Sociaal minimum Caribisch Nederland

[0:00:01] Goedemorgen. Goedemiddag.

[0:00:03] Hierbij open ik de vergadering voor de vaste Kamercommissie Koninkrijk Relaties.

[0:00:07] Vandaag debatteren wij over het sociaal minimum Caribisch Nederland.

[0:00:11] Ik wil de staatssecretaris van harte welkom heten en de leden.

[0:00:16] Daarnaast wil ik ook nog graag de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid feliciteren met de geboorte van zijn kind.

[0:00:22] Alsjeblieft.

[0:00:26] Ik wil ook nog de kijkers thuis uiteraard welkom heten en de mensen op de publieke tribune.

[0:00:32] Fijn dat u aanwezig bent bij dit debat.

[0:00:35] Ik wil graag de spreektijd vaststellen.

[0:00:37] Die stellen we vast op vier minuten en u heeft vier interrupties.

[0:00:40] Vier losse vragen.

[0:00:42] Ik ga erop letten als u een dubbele vraag stelt, dan telt die als twee interrupties.

[0:00:47] Yes.

[0:00:51] En dan geef ik nu het woord voor de eerste termijn aan de heer White van GroenLinks PvdA.

[0:00:55] Dank u wel, voorzitter.

[0:00:59] Ook mijn groet Bondia aan alle mensen die aan de zaal zijn en die meekijken.

[0:01:06] En natuurlijk ook aan de nieuwe bewindspersonen.

[0:01:12] Voorzitter, ik spreek vandaag mede namens de collega's van de SP, de CU en D66 die helaas

[0:01:19] aan de verrichting hadden.

[0:01:21] Sinds 10 oktober 2010 maken Bonaire, Sint Eustatius en Sabe onderdeel uit van het land Nederland.

[0:01:27] Sinds die tijd zou de bestaanszekerheid van de inwoners van Besse-eilanden dus gelijkwaardig

[0:01:31] moeten zijn aan die van de mensen in Europees-Nederland.

[0:01:34] En voorzitter, het is niet zo dat de Kamer hier niet al eerder aandacht voor heeft gevraagd.

[0:01:38] In 2016, alweer ruim acht jaar geleden, nam de Eerste Kamer zelfs een motie aan dat er

[0:01:44] een sociaal minimum zou moeten komen op de Besse-eilanden.

[0:01:46] Tot op heden is dit echter nog steeds niet helemaal goed geregeld.

[0:01:50] Graag verneem ik van beide staatssecretarissen een reflectie op hoe de Nederlandse regering

[0:01:54] de afgelopen jaren omgegaan is met de grote zorgen over de armoede op de eilanden.

[0:01:59] GroenLinks-PvdA schaamt zich eigenlijk voor hoe we als Den Haag om zijn gegaan met de zorg

[0:02:03] van de mensen op de Besseilanden.

[0:02:05] Ik moet overigens wel zeggen dat staatssecretaris Van Heuvelen goede stappen heeft gezet.

[0:02:10] Ook nu lezen we in de kabinetsbrief weer allerlei passages over meer inzicht krijgen in data.

[0:02:15] Goed afwegen van de context en het doen van de haalbaarheidsstudies.

[0:02:18] Dit voelt voor veel mensen op de eilanden opnieuw als vooruitschuiven.

[0:02:23] Goede data en uitvoerbare regelingen zijn belangrijk, maar het mag geen reden zijn om

[0:02:28] de noodzakelijke maatregelen steeds weer uit te stellen.

[0:02:32] Voorzitter, het verzoek van de inwoners op de eilanden is niet heel extreem.

[0:02:37] Zij willen gewoon graag dat hun overheid, want wij hier in Den Haag zijn wij, ook de overheid

[0:02:42] van de mensen op de Besseilanden, zich maximaal inspant om artikel 20 van de Grondwet, de bestaanszekerheid

[0:02:48] de bevolking en spreiding van welvaart zijn voor en van zorg der overheid te

[0:02:53] borgen. Een heel redelijk verzoek. En we hebben het ook niet over miljoenen

[0:02:58] mensen. Op de eilanden wonen ongeveer 30.000 mensen,

[0:03:02] vergelijkbaar met de Europese Nederlandse gemeente Saltbommel.

[0:03:08] Zowel de commissie Today als het Nationaal Ombudsman hebben een rapport

[0:03:11] geschreven waarin zij goed beschrijven hoe de situatie op de eilanden is en wat

[0:03:15] er nodig is om tot een fatsoenlijk sociaal minimum te komen en om

[0:03:18] om bestaanszekerheid te verbeteren.

[0:03:20] De afgelopen jaren zijn er al stappen gezet,

[0:03:22] maar er moeten met de twee rapporten in de hand

[0:03:24] op korte termijn grote extra stappen worden gezet.

[0:03:27] Ik denk aan fatsoenlijk OV,

[0:03:29] kinderopvang, betaalbare energie,

[0:03:32] water en betere digitale connectiviteit.

[0:03:36] Het achterstallig onderhoud van de afgelopen veertien jaar moet worden ingelopen.

[0:03:40] En ondanks dat iedereen zegt dat de armoede op de eilanden moet worden aangepakt,

[0:03:43] zien we nu voor het komende jaar nieuwe zorgen.

[0:03:46] Uit cijfers van het Nibud blijkt dat door het afschaffen van de tijdelijke koopmaatregelen minimaal op de eilanden en vanaf 1 januari fors op aarde achteruitgaan,

[0:03:55] omdat dan tijdelijke maatregelen aflopen.

[0:03:58] Alleenstaande gaan er bijna 10% op achteruit en een gezin met twee kinderen gaat er tot 174 dollar per maand op achteruit.

[0:04:07] Pijnlijk, want de stappen die de afgelopen tijd vooruit zijn gezet worden nu weer teniet gedaan.

[0:04:13] Hoe is dit uit te leggen aan de mensen op de eilanden?

[0:04:14] Het achterstallig onderhoud wordt dus weer groter.

[0:04:19] Waarom wil het kabinet pas volgende zomer met eventuele nieuwe maatregelen komen om dit

[0:04:22] koopkrachtverlies op te vangen?

[0:04:25] En klopt het dat als het amendement CEDER komende week weer wordt verworpen, de koopkracht verder

[0:04:30] daalt omdat de toelage voor energie en water vervalt?

[0:04:35] Voorzitter, een van de problemen betreft ook de woonlasten.

[0:04:38] Op Bonaire loopt er nu een pilot bijdrageparticulier verhuur.

[0:04:42] Wanneer kunnen we voor Sint-Eustatius en Sabe een oplossing verwachten?

[0:04:45] En kan het kabinet toezeggen dat deze maatregel zolang doorloopt als nodig is tot er voldoende

[0:04:50] betaalbare woningen beschikbaar zijn?

[0:04:53] In de brief lezen we dat er binnenkort weer duidelijk wordt over wat de haalbare opties

[0:04:56] zijn om tot verlaging van de kosten van levensmiddelen te komen.

[0:05:00] Wanneer kunnen we op dit vlak concrete voorstellen van het kabinet verwachten en kan alvast worden

[0:05:04] aangegeven aan welke maatregelen het kabinet op dit vlak denkt?

[0:05:08] En kan het kabinet hierbij ook aangeven hoe omgegaan wordt met de kleine ondernemers

[0:05:13] die zich zorgen maken over de vraag of zij wel voldoende ondersteuning krijgen.

[0:05:17] Dank u wel.

[0:05:19] Ik dank de heer Wajt voor zijn bijdrage.

[0:05:21] Dit leidt niet tot interrupties.

[0:05:22] Dus dan geef ik het woord aan de heer Van Hazen van de PVV.

[0:05:28] Bedankt, voorzitter.

[0:05:30] Het volledig elimineren van armoede is nog geen enkel land ter wereld gelukt,

[0:05:34] stelt de commissie tot d in het rapport een waardig bestaan.

[0:05:37] Zelfs in Europees Nederland leven nog zo'n 540.000 mensen in armoede.

[0:05:42] In Caribisch-Nederland zijn dat er 11.000, dat lijkt weinig, maar procentueel is dat

[0:05:48] aanzienlijk.

[0:05:50] Toch zijn de inwoners van Caribisch-Nederland opvallend tevreden met hun leven.

[0:05:54] Maar liefst 88% geeft hun leven een hoog cijfer.

[0:05:57] Met Sint Eustatius als uitschieter, daar geeft 93% van de inwoners een ruime voldoende.

[0:06:03] Hebben ze geen geld zorgen?

[0:06:04] Natuurlijk wel.

[0:06:05] Maar welvaart is niet alleen in dollars te meten.

[0:06:08] Meten is weten, dat bleek opnieuw uit de heldere presentatie van het Centraal Bureau

[0:06:14] van Statistiek vorige week.

[0:06:16] Veel data aan deze presentatie ging over de jaren 2021 en 2022.

[0:06:23] Ook het rapport van de commissie-today is gebaseerd op oudere cijfers.

[0:06:27] Geen verwijt, een grondig onderzoek kost nu helemaal tijd.

[0:06:31] De financiële vooruitgang op de eilanden sinds 10-10-10 is onmiskenbaar.

[0:06:35] Op Sint Eustatius lag het minimumloon toen nog op 575 dollar per maand.

[0:06:42] Inmiddels is dat gestegen naar 1750 dollar.

[0:06:46] Daarnaast werd kinderbijslag ingevoerd, dat onlangs aanzienlijk verhoogd is, naar 225 dollar

[0:06:53] per maand.

[0:06:54] In januari wordt het minimumloon, de AOV, de AWW, de onderstand, de kinderbijslag opnieuw

[0:07:01] geïndexeerd.

[0:07:02] Toch kleven er ook nadelen aan de snelle inkomstenstijging, zoals het risico op inflatie.

[0:07:09] Hoewel de cijfers meelijken te vallen, hoor ik vaak klachten van de extreem hoge prijzen

[0:07:14] in de supermarkten.

[0:07:16] Een avocado voor 6 dollar is geen uitzondering.

[0:07:21] Vorige week las ik zelf een artikel waarin werd gemeld dat er op Bonaire een prijsverschil

[0:07:26] van 38 procent tussen verschillende supermarkten is gemeten.

[0:07:30] De bevoorrading van de Besseilanden verloopt in alle gevallen via zelfstandige landen binnen

[0:07:35] ons Koninkrijk.

[0:07:37] Door belastingen, monopolistische, hoge agentschapskosten en transport worden de prijzen onnodig opgedreven.

[0:07:45] Hierover zouden betere afspraken gemaakt moeten worden.

[0:07:49] De Besseilanden mogen geen melkkoe worden voor Curaçao en Sint Maarten.

[0:07:55] Infrastructurele verbeteringen zijn onmisbaar.

[0:07:58] Zo blijkt de kade van Bonaire niet sterk genoeg te zijn om een volwaardige kraan te plaatsen

[0:08:04] voor het lossen van containerschepen.

[0:08:06] Dit belemmert niet alleen de efficiëntie, maar versterkt ook de afhankelijkheid van

[0:08:10] Curaçao.

[0:08:12] Het aanpakken van dit soort knelpunten is essentieel om de eilanden economisch zelfredzamer

[0:08:17] te maken.

[0:08:19] Om armoede te bestrijden zijn er verschillende wegen.

[0:08:22] De twee belangrijkste opties zijn het verhoogen van de inkomsten of het verlagen van de prijzen.

[0:08:27] Wij kiezen voor het laatste, maar dan wel structureel.

[0:08:32] Het Nederlandse toeslagensysteem laat zien hoe snel dergelijke aanpakken uit de hand

[0:08:36] kunnen lopen.

[0:08:38] Daarom juichen wij investeringen ter bevordering van de voedselzekerheid toe.

[0:08:44] Als er op de eilanden structureel, gezond en vers voedsel kan worden verbouwd, zullen

[0:08:49] de prijzen dalen.

[0:08:50] Met een gezonder en beter gevulde boodschappentas zal niet alleen de armoede afnemen, maar ook

[0:08:55] de gezondheid en welzijn van de inwoners toenemen.

[0:08:58] De hoge tevredenheid op Caribische eilanden lijkt tegenstrijdig met dat Nederland het

[0:09:05] altijd beter denkt te weten.

[0:09:07] Wij willen de eilanden ten koste wat het kost naar een niveau van Europees Nederland tillen,

[0:09:13] terwijl Nederlanders minder tevreden zijn met hun eigen welzijn.

[0:09:18] Misschien moeten we ook eens door een Caribische bril naar onszelf kijken.

[0:09:22] Dank u, voorzitter.

[0:09:24] Ik zie dat het leidt tot een interruptie van de heer Wyatt van GroenLinks BVDA.

[0:09:28] Gaat uw gang.

[0:09:29] Dank u wel, voorzitter. Ik denk dat de heer Hazer hele juiste dingen heeft geroepen.

[0:09:36] Ik ben ook heel erg blij om te horen dat hij ook vindt dat we echt grote stappen moeten zetten.

[0:09:42] Als je kijkt naar de bestaanszekerheid van de mensen op de eilanden.

[0:09:48] Ik ben ook wel erg benieuwd hoe hij kijkt naar de toekomstige lijn

[0:09:52] waarop mogelijk de subsidies voor energie en connectiviteit,

[0:09:59] hoe die mogelijk in dat domein zouden kunnen gaan verdwijnen.

[0:10:02] En ik vraag me af hoe hij daarop reflecteert.

[0:10:07] De heer Van Haasen.

[0:10:09] Bedankt, voorzitter.

[0:10:11] Kijk, die toeslagen, dat waren tijdelijke toeslagen.

[0:10:15] U zei het zelf al in uw eigen bijdrage.

[0:10:18] En het nadeel van tijdelijke toeslagen is dat ze tijdelijk zijn

[0:10:21] dat ze op een gegeven moment komen lopen te vervallen.

[0:10:24] Maar we hebben een brief gekregen van beide staatssecretarissen, zowel de heer Sabo als de heer Nobel,

[0:10:31] dat er in de voorjaarsnota gekeken kan worden hoe er een reparatie kan plaatsvinden in de koopkrachten.

[0:10:39] En zoals ik aangaf in mijn bijdrage, wij zijn eerder voor een structurele verlaging van de kosten

[0:10:47] dan een verhoging van de toeslagen.

[0:10:53] Dan ga ik het woord geven aan mevrouw De Vries van de VVD voor haar bijdrage.

[0:10:58] Dank u wel voorzitter en ook dank voor het overnemen want het was de vaste voorzitter

[0:11:03] is was vervangende voorzitter was verhinderd dus dank daarvoor ik heb twee punten op mijn

[0:11:09] lijstje staan dat is levensonderhoud en sociale zekerheid maar vooraf wil ik toch graag wel

[0:11:13] even weten van de verschillende betrokken bewindspersonen hoe de reparatie van het belastingplan

[0:11:19] van BES ervoor staat, na toch wel redelijk onderdachten aannemen van het amendement wat

[0:11:26] heeft geleid tot ook weer koopkrachteffecten op de eilanden en ik zou het goed vinden dat

[0:11:30] we die zo snel mogelijk gaan herstellen.

[0:11:33] Een aantal van mijn collega's heeft het ook al aangegeven dat het levensonderhoud op de

[0:11:36] eilanden gewoon ontzettend duur is.

[0:11:39] De kosten voor het levensonderhoud op Bonaire zijn zo'n 30 tot 40 procent hoger en veel

[0:11:44] mensen kunnen dan ook moeilijk of niet rondkomen, dus het is goed dat daar aandacht voor is.

