleboel instanties eromheen in het

[0:21:47] lokale veld. En dan een opschaling op het moment dat iets niet lukt. Ik stel voor dat

[0:21:52] we die even overslaan. Een van de dingen die we hebben in het kader van het in beeld krijgen

[0:22:01] van huisengeweld en kindermishandeling is de meldcode die in 2013 met de wet verplichte

[0:22:08] meldcode is gegaan. Die is met name gericht omdat we merken dat er heel veel handelingsverlegenheid

[0:22:14] is, ook bij professionals. Het is toch een heel moeilijk onderwerp. Organisaties hebben

[0:22:19] verschillende belangen. Als er een school is, dan is er ook het belang van de vertrouwensrelatie.

[0:22:23] We merken heel veel handelingsverlegenheid. Wat doe je nou op het moment dat je vermoedens

[0:22:30] En de meldcode is ook echt een instrument om de professionals daarin te begeleiden, zodat

[0:22:35] zij wel overwogen de stappen maken, maar ook wel aan de bel trekken als er iets is.

[0:22:41] Die bestaat uit vijf stappen, die staan hier op de sheet.

[0:22:45] Zelf eerst in kaart brengen van wat zie ik, overleggen met collega's en indien nodig kan

[0:22:49] je advies opvragen bij Veilig Thuis.

[0:22:51] En volgens ingesprek gaan met de betrokkenen om wie je je zorgen maakt, dan een afweging

[0:22:56] maken, bij twijfel altijd schakelen met Veilig Thuis voor advies en dan de beslissing nemen

[0:23:02] van gaan we zelf iets doen of doen we een melding bij Veilig Thuis. Vanaf 2019 is er

[0:23:07] ook een afwegingskade voor het melden van Veilig Thuis om ook daar in professionals

[0:23:12] nog meer te helpen met hoe maak je nou die afweging wanneer je gaat melden en wanneer

[0:23:16] niet.

[0:23:25] Ik denk dat een essentieel ingrediënt van de aanpak is de visie gebaseerd samenwerken

[0:23:33] aan veiligheid, die breed omarmd is door de verschillende sectoren die actief zijn in

[0:23:39] de aanpak.

[0:23:41] En die is nodig ook om de samenwerking tussen die verschillende sectoren, tussen die verschillende

[0:23:46] experts en verschillende professionals goed vorm te geven.

[0:23:50] Die visie is gebaseerd op wetenschappelijke inzichten uit de forense zorg en ziet erop

[0:23:58] dat er eigenlijk in eerste instantie gewerkt wordt aan veiligheid, vervolgens aan het wegnemen

[0:24:04] van die risicofactoren en vervolgens op het herstel.

[0:24:09] Voor de veiligheid moet er dan in eerste instantie een veiligheidsbeoordeling plaatsvinden.

[0:24:13] Er wordt een veiligheidsplan en veiligheidsvoorwaarden opgesteld.

[0:24:18] Die worden gedurende het hele traject, als het goed is, erbij gehouden...

[0:24:23] om ook continu te blijven kijken of het veilig blijft.

[0:24:27] En zo niet, dan moeten we inderdaad weer terugschakelen...

[0:24:30] naar het weer direct veilig krijgen...

[0:24:32] voordat we weer door kunnen gaan met de hulpverlening.

[0:24:37] Het is essentieel om die verschillende sectoren met al die verschillende perspectieven...

[0:24:44] goed te laten samenwerken. Een belangrijke uitkomst daarvan ook is de samenwerking

[0:24:54] tussen politie- en justitieorganisaties en Veilig Thuis Netwerk ZorgStraf.

[0:24:59] Die hebben een gezamenlijke aanpak Veiligheid Voorop genaamd en die is ook

[0:25:04] gebaseerd op diezelfde visie, gebaseerd samenwerken aan veiligheid.

[0:25:09] Deze aanpak Veiligheid Voorop bestaat al sinds 2018 en die ziet eigenlijk op het

[0:25:17] vroegtijdig afstemmen en informatie uitwisselen tussen die verschillende organisaties.

[0:25:21] Dan hebben we het over veilig thuis, politie, openbaar ministerie, raad voor de kinderbescherming

[0:25:25] en de reclassering.

[0:25:32] De aanvulling daarop is, want eigenlijk ontbreekt daar het lokale veld in, in dit plaatje, maar

[0:25:38] het is wel het idee hierin dat veilig thuis dus de link daarin is met het lokale veld.

[0:25:42] Dus het Zuigend Huis zit echt vanuit die zorgkant erin om de verbinding tussen zorg en veiligheid

[0:25:48] daarin goed te bewerkstelligen.

[0:25:53] Ja.

[0:25:54] Precies.

[0:25:55] En die vroegtijdige afstemming is zo essentieel omdat die organisaties gebruik kunnen maken

[0:26:00] van elkaars expertise, van elkaars informatiepositie, om zoveel mogelijk te weten te komen over

[0:26:06] de situatie van het gezin of huishouden waar het onveilig is en om op basis daarvan ook

[0:26:11] goed met elkaar te kunnen bepalen welke interventies nodig zijn om het weer zo snel mogelijk veilig

[0:26:16] te krijgen. En daarvoor is dus die visie die ik juist noemde essentieel. Dan zie je inderdaad

[0:26:24] in dit figuur dat er inderdaad ook specifieke samenwerkingsvormen zijn op verschillende momenten.

[0:26:31] Ik kan een paar bijvoorbeeld noemen, dus bij acute crisissituaties gaan veilig thuispolitie

[0:26:35] steeds vaker ook samen ter plekke in de thuissituatie.

[0:26:39] Dat heet samenhoppen in acuut.

[0:26:41] Bij meldingen over dreigende onveiligheid,

[0:26:45] zonder dat er nog een verdacht is aangehouden,

[0:26:48] wordt er informatie-uitwisseling, vindt informatie-uitwisseling plaats

[0:26:50] tussen de organisaties, om eigenlijk met elkaar te bepalen

[0:26:53] wat het veiligheidsplan moet gaan worden.

[0:26:56] Dat is het actieoverleg.

[0:26:59] Als een verdacht is aangehouden, dan zijn er de ZSM-tafels.

[0:27:04] zorgvuldig, snel en op maat, waarbij de politie-justitieketen met elkaar besluiten

[0:27:10] over welke afdoening goed is. Heel veel huiselijke geweldslaken komen daar ook

[0:27:14] op die tafels en specifiek in onze aanpakken is het zo goed dat Veilig Thuis

[0:27:19] ook aanwezig is bij die zetten en tafels om ook die informatie-uitwisseling daar

[0:27:24] goed te kunnen laten plaatsvinden. En onlangs is ook de wettelijke basis van

[0:27:29] deze aanpak door uw Tweede Kamer en nu ook de Eerste Kamer aangenomen in de verzamelwet

[0:27:38] gegevensverwerking VWS 1.

[0:27:44] Ik denk ook aan... Ook heel veel van wat er al ligt is wel al gericht op het moment dat

[0:27:54] er eigenlijk al meldingen komen van huiselijk geweld en kindermishandeling. Er is een acute

[0:27:58] de situatie van onveiligheid. Maar je wil ook wat meer naar voren. Want je wil niet dat

[0:28:04] het komt bij femicide. Je wil dat je vroegtijdig dingen herkent. En daar ligt echt wel een gat.

[0:28:11] We zien bij veilig thuis steeds heftigere casustiek, wat ook vermoedt dat er steeds later wordt

[0:28:16] gemeld. En we zijn ook op zoek in de Aanpakhuisgebouw tot kindermishandeling. Hoe kom je nou steeds

[0:28:20] verder naar voren dat toch signalen sneller in beeld komen en dat je dus mogelijkheden

[0:28:25] hebt om nog met elkaar in te grijpen voordat je in die onveilige situatie zit. En het plan

[0:28:34] van aanpak, femicide, er is dus vooral vanuit de Kamer veel aandacht voor gevraagd en de

[0:28:42] roep gekomen voor een apart plan van aanpak. Daarvan hebben we wel gezegd, we zien het

[0:28:46] als een vorm van huiselijke geweld en kindermishandeling. Dus als je femicide wil voorkomen, die preventie

[0:28:52] zitters in een goede aanpak huisgeluid en kindermishandeling met elkaar hebben. Dus kijken

[0:28:56] wat daarin zit, wat daarin versterkt moet worden, wat daar niet goed in gaat. Maar ook

[0:29:01] dus de onderliggende beelden van hoe worden er mannen en vrouwen gekeken? Want daar begint

[0:29:06] eigenlijk dat er uiteindelijk huisgeluid ontstaat. Dus we hebben in dit plan van aanpak geprobeerd

[0:29:12] al die inzet die er al wordt gedaan te bundelen. Vanuit daar dus te kijken. Dus zowel vanuit

[0:29:20] En hier ontbreekt ook nog een beetje strafrecht, misschien in andere vormen, want vanuit zeden

[0:29:27] zitten er ook wel dingen in.

[0:29:29] En zelfs vanuit de sociale zaken over arbeidsongelijkheid hebben we ook gekeken van wat zit daarbij,

[0:29:35] wat weliswaar misschien niet ingezet wordt ter preventie van femicide, maar zeker wel

[0:29:40] een bijdrage kan hebben aan de preventie van femicide.

[0:29:44] Dat met elkaar in beeld gebracht in samenspraak met nabestaande ervaringsdeskundigen, wetenschappelijke

[0:29:50] instituten en de uitvoerende organisaties.

[0:29:55] En dat heeft een hele lijst opgeleverd.

[0:29:58] Vooral deel B van het plan van aanpakken omvat een overzicht van allerlei acties die worden

[0:30:02] gedaan.

[0:30:03] En de conclusie was ook wel van, ja, goed om in beeld te hebben met elkaar wat er wordt

[0:30:08] gedaan.

