Exportkredietverzekeringen

[0:00:03] Goedemorgen, dames en heren.

[0:00:05] Welkom aan mijn rechterkant de ministers Heinen en Clever.

[0:00:11] En aan de linkerkant de woordvoerders van de fracties,

[0:00:14] mevrouw Teunis van Partij voor de Dieren en de heer Rep van de PVV

[0:00:18] en mevrouw De Vries van de VVD.

[0:00:23] Ja, oké.

[0:00:24] Dat klopt. In beeld voor u zitten inderdaad de woordvoerders rechts.

[0:00:28] Vind ik ook goed hoor, prima.

[0:00:30] We hebben vandaag het commissiedebat exportkredietverzekeringen.

[0:00:33] Daarvoor hebben we drie uur uitgetrokken.

[0:00:35] Iedereen op de tribune en thuis is ook welkom.

[0:00:38] Voor u ook even.

[0:00:39] We hebben drie uur de vrouw uitgetrokken en de woordvoerders hebben in de vier minuten

[0:00:43] waar ze in hun bijdrage mogen voor het voetlicht brengen.

[0:00:51] De woordvoerders krijgen van mij vier interrupties, een korte vraag en een korte vervolgvraag.

[0:00:56] Mocht er nog meer nodig zijn, gaan we het kijken.

[0:00:57] Het ligt aan hoe kort en puntig u bent.

[0:01:01] Probeert u zich ook aan de vier minuten te houden, zodat we wat meer voor de vragen overhouden.

[0:01:07] Ongetwijfeld schrijven er zometeen nog een of twee meer woordvoerders aan, maar we gaan het zien.

[0:01:12] Volle agenda's, dus dan moeten soms keuzes gemaakt worden.

[0:01:14] Ik ga nu beginnen met de fractie van de Partij voor de Dieren.

[0:01:17] Mevrouw Teunissen, dan nu het woord.

[0:01:20] Voorzitter, dank u wel.

[0:01:21] Laat ik vooropstellen dat de Partij voor de Dieren geen voorstander is van het financieringinstrument

[0:01:27] exportkredietverzekeringen in huidige vorm.

[0:01:29] En dat heeft ermee te maken dat puur en alleen de nationale bedrijfsbelangen voorop staan.

[0:01:35] En als we dan kijken welke effecten dat heeft, vaak in het buitenland, dan bevordert het

[0:01:39] niet de lokale economische ontwikkeling en gaat deze exportsteun ook vaak ten koste

[0:01:45] van het milieu en ten koste van mensenrechten.

[0:01:49] En één van de voorbeelden daarvan is het Mozambique-gasproject en daar zou ik graag

[0:01:53] meewillen beginnen, want daar heb ik veel vragen over aan het kabinet.

[0:01:57] Volgens de kabinetsbrief van 16 oktober beoordeelt de Nederlandse staat een

[0:02:02] herstart van de deelname aan het gasproject.

[0:02:04] Voorzitter, laat ik even beginnen met dat het gaat om het uitputten van een van de

[0:02:09] grootste gasvelden ter wereld, terwijl de klimaatrampen zich voor ons oog

[0:02:13] voltrekken. Dit is een typisch gevalletje van de grote vervuilers nog

[0:02:17] steeds alle ruimte geven op een snel opwarmende planeet.

[0:02:20] Het project is verbonden, bovendien, met mensenrechten schendingen.

[0:02:25] Wat heeft de Nederlandse staat daar dan in vredesnaam te zoeken in Mozambique met ons

[0:02:31] belastinggeld?

[0:02:32] Mijn eerste vraag aan het kabinet is hoe staat het met de herbeoordeling?

[0:02:36] Wanneer komt het advies van de ADSB en kan dit advies met de Kamer worden gedeeld?

[0:02:42] Voorzitter, dat het kabinet alleen al een herbeoordeling overweegt, is schandalig.

[0:02:46] In 2018 nam de Kamer al een motie aan die het kabinet oproept geen exportkredietverzekeringen

[0:02:52] af te geven voor projecten met een groot risico op mensenrechtenschendingen of milieuschade.

[0:02:56] Het Mozambique-project had überhaupt geen goedkeuring moeten krijgen omdat er op dat moment in dat

[0:03:01] gebied een terroristische aanval was.

[0:03:04] Daarnaast is het schandalig dat het kabinet een motie thijsse CS weigert uit te voeren

[0:03:09] die vraagt om te wachten met besluiten tot het herbeoordelingsproces is afgerond en besproken

[0:03:14] met de Tweede Kamer.

[0:03:15] Dus ik wil graag vandaag een duidelijke reactie van het kabinet over de uitvoering van deze motie.

[0:03:21] Is er al een evaluatie gemaakt door de ministeries in hoeverre het project van Total Energies

[0:03:26] een directe of indirecte impact heeft gehad op de huidige mensenrechtensituatie en de

[0:03:31] instabiliteit rond de verkiezingen, medegezien de vele verklaringen van Total Energies dat

[0:03:37] de Mozambicaanse verkiezingen cruciaal zouden zijn voor haar beslissing om opnieuw op te starten?

[0:03:42] Voorzitter, is het kabinet bereid zich hard te maken voor een onafhankelijk onderzoek

[0:03:46] naar de gerapporteerde mensenrechten- schendingen bij het Afungi-terrein, en kan de minister

[0:03:51] toezeggen dat hij op geen enkele manier steun verleent aan het gasproject totdat dit onderzoek

[0:03:56] is afgerond?

[0:03:59] Voorzitter, biedt dit, gezien de aangenomen motie in 2018 en de huidige instabiele en

[0:04:04] verslechterende situatie in Mozambique, een basis om de EKV-steun alsnog helemaal in te

[0:04:09] trekken?

[0:04:11] Dan heb ik nog een punt over de landbouw-EKV's, voorzitter.

[0:04:14] In de EKV staat er nu dat we eisen gaan stellen aan intensieve veeteelt-export.

[0:04:21] Is de minister met ons eens dat het exporteren van bio-industrie of onderdelen van de bio-industrie

[0:04:26] per definitie niet duurzaam is?

[0:04:29] Er is een motie aangenomen die verplicht per direct te stoppen met het verstrekken van

[0:04:33] EKV's als dierenwelzijnstandaarden lager zijn dan de onze, maar de minister weigert

[0:04:38] deze motie goed uit te voeren.

[0:04:39] Waarom?

[0:04:40] Omdat buitenlandse projecten vaak niet voldoen aan onze standaarden, waardoor er geen dekking

[0:04:45] meer gegeven kan worden aan diergerelateerde export.

[0:04:47] Dus moeten we dan niet concluderen dat het eigenlijk schijn is dat wij diervriendelijk

[0:04:54] kunnen exporteren als het gaat om bio-industrieonderdelen, en moeten we daar dan niet helemaal mee stoppen?

[0:05:01] We moeten ervoor zorgen dat landen weerbaarder worden en duurzamer voedsel gaan produceren.

[0:05:06] Vanuit de EKV's is de afgelopen jaren geld uitgegeven aan spullen voor slachthuizen en

[0:05:10] de vleesverwerkingsmachine leiding voor plofkippen in China.

[0:05:13] Voorzitter, dit heeft niets met duurzame voedselproductie te maken en het is idioot dat de belastingbetaler

[0:05:18] dit soort dingen voor bedrijven verzekert.

[0:05:21] Ik wil het kabinet dan ook oproepen om daarmee te stoppen.

[0:05:24] Dank u wel.

[0:05:26] Dank u wel en keurig rond de vier minuten, dus perfect, goed gedaan.

[0:05:31] Een mooi voorbeeld, zeg ik dan maar even weer naar de heer Reptu, nu van mij het woord krijgt van de PVV.

[0:05:38] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:05:40] Voorzitter, handelsinstrumenten zoals export, kredietverzekering en EKV bevorderen export en handel wereldwijd

[0:05:45] en versterken de industrie- en exportpotentie van Nederland.

[0:05:47] De financiële risico's worden verzekerd bij de EKV.

[0:05:50] Dit soort regelingen bestaan ook in andere concurrerende landen.

[0:05:52] Het Nederlands bedrijfsleven zou zijn concurrent positie kunnen verliezen zonder de EKV.

[0:05:57] Exporteurs en financiers van in Nederland gemaakt kapitaalgoed doen een beroep op de EKV

[0:06:01] om een exporttransitie financierbaar te maken.

[0:06:05] Uiteraard is Dutch State Business tot en met 2028 de uitvoerder van EKV

[0:06:09] voor het ministerie van Financiën en het ministerie van Buitenlandse Zaken.

[0:06:13] Voorzitter, in Nederland telt ook veel MKB-ondernemers uit alle regio's

[0:06:16] onmisbaar voor ons verdienvermogen.

[0:06:18] Veel van hun zijn met internationalisering bezig

[0:06:21] en vinden hun klanten in alle delen van de wereld.

[0:06:23] De MKB heeft moeite met het financieren van hun export,

[0:06:25] zeker als dat naar groenlanden gaat waar de markt hoge risico's ziet.

[0:06:29] Ruim de helft van het jaarlijks verzekerd kapitaal

[0:06:31] gaat naar het MKB via de reguliere exportverzekeringen.

[0:06:34] Voorzitter, vandaar het belang van EKV voor ondernemers.

[0:06:37] Dat stukje zekerheid biedt bij het zaken doen in het buitenland.

[0:06:41] Voorzitter, we hebben nog enkele vragen.

[0:06:43] Naar aanleiding van de brief van de minister van 20 november, waarin wordt

[0:06:47] verduidelijk de ontwikkelingen aangaande de onrechtmatigheid uitvoering EKV, het

[0:06:50] volgende. Verschillende signalen uit het bedrijfsleven ADSB, VNO-NCW en MKB

[0:06:55] Nederland vragen met spoed om duidelijkheid aangaande de positie van EKV.

[0:06:58] Er wordt gesteld dat het ministerie van Financiën de besluitvorming over de continuïteit van de EKV

[0:07:03] blijft uitstellen en er nog steeds geen heldere lange-termijnvisie op het handelsbeleid van de

[0:07:07] overheid is ontwikkeld.

[0:07:08] De discussie over uitvoering zorgt voor onrust en onzekerheid en remt ontwikkelingen, aangehane

[0:07:13] investeringen, innovaties en het aantrekken van nieuw personeel.

[0:07:16] Ook stelt men dat onze concurrentiepositie ten aanzien van andere landen hierdoor verslechtert,

[0:07:21] terwijl dit terwijl er in hun ogen juist rust en continuïteit geboden moet worden voor de

[0:07:24] Nederlandse exporteurs binnen de mondiale economie.

[0:07:27] In hun ogen beweegt de EKV onvoldoende mee met internationale ontwikkelingen

[0:07:31] om concurrerend te kunnen blijven met alle gevolgen verdiend voor onze economie.

[0:07:34] Zij stellen heel duidelijk, laat bedrijven doen waar ze decennia goed in zijn,

[0:07:37] handeldrijven over de gehele wereld, geld verdienen zonder belemmerende wet- en regelwerk.

[0:07:42] Uit de beleidsdoorrichting Financiën van juli 2023 is zelfs de conclusie getrokken

[0:07:47] dat de EKV-faciliteit grotendeels goed functioneert

[0:07:49] en het positieve effect heeft op de welvaart van Nederland.

[0:07:53] De beleidsvoorrichting biedt dan ook geen aanleiding

[0:07:55] om substantiële veranderingen door te voeren in de regeling.

[0:07:58] Toch wordt doeltreffendheid van de EKV tegen het licht gehouden.

[0:08:01] Wat is hiervan de reden, voorzitter?

[0:08:03] Het ministerie van Financiën heeft de landsadvocaat gevraagd

[0:08:06] om het onderzoek te doen naar de aanbestedingsverplichting

[0:08:08] en de mogelijke toepasbaarheid van uitzonderingen op deze verplichting.

[0:08:11] Deze is tot de conclusie gekomen

[0:08:12] dat de huidige EKV uitvoering aanbestedingsplichtig is.

[0:08:15] Aan de minister de vraag waarom dit onderzoek niet leerde is opgestart

[0:08:18] en hoe nu verder.

[0:08:20] Voorzitter, een vergelijkbare financiële instelling

[0:08:22] als de traditie is Invest International.

[0:08:23] Ze zijn meer gespecialiseerd in buitenlandse MKB-investeringen.

[0:08:28] Nederlandse en aan Nederland gelineerde bedrijven

[0:08:31] die willen uitbreiden aan nieuwe markten komen bij Invest International

[0:08:33] nadat andere financieringsroutes niet beschikbaar zijn.

[0:08:36] De Nederlandse staat is voor 51% aan te houden van deze financiële instelling.

[0:08:40] En hoe denkt u over het bevorderen van de samenwerking tussen ADSB

[0:08:43] en de maatwerkfinanciering voor MKB, zowel binnen Nederland als daarbuiten?

[0:08:48] En 35% van de transacties van Invest International

[0:08:51] zijn ondergebracht bij het Atreides.

[0:08:53] en wellicht biedt het verstrekken van de kapitaalbasis van Invest International mogelijkheden,

[0:08:59] waardoor op termijn toegang op de internationale kapitaalmarkt mogelijk is.

[0:09:03] Graag in reactie van de minister Rob.

[0:09:05] Voorzitter, er bestaat behoefte bij bedrijven voor het toestaan van lange kredietlooptijden.

[0:09:13] Door middel van de vernieuwde arrangement onofficially supported exported credits

[0:09:17] is het nu mogelijk kredietlooptijden te hanteren tot maximaal 15 jaar,

[0:09:22] voor Hentien en voor de groene transacties zelfs 22.

[0:09:26] Waarom worden alle kredietlooptijden niet gehanteerd tot 22 jaar?

[0:09:29] Graag een reactie hierop.

[0:09:31] Ik heb een interruptie van heer Van der Lee voor u.

[0:09:33] Heer Van der Lee.

[0:09:34] Ja, ik wilde de heer Rappert vragen, omdat hij over Invest International begint.

[0:09:39] Dat snap ik.

[0:09:41] En misschien kunnen we elkaar ook zelfs daar indiening op vinden.

[0:09:44] We hebben gezien dat de huidige wijze van aanbesteding niet meer op dezelfde manier kan plaatsvinden.

[0:09:51] plaatsvinden, maar in de brief die we hebben gekregen zien we ook dat het hele model van

[0:09:56] de private agent eigenlijk internationaal steeds minder voorkomt, dat het veel meer

[0:10:01] door de staat zelf gefaciliteerd wordt, exportkredietverzekeringen.

[0:10:05] Hoe kijkt de heer Repp naar een optie waarbij in samenwerking of zelfs misschien in een

[0:10:11] nieuwe entiteit, Invest International, ook mede verantwoordelijk wordt voor de uitvoering

[0:10:17] van de EKV in plaats van dat bij een private partij te leggen, zoals dat nu gebeurt.

[0:10:22] Dat is eigenlijk ook min of meer de vraag die we hebben, voorzitter.

[0:10:24] En dan via de voorzitter.

[0:10:26] Heer Rep aan u het woord om te beantwoorden.

[0:10:28] Heer Rep, PVV.

[0:10:29] Voorzitter, dat is ook eigenlijk min of meer de vraag die we hebben onderstellen.

[0:10:33] Hoe ziet de samenwerking van Invest International eruit op het EKV-gebied?

[0:10:39] En daar mag ik dan uit afleiden, voorzitter.

[0:10:42] Heer Van der Lee.

[0:10:42] dat de PVV een route waarbij de toekomstige uitvoering van de EKV

[0:10:49] belegd zou worden bij de overheid, ook in de ogen van de PVV, een reële optie is?

[0:10:55] Nee, daar ga ik op voorraad niet een mening over geven.

[0:11:01] We wachten af naar de mening van onze minister daarover.

[0:11:05] Kan ik mij betogen vervolgen?

[0:11:06] Dan hebt u nog 8 seconden, dus maakt u het alstublieft heel kort.

[0:11:10] Acht seconden. Oké. In januari 23...

[0:11:13] Acht seconden.

[0:11:17] Ik ga niet op een halve minuut zitten, maar...

[0:11:19] Het is een minuut, dan ben ik klaar.

[0:11:22] Je hoeft niet in een halve minuut hetzelfde alles te lezen,

[0:11:25] maar ik heb altijd geleerd als je het in twee minuten niet kunt doen.

[0:11:29] Dus haal de key points eruit.

[0:11:32] In januari 23 is het herziende transparantiebeleid ingevoerd.

[0:11:36] Zijn hiervan al resultaten bekend?

[0:11:37] En hoe is het gesteld met het anti-omkopingsbeleid?

[0:11:40] Dit naar aanbeveling van het plan van taaskorts omkopingsbeleid dat op 17 december met de Kamer is gedeeld.

[0:11:45] Ook hier graag een reactie.

[0:11:48] En dan als laatste, ingekort en tot slot, de voorzitter.

[0:11:51] Tijdens de covid-crisis zijn er tal van steunmaatregelingen getroffen om de economie in de benen te houden.

[0:11:56] Toch heeft met name het MKB nog steeds moeite om te voldoen om onder andere de betalingsverplichting aan de Belastingdienst door uitgestelde belastinggelden.

[0:12:04] Dit mkb, wat voor bijna 70%, zoals voor alle weergelegenheid in Nederland,

[0:12:09] er is na corona een faillissement-scholg ontstaan onder het mkb.

[0:12:11] Nederland is wereldwijd koploper aangegaan aan coronaschulden en is dit bij de minister bekend

[0:12:16] en wordt hiervoor een vangnet gecreëerd, voorzitter.

[0:12:19] De resterende, wat ik nog had, kan ik misschien in de tweede termijn inbrengen.

[0:12:22] Dank u wel, tot zover.

[0:12:23] Als dat niet aan de orde is geweest, kan dat inderdaad.

[0:12:24] En ik begrijp heel goed met interrupties, vooral als u zo naast mekaar zit,

[0:12:28] dat het bijna een gewoon gesprek is, maar probeert u toch via de voorzitter te praten.

[0:12:32] en dat is hoe we dat hier gewend zijn.

[0:12:35] Maar u hebt nog een interruptie van mevrouw Teunissen, Partij voor het Dieren.

[0:12:37] Graag uw gang.

[0:12:39] Voorzitter, dank u wel.

[0:12:41] Ja, ik was benieuwd of de BVV ook nog even iets wilde zeggen over Mozambique.

[0:12:47] Want het kabinet staat op het punt om te herbeoordelen

[0:12:52] of we daar weer een exportkredietverzekering voor gaan afgeven,

[0:12:56] terwijl het project wordt gerelateerd aan mensenrechten schendingen.

[0:12:59] We hadden al sprake van mensenrechten schendingen toen het werd afgegeven.

[0:13:04] In eerste instantie gaat het met name om de link met Total Energy en het Mozambicaanse leger.

[0:13:11] Die wordt schuldig van verkrachtingen, moorden en mensen hebben hun huis moeten ontvluchten

[0:13:16] omdat dit project tot stand kwam.

[0:13:18] Is de PVV ermee eens dat we dit helemaal niet moeten verlengen, dat we gewoon moeten stoppen?

[0:13:27] Bent u het daarmee eens?

[0:13:28] Zolang ik dat eerst vraag.

[0:13:30] Het was niet een hele korte vraag, mevrouw Teunissen.

[0:13:32] Dus eventjes een reminder voor de volgende vraag.

[0:13:35] Kijk, en zo krijgt u, de heer Rip, nog even de kans om de punten die u niet benoemd hebt...

[0:13:39] Voorzitter, wij zijn het vooraan sowieso niet zomaar ergens mee eens.

[0:13:42] Dus dat moet tijdens de discussie maar blijken.

[0:13:43] Maar de buurvrouw, die geeft mij mooi de gelegenheid om toch nog even mijn punt te maken...

[0:13:48] waar binnen mijn betoog is eigenlijk geen tijd voor.

[0:13:50] Dus bij deze doe ik dat.

[0:13:53] Even kijken, veiligheid, MKB, Mozambique.

[0:13:56] Voorzitter, wat betreft de veiligheidssituatie in Mozambique...

[0:13:57] met betrekking tot het LNG-project.

[0:13:59] Mozambique is nog steeds onveilig vanwege de dreiging van terrorisme,

[0:14:02] gewelddadige criminaliteit en ontvoering.

[0:14:05] Het LNG-project ligt tot op het heden stil vanwege de forse majeur.

[0:14:09] Op 21 februari 2023 zijn de bevindingen en de aanbeveling van het externe onderzoeksbureau Proximitas

[0:14:16] gedeeld met de Kamer.

[0:14:17] Er is aangegeven dat het rapport op een ander tijdstip met de Kamer wordt gedeeld.

[0:14:21] Dit is vanwege onder andere vertrouwelijke persoons- en bedrijfsgegevens.

[0:14:24] Kan de minister inmiddels toelichten of er al nieuwe ontwikkelingen zijn, aangaande

[0:14:29] en herstaat van het LAG-project?

[0:14:32] Dank u.

[0:14:33] Mevrouw Teunissen.

[0:14:35] Dat is heel mooi, maar dat was een vraag aan de minister.

[0:14:37] Ik ben heel erg benieuwd wat de PVV vindt, want dat verlengen van het project gasproject

[0:14:44] in Mozambique en de steun daarvoor is natuurlijk op geen enkele manier in het Nederlandse belang,

[0:14:49] want we winnen het dezelfde.

[0:14:50] Dat komt allemaal op de internationale gasmarkt.

[0:14:53] Dus of het bijdraagt aan leveringszekerheid, dat is zeer de vraag.

[0:14:57] Er is totaal ook geen prik om over te stappen op duurzame gasbronnen.

[0:15:01] Nou, dat is voor de PVV van minder belang.

[0:15:03] Maar wat is nou precies het Nederlandse belang dat we dit zouden gaan verlengen?

[0:15:09] We hebben alleen maar 1 miljard risico.

[0:15:11] Dus wat is dan volgens de PVV het Nederlandse belang?

[0:15:16] Het Nederlandsbelang en ook het PVV-belang, dat is, wij geloven in een grote natie zoals

[0:15:21] we vroeger waren.

[0:15:21] Een handelsnatie.

[0:15:23] En wereldwijd zijn we natuurlijk vroeger naar de oosten en naar de westen gegaan.

[0:15:26] En we kwamen met schepen vol, met specerijen terug.

[0:15:29] Dat heeft onder andere bijgedragen aan onze Gouden Eeuw en grote welvaart gedaan.

[0:15:34] Dus op voorhand zijn wij zeker niet voor het stilleggen van grote bedrijfsmatigheden

[0:15:40] heden in het buitenland.

[0:15:43] Ik zie dat er ook nog een interruptie is.

[0:15:45] Mevrouw Teunissen, dan de laatste keer op dit punt.

[0:15:50] Ik hoor hier een soort heimwee naar de VOC-tijd van de PVV, maar dat heeft natuurlijk niks

[0:15:56] met de realiteit te maken.

