Volkshuisvesting in Caribisch Nederland

[0:00:04] De vergadering is geopend.

[0:00:07] We hebben vandaag een rondetafelgesprek over volkshuisvestingen in Caribisch Nederland.

[0:00:14] Dit rondetafelgesprek bestaat uit twee onderdelen en vindt plaats in hybride vorm.

[0:00:19] Dat betekent dat een deel van de gasten hier aanwezig is, fysiek...

[0:00:23] en een deel digitaal deelneemt.

[0:00:26] We hebben twee blokjes. Het eerste blok gaat over belanghebbenden en deskundigen.

[0:00:31] Dat duurt van kwart over zeven tot ongeveer 18 uur 20.

[0:00:36] En dan gaan we door naar het tweede blokje, bestuurders.

[0:00:40] En dat duurt van 18 uur 30 tot kwart over zeven.

[0:00:45] Omdat we ook Engelstadigen genodigd hebben, zal ik even switchen naar het Engels.

[0:00:50] Welkom everyone to this roundtable about housing in the Caribbean Netherlands.

[0:00:55] Some of our guests today will be speaking in Dutch and some will be speaking in English.

[0:00:59] Voor de eerste deel van de rondtafel wil ik Jacquiel Pant digitaal welkomen, de directeur

[0:01:08] van de Stadia Housing Foundation, Ben Oliana, ook digitaal aanwezig, de directeur van de

[0:01:15] Housing Association, Fundasjon Casponariano, Clem Thoday, ook digitaal aanwezig, voormalig

[0:01:23] chairman van het committee Social Minimum Caribica Nederlandse en voormalig vice-chairman

[0:01:28] van de Statencommissie op demografische ontwikkelingen in de Caribische Nederlanden in 2050.

[0:01:34] En Han Jette, die daar zit, is de directeur van de huishoudencorporatie Basalt Woonen.

[0:01:43] De eerste deel is van 1715 tot 1820.

[0:01:48] Ik zal nu de members van het parlement introduceren die vandaag hier zijn.

[0:02:04] Ik ben de voorzitter van deze commissie vandaag en ik ben van de BVB.

[0:02:22] De leden van de Tweede Kamer zijn hier aanwezig.

[0:02:26] Mevrouw Welzijn van NSC, de heer Van Haasen van de PVV,

[0:02:30] de heer Meulekamp van de VVD en de heer Wajt van D66.

[0:02:37] GroenLinks, PvdA. Excuus.

[0:02:39] Welkom allemaal.

[0:02:42] Er komt eerst een toelichting van alle sprekers.

[0:02:46] Vervolgens is het woord aan de commissie om vragen te stellen.

[0:02:50] We zullen even kijken qua tijd hoeveel vragen dat kunnen zijn.

[0:02:53] Mijn voorstel is om de Nederlandse sprekers...

[0:02:55] Kunnen jullie gewoon een Nederlandse vraag stellen?

[0:02:57] De Engelstalige sprekers is het verzoek om de vragen in het Engels te stellen.

[0:03:01] Dan geef ik nu het woord aan...

[0:03:04] Dan is nu het woord voor Jackel Pant, directeur Stacia Housing Foundation.

[0:03:10] Dan is het nu het woord voor Jackel Pant, directeur Stacia Housing Foundation.

[0:03:16] Hij is er via de VD-verbinding.

[0:03:30] en ik ben blij om hier te zijn om het content van mijn positiepapier te praten.

[0:03:36] Eerst en vooral, mijn belangrijkste punt die ik naar het committee wil brengen, is de

[0:03:45] urgente-lijst.

[0:03:47] Je hebt misschien opgemerkt dat ik geen wachtlijst heb gebruikt, want een wachtlijst voor ons

[0:03:51] is niet een wachtlijst.

[0:03:52] Het is niet de juiste noeming om te gebruiken.

[0:03:55] We hebben op onze urgentielijst op dit moment 108 families, waarvan er in totaal 289 personen zijn.

[0:04:05] Omdat er geen grotere huizen worden opgeschakeld tot 2027.

[0:04:11] Dit is voor ons hier op de Stacia Housing Foundation erg betreffend.

[0:04:16] Als je de positiepapier voor je hebt, zie je dat 80% van de mensen op de urgentielijst

[0:04:24] net op de WML, de wetminimumloon, of net daarbovenop vallen.

[0:04:30] Dit zorgt ook voor een financiële punt van zicht.

[0:04:33] Het is erg moeilijk voor de mensen die op de urgentielijst staan.

[0:04:37] Dat betekent ook dat 50% van de mensen op de urgentielijsten zijn in huishouden van 3 tot 4 personen.

[0:04:46] Dus er zijn families die heel veel nodig hebben voor sociale huishouden hier op het eiland.

[0:04:52] In Nederland valt het ongeveer 29-30% bij sociale huishouden.

[0:04:58] Maar ongelukkig valt hier op het eiland ongeveer 7% tot 10% binnen voor sociaal woning.

[0:05:07] Als ik de ruimtelijke ontwikkelingsplannen van 2023 gebruik,

[0:05:13] dan zien we dat 260 huizen in de volgende 10 jaar moeten worden gebouwd.

[0:05:19] Hoewel we weten dat alle huizen niet sociaal huizen zullen zijn,

[0:05:23] Als we er 33% van nemen, dat betekent dat er minstens 86 sociale huizen moeten worden gebouwd.

[0:05:31] En elke jaar zo'n 8 tot 9 per jaar, om te helpen met onze huurlijkslijsten.

[0:05:39] Onze huurlijkslijsten kunnen veel hoger zijn, maar veel mensen, omdat het zo'n kleine gemeenschap is,

[0:06:02] In de volgende drie jaar willen we al onze huizen opnieuw bouwen,

[0:06:08] ongeveer honderd huizen,

[0:06:10] en een belangrijke deel van de materiaal moet worden geïmporteerd.

[0:06:15] Er is bijna geen plaats in de wereld waar we onze huizen opnieuw kunnen bouwen,

[0:06:16] We kunnen hier niets kopen op het eiland, of indirect of direct.

[0:06:22] Wat ik bedoel is dat we materiaal bestellen of de lokale hardware zelf die materiaal ook moet importeren.

[0:06:32] Dus dat betekent dat ongeveer 10% van ons budget al verloor voordat het zelfs begint.

[0:06:41] Als we dit vergelijken met renovaties, dan zijn er minstens 8 tot 10 huizen die je niet kunt

[0:06:49] renoveren, omdat de grote deel van je kosten gaat naar het verkoop en het bereiken van alles

[0:06:55] duidelijk en het importeren van al die materiaal.

[0:06:58] Dit kan mensen incentiveren om iets lager materiaal te krijgen, maar dat helpt niet, want

[0:07:07] In de langere tijd, als we volgens onze multi-jaar maatregelen gaan,

[0:07:12] dan schadet het je in de langere tijd als je een beetje goedkoper probeert met de materiaal.

[0:07:20] Dus we hopen dat oplossingen worden gezocht waar dat bekeken is.

[0:07:26] De laatste twee jaar heeft de Stationshousing Foundation de huishoudensubsidie ontvangen.

[0:07:33] Dat betekent, bijvoorbeeld, dat onze klanten een discount krijgen.

[0:07:38] Bijvoorbeeld, als de huishouding 600 dollar is gebaseerd op de huishouding van de familie,

[0:07:45] dan kan die familie 200 dollar betalen.

[0:07:48] De rest, 400 dollar, komt dan van de ministerie.

[0:07:53] We geloven dat, hoewel we dankbaar zijn voor dit, we geloven dat, op basis van de puntprijs

[0:07:59] dat we op dit moment hebben, en dit zou nodig zijn om te vergroten, zodat we onze

[0:08:06] multi-jaar maatregelen kunnen executeren, want op dit moment hebben we, laten we zeggen,

[0:08:11] ongeveer 2.000 dollar beschermd, terwijl van de professionelen wordt geadviseerd dat we

[0:08:17] minstens 3.000 dollar per huis, per jaar, beschermen.

[0:08:20] Dus we zijn een beetje af, zodat we dit in een zeer effectieve manier kunnen doen.

[0:08:28] In de letter of intent, in juni 2022, hebben we gesproken om goede beheersing te maken, terwijl

[0:08:37] het boer de beslissing heeft gemaakt om naar een dagelijks model te gaan.

[0:08:43] Dus dat is een goede stap in de goede richting en het indicteert ook dat we naar goede beheersing

[0:08:51] En uiteindelijk, in de langere termijn, wordt het een Tocholata-incident in de verre toekomst.

[0:08:58] Dit zal de Stasia House Foundation ook zijn eigen investeringen kunnen maken

[0:09:03] om de sociale markt hier op het eiland te versterken.

[0:09:07] Laatst, wat we de laatste tijd hebben gedaan, waar de duurzaamheid geconcerneerd is.

[0:09:13] Elke huis dat we beheersen of beheersen, krijgt ongeveer vier zonnepanelen op het huis,

[0:09:24] We willen dat er in de toekomst meer initiatiefs zoals deze worden gemaakt, zodat tenants

[0:09:32] zoveel mogelijk hulp kunnen ontvangen, maar ook de bredere markt.

[0:09:37] In 2025 willen we ook een tenantenorganisatie hebben en de beweging en de gesprekken beginnen

[0:09:45] om dat te bereiken.

[0:09:47] All in all in conclusion, Stacia Housing Foundation is...

[0:09:51] We are fully committed to making the necessary steps...

[0:09:55] to enhance the housing climate here on the island.

[0:09:59] And I thank everyone for this opportunity...

[0:10:02] and looking forward to any questions that you may have.

[0:10:05] Thank you very much.

[0:10:08] Then we go now to Ben Olliana.

[0:10:11] Dan gaan we nu naar de heer Ben Olliana.

[0:10:14] Aan u het woord.

[0:10:17] De voorzitter, Glenn en de leden van de Commercie Bouwhuisvesting,

[0:10:22] Rijpelijk Ordering van de Tweede Kamer, voor jullie goedenavond.

[0:10:27] Hier is het goede middag, want het is nu ongeveer half één.

[0:10:30] Ik heb begrepen, ik heb alleen maar drie minuten, maar ik ga proberen.

[0:10:35] Het wordt wel iets langer, denk ik.

[0:10:37] Wij zijn blij, eindelijk kunnen wij onze visie delen in het openbaar

[0:10:41] met de leden van de Commercie Bouwhuisvesting en Rijpelijk Ordering van de Tweede Kamer.

[0:10:46] kamer. Daar zijn we heel blij mee, want nu kunnen wij inderdaad onze visie vertellen in het openbaar

[0:10:53] en dan kan iedereen het horen en iedereen moet weten wat is onze visie en wat is eigenlijk de

[0:10:59] plannen van FCB. Na de corona is Bonaire een booming. Bonaire is ontdekt door de middenklassen,

[0:11:09] de rijken en de stagiaires. De middenklasse op Bonaire, de middenklasse die op Bonaire op dit

[0:11:17] Die koopt woningen van bewoners van Bonaire in traditionele wijken.

[0:11:24] Bijvoorbeeld Rincón en Trias en de Sardinië.

[0:11:28] De rijken kopen woningen naast de kust en met een prachtig uitzicht op Klein Bonaire en zijn eigendom gronden.

[0:11:41] De stagiaires komen hier op Bonaire op dit moment heel veel vergelijken met vroeger.

[0:11:45] en die komen hier werken, die komen stageloven. Dus al deze woningen die eigenlijk bedoeld is

[0:11:52] voor de bewoners worden verhuurd met stagiaires. Dat betekent verhuren wat de bewoners eigenlijk

[0:12:02] moeten betalen en kunnen betalen op dit moment is onmogelijk want de bewoners van Bonaire verhuren

[0:12:07] gewoon heel veel van hun huizen aan de stagiaires. En dan vragen ze gewoon heel veel geld voor. En

[0:12:16] En dat is eigenlijk niet goed.

[0:12:20] En Bonaire groeit op dit moment gigantisch.

[0:12:23] Als we kijken naar 10 jaar geleden en nu, nu zitten we aan 25.000 inwoners.

[0:12:29] En als je kijkt, we hebben de rapporten zeggen dat Bonaire op dit moment per jaar met ongeveer 1000 inwoners.

[0:12:36] Dus tussen nu en 2030, dan patten we over 30.000 inwoners voor Bonaire.

[0:12:42] Het is niet niets.

[0:12:44] Voor Bonaire is dat heel veel mensen.

[0:12:46] Als wij kijken voor de corona als stichting, wat waren de bouwkosten?

[0:12:54] Voor de corona waren de bouwkosten ongeveer 900 dollar per vierkante meter.

[0:13:00] Op dit moment praten wij tussen de 1800 dollar en 2100 dollar per vierkante meter bouwkosten.

[0:13:11] Dat is een gigantisch verschil voor corona en nu.

[0:13:17] Dus dat betekent dat het alleen maar moeilijk wordt voor ons als stichting om inderdaad geld

[0:13:24] te lenen op het markt hier op Bonaire en proberen dan te bouwen voor de minder bedelende van

[0:13:31] ons eiland.

[0:13:37] In juni 2023 hebben wij een woonwiel getekend en dat was een aanspraak tussen het openbaar

[0:13:46] gaan bonair doen. Rijk en wij als stichting. We hebben een adhesieverklaring getekend omdat wij

[0:13:55] dachten en nog steeds staan we achter wat een stand wat stijven betreft, het klopt niet. Er staat

[0:14:02] ongeveer 15.000 dollar per uur of dollar, weet ik niet meer uit mijn hoofd, voor een onredabele top.

