Landbouw- en Visserijraad 27 januari 2025

[0:00:05] Goedemiddag.

[0:00:07] Hierbij open ik het commissiedebat LVVN.

[0:00:10] En ik heet van harte welkom de commissieleden uiteraard, de bewindspersonen, de ministeren, staatssecretaris en mensen op de publieke tribune en de pers.

[0:00:18] En de mensen thuis die volgens de livestream deze bijeenkomst volgen.

[0:00:24] Ik stel voor dat we een spreektijd hanteren van vier minuten per fractie.

[0:00:28] En dat we vier interrupties ook hebben in de eerste termijn.

[0:00:34] Bent u daarmee akkoord, mevrouw Van Plas?

[0:00:38] Ja.

[0:00:40] Dan wil ik graag beginnen.

[0:00:43] En ik geef het woord aan mevrouw Brommert.

[0:00:45] Had u een punt van orde, mevrouw Van Plas?

[0:00:47] Gaat u gang.

[0:00:49] Ja, ik noem het even een punt van orde.

[0:00:51] Ik weet ook even niet of het buiten de orde omgaat.

[0:00:53] Maar de sector zit nog steeds in spanning over MKZ.

[0:00:58] Dus ik wilde eigenlijk vragen of de minister misschien even voorafgaand aan het bad... even de laatste update kan geven over de MKZ-kwestie.

[0:01:10] Want het is namelijk niet echt een onderwerp voor Landbouw- en Visserijraad.

[0:01:14] Het is echt een ander onderwerp, maar het is wel heel gevoelig natuurlijk.

[0:01:18] Ik snap uw urgentie en ik leg de vraag meteen voor aan de minister of ze dat kan en of ze dat wil.

[0:01:33] Mevrouw Bromet.

[0:01:34] Voorzitter, als er een stuk is, zou ik graag een brief naar de Kamer willen hebben.

[0:01:36] Dan kan iedereen die ook niet hier aanwezig is zich op de hoogte stellen van de situatie.

[0:01:41] Ja, voorzitter, vierde voorzitter.

[0:01:44] Ik ga jullie vrijdag ook een brief sturen, want de brief is nu in ontwikkeling.

[0:01:49] Ja, lang verhaal kort.

[0:01:51] De situatie is tot nu toe gunstig.

[0:01:55] Even uit mijn hoofd.

[0:01:55] We hebben allereerste analyses.

[0:01:57] Daar wil ik jullie vrijdag de update van geven.

[0:02:02] Die zijn positief.

[0:02:03] Dus de verontruste toestand van de afgelopen twee weken.

[0:02:10] Wij zijn er op het ministerie toch echt een stuk geruster op.

[0:02:13] Ook in Duitsland zijn er geen nieuwe gevallen bekend.

[0:02:17] De standstill is daar ook opgeheven.

[0:02:21] Maar rondom de 10-kilometerzone, die beperkingen, die zijn nog steeds van kracht.

[0:02:28] Voor wat betreft de PCR-testen, die waren al een negatief.

[0:02:32] Maar kijk, ik bedoel, ik heb die aantallen nu niet paraat, zo uit mijn hoofd.

[0:02:36] Ik weet dat er een aantal ELISA-testen, die waren wel positief.

[0:02:40] Maar dat is in de lijn der verwachting, omdat...

[0:02:43] Elisa-test eruit gaat van dat je in één keer heel grote bets aan testen kunt doen die altijd ook een aantal vals positieven opleveren.

[0:02:52] Die worden op dit moment hergetest.

[0:02:53] Uiteindelijk ga ik vrijdag een brief aan de Kamer toekomen waarin ik dit ook netjes allemaal op een rijtje zet.

[0:03:00] ...met het voornemen om het vervoersverbod in de kalverensector op te heffen.

[0:03:06] Behalve voor die bedrijven waarbij die ELISA-testen nog in heronderzoek zijn.

[0:03:11] En om daar een blokkade op te behouden totdat ook die hertesten duidelijk maken.

[0:03:17] Vooropgesteld dat ook op die bedrijven, want we zitten er natuurlijk bovenop... ...dat er geen klinische symptomen zijn op geen enkel bedrijf.

[0:03:25] Dus dat is even de strekking van de brief.

[0:03:27] Maar uw Kamer kent mij waarschijnlijk ook.

[0:03:30] Ik heb het liefst ook echt tot in detail de getallen erbij.

[0:03:34] En die kan ik zo even niet reproduceren.

[0:03:36] Vrijdag waren het twaalf ELISA-testen, dat weet ik.

[0:03:38] Maar er zijn inmiddels meer opgeleverd.

[0:03:40] En de eerste hertesten daarvan zijn vrijdag ook bekend.

[0:03:43] Dat ga ik dan met u delen.

[0:03:45] De laatste moet dan nog komen.

[0:03:47] Maar daar kom ik vrijdag met een brief over naar uw Kamer.

[0:03:51] Dank u wel voor uw toelichting, mevrouw de minister.

[0:03:54] Dag.

[0:03:56] Kan de commissie daarmee leven met dit antwoord en met de toezegging dat er vrijdag een brief komt van de minister?

[0:04:02] Ja.

[0:04:06] Ook welkom meneer Van Kamper.

[0:04:09] Dan wil ik nu graag beginnen en ik geef het woord aan mevrouw Bromet.

[0:04:13] Dank u wel, voorzitter.

[0:04:15] Ik ga me beperken bij dit debat op mijn lievelingsonderwerp, namelijk mest.

[0:04:21] De nitraatrapportage die we hebben gekregen laat zien dat er sinds 2012 geen verbetering is van de waterkwaliteit in relatie tot meststoffen.

[0:04:29] Dat is natuurlijk ontzettend zorgelijk.

[0:04:34] En in de brief van de Europese Commissie in reactie op het mestpakket van minister Wiersma, die begint eigenlijk best positief voor de minister.

[0:04:43] Die zegt, de commissie blijft zoeken naar een gekwalificeerde meerderheid voor het gebruik van Renewr.

[0:04:49] En dat is geen garantie, maar dat is nog wel een kans dat het misschien gaat lukken.

[0:04:54] Maar voor de rest is de brief spijkerhard.

[0:04:57] De Europese Commissie roept Nederland op om de discussie over de implementatie van een nitraatrichtlijn te voeren vanuit de meest recente beschikbare wetenschappelijke onderbouwing.

[0:05:07] Daarmee suggererend dat dat nu niet gebeurt.

[0:05:10] Mijn vraag is aan de minister, gebeurt dat nu wel of niet?

[0:05:14] En ook stelt de commissie dat Nederlandse boeren het allermeeste behoefte hebben aan een langetermijnperspectief.

[0:05:19] Ook daarmee suggererend dat die er nu niet is.

[0:05:22] En dat zeggen de boeren zelf ook.

[0:05:23] Wij hebben gesproken afgelopen week in Berlijn.

[0:05:27] En de commissie geeft aan vooral blij te zijn met de maatregelen van Wiersma die inzetten op reductie van de veestapel.

[0:05:33] De commissie benadrukt dat de Nederlandse natuur er slecht voor staat en dat dat samenhangt met dat Nederland de hoogste veedichtheid heeft in de Europese Unie, met grote milieueffecten tot gevolg voor ons drinkwater, het aquatische ecosysteem, luchtkwaliteit en biodiversiteit.

[0:05:52] De hardste kritiek van de commissie is de aanpak van Wiersma.

[0:05:56] Die leunt op aannames over toekomstige aanpassingen van de Europese richtlijnen.

[0:06:00] En we hebben dat de afgelopen weken ook verschillende bewindspersonen horen zeggen.

[0:06:04] De regels zijn te streng en we gaan ze proberen te veranderen.

[0:06:08] Maar de commissie noemt het voorbarig en onzeker om bij belangrijke aspecten van beleid te anticiperen op mogelijke aanpassingen van EU-beleid.

[0:06:17] En ik wil aan de minister vragen hoe zij dat leest.

[0:06:21] De commissie is ook bezorgd over een aantal voorstellen die minister Wiersma voorstelt.

[0:06:25] Dat was wel te verwachten, vond ik.

[0:06:28] Zoals verkleining van de bufferzones, verlenging van de periode waarin bemest mag worden... en de intentie om minder gebieden als nutriëntenverontreinigde gebieden aan te wijzen.

[0:06:39] Verder vraagt de commissie Nederland hoe de beslissing om de plannen van het vorige kabinet... met betrekking tot afroming bij verhandeling af te zwakken... en hoe dat samenhangt met de Raad van State-uitspraak die het al onvoldoende vond.

[0:06:59] Minister Wiersma heeft een bord voor haar kop.

[0:07:01] De wetenschap, haar eigen ambtenaren hebben kunnen zien in de beslisnota en de commissie waarschuwen haar voor de uitblijvende effecten van beleid, maar ze luistert niet.

[0:07:09] Weer laat een evaluatie zien dat er geen vooruitgang wordt geboekt, al sinds 2012 is er geen daling waarneembaar van vervuiling van ons grond- en oppervlaktewater door mest.

[0:07:18] De commissie zet grote vraagstekens bij de effecten van het mestpakket van de minister.

[0:07:23] De commissie noemt het Nederlandse beleid voorbarig en onzeker en benadrukt het belang van de verkleining van de veestapel.

[0:07:29] De eigen ambtenaren van de minister waarschuwen haar voor het uitblijven van effecten van beleid en de effecten daarvan op de Nederlandse inzet om een nieuwe derogatie te krijgen.

[0:07:38] Alle signalen wijzen er dus op.

[0:07:40] De mestproductie moet omlaag en dus moet de veestapel omlaag.

[0:07:43] Alleen als de minister daar duidelijk over is, kunnen we het gesprek aangaan met de commissie en boeren langetermijnperspectief bieden.

[0:07:51] Voorzitter, ik heb nog één vraag aan de minister.

[0:07:55] Zij blijft volhouden dat er een nieuwe derogatie moet komen in 2026.

[0:07:59] En mijn vraag aan de minister is, wanneer laat ze dat voornemen los en gaat ze werken aan de oplossing van de problemen?

[0:08:06] Dank u wel, mevrouw Bromet van GroenLinks Partij van de Arbeid.

[0:08:08] Het woord is aan meneer Halman van NSC.

[0:08:13] Dank u wel, voorzitter.

[0:08:14] Toch even over MKZ.

[0:08:17] Europa heeft er wel iets mee te maken.

[0:08:19] Gelukkig is het allemaal goed afgelopen.

[0:08:24] En de minister heeft heel adequaat gehandeld.

[0:08:26] Het viel erg mee, gelukkig.

[0:08:28] Maar wat was er gebeurd als het tegenviel?

[0:08:30] Hadden we dan genoeg vaccin gehad?

[0:08:32] En de minister zal ongetwijfeld in Brussel een evaluatie doen.

[0:08:37] En een vraag die daarbij aan de orde zal komen is van... ga je in de toekomst wel of niet vaccineren?

[0:08:43] En kan het DIVA-vaccin daarvoor gebruikt worden?

[0:08:46] En welke rol gaat die spelen?

[0:08:47] En kun je in Europa tot een beleid komen... die makkelijker vaccineren mogelijk maakt zonder handelsbelemmeringen?

[0:08:56] Er is een interruptie van mevrouw Brometz.

[0:08:59] Ja, voorzitter, zou het ook zo kunnen zijn dat de minister overgereageerd heeft door bijvoorbeeld het Nederlandse paviljoen te willen schrappen op de Berlijnse beurs?

[0:09:08] Nederland is het enige land dat zo overdreven heeft gereageerd als het gaat over beursdeelname en dat zelfs de minister van Landbouw van Duitsland in heeft moeten grijpen om dat te voorkomen.

[0:09:19] Is het niet zorgvuldiger om te wachten tot een echte crisis?

[0:09:22] Want de volgende keer kunnen mensen denken, nou, vorige keer viel het mee, dus het zal nou ook wel meevallen.

[0:09:29] Voorzitter, mag ik deze vraag doorbegeleiden naar de minister?

[0:09:32] Want die zal er een antwoord op moeten geven.

[0:09:35] Ja, dat is een dilemma.

[0:09:37] Kennelijk is het voorgekozen dat de minister niet gaat.

[0:09:39] De staatssecretaris wel.

[0:09:41] Een deel van de Kamer is wel gegaan.

[0:09:42] En wij kwamen hier waren tot de conclusie dat het zeer goed was dat wij waren gegaan.

[0:09:47] En dat wij toch als Nederland, het Nederlandse kabinet, in de Kamer ook een raam figuur hadden geslagen als zij daar niet waren geweest.

[0:09:56] We volgen de betoog, meneer Helman.

[0:09:58] Dan over derogatie.

[0:10:01] Voorzitter, hoe staat het ermee?

[0:10:04] Dit jaar, in 25, is er 20% minder mestplaatsingsruimte.

[0:10:10] Voor een boer met 200 GVE's, koeien, en 100 hectare grond, betekent dat 4000 kuub mest meer of minder.

[0:10:18] A, nou ik zal niet te hoog inschatten, 25 euro per kuub.

[0:10:21] Dat is 100.000 euro.

[0:10:24] Over drie weken start het meststation.

[0:10:26] Ik denk dat de Nederlandse boeren graag, heel graag willen weten waar ze aan toe zijn.

[0:10:31] Moeten ze die 100.000 wel uitgeven voor mestafzet of komt derogatie en hoeven ze dat niet te doen?

[0:10:37] Dat is een enorme vraag die leeft bij onze boeren.

[0:10:43] Waar kunnen ze op rekenen?

[0:10:45] Wanneer gaat de minister het derogatieverzoek indienen?

[0:10:50] En hoe ziet dat verzoek eruit?

[0:10:52] En de vraag is aan de minister, hoe groot is de kans dat voor onze Nederlandse boeren derogatie verworven kan worden voor 2025?

[0:11:02] Wat is het advies van de minister aan onze boeren?

[0:11:07] En als er wel een aanvraag komt, als we horen wanneer, is de minister bereid dit voor dat ze het indient, dat voor te leggen aan de Kamer.

[0:11:18] Op de agenda staat ook de positie van de boer in de keten en in het geheel.

[0:11:25] Wat is de inzet van de minister als dit gepresenteerd wordt in Brussel?

[0:11:33] Waar zit bijvoorbeeld de bottleneck om dit te kunnen doen?

[0:11:36] Of waar zit de uitdaging?

[0:11:38] Wat kan Nederland betekenen in deze voor een Nederlandse boer?

[0:11:43] Tot zover, voorzitter.

[0:11:45] Dank u wel, meneer Holman.

[0:11:46] U heeft nog een interruptie van mevrouw Pot van D66.

[0:11:50] Ja, voorzitter.

[0:11:50] De heer Holman had het over boeren moeten weten waar ze aan toe zijn.

[0:11:54] Nou, daar kan ik het alleen maar mee eens zijn.

[0:11:55] Daar was de Europese Commissie het overigens ook mee eens.

[0:11:58] Die zei ook van ja, de boeren hebben behoefte aan een long-term perspective.

[0:12:02] En mevrouw Bromet noemde het net al eventjes.

[0:12:05] Die brief is niet mals.

[0:12:07] En ik ben eigenlijk wel benieuwd wat de reactie van de heer Holman is op die brief.

[0:12:11] En wat hij de minister zou aanraden.

[0:12:13] De heer Holman.

[0:12:19] Dat is een moeilijke vraag.

[0:12:22] Ten aanzien van derogatie heb ik in voorgaande commissievergadering wel eens een...

[0:12:28] Ga uit wat ik de kans in schat, zeker voor 2025 en 2026 in lange termijn.

[0:12:36] Wij kunnen als Nederland niet anders dan onder ogen zien wat de feiten zijn... en proberen met die feiten in het achterhoofd met een voorstel te komen naar Brussel... die adequaat is en die Brussel kan overtuigen om wat te doen.

[0:12:51] En of dat zal leiden tot derogatie, dat is nog maar zeer de vraag...

[0:12:55] En om eerlijk te zijn, de kansen dat we dat gaan krijgen, die schat ik op dit moment veel lager in dan een half jaar geleden toen ik vrij optimistisch was.

[0:13:04] En als u het hebt over de nitraatrichtlijn water, want daar wordt het aan gekoppeld.

[0:13:11] Ik wacht in spanning af wat precies de evaluatie van Brussel zal zijn en wat de conclusies daarvan zijn.

[0:13:18] En wat het betekent en voor derogatie en gaat betekenen voor de achtste actieprogramma wat de komende jaren gaat komen.

[0:13:28] En ook daarin ben ik zeer benieuwd, ondanks dat er een andere wind waait in Brussel, of dat werkelijk leidt tot een fundamenteel andere benadering van de problematiek.

[0:13:39] U had nog een vervolgvraag?

[0:13:42] Ja, voorzitter, want meneer Hooman zegt ik wacht in spanning af.

[0:13:46] Nou staat er in die brief van de commissie staat al een vijf, zestal dingen eigenlijk uit de huidige mestplannen waarvan zij zeggen hoe wiebelig moeilijk.

[0:13:55] Dus is de heer Hooman het ook met mij eens dat we dan eigenlijk meer zouden moeten doen om te zorgen dat we de commissie niet alleen ten aanzien van die derogatie, maar in zijn algemeenheid natuurlijk wat meer overtuigen van de intenties van Nederland op het gebied van deze mestproblematiek.

[0:14:11] Ja, ik denk dat we Brussel moeten proberen te overtuigen.

[0:14:13] En daarom dat ik ook vroeg van... hoe gaat de minister het verzoek van de educatie onderbouwen?

[0:14:19] En met welke voorstellen, welke onderbouwing?

[0:14:21] En een van de vragen die de minister, denk ik, daarin moet beantwoorden is van... hoe schat u in de bevindingen van de evaluatie van het zevende actieprogramma... in de Nitraatrichtlijn Water?

[0:14:33] In Brussel zal ik ongetwijfeld vragen van... wat hebt u eraan gedaan, wat hebt u er niet aan gedaan?

[0:14:39] En het zou handig zijn als Nederland ook een voorzet doet naar het achtste actieprogramma.

[0:14:44] Om aan te geven dat het menens is en serieus is dat wij de overeenkomst die we met Brussel hebben gaan halen.

[0:14:53] Dank u wel.

[0:14:53] Het woord is aan mevrouw Nijmegen van de fractie PVV.

[0:14:57] Dank u voorzitter.

[0:14:58] De PVV wil een aantal punten uit visserij, gemeenschappelijk landbouwbeleid, cursusvrije lidstaten, voedselverspilling en nitraatrapport onder de aandacht brengen.

[0:15:08] Ik begin met de visserij.

[0:15:10] De PVV kan niet begrijpen dat we voor het beschermen van onze wateren in moeten zetten op bijvoorbeeld meer windturbines.

[0:15:17] Verdere implementatie van de Green Deal is niet van belang voor de visserij.

[0:15:24] Volgens de PVV.

[0:15:25] Natuurlijk bewaak je de visstand om te zorgen dat er ook wat te vissen blijft.

[0:15:30] We kunnen ook in meegaan dat bijvangst, bijvoorbeeld de rommel staat ook ergens in de brief...

[0:15:36] in nette mee wordt genomen in plaats van teruggooien.

[0:15:38] Dan doe je inderdaad wel een stukje aan het milieu, maar wel op een iets andere manier.

[0:15:43] De PVV wil graag dat de staatssecretaris weet of het voorstel... om in beschermde gebieden geen boordenberoerende visserij met toe te staan... een negatief effect heeft voor de Nederlandse vissers.

[0:15:57] Voor tong is er helaas niet meer ruimte gekomen.

[0:15:59] En ook het harentje zal op de markt wat duurder worden door de vangstbeperking.

[0:16:05] Met betrekking tot het GLB ondersteunt het BVV de inzet van de minister op de prioriteiten voor Nederland, zoals concurrentievermogen, marktorientatie van het GLB, jonge boeren, doelsturing, innovatie, lange termijn weerbaarheid en het beter belonen van publieke diensten, agrarisch natuurbeheer en een vitaal platteland.

[0:16:26] Daarnaast zien wij graag in het nieuwe stelsel dat er ingezet wordt op het verlagen van de regeldruk, om zo de aanvraag van landbouwsubsidie voor de boeren wat eenvoudiger te maken.

[0:16:37] Voorzitter, we hebben ook kunnen lezen dat Denemarken een vergaande groene keuze heeft gemaakt.

[0:16:44] Zoals de CO2-belasting vanaf 2030.

[0:16:47] En het uit productie nemen van laag gelegen landbouwgrond.

[0:16:50] En de afstand tot oppervlaktewater te vergroten.

[0:16:53] De PVV is blij dat er meerdere lidstaten zijn die de keuzevrijheid per lidstaat benadrukken.

[0:17:00] Want het Deense model zou namelijk desastreus zijn voor de Nederlandse agrarische sector.

[0:17:06] Dan kom ik bij de voedselverspilling op gebied van de levensmiddelen.

[0:17:11] Op Europees niveau de juridische obstakels om voedsel aan goede doelen te geven.

[0:17:18] Dat hebben we in Nederland ook gezien bij de voedselbanken.