[0:30:08] Maar we moeten ook kijken wat mist er daar nog in, welke nieuwe acties moeten opgezet worden

[0:30:14] en waar wil je bijvoorbeeld bepaalde accenten neerleggen, want je zegt ja, als we hier nou

[0:30:16] met elkaar echt even op intensiveren, kunnen we ook echt een verschil maken.

[0:30:21] Dat heeft dus geleid tot het plan van aanpak, wat hier niet met de Kamer is gedeeld.

[0:30:27] En daar hebben we dus ook gezegd, wat zijn tien prioriteiten waar we in 2024, 2025 gewoon

[0:30:30] extra op in willen zetten.

[0:30:33] En die prioriteiten kan zijn omdat we daar denken, daar kunnen we snel verschil in maken

[0:30:38] Soms is het ook volgeordelijkheid. Je moet eerst één ding aanpakken voordat je het volgende

[0:30:41] kan doen. Dus op basis daarvan zijn tien prioriteiten vastgesteld. Dit is even een plaatje.

[0:30:49] We hebben er een ingezet. Het is de schets. Want de basis is dus die we met elkaar, met alle betrokken

[0:30:57] partijen teweeg hebben gebracht, is ook een indeling van waar hebben we het nou over? Welke onderdelen

[0:31:02] zijn nu allemaal nodig? Wil je hier iets in doen? En daar zijn eigenlijk deze vier pijlers uit naar

[0:31:07] voren gekomen, die we dan even nu met jullie door zullen lopen. We beginnen bij pijler 1.

[0:31:21] Naar het ministerie van OCW zou ik toelichting geven op pijler 1 uit het plan van aanpak.

[0:31:26] Pijler 1 betreft de primaire preventie van femicide. Om femicide te bestrijden moeten

[0:31:31] we oog hebben voor de grondoorzaken. De cirkel van geweld kan namelijk duurzaam

[0:31:36] worden als de oorzaak van geweld wordt weggenomen. Een van die oorzaken is gender. Met gender

[0:31:43] worden verwachtingen ten aanzien van mannelijkheid en vrouwelijkheid bedoeld. En deze verwachtingen

[0:31:47] kunnen dus leiden tot afhankelijkheden, ongelijke machtsverhoudingen en tot geweld en femicide.

[0:31:53] Dit blijkt onder andere uit verschillende onderzoeken. Bijvoorbeeld het Verweiljonger

[0:31:57] onderzoek huiselijk geweld, een complex en hardnekkig probleem. De door OCW gefinancierde

[0:32:06] en in dit plan van aanpak benoemde alliantie act for respect ligt in een factsheet ook

[0:32:10] toe hoe dit verband verloopt tussen gender en geweld. De relatie tussen verwachtingen

[0:32:16] ten aanzien van mannelijkheid en vrouwelijkheid en geweld bij plegers kan onder andere worden

[0:32:22] verklaard aan de hand van het fenomeen masculine gender stress. Aan dit fenomeen zijn verschillende

[0:32:27] wetenschappelijke studies geweid. Masculine gender role stress refereert namelijk aan de

[0:32:32] van bepaalde mannen wanneer ze het gevoel hebben dat ze in hun mannelijkheid worden aangetast en

[0:32:36] zich gedwongen voelen te overcompenseren door geweld te gebruiken. In de factsheet wordt ook

[0:32:41] toegelicht dat vrouwen eerder slachtoffer van seksueel geweld zijn als ze genderstereotype

[0:32:46] opvattingen hebben. In het bijzonder als zij een positieve houding ten opzichte van mannelijke

[0:32:51] dominantie hebben. Opvattingen over de ongelijkheid van vrouwen ten opzichte van mannen zijn wijd

[0:32:57] verspreid in onze samenleving en daarmee een cruciale grondoorzaak van feminicide. Het

[0:33:02] Het wegnemen van ongelijkheid tussen mannen en vrouwen als oorzaak van geweld vereist

[0:33:06] dat gelijkheid wordt bevorderd en schadelijke opvattingen tegen worden gegaan.

[0:33:11] In pijler 1 wordt toegelicht dat dit gebeurt door middel van inzet op bewustwording, cultuurverandering,

[0:33:17] gender mainstreaming en het ondersteunen van maatschappelijke organisaties.

[0:33:21] De meeste acties die in pijler 1 zijn opgenomen zijn al bestaande en lopende acties die bijdragen

[0:33:26] aan de doelen in deze pijler.

[0:33:27] Ik zal een aantal van deze acties kort toelichten.

[0:33:31] Allereerste acties met betrekking tot onderwijs. Onderwijs is gericht op de waarde dat gelijke

[0:33:36] gevallen gelijk behandeld worden. Het is de bedoeling dat jongeren vroegtijdig respect

[0:33:41] krijgen voor de gelijkwaardigheid van alle seksen. Onder andere via burgerschapsonderwijs

[0:33:46] wordt een gevoel van gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen gestimuleerd. Scholen zijn

[0:33:51] vrij om de burgerschapsopdracht in te vullen op een manier die past bij de context van de

[0:33:54] eigen school. Onderwijsprofessionals hebben, zoals eerder ook toegelicht, een rol in het

[0:33:59] signaleren van geweld. Zij zijn dus verplicht om de stappenplan van de meldcode te volgen.

[0:34:05] Ik ga verder niet in op de stappenplan, want dat is net duidelijk uitgelegd. OCW is daarnaast

[0:34:10] bezig met een plan voor de deskundigheidsbevordering van onderwijsprofessionals. Het doel van dat

[0:34:14] plan is om scholen en professionals te ondersteunen bij de aanpak van huiselijk geweld en kindermishandeling,

[0:34:20] dan dus hun rol daarin. Daarnaast zijn er verschillende acties die dus vanuit het emancipatiebeleid

[0:34:25] bijdragen aan deze pijler. Voor een paar voorbeelden zijn de dialoogsessies van de Alliantie Verandering

[0:34:32] van Binnenuit. Die dragen bijvoorbeeld bij aan de bevordering van stereotype rolopvattingen

[0:34:37] als oorzaak van geweld tegen vrouwen, specifiek binnen gesloten gemeenschappen.

[0:34:42] Middels het nationaal actieprogramma Aanpak seksueel geweld en seksueel grensoverschrijdend

[0:34:46] gedrag wordt gewerkt aan een cultuurverandering met betrekking tot de gelijkheid van mannen

[0:34:50] en vrouwen. Bijvoorbeeld in studentenverenigingen door het project Gelijkspel. Daar hebben we

[0:34:56] nog de kwaliteitseffecten op gendergelijkheid die onderdeel is van het beleidskompas. Dat

[0:35:00] is voor beleidsmedewerkers bij de Rijksoverheid. Dat is een voorbeeld van een middel om gender

[0:35:05] mainstreaming te stimuleren. En in de acties is verder ook terug te zien dat er verschillende

[0:35:11] maatschappelijke organisaties worden ondersteund. Een nieuwe actie die in deze pijler wordt

[0:35:17] aangekondigd is de nog te vormen mannenalliantie. Middels deze alliantie wordt beoogd extra

[0:35:22] in te zetten op de rol van mannen en jongens bij het voorkomen van geweld tegen vrouwen

[0:35:26] en in het bijzonder het voorkomen van femicide. Dit was een van de punten die naar voren kwam

[0:35:31] uit de sessies met de nabestaanden van femicideslachtoffers, ervaringsdeskundigen en professional. Daar

[0:35:37] werd echt vaak benadrukt dat de rol van jongens en mannen in de aanpak erg belangrijk is.

[0:35:42] En daar is dus op ingespeeld met deze actie.

[0:35:45] Tot slot is het van belang om te noemen dat concrete resultaten op het terrein van emancipatie

[0:35:50] echt een kwestie van de lange adem zijn.

[0:35:56] Bij de twee is, als we dan iets aan doen aan de primaire preventie, is wat we net al zeiden,

[0:36:00] hoe krijgen we al eerder in beeld dat er iets aan de hand is?

[0:36:03] Dus daarom bij de twee zicht op, en eigenlijk dreigend staat tussen haakjes, maar zou eigenlijk

[0:36:08] het liefst niet tussen haakjes staan, want we willen graag aan de voorkant zijn.

[0:36:11] Die is met name gericht op hoe herken je vroegtijdig signalen die kunnen duiden dat er onveiligheid

[0:36:18] kan ontstaan.

[0:36:21] Belangrijke onderdelen daarvan zijn het creëren van bewustwording, niet alleen bij professionals,

[0:36:25] maar juist ook breed maatschappelijk, dus door aandacht te vragen voor het onderwerp,

[0:36:30] het bespreekbaar te maken, te woede te doorbreken, maar ook handelingsperspectieven te bieden

[0:36:34] aan omstanders.

[0:36:35] Wat kan je doen op het moment dat je bij je buren een ruzie hoort?

[0:36:39] Daarnaast zeker ook het verbeteren en kennis van bewustwording bij professionals.

[0:36:44] Idealiter zou je willen dat elke kapper bij een blauwe plek in de nek denkt, wat is hier

[0:36:47] aan de hand?

[0:36:47] Hoe ga ik het gesprek aan?

[0:36:49] Maar je moet ook ergens wel beginnen, dus de eerste focus is wel echt op professionals

[0:36:52] in onderwijs, in zorg, huisarts, wat doe je op het moment dat je vermoedens hebt.

[0:36:59] Daar dus aanhangend het verbeteren van de handelingsperspectieven voor professionals

[0:37:03] en vooral ook dat ze daarin samenwerken met elkaar.

[0:37:07] En een belangrijk onderdeel is het verbeteren van de veiligheids- en risicobeoordening die

[0:37:11] nu op dit moment door verschillende instanties op verschillende momenten worden gebruikt.

