RES en wind op zee

[0:00:01] Welkom op deze woensdagochtend, 29 januari.

[0:00:05] Het is tien uur.

[0:00:06] Op de agenda staat de commissiedebat van de Commissie Klimaat en Groene Groei.

[0:00:11] Het onderwerp van de dag is regionale energiestrategie en wind op zee.

[0:00:15] Aan de zijde van de Kamer, mijn linkerzijde, voor de mensen thuis en op de tribune is het rechts, zijn aangeschoven mevrouw Rodekerk namens D66.

[0:00:24] Die zal het eerste kwartier aanwezig zijn.

[0:00:26] Daarna moet ze eventjes weg in verband met verplichtingen.

[0:00:28] Maar ze keert weder.

[0:00:30] Dan hebben we de heer Kops van de PVV.

[0:00:32] Die moet ook over 30 minuten ongeveer...

[0:00:37] Kwart voor elf moet de heer Kops ons ook weer verlaten.

[0:00:39] Dus hij zal ook weer eventjes opstaan en de zaal uitlopen.

[0:00:44] Dan hebben we mevrouw Posma namens Nieuw Sociaal Contract.

[0:00:48] Zij blijft wel gedurende het hele debat aanwezig.

[0:00:51] Dan hebben we mevrouw De Vos namens Forum voor Democratie.

[0:00:54] Ook zij zal aanwezig blijven gedurende het debat.

[0:00:56] De heer Eerdmans namens Ja21 zal ook...

[0:01:00] ...aanwezig zijn gedurende het gehele debat.

[0:01:02] En mevrouw Kreugen namens GroenLinks PvdA... ...zal ook aanwezig blijven gedurende het hele debat.

[0:01:09] Aan de rechterzijde is aangeschoven Nester namens Klimaat en Groene Groei... ...mevrouw Hermans.

[0:01:15] De Kamer heeft per spreker vijf minuten spreektijd.

[0:01:20] Ik stel voor dat wij... Ja, ja, ze blijft tijdens het hele debat gewoon keurig netjes aanwezig.

[0:01:29] Vijf minuten spreektijd per spreker.

[0:01:31] En ik stel voor dat we vier interrupties houden.

[0:01:36] Ik zie ook nog dat namens de ChristenUnie de heer Grimmis aanschuift.

[0:01:45] Dus welkom in ons midden, heer Grimmis.

[0:01:47] En dan stel ik voor dat we beginnen met mevrouw Rodekerk, die zometeen alweer verstrekt moet laten gaan.

[0:01:53] Dank voorzitter.

[0:01:54] De reden dat ik zo even weg ga is omdat ik moties moet indienen in de plenaire zaal.

[0:01:58] Dus ik kom daarna weer zo snel mogelijk terug.

[0:02:01] Voorzitter en goedemorgen allen.

[0:02:03] Het worden spannende tijden.

[0:02:05] Eind april is het namelijk D-Day voor het klimaat.

[0:02:08] Minister Hermans komt dan met haar klimaatpakket.

[0:02:11] En dat is een belangrijk moment voor Nederland.

[0:02:13] Onder het vorige kabinet, met minister Rob Jetten aan het roer, waren de klimaatdoelen nog in het zicht.

[0:02:18] Nu niet meer.

[0:02:20] Afgelopen oktober kreeg dit kabinet een dikke onvoldoende voor het klimaatbeleid.

[0:02:24] Deze minister heeft straks bijna een jaar de tijd gehad om met goed beleid te komen.

[0:02:28] En dat moet niet langer duren.

[0:02:29] Tachtig procent van de Nederlanders maakt zich zorgen om klimaatverandering.

[0:02:34] Zij willen dat hun kinderen een schone, veilige toekomst hebben.

[0:02:38] Zij willen een betaalbare energierekening.

[0:02:40] En ook bedrijven willen duidelijkheid en een einde aan het zwabberbeleid.

[0:02:44] Mijn vraag aan de minister.

[0:02:45] Voelt zij genoeg steun vanuit de coalitie en binnen haar kabinet om in april een ambitieus klimaatpakket op tafel te leggen?

[0:02:53] En wat zint zij van de uitspraken van Geert Wilders dat er geen extra geld naar klimaat mag dit voorjaar?

[0:02:58] En ook BBB die klimaatvertraging als strategie gebruikt om onder de eigen afspraken uit te komen?

[0:03:05] dan het onderwerp van vandaag.

[0:03:07] De opwek van schone energie is een no-brainer.

[0:03:10] Als windmolens en zonnepanelen eenmaal aanstaan... leveren ze vrijwel gratis energie van onze eigen Hollandse bodem.

[0:03:17] En dan heeft u een interruptie van de heer Vermeer, BBB.

[0:03:22] Ja, voorzitter.

[0:03:23] Ik zou graag even van mevrouw Rodekerk horen... wat haar definitie van klimaatvertraging is die zij mij aanbreuft.

[0:03:32] Het woord is aan mevrouw Rodekerk.

[0:03:36] Klimaatvertraging is een heel interessant rapport over verschenen van Cambridge onlangs.

[0:03:42] En daarin worden strategieën onderscheiden om afdoende maatregelen te nemen om klimaatverandering tegen te gaan.

[0:03:50] En daar wordt klimaatontkenning, dat zien we hier veel gebeuren, bijvoorbeeld...

[0:03:55] In het debat wat ik daarover had met minister Madlener onlangs nog in de plenaire zaal.

[0:04:02] Maar er wordt ook onderscheiden klimaatvertraging.

[0:04:04] En ik denk dat het de heer Vermeer wel kan interesseren, dit rapport.

[0:04:08] Want ik hoor hem dat eigenlijk stelselmatig doen.

[0:04:11] Zodra het gaat over iets wat nodig is om onze klimaatdoelen te halen...

[0:04:17] gaat hij heel vaak zand in de wielen strooien en zeggen... laten wij dat nou maar niet doen, want anders gaan andere landen wel vervuilen.

[0:04:25] Dat zijn allemaal manieren waarop je vertraging aanbrengt... en dus niet met afdoende maatregelen komt.