[0:14:09] We hebben gezegd, gebaseerd op onze ervaring en de cijfer die wij hebben intern, is het meer

[0:14:16] Dus daarom hebben wij een atheesverklaring getekend.

[0:14:20] En we hebben gezegd onderweg gaan we kijken, komen we uit ja of nee.

[0:14:26] In de woondeal die we hebben getekend, daar staan duidelijk afspraken.

[0:14:30] 66% moet betaalbaar zijn.

[0:14:33] Dus 66% betaalbare woning op Bonaire.

[0:14:37] Wat valt betaalbare woning in?

[0:14:40] We hebben drie categorieën.

[0:14:42] sociaal, dat is een huurtong ongeveer 955 dollar per maand.

[0:14:49] Twee, de middensegment, een huur van 1.194 dollar per maand.

[0:14:56] En we hebben een koopwoning en dat is gebaseerd op de hypotheekgarantie.

[0:15:00] Hypotheekgarantie op dit moment is iets boven 3 ton, dus 3,25.

[0:15:06] Dat is eigenlijk te aanspraken.

[0:15:08] En dat is betaalbaar.

[0:15:12] En de sociale huisvesting hebben wij al jaren.

[0:15:16] Krijgen wij vooruitstocities vanuit de Rijk.

[0:15:19] Dat betekent onze huurders, die die 955 niet kunnen betalen en dat zijn heel veel, wij krijgen vooruitstocities vanuit de Rijk.

[0:15:26] En dat loopt toch nu toe perfect.

[0:15:30] En de Rijk is ook bezig met de vooruitstocities als partnerproject voor de particulier.

[0:15:35] Dat loopt ook goed, maar dat weten wij niet, want dat is niet de FCB.

[0:15:40] Wij geven risici alleen aan onze huurders. Maar er zijn problemen. Als we kijken naar de

[0:15:50] koopbewoningen en hier op Ornade per jaar gaat er heel veel studenten studeren en iedereen zegt

[0:15:57] ga maar studeren en kom terug. Er zijn heel veel goed opgeleide Bonarianen, Antillianen in Nederland

[0:16:07] die graag willen komen. Ze hebben twee vragen. Hebben wij een woning? Kunnen we dat betalen?

[0:16:18] En kwijtskijzen voor een studiefinanciering. Dat zijn twee van de twee grote problemen voor

[0:16:24] die mensen die graag hier willen komen terug. En dat is een serieus probleem. Wij constateren hier

[0:16:30] als stichting en ik zie het ook voor heel veel young professionals van Bonaire, dat ze een

[0:16:37] woning niet kunnen kopen. Er zijn weinig young professionals hier op Oneire. Goed opgeleid.

[0:16:47] Er zijn hier bij ons geweest een stuk of 15. Ze kunnen geen woning kopen en ze hebben een top job.

[0:16:56] 325.000 dollar. Dat is voor een student die net klaar is met zijn studie. Die verdient hier ongeveer

[0:17:03] bruto per per per per maand. Ongeveer laten we zeggen 4.000. We zijn net klaar met een opleiding.

[0:17:09] Je moet een studiefinanciering betalen.

[0:17:11] Wij weten dat openbare verloeren nog steeds niet loopt.

[0:17:16] Dat betekent, ze moeten een auto huren.

[0:17:20] Of kopen.

[0:17:20] Wat gaan ze doen?

[0:17:21] Gaan ze geld lenen bij de bank.

[0:17:23] Dus punt 1, je hebt een lening die je moet betalen, een studiefinanciering.

[0:17:28] En je hebt ook een lening bij de bank die je moet betalen.

[0:17:31] Aflossing moet je betalen voor een auto.

[0:17:35] Deze mensen kunnen nooit van hun leven geld kunnen lenen om een huis te kunnen kopen en dat vind ik

[0:17:41] verschrikkelijk. In Nederland heb je wel nationale fonds betaalbare koopwoningen. Je hebt fiscale

[0:17:49] voordelen. De banken geven bepaalde voordelen. De voorwaarde van de banken hier te abonneren is

[0:17:59] erg. De voorwaarden zijn zo erg dat de young professionals echt nooit van hun leven

[0:18:07] een huis kunnen kopen. Dus dat betekent, de woondeal die is gemaakt,

[0:18:13] het is getekend, geaccordeerd door Rijk, overal lichaam bonaire. Wij als

[0:18:19] adhesieverklaring, mijn pijn is, kan de jonge mensen goed opleiden, jonge mensen

[0:18:24] een huis kopen? Als jullie mij zo vragen, dan zeg ik nee.

[0:18:29] Wat moeten wij doen? Er zijn instrumenten wel die wij deze jonge mensen kunnen helpen.

[0:18:36] Wat ik heb gezegd, nationale fonds, betaalbare koolwoningen, fiscale voordelen en met de bank

[0:18:42] praten. Als wij dat niet doen, deze jonge mensen op een bepaald moment gaan ze terug.

[0:18:48] En dat komt niet ten goede voor het eilandgebied Bonaire. We zitten te schreeuwen aan goed opgeleide

[0:18:55] mensen en die hebben we hard nodig voor de toekomst, voor de volgende generatie van de

[0:19:01] bewoners van Bonaire. Dus ik hoop dat de Tweede Kamer iets kan doen om te kijken wat kunnen we doen

[0:19:10] om deze mensen te helpen inderdaad om een woning te kopen. Bij een nationale fonds betaalbare woning

[0:19:16] Nederland. Een starter, de eerste koper krijgt een korting van ongeveer

[0:19:22] 70.000 euro. Dat is al een gigantisch verschil.

[0:19:29] De tweede is, er zijn ook belastingvoordelen die ze krijgen. Dus eigenlijk

[0:19:35] de instrumenten, deze instrumenten kunnen wij ook hier gebruiken en zo krijgen

[0:19:40] deze mensen een kans om een woning te kunnen kopen. Ik hoop, nog een keer, ik hoop, want

[0:19:49] de woondeal zegt FVB kunnen de woning kopen en een projectontwikkelaar gaat de woning

[0:19:56] bouwen. Ik hoop dat de projectontwikkelaar niet naar Berlijn komt, bouwen, geld verdienen,

[0:20:06] verkopen en weggaan. Want dat komt niet ten goede voor de bewoners van Bonaire.

[0:20:12] En de projectontwikkelaar, als we eerlijk zijn, die komen altijd van buiten af.

[0:20:19] Waarom? Want de voorwaarden zijn zo hoog en een projectontwikkelaar hier op Bonaire is

[0:20:25] onmogelijk om zoiets te kunnen doen. Het kan niet zo zijn dat Nederland de

[0:20:32] we toch gaan betalen, hoe de rijk en projectontwikkelaars geld hier komen verdienen en dan de middensegment

[0:20:40] daarna gaat verkopen en de koopwoning daarna gaat verkopen en dan komt het niet goed voor

[0:20:45] de bewoners van Bonaire. Ik hoop dat de Tweede Kamer heel erg blijft kijken naar deze ontwikkeling

[0:20:52] samen met Oberwalde en Bonaire. En als het niet zo is, dan zou het heel erg zijn. Mijn

[0:21:02] toegelaten instelling te worden. Wij als stichting is dat een gigantische grote voordeel. Waarom?

[0:21:10] Dan krijgen we een goedkope financiering. Dat is punt 1. Dan krijgen we een betere toezicht. Want

[0:21:19] toezicht is niet erg. Toezicht is goed. Dan gaan we naar een betere goed government voor onze stichting.

[0:21:27] En dan zijn wij verplicht onze stichting alleen maar beter te worden, te maken, want een toegelaten instelling is niet niks.

[0:21:36] Het is iets heel goeds, maar je moet wel ook heel goed zijn.

[0:21:41] En toezicht, wij als stichting vinden niet erg, het moet toezicht zijn.

[0:21:45] En dan als het toezicht is voor Bonaire, zeker voor onze stichting, dan praten wij over een duurzame oplossing

[0:21:51] voor wat betreft woningcorporatie op Bonaire.

[0:21:55] Dus dat zijn dingen die ik graag met jullie in discussie willen gaan.

[0:22:00] En er zijn nog veel meer punten.

[0:22:02] In februari zijn we in Nederland, we hebben brief gestuurd naar de leden van de Tweede Kamer.

[0:22:06] We willen graag de diefte in om beter te kunnen uitleggen, hoe zien wij dat?

[0:22:12] Hoe zien we dit probleem en onze visie voor de toekomst wat betreft bouwen van herde,

[0:22:28] Meneer Oleana, hartelijk bedankt voor uw inbreng.

[0:22:31] Het was iets langer dan drie minuten, maar ik heb u toch iets langer laten doorgaan.

[0:22:37] Dan gaan we nu naar de derde spreker, Glen Toedey.

[0:22:50] Aan u het woord.

[0:22:52] Het is een Nederlandse spreker ook, als ik het goed heb begrepen.

[0:22:56] Bedankt, voorzitter.

[0:22:57] Inderdaad zal ik mijn bijdrage in het Nederlands leveren.

[0:23:02] Mijn bijdrage wil ik vooral steunen op informatie en beelden die ik heb opgedaan in de twee studies

[0:23:09] waar ik aan heb bijgedragen.

[0:23:12] Dat is de Commissie Sociaal, Minimum Caribisch Nederland-studie en die van de demografische

[0:23:16] ontwikkelingen.

[0:23:18] Op basis van deze twee studies kan ik aangeven dat het beeld dat naar voren komt is dat inwoners

[0:23:24] van de eilanden Bonaires, Interstatius en Saba heel veel uitdagingen meemaken op het

[0:23:31] gebied van volkshuisvesting. Sommige van die uitdagingen zijn gemeenschappelijk, dus gelden

[0:23:37] voor alle drie de openbare lichamen. Sommige zijn heel specifiek per openbaar lichaam,

[0:23:43] dus bijzonder en uitzonderlijk. Ik zal vooral focussen op de gemeenschappelijke. Het belangrijkste

[0:23:48] gemeenschappelijke probleem is dat in alle drie de openbare lichamen de kosten voor huisvesting

[0:23:55] het sociaal minimum ook aanzienlijk omhoog stuurt vanwege een groot gebrek aan sociale

[0:24:01] of volkswoningen. De inwoners die zelf dus geen woning hebben en dat zijn meestal de

[0:24:07] mensen zonder kapitaal en inkomens die rond of onder het sociaal minimum vallen, die moeten

[0:24:15] hierdoor gebruik maken van een commerciële woningaanbod als er onvoldoende volkshuisvesting

[0:24:21] is. Aan het bewonen van deze woningen zijn kosten verbonden die hoger zijn dan de huishoudens

[0:24:27] met een inkomen rond het sociaal minimum kunnen opbrengen. Hierdoor is het echt urgent dat

[0:24:33] hiervoor maatregelen komen. In beide rapporten vragen we aandacht voor een proactieve en

[0:24:40] geïntegreerde benadering van de volkshuisvestingsvraagstukken. Met een aanpak die anticipeert op de komstige

[0:24:51] behoeften en prioriteit geeft aan het welzijn van de inwoners van de Caribische Nederland.

[0:24:57] Ik zal heel kort even een aantal van de uitdagingen aanstippen, zo cam-achtig mogelijk vanwege

[0:25:03] de tijd, en een aantal van onze adviezen ook even nalopen.

[0:25:09] De eerste uitdaging, en dat is al gememoreerd door de sprekers voor mij, de vraag is groter

[0:25:15] dan het aanbod.

[0:25:16] Er is een aanzienlijk tekort aan betaalbare huisvestingsopties en met name voor die inwoners

[0:25:23] dus met een laag, maar ook voor middeninkomens door de aanzienlijke kosten.

[0:25:28] De aantallen zijn bij de eilanden bekend en ook in de rapporten opgenomen, dus daar zal

[0:25:33] ik maar niet op ingaan.

[0:25:36] Daarnaast zagen wij een fenomeen in beide studies en de heer Oljana heeft dat ook aangestipt,

[0:25:42] concurrentie op de woningmarkt van toeristen en experts.

[0:25:45] Vooral op Bonaire zeggen we dat de toestroom van toeristen, die over het algemeen veel

[0:25:52] kapitaalkracht zijn dan de lokale bewoners en die expats ook, drijven de huisvestingkosten

[0:25:58] op en moedigt verhuurders aan om de voorkeur te geven aan korte termijn verhuur.

[0:26:04] Dat maakt het voor Bonairianen moeilijker om geschikte woonruimtes te vinden.

[0:26:09] En we zien dat de toerisme op Stesha en Saba nog niet die omvang heeft, maar als het gaat

[0:26:16] toenemen op die eilanden, dan is dat een mogelijk toekomstscenario ook voor Stesha en Saba.

[0:26:23] En door die tekortkoming zien we in principe een overbewoning in de woningen die er zijn,

[0:26:30] en ook intergenerationele bewoning, betekent dat er twee of drie generaties soms in de

[0:26:37] dezelfde woning moeten wonen. Dus het gebrek aan betaalbare huisvesting dwingt gezinnen

[0:26:45] om in overvolle woningen en onder omstandigheden die dat met zich meebrengt of met meerdere

[0:26:52] generaties dus onder één dak te leven. In een van de rapporten over demografie verwijzen

[0:27:00] we ook naar wat de nationale ombudsman hierover heeft gezegd. Grote gezinnen die in krapte

[0:27:06] ruimtes wonen met als gevolg schrijnende situaties.

[0:27:10] Al die schrijnende situaties brengen met zich mee slechte huisvestingsomstandigheden.