[0:11:48] Net als mijn collega van de PVV vinden wij het belangrijk dat we vooral kijken hoe we structureel

[0:11:52] die kosten naar beneden kunnen brengen in plaats van individuele toeslagen of subsidies te blijven

[0:11:58] verstrekken.

[0:11:58] Ik ben ook benieuwd naar welke plannen daarvoor zijn vanuit de verschillende personen van het

[0:12:02] kabinet die hier zitten, maar waarschijnlijk zijn er nog veel meer bij betrokken, voorzitter.

[0:12:09] Een aantal heeft het ook al gehad over het vervallen van een aantal van de subsidies en

[0:12:13] de toeslagen die er nu zijn op het gebied van de nutsvoorzieningen.

[0:12:16] Ik denk dat we ook wel eerlijk moeten zijn dat er een groot deel ook wel doorloopt vanuit het ministerie van Klimaat en Groene Groei, vanuit EZ en vanuit infrastructuur.

[0:12:24] Het gaat om drinkwater, internetkosten en ook de nettarieven.

[0:12:28] Maar we zien ook dat er gevolgen zijn van het wegvallen van de tijdelijke maatregelen.

[0:12:33] Er is budget beschikbaar.

[0:12:35] Wij zijn ook wel benieuwd of er al iets gezegd kan worden over de besteding van die middelen om te kijken wat we daar mee gaan doen.

[0:12:41] En ik moet eerlijk zeggen dat ik het wel vreselijk lastig vind, maar ik vind dat we wel een goede

[0:12:46] afweging moeten maken hoe we dat geld precies inzetten om dat bij de goede mensen terecht te

[0:12:50] laten komen. Dat dat vrij lang duurt tot de zomer 2025. Ik ben benieuwd wanneer we daar de eerste

[0:12:56] contouren van kunnen gaan zien en ik zou ook het kabinet willen oproepen om daar tempo mee te maken.

[0:13:02] Voor ons zou het misschien niet als eerste logisch zijn om de energietoeslag van 1300 dollar per jaar

[0:13:07] te continueren in deze vorm wat mij betreft.

[0:13:11] We hebben hier in Nederland natuurlijk ook een vergelijkbare vorm gehad,

[0:13:14] maar ik denk dat we heel goed moeten kijken waar zitten nu de noden.

[0:13:18] Wil ik wel de opmerking bij maken dat ik

[0:13:20] ook zie dat het niet alleen de minima die zijn die het soms moeilijk rond kunnen

[0:13:24] komen, maar ook bijvoorbeeld de middeninkomens en dat we niet allemaal

[0:13:27] inkomens afhankelijk moeten maken om niet in dezelfde val te trappen die

[0:13:30] wij hier ook in Nederland hebben en dat is de armoedeval.

[0:13:33] Ik wil er echt wel voor waken dat we daar te veel op die manier ook gaan doen.

[0:13:38] Mijn collega van de PVV had het ook over de levensmiddelen die heel duur zijn.

[0:13:42] Vandaar ook altijd eerder onze inzet al om te kijken van wat kunnen we nog stimuleren

[0:13:46] aan landbouw op de eilanden.

[0:13:48] Daar zijn aanzetten voor, maar ook daar ben ik wel wat meer tempo willen hebben.

[0:13:53] En wat meer ambitie nog om te kijken wat we daaraan kunnen doen, want afhankelijkheid

[0:13:57] van import en de lange aanvoerlijn, de kwetsbaarheid daarvan zijn natuurlijk best stevig.

[0:14:03] Dan de sociale zekerheid. We hebben afgesproken dat het op een vergelijkbaar niveau en anders

[0:14:08] comply or explain wordt. Wat ons betreft moet de sociale zekerheid gewoon goed geregeld

[0:14:13] zijn op de BES-eilanden. Maar ik denk dat we ook wel eerlijk moeten zijn dat op sommige

[0:14:17] onderdelen het misschien ook wel iets gunstiger is in een aantal gevallen. Ik vind wel dat

[0:14:21] we die totale afweging met elkaar moeten maken. Want ik denk de pensioengerechte, de leeftijd

[0:14:26] is 65 jaar, heb ik begrepen. Die is natuurlijk in Nederland ook anders en er is ook al fors

[0:14:31] geïnvesteerd. Dat gaf mijn collega van de PVV ook al aan. Het gaat om kinderbijslag,

[0:14:34] verhooging van de minimumloon en ook de uitkeringen. Dus die totale wegging ben ik ook wel benieuwd

[0:14:38] wanneer daar dan de voorstellen voor komen. En ik kan als VVD'er natuurlijk ook niet anders dan

[0:14:44] ook even kijken wat zijn daar de effecten voor de ondernemers, met name ook door wat kleinere

[0:14:47] ondernemers. Want de commissie tot date beveelt ook aan dat de verhoging van het minimumloon

[0:14:54] onafsmakelijk gepaard moet gaan met de maatregelen die hogere werkgeverslasten compenseren. Ik zie

[0:14:59] Ik zie daar wel een aantal bewegingen, maar ik ben wel benieuwd hoe die verhouding dan is

[0:15:02] tussen de toename van de kosten van de werkgevers en wat er nu gecompenseerd wordt.

[0:15:08] En tot slot, ja, als we kijken naar het

[0:15:11] sociale zekerheidsstelsel, maar ook het belastingstelsel voor de BES-eilanden,

[0:15:15] dan geldt wat ons betreft ook dat werkend daar moet lonen en er meer aandacht moet

[0:15:19] zijn voor ook de middeninkomens op de eilanden.

[0:15:22] Dank u wel, voorzitter.

[0:15:23] Ik dank mevrouw De Vries voor haar bijdrage

[0:15:25] en ik zie dat dat leidt tot een interruptie van de heer White.

[0:15:28] Dank u wel voorzitter. Mevrouw de Vries maakte een opmerking over wat mij triggerde over het

[0:15:35] principe comply or explain. Dat is echt ook een principe waar ik de afgelopen maanden ook heel

[0:15:42] erg naar gekeken heb en ik ben even benieuwd naar, als je kijkt over omtrent de gelijkwaardigheid,

[0:15:50] als je de eilanden vergelijkt met het Europees deel van ons koninkrijk, dan zou je zeggen dat

[0:15:56] een toegevoegde waarde zou moeten zijn in het gelijkwaardigheid rechttrekken

[0:16:00] tussen de zeven verschillende eenheden.

[0:16:03] Ik bespeur dat ik dat niet altijd even goed terugzie

[0:16:07] en ik ben benieuwd hoe mevrouw de Vries daarover zal effecteren.

[0:16:11] Mevrouw de Vries.

[0:16:13] Ja, ik denk dat het ingewikkelder maakt, want je kunt alles exact naast elkaar leggen,

[0:16:17] maar sommige regelingen zijn ook anders opgezet.

[0:16:19] Dus het is soms ook wel ingewikkeld te vergelijken.

[0:16:21] En ik vind ook wel dat we wel met de lokale context te maken rekening moeten houden.

[0:16:27] En wat ik al zei, op sommige punten is het soms ook gunstiger.

[0:16:30] We hebben ook toeslag, de partner toeslag bijvoorbeeld in de AOV op de eilanden.

[0:16:35] En ik vind dat dat totaal moet je wel met elkaar meewegen.

[0:16:38] Dus dat is ook niet één op één met elkaar te vergelijken.

[0:16:42] En ik vind ook wel dat de eilanden ook concurrerend, economisch concurrerend

[0:16:46] moeten kunnen zijn en blijven in het gebied waar ze nu liggen, zeg maar,

[0:16:52] dat ze daar ook wel concurrerend moeten kunnen blijven.

[0:16:54] Dat je ook wel oog moet hebben voor de gevolgen dan van de ondernemers.

[0:16:57] En ik moet heel eerlijk zeggen dat ik dat soms wel een beetje mis

[0:16:59] bij de partij van de heer Wajt, voorzitter.

[0:17:03] De heer Wajt heeft nog een vraag.

[0:17:04] Nog even overvolg daarop.

[0:17:07] Zouden we niet inderdaad gewoon, in plaats van comply or explain,

[0:17:11] moeten complyen?

[0:17:13] We hebben te maken met achterstaand onderhoud.

[0:17:17] Zouden we niet eerst tot een nulpunt moeten komen, waarin we kunnen zeggen, volgens mij

[0:17:21] is dit het minimale wat nodig is op de eilanden, dus comply tot dat punt, om vervolgens daarna

[0:17:27] te kunnen kijken, inderdaad, want er is ook maat nodig, de eilanden verschillen, zijn

[0:17:31] divers, om daarna te kunnen overgaan op het comply or explain principe.

[0:17:39] Ja, voorzitter, ik weet niet zo goed wat de heer Wajt hiermee wil zeggen.

[0:17:43] Ik denk dat er echt stappen zijn gezet, ook in de afgelopen periode.

[0:17:47] We kunnen ook niet van de vloer op de zolder.

[0:17:50] En ik denk dat we ook echt goed moeten kijken wat zijn de gevolgen van de stappen die er gezet zijn.

[0:17:54] De gevolgen voor de economie, voor de ondernemers op de eilanden.

[0:17:57] Er moet ook nog wel een boterham verdiend kunnen worden op de eilanden.

[0:18:01] Dus dat moet je wel allemaal meewegen in het totale pakket.

[0:18:05] Simpelweg zeggen van we doen alles wat we hier doen, doen we ook op de Besseilanden.

[0:18:09] is ook wel wat tekort door de bocht van, moeten we goed afwegen?

[0:18:12] Moeten we ook uitleggen waarom we soms een andere afweging maken?

[0:18:16] En ik denk dat dat de verantwoorde manier is waarop we dat kunnen doen met elkaar, voorzitter.

[0:18:23] De heer Weid?

[0:18:26] Ja, wat ik precies bedoelde te zeggen, ik ga een heel stuk mee met mevrouw De Vries.

[0:18:30] Ik denk dat er zeker ook niet klakkeloos kopiëren en geplakt kan worden

[0:18:36] vanuit Nederland naar de eilanden, maar ook tussen de eilanden niet.

[0:18:40] Maar wat we wel constateren is dat we te maken hebben met achterstallig onderhoud.

[0:18:47] En het zou goed zijn dat we in ieder geval dat achterstallig onderhoud wegwerken tot een minimale grens.

[0:18:56] Wat broodnodig vereist is voor de eilanden.

[0:18:59] En dat we daarna gaan kijken van oké, hoe kunnen we inderdaad vanaf dat punt

[0:19:03] Inderdaad, meer op maat, keuzes maken van wat passen we wel toe en wat passen we niet toe.

[0:19:10] Ja, maar voorzitter, er zijn echt ook wel stappen gezet.

[0:19:13] Ik vind dat de heer Wajt daar ook totaal eigenlijk geen aandacht voor heeft.

[0:19:17] Nou, mijn collega noemde al de kinderbijslag, het minimumloon, de uitkeringen zijn echt ook al stappen gezet.

[0:19:23] En ik denk dat we ook echt even moeten kijken wat zijn de effecten van de stappen die zijn gezet.

[0:19:28] Want we kunnen wel klagen over de kosten van de prijzen bijvoorbeeld van levensmiddelen op de eilanden,

[0:19:33] maar die worden ook bepaald door het loon wat er in de supermarkt betaald moet worden.

[0:19:37] Dus ik denk dat je wel altijd met elkaar daarna moet kijken.

[0:19:40] Wat zijn de effecten?

[0:19:41] En ik denk ook dat het goed is dat de kabinetsleden hebben aangegeven

[0:19:44] dat ze daarop gaan monitoren.

[0:19:46] En daar moeten we altijd evenwicht in vinden, volgens mij.

[0:19:49] En dat mis ik wel een beetje bij de partij van de heer Wajt, voorzitter,

[0:19:54] dat we daar ook oog voor moeten hebben.

[0:19:56] En dat vind ik jammer.

[0:19:59] Ik zag dat de heer Van Haas ook nog wilde reageren.

[0:20:01] Gaat uw gang?

[0:20:03] Ja, ik wil graag nog reageren op de heer White, want die heeft het steeds over achterstallig onderhoud en ik vraag me af wat hij daarmee bedoelt.

[0:20:10] En ik wil hem er ook op wijzen dat een verhoging van het minimumloon eigenlijk een verhoging van de hele loonschaal op het hele eiland betekent.

[0:20:20] Want als jij een restaurant hebt en je hebt een kok in dienst die 1750 dollar verdient en een serveerster die het minimumloon verdient

[0:20:26] en het loon van de serveerste wordt verhoogd naar de wettelijke minimumnorm van 1750 euro,

[0:20:33] dan zou je die kok ook meer moeten gaan betalen.

[0:20:35] Dus de hele loonschaal moet omhoog en daar moet je wel voorzichtig mee zijn.

[0:20:39] Kijk, je ziet ten opzichte van Curaçao dat er al echt een aanzienlijk gat zit

[0:20:46] tussen de uitkeringen en de lonen die ontstaan.

[0:20:49] Dus je moet toch voorzichtig zijn met het verhogen van de lonen

[0:20:52] en daarom pleiten wij voor het verlagen van de kosten.

[0:20:57] Aan de heer Van Haasen, wat was uw vraag dan precies aan mevrouw De Vries?

[0:21:02] Ja, eigenlijk waren we mevrouw De Vries natuurlijk aan het interrumperen, want zij was aan het woord.

[0:21:05] Maar goed, voor de volgende keer dan kunt u uw vraag stellen tijdens de bijdrage van de heer White, maar ik zal het toestaan.

[0:21:11] De heer White.

[0:21:12] Kijk, het is natuurlijk altijd goed om te horen, want ik wil daar zeker op ingaan op wat de heer Haas zegt.

[0:21:19] Een belangrijk onderdeel van de coalitie is dat zij bestaanszekerheid hoog hebben.

[0:21:23] Als je het hebt over bestaanszekerheid, denk ik dat het vorige kabinet met onderleiding van mevrouw Van Heuvelen

[0:21:31] zeer goede stappen heeft gezet in de juiste richting.

[0:21:34] Ik heb het idee dat de huidige staatssecretaris met heel veel van die ingeving ook door wilt gaan.

[0:21:43] Maar we zijn er gewoon nog niet.

[0:21:44] Dus mijn partij is er zeker mee eens dat we die bestaanszekerheid ook moeten nagaan, moeten voltrekken.

[0:21:54] Maar we moeten dat ook altijd wel ook een beetje doen in verhouding.

[0:21:57] En we moeten dat ook zeker doen in vergelijking met hoe de standaarden zijn hier in Nederland.

[0:22:02] Want oude welwezen, als we dit zeggen tegen de inwoners van Texel of Stadbommel, die zouden het ook nevernooit accepteren.

[0:22:11] Dank u wel, meneer White.

[0:22:12] Ik wil graag even het voorzitterschap aan u overdragen, zodat ik mijn eigen bijdrage zou kunnen doen.

[0:22:19] Dank u wel, voorzitter. Mevrouw Bruini, mag ik u vragen uw inbring te doen?

[0:22:26] Dank u wel, voorzitter.

[0:22:28] Vandaag zijn we hier om te spreken over een onderwerp dat van groot belang is voor de inwoners van Caribisch Nederland, het sociaal minimum.

[0:22:34] De realiteit is dat velen van hen dagelijks worstelen met bestaanszekerheid.