[0:04:31] En daar zou ik vanuit D60 echt van zeggen... laten we dat niet doen.

[0:04:37] Laten we zorgen dat we de toekomst schoner maken, veiliger voor onze kinderen.

[0:04:44] Dan zie ik geen vervolgvraag.

[0:04:45] Mag u uw betoog continueren?

[0:04:48] Dank voorzitter.

[0:04:50] Ik zei het al.

[0:04:50] Dankzij die schone energie van zon en wind worden we onafhankelijk van landen als Rusland.

[0:04:57] En goedkope wind- en zonnestroom dempt de hoge energierekening.

[0:05:01] Toch loopt het vast.

[0:05:02] En dat komt doordat het kabinet niet genoeg doorpakt met de overstap naar schone energie.

[0:05:07] Op drie plaatsen.

[0:05:09] Ter land, ter zee en in de lucht.

[0:05:11] Ik zal die ook op die manier nagaan.

[0:05:13] Om te beginnen met ter land.

[0:05:16] Het ziet er niet echt rooskleurig uit voor wind op land.

[0:05:19] Want we wachten nog steeds op nieuwe normen.

[0:05:22] En in afwachting daarvan droogt de pijplijn met projecten op.

[0:05:25] Normen voor de afstand van windmolens.

[0:05:28] Snelheid is dus geboden.

[0:05:30] Waarom duurt het zo lang en wanneer komen die normen naar de Kamer?

[0:05:33] Zonder energie op land is ook belangrijk.

[0:05:36] Twee jaar geleden vroeg D60 om ervoor te zorgen dat grote parkeerplaatsen worden overdekt met zonnepanelen.

[0:05:41] Het is goed om te zien dat de minister werkt aan een subsidie.

[0:05:45] Maar waarom wordt dit niet ook in de Omgevingswet vastgelegd?

[0:05:49] Dan ter zee.

[0:05:50] Naast wind op land stokt ook de vraag naar stroom uit wind en zon in industrie, dan mobiliteit en gebouwen.

[0:05:57] En daardoor staat de verdere ontwikkeling van wind op zee onder druk en dreigen bouwers af te haken.

[0:06:03] Deelt de minister het beeld vanuit de sector dat wind op zee vertraging zal oplopen als hij niet ingrijpt?

[0:06:10] Hoe gaat zij de elektrificatie van de industrie een boost geven, zodat wind op zee volgens planning kan worden uitgevoerd?

[0:06:15] En waarom schiet het niet op met het vergroten van de vraag, bijvoorbeeld door waterstofprojecten of grootschalige opslag?

[0:06:23] Dan in de lucht.

[0:06:25] De olifant in de Kamer, stikstof.

[0:06:29] Nederland zit op slot.

[0:06:31] En ik kan me voorstellen dat de minister ervan baalt dat haar collega's niet met goed stikstofbeleid komen.

[0:06:36] Ze wordt namelijk dubbel geraakt.

[0:06:38] Ten eerste omdat energieprojecten stil komen te liggen.

[0:06:41] En ten tweede omdat de landbouw ook een grote CO2- en methaanuitstoter is.

[0:06:45] En er geen plan ligt om dat te verbeteren.

[0:06:48] Steunt minister Hermans haar collega minister Wiersma in haar stikstofaanpak... of vindt zij dat zij tekortschiet in het helpen van boeren richting de transitie?

[0:06:56] En wat moet er volgens de minister gebeuren... zodat energieprojecten doorgang kunnen vinden en zij de klimaatdoelen kan halen?

[0:07:03] En welke bijdrage verwacht zij van de landbouw in het halen van die klimaatdoelen?

[0:07:08] Wat D60 betreft gaan we voortvarend aan de slag... met meer schone energie ter land, ter zee en in de lucht.

[0:07:16] Dan dank ik mevrouw Rodelkerk heel hartelijk voor haar inbreng.

[0:07:19] Ik zie nog een interruptie van de heer Vlag van de SGP.

[0:07:24] Ja, voorzitter.

[0:07:25] Met name over dat laatste stuk.

[0:07:26] Inderdaad, over dat ook de energietransitie last heeft van de stikstofregels.

[0:07:31] Inmiddels meer dan een half jaar geleden heb ik daar een motie over ingediend.

[0:07:33] Het is ook aangenomen om een vrijstelling te verlenen voor energieprojecten.

[0:07:38] Zou dat niet een veel eenvoudigere oplossing zijn in dit debat... dan dat je dat helemaal ophangt aan dat complexe stikstofvraagstuk?

[0:07:45] Het woord is aan mevrouw Rodekeer.

[0:07:47] Ja, dus volgens mij zijn er twee zaken.

[0:07:49] Wat ik ook schets, het eerste is inderdaad die energieprojecten die last hebben... dat ze stil komen te liggen.

[0:07:55] En daarnaast, het hele vraagstuk van de bijdrage van de landbouw.

[0:08:00] Ten aanzien van het eerste heb ik ook een vraag gesteld aan de minister... hoe zij erover denkt.

[0:08:03] Er ligt dus een motie, dus ik ben benieuwd hoe het dan met de uitvoering daarvan staat.

[0:08:07] Maar ik denk dat het wel belangrijk is dat projecten die op termijn... juist zorgen voor het vergroenen van de economie en voor het schonen van de lucht...

[0:08:16] Dat we wel zorgen dat die doorgang kunnen vinden.

[0:08:19] Wat wel natuurlijk ook nodig is, is dan ook echt stikstofbeleid.

[0:08:21] Wat het niet in de weg staat.

[0:08:23] Maar ik ben benieuwd hoe de minister daar naar kijkt in de tussentijd.

[0:08:28] Dan zie ik nog een vervolgvraag van de heer Vlag.

[0:08:31] Ik ga straks ook zeker vragen naar hoe het staat met de uitwerking van die motie.

[0:08:35] Maar ik zou willen voorkomen dat we in ieder debat, of dat nou bij woningbouwen is of bij energietransitie, last waren de landbouwer met de haren bij slepen en het zij expliciet.