[0:17:21] Suivel bijvoorbeeld mag niet meer uitgegeven worden na de tenminste houdbaar totdatum.

[0:17:26] Terwijl de zuivelindustrie aangeeft dat dit zeker tot drie dagen en daar geen enkel risico is.

[0:17:32] Door deze regel belandt er heel veel zuifje in de container... wat andere mensen nog heel graag zouden willen gebruiken.

[0:17:40] Is de minister bereid om hiernaar te kijken?

[0:17:42] Of aanpassing hiervan binnen uw mogelijkheden ligt?

[0:17:45] Of dat dit onder de aandacht gebracht zou moeten worden in Brussel?

[0:17:50] Tot slot, voorzitter, de nitraatrapportage.

[0:17:54] Bij grondwater is het lastig vak te stellen... wanneer veranderingen in de landbouw tot veranderingen in de waterkwaliteit leiden... en hoe dit zich verhoudt tot doelbereik.

[0:18:03] Er gebeurt nu veel, er stoppen veel boeren... en de volgende opkoopregeling staat ook alweer in de ankers...

[0:18:12] Het doel van het kabinet is om te komen tot een richtlijn die toekomstperspectief biedt.

[0:18:18] De PVV is van mening dat dit alleen mogelijk is wanneer de achtste nitraatrichtlijn op realistische uitgangspunten gebaseerd wordt.

[0:18:27] In Nederland is de nitraatnorm voor de boerensloot irreëel laag vastgesteld.

[0:18:31] Terwijl bijvoorbeeld bij de Oostvaardersplassen of de Drinkvaardersplassen in Amsterdam...

[0:18:36] ...de norm vastgesteld wordt op de gemeten waarden... ...zodat er geen overschrijding is.

[0:18:41] Zeur- en drinkwaterplaatsen zitten zelfs boven de EU-norm van 11,2.

[0:18:45] Nederland zal de nitratenorm bij moeten stellen... ...en druk zetten op vermindering van kunstmest.

[0:18:52] De 2,3 in de agrarische zones is feitelijk een nationale kop... ...en volstrekt onnodig.

[0:18:57] Tot zover, voorzitter.

[0:18:59] Dank u wel, mevrouw Neijer.

[0:18:59] Het woord is aan mevrouw Pot van D66.

[0:19:04] Ja, voorzitter.

[0:19:06] Ik wilde eigenlijk beginnen met te zeggen dat het zo leuk was... om met zoveel mensen het nieuwe jaar te openen op de Grunewoche.

[0:19:11] Dus bij deze ook heel veel dank aan de Griffie, aan de ambassade... en de commissiegenoten die mee waren voor deze prachtige aftrap.

[0:19:20] Maar ik wil het debat iets minder vrolijk beginnen, namelijk met derogatie.

[0:19:24] Want ja, met een stevige vuist op tafel zou die binnen de kortste keren binnengesleept zijn.

[0:19:30] Maar nu zijn we een half jaar verder.

[0:19:31] En ook als ik de brieven zo lees, lijkt er voor ons nog weinig resultaat.

[0:19:35] En laat duidelijk zijn, D66 is geen fan van het verlengen van de derogatie.

[0:19:40] Maar we zijn ook geen fan van loze beloftes.

[0:19:43] Dus hoe staat het ermee, vraag ik aan de minister.

[0:19:46] Het PBL heeft inmiddels een rapport gemaakt over de mestplannen van de minister en de afbouw van de derogatie.

[0:19:52] En daarom wordt duidelijk dat de waterkwaliteit verbetert in gebieden waar de derogatie wordt afgebouwd en dat mestplannen tekortschieten.

[0:19:59] Zullen deze inzichten, vraag ik de minister, het proces in Europa verder frustreren?

[0:20:03] En wat doet dat met de kans van slagen op een nieuwe derogatie en op andere EU-dossiers?

[0:20:09] kan de minister de Kamer in de verslagen van de Landbouwraad, dus iedere keer als ze daarheen gaat, ons expliciet informeren over de voortgang van die gesprekken en de houding van de commissie.

[0:20:19] En ik ben tenslotte op dit thema ook nog wel benieuwd hoe haar collega minister Madlener, als eindverantwoordelijke voor het halen van de KRW-doelen, kijkt naar de wens van de minister voor een nieuwe derogatie.

[0:20:30] Voorzitter, om de klap van het verdwijnen van de derogatie te verzachten, zijn boeren afhankelijk van de overheid.

[0:20:36] De minister gooide de lopende plannen weg, kwam met haar eigen plan dat alles op moest lossen.

[0:20:40] Maar dat blijkt nu onvoldoende en nu is het in haar woorden aan de ondernemer zelf.

[0:20:45] Oftewel, illegaal mest uitrijden, koeien verkopen of failliet gaan.

[0:20:50] Het is een beetje alsof je de zwembandjes lek prikt en vervolgens de keuze geeft zwemmen of verzuipen.

[0:20:56] staat de minister nog steeds achter het schrappen van die eerdere mestplannen van haar voorganger.

[0:21:00] En vindt de minister dat ze op deze manier de boeren koestert, zoals in het hoofdlijnenakkoord staat.

[0:21:05] Of dat ze hen nu aan hun lot overlaat.

[0:21:09] Voorzitter, dan de strategische dialoog.

[0:21:10] Want veel partijen van allerlei achtergronden zijn betrokken geweest.

[0:21:13] Van NGO's tot boeren tot supermarkten en andere ketenpartijen.

[0:21:18] De uitkomst is een document dat een nieuwe balans beschrijft tussen landbouw en de natuur.

[0:21:22] En de Europese Commissie zal dit document als uitgangspunt nemen voor hun natuur- en landbouwbeleid.

[0:21:28] Een belangrijk document dus.

[0:21:29] Kan de minister een uitgebreide reactie geven in de vorm van een BNC-fiche?

[0:21:35] En in haar brief over de inzet richting Europa gaf de minister aan dat ze meer ruimte wil voor innovatieve oplossingen.

[0:21:40] En daar zijn ze weer, de stalvloeren en de luchtwassers.

[0:21:43] Die bleken eerder niet toekomstbestendig.

[0:21:46] Als we vooruit willen, passend bij de inzet van de strategische dialoog, dan zouden we juist ook moeten inzetten op die innovaties die onze koplopers helpen.

[0:21:55] De ondernemers die voorop lopen in de duurzame transitie van landbouw en voedsel.

[0:21:59] Is de minister bereid juist dit soort innovaties technisch, maar zeker ook sociaal, voorop te stellen?

[0:22:05] En tenslotte, D66 wil toe naar gezonde, robuuste en weerbare natuur in Nederland en Europa.

[0:22:12] Dat is beter voor de boer, voor de natuur en voor ons.

[0:22:15] De huidige natuurgebieden zijn ooit ingedeeld om de landbouw te beschermen.

[0:22:19] Maar daardoor zijn sommige gebieden klein en extra gevoelig voor stikstof.

[0:22:23] Gelukkig lijkt dit kabinet ook af te willen van die slipper natuur... en toewerken naar robuuste natuurgebieden.

[0:22:28] Dat is geweldig nieuws, want het verbinden en vergroten van natuurgebieden... is dé manier om de natuur te herstellen.

[0:22:34] Dus mijn vraag aan de staatssecretaris.

[0:22:36] Welke gebieden is die van plan met elkaar te verbinden?

[0:22:39] Welke lessen trekt die uit het landbouwakkoord van Denemarken... waarin het natuuropervlak enorm vergroot is...

[0:22:44] En verwacht hij, net als ik, dat het verbinden van de natuur ook zal zorgen dat de wolf minder snel bewoond gebied betreedt.

[0:22:50] En als laatste ben ik heel benieuwd wat de staatssecretaris van de natuur vindt van de opmerking van zo'n collega dat de focus op het beschermen van de natuur veel te groot is.

[0:22:58] Dank u wel.

[0:23:00] Dank mevrouw Potten.

[0:23:00] Het woord is aan mevrouw Van der Plas van de BBB.

[0:23:05] Ja, dank u wel.

[0:23:07] Excuus.

[0:23:09] Voorzitter, ik ga beginnen met de visserij.

[0:23:12] De Nederlandse visserijsector krabbelt langzaam op uit een diep dal.

[0:23:16] Maar er liggen nog heel veel uitdagingen wat betreft de economische stabiliteit van de vissers en de visserijgemeenschappen.

[0:23:23] Bij de laatste vaststelling van de quota voor dit jaar zijn de meeste bestanden omhoog gegaan.

[0:23:28] En de staatssecretaris spant er in Brussel hard in om de quota's langjarig te laten vaststellen, zodat visserijgemeenschappen meer bestaanszekerheid hebben.

[0:23:39] Een ander belangrijk onderwerp in de visserijsector is de toepassing van de Restrictive Total Catch regels, de RTC-regels.

[0:23:47] BBB stelde hier overal eerder vragen met betrekking tot de garnalenvisserij.

[0:23:52] Het probleem is nu echter urgent geworden door de recente explosie van wijting en schelvis in de zuidelijke Noordzee.

[0:23:59] Hierdoor worden de inktvissers nu de dupe van achterhaalde Europese regels.

[0:24:05] Die regels werden oorspronkelijk ingesteld om kwetsbare visbestanden, zoals bijvoorbeeld kabeljauw, te beschermen.

[0:24:11] Meer dan 10% van de gevangen vis van deze soorten mag niet ondermaat zijn.

[0:24:16] De regelgeving stamt echter uit 2010 en houdt geen rekening met de recente stijging van visbestanden zoals wijting en schelvis.

[0:24:26] De sterke toename van deze bestanden leidt ertoe dat vissers steeds vaker deze soorten vangen, inclusief jonge exemplaren.

[0:24:34] Dit heeft tot gevolg dat belangrijke visgebieden steeds vaker gesloten worden.

[0:24:39] Dit betekent forse schade voor de vissers, vooral voor de kottervloot.

[0:24:44] Forse economische schade.

[0:24:47] Bovendien gaan vissers elders vissen en dan wordt daar de visserijdruk vervolgens verhoogd.

[0:24:52] Een fysieuze cirkel die moeilijk te doorbreken is.

[0:24:56] Wil de staatssecretaris hierover snel in gesprek gaan met de eurocommissaris en de sector om tot een oplossing te komen?

[0:25:01] Zeker ook omdat dit anders een groot probleem wordt voor de Nederlandse garnalenvisserij later dit jaar.

[0:25:07] En wat is op dit moment stand van zaken van een natuurvergunning voor de garnalenvisserij?

[0:25:12] Over de voordelta en de voorwaarden voor de vrijwillige sanering...

[0:25:16] van de garnalenvisserij graag ook een update.

[0:25:19] De tussentijdse evaluatie van het aalbeheerplan laat zien dat het goed gaat met de paling.

[0:25:24] En dit is te danken aan een goede samenwerking tussen de visserijsector en wetenschappelijke monitoring.

[0:25:30] Echter valt er nog meer winst te behalen als er meer barrières zoals pompen en gemalen in Nederland visvriendelijk worden.

[0:25:39] Momenteel is nog weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar die barrières voor trekvissen in Nederland.

[0:25:45] En wil de staatssecretaris hier wetenschappelijk onderzoek naar laten verrichten door Wageningen Marine Research, WMR.

[0:25:55] Voorzitter, dan even over RENEUR.

[0:25:58] Bij het laatste nitraatcomité op 12 december is het RENEUR-voorstel besproken, maar is er niet over gestemd.

[0:26:04] En we weten dat er verschillende lidstaten zijn die nog vragen of opmerkingen hebben van procedurele, juridische of technische aard.

[0:26:11] En kan de minister duidelijk maken welke zorgen er precies spelen en welke landen deze zorgen uiten?

[0:26:16] En kan de minister specifiek aangeven welke lidstaten zich nog verzetten tegen de introductie van RENEUR?

[0:26:22] En klopte het dat deze zorgen eerder ook al naar voren kwamen?

[0:26:25] En merkt de minister dat deze zorgen afnemen, wat hopelijk leidt tot een realistische uitzicht op een stemming?

[0:26:31] En welke concrete acties onderneemt de minister richting deze lidstaat om die zorgen te verminderen?

[0:26:37] Voorzitter, we zien dat onze eigen pluimveemarkt onder druk blijft staan... door de import van legbatterij-eieren en pluimveeflees uit Oekraïne.

[0:26:44] Wij consumeren in Nederland wat wij niet mogen produceren.

[0:26:48] Omdat deze productiewijze in Oekraïne niet aan onze hoge Nederlandse eisen voldoet.

[0:26:53] De handelsafspraken van de EU met Oekraïne lopen tot 5 juni aanstaande.

[0:26:58] De komende tijd gaat de Europese Commissie met de Oekraïnse regering...

[0:27:01] spreken over het vervolg.

[0:27:02] En het is heel belangrijk dat de Europese landbouw... met name de pluimveehouderij en het dierenwelzijn... worden beschermd in die gesprekken.

[0:27:11] En hoe kan de minister zorgen dat Oekraïne... alleen nog producten mag exporteren naar de EU... die volledig voldoen aan de Europese regels...

[0:27:19] voor productie.

[0:27:20] Voorzitter, ik sluit af.

[0:27:21] Wij zijn blij met de inzet van onze minister... als het gaat over het antidumpingsonderzoek... naar varkensvleesproducten uit de EU... en het antisubsidieonderzoek... naar zuivelproducten uit de EU door China.

[0:27:32] En het lijkt er wel op... dat de land- en tuinbouw... slachtoffer worden... van een conflict in andere sectoren.

[0:27:39] Wij hebben hier al eerder vragen over gesteld... tijdens een twee-minuten-debat.

[0:27:44] En mijn vraag aan de minister is... wat kan de minister nog meer...

[0:27:47] doen om dit te voorkomen.

[0:27:49] Dank u wel.

[0:27:53] Ja, voorzitter.

[0:27:53] Ik ben ook wel benieuwd.

[0:27:54] Ik vroeg het net al eventjes aan de heer Homan.

[0:27:56] En ik ben nu ook richting mevrouw Van der Plas.

[0:27:58] Hoe zij kijkt naar de brief van de Europese Commissie.

[0:28:01] En dan met name ook dat de Europese Commissie... Probeer ik het even netjes te vertalen.

[0:28:06] Maar als speciale zorg uitspreekt de hang naar... Hoe zeg je dat?

[0:28:12] De reliance on.

[0:28:15] Toekomstige veranderingen in de standaarden van de EU.

[0:28:20] Dus eigenlijk zegt ze ja, de plannen van dit kabinet hangen wel heel erg op dingen die er nog aan moeten komen.

[0:28:26] Waar u helemaal niet zo van uit kunt gaan dat die er komen.

[0:28:29] Wat vindt mevrouw Van der Plas daarvan?

[0:28:31] Mevrouw Van der Plas.

[0:28:32] Ja, ik moet u eerlijk zeggen dat ik in de drukte die brief nog niet ken.

[0:28:35] Maar ik kan er in de tweede termijn nog wel even op terugkomen.

[0:28:39] Dank u wel.

[0:28:40] Het woord is aan meneer Van Kampen van de VVD.

[0:28:41] Dank u wel.

[0:28:43] Dank u voorzitter.

[0:28:44] Tijdens landbouwdebatten spreken we terecht vol trots over Nederland als handelsnatie met een landbouwsector die haar sporen en invloed over de hele wereld doet gelden.

[0:28:54] En voorzitter, die vrije wereldhandel is tot stand gekomen door wereldwijde akkoorden waarin invoertarieven werden verlaagd en barrières weggenomen.

[0:29:03] De laatste keer helaas dat zo'n akkoord werd gesloten was het jaar 1994.

[0:29:09] En voorzitter, ook het Mercosur-verdrag lijkt nu op grond van onderbuikgevoelens en napraterij niet van de grond te komen.

[0:29:16] Onbegrijpelijk, vindt de VVD.

[0:29:18] Ik citeer, handelsverdragen stranden door een combinatie van protectionisme, populisme en onvermogen om verder te kijken dan de eerste hooi baal, einde citaat, zei Rob de Wijk onlangs in Nieuwe Oost.

[0:29:32] De minister gaat bij deze raad het afwijzende standpunt van de Kamer in Brussel communiceren.

[0:29:37] Mijn fractie zou de minister dan ook willen vragen of zij ook bereid is om de aangenomen Kamermotie Paternotte-Kamminga te communiceren die de regering met 125 zetels verzoekt om met een positieve grondhouding te werken aan nieuwe handelsverdragen en deze op hun merites te beoordelen.

[0:29:55] Voorzitter, de regering heeft voor het kerstreces toegezegd dat in 2025 we de conceptteksten, we daarover worden geïnformeerd en de inhoud over de inhoud van het akkoord en de impact van het land en laten we voordat we standpunten innemen uiteindelijk of dingen afwijzen ook dat serieus inhoudelijk met elkaar wegen.

[0:30:12] Voorzitter, we zien dat in de vorige Landbouwraad is gesproken over het akkoord wat in Denemarken is gesloten voor de landbouw.

[0:30:18] Daarin staat het voorstel voor een CO2-belasting op emissies in de landbouw, productie nemen van lage lege landbouwgronden en vergroten van de afstand van landbouwgronden tot oppervlakte water.

[0:30:28] En net als de voorgaande sprekers zou ik de minister willen vragen hoe zij nou eigenlijk kijkt naar dit akkoord.

[0:30:33] Zouden er wellicht onderdelen in zitten waar ook Nederland van zou kunnen leren?

[0:30:36] En is de minister bereid om de Kamer een analyse te doen toekomen van het akkoord?

[0:30:41] Zodat we daar wellicht ook in Nederland ons voordeel mee kunnen doen.

[0:30:46] Voorzitter, met bezorgdheid nam de VWD kennis van de brief van de Europese Commissie.

[0:30:51] Die aangeeft de ontwikkelingen in Nederland op het gebied van het mesbeleid nauwgezet te volgen.

[0:30:55] Het klinkt niet hoopgevend en voorzitter, dat is problematisch.

[0:30:58] Aangezien het kabinet nog altijd derogatie wil krijgen.

[0:31:02] En ik vraag de minister hoe zij deze kans met deze brief nu inschat.

[0:31:05] Wanneer weten we nou eigenlijk komend jaar of dit geslaagd is of niet?

[0:31:10] Ja, er is een interruptie van mevrouw Bromet.

[0:31:13] Voorzitter, de VVD heeft natuurlijk bij het akkoord dat ze sloten met de coalitiepartijen gezegd... oké, we gaan het een kans geven om derogatie weer terug te halen in Brussel.

[0:31:26] Maar mijn vraag aan de VVD is, hoe lang geeft de VVD eigenlijk de kans aan de minister?

[0:31:31] Want al die tijd dat we wachten op een nieuwe derogatie, staat de boel stil.

[0:31:36] Meneer Van Kappen.

[0:31:38] Voorzitter, laat ik zeggen wat ik verderop nu wilde gaan zeggen.

[0:31:41] Want wat mijn fractie het allerbelangrijkste vindt... is dat we onze Nederlandse onderhandelingspositie... als het gaat om de herziening van de nitraatlijn niet opgeven.

[0:31:51] Deze minister heeft vaker op basis van inhoud aangegeven, en daar steun ik haar in, dat er op bepaalde voorwaarden, als het gaat om bijvoorbeeld blijvend grasland, best inhoudelijk, ecologisch en labo-kundig is te beargumenteren dat je een hogere plaatsingsnorm van 170 kilo stikstof per hectare kunt beargumenteren.

[0:32:11] Ik zou willen dat we naar een nitraatrichtlijn toegaan... die aansluit bij grondsoorten, bij ecologische omstandigheden... van verschillende Europese lidstaten, in plaats van die 170-kilo-norm.

[0:32:22] Maar als we daar effectief willen zijn in die lobby... dan zullen we misschien moeten voorkomen dat we gevechten voeren... waarvan de Europese Commissie zegt bij voorbaat...

[0:32:31] dat we daar ons gelijk niet in gaan krijgen.

[0:32:34] En ik heb mijn aantekening gezet onder die poging... om in Brussel de derogatie weer te krijgen.

[0:32:39] Dus ik vind ook dat de minister met de zegen van deze coalitie... daar de groene gesprekken over moet voeren.

[0:32:43] Maar ik ben het met mevrouw Bromet eens... dat de tijd op enig moment ook wel gaat tikken.

[0:32:48] En met het aflopen van deze derogatie... we wel ook met elkaar duidelijk moeten gaan hebben... wat wordt nou de strategische inzet voor Nederland... als het gaat om werken aan een mesbeleid... wat past bij de Nederlandse standaarden.

[0:33:01] Mevrouw Bromets.

[0:33:04] Ja, voorzitter.

[0:33:05] Nou ja, kijk, we willen een derogatie.

[0:33:07] Nou, we niet, wij niet.

[0:33:08] Maar de VVD wil een derogatie voor 2025.

[0:33:10] En voor ik het weet is het jaar om.

[0:33:14] Dus dan is het gewoon klaar.

[0:33:16] Maar de vraag is natuurlijk ook of het kabinet de juiste strategische keuzes maakt.

