Energieraad (formeel)

[0:00:00] Een hele goede morgen.

[0:00:02] Hierbij open ik de vergadering van de vastekamercommissie

[0:00:07] voor Klimaat en Groene Groei.

[0:00:09] En op de agenda staat een commissiedebat over de energieraad,

[0:00:13] tussen haakjes een formeel, dus over de formele energieraad.

[0:00:17] Ik heet van harte welkom de minister

[0:00:20] en van harte welkom mevrouw Kreuger van GroenLinks PvdA.

[0:00:24] Ik zal zelf het woord ook voeren namens Nieuw Sociaal Contract.

[0:00:27] En ik heb toch hoop dat er nog meerdere collega's aanschuiven.

[0:00:31] Maar ik zou nu graag het woord willen geven aan mevrouw Kreuger.

[0:00:35] Dank u wel, voorzitter.

[0:00:38] Ja, wat mij betreft is het belangrijkste onderwerp op de agenda vandaag de klimaattop die net

[0:00:43] heeft plaatsgevonden.

[0:00:45] En helaas werd mijn verzoek voor een volwaardig debat, een plenair debat over de uitkomst

[0:00:50] van de klimaattop door de coalitie geblokkeerd.

[0:00:53] En als ik nu kijk hoeveel collega's er zijn, denk ik wel, jeetje jongens, het is echt een

[0:00:57] ongelooflijk belangrijk onderwerp wat daar gebeurd is en ook hoe we ons

[0:01:00] voorbereiden op de komende top in Brazilië.

[0:01:04] En ik merk dat er, ja, denk eigenlijk over het algemeen de grootste

[0:01:09] teleurstelling natuurlijk zit op het punt van de financiën, de finance.

[0:01:14] Dat was waar deze top om draaide.

[0:01:17] En het is evident dat die 300 miljard die afgesproken is echt te weinig is.

[0:01:22] En dat het daarnaast ook nog eens onduidelijk is met welke financiële

[0:01:26] constructies en dat het geen duidelijke giften zijn, maar dat het eigenlijk ook nog met private

[0:01:33] financiering moet opgebracht worden.

[0:01:36] En om Simon Steele te citeren, klimaatfinanciering is geen liefdadigheid, maar een kwestie van

[0:01:41] eigen belang.

[0:01:42] Als twee derde van de wereld het zich niet kan oorloven om emissies te verminderen, betaalt

[0:01:46] elk land de prijs.

[0:01:49] Dus ik wil heel graag een reactie van de minister hoe zij kijkt naar dat nieuwe klimaatfinancieringsdoel

[0:01:54] en het feit dat het doel in 2035 pas gehaald hoeft te worden.

[0:02:00] Wat betekent dit nou voor echt, ja, hoe gaan we nou richting Brazilië

[0:02:06] en richting de noodzaak dat alle landen of groepen landen

[0:02:11] moeten komen met een hogere INDC

[0:02:16] op het moment dat de klimaatfinanciering eigenlijk niet geregeld is.

[0:02:20] En de minister noemt in haar brief het ontbreken van een verdeelsleutel en thematische subdoelen.

[0:02:26] Dus hoe wordt er nou geborgd dat er echt sprake is van eerlijke burden sharing tussen landen

[0:02:31] en een evenwichtige verdeling van middelen tussen mitigatie, adaptatie en verlies en

[0:02:35] schade zodat ook de financiering aansluit bij zowel de verantwoordelijkheid van landen als

[0:02:41] de noden in het mondiale zuiden.

[0:02:43] En hoe gaan we richting de top in Brazilië toch inzetten op een steviger financiële bijdrage vanuit de EU?

[0:02:53] Is dat waar Nederland zich hard voor gaat maken?

[0:02:56] En ziet de minister dat dat echt nodig is om ook die onderhandelingen over hogere INDC's vlot te trekken?

[0:03:05] Voorzitter, dan heb ik nog een vraag over het 2040-doel.

[0:03:09] Dat is natuurlijk in de Europese inzet richting Brazilië, denk ik, heel belangrijk dat we

[0:03:14] laten zien dat er echt ambitie zit rond 2040.

[0:03:18] Nou zijn er nu impact assessment scenario's binnen de EU van een 2040 doel, waarbij de

[0:03:25] wetenschappelijke Europese Klimaatraad heeft gezegd van nou, dat doel moet zitten op 95

[0:03:31] procent.

[0:03:31] Nou, het gaat nu over 90 procent, maar die impact scenario's, die worden verder uitgewerkt

[0:03:37] Mijn vraag is eigenlijk aan de minister of zij zich kan inzetten dat het live scenario

[0:03:42] ook volwaardig meegenomen wordt en daadwerkelijk wordt uitgewerkt.

[0:03:47] En... Oh, zit ik over mijn tijd, voorzitter?

[0:03:51] Oké, dan ga ik nog heel snel...

[0:03:53] We hebben vorige week heel uitgebreid gepraat over fossiele subsidies.

[0:03:57] Ik hoop dat de minister op deze voormele energieraad

[0:04:00] het onderwerp van de afbouw van fossiele subsidies agendeert en concreet maakt

[0:04:06] en met ook concrete stappen samen met andere lidstaten om tot die afbouw te komen.

[0:04:12] En tot slot, voorzitter, is het onderwerp waar vanuit de portefeuille van de minister

[0:04:18] volgens mij aandacht voor moet komen, zijn de energienetten.

[0:04:22] Heel belangrijk dat we daarin investeren, grensoverschijnende verbinding

[0:04:26] en ook de wetgeving die daarvoor nodig is.

[0:04:28] Dus mijn vraag aan de minister wat haar inzet daarop is.

[0:04:31] Dank u wel, voorzitter.

[0:04:33] Dan geef ik nu het woord aan de heer Kisteman die namens de VVD zal spreken.

[0:04:43] Voorzitter, bedankt en excuus dat ik iets te laat was.

[0:04:45] Het is toch altijd verder lopen dan je soms denkt.

[0:04:50] Heb je dat nooit? Ja, ik denk altijd in twee minuten moet dat lukken.

[0:04:53] Voorzitter, ik vervang vandaag mijn collega Erkens,

[0:04:57] die zoals jullie weten natuurlijk vader is geworden voor de tweede keer.

[0:05:01] Tijdens de energieraad zal er een debat worden gevoerd

[0:05:03] over de beleidsprioriteit van de nieuwe eurocommissaris voor energie en wonen, Dan Jørgensen.

[0:05:09] Voor de VVD is de Nederlandse inzet hier belangrijk.

[0:05:12] De Europese industrie verliest de wereldwijde concurrentieslag.

[0:05:15] Dit komt onder andere door te dure energie...

[0:05:17] en een enorme afhankelijkheid van de import van energie uit andere werelddelen.

[0:05:22] De energiekosten zijn twee tot drie keer hoger dan in de rest van de wereld.

[0:05:26] Nederland heeft dan nog eens de hoogste energiekosten binnen de Europese Unie.

[0:05:29] Het is ontzettend belangrijk dat de nieuwe Eurocommissaris Jürgensen aan de slag gaat

[0:05:34] met betaalbare prijzen voor energie.

[0:05:36] De VVD steunt dan ook de lijn van het kabinet, maar mist wel het gevoel van urgentie.

[0:05:41] Wat kan er allemaal geregeld worden in het Action Plan for Affordable Energy Prices dat

[0:05:46] Jürgensen in zijn eerste honderd dagen wil publiceren?

[0:05:49] Worden bijvoorbeeld maatregelen tegen de stijgende nettarieven hier alweer meegenomen?

[0:05:52] Als het niet zo is, wanneer kunnen we hier dan wel actie op verwachten?

[0:05:57] Voorzitter, de energietransitie loopt vast op trage bureaucratie die de overheid zelf heeft opgetuigd.

[0:06:03] Mijn collega Erkes heeft hier namens de VVD al vaker gepleit voor een radicale versnelling van de vergunningsverlening en bijborende procedures.

[0:06:10] Zeker in het kader van FIT voor 55%.

[0:06:14] Er is hier de laatste jaren echt te weinig op gebeurd.

[0:06:18] Wat heeft Nederland concreet van de EU nodig om dit te veranderen en hoe kan Jurkussen hier aan bijdragen?

[0:06:25] Voorzitter, in haar inbreng gaat het kabinet niet in op de uitrol van de small modular reactors,

[0:06:31] de SMRs. Een grote hobby van mijn collega Erken, zoals jullie weten. En inmiddels weet ik ook een

[0:06:38] beetje wat het zijn. Een gemiste kans voor de VVD in betreft. De VVD wil dan ook dat er op

[0:06:46] Europees niveau een koproep wordt opgezet ten aanzien van de uitrol van SMRs binnen de EU.

[0:06:50] Dit zou een hele mooie prioriteit kunnen zijn voor Jürgensen.

[0:06:55] Hoe kijkt de minister hierna en wil zij zich hier hard voor maken?

[0:06:58] Met welke Europese lidstaten kan ze hiervoor optrekken?

[0:07:02] Dan over de COP29.

[0:07:04] Er is afgesproken dat rijke landen van 2035...

[0:07:08] jaarlijks 300 miljard dollar per jaar gaan bijdragen aan klimaatadaptatie...

[0:07:11] en mitigatie in ontwikkelingslanden.

[0:07:16] De VVD wil weten hoe ze deze afspraken precies uitzien.

[0:07:19] welke landen gaan wel mee betalen en welke niet.

[0:07:23] Voorzitter, het kan toch niet zo zijn dat Nederland gaat betalen voor landen als China,

[0:07:26] Saudi-Arabië of Singapore. Deze landen hebben zelf al een grote economie.

[0:07:31] Wat zijn daarnaast de consequenties van de afspraken over klimaatfinanciering van Nederland?

[0:07:36] Eurocommissaris Hoekstra heeft in een interview gezegd dat Nederland niet met rekening naar huis gaat.

[0:07:40] Hoe zit dat precies? Hoeveel geld moet Nederland straks gaan betalen en wat is hiervan nieuw?

[0:07:45] En wat kan er privaat worden opgebracht?

[0:07:48] Welk deel van het bedrag zal een gift zijn en wat zijn leningen?

[0:07:51] Voorzitter, wat de VVD betreft moet dit zo snel mogelijk en zichtelijk worden gemaakt.

[0:07:56] Afrondend voorzitter, als het dan toch tot klimaatfinanciering komt,

[0:08:02] dan ziet de VVD graag dat dit wordt vormgegeven op een manier dat Nederland er ook wat aan heeft.

[0:08:06] Dat bijvoorbeeld het Nederlands bedrijfsleven wordt ingezet om internationale projecten te realiseren

[0:08:11] of dat er wordt geïnvesteerd in projecten die belangrijk zijn voor de leveringszekerheid.

[0:08:16] Op die manier wordt er een win-winsituatie gecreëerd, waardoor wij er als Nederland ook nog wat aan hebben.

[0:08:21] Kijkt de minister hier ook zo naar en hoe wil de minister dit gaan oppakken?

[0:08:24] Dat was mijn bijdrage, voorzitter.

[0:08:26] Hartelijk dank en nu heeft een interruptie van mevrouw Kreuger.

[0:08:30] Ja, allereerst misschien om dat laatste punt op een manier dat Nederland er ook nog wat aan zou hebben.

[0:08:36] Ik hoop dat de VVD gewoon erkent dat klimaatfinanciering cruciaal is om die onderhandelingen en het

[0:08:44] klimaatakkoord vlot te trekken.

[0:08:46] Dus dat we er sowieso wat aan hebben, want alleen als iedereen in actie komt, dan kunnen

[0:08:51] we klimaatverandering tegengaan.

[0:08:53] Maar mijn vraag is veel concreter.

[0:08:56] Is de heer Kistemans het met mij eens dat op een moment dat er eigenlijk zo'n ongelooflijk

[0:09:03] nood ligt bij een hele groep, een heel groot deel van de wereld,

[0:09:09] dat het eigenlijk onbestaanbaar is om te bezuinigen op klimaatfinanciering.

[0:09:15] Zullen we even de bel afwachten en dan geef ik daarna het woord aan de heer Kisteman.

[0:10:07] Aan u het woord.

[0:10:09] Ja, voorzitter, dank u wel.

[0:10:09] Zal ik dan één verheldere vraag mogen stellen?

[0:10:11] Want mevrouw Kreuger heeft het over de bezuiniging op het investeren in het klimaat.

[0:10:16] Bedoelt ze het dan vanuit Nederland of vanuit Europa?

[0:10:18] Welke vanuit waar bedoelt zij dat precies?

[0:10:21] Mevrouw Kruijger.

[0:10:22] Ik bedoel dat vanuit Nederland dat er binnen het OS-budget de klimaatfinanciering is

[0:10:28] ingesnoeid, dus waar we eigenlijk op een punt staan.

[0:10:31] En dat was eigenlijk de financiering die hoorde bij het oude klimaatfinancieringsdoel.

[0:10:37] Nou, het is overduidelijk dat dat onvoldoende is.

[0:10:39] Daarom ligt er nu ook een commitment voor een grotere inzet.

[0:10:45] Ja, dan is het toch onbestaanbaar om als

[0:10:47] Nederland te gaan bezuinigen op klimaatfinanciering?

[0:10:52] Meneer Kirstenman.

[0:10:52] Dank u wel voor deze verduideling.

[0:10:54] Wij staan gewoon achter de bezuinigingen die nu zijn gemaakt en de keuze die er nu zijn gemaakt.

[0:11:00] Dus hoe wij nu willen investeren hierin in deze financiering en de bezuiniging erop,

[0:11:05] dat is wat de VVD wat betreft mij voldoende zo.

[0:11:12] Mevrouw Kruijger.

[0:11:13] Ik snap best dat de VVD zegt we staan gewoon achter de bezuinigingen,

[0:11:17] want anders was die handtekening onder een akkoord ook weinig waard.

[0:11:20] Maar mijn vraag was, er is een handtekening op een akkoord gezet, er zijn bezuinigingen in gang gezet,

[0:11:26] nu ligt er een afspraak vanuit de hele wereld in de UNFCCC, een klimaatakkoord,

[0:11:31] dat er echt financiering bij moet, ja dan moet er toch ook gekeken worden naar wat Nederland daarin bij gaat dragen,

[0:11:38] want er gaat alleen iets veranderen op het moment dat alle landen samen in actie komen.

[0:11:43] Dus dan nogmaals mijn vraag, is het niet dan ook van belang om echt te kijken naar hoe Nederland

[0:11:49] juist iets extra's gaat bijdragen op klimaatfinanciering in plaats van te bezuinigen?

[0:11:56] Voorzitter, dank u wel. Dat stap ik. Voor 2025 is in principe gewoon hetzelfde bedrag

[0:12:01] beschikbaar. Daarna moeten er nog keuzes gemaakt worden. En dat is ook mijn vraag aan de minister,

[0:12:08] van hoe kunnen we dat oppakken? Dus daar ben ik ook benieuwd naar in haar beantwoording.

[0:12:11] Kan het eventueel met private investeringen? Hoe kunnen we dit doen?

[0:12:16] Dank u wel. Dan wil ik mevrouw Teunissen vragen voor haar bijdrage namens Partij voor

[0:12:20] Voorzitter, ik had eigenlijk nog een interruptie.