[0:15:57] De realiteit is dat wij 1 miljard belastinggeld als verzekering zouden geven aan een project

[0:16:04] dat gerelateerd is aan mensenrechtenschendingen.

[0:16:07] Dus de belastingbetaler loopt heel veel risico voor wat?

[0:16:11] Dat is mijn vraag.

[0:16:12] Ik hoop dat de PVV opnieuw even realistisch wil kijken naar die herbeoordeling.

[0:16:18] Of we dat wel moeten willen.

[0:16:20] Korte reactie van de heer Rep?

[0:16:22] De realistische kijk of we dit wel willen.

[0:16:24] Ik heb de vraag gesteld hoe het staat bij de minister aangaande ontwikkelingen.

[0:16:29] Wij wachten het antwoord af op deze vraag.

[0:16:31] Daar moet hij tot nu toe even genoegen mee nemen.

[0:16:34] Dan is er nog een interruptie voor u, heer Rep van de Lee.

[0:16:37] Ik zou graag van de heer Rep willen weten, als blijkt in dit geval als voorbeeld,

[0:16:45] dat een project waar wij als Nederland een EKV voor hebben afgegeven,

[0:16:51] geleid wordt door een onderneming waarvan mensen in dienst van de onderneming

[0:16:56] tientallen mensen de dood in hebben gejaagd.

[0:16:59] Dat is de onafhankelijke media aangetoond.

[0:17:01] Er lopen ook twee rechtsstrafzaken in Frankrijk.

[0:17:05] Als blijkt dat dat waar is, vindt de heer Rep dat in zo'n situatie de Nederlandse Staat bestaande

[0:17:14] afspraken moet kunnen herzien en een contract moet kunnen doorscheuren en onder die condities

[0:17:23] een afgegeven verzekering niet tot een schadeloosstelling aan de betrokken partij zou moeten laten

[0:17:32] leiden.

[0:17:33] Heer Rep, in de antwoorden mogen we wat kortgasten vragen.

[0:17:36] Ja, voorzitter.

[0:17:37] Mocht dat daadwerkelijk zo zijn, dan is het natuurlijk zaak dat dit soort dingen goed

[0:17:41] tegen het licht gehouden worden.

[0:17:42] Maar ik heb het volksvertrouwen in de afwikkeling van de EKV, ook met name uiteraard is dat

[0:17:47] zij de voorwaarden die gesteld worden voor de afgifte van EKV-verzekeringen, ja, dat

[0:17:53] die voldoende zijn en dat die betrouwbaar zijn.

[0:17:56] Tot zover, voorzitter.

[0:17:58] Heer Van der Lee.

[0:17:59] Dan toch als vervolgvraag, mocht dat zo zijn, tegelijkertijd is het de bedoeling

[0:18:04] partij die de verzekering heeft afgegeven, niet per se de partij die het best kan controleren wat

[0:18:09] is er nou veilig gebeurd op de grond. Er is ook een grote roep om een onafhankelijk onderzoek naar

[0:18:15] wat daar gebeurd is en dit raakt niet alleen Nederland, ook het Verenigd Koninkrijk, de

[0:18:21] Verenigde Staten hebben export kredietverzekeringen afgegeven. Zou de PVV een oproep willen steunen,

[0:18:29] mochten wij dat doen, wij doen dat, en misschien per motie ook nog vragen,

[0:18:33] dat er ook een onafhankelijk onderzoek gaat plaatsvinden naar wat daar nou precies is gebeurd.

[0:18:40] Heer Rip, laatste keer op dit punt.

[0:18:41] Ja, dank u wel. Op voorhand het steunen, dat zeg ik u niet toe.

[0:18:44] Maar wellicht nemen we het mee om te kijken of dat een onderzoek,

[0:18:47] een onafhankelijk onderzoek mogelijk is. Maar ik zeg niks toe. Dank u.

[0:18:52] Dank u wel. En dan kom ik bij de heer Van der Lee, GroenLinks PVDA, voor zijn bijdrage. Ga u gang.

[0:18:57] Dank u wel, voorzitter.

[0:19:01] De exportkredietverzekering is een instrument dat allang bestaat.

[0:19:05] En ook wel past bij de vrijhandel die Nederland sinds jaar en dag bepleit heeft.

[0:19:12] Tegelijkertijd zien we dat er een aantal ontwikkelingen zijn die maken dat je een strategische herbezening op dit instrument nodig hebt.

[0:19:19] En dat heeft natuurlijk te maken met enerzijds het besef dat bepaalde investeringen in fossiele

[0:19:28] industrie of industrieën die elders op de wereld vooral draaien op het winnen van fossiele

[0:19:35] energie, ja, een probleem zijn gelet op de klimaatverandering en mede dankzij mijn fractie

[0:19:41] en vele anderen is de Glasgow-verklaring getekend, ook door Nederland, en zijn dat type projecten

[0:19:47] afgebouwd.

[0:19:48] Tegelijkertijd gebeurt dat in een internationale context waar we toenemende geopolitieke spanningen

[0:19:54] hebben, meer protectionisme, potentiële handelsoorlogen.

[0:19:58] En ik wil graag de minister vragen of hij het met mij eens is dat we opnieuw moeten kijken

[0:20:04] naar hoe we het beste het EKV-instrument kunnen inzetten, ook gelet op wat we aan grondstoffen

[0:20:12] in de toekomst willen in termen van strategische autonomie, welke sleuteltechnologieën voor

[0:20:17] in ons toekomstig verdienvermogen belangrijk zijn,

[0:20:20] maar ook als het gaat om de verduurzamingsopgave die we hebben.

[0:20:26] Een interruptie voor u van de heer Rip.

[0:20:29] Ja, moet betogen, interessant, maar wat ik dus mis, en ik mis dat ook bij de buurvrouw,

[0:20:35] eigenlijk de mate van interesse voor de economie van Nederland.

[0:20:40] Ik bedoel, het EKV is eerst een instrument om investeringen in het buitenland te doen,

[0:20:45] waardoor economische welvaart ontstaat voor ons land, dat mis ik.

[0:20:51] U heeft het alleen maar over andere dingen buiten de economische voorspoed die het EKV brengt.

[0:21:01] Meneer Van der Lee.

[0:21:02] Nou, dan heeft u mij niet goed begrepen of misschien heb ik het niet goed uitgelegd,

[0:21:05] maar ik hecht aan het instrument EKV.

[0:21:08] Ik vind het belangrijk, niet alleen voor Nederland, maar ook voor andere landen,

[0:21:11] dat ze economische activiteiten kunnen ontwikkelen

[0:21:13] om ook daar op de wereld welvaart te genereren en liefst met veel meer toegevoegde waarden ook daar te plekken.

[0:21:20] Tegelijkertijd leven we in een wereld die veranderd is, die heeft te maken met de opwarming.

[0:21:23] Die kan niemand ontkennen en daar moeten we gezamenlijk wat aan doen,

[0:21:26] maar die heeft ook te maken met grote internationale spanningen,

[0:21:29] met steeds meer vormen van protectionisme en handelsoorlogen.

[0:21:32] En het is daarom belangrijk dat je kijkt naar hoe kun je wat meer sturen op het instrument EKV

[0:21:38] ten bate van het Nederlands bedrijfsleven, maar ook economische activiteiten elders,

[0:21:42] maar dan wel onder wat andere condities dan die we in het verleden hadden.

[0:21:46] Waardoor je ook iets meer criteria hanteert over wat is de impact op verduurzaming.

[0:21:50] Dat doet Nederland al, want we hebben de Glasgow-verklaring getekend

[0:21:54] en we zien af van EKV op fossiele projecten.

[0:21:57] Dat vind ik verstandig, maar we hebben ook belangen bij bijvoorbeeld grondstoffen.

[0:22:02] Tachtig procent van onze grondstoffen betrekken we of direct uit of via China.

[0:22:07] En we willen onze strategische autonomie versterken.

[0:22:09] Dat betekent elders winnen van grondstoppen op de wereld, maar daar zitten risico's aan.

[0:22:14] Ook als het gaat om mensenrechten, maar ook potentie aan economische ontwikkelingen elders.

[0:22:20] En ik zou het belangrijk vinden dat de overheid wat breder kijkt naar wat is de rol van het EKV

[0:22:26] in de bredere ambities die Nederland heeft en ook het Nederlands bedrijfsleven heeft.

[0:22:31] En daardoor, dat ga ik zo verder wel in mijn pleidooi uitleggen, vind ik ook dat het niet meer uitbesteedt

[0:22:37] worden aan een private partij, maar een activiteit zou moeten zijn die de

[0:22:40] Nederlandse overheid direct zelf voor haar rekening meenemt.

[0:22:44] Ik wil een korte vervolgvraag van u.

[0:22:46] Ik hoor het woord fossiel, hoor ik u noemen.

[0:22:50] Bent u helemaal tegen alles wat met fossiele deelstoffen te maken heeft, aangaande EKV's?

[0:22:59] Nou ja, daar heeft Nederland zich aan gecommitteerd.

[0:23:01] Als het gaat om het winnen van grote nieuwe fossiele bronnen ben ik daar een tegenstander

[0:23:11] van, omdat er weer genoeg bestaande vergunningen zijn als het gaat om de hoeveelheid fossiel

[0:23:17] die we in de transitie nog gebruiken.

[0:23:19] En het veel belangrijke is dat we projecten mogelijk maken faciliteren die hernieuwbare

[0:23:26] energie mogelijk maken.

[0:23:27] Er is een enorme potentie voor zonnecentrales waarmee je waterstof kunt maken in heel veel

[0:23:32] delen van de wereld.

[0:23:33] En daar zitten allerlei risico's aan.

[0:23:34] Daar zou je prima het EKV-instrument op in kunnen zetten, maar ja, fossiel leidt tot

[0:23:40] stranded assets, tot verdere opwarming, daar zit gewoon wat ons betreft niet echt een toekomst

[0:23:45] in en zeker niet als het gaat om het EKV-instrument.

[0:23:49] U mag uw bijdrage vervolgen.

[0:23:52] Ja, dank voorzitter, ja mijn vervolg op wat mijn introductie was is inderdaad ook

[0:23:58] gelet op het feit dat de aanbesteding, zoals we die kenden, niet meer kunnen

[0:24:02] doorzetten, dat het ook niet alleen vanuit allerlei inhoudelijke overwegingen

[0:24:06] belangrijk is om een strategische herbezitting te doen, maar nu ook moment

[0:24:09] is waarop de overheid kan zeggen, nou laten we die taak, net als veel andere

[0:24:12] landen doen, zelf direct uitvoeren. Dan kunnen we ook wat meer sturen, dan kunnen

[0:24:16] we ook beter handhaven op bepaalde criteria en ook zorgen dat projecten die

[0:24:23] we via de EKV financieren ook passen binnen onze bredere beleidsdoelen en dan

[0:24:28] lijkt de samenwerking of het opgaan in een wat groter geheel van activiteiten

[0:24:32] van invest international en het EKV instrument een logische stap en dus ik

[0:24:37] ben benieuwd hoe de minister daarnaar kijkt en of hij bereid is om strategische

[0:24:40] herbezinning ook wat nadrukkelijker op papier te zetten

[0:24:43] Ik heb een interruptie van mevrouw De Vries, VVD-voorzitter.

[0:24:46] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:24:49] Ik herken het verhaal natuurlijk van de GroenLinkspartij van de A-fractie als het gaat om dat de overheid

[0:24:55] heel veel zou moeten doen.

[0:24:57] De vraag is altijd of dat dan beter wordt.

[0:25:00] We hebben ook heel veel voorbeelden waarvan volgens mij daaruit blijkt dat het niet altijd beter wordt,

[0:25:03] ook als een staatsdeelneming dat gaat doen.

[0:25:06] De vraag is wel, mijn ervaring is, en wat ik in gesprekken met ondernemers hoor,

[0:25:10] is dat Atradius heel goed functioneert, dat men tevreden is.

[0:25:13] En de vraag is, waarom moet je die oude schoenen weggooien

[0:25:15] terwijl je niet eens weet welke nieuwe schoenen je krijgt?

[0:25:19] Want uiteindelijk is het wel belangrijk dat het een handelsinstrument is

[0:25:22] waar ook bedrijven mee uit de voeten kunnen.

[0:25:24] En als het goed functioneert, waarom moet je dan naar iets anders toe?

[0:25:28] Ja, van der Lee.

[0:25:29] Nou ja, goed, volgens mij omdat zij al veel te lang

[0:25:33] zeg maar een voorkeurspositie hebben genoten

[0:25:35] die in juridisch opzicht gewoon niet meer houdbaar is.

[0:25:39] Ten tweede dat er echt ook al langer, ook door mijn partij, kritiek is geleverd op de wijze van uitvoering van het EKV.

[0:25:46] En dan heel in het bijzonder op het hoofdpijndossier, waar ik nog zo dadelijk op wilde ingaan.

[0:25:51] Maar als het gaat om het project dat nu in Mozambique nog steeds loopt en waar wij betrokken zijn geraakt bij.

[0:25:58] Ja, een project dat hele grote mensenrechten schendingen heeft geleid.

[0:26:03] Mevrouw De Vries was ook bij de hoorzitting,

[0:26:06] waarin we die gruwelijke falen te horen hebben gekregen,

[0:26:09] ook van onafhankelijke journalisten.

[0:26:11] En de derde reden is dat heel veel andere landen

[0:26:13] dit gewoon als overheid zelf doen,

[0:26:16] omdat het een strategisch instrument is.

[0:26:18] En als je het aan een private partij uitbesteedt

[0:26:21] in een beleidskader dat, vind ik, relatief arm is,

[0:26:24] ja, dan kan het best zijn dat in dat kader

[0:26:27] dat bedrijf best aardig werk doet,

[0:26:29] maar je ontneemt je de mogelijkheid als overheid

[0:26:32] om veel gerichten te sturen.

[0:26:35] En we hebben ook al partijen als overheid

[0:26:37] die direct betrokken zijn bij investeringen.

[0:26:40] Ook investeringen die risico's hebben omdat ze internationaal plaatsvinden

[0:26:45] of omdat ze qua verdienmodel door de markt niet zomaar worden gefinancierd.

[0:26:52] Het werk van InvestNL.

[0:26:55] En dan lijkt het me juist handiger om die entiteiten veel meer te integreren.

[0:27:00] dan kun je veel effectiever gebruik maken van het EKV-instrument dan nu het geval is.

[0:27:06] En omdat die aanbesteding ten discussie is komen te staan, is nu ook het moment om die keuze te maken.

[0:27:12] Natuurlijk mag de VVD een andere keuze maken, maar uit gelet op de geopolitieke ontwikkeling,

[0:27:17] het protectionisme, de strategische economie, lijkt me ook dat de VVD vindt

[0:27:22] dat er wat meer sturing op moet plaatsvinden dan in het verleden is gebeurd.

[0:27:26] Mevrouw de Vries.

[0:27:28] Ik hoor een heleboel woorden en een heleboel argumenten, maar het argument waar ik naar vroeg

[0:27:33] wat vindt het bedrijfsleven ervan en wat zijn de ervaringen van het bedrijfsleven, hoe het nu

[0:27:38] functioneert, hoor ik helemaal niet. En uiteindelijk is het wel een handelsinstrument en er komen een

[0:27:42] heleboel zaken bij, terecht, waar je ook naar moet kijken. Maar daar hoor ik eigenlijk GroenLinks

[0:27:49] PvdA niet over. Misschien is dat ook niet zo'n verrassing voor mij, maar ik vind dat wel jammer.

[0:27:57] Ik wil daar nog wel apart weer iets over zeggen.

[0:28:00] Kijk, het is altijd lastig als je iets hebt dat je kent en het wordt vervangen door iets nieuws,

[0:28:04] dat je bandtrouwer bent, dan wordt dat nieuwe beter. Dat snap ik.

[0:28:09] Maar het is ook altijd mogelijk om te kijken als overheid, als je iets nieuws opzet,

[0:28:13] in hoeverre kun je gebruik maken van de ervaring en de kennis en misschien zelfs wel de individuen,

[0:28:18] de mensen die dat werk hebben gedaan bij een private partij.

[0:28:21] Dus ik denk dat er mogelijkheden zijn om daar ook in een nieuwe organisatie van te profiteren.

[0:28:28] En ik denk dat het voor het bedrijfsleven ook wel prettig is als dit type activiteiten die

[0:28:36] raken aan risicovolle investeringen, of het nou in Nederland is of buitenland, dat dat

[0:28:41] wat meer geconcentreerd ook in één overheidsorganisatie wordt vormgegeven, zodat de versnippering

[0:28:48] in beleid af zal nemen en het ook mogelijk wordt om het bedrijfsleven in bredere zin beter

[0:28:55] te dienen.

[0:29:00] Dit ook bij de heer Rip nog een vraag oproept, korte vraag.

[0:29:03] Ja, wat ik toch een beetje mis, voorzitter, wat ik toch een beetje mis is toch het belang

[0:29:06] van MKB en van de bedrijven in Nederland die hier werken willen, die hier geld verdienen

[0:29:15] willen en die niet zitten te wachten op grote inmenging van de overheid en regelgeving en

[0:29:20] regeldruk.

[0:29:21] Dat benadeelt onze concurrentiepositie in de wereld.

[0:29:26] Daar hoor ik te weinig van.

[0:29:29] Dat vind ik toch gek hoor.

[0:29:31] Ik pleit juist voor het behouden van de EKV.

[0:29:34] Maar het instrument te optimaliseren binnen een breder kader,

[0:29:39] namelijk de strategische autonomie die de Nederlandse overheid wil bevorderen.

[0:29:45] Ik vind juist dat je dit instrument zou moeten behouden.

[0:29:49] En dat gaat me niet om het verhogen van regeldruk, maar zorgen dat je aan de ene kant,

[0:29:54] en dat is ook een regel, je houdt aan aanbestedingsregels die we internationaal zijn overeengekomen.

[0:29:58] We kunnen niet door op dezelfde voet zoals we zijn jaren zijn doorgegaan in het verleden.

[0:30:04] Er moet een nieuwe keuze worden gemaakt en je kunt wel weer een publieke aanbesteding gaan doen.

[0:30:10] Maar het is nu ook het moment om te zeggen van ja, misschien kunnen we dit nog veel beter aanpakken

[0:30:14] door een aantal instrumenten onder één paraplu door de overheid

[0:30:17] tegelijkertijd te laten uitvoeren.

[0:30:19] En ik denk dat het juist het bedrijfsleven zou kunnen helpen.

[0:30:23] En daar komt bij dat ik ook vind dat je als het gaat om grote projecten

[0:30:29] in andere landen, ja, dat je soms ietsje breder moet kijken naar

[0:30:34] is dit verantwoord, is dit verstandig, ook vanuit het Nederlands belang?

[0:30:38] En dat is wat ik bepleit.

[0:30:40] U mag u bijdragen, mevrouw.

[0:30:42] Ja, volgens mij dat pleidooi is helder.

[0:30:45] En dan kom ik ook even terug op het project in Mozambique.

[0:30:49] Ik vraag de minister om zich in te spannen dat er een onafhankelijk onderzoek gaat plaatsvinden.

[0:30:54] En niet alleen naar de massaslachting die El Shabaab daar heeft veroorzaakt,

[0:31:00] maar vooral ook naar wat personeel van in dienst van Total of beveiliging in dienst van Total

[0:31:06] op het terrein van Total zelf heeft gedaan, waar tientallen mensen zijn omgekomen of vermoord zijn

[0:31:12] in containers bij de ingang van het bedrijf. Ik vind dat wij als Kamer ook het recht hebben om te weten

[0:31:23] in hoeverre kan de overheid deze verzekering nog weer opzeggen als er bepaalde dingen zijn gebeurd.

[0:31:30] Kijk, wij kennen het contract niet. En op zich zou ik het willen weten om te kunnen zien wat

[0:31:34] condities zijn er überhaupt voor Nederland om af te zien van een garantstelling als blijkt in de

[0:31:41] praktijk dat een project dit soort zaken heeft veroorzaakt? Kan de minister daar ons wat meer

[0:31:47] over vertellen? En in hoeverre heeft hij contact met de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk?

[0:31:51] Want die zitten in dezelfde situatie. En wat zal de impact zijn van, nou ja, de strafzaken die nu

[0:31:57] lopen. Het kan best wel lang duren voordat daar een definitief oordeel uit komt. Kan de minister

[0:32:06] niet al voor die tijd zeggen of aangeven dit is de mogelijkheid om helemaal te stoppen en ons terug

[0:32:13] te trekken uit dat project? Of is die juridische zorg gebonden dat het maar doorgaat als een

[0:32:20] automatische piloot? Want dat zou hij toch niet moeten willen. En als hij dan toch die strategische

[0:32:24] herbezinning toe zegt, kan hij dan ook naar de toekomstige contracten kijken om te voorkomen

[0:32:30] dat dit zich ooit zou kunnen herhalen?

[0:32:36] Dank u wel. Dit was uw bijdrage. Dank u wel. Nou, keurig de tijd. Met alle interrupties

[0:32:41] erbij wat extra tijd, maar zo hoort dat ook. Ik kom bij de laatste spreker in de eerste

[0:32:46] termijn, mevrouw De Vries van de VVD. Ga je gang.

[0:32:49] Dank u wel, voorzitter. VVD is een groot voorstander van het instrument van exportkredietverzekeringen,

[0:32:55] maar daar zijn we het volgens mij ook al redelijk over eens.

[0:32:58] Wij vinden het al wel een zorgelijke ontwikkeling

[0:33:00] dat er een afname van het aantal exportkredietverzekeringen is

[0:33:03] en we willen eigenlijk wel graag een uitgebreide toelichting

[0:33:05] over wat hier van de oorzaak is, voorzitter.

[0:33:09] Dan is al eerder gesproken ook over de onrechtmatigheid.

[0:33:12] Wij zien dat Atradius gewoon goed functioneert

[0:33:15] en dat bedrijven daar tevreden over zijn.

[0:33:17] We hebben natuurlijk ook van de ondernemers gehoord

[0:33:19] dat ze het liefst willen doorzetten.

[0:33:21] Nou, ik snap best wel dat we die onrechtmatigheid graag willen oplossen.

[0:33:23] De vraag is wel, in Duitsland en Oostenrijk hebben ze volgens mij ook een private partij die dit uitvoert.

[0:33:28] Daar speelt dit blijkbaar niet.

[0:33:30] Misschien dat de minister daar ook op kan toelichten hoe dat zit.

[0:33:33] En wat ons betreft missen wij wel wat urgentie bij het kabinet.

[0:33:37] Het is lang onduidelijkheid, lang onzekerheid en volgens mij moet er nu doorgepakt worden.

[0:33:41] Het wordt nu weer naar medio 2025 doorgeschoven.

[0:33:44] Wat ons betreft zou dan een goede optie zijn, een aanbesteding.