[0:27:16] We hebben onze bezorgdheid geuit over de kwaliteit van de huisvesting.

[0:27:21] En dat zie je vooral wanneer mensen ouder worden.

[0:27:24] Vooral bij ouderen, die hebben minder energie om de woningen goed te onderhouden.

[0:27:29] En dus slecht onderhouden woningen, beperkte voorzieningen in bepaalde buurten

[0:27:34] en afhankelijkheid ook van familie voor zorg kunnen bijdragen aan kwetsbare

[0:27:40] woonsituaties, vooral voor die oudere bewoners. Dan wil ik even overstappen op de impact die wij

[0:27:46] zagen van die democratische veranderingen die aankomen. Dat is een toename in de vraag.

[0:27:53] Ik verwacht een bevolkingsgroei gedreven door migratie, maar ook door vergrijzingen. Mensen

[0:28:00] leven langer, dus dat neemt de bevolking ook toe, zal het woningaanbod verder onder druk

[0:28:06] zetten en in onze rapporten over de demografie en de sociale minimum modelleren we verschillende

[0:28:15] scenario's waaruit blijkt dat het aantal benodigde woninginheden in 2050 in ieder geval in Bonaire

[0:28:21] mogelijk tot 250% stijgt, in Saba misschien 75% en Stesia daartussenin en slechts als

[0:28:31] de gemeenschappen slinken, wat eventueel zou kunnen gebeuren in Saba en Stesia, maar dat

[0:28:36] zou ook wel anders kunnen zijn. De vergrijzing brengt niettemin een behoefte aan ook een

[0:28:42] andersoortige bewoning en dus andersoortig aanbod van bewoning. Daardoor zagen we ook

[0:28:49] verschuiving in de behoefte. De verkrijzende bevolking zal huisvesting vragen of eisen

[0:28:56] die geschikt is voor oudere bewoners en dus ook voor mensen met mobiliteitsbeperkingen

[0:29:02] of mensen die zorg nodig hebben. Het toenemend aantal inpersonshuishoudings, met name onder

[0:29:09] de ouderen, geeft aanleiding tot bezorgdheid, ook over eenzaamheid en sociaal isolement,

[0:29:16] wat bijdraagt aan het gebrek aan participatie in de gemeenschap.

[0:29:21] Daarnaast, Olliana stipte dat ook aan volgens mij,

[0:29:27] arbeidsmigratie, de noodzaak om werknemers aan te trekken,

[0:29:30] om het tekort aan arbeidskrachten aan te pakken,

[0:29:33] dat zagen we ook in de studies,

[0:29:35] heeft significante gevolgen voor de vraag naar huisvesting.

[0:29:39] En vooral migranten hebben andere huisvestingsbehoeften vaak,

[0:29:43] Omdat ze daar bijvoorbeeld geen gezinnen hebben en dan langdurige ingezetenen.

[0:29:51] De voorgestelde oplossingen en aanbevelingen die we hadden genoemd waren de toename van

[0:29:57] bouw natuurlijk van betaalbare woningen en we benadrukken de noodzaak van echt substantiële

[0:30:03] investeringen in de bouw van betaalbare huur en eigendomsopties ook om aan de groeiende

[0:30:09] vraag te voldoen.

[0:30:10] We hebben ook geadviseerd om een vorm van steun aan te bieden aan huurders die toch nog

[0:30:17] als het ware de kosten niet kunnen dragen voor alle drie de openbare leergamen.

[0:30:24] Een huur- en verhuurdersubsidie die wij ook hebben gezien van Bonaire zou een oplossing

[0:30:30] kunnen zijn en de heer Olianas gaf ook aan dat werkt goed en dat was ook onze appreciatie

[0:30:35] ervan.

[0:30:36] Daarnaast is er een komende behoefte aan aanpassing van de bestaande woningvoorraad, dus het aanpassen

[0:30:42] van bestaande woningen, om tegemoet te komen aan de behoefte van die vergrijzende bevolking

[0:30:48] die we zien aankomen.

[0:30:49] En dat betekent verbeteren van toegankelijkheid, het integreren van zorgvoorzieningen, dat soort

[0:30:54] zaken in de wijken en dergelijke is cruciaal.

[0:30:57] En daarnaast een bredere sociale en economische aanpak, omdat in beide rapporten benadrukken

[0:31:06] we het belang van het aanpakken van problemen, zoals armoede, maar ook een vorm van ongelijkheid.

[0:31:13] Onder meer wat de heer Ollianen ook aangaf, experts en dergelijke die bijdragen aan huisvestingsuitdagingen.

[0:31:22] Wij dachten ook dat remigratie bevorderen van de eigen eilandbewoners, het aanmoedigen

[0:31:28] dat de inwoners van de eilanden hebben verlaten om die terug te laten keren.

[0:31:33] Die integreren namelijk ook binnen in de huismarkt beter dan waarschijnlijk expats en dat kan

[0:31:38] helpen te kort, denken wij, van de huisvesting ook te verminderen.

[0:31:45] Maar we dragen ook bij aan het sociaal en economisch weefsel van deze gemeenschappen.

[0:31:50] Onder andere om ook die volkshuisvestingsvraag te helpen oplossen.

[0:31:56] Dat waren voor mij de bijdrage die ik wou leveren.

[0:32:00] Dank u voor de tijd.

[0:32:02] U ook hartelijk bedankt.

[0:32:06] En dan gaan we nu naar de laatste spreker, de heer Han Jetten.

[0:32:10] Aan u het woord.

[0:32:12] Ja, dank u wel voorzitter.

[0:32:14] Om twee redenen heel bijzonder om hier te zitten.

[0:32:17] Als directeur-bestuurder van een woningcorporatie die als werkgebied zal bommel aan de gemeente

[0:32:23] Altena heeft om iets te mogen zeggen over volkshuisvesting in de Caribe, dat vereist

[0:32:27] enige toelichting.

[0:32:29] Ruim vijftien jaar geleden zijn, ik was toen nog niet werkzaam, maar mijn voorgangers gevraagd

[0:32:35] om een bijdrage te leveren aan de volkshuisvesting in de termen van bouw, onderhoud, maar vooral

[0:32:39] ook ondersteuning van lokale organisaties.

[0:32:41] Op dit moment hebben wij in drie bouwfases 42 huizen gebouwd op Saba en we hebben drie

[0:32:48] huizen in bezit op Sint Eustatius die we op dit moment aan het overdragen zijn aan de

[0:32:53] organisatie van SAF of het openbaar lichaam.

[0:32:57] Maar het is nog bijzonderer om hier te mogen spreken, want als volkshuisvester kun je je

[0:33:05] op in ieder geval Saba en Sint Eustatius, beide eilanden die ik ken, maar ik denk ook

[0:33:09] componeren, je hart te ophalen, want de nood is hoog. En ik kan de verschillen benadrukken

[0:33:14] tussen Saba en Sint Eustatius, maar ik heb alle papers gelezen en volgens mij is het

[0:33:19] beter om de rode lijn eruit te halen. En ik haal er vier dingen uit die ik onder uw aandacht

[0:33:23] wil brengen. Allereerst, en dat hebben de voorgaande sprekers ook onderstreept, de ontzettend

[0:33:28] grote noodzaak, gezien de inkomenspositie van mensen daar, om te investeren in sociale

[0:33:34] naar huisvesting. De heer Toddee heeft dat toegelicht, Jacquel Pant heeft dat toegelicht.

[0:33:39] Dat ga ik niet verder toelichten. Het tweede wat ik wil onderstrepen, en dat zeg ik ook

[0:33:43] bewust als organisatie uit Nederland, investeer in lokale instituties en heel specifiek erbij

[0:33:50] organiseer schaal. Mevrouw Visser weet het ook, in Nederland ben je gewend om te werken

[0:33:57] met een soort benchmark op elke honderd woningen kun je één FTE inzetten. Maar als je weet

[0:34:04] dat op Saba nog niet eens 100 woningen sociaal op dit moment er zijn. Dan moet je dus op

[0:34:09] een of andere manier schaal gaan organiseren, want de arbeidsmarkt is hartstikke lastig.

[0:34:14] De continuïteit in volkshuisvesting moet gediend zijn, dus je zult op welke wijze maar

[0:34:20] ook schaal op de eilanden moeten organiseren. Het derde is, verschillende sprekers hebben

[0:34:25] al positief gesproken over het woningwaarderingsstelsel, de bijkomende inkomensstabel en de verhuurssubsidie.

[0:34:33] Sterker nog, ik vind de methodiek van de verhuurssubsidie zou zelfs een gedachte kunnen zijn die je in

[0:34:38] de Nederlandse corporatiesector zou moeten verkennen.

[0:34:43] Alleen, de hoogte moet ook wel passend zijn.

[0:34:46] Als je kijkt naar de puntprijzen, de verhuurssubsidiehoogte, dan doet die wat mij betreft onvoldoende recht

[0:34:55] aan de specifieke omstandigheden om te bouwen.

[0:34:57] Het openbaar lichaam van Saba geeft aan dat bouwen en woonruimte maken al vele malen duurder

[0:35:04] is in Nederland.

[0:35:05] Maar ook de bouwkosten liggen vele malen hoger.

[0:35:07] Een simpel voorbeeld, er was geen betonfabriek op Saba, dus gaat bij de aannemer de betonfabriek

[0:35:14] die hij zelf aangevoerd heeft kapot, dan leidt dat al tot een vertraging van drie maanden

[0:35:18] met bijkomende kosten.

[0:35:20] Ik onderstreep dat, want je kunt Nederland en Saba, Sint Eustatius en Bonaire daar niet

[0:35:26] in vergelijken.

[0:35:27] Maar zeker op het gebied van onderhoud, als je in Nederland ongeveer 3000 euro gemiddeld

[0:35:33] als coöperatie besteedt aan het onderhoud van een woning, dan weet je dat met een klimaat

[0:35:39] wat bestaat uit wind, water en zout, dat het onderhoud vele malen hoger zal zijn dan bij

[0:35:47] ons.

[0:35:49] Een goede systematiek, maar kijk naar de hoogte. Het laatste wil ik u meegeven. Ik vind het

[0:35:54] echt ontzettend goed dat deze bijeenkomst wordt georganiseerd, want de Nederlandse volkshuisvesting

[0:36:01] heeft zo zijn problemen, die op Bonaire, Saba en Sint Eustatius ook, maar het is wel een

[0:36:08] onvergelijkbare context. Wij zijn drie woningen aan het overdragen aan het openbaar lichaam

[0:36:14] op Sint Eustatius of aan de SAF. En dan worstel je met de autoriteit woningcoöperaties allemaal

[0:36:20] begrippen als marktwaarde of beleidswaarde. De marktwaarde bij ons bepaal je omdat er een

[0:36:26] woningmarkt is. Op een klein eiland is die woningmarkt veel moeilijker te bepalen. Het

[0:36:30] is zelfs al moeilijk om een taxateur te vinden. In Nederland ben je verplicht om je woningen

[0:36:36] te verzekeren om toegelaten te worden tot een borgingstelsel. De heer Oeliana gaf ook

[0:36:40] aan hoe belangrijk het is voor lokale instituties om geborgen te kunnen leden. Maar op de eilanden

[0:36:45] kun je niet eens... Je kunt wel een verzekering afsluiten, maar die ligt waarschijnlijk, onze

[0:36:50] laatste offerte lag boven de 2000 euro, terwijl wij in Nederland een opstaalverzekering sluiten

[0:36:55] voor 80, 90 euro. Dus de situatie en de context zijn onvergelijkbaar, en in die zin kijk ik

[0:37:02] met zeer veel belangstelling uit naar de eerste ideeën om te komen tot een aparte woningwet

[0:37:06] voor de BES, want de volksuitzichtelijke opgave verdient het aan alle kanten.

[0:37:12] Dank.

[0:37:13] Hartelijk dank voor uw toelichting.

[0:37:16] Voordat we overgaan naar de zijde van de Tweede Kamer wil ik nog even aangeven dat de heer

[0:37:21] Koert van Buren van economisch bureau Amsterdam ook vandaag aanwezig zou zijn als spreker,

[0:37:27] maar zijn vader is gisteren overleden, dus vandaar dat hij er niet bij kon zijn.

[0:37:32] Ik wens hem langs deze weg veel sterkte toe.

[0:37:36] Kurt van Buijren van het economisch bureau Amsterdam was ook aanwezig.

[0:37:41] Zijn vader is gisteren weggegaan, dus hij kan niet hier zijn vandaag.

[0:37:47] We wensen hem het allerbeste.

[0:37:49] Het is nu aan de kant van de Kamergelegenheid tot het stellen van vragen.

[0:37:55] Ik stel voor om te beginnen met één vraag per Kamerlid.

[0:37:59] En dan kijken we hoeveel tijd er nog over is.

[0:38:01] Meneer Wajt, u mag beginnen met de eerste vraag.

[0:38:05] Ik was nog even aan het mijmeren om de laatste mededeling, want dat is natuurlijk best een

[0:38:09] pijnlijke mededeling. Dus ik wil vanuit deze positie een condolence geven aan de familie

[0:38:17] van Buren. En sterkte met de situatie. Laten we daarmee beginnen. Dank voor de toelichting

[0:38:30] op de papers. Ik heb heel veel vragen, maar waarschijnlijk gaan we daar niet allemaal

[0:38:37] aan toekomen vandaag. En de voorzitter heeft al duidelijk één geen stroomlijn erin gehaald,

[0:38:41] dus daar gaan we ons netjes aan houden. Dus ik ga er gewoon even eentje uithalen. En één

[0:38:47] die ik van belang vindt is, laat ik beginnen met de sociaal-economische positie van de

[0:38:52] bewoners van de eilanden. Ik denk op de lange termijn zou het goed zijn om de burgers die

[0:38:59] die daar wonen, ook sociaal, economisch, ook te versterken.