[0:37:23] Bij de drie is dan eigenlijk de vervolgstap erop, op het moment dat je iets in beeld

[0:37:26] hebt.

[0:37:26] Wat van interventies is er dan?

[0:37:28] Wat kun je doen?

[0:37:29] Welke hulpverlening kan je inzetten?

[0:37:32] Dat is zowel in vrijwillig kader als in strafrechtelijk kader.

[0:37:35] vanuit vrijwillig kader en bestuursrechtelijk kader. Vanuit vrijwillig kader gaat het bijvoorbeeld

[0:37:42] over het hulpaanbod voor plegers. Heel vaak zie je dat een slachtoffer ondersteuning of

[0:37:48] hulp krijgt, maar de pleger eigenlijk niet. Waarbij je ook bijvoorbeeld bij relatieteneratie

[0:37:53] wordt verbroken en de pleger krijgt een nieuwe relatie en de situatie herhaalt zich en herhaalt

[0:37:59] zich eruit. Dus ook plegers en hulpaanbod voor plegers zijn een belangrijk onderdeel

[0:38:02] daarin. Daarnaast uiteraard de bescherming van slachtoffers, daar kan nog heel veel verbeterd

[0:38:06] in worden, dus dat is een van de aandachtspunten. En de strafrechtelijke aanpak van psychisch

[0:38:11] geweld. Ja, heeft natuurlijk ook politiek en maatschappelijk veel aandacht. Waar we ook

[0:38:22] in eerdere Kamerbrieven, uw Kamer hebben geïnformeerd, dat we nu eigenlijk eerst primair vooral willen

[0:38:28] inzetten op die verbetering van die strafrechtelijke aanpak in de praktijk. Omdat daar volgens

[0:38:34] zoals ons ook de meeste winst nu geboekt kan worden.

[0:38:36] Want het staat of valt bij een goede dossiervorming...

[0:38:40] en het goed bijeenbrengen van het bewijsmateriaal...

[0:38:45] om het Openbaar Ministerie goed in de gelegenheid te stellen...

[0:38:49] een afreging te maken of strafrechtelijke vervolging opportune en haalbaar is.

[0:38:55] En juist dat informatiefinancier, daar willen we nu ook op inzetten.

[0:38:58] Dat gaan we nu in de regio's ook oefenen...

[0:39:03] met een opdracht, waarbij we eigenlijk echt die dossiervorming specifiek voor psychisch

[0:39:08] geweld, al dan niet in combinatie met andere vormen van geweld, echt willen verbeteren,

[0:39:14] zodat die informatie goed bij het OM terechtkomt, zodat het hier goed kan beslissen al dan niet

[0:39:19] een zaak te maken. En daarnaast heeft het ook specifieke aandacht in de deskundigheidsbevordering

[0:39:26] binnen de organisaties en die we ook breed willen gaan uitzetten.

[0:39:32] Het Openbaar Ministerie is zelf ook met wetenschappers in conclaaf

[0:39:36] over het verbeteren van de wetenschappelijke inzichten

[0:39:40] die bruikbaar kunnen zijn in rechtszalen, in rechtszaken,

[0:39:44] om eigenlijk de effecten van het psychisch geweld

[0:39:47] op slachtoffers wetenschappelijk te onderbouwen

[0:39:51] en daarmee ook rechters beter in de gelegenheid kunnen stellen om te beslissen.

[0:40:02] Wat er ook mee samenhangt is waar we ook aan gaan willen werken, dus het verbeteren van

[0:40:06] die veiligheids- en risicobeoordelingen waarbij ook psychisch geweld, intieme terreur, dwingende

[0:40:11] controle nadrukkelijk de aandacht heeft als een hele belangrijke rode vlag voor uiteindelijk

[0:40:16] femicide.

[0:40:19] Tegelijkertijd lopen er nu ook wetenschappelijke onderzoeken.

[0:40:24] Eén in opdracht van het WODC loopt momenteel naar de huidige strafrechtelijke aanpak van

[0:40:31] psychisch geweld.

[0:40:32] Dat onderzoek loopt nu, willen we gaan herhalen in 2028 om ook de progressie hopelijk in kaart

[0:40:39] te brengen.

[0:40:41] Ook is de Open Universiteit momenteel bezig met een internationaal rechtsvergelijkend

[0:40:44] onderzoek, die we ook met uw Kamer gaan delen, als die gereed is. En dat moet ook weer tot

[0:40:52] nieuwe inzichting leiden, op basis waarvan we ook met voortschijnend inzicht kunnen gaan

[0:40:56] kijken of, nou ja, als er dan ook uit de praktijk blijkt dat er nog steeds juridische knelpunten

[0:41:01] zijn, dat we dan goed onderbouwd die beslissing kunnen maken om wel tot een aparte strafbaarstelling

[0:41:09] over te gaan. Maar dat is dus inderdaad nu eerst inzetten op die verbetering in de praktijk,

[0:41:13] want daar kan echt heel veel gewonnen worden.

[0:41:18] En tegelijkertijd loopt daar inderdaad onderzoek...

[0:41:20] en blijft dat onze nadruppelijke aandacht houden.

[0:41:24] En dan op het derde staartje het hulpaanbod voor plegers verbeteren.

[0:41:28] Dat geldt ook voor een vrijwillig kader, ook een strafrechtelijk kader.

[0:41:32] We zijn bezig met specifieke trajecten.

[0:41:33] Ook gedragstraining van de reclassering wordt momenteel doorontwikkeld...

[0:41:38] om die wel effectiever te maken.

[0:41:40] Maar we willen ook gaan verkennen of die gedragstraining...

[0:41:42] ook in vrijwillig kader kan worden ingezet of bijvoorbeeld bij inzet van een tijdelijk huisblot.

[0:41:49] Dus dat zijn ook inderdaad ideeën om de expertise die al in het gedwongen kader staat ook weer naar

[0:41:54] de voorkant te verplaatsen, naar het voorveld. Ik heb nog ongeveer vijf minuten voor die

[0:42:03] presentatie, want ik wil ook echt tijd genoeg hebben voor het gesprek. En ik had het nog iets

[0:42:09] kort erin geschat, de totale presentatie. Dus heel belangrijk, maar ook belangrijk dat

[0:42:13] er nog vragen kunnen worden gesteld.

[0:42:17] Ik noemde al een paar elementen. Dit is denk ik ook een hele belangrijke pijler op basis

[0:42:26] waarvan we ook in de toekomst ook nieuwe acties kunnen gaan uitzetten met het voortzijdend

[0:42:31] inzicht.

[0:42:36] Zullen we gewoon hier stoppen met de presentatie, want we hebben nog een aantal andere dingen

[0:42:40] maar die komen wel echt in de vragen en antwoorden.

[0:42:45] Dan ga ik gewoon beginnen bij mevrouw Bekker.

[0:42:48] Dan gaan we gewoon een vragenrondje doen.

[0:42:49] En ik wil nog ook even welkom eten aan mevrouw Rikkers van BBB,

[0:42:54] die later is aangesloten. Mevrouw Bekker, uw eerste vraag.

[0:42:57] Dank u wel, voorzitter. En ook dank aan iedereen hier vandaag aanwezig.

[0:43:00] Een aantal van de aanwezigen hebben we ook persoonlijk kunnen spreken

[0:43:03] bij de presentatie van het plan van aanpak.

[0:43:05] En ik weet met hoeveel passie en betrokkenheid er aan dit onderwerp gewerkt wordt,

[0:43:09] ook in samenwerking met de nabestaanden.

[0:43:11] Dus ik denk dat dat vanuit deze kant zeer gewaardeerd wordt.

[0:43:15] En tegelijkertijd voelen we natuurlijk, omdat we allemaal de nabestaanden zo nauwgesproken hebben,

[0:43:18] ook een grote verplichting dat dit meer is dan een papieren exercitie,

[0:43:22] maar dat dit daadwerkelijk ook in de praktijk verschil gaat maken.

[0:43:25] En daar is eigenlijk mijn vraag vooral op gericht.

[0:43:28] Ik las ook de beslisnota die hoort bij het plan van aanpak.

[0:43:33] En daarin staat eigenlijk beschreven aan de bewindspersonen

[0:43:37] dat het plan van aanpak vooral een beschrijving betreft van lopende acties en dat het laat

[0:43:42] zien hoe losse acties vanuit verschillende domeinen samen kunnen bijdragen aan het voorkomen

[0:43:46] van femicide. Hoe kijkt u daarnaar? Want de bedoeling is natuurlijk ook dat er wat meer

[0:43:53] regie en coördinatie komt en dat er juist ook wat nieuwe stappen worden gezet. Gebeurt

[0:43:58] dat nu niet? En als dat niet gebeurt, is er een belemmering financieel of elders? Of moet

[0:44:04] er een beslissing genomen worden om er één coördinator op te zetten? Hoe kunnen we zorgen

[0:44:08] dat er ook echt daadwerkelijk nieuwe dingen gaan gebeuren?

[0:44:18] Fijn dat de beslissingen ook gelezen worden. Uiteraard natuurlijk. In de brief die als

[0:44:25] oplegger met het plan van de avond is meegegaan, is er ook expliciet ingegaan op wat er beschikbaar

[0:44:32] is aan middelen en ook duidelijk gemaakt dat dit is wat er voor 2024 en 2025 moet gebeuren.