[0:33:48] Dat kan veel sneller dan een staatsdeelneming of een fusie.

[0:33:50] dan gaat alle energie weer zitten in allerlei organisatieperikelen

[0:33:55] en dat lijkt ons geen goede zaak.

[0:33:56] En wij zouden ook willen vragen om de exporteurs te betrekken

[0:33:59] bij de toekomstige keuzes die gemaakt worden.

[0:34:03] Dan een tweede punt wat mij betreft.

[0:34:06] Ik zie dat op het eerste punt nog een vraag voor u is van de heer Van der Lee.

[0:34:10] Ja, ook omdat mevrouw de Vries, daar ben ik ook benieuwd naar hoor,

[0:34:12] vraagt wat is nou de verklaring voor de afnemende EKV's?

[0:34:21] Zou het niet zo kunnen zijn, vraag ik aan mevrouw De Vries, dat het risico van buitenlandse

[0:34:27] investeringen in de huidige mondiale context is toegenomen.

[0:34:31] Juist door allerlei geopolitieke spanningen, maar ook door dat onze tegenschrevers, bijvoorbeeld

[0:34:37] de Chinezen in een aantal landen, de overheden daar op een wijze beïnvloeden die het van

[0:34:48] de jongerwesterse bedrijven soms weer wat lastiger gemaakt om daar te opereren.

[0:34:51] En als dat een verklaring is, is het dan ook niet belangrijk dat de

[0:34:56] Nederlandse overheid ook wat strategischer gaat kijken naar het instrument EKV.

[0:35:01] Frode Fries.

[0:35:02] Voorzitter, ik heb gevraagd naar een verklaring.

[0:35:04] Ik zie heel veel ondernemers die graag willen investeren.

[0:35:07] Ik zie natuurlijk ook de geopolitieke ontwikkelingen, maar juist om die risico's

[0:35:11] aan te kunnen gaan, zou een export kredietverzekering juist een belangrijke

[0:35:15] rol kunnen spelen. Je zou ook kunnen zeggen misschien

[0:35:17] Misschien hebben wij wel een EKV met wel heel veel randvoorwaarden.

[0:35:20] Ik kom daar later ook nog wel op terug.

[0:35:22] Maar ik hoop eigenlijk van de ministers te horen wat de oorzaak hiervan is.

[0:35:29] U mag u bijdragen, mevrouw.

[0:35:31] Dan het mandaat van Atradius.

[0:35:34] Er wordt heel veel geconcureerd buiten het zogenaamde OESO-arrangement

[0:35:38] om door middel van verschillende alternatieve instrumenten

[0:35:40] voor export, import en investeringsondersteuning.

[0:35:43] In 2024 wordt onderzocht of het productenaanbod

[0:35:47] dat het voor Nederland nog wel goed is.

[0:35:50] Wij zouden dat als eerste ondersteunen, dat wij daarna gaan kijken

[0:35:52] wat andere landen doen, wat wij ook zouden kunnen gaan doen

[0:35:55] en dat het breed gekeken wordt.

[0:35:57] Wij zijn wel benieuwd wanneer dat dan gereed zou kunnen zijn.

[0:36:00] En we hopen eigenlijk toch wel dat het begin 2025 zou kunnen zijn,

[0:36:03] omdat we ook zien dat we gewoon goed moeten concurreren.

[0:36:06] We hebben natuurlijk het rapport van Draghi gehad

[0:36:07] en Europa moet concurreren ten opzichte van de rest van Nederland.

[0:36:12] En dan nog over, daar sprak mijn collega van PvdA GroenLinks ook al over,

[0:36:16] Strategische grondstoffen en EKV-dekken voor sleuteltechnologie.

[0:36:20] Wij zouden daar voorstander van zijn, maar ik ben ook benieuwd wat voor consequenties dat heeft.

[0:36:24] Dat zal het mandaat volgens mij aangepast moeten worden.

[0:36:27] Ik ben wel benieuwd hoe de minister daarnaar kijkt en op welke termijn we daar dan ook

[0:36:30] stappen op zouden kunnen zitten.

[0:36:32] Mooi dat de mkb-aanvragen in 2020 zijn verdubbeld.

[0:36:35] Dat is mooi, maar de vraag is of de toekenningen ook zijn verdubbeld.

[0:36:38] Ik ben nog wel benieuwd of er nog extra mogelijkheden zijn om het voor het mkb nog makkelijker te

[0:36:43] om toch ook gebruik te maken van dit hele instrumentarium en of er niet te veel

[0:36:48] administratieve lasten bij zitten.

[0:36:51] Dan mijn laatste punt, voorzitter.

[0:36:55] Ik ben wel benieuwd waar wij als Nederland nu strenger zijn en koppen hebben op allerlei zaken

[0:37:01] rondom het export van kredietverzekeringen.

[0:37:03] Wij vinden het belangrijk dat er een gelijk speelveld is.

[0:37:06] Wij krijgen ook signalen dat heel veel landen kolen en olie wel uitbannen, maar bijvoorbeeld gas niet.

[0:37:13] Dus ik ben wel benieuwd en misschien dat de minister daar in een brief op terug kan komen,

[0:37:17] want ik snap best dat dat een ingewikkelde exquisitie is, omdat ik het wel belangrijk

[0:37:21] vind dat we dat gelijke speelveld voor de toekomst kunnen kunnen hanteren.

[0:37:25] En dan werd er ook nog gesproken dat het Radius kijkt naar een net zero aanpak.

[0:37:30] Ik weet niet of die daar dan in past.

[0:37:32] Kijk, als allerlei landen dat wel gaan doen en een grote meerderheid dat wel gaat doen,

[0:37:37] dan is het misschien dat je daarnaar zou kunnen kijken.

[0:37:40] Maar ik ben eerst wel benieuwd voordat we verder de stappen nemen

[0:37:43] wat waar weer strenger zijn dan andere landen.

[0:37:46] En er moet me ook wel een beetje van het hart dat ik af en toe ook wel het gevoel heb.

[0:37:49] En ik snap dat van alle basis eisen et cetera moeten voldoen,

[0:37:53] maar dat het ook wel eens een beetje een speelbal lijkt.

[0:37:56] De export kredietverzekeringen van klimaatactivisten en dierenactivisten.

[0:37:59] Ik vind dat we daar normale eisen aan moeten stellen,

[0:38:02] maar we moeten ook niet in de overdrijf gaan wat dat betreft, voorzitter.

[0:38:07] Dat was het tofewoord, mevrouw de Vries.

[0:38:08] Ik begin met mevrouw Teunissen en daarna kom ik bij mevrouw Van Leeuwen.

[0:38:13] Mevrouw Teunissen.

[0:38:15] Voorzitter.

[0:38:16] Ik ben eigenlijk wel benieuwd wat mevrouw De Vries vindt van dat het kabinet overweegt

[0:38:20] een exportkredietverzekering voor van oor te verlengen voor een bedrijf dat gerelateerd

[0:38:25] wordt aan mensenrechten schendingen, waar mensen op het terrein van een bedrijf zijn

[0:38:28] vermoord.

[0:38:30] Wat vindt zij daarvan?

[0:38:32] Mevrouw De Vries.

[0:38:33] Voorzitter.

[0:38:34] Het begint ermee dat wij ook een betrouwbare partner zijn en dat wij ook de goede dingen

[0:38:39] Ik ben er niet zo'n voorstander van.

[0:38:41] Ik ken Atradius als een partij die dat goed afweegt in combinatie met deze twee betrokken ministers.

[0:38:48] Ik voel er niet zo voor een promotie.

[0:38:50] Ik weet dat dat vaak gebeurt in dit huis, om per motie nu wel of niet projecten goed te keuren.

[0:38:55] Ik vind dat wij ook niet op de stoel van de uitvoerder moeten gaan zitten.

[0:39:00] Ik ga ervan uit dat dat op een verantwoorde manier door Atradius in combinatie met de

[0:39:04] twee betrokken ministeries gebeurt.

[0:39:06] Ik vind niet dat we daaraan per project, per motie, moeten indienen om het wel of niet te doen.

[0:39:14] Mevrouw Teunissen, u mag nog een korte vervolgvraag stellen.

[0:39:18] De VVD zegt aan de ene kant dat er te veel regels zijn voor exportkredietverzekeringen en dat dat

[0:39:24] klimaatactivisten en dierenactivisten de schuld geeft.

[0:39:27] Tegelijkertijd kijkt de VVD weg als het gaat om een project dat gekoppeld is aan mensenrechtenschendingen,

[0:39:34] milieuschade en klimaatopwarming.

[0:39:36] Daar kijkt de VVD van weg.

[0:39:37] Dus ik vind het allemaal prima dat dat gewoon doorgaat.

[0:39:41] Ik vind het leuk dat we nu proberen elkaar in deze hoek te zetten.

[0:39:44] Ik heb gezegd dat wij aan de normale eisen moeten voldoende basis eisen op al die punten van dierenwelzijn,

[0:39:49] van klimaat, van mensenrechten, van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

[0:39:54] Maar ik wil wel dat we kijken waar lopen we nou uit de pas?

[0:39:56] Waar zijn wij nou strenger dan dan andere landen?

[0:40:00] En ik vind dat echt niet passen dat we dan zeggen jongens, je vindt het allemaal wel goed.

[0:40:04] Dat heb ik helemaal niet gezegd.

[0:40:09] Mevrouw De Vries zei wel dat het een speelbal was geworden, de EKV, van mensenrechten- en

[0:40:15] klimaatactivisten.

[0:40:17] In die zin voelt dat onnodig, denk ik, een bepaalde polarisatie.

[0:40:23] Volgens mij kunnen we het erover eens zijn dat onafhankelijke journalisten hele ernstige

[0:40:28] dingen hebben gerapporteerd en dat de massaslachting die Al-Shabaab heeft aangericht al bekend

[0:40:35] voordat het besluit viel om deze EKV toe te kennen aan dit project,

[0:40:40] wat op zich al vragen oproept.

[0:40:42] Maar de VVD vindt ook altijd dat we, als het gaat om overheidsgeld,

[0:40:46] heel verstandig daarmee om moeten gaan.

[0:40:49] En 1 miljard euro spenderen aan een project

[0:40:54] wat dit soort zaken heeft veroorzaakt,

[0:40:56] en bovendien voor ons strategisch niet per se noodzakelijk is,

[0:41:00] omdat het gas, als dat ooit gewonnen gaat worden, naar China zal gaan,

[0:41:03] vind ik toch vreemd, want mevrouw de Vries was bij de briefing,

[0:41:08] dat ze nou juist deze opmerking maakt.

[0:41:10] Ik bedoel, ik heb ook verdedigd het EKV als instrument.

[0:41:13] Er zijn ook heel veel goede projecten geweest.

[0:41:15] Maar als er een keer iets misgaat,

[0:41:17] en ernstig misgaat,

[0:41:19] ja, dan moet je daar als controlerende macht als Kamer

[0:41:22] toch op wijzen en aan de minister vragen,

[0:41:25] ja, kunnen we nog onder die

[0:41:27] potentiële 1 miljard schadepost onderuit gelet op de condities?

[0:41:31] Dat moet mevrouw de Vries toch ook willen weten.

[0:41:34] Volgens mij hebben wij een vuistdikke rapport gekregen, ongeveer.

[0:41:36] Nou, dat is misschien wat overdreven.

[0:41:38] Maar best een dikke rapport daar ook over gekregen.

[0:41:40] De minister heeft daar ook een brief over gestuurd, hoe ze daarna gaan kijken.

[0:41:44] En ik zeg alleen maar, ik ga ervan uit en ik vertrouw erop,

[0:41:47] dat het Radius in combinatie met deze twee bewindspersonen

[0:41:50] op een goede manier daarna kijkt en het goede besluit zal nemen.

[0:41:53] In plaats van dat wij, zonder dat wij alle kennis en feiten en beoordelingen goed kunnen doen hier.

[0:41:58] Ik heb daar de kennis en expertise ook niet in.

[0:42:02] dan per motie, dan per project, maar moeten gaan zeggen dit vinden we wel oké of dit vinden we niet oké.

[0:42:08] We hebben een beleidskader, we hebben een aanpak hiervoor, hebben we met elkaar afgesproken

[0:42:12] en ik ga er vanuit dat dat op een goede manier wordt toegepast, voorzitter.

[0:42:15] Heer Van der Lee?

[0:42:17] Ja, natuurlijk mag mevrouw De Vries daar vertrouwen in hebben.

[0:42:20] Dat wil ik ook helemaal niet ontzeggen.

[0:42:22] Tegelijkertijd weten we ook dat de situatie uitermate complex is daar op de grond.

[0:42:27] dat het heel moeilijk is om precies te achterhalen wat gebeurt daar nou.

[0:42:32] We weten ook dat ook de VS en het VK betrokken zijn bij dit project.

[0:42:39] Waarom zou mevrouw De Vries niet willen overwegen om een onafhankelijk onderzoek te steunen

[0:42:45] naar wat er nou echt precies daar is gebeurd?

[0:42:48] Mevrouw De Vries.

[0:42:49] Volgens mij is er een aantal dingen al gedaan.

[0:42:52] Volgens mij mijn collega van de PVV heeft ook al een rapport aangehaald,

[0:42:55] wat ik ook zo net benoemde.

[0:42:58] Mijn ervaring is dat de uitvoerder en de ministeries op een goede manier daarnaar kijken.

[0:43:03] Als zij ervan vinden dat ze nog dingen moeten uitzoeken of moeten bekijken, is dat prima.

[0:43:08] Dat is dan hun taak om dat te doen.

[0:43:10] Maar ik vind het wel ingewikkeld worden als wij als niet-experts op dat gebied niet daar geweest zijn

[0:43:16] en niet alle feiten te kunnen hebben, dan hier per motie dat moeten gaan regelen.

[0:43:22] Ik ben daar gewoon niet een voorstander van, want ik vind dat wij een beleidskader hebben.

[0:43:28] We hebben een uitvoerder en we hebben twee ministeries die betrokken zijn.

[0:43:33] Ik ga ervan uit dat we dat op een goede en verantwoorde manier met elkaar gaan wegen.

[0:43:40] Ik heb nog een vraag, voorzitter, naar het verhaal dat mijn buurman net vertelde.

[0:43:46] Daar kan ik alleen mijn conclusie op trekken.

[0:43:49] Meneer Reb, mag ik u vragen?

[0:43:50] Stelt u nu een vraag aan de heer Van der Leeuwen?

[0:43:52] U kunt alleen een vraag aan de woordvoerder stellen.

[0:43:56] U kunt niet interruptie op interruptie doen.

[0:43:59] Daar moet ik u laatst op corrigeren.

[0:44:01] Mevrouw De Vries, u kunt uw bijdrage vervolgen.

[0:44:05] Ik was eigenlijk klaar, voorzitter.

[0:44:08] U was klaar?

[0:44:08] Nou, keurig.

[0:44:10] Dan hebben we de eerste termijn afgerond.

[0:44:12] Ik kijk even naar de ministers hoeveel tijd u nodig hebt voor de beantwoording.

[0:44:20] We hebben een half uur schorsing om kwart over elf.

[0:44:22] Ik zie u al en weer terug voor de beantwoording van de eerste termijn.

[1:17:53] Ik zie constateerd dat we weer compleet zijn en dan gaan we nu verder met de beantwoording van de eerste termijn.

[1:17:59] En geef ik als eerste minister Heijnen het woord aan u, Huygang.

[1:18:03] Ja, dank u wel.

[1:18:04] En dank u wel ook voor al uw vragen van de zijde van de Kamer.

[1:18:07] En ik heb een aantal onderwerpen, een aantal vragen in een aantal onderwerpen gezet.

[1:18:11] En zal ik zo ook langs die onderwerpen langslopen.

[1:18:13] Dat is de toekomst van het EKV-instrument, het mandaat, dat zit er eigenlijk aan vast,

[1:18:20] maatschappelijk kantoor het ondernemen, in die categorie zijn een aantal vragen gesteld,

[1:18:23] de vergroening, dan Mozambique en dan het klassieke onderwerp overig,

[1:18:27] waar ik nog een aantal vragen beantwoord.

[1:18:31] Laat ik... Ja, en even kijken wat mijn collega-minister nog gaat beantwoorden.

[1:18:37] Ja, dan ga ik nog even algemeen in op het handelsinstrumentarium.

[1:18:42] En dan hoop ik natuurlijk niet al het gras voor de voet weg te maaien, maar we zijn het eens.

[1:18:47] Sowieso als kabinet spreken we het één mond.

[1:18:49] Voorzitter, ik denk dat de heer Tom van der Lee het ook mooi zei.

[1:18:53] De export-kredietverzekering is gewoon een heel mooi instrument.

[1:18:55] Het ondersteunt ook het Nederlandse bedrijfsleven.

[1:18:58] En eigenlijk waar Nederland goed in is exporteren, handel drijven.

[1:19:01] En dat heeft ons heel veel welvaart gebracht over de lange historie van Nederland.

[1:19:08] Als we kijken naar het EKV, het Export Credit Verzekering, het is een wat onbekend instrument,

[1:19:13] maar het is wel heel omvangrijk en ik denk ook een belangrijk instrument voor het Nederlandse

[1:19:17] handelsbeleid.

[1:19:19] In 2023, dus dat is vorig jaar, zijn er zo'n 135 exporttransacties mogelijk gemaakt en

[1:19:25] dat heeft een totale waarde van ruim 3 miljard, dus alleen vorig jaar al.

[1:19:29] En zo droeg dus het EKV bij aan de realisatie, ik zal wat voorbeelden noemen, een offshore

[1:19:34] Windpark in Taiwan, de levering van zonnepanelen in Zuid-Afrika en de bouw van een ziekenhuis

[1:19:38] in India.

[1:19:40] En ik noem deze expliciet omdat vaak ook het beeld wordt opgeworpen alsof het EKV in een

[1:19:45] heel duister hoekje zit en dat allemaal dingen niet deugen.

[1:19:47] Daar komen we straks uitgebreid over te spreken.

[1:19:49] Voorop moet staan dat alles deugt uiteraard, maar er gebeuren ook heel veel mooie zaken

[1:19:53] met dit instrument en Nederland heeft echt een enorme innovatiekracht en hoe mooi is

[1:19:58] dat we dat over de wereld kunnen exporteren en ik ben echt van overtuigd dat we met onze

[1:20:01] kennis en kunde en de producten die we hebben ook de wereld gewoon een stukje

[1:20:04] beter kunnen maken. Maar nogmaals, ik kom ook straks langs de

[1:20:07] ontwerpen die ook hier zijn genoemd, waar zorgen over zijn.

[1:20:09] Die zien wij natuurlijk ook. Ik noem het al, de exportkritische

[1:20:14] verzekering is gewoon een krachtig instrument voor de Nederlandse export

[1:20:16] om die te bevorderen en ook echt cruciaal voor een aantal ondernemers,

[1:20:20] omdat een aantal projecten zijn niet privaat te verzekeren.

[1:20:24] Want in principe, als jij onderhandelt, wens ik je heel veel succes.

[1:20:27] Dan ga je naar een verzekeraar, dan kan je tegen verzekeren of niet.

[1:20:29] Dat is aan ondernemers zelf.

[1:20:30] Maar er zijn nou eenmaal bepaalde markten of bepaalde omvang van projecten die niet te

[1:20:35] verzekeren zijn.

[1:20:35] En daar heeft de Nederlandse staat pita-ondersteuning.

[1:20:40] Daar staan we niet alleen.

[1:20:41] Dat doen heel veel landen om ons heen.

[1:20:43] En zo worden ook concurrentiebedreven tussen verschillende landen, om dat EKV-instrument

[1:20:49] effectief in te zetten.

[1:20:51] En dat zeg ik, omdat als je dit instrument niet zou hebben, ook opdrachten naar andere

[1:20:55] partijen gaan, die dan een project uitvoeren.

[1:20:59] En dan weten we niet altijd onder welke omstandigheden het dan gebeurt.

[1:21:02] En dan ben ik heel blij dat Nederland erop zit, met al onze kracht, om ook dan de projecten

[1:21:08] goed te kunnen beoordelen.

[1:21:09] En dat ook langs onze standaarden zo goed mogelijk te doen.

[1:21:13] Nou, ik zei het ook al, er zijn ook grote internationale uitdagingen waar Nederland

[1:21:16] via het EKV een bijdrage aan levert.

[1:21:19] Bijvoorbeeld aan transities, in de energietransitie, maar ook de Europese defensieindustrie, de

[1:21:25] klimaatadaptatie, voedselzekerheid en ook de wederopbouw in Oekraïne hebben we onlangs

[1:21:29] exportkredietverzekeringen voor afgesloten.

[1:21:30] Dus dat zijn allemaal zaken waar Nederland dan via dit instrument een bijdraagt.

[1:21:34] En we zien ook, en ik kom er straks uitgebreider op in, een shift steeds meer naar MKB,

[1:21:38] wat ik ook erg toejuich. En mevrouw de Vries had er ook een aantal vragen over,

[1:21:42] waar ik zo op terugkom. Maar als we kijken naar MKB-bedrijven,

[1:21:45] dan zijn van de 135 verzekerde transacties die ik net noemde,

[1:21:49] waren er 60 voor rekening van het MKB. Dus dat is gewoon hartstikke goed

[1:21:53] dat ook het MKB hier toegang toe heeft. Voorzitter, er zijn gelijk vragen,

[1:21:57] Ik kom nog helemaal aan het begin van het beantwoord van al uw vragen.

[1:22:00] Maar uiteraard gaat u over de orde.

[1:22:03] Ja, wilt u nu gelijk een interruptie bij me doen of wilt u even wachten

[1:22:06] tot de onderwerpen als zich aan beurt komen?

[1:22:09] Dan begin ik bij mevrouw Teunissen.

[1:22:10] Een dame is altijd eerst.

[1:22:12] Een korte vraag, mevrouw Teunissen.

[1:22:14] Omdat dit gaat over de visie op de EKV's en de rol van Nederland in het buitenland,

[1:22:19] wil ik daar toch één vraag over stellen.

[1:22:21] Want de minister schetst een beeld dat heel goed is, ook voor andere landen,

[1:22:26] als Nederland vooral investeert in andere landen.

[1:22:30] Ik vraag me dan af op welke manier het principe van gelijkwaardigheid is geborgd.

[1:22:36] Is het wel zo dat het in alle gevallen ook ten goede komt van andere landen als wij daarin gaan investeren?

[1:22:43] Waarom zouden lokale economieën dat niet kunnen dragen?

[1:22:48] Is dat dan niet veel beter voor de lokale bevolking en de lokale economie,

[1:22:51] als Nederland zich niet overal tegenaan bemoeit?

[1:22:56] Is het niet veel beter als we die gelijkwaardigheid ook borgen?

[1:23:00] En op welke manier is dat dan nu in het instrumentarium opgenomen?

[1:23:04] De minister.