[0:12:23] Oh, excuses.

[0:12:24] Mevrouw Teunissen, aan u het woord.

[0:12:26] Ja, voorzitter.

[0:12:28] Het is heel belangrijk dat de fossiele subsidies worden afgeschaft,

[0:12:31] want dan kunnen we echt

[0:12:32] inzetten op die nieuwe economie.

[0:12:34] En de Partij voor de Dieren ziet graag

[0:12:36] dat dat nationaal gebeurt, maar de VVD

[0:12:38] heeft altijd gezegd, nee, dat moeten we

[0:12:40] in internationaal verband doen. En nou heeft Nederland

[0:12:42] het initiatief genomen op de

[0:12:44] klimaattop om een coalitie te vormen met landen

[0:12:46] om inderdaad te komen tot het afschaffen

[0:12:48] van fossiele subsidies in internationaal verband.

[0:12:52] Wat vindt de heer Kisteman,

[0:12:54] hoe vindt hij dat dat vormgegeven moet worden?

[0:12:56] Welke concrete stappen moet Nederland nu gaan zetten?

[0:13:00] De heer Kisteman.

[0:13:03] Volgens mij is er van de week een burgerinitiatief geweest over stop

[0:13:06] met fossiel, was u daar ook bij, dacht ik.

[0:13:08] Dus dat debat gaat natuurlijk aan de hand van het burgerinitiatief

[0:13:11] ook hier weer in de Kamer weer gevoerd worden, nog een keer.

[0:13:15] En dat is hartstikke positief dat burgers dat op die manier kunnen doen.

[0:13:20] Fossiel in Europa, wat de VVD betrekt, doen we in een international verband op een gelijkspeelveld.

[0:13:26] Daar gaat het ons om.

[0:13:27] Dus we zijn bezig om subsidies in kaart te brengen en kijken hoe we dit kunnen oppakken.

[0:13:33] Ja voorzitter, die discussie voeren we nu en die hebben we ook al gevoerd,

[0:13:36] want we hebben een debat gehad over fossiele subsidies.

[0:13:39] Mijn vraag is eigenlijk over welke concrete stappen komen er nu,

[0:13:43] want ik hoor al een paar jaar van de VVD, ja dat moeten we in internationaal verband doen.

[0:13:47] In de tussentijd zien we dat er eigenlijk niks gebeurt, dat zelfs fossiele subsidies in Nederland

[0:13:52] bijkomen, zoals de oxijnsverlaging op de rode diesel.

[0:13:55] Dus de vraag is nu aan de heer Kisteman, nou, nu hebben we een momentum, want er zijn heel

[0:14:01] veel landen bij dat internationale initiatief van Nederland aangesloten, welke stappen moeten

[0:14:06] er nu concreet in internationaal verband gezet worden om die fossiele subsidies ook daadwerkelijk

[0:14:11] af te schaffen?

[0:14:13] De heer Kisteman.

[0:14:15] Dank u wel, voorzitter.

[0:14:16] Volgens mij zijn we daar met de coalitie mee bezig om te kijken hoe we die subsidies kunnen afbouwen.

[0:14:22] Dat wordt in kaart gebracht.

[0:14:25] En richting de kop van 2030 werken we daar verder in de internationale coalitie samen aan om te kijken hoe we dit verder kunnen vormgeven.

[0:14:39] Ik kijk even naar mevrouw Teunissen.

[0:14:41] Ja, voorzitter, tot slot.

[0:14:43] Ik snap de verwarring.

[0:14:44] De heer Kisteman, die vervangt collega Erkens.

[0:14:48] U heeft het met name over wat gaat er Europees gebeuren.

[0:14:53] Ik zie dat u nog een verduidelijkende vraag heeft volgens mij, of wilt u beginnen met u

[0:14:57] inbouw?

[0:14:57] Nee, voorzitter.

[0:14:58] Ik zal beginnen.

[0:14:59] Het enige wat ik, misschien nog een concluderende opmerking, is dat we dus echt concrete stappen

[0:15:05] nodig hebben.

[0:15:06] En die hoor ik dus steeds niet van de VVD.

[0:15:10] Dus ja, ik hoop wel dat ik ook de VVD meekrijg in ook daadwerkelijk dan water of ook daad bij het woord voegen.

[0:15:19] Ja, want ik hoor dus al jaren van dit moeten we in internationaal verband aanpakken,

[0:15:23] maar ik hoor steeds geen concrete afbouwplannen.

[0:15:26] Dus ik hoop dat ik daar de VVD dan in meekrijg.

[0:15:32] Wilt de heer Kirstenman daar nog op reageren? Nee.

[0:15:35] Dan wil ik het woord geven aan mevrouw Teunissen voor haar inbreng namens Partij voor de Dieren.

[0:15:40] Ja, voorzitter, dank u wel. We hebben de klimaattop 29 gehad en ik heb daar eigenlijk twee concrete

[0:15:47] vragen over aan de minister over de resultaten. Eerste vraag over klimaatfinanciering. De

[0:15:54] resultaten zijn teleurstellend. We zien dat kwetsbare landen die het hardst geraakt worden

[0:15:59] door klimaatverandering, die hebben gevraagd om een rechtvaardige bijdrage aan de wereld,

[0:16:04] van de wereld om hun te helpen in het oplossen en het beperken van de schade van klimaatverandering.

[0:16:10] Uiteindelijk is er 300 miljard wereldwijd toegezegd.

[0:16:14] Dit is wat de Partij voor de Dieren betreft veel te weinig.

[0:16:17] En de vraag is aan de minister, hoe kijkt zij zelf terug op dit resultaat?

[0:16:23] Maar ook, ja, hoe gaat Nederland nu die bijdrage vormgeven, die bijdrage aan die 300 miljard?

[0:16:30] En gaan we dat doen via hopelijk niet alleen maar private investeringen,

[0:16:37] maar ook publieke en publieke waarborgen.

[0:16:41] Dus ik heel graag van de minister helder hoe we dit nu gaan vormgeven.

[0:16:45] Dan de tweede vraag, voorzitter, over, ik noemde het net al even,

[0:16:49] die aanpak van de fossiele subsidies afschaffen.

[0:16:54] Nederland heeft het initiatief genomen voor een internationale coalitie.

[0:16:58] De Partij voor de Dieren is daar wel kritisch op, want wij zien dat er altijd al heel veel nationale

[0:17:03] mogelijkheden zijn om fossiele subsidies af te schaffen.

[0:17:06] Daar moeten we ook niet langer mee wachten, want hoe langer we daarmee wachten, hoe minder snel we

[0:17:10] tot die nieuwe economie komen en duurzame bedrijven de kans geven.

[0:17:15] Maar goed, die internationale coalitie is er, maar ik zie eigenlijk nog weinig vooruitgang daar.

[0:17:22] Ik zie eigenlijk alleen maar dat landen nu in kaart gaan brengen, terwijl dat eigenlijk al de bedoeling

[0:17:25] was wat nou precies die fossiele subsidies zijn.

[0:17:28] Dus ik wil heel graag van de minister horen welke concrete stappen zij

[0:17:32] nou zet in de internationale coalitie.

[0:17:34] Dank u wel, voorzitter.

[0:17:37] Hartelijk dank. Dan wil ik even vragen of een van jullie het voorzitterschap op

[0:17:40] zich wil nemen, zodat ik mijn inbreng kan leveren.

[0:17:43] Mevrouw Kruijger.

[0:17:44] Zeker. En dan geef ik graag het woord aan mevrouw Posma.

[0:17:48] Dank u wel, voorzitter.

[0:17:51] Voorzitter, de energieraad vindt volgende week plaats en de minister zet in op drie

[0:17:55] belangrijke punten voor netcongesti, onder andere de nette energieprijzen,

[0:17:59] verlagen, het versnellen van het vergunningsprocedures en de behoud van

[0:18:03] het gelijkspeelveld. Dat is een heel belangrijk punt voor Nederland.

[0:18:06] En kan de minister nadespeciferen wat haar inzet is, maar welk akkoord zij

[0:18:11] verwacht te halen? Is het realistisch dat andere landen zoals Duitsland hun

[0:18:15] aansluittarieven gaan veranderen? Wat voor resultaat verwacht de minister

[0:18:20] daar te krijgen voor Nederland.

[0:18:23] Daarnaast heeft zij het in de brief over betaalbaarheid voor huishoudens,

[0:18:27] een betaalbare energierekening voor huishoudens.

[0:18:29] Dat vinden wij als nieuwsociaal contract absoluut belangrijk.

[0:18:33] Dat heeft echt prioriteit.

[0:18:35] Kan de minister toezeggen dat ze hier zich voor blijft inzetten?

[0:18:40] En in diezelfde brief refereert ze aan het belang van de markt

[0:18:43] en wat marktwerking kan doen voor lage energieprijzen.

[0:18:47] Ik wil hier meegeven dat dat vaak wel helpt of bedreigt mensen met een grote onderhandingskracht.

[0:18:55] Maar juist huishoudens kunnen in een kwetsbare positie zitten qua betaalbaarheid van de energierekening.

[0:19:01] Daarom vraag ik de minister toe te zeggen om extra aandacht te houden voor die betaalbaarheid

[0:19:06] van de energierekening voor huishoudens.

[0:19:09] Dan een ander onderwerp, een samenhang van de EU Clean Industrial Policy en de Nederlandse

[0:19:15] Groene Groei.

[0:19:15] De publicatie door Hoekstra van de Europese Clean Industrial Deal

[0:19:19] wordt op 25 februari verwacht.

[0:19:22] In hoeverre verwacht de minister dat groene groei en verduurzaming van de industrie in Nederland,

[0:19:27] inclusief het vraagstuk van de hoge energiekosten in de EU, NVS en China,

[0:19:31] beïnvloed geholpen zou worden door de Clean Industrial Deal?

[0:19:35] En in hoeverre wordt er nu in Brussel, of in Hongarije in dit geval,

[0:19:39] door de Europese Commissie met de lidstaten overlegd over wat de prioriteiten binnen die deal zouden moeten zijn?

[0:19:44] Wat is de inzet van Nederland in deze?

[0:19:46] Welk doel neemt de minister hierbij mee?

[0:19:49] Is de inzet op het behoud van wat we hebben of wordt er gekeken naar spreiding van bijvoorbeeld

[0:19:54] staalfabrieken of andere industrieën tussen de Europese landen?

[0:19:59] En dan de voorbereiding op het presidentschap van Trump.

[0:20:03] Hoe bereidt de EU en de energie- en milieu-raad zich voor op het aangezegde uittreden van

[0:20:09] de VS uit het klimaatakkoord van Parijs?

[0:20:12] Hoe realistisch is dat?

[0:20:13] Wat kunnen de gevolgen zijn voor de verdeelsleutel voor de klimaatfinanciering?

[0:20:19] Vooral de nieuwe opkomende economieën betalen nog niet mee en de VS ook veel minder.

[0:20:27] Wat zijn de gevolgen voor de aandelen van andere landen, zoals Nederland, in die belangrijke

[0:20:31] klimaatfinanciering?

[0:20:32] Dan zouden wij graag regelmatig op de hoogte willen worden gehouden over de uitwerking van

[0:20:37] het Draghi-rapport in relatie tot de Europese energiesystemen en de Europese energieprijzen.

[0:20:44] Is de minister bereid om de Kamer hier regelmatig over te informeren, bijvoorbeeld door een

[0:20:50] extra brief of een extra toevoeging aan een brief, voor elk debat over de energieraad

[0:20:55] dat wij hier hebben?

[0:20:57] Dan de afbouw fossiele subsidies in EU-verband.

[0:21:00] We hadden het er net al even over.

[0:21:02] Wil de minister bij haar Europese collega aansturen op een routekaart, met een tijdspad, voor

[0:21:07] de daadwerkelijke afbouw in Europees verband van de fossiele belastingvoordelen?

[0:21:13] Naast dat we fossiele voordelen willen afbouwen, moeten we de duurzame

[0:21:17] voorwaarden juist opbouwen.

[0:21:18] Kan de minister aangeven wat zij in Europees verband doet om de voordelen van hernieuwbare

[0:21:23] groene energie, bijvoorbeeld ten behoeve van de EU-waterstofmarkt,

[0:21:27] of groen gas, op te gaan zetten?

[0:21:30] Dan het onderhandelingsresultaat van de diverse klimaat- en milieutoppen.

[0:21:34] Ik kijk even naar mijn laatste punt.

[0:21:36] Ik ben een beetje over de tijd.

[0:21:39] Even kijken. In de afgelopen maanden.

[0:21:43] Oh, nou, in dat geval.

[0:21:47] Zou de minister ons willen informeren door een brief op te stellen van de diverse slotakkoorden,

[0:21:52] van de diverse toppen, dus van de corruptie in oktober en november,

[0:21:57] zodat we daar goed met elkaar over in gesprek kunnen?

[0:22:01] En dan met name een vraag over de financiering van de schuldenlast van de ontwikkelingslanden.

[0:22:08] Hoe komt dat nu bij ons terecht?

[0:22:11] Er is een akkoord bereikt over de financiering.

[0:22:16] Welk deel is voor Nederland en wanneer komt de rekening om dat te betalen en waar gaan

[0:22:24] we dat neerleggen?

[0:22:26] Voorzitter, dat was het einde van mijn inbreng.

[0:22:31] De derde voorzitter geeft dan eventjes het woord aan mevrouw Kreugen voor een interruptie.

[0:22:35] Dank u wel. Voorzitter, ik heb een vraag aan mevrouw Posma over de Green Industrial Deal.

[0:22:42] Ongelooflijk belangrijk natuurlijk, maar eigenlijk ook zoals Draghi in het rapport aangeeft,

[0:22:48] daar moet ook echt financiering achter komen om die groene industrie op te bouwen.

[0:22:53] En ondertussen hebben we de afbouw van fossiele subsidies.

[0:22:57] Is mevrouw Posma het met mij eens dat wij eigenlijk die paden,

[0:23:03] Dus dat er onderdeel moet zijn van die clean industrial deal, ook het afbouwen van fossiele

[0:23:09] subsidies zodat je dat als een integraal beleid aanpakt.

[0:23:13] Mevrouw Posma.

[0:23:14] Voorzitter, dank.

[0:23:15] Dat is een hele goede vraag.

[0:23:16] Ik gaf dat net al een beetje aan in mijn inbreng door te zeggen van we moeten gelijktijdig

[0:23:21] fossiel afbouwen.

[0:23:24] Ik heb de minister gevraagd of haar inzet bij de, het is geen Europese top, bij de Europese

[0:23:29] raad hiervoor? Ja, de energieraad, dank u. En daarbij heb ik ook aangegeven dat ik het

[0:23:37] belangrijk vind om tegelijkertijd te kijken van hoe zorg je nou dat de belastingsysteem

[0:23:42] zo is opgebouwd of het stimuleringssysteem, moet ik misschien beter zeggen op een EU-verband,

[0:23:48] dat de duurzame energie juist bevorderd wordt. Dus daar ging mijn vraag ook over.

