IenW-aspecten Klimaat- en Energieverkenning door PBL

[0:00:03] Dames en heren, een hele goede morgen voor de mensen die hier aanwezig zijn.

[0:00:07] Hartelijk welkom. En ook de mensen die dit op afstand volgen.

[0:00:10] Ik zou ook hartelijk welkom letten, ook aan onze gasten van vandaag.

[0:00:14] We gaan beginnen met de technische briefing

[0:00:18] door het Planbureau van de Leefomgeving

[0:00:20] over de I&W-aspecten van de klimaat- en energieverkenning.

[0:00:23] Welkom ook aan de leden.

[0:00:25] We gaan eerst luisteren naar een introductie, een korte presentatie.

[0:00:30] Daarna is de gelegenheid voor het stellen van vragen.

[0:00:34] En wie mag ik het woord geven voor de aftrap?

[0:00:37] De heer Hamming, ga doorgaan.

[0:00:39] Ja, goedemorgen. Dank voor de introductie.

[0:00:42] Wij willen jullie graag wat vertellen over de klimaat- en energieverkenning...

[0:00:45] die we zelf vaak afkorten tot de KEF.

[0:00:47] Dus dat woord zult u regelmatig voorbij horen komen.

[0:00:50] En die maken wij met het consortium die u hier op de begin ziet staan.

[0:00:56] De KEF brengen wij ieder jaar uit.

[0:00:58] Ook staan wij in de Klimaatwet dat het PWL de KEF ieder jaar uitbrengt.

[0:01:03] Wij rekenen het beleid door in termen van energie, emissies en nieuwbare energiebesparing.

[0:01:10] We kijken naar het verleden, het heden en de toekomst.

[0:01:13] Dus dat is de CAF in grote lijnen.

[0:01:16] Sinds 2023 brengen we om het jaar eigenlijk een grote CAF en om het jaar een wat kleinere CAF uit.

[0:01:23] Dit jaar is het een uitgebreide CAF in 2024.

[0:01:27] Volgend jaar komt er weer een wat CAF op hoofdlijnen uit.

[0:01:31] Dat is inclusief een hele getallenbijlage, dus daar zijn heel veel mensen in Nederland

[0:01:35] en ook de ministeries en iedereen is daar heel erg mee gediend, veel achtergrondrapporten.

[0:01:42] En daar zit ook weer het onderscheid in, in vastgesteld, voorgenomen en in geagendeerd

[0:01:47] beleid.

[0:01:48] Waarbij het vastgestelde beleid, dat zijn de maatregelen die wettelijk zijn vastgelegd,

[0:01:52] handtekeningen van alle Kamers staan eronder.

[0:01:54] Het voorgenomen beleid is openbaar beleid, wat goed is uitgewerkt, zijn openbare voornemens,

[0:01:59] maar de finale handtekeningen van de Tweede of Eerste Kamer bijvoorbeeld, die missen nog.

[0:02:04] En geagendeerd beleid zijn ook openbare plannen of beleidsintenties,

[0:02:08] maar die zijn soms, door ons is daar een inschatting aan te hangen,

[0:02:11] en soms zijn ze nog zo weinig uitgewerkt dat daar door ons geen inschatting aan te hangen is.

[0:02:18] Dan is er ook een ontwikkeling in de KEF,

[0:02:20] en dat is dat we dit jaar ook de onzekerheden eigenlijk het doelbereik weer geven met kansen.

[0:02:26] Voorheen gaven we alleen bandbreedtes weer,

[0:02:29] om onzekerheden ook een plek te geven in de kerf.

[0:02:31] En dit jaar hebben we daar ook kansen aan toegevoegd.

[0:02:36] Nieuw kabinetsbeleid hebben we meegenomen voor zover doorrekenbaar.

[0:02:39] Dat wil zeggen, het hoofdlijnenakkoord was op 16 maart beschikbaar.

[0:02:42] Daar hebben we nog in gekeken.

[0:02:44] Wat is daar nou echt aan beleid dat al relatief concreet is, wat doorrekenbaar is?

[0:02:48] Dat hebben we meegenomen.

[0:02:50] En dan gaat het om de verlaging van energiebelastingen.

[0:02:52] Om een voorbeeld te noemen van de eerste en tweede schijf.

[0:02:55] Het afschaffen van de salderingsregeling.

[0:02:56] Het schrappen van de verplichte installatie van de warmtepompen vanaf 2026.

[0:03:03] Maar ook de wens van het nieuwe kabinet om een nieuwe aanvraag voor derogatie te doen.

[0:03:07] Dus dat zit ook bij het geagendeerd beleid dan in het laatste geval.

[0:03:11] Rode diesel 130 km per uur zijn ook van die typische maatregelen die een plek hebben gekregen

[0:03:16] in onze CAF.

[0:03:19] Dan is het denk ik ook goed om te melden dat de CAF de basis is voor de ramingen voor luchtverontreinigende

[0:03:24] stoffen.

[0:03:24] Dat rapport komt in februari uit en dat is ook weer een belangrijke basis voor de monitoring

[0:03:30] en evaluatie van stikstof en natuur en ook voor luchtkwaliteitsrapporten in Nederland.

[0:03:36] Dus dat komt in februari uit.

[0:03:41] Dan wil ik jullie kort twee slides wat vertellen over de hoofddoelen, of eigenlijk de hoofdconclusies

[0:03:48] van deze CAF.

[0:03:49] Nou, de grootste, de hoofdconclusie, gaat over het klimaatdoel van 55 procent, waarvan

[0:03:55] we hebben aangegeven dat de kans dat dat binnen bereik komt kleiner dan 5 procent is.

[0:04:02] We zien in de CAF heel vaak, zeg maar, deze grafieken waarin we de trends zien van de

[0:04:08] emissies of van energie vanaf 1990 tot 2035 in dit geval.

[0:04:14] Tot en met 2023 gaat het om de realisaties.

[0:04:16] En vanaf 2025 tot 2035 ziet u de ramingen in de gestippelde lijn.

[0:04:22] U ziet de onzekerhedenbandbreedte in 2030 en 2035.

[0:04:25] En het klimaatdoel van 55% ziet u ook in de grafiek staan.

[0:04:30] Dan de trend daalt tot en met 2023.

[0:04:33] En de laatste jaren gaat dat eigenlijk best wel snel.

[0:04:36] Dat heeft ook met een aantal tijdelijke aspecten te maken, zoals de hoge energieprijzen in 2022 en 2023.

[0:04:42] Maar bijvoorbeeld ook het stilliggen van Tata door groot onderhoud in 2023.

[0:04:46] Dat scheelde ook meteen een flink aantal, toch meer dan een megaton.

[0:04:53] Nou, die tijdelijke aspecten doen zich dan in 2024 niet meer voor.

[0:04:58] In 2025 zien we weer wat meer terugveren van de productie in de industrie.

[0:05:03] Maar ook in de glastuinbouw, zelfs in de mobiliteit en bij de huishoudens.

[0:05:07] Maar vanaf 2025 dan gaat de emissie dus weer omlaag door al het klimaat- en energiebeleid in Nederland.

[0:05:13] en dan komen we in 2030 uit op 44 tot 52 procent.

[0:05:17] Dat is met dat vastgesteld en voorgenomen,

[0:05:19] dat concreet uitgewerkte beleid,

[0:05:21] en dan is die kans kleiner dan 5 procent toch nog

[0:05:26] om zeg maar dat doel van 55 procent te halen.

[0:05:30] Dan kijken we ieder jaar dus ook naar dat geagendeerde beleid,

[0:05:33] die beleidsintenties,

[0:05:34] die beleidsplannen die vaak nog onvoldoende zijn uitgewerkt.

[0:05:38] Van het deel wat we konden doorrekenen,

[0:05:40] dat levert netto niet zoveel meer op.

[0:05:42] Er zitten wat maatregelen bij de industrie en gebouwde omgeving die juist tot wat meer

[0:05:46] emissiereductie leiden, maar in de landbouw en in de mobiliteit zitten daar juist maatregelen

[0:05:50] die juist weer leiden tot een toename van emissie en die heffen elkaar een beetje op.

[0:05:55] Ten opzichte van de cap vorig jaar met een bandbreedte van tot 57% zien we wel dat dus

[0:06:03] het resultaat dit jaar wat minder is en dat komt dus door tegenslagen in de uitvoering

[0:06:08] en door geschrapte beleidsmaatregelen.

[0:06:13] Dit is het hoofddoel, maar er zijn nog veel meer doelen die we in de CAF beschrijven.

[0:06:20] Op deze slide proberen we eigenlijk een overzicht te geven van de belangrijkste klimaat- en

[0:06:25] energiedoelen waar Nederland voor staat.

[0:06:28] Dat zijn doelen voor emissies, voor hernieuwbare energie en voor energiebesparing.

[0:06:33] In lichtblauw zien we daarbij de streefdoelen, in donkerblauw zien we daarbij de bindende

[0:06:39] doelen.

[0:06:39] We zien op de figuur vaak VV en VV plus G staan.

[0:06:43] VV dat is vastgesteld en voorgenomen beleid en dan plus G dat is inclusief het geagendeerde

[0:06:49] beleid.