[1:23:05] Het is een hele algemene vraag, dus ik probeer er ook in algemene zin op te antwoorden.

[1:23:08] En hoop ik dat ik daarmee ook recht doe aan de vraag.

[1:23:11] Kijk, op zich begrijp ik heel goed de achtergrond van deze vraag.

[1:23:15] Tegelijkertijd is het zo dat Nederland bepaalde kennis en kunde en expertise heeft of materiaal heeft,

[1:23:20] waardoor het diensten kan aanbieden aan andere landen die zij zelf niet kunnen produceren of verwerken.

[1:23:30] Dus in die zin, als een land een bepaalde activiteit wil ontplooien, een bepaalde economische activiteit,

[1:23:38] maar simpelweg de bedrijf niet heeft, gaan ze internationaal kijken welke bedrijven kunnen dit doen.

[1:23:42] Dan heb ik liever dat ze naar Nederlandse bedrijven kijken dan naar Chinese bedrijven, om het maar te noemen.

[1:23:48] Ja, een hele korte vraag aan de minister, voorzitter.

[1:23:52] Bent u het met me eens dat de PVV ook het MKB en ook EKV een warm hart toedraagt?

[1:23:58] Is dat ook de conclusie die vanuit mijn betogen kan getrokken worden?

[1:24:03] Voorzitter, het siert mij niet om oordelen te hebben over politieke partijen en waar ze wel en niet op inzetten.

[1:24:08] Dat is aan u.

[1:24:09] Ik heb u wel vragen horen stellen over het MKB en daar leid ik dan aan af dat u inderdaad ook dat een warm hart toedraagt.

[1:24:15] Maar nogmaals, het ziert mij niet om politieke partijen een oordeel van een oordeel te verzien.

[1:24:20] U kunt uw beantwoording vervolgen.

[1:24:23] Uitzekerend. Dan ga ik naar de toekomst van het EKV, want laten we ook gewoon positief beginnen.

[1:24:26] Ik proefde ook in de Kamer en van de zijde van de leden die we nu inbrengen.

[1:24:31] Dus kijk, we staan nog op zich positief tegenover, maar kunnen we het ook toekomstbestendig maken?

[1:24:35] In dat kader zijn een aantal vragen gesteld, een paar terechte vragen.

[1:24:38] Ik begin bij de heer Rep, die vroeg of uit de beleidsdoorlichtingen van Financiën, en hij

[1:24:47] verwees het van juli 2023, dat daar de conclusie getrokken zou zijn dat de EKV-faciliteit grotendeels

[1:24:55] goed functioneert.

[1:24:57] Toch wordt de doeltreffendheid van het EKV tegen het licht gehouden, zo vroeg de heer

[1:25:01] Rep.

[1:25:02] Hij vroeg wat daar de reden van is.

[1:25:04] Nou, dat is eigenlijk ook wel een beetje in de systematiek.

[1:25:07] Elke vijf tot zeven jaar wordt het beleidsartikel van het EKV doorgelicht.

[1:25:11] Dat is staande praktijk, dus daar zit niks achter.

[1:25:14] Het is gewoon goed om eens in een zoveel tijd beleid door te lichten.

[1:25:16] En daarbij wordt natuurlijk gekeken naar de doeltreffendheid en de doelmatigheid van beleid.

[1:25:19] Dat past ook echt bij het ministerie van Financiën om dat daarop toe te zien.

[1:25:24] Uit de meeste recente doorlichting blijkt dat de EKV-faciliteit...

[1:25:28] inderdaad een duidelijke bijdrage levert aan de Nederlandse export en de Nederlandse economie.

[1:25:32] en het behoud van, zoals wij zeggen, productiefaciliteiten in ons land.

[1:25:36] En daarmee dus ook een gepaardgaande werkgelegenheid.

[1:25:39] Tegelijkertijd blijkt uit de beleidsverlichting wel ruimte voor verbetering van de doeltreffendheid.

[1:25:44] En het kabinet is dus ook van mening dat in een competitieve en onzekere wereld het EKV niet statisch moet zijn.

[1:25:51] En dan loop ik een beetje vooruit wat de heer Van der Lee al op hintte.

[1:25:55] Moeten we nou kijken of het ook toekomstbestendig is, maar daar kom ik zo op, voorzitter.

[1:26:01] Dan was er mevrouw De Vries. Ik ga een beetje door elkaar, want ik heb niet alle tijd gehad om alle vragen in de perfecte volgorde te leggen.

[1:26:09] Maar mevrouw De Vries vroeg eigenlijk in meer een algemene zin, wat zijn eigenlijk de redenen van de afname van exportkredietverzekeringen?

[1:26:14] Dat is wel lastig te beoordelen. Wij zien niet een speciale aanleiding of dat het in de aanbodkant iets misgaat.

[1:26:20] Ja, kijk, de exportverzekeringsmarkt is vraaggestuurd.

[1:26:26] En daar kunnen schommelingen in zitten over de omvang van aanvragen en verstrekte polissen

[1:26:31] over de jaren heen.

[1:26:32] Om een voorbeeld te noemen, in 2020 en 2021 was de omvang van de versterkte exportrietsverzekeringen

[1:26:38] hoog.

[1:26:39] En dat kwam dan omdat Boscalis een project in de Filipijnen verzekerde.

[1:26:43] En dan zie je dat in je statistiek als een grote omvang van de portefeuille.

[1:26:46] Het verschommelt over het jaar.

[1:26:48] Ik heb geen aanleiding om te zien van het instrument is minder populair of er wordt

[1:26:52] minder aan de aanbodkant zitten daar restricties.

[1:26:58] Voorzitter, dan mevrouw de Vries vroeg ook of we breed kunnen kijken naar het

[1:27:03] Nederlandse productaanbod van export, import en investeringsondersteuning en hoe

[1:27:06] zich dat verhoudt tot andere landen en wanneer de uitkomsten worden gedeeld met de Kamer.

[1:27:12] Onlangs heeft een extern onderzoeksbureau een internationale benchmark studie uitgevoerd op dit

[1:27:17] terrein en uit die studie volgt dat Nederland beschikt over een goed en

[1:27:21] een concurrerend EKV-instrumentarium, zoals dat dan heet.

[1:27:24] Maar dat tegelijkertijd internationaal een trendgaande is

[1:27:26] naar een bredere en proactievere handelsondersteuning.

[1:27:29] En dat zie je dus echt in de landen om ons heen.

[1:27:31] Meneer Van der Lee wees daar ook op.

[1:27:33] Wij zien dat ook en ik vind dat ik daar ook goed naar moet kijken

[1:27:36] hoe we dan ons EKV-instrument inrichten,

[1:27:39] ook in het licht van de internationale concurrentie.

[1:27:41] De uitkomst van dat onderzoek worden meegenomen

[1:27:44] in de besluitvorming over toekomstig EKV-mandaat.

[1:27:47] En daar kom ik zo wat specifieker over te spreken.

[1:27:50] Maar nogmaals, ik kijk dus wel positief naar de mogelijkheden om dit dus ook uit te bereiden.

[1:27:54] En ik zal de Kamer begin 2025, we waren nog even aan het zoeken wat dan precies de datum

[1:27:59] is, maar in ieder geval begin 2025 ook informeren over de uitkomsten en die benchmark-studies

[1:28:04] ook dan ook meesturen, voorzitter.

[1:28:08] Ik zie dat dat toch nog een verduidelijkende vraag oproept, mevrouw De Vries.

[1:28:13] Dank daarvoor.

[1:28:13] Ik kijk ernaar uit wat, ik neem aan dat we het onderzoek dan ook meegestuurd krijgen.

[1:28:19] De minister relateert het wel weer heel erg aan het EKV zelf en ik snap dat hij niet verantwoordelijk

[1:28:24] is voor misschien allerlei andere instrumentarium, daar zal de minister van BHO en de minister

[1:28:27] van EZ ook een rol in spelen, maar ik zou wel wat een doorkuikje willen hebben naar ook

[1:28:31] wat breder dan alleen EKV, voorzitter.

[1:28:34] De minister.

[1:28:35] Een zeer terecht punt en als het goed is kom ik er straks nog op.

[1:28:39] We proberen de vraag wat de orde had ook hierbij gekund, de beantwoording, want ik denk dat

[1:28:43] mevrouw de Vries in dit kader ook wijst op instrumenten als Invest NL,

[1:28:48] Intervest International en wat ze nou eigenlijk, ja ik vind het een vreselijk woord,

[1:28:51] maar het loket bij de overheid, als je nou een bedrijf bent die zoekt financiering of ondersteuning,

[1:28:55] waar kan ik dan terecht? Nou daar zijn we ook mee bezig. We hebben morgen een commissiedebat

[1:29:00] staatsaannemingen. Daar gaan we wat dieper in op Invest International

[1:29:03] en Intervest NL. Ik heb aan het begin van mijn aantreden

[1:29:07] aangegeven, joh laten we nou ook in het kader van het efficiënter maken

[1:29:11] van de overheid ook dit soort staatsondemingen tegen het licht houden.

[1:29:16] Kijk, zijn er geen synergievoordelen, moet dat niet samengaan?

[1:29:19] Dat onderzoek loopt ook, dat wordt ook komend jaar in uw Kamer toegestuurd.

[1:29:23] We moeten kijken hoe dit allemaal in verhouding met elkaar staat

[1:29:25] om hier gewoon, ja, als overheid slim te opereren.

[1:29:29] Als het goed is, kom ik ze nog specifiek om aan te vragen

[1:29:31] die hier zijn gesteld op terug.

[1:29:34] Voorzitter, mevrouw De Vries vroeg ook, en die vraag begrijp ik ook zeer.

[1:29:38] Die zegt van, ja, als ik nou om me heen kijk, bijvoorbeeld naar Duitsland,

[1:29:41] Ja, daar heeft de landsadvocaat geconcludeerd dat de Duitse argumenten...

[1:29:45] Ja, die heeft wel zo'nzelfde model als Nederland.

[1:29:49] De landsadvocaat heeft daar geconcludeerd dat de Duitse argumenten niet van toepassing zijn op de Nederlandse situatie.

[1:29:54] Dat heeft onze landsadvocaat geconcludeerd.

[1:29:56] Maar even los daarvan.

[1:30:00] Het kan ook zijn...

[1:30:01] Laat ik het anders zeggen.

[1:30:03] In Nederland heeft de Rekenkamer geconstateerd dat er een onrechtmatigheid is in de manier van hoe we nu werken.

[1:30:07] Het allerbelangrijkste is dat we naar een situatie gaan waar het wel rechtmatig is,

[1:30:11] maar ook het bedrijfsleven zich goed bediend voelt.

[1:30:14] We hebben, ik denk, een hele goede uitvoerder,

[1:30:16] maar veel expertise zit, dat wil je behouden,

[1:30:19] en het allerbelangrijkste is rust en stabiliteit op dit dossier.

[1:30:22] Hoe andere landen dat doen, vind ik lastig.

[1:30:25] Nederland heeft wat hogere traditie als het gaat als de Algemene Reekamer zegt

[1:30:29] dat iets onrechtmatig is, dan voel ik me genoodzaakt daarnaar te handelen.

[1:30:33] Het kan zijn dat andere landen dat wat minder doen

[1:30:35] of misschien andere verhoudingen hebben tot de rekenkamer.

[1:30:39] Dat is speculeren. Ik probeer vooral naar Nederland te kijken.

[1:30:42] Maar het allerbelangrijkste is dat we rust en stabiliteit op dit dossier hebben.

[1:30:46] Dat bedrijfsleven een goed loket heeft.

[1:30:49] En nogmaals, de uitvoerder die er nu is, daar is iedereen zeer tevreden over.

[1:30:53] We moeten vooral kijken hoe we de onrechtmatigheid wegwerken.

[1:30:55] Maar welke manier expertise behouden, nogmaals, de afnemers tevreden zijn,

[1:31:00] komen we nog uitgebreid over te spreken, ook zo dadelijk.

[1:31:04] Maar ik snap wel al heel goed de vraag om ook internationaal te kijken, want daar komen natuurlijk af en toe andere uitkomsten uit.

[1:31:10] Voorzitter, dan ook de VVD, of mevrouw De Vries, die vroeg, eigenlijk meer een retorische vraag,

[1:31:16] zei van ja, mist er nou niet urgentie over het hele traject?

[1:31:19] En moet die aanbesteding dan niet sneller?

[1:31:21] Want eigenlijk, mevrouw De Vries zei, van mij betreft, kan het ook een aanbesteding zijn.

[1:31:26] Ik wil nog niet vooruitlopen hoe we die onrechtmatigheid gaan oplossen.

[1:31:29] Een aanbesteding kan een onderdeel zijn, er zijn meerdere varianten.

[1:31:32] Ik heb daar nog geen keuze in gemaakt.

[1:31:34] We zijn het nu aan het bekijken.

[1:31:35] Hoe kun je dit naar de toekomst beste vorm geven?

[1:31:39] Maar de urgentie, die onderschrijf ik ook absoluut.

[1:31:42] En er is een Kamerbrief naar de Kamer gegaan van 20 november, zeer recent.

[1:31:47] En daar heb ik ook aangegeven dat we dit zorgvuldig moeten bekijken.

[1:31:51] En nogmaals, ook daar heb ik het belang van rust en continuïteit

[1:31:57] nogmaals benadrukt.

[1:31:58] Maar de urgentie, die voel ik ook.

[1:31:59] Ten meer omdat ik denk ook de sector kijkt veel, geeft duidelijkheid.

[1:32:03] Omdat ze ook langjarige investeringen doen.

[1:32:06] Ik ga de Kamer hier uitgebreid over informeren en elke stap meenemen en ik ga dat niet vertragen.

[1:32:11] Ik wijs wel op dat Atradius het contract wat loopt, gewoon drie jaar lang nog loopt, ongeveer tot 2028.

[1:32:17] Maar op de korte termijn moet ik natuurlijk wel duidelijkheid geven wat de koers is die wij gaan varen.

[1:32:24] Zie je het er toch nog een verduidelijke vraag op?

[1:32:26] Mevrouw de Vries.

[1:32:27] Ja want het contract kan wel tot 2028 doorlopen.

[1:32:29] Mijn ervaring is ook, als er onzekerheid over de toekomst is,

[1:32:32] dan krijg je leegloop, gaan mensen om zich heen kijken en dat zou ik niet willen.

[1:32:36] Dus dan is wel de vraag, er is al een paar keer met een deadline geschoven.

[1:32:40] Het is nu medio 2025.

[1:32:43] Kan de minister dan ook garanderen dat er echt op dat moment ook een besluit genomen is?

[1:32:47] Ik vind ook dat we dan moeten kijken naar hoe lang zo'n traject duurt,

[1:32:50] want er blijft dus blijkbaar ook nog ergens een staatsdeelneming boven de markt hangen.

[1:32:55] Ik heb al aangegeven dat wij daar geen voorstander van zijn.

[1:32:58] Maar als je dan ook nog weer een aanbestedingstraject moet doen,

[1:33:01] dan schuift het wel heel erg op.

[1:33:03] Dus tempo is wat mij betreft wel belangrijk.

[1:33:05] Ik vraag me ook af of het nog sneller kan dat de duidelijkheid komt.

[1:33:09] Ja, een terechte vraag.

[1:33:10] Want ik denk dat de onzekerheid, voornamelijk als je kijkt naar continuïteit

[1:33:13] en ook de expertise die bijvoorbeeld nu bij Artradius zit,

[1:33:17] want dat vergeten we weleens.

[1:33:18] Het is zeer complexe materie ook om dit soort zaken te verzekeren.

[1:33:23] We hebben enorm goede expertise zitten bij deze uitvoerder.

[1:33:28] Het zou natuurlijk heel erg zijn als dat gaat lopen door onzekerheid van de zijde van de overheid.

[1:33:32] Dus laat mij, ik kom er op tweede termijn even op terug.

[1:33:35] Wat ik denk dat het goed is dat ik ook, dat ik niet alleen over de uitkomsten rapporteer,

[1:33:38] maar misschien al wat eerder ook over het proces.

[1:33:40] Welk proces gaan we nou met elkaar in?

[1:33:43] Wanneer verwacht ik hier duidelijkheid over?

[1:33:45] Dat ook de Kamer de gelegenheid heeft om naar aanleiding daarvan te zeggen,

[1:33:48] dit vind ik toch te lang duren, ik ga die minister wat meer achter de broek aan zetten.

[1:33:53] Dus laat me dan kijken wat er nog naar uw Kamer komt en waar ik dat in mee kan nemen.

[1:33:57] om die urgentie ook te onderstrepen.

[1:34:00] Mevrouw De Vries.

[1:34:02] Ja, misschien nog een hele korte vraag, want volgens mij is het ook weer niet heel ingewikkeld

[1:34:06] welke keuze er gemaakt moet worden, dus ik zou wel willen pleiten dat er snel ook een

[1:34:10] keuze over welke richting we in gaan zetten, zodat ook iedereen zich daarop kan voorbereiden.

[1:34:15] De minister.

[1:34:16] En die oproep die hoor ik heel sterk ook van mevrouw De Vries, en ik denk dat iedereen

[1:34:19] die ook deelt.

[1:34:22] Heer Van der Lee.

[1:34:24] Ik ben ook altijd voor snelheid, maar ik ben ook wel voor verstandige keuzes.

[1:34:29] Misschien gaat de minister daar nog nader op in, maar ik wil toch nog even benadrukken

[1:34:34] dat ik ook oog heb voor de expertise die er is.

[1:34:38] Maar wat ik nog belangrijker vind is dat we toch een iets meer langetermijnvisie hebben

[1:34:42] over wat we strategisch met het EKV in de toekomst willen en op basis daarvan een keuze maken

[1:34:48] hoe beleggen we het organisatorisch.

[1:34:50] Doen we het bij een private partij?

[1:34:51] Ik heb ook niet gezegd dat het een staatsdeelnemer moet worden.

[1:34:54] Je hebt ook nog andere vormen.

[1:34:55] ZBO is een mogelijkheid, maar het gaat er mij ook om dat het dan toch meer wordt geïnterageerd

[1:35:00] met andere instrumentarieën, want we hebben toch behoorlijk jojo-beleid gezien in het

[1:35:03] verleden op dit terrein.

[1:35:04] Niet zozeer de EKV, maar wel Dutch Good Growth Fund, Invest International, Invest NL.

[1:35:09] Ik bedoel, ik denk dat we die instrumenten integraal in één entiteit zouden moeten onderbrengen.

[1:35:16] Dat is wel mijn voorkeur, zonder precies al aan te geven welke organisatieform daar dan

[1:35:20] bij hoort.

[1:35:22] Nee, ja, dat moet echt in die volgorde.

[1:35:25] Als het gaat om ook invest international, invest innel, dat is weer echt een ander traject.

[1:35:29] Ik wil ook voorkomen dat we constant op elkaar wachten en onderzoek op onderzoek en die wachten

[1:35:33] op dat onderzoek.

[1:35:36] Maar wat de heer Van der Lee voornamelijk zegt, is kijk nou eerst naar je visie op dat EKV-instrumentarium.

[1:35:42] Zoek er daar een oplossing bij.

[1:35:43] En dan zegt mevrouw De Vries, en wacht daar niet te lang mee.

[1:35:45] Er is urgentie.

[1:35:46] Dus als je dat te lang boven de markt laat hangen en onzekerheid, kan dat ook bijvoorbeeld

[1:35:50] leiden tot personeelsverlopen. Dus ik probeer al deze doelen met elkaar te

[1:35:54] verenigen, maar laat me daar dan ook de Kamer over informeren wat het tijdspad

[1:35:58] hierin is. Maar we laten ook dit debat ervoor gebruiken, want misschien kan ik

[1:36:01] dit als bruggetje gebruiken ook naar de toekomst.

[1:36:02] Misschien dat we hier al met elkaar wat verder komen daarover.

[1:36:07] Ja voorzitter, met uw voetkeuren ga ik dan door naar eigenlijk wat ik een heel

[1:36:10] interessant punt vond. Mevrouw De Vries vroeg daarna en ik hoorde het ook al een

[1:36:14] beetje impliciet in de vraag van de heer Van der Lee zitten. Zegt van ja als we nou

[1:36:17] kijken naar de inzet van het EKV-instrumentarium

[1:36:22] voor toegang tot strategische grondstoffen.

[1:36:25] En kijken ook naar EKV-dekking voor bijvoorbeeld sleuteltechnologieën.

[1:36:28] Nou, ik vind dit hele interessante inzichten.

[1:36:32] Omringende landen kijken hier ook naar.

[1:36:34] Sterker nog, die zijn hier al wat verder in.

[1:36:36] En ik denk dat we niet te lang in het verleden moeten blijven hangen

[1:36:39] en ook het instrumentarium hier slim moeten inzetten.

[1:36:43] Dus het kabinet, mijn formele antwoord is dat het kabinet positief kijkt

[1:36:46] naar deze opties en hoe we dit voor moeten geven.

[1:36:49] Sinds begin dit jaar loopt er al een pilot voor EKV-dekking

[1:36:52] op buitenlandse investeringen in strategische grondstoffen

[1:36:54] en duurzame brandstoffen, zoals groene waterstof.

[1:36:58] Maar nogmaals, we zien dat andere landen zich hier ook echt op inzetten.

[1:37:02] Voor de sleuteltechnologieën ben ik aan het onderzoeken

[1:37:05] of er een vergelijkbaar instrument geïntroduceerd kan worden.

[1:37:09] Bijvoorbeeld een groendekking, zoals we dat dan kunnen noemen,

[1:37:11] maar daar gaan we nog even op studeren.

[1:37:14] Nou, en dit moet allemaal bijdragen aan het versterken uiteindelijk van de concurrentiekracht van het Nederlandse ondernemerschap, het Nederlandse bedrijfsleven.

[1:37:21] Maar laat me daar dan ook nog op terugkomen.

[1:37:23] Maar ik zie dit wel echt als een aansporing om ook naar dit soort onderwerpen te kijken en ik onderschrijf dat van harte, voorzitter.

[1:37:30] Ja, dan ga ik...

[1:37:30] Dank u wel, u mag uw beantwoording vervolgen.

[1:37:33] Ja, fijn.

[1:37:35] Eerst had ik al beantwoord.

[1:37:37] Dan ga ik wat meer naar de toekomst-EKV, daar hadden we het al een klein beetje over.

[1:37:45] Dan de... Even kijken...

[1:37:49] Ja, hier was een vraag naar het Nederlandse productaanbod van export, import en investeringsondersteuningen.

[1:37:55] En hoe zich dat verhoudt tot andere landen? Dat is ook een vraag van mevrouw De Vries.

[1:37:58] En wanneer de uitkomsten dan gedeeld kunnen worden?

[1:38:00] Nou, daar heb ik al net al wat over aangegeven.

[1:38:05] Nogmaals, er heeft een extern onderzoeksbureau een internationale benchmark-studie uitgevoerd, zoals we dat dan noemen.