[0:44:39] En daarna is het aan een volgend kabinet om daar ook verder keuzes in te maken van wat

[0:44:43] er na 2025 nodig is. Dus de nieuwe acties en de bestaande acties voor 2024 en 2050 die

[0:44:52] zijn gedekt. Een aantal nieuwe acties gaan bijvoorbeeld over rond het vraagstuk van coördinatie

[0:44:59] wat u net noemt, daar gaan we heel specifiek een vraag voor uitzetten. Hoe kunnen we dat

[0:45:07] op een goede manier doen? Zodat we daar begin 2025 een goed antwoord op hebben. En dat zal

[0:45:13] dan ook vanuit het kabinet weer met uw Kamer worden gedeeld om daar dan het gesprek over

[0:45:17] te voeren. En dat maakt misschien ook iets inzichtelijk over, als je het op een andere

[0:45:21] meneer zou willen doen. Welke middelen zijn er dan voor nodig? Dan is het niet aan ons,

[0:45:29] maar aan u en het kabinet om daar keuzes in te maken. En dat geldt voor een aantal andere

[0:45:34] acties ook, bijvoorbeeld rond strafrechtelijke aanpakken van psychisch geweld, wat mijn collega

[0:45:41] net heeft toegelicht. Dat zijn nieuwe stappen die we aan het zetten zijn. En dat geldt voor

[0:45:46] meer thema's, dat wel degelijk een aantal nieuwe acties zijn uitgezet, die soms het

[0:45:53] aan het karakter hebben van, we laten onderzoek doen, zodat we in 2025 nog meer weten en daar

[0:45:59] dan vervolgens koers op kunnen bepalen. Rond deskundigheidsbevordering geldt dat, rond

[0:46:07] een aantal andere thema's meer. Dat staat allemaal in het plan. Maar de horizon is inderdaad

[0:46:13] beperkt tot 2025.

[0:46:17] Dank u wel.

[0:46:18] Mevrouw Muthuur, eerste vraag.

[0:46:22] Ik durf te zeggen dat het plan van aanpak er niet was geweest als wij als Kamerleden hier

[0:46:27] dit hadden geagendeerd, als de nabestaanden niet met het 12-puntenplan waren gekomen,

[0:46:31] als de media er niet bovenop had gezeten.

[0:46:34] Dus laat ik vooropstellen dat ik heel erg blij ben dat die er ligt en ook complimenten

[0:46:39] voor wat er ligt.

[0:46:40] Maar het belangrijkste is, wat staat er niet in het plan van aanpak?

[0:46:44] Dat vind ik interessant, want ook ik was hem aan het lezen en ik dacht, hier komen eigenlijk

[0:46:50] heel veel lopende dingen in terug.

[0:46:54] Ik mis dat psychisch geweld in de wet wordt verankerd.

[0:46:58] Dat is best wel een sterke wens, ook van onze zijde, om dat geregeld te hebben, zoals andere

[0:47:03] landen.

[0:47:04] Maar we gaan met name in op, die coördinatie is genoemd, maar hoe gaan we überhaupt de

[0:47:11] dingen die er nu staan, monitoren dat die worden opgevolgd, lokaal, door partners, door de ministeries,

[0:47:19] juist vanwege de versnippering, juist vanwege enorme bezuinigingen op gemeenteland, die zowel

[0:47:26] op het zorgdomein gaan vallen.

[0:47:29] Misschien zit hier een politieke vraag achter.

[0:47:32] Daar hoef je niet op in te gaan, want die ga ik aan de staatssecretaris stellen.

[0:47:36] Maar we gaan met name in op die monitoring en kijken hoe we dan ook resultaten gaan bereiken

[0:47:42] en hoe je dat controleert.

[0:47:49] Mooie vraag, wat staat er niet in.

[0:47:51] Ik denk dat wat dit plan mooi op tafel heeft gelegd, is een bundeling van heel veel dingen

[0:47:58] die al los gebeurden en eigenlijk juist door het met elkaar onder die paraplu neer te zetten,

[0:48:04] nu heeft dat ook een vorm van monitoring geboden.

[0:48:07] We hebben ook gezegd op die tien prioriteiten gaan we ook apart de Kamer informeren.

[0:48:12] Dat maakt dus ook dat wij nu en op dit moment is VWS coördinerend departement als het gaat om de aanpak

[0:48:18] huisgeweld en kindermishandeling.

[0:48:19] Dus VWS is hier ook coördinerend om te zorgen dat we dus die informatie bij elkaar houden.

[0:48:24] Dus ik denk als het gaat om wat staat er niet.

[0:48:25] Dit plan heeft eigenlijk ook voorgezorgd dat we nu een kapstok hebben om al op al die losse gebieden

[0:48:29] bij elkaar te halen.

[0:48:30] Wat gebeurt er?

[0:48:31] Hoe is het met de voortgang?

[0:48:33] Waar raakt het elkaar?

[0:48:34] Waar kan het elkaar versterken?

[0:48:35] Dus ik denk dat dit plan juist daarmee helpt, een deel al te oplossen.

[0:48:40] Het is nog niet waar we willen zijn, maar daarvoor komt er ook nog een verkenning.

[0:48:44] Wat is er nodig? Hoe doe je dit op een goede manier?

[0:48:46] Gekoppeld echt ook aan de Nederlandse context.

[0:48:50] Maar ik denk dat we hier dus wel juist met dit plan een mooie eerste stap hebben gezet

[0:48:54] om juist wel met elkaar een vinger aan de pols te houden en ook te kijken

[0:48:57] maken we nou ook daadwerkelijk vooruitgang.

[0:49:02] Nog iets om toe te voegen, dat we samen met gemeenten ook die samenwerking verder zoeken

[0:49:10] in afzonderlijke activiteiten, maar ook in de uitwenking van de hele acties van het hele

[0:49:16] plan van aanpak als zodanig.

[0:49:18] Dus dat het echt ook de Rijksoverheid en gemeenten gezamenlijk met de VNG dit verder ook uitwerken

[0:49:24] en in de gaten houden hoe die progressie, hoe die voortgang is.

[0:49:27] is. Ook zou ik nog willen verwijzen naar de al bestaande impact monitor aanpak huisgewerd

[0:49:33] en kindermishandeling, waar verschillende registratiedata en onderzoeksdata halfjaarlijks

[0:49:38] worden toegevoegd, ook van het Centraal Bureau voor de Statistiek. En daar zie je echt op

[0:49:44] verschillende vlakken hoe de aanpak van huisgeweld en kindermishandeling eruit ziet en wat de

[0:49:50] progressie is. Dus dat is denk ik ook nogal interessant.

[0:49:53] Dan kom ik bij mevrouw Van der Werff.

[0:49:57] Dank u wel.

[0:49:58] Heel veel dank aan de aanwezigen en jullie mooi verhaal.

[0:50:01] Echt heel goed om te horen hoe dit nu wordt opgepakt.

[0:50:05] Het is heel verleidelijk om een vraag te stellen over femicide,

[0:50:08] maar ik wil het toch even over huiselijk geweld hebben.

[0:50:11] Want ik zat even extra op te letten bij die wet verplichte meldcode

[0:50:15] en het melden bij Veilig Thuis bij gevallen van acuut of structureel geweld.

[0:50:21] Nu zijn er de afgelopen weken toevallig twee juffen bij mij op de lijn gekomen van een

[0:50:26] basisschool.

[0:50:27] Die weten wat ik hier doe.

[0:50:28] En die zeiden, goh, hoe zit dat nou eigenlijk?

[0:50:31] Nou, ik heb net nog even precies van jullie gehoord hoe dat zit, maar ik zal even heel

[0:50:35] kort hun signaal hier op tafel leggen.

[0:50:39] Er was een geval van een jongetje waarbij al meerdere keren duidelijk was geworden dat

[0:50:44] zijn moeder werd geslagen door zijn vader.

[0:50:47] En in het weekend, wat hij die maandagochtend kwam vertellen, was ook de hond bewusteloos

[0:50:53] geschopt, want hij had op het tapijt overgegeven.

[0:50:56] Die juffrouw had al meerdere keren veilig thuis gebeld, maar kreeg te horen dat het niet

[0:51:02] acuut genoeg was en dat ze er niks mee konden, terwijl je wel zou zeggen dat het structureel

[0:51:08] De andere juf had een geval van een kind dat ook meerdere keren zo ernstig is mishandeld

[0:51:14] dat de school het kind een paar keer niet naar huis durfde te sturen.

[0:51:20] De directrice heeft toen gebeld en kreeg te horen dat er al bloed aan de muur zat.

[0:51:24] Dit is letterlijk wat er is gezegd.

[0:51:27] Nu neem ik jullie voor alle helderheid echt helemaal niets kwalijk.

[0:51:31] Dus het is niet een soort van vraag van Joel, doe er eens wat mee.

[0:51:36] Bij dit soort dingen denk ik dan bij mezelf waar we moeten beginnen.

[0:51:40] We hebben natuurlijk het nieuws gezien van de onderbezetting.

[0:51:43] Ik begrijp heel goed dat er vanuit veilig thuis een groot vraagstuk ligt.

[0:51:48] Maar dit zijn wel signalen uit de maatschappij.

[0:51:51] Wanneer is het dan wel acuut of structureel?

[0:51:55] Wat ga je dan aan de achterkant doen op deze arbeidsmarkt met deze tekorten...

[0:52:00] en met opnieuw bezuinigingen die gemeenten boven het hoofd hangen...

[0:52:05] om dit soort problemen op te lossen?

[0:52:07] Ik constateer als voorzitter dat het echt een politieke vraag is.

[0:52:12] Het laatste gedeelte is best politiek, maar het is aan u om het als technisch te beschouwen

[0:52:17] en er ook technisch op in te gaan.

[0:52:19] Voorzitter, maar dan stel ik er een andere vraag over, want ik heb geprobeerd duidelijk

[0:52:25] te maken dat de reden dat ik het op tafel leg niet politiek is en jullie daar iets...

[0:52:33] Maar dan is de vraag, als je dit constateert, want ik ben vast niet de eerste waardoor jullie

[0:52:40] die dit soort signalen wel eens meekrijgen. Wat kunnen we dan nog meer doen om ook voor

[0:52:44] te zorgen dat de werklast daadwerkelijk kan worden opgepakt door dit soort organisaties?