[0:39:04] En daar hoort een goede huisvesting...

[0:39:06] of het kunnen bezitten van een goede huisvesting, hoort daar ook gewoon bij.

[0:39:11] Dus ik ben ook heel erg benieuwd naar in hoeverre er ook gedachten zijn...

[0:39:17] onderzoeken zijn geweest over hoe we ook bezit kunnen vergaren.

[0:39:22] Natuurlijk moeten we eerst betaalbare woningen verkrijgen...

[0:39:24] maar ook hoe we vervolgens ook die mensen die huren ook in bezit kunnen krijgen van die woningen.

[0:39:31] Dus dat denk ik aan een bepaalde mate van huur-koop-achtige gevormde contracten.

[0:39:38] En ik ben even benieuwd of daar ook wat over te vertellen is.

[0:39:42] En aan wie zou je die vraag willen stellen?

[0:39:45] Ik zou hem willen vragen aan de heer Jetten, maar misschien ook de heer Pant, want dat zijn toch partners.

[0:39:50] Want ik ben even heel erg benieuwd hoe dat met name op z'n interstaties in Saba geregeld kan.

[0:39:54] en dat heeft met name ook te maken met de grondoppervlakte van Saba.

[0:40:03] Dan is het woord aan u eerst, meneer Jet.

[0:40:06] Ik dacht, ik vraag eerst Shakil Pant om er iets over te zeggen.

[0:40:12] Het is op het begin een hele grote wens op het eiland,

[0:40:16] om eigenlijk eigen woningbezit op het eiland Saba.

[0:40:19] Er is bijvoorbeeld OYOF actief, Own Your Own Housing Foundation.

[0:40:24] Dat ligt in enorme behoefte. Maar ik ga even iets lelijks zeggen. Ik denk dat het best ingewikkeld

[0:40:30] is om dat gefinancierd te krijgen. Ik zat net te benadrukken dat de bouwkosten heel hoog

[0:40:35] zijn en de onderhoudskosten heel hoog zijn. Stel, je bouwt een huis voor 300.000 dollar,

[0:40:41] wat echt geen gek bedrag is in het geheel. Je zet daar een rentepercentage op van Nederlandse

[0:40:47] kaliber. De rente is daarover. Er werd eerder al gezegd hoe moeilijk het is om een hypotheek

[0:40:52] te krijgen en dat de voorwaarden echt schandalig hoog zijn, dan zie ik niet zo goed hoe het

[0:40:58] gefinancierd moet worden, tenzij er een enorme bijdrage is om dat mogelijk te maken. We

[0:41:04] gaan op Saba wel kijken of je door verkoop van huizen misschien een fondje kunt creëren

[0:41:09] om dat mogelijk te maken, maar ik voorzie wel problemen om dat gewoon in praktische zin

[0:41:14] gefinancierd te krijgen, terwijl ik tegelijkertijd onderstreep, dat zie ik overigens ook in mijn

[0:41:18] eigen werkgebied hier, dat de wens om een eigen woning te bezitten, ook voor mensen die

[0:41:22] wat minder kapitaalkrachtig zijn, best groot is.

[0:41:58] Ja, prima. Dan gaan we nu naar mevrouw Welzijn.

[0:42:03] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:42:06] I'd like to pose my question to Mr. Punt.

[0:42:09] I've read in your paper that it has become evident that an increase in the point price is necessary.

[0:42:18] However, houses will become more expensive.

[0:42:21] Dus mijn vraag is, wat is jouw uitzicht op duurzame huizen in Stacia?

[0:42:33] De reden waarom ik dat zei, is dat de prijs zelf moet vergroten, want op dit moment, zoals

[0:42:40] ik al zei, zitten we met verschillende mensen die specialisatie hebben in weten hoeveel

[0:42:46] geld je moet besparen voor je multi-jaar maatregelen, en op basis daarvan alleen weten we

[0:42:52] We weten al dat de puntprijs moet worden verhoogd.

[0:42:56] Voorzienige huizen op het eiland.

[0:42:58] Bijna iedereen op het eiland, of een heleboel mensen op de lijst,

[0:43:02] wil een huis kopen.

[0:43:04] Ze komen naar ons en vragen of we verschillende mogelijkheden hebben

[0:43:07] om een huis te kopen, maar helaas

[0:43:10] kunnen ze geen huis kopen.

[0:43:14] Ze hebben veel geprobeerd om naar banken te gaan,

[0:43:17] ze hebben op verschillende manieren geprobeerd, misschien zelfs

[0:43:40] Dan gaan we nu naar de heer Van Haasen voor zijn vraag.

[0:43:49] Bedankt, voorzitter. Ik zou graag een vraag willen stellen aan de heer Olijano van Bonaire.

[0:43:56] Hij had het erover dat het rendabel was om een huis te verhuren voor korte termijn.

[0:44:01] En dan kom ik bij Airbnb.

[0:44:03] Of dat ook een probleem is op de eilanden en of er een restrictie is in het aantal dagen

[0:44:08] dat een woning voor Airbnb verhuurd mag worden.

[0:44:12] De heer Olijano, het woorden zijn u voor beantwoording van de vraag van de heer Van Haassen.

[0:44:18] Nou, Airbnb heb je ook in Bonaire, dat heb je ook. Maar je hebt ook in Bonaire heel veel bewoners van Bonaire

[0:44:26] die hun woning gaan verhuren aan de successors of mensen van buitenaf.

[0:44:33] En het geeft goede controle op. En dat betekent eigenlijk dat het gewoon open is voor iedereen.

[0:44:40] En eigenlijk moet er een wetgeving komen of een verradering komen. Hoe ga je dit aanpakken?

[0:44:44] Maar op dit moment is gewoon open.

[0:44:48] En ik denk dat de belasting weinig overzicht heeft wat er allemaal gebeurt.

[0:44:54] Weinig. Denk ik.

[0:44:58] Oké, dank u wel. Gaan we nu naar de heer Meulenkamp.

[0:45:02] Ja, ik zat met ongeveer dezelfde vraag.

[0:45:05] Want is het niet zo, of zou ik het zeggen,

[0:45:08] dat gevoel bekruipt mij dan, ook aan de heer Oleana,

[0:45:12] dat je kunt van alles gaan bijbouwen,

[0:45:14] maar als het gewoon heel rendabel is om dat aan mensen te verhuren die daar heel veel geld voor

[0:45:18] over hebben en we hebben daar geen zicht op, dan schiet het niet op. Is dat een terechte conclusie?

[0:45:26] Nee, ik denk dat de overheid het weet wel, maar er moet een verandering komen. Hoe ga je dit

[0:45:37] aanpakken? Ik bedoel, wij kunnen huizen bouwen, betaalbare woningen, kunnen wij bouwen op een

[0:45:48] Als de bewoners van Bonaire het woning niet meer gaan verhuren als Sacheres of voor mensen

[0:45:53] van buitenaf of voor heel veel geld, dan komt er inderdaad een goede verandering dat het

[0:45:58] niet kan.

[0:45:59] Dan heeft de belasting een goed overzicht erover.

[0:46:01] Dat betekent dat die mensen het niet gaan verhuren.

[0:46:04] Dat betekent dat deze woningen dan ten goede voor de bewoners van Bonaire komen.

[0:46:07] Dat is punt één.

[0:46:08] Het tweede is, zodat het zo is, dat betekent heel veel mensen, de bouwkosten gaan omlaag.

[0:46:15] Op dit moment al de overheid heeft gezegd, korte verhuuren worden ergens niet meer mogelijk

[0:46:20] in bepaalde wijken.

[0:46:22] Nou, ik heb begrepen, het is een rechtszaak tegen de overheid om te zeggen, ja je hebt

[0:46:26] het wel toegelaten, die bedoeling getoogd en nu kom je met een verandering dat dat niet

[0:46:31] kan.

[0:46:32] Nou, die zijn naar de rechter gegaan, maar ik geef de overheid wel gelijk.

[0:46:36] Jongens, dat kan niet. Dat is voor de bewoning van Bonaire. Dus de overheid eigenlijk moet met

[0:46:43] de verandering komen dat dat niet meer kan. En dan pas ga je, misschien schreeuwen wij wel of niet

[0:46:50] gaan te kort. Misschien, denk eraan, ik weet het niet. Misschien als deze veranderingen komen,

[0:46:56] dan inderdaad de huizen worden niet meer verhuurd als dat jij wilt. Of korte verhuur, of via RBNB,

[0:47:02] Hoe dan ook. Misschien hebben we er niet zoveel over op het moment.

[0:47:06] Misschien, maar er moet een onderzoek komen.

[0:47:07] Misschien hebben we misschien duizend nodig, of twee duizend in zes jaar, vijf jaar.

[0:47:13] Dat weet ik niet. Die dingen moeten komen, maar je moet het goed uitzoeken.

[0:47:18] En dan moet er ook controle op.

[0:47:20] Want als je dat zegt en dan heb je geen controle op en de mensen blijven toch doen,

[0:47:24] dan komen we er nooit uit.

[0:47:28] Wilt u dan nog even op reageren, meneer Jet?

[0:47:30] Nou, in aanvulling, het bijbouwen van sociale woningen heeft natuurlijk altijd wel zin.

[0:47:37] Want er is een hele grote groep die het op dit moment niet kan betalen, maar ook bij

[0:47:41] een normale woningmarkt veel te duur uit zou zijn.

[0:47:44] Dus op het moment, als ik me niet vergis, is er ook een grote behoefte aan het toevoegen

[0:47:48] van sociale woningbouw en via de inkomensdebel maak je die woningen ook toegankelijk, juist

[0:47:55] voor die mensen.

[0:47:57] Natuurlijk, er komen meer woningen beschikbaar als er niet meer vuurt worden aan toeristen

[0:48:02] en experts, maar het bouwen van sociale woningen, dat lekt niet weg naar die markt.

[0:48:09] Luister eens, op dit moment moeten wij, tussen nu en 2026, ongeveer 350 woningen bouwen.

[0:48:18] We zijn nu bezig.

[0:48:19] Helaas, hier zal ze moeten lopen.

[0:48:21] Dus daar zijn we aan bezig.

[0:48:22] Daar hebben wij gewoon financiering gekregen via de bank, daar zijn we aan bezig.

[0:48:26] We bouwen gewoon, we blijven bouwen. Natuurlijk moet je blijven bouwen en als wij straks is de

[0:48:32] woondienstwet klaar, zijn wij als stichting een toegelaten instelling en krijgen we een goedkope

[0:48:38] financiering en dan gaan we verder bouwen. Dan kan je in plaats van de banken hier alleen maar

[0:48:44] rijker maken, dan heb je meer geld om meer huizen te bouwen hier op Bornaren voor de mensen die

[0:48:49] echt nodig hebben. Dat is een voordeel. Het is gewoon een gigantisch voordeel. Dus de sociale

[0:48:56] als een probleem. Alleen heb ik gezegd wat wij moeten opletten dat de projectontwikkelaar

[0:49:03] op Bonaire niet komen en huizen gaan bouwen en geld verdienen en weggaan. Het moet een

[0:49:09] kettenbeding komen voor betaalbare woningen op Bonaire en dat is voor sociaal hoeven geen

[0:49:15] kettenbeding te komen. Maar voor de middelsegment niet dat de projectontwikkelaar later na drie

[0:49:21] jaar gaat het komen, heel veel geld gaat weg. En de komwoningen moeten ketten bedienen als de

[0:49:26] bewoners ook. Want wij hebben als team ook een fout gemaakt. Fout? We hebben het onderwerp geleerd.

[0:49:32] Wij hebben een paar woningen verkocht, geloof mij voor 130.000 dollar. Op dit moment verkopen de

[0:49:39] mensen, de eigenaar van die woning voor 180.000 dollar, soms boven de 200.000 dollar. Dat is

[0:49:47] We moeten het geld verdienen en weggaan.

[0:49:49] En dat kan niet.

[0:49:50] Er moet een kettenbeding komen dat het niet meer kan.

[0:49:53] En dat moeten wij doen.

[0:49:56] Dank u wel.

[0:49:57] Dan ga ik nu naar de tweede ronde van de Kamer.

[0:50:00] Daar hebben we nog tijd voor.

[0:50:02] Meneer Wout, u kan nog een vraag stellen.

[0:50:05] Ja.

[0:50:06] Ik was nog niet helemaal...

[0:50:09] satisfied omtrend...

[0:50:10] de vorige vragen die ik stelde.

[0:50:12] Dus ik ga daar even op door.

[0:50:14] Ik heb namelijk geprobeerd een grote stap te maken.

[0:50:16] En onder die stap van sociale-economische positie die ik relateer aan huisvesting zit

[0:50:20] natuurlijk inderdaad wat net gezegd wordt, want ik zie dat als meer als een doel en ja

[0:50:25] om dat te bereiken heb je inderdaad financieringen nodig, heb je leningen nodig, heb je lage

[0:50:30] kosten nodig in de bouw om uiteindelijk die sociaal-economische positie van die burgers

[0:50:35] te versterken en ervoor te zorgen dat ze dus een heel fijn leven hebben met een dak boven

[0:50:42] Dus ik snap dat.

[0:50:46] En tegelijkertijd ben ik toch even naar op zoek hoe kunnen we,

[0:50:49] wat is er voor nodig om toch die bouwkosten,

[0:50:53] en misschien heb ik het antwoord al,

[0:50:55] maar ik wil het even horen van de deskundigen,

[0:50:57] om die bouwkosten en die financieringskosten toch omlaag te krijgen.