[0:33:21] Dus als je leest in die brief...

[0:33:23] Ik had het allemaal kunnen voorspellen dat de commissie niet blij is met het verkleinen van de bufferzone.

[0:33:28] De verlenging van de periode waarin bemest mag worden.

[0:33:30] De intentie om minder gebieden als verontreinigd aan te wijzen.

[0:33:33] Dat is toch allemaal dom als je iets wil halen uit Brussel.

[0:33:37] Als je iets nodig hebt van Brussel, dan ga je toch niet nog meer vragen.

[0:33:40] Dan ga je iets geven.

[0:33:41] Is de VVD dat met mij eens?

[0:33:46] Voorzitter, ik heb eerder de initiatief genomen om te komen met een Brussel-strategie.

[0:33:52] Dat we strategisch en verstandig nadenken over het antwoord op de vraag... hoe we effectief en slagvaardig de goede dingen kunnen doen voor de Nederlandse landbouw... en voor elkaar kunnen krijgen in Brussel.

[0:34:04] Dus ja, niet voor niets stel ik de minister ook de vraag van wanneer weten we nou of het geslaagd is of niet.

[0:34:11] En wanneer we misschien met elkaar het debat moeten gaan voeren over een andere strategie.

[0:34:16] Maar dan kom ik terug op de afspraak en de handtekening die ik heb gezet.

[0:34:19] We hebben onze handtekening.

[0:34:19] tekening gezet voor het hoofdlijnakkoord... waarin de minister de ruimte krijgt voor het krijgen van derogatie.

[0:34:25] Maar minstens zo belangrijk, voorzitter... zo niet misschien nog zelfs belangrijker, zeg ik dan maar even hier... is dat ik vind dat we uiteindelijk de goede dingen moeten doen... als de kans daar is bij de wijziging van die nitraatrichtlijn.

[0:34:37] Want als we dat toen hadden gedaan, toen die 170 kilo stikstof per hectare werd afgesproken... dan hadden we nu die discussie niet hoeven voeren over de afgelopen jaren.

[0:34:47] Dus laten we ook, zeg ik dan maar als oproep in de richting van het kabinet... laten we daarin strategisch de goede dingen doen, zodat we...

[0:34:53] op dat gebied onze zin krijgen.

[0:34:55] En ook de samenwerking zoeken met andere landen... waar ook sprake is van veelblijvend gasland.

[0:35:01] Denemarken, Ierland heeft allemaal te maken gehad met deze discussie... van het in hun geval afstappen van de derogatie... en uiteindelijk komen tot het inzet van een gaslandcoalitie.

[0:35:10] En daar zou ik ook de minister van harte toe willen oproepen... omdat ik denk dat dat effectief is.

[0:35:16] Meneer Van Kampen, u heeft nog een minuut om uw betoog te vervolgen.

[0:35:20] Ja, voorzitter, dank.

[0:35:22] Ik zou de minister willen vragen wat de Europese Commissie vond van het voorstel... om de derogatievrije zone rond Natura 2000-gebieden te verkleinen van 250 naar 100 meter.

[0:35:32] is daar formeel toestemming voor gegeven.

[0:35:33] En ik zeg het maar even om daar voorzichtiger in te zijn... omdat we ook de ervaring hebben gehad met de ambtsvoorganger van deze minister... die hals over de kop twee jaar geleden terug moest uit de Grüne Woch... omdat we toen dachten dat we misschien 2023 nog als overgangsjaar... voor dat actieprogramma konden zien.

[0:35:50] Nou, daar was de Europese Commissie heel duidelijk over.

[0:35:52] Dat werd een harde niet.

[0:35:55] Om te voorkomen dat we achteraf dingen moeten repareren... hecht ik aan die antwoorden.

[0:35:59] Voorzitter, een doorkijk naar het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn zou ik de minister willen vragen.

[0:36:06] Want we lezen in haar planning dat we pas in Q4 het achtste actieprogramma in internetconsultatie gaan.

[0:36:13] Voorzitter, als dat actieprogramma al volgend jaar ingaat... dan zit er wel heel weinig tijd tussen om de Kamer ook de ruimte te geven om het debat te voeren.

[0:36:21] Dus ik zou toch het kabinet willen vragen of er al eerder mogelijkheid is om de Kamer...

[0:36:27] te informeren over de contouren.

[0:36:28] En ik zou de minister willen vragen of in dat achtste actieprogramma... ook de afspraak in het addendum op het zevende actieprogramma zit... om te komen tot een grondgebonden melkveehouderij in 2032.

[0:36:38] En tot slot, voorzitter De Wolf.

[0:36:41] Want de staatssecretaris geeft aan... dat na het afschalen van de beschermingsstatus in het verdrag van Bern... het kabinet vooruitlopend werkt aan wijziging van nationale wet en regelgeving.

[0:36:52] Vooruitlopend op wijziging van de vogel- en habitatrichtlijn.

[0:36:55] En ik zou de staatssecretaris willen vragen aan wat voor wijzigingen moeten we dan denken?

[0:36:59] En wanneer verwacht hij die wijziging in de Vogel en Habitat-richtlijn of van de Vogel en Habitat-richtlijn?

[0:37:06] Tot zover, voorzitter.

[0:37:08] Dank u wel, meneer Van Kamper.

[0:37:10] We geven de bewindslieden enige tijd om hun antwoorden te kunnen voorbereiden.

[0:37:14] En dan schors ik de vergadering tot 20 over 6.

[0:37:23] Dat was het idee.

[1:20:23] Ik heropen de vergadering en geef het woord aan de minister.

[1:20:28] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:20:30] Ik ben toe aan de beantwoording van de eerste termijn van de zijde van het kabinet.

[1:20:36] En ik wil graag in vier blokjes gaan antwoorden.

[1:20:39] Ik begin met een blokje over MKZ en Grunewoche.

[1:20:44] En dan een blokje handel, een blokje mest en dan een blokje overig.

[1:20:49] En...

[1:20:51] Ja, ik zou gelijk maar even reageren en beginnen met de Grüne Woche.

[1:20:57] En die heeft natuurlijk een directe relatie met de MKZ.

[1:21:00] Want mevrouw Bromet, maar ook de heer Holman, die hadden vragen over of het niet een te vergaande maatregel was om niet naar de Grüne Woche af te reizen.

[1:21:13] En het antwoord is dat ik daar natuurlijk echt niet lichtzinnig over nagedacht heb.

[1:21:19] En die beslissing daartoe ook niet lichtzinnig gemaakt heb.

[1:21:24] Maar gezien de situatie met MKZ in Duitsland en de ontwikkelingen en de onzekerheden die daar nog omheen zaten.

[1:21:32] En de onrust met name ook die dat in Nederland veroorzaakte.

[1:21:38] ...zag ik mij uiteindelijk genoodzaakt om hier te blijven.

[1:21:41] Maar uiteraard wel met de kanttekening dat het Hollandpaviljoen... ...gewoon met een afvaardiging van LVVN in de vorm van de staatssecretaris Rumeni... ...die ons daar vertegenwoordigd heeft.

[1:21:56] En ik betreur ook het beeld dat ontstaat dat de Duitse minister hier kanttekeningen bij had...

[1:22:04] Ik kan u wel vertellen dat in de afgelopen weken ik echt zeer nauw contact gehad heb met de Duitse minister.

[1:22:12] En ik hem ook heb meegenomen in mijn overwegingen om niet te gaan naar de Grüne Woche.

[1:22:17] En ook mijn vertrouwen in zijn aanpak op de situatie in Duitsland, het vertrouwen daarin heb uitgesproken.

[1:22:25] Om zijn begrip gevraagd heb.

[1:22:28] Hij reageerde daar zeer begripvol op.

[1:22:30] En was blij dat we met de Nederlandse delegatie alsnog af zouden reizen.

[1:22:35] En dat de staatssecretaris daar ons departement zou vertegenwoordigen.

[1:22:39] Maar de reactie was begrip.

[1:22:41] En ik heb hem daar natuurlijk goed in meegenomen.

[1:22:44] En die relatie...

[1:22:47] is heel goed.

[1:22:48] En ik kan wel zeggen, ook met het samenwerken in het optrekken en afstemmen rondom de ontwikkelende MKZ-crisis, die er toch even was en nu gelukkig als een nachtkaars lijkt uit te doven, is die relatie ook wel wat versterkt.

[1:23:04] Want dat is wat op zo'n moment ook gebeurt.

[1:23:09] Dus was die reactie niet te zwaar?

[1:23:11] Ik vind van niet.

[1:23:12] De situatie van 2001 in Nederland toen MKZ hier was, die stond echt vers in het geheugen gegrift van velen, ook op mijn departement.

[1:23:24] En die heeft er echt zwaar in gehakt.

[1:23:26] En op het moment dat ik deze knoop moest doorhakken... was er nog best veel onzekerheid.

[1:23:30] Ik ben ook blij om zojuist met jullie besproken te kunnen hebben... dat die onzekerheid nu echt significant minder is.

[1:23:37] En daar een brief vrijdag ook over naar de Kamer te kunnen sturen...

[1:23:42] Maar op dat moment... Ik sta achter mijn beslissing van vorige week.

[1:23:46] Maar we zijn nu op dit moment wel weer in een nieuwe situatie.

[1:23:51] Ja, was de Grüne Woche.

[1:23:52] En helaas, want ik heb het volgens mij in mijn hoorzitting nog met uw kamer over de Grüne Woche gehad.

[1:23:58] Omdat ik daar al vele jaren na afreis het belang ervan ook absoluut in zie.

[1:24:03] En het heel spijtig vond dat ik nu in mijn eerste termijn als... Nou ja...

[1:24:08] Niet dat ik zeg dat daar meer termijnen zullen volgen, maar ik bedoel meer van de eerste grune wochten die ik meemaak vanuit dit ambt, dat ik daar niet bij kan zijn.

[1:24:17] Dat gezegd, dan wil ik ook mijn oprechte complimenten uitspreken naar alle, de NVVA en alle betrokken instanties, die de afgelopen weken zo hard gewerkt hebben, waardoor we nu ook in die rustige vaarwater terechtkomen.

[1:24:33] Er is enorm veel inzet gepleegd en ik ben echt onder de indruk van onze eigen instanties die zich hiermee bemoeien.

[1:24:44] Er is een interruptie van mevrouw Broemets.

[1:24:48] Ja, voorzitter, ik heb er best begrip voor dat de minister zegt als er een crisis situatie is, dan wil ik op het honk blijven.

[1:24:54] Alleen het rare van deze situatie was eigenlijk dat de ambtelijke top in Berlijn was en de minister hier.

[1:24:59] Wat kan je nou als minister in Nederland doen als je ambtenaren in een ander land zit?

[1:25:04] De minister.

[1:25:07] Nou ja, de ambtelijke top, maar ik heb niet iedereen nodig om toch dingen in gang te zetten.

[1:25:13] Niet iedereen zit daar en wij hebben ondertussen gewoon doorgewerkt op het ministerie.

[1:25:19] Dus ik denk...

[1:25:21] Absoluut.

[1:25:22] En dat is ook door de onrust die er in Nederland ontstaat.

[1:25:26] Die ook heel terecht is.

[1:25:27] Wat ik net ook aangaf.

[1:25:29] Daarom begon ik daar ook over.

[0:00:00] 2001.

[1:25:31] Dat staat hier nog.

[1:25:32] Dat heeft er zo diep ingehakt.

[1:25:34] Bij heel veel boerenbedrijven.

[1:25:37] De onrust was op dat moment te groot.

[1:25:40] En dat de situatie zich nog zou doorontwikkelen.

[1:25:43] Dat was op dat moment onvoldoende uitgesloten.

[1:25:46] Ook al was het risico op de beurs zelf.

[1:25:48] En daarom zei ik ook...

[1:25:50] De Nederlandse delegatie moet daar gewoon naartoe.

[1:25:53] Daarvoor is het te belangrijk.

[1:25:55] Maar vanuit het oogpunt, als het nodig is, dan ben ik hier om snel te schakelen.

[1:26:01] En ik heb ook gewoon doorgewerkt op het departement in die dagen.

[1:26:09] Ja, ik heb zojuist ook al iets gezegd over de maatregelen en de aangekondigde versoepeling daarvan.

[1:26:16] En daarover krijgt u vrijdag in een brief de laatste stand van zaken en de formele Kamerbrief.

[1:26:23] De heer Holman had nog een vraag en dat was met betrekking tot vaccinatie en of het diva vaccin daarvoor gebruikt kan worden.

[1:26:32] Of ik ook voornemens ben om in de toekomst te gaan vaccineren en of we ook tot beleid komen om dat makkelijker te maken.

[1:26:41] Het antwoord daarop is natuurlijk dat, zoals ik ook in de meest recente brief hierover aan u gedeeld heb, dat er honderdduizend vaccins besteld zijn.

[1:26:50] Die zijn er inmiddels ook.

[1:26:52] Dus die, nou ja, godzijdank hebben we die niet in hoeven zetten.

[1:26:56] Ik heb begrepen dat die lang houdbaar zijn.

[1:26:58] Dus die kunnen we ook bewaren voorlopig tot een komende... Ja, mocht de situatie zich ooit weer in negatieve zin ontwikkelen.

[1:27:09] Op het moment dat het nodig is, is het contract zo ingericht... dat wij echt in no-time op kunnen schakelen naar 1,6 miljoen vaccinaties.

[1:27:18] Dus die zijn dan in no-time binnen handbereik.

[1:27:23] Nu waren ze er ook heel snel, maar 100.000 hebben we er dus in ieder geval op voorraad.

[1:27:28] Ik hoop ook dat de situatie zoals die nu is ook laat zien... dat eigenlijk ook in Duitsland, maar ook zeker in Nederland... dat proces ook heel snel...

[1:27:38] opschakelen en laten we hopen dat we dus geen 100.000 dozen in de toekomst nodig hebben.

[1:27:44] Ik denk dat de heer Holman ook goed weet wat voor handelsbeperkingen er op dit moment zit aan gevaccineerde dieren of de producten die daardoor geproduceerd worden.

[1:27:55] Er is binnen Europa afzet mogelijk, maar dat is zeer complex.

[1:28:00] Dat vraagt heel veel van de keten.

[1:28:02] Dus op dit moment is preventief vaccineren gewoon niet een weg.

[1:28:10] Want de producten worden minder waard.

[1:28:12] Dus dat gaat in de hele keten een negatief effect veroorzaken.

[1:28:18] Mocht er in de toekomst draagvlak zijn voor export... daar kan ik natuurlijk aandacht voor vragen.

[1:28:23] Maar op dit moment is daar geen draagvlak voor.

[1:28:27] Die producten niet exporteren.

[1:28:30] Dus preventief vaccineren is nu niet het beeld dat we dat moeten doen.

[1:28:37] Maar wel op het moment dat er iets zich ontwikkelt... kunnen we preventief vaccineren binnen de twee kilometerzone van een bedrijf... als daar een positieve...

[1:28:48] ...besmetting geconstateerd is.

[1:28:51] Wel met dezelfde consequenties die ik zojuist geschetst heb... ...voor de keten en alle interventies die je daar dan op in moet richten.

[1:28:58] Daar hebben we natuurlijk ook in alle scenario's de afgelopen twee weken... ...met de sector ook over gesproken.

[1:29:03] Dat dat wel een consequentie is dan.

[1:29:05] Maar preventief is dat te verstrekkend ook.

[1:29:09] Er is een interruptie van de heer Van Kamp.

[1:29:12] Voorzitter, dank.

[1:29:13] En de minister, laat ik allereerst ook de complimenten delen die de minister uitspreekt in de richting van de inspectie, richting de ambtelijke organisatie en iedereen vanuit de sector die de afgelopen week heeft klaargestaan om het goede te doen.

[1:29:27] Want het is goed gegaan en gelukkig maar.

[1:29:29] Maar als het anders zou zijn gegaan, dan hadden we hier ook anders gezeten.

[1:29:33] Dus ik deel volledig die waardering, laat ik dat eerst zeggen.

[1:29:36] Ten tweede geeft de minister terecht aan dat er handelsbeperkingen zijn aan de export van gevaccineerd vlees.

[1:29:42] En dit debat hebben we ook al vaak gevoerd in het kader van de vogelgriep, ook met het vorige kabinet.

[1:29:48] En ik zou de minister toch willen vragen of het niet eens de moeite loont om die discussie wel aan te zwengelen in de Raad.

[1:29:56] Om toch eens te kijken of er landen zijn die misschien met ons dat debat willen opstarten...

[1:30:01] omdat vaccinatie is niet nieuw.

[1:30:04] Vaccinatie is ook niet vreemd op dit moment al in de veehouderij.

[1:30:10] Dus ik zou de minister willen vragen of zij daartoe bereid is.

[1:30:12] En dat is misschien een pad van de lange adem.

[1:30:15] Maar laten we misschien die discussie eens aanzwengelen.

[1:30:18] Want daarmee voorkomen we dat zich wel een situatie voordoet... die we hier met elkaar willen voorkomen.

[1:30:26] Dank u wel, meneer Van Kamp.

[1:30:27] Uw interruptie is wel een dubbele geworden.

[1:30:29] Maar goed, het woord is aan de minister.

[1:30:34] Er is nog een interruptie van mevrouw Van der Plas.

[1:30:38] Kan ik niet eerst op haar interruptie reageren?

[1:30:40] Want ze interrupeert niet op... Nee, precies.

[1:30:43] Ja, gaat uw gang, minister.

[1:30:44] Ja, want anders dan wordt het voor mij veel om in één keer door te gaan.

[1:30:49] Vooropgesteld, gezien de verstrekkendheid van een potentiële uitbraak in een lidstaat, maar zeker ook in Nederland, ben ik daar zeker toe bereid.

[1:31:00] Dus we kunnen die gesprekken aangaan.

[1:31:02] Ik weet niet hoe kansrijk dat is, maar ik ben het helemaal eens met de heer Van Kampen.

[1:31:06] De producten van deze dieren, dat gaat ook over zuivel bijvoorbeeld, die zijn gewoon voor de humane consumptie.

[1:31:13] Daar is niets mis mee.

[1:31:15] Dus ik ben absoluut bereid om dat gesprek aan te zwengelen en te kijken of daar bij andere lidstaten ook draagvlak voor is.

[1:31:22] Ik denk dat dat echt een verantwoordelijkheid is die we met elkaar dragen.

[1:31:27] Dus ik ga me daarvoor inspannen.

[1:31:30] Dank u wel.

[1:31:30] Dan mevrouw Van der Plas.

[1:31:33] Ja, dank u wel.

[1:31:34] En zeker de complimenten.

[1:31:38] Ook voor de minister die heeft gezegd, ik moet in een tijd van crisissituatie, dan ben ik hier.

[1:31:44] En hoewel het erop leek dat het veilig was, had het ook gewoon heel anders kunnen zijn.

[1:31:52] Inderdaad, complimenten.

[1:31:53] En ook de complimenten voor de staatssecretaris voor de vervanging en de wijze waarop hij dat heeft gedaan.

[1:32:01] De route van de MKZ naar Duitsland.

[1:32:04] Ik weet niet of daar al wat van bekend is.

[1:32:07] Hoe is het daar terechtgekomen?

[1:32:09] Ik weet niet of de minister dat nu al weet, maar wellicht in de brief.

[1:32:13] Want daar ben ik wel benieuwd naar.

[1:32:15] Hoe kan dat dat dat hier terecht is gekomen?

[1:32:17] Of in Duitsland?

[1:32:18] De minister.

[1:32:20] Ik heb een zeer frequente update over de ontwikkelingen op dit dossier.

[1:32:24] En dit is ook een vraag die ik al meermaals gesteld heb.

[1:32:28] Maar ik begrijp dat ze die ook in Duitsland nog niet hebben kunnen ontdekken... of niet kunnen vaststellen wat de insleeproute geweest is.

[1:32:37] En dat kan echt...

[1:32:39] Ja, dat kan heel breed zijn.

[1:32:41] Dat kan met dieren gaan zijn.

[1:32:43] Maar het kan bijvoorbeeld ook... En dit is echt een hypothetische suggestie.

[1:32:48] Dus dit is niet dat Duitsland dat zegt.

[1:32:50] Maar wat kan is dat iemand toch bijvoorbeeld een broodje met besmet vlees... vanuit een land dat wel MKZ heeft meegenomen... en in het gebied waar die waterbuffels in dit geval lopen... die hebben neergegooid.

[1:33:04] Dat is een heel ver strek...

[1:33:06] ...hypothetisch scenario, maar dat zou kunnen.

[1:33:09] En op dit moment is daar geen vastgestelde insleeproute die bevestigd is.

[1:33:15] Dus ik zou het ook graag weten, maar helaas.

[1:33:20] Vierde voorzitter.

[1:33:21] Ja, dank u wel.

[1:33:21] Vervolgt u me toch?

[1:33:23] Ja, dit was mijn Grunewog CQ-MPKZ kopje.

[1:33:30] Als daar geen interrupties of vragen meer over zijn, dan ga ik nu naar de handel.

[1:33:36] waar we uiteraard net in zekere zin ook iets over gezegd hebben.