[0:22:38] Daarom is het van cruciaal belang dat we vandaag in scherpte en verbinding met elkaar het debat aangaan.

[0:22:43] Ten eerste wil ik de aandacht vestigen op de aanbevelingen van de commissie-todee.

[0:22:47] Deze commissie heeft duidelijk aangegeven dat het huidig sociaal minimum niet toereikend

[0:22:51] was om te voorzien in de basisbehoeften van de inwoners.

[0:22:54] De eerste stappen zijn gezet met het verhogen van het sociaal minimum.

[0:22:58] Twee van de drie verhogingen zijn inmiddels doorgevoerd.

[0:23:00] Ik vraag de staatssecretaris welke concrete stappen zijn er genomen om na de implementatie

[0:23:05] van deze aanbeveling de effecten te meten en bij te stellen in die nodig.

[0:23:09] En sluit het huidig sociaal minimum daadwerkelijk aan bij de werkelijke kosten van levensonderhoud

[0:23:14] op de eilanden?

[0:23:16] Daarnaast is het belangrijk de unieke omstandigheden van Caribisch Nederland in oogenschouw te

[0:23:20] nemen.

[0:23:21] De eilanden hebben te maken met hogere kosten van levensonderhoud, beperkte werkgelegenheidsmogelijkheden

[0:23:26] en een geïsoleerde ligging.

[0:23:27] Hoe is de staatssecretaris van plan om met deze specifieke omstandigheden rekening te

[0:23:31] houden bij het uitvoeren en waarborgen van de aanbevelingen van de commissie-TOD?

[0:23:36] Het is belangrijk om ook oog te hebben voor de nog steeds hoge graad van armoede.

[0:23:41] Het is van groot belang dat stappen en maatregelen in de goede richting voor deze doelgroep niet

[0:23:45] ongedaan worden gemaakt door maatregelen voor andere doelgroepen.

[0:23:48] Ik wil graag onderstepen hoe belangrijk het advies over integraal te werk gaan is en dat

[0:23:53] effectiviteit uit kan blijven bij gebrek aan flankerend beleid.

[0:23:57] Alles wat de kosten kan drukken die in de voorbeeldbegrotingen zijn weergegeven in het rapport today verdienen

[0:24:01] de aandacht van deze Kamer.

[0:24:03] Hoe reflecteert de staatssecretaris op het drukken van de kosten?

[0:24:05] En hoe gaat de staatssecretaris om met het advies over het integraal te werk gaan, conform

[0:24:10] de adviezen van de commissie tot d.

[0:24:12] Laten we ook praten over de evaluatieprocessen.

[0:24:15] Regelmatige evaluatie van het sociaal minimum is essentieel om ervoor te zorgen dat het

[0:24:18] beleid actueel en effectief is.

[0:24:20] Kan de staatssecretaris toelichten hoe vaak deze evaluaties plaatsvinden en of er plannen

[0:24:25] zijn om ze te intensiveren in samenwerking met lokale autoriteiten en maatschappelijke

[0:24:30] organisaties?

[0:24:32] Gisteren is er door de kinderombudsman de kinderrechtentoets gepresenteerd.

[0:24:35] Het was goed om daar een aantal collega Kamerleden en bewindspersonen te zien.

[0:24:38] Is de staatssecretaris bekend met deze kinderrechtentoets en zou de staatssecretaris bereid zijn om

[0:24:42] de kinderrechtentoets uit te voeren op alle nog te nemen maatregelen ten aanzien van armoedebestrijding

[0:24:47] op de eilanden?

[0:24:50] Een ander belangrijk aspect is de betrokkenheid van de lokale bevolking bij het besluitvormingsproces.

[0:24:55] Inwoners van Caribisch Nederland moeten een stem hebben in de kwesties die direct van

[0:24:58] invloed zijn op hun leven.

[0:25:00] Wat doet de staatssecretaris om ervoor te zorgen dat hun stemmen worden gehoord en meegenomen

[0:25:04] in het beleidsproces?

[0:25:05] Ik wil ook graag weten welke initiatieven de staatssecretaris neemt om de armoede in

[0:25:09] brede zin aan te pakken.

[0:25:11] Het verhogen van het sociaal minimum is een stap, maar om echt een verandering te creëren

[0:25:15] moeten we een holistische benadering hanteren.

[0:25:17] Worden er bijvoorbeeld plannen ontwikkeld om te investeren in onderwijs, gezondheidszorg

[0:25:21] en economische ontwikkelingen op de eilanden?

[0:25:24] Tot slot wil ik de staatssecretaris vragen om een duidelijke tijdslijn te geven voor

[0:25:27] de implementatie van verbeteringen in het sociaal minimum.

[0:25:30] De inwoners van Caribisch Nederland verdienen niet alleen woorden, maar ook daden.

[0:25:33] Ze verdienen een beleid dat hun leven daadwerkelijk verbetert.

[0:25:37] En ik heb nog even een vraag buiten het onderwerp van dit debat om.

[0:25:40] Kan de staatssecretaris, wil de staatssecretaris uitleg geven en reflecteren op het vertrek

[0:25:45] van Edson Haatho?

[0:25:47] Dank u wel, voorzitter.

[0:25:54] Ik wil mevrouw Bruinink dank voor neerzeggen en ik geef de voorzitterschap weer terug.

[0:25:59] Dank u wel voor het tijdelijk overnemen van het voorzitterschap.

[0:26:01] Meneer Weid, hiermee komt de eerste termijn van de Kamer ten einde en dan wil ik graag

[0:26:07] de staatssecretaris vragen hoe lang de schorsing nodig is om straks de beantwoording van de vraag

[0:26:13] te kunnen doen. Dit ging redelijk vlot, voorzitter. Dus als u mij even een minuutje met mijn collega

[0:26:21] geeft. Dank u wel. Dat gaan we doen. Dan beginnen we om om tien voor beginnen we weer. Dan is de

[0:26:28] vergadering bij deze geschorst. Dank u wel. Ik heropen de vergadering. Ik wil de leden erop

[0:52:22] wijzen dat ze in deze ronde ook weer vier interrupties hebben, vier losse vragen en dan gaan we over naar

[0:52:28] de beantwoording van de vragen en dan wil ik het woord geven aan de staatssecretaris van Binnenlandse

[0:52:32] Zaken en Koninkrijk Relaties. Ja dank u wel voorzitter voor het geven van het woord. Dank u wel

[0:52:40] voor uw inbreng, alle vier heel erg gevaardeerd, ook mede namens mijn collega. Ik zal een kort

[0:52:48] inleiding geven in algemene zinnen en dan ingaan op drie blokjes, gehoordhebbende de vragen.

[0:52:54] Het eerste blokje is koopkracht en subsidies.

[0:52:57] Het tweede is economie.

[0:52:59] En de derde is andere belangrijke zaken.

[0:53:04] Voorzitter. In oktober 2023, ruim een jaar geleden, publiceerde de commissie Tode, Sociaal Minimum

[0:53:11] Caribisch Nederland, haar rapport Een waardig bestaan.

[0:53:14] In dit rapport schetsen een zorgwekkend beeld van de bestaanszekerheid op Bonaire, Sint Eustatius

[0:53:21] en Saba.

[0:53:22] En in februari zijn de eerste korte termijnstappen toegelicht die het kabinet heeft genomen.

[0:53:28] En in onze tweede kabinetsreactie, die vorige week met uw Kamer is gedeeld, staan we stil

[0:53:33] bij belangrijke aanbevelingen die gaan over de langere termijn.

[0:53:39] De visie van dit kabinet richt zich op de langere termijn en meer integraliteit.

[0:53:44] We stappen af van een stelsel met korte subsidies en we werken toe naar structureel beleid dat

[0:53:50] op elkaar afgestemd is.

[0:53:52] Denk hierbij aan de koppeling van de belastingvrije som aan het wettelijk minimumloon en een vast

[0:53:57] integraal besluitvormingsmoment voor de koopkracht op Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[0:54:04] Voor de langere termijn zijn duurzame keuzes en diepte-investeringen nodig om de kosten

[0:54:10] van het levensonderhoud structureel te verlagen.

[0:54:13] Onder andere door het investeren in openbaar vervoer, verduurzaming van de energie en in

[0:54:20] te zetten op betaalbare woningen.

[0:54:23] Ook een duurzame inzet op economische ontwikkelingen is hiervoor onmisbaar.

[0:54:29] Daarom investeert dit kabinet in wegen, havens en landbouw op de eilanden.

[0:54:35] Het kabinet heeft structureel 9,5 miljoen euro extra gereserveerd voor het besterken van deze

[0:54:40] bestaanszekerheid.

[0:54:41] En op dit moment bezien we in hoeverre deze in 2025 voor koopkrachtmaatregelen kunnen

[0:54:48] worden ingezet om tijdelijke maatregelen aan de kostenkant te verlengen.

[0:54:54] In dat kader verwelkom ik dan ook de oproepen van de Kamer om het amendement voor het Belastingplan

[0:55:00] 2025 terug te draaien.

[0:55:03] De zorgen over het effect hiervan herkende ik en met het terugdraaien van het amendement

[0:55:08] zullen alle maatregelen in het Belastingplan Besseilanden 2025 per 1 januari 2025 in werking

[0:55:15] treden en hebben de laagste inkomensgroepen geen extra belastingdruk.

[0:55:20] Daarnaast investeert het kabinet structureel nog eens 2 miljoen extra in lokale armoede

[0:55:25] en schuldenaanpak.

[0:55:28] Integraal samenwerken betekent niet alleen dat verschillende maatregelen onderling moeten

[0:55:32] samenhangen voor een effectieve aanpak.

[0:55:34] Het betekent ook dat je integraal een afweging maakt tussen beleid dat raakt aan inkomens,

[0:55:42] kosten van levensonderhoud en fiscaliteit, zodat maatregelen elkaar kunnen versterken.

[0:55:48] Het kabinet vindt het daarom ook wenselijk voor Caribisch Nederland vanaf 2025 een vast

[0:55:54] integraal besluitvormingsmoment in te richten over de koopkracht in Bonaire, Sint-Eustatius

[0:56:01] en Saba.

[0:56:02] Voorzitter, de Commissie benadrukt de hoge kosten van wonen, vervoer en nutsvoorzieningen.

[0:56:10] Deze kosten van levensonderhoud wegen zwaar op al het precaire niveau van bestaanszekerheid

[0:56:16] van veel inwoners op de eilanden.

[0:56:20] Dit zijn allemaal zaken die tijd vergen om structureel op te lossen, maar we zijn de

[0:56:25] weg naar een duurzame aanpak ingeslagen.

[0:56:28] Kostenverlagende maatregelen die structureel zijn, betekent dat we stapsgewijs werken aan

[0:56:33] het afbouwen van tijdelijke subsidies.

[0:56:37] Ik heb uw Kamer daar in een brief van 27 november over geïnformeerd en we werken toe naar beleid

[0:56:42] en investeringen voor de langere termijn en een gerichtere inkomensafhankelijke regeling

[0:56:48] voor de inwoners.

[0:56:50] Voorzitter.

[0:56:51] De vorige kabinetsperiode heeft uw Kamer de motie van lid Pallant CS en het amendement

[0:56:57] van lid C.D.C. is aangenomen. Hiermee is ervoor gekozen om bij het pakket

[0:57:02] voor koopdrachtmaatregelen een deel van de middelen structureel in te zetten voor het

[0:57:06] verlagen van de werkgeverslasten in plaats van kostenposten voor huishoudens.

[0:57:13] We hebben nu structureel middelen vrijgemaakt voor belangrijke voorzieningen, zoals de introductie

[0:57:17] van het openbaar vervoer, de structurele subsidie voor vast internet en de subsidie voor vaste

[0:57:23] kosten voor elektra. Een aantal aanvullende subsidies op elektra, drinkwater en de energie

[0:57:30] toelagen voor minima huishoudens zijn tijdelijk en lopen per 1 januari 2025 af. Hierdoor stijgen

[0:57:38] de kosten van levensonderhoud voor de inwoners. Er is een extra structureel pakket van 9,5

[0:57:43] miljoen voor het vergroten van de koopkracht per 2025. Dat geld is gereserveerd en komt

[0:57:51] op de voorjaarsnota vrij.

[0:57:54] En we voeren momenteel gesprekken over hoe we deze 9,5 miljoen kunnen benutten

[0:57:58] om de tijdelijke subsidie te verlengen.

[0:58:01] En onafhankelijk van de voorjaarsnota zal de subsidie voor telecom

[0:58:04] sowieso in 2025 worden voortgezet door het ministerie van Economische Zaken.

[0:58:09] De energietoelage wordt later in dit jaar uitbetaald

[0:58:12] en hierdoor heeft het moment van de besluitvorming

[0:58:15] bij de voorjaarsnota geen direct effect op de toelage.

[0:58:19] Voorzitter, bestaanszekerheid is een vraagstuk dat een duurzame oplossing vraagt.

[0:58:26] Voor huishoudens, maar ook voor de lokale economieën op de eilanden.

[0:58:32] Met een hogere bestaanszekerheidsniveau stimuleren we het ondernemersklimaat en bevorderen we

[0:58:37] economische zelfredzaamheid.

[0:58:40] Daarom doe ik verschillende investeringen ter bevordering van economische zelfredzaamheid,

[0:58:44] Zoals middelen voor de aanleg van onderhoud van wegen, bouw van haven op Saba en middelen

[0:58:51] voor landbouw en een bijdrage aan de ontwikkeling van het openbaar vervoersstelsel, zoals eerder

[0:58:55] aangegeven.

[0:58:56] De bouw en renovatie van betaalbare woningen is een ander voorbeeld.

[0:59:01] Mijn collega van EZ investeert in de modernisering van de vaste telecomnetwerken door middel van

[0:59:06] glasvezel.

[0:59:08] Mijn collega van KGG doet investeringen die bevorderlijk zijn voor duurzaamheid en de betaalbaarheid

[0:59:14] van stroom. Verder investeer ik samen met mijn collega's via zogeheten regiodeals om economische

[0:59:22] ontwikkelingen en de brede welvaart op de eilanden te vergroten. Voor Saba en Sint-Eustatius zijn

[0:59:28] onlangs hier de confinanten getekend en voor Bonaire zetten we nu in op de laatste tranche

[0:59:34] voor de regiodeals. Daarnaast kwam ik net ook nog verder achter in het kader van wat ik gisteren

[0:59:40] ik heb aangegeven in de presentatie, rond statuut 70 jaar.

[0:59:45] Hier de nieuwspoor die ik heb gegeven, is er ook een groot bedrag, 66 miljoen via mij

[0:59:50] beschikbaar voor het slavernijverleden.

[0:59:53] En als we kijken naar economic empowerment, kunnen ook activiteiten worden

[0:59:56] ontwikkeld, zowel door het bestuur als individuen op eilanden.

[1:00:00] En die kunnen ook worden ingediend volgend jaar bij mij.

[1:00:03] Dus activiteiten die ook te maken hebben met economic empowerment.

[1:00:07] En dat verhaal is heel breed.

[1:00:08] Dat heeft te maken met de starten van ondernemers, tot en met zaken als sport, onderwijs, maar

[1:00:16] ook economisch help.

[1:00:19] Ik heb inmiddels de eilanden daar ook over ingelicht.