[0:23:54] Een vervolgvraag van mevrouw Kreuger. Ja, die vraag heb ik goed gehoord. Mijn vraag

[0:23:59] was. Je ziet dat eigenlijk nu de discussie over fossiele subsidie wordt

[0:24:03] parallel of op een andere tafel gevoerd dan de discussie over de clean industrial

[0:24:08] deal. En ik denk dat het heel belangrijk is om juist die te verweven, omdat nou

[0:24:14] ja, er moet veel geld extra naar de industrie om die industrie te

[0:24:18] verduurzamen en dan helpt het natuurlijk om je financiële prikkels allemaal de

[0:24:21] goede kant op te hebben staan. Is mevrouw Posma dat met mij eens?

[0:24:26] Het zou gek zijn om daar geen samenhang tussen te vinden.

[0:24:30] In dit geval is dat absoluut belangrijk, anders ben je de ene wereld aan het behandelen, aan het afbouwen,

[0:24:37] en de andere ben je het opzetten en dan moet je een vervlechting tussen hebben.

[0:24:43] Dan geef ik het woord terug aan de voorzitter via de andere voorzitter.

[0:24:47] Ik denk dat we nog nooit zo'n teamwork hebben gehad in deze commissie als vandaag.

[0:24:52] Dan concludeer ik hierbij dat het eerste termijn van de Kamer tot een einde is gekomen.

[0:24:58] Vraag ik de minister hoe lang zij wil schorsen.

[0:25:00] Ja, prima. We schorsen 15 minuten.

[0:25:03] Dat betekent dat we tien over half hier weer terugkomen om de vergadering te vervolgen.

[0:42:39] Wederom een goede morgen.

[0:42:41] Ik heropen de vergadering en geef daarbij het woord aan de minister voor de eerste termijn.

[0:42:49] Voorzitter, dank u wel.

[0:42:51] En ik heb twee blokjes.

[0:42:54] Het eerste gaat over de klimaatfinanciering...

[0:42:57] en de afspraken die daarover gemaakt zijn op de Klimaattop, gezondheid.

[0:43:01] En het tweede blokje gaat eigenlijk over alle vragen die gesteld zijn...

[0:43:05] over prioriteiten van de nieuwe commissie.

[0:43:07] Dus de Clean Industrial Deal, de 2040-doel natuurlijk...

[0:43:13] de elektriciteitsmarkt, de tarieven.

[0:43:16] Dus dat staat allemaal op de komende gezondheid nogmaals.

[0:43:20] maandag en dinsdag op de agenda en voor de volledigheid maandag is de energieraad

[0:43:25] dinsdag de milieuraad en op de milieuraad spreken we over het 2040 doel en de

[0:43:33] fossiele subsidies en tijdens de energieraad staat de nieuwe

[0:43:39] agenda van de commissaris Jurgensen zoals de heer Kisteman ook benoemde op de

[0:43:43] agenda en alles wat daarmee samenhangt maar ik beantwoord de vragen gewoon door

[0:43:49] Dus de twee raden lopen in de beantwoording wat dat betreft een beetje door elkaar.

[0:43:53] Maar dan heb ik dat voor de volledigheid in ieder geval even vermeld.

[0:43:56] Voorzitter, de klimaattop.

[0:43:58] Afgelopen maand in Baku, daar is een financieringsdoel afgesproken van 300 miljard.

[0:44:06] En door een aantal, door mevrouw Kreuger en mevrouw Teunissen, gezegd van ja, dat is eigenlijk te weinig

[0:44:13] of teleurstellend, dat woord gebruikte mevrouw Teunissen, misschien mevrouw Kreuger ook wel.

[0:44:19] En ik zou dat toch geen recht vinden doen, die bewoording aan het feit dat de klimaatfinanciering verdrievoudigd is.

[0:44:28] Op dit moment loopt nog de afspraak van de 100 miljard per jaar.

[0:44:34] Over het afgelopen jaar is overigens meer dan 100 miljard door de op dit moment bijdragende landen aan klimaatfinanciering uitgegeven.

[0:44:43] En dat moet dus na 2035 gaan oplopen naar 300 miljard.

[0:44:48] voordat ik specifiek even inga op de bedrag wil ik er nog wel iets aan toevoegen dat is dat het

[0:44:53] genoemde 13 de 1300 miljard die we ook een keer eerder in een debat met elkaar bediscussieerd

[0:44:58] hebben die in internationale rapporten klimaatrapporten ook genoemd wordt als dat is het

[0:45:03] bedrag dat nodig is om over de hele wereld en dan met name in de de armste landen landen die het

[0:45:10] hardst geraakt worden om gericht en effectief beleid te kunnen voeren.

[0:45:15] Er is erkend op de top dat dat bedrag nodig is.

[0:45:19] En tegelijk is ook gezegd dat kan niet allemaal publiek gefinancierd worden.

[0:45:24] Dat zal ook privaat gefinancierd moeten worden.

[0:45:26] En daar zullen we in de komende jaren

[0:45:30] ook verder met elkaar over in gesprek moeten hoe je dat voor elkaar krijgt.

[0:45:33] Maar de afspraak voor 300 miljard in 2035 die die staat.

[0:45:39] Dan over hoe dat bedrag is vormgegeven en hoe we dat voor elkaar gaan krijgen.

[0:45:47] We hebben afgesproken dat, in tegenstelling tot hoe de afspraak over de financiering nu

[0:45:52] aan elkaar zit, ook landen gaan bijdragen die nu geen zogenaamde donorlanden zijn.

[0:46:00] Dan moet u denken aan landen als China, als Saoedi-Arabië, dat zijn inmiddels echt ontwikkelde

[0:46:07] economieën die ook zelf voor een groot deel bijdragen natuurlijk aan de CO2-uitstoot mondiaal.

[0:46:14] Dus voor met name de Europese Unie, maar ook landen als Nieuw-Zeeland, Australië,

[0:46:20] Japan, Singapore, die overigens ook niet op die eerste lijst stonden.

[0:46:25] Maar is het volstrekt logisch dat ook die landen een bijdrage leveren?

[0:46:30] En die bijdragen gaan dus ook meegeteld worden.

[0:46:32] Dat is dus echt een breuk met hoe dat tot nu toe georganiseerd is.

[0:46:35] En dat zal voornamelijk lopen via de multilaterale ontwikkelingslanden.

[0:46:43] Naast publieke financiering zal de klimaatfinanciering ook privaat opgebracht worden.

[0:46:50] En in Nederland zie je al dat wij dat in onze eigen financiering ook eigenlijk zo'n beetje fifty-fifty verdeeld hebben.

[0:46:58] Want we zullen ook in relatie tot die 1300 miljard die ik net noemde,

[0:47:02] We zullen echt alle bijdrage, zowel privaat als publiek, zowel lateraal, multilateraal

[0:47:12] als bilateraal, we zullen gewoon alles nodig hebben om de financieringsopgave die met deze

[0:47:17] hele grote klimaatopgave gepaard gaat, te kunnen financieren.

[0:47:23] Dan een verdeelsleutel, dat die ontbreekt.

[0:47:28] Daar zijn twee typen.

[0:47:35] Ik zit even te kijken.

[0:47:37] Mevrouw Kreug heeft een interruptie.

[0:47:38] Ik wil voorstellen — daar hadden we het nog niet over gehad — dat we vier korte interrupties doen, gezien de tijd.

[0:47:44] Mocht de tijd overhouden, kunnen we dat altijd uitbreiden.

[0:47:48] Maar laten we het even op vier houden.

[0:47:51] Mijn vraag is aan mevrouw Kreug.

[0:47:53] Wil u eerst wachten totdat de minister dit blokje afheeft?

[0:47:56] Of wil u direct reageren op een punt?

[0:48:00] Nou ja, ik had een vraag over dit stuk van de beantwoording.

[0:48:04] Ik denk dat vier interrupties vrij beperkt is gegeven,

[0:48:07] dat we nog een uur en een kwartier hebben voor het debat.

[0:48:09] We hebben tot twaalf uur staan.

[0:48:11] Mijn vraag is eigenlijk over, want de minister maakt hier

[0:48:15] een beetje een semantisch onderscheid waarin ze zegt

[0:48:18] we erkennen met elkaar dat die 1300 miljard nodig is,

[0:48:20] maar dat lukt niet allemaal uit publieke financiering.

[0:48:23] Het probleem is natuurlijk dat die 300 miljard ook al

[0:48:27] niet bestaat uit publieke financiering.

[0:48:29] Dus dan is het eigenlijk dat als argument zeg maar tegen de 1300 miljard om dat te gebruiken van nou ja dat lukt niet allemaal met publiek geld

[0:48:39] is natuurlijk een beetje vrang als die 300 miljard ook al niet met publiek geld gefinanceerd is.

[0:48:45] Dus mijn vraag is eigenlijk wat is nou de inzet van Nederland ten aanzien van als de erkenning is dat die 1300 miljard nodig is

[0:48:53] om ook daadwerkelijk daartoe te komen, dan zal toch meer publiek geld nodig zijn?

[0:49:01] Nou voorzitter, dat weet ik niet.

[0:49:03] Ja, er is ook publiek geld nodig, daarover geen twijfel.

[0:49:07] Daar draagt Nederland nu ook aan bij.

[0:49:10] Dat zal ook in 2025 weer het geval zijn.

[0:49:14] En ook de private financiering is een hele belangrijke bron.

[0:49:18] Dus als ik even sec nu naar de Nederlandse bijdrage kijk,

[0:49:21] Die zit op ongeveer 1,9 miljard en die is 900 miljard publiek gefinancierd en 900 miljard

[0:49:28] privaat gefinancierd.

[0:49:29] Bij elkaar opgeteld dus een flinke, forse bijdrage van Nederland aan de internationale klimaatfinanciering.

[0:49:36] Daarnaast moeten we ook door blijven werken aan de meer innovatieve vormen van financiering,

[0:49:42] publiek en privaat, maar zeker ook privaat.

[0:49:45] Er was ook een toezegging aan mevrouw Kreuger, of een motie zelfs van mevrouw Kreuger, voordat

[0:49:50] ik naar de klimaattop ging om daar ook op de klimaattop aandacht voor te vragen, dat heb

[0:49:55] ik gedaan.

[0:49:56] Ook door een Nederlands voorbeeld, een Nederlands fonds wat Nederlands pensioenfondsen, ook

[0:50:03] Deense pensioenfondsen helpt, ondersteunt met het inzetten van hun geld en middelen

[0:50:08] in klimaatprojecten over de over de wereld.

[0:50:11] En ik denk dat dat soort voorbeelden waar Nederland dus goed in is en ook omgezien wordt, mensen

[0:50:16] ook graag met ons over in gesprek gaan van hoe doen jullie dat en wat kunnen wij daarvan leren,

[0:50:21] dat we dat soort initiatieven veel breder moeten gaan uitmeten en zorgen dat die ook breder

[0:50:27] geïmplementeerd worden, want die kunnen echt een enorm vliegwiel betekenen voor die internationale

[0:50:35] klimaatfinanciering. En het klopt dat er geen verdeelsleutel in de 300 miljard zit,

[0:50:39] Daar vroeg ook de heer Kisteman naar.

[0:50:44] Dus de uitspraak van de heer Hoekstra klopt in die zin.

[0:50:47] Ik ben niet naar huis gegaan en dat geldt voor alle EU-ministers,

[0:50:52] voor alle ministers die daar waren en die hun handtekening onder dit akkoord hebben gezet.

[0:50:57] Niemand is daarmee gebonden aan het betalen van een bepaald bedrag.

[0:51:02] Alleen gebonden aan de verantwoordelijkheid die de EU met elkaar heeft uitgesproken,

[0:51:06] dat ook de EU daar een bijdrage aan moet leveren.

[0:51:11] Dan vroeg mevrouw Kreuger mij,

[0:51:13] maar er ontbreekt ook een verdeelsleutel voor een eerlijke burden sharing.

[0:51:17] En hoe eerlijk is nou eigenlijk die verdeling?

[0:51:23] En die is bewust op die manier niet afgesproken, die verdeelsleutel,

[0:51:29] omdat dat ook heel moeilijk eigenlijk niet te bepalen is,

[0:51:32] omdat het doel is opgebouwd uit aan de ene kant

[0:51:35] wat donorenlanden bijdragen en aan de andere kant ook die multilaterale ontwikkelingsbanken.

[0:51:46] Ik zat zelf even... U heeft een interruptie, ik straks ook, dus mag u eerst mevrouw Teunissen en dan

[0:51:53] vraag ik u daarna om even het voorzitterschap voor mijn interruptie over te nemen. Mevrouw Teunissen van

[0:51:57] Parijs. Dat doe ik heel graag. Ja voorzitter, ik heb een vraag over ook hoe andere landen die

[0:52:04] klimaatfinanciering vormgeven en of de minister daar iets in kan betekenen.

[0:52:08] Want je ziet dat bijvoorbeeld Duitsland en Frankrijk meer inzetten op leningen

[0:52:11] verstrekken en dat zorgt natuurlijk voor dat de schuldenlast van armere landen

[0:52:16] toeneemt en daarmee ook de ongelijkheid.

[0:52:19] En nou ja, dat is geen oplossing voor de lange termijn, omdat je dan ook niet

[0:52:25] werkt aan een opbouw van een economie in een ander land.

[0:52:27] Dus de vraag is,

[0:52:29] ziet de minister mogelijkheden ook in de

[0:52:32] energieraad om in gesprek te gaan met andere landen om te kijken of ze daar iets in kan betekenen.

[0:52:39] Of dat is meer in de vorm van uitkering komt in plaats van leningen.

[0:52:44] De minister.

[0:52:46] Voorzitter, ik begrijp de vraag van mevrouw Teunissen heel goed.

[0:52:50] Nu staat het landen vrij om zelf te bepalen hoe je je internationale klimaatfinanciering vormgeeft.

[0:52:58] Maar ik denk dat ik langs de route die ik net schetste van innovatieve vormen van financiering

[0:53:05] dit specifieke punt natuurlijk wel onder de aandacht kan brengen in gesprekken met collega-ministers

[0:53:10] uit andere landen en ook het onderliggende doel van het belang om het geen leningen of

[0:53:15] zo min mogelijk leningen te laten zijn.

[0:53:18] Dus als ik het zo mag toezeggen aan mevrouw Teunissen, dat ik het in dat bredere gesprek

[0:53:23] over innovatieve vormen van financiering.

[0:53:26] Hoe zorg je nou dat je de financiering vormgeeft op een manier

[0:53:29] dat het niet een nieuw probleem veroorzaakt?

[0:53:32] En wat kunnen wij daarvan elkaar leren?

[0:53:35] Dan kan ik het in de gesprekken die ik voer betrekken.

[0:53:41] Eh, dan...

[0:53:43] Even een momentje.

[0:53:45] Mevrouw Tennis belt het voorzitterschap even over.

[0:53:47] Mevrouw Posma heeft nog een interruptie.

[0:53:49] Het woord is aan mevrouw Posma.

[0:53:50] Dank u wel, voorzitter.

[0:53:52] Ik vond de mooie toezegging net richting mevrouw Teunissen.

[0:53:56] Mijn vraag stoelt ook over dat onderwerp.

[0:53:59] Het is, denk ik, goed dat de Europese Unie een verantwoordelijkheid neemt voor 300 miljard.