[1:33:41] En ik wilde overigens ook nog even de complimenten aan de staatssecretaris doen.

[1:33:44] Die was ik zojuist vergeten, maar ik hoor vanuit verschillende bronnen... dat hij met verven daar Nederland vertegenwoordigd heeft.

[1:33:50] Dus dank.

[1:33:52] Had ik hem natuurlijk zo ook al gezegd, maar goed.

[1:33:55] Dat handelsverdragen, daar was een vraag over van de heer Van Kampen.

[1:34:00] En dat gaat over het feit dat er eerder ook...

[1:34:05] een motie Kaminga Paternotte is geweest die verzocht heeft om een positieve grondhouding aan te nemen ten aanzien van nieuwe handelsverdragen en om deze ook bij de Europese Commissie te bepleiten of te communiceren.

[1:34:22] In algemene zin is het zo dat wij als kabinet... een positieve grondhouding hebben tegenover handelsakkoorden.

[1:34:31] Maar in deze specifieke situatie is er wel... in het bijzonder gericht op dit specifieke handelsakkoord... heeft de Kamer via de motie Teunissen wel een heel helder signaal afgegeven...

[1:34:46] De zorgen die in de basis in die motie verwoord zijn, die neemt dit kabinet uiterst serieus.

[1:34:54] En ja, dat is wel dat we vonden dat we in ieder geval wel het standpunt van de Kamer, van ons parlement, ons opdrachtgever, hebben gecommuniceerd.

[1:35:07] En...

[1:35:09] Ja, tegelijkertijd is het zo dat we natuurlijk ook gezegd hebben... dat we pas met een formeel kabinetstandpunt ten aanzien van Mercosur komen... als alle definitieve documenten gepubliceerd zijn.

[1:35:22] En daarin zullen we dan alle voor- en nadelen afwegen.

[1:35:27] En ja, formele besluitvorming op het handelsverdrag... ook dit handelsverdrag, waar toch echt wel...

[1:35:34] een uitgesproken motie voor gepasseerd is nog naar uw Kamer komen.

[1:35:41] Dus met die appreciatie wordt het akkoord dan ook... door het kabinet conform die motie beoordeeld.

[1:35:50] Oké, nog meer in dit blokje.

[1:35:55] Mevrouw van der Plas had een vraag over China.

[1:35:59] En dan met name over de antidumpingonderzoeken.

[1:36:05] Ja...

[1:36:08] Ik ben me er ter degen van bewust dat dit grote consequenties heeft voor deze sectoren.

[1:36:18] Tegelijkertijd is het wel zo dat we die sectoren daar niet volledig tegen kunnen beschermen.

[1:36:23] Omdat dat ook een consequentie is van internationale handel drijven.

[1:36:28] Het is wel zo dat ik hiervoor ook bij de Europese Commissie wel aandacht gevraagd heb en dat de Europese Commissie ook een formeel onderzoek is gestart, een WTO-zaak tegen China, om te kijken of dit onderzoek wel voldoet aan de eisen die daaraan gesteld worden.

[1:36:48] De commissie zelf vindt namelijk dat het niet in overeenstemming is met de WTO-regels.

[1:36:53] En dat is ook in lijn met waar ik herhaaldelijk ook in de Raad richting de commissie voor heb uitgesproken namens Nederland.

[1:37:03] Dus dat staat bij ons op het netvlies.

[1:37:06] We kunnen het daarmee niet direct voorkomen of afwentelen.

[1:37:09] Maar er worden dus ook concrete acties door de commissie opgenomen.

[1:37:13] En ja, dat is afwachten wat daaruit komt.

[1:37:18] Mevrouw Van der Plas had nog een vraag.

[1:37:20] En dat gaat over Oekraïne en de producten die zij exporteren naar de EU.

[1:37:28] En de Europese regels voor productie en in hoeverre zij diezelfde standaarden produceren.

[1:37:35] Ik denk dat de legbatterij eieren, en ik noemde hem vanmiddag ook in een ander debatje...

[1:37:40] ...bij het Vragenuur, die zijn daar natuurlijk een voorbeeld van.

[1:37:46] Nu is het zo dat er een associatieakkoord is gesloten met Oekraïne.

[1:37:50] Dat is al in 2014 gebeurd.

[1:37:52] En daarin is ook afgesproken dat Oekraïne zich heeft gecommitteerd... ...aan de overname van Europese wet en regelgeving... ...die belangrijk is voor een goede werking van de interne markt.

[1:38:04] Een verbod uiteindelijk op legbatterijen maakt daar onderdeel van uit.

[1:38:10] Dus daar werken zij naartoe.

[1:38:11] Op dit moment is het zo dat de implementatie... aan de Oekraïnse zijde wordt geïmplementeerd.

[1:38:19] Dat heeft natuurlijk tijd nodig.

[1:38:21] Dat zien we ook in Nederland.

[1:38:22] Hoe uitgebreid en tijd dat ook vraagt om richtlijn en zaken te implementeren.

[1:38:29] Maar de stand van zaken is wel dat zij inmiddels aan 80%...

[1:38:34] van de... Even kijken, want het heeft een aparte naam.

[1:38:41] Het EU-sanitaire en vitosanitaire...

[1:38:45] AQI, waaronder de Europese regelgeving voor dierenwelzijn.

[1:38:51] En daar zitten dus ook de legbatterijen bij.

[1:38:54] En inmiddels staan zij 80% in lijn met deze wet en regelgeving.

[1:39:00] Dus ja, dat is van belang.

[1:39:03] En die 20% moet ook nog, maar gezien de ontwikkelingen aan de Oekraïnse zijde... is het ook begrijpelijk dat dat nog even tijd nodig heeft.

[1:39:15] Interruptie van mevrouw Van der Plas.

[1:39:19] Ja, dank u wel.

[1:39:21] Ik vraag me toch af... kunnen we als Europa... wat kunnen we doen om ervoor te zorgen... dat er zo min mogelijk legbatterij... of zo min als nul eigenlijk, liefst...

[1:39:34] ...legbatterie-eieren naar Nederland komen.

[1:39:37] Want kijk, die staan niet op tafel.

[1:39:40] Het is niet het tafel-ei zoals je het kunt kopen... ...waarin je kunt zien op zo'n code waar komt het vandaan.

[1:39:45] Maar het komt grootschalig hier naartoe en wordt verwerkt in soepen, in sauzen en koekjes.

[1:39:49] Dus je ziet het ook niet.

[1:39:51] Is er een mogelijkheid waarop wij bijvoorbeeld met de levensmiddelenhandel kunnen zeggen van... ...let daarop dat je dat niet importeert.

[1:39:58] Want het is niet te verkopen naar boeren die hier iets niet mogen produceren... ...dat het op een andere manier hier wel komt.

[1:40:05] De minister.

[1:40:07] Het korte antwoord is dat we het niet kunnen verbieden... maar dat in principe de afspraak is dat de legbatterijen... ik meen per 2026, dat ze daarin ook moeten naleven.

[1:40:19] Dus dat is afgesproken.

[1:40:25] Dank u wel.

[1:40:26] Vervolgt u me toch?

[1:40:29] Dank, voorzitter.

[1:40:29] Dan kom ik op het volgende blokje.

[1:40:33] Mest...

[1:40:39] Ik zei eerst altijd een van mijn favoriete onderwerpen... maar dat is niet altijd het geval.

[1:40:45] Ja.

[1:40:48] Ja, en...

[1:40:52] Dingen ontwikkelen zich soms in rap tempo.

[1:40:56] Nee, MERS is ontzettend fascinerend.

[1:40:58] En dan gaat het met name om nutriënten, grondstoffen.

[1:41:01] En dat is gewoon een hele fascinerende wereld... waar ik ook op een verjaardag een avond over kan sparren... met tot ongenoegen van mijn familieleden.

[1:41:09] Maar goed, ik zou jullie daar niet mee vervelen.

[1:41:13] Mevrouw Bromet, de heer Holman, mevrouw Potts, maar ook de heer Van Kampen, die hadden een vraag over de nieuwe derogatie, de stand van zaken en de haalbaarheid ervan, wanneer een verzoek zal worden ingediend en hoe de minister van INW hiernaar kijkt.

[1:41:32] En de betrokkenheid van de Tweede Kamer.

[1:41:38] Ja, de nieuwe derogatie.

[1:41:39] Ik heb dit in vorige mesdebatten ook herhaaldelijk gezegd.

[1:41:44] En ook toen ik gevraagd werd voor dit ambt.

[1:41:48] En ik weet nog dat ik toen, voordat ik kennis maakte met de premier...

[1:41:54] Ook al in deze lijn bevraagd werd door de media, heb ik gezegd... dit is geen gelopen race.

[1:42:00] Dat is het niet, dat was het niet en dat is het nog steeds niet.

[1:42:04] De nieuwe Europese Commissie is echt net begonnen.

[1:42:08] Ik vind het een heel belangrijk onderwerp.

[1:42:10] Dat is ook de reden waarom ik aangedrongen heb... zodra de nieuwe Europese Commissie er is, wil ik ermee in gesprek.

[1:42:20] Ik denk dat de...

[1:42:23] Eurocommissaris Roswell had volgens mij... haar allereerste afspraak met de minister was met mij.

[1:42:28] Dus dat geeft ook wel aan, denk ik, hoe we er ook bovenop zitten.

[1:42:32] En er worden verschillende gesprekken gevoerd natuurlijk.

[1:42:35] En een eventuele aanvraag.

[1:42:37] Want er werd nu gesuggereerd... kijk, in 2025 hebben we nog een vorm van derogatie.

[1:42:44] De inzet en de opdracht die ik vanuit het hoofdlijnenakkoord heb meegekregen... en waar mijn inzet ook op gericht is...

[1:42:51] En dat vloeit ook voort uit het vorige debat en kamerbrieven die ik gedeeld heb.

[1:42:55] Dat is inderdaad de inzet op de evaluatie van de nitraatrichtlijn.

[1:43:00] En dat is eigenlijk in lijn met de beschouwing die de heer Van Kampen daarover gaf.

[1:43:05] Grondsoort, bemestingsnorm, gewas.

[1:43:09] En dat bemestingsnormen daarop aan moeten sluiten.

[1:43:12] Dat dat vanuit...

[1:43:13] milieukundig oogpunt echt wetenschappelijk ook te verantwoorden valt.

[1:43:18] En die gesprekken die lopen voortdurend.

[1:43:20] En ik heb daar ook een goed gesprek over gehad met de eurocommissaris, beide, die verantwoordelijk zijn voor deze dossiers.

[1:43:29] En ik zie ook dat een eventuele aanvraag... Ierland heeft het al aangekondigd... een eventuele aanvraag daarvoor op korte termijn zal moeten... om te kijken of we daar in 2026 dan nog profijt van kunnen hebben.

[1:43:46] En dat zullen we doen op het moment dat we de opening daarvoor zien... en hem kansrijk achten.

[1:43:53] Maar nogmaals...

[1:43:56] Het is geen gelopen race, maar ik blijf benadrukken...

[1:44:01] dat een derogatie echt van het grootste belang is... voor het behoud van onze gezinsbedrijven en de positie van onze boeren.

[1:44:10] En ik heb zojuist ook een aantal in de bijdrage aan de kant van de Kamer... een aantal opmerkingen gehoord over derogatie in relatie tot de waterkwaliteit.

[1:44:19] En ja, ik wil het beeld toch echt benadrukken en uitdragen... dat juist onder derogatiebedrijven de grondwaterkwaliteit over het algemeen juist heel erg goed is.

[1:44:31] En dat zit hem ook in dat je graslandnorm... dat dat een van de voorwaarden is van derogatie.

[1:44:37] Maar gemiddeld genomen, dat is echt een heel hoog percentage... derogatiebedrijven die voldoen gewoon aan die nitraatnormen.

[1:44:45] En het zou juist een negatieve afwenteling zijn... op de waterkwaliteit als derogatie eraf gaat.

[1:44:51] En dat heeft ook te maken met de voorwaarden van derogatie.

[1:44:55] Ik wil u even onderbreken, minister.

[1:44:57] Want er is een interruptie van mevrouw Brommet.

[1:45:00] Ja.

[1:45:02] Ja, voorzitter, misschien komt het nog, maar gaat de minister ook nog reflecteren op die vrij vernietigende brief die geschreven is over de derogatie?

[1:45:09] En wat is dan de laatste datum dat Nederland met die aanvraag moet komen?

[1:45:14] Want dan weten we ook een beetje waar we staan.

[1:45:17] De minister.

[1:45:19] Ik kom inderdaad nog op die andere vragen.

[1:45:22] Dat zit er later in.

[1:45:23] Ik kan het nu doen, maar ik loop de vragen even ordentelijk af.

[1:45:26] Anders weet ik straks niet meer welke brief ik wel en niet gehad heb.

[1:45:30] En die brief maakt al onderdeel vanuit de beantwoording straks, denk ik.

[1:45:35] Ik denk dat ik daar nog een formele vraag van heb liggen.

[1:45:38] En voor wat betreft derogatie, we weten dat daar een aantal nitraatcomitees zich ook over moeten buigen.

[1:45:45] Dus dat dat wel ook op korte termijn zal moeten.

[1:45:47] Ik kan er nu nog geen datum aan verbinden.

[1:45:50] Deze week ben ik opnieuw weer in op de Landbouw- en Visserijraad uiteraard.

[1:45:54] Ik ga daar zondag al naartoe.

[1:45:55] We zullen daar natuurlijk alle inzetten opnieuw oplegen.

[1:45:58] En zodra dat kan...

[1:46:01] Ik moet wel benadrukken, en dat heb ik eerder ook al eens in een plenaire debat gezegd, dat dit soort onderhandelingen natuurlijk wel ook in een soort vertrouwelijkheid plaatsvinden.

[1:46:09] Ik kan dat dus niet alle hoed- en randzaken openlijk delen.

[1:46:15] Dat helpt niet.

[1:46:17] Maar er wordt veel inzet op gepleegd, zowel door mij bestuurlijk als ambtelijk.

[1:46:23] Een aanvraag zal dit jaar over niet heel lange tijd gedaan moeten worden.

[1:46:30] Mevrouw Bromet.

[1:46:31] Ja, maar voorzitter, je kan natuurlijk terugrekenen.

[1:46:33] Want als je wil dat die volgend jaar terug is, dan moet je gezien al die nitraatcomité's die er nog naar moeten kijken, kan je uitrekenen wanneer die aanvraag gedaan moet worden.

[1:46:42] Dat is niet in december, neem ik aan.

[1:46:44] Kan de minister een maand noemen waarin dan dat plan verstuurd moet worden?

[1:46:48] Of heeft ze niet die terugrekenexercitie gedaan?

[1:46:50] De minister.

[1:46:52] Ja, ik heb natuurlijk terugrekenexercities gedaan.

[1:46:55] Het voordeel is wel dat een boer ook niet op 15 februari alle mest opgereden heeft.

[1:47:00] Het is veel vaker voorgekomen in het verleden ook dat nog niet op 1 januari duidelijk was dat derogatie zou komen en dat het in de loop van het jaar verleend werd.

[1:47:10] Dus in die zin zit daar wel iets rek in.

[1:47:14] Het liefst zo snel mogelijk natuurlijk.

[1:47:17] Ik ga er nu geen datum aan hangen, maar wat ik zeg, zo snel mogelijk.

[1:47:21] Maar we zijn nu nog niet aan een formele aanvraag, maar dat zal op korte termijn wel moeten.

[1:47:28] Interruptie van meneer Hallman.

[1:47:31] Ja, voorzitter.

[1:47:32] Ik denk dat het belangrijk is dat de minister nu gewoon duidelijkheid geeft voor dit jaar.

[1:47:37] Ik interpreteer de woorden dat voor 2025 de kans op derogatie anders dan wat er nu is...

[1:47:47] met twee jaar in afbouw, dat dat zo is en dat het zo blijft.

[1:47:51] En dat betekent dat die boer nu na moet denken van hoe hij die 4000 kuub mest af moet zetten.

[1:47:57] En dat kan hij niet doen als dat moet in juli nog gebeuren.

[1:48:01] Dus een stukje helderheid en een stukje duiding zou heel belangrijk zijn.

[1:48:08] De minister.

[1:48:10] Ja, ik hoor via de voorzitter wat de heer Holman zegt.

[1:48:15] En dit hebben we het vorige debat hierover ook geconcludeerd.

[1:48:19] De huidige derogatie, dat is ook niet wat in het hoofdlijnakkoord dat we met elkaar hebben afgesproken.

[1:48:24] Dat we voor een eventuele tussenfase ook, dat heb ik ook eerder uitgedragen...

[1:48:29] vanaf 26 inzetten op een nieuwe derogatie.

[1:48:32] En dat voor dit jaar de situatie wel is zoals die is.

[1:48:35] Want er ligt een derogatiebeschikking in 2022.

[1:48:39] En de inzet is er niet op gericht... om daar de onderhandelingen weer over op te starten.

[1:48:47] Dat is ook zeer complex, want we hebben gewoon afspraken daarin gemaakt...

[1:48:50] Aan al die afspraken en ook de laatste afspraken vanuit de derogatiebeschikking.

[1:48:56] Dat gaat dan om in de nutriënten verontreinigde gebieden.

[1:49:00] Die hebben we nu ook net gecommuniceerd.

[1:49:02] En dat zijn harde maatregelen.

[1:49:05] Maar het was niet de insteek om die weer open te breken en die discussie aan te gaan.

[1:49:09] Maar om te kijken na deze derogatieperiode om weer voor een nieuwe te gaan.

[1:49:14] En dat is ook waar de inzet op gericht is.

[1:49:16] Dus voor het lopende jaar zullen de boeren hun mestboekhouding... zullen daar echt goed naar moeten kijken.

[1:49:26] Dat is ook in de 13 septemberbrief zitten natuurlijk in de mestaanpak... heb ik vanaf het begin ook gezegd... dat we met die aanpak niet het hele verlies aan mestplaatsingsruimte kunnen mitigeren.

[1:49:40] Dus daarin zullen de melkveebedrijven ook...

[1:49:44] ook goed kritisch moeten kijken en keuzes moeten maken.

[1:49:49] Meneer Halman.

[1:49:50] Ja, voorzitter.

[1:49:50] De minister geeft voor de helft duidelijkheid.

[1:49:53] Deze boer die ik noemde, die weet dus dat hij dit jaar 4000 kub mest af moet zetten.

[1:49:57] Dat hij dat moet gaan regelen.

[1:49:58] Nou, dat is helder.

[1:49:59] Dan weet hij waar hij aan toe is.

[1:50:01] In het verlengde van de vraag van mevrouw Boromet... kunnen wij een derogatieverzoek voor 26 dan... bijvoorbeeld de eerste helft van dit jaar verwachten... of wordt het wel de tweede helft van het jaar?

[1:50:11] Wat is de inschatting van de minister?

[1:50:13] De minister.

[1:50:13] Ja.

[1:50:15] Ja, nee, ik streef er echt wel naar.

[1:50:19] Die voor de zomer moet hij er zijn, ja.

[1:50:25] Eerste helft.

[1:50:28] Ja, dank u wel.

[1:50:29] Meneer Holman, heeft u nog een vervolgvraag?

[1:50:31] Misschien komt de minister nog terug.

[1:50:32] Hoe gaat u de Kamer daarbij betrekken?

[1:50:34] Want er waren ook een paar mensen die daar vragen over hebben gesteld.

[1:50:37] Hoe gaat de minister ons hierbij betrekken?

[1:50:40] De minister?

[1:50:42] Eh...

[1:50:46] Ja, de aanvraag derogatie, dat doen we.

[1:50:50] Ja, ik zit even na te denken.

[1:50:52] Ik kom hier in de tweede termijn even op terug.

[1:50:54] Wat in het proces... We hebben hier eerder ook al afspraken over gemaakt.

[1:50:58] Ik moet even kijken wat ik toen precies gezegd heb.

[1:51:02] En wat de formele route is van een derogatieaanvraag.

[1:51:05] Want daar zijn we dus nog niet.

[1:51:13] Ja, de aanvraag van derogatie is niet iets wat via de Kamer loopt, maar daar wordt de Kamer over geïnformeerd.

[1:51:20] Dus dat is het proces.

[1:51:22] Dank u wel.

[1:51:23] Er was nog een interruptie van mevrouw Pot.

[1:51:25] Ja, voorzitter.

[1:51:26] Eigenlijk meer een verheldering, want de minister die zei iets wat op zich wel vaker wordt gebezigd in de commissie over de relatie met de waterkwaliteit en het feit dat derogatiebedrijven vaak beter scoren.

[1:51:46] Ik snap niet zo goed hoe dat zich verhoudt tot de conclusies van het PWL.

[1:51:50] Ik heb net nog even naar die samenvatting gekeken.

[1:51:52] En daar staat eigenlijk gewoon de nitraatconcentratie in het uitspoelende water onder landbouwgronden daalt als gevolg van de strengere gebruiksnormen van die derogatie.

[1:51:59] Dus ik weet niet of die twee nou met elkaar te ruimen zijn.

[1:52:03] De minister.