[0:06:50] We zien hier ook de kansen staan en we zien in de rechter onderhoek ook de duiding staan

[0:06:56] die wij bij de kansen geven.

[0:06:58] Dus als een kans minder dan 5% is, dan noemen we dat heel erg onwaarschijnlijk.

[0:07:03] Dan als we naar de doelen kijken, dan het Nederlandse klimaatdoel van 55%, dat streefdoel, dat hebben

[0:07:09] we gehad.

[0:07:09] Die kans is kleiner dan 5 procent.

[0:07:11] Met voorgenomen of geagendeerd beleid.

[0:07:13] Dat maakt niet uit.

[0:07:15] Dan hebben we ook een methaandoel in 2030.

[0:07:17] Van 30 procent reductie van methaan ten opzichte van 2020.

[0:07:22] Een internationaal akkoord waar Nederland zich aan heeft gecommiteerd.

[0:07:26] Dat doel halen we ook.

[0:07:27] Dat halen we niet.

[0:07:29] Dan komen we bij Europese doelen voor Nederland.

[0:07:32] Dat is het EU-ESR doel.

[0:07:34] Dat is het doel voor meer de kleine bronnen.

[0:07:36] Dus de kleine industrie.

[0:07:37] de mobiliteit, gebouwde omgeving en de landbouw.

[0:07:41] En daar hebben we als Nederland het doel van 48% reductie in 2030 ten opzichte van 2005.

[0:07:46] En dat doel wordt wel gehaald.

[0:07:49] Het is heel erg waarschijnlijk dat we dat halen.

[0:07:52] Er is een doel voor landgebruik.

[0:07:54] En ook daar zijn de kansen dat we dat halen een stuk gunstiger.

[0:07:59] Dan hebben we Europese doelen voor hernieuwbare energie.

[0:08:03] En die doelen zijn voor Nederland nog niet binnen bereik.

[0:08:07] Nederland moet 39 procent reductie halen of aandeel hernieuwbare energie verkrijgen in 2030.

[0:08:14] Maar we zitten op 32 tot 38 procent.

[0:08:18] Dan bij energiebesparing. Ook daar heeft Nederland een doel voor het finaal verbruik.

[0:08:23] Dat is het verbruik van de eindverbruikers.

[0:08:26] Ook weer de industrie, gebouwde omgeving, mobiliteit, landbouw, een stukje luchtvaart.

[0:08:33] De besparingsdoel daarvoor wordt niet gehaald.

[0:08:38] Met geagendeerd beleid is een iets hogere kans.

[0:08:42] Dan gaat het van 5 naar 10 procent.

[0:08:46] De hoofdboodschap van deze sheet is dat we het nationale klimaatdoel niet halen.

[0:08:51] De Europese emissiedoelen voor ESR en landgebruik halen we wel.

[0:08:58] Of zijn veel beter binnen bereik.

[0:09:00] En bij hernieuwbare energie en energiebesparing heeft Nederland nog stappen te zetten.

[0:09:06] Dan geef ik nu het woord aan Jordi, die bij ons de mobiliteitsexpert is.

[0:09:12] En daarna zal Jordi het woord geven aan Dick van Dam, die wat zal vertellen over circulaire

[0:09:17] economiemaatregelen.

[0:09:21] Dankjewel Pieter.

[0:09:23] Ik zal de komende slides ingaan op de ontwikkelingen binnen de mobiliteitssector.

[0:09:27] Ik zou graag de heer Hammink willen vragen om de microfoon uit te doen, want dan kunnen

[0:09:32] de mensen op afstand u ook goed te zien. Gaat uw gang even meer krijgen.

[0:09:36] Ja, dankjewel. Ik zal na de komende slides ingaan op de ontwikkelingen binnen de mobiliteitssector.

[0:09:43] Hier ziet u een figuur wat gaat over de binnenlandse mobiliteit en dat is het deel van de mobiliteitssector

[0:09:48] wat bepalend is voor de nationale uitstoot, het klimaatdoel. In die doorgetrokken lijn ziet

[0:09:53] u de historische ontwikkeling. Er is al een bepaalde stapsgewijze dalende trend gaande.

[0:09:58] En dat heeft onder meer te maken met periodes van economische terugval, de bijmenging van

[0:10:05] biobrandstof de laatste tijd en de toenemende ingroei van elektrische auto's.

[0:10:11] En ook het tankgedrag van internationale vervoerders speelt hierbij een rol.

[0:10:16] Deze uitstootcijfers worden bepaald op basis van de brandstofverkoop en niet op basis van

[0:10:20] brandstofverbruik.

[0:10:22] Dus in die zin is het ook van belang in hoeverre internationale transporteers over de grens

[0:10:26] heen tanken.

[0:10:27] Dus dat draagt hij ook bij aan de reductie die u hier stapsgewijs ziet.

[0:10:32] De gestippelde lijn, dat is het vastgestelde en het voorgenomen beleid van de KEF.

[0:10:39] En daarin ziet u dat er duidelijke stappen worden gezet.

[0:10:43] Er is een snelle afname waarneembaar, met name richting 2050 of 2035 als gevolg van het Europese bronbeleid.

[0:10:52] Er zit wel een forse bandbreedte omheen, rondom 2030 en 2035.

[0:10:58] En dat heeft voor een heel groot deel te maken met factoren die exogeens zijn en die moeilijk

[0:11:02] te beïnvloeden zijn door nationaal beleid.

[0:11:05] Dat maakt het een uitdaging om het klimaatdoel of het streefdoel van de sector mobiliteit

[0:11:09] te halen.

[0:11:11] Op dit moment valt het nog net binnen de bandbreedte.

[0:11:13] We komen uit in de raming op ongeveer 23 megaton in 2030 en het nationale streefdoel voor de

[0:11:21] sector mobiliteit valt nog net binnen de bandbreedte.

[0:11:23] Het tikt het nog net aan.

[0:11:25] En dat maakt het dat het erg onwaarschijnlijk is dat het doel wordt gehaald met ongeholfijk

[0:11:30] een kans van 10 procent.

[0:11:32] Sterker nog, ook met gekwantificeerd geagendeerd beleid raakt het doel verder uit zicht.

[0:11:37] De bandbreedte schuift dan grosso modo een halve megaton op naar boven.

[0:11:42] En dat heeft te maken met de zaken die mijn collega al had genoemd.

[0:11:46] De maximale snelheidsverhoging, de herinvoering van rode diesel bij landbouwvoertuigen en ook

[0:11:52] de versobering van de MRB-korting voor EV's. Dat zat wel in het voorgenomen pakket al meegenomen,

[0:11:57] maar dat wordt met gage in dit beleid wat versoberd. Dat draagt eraan bij dat het door wat verder uit

[0:12:02] zicht raakt. Maar desondanks, er worden wel duidelijke stappen gezet, zoals hier te zien is,

[0:12:07] en dat heeft echt met name te maken met het beleid, het vastgestelde en het voorgenomen beleid. En

[0:12:12] er zit hem vooral in het wegverkeer. Dat ziet u op de volgende slide. Daar ziet u wederom de historische

[0:12:17] ontwikkeling. Ik heb net ook uitgelegd waar dat mee te maken heeft. U ziet ook heel duidelijk de

[0:12:22] Covid-periode hierin terugkomen. In 2023 is daar een klein herstel waarneembaar, maar desondanks

[0:12:28] zet die daling zich voort en dat heeft met name te maken met het beleid. Ter vergelijking zit hier ook

[0:12:34] de CAF 2022 bij, de raming die we destijds twee jaar geleden hebben gemaakt. Ten opzichte van die

[0:12:40] raming ziet hij duidelijk een sterkere afname en dat heeft onder meer te maken met de fiscale

[0:12:45] maatregelen die gaan optreden. Vanaf komend jaar de afschaffing van de BPM-vrijstelling

[0:12:51] voor bestelbusjes van ondernemers, met uitzondering van elektrische bestelbusjes.

[0:12:57] Dus daar ontstaat een forse financiële prikkel in de komende jaren.

[0:13:01] En dat geldt ook voor de vrachtwagens.

[0:13:03] Er komt een gedifferentieerde vrachtwagenheffing

[0:13:06] op basis van de herziene eurovignetrichtlijn

[0:13:08] en die wordt gebaseerd op de CO2-uitstoot.

[0:13:12] In combinatie met de terugsluis en de zero-emissiezones

[0:13:15] levert dat straks een forse bijdrage aan de CO2-reductie.

[0:13:21] Daarnaast speelt ook het feit dat er in toenemende mate biobrandstoffen worden bijgemengd door

[0:13:26] middel van een ophoging van de jaarverplichting, dat is de implementatie van de RET3 en daarnaast

[0:13:32] ook de verhoging van 20 petajoule in het wegverkeer als gevolg van de voorjaarsnoten van 2023.

[0:13:37] Die twee gecombineerd zorgen ervoor dat in de komende jaren de bijmenging van biobrandstoffen

[0:13:41] verder op gang komt.

[0:13:44] Dat gecombineerd leidt ertoe dat er duidelijke stappen worden gezet.

[0:13:46] Het is nog wel een uitdaging om dit pad te halen.