[0:54:05] Tegelijkertijd als je die als Europese Unie als verantwoordelijkheid pakt,

[0:54:09] dan vraag ik me ook wel af wat specifiek alle landen gaan doen om die verantwoordelijkheid te nemen.

[0:54:14] Dus ik ben toch een beetje op zoek.

[0:54:15] Kan de minister aangeven wat de Europese Unie van plan is voor stappenplan

[0:54:21] of voor raamwerk neer te zetten om toch die verantwoordelijkheid wat meer te kwantificeren.

[0:54:25] Dus toch een bedrag neer te leggen van dit is ongeveer waar elk land mee aan de slag moet.

[0:54:31] En ook de manier waarop vorm te geven.

[0:54:35] Dus inderdaad wat meer via de innovatieve oplossingen, minder via de leningen.

[0:54:39] Ziet de minister daar ook een rol voor bij de Europese Unie, bij de heer Hoekstra?

[0:54:44] De minister.

[0:54:46] Voorzitter, nee, niet een kwantitatieve verdeelsleutel,

[0:54:49] maar de kwalitatieve, de vormgeving van hoe kan die financiering er nou uitzien,

[0:54:54] ook in, zoals ik had zojuist eigenlijk verwoorden

[0:54:58] in reactie op de vraag van mevrouw Teunissen,

[0:55:01] daarover kan ik en wil ik het gesprek voeren,

[0:55:04] maar er zit in de systematiek gewoon geen verdeelsleutel naar landen aan vast.

[0:55:08] En ik denk dat we ook dat pad niet op moeten, omdat dat...

[0:55:12] Nou, dat gaat ons, denk ik, verder van huis brengen

[0:55:14] om klimaatfinanciering voor elkaar te krijgen

[0:55:16] dan wanneer ik het langs die kwalitatieve route dat gesprek voer en zoek naar manieren waarop je,

[0:55:23] eigenlijk zeggen we daarmee, nog meer geld richting die 1300 miljard kunt vrijmaken,

[0:55:29] kunt losmaken in de wereld ten behoeven van het klimaat.

[0:55:35] Vervolginterruptie van mevrouw Posma.

[0:55:37] Ja dank, dat is helder. Dan zoek ik nog even naar de verantwoordelijkheid van waar dat ligt.

[0:55:43] Dat ligt dan bij de eurocommissaris, bij de heer Hoekstra, volgens mij.

[0:55:49] Hoe wordt erop bezien dat toch die drie miljard geleverd gaat worden?

[0:55:54] Misschien meer, zoals de minister zegt.

[0:55:56] Maar wie kan wie daarop aanspreken dat wij wel die verantwoordelijkheid...

[0:56:00] als Europese Unie nemen en zichtbaar maken?

[0:56:03] De minister.

[0:56:04] Ja, voorzitter. Wat er gebeurt, is dat...

[0:56:08] Ik geloof, jaarlijks wordt er gemonitord...

[0:56:10] Wat is nou de bijdrage die, in elk geval in Europa gebeurt dat,

[0:56:15] door onafhankelijke organisaties, dus dat doen wij niet zelf,

[0:56:18] of dat doet niet de Europese Unie, maar die monitoren.

[0:56:21] Wat is de bijdrage van lidstaten?

[0:56:24] Ik denk eigenlijk dat dat mondiaal gebeurt,

[0:56:26] maar dat zal ik intussen even checken, lopende debat.

[0:56:29] En daar wordt ook gekeken, ja, is dat nou een fair share,

[0:56:32] als je kijkt naar, op basis van je BBP, op basis van CO2-uitstoot.

[0:56:39] En dat geeft natuurlijk informatie om het gesprek te voeren of elkaar aan te spreken of, nou ja,

[0:56:46] als je bij iemand ineens een enorme sprong omhoog ziet, zou ik benieuwd zijn hoe komt dat en wat

[0:56:51] voor vormen van financiering zitten daar achter. Dus dat is de manier waarop die oploop in dat

[0:56:58] bedrag in de gaten gehouden kan worden. Ik kijk even naar mevrouw Posma,

[0:57:03] als ze nog een vraag heeft. Nee, dan geef ik het voorzitterschap weer over.

[0:57:07] Ja, dank u wel, voorzitter. Ik neem het voorzitterschap weer over en ik zie mevrouw Kreuger met haar hand omhoog.

[0:57:14] Ja, voorzitter, toch even met aanvulling hierop, want kijk, het is niet de EU die een bedrag op tafel legt,

[0:57:20] het zijn lidstaten die een bedrag op tafel leggen. En we hebben hier te maken met een lidstaat die gaat bezuinigen op klimaatfinanciering.

[0:57:28] Dus de minister zei net een getal van die 1,8 miljard, maar het is nog volstrekt onduidelijk als je naar de begroting kijkt

[0:57:34] of we überhaupt die 1,8 miljard volhouden,

[0:57:39] laat staan dat er iets bijkomt, zoals het er nu uitziet.

[0:57:42] Dus dat is toch mijn vraag aan de minister.

[0:57:44] Als zij nu zegt, oké, wij erkennen volledig dat er 1.300 miljard nodig is,

[0:57:49] hoe kijkt de minister dan naar de bijdrage van Nederland na 2025?

[0:57:55] Wat gaan wij dan doen? Hoe doen wij dit eerlijk?

[0:57:59] Het woord is aan de minister.

[0:58:00] Voorzitter, de keuzes over hoe de begroting BHO moet eruitzien na 2025, die moeten gemaakt worden.

[0:58:12] Dat zal mogelijk ook consequenties hebben voor hoe de klimaatfinanciering er op dit moment uitziet.

[0:58:18] Daar benadruk ik wel heel graag dat het private deel, de private bijdrage van Nederland nu ook al fors is.

[0:58:24] En ik ook de goede hoop heb dat we dat vol kunnen houden.

[0:58:29] De Nederlandse bijdrage is op dit moment echt meer dan fair share, dus op die monitorrapporten waar ik net naar verwees, daar zit Nederland echt aan de bovenkant, dus dat is op zich goed nieuws.

[0:58:43] En die innovatieve vormen van financiering, daar lopen we voorop en dat moeten we ook vasthouden en volhouden, want naast die 1,8 miljard die op onze eigen begroting staat,

[0:58:56] zit in die vorm van financiering die ik net noemde, in dat fonds waar ik even de Ayalix,

[0:59:02] ik was even de naam vergeten, maar Ayalix, daar komt ook ongeveer 1,8 miljard uit.

[0:59:06] Dus het is echt een optelsom van een heleboel dingen dat aan het gebeuren is,

[0:59:12] waarin Nederland ook een verantwoordelijkheid heeft, die zullen we ook blijven dragen,

[0:59:16] maar het is ook niet uit te sluiten dat er iets van een consequentie is

[0:59:18] als gevolg van dat we ook hier in Nederland met financiële beperktere ruimte te maken hebben.

[0:59:27] Mevrouw Kreuger, de derde interruptie.

[0:59:32] Ja, voorzitter, ik vind het echt een antwoord waar zo weinig solidariteit en begrip voor waar we staan

[0:59:41] in de internationale klimaatpolitiek uitspreekt.

[0:59:43] Echt onbestaanbaar.

[0:59:45] We moeten van 100 miljard naar 1300 miljard en Nederland gaat bezuinigen op klimaatfinanciering

[0:59:52] in plaats van juist er iets bij doen.

[0:59:54] Dat is toch, ja, dan kan er nog zoveel op private financiering, maar loss and damage is geen business case.

[1:00:03] Klimaatadaptatie is geen business case, zie je in praktijk.

[1:00:07] Dus op het moment dat je daar serieus over bent en je moet van 100 naar 1300 miljard,

[1:00:12] dan is het als Nederland volstrekt asociaal om te gaan bezuinigen op klimaatfinanciering.

[1:00:18] Dus ik wil toch de minister vragen, ziet zij ook dat naar Brazilië toe,

[1:00:22] naar die ongelooflijk belangrijke top, waar echt we internationale solidariteit moeten laten zien,

[1:00:28] dat daar het duidelijk moet zijn dat Nederland zelf ook aan de lat staat

[1:00:33] en dat we dus niet kunnen bezuinigen op klimaatfinanciering.

[1:00:37] Voorzitter, we moeten van 100 naar 300 miljard, daar is een afspraak over gemaakt.

[1:00:40] En er is een erkenning dat er meer nodig is om aan die gigantische opgave,

[1:00:45] klimaatopgave waar we voor staan, om die uiteindelijk met z'n allen het hoofd te kunnen bieden.

[1:00:50] Maar we kunnen niet zomaar met dat soort bedragen landen die zelf ook voor grote uitdagingen staan.

[1:00:56] Daar moet je ook gewoon rekening mee houden.

[1:00:57] Dat is ook solidariteit.

[1:00:59] Van 100 naar 300 miljard vind ik verdrievoudiging.

[1:01:02] Voorzitter, ik vind dat echt niet een klein beetje meer.

[1:01:07] Dat is echt heel veel meer geld.

[1:01:09] En heeft Nederland daar een verantwoordelijkheid in?

[1:01:11] Ja.

[1:01:12] Zal Nederland die verantwoordelijkheid ook blijven dragen?

[1:01:14] Ja.

[1:01:14] Zal dat in dezelfde omvang of dezelfde verdeling zijn zoals dat nu zo is?

[1:01:18] De kans dat dat zo is, is gewoon klein, omdat we hier ook voor een financiële opgave staan.

[1:01:24] Dat is namelijk ook solidariteit, om hier de financiën op orde te brengen en het huishoudboekje

[1:01:29] op een nette manier door te geven.

[1:01:32] Dank u wel.

[1:01:33] Er zijn geen verdere vragen, dus u kunt verder met uw betoog.

[1:01:38] Ik heb nog wel wat vragen over de klimaatfinanciering hoor, dus ik ben nog niet klaar met dat.

[1:01:42] Zullen we, dat lijkt me een hele goede suggestie, als u even dit blokje afmaakt, dan gaan we

[1:01:47] daarna weer over tot de interrupties.

[1:01:49] Ja. Want mevrouw Kreugen had mij ook nog gevraagd over het live scenario.

[1:02:00] O, dat was in relatie tot 2040. Ik haal nu twee dingen door elkaar. Die haal ik even voor zo meteen.

[1:02:05] Dan de vraag van de heer Kisteman over het vormgeven van die financiering en of dat dan ook ten goede kan komen aan bijvoorbeeld het Nederlands bedrijfsleven.

[1:02:22] De Nederlandse klimaatfinanciering komt ook voort uit ontwikkelingshulp.

[1:02:29] We hebben in het regeringsprogramma gekozen om dit ook in het belang van Nederland aan

[1:02:33] te wenden, bijvoorbeeld op het gebied van klimaatadaptatie en water.

[1:02:40] Dat betekent dus ook dat het ten goede komt aan onze economie en bedrijven, die daar veel

[1:02:45] kennis van hebben en die kennis ook internationaal inzetten en andere landen daarbij helpen.

[1:02:51] Hoe dat er allemaal precies uit gaat zien, ook in de toekomst, daar zal de minister van

[1:02:59] BHO verder uitwerkingen geven in haar beleidsbrief begin of in de loop van volgend jaar.

[1:03:10] Dan heb ik volgens mij de vraag over klimaatfinanciering.

[1:03:17] Dan kom ik graag door met de fossiele subsidies.

[1:03:21] De 300 miljard ben ik dan.

[1:03:25] Dan geef ik mevrouw Teunissen het woord voor haar tweede interruptie.

[1:03:31] Toch nog even een vraag over die verdeelsleutel waar de minister niet aan doet kijken wat we moeten voorkomen.

[1:03:38] Het gaat om dat we solidariteit tonen met andere landen, gezien Nederland en andere rijke landen enorme uitstoot hebben, historisch gezien.

[1:03:49] Meer dan China bijvoorbeeld.

[1:03:52] Dus het is heel belangrijk om die solidariteit voorop te stellen.

[1:03:55] En wat we natuurlijk moeten voorkomen is dat we allerlei private investeringen onder die klimaatfinanciering scharen.

[1:04:04] Die dan bijvoorbeeld biomassa, intensieve landbouwsystemen die ook onder het mond van klimaatfinanciering een bijdrage zouden leveren.

[1:04:14] Kan de minister in ieder geval erkennen dat we die kant niet op moeten en dat we dus ook echt in het kader van die solidariteit kaders moeten stellen en een bepaalde mate van publieke financiering moeten hebben.

[1:04:27] En dat we niet zomaar alle private investeringen opeens onder klimaatfinanciering gaan zien.

[1:04:34] Dus hoe gaat de minister dat dan voorkomen?

[1:04:37] En zorgen dat we echt laten zien van, dat is heel lastig gezien, alle bezuinigingen,

[1:04:42] maar hoe gaat de minister dan toch laten zien van wij staan voor die solidariteit

[1:04:47] en wij gaan meer aan klimaatfinanciering doen in plaats van minder?

[1:04:55] Voorzitter, daarover, in die monitoring waar ik het net over had, over hoe ziet nou de

[1:05:00] klimaatfinanciering vanuit verschillende landen eruit, wordt natuurlijk ook wel heel gericht

[1:05:03] gekeken wat gebeurt er en wat kan je dan wel of niet optellen.

[1:05:08] Daar gelden criteria voor, randvoorwaarden voor, dus daar kan je niet zomaar iets mooi

[1:05:16] verkopen waardoor het lijkt alsof het klimaat is of klimaatfinanciering is en dat niet is.

[1:05:20] Er zat één zin in de interruptie van mevrouw Teunissen, waar ik wel waarde aan hecht om

[1:05:25] daar iets over te zeggen, de verdeelsleutel waar de minister niet aan doet.

[1:05:29] Nee, voorzitter, waar de wereld niet aan doet.

[1:05:32] Mondiaal, globaal, op de klimaattop, is er afgesproken om 300 miljard klimaatfinanciering

[1:05:38] in 2035 met elkaar op te brengen.

[1:05:41] Voor geen van de landen geldt de verdeelsleutel.

[1:05:43] Het is aan individuele landen om vervolgens te bepalen wat hun bijdrage aan dat collectieve

[1:05:48] doel is.

[1:05:52] Voorzitter, dan kom ik bij de fossiele subsidies en daar zijn verschillende vragen over gesteld.

[1:06:02] Ik trek even uit elkaar wat ik nou in die internationale coalitie ga doen, de COVIS-coalitie,

[1:06:09] en wat er Europees gebeurt, het Europese raamwerk dat gemaakt moet worden, want dan zal ik daarop

[1:06:16] ingaan en ook de relatie met de Clean Industrial Deal leggen.

[1:06:19] Ik begin even met de internationale coalitie.

[1:06:22] Ik heb daar vorige week in het debat al een paar dingen over gezegd.

[1:06:26] De coalitie is weer met een aantal landen uitgebreid, wat goed is voor de massa, zal ik maar zeggen,

[1:06:32] van landen die samen bezig zijn op dit onderwerp.

[1:06:36] Mevrouw Teunissen zei toen, en dat begrijp ik aan de ene kant, dat er niet alleen maar

[1:06:40] gepraat moet worden, er moet ook wat gebeuren.