[1:38:10] En uit die studie volgt dat Nederland beschikt over een goed en concurrerend EKV-instrumentarium.

[1:38:16] Volgens mij heb ik dit net ook al genoemd.

[1:38:18] Dus dit zijn wat dubbelingen in mijn set.

[1:38:21] Volgens mij hebt u het mapje niet weggelegd.

[1:38:23] Begint u weer hetzelfde mapje als nu?

[1:38:26] Ja, kijk, die had ik al.

[1:38:29] Dan gaan we door naar het mandaat, want daar gingen we inderdaad naar toe.

[1:38:32] Goed dat u mij ook bij de administratie ondersteunt.

[1:38:37] Over de urgentie had ik ook al beantwoord, dus dan gaan we wat sneller door het debat.

[1:38:41] Dan was er een vraag van de heer Van der Lee, ook over de samenhang van mandaat en onrechtmatigheid.

[1:38:48] En hij vroeg daarbij van ja, we hebben ook belang bij grondstoffen, economische ontwikkelingen, elders.

[1:38:53] En hij zei van ja, eigenlijk is het belangrijk dat de overheid breder kijkt naar de rol van het EKV.

[1:38:58] En daardoor inderdaad niet uitsteden aan een private partij.

[1:39:00] Dat was meer zijn oproep. Maar goed, ik heb het er net al over aangegeven.

[1:39:03] We gaan dat rustig bestuderen, wat de beste opties zijn.

[1:39:07] dus ook de Kamer over informeren met de oproep tot urgentie, wat mevrouw Fries daarover zei.

[1:39:12] Voorzitter, dan vroeg de heer Van der Lee, eigenlijk in het verlengde dat we net al hebben gezegd,

[1:39:17] of de minister voornemens is het EKV-mandaat te herzien, ook gezien de internationale ontwikkelingen.

[1:39:23] Nou, mijn korte antwoord is ja, daar ben ik toe bereid.

[1:39:26] Dus we zijn dat aan het onderzoeken, hoe we dat slimmer kunnen vormgeven,

[1:39:29] ga ik u ook uitgeleid nog over informeren.

[1:39:33] Dan vroeg de heer Rep hoe Nederland beter kan meebewegen met ontwikkelingen in het internationaal

[1:39:44] speelveld.

[1:39:44] Ik hoop hem net ook al beantwoord te hebben, door te kijken wat er in de omgeving gebeurt.

[1:39:48] Ook te kijken naar die sleuteltechnologieën.

[1:39:50] Kan je ook bij import ondersteunen, het instrumentarium inzetten.

[1:39:55] Dus daar zijn we allemaal mee bezig, voorzitter.

[1:39:58] Dan had de heer Rep ook gevraagd naar waarom het onderzoek door de landsadvocaat

[1:40:03] naar de aanbestedingsverplichting niet eerder is opgestart en hoe nu verder.

[1:40:07] Nou, de landsadvocaat heeft al eerder geconcludeerd dat de huidige uitvoering

[1:40:11] van de aanbestedingsplichtig is.

[1:40:13] Wat maakt dat er sprake is van een onrechtmatigheid?

[1:40:16] Naar aanleiding daarvan is een verkenning gestart naar andere EKV-uitvoering.

[1:40:20] Net al even kort over bestil gestaan.

[1:40:23] Maar voorop vind ik staan dat onrechtmatigheid moet worden aangepakt

[1:40:26] en dat dit niet tot onzekerheid moet leiden.

[1:40:30] Nogmaals, ik val in herhaling, we gaan daar de Kamer over informeren.

[1:40:34] De onregelmatigheid moet weg, maar ik zie ook het belang

[1:40:36] van continuïteit en stabiliteit op dit dossier en het behouden van expertise.

[1:40:40] Maar ik heb er vertrouwen in dat we hier straks met verstandige uitkomst

[1:40:45] gaan komen richting de Kamer.

[1:40:46] Voorzitter, dan ga ik door naar het volgende onderwerp, de MVO.

[1:40:53] Ik zie mevrouw Teunissen al wachten. Wanneer komt hij nou het volgende blokje?

[1:40:58] Mevrouw Teunissen vroeg namelijk of de minister het met haar eens is

[1:41:02] dat het exporteren van dieren per definitie niet duurzaam is.

[1:41:09] Ik wil wegblijven bij dit soort oordelen.

[1:41:11] We hebben een kader waarmee we met elkaar afspreken

[1:41:13] op basis waarvan een exportkredietverzekering kan worden afgesloten.

[1:41:17] Als het daaraan voldoet, dan is het aan de uitvoerder

[1:41:21] om dat vorm te geven. Ik wil voorkomen dat wij hier, en dat staat mevrouw Teunissen uiteraard vrij,

[1:41:28] maar ik zou de ambitie willen uitspreken om te voorkomen dat we als politiek specifieke projecten

[1:41:33] gaan beoordelen wat wel en niet deugt of wat wel of niet mag. Dan moeten we kijken naar het bredere

[1:41:39] kader en of het daaraan voldoet en aan internationale standaarden. En dan kom ik ook op de vraag die

[1:41:43] mevrouw Teunissen heeft gesteld over de dierenwelzijn en de uitvoering van de motie Teunissen.

[1:41:51] Misschien even...

[1:41:52] Dan kan ik ook even zonder op een blaadje te kijken.

[1:41:54] Kijk, de motie die riep op om niet te exporteren of product of dienst te exporteren,

[1:41:59] naar landen met lagere standaarden dan Nederland.

[1:42:02] Hier wringt zich dat Nederland allerhoogste standaard zo'n beetje heeft ter wereld.

[1:42:05] Dus als je de motie zo, zo definitief zou uitvoeren, dan zeg je eigenlijk niet meer exporteren.

[1:42:12] Geen ex-EKV's meer. Dat gaat me echt een stap te ver.

[1:42:15] Tegelijkertijd begrijp ik heel goed wat mevrouw Teunis ook zegt.

[1:42:17] van ja, maar hoe weten we nou wat er in die landen gebeurt en of dat daar nou allemaal een beetje op

[1:42:21] orde is. Dus wat wij hebben gedaan als kabinet, goed naar de motie gekeken, we hebben gezegd laten

[1:42:26] we nou, als het gaat om de producten die wij exporteren, die moeten gewoon aan de Nederlandse

[1:42:30] standaarden voldoen. Dus dat staat voorop, dat gaan we nu ook formaliseren. Als we kijken naar de landen

[1:42:36] waar naartoe wordt geëxporteerd, dan moet het voldoen aan de internationale standaarden of de

[1:42:40] Europese standaarden. Dat vind ik dan de benchmark waaraan we moeten toetsen, ook in het kader van

[1:42:44] gelijk speelveld. En als die standaarden ontbreken, want ik denk dat daar ook een deel van de zorgen van

[1:42:50] mevrouw Teunissen zit, dan zeggen we, dan vallen we terug op de Nederlandse standaarden en dan toets ik

[1:42:53] hem aan die standaarden. En het staat voorop, als het niet aan die standaarden voldoet, dus wel de

[1:42:58] internationale, Europees of de Nederlandse, dan kan je geen EKV afgeven. In die zin is het een

[1:43:04] aanscherping van het huidige beleid. Maar ik denk dat we op deze manier een goede, verstandige

[1:43:11] Is mevrouw Teunissen een verduidelijke vraag op beantwoording?

[1:43:18] Ja, voorzitter. Ik heb één vraag op dit punt.

[1:43:20] Het is fijn dat eraan gewerkt is om de Nederlandse standaarden in het exportproduct te formaliseren.

[1:43:29] Maar feitelijk is dit niet de uitvoering van de motie.

[1:43:34] Want het kabinet zegt dat als er geen standaarden gelden in een ander land,

[1:43:39] dan gelden de Nederlandse dieren wel zijn standaarden.

[1:43:42] Dus de facto betekent dat dat er eigenlijk altijd gewoon getoets wordt aan de internationale standaarden,

[1:43:48] die over het algemeen lager zijn dan in Nederland.

[1:43:51] Dat betekent dus heel concreet dat wij nog steeds slachtmachines naar China kunnen exporteren,

[1:43:56] waar ze legbatterijen gewoon toestaan, waar ze bepaalde methoden van slacht toestaan,

[1:44:03] wat wij niet accepteren.

[1:44:05] En op grote schaal leidt dat ook niet per se tot een concurrentieverbetering voor Nederlandse boeren.

[1:44:12] Als wij de hele tijd...

[1:44:13] Want de facto betekent het dat we ons aan internationale standaarden houden,

[1:44:17] dat je dus toch gewoon binnen het kader van die race naar de bodem blijft opereren.

[1:44:22] En dat is ook helemaal niet in het belang van Nederlandse boeren.

[1:44:25] Dus ik wil alleen maar even constateren, voorzitter,

[1:44:29] Hoewel er daadwerkelijk gewerkt is aan standaarden in de EKV voor die exportproducten en dat voldoet

[1:44:38] aan Nederlandse standaarden, dat is een stap vooruit, maar uiteindelijk is dit niet het uitvoeren van de

[1:44:44] motie die echt vraagt om geen producten te exporteren die ook in het land van bestemming niet

[1:44:51] voldoen aan de dierenwelzijnsstandaarden die wij belangrijk vinden.

[1:44:54] En als de minister zegt dat dat in de praktijk gewoon niet kan, want dan kunnen we helemaal

[1:45:01] niks meer exporteren, dan zeg ik, dan kun je je afvragen of je überhaupt producten die

[1:45:07] te maken hebben met de intensieve veehouderij moet willen exporteren.

[1:45:12] Dat je daar geen morele afweging over zou kunnen maken, daar ben ik het gewoon niet

[1:45:16] mee eens.

[1:45:16] En daar kunnen we van mening van verschillen, maar daar ben ik het gewoon niet mee eens.

[1:45:19] Want als we kijken naar alle uitdagingen waar we voor staan, dan moeten we die transitie

[1:45:23] maken naar een duurzame landbouw en dan gaan slachtmachines naar China exporteren, echt

[1:45:28] daar niks aan bijdragen.

[1:45:29] Dus ik vraag de minister dan, overweeg dan, om volledig te stoppen met het exporteren

[1:45:34] van intensieve veeouderijproducten.

[1:45:40] Ik begrijp ook heel goed waar mevrouw Teunissen vandaan komt.

[1:45:43] Tegelijkertijd proberen wij verschillende doelen, en ook wat de Kamer meegeeft, met elkaar in

[1:45:46] balans te brengen.

[1:45:51] Kijk, het product dat wordt geëxporteerd moet aan de standaarden voldoen.

[1:45:54] Dus ook de Nederlandse standaarden. Dus dat staat voorop.

[1:45:57] Het punt wat mevrouw Teunissen terecht maakt, is dat je moet voorkomen dat je in een soort van race naar de bottom komt.

[1:46:02] Een race naar beneden.

[1:46:03] Dat is precies de reden waarom we nu ook formaliseren dat we zeggen, we toetsen wel internationale standaarden.

[1:46:07] Waar dus ook buurlanden aan gehouden zijn.

[1:46:09] Om te voorkomen dat je dus die race naar de bodem krijgt.

[1:46:11] Want dan heb je een standaard waar alle landen aan moeten voldoen.

[1:46:14] En dan ga je als Nederland daar ook niet nog scherper aan de wind varen.

[1:46:17] want dan zou die hele export wegvallen.

[1:46:20] En ik hoor de Kamer ook oproepen doen van zorg voor een gelijk speelveld,

[1:46:24] zorg dat we onze export goed kunnen bevorderen.

[1:46:27] We hebben liever Nederlandse producten daar dan producten vanuit andere landen.

[1:46:32] En zo proberen we dat in balans met elkaar te brengen.

[1:46:35] Ik begrijp heel goed wat mevrouw Teunissen zegt.

[1:46:37] We hebben hier echt geprobeerd een goede middenweg te vinden.

[1:46:39] Nogmaals, wat we exporteren aan Nederlandse standaarden,

[1:46:42] waar we naartoe exporteren moet aan internationale standaard of Europese.

[1:46:46] En als ze ontbreken, dan gelden op mijn betreft de allerstrengste eisen, zoals de Nederlandse.

[1:46:51] En nogmaals, als ze daar niet aan voldoen, dan komt er ook gewoon geen ex-hortenkredietverzekering.

[1:46:56] En op die manier wordt het beleid echt substantieel aangescherpt.

[1:46:59] Nog een interruptie van de heer Pruijker.

[1:47:01] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:47:02] Die Nederlandse, in onze optiek strengere standaarden, gelden die ook voor het buitenland,

[1:47:07] en ook buiten de Europese Unie.

[1:47:09] En zijn wij als land daar niet te ver in doorgeschoven?

[1:47:12] qua regelgeving en regeldruk en in onze optiek ontwricht dat en verslakt dat

[1:47:18] mondiaal onze concurrentiepositie. Bent u het daar met eens?

[1:47:22] De minister.

[1:47:24] Deze vraag die ik ook zeer begrijp, maar die laten we precies zien hoe in de

[1:47:28] Kamer de verschillende doelen ook aan het kabinet worden meegegeven en ik

[1:47:32] probeer dat in balans met elkaar te brengen en dat internationale gelijk

[1:47:35] speelveld, dat zie ik zeer. De VVD heeft daar in het verleden ook veel

[1:47:39] Aandacht voor gevraagd, mevrouw de Vries doet datzelfde.

[1:47:42] Zegt van ja, de export is een mondiale markt

[1:47:46] en je probeert daar wel gelijk op te trekken met omringende landen om je

[1:47:48] ondernemers wel ook in dat gelijkspeelveld te laten opereren.

[1:47:52] Zo proberen we dat echt in balans te brengen.

[1:47:54] En ik denk dat we hiermee ook wel recht doen aan de zorg van mevrouw Teunissen,

[1:47:57] maar ook wel kijken naar het instantiële speelveld.

[1:48:00] Nou, zo proberen we het instrument steeds een stukje beter te maken.

[1:48:05] Korte vervolgvraag.

[1:48:06] ...en dan doel ik met betrekking tot een ander China.

[1:48:09] Ziet u dat ook zo?

[1:48:10] De minister.

[1:48:12] China is wel lastiger, want kijk, als we het hebben over internationaal speelveld,

[1:48:15] dan kijk ik natuurlijk in eerste plaats naar Europa.

[1:48:18] Dan kijken we hoe we in de OESO samen kunnen werken.

[1:48:21] Dus daar zijn we nu ook mee bezig.

[1:48:22] Dus mevrouw De Vries had ook een aantal vragen gesteld over MVO-standaarden.

[1:48:28] We proberen daar ook in OESO-verband op te treden.

[1:48:33] De China is daar geen onderdeel van.

[1:48:34] Dus die valt daar wel buiten.

[1:48:36] En dat is natuurlijk elke keer een uitdaging.

[1:48:38] Want je ziet dat land steeds grotere steek nemen in de wereldeconomie.

[1:48:44] Daarom is het ook belangrijk dat we werken aan internationale instituties,

[1:48:46] internationaal samenwerken, om ook die standaarden samen op te stellen.

[1:48:50] Dat leg ik dan even terug, het belang daarvan.

[1:48:56] U mag ook de antwoording vervolgen.

[1:48:57] Ja, want er was inderdaad nog een vraag van mevrouw De Vries.

[1:49:00] Want die vroeg, bij EKV, wees mevrouw De Vries ook open,

[1:49:04] spelen we heel veel risico's. En tegelijkertijd hebben we met EKV ook veel randvoorwaarden,

[1:49:09] mvo-standaarden. En mevrouw De Vries, wat zie je nou eigenlijk de oorzaak van?

[1:49:13] Nou, de internationale mvo-standaarden zijn het uitgangspunt voor het Nederlandse beleid.

[1:49:17] Zij worden gewoon aangecommitteerd. En in specifieke gevallen heeft Nederland aanvullend

[1:49:21] beleid. Bijvoorbeeld voor fossiel en dierenwelzijn, waar we net al over hadden. Ook wensen van de Kamer.

[1:49:27] En om zo gelijk mogelijk internationaal speelveld te realiseren,

[1:49:32] zet Nederland zich in in internationaal verband voor harmonisatie van beleid.

[1:49:37] En nogmaals, ze proberen dat nu ook in OESO-verband te doen,

[1:49:41] maar we willen echt breder dan alleen Europa kijken.

[1:49:46] Mevrouw De Vries.

[1:49:49] Ja, ik begrijp dat we een aantal randvoorwaarden hebben

[1:49:52] en het is een goed streven om dat ook in internationaal verband

[1:49:55] met elkaar af te spreken, omdat je zo dat gelijke speelveld kan krijgen.

[1:50:00] Ik had wel expliciet gevraagd, kunnen wij in een brief een keer krijgen

[1:50:04] Wat zijn nou de standaardregels die in OESO-verband ook normaal zijn, zeg maar?

[1:50:10] En wat hebben wij daar aan afvullende maatregelen als Nederland voor meegenomen?

[1:50:15] Omdat je echt ook wel verschillen ziet, bijvoorbeeld als het gaat om kolenolie, maar ook gas.

[1:50:19] Een heleboel landen doen wel weer gas.

[1:50:21] Dus ik ben me gewoon wel benieuwd naar het overzicht.

[1:50:24] Ja, zeer terecht.

[1:50:25] Dat zou ik ook toen doen toekomen.

[1:50:32] Ik weet nog, in mijn vorige rol heb ik ook gevraagd naar de Glasgow-verklaring

[1:50:37] en hoe dat internationaal samen wordt opgetrokken.

[1:50:40] Het lijkt me goed om daar de laatste stand van zaken op te geven.

[1:50:43] Er is vorig jaar in Europa iedereen gecommitteerd aan het uitfaceren van fossiel,

[1:50:48] maar het lijkt me goed om nu heel precies ook in die brieven aan te geven waar we staan

[1:50:52] en gelijk wat ons inzet is in OESO-verband en waar we daar nu staan en ook het tijdspad te schetsen.

[1:50:57] Dus dat komt dan naar de Kamer, voorzitter.

[1:51:00] Dan in het kader van vergroening vroeg ook mevrouw De Vries, wat is eigenlijk de stand van zaken

[1:51:05] wat betreft net zero?

[1:51:07] Nou, de uitvoerder Atradius die heeft wat ik dan even afgekort ADSB, maar ik noem het Atradius,

[1:51:13] die heeft een eventuele net zero klimaataanpak voor de EKV in kaart gebracht met hulp van

[1:51:19] externe experts.

[1:51:21] En een klimaatneutrale EKV en het aansluiten bij de internationale coalitie is momenteel

[1:51:26] nog een stap te ver, omdat de gevolgen voor bedrijven nog niet duidelijk zijn.

[1:51:30] Dus het kabinet wil ook voorkomen dat we bijvoorbeeld geen windmolenparken meer kunnen verzekeren,

[1:51:34] omdat dat, omdat ook die, ja, wat eigenlijk een klimaatneutraal project is, zou je zeggen.

[1:51:39] Maar ja, het project zelf stoot dan CO2 uit.

[1:51:41] Dus we moeten echt even goed bezien hoe we hier verstandig mee omgaan.

[1:51:47] Atreides werkt nu wel aan de metrologie om de uitstoot van EKV-gedekte transacties beter te meten.

[1:51:53] Dus om in ieder geval dat transparanter te maken, voorzitter.

[1:51:59] Had u nog een verduidelijkende vraag, mevrouw De Vries?

[1:52:02] Ik ben haast de indruk gewekt dat ik hier positief over zou zijn en zeg van doe maar.

[1:52:07] Dat was niet teneur van mijn vraag.

[1:52:10] Ik zie dat namelijk op korte termijn niet zo zitten.

[1:52:12] En dat wil ik ook wel weer verbinden aan de hele inventarisatie rondom het gelijke speelveld,

[1:52:16] et cetera, omdat ik denk dat we daar gelijk in op moeten trekken op internationaal vlak.

[1:52:24] En ik heb het gevoel dat andere landen echt nog niet zo ver zijn.

[1:52:30] Ik hoorde geen vragen, maar ik begrijp heel goed wat mevrouw De Vries zegt en laten we

[1:52:33] dat dus inderdaad meenemen, die brief.

[1:52:37] Ja, ik wist natuurlijk al dat Artralis werkt aan de methodiek om het CO2-voetafdruk te

[1:52:44] meten van de EKV.

[1:52:45] Ik vraag me even af, is dat nou al voltooid, zijn er al resultaten bekend of wanneer kunnen

[1:52:49] we die verwachten?

[1:52:52] Ik heb ook nog wel een vraag over het net zero-traject en dan ook eigenlijk in het licht

[1:52:57] van de recente uitkomst van de klimaattop die is plaatsgevonden en het feit dat Nederland

[1:53:03] zich ook heeft gecommitteerd naar een hogere financiering van klimaataanpak in ontwikkelingslanden

[1:53:11] naar 300 miljard.

[1:53:13] En dat is niet allemaal publiek geld, dat mag ook privaat geld zijn.

[1:53:17] Als het gaat om de vergroening van het EKV, wordt dat ook gekoppeld aan de opgave die

[1:53:22] nu op dat terrein ligt, om te kijken hoe kunnen we, want ik ben het er mee eens, windmolen

[1:53:26] pakken? Moeten we, en de zonnecentrales elders in de wereld, moeten we via een

[1:53:30] EKV kunnen garanderen of verzekeren? Of daar ook nu naar gekeken gaat worden, ook

[1:53:37] in die strategische herbezinning, niet alleen op sleuteltechnologie en

[1:53:41] grondstoffen, maar ook op de verduurzaming. Hoe kunnen we opgaven die

[1:53:44] we hebben, of commitments die we zijn aangegaan, publiek-privaat nog makkelijker

[1:53:50] met elkaar realiseren? De minister. Ja, en het zou natuurlijk heel mooi zijn om daar

[1:53:55] samen op te trekken, dat je en je geld verdient en vergroent en daarbij ondersteunt.

[1:53:59] Dus dat lijkt mij een hele positieve agenda.

[1:54:02] Hoe precies het akkoord in Azerbeidjan en Bakoe, wat daar is afgesloten,

[1:54:08] hoe dat doorwerkt in de EKV, we zijn nog helemaal aan het begin van

[1:54:10] wat betekent dit, hoe vertaalt zich dat door, maar laten we daar dan op terugkomen

[1:54:14] als we daar meer informatie op hebben.

[1:54:16] Nogmaals, ik zie wel ook de oproep van de heer Van der Lee,

[1:54:18] ja, hier kunnen we eigenlijk heel mooi samen optrekken,

[1:54:21] maar ik kan er nog niet nu eenduidig antwoord op geven,

[1:54:23] omdat dat akkoord...

[1:54:24] Er riep ook nog wel veel vragen op, in alle eerlijkheid.

[1:54:28] Volgvraag van de heer Van der Leijen.