[0:13:49] Zoals ik net al zei, zit er ook een hele belangrijke mate van elektrificatie hierin.

[0:13:53] Maar ja, des te meer wordt het belangrijker om het ook te faciliteren

[0:13:57] in termen van uitrol van ladeninfrastructuur

[0:14:00] en dan in de context met een toenemende netcongestie de komende jaren.

[0:14:09] Dan ziet u hier de ontwikkelingen van de emissies uit de bunkerbrandstoffen.

[0:14:12] Dat zijn de emissies die niet bijdragen aan het nationale klimaatdoel,

[0:14:15] maar niet onbelangrijker zijn, want qua termen van omvang

[0:14:19] is het ongeveer anderhalf keer zo groot als de binnenlandse mobiliteit.

[0:14:22] Dus het is niet minder belangrijk.

[0:14:24] Maar goed, in vergelijking met het wegverkeer

[0:14:27] is er bij de bunkers duidelijk minder progressie waarneembaar.

[0:14:31] Afgelopen jaren, even sinds 2007, ziet u aan de linkerkant

[0:14:33] de ontwikkeling bij de scheepvaart, dat daar wel een dalende trend waarneembaar is.

[0:14:37] Dus dat heeft ook te maken met een zuiniger wordende zeevaartvloot

[0:14:40] op basis van mondiale afspraken.

[0:14:43] Maar daarnaast heeft het ook te maken met meer exogene factoren.

[0:14:45] Dus de positie van de Nederlandse zeehavens

[0:14:47] in de mondiale bunkermarkt neemt wat af.

[0:14:50] Dat draagt ook bij aan de dalende trend die u hierin ziet.

[0:14:55] Ten opzichte van de CAF 2022 is die ook wederom wel een afname.

[0:14:59] Dat heeft onder meer te maken met de Fuel EU Maritime Verordening, dus de bijmeniging

[0:15:02] van biobrandstof wederom in de RET3.

[0:15:05] Dus daar zit wel een bepaalde mate van verduurzaming in, maar het beeld is duidelijk anders bij

[0:15:09] wegverkeer.

[0:15:09] En datzelfde geldt voor de luchtvaart.

[0:15:11] Tot aan de coronacrisis is daar een structureel stijgende trend waarneembaar.

[0:15:16] Gedurende de coronaperiode is er een forse daling, maar het herstel zet zich nu in.

[0:15:22] En we verwachten dat ook voor de komende jaren.

[0:15:24] Maar goed, ook daarin, op Tenduur, zie je daar ook het Europees beleidswerking doen.

[0:15:30] Dat is dus de oplopende bijmenging van de Refuel Aviation Verordening.

[0:15:34] Dus ook daarin zie je een bepaalde mate van verduurzaming optreden.

[0:15:38] Maar nogmaals, het beeld ten opzichte van het wegverkeer dat we daar net hebben gezien, is duidelijk anders.

[0:15:43] Dus hier zijn nog wel duidelijke stappen te maken.

[0:15:44] Dat geef ik nu het woord aan mijn collega.

[0:15:49] Meneer Bedan, gaat u gang.

[0:15:51] Ja, dank u wel.

[0:15:54] Ik ga in één slide iets vertellen over de circulaire economie.

[0:15:59] Dat is immers ook het domein van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

[0:16:05] En circulair materiaalgebruik is essentieel...

[0:16:08] voor het bereiken van de leefomgevingsdoelen.

[0:16:12] En uiteraard houden we daarom in de KEF ook rekening mee.

[0:16:16] Belangrijk is wel om te benoemen dat de productieketens en de afvalmarkt internationaal zijn en dat

[0:16:22] betekent dat de effecten van nationaal beleid vaak ook ergens anders merkbaar zijn en vice

[0:16:27] versa ook natuurlijk.

[0:16:30] Voor meer daarover verwijs ik naar de Integrale Circulaire Economie-rapportage van PBL die

[0:16:35] over een paar maanden verschijnt.

[0:16:38] In deze KEF, waar houden we rekening mee?

[0:16:40] Nou, de belangrijkste maatregelen staan hier op de slide.

[0:16:44] Dan gaat het om nationale eisen en Europese eisen voor circulaire plastics.

[0:16:48] Dat is een nationale circulaire plasticsnorm.

[0:16:52] Daarnaast diverse subsidie- instrumenten voor circulaire fabrieken.

[0:16:57] Maar ook generieke industriemaatregelen,

[0:17:00] zoals de CO2-heffing voor de industrie die ook op de afvalsector van toepassing is.

[0:17:08] Wat we niet hebben meegenomen, zijn de heffing

[0:17:11] voor circulaire plastics, die in het hoofdlijnenakkoord staat, omdat de invulling daarvan niet duidelijk

[0:17:14] is.

[0:17:15] En ook in het nationaal programma circulaire economie staan nog diverse maatregelen die

[0:17:22] we niet hebben meegenomen, bijvoorbeeld in de grondweg en waterbouw en in de textielsector,

[0:17:29] omdat die nog niet concreet genoeg zijn.

[0:17:32] Daar zit nog wel veel potentieel om emissiereductie te behalen, zowel in Nederland als elders.

[0:17:39] Ik heb één plaatje opgenomen en dat is de hoeveelheid verbrand afval per jaar in Nederland

[0:17:45] in miljoen ton.

[0:17:46] En dan aan de linkerkant zien we dat dat redelijk stabiel is het laatste decennium.

[0:17:51] En de impact van circulair materiaalgebruik daarop in de toekomst hangt heel erg sterk

[0:18:00] af van import.

[0:18:01] Dus op het moment dat de hoeveelheid verbrand afval nationaal afval afneemt en het wordt

[0:18:06] ingevuld door import, dan is er nauwelijks daling te zien.

[0:18:09] En wanneer de verbrandingscapaciteit ook daadwerkelijk afneemt,

[0:18:12] dan schatten we dat dat ongeveer 20 procent kan doen in 2030.

[0:18:20] Ja, dat is het wat ik wilde zeggen over circulaire economie.

[0:18:22] En daarmee is ook deze presentatie ten einde.

[0:18:26] Ik dank u wel, alle drie, voor deze introductie bij deze presentatie.

[0:18:30] Dan hebben we nu tijd om een rondje te maken langs de leden.

[0:18:33] De heer Geenwiss is ook aangeschoven, dus laat ik u het eerst het woord geven.

[0:18:38] U zit als eerste in het rijtje, dus zo werkt dat dan.

[0:18:41] De heer Geenwiss, ga te gang.

[0:18:44] Dank, voorzitter, en dank voor de presentatie.

[0:18:47] Helder verhaal, en het rapport was ook al helder.

[0:18:50] Een vraag die ik als eerste... Eén vraag per keer, neem ik aan.

[0:18:54] Laten we dat maar doen, hè.

[0:18:56] Gelijk maar over de laatste schiet, circulaire economie-maatregelen.

[0:18:59] want het grootste deel van de presentatie ging over CO2-reductie via brandstoffen en energie.

[0:19:09] Dit gaat over materialen en de materialentransitie is een van de allergrootste opgaves.

[0:19:17] Kunt u daar misschien meer duiding over geven?

[0:19:20] Hoe gaat het nou echt? Wat betekent het huidige pad tot 2050?

[0:19:26] En hoe ver houdt zich deze transitie tot de energietransitie?

[0:19:32] Waar relatief veel aandacht naar uitgaat, gaat hier in de praktijk...

[0:19:35] We hebben het er wel over, maar in the end zetten we hier toch wat minder stappen op.

[0:19:39] En is het wat taaier allemaal?

[0:19:40] Kan er wat meer geduid worden?

[0:19:43] Meneer Van Dam.

[0:19:45] Dank voor deze goede vraag.

[0:19:47] In de KEV gaat het hier eigenlijk niet over.

[0:19:50] En dat is misschien al meteen een...

[0:19:54] Nou, dat heeft, denk ik, twee redenen.

[0:19:55] En één is dat het beleid nog minder ver is,

[0:19:58] waardoor er minder effecten te zien zijn daarvan.

[0:20:01] En het andere is de ongrijpbaarheid, omdat die ketens zo internationaal zijn.

[0:20:06] Dus op het moment dat we hier...

[0:20:10] bijvoorbeeld veel meer spullen langer gaan gebruiken, bijvoorbeeld,

[0:20:13] of meer gaan hergebruiken,

[0:20:15] dan heeft dat een enorme impact op de leefomgeving,

[0:20:17] omdat we uiteindelijk hetzelfde kunnen doen met minder primaire materialen, zoals we dat noemen.

[0:20:25] Maar het is lastig om die effecten dan specifiek aan Nederland toe te kennen.

[0:20:29] En dat is natuurlijk de scope van deze publicatie.

[0:20:34] Dus ik denk echt dat het het beste is als u onze collega's,

[0:20:37] die gaan over de Integrale Circulaire Economie-rapportage die binnenkort uitkomt,

[0:20:41] als u die uitnodigt, die kunnen daar nog veel meer over zeggen.

[0:20:44] Maar ik deel de observatie dat het een taaier verhaal is...

[0:20:48] en dat het meer van de lange adem is...

[0:20:50] en dat die transitie achterloopt in opzicht van de energietransitie.