[1:06:42] Dat is waar.

[1:06:44] En tegelijk belangrijk dat deze coalitie er is, want we praten sinds 2009 over dat die

[1:06:49] fossiele subsidies afgebouwd moeten worden en totdat deze coalitie door mijn voorganger

[1:06:54] Rob Jetten gevormd werd was er eigenlijk niks anders dan dat we dat sinds 2009 zeggen en

[1:06:58] nu is er in elk geval een groepje landen dat tot actie overgaat.

[1:07:02] Actie voor dit jaar was voor de vorig jaar aangesloten landen om hun een inventarisatie

[1:07:07] te maken van wat zijn nou je fossiele subsidies.

[1:07:09] Daar hebben, vind ik ook jammer, nog minder landen gehoor aangegeven of hebben dat gepubliceerd

[1:07:15] voorafgaand aan de kop dan mooi was geweest.

[1:07:20] Maar het goede nieuws is wel dat van een heel aantal landen die lijst nu in de pijpleiding

[1:07:24] zit en hopelijk zo snel mogelijk gepubliceerd gaat worden.

[1:07:29] Dus het zijn soms kleine stapjes, maar er worden echt wel stappen gezet.

[1:07:35] We blijven gesprekken voeren, in het kader van concrete acties,

[1:07:39] gesprekken voeren met andere landen om de coalitie te kunnen blijven uitbreiden.

[1:07:45] De drie landen die gevraagd hebben, kunnen jullie ons ondersteuning bieden,

[1:07:49] kan het secretariat ons ondersteuning bieden met het maken van die inventarisatielijst,

[1:07:54] die gaan dat krijgen.

[1:07:57] En de landen die nu de afgelopen kops zijn toegetreden tot de coalitie,

[1:08:02] Die gaan natuurlijk ook hun lijst openbaar maken op weg naar de COP volgend jaar.

[1:08:10] En het is nu aan de landen die al gepubliceerd hebben, maar ik wil dat eigenlijk breder met iedereen in die coalitie,

[1:08:17] dat we gaan toewerken naar, wat ook was afgesproken, op de COP30 met elkaar te kijken van ja,

[1:08:25] Wat zijn nou concreet stappen in een...

[1:08:28] Hoe zou een afbouwplan, uitfaceerplan, hoe zou dat eruit kunnen zien?

[1:08:36] En daar hoort ook bij dat we verder werken op nog een laatste concrete stap

[1:08:42] aan het harmoniseren van de meetmethodologie

[1:08:46] of de manier waarop je het in kaart brengt,

[1:08:47] want dan kan je het ook steeds beter gaan vergelijken.

[1:08:50] Het is nu soms nog best lastig om de verschillende vrijstellingen,

[1:08:54] regelingen, subsidies, voordelen echt vergelijkbaar te maken.

[1:08:58] En als je het echt vergelijkbaar hebt, kun je en zien hoe verloopt het, maar ook kun

[1:09:02] je afspraken maken die je in landen op dezelfde manieren kan uitvoeren.

[1:09:11] Mevrouw Teunissen heeft een vraag.

[1:09:14] Ja, voorzitter.

[1:09:15] Experts die zeggen dat dat dit initiatief van Nederland een fiasco is, zijn

[1:09:20] teleurgesteld over de stappen die zijn gezet.

[1:09:23] We hebben 15 jaar geleden al gezegd, de grote economie hebben dat gezegd,

[1:09:29] moeten nadenken over het uitvoer zich van fossiele subsidies.

[1:09:32] En nu 15 jaar later zegt de minister, de stappen die ik dit komend jaar ga zetten,

[1:09:37] is dat ik meer landen vraag en dat meer landen hun fossiele subsidies in kaart

[1:09:42] gaan brengen en dat er een meet kader komt.

[1:09:46] Ja, voorzitter, met alle respect, maar dat is gewoon veel te traag.

[1:09:51] We hebben nog steeds honderden miljarden aan fossiele subsidies in 2023.

[1:09:56] En ik vraag de minister toch echt welke mogelijkheden ziet zij

[1:10:01] om echt iets op tafel te hebben bij de volgende top dertig?

[1:10:06] Welke mogelijkheden ziet ze erom daar echt met een concreet plan te komen

[1:10:09] voor het afbouwen? Want als we het daar dan nog een keer gaan hebben

[1:10:12] over ja, hoe gaan we het nou eigenlijk afbouwen?

[1:10:15] Dan zijn we toch... Dat is gewoon veel te laat.

[1:10:18] Dus de vraag is van wat kunnen we dit jaar doen

[1:10:20] om samen met die landen tot een concreet plan te komen?

[1:10:24] Ja, voorzitter, dan leg ik toch even de verbinding met wat er in Europees verband gaat gebeuren

[1:10:28] en het feit dat daar in de mission letter van Van der Leijen aan Hoekstra de opdracht is gegeven

[1:10:38] kom nou met een raamwerk voor die afbouw van fossiele subsidies.

[1:10:42] Daar gaan we ook dinsdag in de Milieuraad over spreken, dinsdagochtend de ontbijtbijeenkomst

[1:10:48] Ik weet dat mevrouw Teunissen ook daarvan denkt dat het alleen maar praten is, maar dat is wel ook

[1:10:53] hoe het internationale speelveld werkt.

[1:10:57] Je moet met elkaar in gesprek, je moet met elkaar zoeken waar we elkaar vinden, waar zit de overeenkomst

[1:11:03] en hoe kunnen we vanuit daar een stap zetten.

[1:11:06] Want dat raamwerk is natuurlijk een belangrijke.

[1:11:07] Wat kunnen we verder in Europees verband doen?

[1:11:10] Dat geeft ook de mogelijkheid om met de landen, de Europese landen die ook in die internationale

[1:11:16] van die mondiale coalitie zitten, om dat raamwerk te gebruiken op weg naar COP30,

[1:11:20] om onze plannen verder te concretiseren.

[1:11:23] Dus daarom zie ik het Europese en het globale niet los van elkaar.

[1:11:28] En zijn het ook wel weer aparte trajecten en

[1:11:31] aan de ene kant natuurlijk een coalitie met landen die niet ook in de Europese Unie zitten.

[1:11:36] Maar ik ben er wel van overtuigd dat dat Europese traject mij ook gaat helpen.

[1:11:41] Ja, voorzitter.

[1:11:43] Mevrouw Teunissen.

[1:11:44] Dank u wel, voorzitter.

[1:11:45] Op zichzelf is dat natuurlijk een goed initiatief om het ook via de Europese weg te spelen, maar

[1:11:49] ik vraag echt concreet over stappen internationaal met de lidstaten die zich hebben aangesloten

[1:11:55] bij de coalitie.

[1:11:56] En dat is voor een deel natuurlijk Europese landen, maar kijk, is het niet een win-win

[1:12:02] situatie als we kijken naar, kijk, Nederland die heeft zelf heel veel fossiele subsidies.

[1:12:07] En er is een aantal dingen dat we ook nationaal kunnen doen, waarvan er al een rapport staat

[1:12:14] in belasting- en maatschappelijk perspectief.

[1:12:16] Deze subsidies zijn ook nog eens onnoemmatig, dus daar moeten we van af.

[1:12:20] Dus zou de minister niet in kaart kunnen brengen wat we bijvoorbeeld nationaal kunnen doen,

[1:12:25] heel concreet welke zaken we kunnen afschaffen en daarmee om de tafel gaan met die internationale

[1:12:31] coalitie?

[1:12:32] Want dan laat je zelf het goede voorbeeld zien.

[1:12:34] Je zegt zelf, nou, dit wil Nederland al doen en kan andere landen aanspoelen om ook hetzelfde te doen.

[1:12:41] Mij lijkt dat dat sneller gaat dan dat nu eerst via de Europese weg weer gespeeld wordt.

[1:12:47] Ja, het is het is en en volgens mij, maar we kunnen natuurlijk ook niet.

[1:12:50] Hoe ziet de minister dat dan?

[1:12:52] We kunnen natuurlijk niet zelf zeggen ja, we gaan om de tafel en we gaan in kaart brengen,

[1:12:56] terwijl Nederland zelf het slechte voorbeeld geeft.

[1:13:00] Voorzitter, Nederland geeft niet het slechte voorbeeld.

[1:13:02] Nederland heeft in de afgelopen jaren een aantal fossiele voordelen afgebouwd

[1:13:06] en laat dat ook zien in internationaal verband,

[1:13:09] legt dat ook voor aan andere landen.

[1:13:12] Zoals in het debat vorige week besproken over de fossiele subsidies

[1:13:15] wordt nu door het ministerie van Financiën ook onderzoek gedaan

[1:13:19] naar beprijzingen, vooral onderbeprijzingen in verschillende sectoren.

[1:13:22] Dat geeft ons ook inzicht in wat er mogelijk in Nederland nog aanvullend zou kunnen.

[1:13:28] Dat neem ik natuurlijk ook onder de arm mee naar...

[1:13:31] Als ik in gesprek ben met mijn Europese collega's, als ik met Hoekstra praat over wat voor ons

[1:13:36] belangrijk is, wat er in dat raamwerken afbouw fossiele subsidies komt.

[1:13:42] Maar, voorzitter, je moet echt niet onderschatten hoe belangrijk het is om uniformiteit in die

[1:13:48] methodiek te krijgen en waarom het transparant krijgen van die lijsten, van die inventarissen

[1:13:54] zo belangrijk is om goed dingen te kunnen vergelijken.

[1:13:56] want systemen, regelingen zitten zo verschillend in elkaar binnen de EU al.

[1:14:03] Dus laat staan als je dan ook nog eens met landen buiten de EU

[1:14:07] in die mondiale coalitie dat naast elkaar gaat leggen.

[1:14:13] Dus ik begrijp heel erg het ongeduld van mevrouw Teunissen.

[1:14:17] Ik zou soms ook zelf wel willen dat dingen sneller gaan,

[1:14:20] maar ik zie ook wel echt in die gesprekken en in die aanpak

[1:14:23] waarom al deze stappen, soms zijn het kleine stapjes vooruit,

[1:14:27] maar toch die kleine stapjes vooruit cruciaal zijn

[1:14:30] om bij dat doel te komen wat we delen,

[1:14:32] namelijk het afbouwen van die fossiele subsidies.

[1:14:34] En dan heb ik het nog niet eens gehad over dat je,

[1:14:37] als je ze dan ook daadwerkelijk gaat afbouwen,

[1:14:39] heel gericht moet kijken, hoe zorg ik dat ik de effecten daarvan

[1:14:43] op huishoudens, op ondernemers, op onze economie,

[1:14:47] dat ik die ook op zo'n manier in balans hou,

[1:14:50] dat wel iedereen het ook mee kan maken en niet omvalt.

[1:14:58] Dank u wel.

[1:14:59] U kunt verder met uw blokjes.

[1:15:03] Voorzitter, dank u wel.

[1:15:04] Dan kom ik nu bij alle prioriteiten van de commissie die in de verschillende raden besproken gaan worden.

[1:15:18] Dan begin ik met een vraag van mevrouw Kreuger.

[1:15:23] Die ging over die fossiele subsidies en hoe de EU daar tot een oplossing gaat komen.

[1:15:29] Het is eigenlijk dat raamwerk dat nu gemaakt moet gaan worden, waar Hoekstra aan moet gaan werken.

[1:15:35] Dat ondersteun ik dus ook van harte.

[1:15:37] Ik heb al een keer een eerste, zei het heel kort, maar toch gesprek met Hoekstra overgevoerd.

[1:15:42] Nou, er gaan er vast nog een aantal volgen en ik ga dat ook in de komende Milieuraad

[1:15:49] met lidstaten bespreken.

[1:15:51] Dat begint dus dinsdagochtend met dat ontbijt.

[1:15:55] Dat wordt voorgezeten ook door Nederland.

[1:15:58] Wij zullen daar met de Green Growth Coalition over dit onderwerp spreken.

[1:16:03] En wat voor ons die dag in de Milieuraad belangrijk is om in te brengen

[1:16:08] als input voor Hoekstra om aan te gaan werken als hij die roadmap, het uitvazeerplan moet gaan maken.

[1:16:17] Ik vroeg net even, wanneer kunnen we dat nou verwachten van de commissie?

[1:16:22] Nou, in de eerste honderd dagen, daar moet die clean deal in tot stand komen.

[1:16:27] Het raamwerk komt in het werkprogramma.

[1:16:30] En wanneer dat precies komt, weet ik nu niet, maar zal ik proberen volgende week meer zicht op te krijgen,

[1:16:35] Zodat ik dat ook met de Kamer kan delen.

[1:16:39] Ik noemde al even de Clean Industrial Deal.

[1:16:42] Die zit ook in de portefeuille van Hoekstra.

[1:16:44] Daarom zie ik daar verbinding tussen dat raamwerk en die deal.

[1:16:50] Eigenlijk zoals mevrouw Posma en mevrouw Kreuger net in een interruptiedebat even uitwisselden.

[1:16:58] Want die onderwerpen raken elkaar natuurlijk.

[1:17:01] Dat zie ik ook.

[1:17:02] En daarnaast gaat de deal natuurlijk wel over meer dan alleen dit, maar het is volgens mij goed dat het in deze ook verenigd is bij dezelfde commissaris.

[1:17:16] Over die clean deal vroeg mevrouw Kreuger mij nog meer, dus daar ga ik op in.

[1:17:22] Dan maken we eerst dit blokje af.

[1:17:25] Het woord is nog steeds aan de minister.

[1:17:27] Mevrouw Kreuger vroeg mij over de opbouw, of Nederland het niet kan inzetten op het feit

[1:17:41] dat we niet alleen bezig zijn met het ombouwen van oude industrie, maar dat het ook gaat

[1:17:49] over ombouw van nieuwe industrie en mogelijk afbouw van wat we niet meer nodig hebben.

[1:17:53] Kortom, wordt er nou breed gekeken.

[1:17:57] Het idee achter die clean industrial deal is

[1:18:01] om klimaatambities en concurrentievermogen bij elkaar te brengen.

[1:18:06] Dan is het ook echt in lijn met het advies en het rapport van Draghi.

[1:18:12] En ik geloof er ook echt in dat we zo maximaal de kansen van groene

[1:18:16] of, zoals in Europa, schone groei voor elkaar krijgen.

[1:18:24] Het zal, die Clean Industrial Deal zal naar waarschijnlijkheid een communicatie vanuit de commissie betreffen

[1:18:32] als een overkoepelend verhaal, een soort green deal.

[1:18:37] En daaronder komt dan een aantal gespecificeerde wetsvoorstellen.

[1:18:41] En we verwachten dat de eerste communicatie daarover in 2025 zal zijn.

[1:18:47] En net als op nationaal niveau vindt Nederland het dus belangrijk dat daarin

[1:18:52] ...zowel die ombouw als die opbouw van nieuwe industrie zit.

[1:18:55] Dat zal ik dus ook inbrengen en namens Nederland onder de aandacht brengen...

[1:19:00] ...want dat is nodig om aan die klimaatneutrale samenleving te werken.

[1:19:07] En de clean industrial deal zal breder worden ingestoken dan alleen financiering...

[1:19:12] ...want ik geloof dat mevrouw Kreuger daar ook nog naar vroeg.