[1:54:29] Nee, maar dat snap ik.

[1:54:31] Maar mijn pleidooi is om het in, zeg maar, die visie op de toekomst van het EKV

[1:54:36] ook die lijnen er mee te nemen.

[1:54:38] Dus naast stuteltechnologieën en grondstoffen die ook strategisch zijn,

[1:54:43] ook bijdragen aan de nationale en mondiale verduurzamelingsagenda

[1:54:47] en de communieprincipes zijn aangegaan.

[1:54:50] Hoe kunnen we het beste de DKV-instrumenten optimaliseren?

[1:54:55] Nee, lijkt me uitstekend. Vergroening is natuurlijk al een onderdeel hiervan, maar laten we dat ook meenemen.

[1:54:59] En ik zou vergroening ook niet zien als een ideologisch iets.

[1:55:03] Dit kan ook strategie zijn om energie-onafhankelijker te worden.

[1:55:06] Dus we zijn het hier, we hoeven het hier helemaal niet oneens met elkaar te zijn.

[1:55:09] Dus dat nemen we dan ook gewoon mee, voorzitter.

[1:55:12] Dan had de PV, de heer Rep, die had ook nog gevraagd

[1:55:17] naar waarom kredietlooptijden die mogelijk zijn volgens het Arrangement on Officially Supported Export Credits

[1:55:25] niet allemaal gehanteerd op 22 jaar, zoals het geval is bij groene transacties, daar vroeg hij naar.

[1:55:32] Nou, dat Arrangement waar de heer Rep naar verwees, is vorig jaar gemoderniseerd

[1:55:36] en daarbij zijn langjarige kredietlooptijden mogelijk gemaakt voor alle transacties

[1:55:41] en de maximum kredietduur voor reguliere EKV-transacties is omhoog gegaan van 10 naar 15 jaar.

[1:55:46] En dat is dus ook om de groene transitie extra te stimuleren.

[1:55:51] En daarvoor is de maximum kredietduur voor dit type transacties

[1:55:55] omhoog gegaan van 15 naar 22 jaar zelfs.

[1:56:00] Voorzitter, dan wilde ik gaan naar het onderwerp Mozambique.

[1:56:08] Er zijn een aantal vragen gesteld.

[1:56:09] Ik denk dat het goed is als ik die eerst afloop.

[1:56:11] En dan zullen er vast nog wel wat aanvullende vragen zijn.

[1:56:14] Allereerst mevrouw Teunissen.

[1:56:15] Die staat van, ja, hoe staat het met de herbeoordeling?

[1:56:17] En wanneer komt het advies? En kan het advies ook worden gedeeld?

[1:56:20] Er waren meerdere vragen in één.

[1:56:22] Op het moment van de polis...

[1:56:23] Ik moet misschien heel veel een stap terug doen.

[1:56:25] Op het moment van de polisafgifte in 2021

[1:56:28] voldeed het project, waaraan wordt geweest,

[1:56:30] het Mozambique-project, aan alle internationale

[1:56:32] standaarden en aan ons eigen beleid.

[1:56:34] Zo is die destijds vormgegeven

[1:56:36] en goed gekeurd.

[1:56:39] En daarom is dat project

[1:56:40] ook in verzekering genomen.

[1:56:42] Vrijwel tegelijkertijd met de

[1:56:44] afgifte vond inderdaad, er werd ook al naar

[1:56:46] verwezen, een terroristische aanslag plaats.

[1:56:48] en sindsdien ligt het project formeel stil, en dat ligt nog steeds.

[1:56:51] Total, het bedrijf, wil de begin dit jaar weer opstarten,

[1:56:54] gegeven de verbeterde veiligheidssituatie,

[1:56:57] en sindsdien loopt ook die herbeoordeling, en die herbeoordeling loopt dus nog.

[1:57:00] Daar is nog geen conclusie, het is nog niet afgerond.

[1:57:03] Nou, dit is een heel zorgvuldig proces en dat kost ook tijd,

[1:57:06] en we nemen alle signalen mee, dus ook de signalen die hier door de Kamer zijn benoemd

[1:57:09] en die we ook in de media kunnen lezen.

[1:57:12] Het kabinet zal de Kamer,

[1:57:13] binnen de geldende juridische en commerciële randvoorwaarden uiteraard,

[1:57:17] want wat betreft ook bedrijfsgevoelige informatie in de stukken,

[1:57:20] zo goed mogelijk blijven informeren over de herbeoordeling en de besluitvorming.

[1:57:25] Het advies zelf van Atradis zal niet worden gedeeld,

[1:57:28] omdat daar, nogmaals, er kan ook bedrijfsgevoelige informatie in zitten.

[1:57:31] Maar ik heb de Kamer ook goed gehoord, die zei van ja, ik wil wel weten

[1:57:33] hoe dat onderzoek heeft plaatsgevonden en of dat gedeeld kan worden.

[1:57:37] En laat mij hier in ieder geval toezeggen dat wat ik kan delen, ik uiteraard deel.

[1:57:41] Ik moet heel goed kijken of ik niet bedrijfsgevoelige informatie...

[1:57:47] Als ik zeg ik ga alles openbaar maken, maar ik heb de Kamer ook goed gehoord.

[1:57:51] Die zegt ja, we hebben hier zorgen bij dit project en willen weten of dat onderzoek ook goed verloopt.

[1:57:56] Ik denk mevrouw Teunissen ook daarin wil kijken.

[1:57:58] Worden alle signalen wel goed meegenomen?

[1:58:00] Het lijkt me ook gewoon goed dat we dat delen met wat ik kan delen.

[1:58:05] Dus maar goed, nogmaals alles meer dan gebruikelijk,

[1:58:10] maar ik kan niet meer doen dan ik in de commerciële randvoorwaarden mag delen.

[1:58:19] Voorzitter, even om het dan echt scherp te krijgen.

[1:58:22] Er ligt een aangenomen motie van de Kamer, de motie van Thijssen.

[1:58:26] Die zegt dus geen besluit te nemen tot de uitkomsten van het herbeoordelingsproces zijn

[1:58:33] besproken in de Kamer.

[1:58:34] Begrijp ik dan goed dat de minister zegt dat hij de informatie deelt over hoe het proces is gegaan,

[1:58:41] het herbeoordelingsproces?

[1:58:42] Dat deel ik met de Kamer, voordat het kabinet een besluit neemt om wel of niet door te gaan met het project.

[1:58:53] We moeten het even in de goede volgorde doen.

[1:58:55] Want het is niet zo dat de Kamer uiteindelijk besluit wel of niet of het project doorgaat.

[1:59:00] Het moet aan de voorwaarden voldoen en alle standaarden.

[1:59:03] Er vindt nu een herbeoordeling plaats.

[1:59:05] Dan is het aan de trade om te beoordelen of het voldoet aan de randvoorwaarden.

[1:59:09] En dan kan het weer opgestart worden.

[1:59:11] Het onderzoek moet de Kamer hebben.

[1:59:14] Ik ben niet in de positie om te zeggen dat ik, als het aan alle voorwaarden gaat voldoen,

[1:59:18] toch een veto ga uitspreken om het eerst met de Kamer te bespreken.

[1:59:21] De Kamer moet de informatie hebben, maar nadat de beoordeling heeft plaatsvonden, kan ik het

[1:59:26] aan de Kamer sturen, en niet voordat het besluit is genomen, want dan is het formeel niet afgerond.

[1:59:36] Dan vraag ik me toch af of de minister dan gewoon de motie niet uitvoert die aangenomen is door de Kamer,

[1:59:44] want die zegt echt voordat er een besluit wordt genomen om het dan te bespreken in de Kamer.

[1:59:50] Er wordt nu gedaan alsof de Kamer wil ingrijpen in een proces, maar er is ook nog wel iets gebeurd in Mozambique.

[1:59:58] De minister zei net dat de veiligheidssituaties daar zijn verbeterd.

[2:00:01] Nou ja, dat weten we dus gewoon niet.

[2:00:03] We weten heel veel dingen niet, dus we weten ook niet aan welke criteria nou precies worden

[2:00:07] getoetst en welke voorwaarden er zijn voor ontbinding, omdat die contracten niet openbaar

[2:00:13] zijn.

[2:00:13] En daar hebben we dus een probleem, want er zijn zaken mis met dat project daar en wij

[2:00:19] als Kamer kunnen we dus niet goed beoordelen of het kabinet hier juist handelt door inderdaad

[2:00:26] wel of niet over te gaan tot de verlenging van het project.

[2:00:29] kunnen we niet goed controleren en u zegt de minister ook nog eens ja we gaan eerst een besluit nemen

[2:00:34] en dan achteraf gaan we u informeren en dat is precies niet waar de kamer om heeft gevraagd

[2:00:39] dus ik ben toch op zoek naar of we niet wat meer informatie kunnen krijgen

[2:00:44] alvorens er een besluit wordt genomen de minister nou voorzitter voorop moet staan

[2:00:49] dat als uit de herbeoordeling blijkt dat het project niet meer aansluit bij het beleid

[2:00:54] dan zal niet worden ingestemd met de met de benodigde aanpassing van de verzekeringspolis

[2:00:59] voor de herstart van het project. Dus dat staat voorop.

[2:01:02] Daarom vindt nu een herbeoordeling plaats. Ik heb niet gezegd de situatie is

[2:01:05] verbeterd. Ik heb gezegd dat Total heeft

[2:01:07] voorgenomen het project te herstarten omdat zij zeiden

[2:01:10] de veiligheidssituatie is verbeterd. Maar wij laten dat dus onderzoeken

[2:01:14] onafhankelijk en dat onderzoek moet uiteraard naar de Kamer komen.

[2:01:21] Als uit het onderzoek blijkt dat iets niet deugt, dan kan het ook geen

[2:01:25] doorgang vinden en als het blijkt dat wel deugt en het aan de voorwaarden voldoet

[2:01:28] Dan kan het doorgang vinden, maar nogmaals, we zitten midden in het traject,

[2:01:31] dus ik wil daar niet op vooruitlopen, want dan ga ik speculeren.

[2:01:34] Dat ga ik niet doen.

[2:01:35] Meer in formele zin, wanneer je een contract kan ontbrinden,

[2:01:38] die dus al in het verleden is toegezegd, dat zit echt op drie categorieën.

[2:01:41] Dat zit in verzuim, nalatigheid of fraude.

[2:01:44] Als daar sprake van is, dan kan je een stekker eruit trekken.

[2:01:48] Als uiteraard uit onderzoeken blijkt dat daar sprake van is, dan heb je daarnaar te handelen.

[2:01:52] Maar nogmaals, de heroordeling vindt plaats en voordat die heroordeling is afgerond,

[2:01:56] Dan kan het project geen doorgang vinden.

[2:02:02] Heer Van der Lee.

[2:02:05] Ja, ik zou het toch graag nog wat preciezer willen hebben.

[2:02:07] Ik snap ook wel de positie waar de minister in zit.

[2:02:09] En ik snap ook dat het naar buiten brengen van iets ook gevolgen heeft.

[2:02:16] Of mogelijke gevolgen heeft voor twee strafzaken die in Frankrijk lopen.

[2:02:21] En daarnaast is er ook nog een verschil tussen een voorgenomen besluit en een besluit.

[2:02:25] Dus ik zou de minister willen vragen.

[2:02:29] In hoeverre gaat het delen van informatie met de Kamer gebeuren op basis van SEC-bedrijfsinformatie?

[2:02:37] Of wordt daar ook nog een afweging gemaakt, wat voor consequenties kan dat in strafzaken helden?

[2:02:42] Dat vind ik een ingewikkelde.

[2:02:43] En daarnaast, hij kan een voorgenomen besluit aan de Kamer meedelen op het moment dat dat traject is doorlopen.

[2:02:57] En het werkelijk uitvoeren van het besluit,

[2:03:01] die gaan we zetten op het moment dat de Kamer daarover heeft gesproken.

[2:03:05] Ik zie niet waarom dat niet zou kunnen.

[2:03:08] De minister.

[2:03:09] Omdat ik wel hecht aan het reguliere proces dat we dat hebben.

[2:03:12] Dus we stellen kaders vast waaraan getoetst wordt.

[2:03:15] Die kaders hebben we met elkaar vastgesteld.

[2:03:17] En als een project aan kaders voldoet,

[2:03:19] en nogmaals uit de herbeoordeling blijkt dat het allemaal klopt,

[2:03:25] Dan moeten we op basis van de systematiek die we met elkaar hebben afgesproken,

[2:03:28] moet het project gewoon voortgang kunnen geven.

[2:03:30] Ik hoor de Kamer heel goed.

[2:03:31] Wij willen inzicht daarin.

[2:03:33] Nou, wat ik kan delen, zal ik delen.

[2:03:35] Maar er worden nu alweer een aantal zaken bijgevoegd.

[2:03:38] Dat kan ik niet overzien, dat weet ik niet.

[2:03:39] Dus ik moet straks kijken wat ligt er aan informatie, wat kan gedeeld worden.

[2:03:45] Maar nogmaals, als een exportverliesverzekering op de vorenkant voldoet aan voorwaarden,

[2:03:50] dan is er geen enkele reden om te zeggen dan stoppen we het met een project.

[2:03:55] Ik hou er echt wel aan om gewoon die seismetiek vast te houden, voorzitter.

[2:04:01] Eerst even duidelijk een vraag nog van heer Van Lee,

[2:04:03] daarna kom ik nog even bij mevrouw Teunissen terug.

[2:04:06] En daarna mevrouw De Vries.

[2:04:07] Ja goed, misschien loop ik dan weer vooruit op andere antwoorden,

[2:04:10] maar ik had er ook naar gevraagd, wat zijn nou precies de contractuele mogelijkheden?

[2:04:13] Maar alleen al het woord nalatigheid is duidelijk een optie om een contract

[2:04:20] anders te beoordelen dan je normaal zou doen, maar wat betekent het lauter het feit dat er twee

[2:04:25] strafzaken lopen daarvoor? Is het niet vreemd om al een besluit te nemen over zoiets als die

[2:04:34] strafzaken nog niet voltooid zijn? Ik begrijp de vraag, maar ik kan gewoon niet vooruit lopen op

[2:04:40] onderzoeken, dus dat ga ik ook hier niet doen, want u vraagt mij nu in een publiek debat hier

[2:04:45] oordelen over uitspreken, dat ga ik niet doen. Er loopt een traject, er loopt een onderzoek,

[2:04:48] Dat wacht ik af. En als dan vragen en welke impact bepaalde informatie heeft daarop op het uitkomstonderzoek,

[2:04:55] dan ga ik gewoon niet op vooruit lopen.

[2:04:57] Laatste keer op dit punt hier.

[2:04:58] Het is geen als dan vraag. Er lopen gewoon twee strafzaken in Frankrijk.

[2:05:02] Dat is gewoon een feit.

[2:05:04] En mijn vraag is, wat is de implicatie van de strafzaken tegen een projectfinanciering van de Nederlandse overkering

[2:05:12] als er een EKV in het geding is?

[2:05:13] kun je dan wel een nieuwe stap nemen als niet de uitkomst van een strafzaak bekend is?

[2:05:20] Ja, voorzitter, ik blijf hier bij het formele antwoord.

[2:05:23] Alle signalen worden meegenomen in het hele tract, in de herbeoordeling.

[2:05:27] De Kamer wordt meegenomen wat de uitkomst daarvan is en welke informatie daarbij is betrokken.

[2:05:31] Maar ik ga hier niet nu speculeren wat de impact is van een strafzaak ergens.

[2:05:35] Dat kunt u ook niet van mij vragen.

[2:05:37] Er loopt nu een onafhankelijk onderzoek.

[2:05:39] Het siert echt het kabinet niet om daar nu al uitspraak over te doen.

[2:05:45] Ik zou graag nog iets meer opheldering willen over dat onafhankelijke onderzoek, want naar

[2:05:50] mijn informatie loopt er nu een herbeoordelingsproces en vindt daarbinnen dan een onderzoek plaats,

[2:05:56] maar ik weet niet door wie.

[2:05:58] Tegelijkertijd hebben we onafhankelijke journalisten gezien die zeggen dat er ook sprake is van

[2:06:03] massa-moorden in de omgeving van Total Energies.

[2:06:07] Er is sprake van ontheemden, mensen die door dit project hebben moeten vluchten en hun

[2:06:16] baan kwijt zijn geraakt.

[2:06:18] Er zijn allerlei mensenrechtenschendingen geconstateerd.

[2:06:21] En er is nog geen internationale instantie, zoals bijvoorbeeld de VN, die er deugdelijk

[2:06:26] onderzoek naar doet.

[2:06:27] Dus wat bedoelt de minister nu precies met onderzoek?

[2:06:29] Klopt het dat het gewoon het reguliere herbeoordeingsproces is?

[2:06:32] Als dat zo is, zou het kabinet dan ook ervoor willen pleiten dat er daadwerkelijk ook onafhankelijk

[2:06:39] internationaal onderzoek komt naar wat er nou precies gebeurt?

[2:06:45] U besloot in deze vraag dat er nu geen onafhankelijk onderzoek is, dus daar ga ik niet in mee.

[2:06:51] Kijk, er wordt nu onderzoek gedaan.

[2:06:54] ADSB doet onderzoek in het kader van de New Gelatins-onderzoek.

[2:06:58] Daarbij wordt gebruik gemaakt van verschillende bronnen, zoals onafhankelijk veiligheidsonderzoek,

[2:07:01] De ambassade, totalself, NGO's, die worden ook betrokken.

[2:07:06] Deze beoordeling loopt nog en nogmaals, ik ga daar gewoon niet op vooruit lopen.

[2:07:09] Dus ik snap heel goed de vragen die hierover worden gesteld en zoek toch naar meer duidelijkheid en informatie.

[2:07:16] Maar ik blijf erbij, de herbeoordeling loopt en ik ga daar geen uitspraken over doen alvorens dat net is afgerond.

[2:07:24] Vrolijk Fries.

[2:07:27] Ja voorzitter, ik vind dit wel een moeilijke discussie met elkaar worden.

[2:07:30] Want we hebben met elkaar volgens mij een aantal regels afgesproken,

[2:07:34] ook op een verantwoorde manier met EKV om te gaan.

[2:07:38] En het lijkt nu een beetje of we tijdens het spel de spelregels gaan veranderen.

[2:07:43] En daar zou ik echt wel moeite mee hebben.

[2:07:46] Dus in die zin ook steun voor de lijn van de minister.

[2:07:49] Maar ik hoop echt dat we ook wel...

[2:07:51] Dat gewoon... Ik vind, in een rechtsstaat hoor je ook gewoon

[2:07:53] aan de spelregels te houden die je met elkaar hebt afgesproken.

[2:07:56] Ik weet dat er verschrikkelijke dingen in Mozambique zijn gebeurd, maar ik denk dat het kader wat wij hebben met elkaar afgesproken,

[2:08:04] dat daar binnen ook voldoende rekening mee gehouden wordt of dat verantwoord is of niet verantwoord is.

[2:08:09] De minister, en daarna kunt u ook de beantwoording vervolgen.

[2:08:12] Ja, dank u wel. Ik steun dat ook van harte, deze oproep, om de regels niet tijdens het spel te veranderen.

[2:08:20] Voor een aantal specifieke vragen over nogmaals Mozambique die waren gesteld.

[2:08:24] want de heer Repp vroeg bijvoorbeeld wat betreft de veiligheidssituatie ten aanzien van dat LNG-project,

[2:08:30] want daar hebben we het over, een groot gasveld wat een bedrijf wilde ontginnen.

[2:08:36] En of de minister kan toelichten of er al nieuwe ontwikkelingen zijn aan gaande herstart?

[2:08:40] Nou, dat hebben we net al, denk ik, ja, ik zie een bevestigend antwoord.

[2:08:44] Voorzitter, dan was er een vraag specifiek of er ook contact is met het VK en de VS met het project,

[2:08:49] want dit is Nederlands niet de enige partij die hier een exportkredietverzekering voor heeft afgesloten.

[2:08:53] Er zijn veel landen die hierin zitten.

[2:08:55] Het is een zeer omvangrijd project.

[2:08:57] Het is een van de grootste projecten ook in Afrika, met een omvang van 20 miljard.

[2:09:00] Nederland doet slechts een aandeel daarin.

[2:09:02] En zowelzo, iedereen moet aan boord zijn.

[2:09:04] Als één land eruit stapt, dan staat ook het hele project weer ter discussie.

[2:09:08] Dus wij hebben ook, en wij, zowel Atradis, maar ook Amtelijke Financiën,

[2:09:12] daar is contact mee met verschillende partijen, waaronder ook het VK en de VS.

[2:09:16] Ook hier kan ik niet op vooruitlopen, maar uiteraard zijn er contracten,

[2:09:19] omdat meerdere landen in dit project zitten.

[2:09:21] Deze zorgen worden ook door meerdere landen gezien.

[2:09:25] Nogmaals, iedereen wacht ook op die herbeoordeling, voorzitter.

[2:09:29] Dan was er een vraag in hoeverre de overheid dit contract in stand kan houden.

[2:09:34] Eigenlijk werd ook al deels in interruptie beantwoord.

[2:09:37] En of we conditie zijn om af te zien van een garantstelling.

[2:09:40] Nogmaals, op dit moment loopt die herbeoordeling.

[2:09:44] En als tijdens de herbeoordeling blijkt dat het project niet meer aansluit bij het beleid,

[2:09:47] zal dus ook niet meer worden ingestemd met de benodigde aanpassing.

[2:09:50] Dus dat is gewoon een harde toezegging hier ook.

[2:09:54] En dat lijkt me niet meer dan logisch.

[2:09:55] Want als we spelregels hebben, dan moeten mensen daaraan voldoen.

[2:09:58] Maar nogmaals, het herberoerdingsproject loopt.

[2:10:02] Dan was er heer Van...

[2:10:04] Ik zie dat er toch nog een verduidelijke vraag van de heer Van der Leeuwen-Schijver was.

[2:10:08] Ja, kijk, ik snap best wel dat mevrouw De Vries zegt van

[2:10:12] ja, we hebben bepaalde kaders afgesproken over de beleid en

[2:10:15] dan moeten we niet tijdens het spel de regels veranderen.

[2:10:20] Ik ben er tot op zekere hoogte gevoelig voor, maar als ik kijk naar dit project...

[2:10:24] Het is op dit moment de grootste investering in Afrika.

[2:10:27] Er zijn grote machten bij betrokken.

[2:10:31] De Verenigde Staten geeft een exportkredietverzekering af, naast het WK en wij zelf.

[2:10:37] Het gas gaat naar China, is de bedoeling.

[2:10:42] En er lopen weer straks schaken in Frankrijk.

[2:10:44] Dus we kunnen dit niet zien als een van de standaard EKV-projecten.

[2:10:50] Er spelen hier ook geopolitieke belangen.

[2:10:53] En dat maakt ook dat mijn fractie zich zorgen maakt over hoe dat allemaal in elkaar inwerkt.