[0:20:52] Daar ben ik het wel mee eens.

[0:20:55] Mevrouw Veldman.

[0:20:57] Dank u wel voor de toelichting en uw verhaal.

[0:21:02] Op een van de sheets gaat het over de bijmenging van biobrandstoffen...

[0:21:07] en de implementatie van een Rep3.

[0:21:10] Nou, dacht ik begrepen te hebben dat daar een maximering van de bijmenging in stond.

[0:21:14] Kunt u misschien wat vertellen over hoe het bijmengen van biobrandstoffen

[0:21:20] toch bij kan dragen in de transitie die we maken

[0:21:23] en wat die maximering daar eventueel voor invloed op heeft?

[0:21:27] Meneer Van Meerkerk.

[0:21:29] Ja, dank u wel voor deze vraag.

[0:21:31] De herziening van die richtlijn betekent

[0:21:33] dat er meer biobrandstoffen moeten worden bijgemengd.

[0:21:35] Dus ten opzichte van de RET2, die tot nu toe van toepassing was,

[0:21:40] ja, levert dat een extra bijdrage qua bijmenging.

[0:21:43] Er zit wel een belangrijke maat van interactie met de elektrificatie.

[0:21:47] Dat is wat interessant hieraan.

[0:21:48] Dus hoe meer elektrische auto's er komen, hoe minder bijmenging er nodig is om aan die

[0:21:51] jaarverplichting te voldoen.

[0:21:53] Dus dat zijn communicerende vaten.

[0:21:55] Maar de bijmenging van bierbrandstof neemt wel toe, dus de jaarverplichting wordt ook

[0:21:59] opgehoogd.

[0:21:59] En ook in aanloop naar de introductie van de Red 3 er deze jaar, ook met terugwerkende

[0:22:03] kracht voor dit jaar, vindt er een ophoging plaats van twintig petajules.

[0:22:08] Dus die dragen de bijmenging van biobrandstof wel degelijk bij aan de afname van de CO2-uitstoot.

[0:22:16] Dank u wel.

[0:22:17] Nog een verduikingsvraag?

[0:22:18] Ja, het draagt bij, maar zou het nog meer bij kunnen dragen als je daar meer ruimte voor

[0:22:27] zou geven?

[0:22:29] Dat is een korte antwoord daarop, dus ja, je kan meer bijmengen en dan levert dat meer

[0:22:34] bijdrage op.

[0:22:36] Dank u wel.

[0:22:36] De heer Pierik.

[0:22:39] Ik wil nog even verder borduren op de vraag die de heer Grimwis heeft gesteld over de circulaire

[0:22:44] economie.

[0:22:45] De materialen gebruiken en verder circulair maken is natuurlijk heel cruciaal.

[0:22:54] Jullie hebben een aantal maatregelen gelezen in het hoofdlijnakkoord, maar die zijn niet

[0:22:59] concreet genoeg.

[0:23:00] Op wat voor manier zouden die maatregelen geconcretiseerd kunnen worden om ze wel mee

[0:23:04] te kunnen nemen?

[0:23:11] Op dit specifieke gebied heb ik alleen die circulaire plasticsheffing genoemd en ik weet

[0:23:19] dat daar nu ook aan gewerkt wordt op het ministerie van Financiën, dus ik kan daar nu verder

[0:23:27] niet veel over zeggen.

[0:23:28] Daar hebben we nog niet echt onderzoek naar gedaan, maar ik denk in die zin dat het vooral

[0:23:33] is om ook te kijken, naast het hoofdlijnenakkoord,

[0:23:37] naar de andere werk wat al gedaan is op dit gebied,

[0:23:40] bijvoorbeeld dat nationaal programma Circulaire Economie.

[0:23:44] Heel veel maatregelen daarin zijn ook geanalyseerd

[0:23:46] in een publicatie van CE Delft van eerder dit jaar.

[0:23:50] En ik denk dat daar nog wel heel veel potentieel zit,

[0:23:55] dus ook nog wel voor 2030.

[0:23:59] Dus ik zou aanraden om die publicatie, die kan ik even doorsturen,

[0:24:03] goed te lezen, want daar is specifiek wel gekeken naar welke maatregelen

[0:24:08] in welke sectoren nog kunnen bijdragen.

[0:24:13] Want het lastige van circulaire economie is natuurlijk ook

[0:24:15] dat er een enorme diversiteit is aan productketens

[0:24:18] en dat je niet echt met generiek beleid al die ketens kan adresseren.

[0:24:25] Dus dat zijn toch specifiek beleid voor specifieke ketens die kunnen werken.

[0:24:29] Dus ik verwijs naar die publicatie.

[0:24:31] Kan ik even dan delen als dat nuttig is.

[0:24:34] Dank u wel.

[0:24:35] Mevrouw Wingelaar.

[0:24:37] Ja, dank u wel. Dank u wel ook voor de heldere presentatie.

[0:24:41] Op de sheet van mobiliteit, daar stelt u dat bandbreedte grotendeels gedreven wordt door exogene factoren.

[0:24:47] Wat kan ik me daarbij voorstellen?

[0:24:51] Meneer Meekerijk.

[0:24:53] Ja, terechte vraag.

[0:24:54] De exogene factoren, dat hangt onder meer samen met onzekerheid ten aanzien van economische ontwikkeling.

[0:24:59] Dat is moeilijk beïnvloedbaar door nationaal beleid.

[0:25:02] Andere zaken zijn het tankgedrag, waar ik het over had.

[0:25:05] Dat heeft ook te maken met het beleid in andere landen.

[0:25:07] Dat is ook nationaal moeilijk te beïnvloeden.

[0:25:10] En ook de marktacceptatie van EV speelt daarin een belangrijke rol.

[0:25:14] In bepaalde mate kan je dat beïnvloeden door financiële prikkels of door een normering.

[0:25:19] Maar voor een deel is dat ook marktacceptatie door consumenten.

[0:25:22] Daar zit een bepaalde onzekerheid in.

[0:25:23] die niet altijd of grotendeels niet te beïnvloeden beïnvloed is, maar is door nationaal beleid.

[0:25:32] Dank u wel.

[0:25:34] Dank u wel, voorzitter.

[0:25:37] Ik vroeg me af of het überhaupt nog mogelijk is om de doelen voor mobiliteit te halen in 2030 en zo'n jaar.

[0:25:44] Wat is er daarvoor nodig?

[0:25:48] Ik denk dat ik het antwoord daarop schuldig moet blijven.

[0:25:53] Uiteindelijk is dat ook een politieke afweging van...

[0:25:55] in welke mate is het doel haalbaar als je binnen die bandbreedte zit?

[0:25:59] Moet je dan exact in het midden zitten of niet?

[0:26:02] Ja, goed. En de tijd wordt ook steeds korter, richting 2030.

[0:26:04] Dus ja, er zijn nog een aantal quick wins wellicht denkbaar.

[0:26:09] Maar goed, dat blijft een politieke afweging waar je precies op gaat sturen.

[0:26:14] Ik neem aan dat u een verdelingsvraag heeft.

[0:26:16] Ja, precies. Ik zou graag juist die quick wins willen weten.

[0:26:20] Ik was er al bij over.

[0:26:22] Ik was al aan het wachten op die vervolgvraag.

[0:26:24] Daar ga ik inderdaad op in. Er zijn wel wat quick-wins denkbaar.

[0:26:27] Dan gaat het vooral om gedragsmaatregelen.

[0:26:29] Zolang nog een heel groot deel van het autopark ook op fossiele brandstof nog rijdt...

[0:26:33] dan kan je ook met bijvoorbeeld volumemaatregelen nog winst behalen.

[0:26:37] We hebben ook bijvoorbeeld vorig jaar in de KEF 2023 gezien...

[0:26:40] dat bijvoorbeeld zo'n instrument als betalen naar gebruik...

[0:26:43] een forse bijdrage kan leveren aan CO2-reductie.

[0:26:46] Goed, ja, de tijd om dat nog in te voeren wordt ook steeds korter.

[0:26:50] Dus dan is het ook onzeker of dat instrument ook dan nog voor dat jaar haalbaar is.

[0:26:54] En goed, dat zal ook afhangen van de vormgeving.

[0:26:57] En daarnaast zou je ook kunnen denken aan normerende maatregelen.

[0:27:00] Dus normering voor het zakelijke park.

[0:27:03] En er zijn ook nog wel niches denkbaar waar nog veel potentieel zit.

[0:27:06] Denk aan de werkschepen voor wind op zee.

[0:27:10] Een ander belangrijk punt is nog de mobiele werktuigen.

[0:27:12] Daar zit echt een elektrificatie in.

[0:27:14] Maar niet bij de landbouwvoertuigen.

[0:27:17] Sterker nog, daar wordt rode diesel weer geïntroduceerd.

[0:27:20] Dus dat gaat juist de andere kant op.

[0:27:22] maar daar is nog wel een potentieel.

[0:27:26] Dank u wel.

[0:27:27] Meneer Gimmes, u bent toe aan uw tweede vraag.

[0:27:29] Nou, dat gaat lekker hard.

[0:27:30] Ja, en we kunnen natuurlijk de fiscale versoepelingen van dit kabinet weer herzien.