[1:19:15] Het gaat ook over het versnellen van vergunningsverlening...

[1:19:18] ...waar de heer Kisteman vroeg of ik zo nog wat over zal zeggen.

[1:19:21] Versoepeling van bepaalde ingewikkelde regelgeving, juist ook bedoeld om het

[1:19:26] investeringsklimaat in Europa, ook voor die nieuwe industrie, aantrekkelijker en

[1:19:31] beter te maken.

[1:19:36] En qua informatie richting de Kamer, de verdere inzet hiervan, los van de dingen

[1:19:42] die ik net zei, die ik volgende week zal inbrengen, komt dit natuurlijk ook in

[1:19:45] andere Europese raden van collega's voorbij.

[1:19:49] De Kamer zal via de BNC-ficius die procedure die opgestart wordt als de Commissie met plannen komt,

[1:19:59] op de hoogte worden gehouden van het verloop en de inzet.

[1:20:03] Wat ik erover te melden heb, na aanleiding van de Milieuraat en de Energieraat volgende week,

[1:20:07] meld ik natuurlijk ook in het verslag.

[1:20:12] Dan vroeg mevrouw Kreuger mij ook naar de inzet op de nodige investeringen in energienetten.

[1:20:24] Die moeten natuurlijk in Nederland gebeuren, maar ook in Europees verband, want die investering

[1:20:33] in energienetten is nodig om die hernieuwbare energie in het energiesysteem te krijgen en

[1:20:39] kunnen integreren en de netcongressie op te kunnen lossen.

[1:20:45] Ik zal me ervoor inzetten in Europa in de volgende week dat de commissie haar nieuwe

[1:20:52] initiatieven ook richt op de grote investeringen die nodig zijn en de samenhang houdt met de

[1:21:00] nettarieven.

[1:21:02] De commissie heeft een strategie aangekondigd voor schone energieinvesteringen en de energieinfrastructuur

[1:21:09] zal hier ook centraal bij staan en dan zit ook weer het vergunningenbeleid

[1:21:14] en hoe kun je daarin versnellen, zal daar ook een rol in spelen.

[1:21:19] Misschien goed om daar gelijk iets over te zeggen,

[1:21:21] want de heer Kisteman vroeg mij naar die procedures.

[1:21:27] Nou, daar biedt de Red 3 ons ook handvatten

[1:21:31] om te kunnen versnellen in procedures.

[1:21:35] Natuurlijk gaat de Red 3 over het versnellen van de implementatie

[1:21:38] ...voor alle vormen van hernieuwbare energie.

[1:21:42] Maar er zitten ook verzimpelingen of vereenvoudigingen voor het vergunningenkader.

[1:21:48] En dat is als je binnen RET3 ontstaat de mogelijkheid...

[1:21:51] ...om bepaalde versnellingsgebieden aan te wijzen.

[1:21:54] En in die versnellingsgebieden gelden regels of maatregelen...

[1:21:58] ...om je procedures te kunnen versnellen.

[1:22:00] En voor Nederland is het belangrijk dat we dat regelen...

[1:22:04] en dat daarom ook die RET 3 snel geïmplementeerd wordt.

[1:22:15] Ik zie meerdere interrupties.

[1:22:18] Ik zag de heer Kisteman en mevrouw Kreuger.

[1:22:21] De heer Kisteman was net iets eerder. Daarna heb ik zelf ook nog een interruptie.

[1:22:24] Ik wil geen ruzie tussen de...

[1:22:31] Daar gaan wij ook zeker niet... Daar gaan wij ook zeker niet kijken.

[1:22:33] Heel goed. Dan de heer Kisteman.

[1:22:35] Voorzitter, dank u wel. De minister zegt dat we dat snel willen regelen,

[1:22:39] Maar kan zij snel misschien nog iets meer body geven dan het woord snel?

[1:22:44] Want ik weet dat mijn collega hier al vaker over heeft gevraagd.

[1:22:47] Dus kan dat misschien iets meer?

[1:22:49] Wat bedoelt de minister precies met snel?

[1:22:52] De minister?

[1:23:06] Voorzitter, ja, ook hier geldt dat ik dit graag snel zou willen,

[1:23:10] maar dit is nog onderdeel van de onderhandelingen voor die red 3.

[1:23:14] Misschien kan ik nog wel wat concreter maken waar we dan aan denken.

[1:23:19] Dus als je als versnellingsgebied wordt aangewezen, dan kan onder voorwaarden afgeweken worden

[1:23:25] van bijvoorbeeld de kaderrichtlijn water of de vogel- en habitatrichtlijn.

[1:23:31] Je kan in je procedure rondom de milieueffectrapportage een net iets andere insteek kiezen waarmee

[1:23:39] je het niet omzelt, want dat zou niet goed zijn.

[1:23:42] Ik zie mevrouw Kreuger al even opkijken, dat is ook absoluut niet de bedoeling.

[1:23:46] Maar je kunt in de procedure wel dingen versnellen dat het bijvoorbeeld binnen 30 dagen kan.

[1:23:51] Dat is waar nu naar gekeken wordt, wat nu onderzocht wordt en wat voor Nederland elementen zijn

[1:23:56] om in te brengen in die versnelling van die procedures.

[1:24:01] Ik kijk even naar mevrouw, ik heb zelf over dit precieze onderwerp een vraag, is het handig

[1:24:06] als ik hem stel?

[1:24:08] Dan pak ik eventjes het woord, ook over de RET3 en dan de versnellingsgebieden, die kunnen

[1:24:15] wij aanwijzen, maar hoe groot zijn die netcongressies?

[1:24:18] Speelt nu officieel volgens mij in heel Nederland.

[1:24:22] Betekent dat dan dat we heel Nederland

[1:24:23] aanwijzen als versnellingsgebied of gaan we dat per regio doen?

[1:24:28] Hoe gaat dat eruitzien?

[1:24:31] Voorzitter, nu over vraagtermijn.

[1:24:32] Hier moet ik even op terugkomen.

[1:24:34] Dat weet ik gewoon niet exact of dat of dat gekoppeld is aan het gebied wat je

[1:24:37] nodig hebt voor een project van maatschappelijk belang binnen de

[1:24:43] energieinfrastructuur. Dat weet ik even niet.

[1:24:44] Dus als u dat wilt, dan kom ik daar in de tweede termijn even op terug.

[1:24:48] Ja, hartelijk dank.

[1:24:50] Dan geef ik nu het woord aan mevrouw Kreuger.

[1:24:52] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:24:53] Ik had nog een vraag over fossiele subsidies en ook in relatie tot die Clean Industrial Act.

[1:24:59] Ik vind het feit dat de minister schetst dat het eenzelfde eurocommissaris is

[1:25:04] die ermee aan de slag gaat, niet genoeg geruststellen.

[1:25:08] Dus mijn eerste vraag is eigenlijk, is de minister met mij eens dat die afbouw van

[1:25:12] fossiele subsidies gewoon als prioriteit in het werkprogramma moet staan en dat

[1:25:17] dat ook onderdeel moet zijn van die Clean Industrial Act, dat we echt zorgen dat

[1:25:21] dat geïntegreerd beleid is.

[1:25:24] Voorzitter, onderdeel van het werkprogramma, daar ben ik het mee eens,

[1:25:27] daar wordt het ook onderdeel van. Ja, als prioriteit, ik weet niet precies hoe dat

[1:25:33] werkt in zo'n werkprogramma, maar het is een belangrijk onderdeel en wij

[1:25:37] hebben ook gezegd dat we ons daarvoor inzetten in het Europese verband.

[1:25:39] Dus voor Nederland is het de prioriteit dat het daar onderdeel van wordt.

[1:25:45] Dus ik zal het ook op die manier inbrengen.

[1:25:49] De relatie tot de clean industrial deal, dus ik zie die relatie zoals ik hem net schetste.

[1:25:56] Juist ook omdat, mevrouw Posma vroeg mij ook nog, hoe zorg je nou dat je ook stimuleert,

[1:26:01] Dat kan ook in de vorm van subsidies of financieel zijn,

[1:26:06] dat die hernieuwbare energie een push krijgt

[1:26:10] en daarmee ook industrie die op hernieuwbare draait.

[1:26:15] En die twee dingen hangen natuurlijk wel met elkaar samen.

[1:26:18] Dus ik kan me niet voorstellen dat het geen onderdeel wordt

[1:26:20] van die clean industrial deal.

[1:26:23] Wat ik wel kan toezeggen, is dat ik dit vraag

[1:26:27] en mijn inbreng in de Milieuraad komende dinsdag

[1:26:35] en een reactie daarop vragen van de commissaris.

[1:26:37] En dan weten we in elk geval ook hoe hij ernaar kijkt

[1:26:41] en of we daar nog, als wij denken dat dat scherper kan,

[1:26:45] of daar nog dingen op aangevuld moeten worden,

[1:26:47] dat we dat kunnen doen in onze contacten en gesprekken met Hoekstra.

[1:26:58] U bent al door de interrupties heen.

[1:27:00] We wachten echt nog op een aantal antwoorden.

[1:27:01] Dus ik wil vragen of de minister verder gaat met haar antwoorden.

[1:27:06] De heer Kisteman vroeg mij wat kan er allemaal geregeld worden in het Action Plan for Affordable Energy Prices,

[1:27:14] waar Jurgensen mee moet komen, of hier ook maatregelen tegen de stijgende nettarieven al in worden meegenomen.

[1:27:21] De commissie zal in dat aangekondigde Action Plan naar wij nu verwachten een breed scala aan initiatieven aankondigen,

[1:27:28] die gericht zijn op het verlagen van de energieprijzen.

[1:27:31] Onder andere om de industrie meer concurrerend te maken.

[1:27:35] En die initiatieven zal de commissie dan verder uitwerken.

[1:27:39] Het is te verwachten dat het plan zelf nog geen nieuwe wetgevingsvoorstellen bevat.

[1:27:44] Dus dat het echt, nou eigenlijk een beetje zoals ik dat net ook schetst,

[1:27:47] het begint met die eerste publicatie en communicatie en dan daarna volgen daar voorstellen uit.

[1:27:55] Nederland, en daarmee dus ook ik, zet me er wel voor in dat de commissie met dit plan

[1:27:58] ook opvolging geeft uit de aanbevelingen uit het Draghi-rapport, gericht op de grote investeringen

[1:28:04] die nodig zijn in de netwerken en de daarmee samenhangende nettarieven, en dat zeg ik ook

[1:28:09] in de richting van mevrouw Posma, die mij daar ook een vraag over stelde, waarbij het gelijke

[1:28:14] speelveld natuurlijk van belang blijft.

[1:28:18] Dan vroeg mevrouw Posma mij nog, hoe bereidt nou de EU zich voor op Trump en wat dat ook

[1:28:33] betekent voor het klimaatbeleid binnen de Europese Unie?

[1:28:38] We hebben daar in Baku met enkele collega's over gesproken en voor de EU is het onverminderd

[1:28:46] doorgaan met wat we hebben afgesproken in het klimaatakkoord van Parijs, absoluut

[1:28:53] ononderhandelbaar en wij gaan daar gewoon mee door.

[1:28:55] Als de VS uit het klimaatakkoord stapt,

[1:28:58] wat ik zou betreuren, dan nog blijft 90 procent van de afspraken grosso modo blijft

[1:29:03] gewoon staan, dus daar gaan we met al die andere landen en natuurlijk de EU mee verder.

[1:29:08] En u vroeg ook nog, realiseer ik me nu,

[1:29:10] betekent het dat iets voor de bijdrage van de VS ook aan die internationale klimaatfinanciering?

[1:29:17] Omdat we juist ook die multilaterale ontwikkelingsbanken meegaan tellen, blijft dus die bijdrage van de VS gewoon meetellen.

[1:29:25] Maar in algemene zin is het natuurlijk niet goed als zij hier uitstappen, maar laat onverlet dat de rest van de wereld gewoon doorgaat.

[1:29:36] En we zullen ook moeten zien hoe dit precies uitpakt in de VS, maar dat lijkt me een heel ander debat en andere discussie.

[1:29:44] Dan vroeg mevrouw Kreuger mij nog in relatie tot het 2040-doel, in het kader van de impact

[1:29:53] assessments die daarvoor gemaakt worden, of het zogenaamde live scenario ook wordt meegenomen.

[1:29:59] We moeten even afwachten wat er precies in het impact assessment rondom het voorstel

[1:30:05] van de commissie komt, maar het live scenario dat inzet op duurzame gedragsverandering

[1:30:12] en circulariteit, laat zien, maakt eigenlijk duidelijk dat dit ook echt voordelen heeft,

[1:30:19] met name in termen van kosten en financiering daarmee, dus het kabinet zal aandringen dat

[1:30:26] dit meeweegt in de wetgevingsvoorstellen voor het bereiken van het 2040-doel.

[1:30:37] Geef ik daarmee antwoord op uw vraag?

[1:30:44] Ik ben even scherp op de tijd aan het letten en we hebben nog een half uur en ik wil om

[1:30:49] wel graag eindigen met een tweede termijn.

[1:30:52] Ik had de vraag van mevrouw Kreuger zo begrepen.

[1:30:54] Gaat dat scenario worden meegenomen?

[1:30:57] Ik weet niet of het dus nu onderdeel is van wat de commissie doet, maar ik zal erop inzetten.

[1:31:02] Ik zal dat volgende week ook benoemen in de 2040 discussie, dat dat scenario wordt meegenomen,

[1:31:08] juist om de redenen die ik net noemde.

[1:31:11] Mevrouw Kreuger krijgt al wat gelukkiger, dus ik denk dat u door mag gaan.

[1:31:16] Dan kom ik nu bij de vraag van de heer Kisteman over de SMR's.

[1:31:24] Het project van de heer Erkens en de heer Bontebal, zeg ik daar volledigheids halverbij.

[1:31:30] En of ik mijn hart wil maken voor een kopgroep binnen de Europese Unie.

[1:31:35] Voorzitter, ik heb gezien dat de nieuwe Europese commissaris Jurgensen de potentie van SMR's erkent.

[1:31:45] en ook de inzet op die SMR Industrial Alliance hiervoor benoemd als een startpunt.

[1:31:53] Dus die alliantie is er.

[1:31:55] Dan is er sowieso de Europese groep van ministers, klimaat-energie ministers,

[1:32:01] die zeggen ja, klimaat-energie is belangrijk onderdeel van de energiemix.

[1:32:05] Nederland maakt daar deel van uit, samen met Frankrijk, Finland,

[1:32:09] nog een aantal andere Europese landen.

[1:32:12] En ik wil eigenlijk niet inzetten op nog een nieuwe kopgroep of alliantie of coalitie van landen,

[1:32:19] want dan moet ik het wel echt met mevrouw Teunissen eens zijn,

[1:32:22] dan ga ik allerlei overlegorganen creëren,

[1:32:24] terwijl ik zit aan tafel met landen die zeggen kernenergie is belangrijk in de mix.

[1:32:30] Bij het merendeel van die landen staan ook smr's op de radar of op de agenda.