[0:52:53] Meneer De Boer, eerst veilig thuis. Ik ben ook even de zoektocht wanneer het

[0:53:02] politiek wordt en wanneer niet. Hier zit een ingewikkeldheid omdat gemeenten zijn verantwoordelijk

[0:53:11] voor hun veilig thuis. Dus in eerste instantie op het moment dat een veilig thuis vastloopt

[0:53:14] in capaciteit, in het werk niet aankunnen, dan is hun eerste aansluitpunt de gemeente.

[0:53:19] Dat betekent niet dat wij niet ook met de gemeente en met veilig thuisen die ook verenigd zijn

[0:53:24] in het landelijk netwerk veilig thuis om tafel zitten en ook dit soort knelpunten continu

[0:53:29] eigenlijk proberen de afweging met elkaar te maken. Waar is een knelpunt lokaal, regionaal

[0:53:34] en moet het ook echt binnen die regio opgelost worden? Waar is het een knelpunt wat in alle

[0:53:39] regio's voorkomt en dan wil je vooral met elkaar samen kijken hoe kunnen we dit, hoe kunnen we daarvan

[0:53:43] leren. Dus dat is eigenlijk hoe we er nu met name ook heel erg mee bezig zijn, is steeds ingesprek gaan

[0:53:49] waar zitten die knelpunten precies in en wat is er nodig en wat kan daarin landelijk opgepakt worden,

[0:53:56] ook daarin wat is er vanuit de ministeries daarin nodig, maar ook wat kan er gewoon lokaal opgepakt

[0:54:01] worden. En ik denk dat het systeem is wat dat betreft gewoon ook voor dit soort specifieke

[0:54:05] Het is lastig geregeld.

[0:54:07] Wij hebben geen idee hoe het lokaal precies ervoor zit.

[0:54:10] En wat maakt dat deze mensen die gebeld hebben zo'n reactie hebben gekregen.

[0:54:15] Waarvan ik denk dat iedereen hier zegt dat zou je niet willen.

[0:54:20] Maar daarin ligt in die zin dat in eerste instantie de gemeente daar met de veiligheidshuizen moet kijken.

[0:54:26] Wat gebeurt hier? Waarom lukt het hier niet?

[0:54:28] En dat wij vanuit het departement, vanuit de overheid, heel hard proberen om te kijken naar wat is er landelijk in.

[0:54:34] en ook daar de gesprekken proberen te voeren om te kijken waar zitten die knelpunten precies

[0:54:38] nou in en wat is er nou nodig om die knelpunten op te lossen. Die gesprekken worden ook nu

[0:54:41] gevoerd, ook naar aanleiding van de IGE-publicatie van afgelopen week. Daar zijn we gewoon heel

[0:54:48] erg mee bezig om te kijken van wat kan er dan wel. De arbeidsmarktkrapte kunnen we helaas

[0:54:53] niet oplossen, maar de veiligheid van mensen moet gewoon wel gewaarborgd zijn. Ik denk

[0:55:00] Ik denk dat dat een beetje de ruimtes die ik heb.

[0:55:04] Wilt u er ook nog aan willen? Een korte toevoeging nog?

[0:55:08] Ja, daarmee trek ik het iets breder.

[0:55:11] Gisteren was ik met collega's op werkbezoek bij het OM in Rotterdam...

[0:55:14] waar ze een specifieke, dat weet u waarschijnlijk ook, een specifieke aanpak...

[0:55:19] voor huisengeweld en kindermishandeling hebben.

[0:55:21] Een coördinerend officier van justitie speciaal voor huisengeweld en kindermishandeling...

[0:55:26] en ook officieren van justitie die daarin gespecialiseerd zijn...

[0:55:30] Die schetst ook de ingewikkeldheid van wat er gebeurt als je daar als overbuiministerie

[0:55:34] zwaarder op inzet.

[0:55:35] Dat betekent dat de andere schakels in de keten, bij de politie, bij veilige thuis,

[0:55:40] de zittingscapaciteit van de rechtbank, als je meer op tafel krijgt, en je kunt ook in

[0:55:46] de cijfers zien dat het aandeel zaken wat Rotterdam heeft, in de landelijke cijfers

[0:55:51] dat dat heel erg groot is, dat zal iets zeggen over de hoeveelheid huiselijk geweld in Rotterdam,

[0:55:56] Maar het zegt ook iets over als je daar het licht op zet, dan ga je ook meer zien, dan

[0:56:01] komen er weer meldingen.

[0:56:04] We constateerden gisteren met elkaar dat het ook een duivels dilemma is als je een bepaalde

[0:56:11] schakel in die keten of in dat netwerk van betrokken organisaties, als je daar steviger

[0:56:16] op inzet omdat je dat ook belangrijk vindt, dat je dan ook een been bij moet trekken op

[0:56:20] al die andere schakels.

[0:56:21] En dan kom je ook te maken, de plaats van het hoofdofficier van justitie schetste gisteren,

[0:56:27] wij willen graag voor huiselijk geweld meer zittingscapaciteit met een gespecialiseerde

[0:56:33] rechter en een officier van justitie met verstand van zaken en een advocaat met verstand van

[0:56:37] zaken.

[0:56:38] Maar die zittingscapaciteit is ook nodig voor ondermijning, voor ontploffingen in Rotterdam,

[0:56:44] voor huizen. U kent de voorbeelden. Dat laat wel iets zien van de ingewikkelde puzzel die

[0:56:55] gelegd moet worden om hier een stappunt te zetten.

[0:56:59] De capaciteit is uiteindelijk weer een politieke keuze.

[0:57:06] Mevrouw Bruining.

[0:57:08] Ik heb een vraagje over de onderbouwing van de keuze van het niet expliciet strafbaar

[0:57:14] stellen van psychisch geweld. En dan eigenlijk met inachtneming van de kritiek en de aansporingen

[0:57:21] die het grevio heeft gedaan in het rapport van 2020. Dus hoe besiet u dat? Hoe is dat

[0:57:26] in verhouding?

[0:57:29] Het wetboek van strafrecht biedt al grondslagen voor het vervolgen van psychisch geweld. Er

[0:57:37] zijn verschillende artikelen waarop dat mogelijk is. Het hangt ook een beetje samen met het

[0:57:43] Het strafrechtelijke systeem wordt gebruikt op basis waarvan specifieke geweldsvormen

[0:57:53] dan vervolgd kunnen worden.

[0:57:55] De belangrijkste artikelen in het wetboek van strafrecht zijn mishandeling, dwang, bedreiging

[0:58:01] en belaging.

[0:58:04] En met mishandeling is het zo dat er ook toenemende jurisprudentie is dat benadering van de gezondheid

[0:58:12] Niet alleen in fysieke opzicht wordt beschouwd door rechts, maar ook psychisch.

[0:58:17] Dus dat biedt kansen.

[0:58:20] En zoals ik al zei, waar ook als we spreken met OM, politie, etcetera, blijkt dat in de

[0:58:28] praktijk het gewoon staat of valt met die bewijsvoering.

[0:58:33] Daar is echt de meeste winst te boeken.

[0:58:36] En ja, inderdaad, het vertrag van Istanbul heeft ook aandacht geheft voor het psychisch

[0:58:44] geweld.

[0:58:45] Maar in die zin is het dus al in de Nederlandse situatie strafbaar op basis van de artikelen

[0:58:51] die nu in het wetboek van strafrecht staan.

[0:58:55] En de strafrechtelijke aanpak, die willen we nu echt gaan verbeteren met de praktijkverbetering

[0:59:02] door inderdaad die bewijsvoering te verbeteren.

[0:59:06] Dank u wel. Mevrouw Rikkers.

[0:59:09] Dank u wel. En allereerst een excuus dat ik later was.

[0:59:12] Maar ik had nog een commissie, dus af en toe moet ik me een beetje delen.

[0:59:16] Mijn vraag gaat over de meldcode.

[0:59:19] In mijn werk hiervoor als wethouder liep ik er heel vaak tegen aan

[0:59:23] dat bijvoorbeeld leerkrachten en andere organisaties heel graag de meldcode wilden gebruiken,

[0:59:29] maar dat niet durfden, omdat ze de vertrouwensband met het gezin niet wouden schaden.

[0:59:34] En ik vroeg me af of jullie dat ook tegenkomen.

[0:59:43] Ik kan er wat over zeggen met betrekking tot de leerkrachten.

[0:59:47] In mijn presentatie zelfs heb ik verteld dat vanuit het ministerie van OCW wordt gewerkt

[0:59:53] aan een plan van aanpak voor deskundigheidsbevordering.

[0:59:56] En dat is dus ook opgericht om te kijken wat er nodig is om te zorgen dat zij de meldcode

[1:00:01] goed kunnen volgen en signalen van handelingsverlegenheid zijn daarin bekend.

[1:00:10] Dit soort signalen zijn ook bekend.

[1:00:12] Dit is ook een van de redenen waarom die meldcode kwam.

[1:00:15] Om de verbinding tussen veilig thuis en hulpverlening makkelijker te maken.

[1:00:19] Er zit natuurlijk ook heel veel achter qua vertrouwen.

[1:00:22] Als je net een voorbeeld hoort van je doet de melding en je krijgt zo'n reactie terug.

[1:00:26] Ja, dan ga je dan de volgende keer weer melden.

[1:00:29] We gaan ook op dit moment samen met een collega van OCW in beeld aanbrengen.

[1:00:34] Wat zijn nou regio's waar relatief veel meldingen of adviesvragen vanuit onderwijs komen?

[1:00:39] Wat zijn regio's waar het niet lukt om daar verder met onderwijs en veilig thuis in gesprek

[1:00:46] te gaan?