[2:11:00] En of de beoordeling die wordt gedaan, waar wij geen zicht op hebben, alleen maar een uitkomst van krijgen te horen,

[2:11:08] waar voldoende bestand zal zijn tegen al die krachten die hier mogelijk een rol spelen.

[2:11:13] Kan de minister mij geruststellen dat ik mij ontrechts zorgen maak?

[2:11:22] In algemeen zin kan ik de heer Van der Leen denk ik niet geruststellen over al zijn zorgen.

[2:11:26] Op dit specifieke punt begrijp ik het wel, maar dan hecht ik er wederom aan aan een heel zorgvuldig proces.

[2:11:32] Want het is een complex groot project, veel landen bij betrokken.

[2:11:35] We zien veel signalen over Pijveroek, de Kamer heeft hier ook aan gerefereerd.

[2:11:39] Die worden allemaal meegenomen in het onderzoek en ik wil het echt in de goede volgorde doen.

[2:11:42] Dus de herbeoordeling loopt, en ik ga daar nu geen verdere uitspraken over doen,

[2:11:48] over geopolitieke krachten die zouden inwerken op een project.

[2:11:51] Dat zou suggereren dat er andere toetsingsschades zijn, en die suggestie ga ik ook niet in mee.

[2:11:56] Nogmaals, de herbeoordeling loopt.

[2:11:58] Laat dat traject nou even zijn beloop, of daar zijn beloop, tot een goede afronding komen.

[2:12:08] Tot slot, heer Van der Lee.

[2:12:14] Geleid op wat ik net schetste.

[2:12:16] Wat is er nou op tegen om als Nederland te verkennen, ook met andere betrokkenen,

[2:12:22] om hier echt een onafhankelijk onderzoek onder VDN-auspiciën na te laten doen?

[2:12:26] Wat is er nou op tegen?

[2:12:28] De minister.

[2:12:31] Ik wil deze even uit elkaar trekken.

[2:12:33] We hebben het specifiek over een export-kredietverzekering.

[2:12:35] Daar loopt een herbehoordingsonderzoek.

[2:12:36] Dat wacht ik eerst af.

[2:12:38] Dus dat is belangrijk.

[2:12:40] Daarnaast, meer in algemene zin, vragen leden van de Kamer hier af uit hun zorgen over de situatie in

[2:12:46] Mozambiek en wat daar plaatsvindt.

[2:12:48] Dat is aan de zijde van de Kamer en ook een minister van Buitenlandse Zaken wat hij daarin doet.

[2:12:52] Maar ik kijk nu specifiek naar deze verzekering, de voorwaarden die daarbij zijn gesteld of aan de

[2:12:56] voorwaarden wordt voldaan.

[2:12:58] Alle signalen die er zijn, moeten daarbij mee worden genomen.

[2:13:01] En het is nu niet aan mij om bredere VN-onderzoeken aan te vragen, voorzitter.

[2:13:09] Het lijkt toch een beetje op oogkleppen opzetten voor wat er nou aan de hand is.

[2:13:14] Ik hoor hier een collega pleiten voor dat we vooral de normale procedure moeten volgen.

[2:13:19] Maar het punt is dat we niet te maken hebben met een normale situatie in Mozambique.

[2:13:24] Deze exportkredietverzekering is verleend terwijl er een terroristische aanval plaatsvond.

[2:13:31] Net daarna, maar in de voorbereiding, was het al duidelijk dat er signalen waren dat

[2:13:35] die aanval zou plaatsvinden.

[2:13:37] Dus we moeten nu niet doen alsof het herbeoordelingsproces

[2:13:41] volledig in orde is.

[2:13:42] Als we zien dat er toen al sprake was van een escalerende situatie,

[2:13:46] toen is toch het project goedgekeurd.

[2:13:49] Nu is er veel meer bekend over de misstanden die daar gaande zijn.

[2:13:53] En ik vind het eigenlijk een no-go dat daar ook een deugdelijk,

[2:13:57] onafhankelijk onderzoek plaatsvindt naar wat er nou exact is gebeurd.

[2:14:00] Ik vind het ook echt dat het kabinet zich daarvoor in moet zetten.

[2:14:03] Maar dan is het toch niet gek dat de Kamer dan vervolgens vraagt, geef ons wat extra informatie

[2:14:08] over hoe dat proces dan wordt herbeoordeeld.

[2:14:12] En ik vind het veel te makkelijk dat de minister nu zegt, nou al die signalen die negeren we

[2:14:17] en we volgen gewoon het normale proces.

[2:14:20] Dus ik vraag toch aan de minister, waarom stemt hij niet in met een onafhankelijk onderzoek

[2:14:26] dat is ook goed voor het aanzien van de andere EKV's, dit is gewoon slecht voor de reputatie

[2:14:32] van het EKV-instrument en wat gaat hij extra doen om ervoor te zorgen dat we echt die signalen

[2:14:40] serieus nemen en niet zomaar doen alsof dit een normale beoordeling vergt.

[2:14:46] Dit vergt echt iets extra's en wat voor extra's gaat de minister hier doen, ook om de reputatie

[2:14:52] van het EKV-instrumentarium in orde te houden?

[2:14:56] Voor ik de minister het woord geef, zou ik even willen opmerken, zonder geen recht te

[2:15:02] aan de vragen die u inderdaad stelt, dat u ook in oogschouw moet nemen.

[2:15:06] Want als u iedere keer eenzelfde vraag, dat zet ik niet alleen aan mevrouw Teunissen,

[2:15:10] stelt met een onbevredigde antwoord, dat dat ook het aantal intrupties niet te goed doet.

[2:15:15] Dus laten we ook met elkaar goed daarna kijken.

[2:15:18] Maar dat is niet specifiek naar u, maar gewoon even zo'n algemeenheid.

[2:15:21] En dan geef ik nu de minister de gelegenheid te beantwoorden.

[2:15:25] Ja, voorzitter, kijk, er zit een aanname in de vraag besloten die ik niet deel.

[2:15:29] Mevrouw Teunissen zegt, de minister negeert de signalen.

[2:15:32] Ik heb letterlijk gezegd, alle signalen worden meegenomen in het onafhankelijke onderzoek.

[2:15:36] Dus ik ben het gewoon niet eens met de aanname en daardoor kan ik de vraag ook niet beantwoorden.

[2:15:41] Dan mag u de beantwoording vervolgen.

[2:15:43] Ja, dank u wel, voorzitter.

[2:15:44] Want er was nog één vraag over deze casus, namelijk, mevrouw Teunissen vroeg namelijk

[2:15:51] of we onder die potentiële 1 miljard schadepost kunnen komen.

[2:15:57] Nou, er is op dit moment...

[2:15:59] Ook hier ga ik even voormeel mijn antwoord aan u toekomen.

[2:16:03] Namelijk dat er op dit moment helemaal geen sprake is van schade.

[2:16:06] Er loopt op dit moment...

[2:16:08] Dus er is een verzekering afgesloten.

[2:16:10] Het traject loopt, er vindt een onderzoek plaats.

[2:16:12] En ook hier ga ik niet voor sorteren op eventuele schade.

[2:16:15] Eerst het onderzoek even afwachten.

[2:16:20] Voorzitter, ik heb hiermee alle vragen die zijn gesteld rond Mozambique beantwoord.

[2:16:24] Maar ik kijk even naar de Kamer, want er waren hier veel vragen over.

[2:16:26] Nog nabrande situatie van dit blokje, heer Van der Lee.

[2:16:31] Ja, misschien toch nog de vraag ook.

[2:16:35] Kijk, dat is niet zo gebruikelijk om een projectfinanciering af te geven.

[2:16:40] En wat mij ook niet helemaal duidelijk is, is wat nou precies de juridische relatie is als het gaat om de EKV

[2:16:46] ten aanzien van het Nederlandse bedrijf van Oord en de projectuitvoerder en eigenaar van het veld, Total.

[2:16:55] Hoe zit dat nou precies?

[2:16:58] En in hoeverre speelt mee in de beoordeling dat er alleen wordt gekeken naar wat de activiteiten van oort zouden zijn?

[2:17:09] Of valt het echt het hele project en alles wat in dat project misgaat?

[2:17:17] De minister.

[2:17:20] We zaten ook nog even specifiek...

[2:17:23] Ik kom sowieso met een brief om dit precies onder elkaar te zetten.

[2:17:27] Maar het hele project wordt beoordeeld.

[2:17:28] Dus er wordt niet alleen gekeken naar bijdrage Nederland.

[2:17:31] Gewoon het project an sich.

[2:17:33] Daar wordt de herbeoordeling in plaats.

[2:17:36] Nogmaals, daar worden alle signalen mee genomen.

[2:17:38] Het is niet zozeer dat we nu alleen kijken naar dat ene Nederlandse aandeeltje.

[2:17:42] Nogmaals, het hele project, daar wordt naar gekeken.

[2:17:47] Ik zie dat, kan ik nu de conclusie trekken dat het blokje Mozambique voldoende beantwoord is of het niet gauw wisselt?

[2:17:54] En dan kunt u verder gaan met het volgende blokje.

[2:17:56] Ik denk dat we hier nog echt wel nogmaals over te spreken komen, voorzitter.

[2:17:59] Want ik begrijp nogmaals echt wel dat de Kamer hier ook specifiek naar vraagt.

[2:18:03] Dan waren er nog andere vragen die ik dan even schaar onder het onderwerp overig.

[2:18:08] Zo stelde mevrouw De Vries de vraag of er niet te veel administratieve lasten voor bedrijfsleven en de MKB eigenlijk indiat in het instrumentarium zitten.

[2:18:17] Het Radis heeft nu een speciaal team opgezet om het MKB zoveel mogelijk te ondersteunen

[2:18:22] bij het indienen van een aanvraag en dat vond ik wel positief, ook zelf om te horen,

[2:18:26] want een kleiner bedrijf is natuurlijk veel lastiger om dat soort aanvragen te doen.

[2:18:30] Dus er is een speciaal team voor opgericht, heb ik me laten vertellen.

[2:18:34] En ook bij het ontwikkelen van nieuw beleid de administratielast een punt van aandacht.

[2:18:39] Dus ook goed dat mevrouw De Vries er naar vraagt.

[2:18:41] En als er signalen zijn bij mevrouw De Vries dat het niet goed loopt,

[2:18:44] dan hoor ik die natuurlijk graag.

[2:18:46] Ik zal er ook in mijn contacten naar blijven vragen.

[2:18:49] Mevrouw De Vries vroeg ook of de toekenningen van aanvragen van het MKB

[2:18:55] ook zijn verdubbeld.

[2:18:58] Ik zit even in de cijfers te duiken.

[2:19:02] Het is niet alleen dat de aanvragen zijn verdubbeld, krijg ik door,

[2:19:06] maar ook de verzekerde transacties.

[2:19:08] Dus dat is gewoon goed nieuws.

[2:19:09] Ik ben blij met die ontwikkeling, ik denk wij allemaal hier.

[2:19:12] Voorzitter, dan was de heer Van der Lee en de heer Rep, die vroegen ook naar

[2:19:18] vergelijkbare financiële instellingen als Artradius, nou zo stelde zij zelf, is

[2:19:23] Invest International en of er meer gespecialiseerd in buitenlandse

[2:19:30] mkb investeringen. Ik heb de vraag een beetje cryptisch voor mezelf opgeschreven.

[2:19:37] Eigenlijk was hier een bredere vraag hoe de samenwerking met andere instellingen

[2:19:40] en de andere staatsondernemingen.

[2:19:41] Ik heb daar eigenlijk bij mijn introductie al bij stilgestaan.

[2:19:44] We hebben nu Invest International,

[2:19:46] ook onder beleidsverantwoordelijkheid van de minister van Buao.

[2:19:49] We hebben Invest NL, ook gericht op MKB-financiering.

[2:19:54] Een aantal maanden terug, ook bij het vertalen van het hoofdlijnakkoord

[2:19:58] in een regeerprogramma heb ik aangegeven,

[2:19:59] laten we kijken hoe die beter kunnen samenwerken of eventueel integreren.

[2:20:03] Dat onderzoek loopt.

[2:20:04] Nou, we hebben ook dit traject.

[2:20:05] Ik snap heel goed de achtergrond van deze vraag,

[2:20:07] maar ik wil eerst even nu de EKV-traject goed doorlopen.

[2:20:11] Daarnaast het traject van de Invest International, Invest NL.

[2:20:15] En dan naar de toekomst toe, kunnen we natuurlijk altijd kijken

[2:20:17] of daar ook weer efficiëntievoordelen te halen zijn.

[2:20:19] Maar als we dat allemaal met elkaar gaan vervlechten,

[2:20:22] denk ik dat we weer heel veel vertraging gaan krijgen.

[2:20:25] Ja, dank u wel, voorzitter.

[2:20:27] De PVV vroeg specifiek naar de maatwerkfinanciën voor het MKB,

[2:20:30] zowel buiten Nederland, maar ook vooral binnen Nederland.

[2:20:34] Ik bedoel, de MKB heeft momenteel toch problemen om financieringen rond te krijgen,

[2:20:38] dus dat was ook specifiek onze vraag.

[2:20:41] JOURNALISTE 1 De minister.

[2:20:42] JOURNALISTE 2 Ja, dit zit dan niet specifiek op de exportkredietverzekeringen,

[2:20:46] want als het meer om de binnenlandse financiering gaat.

[2:20:49] We hebben morgen een debat staatsaannemingen

[2:20:52] waar Invest NL en Invest International formeel ook op geagendeerd zijn.

[2:20:57] Misschien is dit meer een vraag om ook dan met elkaar te bespreken.

[2:21:00] Ik denk wel dat we, in het licht van de toekomstige toekomstbestendigheid van het EKV-instrumentarium,

[2:21:06] dat we moeten kijken hoe je ook partijen goed kan ondersteunen.

[2:21:10] Bijvoorbeeld als het gaat om import, strategische grondstoffen, alles wat we net hebben genoemd.

[2:21:15] Dat kan misschien ook helpen de mkb'er binnenlands te ondersteunen.

[2:21:21] Maar specifiek op mkb-financiering in het binnenland staat wel echt los van dit vraagstuk, zeg ik erbij.

[2:21:25] Tot slot, Herub.

[2:21:27] Het was eigenlijk meer een idee om het doortrekken en MKB daar ook in Nederland mee te betrekken.

[2:21:38] En Infest International doet zulke dingen al.

[2:21:42] Dus als je dan de combinatie ziet van Atreides en Infest International,

[2:21:49] dan kom je logischerwijs ook binnenlands er mee te maken.

[2:21:54] Dus dat was eigenlijk het idee.

[2:21:56] We zijn echt wel overtuigd dat het EKV zich beperkt, of het MKB, niet onder het EKV valt.

[2:22:02] Maar het idee was om dus toch mogelijkheden te ontwikkelen om ook om die markt te bedienen.

[2:22:08] Dank voor de verduidelijking, dan begrijp ik de vraag beter.

[2:22:11] Want in dit licht, dan wordt eigenlijk de heer Rep al goed bediend.

[2:22:16] Want zijn visie eigenlijk, zoals hij schetst, is eigenlijk zo goed dat hij al is geïmplementeerd deels.

[2:22:22] want Atradius en Invest International werken namelijk al intensief samen, zeer terecht punt.

[2:22:28] En beide partijen zijn ook betrokken bij, wat beschreven wordt als een succesvol MKB-fonds

[2:22:32] die maatwerkfinanciering biedt voor de Nederlands MKB.

[2:22:35] En Invest International geeft als impact-investeerder leningen aan een MKB met als dekking vanuit Atradius.

[2:22:43] Dus daar vindt al goede samenwerking plaats.

[2:22:47] En hierdoor zijn ook kleinere exportfinancieringen mogelijk

[2:22:50] en heeft het Nederlandse MKB ook een betere concurrentspositie gekregen.

[2:22:53] Dus ik hoop dat ook daarmee de visie van de heer Repp al deels in de praktijk terug te zien.

[2:22:59] Echt heel kort, want we hebben nog een aantal vragen, ook nog wel een tweede minister en de klok tikt wel door.

[2:23:04] Ja, dat was ook precies mijn insteek en dan wil ik hem dus ook doortrekken door de noodleidendheid van het MKB veroorzaakt door de coronacrisis.

[2:23:12] En dat daar dus ook mogelijk financiële mogelijkheden voor ontwikkeld worden.

[2:23:16] De minister en daarna kunt u ook de beantwoording vervolgen.

[2:23:20] Ja, op die corona, daar kom ik zo nog op terug.

[2:23:22] Er was nog een specifieke andere vraag inderdaad die was gesteld.

[2:23:26] Voorzitter, dan...

[2:23:27] Ik zie dat er nog een vraag is van de heer Van der Lee.

[2:23:30] Ga je gang, heer voorzitter.

[2:23:31] Ja, toch nog even hierop, want...

[2:23:33] Kijk, aan de ene kant gaat de discussie niet halen, maar...

[2:23:36] Aan de ene kant is er best wel reden om snel een keuze te maken,

[2:23:39] maar het moet ook een verstandige, op visie gebaseerde keuze zijn.

[2:23:42] En bovendien loopt de huidige afspraak met Tatradis nog drie jaar.

[2:23:46] Mijn vraag is even, is het dan wel mogelijk om binnen dat tijdsvak te zorgen dat die visie er is,

[2:23:53] maar ook in, zeg maar, een organisatorisch samenhang met Invest International, InvestNL.

[2:24:00] En ik haal me daar op omdat, aan de ene kant ben ik voorstander van blended finance,

[2:24:05] gelegd op de enorme opgave die we hebben, maar altijd is dan ook weer de vraag,

[2:24:11] Wanneer is de additionaliteit geborgd?

[2:24:14] Stapt de overheid echt in als de markt het niet meer kan?

[2:24:17] Of gaat het helemaal door elkaar lopen?

[2:24:20] En dat speelt op al die verschillende terreinen.

[2:24:23] En het is dan, denk ik, beter dat we een consistent beleid hebben...

[2:24:26] dan dat we het per ieder subcategorieetje apart regelen.

[2:24:31] En ik hoop dat de minister begrijpt wat ik bedoel.

[2:24:33] En ook in de tijd, ja, zorg dat dat wel wat samenkomt.

[2:24:38] Ik begrijp heel goed deze oproep.

[2:24:40] Tegelijkertijd wil ik niet voorop lopen op een oplossing,

[2:24:43] want dit zou ook suggereren dat hier ook de oplossing zit.

[2:24:45] Zover ben ik nog niet.

[2:24:47] Dus er lopen twee trajecten.

[2:24:48] We kijken naar Invest NL en Invest International.

[2:24:54] Dat doe ik samen met de minister.

[2:24:57] Zitten daar synergievoordelen? Kan dat eventueel samen gaan?

[2:25:00] Maar dat onderzoek loopt.

[2:25:01] Dat moet uiteraard naar de Kamer.

[2:25:04] Naar mijn beste weten kan dat ook voor de zomer al.

[2:25:06] Maar goed, dat check ik zo over hoe ver we daarmee zijn.

[2:25:11] En daarnaast hebben we gewoon export- en kredietverzekering aan zich

[2:25:13] en hoe we dat toekomstverzendig maken in het licht van de Algemene Reekkamer.

[2:25:17] Laten we die beide paden bewandelen.

[2:25:18] Dan hoor ik ook de Kamer zeggen van ja,

[2:25:20] misschien zitten daar ook nog op totaliteitssynergie voordelen.

[2:25:24] Maar daar wil ik nog echt niet op vooruitlopen.

[2:25:26] Laten we eerst zorgen dat we ook hier weer de onderzoeken eerst afronden.

[2:25:30] Het EKV, die toekomstverzendig maken, dat staat voorop.

[2:25:33] Ik proef hier verschillende visies daarop.

[2:25:35] op de heer Van der Lee proef ik meer meer overheidsregie.

[2:25:38] Ik hoor ook partijen zeggen nou hou het gewoon zoals het is of besteed het aan.

[2:25:42] We gaan al deze opties onder elkaar zetten.

[2:25:45] En ik wil niet al daarin ook voor sorteren eventueel op een samenwerking,

[2:25:48] want dat suggereert meer overheidsregie.

[2:25:51] En die keuze hebben we überhaupt nog niet gemaakt, voorzitter.

[2:25:54] U mag de beantwoording vervolgen.

[2:25:56] En als het gaat om die coronaschulden,

[2:25:58] denk dat beter dat ik die gewoon doorgeleid naar de staatssecretaris.

[2:26:01] De coronaschulden in relatie tot het MKB,

[2:26:03] want dat is echt een ander vraagstuk.

[2:26:04] Dat zou ik hier niet ook nog onderdeel van willen maken,

[2:26:07] als de heer Reb dat ook een goed idee vindt.

[2:26:09] Zie je, dan glijd ik door naar mijn collega.

[2:26:11] Dan was er nog een vraag over hoe het gesteld is met het anti-omkoopbeleid

[2:26:15] naar aanleiding van het plan dat opgesteld is

[2:26:19] door de taskforce Anti-omkopingsbeleid.

[2:26:22] Een treffende titel, zou ik zeggen.

[2:26:25] De herziende anti-omkopingsbeleid is sinds 1 mei 2024 van toepassing

[2:26:30] op de EKV-transacties en het beleid is herzien

[2:26:33] naar aanleiding van de beleidsevaluatie anti-omkoping uit 2002.

[2:26:38] En dat is uitgevoerd door een externe partij.

[2:26:39] En dat is ook met uw Kamer gedeeld, begreep ik, in een eerder stadium.

[2:26:44] En de belangrijkste wijziging betreft de invoering van het risico-acceptatiebeleid,

[2:26:49] zoals dat dan net wordt genoemd.

[2:26:52] Voorzitter, en dan was er nog één vraag over,

[2:26:54] maar die hebben we eigenlijk al benoemd, heb ik al langsgelopen.

[2:26:57] Dat zat ook van de heer Van der Lee.

[2:26:59] Die vroeg naar de samenhang met andere instrumenten,

[2:27:00] maar die hebben we net al met het interruptiedebatje doorlopen.

[2:27:04] En zo heb ik, hopelijk naar wens van de Kamer, alle vragen beantwoord.

[2:27:08] Dank u wel. Ik zie dat dat inderdaad het geval is.

[2:27:12] En dan gaan we nu naar minister Klever voor het resterende deel. Ga u gang.

[2:27:18] Ja, voorzitter, dank u wel.

[2:27:20] Vandaag staan we stil bij een belangrijk onderwerp, de export kredietverzekering,

[2:27:25] een onmisbaar instrument voor onze handel en onze economie.

[2:27:28] Export vormt maar liefst 30 procent van ons nationaal inkomen en is daarmee een hoeksteen

[2:27:34] van onze economie.

[2:27:35] Het ondersteunt banen, stimuleert investeringen en bevordert innovatie in tal van sectoren.