[1:32:36] Dus het overleg wat ik maandagochtend weer met deze groep van landen heb,

[1:32:41] zal ik ook dit onderwerp aan de orde stellen,

[1:32:45] zodat niet ook al gebeurt door collega's

[1:32:47] en op die manier zorgen dat wat de commissaris al heeft aangekondigd

[1:32:52] ook door deze groep van landen breed wordt ondersteund.

[1:32:56] De heer Kisteman.

[1:32:59] Ja, voorzitter, dank u wel. Even een verhelderende vraag,

[1:33:01] afverduidende vraag.

[1:33:03] De heer Erkes kan het dus vanuit gaan

[1:33:04] dat de sms'en gewoon ook een belangrijk onderdeel worden

[1:33:08] van uw verzoek van het gesprek daar.

[1:33:11] Ja, voorzitter, ik zal dat inbrengen in het gesprek

[1:33:13] wat ik heb dinsdagochtend.

[1:33:15] En ook in de discussie met de commissaris gaat dit ongetwijfeld aan de orde komen.

[1:33:23] Voorzitter, ik kijk even op mijn aantekening of ik alles beantwoord heb.

[1:33:37] Mevrouw Posma had mij nog gevraagd over de betaalbaarheid en ooghouden voor

[1:33:42] huishoudens en kwetsbare huishoudens.

[1:33:44] De antwoord daarop is ja, dat doe ik.

[1:33:47] Dat doen ook mijn collega's.

[1:33:49] Dat komt natuurlijk op verschillende plekken aan de orde.

[1:33:52] Het Social Climate Fund is daar belangrijk voor.

[1:33:55] U vroeg volgens mij specifiek naar het herstel- en veerkrachtplan en het zal steeds in de afweging

[1:34:02] van voorstellen natuurlijk worden meegenomen, hoe pakken nou maatregelen of voorstellen,

[1:34:07] hoe pakken die ook uit op de betaalbaarheid voor ons natuurlijk in het bijzonder in Nederland.

[1:34:13] Als je naar het bedrijfsleven kijkt en ondernemers, betrekken we daar ook het gelijke speelveld

[1:34:19] bij.

[1:34:22] Staat u mij toe, commissie, om een vraag te stellen?

[1:34:26] Ik kan me zo voorstellen dat betaalbaarheid en energierekening voor huishoudens ook voor

[1:34:29] andere landen een belangrijk punt is.

[1:34:32] Kan de minister aangeven of daarin een breedgedragen coalitie is om dit echt prioriteit te maken

[1:34:40] voor de discussies die we hebben?

[1:34:42] Vaak zien we dat het bedrijfsleven zich goed kan organiseren en de punten wel duidelijk

[1:34:46] naar voren brengt.

[1:34:47] Maar ik wil hier toch ook in landsbreken dat we deze als prioriteit op de agenda houden.

[1:34:52] Ik zoek een beetje naar de andere landen die erin zitten.

[1:34:56] Voor zover ik weet, is er niet een aparte coalitie of groep van landen die specifiek

[1:35:01] met dit onderwerp bezig is.

[1:35:04] Maar mijn ervaring van die ene milieuraad waar ik nu bij ben geweest, maar overigens ook

[1:35:10] de gesprekken in Baku die ik gevoerd heb, is dat dit wel bij alle landen op het netvlies

[1:35:16] En ook in de inbrengen die ik in de verschillende discussies gehoord heb, komt het altijd terug.

[1:35:22] Ook, en dat is misschien niet wat iedereen hier wil horen, maar ook in de discussies over de afbouw

[1:35:27] van fossiele subsidies is ook dit een aandachtspunt voor veel landen.

[1:35:32] Dus het onderwerp staat eigenlijk altijd op de agenda, komt altijd voorbij.

[1:35:36] Er is niet een specifieke groep landen dat hierom apart bij elkaar zit.

[1:35:46] Voorzitter, het werd mij nog even heel terecht ingefluisterd.

[1:35:48] De Commissie vindt het natuurlijk ook een belangrijk onderwerp.

[1:35:51] Het is niet voor niks dat Jürgensen ook deze opdracht heeft gekregen.

[1:35:55] Hij heeft ook Haussing in zijn portefeuille.

[1:35:58] Dus ook in hoe die portefeuilleverdeling in elkaar zit, zie je wel dat daar over nagedacht is om dit

[1:36:08] onderwerp breder aandacht te geven.

[1:36:13] Dank u wel.

[1:36:14] Dan kijk ik even naar de leden van de commissie.

[1:36:20] Ik had het idee dat alles beantwoord is.

[1:36:25] Dan sluit ik hierbij de eerste termijn van de minister.

[1:36:29] Dan kijk ik even of de leden behoefte hebben aan een tweede termijn.

[1:36:32] Ja, ik zie mevrouw Kreuger knikken.

[1:36:34] Dan wil ik haar als eerste het woord geven.

[1:36:37] Dank u wel, voorzitter, en dank aan de minister voor de beantwoording.

[1:36:40] Ik vind op het stuk van internationale klimaatfinanciering maakt me echt grote zorgen.

[1:36:46] Er ligt zo'n ongelooflijke nood nu al door de effecten van klimaatverandering

[1:36:51] en dat de minister dan een bezuiniging op klimaatfinanciering goed praat met dat internationale solidariteit

[1:36:57] ook betekent dat een rijk land als Nederland haar huishoudboekje op orde heeft.

[1:37:02] Ik bedoel, dit is echt, er gaat grof gesneden worden in internationale klimaatfinanciering

[1:37:07] op het moment dat we juist meer budget nodig hebben.

[1:37:10] Dus nogmaals de vraag van de minister, de inzet van Nederland richting de top in Brazilië.

[1:37:16] Erkent zij dat er additionele financiering nodig is?

[1:37:19] En wat gaat zij doen op de, hoe zeg je dat, de INDC?

[1:37:24] Dus wat gaat Nederland zelf op tafel liggen ook richting het 2040-doel?

[1:37:29] En daar heb ik nog een specifieke vraag over.

[1:37:32] Ik hoorde de toezegging van de minister dat zij zal pleiten voor dat live scenario in die 2040-doeldiscussie.

[1:37:39] Maar het gaat mij om is dat dat scenario, er zijn nu drie scenario's verder uitgewerkt,

[1:37:43] dat het volwaardig meegenomen wordt, dat live scenario.

[1:37:46] En tenslotte over de fossiele subsidies.

[1:37:49] Ik denk dat het echt belangrijk is dat er een concreet afbouwpad komt

[1:37:52] en dat dat onderdeel wordt van de Clean Industrial Act.

[1:37:57] En ik hoop dat de minister daar ook op in gaat zetten.

[1:38:01] En ik vraag heel graag een twee minuten debat aan.

[1:38:04] Voorzitter, de laatste vraag, was dat een vraag of een oproep?

[1:38:08] Zat er nog over de inzet op de calendus, want ik miste heel even een klein stukje.

[1:38:13] Het was een oproep in een vraagvorm.

[1:38:15] Dus het was een vragenoproep.

[1:38:18] Een vraag, dan beschouwen we hem, denk ik, als oproep bij deze.

[1:38:24] Er is een twee minuten debat aangevraagd, dus die hebben wij genoteerd.

[1:38:27] Dan ga ik naar de heer Kisteman.

[1:38:31] Dank u wel, voorzitter, en ook bedankt voor de beantwoording.

[1:38:34] Ik wil nog wel benadrukken dat de VVD die actieve rol van die sms echt heel belangrijk vindt.

[1:38:40] En omdat wij daar actief gaan deelnemen in de discussie.

[1:38:43] In Nederland heeft Nuda echt nog een grote kans liggen om daar een belangrijke rol in te krijgen.

[1:38:48] En hoelang wij daarmee wachten, is te klein het wordt dat wij daar een actieve rol in kunnen spelen.

[1:38:54] Daar wil ik het echt bij laten.

[1:38:56] Dank u wel.

[1:38:57] Heeft u een interruptie aan de heer...

[1:38:59] Mevrouw Kreuger heeft een interruptie aan de heer Kisteman.

[1:39:02] Ja, ik vind het bijna aandoenlijk dat de hobby van de heer Erkens hier zo

[1:39:09] fortvarend door de heer Kisteman wordt bediend.

[1:39:13] Ik heb daar wel een vraag bij, want ik vind de heer Kisteman nou werkelijk

[1:39:20] dat van alle dingen waar Nederland in koploper kan zijn en wat prioriteit kan zijn,

[1:39:25] dat, nou ja, zeg maar iets wat tot nu toe alleen nog maar een powerpoint is,

[1:39:29] dat dat het zou moeten zijn.

[1:39:31] Het woord is aan de heer Kisteman.

[1:39:34] Voorzitter, nee, dat vind ik niet, maar dit is wel een belangrijk onderdeel en een belangrijke kant waar wij zeker een actieve rol in kunnen spelen.

[1:39:44] Ik geef het woord aan mevrouw Teunissen namens Partij voor de Dieren.

[1:39:48] Dank u wel, voorzitter.

[1:39:49] Als eerste blijft de vraag wat mij betreft staan hoe gaan we inderdaad het goede voorbeeld geven op klimaatfinanciering

[1:39:55] terwijl we tegelijkertijd bezuinigd op klimaatfinanciering.

[1:39:59] De minister heeft gezegd we gaan dat ook met private investeringen doen

[1:40:05] maar de vraag is dus, gaan we dan niet onder het mom van klimaatfinanciering

[1:40:13] allerlei bedrijfsinvesteringen zien, opeens als klimaatfinanciering,

[1:40:16] terwijl we dan eigenlijk onze verantwoordelijkheid niet nemen als Nederland.

[1:40:20] Dus ja, ik maak me daar grote zorgen over.

[1:40:24] Wat betreft de fossiele subsidies,

[1:40:27] kijk, ik snap dat andere landen dat in kaart moeten brengen,

[1:40:30] Nederland heeft dat ook gedaan,

[1:40:31] Maar dat lijkt me dus niet heel ambitieus of een grote ambitie om dat te doen.

[1:40:37] Dat had eigenlijk al moeten gebeuren.

[1:40:40] De vraag blijft staan.

[1:40:41] Nederland heeft zelf in kaart gebracht dat ongeveer 20 miljard aan fossiele

[1:40:46] subsidies internationaal moeten worden afgeschaft.

[1:40:49] Dat hebben we ook steeds gehoord.

[1:40:50] Ja, dat kan niet nationaal.

[1:40:52] Dus ik vraag toch ook de minister om echt een concreet afbouwpad voor die subsidies.

[1:40:58] Ik heb ook meerdere partijen horen vragen hier vandaag, in plaats van alleen maar gesprekken voeren.

[1:41:05] Dus kan de minister zorgen voor een concreet afbouwpad?

[1:41:08] En de vraag is ook, bijvoorbeeld die kerosinebelasting.

[1:41:12] Daar weten we al — oh, ik moet afronden, zie ik van de voorzitter.

[1:41:14] De vraag is dus bijvoorbeeld specifieke internationale belastingen.

[1:41:19] Kerosinebelasting, bijvoorbeeld.

[1:41:20] Ziet de minister daar niet een versnelling mogelijk in samenwerking met andere landen?

[1:41:24] Dank u wel.

[1:41:25] Dank u wel.

[1:41:26] Dan zou ik graag willen vragen of iemand kort het voorzitterschap over wil nemen,

[1:41:30] zodat ik het woord kan voeren namens mijn partij.

[1:41:35] Ja, het woord is aan mevrouw Posma.

[1:41:37] Dank u wel, voorzitter.

[1:41:39] Ik wil de minister hartelijk danken voor dit debat.

[1:41:42] Ik vind het ook erg prettig dat wij met elkaar als Kamer toch elke keer hebben

[1:41:46] over Europese onderwerpen, juist in deze fase waar zoveel Europees

[1:41:50] op het gebied van energiebeleid neer wordt gelegd.

[1:41:54] Ik dank de minister ook dat zij aangeeft ons daarover goed op de hoogte te houden

[1:41:58] elke keer, zodat wij als Kamer daarin mee kunnen denken.

[1:42:02] Voor ons is die betaalbare energierekening

[1:42:05] voor huishoudens ook een hele grote prioriteit.

[1:42:09] Het doet mij deugd dat andere landen dat ook zo op de agenda zetten en dat de minister

[1:42:13] dat toch wel als prioriteit ziet.

[1:42:17] Dat zijn mijn eigen woorden.

[1:42:18] Maar ik zou de minister willen aanmoedigen om dat vooral als prioriteit namens

[1:42:21] Nederland op de agenda te blijven laten zetten en toch ook daar te gaan zoeken

[1:42:26] naar coalities om te zorgen dat dat altijd hoog op de agenda blijft staan.

[1:42:32] Dank u wel.

[1:42:32] Dank aan mevrouw Posma.

[1:42:34] Dan geef ik het voorzitterschap weer over.

[1:42:37] Dank u wel.

[1:42:37] Dan wil ik hierbij vragen of de minister nog een korte schorsing wenst of dat zij direct

[1:42:42] over wil gaan naar de tweede termijn.

[1:42:48] Dat het wel gelijk kan, dus dat ga ik doen.

[1:42:55] Voorzitter, even kijken.

[1:43:02] Even de vraag die mevrouw Posma mij nog stelde over de RET 3 en het aanwijzen van die gebieden.

[1:43:11] Daarbij worden alle nationale energieprogramma's meegenomen.

[1:43:14] Ressen, het programma Noordzee, MIEK, PMIEK, PEH en nu vergeet ik ongetwijfeld nog een programma.

[1:43:21] en begin 2026 moet je tenminste één gebied aanwijzen als versnellingsgebied.

[1:43:30] Maar u wilde echt specifiek weten wat dan weer de omvang, hoe groot zo'n gebied is en wat dat kan beslaan.

[1:43:37] Ik stel voor dat ik dat gewoon even beantwoord.

[1:43:41] Als ik het verslag stuur volgende week van de Raad,

[1:43:45] want dan moet ik toch ook iets over de versnelling van de procedures en hoe dat in de discussie gelopen is,

[1:43:50] koppel ik dit aan. Red 3, de timing is als volgt, in het eerste kwartaal gaat het

[1:44:01] wetsvoorstel in consultatie, tweede kwartaal wordt het raad van staat advies

[1:44:05] gevraagd en kwartaal drie of vier komt het naar de kamer en dan moet het dus in

[1:44:09] 26 in werking treden. Dan mevrouw Kreuger die vroeg naar de financiering en mijn

[1:44:24] inzet daarover richting richting de kop volgend jaar. Wat we misschien even op

[1:44:31] de kop 30 staan weer een heleboel dingen op de agenda maar specifiek over

[1:44:35] financiering gaan landen over die invulling van die 1300 miljard.

[1:44:41] Eigenlijk moet ik eigenlijk anders zeggen.

[1:44:43] We hebben nu gezegd we erkennen dat dat nodig is.

[1:44:45] Belangrijk dat we daaraan gaan werken.

[1:44:50] Maar wat betekent dat nou eigenlijk?

[1:44:52] Die erkenning daarover gaat volgend jaar verder gesproken worden.

[1:44:58] En dat gaat gebeuren onder leiding van de huidige kopvoorzitter Azerbaijan en

[1:45:04] De voorzitter, de Braziliaanse voorzitter, die natuurlijk volgend jaar voorzitter is,

[1:45:09] maar het is de overdracht van het onderwerp en de voorbereiding van het van de discussie volgend jaar.