[0:51:01] Want als je gaat huren ben je ook heel veel geld kwijt

[0:51:07] Versus de leningen en de maandpremies die je dan vervolgens moet gaan betalen.

[0:51:11] Dus ik ben wel op zoek naar hoe we dat kunnen krijgen.

[0:51:15] En aan wie zou u deze vraag graag willen stellen, meneer?

[0:51:18] Aan dezelfde persoon.

[0:51:20] En dat was de heer Pante, had ik herhaald.

[0:51:24] Mr. Pante, zou u daarop willen reageren?

[0:51:35] Sorry? My thing froze at the moment, just now.

[0:51:40] Zou u uw vraag kunnen herhalen, meneer Farid?

[0:51:47] Mijn vraag was hoe kunnen we, ondanks financieringsproblematiek en de kostenproblematiek, wat kunnen we doen

[0:51:58] om dat zodanig in te kleden waardoor we toch die sociale-economische positie gerelateerde

[0:52:05] huisvesting te kunnen verkrijgen?

[0:52:07] Meneer Pans.

[0:52:09] Voor ons, om een beter beeld te krijgen van hoe het is voor ons op het eiland van Sint Eustatius,

[0:52:17] de majoriteit van de sociale huizen op het eiland worden bewonen door de publieke entiteit.

[0:52:22] Dus de huishoudenfondatie, we hebben 108 huizen, de sociale huizenfondatie bewoont ongeveer 14,

[0:52:30] en de rest wordt bewonen door het openbare lichaam Sint Eustatius.

[0:52:36] In orde voor ons, als de Housing Foundation, een beetje meer te doen,

[0:52:42] moeten we bijvoorbeeld collateraal zijn om dat te doen.

[0:52:46] Met 14 huizen, zoals we hebben al verteld,

[0:52:50] met 14 huizen zouden we een voortdurende stap kunnen nemen om meer te doen voor de eiland,

[0:52:55] maar als in de toekomst, welke zijn de intenties en de discussies die we op dit moment hebben met de OLE,

[0:53:01] In de toekomst, hopelijk in de toekomst, zal het ons een betere positie geven om iets te doen voor de markt op dit moment.

[0:53:11] Hoewever, aan het einde van de dag valt het nog steeds af om genoeg financiële krachten te hebben om dat te doen.

[0:53:20] Ik heb niet echt een specifieke oplossing voor het, om eerlijk te zijn.

[0:53:24] Ik denk dat het iets is dat professionals moeten bekijken,

[0:53:39] Ik denk dat het best lastig is, maar er zijn door andere sprekers al een paar dingen genoemd.

[0:53:44] Toegang van mens tot de hypotheekmarkt is ongelooflijk lastig.

[0:53:49] De voorwaarden liggen hier.

[0:53:51] Het ging nu specifiek ook om eigen woning bezitten, niet zozeer sociale huurwoning, maar betaalbare

[0:53:58] betaalbare koop. Tweede is het kettingbediening om sociale koop of betaalbare koop ook betaalbaar

[0:54:04] te houden. Maar ik denk dat je er niet aan ontkomt, want Nederland heeft daar ook wel

[0:54:09] een geschiedenis in, om aan het begin startersubsidies of iets dergelijks mee te geven van het verschil

[0:54:15] tussen wat mensen kunnen betalen, ook met goede hypotheekvoorwaarden, en wat ze kwijt

[0:54:20] zijn aan onderhoud. Dus hun woonlasten ten opzichte van wat het kost om die woning neer

[0:54:24] te zetten, dat is gewoon te groot voor mensen zelfs met goede hypotheekvoorwaarden om te

[0:54:30] overbruggen.

[0:54:32] Dat is mijn mening.

[0:54:34] U mag nog één vervolgvraag stellen, meneer Hoort.

[0:54:38] Ik weet dat we hier in Nederland ook constructies hebben, contracten hebben, waarin huurders

[0:54:46] aan de voorkant al een soort van contract krijgen waardoor ze na een jaar of vijf, zes,

[0:54:52] 7, 8, 9, 10 jaar ook een bord mogen doen op dat huis wat ze al gehuurd hebben.

[0:54:59] Dus ik ben een beetje op zoek naar dat soort huurkoopconstructies,

[0:55:05] contracten, is dat ook niet iets wat we dan op de eilanden zouden kunnen doen,

[0:55:09] waardoor je niet gelijk een totaalfinanciering hoeft te doen,

[0:55:11] maar waarin je een soort van opbouw hebt van je potje,

[0:55:14] waardoor je daarna wat makkelijker kan kopen.

[0:55:16] Meneer Jetten.

[0:55:17] Er is zeker behoefte aan en je zou het altijd kunnen bekijken tegelijkertijd,

[0:55:21] maar dat is misschien omdat ik ook nog economisch opgeleid ben. Na vijf, zes, zeven jaar, ook

[0:55:27] onze eigen hypotheek is na vijf, zes, zeven jaar natuurlijk maar voor zo'n deeltje afbetaald.

[0:55:31] Dus dan krijg je nog steeds hele hoge prijzen voor de woningen als je die zou aan willen

[0:55:38] bieden aan je eigen huurders. Dus ik voorzie wel dat er gewoon best een behoorlijke tijd

[0:55:46] overheen gaat voordat het zo betaalbaar is dat mensen inderdaad hun eigen woning over

[0:55:50] kunnen nemen.

[0:55:52] Dank u wel.

[0:55:53] Dan gaan we nu naar mevrouw Welshijn.

[0:55:57] Dank u wel, voorzitter.

[0:55:58] Mijn volgende vraag is voor meneer Jetten.

[0:56:02] Er is behoefte aan een soort speciale vorm van woningwet voor de Besseilanden, heb ik

[0:56:10] begrepen.

[0:56:12] Met de ervaring die u daar heeft, kunt u aangeven wat daar dan precies mist?

[0:56:18] Dus waarom zou je niet gewoon de woningwet die we hier hebben, daar van toepassing kunnen

[0:56:23] verklaren?

[0:56:24] Wat is daar lokaal heel specifiek gaande en wat vraagt om modellering?

[0:56:31] Ik denk op de specifieke voorwaarden kunnen de Japanten en de heer Oleana ook iets zeggen.

[0:56:37] We zijn beide ook bezig om een traject om toegelaten instelling te worden.

[0:56:40] Maar ik trok me namelijk ook de parallel met in Nederland ben je gewend om te denken in

[0:56:45] termen van marktwaarde, beleidswaarde, et cetera.

[0:56:47] We hebben het gezien over de overdracht van drie woningen van ons naar de instituties

[0:56:55] op het eiland.

[0:56:57] Zijn we met de autoriteit woningcoöperaties een half jaar of drie kwart jaar bezig geweest

[0:57:02] om duidelijk te maken dat je andere vragen erbij moet stellen, omdat de marktwaarde

[0:57:06] veel lastiger te berekenen is, omdat er veel meer subsidie in het verleden opgegaan is

[0:57:10] en wij niet willen verdienen aan die woningen.

[0:57:12] Dus als ik hem verkocht had voor de marktwaarde was dat eigenlijk slecht beleid geweest, want

[0:57:17] dan hadden wij eraan verdiend. Dat wilden we helemaal niet.

[0:57:20] Dus je moet op een andere manier kijken om dat te financieren.

[0:57:23] De woningen zijn op een andere manier tot stand gekomen

[0:57:25] en de instituties op het eiland werken ook net iets anders dan bij ons.

[0:57:30] Maar ik kan niet zomaar een woningwet beschrijven,

[0:57:33] maar dit liepen wij tegenaan.

[0:57:35] Volgens mij noemde SIF en FCP ook al een aantal voorbeelden

[0:57:41] waar zij tegenaan lopen in het worden van de toegelaten instelling.

[0:57:45] Want de toegang tot goedkoper lenen, dat zie ik wel als een cruciaal punt.

[0:57:51] Eigenlijk zou je naar vormen van projectsteun toe moeten voor de instituties op het eiland

[0:57:55] om die grote vraag naar sociale woningbouw eigenlijk mogelijk te maken.

[0:58:02] Dank.

[0:58:03] Dan gaan we nu naar de heer Van Haassen.

[0:58:07] Bedankt voorzitter, ik zou ook graag een vraag stellen aan de heer Pand.

[0:58:12] Dat gaat over bouwkosten van sociale huurwoningen, in dit geval Stesia, omdat er in Stesia toch

[0:58:22] een heel ander soort woningen gebouwd moeten worden met cisterns en al dat soort lokale

[0:58:28] zaken en natuurlijk orkaanproef.

[0:58:34] We hebben net van Bonaire gehoord wat ongeveer een woning kost per vierkante meter om te bouwen

[0:58:39] Ik ben wel benieuwd, ook in verband met de connectivity van Stacia, wat de bouwkosten

[0:58:46] zijn voor een sociale huurwoning op stage.

[0:58:49] De heer Pant.

[0:58:52] Right now, based on the calculations, to build a house per square meter on St. Eustatius

[0:58:57] is $2,300 per square meter for a house on St. Eustatius.

[0:59:03] That is currently what the cost is.

[0:59:07] As recent as last year, we looked into that, and that was the cost at that moment.

[0:59:11] So it's very expensive in order to build even a normal home on the island.

[0:59:18] Oké, thank you. De heer Meulenkamp.

[0:59:25] Ik zit in twijfel aan wie ik het vraag, maar ik denk de heer Todé.

[0:59:30] Wat het voor mij lastig maakt is...

[0:59:33] Kijk, wonen en woningbouw is maar een heel klein onderdeeltje van wat er in een land gebeurt.

[0:59:39] En wonen is wel afhankelijk van al die andere onderdelen ook.

[0:59:46] In Nederland hebben we ook 400.000 huizen tekort, maar wij krijgen het ook niet voor

[0:59:51] elkaar om dat treintje goed op elkaar af te stemmen de afgelopen jaren, dus dat we de juiste

[0:59:57] huizen hebben voor de juiste mensen. Als je dan even naar het grote geheel kijkt, dus

[1:00:04] niet alleen naar het wonen, wat zou er dan in zijn ogen overkoepelend nodig zijn om ook

[1:00:12] dat wonen voor mekaar te krijgen. Wij hebben in Nederland denk ik ook te lang

[1:00:17] gekeken alleen naar het wonen, terwijl er ook hele andere dingen nodig zijn.

[1:00:22] Zou hij daar iets over kunnen zeggen? Dat vraag ik mij af.

[1:00:26] Aan u het woord meneer Toddee.

[1:00:30] Bedankt meneer Mulder-Kamp ook voor de vraag.

[1:00:33] We hebben in het rapport gerichte groei vooral, dat was het demograafse ontwikkeling rapport,

[1:00:40] hebben wij een analyse gemaakt in de Raad. We hebben daar gekeken naar volkshuiswassen of wonen.

[1:00:45] Niet alleen inderdaad als een noodzaak van een dak boven je hoofd, maar een soort van

[1:00:50] fundament voor een persoon die mee kan doen in de samenleving en daardoor kan bijdragen aan

[1:00:58] een samenhangende en een bloeiende samenleving, zou je kunnen zeggen. Dus wat wij vooral hebben

[1:01:05] voorgesteld daarin is om te kijken met de bril van de brede welvaart.

[1:01:10] De brede welvaartbenadering heeft ook in Nederland natuurlijk best wel ervoor

[1:01:15] gezorgd dat men niet nadenkt op alleen maar één specifiek aanknopingspunt,

[1:01:21] maar kijkt naar zaken die met elkaar in verbinding staan, die te maken hebben met

[1:01:26] de sociaal-economische positie van mensen die dan kunnen participeren via hun

[1:01:31] sociale netwerken, culturele netwerken, zelfs met ecologische aspecten en welzijn zou je

[1:01:38] kunnen zeggen.

[1:01:39] Dus wij denken dat een brede welvaartbenadering ertoe kan bijdragen dat uiteindelijk die factoren

[1:01:46] die nodig zijn voor mensen om uiteindelijk ook meer zelfredzaam te zijn, ook terugkomend

[1:01:53] op de vraag van de heer Wyatt ook, dat dat uiteindelijk kan bijdragen aan factoren waardoor

[1:01:57] mensen draagkrachtiger worden op langere termijn en daardoor ook zelfs misschien een aanmerking

[1:02:03] of nee, laat ik het anders zeggen, sociaal-economisch in de positie komen om zelfs naar een eigen

[1:02:09] woning te kunnen dromen en daaraan te kunnen werken. Dat heeft zich in Nederland ook door

[1:02:17] tientallen jaren werken aan brede welvaart heeft dat zich vertaald in uiteindelijk het

[1:02:23] opnemen van sociale woningen in de gewone woningmarkt. Wij geloven dat een brede welvaartbenadering

[1:02:29] dus uiteindelijk dat resultaat zou kunnen hebben. Maar het vraagt integraal werken over

[1:02:35] de departementen heen. Kijk, samen komen we tot een meer integraal beleid.

[1:02:42] Nog een vervolgvraag van de heer Meulenkamp. Ik zie in de stukken dat toerisme is gigantisch

[1:02:50] toegenomen en de welvaart niet, als je het dan over die brede welvaart hebt.

[1:02:56] En het toerisme zou toch daaraan moeten bijdragen, laat ik het zo zeggen.

[1:03:01] Dus er komt toch veel geld naar de eilanden op die manier.

[1:03:04] En toch gaat de brede welvaart niet vooruit.