[1:00:23] Ook een evenwichtige arbeidsmarkt en economische ontwikkeling zijn aspect van zelfredzaamheid

[1:00:27] en bestaanszekerheid en we hebben ervoor gekozen om hier een aparte kabinetsreactie op het

[1:00:32] rapport van de staatscommissie demografisch ontwikkelijke Caribische Nederland 2050 naderop

[1:00:37] in te gaan.

[1:00:38] Bovendien vindt u hierover een apart commissiedebat plaats op 12 februari, samen met de minister

[1:00:45] van Economische Zaken.

[1:00:46] Voorzitter, afsluitend, voordat ik inga op de vragen.

[1:00:49] Samen met mijn collega's zet ik de komende periode in op vergroot van bestaanszekerheid

[1:00:55] en zelfredzaamheid van de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[1:00:59] Vanuit mijn coördinerende rol en verantwoordelijkheid als staatssecretaris Koningsregistraties en

[1:01:03] en digitalisering, zal ik me inspannen voor een integrale aanpak.

[1:01:09] Dat brengt mij op het beantwoorden van de vragen.

[1:01:14] Ik zie dat uw inleiding leidt tot een interruptie van de heer Wijk.

[1:01:17] Gaat u gang.

[1:01:18] Ik ben natuurlijk heel erg enthousiast als ik dit hoor,

[1:01:21] wat de staatssecretaris vertelt, als je kijkt naar de verschillende investeringen

[1:01:25] die worden voortgezet en die in de planning staan.

[1:01:30] Dan kom ik bij het woordje planning.

[1:01:31] Ik heb wel heel erg behoefte, voorzitter, aan een soort van, zoals de staatssecretaris ook al een paar keer noemde, het integraal plan.

[1:01:41] Nou ja, daar wordt waarschijnlijk in verdeld, oké, wat zijn de doelstellingen, wat zijn de acties die ondernomen worden.

[1:01:48] Maar ik heb ook heel erg behoefte aan een soort van tijdspad.

[1:01:51] Dus in welk termijn wordt wat ingezet en wat zijn dan de beoogde resultaten

[1:01:58] Wat zijn de middelen die daaraan aangekoppeld worden?

[1:02:03] De staatssecretaris.

[1:02:06] Uw microfoon.

[1:02:08] Vergeten.

[1:02:09] Dat doe ik altijd.

[1:02:10] Negen keer.

[1:02:12] We zijn aan het nadenken over die onderwerp die ook naar voren brengt.

[1:02:16] Ik wil u graag hierover schriftelijk informeren op het moment dat we een stapje verder zijn.

[1:02:21] Dan denk ik ergens begin februari.

[1:02:27] Dat komt dan voor het debat van de twaalfde.

[1:02:32] Ik verneem dus dat de staatssecretaris een toezegging doet dat er rond februari een integraal plan zit

[1:02:40] in combinatie met een tijdspad.

[1:02:42] Een brief daarover?

[1:02:46] Ik kan niet alles uitgedacht hebben voor 12 februari met uw welnemen.

[1:02:51] Ik heb het nog niet helemaal heel.

[1:02:53] Wat is dan het verschil?

[1:02:53] Een brief waarover dan?

[1:02:55] Wat zegt de staatssecretaris?

[1:02:56] Over de voornemens die we hebben, die in een integraal plan moeten worden vastgelegd.

[1:03:00] Maar wel in combinatie met een tijdspad.

[1:03:03] Voorzitter.

[1:03:05] Duidelijk. De heer Wajt.

[1:03:07] Dank u wel, voorzitter.

[1:03:10] Vervolgt u beantwoording, staatssecretaris.

[1:03:12] Dan ga ik in op de eerste vraag van de heer Wajt.

[1:03:16] Wanneer kunnen we, althans die te maken heeft met koopkracht.

[1:03:21] Wanneer kunnen we eindelijk zeggen dat alle Nederlanders gelijkwaardig bestaanszekerheid hebben?

[1:03:27] Graag hoor ik wat de doelstelling van het kabinet is.

[1:03:29] Dat was uw vraag.

[1:03:30] Het kabinet wil de bestaanszekerheid en de voorzieningen in Caribisch Nederland verbeteren.

[1:03:36] Dit is ook vastgelegd in het regeerprogramma.

[1:03:39] Dat doen we samen met Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[1:03:42] Dit betekent dat alle verbeteringen die we voorstellen voor Europees Nederland in principe

[1:03:46] van toepassing zijn voor Caribisch Nederland, tenzij er redenen zijn om dat niet te doen.

[1:03:51] Daarbij houdt het kabinet er rekening mee dat de eilanden elk een eigen context hebben.

[1:03:55] Wat ik u hier nog verder over kan vertellen, is dat ik de afgelopen week ook met vertegenwoordigers

[1:04:02] van de eilanden heb gesproken, maar niet de afgelopen week, maar ook daarvoor.

[1:04:05] Dat gaan we ook doen, heel intensief, tot de datum van 12 februari, want ik wil dan ook

[1:04:12] graag de economische kansen bespreken.

[1:04:16] Ik heb binnen in mijn ministerie aangegeven dat ik tempo wil maken.

[1:04:20] en dan kijk ik ook naar mevrouw De Vries, voorzitter, via u, van de VVD,

[1:04:25] waar ik geen trek in heb om nu een jaar met ze te gaan zitten,

[1:04:29] elkaar te gaan zitten in workshops en dat soort zaken

[1:04:31] van waar we nou op gaan lopen de komende jaren.

[1:04:34] Waar we in ieder geval op gaan lopen,

[1:04:35] en ik denk dat alle eilanden daar ook mee eens zijn, is het landbouwduché.

[1:04:40] Dat heb ik ook gezien in het kader van bezoeken die ik heb gebracht.

[1:04:44] Ik heb met één van de eilanden ook deze week

[1:04:47] specifiek over het tweede domein gesproken,

[1:04:49] want ik wil graag gewoon twee sectoren economisch horen waarop we kunnen inzetten.

[1:04:55] En een van die tweede sectoren was geredenteerd aan ICT

[1:04:59] en dan heb ik het specifiek over callcenters, de callcenterbusiness.

[1:05:04] Dus die pak ik ook op, maar wat ik wel hoop en verwacht,

[1:05:09] is dat ik voor 12 februari nog meer sectoren langs mij krijg

[1:05:16] waarvan gezegd wordt hier kunnen we economisch in investeren, ook met logistieke steun bijvoorbeeld vanuit Nederland.

[1:05:24] Dus ik wil hier vaart op maken.

[1:05:26] Want we hebben het heel erg veel gehad over het verhogen van bestaanszekerheid en ondersteuning vanuit Nederland.

[1:05:34] Maar ik vind economische ontwikkeling minimaal net zo belangrijk.

[1:05:38] En dan kijk ik bijvoorbeeld ook nog eventjes naar Sint Eustatius.

[1:05:41] Over 24, 23 maanden krijgen ze mogelijk hoog bezoek.

[1:05:47] Dat moet allemaal nog worden goedgekeurd.

[1:05:49] Ik ben een beetje voorbarig daarmee.

[1:05:51] Maar het kan zijn in het kader van Stasia-viering 2050 jaar fur salute dat die kant op heel veel

[1:05:59] Amerikanen ook zullen komen.

[1:06:01] Er zijn iets van 110 bedden op het eiland.

[1:06:04] Stel dat er 300 of al duizend mensen komen, dan moet je wat doen.

[1:06:09] Daar moet je nu al mee begonnen zijn.

[1:06:12] Dat is nog niet gebeurd. We zitten nog in de planfase.

[1:06:15] Maar voor Stasia zie ik daar echt een gouden toekomst...

[1:06:18] ...als het gaat om toerisme rond de First Salute...

[1:06:21] ...en ook rond het slavernijverleden.

[1:06:24] Ik ben ook in Voort-Amsterdam geweest.

[1:06:26] Voort-Rotterdam was iets moeilijker, want daar zag je bijna niks meer van.

[1:06:29] Maar ook daar zijn ideeën, niet plannen, maar ideeën...

[1:06:32] ...om daar iets belangrijks op te knappen...

[1:06:35] dat toeristen over 23 maanden ook die kant op kunnen.

[1:06:39] Dus ik zit te kijken inderdaad naar echt

[1:06:43] substantiële verbeteringen als het gaat om economische inkomsten, ook via deze lijnen.

[1:06:48] En wat ik heb geleerd, in ieder geval de afgelopen maanden, is dat het gewoon kan.

[1:06:52] En de vraag is hoe.

[1:06:54] En dat gaan we samen doen met mijn ondersteuning.

[1:06:57] Maar we gaan het wel doen.

[1:06:59] Ook als ik kijk naar debatten over dit dossier

[1:07:02] misschien over vijf of tien jaar, dan hoop ik er gewoon heel anders bij te zitten.

[1:07:05] Dit leidt tot een interruptie van de heer Van Hazen.

[1:07:08] Gaat u gang.

[1:07:09] Bedankt, voorzitter.

[1:07:12] Ik wil eventjes ingaan op 250 jaar First Salute.

[1:07:17] Er ligt een aangenomen motie van 2019 om ervoor te zorgen om beide staatshoofden naar synthetisaties

[1:07:26] te krijgen.

[1:07:27] Worden daar al voorbereide gesprekken voor gevoerd en is er een kans van slag?

[1:07:37] Voorzitter, ik kan daar op dit moment niks concreets over zeggen.

[1:07:41] We hebben net verkiezingen gehad in Amerika.

[1:07:44] De nieuwe president moet daar nog beëdigd worden, geïnaugureerd.

[1:07:49] Dus we wachten dat eerst af.

[1:07:51] Maar laat ik het zo formuleren.

[1:07:53] Hoe hoger de delegaties, des te meer waardering, dat is denk ik voor wat er is gebeurd 250 jaar geleden.

[1:08:05] Ik wil er nog wel aan toevoegen dat natuurlijk 250 jaar saluut een uitgelezen kans is om

[1:08:12] Sint-Eustatius toeristisch op de Amerikaanse kaart te zetten en u weet allemaal wat Amerika

[1:08:21] voor Aruba betekent, dus het zou voor Sint-Eustatius ook een goede boost kunnen zijn, daarom dat

[1:08:26] ik die vraag stel.

[1:08:27] Dat is ook mijn specifieke bedoeling, naast het feit dat het een mooi feest moet worden.

[1:08:36] Nog een interruptie van mevrouw De Vries.

[1:08:40] Misschien weer even terug naar het onderwerp van het commissiedebat, en dat is het sociaal minimum in het Caribisch gebied.

[1:08:46] Ik heb nog niet helder, want de staatssecretaris geeft aan dat ik in het voorjaar wel met de invulling van die maatregelen kom.

[1:08:56] Ik heb natuurlijk ook wel de berichten gezien over alle koopkrachtgevolgen die het heeft gehad.

[1:09:01] Mijn pleidooi was vooral hoe die periode zo kort mogelijk was.

[1:09:03] Ik snap dat we er even goed over na moeten denken, maar daar krijg ik nog niet echt de

[1:09:11] vinger achter bij de staatssecretaris waarom dat nou per se moet wachten tot de voorjaarsnota.

[1:09:15] Want als in februari al de contouren geschetst kunnen worden, dan kan ik me ook voorstellen

[1:09:21] dat we daar misschien iets sneller mee zouden kunnen.

[1:09:24] De staatssecretaris.

[1:09:28] Voorzitter, het debat in februari gaat mij met name om ook waar kunnen we de komende

[1:09:33] meer economisch op inzetten. Dus iets meer macro-economisch. Maar tempo houden wil ik zeker.

[1:09:44] Mevrouw de Vries.

[1:09:45] Ja, voorzitter. Dat is mooi, maar dat economische verhaal gaan we het inderdaad over hebben op het

[1:09:50] moment dat het debat gepland staat. Het ging mij meer over de duidelijkheid over de koopkrachtmaatregelen

[1:09:56] waar het kabinet mee wil komen. Ik vind dat we die periode zo kort mogelijk die onduidelijkheid

[1:10:03] moeten laten bestaan hoe we dat gaan inrichten.

[1:10:06] En in het verlengde daarvan, ik hoorde in de tussenzin de staatssecretaris zeggen dat

[1:10:11] we allemaal volledig inkomensafhankelijk gaan doen.

[1:10:14] Ik heb echt wel een iets ander pleidooi gehad om ook te zorgen dat niet alleen mensen met

[1:10:17] een laag inkomen, maar ook met middeninkomens hiervan kunnen profiteren, want we hebben

[1:10:20] net zo goed last van deze hoge kosten.

[1:10:22] Dus ik wil daar wel graag een reactie van de staatssecretaris op.

[1:10:27] Ik denk dat als ze het hebben over de economische ontwikkelingen op de eilanden, dan zal dat

[1:10:33] Dan zal het niet alleen de lage inkomens raken, maar alle inkomens lagen, wat dat laatste betreft.

[1:10:40] Met betrekking tot de eerste vraag, komen we gewoon terug bij de reguliere begrotingcyclus,

[1:10:46] met betrekking tot de voorjaarsnota.

[1:10:49] Het denken is al begonnen.

[1:10:51] Mevrouw De Vries, dan zag ik dat het ook nog leidde tot een interruptie van de heer Weid.

[1:10:58] Is uw derde interruptie, dacht ik, wijs u er even op?

[1:11:01] De derde of de tweede?

[1:11:09] De heer Weid bewaart zijn interrupties.

[1:11:12] Dan vervolgt de staatssecretaris zijn beantwoording.

[1:11:17] Voorzitter, dan heb ik weer een vraag van de heer Weid over huurlasten

[1:11:21] verrichting Saba en Sint Eustatius.

[1:11:24] Door de nog kleinere schaal van Saba en Sint Eustatius is de bijdrage op particulier verhuur,

[1:11:29] zoals die nu op Bonaire in pilotform uitgevoerd wordt, niet op volledig dezelfde manier uit te

[1:11:35] op deze eilanden. Op Saba ontbreekt het daarnaast nog altijd aan randvoorwaardelijke eilandelijke

[1:11:40] regelgeving rondom de huurinkomenstabel, de huurcommissie en de woningwaarderingstelsel.

[1:11:48] Zonder deze regelgeving is een goede uitvoering van een regeling voor huurlastenverlichting niet

[1:11:54] mogelijk. Momenteel worden gesprekken gevoerd over welke ondersteuning in de particuliere huursector

[1:12:00] passend zou kunnen zijn voor Saba en Sint Eustatius.

[1:12:04] Het is nog niet bekend wanneer er een vorm van huurlastenverlichting ingevoerd zal worden.

[1:12:10] Toezegging over de VRO-portefeuille kan ik u niet doen.

[1:12:13] Dat is aan de minister van VRO vanzelfsprekend.

[1:12:16] Ik wijs u op de aanstaande commissiedebat over de volksuitvesting Caribisch-Nederland op

[1:12:20] 29 januari aanstaande.

[1:12:23] Dan nog een vraag van de heer Waaijt over de verlaging van de kosten van levensonderhoud.

[1:12:29] Voor wat betreft de hoge kosten van levensmiddelen wordt er op dit moment een onderzoek uitgevoerd

[1:12:34] door het ministerie van EZ dat toeziet op Saba.

[1:12:38] Het onderzoek zit in een afrondende fase en zal begin 2025 met de Kamer worden gedeeld.

[1:12:44] Daarnaast is er begrip voor de zorgen van zowel kleine als grote ondernemers over de kosten en

[1:12:49] het gemak van zaken doen op Saba, Sint Eustatius en Bonaire.