[0:08:48] de schuld geven van dat dingen op slot gaan.

[0:08:51] Vandaar dat ik zeg van laten we gewoon het eenvoudig houden.

[0:08:53] We kunnen gewoon inderdaad voor die vergroeningsprojecten gewoon een vrijstelling gaan regelen.

[0:08:57] Daar dring ik ook straks op aan.

[0:08:59] En niet iedere keer de landbouw erbij halen als zwarte piet.

[0:09:03] Het woord is aan mevrouw Rodekerk.

[0:09:08] De landbouw heeft een grote bijdrage aan onze CO2-uitstoot.

[0:09:13] Ook nog eens aan methaan, wat uit mes komt, wat een enorm heftig broeikasgas is.

[0:09:18] De waterkwaliteit staat onder druk.

[0:09:20] Dus we kunnen het hier hebben over regels en uitzonderingen, maar ik heb het over de natuur.

[0:09:24] Ik heb het over het beschermen van ons klimaat.

[0:09:27] Over zorgen dat wij een leefbare natuur hebben.

[0:09:29] Een leefbare planeet voor onze kinderen.

[0:09:31] Dus ik zou het elke keer hierover hebben.

[0:09:34] Totdat we afdoende beleid hebben.

[0:09:36] En dat hij hier een klimaatpakket legt.

[0:09:37] Wat er ook voor zorgt dat zowel de landbouw als de industrie... als de woningbouw bijdraagt aan het tegengaan van klimaatverandering.

[0:09:47] Dan zie ik geen verdere interrupties.

[0:09:49] Wens ik mevrouw Rodekerk... Oh, een interruptie van de heer Kops?

[0:09:53] Nee.

[0:09:54] Ik excuseer.

[0:09:55] Dan wens ik mevrouw Rodekerk dadelijk heel veel succes... bij het indienen van de moties bij het 2-minuten-debat.

[0:10:00] En dan stel ik nog heel eventjes snel voor... de heren en dames die zijn aangeschoven.

[0:10:06] De heer Grinwis is nog aangeschoven van de ChristenUnie.

[0:10:10] De heer Vermeer is nog aangeschoven namens de BBB.

[0:10:13] De heer Vlag namens de SGP.

[0:10:15] Mevrouw Koekoek namens Volt.

[0:10:16] En de heer Bontebal namens het CDA.

[0:10:19] En dan zal dadelijk ook nog aanschuiven de heer Erkens namens de VVD.

[0:10:22] Dus we zijn met een goede vertegenwoordiging...

[0:10:24] Dan geef ik het woord nu aan de heer Kops.

[0:10:28] Zal ik even wachten op de bel?

[0:10:30] Uitstekend.

[0:11:24] Zo, de bel is voorbij, dus we kunnen verder gaan.

[0:11:26] Ik merk nog heel even op aan de leden die wat later zijn aangeschoven.

[0:11:28] We hebben in totaal vier interrupties die zijn toegestaan.

[0:11:32] Dus probeer daar rekening mee te houden.

[0:11:34] En dan geef ik nu het woord aan de heer Kops namens de PVV.

[0:11:37] Dank u wel, voorzitter.

[0:11:38] Eergisteren hebben we van de minister een brief ontvangen... met daarin de voortgang van de regionale energiestrategie, oftewel de RES.

[0:11:46] En bij die RES zijn twee zaken uiteraard heel belangrijk.

[0:11:50] Eén...

[0:11:51] Grond, ruimte en keuzes die daar gemaakt moeten worden.

[0:11:56] En twee, gezondheid.

[0:11:58] Daar kom ik later op terug.

[0:11:59] En voorzitter, dan citeer ik nu misschien wel het meest saaie stuk uit de brief van de minister.

[0:12:04] Namelijk, op 19 december 2024 is een nieuwe interbestuurlijke samenwerkingsagenda...

[0:12:11] ...met afspraken voor het energiesysteem van de toekomst vastgesteld.

[0:12:15] En hoe saai zo'n interbestuurlijke samenwerkingsagenda dan ook mag klinken... ...het is wel heel bepalend.

[0:12:22] Want, zo lezen we, er zullen afspraken worden gemaakt over nieuwe projecten.

[0:12:27] Er zullen zoekgebieden worden gerealiseerd.

[0:12:31] Er wordt gekeken naar ruimtelijke planning... ...want er zijn ook andere opgaven die veel ruimte wensen.

[0:12:37] En, ik citeer...

[0:12:39] Eén, in het hoofdlijnenakkoord is vastgesteld dat in nieuw te bestemmen gebieden woningbouw in geval van concurrentie om grond boven windmolens gaat.

[0:12:48] En twee, het kabinet werkt aan een afstandsnorm voor windturbines op land.

[0:12:52] Einde citaat.

[0:12:54] Voorzitter, daarover het volgende.

[0:12:56] In november vorig jaar is er een PVV-motie aangenomen die zegt... zorg er nou voor dat dat uitgangspunt, woningbouw boven windmolens bij concurrentie om grond... doorwerkt in de regionale energiestrategie.

[0:13:10] En roept tegelijkertijd de decentrale overheden op je in de tussentijd alvast naar te handelen.

[0:13:17] De vraag is dan, voorzitter, hoe wordt die motie nu precies uitgevoerd?

[0:13:20] Want ik zie het niet terug.

[0:13:23] In de brief van de minister, die notabene gaat over de voortgang van de RES, althans niet.

[0:13:28] Dus hoe gaat dit in de praktijk?

[0:13:30] Heeft de minister de decentrale overheden, met wie zij na het aannemen van de motie dus een interbestuurlijke samenwerkingsagenda heeft vastgesteld, opgeroepen om nu al volgens deze motie te werk te gaan?

[0:13:43] Graag een reactie.

[0:13:46] Voorzitter, dan de afstandsnorm voor windturbines op land, waar het kabinet dus blijkbaar aan werkt.