[1:52:04] Ja, dat heeft te maken met de aanvullende voorwaarden vanuit de derogatiebeschikking van 2022.

[1:52:10] En dat betekent dat in de nutriëntenverontreinigde gebieden aanvullende maatregelen genomen zijn.

[1:52:16] Maar daarbuiten laat juist de waterkwaliteit in het grondwater zien dat op derogatiebedrijven die gemiddeld genomen veel beter is.

[1:52:25] Maar de Europese Commissie heeft gevraagd in navolging van 2022 om waar normoverschrijdingen te zijn.

[1:52:33] Aanvullende maatregelen, generiek, niet alleen op derogatiebedrijven te nemen in de totale bemestingsnorm.

[1:52:40] En dat betekent ook dat vanaf dit jaar, en dat was ook de laatste implementatie van de voorwaarden uit die derogatiebeschikking...

[1:52:47] dat de totale kunstmestgift dus ook naar beneden gaat met een x-aantal procent.

[1:52:53] En dat is waar het PBL, dat gaat over die aanvullende voorwaarden vanuit de derogatiebeschikking.

[1:53:00] Maar voorzitter, dan toch nog even iets breder.

[1:53:01] Want als je kijkt naar de conclusies van het PBL en je kijkt naar de brief die we van de commissie hebben gekregen.

[1:53:09] Als de minister dan zegt, ja, ik ga die derogatie vragen zodra ik een opening zie.

[1:53:14] Ziet ze dan op basis van die twee dingen die ik nu noem alleen al, ziet zij dan de komende tijd een opening?

[1:53:22] Nou, ja, zeker.

[1:53:23] Want kijk, als het gaat om het behalen van de doelen... en dat bepleit ik ook voortdurend in de Europese Raad en ook richting de commissie... ik heb daar in de gesprekken met beide commissarissen ook gesprekken over gevoerd... is ook in lijn met wat de heer Van Kampen ze juist aangaf... dat je ziet dat op bepaalde grondsoorten met bepaalde gewassen... dat je daar juist veel meer dierlijke mest kunt toepassen zonder dat er meer uitspoelt.

[1:53:47] Vanuit milieutechnisch oogpunt kan dat...

[1:53:50] Tuurlijk heb je bepaalde omstandigheden in hele uitspoelinggevoelige gronden.

[1:53:55] Maar dat wil niet zeggen dat in die nutriëntenverontreinigde gebieden, wil dat niet zeggen dat dat door derogatie veroorzaakt wordt.

[1:54:03] Maar het is wel noodzakelijk, de commissie heeft ons wel gevraagd om daar aanvullende maatregelen te nemen.

[1:54:09] Voor het overige, waar het gaat om de nitraatrichtlijn, komen we natuurlijk met het achtste actieprogramma waar we op dit moment mee bezig zijn.

[1:54:16] Nou, ik heb uw kamer, daar wordt straks ook iets over gevraagd, maar goed, laten we dat dan nu direct maar meenemen.

[1:54:21] Ik heb uw kamer daarin al diverse toezeggingen gedaan.

[1:54:23] Ik geloof dat we in maart, maart met een...

[1:54:27] hebben we naar aanleiding van de motie Vlag of een vraag van de heer Vlag... ook toegezegd om te informeren over het voorgenomen maatregelenpakket... voor het achtste actieprogramma.

[1:54:39] En dat is gericht dus op waar nog een restopgave zit... wat generiek nog noodzakelijk is.

[1:54:46] Maar als het gaat echt om de waterkwaliteit onder derogatiebedrijven... dan is ook van de Commissie Deskundige Meststoffenwet... die heeft een analyse gemaakt...

[1:54:55] ...wat het zou betekenen voor Nederland als de derogatie eraf gaat.

[1:54:59] En zij hebben ook in hun conclusies opgenomen... ...dat juist door die grasland, 80%, 20% akkerbouwland, voorwaarden van derogatie... ...het een negatieve afwenteling gaat hebben op de waterkwaliteit.

[1:55:12] Dus in het totaalpakket aan toe- naar doelsturing...

[1:55:16] En echt, in Brussel pleit ik dan voor de results-based approach.

[1:55:22] Zou een vorm van derogatie passen, mits grondsoort en gewas dat ook toelaten?

[1:55:32] Dank u wel.

[1:55:32] Meneer Van Kampen had ook nog een interruptie.

[1:55:36] U heeft er nog eentje, mevrouw Potten.

[1:55:39] Herstel, nog twee.

[1:55:43] Mevrouw Potti bewaart haar interrupties nog even.

[1:55:44] Dan is het woord.

[1:55:45] U heeft er nog twee.

[1:55:48] Terecht zegt de minister dat de waterkwaliteit onder derogatiebedrijven goed is vanwege die 80% graslandnorm.

[1:55:57] Maar dat is toch een beetje het doel of het middel discussie.

[1:56:01] En we hebben, dat schrijft ook minister Matlener van Water, we hebben gewoon een probleem met de waterkwaliteit in Nederland.

[1:56:07] Dus we hebben ons te houden aan afspraken die we hebben gemaakt met de Europese Commissie om te borgen dat onze waterkwaliteit goed is.

[1:56:14] En ik zou de minister toch ook, net als de eerder sprekende collega's, ertoe willen oproepen... om toch heel snel met die aanvraag voor derogatie te komen, zodat we weten waar we aan toe zijn.

[1:56:22] En dat mocht de Europese Commissie, laten we het hopen van niet, maar onverhoopt zeggen... u krijgt die derogatie niet, we ook een plan B met elkaar kunnen uitwerken.

[1:56:30] Namelijk bijvoorbeeld een blijvend gaslandnorm via een vorm van grondgebondenheid.

[1:56:37] Zodat we kunnen borgen dat er voldoende blijvend gasland in Nederland is...

[1:56:41] Boeren misschien een hogere mesplaatsingsruimte krijgen dan de bestaande 170 kilo norm.

[1:56:47] Maar daarbij tegelijkertijd voorkomen dat er uitspoeling is van nutriënten uit water... en daarbij de waterkwaliteit onder druk staat.

[1:56:53] Dus ik denk dat die snelheid belangrijk is.

[1:56:55] Ik realiseer me dat het twee interrupties zijn.

[1:56:58] dat die snelheid belangrijk is om de aanvraag te doen... dan weten we waar we staan.

[1:57:03] Dus minister, doe die aanvraag op tijd... zodat mocht het onverhoopt niet lukken... we ook tijdig met elkaar in het debat kunnen voeren... over welke maatregelen dan nodig zijn voor boeren... en de kwaliteit van water... om ervoor te zorgen dat we dat op orde hebben.

[1:57:16] En is de minister daartoe bereid?

[1:57:19] Dank u wel, meneer Van Kamp.

[1:57:20] U had het goed gezien.

[1:57:21] Het zijn bijna drie, maar laten we het op twee houden.

[1:57:24] Ik zag mevrouw Nijhoff ook nog.

[1:57:25] Of wilt u hem bewaren?

[1:57:32] Het korte antwoord is dat ik het zojuist ook een paar keer heb aangegeven van zo snel mogelijk.

[1:57:41] En ik zie ook qua planning dat dat moet.

[1:57:44] Dus we zetten alles op alles om zo snel mogelijk die aanvraag door te zetten.

[1:57:49] Maar natuurlijk, de nieuwe commissie is net begonnen.

[1:57:52] Ik ben zondag en maandag weer in Brussel, ga weer gesprekken voeren.

[1:57:57] Dus we zetten alles op alles en er worden heel veel gesprekken gevoerd.

[1:58:01] En dat het snel noodzakelijk is om daar duidelijkheid over te krijgen... ben ik volstrekt eens met de heer Van Kampen.

[1:58:07] Maar we hebben eerder ook met elkaar geconcludeerd... de nieuwe commissie moest geïnstalleerd worden.

[1:58:12] Nou, die zit er net.

[1:58:14] De gesprekken zijn nu geopend en die zijn op het eerste oog...

[1:58:17] Natuurlijk, ondanks kanttekeningen hier en daar, ook wel echt heel constructief.

[1:58:22] En dat zetten we voort en we komen zo snel mogelijk met die nieuwe aanvraag naar voren.

[1:58:30] Dan was er nog een interruptie van mevrouw Nijhoff, dacht ik.

[1:58:32] Ja, dat klopt.

[1:58:34] Volgens mij zat ik nog wel ruim in de interrupties.

[1:58:38] Nee, nog even aan de hand van de opmerking van de minister richting mijn buurman.

[1:58:45] Van dat het...

[1:58:47] dat de Kamer geïnformeerd wordt.

[1:58:49] Ik zou er toch wel aan hechten... en ik denk met mijn meerdere collega's... dat dat op tijd is.

[1:58:55] En dat we daar, als daar geen debatruimte is... want onze agenda is vol, dat besef ik inderdaad ook... dat we dat dan toch op de een of andere manier... of een schriftelijke ronde ergens wel... Ik hecht eraan om wel wat input mee te kunnen geven.

[1:59:07] En niet dat het advies van... nou, het is gelijkertijd onderweg en het is naar uw Kamer.

[1:59:13] Ik hecht eraan dat de minister de Kamer meeneemt...

[1:59:16] En daar ook nog in wat voor vorm dan ook even wat input vraagt, voorzitter.

[1:59:21] De minister.

[1:59:24] Ja, ik wil de Kamer daarin goed meenemen.

[1:59:26] Het is wel zo dat onderhandelingen daarover en alles daaromheen... dat is wel echt een diplomatieke weg.

[1:59:31] En dat is niet wat we in het publieke domein voeren.

[1:59:35] Dus ik kan daarin niet alle stukken... straks hebben we ook een onderdeel reneur in dit mapje...

[1:59:44] Ik kan daar niet alles van op tafel leggen.

[1:59:46] Natuurlijk nemen we de Kamer mee.

[1:59:49] Maar dat is wel even op het moment dat we daar zijn.

[1:59:55] Dit is nog niet dat moment.

[1:59:56] Het is echt een diplomatiek proces.

[1:59:58] En die loopt.

[2:00:00] Dank u wel.

[2:00:01] Mevrouw Bromet, wilt u nog gebruik maken van uw laatste interruptie?

[2:00:04] Ja, heel graag.

[2:00:05] Voorzitter, want ik vind het een mistig verhaal van de minister.

[2:00:09] Natuurlijk staat in het akkoord dat er geprobeerd wordt met de vuist op tafel te slaan in Brussel en de derogatie terug te halen.

[2:00:16] Dat is nu een diplomatiek traject geworden waarvan we hebben geslezen in die brief dat die echt...

[2:00:21] spijkerhard is.

[2:00:23] Dus GroenLinks-PVNH gelooft helemaal niet dat de derogatie terugkomt.

[2:00:27] GroenLinks-PVNH houdt zich vast aan een ander aspect van het akkoord dat gesloten is door coalitiepartijen, namelijk dat de doelen gehaald gaan worden.

[2:00:34] En een van die doelen is dat de waterkwaliteit in 2027 op orde is.

[2:00:39] De waterkwaliteit in Nederland is nu in 1% van de wateren op orde.

[2:00:43] Dus de minister kan alle tijd nemen voor een diplomatiek traject... en de boeren in onzekerheid laten over wat er volgend jaar gaat gebeuren... maar tegelijkertijd ook niet die beloften nakomen die in het coalitieakkoord staan... en dat de doelen gehaald worden.

[2:00:55] Hoe kijkt de minister nou naar dat?

[2:00:56] Het gaat allemaal zo verschrikkelijk traag.

[2:00:58] En is er niet gewoon een moment dat je moet zeggen... ja, sorry jongens, het gaat niet lukken, we gaan het over een andere boeg gooien?

[2:01:04] De minister.

[2:01:08] Ja, voorzitter.

[2:01:10] Waar zal ik beginnen?

[2:01:13] Ja, we hebben eerder al met elkaar geconcludeerd dat we dit formele ook diplomatieke traject pas zouden kunnen gaan, echt in kunnen gaan als een nieuwe commissie geïnstalleerd was.

[2:01:25] Nou, die is vorige maand net aangetreden.

[2:01:28] Ik snap het ongeduld.

[2:01:29] Ik stond zelf ook niet vooraan in de rij toen de competentie geduld werd uitgedeeld, hoor ik wel eens van mijn gezinsgenoten.

[2:01:38] Desalniettemin is dit wel een zorgvuldig proces die we op dit moment met elkaar bewandelen.

[2:01:43] Ik heb een duidelijke opdracht in het hoofdlijnakkoord, meerdere opdrachten inderdaad, meegekregen.

[2:01:48] Ik ben al die opdrachten neem ik uiterst serieus.

[2:01:53] Maar juist ook voor de waterkwaliteit zie ik het belang van die derogatie.

[2:01:56] En dat is ook de reden waarom ik daar echt heel veel energie op zet, blijf zetten.

[2:02:03] Omdat ik denk dat ook als we zien naar de Europese dialoog die op dit moment in Europa, de Europese Commissie.

[2:02:10] Ik heb ook, nou ja, ik was er dan helaas niet bij, maar ik heb wel ook Eurocommissaris Hansen best wel hele...

[2:02:17] hele duidelijke punten ten gunste van de landbouw zien uitspreken.

[2:02:22] En in de bilaterale gesprekken die ik met zowel Hansen... maar ook met Ros al gevoerd heb, dan herken ik dat.

[2:02:30] En dan herken ik ook wel dat er wel een andere wind waait.

[2:02:34] Dat wil niet zeggen dat derogatie een gelopen race is.

[2:02:37] Maar juist voor de waterkwaliteit blijf ik daar vol energie voor gaan... en hoop ik echt op korte termijn...

[2:02:43] de formele aanvragen in te dienen.

[2:02:45] En zodra dat zover is, dan neem ik uw Kamer daar uiteraard in mee.

[2:02:51] Dank u wel.

[2:02:53] Dan kom ik gelijk ook weer bij de volgende vraag van mevrouw Bromet.

[2:02:58] Of de discussie in Nederland over de nitraatrichtlijn gevoerd wordt... aan de hand van de meest recente wetenschappelijke kennis.

[2:03:06] En het antwoord is uiteraard ja.

[2:03:08] Want wij proberen altijd de meest recente wetenschappelijke kennis overal... dat moet ook, dat moeten we altijd meenemen...

[2:03:16] Het is wel zo dat in die traadrapportage de effecten van het zevende actieprogramma en de maatregelen in het huidige actieprogramma, die zijn zeer fors geweest.

[2:03:26] De effecten daarvan zijn daarin nog niet meegenomen.

[2:03:29] Ik noem maar iets, en dat heeft echt verstrekkende consequenties gehad voor landbouwers.

[2:03:33] Daar zitten de bufferstroken bijvoorbeeld in.

[2:03:36] Wat ook weer minder plaatsingsruimte heeft veroorzaakt.

[2:03:41] Maar die zijn daar in de nitraatrapportage nog niet meegenomen.

[2:03:45] Die nemen we wel in het kader van de evaluatie meststoffenwet.

[2:03:49] Is wel naar die effecten ook gekeken.

[2:03:51] En heeft ook het PBL in die rapportage die mevrouw Potten zojuist aangaf...

[2:03:56] laten zien dat er wel degelijk verbetering zichtbaar is... dat er in bepaalde gebieden wel doelbereik overblijft.

[2:04:03] Dat is ook de reden dat ik voornemens ben met het achtste actieprogramma... om maatregelen ook gebiedspecifiek te gaan nemen... zodat er niet alleen generieke dingen in zitten... maar dat we echt kijken van waar liggen de restopgaves... en waar zijn dan aanvullend instrumentarium nodig...

[2:04:23] Maar goed, zojuist wat ook al ter sprake kwam, of nou motie of vraag van de heer Vlag was, heb ik al toegezegd om ook dat met uw Kamer te delen, welke volgenomen maatregelen daarin zitten en de ex-ante-analyse deel 1 daar ook direct bij te sturen.

[2:04:39] Dus die komt, en dat doe ik even uit mijn hoofd, volgens mij in maart uw kant op.

[2:04:44] Dus dat wordt altijd gevoerd aan de hand van wetenschappelijke inzichten.

[2:04:50] Mevrouw Bromet had ook nog een vraag over de aanpak... Nou, het mespakket.

[2:05:03] En discussie over de nitraatrichtlijn.

[2:05:06] Hoe ik daarnaar kijk.

[2:05:07] En...

[2:05:09] Ja, als het gaat over de aanpassing van de nitraatrichtlijn... dan is dat natuurlijk net als de discussie over derogatie... weet ik op dit moment nog niet hoe de commissie daarnaar kijkt.

[2:05:20] De nitraatrichtlijn wordt geëvalueerd.

[2:05:22] En het is onzeker of die inderdaad aangepast wordt.

[2:05:27] Maar onze inzet is daar wel op gericht...

[2:05:30] Dat is ook nu het proces.

[2:05:32] Want een eventuele herziening van de nitraatrichtlijn... dat ligt dan echt nog een aantal jaar verder vooruit.

[2:05:40] En ik denk ook dat er ook in het licht van hoe de commissie nu ook kijkt naar landbouw... en de uitspraken die zij recent ook gedaan hebben... dat er echt wel verbeterpunten in die nitraatrichtlijn zitten...

[2:05:53] En dat onder andere dit, daar ook de kabinetsinzet, zoals ik die ook in de 13 septemberbrief benoemd heb, dat die in ieder geval onze inzet zullen zijn daarnaartoe.

[2:06:08] Mevrouw Pot had ook nog een vraag.

[2:06:12] En dat is de volgende.

[2:06:14] En ik had hem zelf ook in mijn mapje zojuist opgeschreven.

[2:06:17] En hier is hij dan.

[2:06:20] Of ik nog steeds sta achter het schrappen van de mesplannen van mijn voorganger.

[2:06:26] En ja, ik moet zeggen dat soms ben ik ook een beetje in de war.

[2:06:31] Want alles draait hier in Den Haag om beeldvorming.

[2:06:33] Heb ik inmiddels na een half jaar ministerschap geleerd.

[2:06:37] Want er is ook wel eens gezegd, plan Wiersma is eigenlijk plan Adema met accentverschillen.

[2:06:42] Dus ja, is het schrappen of accentverschillen?

[2:06:44] Ik denk inderdaad dat in de basis, en dat heb ik tijdens het allereerste debat hier... die toch nog gevoerd werd voor het zomerreces...

[2:06:54] Heb ik dat ook gezegd?

[2:06:55] In de basis zaten er best wel goede dingen in plan Adema.

[2:06:59] Ik heb er in de zomer op bestudeerd.

[2:07:01] En uiteindelijk zitten er meer accentverschillen in dan dat er sprake is van dat die geschrapt zijn.

[2:07:08] Dus dat even voorop gesteld.

[2:07:12] De... Ja.

[2:07:14] Interruptie van mevrouw Potts.

[2:07:15] Ja, voorzitter.

[2:07:17] Wat de twee plannen in ieder geval gemeen hebben, is dat er over beide plannen is geconcludeerd dat het te weinig is.

[2:07:24] Het plan van Adema was al te weinig.

[2:07:27] En het plan van deze minister is nog wat korter.

[2:07:32] Waardoor we eigenlijk kunnen vaststellen, en dat heeft PBO ook gedaan, dat ook dat te kort en te weinig is.

[2:07:38] En zeker als we voorlopig natuurlijk in de woorden van de minister natuurlijk ook nog niet kunnen rekenen op die derogatie.

[2:07:43] En het is überhaupt natuurlijk maar de vraag of dat ervan gaat komen.

[2:07:46] Dus dan is natuurlijk wel de vraag, waar varen we nou op?

[2:07:51] De minister.

[2:07:52] Ja, ik merk dat er soms ook sprake is van een soort van... het voelt als Babylonische spraakverwarring... want het MES-pakket was natuurlijk niet gericht op de Nitraatrichtlijn of de KRW.

[2:08:02] Daar is dat pakket SEC niet voor bedoeld.

[2:08:04] Dus ja, inderdaad, al die maatregelen zijn er niet op gericht... om de waterkwaliteit primair te verbeteren... maar om de druk van de MES-markt.

[2:08:13] Dat is ook een opdracht die ik in het hoofdlijnakkoord gekregen heb...

[2:08:15] En waarvan ik gezegd heb, oké, dit heeft de hoogste prioriteit.

[2:08:18] Daarom was het ook de allereerste brief.

[2:08:19] Want daar hebben we in het zomerreces keihard aan doorgewerkt.

[2:08:24] Was dat ook de allereerste brief die u van mij kreeg.

[2:08:27] En als het gaat om de waterkwaliteit, dan is daar natuurlijk het actieprogramma voor de aangewezen plek.

[2:08:33] Daar heb ik zojuist een relaas over gegeven, ook in relatie tot de vraag...

[2:08:38] Ik noem de grote afwezige, die schittert van afwezigheid... maar wel vaak genoemd wordt door mij in dit debat, de heer Vlag.

[2:08:44] Die heeft er ook om gevraagd van wat voor maatregelenpakket... zijn we daar in voornemens om vanaf 26 dan aanvullend te nemen.

[2:08:51] En daar heb ik al reeds een toezegging op gedaan.