[1:12:53] en het verlagen van de kosten van zaken doen, vraagt om ondersteuning van de Rijksoverheid

[1:12:58] en de openbare lichamen tezamen.

[1:13:01] Waar de openbare lichamen het ondernemerschap kunnen stimuleren

[1:13:04] met lokale economisch beleid,

[1:13:06] kan de Rijksoverheid de randvoorwaarden voor economische ontwikkeling op orde brengen.

[1:13:11] En als laatste, in de aanloop naar het debat over de economische ontwikkeling op 12 februari,

[1:13:15] zal ik uw Kamer samen met de minister van Economische Zaken informeren

[1:13:19] over de concrete actiepunten hieromtrend.

[1:13:21] Dan nog een vraag van mevrouw De Vries over de verlaging van de structurele kosten.

[1:13:29] Welke plannen zijn er voor de structurele verlaging van kosten voor levensonderhoud,

[1:13:33] specifiek te zijn?

[1:13:34] Op allerlei manieren wordt de kosten voor levensonderhoud structureel gesubsidieerd.

[1:13:38] Vanuit KGG worden jaarlijks de netkosten naar het niveau van Europees Nederland gesubsidieerd.

[1:13:43] Vanuit IMW en EZ worden structureel de kosten van drinkwater en telecom gesubsidieerd.

[1:13:48] Voor de lange termijn wordt geïnvesteerd in openbaar vervoer en verduurzaming van energie.

[1:13:54] Vanuit VRO biedt de verhuursubsidie structurele huurlastenverlichting in de sociale huursector.

[1:14:01] Net zoals in UPS Nederland wordt de tegemoetkoming voor ouders in de kinderopgang verlaagd naar 96 procent.

[1:14:10] Dan nog een keer een vraag van mevrouw De Vries over tijdelijke maatregelen.

[1:14:19] Over de wegvallen van tijdelijke maatregelen is het budget beschikbaar.

[1:14:23] Sinds 2022 bood het kabinet gerichte ondersteuning aan het minima met een

[1:14:28] energietoeslag van 1.300 euro per jaar.

[1:14:31] Deze subsidie loopt eind dit jaar af.

[1:14:33] Het kabinet beziet in hoeverre de 9 miljoen voor de koopkrachtmaatregelen voor 2025 kan inzetten om

[1:14:39] de tijdelijke maatregelen aan de kostenkant te verlengen, zodat de energietoeslag voor

[1:14:47] voor minima-huishoudens.

[1:14:49] Ik zie dat er de komende jaren op twee manieren gekoord wordt

[1:14:52] op de subsidies op drinkwater op het kabinetisch Nederland.

[1:14:56] Enerzijds door het aflopen van de tijdelijke koopkrachtsubsidie

[1:14:59] en anderzijds door de algemene taakstelling op subsidies.

[1:15:03] Tegelijkertijd zet het kabinet in op het verhogen van het inkomen

[1:15:06] en verlagen van de kosten.

[1:15:08] Die zetten wij door en maakt 9 miljoen euro extra fai

[1:15:11] voor het versterken van de bestaanszekerheid

[1:15:13] op benedenste zin Eustasius en Saba.

[1:15:15] Dit komt bovenop de middelen die eerder vrij zijn gemaakt voor bestaanszekerheid.

[1:15:20] Het kabinet beziet hoe in 2025 die middelen het efficiëntst en effectiefst kunnen worden ingezet.

[1:15:26] Hij sluit hierbij aan bij de reguliere begrotingscyclus, zoals ik daarnet al aangegeven heb.

[1:15:32] Dan mevrouw Bruining, NSC, over de integrale aanpak.

[1:15:35] Hoe gaat de STAS om met het advies integraal te werk te gaan in de lijn met commissie-TOD?

[1:15:41] Het kabinet vindt het wenselijk om voor Caribisch Nederland vanaf 2025 een vast integraal besluit

[1:15:48] voor investment te hebben over de koopkracht in Bonaire, Sint Eustatius en op Saba.

[1:15:53] En ik bezie met mijn collega's hoe dit verder vormgegeven kan worden.

[1:15:59] Hierin wordt op het terrein van onder meer inkomens, kost- en levensonderhoud en fiscale

[1:16:04] maatregelen een afzonderlijke afweging gemaakt voor Caribisch Nederland.

[1:16:08] Dan een vraag van de heer Weid, ook over koopkracht achter uitgang.

[1:16:15] Vanaf 2025 lopen een aantal tijdelijke subsidies voor het verlagen van de kosten van nutsvoorzieningen af.

[1:16:21] Dit heeft een koopkrachtdaling tot gevolg.

[1:16:24] Tegelijkertijd zet dit kabinet in op het vergroten van inkomen en het verlagen van de kosten, zoals

[1:16:28] daarnet ook aangegeven.

[1:16:29] Die zetten wij door en maken 9 miljoen extra vrij voor het versterken van bestaanszekerheid, zoals

[1:16:34] ik daarnet ook heb aangegeven.

[1:16:35] Hierbij ben ik nogmaals samen met mijn collega's voornemens de minima gericht te ondersteunen.

[1:16:42] Op dit moment bekijkt het kabinet of en hoe de resterende koopkrachtmiddelen op de aanvullende

[1:16:46] post in 2025 het efficiëntst en effectiefst kunnen worden ingezet.

[1:16:50] Ik sluit hier nogmaals aan bij de reguliere begrotingscyclus, zoals ook in de vorige vraagstelling

[1:16:54] aangegeven.

[1:16:56] Dan een vraag betreffende de economie van mevrouw De Vries rond landbouw.

[1:17:00] Levensmiddelen zijn duur.

[1:17:02] Wat kunnen we stimuleren aan landbouw op de eilanden?

[1:17:06] Landbouw is een belangrijk onderdeel van de zelfredzaamheid maken van eilanden en het

[1:17:10] stimuleren van de lokale voedselvoorziening.

[1:17:13] Wat ik, mevrouw De Vries, heel belangrijk vind en wat ik geleerd heb over mijn reizen,

[1:17:18] is dat ik bepaalde projecten op verschillende eilanden zie die gelijksoortig zijn.

[1:17:23] Ik denk ook dat het goed is dat informatie over die projecten wordt gedeeld.

[1:17:28] Dan heb ik het niet alleen maar over de BES-eilanden, maar ook over de KAS-eilanden, want ook daar

[1:17:33] zijn gelijksoortige landbouwinitiatieven.

[1:17:37] Ik heb best wel wat initiatieven gezien waarvan ik denk dat het als andere die ook overnemen

[1:17:41] ook prima is.

[1:17:42] Dat hoeft niet één op één, want ik zie ook andere initiatieven die misschien wat minder

[1:17:45] high tech zijn, maar waar je weer meer netto wensten uit kunt halen.

[1:17:48] Maar dat is aan de ondernemers om die besluiten te nemen.

[1:17:54] Dan mevrouw Bruining, specifieke omstandigheden eilanden.

[1:18:01] Ik deel het uitgangspunt dat de eilanden ieder een geheel eigen context hebben en specifieke

[1:18:06] omstandigheden hebben.

[1:18:08] Deze omstandigheden, zoals de geïsoleerde ligging waar u het over had, vormen een deel

[1:18:12] van de afwegingen bij het toepassen van het principe van comply or explain.

[1:18:17] Voor het verlagen van de kosten van levensonderhoud betekent dit dat het kabinet inzet op structurele

[1:18:21] verlaging van de kosten door te intensiveren in de lange termijn.

[1:18:24] Dit richt zich op de hoogste maandelijke postenkosten, implementatie openbaar vervoer, bouw van betaalbare

[1:18:33] woningen, verduurzamen van energievoorziening.

[1:18:36] En ten aanzien van de arbeidsmarkt kunnen er op verzoek van de openbare lichamen beroepen

[1:18:41] worden uitgevoerd aan de lijst van uitgezonderde beroepen in de wet arbeidsvervreemding BES,

[1:18:49] WAV BES en onderliggend besluit.

[1:18:53] Dan weer mevrouw Bruining, een vraag over investering in onderwijs,

[1:18:58] gezondheidszorg en economie.

[1:19:01] Of daar ook initiatieven voor zijn.

[1:19:04] Er is sinds 2010 door de ministeries van VWS, OCW

[1:19:08] intensief geïnvesteerd in de gezondheidszorg

[1:19:10] en het onderwijs op Bonaire, Sint Eustatius.

[1:19:14] Dit wordt in de komende jaren voortgezet.

[1:19:16] Daarom is onderwijs in aansluiting op de arbeidsmarkt

[1:19:19] één van de belangrijkste randvoorwaarden.

[1:19:21] En hierover ben ik met het ministerie van OCW in gesprek en dit is ook eigenlijk bij mijn

[1:19:26] eerste inleiding vandaag naar voren gekomen.

[1:19:29] Verder investeert het kabinet voor economische ontwikkeling in aanleg van de nieuwe zeehaven,

[1:19:34] zoals al gemeld, het wegnet, dus het wegdek, en de landbouw voor alle eilanden.

[1:19:41] En daarbij investeert het kabinet aanvullend via regiodeals op Sint Eustatius en Saba in

[1:19:46] onderwijs en gezondheidszorg.

[1:19:48] Bonaire heeft een propositievoorstel ingediend voor de zesde tranche, zoals aangegeven, waarover

[1:19:54] begin 2025 het kabinet een besluit zal nemen.

[1:19:59] En dan nog andere belangrijke zaken als het derde...

[1:20:04] Staatssecretaris, ik zie dat het leidt tot een interruptie van mevrouw De Vries.

[1:20:08] Ja, ik wil toch nog even terug naar het eerste blokje van de staatssecretaris.

[1:20:12] En ik hoop dat er ook geluisterd wordt wat er aan deze kant gezegd wordt, in plaats van

[1:20:17] dat er dingen opgelepeld worden die van tevoren misschien al bedacht zijn.

[1:20:22] Ik heb een aantal dingen, twee dingen aangegeven die ik belangrijk vond.

[1:20:25] Zo snel mogelijk duidelijkheid en dat over de koopkracht maatregelen,

[1:20:29] omdat, en ik snap best dat je dat bij voorjaarsnoten dan budgetair verwerkt,

[1:20:33] et cetera, et cetera, dat is allemaal techniek,

[1:20:36] maar wel duidelijkheid over wat gaan we nou gaan doen

[1:20:38] en dat ik dat belangrijk vind dat we dat eerder doen dan de voorjaarsnoten.

[1:20:41] En twee, die inkomensafhankelijkheid,

[1:20:44] want ik hoor echt de hele tijd alleen maar inkomensafhankelijkheid,

[1:20:46] of alleen de minima, de minima, de minima.

[1:20:49] Ik denk dat ook de middeninkomens, ook op de Besseilanden, een probleem hebben om

[1:20:52] rond te komen vanwege de hoge vaste lasten.

[1:20:56] En ik vind dat we daar ook oog voor moeten hebben.

[1:20:58] En ik hoop dat het kabinet ook dat mee

[1:21:01] gaat nemen in de uiteindelijke uitwerking.

[1:21:03] Maar ik krijg een beetje het idee dat het

[1:21:06] alleen maar weer een vooropgelepeld verhaaltje wordt.

[1:21:09] En dat zou ik jammer vinden, want wij geven best wel een aantal concrete dingen aan, denk ik.

[1:21:22] De inzet is ook compensatie voor koopkrachtverlies.

[1:21:24] Dan hebben we het niet alleen over de minima, maar ook over de middeninkomens.

[1:21:29] Inderdaad, met betrekking tot de voorjaarsnota, die zal toch nog een beetje geduld moeten hebben.

[1:21:34] Maar daar waar we goede ideeën hebben die we van tevoren al kunnen delen, ben ik niet de

[1:21:39] beroerdste om dat in ieder geval op tafel te leggen.

[1:21:43] Mevrouw De Vries heeft een vraag over de reparatie van de belastingplan Besseilanden in 2025.

[1:21:54] Op 3 december is de motie CEDER-CS aangenomen die oproept om het amendement Greenwish op

[1:22:02] belastingplan BES 225 terug te draaien.

[1:22:05] Op 6 december heeft uw Kamer een brief ontvangen waarin het kabinet toezegt dat die novelle er

[1:22:11] op korte termijn aankomt.

[1:22:12] Het kabinet krijgt deze week het advies van de Raad van State en zal vervolgens geheel

[1:22:20] volgens planning door Novelle uiterlijk aanstaande vrijdag 13 december bij uw Kamer indienen.

[1:22:27] De commissie Financiën van uw Kamer heeft in de procedurevergadering van 5 december al

[1:22:32] gesproken over de wijze waarop ze deze snel kan behandelen, zodat de Novelle ook op tijd

[1:22:38] naar de Eerste Kamer kan.

[1:22:39] Zij stemmen op dinsdag 17 december over het belastingplan, inclusief de Novelle.

[1:22:46] Dat is een strak tijdpad, maar gezien de Kamerbrede steun voor de motie CDCS en de brede steun

[1:22:52] in de Eerste Kamer, heeft het kabinet er alle vertrouwen in dat de Novelle goed de eindstreep

[1:22:57] haalt.

[1:23:01] Voorzitter. De kinderrechtentoets.

[1:23:03] Dan moet ik even heel eerlijk zijn.

[1:23:05] Kinderombudsman, ik heb net gekeken op de site wat daar naar buiten is gebracht.

[1:23:10] Dus ik ben bekend, als dat uw vraag was, nu met de kinderrechtentoets.

[1:23:16] Dus wet- en regelgeving, hulpmiddelen voor beleidsmakers.

[1:23:21] Ik zal deze meteen na dit debat, indien die iets vroeger afloopt dan gepland, gaan lezen.

[1:23:35] En vanuit mijn coördinerende rol zal ik erop toezien dat de kinderrechtentoets ook in

[1:23:40] en andere te nemen maatregelen wordt nageleefd.

[1:23:43] Dan betrekking hebbende een vraag van mevrouw Bruining

[1:23:46] over beleid en wetgeving.

[1:23:49] Wat doet de staatssecretaris om ervoor te zorgen

[1:23:51] dat hun stemmen worden gehoord en meegenomen in het beleidsproces?

[1:23:56] Dit is niet weer over de kinderen, neem ik aan?

[1:24:00] Dat wel.

[1:24:01] Ah, de consultatieplicht. Ja, oké.

[1:24:05] Leek er wel een beetje op. Ik heb het voornemen.

[1:24:07] De formele consultatieplicht van artikel 209.

[1:24:10] Ja, Wolbes uit te breiden.

[1:24:12] Een voorstel hiertoe wordt meegenomen in het wetstraject Wolbes.

[1:24:16] Gecodificeerd zal worden dat de eilanden in alle gevallen worden betrokken.

[1:24:21] Als uitgangspunt geldt hiervoor een termijn van twee maanden.

[1:24:25] Daarnaast bereid ik voorstellen voor die de betrokkenheid van de eilanden in het

[1:24:29] beleid- en wetgevingsproces beter waarborgen.

[1:24:32] Ook in de verschillende fases van de beleids- en wetgevingsprocessen.

[1:24:36] Bovendien maakt dit het principe van comply or explain ook beter uitvoerbaar.

[1:24:41] Verder is het met het oog op de lokale uitvoeringskracht cruciaal om steeds een balans te vinden tussen

[1:24:46] het juiste en tijdige betrekken van de eilanden en het voorkomen dat zij worden overspoeld

[1:24:52] met informatie.