[0:13:52] In maart vorig jaar heeft de PVV al schriftelijke vragen gesteld aan de toenmalige minister over het zogeheten ontwerpbesluit windturbines leefomgeving.

[0:14:01] De eerste vraag is nu, wat is daar momenteel de status van?

[0:14:06] Ja, het kabinet werkt eraan, maar waar blijft die afstandsnorm nu en welke norm heeft deze minister dan in gedachten?

[0:14:15] Voorzitter, in november vorig jaar heeft dokter Gommers een zienswijze ingediend bij de gemeenteraad van Amsterdam.

[0:14:21] Is de minister daarmee bekend, met dat stuk?

[0:14:24] In zijn stuk waarschuwt hij voor gezondheidsklachten, zoals slaapstoornissen, angst, stress, concentratieverlies, verminderde afweer en zelfs depressie.

[0:14:35] Dat is nogal wat.

[0:14:36] Hoe reageert de minister hierop?

[0:14:38] Deelt zij zijn zorgen en ook zeker de zorgen van omwonenden?

[0:14:42] Graag een reactie.

[0:14:44] In zijn zienswijze haalt dokter Gommers een onderzoek aan waaruit blijkt dat er een lineaire relatie bestaat tussen 1. de afstand tot en het geluidsniveau van windturbines en 2. slaapstoornissen.

[0:14:57] Oftewel, hoe korter de afstand tot en hoe harder het geluid van een windturbine, hoe vaker slaapstoornissen voorkomen.

[0:15:05] Een paar cijfers.

[0:15:07] De prevalentie van slaapstoornissen onder omwonenden bij een afstand van 500 meter bedraagt maar liefst 79%.

[0:15:15] En bij een afstand tussen de 500 en 1000 meter is dat nog altijd 65%.

[0:15:22] Vindt de minister dat niet heel zorgwekkend?

[0:15:24] Graag een reactie.

[0:15:26] En dan, voorzitter, dokter Gommers spreekt van een gezonde norm van twee kilometer afstand tot omwonenden.

[0:15:33] Twee kilometer.

[0:15:35] Hoe verhoudt zich dat dan tot de in het ontwerpbesluit genoemde afstand van tenminste twee keer de tiphoogte?

[0:15:42] Dat is toch heel wat anders?

[0:15:44] Voorzitter, citerend uit antwoorden op eerder gestelde Kamervragen... tot de inwerkingtreding van het definitief besluit, windturbines, leefomgeving... is het aan decentrale overheden om hiervoor lokale milieunormen op te stellen... op basis van een zorgvuldige motivering en afweging.

[0:16:01] Maar ja, hoe gaat dat dan nu?

[0:16:02] Hoe wordt die zorgvuldige motivering en afweging dan eigenlijk gemaakt?

[0:16:06] Concreet, hoe worden omwonenden momenteel beschermd?

[0:16:10] U heeft nog een halve minuut.

[0:16:12] Ja, voorzitter, dat gaat lukken.

[0:16:13] Dank u.

[0:16:13] En, voorzitter, dan zou ik van de minister ook nog graag een update willen krijgen.

[0:16:18] Hoeveel winterwieners in aantallen, maar ook in vermogen, staan er momenteel op land?

[0:16:24] Wat is momenteel de gemiddelde tiphoogte en de gemiddelde masthoogte?

[0:16:29] En wat is nu de gemiddelde afstand tot omwonenden?

[0:16:33] Kan de minister die cijfers verstrekken?

[0:16:35] Dank u wel, voorzitter.

[0:16:37] Heel hartelijk dank voor de inbreng.

[0:16:38] Heeft u nog een interruptie van de heer Eerdmans?

[0:16:39] Voorzitter, dank u wel.

[0:16:41] Ik heb echt een vraag over Trump.

[0:16:44] De wereld is in beweging.

[0:16:45] En we weten dat Trump per decreet Amerika uit het klimaatakkoord van Parijs heeft gehaald.

[0:16:50] Het is iemand die vaak wordt bejubeld vanuit de partij van de heer Kops.

[0:16:54] Maar het zal nogal wel wat verschuiving kunnen opleveren.

[0:16:57] Zo wordt gefreesd in Europa.

[0:16:59] Want uiteindelijk zullen de...

[0:17:01] CO2-uitstootcijfers moeten worden gecompenseerd als je prijs wil halen... door Europa zwaarder om de nek te gaan hangen.

[0:17:08] Mijn vraag is eigenlijk aan de heer Kops en de PVV... is de PVV bereid om ook als Nederland te zeggen... wij stappen eruit, want dit wordt een economische nekslag...

[0:17:19] Het woord is aan de heer Kops.

[0:17:20] Nou voorzitter, als de heer Eerdmans ons verkiezingsprogramma heeft gelezen... had hij het antwoord natuurlijk op die vraag geweten.

[0:17:26] Volgens mij staat dat er zelfs letterlijk in.

[0:17:28] Dat we ons terug willen trekken uit dat akkoord.

[0:17:31] En die vraag heeft de heer Eerdmans in eerdere debatten ook al gesteld.

[0:17:34] Ja, wij hebben ons natuurlijk gebonden aan een hoofdlijnenakkoord... waarin we afspraken hebben gemaakt, andere afspraken.

[0:17:41] Ja, dat is de realiteit.

[0:17:42] Maar in ons verkiezingsprogramma staat dat.

[0:17:45] Ja, voorzitter.

[0:17:48] Een vervolgvraag van de heer Iertmans.

[0:17:49] Maar dan valt mij dat de hele tijd op bij de heer Kops.

[0:17:52] Het is een beetje wat Pieter Derks volgens mij met oud en nieuw noemde.

[0:17:55] De categorie meestribbelen.

[0:17:56] Je bent eigenlijk aan het tegenwerken en tegelijkertijd aan het meewerken.

[0:18:00] U wil niet, maar gaat toch verder.

[0:18:01] Dat levert natuurlijk heel veel onduidelijkheid op.

[0:18:04] In ieder geval bij jaar 21.

[0:18:05] Want ik denk, waar sta je nou voor?

[0:18:07] Uit het VN-verdrag, uit het VN-klimaatakkoord.