[2:27:41] Door onze ondernemers te ondersteunen, versterken we ook de concurrentiepositie van Nederland

[2:27:46] en het verdienvermogen van Nederlandse bedrijven op de wereldmarkt.

[2:27:51] Ik kom in het eerste kwartaal van volgend jaar met een beleidsbrief over het bredere

[2:27:57] handelsbeleid van dit kabinet.

[2:27:59] En in reactie op het betoog van de heer Repp kan ik in algemene zin zeggen dat ik voorstander

[2:28:04] ben van een actief en assertief handelsbeleid en de minister van Financiën wees daar zojuist

[2:28:11] ook op.

[2:28:12] En dat is nodig in een wereld met oplopende geopolitieke spanningen.

[2:28:17] En ik begrijp ook heel goed dat voor het bedrijfsleven toegankelijkheid en voorspelbaarheid van beleid

[2:28:23] van wezenlijk belang is en ook daar zal ik rekening mee houden in de uitvoering van mijn beleidsbrief.

[2:28:32] Het verdedigen en behartigen van Nederlandse belangen, in het bijzonder die van Nederlandse

[2:28:36] bedrijven, staat daarbij voorop.

[2:28:39] Dan over de exportkredietverzekering, de relevantie daarvan.

[2:28:43] Veel belovende markten zijn vaak ook de meest risicovolle markten en dat mag geen barrière

[2:28:47] zijn voor Nederlandse ondernemers.

[2:28:49] En die exportkredietverzekering biedt zekerheid, zodat zij juist daar hun kansen kunnen grijpen.

[2:28:55] En in een wereld met geopolitieke onzekerheden en economische uitdagingen is dit instrument

[2:29:00] relevanter dan ooit.

[2:29:02] Het draagt bij aan economische groei en een sterke internationale positie van Nederland.

[2:29:08] Het mooie is dat we hiermee ook Nederlandse oplossingen kunnen exporteren naar landen

[2:29:12] die dit het hardst nodig hebben.

[2:29:14] Denk aan machines om afval te sorteren of innovaties die het brandstofverbruik in de

[2:29:19] scheepvaart verminderen, maar ook oplossingen om bewoonde gebieden te beschermen tegen water.

[2:29:24] Dit zijn oplossingen die niet alleen onze ondernemers helpen, maar ook inwoners van

[2:29:29] risicovolle landen een veiligere en schonere leefomgeving bieden.

[2:29:34] Er zijn veel vragen gesteld over Invest International en Atradius, over samenwerking, over het samengaan.

[2:29:40] De minister van Financiën heeft daar ook al antwoord op gegeven.

[2:29:43] Invest International en Atradius DSB zijn belangrijke uitvoerders van het handelsinstrumentarium

[2:29:48] En ze werken intensief samen, zo kan ik ook bevestigen.

[2:29:53] Daarnaast voeren zij samen ook nog twee BZ-regelingen uit die tot doel hebben om Nederlandse mkb-bedrijven

[2:29:59] te ondersteunen in de financiering voor hun internationale activiteiten.

[2:30:04] Zo hebben we het Dutch Trade and Investment Fund voor activiteiten of investeringen van

[2:30:08] Nederlandse mkb-bedrijven in ontwikkelde en opkomende markten.

[2:30:12] En we hebben het Dutch Good Growth Fund voor activiteiten en investeringen van Nederlandse

[2:30:16] met mkb-bedrijven in ontwikkelingslanden.

[2:30:20] Voorzitter, tot zover mijn bijdrage.

[2:30:23] Ik heb volgens mij verder geen vragen gehad.

[2:30:29] Ik zie ook dat iedereen uit tevredenheid de hele commissie-debat in plaats vond,

[2:30:36] dat het ook geen resterende vragen zijn.

[2:30:37] Dus ik denk dat ze uitkijken naar uw beleidsbrief.

[2:30:40] En ik zie dat de minister...

[2:30:42] Nou, we hebben ook voor de Kamer, we hebben net even gecheckt

[2:30:46] En we kunnen in januari al die procesbrief sturen en ook even kijken welke elementen we daarin allemaal betrekken.

[2:30:52] Dus daar proberen we echt zo vlot mogelijk naar de Kamer te komen.

[2:30:57] Dank u wel. Dan kijk ik even naar mevrouw Teunissen of in ieder geval naar de woordvoerders voor de tweede termijn.

[2:31:06] Ja, voorzitter, dank u wel. Ik vraag graag een twee minuten debat aan.

[2:31:09] En dat is met name omdat ik het kabinet, de houding van het kabinet echt tekort vind schieten op het gebied van Mozambique.

[2:31:18] Ik wil daar nog één ding aan toevoegen.

[2:31:20] We hebben nu over het herbeoordelingsproces geconstateerd dat de minister niet de motie

[2:31:25] van de Kamer wil uitvoeren om te wachten met de besluit totdat het herbeoordelingsproces

[2:31:30] is gedeeld met de Kamer.

[2:31:31] Waarom we dat hebben gevraagd, is omdat in dat proximity-rapport ook al is aangetoond

[2:31:36] dat er zware tekortkomingen zijn geweest in het beoordelingsproces.

[2:31:40] Dat is een extra aanleiding om niet te doen alsof dit een normale procedure is voor een EKV.

[2:31:45] Dit vergt gewoon een andere aanpak.

[2:31:48] Die motie is niet voor niks aangenomen, dus ik roep de minister nogmaals op die motie uit te voeren

[2:31:53] en te wachten bij de besluiten, totdat het herbeoordelingsproces met de Kamer is gedeeld.

[2:31:58] Voorzitter. Tot slot wil ik ook nog even aanmerken dat onze motie over dierenwelzijnstandaarden

[2:32:03] niet voldoende is uitgevoerd.

[2:32:06] Nog steeds kunnen plofkippenmachines worden geëxporteerd naar China.

[2:32:10] Dat kan niet de bedoeling zijn.

[2:32:11] Dat is niet de weg naar een duurzame en vriendelijke wereld.

[2:32:16] Daarom ga ik daar ook nog een voorstel voor doen aan de Kamer.

[2:32:19] Dank u wel.

[2:32:20] Dank u wel.

[2:32:21] U vraagt de twee-minuten-debat aan.

[2:32:22] Kunt u aangeven welke termijn u die wilt hebben?

[2:32:26] Ik weet dat de plenaire agenda heel druk is.

[2:32:29] Ik zou het liefst zo snel mogelijk willen, maar laten we ook rekening houden met de plenaire agenda.

[2:32:35] Oké, dank u wel.

[2:32:37] Meneer Repp, tweede termijn.

[2:32:39] Ja, ook heel kort.

[2:32:40] Dat kunnen we zeggen, stellen.

[2:32:42] De PVV is blij met de antwoorden van beide ministers.

[2:32:44] En ook naar tevredenheid zijn ze gesteld.

[2:32:46] En we zijn ook heel duidelijk naar voren gekomen dat beide ministers en ook het kabinet positief denken over de EKV.

[2:32:54] En het MKB hebben we daarin mee betrekken als een klein beetje een ondergeschoven kindje langs de brand in Nederland.

[2:33:01] En dat men voor handel is ter bevordering van de economie.

[2:33:04] Dank u wel.

[2:33:05] Dank u wel. Kijk even naar heer Van der Lee.

[2:33:09] U hebt een intruptie voor de heer Repp, mevrouw De Vries.

[2:33:12] Ik heb de heer Repp ook horen zeggen dat hij het belangrijk vindt over het gelijke speelveld, et cetera.

[2:33:17] Ik heb dat zelf ook aangegeven.

[2:33:20] Maar hoe kijkt de heer Repp dan aan tegen extra eisen bovenop de internationale eisen die er zijn?

[2:33:28] Die zien we momenteel nog niet zitten, die extra eisen.

[2:33:30] We zijn tevreden met hoe het momenteel gaat.

[2:33:35] U heeft wel de motiteuners in destijds gesteund om die extra eisen toe te voegen, dus ik ben

[2:33:41] wel benieuwd of dat dan nog steeds zo is vanuit de PVV.

[2:33:45] Sorry, ik moet daar op de antwoord schuldig blijven.

[2:33:49] Dan kom ik weer bij heer Van der Lee voor de tweede termijn.

[2:33:53] Ja, dank voorzitter.

[2:33:54] Dank aan de bewindslieden voor hun beantwoording.

[2:33:56] Nou ja, over de toekomst hebben we nog heel veel te bespreken, maar er moet ook echt nog

[2:34:00] wel wat werk worden verzet en ik hoop dat we dat toch zo'n vrij korte termijn daar een aanzet toe

[2:34:06] kijken. En wat ik daarover heb gesuggereerd is redelijk overgekomen bij de minister en ik hoop

[2:34:14] dat hij die optie serieus onderzoekt. Overigens kan het ook betekenen dat je bovenop internationale

[2:34:19] eisen toch het verstandig vindt om daar iets aan toe te voegen. Alleen al uit oogpunt van

[2:34:25] de strategische autonomie, bijvoorbeeld het verzekeren van toekans tot grondstoffen,

[2:34:31] moet je niet alleen maar kijken naar het gelijke speelveld.

[2:34:33] Maar goed, die discussie gaan we echt wel voeren met elkaar straks.

[2:34:37] Het project van Mozambique, ik denk dat het echt veel beter is als Nederland gaat pleiten

[2:34:43] voor een onafhankelijk onderzoek, gelet op de compliciteit van het project, het feit

[2:34:46] dat het nog jaren gaat slepen, ook vanwege de strafzaken, vanwege de geopolitieke betrokkenheid

[2:34:51] van grote spelers in de wereld.

[2:34:53] Ik steun ook het verzoek voor een twee-minutendebat.

[2:34:56] Ik snap niet wat daar nou op tegen is.

[2:34:58] Ik denk dat het voor het instrument heel goed zou zijn, de reputatie van het instrument, maar ook

[2:35:03] voor alle betrokkenen in dit project.

[2:35:07] Ik hoop dat de minister, maar ook de meerderheid van de Kamer, inziet dat dat verstandig is.

[2:35:15] Dan kom ik bij de tweede termijn van mevrouw De Vries.

[2:35:17] Schuigang.

[2:35:18] Dank u wel, voorzitter.

[2:35:19] Dank ook voor de beantwoording van de twee bewindspersonen.

[2:35:23] Ik heb nog wel een vraag over de strategische grondstoffen en sleuteltechnologie.

[2:35:27] Ik begrijp niet zo heel goed wat de heer Van Leed ermee bedoelt dat het een gelijkspeelveld zou zijn.

[2:35:31] Ik vind dat we gewoon op die terreinen ook de EKV zouden moeten kunnen inzetten.

[2:35:36] Daarvoor is een wijziging van het mandaat nodig van het radius volgens mij.

[2:35:39] En ik was wel benieuwd wanneer dat zou kunnen.

[2:35:44] Dan dank voor de toezegging over het kijken naar wat zijn nou dan de koppen, ook in relatie tot bijvoorbeeld de Glasgow-afspraken.

[2:35:53] Lukt dat ook om die in het eerste kwartaal volgend jaar naar de Kamer toe te sturen?

[2:35:58] Ik denk dat dat wel belangrijk is.

[2:35:59] Een derde punt wat mij betreft is de toekomst van de exportkredietverzekering en wie dat uitvoert.

[2:36:10] Ik vind echt dat we tempo moeten maken.

[2:36:11] Ik begrijp nu dat de brief over het proces in elk geval in januari gaat komen.

[2:36:16] De vraag is dan wel of daar dan ook al de keuze in staat voor welke richting we uiteindelijk op moeten.

[2:36:20] want wij kunnen nog jaren blijven studeren

[2:36:23] en we kunnen nog jaren rapporten blijven maken

[2:36:25] en we kunnen alle voor- en nadelen op een rijtje zetten.

[2:36:27] Maar volgens mij moet er op een gegeven moment gewoon een keuze gemaakt worden.

[2:36:31] En ik zou het goed vinden dat we dat op niet al te lange termijn doen.

[2:36:35] Ik denk dat de route die we moeten bewandelen de aanbesteding is.

[2:36:38] Laat dat ook helder zijn.

[2:36:40] Ik zou het wel belangrijk vinden om hier ook wel de exporteurs

[2:36:43] en de bedrijven die hierbij betrokken zijn, erbij te betrekken,

[2:36:47] omdat ik het belangrijk vind dat zij daar ook een...

[2:36:51] Het laatste punt is het productenaanbod als het gaat om export, import en

[2:36:57] investeringsondersteuning.

[2:36:58] Ik begrijp dat er een benchmark is.

[2:37:00] Ik ben niet helemaal zeker wanneer we die zouden kunnen krijgen.

[2:37:04] Is het dan in het eerste kwartaal dat we daar de brieven over zouden kunnen krijgen die met de benchmark-studie

[2:37:13] zelf verstuurd kan worden?

[2:37:15] Dat is wat het mij betreft, voorzitter.

[2:37:17] Dank u wel.

[2:37:17] Ik zie dat er nog een interruptie is van mevrouw Van der Lee op mevrouw...

[2:37:21] of heer Van der Lee op mevrouw De Vries.

[2:37:24] Ja, omdat ik toch het vermoeden heb dat ik dan toch snel weer verkeerd begrepen word.

[2:37:28] Ik wil juist heel graag dat ook het EKV-instrument kan worden ingezet voor...

[2:37:37] als het gaat om het winnen van zeldzame grondsloffen.

[2:37:41] En ik denk dat hier juist door het samenbrengen van instrumenten Nederland een voorsprong kan opbouwen.

[2:37:46] China is dominant omdat zij niks geven over de milieuimpact van het winnen van die stoffen,

[2:37:54] maar ook het raffinageproces.

[2:37:56] En als je met betere technologieën dat schonen kunt, kun je aantrekkelijke proposities maken

[2:38:03] ook voor landen elders in de wereld.

[2:38:05] Maar dan moet je niet sek alleen naar de EKV kijken, maar ook bijvoorbeeld naar de klimaatfinanciering

[2:38:08] waar we ons op gecommitteerd hebben.

[2:38:10] Dus ik zou graag meer de kansen op dat terrein willen bevorderen en dan moet je niet alleen

[2:38:14] kijken naar internationale standaarden ook maar. Wat zijn de bredere opgaven en hoe kan de EQV daar

[2:38:20] aanvullend aan bijdragen? Dus volgens mij staan we helemaal niet ver van elkaar, maar is dat meer

[2:38:25] misschien een ideologisch vooroordeel in mijn richting dat mevrouw de Vries part speelt dan

[2:38:30] dat ik het instrument geen warm hart zou toedragen of mandaatverruiming niet zou willen steunen.

[2:38:38] Nog een korte reactie. Ik ben niet zo van ideologische vooroordelen voorzitter en ik

[2:38:43] Ik weet dat GroenLinks-PvdA het heeft duidelijk gemaakt, voorstander is van het EKV.

[2:38:47] Misschien wel met een andere invulling en uitvoering en randvoorwaarden dan mijn partij.

[2:38:53] Kijk, ik wil ook kansen benutten.

[2:38:55] Maar het lijkt er net een beetje op dat we alles moeten bundelen om dan maar die kansen te kunnen pakken.

[2:38:59] Ik denk dat er nu ook al heel goed samengewerkt wordt door het radius met een aantal andere partijen als het gaat om financiering.

[2:39:05] En in mijn ervaring in elk geval is een structurele aanpassing,

[2:39:10] een structurele aanpassing niet altijd een oplossing voor alle problemen.

[2:39:13] Het kan het zelfs erger maken, denk ik soms wel eens.

[2:39:16] Dus ik zou graag het goede willen behouden en goed functionerende dingen ook willen behouden.

[2:39:21] En dat is de insteek van mijn partij.

[2:39:24] Dank u wel. Ik kijk even naar de minister of die gelijk over kan gaan tot beantwoording.

[2:39:28] Ja, voorzitter. Mevrouw De Vries had ook in het licht van de heer Van der Lee over naar de toekomst van het EKV-instrumentarium.

[2:39:37] Kijk naar sleuteltechnologieën onder andere.

[2:39:39] Wij denken dat het misschien ook mogelijk is nog binnen het mandaat, maar dat zijn we nu aan het bestuderen.

[2:39:44] En laten we dat ook meenemen dan januari in die brief, hoe we dat dan precies beoordelen.

[2:39:50] Maar waarschijnlijk kan het zelfs binnen het mandaat, dat zou helemaal mooi zijn.

[2:39:52] Maar de richting delen we en dat vind ik positief uit dit debat.

[2:39:55] Laten we ook kijken hoe we dit toekomstbestendiger kunnen maken.

[2:39:59] In januari, dat wordt meer een procesbrief.

[2:40:02] Ik weet niet of ik dan al definitief de keuze erin heb, kan zetten.

[2:40:06] Maar ik ga wel toelichten hoe we komen tot de keuze.

[2:40:09] En ik hoor heel goed mevrouw De Vries zegt, stuur me geen brief met u hoort het over een jaar.

[2:40:13] Want die onzekerheid willen we niet. Daar zit ik ook totaal niet op.

[2:40:16] Dus ik wil alle opties daar goed in zetten, de voor- en nadelen.

[2:40:21] Maar dat we haast moeten maken, dat is helder.

[2:40:22] Ik weet niet of ik januari al zeg dit wordt de keuze en dit gaan we in gang zetten.

[2:40:28] Even kijken en de benchmark die kunnen we gaan meesturen.

[2:40:34] Ik heb heel nadruk gevraagd om betrek ook de exporteurs en bedrijfsleven bij de uiteindelijke

[2:40:39] keuze.

[2:40:40] Uiteindelijk is natuurlijk de keuze aan de minister en de politiek daarna, maar ik zou

[2:40:45] het wel belangrijk vinden dat die nauw betrokken worden.

[2:40:49] Dat communiceer ik intern ook elke keer van jongens het is een instrument ook die het

[2:40:53] bedrijfsleven ook nodig heeft dus betrek hen erbij en dat gebeurt ook echt dus ook het team bij

[2:40:58] financiën die zoekt ook echt die ja die luistert ook van ja wat hebben jullie uiteindelijk nodig

[2:41:03] heel eerlijk vanuit bedrijfsleven ja we zijn eigenlijk heel tevreden we willen eigenlijk dat

[2:41:07] er niks verandert tegelijkertijd en die dat hoor ik ook heel sterk dus je moet niks fixen wat niet

[2:41:14] kapot is tegelijkertijd hebben te maken met die onrechtmaatigheid en willen we kijken hoe we het

[2:41:18] toekomstbestendiger kunnen maken dus dat gaan we allemaal proberen te verenigen in naar de toekomst

[2:41:25] U had de hele tweede termijn nu beantwoord?

[2:41:28] Ja, dat waren vragen.

[2:41:30] Oké, dan kijk ik even of dat...

[2:41:31] Nou, ik zie inderdaad dat niemand meer op de WIB zit om toch nog een vraag te stellen.

[2:41:35] Dan kan ik concluderen dat we om tien over half één een constructieve vergadering afgerond hebben.

[2:41:40] En dan wens ik iedereen verder een goede vergaderdag toe, nadat ik de toezeggingen opgelezen heb.

[2:41:48] Laten we even zo...

[2:41:50] Zo...

[2:41:50] Ja.

[2:41:51] Het kabinet informeert de Kamer begin 2025 in een brief over de toekomstbestendigmaak

[2:41:56] van het EKV-instrument.

[2:41:58] Daarbij wordt ook de uitkomst van internationale mensmarkt uitgevoerd door een externe onderzoeksbureau

[2:42:04] meegestudeerd, inderdaad de Kravla in januari 2025, en de toezegging in dezelfde brief ook

[2:42:10] het proces te schetsen over de toekomst van de rol van de ADSB in het verstrekken van

[2:42:18] de EKV's ook januari 2025 en dan de toezeggingen van mevrouw Teunissen en de Kamer, de Kamer per

[2:42:24] brief zo ruim mogelijk informeren over het verloop van de conclusie van de herbeoordeling van de

[2:42:29] verzekering voor de herstart van het project in Mozambique, rekening houdend met de commerciële

[2:42:34] randvoorwaarden en ik heb daar geen termijn bij staan.

[2:42:36] Kan de minister hier ook een termijn van geven?

[2:42:40] Nou ja, ik doe het onderzoek niet.

[2:42:42] Dus nogmaals, ik wil het debat niet overdoen, maar we wachten tot het onderzoek is afgerond.

[2:42:46] Ik kan niet tijdens een onderzoek al informatie gaan delen.

[2:42:49] Dat begrijp ik, maar u hebt geen indicatie van wanneer u het onderzoek verwacht?

[2:42:55] Dan zullen we daar even de vinger aan de pols moeten houden.

[2:42:59] Ik zeg dan maar even weer naar mevrouw Teunissen en dan heb ik hier nog een toezichting.

[2:43:05] Mevrouw De Vries, het kabinet informeert de Kamer in een brief over de standaardregels die in de

[2:43:10] OESO-verband normaal zijn, wat betrekt de EKV's en wat de Nederlandse inzet is in de ontwikkeling.

[2:43:15] in ieder geval een procesbrief in januari.

[2:43:18] Ik heb hier een vraag tegen me gestaan.

[2:43:19] Klopt dat, dat hij in de procesbrief in januari terechtkomt?

[2:43:23] Ik kijk ook even naar de voorzieningen.

[2:43:25] Mooi om dat op te nemen in elk geval, maar mijn vraag was ook welke koppen we er dan nog op, zeg maar.

[2:43:30] En ik weet niet of dat in de brief in januari, of dat het bijvoorbeeld in het eerste kwartaal meegenomen

[2:43:34] kan worden, dan zou dat mooi zijn.

[2:43:36] Maar ik kan me ook voorstellen dat het best nog wel even uit zoekloesjes.

[2:43:40] Nee, ik denk dat het ook daar gewoon in meegenomen kan lopen, voorzitter.

[2:43:43] Ja, dan wordt het een mooie verzamelbrief.

[2:43:46] Je hebt nog één toevoeging, mevrouw De Vries.

[2:43:48] Ja, de minister gaf in zijn tweede termijn aan dat het mandaat, dat er naar gekeken wordt.

[2:43:53] Misschien dat dat ook in die brief meegenomen kan worden, de uitkomst daarvan.

[2:43:56] Als dat niet lukt, dan hoop ik dat het heel kort daarna kan.

[2:44:01] Het is goed dat deze vraag nog wordt gesteld, voorzitter.

[2:44:03] Want ik dacht dat ook expliciet gezegd te hebben dat dat daarin zit.

[2:44:06] Dat lijkt me de kern dit.

[2:44:07] Nogmaals, wij denken dat het kan, maar we gaan het even nog aan het toetsen.

[2:44:10] Dan wordt het een verzamelbrief die u in januari kunt verwachten.

[2:44:19] Dan wens ik u nu allen een goede vergaderdag toe.

[2:44:22] Dan sluit ik de vergadering.