[1:24:54] Dan, voorzitter, de laatste vraag over de heer Hato, daar wil ik graag kort over zijn

[1:25:00] met u welnemen.

[1:25:02] Zoals aangegeven in het persbericht is een keuze gemaakt door de heer Hato.

[1:25:08] Ik respecteer dit besluit en daar heb ik verder niks aan toe te voegen.

[1:25:13] Dankzij de staatssecretaris.

[1:25:14] Dat brengt ons aan het einde van de beantwoording van deze staatssecretaris.

[1:25:18] Mist iemand nog vragen aan deze staatssecretaris?

[1:25:22] Nee? Alle vragen beantwoord?

[1:25:23] Dan gaan we over naar de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid voor zijn beantwoording.

[1:25:28] Dankuwel, voorzitter. Ik ben vlot, maar niet zo vlot.

[1:25:30] Dus dank dat ik toch nog even de gelegenheid krijg om ook namens sociale zaken hier de inbreng te doen.

[1:25:36] Welkom aan iedereen ook op die tribune.

[1:25:39] Mensen zijn vaak enthousiast om hier debatten te volgen, maar om er zoveel kilometers ervoor af te leggen,

[1:25:43] dat is denk ik toch wel iets waar we even bij stil moeten staan.

[1:25:46] Voorzitter, dank en goed ook om hier met uw Kamer vandaag te praten over de bijzondere gemeenten in Nederland,

[1:25:52] in het Caribisch deel van ons Koninkrijk.

[1:25:54] En bon dia voor de mensen die daar meekijken naar dit debat.

[1:25:57] Vandaag spreken we over het sociaal minimum in het Caribisch Nederland en ook het rapport dat is uitgebracht door de Commissie Sociaal Minimum.

[1:26:05] En het rapport laat gewoon zien, en velen van u hebben dat zojuist ook al gezegd,

[1:26:09] dat in vergelijking met Europees Nederland de inkomens relatief laag zijn en de kosten relatief hoog.

[1:26:16] En ook het levensonderhoud is relatief hoog.

[1:26:20] En afgelopen september ben ik zelf ook afgereisd naar de Bonaire, Sinterklaasjes en Saba.

[1:26:24] En ik heb daar ook met eigen ogen kunnen zien wat er speelt

[1:26:27] en hoeveel mensen er ook moeite hebben om rond te komen.

[1:26:30] Ik heb op een aantal eilanden ook samen met mijn partner Thijs boodschappen mogen doen.

[1:26:38] En we hebben echt als schierige Hollanders geprobeerd om zo goedkoop mogelijk het winkelmandje te vullen.

[1:26:44] Maar het was echt ontzettend lastig en we zagen bijna alle producten in de supermarkt op het blikje tonijn na.

[1:26:51] Die hadden we wel goedkoper kunnen scoren, maar duurder dan het Europese deel van Nederland.

[1:26:55] En ik heb best veel gereisd ook in mijn leven, maar ik moet zeggen, ik schrok daar enorm van.

[1:27:00] Je hoort dat natuurlijk, maar op het moment dat je dan zelf met die winkelwagen door de supermarkt heen gaat,

[1:27:06] ja, dan word je echt met je neus op de feiten gedrukt.

[1:27:08] Ik heb op alle eilanden mogen spreken, niet alleen met bestuurders, maar ook met inwoners en maatschappelijke organisaties.

[1:27:16] Ik ben bij kinderopvangorganisaties wezen kijken en ik zal de Kamer ook in mijn betoog daar voor een deel in meenemen.

[1:27:24] De uitdagingen op de eilanden zijn groot en het was voor mij dus heel confronterend om te zien

[1:27:29] hoeveel mensen, in absolute aantallen misschien niet veel,

[1:27:33] maar wel in percentage van het aantal eilandbewoners,

[1:27:36] dat zei de heer Hazen ook al, in armoede leven.

[1:27:40] Maar ik ben ook wel geraakt door de gesprekken die ik daar heb gevoerd met ondernemers.

[1:27:43] Ik heb bijvoorbeeld gesproken op Saba met de Saba Business Association

[1:27:48] over de uitdaging die zij als ondernemers ervaren in de context van een klein eiland.

[1:27:53] Want dat zeggen ze zelf ook, we zijn een heel klein eiland.

[1:27:55] En toch willen we als ondernemers hier het beste doen.

[1:28:00] En dat is best wel uitdagend, überhaupt is het uitdagend om ondernemer te zijn.

[1:28:04] Maar ondernemer zijn op een heel klein eiland brengt nog wat extra uitdagingen met zich mee.

[1:28:08] Op ieder eiland heb ik wel kunnen zien hoe duur de dagelijkse boodschappen zijn.

[1:28:11] En ik heb ook samen met maatschappelijk werkers bijvoorbeeld op Sint Eustatius een vergelijkend prijsonderzoek gedaan.

[1:28:17] Daar heb ik zojuist al naar verwezen over het winkelkarretje waar uiteindelijk alleen het blikje tonijn goedkoper bleek te zijn.

[1:28:22] en alle andere producten heel erg duur.

[1:28:25] En op dat moment schrok ik ook heel erg van de babyvoeding.

[1:28:28] Ik ben zelf vrij recent weer vader geworden.

[1:28:32] Dat zijn op zich altijd mooie dingen.

[1:28:33] Maar als je ziet hoe duur dan de babyvoeding is op de eilanden,

[1:28:37] dan denk ik wel ja, als dat hier zo was geweest,

[1:28:39] dan hadden we denk ik een heel ander gesprek met elkaar gehad.

[1:28:44] Op Bonaire ben ik samen met de medewerkers van het openbare lichaam

[1:28:47] en de RCN-unit ook de wijk ingegaan om te kijken wat we allemaal doen

[1:28:51] op het gebied van sociale zaken.

[1:28:54] Ik ben met de inwoners in gesprek gegaan en ik heb gezien

[1:28:57] hoe op een hele proactieve manier en ook heel laagdrempelig

[1:29:00] er vanuit de unit mensen worden geholpen.

[1:29:02] Ik denk dat het ook wel mooi is om te zeggen dat we als Europees Nederland

[1:29:05] misschien soms ook wel iets kunnen leren van de bijzondere gemeenten,

[1:29:08] want de wijze waarop wij allerlei regelingen hebben ingericht

[1:29:12] en ook hoe regelingen tegen elkaar inwerken,

[1:29:15] gaat daar vaak ook een stuk efficiënter.

[1:29:17] Dat komt voor een deel natuurlijk ook omdat veel regelingen er niet zijn,

[1:29:19] Maar ook bestaande regelingen gaan daar efficiënt voor zitten.

[1:29:28] Sorry.

[1:29:29] Dat leidt tot een interruptie van de heer Van Hazen.

[1:29:31] Gaat uw gang.

[1:29:32] Bedankt, voorzitter.

[1:29:33] Ik heb een vraag aan staatssecretaris Nobel.

[1:29:36] Die vertelt net wat babyvoeding kost op Sint Eustatius.

[1:29:40] Dat hij daarvan geschrok is dat het zo duur is.

[1:29:42] Dan wil ik daar wel een vraag aan koppelen.

[1:29:43] Waarom dan de kinderbuislag op Sint Eustatius het laagste is van die drie eilanden?

[1:29:47] En waarom die niet gelijk is?

[1:29:50] Staatssecretaris.

[1:29:51] Nou, we hebben de afgelopen jaren, dat zit ook in de beantwoording van mijn vragen,

[1:29:55] maar we hebben inderdaad wel stappen daar gezet op het gebied van het sociaal minimum.

[1:29:59] We hebben de kinderbijslag verhoogd, we hebben het minimumloon verhoogd,

[1:30:02] maar u schetst terecht, we zijn er nog niet.

[1:30:05] En eigenlijk wat we zien is, met name vanuit sociale zaken,

[1:30:08] wat ik heel pijnlijk vind om te zien is dat we echt heel veel hebben gedaan de afgelopen jaren,

[1:30:12] maar dat de kosten eigenlijk nog meer meestijgen.

[1:30:14] En dan voelt het heel gek dat je jaar in jaar uit toch telkens meer geld naar de eilanden brengt

[1:30:21] om daar goede dingen mee te doen.

[1:30:22] En ik zie ook, en ik heb ook gesproken met de bestuurders daar en die zeggen

[1:30:25] nou dat gebeurt heel veel, daar zijn we heel blij mee.

[1:30:27] En tegelijkertijd als die kosten maar blijven stijgen, bijvoorbeeld van de babyvoeding,

[1:30:31] dan is het ondanks het feit dat we relatief veel doen vanuit sociale zaken wel zodat,

[1:30:36] en dat heeft de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken ook geschetst,

[1:30:38] dat je uiteindelijk het verschil zeg maar voor de mensen daar in koopkracht niet repareert.

[1:30:50] Het gaat mij eigenlijk om het verschil tussen de eilanden zelf.

[1:30:53] Er wordt veel gerefereerd naar het verschil tussen Europees Nederland en Caribisch Nederland,

[1:30:58] maar we zien dus ook dat er in Caribisch Nederland gewoon verschillen zijn.

[1:31:02] En nu wordt er percentagegewijs kinderbijslag verhoogd,

[1:31:06] maar daarmee ga je eigenlijk het bedrag in dollars groter maken,

[1:31:12] want een percentage van 225 of van 215 schept weer een groter verschil.

[1:31:19] Dus ik vind het een beetje vreemd.

[1:31:23] Volgens mij kosten luiers en babyvoeding zit daar niet zoveel verschil in

[1:31:26] tussen Sint-Eustatius en Saba.

[1:31:28] Dat is een beetje mijn vraag hierin.

[1:31:31] De staatssecretaris.

[1:31:32] Ik begrijp wat u wat u zegt en zoals de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken

[1:31:36] zojuist ook heeft aangegeven, moeten we ook niet vergeten dat de drie eilanden

[1:31:40] op zich ook best wel van elkaar kunnen verschillen.

[1:31:42] En dat geldt ook op het gebied van de prijzen in de supermarkt,

[1:31:46] want Bonaire is echt niet vergelijkbaar met bijvoorbeeld Saba.

[1:31:49] En ook de inflatie op de eilanden is niet gelijk.

[1:31:51] Dus ik snap dat als je zeg kijkt naar wat gebeurt er op het gebied van

[1:31:55] bijvoorbeeld de kinderbijslag, dan lijkt dat misschien op het eerste oog

[1:32:01] heel vreemd en tegelijkertijd zie je dat er ook verschillen zijn op het

[1:32:05] gebied van de kosten bijvoorbeeld bij de eilanden.

[1:32:06] Dus er is helaas niet denk ik een eenduidige antwoord om te zeggen

[1:32:09] Dit is goed, dat is fout, want als we aan de ene regeling gaan morrelen,

[1:32:13] dan krijg je, dat wordt gezegd, ja, maar hoe zit het dan ook voor de andere regelingen?

[1:32:16] Dat maakt ook dat de adviezen van het sociaal minimum, zoals ze er liggen,

[1:32:20] niet heel makkelijk in één keer zijn door te voeren.

[1:32:23] En dat er soms misschien iets te zeggen valt om te kijken naar,

[1:32:26] nou, zoals mevrouw de Vries schetst de gol, maar de AOW-leeftijd,

[1:32:30] die ligt daar lager dan hier. Ja, dat klopt.

[1:32:32] En dan kan je zeggen, dan is dat daar misschien beter of rianter geregeld

[1:32:35] dan in het Europees deel van Nederland.

[1:32:37] En tegelijkertijd, er is geen WW op de eilanden.

[1:32:41] Daar wordt wel hard aan gewerkt.

[1:32:42] En daar komt de consultatie ook in 2025, gaat dat in consultatie.

[1:32:49] Er is geen WIA.

[1:32:50] Er zijn heel veel andere sociale regelingen niet.

[1:32:52] Dus we moeten denk ik ook met elkaar blijven zoeken naar wat is haalbaar.

[1:32:55] Ook op de eilanden zelf.

[1:32:58] Dat is ook iets wat ik van de bestuurders terug heb gekregen.

[1:33:00] Van heel veel zaken zoals wij ze hier hebben geregeld.

[1:33:02] Zeggen ze, doe dat alsjeblieft niet bij ons.

[1:33:04] Denk bijvoorbeeld aan de WIA.

[1:33:05] Ik denk dat als we dat opnieuw daar mogen inrichten, dat we wel stom zouden zijn om dat precies zo te doen als dat het hier is gegaan, want we zien hoe complex het is.

[1:33:12] Dus bij alles wat we doen moeten we ook kijken naar de uitvoerbaarheid, de draagkracht en wat is voor welk eiland de juiste maatregel,

[1:33:20] waarbij uiteindelijk het zo zou moeten zijn dat we proberen zoveel mogelijk alles in lijn met elkaar te doen,

[1:33:26] maar soms kunnen er goede redenen voor zijn om dat niet te doen.

[1:33:31] Dat leidt tot een volgende interruptie van de heer Weid. Gaat u gang.

[1:33:34] Dank u wel, voorzitter.

[1:33:35] Voorzitter, het is heel erg mooi om te horen hoe de staatssecretaris het als goede gesprek

[1:33:40] heeft gevoerd en empathisch is ook en ontvankelijk is ook voor de geluiden van de eilanden.

[1:33:46] Ik hoor dat hij meerdere bezoeken heeft gepleegd, ook met de mensen zelf gesproken heeft, met

[1:33:51] de bestuurders gesproken heeft.

[1:33:52] Ik denk dat dat goed en belangrijk is, dat dat in samenhang gebeurt en als ik dan toch

[1:33:58] de relatie ook mag maken met ook de voorgaande toezegging van de staatssecretaris Sabo over het

[1:34:06] integraal plan wat er moet komen. Ik neem aan dat dat allemaal ook samenkomt. Ben ik nog wel even

[1:34:13] benieuwd hoe de staatssecretaris kijkt naar hoe we dat moeten gaan doen tussen het moment 1 januari,

[1:34:19] waarin het minimum weer omhoog gaat, ten opzichte van het moment, want we krijgen

[1:34:26] nog een tijdspad, het moment dat ja al die maatregelen effectief zouden moeten

[1:34:31] worden, hoe ja die periode zouden moeten overbruggen, want ik verwacht nog een

[1:34:36] beetje dat die mensen waar de staatssecretaris dus nu heel erg ook

[1:34:40] empathisch mee is geweest, ja hoe hoe zij die periode zouden moeten gaan

[1:34:46] overbruggen. De staatssecretaris? Volgens mij is er een verschil tussen

[1:34:50] uiteindelijk het indexeren van de regelingen en uiteindelijk meer doen op

[1:34:55] gebied van beleid. Dus de 9 miljoen die we gereserveerd hebben en de maatregelen die we

[1:34:59] daarvoor kunnen treffen, dat zijn, denk ik, twee verschillende dingen. Dus die indexatie die moet

[1:35:03] gewoon per 1 januari doorgang vinden, want anders dan stijgen de kosten wel door, maar gaat de

[1:35:07] indexatie niet door. En dan komen we inderdaad op het hellend vlak wat u schetst en tegelijkertijd,

[1:35:13] en daar is de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken coördinerend in, moeten we alles bij elkaar,

[1:35:18] van alle ministeries, bij elkaar leggen om te kijken hoe kunnen we zorgen. En daar komen we

[1:35:23] straks denk ik ook in de beantwoording van de vragen wel op.