[0:18:10] Klimaatwet moest worden ingetrokken.

[0:18:11] Klimaatfonds moest eruit stappen.

[0:18:13] Geen turbines.

[0:18:14] Ook niet eens op de zee.

[0:18:15] Dus we hebben het nu over land, zee ook niet.

[0:18:17] Lagere belastingen.

[0:18:18] Kijk, als wij zo doorgaan in Nederland... maar ook gelet tot de positie van Trump, Amerika en vele andere landen... dan gaan wij...

[0:18:26] absoluut de lasten neerleggen bij de bewoners van Nederland.

[0:18:30] En de bedrijven, daar ga ik zo ook wat over zeggen.

[0:18:33] Maar dat gaat niet goed.

[0:18:34] Dus ik vraag me zeer af.

[0:18:36] Ik zie Wilders vandaag weer tweeten... als het asiel niet wordt opgelost, dan stappen we eruit.

[0:18:39] Eigenlijk, mijn geduld is op.

[0:18:41] Hoe zit dat dan met de wurggreep van het klimaatakkoord voor de PVV?

[0:18:45] Wanneer is daar het geduld op en wordt de burger te hard aangeslagen?

[0:18:50] Want ik voel nu gewoon een D60-beleid uitgevoerd door de heer Kops.

[0:18:54] En dat bevalt mij niet.

[0:18:57] De heer Kops.

[0:18:57] Nou, voorzitter, dat is natuurlijk zeker niet waar.

[0:19:01] Kijk, in het hoofdlijnakkoord moet je natuurlijk concessies doen.

[0:19:04] Touché, helemaal gelijk in.

[0:19:05] Voorzitter, dat klopt.

[0:19:07] Maar ook in het hoofdlijnakkoord staan hele goede dingen.

[0:19:09] Namelijk windturbines, als je ze moet plaatsen, zoveel mogelijk op zee in plaats van op land.

[0:19:14] Daarin staat bijvoorbeeld ook dat op land woningbouw boven windmolens gaat... in geval van concurrentie om grond.

[0:19:21] We moeten ook een afstandsnorm komen.

[0:19:23] En kijk, daarom ben ik ook zo kritisch nu toch, voorzitter, in dit debat.

[0:19:27] Omdat deze minister natuurlijk wel moet leveren op die punten.

[0:19:30] Gewoon concreet moet leveren.

[0:19:31] Dat zijn de vragen die ik nu stel.

[0:19:33] Inderdaad, woningbouw gaat boven windmolens.

[0:19:36] Dan vraag ik aan de minister, ze motie aangenomen, die gewoon in lijn is met het hoofdlijnenakkoord.

[0:19:42] Waar blijft dat dan?

[0:19:44] Hoe staat het ermee?

[0:19:45] Maar ook die afstandsnorm tot omwonenden.

[0:19:48] Waar blijft die norm?

[0:19:49] Want ja, mensen omwonenden hebben inderdaad last van windmolens.

[0:19:53] Dat klopt, die worden er ziek van.

[0:19:54] En ondertussen worden er nog steeds windmolens gebouwd.

[0:19:57] Ja, projecten drogen wel eens waarop.

[0:19:59] Ja, dat klopt.

[0:20:00] Maar ze worden nog steeds gebouwd en mensen hebben er last van.

[0:20:03] Dus daar ben ik als BVV natuurlijk heel kritisch op, voorzitter.

[0:20:09] Dan wordt het uw derde interruptie.

[0:20:10] Ik wil een heel korte vraag, want de inleiding maakt het al heel lang.

[0:20:14] U weet mijn inleiding alweer?

[0:20:16] Nee, want het gaat erom... Kijk, ik ben het er heel mee eens.

[0:20:19] Kijk, mijn ongeduld is er ook.

[0:20:21] En ik vind het bewonderswaardig hoe lang de PVV dat volhoudt... als je zelf de zo grote partij bent.

[0:20:26] Het gaat ermee om, er zijn al fabrieken die sluiten nu.

[0:20:29] De Duitse industrie is aan het krimpen voor het tweede jaar opvolgend.

[0:20:33] Dus wij hebben de gevolgen nu al in Europa.

[0:20:35] En we zien het nu al in Nederland ook.

[0:20:37] Door die groene...

[0:20:39] druk op bedrijven... die ook door deze minister wordt gelegd... is het al bijna niet te doen.

[0:20:45] Dus ik vind... uw geduld kan op zijn van de heer Kops... maar we ondertussen sluiten gewoon bedrijven de deuren.

[0:20:50] Of vertrekken.

[0:20:52] Omdat onze belasting nog veel hoger is dan Duitsland.

[0:20:55] En België.

[0:20:55] Dus wij zijn ons al in de strop aan het duwen.

[0:20:58] Dus mijn vraag is gewoon nog één keer...

[0:21:00] Waar ligt dan de grens?

[0:21:02] Wanneer is het genoeg voor de PVV op het gebied, de moeras waar we met elkaar op afgaan?

[0:21:09] Het woord is aan de heer Kops.

[0:21:12] Ja, touché, voorzitter.

[0:21:13] Dat klopt natuurlijk wat de heer Eermans zegt.

[0:21:14] Die ontwikkelingen zijn ook niet goed.

[0:21:16] Zeker.

[0:21:17] En daarom hebben we in een eerder debat, volgens mij ging dat over het aanstaande aanvullende klimaatpakket, waar de minister dan aan zou werken, hebben we ook heel concreet gezegd van ja, misschien moeten we ons eens even gaan bezinnen.

[0:21:28] Inderdaad, dat klopt, ja.

[0:21:29] Want hoe ver kun je inderdaad gaan met dat klimaatbeleid?

[0:21:32] En wanneer gaat het fout?

[0:21:34] Toen hebben we letterlijk tegen de minister gezegd... met welk aanvullend pakket zij ook mogen komen... nou, dat bezinnen, dat gaan wij in ieder geval wel doen, ja.

[0:21:42] Want het moet allemaal wel, wat je ook wilt, het moet allemaal wel haalbaar zijn.