[1:45:14] Dus dat is hoe het onderwerp volgend jaar op de agenda staat.

[1:45:19] Nederland zal zal ook volgend jaar weer namens de EU met de EU deelnemen.

[1:45:25] Natuurlijk aan die aan die kop ook op dit onderwerp onze bijdrage leveren.

[1:45:30] Ik kan nu niet zeggen wat Nederland daar op tafel gaat leggen als een bedrag,

[1:45:36] als dat de vraag was van mevrouw Kreuger, wat wij gaan bijdragen.

[1:45:40] Al was het ook maar omdat het volgend jaar 2025 is en de invulling van die 300 miljard is natuurlijk naar 2035.

[1:45:49] Ik denk wel dat ik sowieso kan zeggen dat Nederland in het komende jaar en dus ook in de discussies volgend jaar op de kop,

[1:45:59] In het Europese verband, maar toch, onze inzet zal zijn, hoe kun je nou door verschillende

[1:46:06] manieren van financiering, verschillende vormen van financiering, dat totale bedrag van klimaatfinanciering

[1:46:12] vergroten en uitbreiden in de komende jaren.

[1:46:15] Daar is Nederland goed in, daar heb ik al een voorbeeld van genoemd, en ik vind ook

[1:46:19] dat we daar een voortrekkersrol in moeten blijven lopen.

[1:46:22] Dan dat live scenario.

[1:46:26] Uw vraag of het echt volwaardig mee kan worden genomen en of ik mij daarvoor in wil zetten.

[1:46:30] Ik zal dat inbrengen in de discussie dinsdag.

[1:46:39] De commissie werkt nu aan hun impact assessment op het doel dat ze gaan voorstellen voor 2040.

[1:46:48] Daar ga ik in die zin niet over.

[1:46:50] Maar ik kan natuurlijk wel heel erg benadrukken wat vanuit ons belangrijk is.

[1:46:54] En zeg ik daarbij, ik zal met een aantal gelijkgezinde landen...

[1:46:59] ook op dit onderwerp kijken of we hier de krachten kunnen bundelen...

[1:47:02] zodat Nederland niet het enige land is wat dit punt maakt...

[1:47:05] maar we dat met meerdere landen kunnen inbrengen in het gesprek met Hoekstra.

[1:47:13] Dan de relatie fossiele afbouw en de clean industrial deal, de vragende oproep.

[1:47:19] En die kan ik eigenlijk beantwoorden zoals ik dat in eerste termijn ook deed.

[1:47:23] Dus ik kan dit bevestigen, die vragende oproep, dat ik ook daarop in zal zetten in het gesprek met Hoekstra

[1:47:31] als het gaat over die Clean Industrial Deal en de vormgeving daarvan, wat wij daar ook belangrijk aan vinden.

[1:47:38] Dan de heer, ik kijk even, mevrouw Kreuger heeft een interruptie.

[1:47:45] Dank voor de toezegging op het live scenario.

[1:47:50] Dat het echt volwaardig, naast die andere drie dat er gewoon een vierde volwaardig scenario wordt meegenomen.

[1:47:57] Dat dat de inzet is van Nederland.

[1:47:59] Toch over die klimaatfinanciering.

[1:48:01] Want ik mis bij de minister totaal de erkenning van wat er nou in Baku is gebeurd.

[1:48:08] Namelijk, landen zijn woest weggelopen.

[1:48:11] Het is bijna helemaal mislukt die onderhandelingen.

[1:48:13] omdat landen echt voelden we worden niet serieus genomen.

[1:48:16] Nu naar Brazilië is de grote opgave dat alle landen meer gaan doen om CO2 te reduceren.

[1:48:23] Daar is additionele financiering voor nodig.

[1:48:25] Dat is nu erkend.

[1:48:27] Ja, dan kan toch Nederland niet zeggen wij gaan bezuinigen op onze klimaatfinanciering.

[1:48:33] Dat staat dan toch op geen enkele manier in verhouding dat je nu heb je een doel van 100 miljard.

[1:48:38] Je moet naar 300, CQ 1300 miljard.

[1:48:41] En dan gaat Nederland zelf bezuinigen.

[1:48:45] Ik mis de reflectie van de minister op het ongelooflijk slechte signaal wat dat zou zijn

[1:48:52] en de ongelooflijk moeilijke positie die dat ons geeft in internationale klimaatdiplomatie.

[1:48:59] Voorzitter, ik heb in de afgelopen twee weken geleden, toen ik die week in Baku was, op

[1:49:05] een hele goede en constructieve manier het overleg kunnen voeren met collega's waar ook

[1:49:10] breed de erkenning is, overigens ook in andere landen, dat we ja, we hebben internationaal

[1:49:15] een opgave en een ambitie met elkaar en die klimaatfinanciering, dat collectieve doel,

[1:49:21] dat moet omhoog.

[1:49:23] En tegelijk zien we ons ook gesteld voor financiële opgaven in eigen land.

[1:49:27] Dus, zeggen we met die landen, dat betekent niet dat we ons afsluiten en helemaal niet

[1:49:32] Kan mogelijk wel consequenties hebben voor het publieke deel, maar er zijn gelukkig ook nog andere routes om financiering voor elkaar te krijgen.

[1:49:40] Privaat, zoals dat nu in Nederland ook al voor een omvangrijk bedrag gebeurt.

[1:49:46] En er zijn die innovatieve vormen. Daar hebben we denk ik echt nog niet het maximale. Sterker nog, daar staan we nog aan het begin.

[1:49:53] Dus daar kan nog een heleboel uitgehaald worden in die tien jaar op weg naar 2035.

[1:49:59] Dus dat zeg ik in reactie tegen mevrouw Kreuger en ook wel tegen mevrouw Teunissen, die heel

[1:50:07] erg de nadruk leggen op publiek geld, publiek geld, publiek geld.

[1:50:10] Maar wat is nu het doel?

[1:50:12] Het doel is de klimaatopgave met elkaar realiseren.

[1:50:16] Daar hebben we volgens mij geen discussie over.

[1:50:18] Maar het doel van meer geld, dus niet per se meer publiek geld.

[1:50:21] Het doel is meer internationale klimaatfinanciering om die problemen te lijf te gaan.

[1:50:26] En dat is wat ik wil, dat is waar ik me voor inzet.

[1:50:29] Daar zal Nederland ook verantwoordelijkheid voor blijven dragen.

[1:50:33] Hoe precies die verdeling is, wat precies die bedragen zijn.

[1:50:35] Ja, dat zal ook afhangen van de financiële ruimte die we hebben.

[1:50:39] Niet voor komend jaar is dat bedrag vastgesteld, maar zeker ook voor de jaren daarna.

[1:50:45] Dus dat wat mij betreft over

[1:50:48] in reactie op de vraag van mevrouw Kreuger en daarmee ook van mevrouw Teunis.

[1:50:53] Ik zie dat u uw hand weer omhoog streekt voor een interruptie.

[1:50:56] En dat kan ik maar even wijzen op de klok.

[1:50:59] Er zijn nog verschillende andere vragen gesteld door andere leden ook.

[1:51:02] Dus ik wil je ruimte geven voor interruptie, maar wilt u hem graag zo kort mogelijk houden?

[1:51:06] Zodat er ook ruimte is voor de andere antwoorden.

[1:51:09] Ik vind het een onbeschaamd antwoord van deze minister.

[1:51:13] Uiteraard zijn er meerdere financieringsbronnen nodig om 1300 miljard op te halen.

[1:51:18] Niemand ontkent dat.

[1:51:20] Alleen nu als rijk land in de Europese Unie bezuinig op klimaatfinanciering,

[1:51:25] terwijl er al veel te weinig gebeurt, is gewoon een heel slecht politiek signaal.

[1:51:31] En het is dan onbeschaamd om te zeggen, nee hoor, dat moeten we allemaal privaat gaan doen.

[1:51:36] Dat is gewoon echt, echt een klap in het gezicht van landen

[1:51:40] die op dit moment worstelen met de gevolgen van klimaatfinanciering.

[1:51:45] En nogmaals, als dat anderhalve graden doel deze minister serieus is,

[1:51:50] hoop ik dat zij richting Brazilië toch echt iets kan doen aan

[1:51:54] dat wij niet als Nederland gaan bezuinigen op klimaatfinanciering.

[1:51:58] Ik zie hier niet echt een vraag in, maar meer een statement.

[1:52:03] Met een vraagtijker? Met een vraagtijker, ja.

[1:52:06] Voorzitter, en anders zaten er in het statement ook aannames,

[1:52:09] verwijzingen naar woorden van mij die ik niet gezegd heb.

[1:52:11] Ik heb niet gezegd alleen privaat, het gaat over de verdeling publiek-privaat.

[1:52:16] En ik zit in een kabinet dat meerdere belangen,

[1:52:22] meerdere teweeggeven, meerdere keuzes te maken heeft, ook oog moet hebben voor onze budgettere

[1:52:29] ruimte, de mogelijkheden die we hier hebben.

[1:52:32] Er staat ook in het regeerprogramma, er zal gewoon ruimte en aandacht blijven voor adaptatie

[1:52:37] voor water, ook internationaal.

[1:52:40] Nederland is daar ook heel goed in, levert daar nu al op heel veel verschillende manieren

[1:52:44] een bijdrage aan op verschillende landen, kwetsbare landen in de wereld die echt met

[1:52:49] heftige klimaateffecten te maken hebben en waar adaptatie ongelooflijk belangrijk is.

[1:52:55] En daar gaan we ook gewoon mee door.

[1:52:57] Daar verandert, ook al geven we wat minder geld mogelijk publiek.

[1:53:01] Die keuzes, benadruk ik ook, moeten nog gemaakt worden.

[1:53:05] Maar ook die steun door kennis, door mensen daar naartoe te sturen, dat blijven we gewoon doen.

[1:53:12] Dan, voorzitter, het afbouwpad fossiele subsidies waar mevrouw Teunissen naar vroeg.

[1:53:19] Er komt een raamwerk, het raamwerk Europees.

[1:53:24] We zijn in internationaal verband bezig om daar eerst de stappen die kant op te gaan zetten.

[1:53:34] Dat begrijp ik ook, maar ik kan het niet mooier maken.

[1:53:37] Dat gaat niet op de snelheid die mevrouw Teunissen graag zou willen, maar ik blijf mij daar wel

[1:53:41] voor inzetten op die verschillende plekken waar ik daarover aan tafel zit.

[1:53:45] Mevrouw Teunissen noemde nog even expliciet bijvoorbeeld vliegtuigen, de kerosine.

[1:53:51] Ging het vorige week in het debat over fossiele subsidies ook even over.

[1:53:56] De Nederlandse inzet, ook door de minister van Financiën, deze week in de Ecofin zo

[1:54:01] uitgedragen, is dat wij tegen dat verplichte verbod op vrijstelling van accijns op kerosine

[1:54:09] zijn.

[1:54:10] Er zitten zoveel ontkenningen en dat ik altijd goed moet nadenken dat ik het goed zeg, maar

[1:54:14] maar wij zijn dus tegen dat verplichte verbod.

[1:54:17] Daar hebben we ons ook op die manier tegen uitgesproken.

[1:54:19] Dat is onze inzet.

[1:54:21] Als het bij mij aan de orde komt, zal ik die inzet herhalen.

[1:54:25] Hierbij moet ik wel eerlijk zijn, deze besluitvorming vraagt unanimiteit.

[1:54:30] En dat weet ik niet of we unaniem tegen een verbod op die vrijstelling...

[1:54:38] het verplichte verbod op die vrijstelling kunnen komen.

[1:54:40] Maar dit is wel de Nederlandse inzet.

[1:54:42] En daarnaast gaan we ook gewoon door met wat Nederland aan het doen is op het gebied van

[1:54:46] zeevaart.

[1:54:48] En wat je daar internationaal aan afspraken over moet maken, wat ik vorige week ook schetste

[1:54:51] in dat IMO-verband en waar we ook met landen, andere landen aan het kijken zijn, hoe kan

[1:54:57] je dat ook in het beprijzen van brandstoffen daar iets in doen.

[1:55:03] Dan vroeg de heer Kisteman mij nog naar de actief deelnemer aan die SMR-discussie.

[1:55:09] Ja, dat doe ik.

[1:55:10] Dat heb ik beloofd en toegezegd in eerste termijn.

[1:55:14] Dat herhaal ik hier, te beginnen bij de inkomsten die ik maandagochtend heb.

[1:55:19] Ik zal dat ook doen in het gesprek met Jurgens.

[1:55:29] Ik ben een vraag van mevrouw Posma vergeten.

[1:55:33] Dat is of ik de betaalbaarheid echt hoog op de agenda wil blijven zetten.

[1:55:37] Ja, dat doe ik.

[1:55:39] De commissie vindt het ook belangrijk, dus het staat ook voor de commissie hoog op de agenda.

[1:55:43] Dat zeg ik niet om er zelf vanaf te zijn, maar dat maakt het.

[1:55:46] Dat helpt gewoon, omdat het daarmee voor Europa een belangrijk onderwerp is.

[1:55:52] Tussen de lidstaten, wat ik net ook zei,

[1:55:54] zie je wel wat verschillende benaderingen en aanpakken,

[1:55:58] maar er is consensus via die EMD-richtlijn.

[1:56:01] Dus het is goed om hierover het gesprek te voeren, te blijven voeren.

[1:56:05] En dat zal ik doen in Europees verband en natuurlijk ook hier in nationaal verband.

[1:56:11] En dat wat daar volgende week over besproken wordt, laat ik u uiteraard weten.

[1:56:17] Dan wil ik u hartelijk danken.

[1:56:19] Dan zijn we aan het einde gekomen van de tweede termijn.

[1:56:23] Mevrouw Kreuger heeft een twee minuten debat aangevraagd en er is één toezegging die we genoteerd hebben.

[1:56:31] De minister zegt toe in het verslag van de Raden, en ik denk dan de Energieraad, van volgende week

[1:56:36] terug te komen op de versnelling van de procedures en welke gebieden kunnen worden aangewezen

[1:56:41] rondom de Red 3 en doet dit verslag toekomen zo spoedig mogelijk na de raden.

[1:56:47] Deze toezeggingen is gedaan aan het lid Bosma.

[1:56:50] Voorzitter, even heel precies over die welke gebieden, wat voor type gebieden dat zijn.

[1:56:54] Dus niet al echt dat woord regio X of Y, dus niet op die manier.

[1:56:59] Inderdaad, ja.

[1:57:02] Er zijn toch meer toezeggingen gedaan?

[1:57:06] Wij noteren toezeggingen als er een termijn of een brief aan is gekoppeld.

[1:57:11] De toezeggingen inhoudelijk zijn gewoon gedaan, maar die herhalen wij niet.

[1:57:15] Maar ik heb voor mijzelf een aantal toezeggingen opgeschreven die ik maandag in de energieraad,

[1:57:20] dinsdag in de milieuraad of bij de verschillende separate bijeenkomsten zal inbrengen.

[1:57:27] Dan wil ik u hartelijk danken voor dit debat en dan sluit ik hierbij de vergadering.