[1:00:46] Wat maakt dat het hier wel goed gaat?

[1:00:48] Wat zijn de ingrediënten die zorgen dat jullie elkaar hier wel goed weten te vinden en op

[1:00:52] andere plekken waar het veel moeilijker gaat?

[1:00:54] Op die manier proberen we ook steeds te blijven leren en te zoeken naar wat de drempels zijn

[1:00:58] voor professionals om eventueel wel de meldcode te gebruiken.

[1:01:02] Dank u wel.

[1:01:04] Dan komen we bij het volgende rond.

[1:01:05] Ik zou hier wel in aanvulling op.

[1:01:08] Want in het vorige regeerakkoord stond een meldplicht.

[1:01:15] Dus dat bij stap 2 professionals verplicht waren om advies in te winnen bij Veilig Thuis.

[1:01:23] En er niet alleen mee te blijven zitten.

[1:01:25] Dat is ook ontstaan vanuit signalen, juist vanuit docenten en artsen.

[1:01:29] Want ik voel me eigenlijk handelingsverlegen.

[1:01:30] of ik heb het gevoel dat die meldcode niet over mij gaat.

[1:01:32] Dus het idee was om hen dan met een plicht te ondersteunen.

[1:01:36] Waar staat dat traject?

[1:01:42] Volgens mij zijn er andere collega's actief betrokken.

[1:01:47] Het loopt heel veel. Ik weet het niet zelf.

[1:01:48] Er zijn voor- en nadelen. Er zijn allerlei verschillende kanten.

[1:01:51] En volgens mij wordt er op dit moment met de partijen, met het veld samen...

[1:01:56] daarin gewerkt aan een plan en een brief daarover ook, toch?

[1:02:03] Het loopt.

[1:02:14] Uiteraard.

[1:02:15] Meneer De Boer nog?

[1:02:15] Nee?

[1:02:16] Ook niet?

[1:02:20] Goeie vraag.

[1:02:22] Mevrouw Miet-Lewer.

[1:02:24] We zitten hier echt met Kamerleden die zo diep in de materie zitten en misschien bijna

[1:02:31] net zoveel weten als die ambtenaar of in ieder geval ideeën hebben om dit plan van

[1:02:36] aanpak te verbeteren. De verleiding moet weer staan om daarop in te gaan. Dus ik wil met name

[1:02:45] nu me focussen op de vraag wie is nou de probleemeigenaar? We zitten hier met allemaal JNV-woordvoerders,

[1:02:52] exclusief één collega. En dat laat al zien dat wij hem heel erg vanuit het veiligheidsaspect

[1:03:00] benaderen. Hoewel de meeste preventiekant aan de zorgzijde zit. En toch moet iemand

[1:03:09] de boel gaan trekken. Zeker als ik zie wat er gebeurt. En ook alle bezuinigingen die

[1:03:16] boven ons hoofd hangen. Ik word niet blij van de berichten dat heel veel vrouwen die vrezen

[1:03:21] voor hun leven, na intieme terreur, in hotels moeten gaan verblijven. Dus dan blijven deze

[1:03:29] maatregelen, een papieren tijger. Dus volgens mij ben ik benieuwd naar die probleemeigenaar

[1:03:36] en welke ministerie zou dat dan moeten zijn?

[1:03:40] Er zitten hier drie ministeries bij de inleiding, had ik dat al gezegd natuurlijk. Dus wie van

[1:03:44] u coördineert?

[1:03:47] Drie commissies.

[1:03:48] De staatssecretaris van VWS. Een van de twee staatssecretaris van VWS.

[1:03:57] U noemt zelf dat wij het vaak bekijken vanuit een veiligheidsperspectief. Dat merken we

[1:04:04] inderdaad ook. De JNV-collega's krijgen soms kamervragen waarvan wij denken, die is

[1:04:11] volgens mij voor onze collega's van VWS. Dat leidt tot veel ambtelijke heen en weer gedoe

[1:04:20] over voor wie is dat, dus dat is wel interessant. Maar in principe de staatssecretaris van VWS

[1:04:25] is de coördinerend bewindspersoon voor de aanpak van huisengeweld en kindermishandeling

[1:04:30] en ook voor femicide. Tegelijkertijd, wie is de probleemeigenaar voor heel veel deelvraagstukken?

[1:04:37] Er zijn natuurlijk heel veel probleemeigenaren betrokken. Op sommige punten is de gemeente

[1:04:41] vooral de probleemeigenaar of als het gaat om de aansturing van veilig thuis. Maar tegelijkertijd

[1:04:46] Zijn ze daar niet alleen in? Heeft ook het ministerie van VWS een andere organisatief

[1:04:51] in rol? Interessant genoeg, toen we gisteren aan het OM vroegen van wat is nu het belangrijkste

[1:05:00] wat je voor de aanpak van femicide zou moeten doen, toen kwamen de antwoorden die allemaal

[1:05:06] gaan over de voorkant, over bevorderen van gendergelijkheid, over preventie, over zorgen

[1:05:13] dat de familie, de kapper, burgers in hun brede, maar vooral ook professionals, weten

[1:05:20] op welke signalen ze moeten letten. Die legt het ook juist vanuit de strafrechtelijke kant

[1:05:25] ook meer aan de voorkant. En zij zei ook van ja, als het bij mij terechtkomt, ja dan ben

[1:05:31] je voor een deel al te laat. Een strafrechtelijke aanpak, een goede aanpak helpt ook om erger

[1:05:38] te voorkomen, maar dat is al heel erg achteraan het proces.

[1:05:45] Helder, dank. Mevrouw van der Werff.

[1:05:48] Dank, voorzitter.

[1:05:49] Net in de presentatie stonden we ook al wat langer stil bij die pijler drie

[1:05:53] en gaf u zelf ook al aan van we hebben echt nog wel een slag te maken

[1:05:56] als het gaat om het beschermen van de slachtoffers.

[1:06:00] En als je dan iets verder in het proces kijkt,

[1:06:04] bij de gevallen waar het tot een rechtszaak komt, er is vorig jaar

[1:06:07] Maar bij het commissiedebat, femicide, ook door heel veel collega's een punt van gemaakt,

[1:06:12] zie je dat er wordt onderschat wat een regeling waarbij beide ouders recht hebben op contact

[1:06:19] met een kind, welke gevaren dat met zich meebrengt voor een slachtoffer.

[1:06:26] Ik weet niet of we daar toen een motie over hebben ingediend, maar er zijn verschillende

[1:06:32] toezeggingen gedaan vanuit JNV om dat op te pakken.

[1:06:36] Dat kwam net niet zo expliciet langs, maar ik was wel heel benieuwd hoe het daarmee staat,

[1:06:41] ook omdat een officier van justitie of een rechter daar in de krant een keer uitgebreid

[1:06:46] een stuk over had geschreven van mijn beroepsgroep heeft zelf eigenlijk ook niet scherp genoeg

[1:06:51] voor de bril, waar we op dat punt nog een slag kunnen maken.

[1:06:55] Ik was ook benieuwd naar de voortgang op dat onderwerp.

[1:07:06] Er is ook een motie over ingediend, toen lag er al een vraag vanuit het ministerie van

[1:07:11] JNV aan de RNJ om op het specifieke vraagstuk van hoe wordt nu huiselijk geweld of de dreiging

[1:07:17] daarvan meegenomen in het familierecht, waar een scheiding aan de orde is en daar een recht

[1:07:24] aan te pas komt. We hadden toen al een vraag uitstaan met de RNJ om daar meer verdieping

[1:07:29] aan te geven. Daarna kwam er ook nog een motie overheen. Dat onderzoek is er inmiddels. Dat

[1:07:36] Dat is mij vorige week naar de Kamer gestuurd met een korte beleidsreactie.

[1:07:41] Daarin heeft u kunnen lezen dat een deel van de vragen die wij hadden en die uw Kamer ook

[1:07:46] heeft meegegeven, dat die daarin eigenlijk onvoldoende zijn beantwoord, omdat de focus

[1:07:51] vooral vanuit het perspectief van de RIG op de kindonveiligheid is gericht, ook belangrijk

[1:07:58] natuurlijk.

[1:08:00] maar op het vraagstuk van onveiligheid van vrouwen kan die extra onder druk komen te staan

[1:08:07] als bijvoorbeeld door een rechter wordt benadrukt dat het van belang is om in een mediation

[1:08:16] traject te gaan of iets dergelijks. Gelukkig is er bij Jonker recent gestart met een onderzoek

[1:08:25] wat wel heel specifiek op die vraag ingaat. Deze toelichting staat ook in de recente brief

[1:08:32] bij dat RIG-rapport. Dat is de stand van zaken.

[1:08:39] DE HEIDEREN.

[1:08:42] De afgelopen jaren is de kennis rondom intieme terreur, dwingende controle en rode vlaggen

[1:08:47] richting femicide heel erg toegenomen. Je ziet ook dat we nu op een punt staan waarbij

[1:08:52] de vraag is hoe die kennis die we nu hebben, hoe werkt die door in de uitvoering van beleid?

[1:08:56] Want ook bij de jeugdbescherming is wel in de afgelopen decennia heel erg juist gekomen

[1:09:03] met twee ouders om tafel, eigenlijk waar twee vechten, hebben twee schulden, het moet in

[1:09:08] gezamenlijkheid worden opgelost. We hebben nu andere kennis, andere ervaringen, maar

[1:09:12] het heeft ook tijd nodig om die kennis overal ook op de juiste plekken beschikbaar te maken.

[1:09:19] Dat is ook wat we binnen dit plan van aanpak met de schuldigheidsbevordering

[1:09:22] ook integraal juist ook heel erg proberen te versnellen.

[1:09:26] Wat hopelijk ook nog een positief effect heeft op al deze processen,

[1:09:29] want als je beter snapt wat er aan de hand is,

[1:09:31] dan snap je ook wat de impact van je keuzes daarin is.