[0:21:45] Het moet allemaal wel betaalbaar zijn.

[0:21:47] En als dat inderdaad niet werkt, nogmaals, dat bezinnen.

[0:21:50] Ja, klopt, voorzitter.

[0:21:51] En dat gaan we de komende tijd zien.

[0:21:53] Zo simpel is het.

[0:21:56] Dan is er nog een interruptie van de heer Grinwis, ChristenUnie.

[0:21:58] Ja, voorzitter, dank.

[0:21:59] Ik ben blij dat de heer Kops zich zo bekommert om de nachtrust van veel mensen in de buurt van windturbines.

[0:22:09] Onlangs nog was er een minister van de partij van de heer Kops, nu in dienst van de kroon natuurlijk, die zei van, nou joh, als je last hebt van te veel geluid, dan moet je maar verhuizen.

[0:22:19] Dat was in relatie tot Schiphol.

[0:22:21] Dus ik ben benieuwd hoe consistent de benadering van de PVV in zaken wind en vliegtuigen.

[0:22:27] Maar mijn vraag is, tot welke afstandsnorm gaat het dan leiden wat betreft de PVV?

[0:22:30] Want die stelt vragen aan de minister.

[0:22:32] Ik denk dat de minister daar wel raad mee weet.

[0:22:33] Maar mijn interpretatie van de bijdrage van de heer Kops is een beetje van, weet je wat?

[0:22:37] De afstandsnorm moet zo zijn dat het eigenlijk aan de westkant de kustlijn is.

[0:22:41] En aan de oostkant de grens met Duitsland.

[0:22:43] En aan de zuidkant de grens met België.

[0:22:44] Is dat een juiste interpretatie van de wens van de PVV?

[0:22:47] Het woord is aan de heer Kops.

[0:22:50] De vraag van de GMW is begonnen vrij serieus.

[0:22:53] Hij maakt er vervolgens een grapje van.

[0:22:55] Dan zou ik daar vervolgens op kunnen antwoorden.

[0:22:57] Ja, was het maar zo.

[0:22:58] Inderdaad, ja.

[0:22:59] Klopt.

[0:23:00] Ik heb het over een gezonde afstandsnorm gehad.

[0:23:03] Die norm is er helemaal niet.

[0:23:06] Ik heb het gehad over dat ontwerpbesluit... waarin dan genoemd wordt twee keer de tiphoogte.

[0:23:11] Daar heb ik een vraag over gesteld.

[0:23:13] En kijk, voorzitter, zo'n gezonde afstandsnorm... wij kunnen er hier wel allerlei afstanden op gaan plakken... maar uiteindelijk zijn natuurlijk wel de experts en vooral de wetenschappers... ik heb er één over aangehaald... die daar heel veel verstand van heeft en die daar adviezen over doet.

[0:23:28] En hij heeft het dan bijvoorbeeld over een afstand van twee kilometer.

[0:23:31] Dat is nogal wat.

[0:23:32] Als je bijvoorbeeld kijkt naar... Volgens mij was het begin vorig jaar... was er sprake van de hoogste windmolens ooit op land.

[0:23:40] Dat was het windpark Echtelt-Lienden in de provincie Gelderland.

[0:23:44] Daar was heel veel verzet tegen.

[0:23:46] Zeven megawindturbines, de hoogste van het land.

[0:23:49] Tiphoogte bijna 270 meter.

[0:23:52] Als je dan zou gaan rekenen met die afstand die zoals die nu ligt in het ontwerpbesluit... kom je op een afstand van 450 meter.

[0:23:59] Terwijl de heer Gommers dus adviseert...

[0:24:02] Twee kilometer.

[0:24:03] Dat is nogal een verschil, ja.

[0:24:04] Kijk, aan die vragen leg ik dus voor aan de minister.

[0:24:06] Van, ja, als je met een afstandsnorm komt... zorg er dan voor dat het ook wel een deugdelijke afstandsnorm is.

[0:24:12] Zodat mensen er niet alsnog ziek van worden.

[0:24:16] Want gezondheid van die mensen, die omwonenden... die echt kampen met slaapstoornissen, depressie, angst, wat dan niet al... dat moeten we heel serieus nemen.

[0:24:25] Gezondheid moet prevaleren.

[0:24:27] Een vervolgvraag van de heer Gembes.

[0:24:29] Ja, voorzitter, dat begrijp ik.

[0:24:31] En daar ben ik op zich ook best wel eens.

[0:24:33] Dat moeten we objectief, op basis van objectieve gegevens, goed wegen.

[0:24:37] Ik ben benieuwd naar de reactie van de minister op die zin terecht te vragen.

[0:24:43] En natuurlijk maakte ik er een beetje een geintje van, maar daar zit het serieuze ondertoon onder.

[0:24:48] De PVV-fractie bij de monden van de heer Kops maakt zich enorm zorgen over de gezondheid van mensen in relatie tot de windturbines.

[0:24:54] En wind op land en de afspraken die zijn gemaakt in het hoofdlijnakkoord door de partij van de heer Kops onder andere.

[0:25:00] En anderzijds bij Schiphol wordt eigenlijk alles gebagatelliseerd, want vliegen is zo belangrijk.

[0:25:06] Dus snap de heer Krops dat ik een beetje met dat vraagteken zit.

[0:25:11] Hoe verhoudt zich dit verhaal van de heer Krops met het verhaal van zijn collega bij de INW-commissie in relatie tot Schiphol en geluid en de reacties van de heer Matlenen daarop?

[0:25:20] Want er moet toch een beetje consistentie zijn tussen hoe je de overlast van vliegtuigen benadert en de overlast van windturbines, of niet?

[0:25:28] Heldere vraag, het woord is aan de heer Kops.

[0:25:29] Nou ja, voorzitter, u zegt het, heldere vraag.

[0:25:32] Je zou je heel goed kunnen afvragen, is die vergelijking wel correct?

[0:25:35] Schiphol, enorme luchthaven, vergelijken met een paar windturbines.