[1:03:07] En heeft u daar een verklaring voor?

[1:03:09] En hoe zouden we dat kunnen veranderen? Concreet.

[1:03:12] De heer Terde. Bedankt, voorzitter.

[1:03:16] Ja, daar heb ik een verklaring voor.

[1:03:17] Want toevallig hebben wij een studie in de tijd.

[1:03:19] Ik was het al gezegd, we hebben er van Bonaire lang geleden.

[1:03:22] Toen hebben wij een analyse laten maken van de ontwikkelingen van Bonaire.

[1:03:26] En daar bleek dat wanneer je in een economie zoals de Bonaireaanse economie op dat moment,

[1:03:32] en ik schat in dat dat samen en steeds vergelijkbaar is,

[1:03:36] die functioneert anders dan de economie van Aruba bijvoorbeeld.

[1:03:40] En dat komt als je heel sterk investeert in één economische pijler, bijvoorbeeld toerisme.

[1:03:45] Op Aruba hebben we gezien dat daar die economische pijler dwarsverbanden heeft met andere economische

[1:03:51] pijlers.

[1:03:52] En dus als je die flink omhoog stuurt in economische activiteiten en rijkdom, dan trekt het andere

[1:03:59] economische pijlers een beetje omhoog.

[1:04:01] We zagen in die analyses dat in Bonaire hebben we nog niet, zei het niet helemaal, geen dwarsverbanden

[1:04:08] of heel veel zwakkere dwarsverbanden dan in economie zoals die van Aruba.

[1:04:14] Dus waar we specifiek toen aan dachten was om beleid te gaan vormen waardoor die dwarsverbanden

[1:04:20] ook een soort van trickle-out effect kan zijn van een impuls op één economische pijler.

[1:04:27] Maar zolang die dwarsverbanden er niet zijn, betekent dat dat je heel erg gericht moet

[1:04:32] en daardoor ook onze adviezen van pak het integraler aan, heel erg gericht op een multi-pijler met

[1:04:41] meervoudige pijlerbeleid de economie moet stimuleren.

[1:04:51] Dan zijn we aan het einde gekomen van het eerste blokje over belanghebbenden en deskundigen.

[1:04:58] Dan ga ik de vergadering nu kort even schorsen tot half zeven voor het tweede blokje.

[1:05:05] Ik wil alle sprekers hartelijk bedanken voor hun inbreng en ook de Kamerleden voor hun

[1:05:10] vragen.

[1:05:15] Ik heropende de vergadering en we zijn nu aangekomen bij het tweede deel van het rondetafelgesprek

[1:15:30] volkshuisversing in Caribisch Nederland. Dit deel duurt tot kwart over zeven. Er zijn

[1:15:35] drie sprekers. Angelica Cecilia is eilandgedeputeerde openbaar lichaam Bonaire. Zij is digitaal

[1:15:43] aanwezig. Iviton Heiliger, eilandgedeputeerde openbaar lichaam Saba. Ruben Merkman is eilandgedeputeerde

[1:15:52] openbaar lichaam Stasius in het Engels. Welkom to the second part of the roundtable discussion

[1:15:59] on housing in the Caribbean Netherlands. I will introduce our guests. Angelica Cecilia,

[1:16:04] joining digitally, commissioner public entity of Bonaire. Iviton Heiliger, commissioner

[1:16:10] public entity Saba en Ruben Merkman, commissioner public entity St. Eustatius.

[1:16:18] As in the previous round I will give each guest a few minutes to introduce themselves and tell us

[1:16:22] their perspective on this topic and I will give the word to Angelica Cecilia. Ik geef het woord aan

[1:16:29] mevrouw Angelica Cecilia. Goedenavond allemaal. Bedankt voor de gelegenheid om te mogen spreken

[1:16:40] vanavond bij jullie. Mijn naam is inderdaad Angelica Cecilia en ik ben iets langer dan

[1:16:47] een jaar vakgedeputeerde op mijn geboorteeiland Bonaire. Ik ben speciaal voor deze functie

[1:16:56] terugverhuisd vanuit Nederland naar Bonaire, dus ik ben een van die eilandskinderen die is

[1:17:01] teruggekomen. Ik heb het eerste deel van het gesprek kunnen volgen en ik denk dat er heel

[1:17:07] veel al gezegd is onder andere de heer Ollianen maar ook de heer Toddee en ik neem aan dat iedereen

[1:17:15] mijn position paper al heeft doorgenomen dus ik zou willen ingaan op een aantal andere aspecten

[1:17:22] ook naar aanleiding van de discussie die net plaatsvond. Als je kijkt naar de urgente opgave

[1:17:28] als het gaat om volkshuisvesting staat de leefbaarheid van onze woonwijken ook voor

[1:17:33] een groot deel onder druk. Het is niet alleen achterstallig onderhoud als het gaat om de

[1:17:38] woningen. We hebben heel veel bestaande voorraad die echt aan onderhoud toe is, maar ook onze

[1:17:46] algehele infrastructuur en waterhuishouding op het op het eiland dat dat heeft heel veel

[1:17:51] aandacht nodig. We hebben nog heel veel wijken die alleen maar zandwegen kennen nog met alle

[1:17:57] problematiek vandien als er heel veel regen in een hele korte tijd valt. Ik zou even de nadruk

[1:18:04] willen leggen op de aanpak van de bestaande voorraad. We hebben het afgelopen jaar gezien

[1:18:09] dat we steun hebben gekregen vanuit het volkshuisvestingsfonds. Daar is iets meer

[1:18:15] dan 2,7 mio toegekend aan Bonaire voor de aanpak van de particuliere voorraad. Maar daarbij zie

[1:18:22] dus dat dat fonds voorheen niet open was voor Caribisch Nederland. Dat is opengesteld ook

[1:18:28] naar aanleiding van verzoeken van de eilanden om graag te mogen meedingen om daar ook aanspraak

[1:18:34] te mogen doen op die fondsen. Daarna zie je naast het aanpakken van de bestaande voorraad hebben

[1:18:39] we een grote uitdaging als het gaat om de realisatie van nieuwe woningen. Er werd al

[1:18:45] in het eerste deel stilgestaan bij de woondeal. Daarin zijn afspraken gemaakt over de realisatie

[1:18:51] van ongeveer 2000 woningen in de komende jaren. Als je die opgave plat slaat dan gaat het om een

[1:18:58] investering alleen maar realisatie kosten al rond de 300 miljoen. Het openbaar lichaam Bonaire

[1:19:05] heeft een begroting van iets meer dan 100 miljoen en het nog niet mogen lenen beperkt ons zeer in

[1:19:13] de investeringscapaciteit gezien de opgave dus dat houdt in dat als je en als je kijkt naar onze

[1:19:22] ambitie ik heb gefocust ook in mijn position paper over het belang van integrale gebiedsontwikkeling

[1:19:28] dus niet alleen het realiseren van geschikte woningen voor de geschikte segmenten maar ook

[1:19:34] voor het integraal aanpakken van van wijken met met met goede infrastructuur goede nutsvoorzieningen

[1:19:40] maar ook kwalitatieve openbare ruimte en de juiste voorzieningen in die wijken.

[1:19:46] Dus dit soort fondsen zijn wel cruciaal voor ons om daar aanspraak op te kunnen doen.

[1:19:51] Nou de gebiedsontwikkelingsopgave houdt in dat wij heel erg afhankelijk zijn ook van internationale investeerders

[1:19:58] of projectontwikkelaars die ons willen helpen bij die opgave.

[1:20:02] Nou het klinkt heel leuk als je een opgave hebt van 2000 woningen,

[1:20:05] Dus je bent heel interessant misschien voor heel veel internationale marktpartijen.

[1:20:11] Maar ik geef jullie een voorbeeld.

[1:20:12] Op Bonaire is wet BBOB niet van toepassing.

[1:20:15] Dus dat houdt in dat wij zeer gelimiteerd zijn in de mogelijkheden als je het hebt over goede due diligence.

[1:20:22] Als het gaat om de partners die wij als OLB, als publiek en privaat naar ons eiland gaan halen.

[1:20:29] Dus het belang van zo'n wet is echt cruciaal voor het eiland.

[1:20:35] Daarnaast hebben wij op Bonaire wel heel veel erfpachtgronden dus dat helpt ons bij de realisatie

[1:20:41] van de opgave omdat je heel goed het vooraf zou kunnen organiseren maar investeringen

[1:20:48] vooral als het gaat om bouw en woonrijd maken die zijn cruciaal.

[1:20:52] Nu hebben we in de woondeal afspraken dat er een onrendabele top van ongeveer 15.000 euro

[1:20:57] wordt gedekt dat is ongeveer 16.000 dollar per woning en daar hebben we als openbaar lichaam

[1:21:03] heel vaak de nadruk of willen benadrukken dat het zeer afhankelijk is van de haalbaarheid van de

[1:21:10] business cases want als je vooraf al bepaalt dat je twee derde betaalbaar wil hebben en je toch

[1:21:16] wel gelimiteerd bent in wat je kunt doen in de vrije sector omdat je enigszins ook wel koopwoningen

[1:21:22] aantrekkelijk wil maken voor middensegment of net iets hoger richting de vrije sector druk

[1:21:27] dat op onze business cases, dus in onze gesprekken met onder andere BZK en VRO blijven we dit

[1:21:33] aspect benadrukken. Ook van belang is basis op orde, werd de eerste deel al een beetje

[1:21:39] aan verwezen, dus flankerend beleid als het gaat om bijvoorbeeld een huisvestingsverordening

[1:21:44] is cruciaal om dit aan te pakken. We hebben reeds als bestuurscollege een voorstel ingediend

[1:21:50] om te starten met koopwoningen als het gaat om een huisvestingsverordening, dus daar zijn

[1:21:56] over in gesprek met de met onze eilandsraad om toch wel enige vorm van regulering te gaan

[1:22:02] organiseren waarbij je meer eisen zou kunnen stellen bijvoorbeeld aan een maatschappelijk

[1:22:07] band met het eiland met een plafond waarvoor een vergunning gevers zou zijn om een woning

[1:22:13] te kunnen kopen en daarmee hopen we in elk geval onze eilandskinderen iets meer toegang

[1:22:19] te kunnen bieden tot de kopersmarkt. Ik zou het tot hierbij willen laten ik wil jullie

[1:22:24] nogmaals bedanken dat wij vandaag ons verhaal hier mochten doen. Hartelijk bedankt. Dan gaan

[1:22:31] we nu naar de heer Yvitton Heiliger.

[1:22:57] en groene schutters.

[1:22:59] Dit is een traditie die al generaties heeft doorgegaan, maar generaties af en toe kunnen

[1:23:06] niet meer opvangen om deze tradities op te houden vanwege de hoge kosten van het gebouwen

[1:23:13] op een eiland.

[1:23:17] We ontmoeten hoge opvangkosten, in de zin van, om te bouwen, moet je eerst een systeem hebben,

[1:23:31] een systeem, wat onderdeel is van de fondatie van je huis.

[1:23:36] Dit komt met kosten, het kan erg duur zijn, zeker de systeem,

[1:23:42] Het systeem is normaal een dollar per galon.

[1:23:46] Dus als je een systeem van 50.000 galon wilt hebben, dan hoef je 50.000 dollar voor de voordelige kosten om dat systeem te bouwen.

[1:23:55] En dat is niet zelfs de manier waarop we de eerste vloer van je huis beginnen.

[1:24:05] We ontmoeten ook uitdagingen met de constructie, in uitdagingse omgevingen, zoals Sabre is heel rots, dus om te beginnen met de constructie moet je soms rots hammeren.

[1:24:22] Dit komt met extra kosten, want je moet ervoor betalen. En dit moet door de machinerie gedaan worden, niet door de hand.

[1:24:29] En dit kost ongeveer 150 tot 250 dollar per uur voor de gebruik van een machine.

[1:24:37] En dat is gewoon een machine voor het raakhammeren, dat is niet, dat bevat niet de trucking,

[1:24:42] wat een extra kost kan zijn van misschien 100, 120 dollar extra, afhankelijk van de locatie

[1:24:48] waar het materiaal wordt gedumpt.

[1:24:59] Bovendien hebben we geen running water die naar de huizen gaat.

[1:25:07] Dus we hebben geen running water plant.

[1:25:10] We hebben een plant, ja, maar dat biedt alleen water om te drinken,

[1:25:14] wat je moet kopen, maar dit gaat niet naar de huizen.

[1:25:17] We hebben ook geen septic faciliteiten.

[1:25:22] Zoals ik al zei in het begin, al dit is een reden waarom het kosten van een gebouw op een eiland zoals Ceiba

[1:25:28] erg, erg, erg duur is.

[1:25:32] Om een huis te bouwen tussen 80 en 100 m2 kost je ongeveer 200.000 tot 300.000 euro.

[1:25:39] Dat is gewoon om een huis te bouwen.

[1:25:41] Maar je moet ook de eigendom kopen.

[1:25:47] De prijs per m2 was gemaakt door de Belastingdienst en niet door de eiland, maar door de publieke entiteit.

[1:25:59] De prijs per m2 kan van $75 naar $135 per m2 gaan wanneer je een eigendom koopt.

[1:26:08] Dus in andere woorden, als je een gebouw wilt bouwen, dan moet je het gebouw kopen en daarna beginnen met de financiële onderzoek om je huis te bouwen.

[1:26:21] En dan heb je de banken, die op dit moment niet voor ons aanwezig zijn.

[1:26:28] Ze geven geen mortgages, en als dat zo was, dan moet je 30% van de bouwkosten hebben, wat best duur is.