[0:27:37] Daar heb ik bij de belastingplannen een poging toe gedaan...

[0:27:39] ...en ik denk dat ze het in het voorjaar alsnog gaan doen.

[0:27:41] Maar dat is terzijde, mijn vraag.

[0:27:43] Dat terzijde, want het is geen politieke...

[0:27:45] Het is geen debat hier, maar meneer Gimmes kan het toch nooit laten.

[0:27:48] Maar dat maakt het ook altijd wel gezellig.

[0:27:51] Stelt u uw technische vraag?

[0:27:52] Ik stel me een technische vraag.

[0:27:53] Mijn technische vraag is wel echt technisch.

[0:27:55] Namelijk, het heeft hier wel mee te maken.

[0:27:58] Het ministerie van Financiën kwam bij de...

[0:28:01] In de voorjaarsnota was bepaald dat de EV een 40% korting kreeg vanaf 2026.

[0:28:07] In plaats van 100%, nu een 75% volgend jaar.

[0:28:10] En nu is dat omlaaggeschroefd bij de augustusbesluitvorming naar 25%.

[0:28:14] Dat is een politieke keuze geweest.

[0:28:16] Maar de achtergrond daarachter is...

[0:28:18] Ik kwam in het nieuws als rekenfout.

[0:28:19] Maar wat ik begrepen heb, is door het PBL het oude model vervangen door een nieuw model.

[0:28:26] Dat moest allemaal nog gekalibreerd worden.

[0:28:30] Uiteindelijk bleek daar in het basispad, heb ik begrepen, een hoger aandeel EV's in te zitten.

[0:28:36] Wat dan weer tot grondslagproblemen leidt.

[0:28:39] En met de begrotingsregels die Financien nu hanteert, leidt dat tot minder inkomsten.

[0:28:43] En dus was er een grad van cumulatief tussen 2026 en 2030 van 1,5 miljard.

[0:28:47] Dat is opgelost zoals het is opgelost, dat is politiek.

[0:28:49] Maar kan het PBL iets meer duiding geven over de modelverwijzigingen

[0:28:53] ten opzichte van het vorige model dat werd gebruikt?

[0:28:56] En hoe hard dat model nu uitgetrild is?

[0:28:59] Want een model heeft altijd even tijd nodig om te calibreren, om uit te trillen.

[0:29:04] En in hoeverre is er nou echt een rekenfout geweest van financiën

[0:29:07] of nieuwe inzichten, of zit het er ergens tussenin?

[0:29:10] En hoe staan we nu?

[0:29:12] Dank u wel. De heer Van Meerkerk.

[0:29:15] Ja, dank u wel. Dat is inderdaad een zeer technische vraag.

[0:29:16] Ik moet ook even goed nadenken wat mijn antwoord hierop is.

[0:29:20] Er is inderdaad gebruik gemaakt van een nieuwe versie van het model, maar in belangrijke mate

[0:29:24] zijn de uitgangspunten gewijzigd, dus in die voorjaarsnota is nog gerekend met een verouderd

[0:29:28] basispad en waarin nog rekening werd gehouden met een bepaalde ingroei van elektrische auto's.

[0:29:33] En de afgelopen jaren zien we dat dat sneller gaat dan wat we eerder hadden geraamd.

[0:29:37] Dus daar is rekening mee gehouden.

[0:29:38] En het klopt inderdaad dat het model, modellen zijn altijd in ontwikkeling, een model is

[0:29:42] eigenlijk nooit uitgetrild, maar het is uiteindelijk de verantwoordelijkheid van

[0:29:45] financiën om het model als instrument te gebruiken.

[0:29:48] En modellen zijn, ja nogmaals, dat hebben we al eerder verteld,

[0:29:51] zijn een hulpmiddel. Uiteindelijk is de keuze van hoe ga je daarmee om,

[0:29:54] er zit een bepaalde onzekerheid in en dat bevelen wij zelf ook altijd vanuit

[0:29:58] PBL aan om rekening te houden met bepaalde bandbreedte.

[0:30:01] Dus de middenraming is uitermate kwetsbaar, maar ja, dat is een noodzaak

[0:30:05] om ook van de bandbreedte gebruik te maken, zeker als het gaat om de ingroei van

[0:30:08] elektrische auto's. Dat laat zich heel moeilijk modelleren.

[0:30:11] Dus moet je met een bandbreedte rekening houden.

[0:30:16] Die geven we dus nog een verduidelijkende vraag.

[0:30:22] Maar de materiële effecten van een kleine wijziging...

[0:30:27] in een van de uitgangspunten of een van de variabelen...

[0:30:30] heeft dus hele grote consequenties.

[0:30:32] Weliswaar zijn het de beleidsmatige consequenties...

[0:30:34] die zijn getrokken aan ministerie van Financiën.

[0:30:36] Maar gelijk anderhalf miljard en van 40 naar 25 procent...

[0:30:39] zijn hele grote veranderingen.

[0:30:41] Hoe is er een mogelijkheid om dit robuuster te krijgen of beter voorspelbaar?

[0:30:45] Want nu is het eigenlijk onvergoeds voor mij als buitenstaander bij dit proces van 40 procent.

[0:30:50] Hup, een paar maanden later dan 25 procent.

[0:30:51] Het zijn best wel onvergoeds grote bewegingen die ook impact hebben op consumentenbeslissingen.

[0:30:59] Ik deel uw zorgen daarover.

[0:31:01] Uiteindelijk, juist omdat die markt zo onzeker is, zou je ook enigszins adoptief beleid moeten vormen.

[0:31:07] Dus eigenlijk nooit moeten willen vastpinnen voor x aantal jaar vooruit.

[0:31:11] zeker in zo'n markt die nogal volatiel is,

[0:31:14] dan maakt het uitermate kwetsbaar,

[0:31:17] in ieder geval een beetje een herhaling merk ik,

[0:31:18] om dan rekening te houden met alleen de middenraming.

[0:31:21] Dus het blijft de verantwoordelijkheid van,

[0:31:22] in dit geval van financiën, om daarin een keuze te maken.

[0:31:25] Dat is niet aan ons.

[0:31:27] Dank u wel.

[0:31:28] Mevrouw Veldman.

[0:31:31] Ja, dank u voorzitter.

[0:31:32] De laatste sheet, vroeg ik mij af,

[0:31:35] het laatste punt daar staat,

[0:31:38] en het grafiekje over de hoeveelheid

[0:31:40] verbrandt afval per jaar, afhankelijk van import.

[0:31:44] Nou heb ik wel eens begrepen dat die import soms nodig is...

[0:31:48] om die afvalcentrales efficiënt en effectief te laten draaien.

[0:31:53] Dus eigenlijk is een heel eenvoudige vraag...

[0:31:56] maar als we het niet importeren, waar wordt het dan verbrand...

[0:31:59] en dan zijn er daar toch emissies?

[0:32:02] Meneer Van Dam.

[0:32:05] Nou, dat laatste klopt wanneer de hoeveelheid afval gelijk blijft...

[0:32:10] Maar wanneer de totale hoeveelheid afval afneemt,

[0:32:14] doordat bijvoorbeeld recycling plaatsvindt,

[0:32:18] of doordat we spullen langer gebruiken en minder afval naar de vuilnisbak brengen,

[0:32:23] zal ik maar zeggen, dan nemen de emissies natuurlijk af,

[0:32:26] ongeacht of er sprake is van import of niet.

[0:32:30] Dus uiteindelijk is het daarom belangrijker om te kijken

[0:32:34] naar de totale hoeveelheid afval die wij met z'n allen op deze aardbol produceren

[0:32:39] en die naar beneden brengen.

[0:32:40] Dat is belangrijker dan wat er dan toevallig

[0:32:44] binnen onze landsgrenzen wordt verbrand.

[0:32:50] Ja, dus...

[0:32:52] Maar ik denk wel dat het belangrijk is om te benoemen

[0:32:53] dat die import dus wel een rol speelt,

[0:32:56] en dat ook daarbij dus echt die integrale blik van belang is

[0:33:04] en niet alleen te kijken naar binnenlandsgrenzen.

[0:33:08] Dank u wel, de heer Peerik.

[0:33:11] Ik heb nog een vervolgvraag over de emissies van brugelsgassen en dan vooral als we kijken

[0:33:16] naar de landgebruikemissies, dan zien we dat de kans dat die gehaald worden, dat die doelen

[0:33:23] gehaald worden, wel redelijk groot is met voorgenomen beleid en geagendeerd beleid.

[0:33:30] Mijn vraag is eigenlijk van welke beleidsinstrumenten hebben er dan vooral voor gezorgd dat we die

[0:33:36] doelen waarschijnlijk wel gaan halen?

[0:33:44] Ik denk dat het eerlijke antwoord is dat het doel voor landgebruik vanuit de EU voor Nederland

[0:33:51] niet heel erg scherp is.

[0:33:54] We zien juist dat bij het landgebruik de maatregelen de afgelopen jaren, we dachten eerst dat het

[0:34:03] wat meer zou opleveren, dat ging bijvoorbeeld om de bossenstrategie, maar dat blijkt allemaal

[0:34:07] moeilijker te lopen.