[0:25:39] Misschien druk ik mezelf ook niet heel goed uit, maar het is nogal een verschil.

[0:25:43] Kijk, en als mensen, als vaststaat, dat mensen last hebben van die windturbines... zeker op korte afstand tot bebouwing...

[0:25:53] dan zou je toch nu het besluit moeten nemen van... kijk, dan moeten we dat op die tekortenafstand in ieder geval niet meer gaan doen.

[0:25:59] Dan kun je wel vergelijkingen gaan trekken met Schiphol of met andere overlasten.

[0:26:05] Dat is allemaal prima.

[0:26:06] Maar als je nou heel simpel kijkt naar die winterbieders, die projecten... die worden uitgerold.

[0:26:12] dan moet je toch nu concluderen van op te korte afstand sowieso tot bebouwing moeten we dat niet gaan doen.

[0:26:17] Maar het gebeurt nog steeds.

[0:26:19] Kijk, en dat is het punt.

[0:26:20] Daar gaat het om, voorzitter.

[0:26:21] Welke vergelijking de ginders ook wil maken.

[0:26:27] Dan dank ik u zeer voor uw inbreng.

[0:26:28] Ik zie geen verdere interrupties.

[0:26:30] En dan kan ik het woord geven aan mevrouw Posma namens Nieuw Sociaal Contract.

[0:26:34] Ja, dank, voorzitter.

[0:26:37] Vorige week kwam ik de absurde post tegen op X waarbij Elon Musk een deel van de Noordzee had herbenoemd als het Washingtonkanaal.

[0:26:46] Dat schijnt nu even een ding te zijn daar aan de andere kant van de plas om wateren te herbenoemen.

[0:26:52] Amerika lijkt wat moeite te hebben met het erkennen van haar eigen grenzen.

[0:26:57] Daarom is het van belang dat wij als Nederland kunnen voorzien in onze eigen energievoorziening.

[0:27:03] We moeten niet afhankelijk zijn van andere landen zoals Rusland, maar dus ook niet van Amerika.

[0:27:09] Doorgaan dus als Nederland met de ambities die we hebben met wind op zee, is daarom wat NSC betreft noodzakelijk.

[0:27:16] De minister schetst in haar brief een aantal dilemma's waar we qua wind op zee tegenaan lopen.

[0:27:22] Ik wil er een aantal uithalen en een paar toevoegen.

[0:27:26] De minister geeft in haar brieven aan te kijken naar eventuele double-sided contract for difference.

[0:27:30] Dat lijkt onze fractie een goed idee.

[0:27:33] De belangrijkste uitdaging op dit moment is zorgen dat vraag en aanbod van duurzame elektriciteit tijdig op elkaar zijn afgestemd.

[0:27:41] Die tijdigheid, dat moment waarop extra duurzame energie nodig is, is door de vertraging van de maatwerkafspraken nu onduidelijk.

[0:27:49] En daar moet meer zicht op komen.

[0:27:51] Kan de minister een routekaart voor elektrificatie van de industrie opstellen... aangevuld met een monitoringsmechanisme?

[0:27:59] De windsector vraagt daarnaast naar de mogelijkheid... van een aansprakelijkheidslimiet van 50 tot 100 miljoen per bieding in te voeren.

[0:28:06] Kan de minister hier een reactie op geven?

[0:28:08] Verhoogt dit, zoals zij aangeven, de kans op een succesvolle tender?

[0:28:12] En is dit een mogelijkheid die de minister wil uitwerken?

[0:28:16] Voorzitter, dan de ontwikkeling van onze zeehavens.

[0:28:19] De windmolens moeten wel gebouwd kunnen worden en onderhouden worden.

[0:28:23] Daarvoor is het belangrijk dat onze zeehavens dat aankunnen.

[0:28:26] We krijgen signalen dat de havens nog niet klaar zijn voor al die grote wind-op-zee projecten.

[0:28:31] Die nu in de planning staan.

[0:28:32] Klopt dit?

[0:28:33] En wat wordt eraan gedaan?

[0:28:35] Dan de ecologie.

[0:28:36] De Noordzee is qua natuur in slechte staat.

[0:28:38] Dat geeft de minister ook aan in haar brieven.

[0:28:41] Belangrijk dus om die ecologische criteria mee te blijven nemen in tenders.

[0:28:45] De minister geeft aan dat natuurversterkte erosiebescherming van windmolens van 20 naar 40 procent te willen brengen.

[0:28:51] Maar waarom niet naar 100 procent?

[0:28:53] Het is immers geen moeilijke techniek.

[0:28:56] Graag een reactie.

[0:28:57] En dan de veiligheid.

[0:28:59] Voorzitter, heeft de minister genoeg aandacht voor de veiligheid van de kabels en onze energiesysteem op de Noordzee?

[0:29:04] De minister geeft aan dat ze onderzoekt of er ook actieve vormen van visserij plaats kunnen vinden tussen windmolens.

[0:29:11] Wordt er ook een analyse gemaakt van wat bodemberoering kan doen met de geplaatste kabels tussen windmolens?

[0:29:17] En is dat veilig voor zowel de schipper en zijn bemanning als onze energievoorziening?

[0:29:24] En hoe is...

[0:29:25] Defensie in staat schepen te monitoren die kwaadwillend zijn.

[0:29:29] Als er overal schepen namelijk tussen onze vitale infrastructuur, tussen onze windmolens zitten... kan de minister dat voldoende in de gaten houden.

[0:29:37] Graag een reactie.

[0:29:39] Dan wil ik naar wind op land en de ressen.

[0:29:42] Uit de resmonitor blijkt dat de 35 terrawattuurruimschoots gehaald wordt...

[0:29:46] Dat is een compliment naar alle lokale overheden waard.

[0:29:50] Zij hebben vaak voor de moeilijke afweging staan om de plekken te vinden voor de projecten en dit af te stemmen met omwonenden.

[0:29:57] Wat NEC betreft willen we verder met de uitrol op land, maar dit ook vooral bij de regie van de decentrale overheden laten.