[1:26:42] Vroeger hadden we de Owner-Owner-Foundation, maar vroeger gaven ze loon om mensen te helpen om hun huizen te bouwen.

[1:26:52] Maar dat werd stopgemaakt door het feit dat het geen leidingeninstituut was, zoals een bank.

[1:26:59] Maar als we naar de toekomst kijken, is het idee om meer sociale huizen te bouwen.

[1:27:10] Maar ook om te kijken naar de middel-earners.

[1:27:14] Om hen te helpen om hun huizen te bouwen.

[1:27:18] Zodat ze hun huizen zouden huilen en dan huilen.

[1:27:23] We hebben twee plaatsen gealloceerd.

[1:27:26] Die kunnen worden gebouwd.

[1:27:27] Je hoeft niet veel voorbereidingen te doen,

[1:27:34] zelfs al komt het waarschijnlijk met een bepaalde kosten.

[1:27:40] Maar land te vinden op een klein eiland als Ceba is erg moeilijk,

[1:27:47] want de meeste land is bewonen door individuen en niet door de overheid.

[1:27:51] Het land dat de overheid ontbouwt is onbeveiligd of niet op te bouwen.

[1:28:02] En van onze ervaring met de laatste sociale huizen,

[1:28:07] of de laatste sociale huizen die werden gebouwd op een eiland,

[1:28:10] is het niet eens voordelig voor de overheid om zelfs te zeggen

[1:28:12] dat je het land van de overheid kunt gebruiken om huizen op te bouwen.

[1:28:20] Ja?

[1:28:21] Ja.

[1:28:21] Oké, heel erg bedankt.

[1:28:23] Dan gaan we naar Ruben Merkman.

[1:28:25] Bedankt, mevrouw chair. Het is een groot plezier voor mij om hier te zijn om over te brengen naar de Commissie voor Volksgezondheidsbescherming.

[1:28:37] Het is de realiteit van de bestuurder van Stasia en de problemen die je tegenkomt als we praten over sociale huizen.

[1:28:49] Een van de grootste realiteiten van Sint Eustatius is dat in de laatste veertig jaar

[1:28:55] vijftien appartementen zijn gebouwd in de sociale sector.

[1:28:59] Dat geeft je een idee van de soort van explosie van de nodigheid voor huizen in Sint Eustatius.

[1:29:10] Nu is het niet ongewoon om twee tot drie generaties onder één dak te wonen.

[1:29:16] En dat brengt veel meer sociale problemen met mensen die zo dicht bij elkaar wonen.

[1:29:26] En veel van dat is negatief en daar wil ik niet in gaan vandaag.

[1:29:34] Maar het wordt overigens veel geschreven in rapporten over Sint Eustatius.

[1:29:44] Huisbouwbouw, dat betekent dat ik mijn collega uit Sint-Eustatius wil ondersteunen die een presentatie maakte over de hoge kosten van huisbouwbouw in Sint-Eustatius.

[1:29:58] Omdat we een eiland zijn en alles wat we willen doen, moeten we importeren.

[1:30:06] De meeste van wat we importeren komt uit Sint Maarten.

[1:30:11] We hebben een dubbele betaling.

[1:30:15] De betalingen in Sint Maarten worden door ons overgegeven.

[1:30:22] De prijzen zijn dus nog sterker geïnflueerd.

[1:30:27] Veel jonge mensen, zoals eerder gezegd,

[1:30:31] als ze terug naar Stetsia komen, willen een huis bouwen.

[1:30:36] In Sint Eustatius bouwen de jonge mensen over de jaren.

[1:30:43] Je moet een plan hebben en het over de jaren verspreiden,

[1:30:46] zodat je het kunt bouwen.

[1:30:48] Want we krijgen geen financiering,

[1:30:50] of we hebben geen financiering om naar een contract te gaan.

[1:30:54] Ik heb 150.000 dollar uit de bank gekregen.

[1:30:58] Ik wil een huis bouwen.

[1:31:00] We moeten plannen.

[1:31:02] We beginnen, zoals mijn collega zei, met het systeem, de foundatie, de blokken, de ringbeam, de roof.

[1:31:10] Dat is hoe we mensen kunnen bouwen.

[1:31:14] Sommige mensen hebben een relatief goede inkomsten, anders zijn ze op zoek naar een sociaal huis,

[1:31:24] wat al heel moeilijk is, want er zijn geen sociale huizen beschikbaar.

[1:31:28] En het kopen van huizen, het kopen van de markt is ook niet beschikbaar, want er zijn gewoon geen huizen om te kopen.

[1:31:42] Dus alles op Stasia is duur, maar wat ik voor de council wil brengen is dat Stasia anders is.

[1:31:50] Elke eiland is anders in zichzelf als het gaat om de sociale nodigheden.

[1:31:54] Op Stasia hebben we nu een zeer unieke probleem.

[1:31:59] Het heet wastewater.

[1:32:02] De infrastructuur voor dat soort water is niet beschikbaar.

[1:32:07] En wat gebeurt er dan met dat wastewater?

[1:32:11] Het gaat in de grondwater.

[1:32:14] En dat veroorzaakt de korrel die de eiland bevindt.

[1:32:19] En nu, als OLA, als publieke entiteit,

[1:32:24] worden we geconfronteerd met dit probleem.

[1:32:26] We moeten het oplossen.

[1:32:27] En we zullen het ook oplossen.

[1:32:30] En we zijn afhankelijk van dive-toerisme.

[1:32:36] Dus het is net als een dubbele WAMI die we nu krijgen.

[1:32:42] Ik zou ook graag willen toepassen op het banksysteem,

[1:32:45] dat ook toepast is door mijn collega's.

[1:32:48] Het is abyssal.

[1:32:50] Persoonlijk kwam ik uit Holland in 2006.

[1:32:54] En ik probeerde een loon te krijgen.

[1:32:56] Ik kreeg een loon in 2019.

[1:33:00] En ik ga het er niet op laten.

[1:33:01] En ik probeerde echt hard om alleen te komen.

[1:33:06] En zoals gezegd, als een jonge professioneel die terugkomt...

[1:33:10] Ik ben van Beroeps, maar ik ben docent.

[1:33:14] Dus ik kreeg een zeer goede salarie, maar ik kon niet alleen komen.

[1:33:20] Dus...

[1:33:23] Wat maakt het...

[1:33:25] Een van de problemen die je hebt als kleine bevolking...

[1:33:33] Als je een grote economie hebt, kun je dingen in bulk kopen,

[1:33:38] wat je een beperkte rendement op de prijs geeft.

[1:33:42] Dus dat zijn wat van de problemen die we op Stasia hebben.

[1:33:46] Spatiale planning.

[1:33:47] We hebben een zeer goede spatiale planning op Stasia.

[1:33:50] We hadden een van de eerste en het beste.

[1:33:52] En het wordt nu geüpdate.

[1:33:55] Dus dat is een van de goede, positieve dingen die we hebben.

[1:33:59] Sustainability, hurricanes, is een deel van het leven op Stasia.

[1:34:06] We hebben...

[1:34:09] Nou, niet gewend, maar we weten dat het er is en dat we het daar op hebben gebouwd.

[1:34:15] Earthquakes zijn nu ook een realiteit.

[1:34:19] Recentelijk waren er een paar earthquakes op Stasia.

[1:34:26] Dat is een trend waarvan we hopen dat het niet waarder wordt.

[1:34:34] Maar ik zou graag willen toepassen op wat er gebeurt op Stasia.

[1:34:38] Nieuwe huizen.

[1:34:40] In 2022 stelde minister Hugo de Jonge het LOE aan om huizen op Stasia te bouwen.

[1:34:49] En de Stasia-regering heeft 1 miljoen dollar afgelegd om het gebied te bouwen.

[1:34:59] In de toekomst kunnen we niet zeggen dat de huizen beginnen in januari 2025, omdat we

[1:35:13] weer financieren.

[1:35:15] Het agreement was dat Basic Car would contribute a certain amount and then a warning corporate

[1:35:22] in Ireland would also contribute a significant amount as an investment, but it's now at a

[1:35:33] We zijn nu op een stage waarin de bedoeling van de bedrijven dat de investeringen zo hoog zijn.

[1:35:39] De prognose voor ons om onze geld terug te krijgen gaat lang duren.

[1:35:46] Dat is een van de problemen die we als eiland-territorium tegemoetkrijgen.

[1:35:51] We hebben geen huizen gebouwd in 40 jaar, 15 huizen in 40 jaar.

[1:35:55] en daar gaan we 36 dames in bouwen.

[1:35:59] Dat is een onwaarzijnlijk geval.

[1:36:04] Ik vraag de commissie voor de omvang

[1:36:09] of daar iets kan worden uitgevoerd.

[1:36:13] We denken dat, omdat we alle basic-rechten

[1:36:19] in de Sociaal Gebouwbouwgebouw in de basis hebben,

[1:36:21] dat de Housing Foundation ook in de positie is om die huizen te kunnen bouwen.

[1:36:28] En een van de realiteiten is, en ik denk dat mijn collega het ook met mij agreert,

[1:36:32] dat als je een bedrijf uit het buitenland komt om iets te doen,

[1:36:37] de prijzen ook in de lucht vallen.

[1:36:40] Dus als een lokale bedrijf, zoals de Stacia Housing Foundation,

[1:36:44] die huizen kan bouwen, dan kunnen ze het goedkoper doen.

[1:36:47] Want op dit moment zijn ze heel bezig met het opbouwen van de huizen die we hebben.

[1:36:52] Zoals de directeur zei, we hebben 108 huizen.

[1:36:55] En ze opbouwen die huizen. Ze hebben er al 20 opbouwd.

[1:37:00] Dit kwam ook uit de LOE die met Hugo de Jong gestemd was voor het opbouwen van deze huizen.

[1:37:06] We moeten nog steeds ongeveer 76 huizen opbouwen.

[1:37:11] En elke huis die we moeten opbouwen kost ongeveer 50.000 dollar.

[1:37:15] En we hebben niet genoeg geld.

[1:37:17] Dus een van de oplossingen was dat sommige huizen, de oude huizen, zouden worden verkocht.

[1:37:26] En de realiteit daarvan is dat alles wat we willen doen,

[1:37:30] moeten we van de CFD krijgen.

[1:37:32] En als de CFD het nee zegt, gaat dat niet verder.

[1:37:36] Dus op dit moment willen we die huizen verkochen voor ongeveer 60.000 euro

[1:37:42] voor de mensen die er in wonen.

[1:37:45] En er zijn ook een heleboel regels die we hebben geplaatst.

[1:37:48] Als ze de huizen willen verkopen, moeten ze de huizen terugverkopen naar de Housing Foundation.

[1:37:52] Dus je voertuig blijft op de hoogte.

[1:37:58] Wat we hebben, willen we niet verliezen.

[1:38:02] Maar ik zou het graag laten.

[1:38:03] Oh, nog een ding.

[1:38:05] Een van de dingen die we hebben gedaan om direct te kosten,

[1:38:08] De Stacey Housen Foundation heeft begonnen met solopanelen op alle sociale huizen.

[1:38:17] Waardoor de kosten van de mensen die in deze huizen wonen veel lager zijn aan het einde van de maand.

[1:38:27] Ik wil je bedanken voor deze kans.

[1:38:29] Heel erg bedankt.

[1:38:38] Dan gaan we naar de members van het parlement voor hun vragen.

[1:38:43] Meneer Wout en u als eerst weer het woord voor uw vraag.

[1:38:46] We beginnen met één vraag en dan kijken we hoeveel tijd we hebben.

[1:38:49] Dank u wel, voorzitter.

[1:38:50] Gaan we doen.

[1:38:52] Ik werd in ieder geval wel even getriggerd door de opmerking van mevrouw Cecilia.

[1:38:57] Dus daar wilde ik mee beginnen.

[1:38:59] die de opmerking maakten van, ja, maar goed, wij mogen hun niet lenen.

[1:39:05] En de gemeentes hier in Nederland hebben door middel van de BNW

[1:39:10] en de gemeenteraad hebben volgens mij die bevoegdheden wel

[1:39:13] en kunnen dus gewoon op hun manier goed besturen waar het nodig is.

[1:39:19] Dus ik ben even benieuwd hoe...

[1:39:21] En misschien geldt dat ook voor de andere bestuurders.

[1:39:24] Maar hoe mevrouw Cecilia kijkt naar de ruimte

[1:39:28] die de bestuurscollege heeft om te kunnen voldoen aan de taakstellingen die ze hebben.

[1:39:34] En met name ook vooral in het verlengde van...

[1:39:37] dat we ook weten op het gebied van housing...

[1:39:39] dat we ook weten dat het Volkhuisvestingsfonds gaat eindigen dit jaar.

[1:39:44] Dus ja, dat potje, nou goed, dat gaat hem niet meer worden.

[1:39:51] Wat betekent dat dus voor de toekomst?

[1:39:53] En vooral met name als je het combineert tussen...