[1:09:36] Yes, vrouw Bruining.

[1:09:38] Dank voorzitter. Ik had een vraagje.

[1:09:40] Er is een nieuwe EU-richtlijn gekomen ter bestrijding van geweld tegen vrouwen

[1:09:44] en huiselijk geweld. Die is op 13 juni in werking getreden.

[1:09:47] Daarin staan een aantal specifieke bepalingen en verplichtingen ten aanzien van huiselijk

[1:09:51] en psychisch geweld.

[1:09:53] Hoe krijgen die vorm in het actieplan?

[1:09:55] Gaat dat nog meegenomen worden?

[1:09:57] En hoe?

[1:09:58] Dank je wel.

[1:10:02] Er gaat nu een implementatietraject starten.

[1:10:10] Dat moet uit mijn hoop in juni 2027 volbracht zijn.

[1:10:18] Daar zijn we nu al hard mee bezig om de wetgeving en implementatie in lijn te brengen met die

[1:10:26] EU-richtlijn.

[1:10:28] Richtlijn.

[1:10:34] We hadden de presentatie iets te kort.

[1:10:37] Nee, maakt niet uit.

[1:10:37] Precies.

[1:10:39] Ja, nou ja, even kijken.

[1:10:41] Ja, dat is denk ik heel erg in het kort.

[1:10:44] Overigens staat daaronder 14 juni 2025.

[1:10:47] Dat moet dus 2027 zijn.

[1:10:49] Da's iets te enthousiast.

[1:10:51] We houden van enthousiasme.

[1:10:52] Absoluut. Realistisch enthousiasme.

[1:10:56] Daarmee is de vraag beantwoord, toch?

[1:10:58] Oké, check.

[1:11:05] Ik zou nog even willen stilstaan bij een van de belangrijkste punten van alle nabestaanden

[1:11:11] was dat ze allemaal al wel in hun opzicht meldingen ergens gedaan hadden, maar dat ze

[1:11:17] het idee hadden als daar meer mee was gedaan, dat hun dochter of zus misschien nog wel had

[1:11:22] geleefd.

[1:11:25] Het is soms ook best wel een klus om alles als Kamerlid te proberen het overzicht te houden,

[1:11:31] maar er zijn best wel wat brieven en rapporten naar ons gestuurd waarin wat aanbevelingen

[1:11:35] worden gedaan wat er verbeterd zou moeten worden aan de kant van de politie.

[1:11:39] Bijvoorbeeld de politie zou meer specialistische kennis moeten hebben, moet de politie niet

[1:11:45] een interne casusregisseur hebben, moeten we er niet voor zorgen dat binnen de politie

[1:11:49] het screeningsinstrument SASH, dat dat beter wordt ingevuld en ook door een medewerker die

[1:11:56] daarvoor is getraind. Een betere communicatie met slachtoffers binnen de politie, want er

[1:12:01] is nu niet één aanspreekpunt voor. Regioplan heeft een handreiking gemaakt om stalking

[1:12:07] aan te pakken. Ze zeggen eigenlijk ook je zou daar meer landelijke coördinatie bij regio's

[1:12:12] op moeten zetten. Dus zo krijgen wij door de tijd heen stukken met waar dan op papier

[1:12:17] wordt gezet dat dit zou moeten gebeuren. Kunnen wij er nu van op aan dat binnen het plan van

[1:12:23] aanpak femicide al deze dingen worden opgepakt en ook hier wordt teruggerapporteerd? Of is

[1:12:30] wat hier nu is vandaag is gepresenteerd wat er binnen het plan van aanpak gebeurt en moet

[1:12:34] ik voor deze specifieke punten in debat met de minister van justitie? En hoe staat het

[1:12:41] met deze punten?

[1:12:49] Ik zou hopen als ambtenaar dat de Kamer zowel de coördinerende bewindpersoon uitnodigt

[1:12:56] als de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, als het gaat om femicide en aanpakhuisgewelden.

[1:13:04] Maar goed, dat is aan u.

[1:13:07] Een groot deel van de punten die u noemt komen uit het vervolgonderzoek van de inspectie

[1:13:12] is in veiligheid naar stalking. Het heel kritische rapport na de moord op Numera van 2019. Vorig

[1:13:21] jaar heeft de inspectie gecheckt hoe het er nu mee staat. Alle aanbevelingen die we hebben

[1:13:26] gedaan zijn die opgevolgd. Dat was grotendeels positief, durf ik te zeggen. En tegelijkertijd

[1:13:34] ook nog een aantal kritische punten. U heeft er net een aantal van genoemd. Amtelijk gezien

[1:13:42] Ik vind dat ingewikkeld als het gaat over hoe we erover gaan rapporteren.

[1:13:47] Femicide als topje van de ijsberg waaronder al het huiselijk geweld onderkomt...

[1:13:54] en ook alle verschijningsvormen, inclusief stalking...

[1:13:57] dan krijgt u een rapportage...

[1:14:01] over de hele aanspraak van huiselijk geweld en kindermishandeling.

[1:14:05] We gaan in ieder geval rapporteren, volgens mij voor de zomer van 2025...

[1:14:10] over de voortgang van het plan van aanpak femicide. En aangezien ook de acties die er zitten op

[1:14:18] stalking daar ook onderdeel van uitmaken, kan ik me haast niet voorstellen dat we niet

[1:14:22] gaan iets gaan zeggen over hoe staat het met de opvolging van de aanbevelingen op dit nieuwe

[1:14:28] rapport.

[1:14:33] Heel eerlijk, alle voorbeelden die net genoemd werden, vallen allemaal onder het plan van

[1:14:36] aanpak femicide.

[1:14:44] Dan hoop ik dat straks de uitkomst is. Er gaan gemiddeld geen 33 geweldsincidenten aan

[1:14:53] vooraf voordat een vrouw überhaupt naar de politie stapt om daar actie op te laten ondernemen.

[1:15:01] Het is best wel een mooie en interessante vraag. Want we willen de vrouwen een soort van een

[1:15:08] veilige haven bieden of een mogelijkheid bieden om de stap te zetten richting de politie.

[1:15:15] Hier ligt iets politieks. Ik moet hem technisch stellen. Ik zeg het maar. Hoe gaan we daarvoor

[1:15:30] zorgen? Er ligt een motie, één aanspreekpunt bij de politie. Die is ook opgenomen in het

[1:15:38] plan van aanpak. En ik vraag me oprecht af hoe vanuit het ministerie van JNV daarop technisch

[1:15:48] gezien, niet politiek, gestuurd gaat worden, zodat wij in 2025 te horen krijgen dat is

[1:15:54] er gekomen bij al die eenheden. Of is dat een wishful thinking?

[1:16:00] De mate van uitvoering van moties is niet aan u, maar ik zou zeggen, u gaat over het antwoord,

[1:16:06] dus voel u vrij om technisch te antwoorden.

[1:16:09] Dat zal ik proberen.

[1:16:13] Heel kort kan ik verwijzen naar de beleidsreactie bij dat rapport waar we het net over hadden,

[1:16:19] het vervolg op onderzoek van de inspectie, daarin is aangegeven dat er nu iets van een

[1:16:26] projectgroep specifiek op dit punt van hoe moeten we dat vaste contactpersoon voor slachtoffers

[1:16:31] organiseren. Waarbij de conclusie is getrokken van dat alleen bij de politie organiseren

[1:16:40] dat is niet wenselijk. Dat moeten we in nauw overleg met slachtoffers op Nederland en andere

[1:16:46] betrokken organisaties moeten we zorgen dat het voor slachtoffers glashelder is waar ze

[1:16:51] terecht kunnen. Maar de manier waarop, daar zijn we nog niet uit. Dus daar zal uiteindelijk

[1:16:57] ook de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid over, dat zal ongetwijfeld in de brief komen,

[1:17:04] wat daar dan van de uitkomst is.

[1:17:09] Heel goed. Ik probeer filter te zijn. Wilt u daar nog wat aanvullen? Dan ga ik naar mevrouw

[1:17:14] Van der Werff.

[1:17:17] Voorzitter, dank u wel. Er zijn natuurlijk verschillende suggesties gedaan vanuit de

[1:17:22] ook vanuit de Tweede Kamer. Ik heb zelf vorig jaar een plan aangeboden, maar mevrouw Godwald

[1:17:27] had ook een aanpak. En welke daar eigenlijk van meerdere kanten vanuit de ervaringsdeskundigen

[1:17:36] ook werd genoemd, was zorg nou voor een laagdrempelige hulplijn of een herkenbaar punt waar mensen

[1:17:43] terecht kunnen met die signalen. En nu zijn er natuurlijk, die informatie hebben jullie

[1:17:49] Er zijn allerlei verschillende organisaties die je kan bellen en verschillende verschijningsvormen

[1:17:57] van huiselijk geweld.

[1:17:58] Maar nu we steeds verder komen in dat specifiek femicide daar ook een van is, vind ik het

[1:18:07] wel heel jammer dat niet alleen de mensen uit het onderwijs of de zorg die die rode

[1:18:13] vlaggen zien, maar ook een zus of een moeder of een vriendin eigenlijk niet naar een specifiek

[1:18:19] of dat nou telefoon, mailtje, chatfunctie, whatever is. Wordt daar nou nog aangewerkt

[1:18:26] of is dit in de veelheid der hulppunten in Nederland een beetje een stille dood aan het

[1:18:32] sterven?