[1:35:26] Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de kosten uiteindelijk wat meer worden gedrukt?

[1:35:29] Want niemand heeft de baat bij, ook de eilandbewoners niet,

[1:35:31] als er steeds meer middelen vanuit het Europees deel van Nederland komen

[1:35:35] en tegelijkertijd die kosten blijven stijgen.

[1:35:36] Het gaat gewoon om, kun je uiteindelijk rondkomen op het eiland?

[1:35:42] De heer Wijk, afdoende.

[1:35:44] Dan vervolg de staatssecretaris zijn beantwoording.

[1:35:46] Ja, ik denk dat het logisch is om mijn betoog dan te hervatten bij

[1:35:50] er blijft nog een hoop te doen op het dagelijks leven

[1:35:52] en de bestaanszekerheid in Caribische Nederland.

[1:35:55] En in mijn gesprekken met de bestuurscolleges hebben we het onder andere gehad over de regelingen die momenteel nog in het sociale zekerheidsstelsel missen.

[1:36:02] Denk dus bijvoorbeeld, ik gaf het al aan, aan de WW.

[1:36:04] Maar ook bijvoorbeeld over de uitdagingen die werkgevers hebben om goed personeel te vinden vanwege de arbeidskrapte.

[1:36:10] De rode draad in deze gesprekken op de drie eilanden was telkens dat de hoge kosten van het levensonderhoud het heel moeilijk maken om uiteindelijk in de koopkracht te kunnen voorzien.

[1:36:19] Maar ook bijvoorbeeld in het zaken doen.

[1:36:20] De uitdagingen zijn groot, maar ik heb tijdens mijn reis ook heel veel positieve indrukken opgedaan.

[1:36:25] Ik heb ontzettend veel bewondering voor de veerkracht van alle mensen die bijdragen aan de samenleving

[1:36:29] en hun schouders eronder blijven zetten.

[1:36:32] Misschien ter vergelijking met het Europees deel van Nederland.

[1:36:34] Ik heb ontzettend veel mensen gesproken die aangeven, ja ik heb wel twee of drie banen.

[1:36:38] Dus aan de werketels op het Caribisch gebied zal het in ieder geval niet liggen.

[1:36:46] Er is ontzettend hard gewerkt aan de kwaliteit van bijvoorbeeld de kinderopvangorganisaties.

[1:36:51] Het is mooi om te zien dat dat op de Besseilanden heel goed is geregeld, eigenlijk vergelijkbaar

[1:36:56] met zoals we dat in Nederland hebben geregeld, maar in de uitvoering hebben we er daarvoor

[1:37:01] gekozen om het voor iedereen toegankelijk te maken.

[1:37:06] Ik heb een mooi werkbezoek gehad aan Saba bij de Reach Foundation, waar ik onder andere

[1:37:09] mensen met een arbeidsbeperking heb gezien die naar werk worden begeleid.

[1:37:13] en ik mocht daar ook de nieuwste sportschool openen. Ik heb ook nog wat

[1:37:16] pull-ups mogen doen, maar het videomateriaal dat is alleen op mijn

[1:37:20] telefoon volgens mij beschikbaar. Het is een privételefoon.

[1:37:32] Goed, het is heel mooi om te zien, voorzitter, hoe ook onze eigen lokale

[1:37:36] medewerkers van sociale zaken en een aantal van hen zijn hier ook aanwezig,

[1:37:40] alles uit de kast halen om bijvoorbeeld ook ouderen op het eiland in het zonnetje

[1:37:43] te zetten. En ik denk dat het goed is om ook een beetje terug te kijken van wat is nou eigenlijk

[1:37:48] in 2024 allemaal gebeurd. Want kort na de aanvang van mijn ambt in het Caribisch gebied. Ik hoop

[1:37:58] niet dat dit vanwege mijn spreektekst is dat iedereen nu de zaal verlaat.

[1:38:03] Er wordt bevestigd dat dat niet zo is.

[1:38:05] Voor de kijker thuis, er wordt vriendelijk gelachen en gezwaaid door de mensen uit het

[1:38:13] Het is goed om kort na de aanvang van mijn ambt in het Caribisch gebied van Nederland

[1:38:20] ook daarnaartoe te reizen om ook die lokale context te leren kennen.

[1:38:23] Veel inwoners van Caribisch Nederland die leven namelijk nog steeds in armoede.

[1:38:26] En dat moet echt anders, voorzitter.

[1:38:28] In 2024 hebben we veel concrete stappen gezet om meer mensen aan het werk te krijgen,

[1:38:34] maar ook om meer geld in de portemonnee te krijgen van mensen.

[1:38:37] Bijvoorbeeld door het minimumloon te verhogen.

[1:38:39] Het werd al een aantal keer aangehaald, de uitkeringen, maar ook de kinderbijslag fors te verhogen.

[1:38:44] Op Prinsjesdag is er 9 miljoen structureel gereserveerd voor Caribisch Nederland en specifiek de koopkracht in Caribisch Nederland.

[1:38:52] Maar het gaat naast het verhogen van het besteedbaar inkomen ook om het verlagen van de kosten van levensonderhoud en het treffen van flankerend beleid.

[1:38:59] En dat kan dit kabinet niet alleen.

[1:39:00] En daarom maken we ook structureel 2 miljoen euro vrij om samen met de openbare lichamen aan armoede en schuldenbeleid te werken.

[1:39:07] En flankerend beleid gaat ook over het kunnen combineren van bijvoorbeeld

[1:39:10] arbeid en zorg en het hebben van een sociaal vangnet bij onverwachte

[1:39:14] tegenslagen in het leven.

[1:39:16] We werken daarom hard door het sociale

[1:39:19] zekerheidsstelsel naar een gelijkwaardig niveau te trekken met Europees Nederland,

[1:39:23] want veel mensen moeten genoeg te besteden hebben, maar uiteindelijk moeten ze ook

[1:39:26] naar vermogen mee kunnen doen, misschien wel het allerbelangrijkste.

[1:39:29] Voorzitter, dan kom ik bij de vragen die zijn gesteld.

[1:39:35] En dan begin ik met mevrouw de Vries, die vroeg naar het verzoberen bij het toepassen van comply or explain.

[1:39:42] En bij comply or explain gaf u aan, terecht ook, en dan moeten we ook kijken naar wat is royaler geregeld dan in Nederland.

[1:39:50] En het kabinet gaat gewoon door op het pad van werken naar meer gelijkwaardigheid voor de inwoners van het Caribische Nederland.

[1:39:56] En tegelijkertijd moeten we ook kijken van waar zitten die verschillen in het stelsel en is dat inderdaad wel terecht, zoals u ook schetst.

[1:40:06] Ik zal het gebruiken om stapsgewijs wel toe te werken naar gelijkwaardigheid en ik kan me voorstellen dat,

[1:40:11] omdat een heel aantal punten die misschien worden aangedragen ook niet 1, 2, 3 toepasbaar zijn qua uitvoering in het Caribisch gebied,

[1:40:19] dat we tot de conclusie komen dat het soms misschien wel iets royaler gaat in het Caribisch deel van Nederland.

[1:40:24] En tegelijkertijd, op sommige gebieden kunnen we niet de stappen zetten die we zouden willen zetten.

[1:40:28] En daar moeten we denk ik ook met elkaar een balans in vinden.

[1:40:31] Want volgens mij is wat u terecht schetst, op sommige terreinen worden er te weinig stappen gezet.

[1:40:36] En soms zetten we net een stapje meer.

[1:40:38] Lang niet altijd omdat we per se dat stapje meer willen zetten.

[1:40:42] Maar ook omdat we moeten kijken naar wat is uitvoerbaar.

[1:40:45] En dat geldt ook bijvoorbeeld voor die energie toeslag.

[1:40:48] Daar moeten we denk ik ook goed kijken.

[1:40:49] Hoe kunnen we het in de uitvoering eenvoudig houden?

[1:40:51] een eiland als Sabah, zo weinig inwoners, wil je dan een heel zwaar regime opduigen

[1:40:56] voor bijvoorbeeld een koopkrachtreparatie?

[1:41:04] Dat leidt tot een interruptie van mevrouw.

[1:41:05] Mijn laatste vraag.

[1:41:07] Uw laatste interruptie.

[1:41:09] Ja, want ik hoor de staatssecretaris nu

[1:41:11] een aantal keren zeggen van we moeten daarmee aan de slag.

[1:41:13] Ik hoor hem nooit over van welke kosten dat meebrengt voor het bedrijfsleven.

[1:41:17] En ik denk dat ook zeker het midden- en

[1:41:20] kleinbedrijf ook op de eilanden het best zwaar heeft, ook met een aantal verhogingen,

[1:41:23] want ook een WW komt met premies natuurlijk ook weer terecht.

[1:41:27] En ik ben wel benieuwd hoe de staatssecretaris dat mee wil nemen in de uiteindelijke uitwerking.

[1:41:34] Omdat ook de commissie-tode natuurlijk wel adviseert om daar onafsmakelijk ook wel te kijken

[1:41:40] naar de kosten die ondernemers op de eilanden hebben.

[1:41:44] De staatssecretaris.

[1:41:45] Ja, heel terecht. Het minimumloon is gigantisch gestegen

[1:41:49] en dat is met name bij de ondernemers terechtgekomen.

[1:41:52] Een stijging die dermate fors was dat ik wel durf te stellen dat dat heel ingewikkeld was geweest

[1:41:59] omdat hier zomaar even door de polder te halen zoals we dat in het Europees deel van Nederland kennen.

[1:42:05] Tegelijkertijd heb ik bij de meeste ondernemers wel ervaren dat ze er op zich achter staan

[1:42:09] alleen dat ze wel vinden dat het heel hard is gegaan en dat ook wordt aangegeven

[1:42:13] niet alleen door de ondernemers maar ook door de lokale bestuurders van

[1:42:16] we moeten nu niet nog heel veel meer van ondernemers gaan vragen want anders vallen ze om

[1:42:20] en daarmee valt mogelijk de economie voor een deel ook om.

[1:42:23] Dus wat dat betreft hebben we daar denk ik voorlopig echt wel voldoende gedaan.

[1:42:27] We moeten echt zorgen dat dat in balans blijft,

[1:42:29] want we hebben er niets aan als straks de ondernemers op de fles gaan

[1:42:31] en mensen daardoor bijvoorbeeld geen baan meer hebben.

[1:42:34] Dat is wel het laatste wat we met elkaar willen.

[1:42:36] Dus ik ben het met mevrouw de Vries eens dat we ook goed moeten kijken

[1:42:39] naar hoe kunnen we ondernemers blijven ondersteunen.

[1:42:41] Dat kan misschien in premies of andere dingen om als de kosten omhoog gaan

[1:42:45] aan de andere kant ook een verlichting te brengen.

[1:42:47] Dus daar moeten we zeker oog voor houden voor die balans.

[1:42:53] Dan, voorzitter...

[1:42:54] Excuses, dat leidt ook nog tot een interruptie van de heer White.

[1:42:57] Gaat uw gang.

[1:42:58] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:42:59] Uw laatste interruptie wil ik nog even benadrukken.

[1:43:01] Dat dacht ik al, voorzitter. Dank u.

[1:43:05] Wat dit punt betreft ga ik zeker ook mee met mevrouw De Vries.

[1:43:09] Ik vind het namelijk heel erg belangrijk dat ook die kleine ondernemers, wat mij betreft met name,

[1:43:15] kleine micro-ondernemers, die een hele belangrijke rol ook spelen in het sociaal ecosysteem.

[1:43:25] Heel veel van die kleine ondernemers hebben mensen in dienst die in die minima zitten.

[1:43:31] Dus op het moment dat die onder druk komen te staan, heeft dat ook weer gevolgen, mogelijk op minima.

[1:43:37] Dus we zouden echt niet willen dat die omvallen.

[1:43:42] Dus mijn vraag is, in aansluiting op uw reactie net aan mevrouw De Vries, kunnen we ook binnen

[1:43:49] die toezegging die we net gehad hebben om het integraal plan, kunnen we deze daarin meenemen

[1:43:54] en daar ook een tijdspot aan verbinden?

[1:43:58] De staatssecretaris.

[1:44:00] Wat vooral ook heel lastig is bij de eilanden, is dat heel veel informatie ook niet beschikbaar

[1:44:06] is.

[1:44:06] Dus de lokale Kamer van Koophandel bijvoorbeeld, die geeft ook aan van ja, we hebben echt meer

[1:44:10] informatie nodig om uiteindelijk tot bijvoorbeeld een eikpunt en een nulpunt te komen om met elkaar

[1:44:14] vanuit daar te gaan bouwen. Ik denk dat we ook niet moeten onderschatten dat dit niet alleen bij

[1:44:19] kleine lokale ondernemers speelt, maar ook misschien bij hotels die een wat grotere formaat

[1:44:25] hebben of een grotere omvang hebben. Als in één keer voor al je personeel de lonen omhoog gaan

[1:44:29] en allerlei sociale regelingen in het leven worden geroepen die ook effect hebben op het bedrijfsleven,

[1:44:34] heeft dat ook effect. Dus ik zou voorzichtig willen zijn met het alleen koppelen aan kleine

[1:44:39] ondernemers tegelijkertijd. De staatssecretaris Binnenlandzaak heeft ook al aangegeven, we zijn

[1:44:43] in gesprek om ook te kijken hoe kunnen we meer informatie verzamelen om bijvoorbeeld de vraag

[1:44:48] zoals u hem stelt ook aan een tijdspad te kunnen koppelen. Voor nu kan ik dat in ieder geval niet

[1:44:52] toezeggen maar dat heeft meer te maken met het gebrek ook aan informatie wat we hebben vanuit

[1:44:56] de eilanden zelf. Dank staatssecretaris, vervolgt u uw beantwoording. Mevrouw de Vries, ik heb er

[1:45:04] juist ook een beetje antwoord opgegeven maar die vroeg dus naar de effecten van de ondernemers en

[1:45:09] en wat de verhouding is tussen de toename van de kosten voor werkgevers

[1:45:12] en wat er uiteindelijk wordt gecompenseerd.

[1:45:15] Ik had het al over die werkgeverspremies

[1:45:18] en ik heb er nu ook een exact procentpunt bij voor u, het gaat dan om 3,1 procent.

[1:45:24] Maar uiteindelijk komt het er gewoon op neer dat het verschil tussen de gemoedkoming

[1:45:27] en uiteindelijk de reële toegenomen kosten per werkgever afhankelijk is.

[1:45:31] En dat is volgens mij ook de zorg die u heeft.

[1:45:33] En die probeer ik net ook over te brengen naar meneer White.

[1:45:35] laten we niet alleen doen alsof dit zit bij kleine ondernemers.

[1:45:39] En uiteindelijk, de grotere ondernemers op het eiland dragen ook weer heel veel kleine ondernemers.

[1:45:43] Het is ook wat dat betreft gewoon een ecosysteem in de economie.

[1:45:47] En ook een economie die niet vergelijkbaar is met de economie zoals we die kennen in het Europese Nederland.

[1:45:53] De vraag van de heer White op een reflectie over de bestaanszekerheid.

[1:45:59] Ik heb volgens mij daar heel veel over verteld, ook in mijn inbreng.

[1:46:05] Mevrouw Bruining vroeg namens NSC naar het sociaal minimum of ik kan toelichten

[1:46:11] hoe vaak de evaluaties van het sociaal minimum gaan plaatsvinden en of er plannen

[1:46:15] zijn om deze te intensiveren en in samenwerking met lokale autoriteiten

[1:46:19] ook op te pakken.