[0:34:09] De veenwaaide maatregelen, dat loopt ook niet zo snel als de bedoeling was,

[0:34:14] ook in het kader van het NPOG.

[0:34:16] Dus ik denk dat in deze CAF zie je ook dat de emissies in het landgebruik

[0:34:22] tussen nu en 2030 vrij stabiel zijn.

[0:34:25] Dus eigenlijk daar gebeurt op het moment niet zo heel veel.

[0:34:31] Dus ik denk dat dat het antwoord is.

[0:34:33] En ja, er is dus zeg maar een Europees doel, dat ligt dus binnen bereik.

[0:34:37] Die kansen zijn 60 en dat hebben we gezien op de sheet.

[0:34:42] Maar het nationale indicatieve restemissiedoel voor het landgebruik is wel heel erg laaggesteld.

[0:34:50] Die wordt dan niet bereikt.

[0:34:51] Maar goed, dat is misschien nog een apart verhaal.

[0:34:55] Dan nog één kort volgvraag.

[0:34:59] Ook een beetje technisch misschien, maar u heeft het over de bossenstrategie.

[0:35:03] Als het gaat over die bruutgasgasemissies dan zien we dat er grote verschillen zitten

[0:35:07] tussen de kortcyclische en de langcyclische CO2, zeg maar.

[0:35:11] En dat verhaal heb ik nog nooit zo goed begrepen,

[0:35:13] van wanneer is nou iets kortlopend of wanneer is iets langlopend CO2.

[0:35:18] Want we hebben natuurlijk niet alleen bossen, maar we hebben tegenwoordig ook landbouwgewassen,

[0:35:20] zeker als het gaat om biobased bouwmaterialen,

[0:35:22] waar ook veel gewassen in geteeld worden die langer dan één jaar op het land staan.

[0:35:32] Ik denk dat alles wat over gewassen gaat, ook iets wat langer...

[0:35:38] Kijk, bomen nemen voor een gedurende aantal jaren CO2 op.

[0:35:43] En dat wordt bijgehouden.

[0:35:46] Biomassa die zometeen in hout wordt verwerkt...

[0:35:50] krijgt straks misschien ook wel een waarde in een eventueel negatief emissiesysteem.

[0:35:55] Maar gewoon gewassen op het veld die gerooid worden en geconsumeerd worden...

[0:36:01] en direct verwerkt worden en verbrand worden, dat is dan meer kortcyclisch.

[0:36:06] Dank u wel, mevrouw Wiggelaar.

[0:36:09] Op diezelfde sheet zie je ook, als je het hebt over hernieuwbare energie...

[0:36:15] geeft u aan, aandeel hernieuwbare warmte exclusief en inclusief...

[0:36:19] hernieuwende koude, restwarmte en elektrificatie.

[0:36:22] Die kans neemt ook aanzienlijk toe.

[0:36:24] Waar zit dat in?

[0:36:35] Dat heeft toch met de grondslag te maken van wat daar gebeurt.

[0:36:41] In het ene geval is er een aantal aandeel hernieuwbare warmte.

[0:36:47] Dat is dan exclusief hernieuwbare koude restwarmte en elektrificatie.

[0:36:52] Daar is een wat strenger doel.

[0:36:56] Wanneer wij ook hernieuwbare koude restwarmte en elektrificatie meenemen...

[0:37:00] Daar is een groter aandeel al van hernieuwbaar.

[0:37:03] Dus hernieuwbare koude, dat gaat met warmtepompen, restwarmte en elektrificatie.

[0:37:08] Bijvoorbeeld bij elektrificatie in elektriciteit neemt het aandeel hernieuwbare elektriciteit

[0:37:13] stevig toe.

[0:37:15] Dus daar zitten dan een aantal voordelen in die je dan in die indicator met die extra

[0:37:21] categorieën erbij meeneemt.

[0:37:25] Dank u wel.

[0:37:26] De heer Ebermenger.

[0:37:28] Dank u wel, voorzitter.

[0:37:29] We hebben net gesproken over de quick wins.

[0:37:32] Ik was eigenlijk benieuwd naar de quick losts.

[0:37:36] Als ik het zo mag zeggen.

[0:37:37] Dus eigenlijk welke maatregelen zorgen ervoor...

[0:37:40] dat op dit moment de doelen juist verder weg komen te liggen.

[0:37:47] De heer Van Meer krijgt misschien om mee te beginnen.

[0:37:51] Ik nodig u uit om het aan te vullen.

[0:37:53] Gaat uw gang.

[0:37:56] Laat ik vooropstellen dat we in de KEV alle maatregelen combineert doorrekenen.

[0:38:00] Dus nooit afzonderlijke maatregelen.

[0:38:01] Het is één samenhangend pakket.

[0:38:04] Maar goed, er zitten ook altijd een aantal instrumenten bij.

[0:38:07] Die ertoe leiden dat je juist verder...

[0:38:09] dat het doel verder uit zicht raakt.

[0:38:13] Ja, dan zou ik nu niet zo snel weten wat voor materialen er tussen zitten.

[0:38:17] Maar een belangrijk aspect is bijvoorbeeld inderdaad dus de afbouw van fiscale stimulering voor elektrische auto's bij personenauto's.

[0:38:24] Dus de afgelopen jaren is dat gestimuleerd.

[0:38:26] Maar nu wordt dat afgebouwd.

[0:38:28] Terwijl juist bij bestel- en vrachtauto's zie je juist een andere beweging.

[0:38:31] en daar worden wel financiële prikkels gegeven de komende jaren.

[0:38:38] De heer Hammink nog een aanvulling.

[0:38:40] Met een aanvulling, sorry.

[0:38:42] Ja, precies.

[0:38:43] Kijk, het afschaffen van de salderingsregeling zo plotseling

[0:38:46] helpt ook niet bij het bevorderen van installatie van zonnepanelen.

[0:38:51] Het schrappen van de verplichte installatie van warmtepompen IDEM.

[0:38:56] Dus dat zijn maatregelen die niet helpen.

[0:38:58] Een nieuwe derogatieaanvraag zal ook niet helpen

[0:39:01] in termen van uitstoot van broeikasgassen.

[0:39:05] Rodendiesel 130 kilometer per uur zijn ook allemaal maatregelen die niet helpen.

[0:39:10] Dus dat zijn ook het verlagen van de energiebelasting.

[0:39:14] Helpt, helpt niet.

[0:39:17] Dus ja, zo zijn er wel een heel aantal maatregelen.

[0:39:19] Kijk, naast maatregelen die, zeg maar, niet helpen,

[0:39:24] zien we ook bijvoorbeeld wel een vertraging bij wind op zee.

[0:39:27] Dat helpt dan niet voor het aandeel hernieuwbaar en voor hernieuwbare elektriciteit in 2030.

[0:39:31] Maar dat is wel de verwachting dat dat kort na 2030 beschikbaar komt.

[0:39:38] En verder, je ziet vertraging bij de uitrol van de maatwerkafspraken met de industrie.

[0:39:43] Dat is ook een belangrijke.

[0:39:45] De groei van groene waterstof bijvoorbeeld, die valt tegen.

[0:39:49] Als we het hebben in vergelijking ook met de vorige CAF.

[0:39:53] Betalend na gebruik is niet opgepakt.

[0:39:55] Dat is ook iets.

[0:39:59] Dus ja, dat zijn een aantal dingen die we kunnen noemen, denk ik.

[0:40:04] Verduidelijke vragen?

[0:40:05] Ja, wellicht ook de zero-emissiezones, die discussie.

[0:40:12] De heer Ramming of de heer Vermeerkerk?

[0:40:14] Ja.

[0:40:14] De heer Vermeerkerk.

[0:40:15] Altijd mijn straatje.

[0:40:17] Nee, de zero-emissiezones, die hebben we wel natuurlijk meegenomen,

[0:40:19] wat ik net ook al zei.

[0:40:20] Maar we rekenen met de stand van 1 mei.

[0:40:22] De wijzigingen die daarna vandaan optreden,

[0:40:24] die nemen we in volgende KEV-edities mee.

[0:40:27] maar de koers die nu wordt gevaren, dat draagt er dan wat minder aan bij.

[0:40:34] Dank u wel.

[0:40:36] Als het mij toestaat, zou ik als voorzitter ook een vraag willen stellen.

[0:40:38] Natuurlijk.

[0:40:40] Maar het is meer een algemene vraag.

[0:40:41] Kijk, de Staatscommissie voor Demografische Ontwikkeling heeft natuurlijk nu een rapport opgeleverd.

[0:40:49] Daar gaan we nog over debatteren met elkaar.

[0:40:51] Maar ik ben eigenlijk wel benieuwd, want de afgelopen tien jaar is het bevolking natuurlijk behoorlijk gegroeid.

[0:40:55] Het heeft impact op mobiliteit, het heeft impact op afval, onder andere.

[0:41:00] Dus het heeft ook een, eigenlijk zou je kunnen zeggen,

[0:41:02] een negatief effect op de hoeveelheid emissies die wellicht erbij komen.

[0:41:07] Ik ben wel benieuwd met de doorrekening van de CAF,

[0:41:09] waar jullie rekening mee houden, met welk scenario.