[1:18:37] Je hebt daar meteen een ingewikkeldheid om. Aan de ene kant wil je altijd met je specialistische

[1:18:41] vragen op een specialistische plek terechtkomen waar je precies de juiste vragen stelt en

[1:18:45] waar je de goede antwoorden krijgt. En aan de andere kant is het ook het signaal dat

[1:18:48] er nu in Nederland zo'n enorm versnippering is van meldpunten waar je terecht kan, dat

[1:18:54] jij zelf van tevoren maar bedacht moet hebben waar je heen moet. Dus er loopt een groot traject

[1:19:01] nu om juist te kijken in dat zorglandschap en al die versnippering die er is, wat is

[1:19:05] een goede manier om daar nu een vorm aan te geven, wat moet apart, wat moet samen. Dus

[1:19:09] dat is een traject wat breder loopt, even los van buiten Femicide om, waar wij ook aan

[1:19:18] er zijn verschillende manieren hoe je daarmee om kan gaan. Op zich is veilig thuis het punt

[1:19:25] waar ze de kennis en de kunde zouden moeten hebben om mensen met vragen hierover te woord

[1:19:30] te kunnen staan en goed advies te kunnen geven. Dus de eerste insteek is nu om te zorgen dat

[1:19:34] die kennis en die kunde ook daar goed terecht komt en dat die mensen ook de juiste punten

[1:19:39] weten. Er zijn regio's waar ook verschillen zijn. Je hebt bepaalde regio's waar ook inloopcentra

[1:19:44] bijvoorbeeld voor seksueel geweld. Of je hebt in Rotterdam Filomena zitten waar speciale

[1:19:50] expertise zit. Er wordt daar nu in de regio ook verschillend mee omgegaan. Maar er wordt

[1:19:55] zeker wel gekeken naar wat er nodig is om dit op een goede manier vorm te geven. Alleen

[1:19:59] we hebben wel gezegd, we gaan niet nu iets nieuws in het leven brengen en alles omgooien

[1:20:03] terwijl er een traject loopt om te kijken van wat is nou de goede manier om dit vorm te

[1:20:07] geven.

[1:20:10] Korte vervolgvraag, noem ik het dan maar. Ik kijk heel even naar mijn collega twee stoelen

[1:20:15] op rechts. Ik begrijp dit dilemma heel goed, dus niet uit onredelijkheid dat ik erover begin.

[1:20:22] Maar volgens mij heb je een punt voor huiselijk geweld en een punt voor eergerelateerd geweld.

[1:20:28] Ik ben zelf veel bezig geweest met seksueel geweld. Daar heb je ook het CSG voor. Maar

[1:20:33] dan hebben we het bij femicide toch niet. En ergens knaagt dat bij mij of dat nou een

[1:20:37] slim idee is, ook als je dus kijkt naar de cijfers en tegelijkertijd de urgentie die

[1:20:43] we wel willen geven aan die rode vlaggen. Volgens mij wil uw collega hier ook heel graag

[1:20:47] iets over zeggen.

[1:20:48] Tot slot nog op deze vraag.

[1:20:50] Een punt voor femicide, ja, dat is een beetje een flauw antwoord, maar dan ben je dus al

[1:20:53] te laat. Want femicide is moord en doodslag.

[1:20:57] Maar dat is wel vrij cruciaal en we hebben inderdaad in die zin het advies en meldpunt

[1:21:02] huiselijk geweld en kindermishandeling, veilig thuis, waar niet alleen professionals maar

[1:21:06] ook burgers, omstanders terecht kunnen om hun zorgen kenbaar te maken, om advies te vragen

[1:21:13] en om melding te doen.

[1:21:15] En ik denk dat het wel goed is om ook in oogschouw te nemen dat veilig thuis een hele belangrijke

[1:21:19] radarfunctie heeft.

[1:21:20] Dus dat door de tijd heen verschillende meldingen die vanuit alle verschillende hoeken kunnen

[1:21:24] komen, samen komen bij één punt. En als we nu beleidsmatig gaan inzetten op meerdere

[1:21:29] punten, dan krijg je dus volgens mij een groter risico dat er informatie tussenwans schip

[1:21:34] gaat vallen en dat er minder adequaat gereageerd kan worden. Dus volgens mij zou ik daar ook

[1:21:39] wel voor willen waken dat we nu weer gaan inzetten op aparte punten, terwijl je juist

[1:21:45] eigenlijk beter kan inzetten op het versterken van de bestaande punten, om de meldingen

[1:21:51] die binnen kunnen komen, goed samen te laten komen.

[1:21:54] En dat daar in de aanpak die we zojuist beschreven hebben...

[1:21:57] ook samen met politie-justitieorganisaties...

[1:21:59] die koppen bij elkaar laten steken, informatie met elkaar te verrijken...

[1:22:03] en met elkaar te beslissen welke interventies ingezet moeten worden.

[1:22:07] Volgens mij is dat wel iets...

[1:22:09] hoe moeilijk de arbeidsmarktpolitieke en wachttijd, et cetera...

[1:22:12] want dat is iets waar we ook echt tegenaan lopen.

[1:22:14] Maar het is wel van belang dat we uitgaan van die kernfuncties...

[1:22:19] om daarop, op basis daarvan, de aanpak te blijven versterken.

[1:22:23] En Helder.

[1:22:24] De heer De Poel wil nog afvullen.

[1:22:26] Heel korte aanvulling.

[1:22:27] Dit is, denk ik, de argument die u ook in de brief

[1:22:31] bij het plan van de aanpak van VMC heeft kunnen lezen.

[1:22:33] En daar wordt ook die dilemma, volgens mij, kort geschetst.

[1:22:35] Niet voor niks is dit punt er ook uitgelicht.

[1:22:37] Ook al omdat nabestaanden daar ook specifiek veel aandacht aan hebben geschonken.

[1:22:43] Ja, dat dilemma ligt er nog steeds.

[1:22:45] En er loopt nu ook een traject om daar te kijken

[1:22:48] of we daar stap in kunnen zetten in dat dilemma.

[1:22:52] En als daar keuzes in gemaakt worden, dan...

[1:22:54] En VMSI wordt daar echt specifiek in meegenomen?

[1:22:56] Ja, specifiek.

[1:23:01] Dank, voorzitter.

[1:23:02] Eigenlijk in aanvulling van een vraag van mijn collega naast me.

[1:23:05] Wordt in het lopend traject, wat nu dan loopt om te bezien hoe het in elkaar zit en hoe het beter kan,

[1:23:10] ook wel de aanmoediging van de EU-richtlijn meegenomen?

[1:23:14] Waarin eigenlijk wordt gezegd, ja, doe dat juist wel met een apart telefoonnummer,

[1:23:18] geharmoniseerd in de hele EU.

[1:23:20] Wordt dat afdoende meegewogen, dan?

[1:23:24] In de EU-richtlijn staat dat we verplicht zijn om daar iets mee te doen.

[1:23:29] Dus ja, dat wordt meegenomen.

[1:23:30] Dank u wel. Vrouw Rikkers nog.

[1:23:32] En dan hebben we nog vier minuten.

[1:23:34] Als er nog echte nabranders zijn...

[1:23:35] Kijk, mevrouw Bekken.

[1:23:38] Echt kort.

[1:23:40] En ook een kort antwoord.

[1:23:41] Ik zou willen vragen of het mogelijk is...

[1:23:45] gewoon vanuit uw professie...

[1:23:47] om ons in voortgangsrapportages iets meer echt op dat maatregelniveau, bijvoorbeeld

[1:23:52] die onderwerpen die ik net noemde, die ik nu uit verschillende brieven en rapporten moet

[1:23:57] plukken die het echt concreet maken, of daarover gerapporteerd kan worden bij de onderliggende

[1:24:02] abstracte begrippen, of bij de bovenliggende abstracte begrippen. Want dan kunnen wij ook

[1:24:06] veel beter met elkaar weten waar we het over hebben. En een oproep om periodiek ook de

[1:24:12] nabestaanden te blijven spreken. En misschien kunt u daar wat over zeggen hoe u dat invult.

[1:24:19] We hebben nu een periodiek overleg staan met de nabestaanden. Dat is maandelijk. De nabestaanden

[1:24:27] gaan ook kort in gesprek met de nieuwe bewindspersonen. Vanuit ons komt er altijd een balans. We mogen

[1:24:39] ook een brief niet te lang maken. We gaan zoeken naar een goede balans tussen zo concreet

[1:24:44] mogelijk zijn, maar ook de lengte van de brieven enigszins beperkt houden.

[1:24:52] Concreet en kort. Mevrouw Van der Werf, dan dank ik u allen voor uw inbreng. Ik dank vooral

[1:25:07] onze gasten, afgevaardigden van drie ministeries. Heel veel dank. Heeft u nog iets willen zeggen

[1:25:13] wat niet is gezegd. Er zijn nog drie sheets en een presentatie die nog niet langs zijn

[1:25:18] gekomen. Maar u heeft het ook uitgeduld, dus ik ga ervan uit dat de Kamerleden zo gredig

[1:25:23] zijn geweest om ook vooruit te blikken in die presentatie.

[1:25:28] Meneer De Bonhoff? Ik ben benieuwd hoe de Kamer dit onderwerp

[1:25:32] gaat agenderen. Ik zag dat het op de lijstje stond voor een plenairdebat.

[1:25:38] Via u, voorzitter. Volgens mij zijn er drie momenten. Volgende week bij het zededebat,

[1:25:45] bij de begroting. Maar er ligt gewoon een plenaire debataanvraag, volgens mij ingediend

[1:25:50] door mij, ondersteund door mijn collega's naast me. En ik hoop, voorzitter, via u, dat

[1:25:57] die aan het einde van het jaar of begin volgend jaar wordt ingepland. Dat is de wens.

[1:26:03] Ook dit is onder van het verslag, dus wie weet gaat de plenaire grief hier extra hun best

[1:26:09] doen.

[1:26:10] Dat kan.

[1:26:11] Nogmaals dank, ik sluit daarmee ook deze bijeenkomst, dank.