[1:46:21] De commissie sociaal minimum heeft een norm geadviseerd voor de hoogte van het

[1:46:26] sociaal minimum en dit is dus gedaan op basis van de minimum

[1:46:29] een voorbeeldbegroting van het Nibud, dat heeft u uiteraard ook kunnen lezen.

[1:46:35] En onderdeel daarvan is dat we ook jaarlijks

[1:46:37] gaan actualiseren wat die minimumvoorbeeldbegrotingen zijn.

[1:46:41] En daarmee willen we ook in kaart

[1:46:43] brengen wat dan de koopkrachteffecten zijn, zoals het Nibud het ook voor Europees

[1:46:46] Nederland doet. Mevrouw Bruining vroeg ook naar de monitoring

[1:46:52] en de stappen in het sociaal minimum.

[1:46:54] Welke concrete stappen zijn er genomen om de implementatie van deze aanbeveling en

[1:47:00] effecten daarop ook te meten.

[1:47:03] We hebben het aan het CBS gevraagd of zij de effecten van de verhogingen van het

[1:47:06] minimumloon, de uitkeringen en de kinderbijslag willen monitoren.

[1:47:11] En we hebben hierbij ook aandacht voor de

[1:47:12] positieve en uiteraard ook de negatieve effecten van inwoners en ondernemers.

[1:47:18] We hebben het zojuist ook al gehad over die minimumloonsverhogingen.

[1:47:21] Wat zijn daar nou de effecten van?

[1:47:22] Dat is echt heel snel gegaan en we zullen de komende tijd denk ik ook met elkaar

[1:47:26] moeten bezien wat daar het effect van is.

[1:47:29] Uw Kamer heeft die monitoren overigens gisteren ontvangen en daaruit blijkt dat nog niet alle resultaten over 24 binnen zijn.

[1:47:35] En dat neemt het CBS dan mee in een volgende versie.

[1:47:38] En daarnaast heb ik ook nog aan het Nibud gevraagd of zij ook mee willen kijken bij die minimumvoorbeeldvergroting.

[1:47:46] Dan nog een vraag van mevrouw Bruining.

[1:47:49] Sluit het huidig sociaal minimum daadwerkelijk aan bij de werkelijke kosten van het levensonderhoud op de eilanden?

[1:47:55] Nou, ik denk dat het antwoord daarop nee is.

[1:47:57] en tegelijkertijd denk ik dat we ook moeten erkennen met elkaar

[1:48:01] dat er wel heel veel stappen zijn gezet de afgelopen tijd,

[1:48:03] maar dat we er nog niet zijn.

[1:48:05] We zijn er bijvoorbeeld nog niet voor huishoudens met kinderen

[1:48:08] en daarom verken ik ook de mogelijkheid voor een afvullende kindregeling.

[1:48:12] Maar niet alles kan generiek en ik denk dat we heel goed oog moeten houden van

[1:48:16] is dat wel verstandig om het generiek te doen?

[1:48:18] Is het in de uitvoering nog te dragen?

[1:48:21] En tegelijkertijd, en mevrouw De Vries refereerde er ook aan,

[1:48:23] We moeten ook niet uit het oog verliezen dat er meer is dan alleen de sociaal minima.

[1:48:28] Ook de middeninkomens moeten we blijven

[1:48:31] ondersteunen indien de kosten zo blijven stijgen.

[1:48:35] En de gerichte maatregelen, dat is volgens mij wat we met elkaar moeten blijven onderzoeken.

[1:48:39] Dan een opnieuw een vraag van mevrouw Bruining.

[1:48:42] Ik wil de staatssecretaris vragen om een duidelijke tijdslijn te geven.

[1:48:46] In de kabinetsreactie hebben we al aangegeven welke stappen het kabinet gaat zetten.

[1:48:49] En ik zal in de volgende voortgangsrapportage ook de bestaanszekerheid van Caribisch Nederland

[1:48:56] opnieuw weer meenemen in die tijdlijn.

[1:48:58] Ik kan u wel in ieder geval voor een aantal dingen een tijdlijn alvast schetsen.

[1:49:03] De WW willen we in consultatie brengen in 2025.

[1:49:07] Denk ook bijvoorbeeld aan de verlofregeling en de medische uitzending, ook die willen

[1:49:11] we in consultatie doen in 2025.

[1:49:14] En voor mij persoonlijk een toepasselijke, het vaderschapsverlof, of eigenlijk veel breder

[1:49:18] Het verlofstelsel willen we in januari in de Tweede Kamer met u bespreken.

[1:49:25] En dat waren volgens mij mijn vragen, voorzitter.

[1:49:28] Dan dank ik de staatssecretaris voor de beantwoording van de vragen.

[1:49:31] En dan stel ik voor om direct over te gaan tot de Tweede Termijn.

[1:49:34] De leden hebben allemaal twee minuten spreektijd.

[1:49:38] Dan geef ik het woord aan de heer Weid van GroenLinks, PvdA, voor de Tweede Termijn van de Kamer.

[1:49:43] Dank voorzitter.

[1:49:44] Ik wil de staatssecretaris bedanken voor hun antwoorden.

[1:49:49] Ik heb er in ieder geval wel een goed gevoel aan overgehouden, dat we in de aankomende tijd

[1:49:57] de maatregelen, initiatieven die in het verleden zijn ingezet in de afgelopen periode, dat

[1:50:02] we die goed gaan doorgaan zetten en dat er ook efficiëntie bij komt middels zo'n tijdspad

[1:50:10] en dat we concreet gaan horen straks, oké, wat gaat er precies gebeuren en in welke hoedanigheid

[1:50:16] en op welk tijdstip bestek.

[1:50:19] En ik zou graag wel een twee minuten debat willen aanvragen voor het vervolg.

[1:50:27] Ik zie dat het leidt tot een vraag van mevrouw de Vries.

[1:50:31] Het is altijd wel handig om even te weten voor de voorbereiding,

[1:50:33] op welk punt het dan precies gaat.

[1:50:36] Zou de heer Weid willen toelichten op welk punt hij het twee minuten debat aanvraagt?

[1:50:39] Voorzitter, ik denk dat het altijd goed is om afspraken die we nu gemaakt hebben,

[1:50:45] om daar in ieder geval wel in de toekomst op vooruit te kijken en dat ook vast te kunnen houden.

[1:50:52] Dus vandaar ook een twee minuten debat.

[1:50:54] Dank voor de toelichting.

[1:50:55] Heer Wajt, het staat ieder Kamerlid uiteraard vrij om een twee minuten debat aan te vragen.

[1:50:59] Dus dan noteer ik bij deze dat het twee minuten debat is aangevraagd door de heer Wajt.

[1:51:05] Dan geef ik nu het woord aan de heer Van Hazen van de PVV.

[1:51:09] Ik wil de staatssecretaris ook bedanken voor een heldere uitleg.

[1:51:12] En ik had geen vraag gesteld, dus ik hoef zou ik niet te bedanken voor de antwoorden van mijn vragen.

[1:51:17] Maar in ieder geval bedankt voor de antwoorden op de vragen van mijn collega's.

[1:51:21] Dank u.

[1:51:22] En dan geef ik nu het woord aan mevrouw De Vries van de VVD.

[1:51:24] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:51:26] Dank voor de beantwoording in elk geval.

[1:51:28] Een paar zaken nog wat mij betreft.

[1:51:32] Er wordt een motie C eraan gehaald over het belastingplan BES,

[1:51:35] alsof dat de redder van dat belastingplan en het voorstel is.

[1:51:38] Maar we moeten ook wel eventjes beseffen dat dat die ellende en gedoe allemaal veroorzaakt is,

[1:51:43] ook door een ander amendement, waar volgens mij de PVV en VVD niet voor waren.

[1:51:47] Dus ik vind ook wel dat we daar ook wel eventjes ook moeten kijken,

[1:51:51] dat we goed nadenken voordat wij amendementen indienen en wat de effecten daarvan zijn, voorzitter.

[1:51:58] Dan de punt van de verlaging van de structurele kosten van het levensonderhoud.

[1:52:02] Ik hoor de staatssecretaris zeggen OV, verduurzaming en betaalbare woningen,

[1:52:06] Dat zijn natuurlijk belangrijke elementen.

[1:52:08] Maar ik zou daar echt wel wat een meer, een wat steviger verhaal van willen hebben

[1:52:14] hoe we die kosten nu voor de langere termijn,

[1:52:16] en hoe we echt niet altijd ook investeringen,

[1:52:18] en dat kan soms ook in iets van regelgeving zitten,

[1:52:21] hoe je bijvoorbeeld dat je meer mededening mogelijk probeert te maken, hoe dat kan.

[1:52:26] En ik wou echt vragen om een soort toezegging,

[1:52:28] maar als we dan toch een twee minuten debat doen,

[1:52:30] dan ga ik misschien dat wel in een motie doen,

[1:52:31] maar dat hoeft van mij betreft niet per se in het eerste kwartaal

[1:52:35] daar een soort plan voor krijgen van hoe kan je die structurele kosten in plaats van

[1:52:38] dat u allemaal weer toeslagen en subsidies enzo en allemaal geld gaan

[1:52:42] rondpompen gaan doen. Ik denk dat dat beter is om dat voor de langere termijn

[1:52:46] te doen. Het punt van de ondernemers heb ik volgens mij nadrukkelijk gemaakt om te

[1:52:50] kijken nou hou die balans er wel in en kijk ook wat het voor voor die bedrijven

[1:52:55] betekent en ja ik hoop echt dat de staatssecretarissen en het kabinet goed

[1:53:02] geluisterd hebben naar wat ik heb aangegeven over het zo snel mogelijk duidelijkheid geven,

[1:53:07] ook over werken pas bij voorjaarsnota, over wat dan de maatregelen zouden kunnen zijn en daar ook

[1:53:11] met Kamer het gesprek over aan te gaan. Dank u wel, voorzitter. Dan wil ik de heer White even

[1:53:16] vragen om het voorzitterschap weer van mij op te nemen, zodat ik ook even de tweede termijn namens

[1:53:21] mijzelf kan nemen. Dank u wel, voorzitter. Ik wil mevrouw Breijning de gelegenheid geven om

[1:53:26] uit de inzet te doen van haar tweede termijn. Dank u wel, voorzitter. Ik wil beide staatssecretaris

[1:53:31] Hartstikke bedankt voor hun antwoorden.

[1:53:33] Het klinkt heel hoopvol. Ik zie dat er goede stappen zijn gezet.

[1:53:37] Ik wil bij de staatssecretaris op het hart drukken...

[1:53:39] dat het niet alleen bij woorden kan blijven...

[1:53:41] maar dat de stappen ook echt daadwerkelijk genomen moeten worden...

[1:53:44] waarbij ten alle tijde de inwoners, het landsbestuur...

[1:53:48] moeten worden meegenomen in de besluitvorming...

[1:53:50] en het ontwerp van bepaalde regelingen.

[1:53:54] En ik wilde ook nog wel even aan de staatssecretaris...

[1:53:57] van Binnenlandse Zaken en Koninkrijke Relaties vragen...

[1:54:00] Op welke termijn de Kamer geïnformeerd kan worden over de betere waarborgen ten aanzien van het comply or explain-principe, zoals de staatssecretaris dat had aangegeven.

[1:54:09] Dank u wel.

[1:54:10] Ik dank mevrouw Bruijn voor haar inbreng en geef het voorzitterschap bij deze weer terug.

[1:54:16] Hiermee komen we bij het einde van de tweede termijn van de zijde van de Kamer.

[1:54:20] Ik kijk even naar de zijde van het kabinet.

[1:54:26] Is er een korte schorsing nodig?

[1:54:28] Hoe lang hebben de staatssecretarissen nodig?

[1:54:36] Ik heb als goed als twee vragen gehad, als ik het wel heb verstaan, van mevrouw De Vries

[1:54:42] over de kostenverlagingen en de plannen daaromheen.

[1:54:48] Ik denk toch dat ik weer naar het voorjaar kijk, want ik wil dit gewoon goed doen.

[1:54:57] En de tweede vraag betreft comply or explain, dan kunnen wij volgens mij in Q2 daarop terugkomen.

[1:55:08] En wat de eerste vraag nog betreft, maar dat is een herhaling die ik eerder heb gezegd.

[1:55:13] Kostenverlaging, heel belangrijk.

[1:55:15] En tegelijkertijd zit ik ook in op economische ontwikkeling.

[1:55:18] Om over tien jaar een ander debat te hebben, wat ik eerder zei, dan wat we nu hebben.

[1:55:22] dat iedereen het gewoon goed heeft, de economie goed draait en iedereen wordt meegenomen.

[1:55:30] Dit leidt tot een vervolgvraag, interruptie, van mevrouw De Schiefs.

[1:55:34] Mijn vraag was wel concreet of u met een voorstel kunt komen.

[1:55:37] Het kan inderdaad ook in de landbouw zijn dat u zegt, of de staatssecretaris zegt,

[1:55:43] dat dat ook een deelelement zou kunnen zijn van de verklaring van de vaste kosten.

[1:55:49] Maar er zit meer in de hele keten, de instabiliteit, het aanbod, de concurrentie op

[1:55:54] Het kan ook zijn dat we voor de verduurzaming van de energievoorziening daar nog stappen moeten zetten.

[1:56:05] Mijn partij is meer van laten we het structureel kijken of we dat kunnen oplossen, in plaats van

[1:56:10] elk jaar maar weer iedereen toeslagen of op dat soort zaken geven.

[1:56:14] Ik denk dat dat andere uiteindelijk beter is voor de eilanden.

[1:56:18] De staatssecretaris.

[1:56:19] Daar ben ik het mee eens, voorzitter.

[1:56:20] Dan komen we hierbij aan het einde van de tweede termijn van de zijde van het kabinet.

[1:56:25] Dan ga ik nu nog even met u de toezeggingen doornemen die zijn gedaan.

[1:56:31] Heel goed opletten inderdaad.

[1:56:33] Toezegging 1.

[1:56:34] De staatssecretaris van BZK informeerde Kamer begin februari over de verdere invulling van

[1:56:38] het jaarlijkse integrale weegmoment koopkrachtmaatregelen en het bijbehorende tijdspad.

[1:56:45] De staatssecretaris.

[1:56:47] Ja.

[1:56:48] Top.

[1:56:49] Tweede toezegging.

[1:56:50] In Q2 2025 informeert de staatssecretaris BZK de Kamer over de nadere waarborgen comply or explain.

[1:56:58] Staatssecretaris.

[1:56:59] Ja, voorzitter.

[1:57:00] Top, dan ga ik even over naar de heer White over het twee minuten debat wat door hem is aangevraagd.

[1:57:07] Dus het twee minuten debat met als eerste spreken de heer White.

[1:57:10] Moet dit nog voor kerst of mag het ook daarna?

[1:57:12] Ik wil je er wel op wijzen dat de agenda redelijk vol zit.

[1:57:16] Voorzitter, ik ga ervan uit dat het voor kerst nog plaatsvindt.

[1:57:18] Nee.

[1:57:28] Ik dank de staatssecretaris voor hun aanwezigheid, ik dank de leden voor hun aanwezigheid en bijdrage,

[1:57:32] ik dank de mensen op de publieke tribune en ik dank ook de mensen die thuis hebben meegekeken

[1:57:37] en ik wens u allemaal een fijne dag verder.