[0:41:10] Hebben jullie een specifiek scenario die de staatscommissie ook benoemt?

[0:41:15] Zitten jullie daar aan de, nou zeggen, sober of...

[0:41:18] Hoe zit dat in jullie model verweven eigenlijk?

[0:41:21] Daar ben ik wel benieuwd naar.

[0:41:24] Ik weet niet precies hoe ik het scenario voor de demografie moet karakteriseren, maar het

[0:41:29] is een scenario dat door het CBS wordt opgesteld, dus dat is meegenomen en dat zit dus ook verwerkt

[0:41:36] in de KEF.

[0:41:37] Dus ja, het aantal woningen neemt met 70.000 woningen toe in plaats van 100.000 in de KEF,

[0:41:43] zeg maar.

[0:41:43] Dus daar kunnen de mensen gaan wonen en mensen gaan meer rijden met die bevolkingsgroei die

[0:41:50] daarin zit, met de economische groei.

[0:41:51] Dus al dat soort groeiparameters, inclusief demografie,

[0:41:55] nemen we mee in de CAF.

[0:41:58] En als u het precies wilt weten, staat in de getallenbijlage van de CAF,

[0:42:03] dus je moet helemaal naar achter bladeren,

[0:42:05] daar staan volgens mij de cijfers waar we precies van uitgaan

[0:42:08] als het gaat om aantal mensen en economische groei en dergelijke.

[0:42:12] Ik meen dat dat bijlage 1 is.

[0:42:15] Hartelijk dank, dan ga ik dat nog eens even opstuderen.

[0:42:18] Dank voor het antwoord.

[0:42:20] We hebben nog even tijd,

[0:42:22] Dus als er nog vragen zijn, wil ik graag de gelegenheid geven.

[0:42:26] Ja, ik zit even te twijfelen welke ik zal stellen.

[0:42:28] Ik heb er nog twee. Nou, laat ik eerst maar eens eentje doen naar de aannames.

[0:42:35] Die zullen ook alvast in de bijlage staan beschreven,

[0:42:37] maar de gevoeligheidsanalyse erop.

[0:42:39] Een voorbeeld, de elektrische auto.

[0:42:43] De innovatie in accutechnologie en de prijsdaling in accu's

[0:42:47] is heel hard gegaan de afgelopen jaren en naar verwachting gaat dat nog even door.

[0:42:52] zodanig dat Chinese EV's goedkoper zijn dan fossiele auto's.

[0:42:56] Bij Volvo zie je nu ook dat EV goedkoper in de markt wordt gezet, weliswaar marginaal,

[0:43:02] dan de fossiele.

[0:43:03] Veel Europese merken nog niet.

[0:43:06] Hoe zit dat in jullie modellen en wanneer zie je omslagpunten, wanneer het voor de consument

[0:43:13] en het ook in de hearts en minds komt van een EV is veel aantrekkelijker op alle mogelijke

[0:43:18] manieren dan een fossiele auto. Qua aanschaf, qua rijden, et cetera. Dat zijn natuurlijk

[0:43:24] hele belangrijke marktprikkels waar je als overheid niet zoveel voor hoeft te doen, behalve

[0:43:29] dan je laadinfrastructuur en netcongestie een beetje oplossen. Maar hoe gaan jullie

[0:43:33] daarmee om in gevoeligheidsanalyses?

[0:43:37] Dat is een heel belangrijk punt. Die nemen we zeker mee. Daar zit ook een forse bandbreedte

[0:43:43] op. We gebruiken internationale studies om te bepalen wat die prijsontwikkeling qua accu's

[0:43:47] De BNF-studie uit mijn hoofd is dat.

[0:43:50] Een bepaalde mate van ontwikkeling en ook nieuwe accutechnologie...

[0:43:53] dat leidt ertoe dat die kosten ook flink omlaag gaan.

[0:43:55] Dat zien we ook in de afgelopen jaren.

[0:43:57] Als je die lijntjes ook naast elkaar ziet...

[0:43:59] dan zie je ook dat er steeds een verbetering zit...

[0:44:01] ook in de raming naar de toekomst toe.

[0:44:03] Dus dat gaat inderdaad heel hard.

[0:44:04] Het verschilt wel per segment wanneer het concurrerend is...

[0:44:06] ten opzichte van een benzineauto.

[0:44:08] We zien dat de grotere segmenten eerder een kant op hun bereiken...

[0:44:12] dan de kleinere segmenten.

[0:44:15] Dank u wel, mevrouw Veldman.

[0:44:17] Een vraag over de laadinfrastructuur.

[0:44:19] Ik las in het onderdeel mobiliteit van het rapport dat de laadinfrastructuur voor elektrische

[0:44:27] voertuigen, personenauto's, denk ik, dat er dan bedoeld wordt, is op orde.

[0:44:31] Dat is voldoende om de slag te kunnen maken op dit moment, als ik dat goed heb begrepen.

[0:44:36] Maar misschien kunt u daar nog wat meer over vertellen, en vooral ook de relatie met netcongestie.

[0:44:41] Want we lopen er juist ook heel erg veel tegenaan dat die laadinfrastructuur op plekken helemaal

[0:44:46] nog niet op orde is en niet die stimulans is om die overstap te maken.

[0:44:51] Dus fijn als u daar wat meer over kunt vertellen.

[0:44:55] Een belangrijk aspect daar is de nationale agenda laadinfrastructuur.

[0:45:00] Waarin fors wordt geïnvesteerd en de kennis wordt uitgebreid om die laadinfrastructuur

[0:45:04] op orde te krijgen.

[0:45:05] We zien dat het voor het lichte wegverkeer inderdaad minder problematisch is op dit moment.

[0:45:09] Dan komt ook een situatie op gang wat meer richting slimladen gaat.

[0:45:13] Dus er worden allerlei maatregelen getroffen om die netcongressie tegen te gaan,

[0:45:18] de issues die daarbij spelen.

[0:45:19] Maar we zien met name bij het zware wegverkeer, waar ook wordt gevraagd om grotere vermogens,

[0:45:22] dat er knelpunten ontstaan.

[0:45:25] En dat zijn zaken die we ook in de raming hebben meegenomen,

[0:45:27] wat ertoe leidt dat de ingroei van elektrische trucks wat gedempt wordt.

[0:45:33] Mevrouw, vraagt me nog een duidelijke vraag.

[0:45:36] Nee, de vraag is dan natuurlijk ook welk effect dat heeft op de totale raming voor emissie.

[0:45:44] Even meer, Greg.

[0:45:46] Die partiële analyse hebben we niet gedaan, dus we hebben alles in samenhang bekeken.

[0:45:49] Maar het zit wel in onze raming verwerkt.

[0:45:52] Ik had net ook met meneer Grimwist over de kosten en de prijsontwikkeling van accu's.

[0:45:57] Dat is een aspect, maar ook inderdaad in termen van laadinfra, hoeveel drempel gaat dat teweeg

[0:46:03] brengen?

[0:46:03] Dat nemen we ook mee in de modelleringen.

[0:46:07] Ik heb nog een vraag over de afbouw van de derogatie.

[0:46:11] Ik neem aan dat dat vooral terug te vinden is in de reductiecijfers van methaan.

[0:46:17] Als ik naar het grafiekje kijk, dan zien we dat het voorgenomen en vastgesteld beleid dezelfde

[0:46:23] reductie oplevert dan het voorgenomen en vastgestelde beleid, inclusief het geagendeerde beleid.

[0:46:30] Het geagendeerde beleid komt waarschijnlijk uit de hoofdlijnakkoord, en dat is dat er

[0:46:33] weer een aanvraag komt voor een nieuwe derogatieaanvraag.

[0:46:38] En in het voorgenomen beleid zien we dat die derogatie verder afgebouwd wordt.

[0:46:42] En toch is het percentage hetzelfde.

[0:46:45] Is dat toeval?

[0:46:46] Of hoe kan het dat die percentage hetzelfde zijn, terwijl er een heel groot verschil zit tussen het vastgestelde beleid en het gegendeerde beleid?

[0:46:53] Dat is vast geen toeval, die cijfers.

[0:46:56] Toch even een checkvraag.

[0:46:58] Welk percentage blijft hetzelfde?

[0:47:02] De kans dat je het haalt?

[0:47:03] Ja, de kans dat je het haalt, die 5%.

[0:47:05] Het gaat om de vraag over het tweede blokje op de bovenste rij.

[0:47:10] Waar allebei kleiner dan vijf procent blijft staan.

[0:47:13] Precies, bij metaan.

[0:47:18] Het metaandoel is 30% reductie tussen 2020 en 2030.

[0:47:23] Wij komen in de raming met vastgesteld en voorgenomen beleid uit op 18,5%.

[0:47:28] Met een bandbreedte van 13 tot 22%.

[0:47:31] Dus dat zit ver onder de 30%.

[0:47:34] Dus de kans dat we dat doel halen is kleiner dan vijf procent.

[0:47:39] Dan dus met vastgesteld ervoor genomen beleid, inclusief het vervallen van derogatie.

[0:47:44] En door het vervallen van de derogatie komt er een druk op de mesmarkten staan en op de omvang van de melkveestapel.