[2:08:55] En dat is echt gericht op verbetering van de waterkwaliteit.

[2:08:58] Daarnaast is wel geconcludeerd dat ook met de actieprogramma's... waarschijnlijk wel de doelen van de Nitraatrichtlijn...

[2:09:07] vooral gediend worden.

[2:09:09] Maar dat er voor KW ook... en dat gaat bijvoorbeeld om grondwater, drinkwater, windbeschermingsgebieden... dat is in de aanpak ruimte voor landbouw en natuur.

[2:09:19] Ook waar aanvullende maatregelen... dat gaat ook over de beekdalen.

[2:09:24] Dat staat in die brief, die heeft u eind vorig jaar van mij gehad.

[2:09:26] Dat we ook daarin ruimte maken... om aanvullende maatregelen via die aanpak te doen.

[2:09:33] Dus het zit in verschillende sporen, maar het MES-pakket...

[2:09:37] was primair, en dat benadruk ik, niet bedoeld.

[2:09:40] Zeker voor de waterkwaliteit.

[2:09:42] Dat ging over mestverwerking, capaciteit, mestexport.

[2:09:46] Ja, dat doet niets aan waterkwaliteit.

[2:09:48] Maar daar was het dus ook niet voor bedoeld.

[2:09:52] De heer Van Kampen had nog een vraag.

[2:09:55] En dat is het eerste versie van... Mag ik u even onderbreken?

[2:09:57] Want er is nog een interruptie van me gehad.

[2:09:59] Ja, voorzitter.

[2:10:01] En dat geloof ik allemaal wel.

[2:10:02] Maar het zijn natuurlijk heel veel woorden.

[2:10:05] En er zitten natuurlijk gewoon nog steeds mensen te kijken vandaag.

[2:10:08] En die denken, waar moet dit nou heen?

[2:10:11] Die inderdaad met een steeds voller wordende mestkelder zitten.

[2:10:14] En die denken, ja, ik geloof het allemaal wel.

[2:10:18] En de minister klinkt of ze overal hartstikke veel werk aan het maken is.

[2:10:22] Maar ze heeft zelf ook gezegd, ja, het is nu aan de ondernemer.

[2:10:27] Dus die mensen zitten nou te kijken en die denken... ja, dat is een heel verhaal, maar wat moeten ze hier nou mee?

[2:10:32] Hier schiet ze toch niks mee op?

[2:10:34] De minister.

[2:10:35] Nou ja, we gaan van wat voor effect op de waterkwaliteit tot wat moet een ondernemer ermee.

[2:10:40] Ja, kijk, nogmaals, ik heb eerder ook gezegd, het verlies van derogatie is desastreus voor Nederland.

[2:10:46] Voor de waterkwaliteit, maar met name voor boerengezinnen.

[2:10:49] Maar ondertussen is het wel zo dat iedere agrarisch ondernemer, en ik heb zelf op een melkveebedrijf gewoond, ik weet hoe dat werkt met een mesboekhouding.

[2:10:58] daar uiteindelijk wel zelf ook de verantwoordelijkheid voor draagt.

[2:11:01] Ik heb een pakket neergelegd op 13 september.

[2:11:04] Dat is er echt op gericht om zoveel mogelijk verlichting te geven... tot aan het verwerken van mest naar potgrond... om het gebrek aan plaatsingsruimte te mitigeren... maar dat dat met verlies van derogatie niet het volledige gebrek kan mitigeren.

[2:11:22] Los daarvan werden de vragen gesteld over de waterkwaliteit.

[2:11:25] Dat zit in andere aanpakken.

[2:11:26] Dus het zijn verschillende sporen.

[2:11:28] Volgens mij heb ik al die vragen inmiddels beantwoord.

[2:11:32] Er is nog wel een interruptie van meneer Halman.

[2:11:35] Ja, we komen steeds verder.

[0:00:00] 2025 zal er geen andere derogatie zijn dan wat afgesproken is.

[2:11:43] Dat is dus voor die boer 4000 kuub.

[2:11:47] Maar alles met alle maatregelen die de minister neemt... waar ze zich maximaal voor ingespannen hebben... blijven er dit jaar gewoon 200.000 vrachtauto's mest op... waar geen plaatsingsruimte voor is.

[2:11:58] En dan kunt u wel zeggen, de boer moet zijn eigen verantwoordelijkheid nemen.

[2:12:02] Maar als hij niet weg kan, dan kan hij dus gewoon niet weg.

[2:12:05] En u kunt wel zeggen, die boer die 4000 kuub moet doen, die is ten einde raad als hij geen contract kan sluiten met wie dan ook waar de mest geplaatst kan worden.

[2:12:14] Ik denk dat de hopeloosheid bij de boeren alleen maar enorm groot wordt.

[2:12:17] En dat de wanhoop in de loop van het jaar, als je mest hebt en je weet niet waar je mee heen wilt, gigantisch groot wordt.

[2:12:23] Dit kun je boeren gewoon niet aandoen.

[2:12:26] De minister.

[2:12:28] Ja, ik wil er alles aan doen om te ondersteunen en te helpen en deze sector te helpen die het gebrek aan plaatsingsruimte te mitigeren.

[2:12:36] Maar ik heb eerder ook gezegd, de enige echte oplossing is een nieuwe derogatie.

[2:12:41] En daar zetten we ons dus ook volop in.

[2:12:42] Als de heer Holman concrete voorstellen heeft, ik hou me warm aanbevolen.

[2:12:47] Er is ook een initiatief vanuit de sector zelf.

[2:12:52] Daar zijn we nog volop mee in gesprek om ook dat initiatief te ondersteunen.

[2:12:57] In mijn mesbrief heb ik alle opties bekeken wat wij aan overheidszijde zouden kunnen doen aan sporen om mes te verwerken, te exporteren of op andere wijzes

[2:13:07] in ketens te brengen.

[2:13:10] Ik heb iedere steen omgedraaid en ook gezegd, hoe klein dan ook, dat nemen we mee, daar span ik mij voor in.

[2:13:16] Maar nogmaals, het totale verlies van derogatie, ja, dat is desastreus.

[2:13:21] Dat ben ik met de heer Holman eens.

[2:13:23] Ik kan dat alleen oplossen als er een nieuwe derogatie komt.

[2:13:26] Dan kun je dat volledig mitigeren.

[2:13:29] Ja, en als er andere tussenoplossingen zijn... ik ben met het sectorplan, met de sector ook in gesprek.

[2:13:36] Dat kan ook weer verlichting opbieden.

[2:13:38] In de tussentijd lopen de uitkoopregelingen op dit moment.

[2:13:41] Die zijn ook in uitvoering.

[2:13:42] Dat gaat ook weer elders extra plaatsingsruimte opleveren.

[2:13:46] Dus alle beetjes bij elkaar doet het heel wat.

[2:13:50] Of dat het volledige verlies van de afbouw van derogatie kan mitigeren... ja, dat denk ik niet.

[2:13:56] Maar ik wil echt iedere optie daarin wel aangrijpen.

[2:14:00] Dank u wel.

[2:14:01] Gaat u verder met uw betoog.

[2:14:04] Ja, de heer Van Kampen vroeg naar de eerste versie van het achtste actieprogramma... en of dit het jaar voor de doelsturing in de akkerbouw en veehouderij wordt... en over het addendum en of het achtste actieprogramma... de afspraak ten aanzien van de grondgebondenheid zal bevatten...

[2:14:29] Ja, oh, hier is de datum.

[0:00:00] 12 maart.

[2:14:31] Ik zei het net, ik had hem nog goed geïnteresseerd.

[2:14:34] ...in mijn hoofd zitten.

[2:14:37] Voor het commissiedebat mestbeleid, waar we het uitvoerig over mest gaan hebben opnieuw... ...heb ik toegezegd al eerder in het vorige mestdebat... ...dat ik u daar over de voorgenomen hoofdlijnen van het maatregelpakket... ...en de maatregelen die daarin kunnen zitten, ga informeren.

[2:14:54] Met de aangenomen, daar was hij al, motievlag.

[2:14:58] De ex-ante-analyse van deel 1 zit daar ook bij.

[2:15:02] Ik heb toen ook gezegd...

[2:15:04] dat deel 2 dan nog niet klaar is.

[2:15:06] Dus die kan ik dan nog niet meesturen.

[2:15:11] Ik heb eerder ook aangegeven dat specifiek voor doelsturing... daar ook zeker aandacht voor zal zijn.

[2:15:16] En voor wat betreft grondgebondenheid... heb ik u 6 november, jongsleden, daar een routekaart over gestuurd... waarbij ik u uiterlijk in de eerste helft van dit jaar... ga informeren over de uitkomst van het proces... en de keuzes die daarin gemaakt zijn...

[2:15:32] In lijn met de motie van mevrouw Bromet en de heer Grimwis.

[2:15:37] Ik ben druk bezig met beide trajecten.

[2:15:40] Die veel van mijn tijd ook vragen.

[2:15:45] Als er weer een stap gezet wordt, wordt uw Kamer daarin meegenomen.

[2:15:48] Als er echt iets concreets is.

[2:15:51] En het toegezegde proces blijf ik daarin volgen.

[2:16:01] Oké, ik denk dat deze vraag inmiddels ook in de beantwoording van anderen... want dit gaat over het PBL-rapport en de MES-plannen... maar daar hebben we het zojuist in een interruptiedebatje over gehad.

[2:16:21] De innovaties?

[2:16:24] Nee, die komt ook.

[2:16:28] Voorzitter, mag mevrouw Pot haar vraag nog even weer verduidelijken?

[2:16:34] Nee, ik had een vraag gesteld over of de minister in de verslagen van de Landbouwraad expliciet en gewoon voortdurend terug kan komen op de voortgang van de gesprekken rond de derogatie en de houding van de commissie.

[2:16:48] De minister.

[2:16:51] Ja, ik heb die vraag niet expliciet, maar indirect wel beantwoord.

[2:16:56] Omdat het echt vertrouwelijke gesprekken zijn.

[2:16:58] En ik daar niet direct een terugkoppeling van kan doen.

[2:17:02] Dat kan ik gewoon niet doen.

[2:17:04] Dus dat kan ik ook niet toezeggen.

[2:17:06] Ik kan natuurlijk op hoofdlijnen, zal ik uw kamer meenemen...

[2:17:09] Maar niet iedere brief met landbouw- en visserijraadappreciaties, als dat is wat u vraagt.

[2:17:14] Maar op hoofdlijn neem ik u wel mee.

[2:17:16] En ik hoop natuurlijk heel snel ook met gewoon een derogatieverzoek te komen.

[2:17:20] En dat geeft ook wel iets aan.

[2:17:23] Maar voor wat betreft de houding van de Europese Commissie, dat zijn vertrouwelijke gesprekken.

[2:17:30] Het lijkt me een heldere antwoord, mevrouw.

[2:17:36] Nou ja, gaat u nog even verder.

[2:17:38] Nou, voorzitter, in andere commissies doen we het dan wel eens zo dat we de minister vragen om gewoon standaard een kopje te maken in de verslagen.

[2:17:44] Met voortgang derogatie in dit geval.

[2:17:47] En waarbij dan gewoon iedere keer even toelichting wordt gegeven.

[2:17:50] En als er die keer niks gebeurd is, dan kan de minister dat natuurlijk ook opschrijven.

[2:17:53] Er is gewoon op dit moment even geen voortgang.

[2:17:55] Nou weten we dat ook.

[2:17:56] En dan kan ze dat in algemene termen aangeven.

[2:17:58] En dan weten wij een beetje wat de voortgang is.

[2:18:01] De minister.

[2:18:02] Ik kan dat wel toezeggen op het moment dat er een formeel derogatieverzoek ligt.

[2:18:07] Dat gaat buiten dat ze niet meer in de volgesprekken vertrouwelijk zijn.

[2:18:15] Op het moment dat er een formele derogatieaanvraag ligt... dan zullen de plannen gepresenteerd moeten worden.

[2:18:21] Ik kan me dan voorstellen dat we dan een update meegeven.

[2:18:26] Mevrouw Van Bosch.

[2:18:28] Voorzitter, ik wil even een punt van orde doen.

[2:18:30] Een tijdje geleden meldde u dat mevrouw Pot nog één interruptie had.

[2:18:35] En inmiddels zijn daar drie bijgekomen, waaronder een verduidelijkende vraag.

[2:18:40] Waardoor ik constateer dat mevrouw Pot zes interrupties heeft gehad.

[2:18:45] En dan wil ik voorstellen om het aantal interrupties dan ook voor de andere Kamerleden uit te breiden.

[2:18:51] Want ik zit namelijk wat vragen...

[2:18:53] niet te stellen omdat straks de staatssecretaris ook nog aan het woord komt... en ik dan bang ben dat ik dan geen vragen meer kan stellen.

[2:18:59] Dus ik vind dat de leden dan ook recht hebben op twee extra interrupties.

[2:19:05] En dat mevrouw Pott dan nu door de interrupties heen is.

[2:19:08] Of anders, dat er weer een interruptie bij komt, dan krijgen wij er ook weer een bij.

[2:19:11] Ik leg het bij u zelf neer.

[2:19:12] Nee, maar je hebt twee extra vragen.

[2:19:15] Ik leg het bij de commissieleden zelf neer.

[2:19:16] Als die dat zo willen, dan gaan we dat zo uitvoeren.

[2:19:19] Mevrouw van der Plas, die had nog twee interrupties.

[2:19:21] En mevrouw Nijhoff ook.

[2:19:23] Maar er komen dus nu een paar bij.

[2:19:24] We doen het zoals u het voorstelt.

[2:19:27] Maar het woord is nu aan de minister.

[2:19:30] En dan voorzitter, ook dan gewoon even goed meetellen met het aantal interrupties.

[2:19:35] Om het debat wat ordelijk te laten verlopen, want anders zitten we hier op negen uur nog.

[2:19:41] We streven ernaar om acht uur gereed te zijn.

[2:19:44] Dat snap ik, maar als...

[2:19:46] maar doorgeïnterrupeerd kan worden, dan zitten we hier wel nog om negen uur.

[2:19:50] Dat is niet de bedoeling.

[2:19:50] En nu hou ik zelf ook op, want anders neem ik altijd.

[2:19:53] Ik snap uw overwegingen, maar het is een belangrijk onderwerp.

[2:19:56] En als er wat verduidelijking komt, dan is dat misschien ook de moeite waard.

[2:19:59] Maar meneer Holman, wilt u daar nog wat van zeggen?

[2:20:01] Ja, nu ik een vraag heb.

[2:20:02] In het verleden van zonet, ik snap de redenering van de minister over vertrouwelijkheid.

[2:20:06] Maar hier wordt door meerdere mensen zeer nadrukkelijk de vraag gelegd.

[2:20:10] Wij willen gewoon betrokken worden bij het voorstel wat naar Brussel toe gaat.

[2:20:14] En als dat vertrouwelijk is, dan gaan we maar een vertrouwelijk overleg creëren waarin we dat gaan bespreken.

[2:20:20] Ik denk dat het volstrekt duidelijk is wat de commissie hier zegt.

[2:20:23] En dat voorkomt inderdaad een motie aanstaande donderdag waar we dat gaan zeggen.

[2:20:27] Dus graag de toezegging van de minister van ja, ik ga jullie betrekken.

[2:20:30] En als het vertrouwelijk moet, doen we dat gewoon vertrouwelijk.

[2:20:34] De minister.

[2:20:43] Ja, voorzitter, dank.

[2:20:45] Ook voor de extra interrupties.

[2:20:49] Op hoofdlijnen neem ik de Kamer mee.

[2:20:53] Bij een derogatie, als we hier met elkaar ook echt het debat gaan voeren... over hoe een eventuele derogatieaanvraag eruit moet zien... dat staat natuurlijk niet in verhouding tot de snelheid die hier ook gewenst is...

[2:21:06] Een derogatieaanvraag volgens mij is in de basis, hebben we het daar ook wel eens eerder over gehad, die komt zorgvuldig tot stand over iets wat kansrijk is.

[2:21:16] Dat zal niet exact dezelfde vorm zijn zoals we hem nu kennen.

[2:21:21] Hier hebben we het eerder ook al eens over gehad.

[2:21:23] En ik denk dat we daar in de lijn, zoals de heer Van Kampen hem zojuist aangaf... dat de inzet die we ook in de evaluatie van de nitraatrichtlijn inzetten... dat het ook in lijn is daarmee.

[2:21:33] Maar om daar echt met elkaar... Ja, ik zie... Natuurlijk wil ik de Kamer daar goed in meenemen.

[2:21:40] Maar om echt het debat te voeren over de aanvraag... dat is volgens mij niet de weg.

[2:21:44] Dus ja, dat meenemen, zeker weten... maar over die aanvraag, ja, dat...

[2:21:52] lijkt me uiterst ongebruikelijk.

[2:21:54] Dank u wel, mevrouw Van der Plas.

[2:21:57] Ja, voorzitter, daarop aanvullend... want vertrouwelijke gesprekken moeten wel vertrouwen kunnen blijven... om de onderhandelingspositie niet in gevaar te brengen.

[2:22:08] Wij weten dat als hier een debat is over landbouw... in Brussel al wordt meegekeken.

[2:22:13] Dus in Brussel weten ze nu eigenlijk al...

[2:22:16] dat er een wens gaat bestaan vanuit de Kamer om vertrouwelijke gesprekken met de Kamer te bespreken.

[2:22:21] Daarbij komt ook nog dat... We hebben wel eens vertrouwelijke briefings, maar daar mag je niks mee doen.

[2:22:27] Je mag er niet over communiceren.

[2:22:29] Je mag er ook niks mee doen.

[2:22:31] Dus mij kruipt toch wel een beetje het gevoel van... laten we even rustig blijven, jongens, want...

[2:22:38] Als dit al hier wordt gezegd, dat maakt de onderhandelingspositie van de minister niet beter.

[2:22:45] En ik denk dat we daar ook een beetje op moeten letten.

[2:22:48] Dat we niet als een olifant door de porseleinkast gaan lopen.

[2:22:52] Dat is even mijn toevoeging.

[2:22:54] Dus denk wel goed na over wat je vraagt hier.

[2:22:57] En daarbij vind ik ook nog dat gesprekken ook in de ambtelijke zin... We hebben ook goed bestuur hier, hè?

[2:23:06] Daar maak ik me dan wel een klein beetje zorgen over of dit goed bestuur is.

[2:23:10] Uw stelling is duidelijk, mevrouw Van der Plas.

[2:23:11] De minister.

[2:23:13] Ja, ik denk in de rolzuiverheid van het kabinet en de Kamer... dat de door mij voorgestelde lijn de route is zoals we die bewandelen... waarin ik de Kamer absoluut meeneem.

[2:23:25] Maar dit is niet het debat wat hierover gevoerd moet worden... en ook in relatie tot de vertrouwelijkheid van die gesprekken.

[2:23:33] Als ik voort mag gaan met de beantwoording, dan kom ik weer op een vraag van mevrouw Pot.

[2:23:40] En ik moet even heel eerlijk bekennen, want de vraag was... is de minister bereid dit soort innovaties in te zetten?

[2:23:49] Als we vooruit willen inzetten op innovaties die aansluiten op de duurzame transitie van landbouw en voedsel...

[2:23:55] Maar wat zo net mij ontgaan was en eigenlijk ook mijn ondersteuning... over welke innovaties had mevrouw Pott het concreet.

[2:24:07] Ik ben overigens voor alle types van innovatie.

[2:24:10] Dat kan echt ook van leren van vroeger, goede landbouwpraktijken.

[2:24:14] Dus oud is soms ook nieuw en vernieuwend.

[2:24:18] Maar ik...

[2:24:20] houden van om een concreet antwoord te geven als ik echt weet waar het over gaat.

[2:24:23] Dus ik zou graag daar nog een verheldering op willen.

[2:24:27] Ja, voorzitter, nou wordt het heel ingewikkeld.

[2:24:28] Want dan gaat mevrouw Van der Plas nu zeggen dat ze nog niet... Ja, nee, dit is geen oproep tot nog meer interruptie.

[2:24:35] Maar ik kan het gewoon anders niet goed zeggen.

[2:24:38] Misschien wil mevrouw Patten het even concreet samenvatten.

[2:24:42] Nee.

[2:24:44] Dit gaat niet goed natuurlijk.

[2:24:45] Nee, het ging mij echt specifiek inderdaad om bedrijven die natuurlijk op allerlei manieren bezig zijn met het vormgeven van de duurzame transitie.

[2:24:53] En dat kan natuurlijk op allerlei manieren.

[2:24:55] Dat kunnen ook sociale innovaties zijn.

[2:24:56] Dus dat gaat niet per se over ouderwetse innovaties, maar dat gaat juist veel meer over hoe kan ik nou zo'n bedrijf draaiende houden?

[2:25:03] Een goed verdienmodel creëren op het moment dat ik het duurzamer probeer te doen en minder intensief.

[2:25:10] Volgens mij zijn er allerlei dingen te bedenken.

[2:25:12] En wat mij opviel in de brief van de minister is dat het voornamelijk weer ging over luchtwassers en stalvloeren.