[1:39:55] die vervoegdheden in relatie met het verdwijnen van die fonds. Wat betekent dat straks voor de

[1:40:02] huisvoorzitting op de eilanden? Dank u wel meneer voor uw vraag. Dan is het woord aan mevrouw Cecilia

[1:40:10] voor het antwoord. Aan u het woord. Dankjewel voorzitter. Het antwoord is heel simpel. Het is

[1:40:17] geregeld in de wet dat de openbare lichaam niet mogen lenen. Dus dat beperkt inderdaad ons als

[1:40:25] bestuurders om als je kijkt naar de taakstelling en die is ik kan jullie verzekeren behoorlijk

[1:40:31] complex en heel veel opgaven zijn heel erg urgent dus we moeten met de middelen die we

[1:40:38] hebben moeten we voortdurend prioriteren wat doen we eerst en wat proberen we later aan

[1:40:43] te pakken en refereren naar het volkshuisvestingsfonds ja wij waren blij dat dat het opengesteld

[1:40:51] werd en een deel aan Caribisch Nederland werd toegewezen wat vervolgens onder de drie eilanden,

[1:40:57] de Besseilanden, werd verdeeld. Maar ik denk dat de boodschap eerder is dat je ziet als er

[1:41:04] fondsen zijn die te maken hebben met de volksuitvesting of alles wat te maken heeft met

[1:41:11] überhaupt het creëren van fondsen om woningen te kunnen realiseren, dat het heel belangrijk is om

[1:41:18] het Caribisch deel van Nederland niet te vergeten in deze en dat wij ook echt in de gelegenheid

[1:41:24] gesteld moeten worden om aanspraak te kunnen doen op dit soort fondsen. Daarna zie je dat de afspraken

[1:41:32] binnen de woondeal als het gaat om het dekken van die onrendabele toppen, nou daar is een deel

[1:41:37] van nu garant gesteld. De afspraak is 2000 woningen de komende jaren en daarvan is een eerste 10

[1:41:44] miljoen echt toegezegd en en vastgesteld maar er is een totale opgave van ruim 25,5 miljoen als het

[1:41:55] gaat om de woondierafspraken dus dat betekent dat nog 15,5 miljoen geregeld zou moeten gaan

[1:42:02] worden in de toekomst. Nou die onzekerheden over de basis mede financiering dat ja dat vinden wij

[1:42:11] ook zorgwekkend dus vandaar ook onze zorgen op dat punt dat kijk voor ons als ik moet gaan

[1:42:18] investeren in bouw en woondrijd maken van een gebiedsontwikkeling moet ik vooraf gelden hebben

[1:42:23] om dat te kunnen doen nou die ruimte hebben wij niet vaak op onze eigen begroting dus het

[1:42:30] voorfinancieren en een deel van de beschikking eerder ontvangen zodat je die voor een deel

[1:42:34] kunt inzetten voor het betalen bijvoorbeeld voor de infrawerkzaamheden nutsvoorzieningen

[1:42:38] etcetera, dat is cruciaal om projecten te kunnen aanpakken.

[1:42:43] Dank je wel, voorzitter.

[1:42:44] Dank u wel, mevrouw Cecilia.

[1:42:46] Ga ik nu naar mevrouw Welzijn voor haar vraag.

[1:42:49] Dank u wel, voorzitter.

[1:42:52] My question is for Mr. Heilige, if I pronounce that correct.

[1:42:59] I was triggered in your paper where you wrote that the tradition in Saarburg

[1:43:04] for families is to build their own homes.

[1:43:06] We hebben het net gesproken en er lijkt ook een kwestie te zijn van een verlies van kraft op de eilanden.

[1:43:17] Er is dus weinig zelfverzienbaarheid in die zin.

[1:43:22] Dus ik dacht, wat heb je nodig om mensen hun eigen huizen te kunnen bouwen?

[1:43:29] Is het geld? Is het meer regels? Is het kraft? Of is het alle drie?

[1:43:37] To answer your question, yes. It will be all three.

[1:43:47] As the paper states, the younger generations are finding it more difficult to build.

[1:43:55] Even though they have a skill to build, they have a job.

[1:43:59] So if they try to build a home on their own, it's going to take a period of years.

[1:44:04] Some of these individuals, they have families, they have kids.

[1:44:08] Ze worden soms vermoord om met hun ouders of hun ouders te wonen,

[1:44:12] zodat ze een huis moeten delen.

[1:44:14] En er is geen manier om daaruit te komen.

[1:44:17] Dus ze worden vermoord om een contractor te hebben om hun huis te bouwen.

[1:44:22] En daar komt de echte kost in.

[1:44:24] Want nu betaal je een contractor.

[1:44:26] En je doet het niet op je eigen tijd.

[1:44:29] En ook niet op je eigen geld.

[1:44:35] Met craftsmanschap, ja, er is een onvoldoende lokale craftsmanschap op het eiland.

[1:44:43] Op dit moment zijn er veel buitenlandse werknemers die naar het eiland komen met hun craftsmanschap.

[1:44:51] Maar sommige van deze werknemers leren nog steeds de manieren om op Seba te bouwen.

[1:44:57] Omdat we in een hurricane-belt leven.

[1:45:02] We hebben ook ontsnappingen.

[1:45:07] Als ik terugga naar vorig jaar in juli...

[1:45:12] ...toen we de overgang van Ernesto hadden...

[1:45:16] ...die een tropische storm was...

[1:45:19] ...denken sommigen dat het een hurricane was en niet een tropische storm.

[1:45:23] Dat geloof ik in klimaatverandering.

[1:45:26] Dus ja, er is een nodigheid om sterker te bouwen.

[1:45:31] En de craftsmanschap die naar de eilanden komt, sommige van deze zijn individuen.

[1:45:36] Ze komen uit landen die niet voor hurricanes bouwen.

[1:45:41] Maar we zijn dankbaar dat ze er zijn en we gebruiken ze.

[1:45:48] En wat ook meer een uitdaging creëert, is het wonen van de eigenschappen.

[1:45:55] Het is rechtop. Veel eigenschappen zijn ongedivideerd.

[1:45:59] Ze zijn niet zelfbediend.

[1:46:01] En als je veel kunt vinden om te kopen, is dat gebaseerd op de prijs per m2.

[1:46:07] Die is niet beset door een lokale overheid, maar door Belastingdienst.

[1:46:13] Dat is erg duurzaam.

[1:46:17] Als je alle drie samenvoegt,

[1:46:30] Dan is het woord aan de heer Van Haassen voor zijn vraag.

[1:46:36] Bedankt voorzitter. Ik zou graag een vraag stellen aan mevrouw Cecilia van Bonaire. In

[1:46:43] Nederland worden in bestuursovereenkomsten vaak afspraken gemaakt voor het aantal sociale

[1:46:51] huurwoningen en het aantal middenhuurwoningen en het restant van duurdere woningen in projecten.

[1:46:59] Worden die afspraken ook gemaakt in Caribisch Nederland?

[1:47:03] Mevrouw Cecilia, aan u het woord voor de antwoord.

[1:47:07] Dank je wel, voorzitter. Goeie vraag. In de woondeelafspraken, dat zou je dus als een

[1:47:13] overeenkomst kunnen zien tussen het openbaar lichaam en het Rijk, daar zijn wel afspraken

[1:47:18] gemaakt als het gaat om betaalbaarheid. Dus daarbij is afgesproken dat twee derde van de

[1:47:25] woningen in de betaalbare segmenten moeten worden gerealiseerd en dan moet je denken aan sociale

[1:47:32] huur, middensegment huur maar ook goedkoop koop. Dus die onderdelen die worden op dit moment

[1:47:40] één op één vertaald in de gebiedsontwikkelingen die we gaan doen. Dus dan moet je denken aan

[1:47:45] bijvoorbeeld minimaal ongeveer een derde aan sociaal en ook in het middensegment kennen we

[1:47:52] een heel groot tekort dus alles wat we daarin kunnen realiseren dat dat proberen we twee

[1:47:58] derde dus betaalbaar eigenlijk zouden we iets verder moeten gaan maar gezien de realisatie

[1:48:04] kosten moet je ook een deel in de vrije sector kunnen doen om om in elk geval de business case

[1:48:10] een beetje haalbaar te maken. Dus zeg maar de cofinanciering vanuit het rijk als het gaat om

[1:48:16] die onrendabele toppen die is dan ook cruciaal en essentieel als het gaat om de exacte programmering

[1:48:23] en de haalbaarheid überhaupt van van de business case. Maar al met al als je kijkt naar beleid op

[1:48:29] het eiland zijn we nog niet zover dat het juridisch is vastgelegd zoals we dat in Nederland kennen dat

[1:48:35] je specifieke segmenten hebt bij een gebiedsontwikkeling, als ook bijvoorbeeld 10% wateropvang, et cetera,

[1:48:43] dat zijn wel basisonderdelen juridisch waar we momenteel aan werken.

[1:48:50] Dank. Dan is nu het woord aan de heer Meulenkamp voor zijn vraag.

[1:48:53] Een vraag voor de heer Merkman. Wat als een bedrijf als Basalt, Wonum, 100 flexibele huizen

[1:49:04] uit de fabriek op een boot naar de eilanden.

[1:49:09] Heb je ooit, je hebt waarschijnlijk over dat gedacht,

[1:49:14] maar was er ooit een mathematische oefening om te zien wat het doet?

[1:49:20] Als je kijkt naar het geld dat het kostt,

[1:49:24] de laatste paar jaar zijn de flexibele huizen veel beter dan 10, 15 jaar geleden.

[1:49:31] Dus zou dat een oplossing zijn?

[1:49:35] Meneer Merkman.

[1:49:36] Ja, bedankt Meneer Merkman voor je vraag.

[1:49:40] Het is een heel innovatief idee.

[1:49:43] Maar een van de realiteiten is dat op Stasia,

[1:49:47] op dit moment proberen we mensen te vernietigen

[1:49:55] die containerhuizen bouwen.

[1:49:56] Omdat als er een hurricane komt,

[1:49:58] die containerhuizen kunnen acteren als projecties.

[1:50:02] En als ze niet goed geankerd zijn, worden ze vervallen.

[1:50:09] Maar het is een innovatieve idee.

[1:50:13] Er is veel ontwikkeling gehad in het gebouwen van huizen.

[1:50:19] Dus het is iets wat we kunnen bekijken.

[1:50:22] Maar dit is de eerste keer dat ik zo'n idee heb gehoord.

[1:50:31] Ik dacht erover, vanwege de laatste vraag, dat er niet genoeg craftsmanschap is om huizen te bouwen.

[1:50:38] We hebben hetzelfde probleem in Nederland. Daarom hebben we fabrieken die huizen bouwen.

[1:50:41] We hebben robots die huizen bouwen. En we hebben ook 400.000 huizen.

[1:50:51] Misschien kunnen we daar naar kijken.

[1:50:54] Dank u wel. We hebben nog vijf minuten. Misschien is er een of twee vragen.

[1:51:07] Mevrouw Welzijn, voor u nog de laatste vraag. Ik zie iedereen knikken, dus voor u de laatste

[1:51:15] vraag.

[1:51:19] Dan stel ik mijn vraag graag aan mevrouw Cecilia. In Nederland willen we graag minder wetten

[1:51:31] en regels. Ze zijn heel stringent en knellend. Maar het lijkt wel alsof ik zowel in blok 1

[1:51:39] als in blok 2 vanaf de eilanden eigenlijk een soort roephoor om juist meer regels. En

[1:51:47] ik wil even bij u toetsen of ik dat goed gehoord heb, maar ook hoe u dan aankijkt tegen wat

[1:51:54] er allemaal bij komt kijken om al die nieuwe regels te gaan begrijpen, hanteren, operationaliseren,

[1:52:01] implementeren en noem maar op. En handhaven wordt hier ook nog gevraagd.

[1:52:07] Mevrouw Cecilia, nu het woord.

[1:52:11] Dankjewel, er komt onwijs veel bij kijken.

[1:52:15] Maar als je kijkt naar de snelle groei die het eiland heeft gekend in de afgelopen jaren,

[1:52:21] en je kijkt naar bijvoorbeeld de kwaliteit van het bouwen,

[1:52:25] dan zijn er echt wel zaken gebeurd die anders zouden moeten.

[1:52:30] Dus het aanpassen en herzien van een bouwverordening,

[1:52:34] waarbij er nieuwe eisen komen.

[1:52:36] Ik geef even een voorbeeld. We hebben echt een probleem met wateropvang op het eiland.

[1:52:41] We hebben heel veel regen, maar we vangen op dit moment minder dan 5% daarvan.

[1:52:47] Maar als we als regen gaan introduceren dat wij in onze woningen, want je moet toch wel iets

[1:52:53] de grond ingaan voor een fundering, dat je daar direct een waterbak in maakt waar je water opvangt

[1:53:00] en het gehele jaar door dat kunt hergebruiken. Want vroeger hadden we bij onze oude woningen

[1:53:05] allemaal een regenbak maar dat is op een gegeven moment afgeschaft had te maken met de productie

[1:53:10] van van muggen had misschien een andere oplossing kunnen kennen maar dit soort zaken moet je moet

[1:53:17] je toch wel met elkaar vooraf regelen zo'n huisvestingsverordening daarom zeggen wij ook

[1:53:23] we starten met de koop en niet direct met de huur omdat dat veel meer administratie kent en

[1:53:28] wij qua capaciteit op het eiland ook OLB ook in samenwerking met Fondation Gas Boleriano zeer

[1:53:34] beperkt daarin zijn. Dus we proberen stapsgewijs toch wel regels in te voeren die een grotere

[1:53:42] impact hebben. Het is niet onze ambities om alles te gaan reguleren op het eiland, maar

[1:53:47] je merkt wel dat we echt moeten gaan ingrijpen. Dank je wel, voorzitter.

[1:53:53] Dank u wel. Dan zijn we aan het einde gekomen bij het ronde tafelgesprek over volkshuisvesting

[1:54:01] in Caribisch-Nederland. Ik wil alle sprekers en gasten hartelijk bedanken voor hun inbreng

[1:54:07] vandaag en ik wil ook de Kamerleden hartelijk danken voor hun inbreng.