[0:47:49] Waardoor wij berekenen dat die melkveestapel wel eens flink zou kunnen afnemen richting 2030.

[0:47:55] Dat is vastgesteld ervoor genomen beleid.

[0:47:57] Dan wanneer we naar geagendeerd beleid gaan, dan wordt het slechter.

[0:47:59] want dan gaan we uit van een nieuwe derogatieaanvraag,

[0:48:04] dan mag er weer meer mest uitgereden worden,

[0:48:06] ontstaat er geen druk op de mestmarkt,

[0:48:08] en dus niet op de melkveestapel of in veel mindere maten,

[0:48:12] waardoor de uitstoot van methaan niet zo ver afneemt

[0:48:14] als onder vastgesteld en voorgenomen beleid.

[0:48:17] En dan neemt de kans ten opzichte van vastgesteld en voorgenomen beleid

[0:48:21] nog verder af, maar dat is onder de 5%.

[0:48:23] Dus de een is onder de 5% en de andere is veel verder onder de 5%.

[0:48:30] We hebben al een stukje van de technische briefing op 11FIN gedaan.

[0:48:35] Dan pakken we hem maar mooi weer mee.

[0:48:39] Mevrouw Wingerlaer, uit de gang.

[0:48:41] Het is altijd leuk als je zo'n sheet aan denkt.

[0:48:43] Dan valt je altijd weer wat op.

[0:48:45] U noemt het afschaffen van de solderingsregeling...

[0:48:49] het afschaffen van de warmtepompen.

[0:48:51] Dat helpt allemaal niet.

[0:48:53] Toch zie je bij de vermindering van de energieverbruik...

[0:48:56] dat de kans iets toeneemt.

[0:48:58] Wat begrijp ik dan niet goed?

[0:49:02] Ja, dat heeft soms gewoon te maken met welk beleid wordt er onder geagendeerd beleid meegenomen.

[0:49:09] En in het geval van energiebesparing gaat het bijvoorbeeld om 1,5 miljard.

[0:49:15] Want in het kader van het Klimaatfonds is er 1,5 miljard gereserveerd.

[0:49:19] Maar dat is nog onder voorwaarden.

[0:49:21] Die voorwaarden, daar wordt nog niet aan voldaan.

[0:49:23] Daarom nemen wij het mee bij geagendeerd beleid.

[0:49:25] Het is nog niet concreet uitgewerkt.

[0:49:26] Maar als die 1,5 miljard beschikbaar komt voor de ISDE...

[0:49:30] dan kunnen daarmee warmtepompen en na-isolatie plaatsvinden...

[0:49:33] en dan neemt dus het finaal verbruik af.

[0:49:40] Dank u wel.

[0:49:40] Meneer Bominga.

[0:49:42] Ja, dank u wel.

[0:49:43] Nou ja, alle kleine beetjes helpen.

[0:49:45] En zoals ik begrijp is het gebruik van elektrisch vervoer...

[0:49:49] die draagt in ieder geval positief bij aan het behalen van de doelstellingen.

[0:49:53] maar we zien wel dat niet iedereen in Nederland daar gebruik van kan maken.

[0:49:59] En zo is er dus, naar aanleiding van wat er in Frankrijk gebeurt,

[0:50:06] het voorstel over sociale lease voor mensen die dat zelf niet kunnen betalen,

[0:50:12] zo'n elektrisch vervoer, is het mogelijk gemaakt dat mensen die dat niet kunnen betalen,

[0:50:17] dat ze dus via een sociale lease bijvoorbeeld wel elektrisch vervoer krijgen.

[0:50:21] Wat voor effecten hebben dat soort maatregelen als het gaat om de doelstellingen voor mobiliteit?

[0:50:32] Een dergelijk beleidsinstrument, of sommige, hebben we niet doorgekregen.

[0:50:36] Dat past ook niet in de scoop van deze studie.

[0:50:40] Maar ik kan wel zeggen, uiteindelijk is dat een politieke afweging.

[0:50:43] Van waar ga je je op richten?

[0:50:45] Is dat inderdaad de groep met lagere inkomens?

[0:50:49] Je ziet wel dat de afgelopen jaren vooral de nieuwmarkt is gestimuleerd.

[0:50:52] Dat is ook via zakelijk en de privémarkt, maar dat is allemaal de nieuwmarkt.

[0:50:57] In de tweedehandsmarkt is er nog een groot potentieel.

[0:51:00] En daar zit over het algemeen natuurlijk ook de groep mensen met een wat lager budget.

[0:51:07] De heer Bemenger nog een verduidelijkende vraag?

[0:51:09] Ja, inderdaad. Het gaat niet zozeer om nu even de politieke vraag...

[0:51:14] Bij wie je een stimulans moet geven, maar meer de hoeveelheid.

[0:51:20] Dus hoeveelheid mensen daar uiteindelijk gebruik van maken.

[0:51:24] Op welke manier dat dat bijdraagt.

[0:51:27] Dat lijkt me een moeilijke vraag om te beantwoorden.

[0:51:29] Maar de heer Van Meerkerk.

[0:51:30] Ik kan dat beamen.

[0:51:31] Ik heb daarin geen antwoord op.

[0:51:32] Daar heb ik geen analyse naar gedaan.

[0:51:37] Ik kijk even of er nog vragen zijn bij de leden.

[0:51:39] De heer Griemers heeft er nog één.

[0:51:41] Mevrouw Wingelei niet.

[0:51:44] We hebben nog een kleine tien minuten.

[0:51:46] Dan gaan we afronden, dus dan de heer Geenwis gaat de gang.

[0:51:49] Voorzitter, dank u wel.

[0:51:52] Ik heb nog een vraag over de bijmenging van biobrandstoffen in het wegverkeer.

[0:51:56] In het voorjaar van 2023 hebben we na aanleiding van de KEF 2022...

[0:52:03] hebben wij inderdaad besloten om de twintig petasjoule extra bij te mengen.

[0:52:09] En dat was gebaseerd weer op een maatregel uit de reportages van Van Geest...

[0:52:14] die tot en met 50 petasjoule ging.

[0:52:18] En wij hebben toen de afweging gemaakt, wat is nou wel of niet verantwoord...

[0:52:21] qua afruilen met grondgebruik, verdringing van voedselgewassen, et cetera.

[0:52:27] Het heeft natuurlijk ook een prijseffect, van hoe meer je bijmengt...

[0:52:30] hoe duurder het wordt voor de consument.

[0:52:32] Ik geloof dat wij in onze eigen doorrekening nog wel tot 30 durven te gaan.

[0:52:35] Maar ergens zit er een soort van optimum.

[0:52:38] Is inderdaad het verantwoord om die 50 petersjoule uit de rapportage van Vergees te nemen?

[0:52:45] Of zien jullie zelf ook afruilen tussen, nou ja, wat ik net zei, tussen voedsel, grond, et cetera?

[0:52:52] Kunnen jullie daar iets over zeggen? Want je krijgt soms iets aanbevolen...

[0:52:56] als politici, als beleidsmakers, om te besluiten.

[0:52:59] Dat ligt in het voorjaar waarschijnlijk weer op tafel, dit.

[0:53:02] Maar ja, wat zijn de afruilen?

[0:53:07] U zegt het zelf, het is inderdaad een politieke afweging, maar wat hierbij speelt is dat er

[0:53:12] heel veel verschillende soorten type biobrandstof zijn, met allemaal hun eigen meerkosten en

[0:53:17] beschikbaarheid.

[0:53:17] Het is ook een internationale markt en die onzekerheid zou je daar wel in die afweging

[0:53:22] mee moeten nemen.

[0:53:23] Het kan natuurlijk leiden dat de pompprijs fors omhoog gaat als je die biobrandstoffen verder

[0:53:28] gaat bijmengen.

[0:53:30] Maar goed, daar zit een bepaalde onzekerheid omheen, dus dat is wel een belangrijk aspect

[0:53:34] in deze. En daarnaast is het ook gewoon een politieke afweging om te bekijken van in

[0:53:39] hoeverre ga je dan op korte termijn daar nog je op stimuleren. Weten dat je ook autonoma

[0:53:44] op basis van Europees bronbeleid op bij het wegverkeer al richting elektrificatie gaat.

[0:53:48] Dus ja, die bierbrandstof is inderdaad wel een quick win, maar het is een politieke afweging

[0:53:53] om dat te maken. Dank u wel. Ik kijk naar het rijtje bijvoorbeeld van een vrouw.

[0:53:57] Daar zijn we, Veldman, Heerhik niet, Ferk, Wingleij niet, Dibbemenga.

[0:54:04] Nou, dan zijn we rond, denk ik.

[0:54:06] U had uw laatste vraag, heeft u die al gesteld?

[0:54:08] Nou, dan gaan we afronden.

[0:54:10] Dan wil ik u allen drieën hartelijk bedanken voor uw komst,

[0:54:13] voor uw presentatie en voor de beantwoording van de vragen.

[0:54:16] Ik wil ook de mensen die het vandaag hier op de tribune hebben gevolgd

[0:54:19] en op afstand danken voor de belangstelling.

[0:54:22] Dank aan de leden, dank aan de ondersteuning.

[0:54:24] En ik sluit de technische briefing. Dank u wel.