[2:25:17] En daar ging ik op aan.

[2:25:20] Omdat ik juist denk dat deze mensen onze support verdienen.

[2:25:24] De minister.

[2:25:26] Dan heb ik hem goed.

[2:25:28] Het antwoord is dat in de brede zin des innovatiewoord, ik die te harte ondersteun.

[2:25:33] En alle verschillende types van landbouw.

[2:25:36] Er is natuurlijk wel meer innovatie denkbaar dan alleen luchtwassers en stalvloeren.

[2:25:41] Wat ook een heel belangrijke innovatie is, is bijvoorbeeld reneur.

[2:25:44] Ik snap dat dat niet direct de innovatie is waar mevrouw Pot op doelt, maar in de brede zin des woord.

[2:25:50] Ik heb ze ook eerder aangehaald in dit debat en krijg ik ook altijd appjes over achteraf.

[2:25:56] De Vereniging tot behoud van boerenmilieu, die hebben echt hun hele eigen visie op kringlooplandbouw.

[2:26:01] Het sluiten van kringlopen, dat zie ik ook als een heel mooi innovatief debat.

[2:26:06] ...systeem van zorgen dat nutriënten zoveel mogelijk beperkt worden.

[2:26:10] En daar sta ik ook oprecht, juich ik dat ook toe.

[2:26:14] Maar voor mij is het niet het een sluit het ander uit.

[2:26:17] Volgens mij moet het in de brede zin dus worden biologisch en hoogtechnologisch.

[2:26:21] En dat gaat allemaal hand in hand samen.

[2:26:23] En biologisch en hoogtechnologisch gaat in die sector zelf ook goed samen trouwens.

[2:26:29] Dus innovatie in de brede zin dus wordt.

[2:26:31] En ik ben daar...

[2:26:34] Daar ben ik enthousiast over.

[2:26:36] Dan komen we nu op een vraag van de BBB en dat gaat over reneur.

[2:26:42] En ja, ondanks dat mevrouw Van der Plas excuses... de vertrouwelijkheid van bepaalde gesprekken toch wel heel erg benadrukt... wat fijn is dat we dat hier met elkaar vaststellen.

[2:26:55] Want de vraag of welke zorgen er spelen bij welke landen... welke lidstaten zich verzetten en waar dit naar voren kwam... dat is informatie die ik ook hier niet kan delen.

[2:27:06] Ik kan wel zeggen dat ik eigenlijk iedere landbouw- en visserijraad... hier gesprekken over heb met collega-ministers.

[2:27:12] En ik kan wel aangeven, de terughoudendheid zit soms in milieueffecten.

[2:27:19] En dat ze daar meer over willen weten.

[2:27:21] Nou, wij hebben daar in Nederland echt ook met pilot echt zoveel kennis over.

[2:27:26] Dat we die natuurlijk, ik rijk dat direct ook aan.

[2:27:29] tot op detailniveau aan mijn collega-ministers van andere lidstaten.

[2:27:32] Dat zijn oprecht gewoon goede gesprekken.

[2:27:37] En dat zit hem ook in een van de voorwaarden die erin zat... met de beperking van de uitbreiding van het aantal dieren als je Renewert toepast.

[2:27:48] En dat zorgt ook voor enige terughoudendheid.

[2:27:50] We zijn met de commissie daar ook aan het kijken.

[2:27:54] Die gaat daar naar kijken of daar wat in aangepast kan worden.

[2:27:59] Maar uiteindelijk wie, wat, waar, hoe, dat ga ik niet vertellen.

[2:28:02] Maar echt iedere maand dat ik daar ben, en ik heb nog geen landbouwvisserijraad gemist, pleeg ik daar inzet op.

[2:28:10] En ik hoop natuurlijk dat die snel in stemming gebracht wordt met positief resultaat en gevolg.

[2:28:15] De commissie is er in ieder geval nog steeds, zet er ook op in.

[2:28:19] De interruptie van mevrouw Van der Pas.

[2:28:27] Fair enough, natuurlijk.

[2:28:29] Wat de minister kan delen, kan ze delen.

[2:28:31] En daar zien we dan ook naar uit.

[2:28:34] Maar ik snap het helemaal.

[2:28:37] Echt inhoudelijke gesprekken.

[2:28:39] En wie wat zegt, wanneer, op welk tijdstip en waarom.

[2:28:43] Dat begrijp ik helemaal.

[2:28:44] Maar dank voor het antwoord in ieder geval.

[2:28:48] Waar valt uw betoog, minister?

[2:28:51] Ja, dank.

[2:28:53] Ik kom bij de laatste vraag voor mij uit.

[2:28:58] En dat is een vraag die meermaals gesteld is.

[2:29:02] De heer Van Kamp en mevrouw Bromet hadden er in ieder geval iets over gezegd.

[2:29:07] En dat gaat over de derogatievrije zone rondom Natura 2000-gebieden.

[2:29:14] Zoals u heeft kunnen zien in de brief die gestuurd is, wat overigens een ambtelijke brief was, zijn er vragen gesteld over de milieu-impact van de maatregelen.

[2:29:27] Vooropgesteld dat deze maatregel een afspraak is die in het hoofdlijnenakkoord is vastgelegd.

[2:29:33] Dus ik ook echt zie als een serieuze opdracht om dat te doen.

[2:29:37] Er is in de derogatiebeschikking ook niet afgesproken dat er een x-aantal meters daarvoor moesten staan.

[2:29:45] Dat is een eigen invulling geweest aan de zijde van Nederland, van ons kabinet.

[2:29:52] In het kader van de proportionaliteit en de verlichting die dat aan individuele bedrijven kan bieden... als het jouw gebied is en jouw land is wat het aangaat... hebben we hier conform hoofdlijnenakkoord een andere afweging in gemaakt.

[2:30:10] Omdat die beleidsruimte er is, omdat het gaat om de nationale implementatie ervan... en er dus specifiek geen afspraken gemaakt zijn over de breedte van de bufferstrook...

[2:30:22] En ja, we hadden hier ook in het hoofdlijnenakkoord... hebben de coalitiepartijen mij de opdracht gegeven om dit te doen.

[2:30:32] Er is een interruptie van mevrouw Bromet.

[2:30:34] Ja, voorzitter, het begint mij opeens op te vallen dat...

[2:30:38] Alle redenaties van deze minister zijn vanuit het belang van de boer.

[2:30:42] En dat is misschien niet eens zo verrassend.

[2:30:44] Maar dat is wel opvallend in het licht van dat je iets vraagt in Brussel.

[2:30:49] En dat je dus dan denkt vanuit het belang van de boer in plaats van uit het belang van het milieu.

[2:30:54] Waar we juist zoveel problemen mee hebben.

[2:30:56] Is het niet eens tijd dat de minister zich ook verplaatst in zo'n afspraak die we hebben gemaakt in Brussel.

[2:31:03] Om de milieukwaliteiten op orde te brengen.

[2:31:05] En dan even de boeren op het tweede plan zet.

[2:31:08] Ik ben dagelijks bezig met alle afspraken rondom milieukwaliteit en dergelijke die we gemaakt hebben.

[2:31:20] Ik heb zojuist gezegd in het kader van de proportionaliteit, maar ook in het kader van de opdracht die ik van de coalitie heb meegekregen, hebben we die bufferstroken gewijzigd.

[2:31:28] Dat kan voor individuele ondernemers wel echt verlichting geven.

[2:31:33] Als we kijken naar de proportionaliteit en de impact die het verlies van derogatie en het gebrek aan plaatsingsruimte heeft, de heer Holman heeft juist ook geschetst wat dat op boerenerfniveau betekent, hebben we deze keuze gemaakt.

[2:31:45] En die keuze heb ik niet alleen gemaakt, die heb ik natuurlijk op basis van het hoofdlijnenakkoord gedaan.

[2:31:51] En mocht het zo zijn dat derogatie volgend jaar niet verlengd wordt, dan is om uitvoering te geven aan die afspraak in het hoofdlijnenakkoord, dan moest het ook nu.

[2:32:00] Natuurlijk blijven we daar aan werken.

[2:32:02] En voor wat betreft al die andere zaken, er gebeurt natuurlijk ook heel veel op het gebied van werken aan die milieudoelen.

[2:32:10] In het natuurbeleid is collega Rumeni daar druk mee bezig.

[2:32:15] En er zijn op dit moment miljarden in omloop om ervoor te zorgen dat er emissies gereduceerd worden.

[2:32:22] Ook in de uitkoopregelingen.

[2:32:24] Dus er gebeurt heel veel.

[2:32:26] En specifiek op deze ene maatregel hebben we met elkaar afgesproken... in de coalitiepartijen, dat we dat gaan herzien.

[2:32:34] En dat heb ik gedaan.

[2:32:37] Dank u wel.

[2:32:37] Ga ik verder met u betrokken?

[2:32:40] Ja.

[2:32:40] Ik had nog een mapje trouwens.

[2:32:42] Ik zei net dat ik er doorheen was, maar dat is niet waar.

[2:32:45] Een vervolginterruptie eigenlijk op wat mevrouw Bromet vraagt.

[2:32:49] Want ik ben het niet eens met het pad wat mevrouw Bromet benoemt.

[2:32:53] Maar ik ben het wel eens met haar conclusie.

[2:32:55] Want ik geloof, voorzitter, dat als we goed zorgen voor het milieu, de waterkwaliteit, we daar ook de boeren mee helpen.

[2:33:01] Toch even terug naar de vorige minister.

[2:33:05] De afspraak om bufferstroken langs alle waterlopen met een jaar uit te stellen.

[2:33:10] Toen zijn we van een koude kermis thuisgekomen.

[2:33:12] En ik wil nou juist ook voor het milieu, maar ook voor die agrarische sector voorkomen... dat we onze beurt verspelen...

[2:33:20] bij de Europese Commissie, doordat we misschien dingen doen die ons uiteindelijk in de staart bijten.

[2:33:24] Dus ja, afgesproken in het hoofdlijnakkoord, daar sta ik ook nog steeds voor, net als dat we hadden afgesproken dat we ons houden aan bestaande Europese regels.

[2:33:31] Dus ziet de minister die kwetsbaarheid ook en kan zij garanderen dat de Europese Commissie dit besluit, wat is verzocht in het hoofdlijnakkoord, ook kan volgen?

[2:33:42] De minister.

[2:33:46] Garanderen?

[2:33:48] Ja, ik geef geen garanties.

[2:33:49] Dat doe ik niet in dit vak.

[2:33:51] Want ja, de intern salderen, ik noem maar een voorbeeld, was eerder afgeschaft terwijl het wel verplicht was.

[2:33:59] En nu moet het weer, dus garanties zijn er niet.

[2:34:03] In het kader van de afspraak zie ik natuurlijk ook een kwetsbaarheid daarin.

[2:34:08] Maar op dit moment hebben we de vragen die gesteld zijn netjes beantwoord.

[2:34:12] De Europese Commissie ziet ook de zorgen die hier leven in Nederland.

[2:34:15] En die snappen ook hoe...

[2:34:18] ...hoe groot de urgentie is om iets te doen in deze dossiers.

[2:34:23] Ja, ik heb natuurlijk hier met Roswal ook deze vragen expliciet besproken.

[2:34:29] Dus ja, de dialoog is constructief en goed.

[2:34:33] Of daar nooit weer een vervolgvraag of iets op komt, dat kan ik niet garanderen.

[2:34:37] Want dat is aan de Europese Commissie.

[2:34:39] vooropgesteld dat de brief die gestuurd is ambtelijk was... en die ook netjes ambtelijk beantwoord is.

[2:34:45] Maar ik die dus ook wel in de bestuurlijke gesprekken... ook de overwegingen, het hoe en waarom, heb medegedeeld.

[2:34:56] Mevrouw Bromet, haar laatste interruptie.

[2:34:58] De minister zegt de hele tijd dat het een ambtelijke brief is.

[2:35:01] Wat bedoelt ze daar precies mee?

[2:35:02] Is het niet waar wat er in die brief staat?

[2:35:04] Of klopt het niet?

[2:35:04] Of komt er straks een heel andere brief die bestuurlijk is waar iets heel anders in staat?

[2:35:08] Want zo kunnen we niet werken natuurlijk.

[2:35:13] Nou ja, dat aan de orde van de dag is natuurlijk... dat er op ambtelijk niveau informatieverzoeken gedaan worden... en waarop gereageerd wordt.

[2:35:22] En dat dat niet direct iets is waar bestuurlijke consequenties aan vastzitten.

[2:35:29] Natuurlijk is het een signaal.

[2:35:30] Dat hebben we geadresseerd en we hebben dat netjes beantwoord.

[2:35:34] Maar goed, nogmaals, het is iets anders... dan wanneer ik van een eurocommissaris een brief krijg met deze inhoud...

[2:35:42] Dus dat wil ik daarmee benadrukken.

[2:35:46] Dank u wel.

[2:35:47] U had nog één mapje, zei u. Dus gaat u verder met uw betoog.

[2:35:50] Ja, zeker.

[2:35:54] Mevrouw Pot had een vraag over de strategische dialoog.

[2:36:00] En de Europese Commissie neemt dit als uitgangspunt voor nieuw beleid.

[2:36:04] En of we dit ook kunnen appreciëren.

[2:36:07] Mevrouw Pot vroeg daarbij expliciet om een BNC-fiche.

[2:36:11] Oké, nee.

[2:36:12] Nou, dat is heel fijn.

[2:36:14] Want inderdaad...

[2:36:16] De visie moet in februari gepresenteerd worden vanuit de Europese Commissie.

[2:36:23] En die zal ook gebaseerd zijn op de uitkomsten van die strategische dialoog.

[2:36:28] En uiteraard ga ik een appreciatie daarvan met de Kamer delen.

[2:36:31] Maar dan graag in een Kamerbrief.

[2:36:34] Want BNC-visies doen we op het moment dat er ook echt concrete voorstellen liggen.

[2:36:38] En dit is natuurlijk ook voor deze Europese Commissie het allereerste begin.

[2:36:43] Dus dat doen we dan met een Kamerbrief.

[2:36:44] Als er concrete voorstellen komen vanuit de Commissie, zullen we die met BNC-visies gaan appreciëren.

[2:36:54] Mevrouw Nijhoff had een vraag over voedselverspilling en voedseldonatie.

[2:37:00] En dat er juridische obstakels zijn om voedsel aan goede doelen te geven.

[2:37:06] En of ik bereid ben om te kijken of aanpassingen hiervan binnen mijn mogelijkheden liggen.

[2:37:11] Of dat ik dit onder de aandacht kan brengen.

[2:37:15] En ja, nu is het zo dat ik dit oprecht een heel belangrijk onderwerp vind.

[2:37:20] Ik zou willen dat ik heel veel tijd over had om met voedselverspilling zeker nog meer aan de slag te gaan.

[2:37:28] Want ik vind echt, in Nederland worden echt miljarden kilo's voedsel verspild, ieder jaar weer, 2 miljard kilo.

[2:37:36] En dat is echt verschrikkelijk en dat is soms ook echt onnodig.

[2:37:40] Waar het gaat om het doneren aan bijvoorbeeld voedselbanken... dan zijn er echt afspraken concreet gemaakt, ook met de NVWA... met strakke richtlijnen over wat binnen de kaders van voedselveiligheid... daarin gedaan kan worden.

[2:37:57] Dat heeft ook te maken met de tenminste houdbaar tot... of tenminste de gebruikertot, uiterlijk houdbaar tot.

[2:38:07] En dat heeft natuurlijk...

[2:38:08] Voedselverspilling is een verantwoordelijkheid van mijn departement.

[2:38:11] Nou, u hoorde zojuist al dat ik dat echt iets heel belangrijks vind... waar we ook bij de maatschappij, maar ook in de horeca bijvoorbeeld... echt stappen in te zetten hebben.

[2:38:20] Het is onbestaanbaar dat we hier zoveel goed voedsel verspillen... terwijl er zoveel landen zijn die te weinig voedsel hebben.

[2:38:30] Maar VWS gaat met name over voedsel in relatie tot gezondheid.

[2:38:36] En de armoedebestrijding ligt daarbij op het terrein van SZW.

[2:38:42] Op het gebied van die voedselveiligheid... en alle maatregelen die daar genomen worden... en ik weet bijvoorbeeld ook, eerder vorig jaar...

[2:38:49] zijn er ook maatregelen genomen ten aanzien van rauwe melkverkoop... en de kwaliteitseisen die daaraan verbonden zijn op zuivelbedrijven.

[2:38:58] Maar dat is echt VWS-beleid.

[2:39:01] Ik wil dat natuurlijk wel hier en daar, als ik hierover in gesprek ben, bepleiten.

[2:39:06] Maar bij sommige producten is het gezondheidsrisico...

[2:39:12] en de verantwoordelijkheid daarvoor... zodanig dat je niet meer met ruiken zien proeven... dat die boodschap mee kunt geven.

[2:39:20] Dus binnen de ruimte die ik heb wil ik het wel bepleiten... maar het is niet mijn verantwoordelijkheid.

[2:39:25] Maar dat we met elkaar toe moeten om ervoor te zorgen... dat er minder voedsel verspild wordt... en dat mensen ook moeten leren om niet standaard... bij een houdbaarheidsdatum de boel weg te gooien... maar gewoon een slok te nemen.

[2:39:38] Ook al betekent dat soms dat die zuur is...

[2:39:41] Ja, vind ik ook.

[2:39:45] De heer Van Kampen had nog een vraag over het Deense akkoord.

[2:39:52] Hoe ik daarnaar kijk.

[2:39:54] Of er onderdelen in zitten waar Nederland ook van zou kunnen leren.

[2:39:58] Of een analyse met de Kamer willen delen.

[2:40:02] Het is interessant om te zien hoe Denemarken dat gedaan heeft.

[2:40:05] Ik heb toevallig ook vorig jaar nog met mijn Deense collega daar een gesprek over gehad.

[2:40:10] Ik moet wel zeggen dat wat ze daar gedaan hebben ook voor de staatskassen wel enorme consequenties heeft.

[2:40:17] En natuurlijk zitten er overeenkomsten tussen de sector daar en de sector hier.

[2:40:22] En zijn we ook ambtelijk met Denemarken in gesprek... van kunnen we ergens iets van oppakken en leren.

[2:40:29] Zowel procesmatig, maar ook inhoudelijk.

[2:40:34] In december was dit in de Raad ook aan de orde.

[2:40:37] Daar heb ik via het verslag ook laten zien wat onze inzet daarop was.

[2:40:42] Ook in het licht van de toekomstige voorzitterschap van de Denen...

[2:40:47] gewoon überhaupt met mijn Deense collega regelmatig contact.

[2:40:52] Ik wil de lessen daarin wel betrekken.

[2:40:56] En daarover wordt de Kamer ook geïnformeerd.

[2:40:58] En daar kunnen we natuurlijk met elkaar ook over hebben.

[2:41:01] Maar ja, een hele analyse van wat andere lidstaten doen... dat lijkt mij iets voorbarig.

[2:41:07] Maar ik zou wel willen zeggen van de goede praktijken die we daar zien...

[2:41:13] Nou ja, dat we die mee kunnen nemen en dan ook even adresseren dat het naar aanleiding van is.

[2:41:18] Dus als de heer Van Kampen daar tevreden mee is, dat hoop ik, dan ga ik het plan nog niet direct helemaal overnemen.

[2:41:26] Tenzij we een budget uit de hoge hoed ergens vandaan toveren, dan who knows.

[2:41:35] Nee, dat is niet voor de vastlegging natuurlijk dit.

[2:41:40] Dank u wel.

[2:41:42] Dan geef ik graag het woord aan de staatssecretaris, meneer Remini.

[2:41:44] Gaat uw gang.

[2:41:47] Meneer Halman.

[2:41:48] Ik mis nog één antwoord op mijn vraag.

[2:41:51] Als ik die mag stellen.

[2:41:52] Dat is wat de inzet is van de minister over de discussie die in Brussel gaat plaatsvinden over de positie van de boeren in de keten.

[2:41:59] Graag een korte reactie van de minister.

[2:42:07] De positie van de boeren in de keten willen wij natuurlijk versterken.

[2:42:11] We zien ook in de huidige agenda dat daar op een aantal punten ruimte voor gezocht en geboden wordt.

[2:42:19] Daar zijn wij het volledig mee eens.

[2:42:22] Op detailniveau zou ik er anders op terug willen komen in de tweede termijn.

[2:42:27] Maar de positie van de boeren in de keten, zowel in Nederland als binnen de EU...

[2:42:33] Dat is een voortdurend onderwerp die hoog op de agenda staat.

[2:42:39] Dus even de concrete punten heb ik zo niet paraat over dat...

[2:42:53] Ja, ik heb daar wel al gesprekken over gevoerd.

[2:42:57] En dat is een vrij technisch verhaal.

[2:42:58] Dat gaat ook over contracten en contractvoorwaarden.

[2:43:02] En dat soort zaken is een vrij technisch verhaal.

[2:43:03] Ik kan de Kamer daar wel over informeren als de heer Holman daar geïnteresseerd in is.

[2:43:11] Bij deze, dan geef ik nu het woord aan de staatssecretaris.

[2:43:14] Gaat uw gang.

[2:43:16] Dank u wel, voorzitter.

[2:43:18] Voordat ik met de vragen begin...

[2:43:21] Wil ik gewoon toch ook nog even, omdat ik de indruk heb dat daar steeds in deze commissie naar gevraagd wordt.

[2:43:29] Ik ga uiteraard niet op de inhoud in.

[2:43:31] Maar na de Grüne Woche was er zaterdag een ministeriële conferentie.

[2:43:37] En u weet dat ik veel diplomatieke ervaring heb.

[2:43:40] Maar ik vond het toch heel bijzonder, en daar wil ik het even noemen.

[2:43:43] Er waren 67 ministers van landbouw van all over the world in die conferentie.

[2:43:49] En het onderwerp was biobased economy.

[2:43:52] En ik denk dat we een hele goede eindverklaring hebben opgesteld.

[2:43:57] Maar om de commissie ook even inzicht te geven met wie ik bilaterals heb gehad, noem ik ze toch even kort op nu.

[2:44:05] Oekraïne, Duitsland, Frankrijk, Spanje, Zweden, Tjecht, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Noorwegen, Zwitserland, Thailand, Japan, Kazachstan, Oezbekistan.

[2:44:17] En tenslotte Zuid-Afrika, waar wij ook dit jaar, en dat is natuurlijk toch heel belangrijk voor de G20, zijn uitgenodigd.

[2:44:26] Daarnaast wilde ik de commissie op de hoogte brengen dat ik op zeer korte termijn...

[2:44:31] Zowel een uitgebreid gesprek heb met de nieuwe Eurocommissaris voor Viesrij en Oceans, Kostas Kadis, en ook met de Eurocommissaris voor Milieu en Waterweerbaarheid, Jessica Roswell.

[2:44:44] Dan nu de vragen.

[2:44:46] Ik heb een blokje visserij en ik heb een blokje robuuste natuur en wolf.

[2:44:53] Mevrouw Nijhoff had een vraag.

[2:44:56] Heeft het voorstel om in beschermde gebieden geen bodemvisserij toe te staan een negatief effect op de Nederlandse vissers?

[2:45:03] Mevrouw Nijhoff, in het Noordzeeakkoord is afgesproken om in 2030 15% van de Nederlandse Noordzee te vrijwaren van bodemvisserij in beschermde gebieden.

[2:45:15] Op dit moment is 5% van de Nederlandse Noordzee gevrijwaard van bodemberoerde visserij.

[2:45:21] En het voorstel van aanvullende sluitingen, tot een totaal dus van 13,8 procent... is ingediend in Brussel voor verdere procedure.

[2:45:30] Qua beschikbare ruimte heeft het natuurlijk uiteraard gevolg voor Nederlandse bodemvissers.

[2:45:35] En de visserijsector is daarom altijd intensief in dit proces betrokken geweest... voordat wij overgingen tot aanwijzen van gebieden.

[2:45:45] Ik wijs er echter wel op dat het verbeteren van de natuur op de Noordzee... heeft daarnaast natuurlijk uit...

[2:45:51] Eindelijk een gezonde natuur en ook gezondere visbestanden tot gevolg.

[2:45:57] En dat komt ten goede van de visser.

[2:46:01] Dan had ik een vraag van mevrouw Van der Plas over real-time closures.

[2:46:06] Wil de staatssecretaris snel in gesprek gaan met de eurocommissaris en de sector over deze regels om tot een oplossing te komen?

[2:46:14] Zoals u hoort ga ik snel met hem in gesprek.

[2:46:18] En mevrouw Van der Plassen, ik ben me bewust van de knelpunten... die de real-time closures opleveren... en de impact die ze hebben op de praktijk van de vissers.

[2:46:28] Het is inderdaad van belang dat deze maatregelen proportioneel zijn.

[2:46:33] Het betreft hier echter wel Europese regelgeving... waar de commissie het initiatief moet nemen om deze aan te passen.

[2:46:39] Ik ben met de sector in gesprek over de knelpunten...

[2:46:42] En ik betrek hierbij uiteraard ook Wageningen Marine Research.

[2:46:46] En de knelpunten zal ik onder de aandacht van de Europese Commissie brengen.

[2:46:51] Dan had mevrouw Van der Plas ook een vraag over wetenschappelijk onderzoek te laten verrichten naar de barrières voor trekvissen in Nederland, de Wageningen Marine Research.

[2:47:03] Zoals u weet, mevrouw Van der Plas, heeft Wageningen Marine Research in de afgelopen jaren meerdere onderzoeken gedaan naar trekvissen en migratiebarrières.

[2:47:13] In 2023 is een analyse naar migratieknelpunten uitgevoerd voor de schieraal.

[2:47:19] En deze analyse is de Kamer ook eerder toegezonden.

[2:47:21] Voor de glasaal zal eenzelfde analyse binnenkort aan de Kamer worden toegezonden.

[2:47:28] En naar aanleiding van eerdere onderzoeken zijn in de afgelopen tien jaar honderden miljoenen geïnvesteerd in het verbeteren van de vismigratiemogelijkheden.

[2:47:44] Er is nog één interruptie van mevrouw Van der Plas.

[2:47:51] Ja, sorry.

[2:47:51] Ik maak het even een grapje.

[2:47:52] Ik heb er nog tien volgens mij, dacht ik.

[2:47:53] Nee, we hebben zo goed geteld over u heeft helaas.

[2:47:58] Nee, nou kijk, ik vind het belangrijk.

[2:47:59] Bedankt voor het antwoord aan de staatssecretaris.

[2:48:02] Maar ik vind het wel belangrijk dat we ook kunnen laten zien... dat de palingvisserij eigenlijk gewoon heel nauw ook met wetenschappers bezig zijn... om die palingsstand hier goed te krijgen.

[2:48:16] Afgelopen week hoorde ik weer allemaal feitenvrije meningen... zoals dat er geen doorgangen zouden zijn in de Afsluitdijk...

[2:48:25] Dat het de dammen en sluizen... Daar wordt gewoon heel erg hard aan gewerkt.

[2:48:30] Want de palingfasserij is juist gebaat bij een goede palingstand.

[2:48:35] Want anders zijn ze gewoon hun hele leven... Want vaak zijn dit ook generaties die dit al doen.

[2:48:42] Dus alles wat daaraan gebeuren kan, vraag ik dan nog even de staatssecretaris met nadruk om inderdaad die Palingstrand gezond te houden.

[2:48:52] Maar ook te benadrukken dat die visserij daar gewoon heel erg aan de lat staat, samen met juist de universiteiten en wetenschappers, om dat goed te laten zijn.

[2:49:04] Dank u. De staatssecretaris.

[2:49:07] Ja, ik ben het helemaal met u eens, mevrouw Van der Plas.

[2:49:09] En zoals u hoort, wij investeren daar ook in.

[2:49:12] En het plan is om daar ook mee door te gaan.

[2:49:15] Omdat als die vissen niet kunnen trekken... dan gaat het absoluut ten koste van het bestand.

[2:49:22] En ik zal daar ook zeker... Als u dat wil, ik kan ook Wageningen Marine Research verzoeken... om nog een overzicht van de tot dusveruit gevoerde onderzoeken op te stellen... en aan te geven waar eventueel nog kennis ontbreekt.

[2:49:42] Dan had u een vraag over de vergunningverlening van de garnalenvisserij.

[2:49:45] Wat is op dit moment de stand van zaken van de natuurvergunning voor de garnalenvisserij?

[2:49:51] Momenteel werkt de garnalenvisserij hard aan haar onderbouwing van het aspect stikstof binnen haar aanvraag.

[2:49:57] Ik wil uiterlijk eind juni de vergunningsverlening afronden.

[2:50:02] En daarom voorafgaand volgt een ronde van inspraak op ontwerpvergunning.

[2:50:11] Misschien ook nog wel even erbovenop.

[2:50:14] Het is daarna wel dus de bedoeling dat de garnalenvissers een langjarige vergunning krijgen.

[2:50:21] En we denken daar zelfs bij in de richting van 18 jaar, waarbij wel elke zes jaar er een evaluatie wordt uitgevoerd.

[2:50:31] Dan had u ook een vraag over de garnalenvisserij in de voordelta.

[2:50:35] Eind vorig jaar is onder andere de voordelta gesloten voor de garnalenvisserij tot het einde van 2024.

[2:50:43] En dat was, mevrouw Van der Plas, omdat de maximaal toegestane ecologische visuren waren bereikt.

[2:50:50] Deze gestelde maxima's zijn bedoeld om te veel bodemberoering te voorkomen.

[2:50:56] Die maximale uren gelden per Natura 2000-gebied...

[2:51:00] In mijn aanstaande beantwoording van de door Kamerlid van der Plas gestelde vragen licht ik dit nog specifieker in.

[2:51:09] Dan de saneringsregeling garnalenvisserij.

[2:51:12] Hoe zit het met de voorwaarden voor de vrijwillige sanering van de garnalenvisserij?

[2:51:18] Ik heb mevrouw Van der Plasten de afgelopen maanden intensief met de sector gesproken over de inhoud van de vrijwillige saneringsregeling.

[2:51:25] Deze gesprekken waren zeer constructief en de saneringsregeling wordt nu aan de Europese Commissie voorgelegd voor goedbeuring.

[2:51:33] Ik vind het belangrijk dat hier snel duidelijkheid over komt voor de sector.

[2:51:36] En daarom heb ik ook al informeel met de commissie gesproken.

[2:51:40] Pas na goedkeuring door de commissie zijn de voorwaarden voor de vrijwillige sanering definitief.

[2:51:45] En mijn inzet is om een aantrekkelijke regeling te openen die toegankelijk is voor zoveel mogelijk granalenvissers.

[2:51:54] Dat was het blokje visserij.

[2:52:03] Dan heb ik een vraag van mevrouw Pot over snippernatuur.

[2:52:08] Het kabinet gaat af van snippernatuur.

[2:52:10] Welke gebieden wil de Stas verbinden?

[2:52:16] Wijzigingen aan Natura 2000-gebieden, mevrouw Pot, vragen een zorgvuldige onderbouwing.

[2:52:22] En daarom heb ik, zoals aangekondigd in het regeerprogramma, de voortouwnemers in november gevraagd om natuurdoelen te inventariseren die in aanmerking zouden kunnen komen om elders beter gerealiseerd te kunnen worden.

[2:52:37] De voortouwnemers begikken in ons decentrale systeem over de juiste informatie om die voorstellen goed te onderbouwen.

[2:52:45] En die onderbouwing vormt uiteindelijk de sleutel tot het succes.

[2:52:49] Zoals u begrijpt wacht ik dit traject af om te zien welke natuurdoelen in aanmerking komen voor aanpassing.

[2:52:57] Dan had ik nog een vraag van mevrouw Pot, focus op natuur.

[2:53:01] Wat vindt de stas van de opmerking van collega dat focus op het beschermen van de natuur te groot is?

[2:53:08] Zoals u weet, mevrouw Pop, dit kabinet hecht aan de Nederlandse natuur en de historische Nederlandse cultuurlandschappen.

[2:53:16] We zoeken daarbij wel naar een balans met andere maatschappelijke opgaven.

[2:53:20] Bijvoorbeeld rondom energie, defensie, woningbouw en uiteraard voedselzekerheid.

[2:53:28] Ik bezie de opmerking van mijn collega in dat licht.

[2:53:32] Dan had u nog een vraag over de wolf.

[2:53:34] Verwacht de staatssecretaris dat het verbinden van natuur leidt tot minder wolven op landbouwgronden?

[2:53:41] Ik denk toch echt, mevrouw Pot, dat het verbinden van natuurgebieden niet betekent automatisch dat de wolf minder snel bewoond gebied of landbouwgronden betreedt.

[2:53:53] Ik denk niet dat de wolf zich laat beperken door de grenzen van natuurgebieden.

[2:53:59] Dan had ik nog een vraag van de heer Van Kampen.

[2:54:02] Wanneer verwacht de staatssecretaris een wijziging van de VHR?

[2:54:08] Om de beschermde status van de wolven in Nederland te verlagen, zoals u weet meneer Van Kampen, moet eerst de beschermde status in de habitatrichtlijn worden aangepast.

[2:54:17] Hiervoor moet de commissie met een voorstel komen.

[2:54:20] En dat komt naar alle waarschijnlijkheid in 2025.

[2:54:25] Ik dring ook uiteraard in mijn komende gesprekken bij de commissie erop aan... om dit zo snel mogelijk te doen.

[2:54:32] Maar ook omdat incidenten, zoals we gisteren hebben gezien... een slapende wolf in een schuur in Hengelo gisteren aantonen... dat de wolf in Nederland steeds minder menselijk contact mijt...

[2:54:45] vind ik het zeer urgent.

[2:54:47] Ondertussen werk ik daarom alvast aan de voorbereiding... voor de wijzigingen van nationale wetgeving.

[2:54:52] En hiervoor worden diverse opties onderzocht.

[2:54:55] Zodra deze zijn uitgewerkt en hierover een besluit is genomen... zal ik uiteraard de Kamer hierover informeren.

[2:55:03] Maar de landelijke aanpak Wolf geeft, denk ik, al duidelijk aan... in welke denkrichting ik hierbij ga.

[2:55:10] Maar...

[2:55:12] Ik denk echt nogmaals wat wij gisteren hier allemaal hebben zien gebeuren.

[2:55:16] En ik krijg eigenlijk best wel veel video's ook... waarbij ik soms wel heel erg veel wolven dicht bij de bebouwde kom zie.

[2:55:26] Dus ik zal bij mijn aanstaande gesprek met Jessica Roswell... ook toch aandringen op maatwerk voor Nederland... als meest dichtbevolkte lidstaat van Europa.

[2:55:39] En dat waren mijn vragen voor ze.

[2:55:41] Dank u wel.

[2:55:42] Ik zie nog een interruptie van mevrouw Nijhoff.

[2:55:44] Ja, dank u voorzitter.

[2:55:45] Het is eigenlijk toch nog wel van het vorige blokje.

[2:55:47] Want aan de hand van de vragen over de vergunning van de granalenvissers... schoot me weer te binnen de vraag die ik al eerder gesteld heb over de handkokkenvissers.

[2:55:58] Over de vergunning van de additionele vergunning.

[2:56:01] Waarbij...

[2:56:04] Het kabinet, of in ieder geval de indruk werd gewekt dat die groep destijds, toen weer op hand met de hark overgegaan moest worden, dat die vergunningen financieel gecompenseerd waren.

[2:56:21] zoals ik heb kunnen lezen vanuit die sector, dat er een keuze was uit het omscholen, wat financieel ondersteund zou worden, of inderdaad die vergunning.

[2:56:36] Wat ik ook hoor uit de sector is, er zijn een aantal vergunningen die inderdaad oneindig zijn.

[2:56:42] Die kunnen ze verkopen, ze kunnen het meedoen, ze kunnen het overgeven aan de familie of wat dan ook.

[2:56:48] Maar die zien dus niet wat ons het risico, het gevaar daarin is.

[2:56:53] Is dat op het moment dat die mensen te oud zijn niet meer vervalt het.

[2:57:02] En dat betekent ook dat anderen ermee moeten stoppen.

[2:57:05] Omdat ze niet alleen op een schip kunnen.

[2:57:06] Dat is gewoon te gevaarlijk met het materieel waar ze mee werken.

[2:57:09] Dus het heeft ook wel degelijk risico voor de vloot.

[2:57:14] Ik zou dan toch nog wel eens willen vragen of daar serieus naar gekeken kan worden... waarom die niet alleen bijvoorbeeld in familiesfeer overdraagbaar zou zijn.

[2:57:24] PVV staat voor familiebedrijven.

[2:57:27] En ik kan mij niet voorstellen dat wanneer daar toe over zou gaan... dat dat zo'n grote impact heeft...

[2:57:38] Ik denk juist dat het positief is om die stand in die handkokkelvissers te behouden.

[2:57:45] Dit was al een hele lange interruptie, maar graag reactie van de staatssecretaris.

[2:57:52] U had er nog een paar in portofoon.

[2:57:54] De staatssecretaris.

[2:58:07] Ja, ik moest even bijgepraat worden, sorry mevrouw Nijhoff, want ik dacht niet dat het bij het eerste rondje vragen zat.

[2:58:13] Ik begrijp dat ze al uitgekocht zijn, dus ze hebben al een financiële compensatie gekregen.

[2:58:20] Maar ze mogen daarnaast ook nog doorgaan met vissen, begrijp ik, aan de rechterkant.

[2:58:25] Ik zie u nee knikken.

[2:58:29] Een korte reactie van mevrouw Nijhoff.

[2:58:32] Het klopt niet.

[2:58:32] Het dienst zijn doorgegaan met vissen en die zitten dus op die schepen.

[2:58:35] En dat is ook cruciaal om samen te kunnen werken.

[2:58:39] En er zijn inderdaad een aantal die uitgekocht zijn of voor omscholing gekozen hebben.

[2:58:44] En die zijn financieel gecompenseerd.

[2:58:45] Maar ik heb het over die aantal die door zijn gegaan, dus die ook op die floten zitten.

[2:58:50] Die zijn niet financieel gecompenseerd.

[2:58:52] Maar wellicht is dat even wat op een ander moment even, want dat gaat dan te diep.

[2:58:56] En ik breng u graag in contact met de mensen waar het om gaat.

[2:59:01] De staatssecretaris.

[2:59:02] Zullen we afspreken dat ik hier schriftelijk op terugkom mevrouw Nijl?

[2:59:05] Dat lijkt mij een goed voorstel.

[2:59:08] Was u gereed met uw betoog?

[2:59:10] Ja, dank u wel.

[2:59:12] Omwille van de tijd.

[2:59:14] Mevrouw Bromet.

[2:59:15] Ja, voorzitter.

[2:59:15] Ik stel voor geen tweede termijn te doen.

[2:59:17] En ik zou graag een twee minuten debat willen aanvragen.

[2:59:21] Ik zie dat er instemmend wat geknikt.

[2:59:23] Dan gaan we dat zo doen.

[2:59:24] Dat is niet gepland volgens mij.

[2:59:25] Donderdagochtend, kwart over tien.

[2:59:29] Mevrouw Van der Plas, gaat de gang.

[2:59:37] Ja, ik hoef inderdaad ook geen tweede termijn.

[2:59:41] Maar ik had wel beloofd om in de tweede termijn terug te komen op een vraag van mevrouw Pot over een brief van de Europese Commissie.

[2:59:48] Ga de gang.

[2:59:48] Dat zou ik proberen heel kort te houden.

[2:59:50] Het kan ook heel kort.

[2:59:52] Ik was even in verwarring, omdat ik dacht dat er vandaag weer een nieuwe brief was.

[2:59:55] Dus ik denk, ja, die heb ik nog niet gezien.

[2:59:58] Maar het ging om de brief die al in november was gestuurd.

[3:00:01] Dus dan had ik er ook gelijk antwoord op kunnen geven.

[3:00:05] Ja, kijk, ik...

[3:00:07] Mijn reactie is, die brief is gestuurd door een Europese commissie... die eigenlijk een paar weken later geen Europese commissie meer was.

[3:00:15] En daar hebben wij toen al van gezegd, ja, dat is regeren over het eigen graf.

[3:00:19] En ik ga ervan uit wat de huidige Europese commissie, wat die gaat vinden... daar kan ik op reageren.

[3:00:25] Dus ik vind het een beetje flauw om te reageren op een brief van een Europese commissie... die eigenlijk...

[3:00:31] heel snel daarna al was verdwenen.

[3:00:32] Dus dat heeft gewoon totaal geen zin.

[3:00:34] Dus bij de volgende keer nieuwe brieven zal ik daarop reageren.

[3:00:39] Dank u wel voor uw verduideling, mevrouw Van der Plas.

[3:00:41] Er is dus geen tweede termijn.

[3:00:44] De toezeggingen die zijn gedaan, dat is dat de Kamer op vrijdag 24 januari... een brief van de minister zal ontvangen over de stand van zaken betreffende MKZ.

[3:00:53] En de Kamer wordt per brief geïnformeerd over de kabinetsappreciatie van de visie over landbouw en natuur waar de Eurocommissaris in februari 2025 mee zal komen.

[3:01:02] En er is een twee minuten debat aangevraagd door het lid Bromet.

[3:01:06] Volgens mij kunnen we dan concluderen dat we net op tijd gereed zijn.

[3:01:10] Dat is mooi.

[3:01:12] Dan dank ik iedereen voor uw aanwezigheid en voor uw inbreng.

[3:01:16] Ik dank ook de bewindslieden.

[3:01:17] Meneer, de staatssecretaris wil nog een opmerking maken.

[3:01:20] Gaat u gaan?

[3:01:21] Ja, ik heb mevrouw Nijhoff toegezegd om een brief te sturen.

[3:01:25] Inderdaad, die was nog niet genoteerd, maar die nemen we mee.

[3:01:28] Dat klopt.

[3:01:30] Dank u wel.

[3:01:31] Dan wens ik in ieder geval thuis en dan sluit ik bij deze vergadering.