[0:30:05] Belangrijk daarbij is dat lokale initiatieven ruimte kunnen krijgen.

[0:30:09] Denk aan energiecorporaties en vergroening op bedrijventerreinen.

[0:30:13] Zon moet wat ons betreft op daken worden gelegd en niet op velden.

[0:30:16] Zo staat het ook in het hoofdlijnakkoord.

[0:30:19] In het klimaatakkoord is afgesproken dat kleinschalige zonpv onder voorwaarden mag meetellen voor de restdoelstelling.

[0:30:26] Maar wat ziet de minister als kleinschalig zon?

[0:30:28] En vallen huishoudens met een paar panelen, tien of twaalf, daar ook onder...

[0:30:33] En zo nee kan dat het geval zijn.

[0:30:35] De nieuwe voorkeurs volgen de zon stelt dat nieuwe zonparken voornamelijk op daken ontwikkeld moeten worden.

[0:30:40] Terwijl het grootste deel van de nieuwe projectinitiatieven en resterende ambitieën uit zonnevelden bestaan.

[0:30:45] Kan de minister aangeven hoe de zon op daken nog meer kan worden gestimuleerd?

[0:30:49] Want hoewel het dus de voorkeur heeft, geeft de monitor aan dat de projecten richting de grote zonnevelden gaan.

[0:30:56] De monitor heeft het daarnaast over rechtvaardigheid in de regionale energietransitie.

[0:31:02] Kan de minister aangeven hoe ze hier vorm aan wil geven?

[0:31:04] En dan kom ik tot een afzonding, voorzitter.

[0:31:07] De milieu- en geluidsnormen van wind op land zijn al een tijdje in de maak.

[0:31:11] Kan de minister aangeven wanneer die met de Kamer gedeeld worden?

[0:31:15] En er is vanuit veel organisaties weerstand op tegen een afstandsnorm.

[0:31:19] Of juist organisaties die een afstandsnorm willen.

[0:31:23] Als je alle onderzoeken naast elkaar legt, wat is dan uiteindelijk alles overwegend de meest passende afstandsnorm?

[0:31:31] Kan de minister daar een reactie op geven?

[0:31:34] Dank u wel, voorzitter.

[0:31:36] Dan dank ik u voor bijdrage, exact binnen de tijd.

[0:31:39] Ik kijk even rond, ik zie geen interrupties, dus u heeft een helder verhaal gegeven.

[0:31:43] Dan mag ik het woord geven aan mevrouw De Vos namens Forum voor Democratie.

[0:31:47] Dank u wel, voorzitter.

[0:31:49] Al sinds mijn kinderjaren hebben de Duinen en de Noordzee een speciaal plekje in mijn hart.

[0:31:55] Ik groeide op in de stadsstructen van Den Haag.

[0:31:57] Was gewend altijd en overal mensen om me heen te hebben.

[0:32:00] Menselijke invloeden te zien.

[0:32:03] De kust was in mijn nabije omgeving dan ook de enige plek waar je die invloed even weg kon denken.

[0:32:09] Waar je je op een langsrijdende fiets erna helemaal in de natuur kon onderdompelen.

[0:32:13] En waar je afgezien van een zo nu en dan voorbijvarend schip de oneindigheid van de horizon kon ervaren.

[0:32:20] Om daarna met nieuwe energie weer terug te keren naar de bewoonde wereld.

[0:32:25] Aan die ervaring wordt door dit kabinet een einde gemaakt, voorzitter.

[0:32:29] Op dit moment staan er 670 windturbines in onze Noordzee.

[0:32:33] Verspreid over 10 windturbineparken.

[0:32:36] Deze windturbines hebben bij elkaar een opgesteld vermogen, dus het vermogen dat zij in theorie kunnen leveren, van 4,7 gigawatt.

[0:32:44] In 2032 wil dit kabinet het vermogen hebben verviervoudigd naar 21 gigawatt.

[0:32:50] In 2035 naar 35, in 2040 naar 50 en uiteindelijk in 2050 naar 70 gigawatt.

[0:32:58] Een vervijftienvoudiging in 25 jaar.

[0:33:03] Om die doelstelling te bereiken moet onze Noordzee van noord tot zuid en van oost tot west worden volgebouwd met duizenden megawindturbines.

[0:33:12] Nederlands grootste natuurgebied verandert in een industrieterrein.

[0:33:16] De oneindige horizon is niet meer.

[0:33:19] En nu zou ik met deze persoonlijke nadelen die mij dat oplevert wel kunnen leven, voorzitter, als er ook voordelen aan deze exercitie zaten.

[0:33:27] Maar die zijn er helaas niet.

[0:33:29] VVD-minister Herman schrijft in haar brief dat de energietransitie Nederland zekerheid, onafhankelijkheid en duurzaamheid moet opleveren.

[0:33:37] Maar windenergie is per definitie onzeker.

[0:33:40] Als het waait heb je stroom en anders niet.

[0:33:43] Zo simpel is het.

[0:33:44] Voor windstille uren heb je daarom altijd een backup nodig.

[0:33:47] Zoals bijvoorbeeld bruin koolcentrales in Duitsland die daarvoor gebruikt worden.

[0:33:52] Netbeheerder Tennet waarschuwt dat de onzekerheid van wind- en zonenergie in 2030 zelfs kan leiden tot stroomuitval.

[0:34:01] Windenergie maakt ons ook niet onafhankelijker.

[0:34:04] Sinds de start van de energietransitie is Nederland juist drie keer afhankelijker geworden van het buitenland.

[0:34:10] Met als belangrijkste oorzaak de sluiting van de Groninger gasgraan.

[0:34:15] Als dit kabinet echt minder afhankelijk wil worden, zou het veel beter de Groningers ruimhartig kunnen compenseren, hun huizen wevingsbestendig kunnen maken en door kunnen gaan met boren.

[0:34:25] Met daarbij windsteling voor de Groningers.

[0:34:28] Maar in plaats daarvan worden gasputten op dit moment dichtgestort met 500 meter cement en wordt de gehele windingsinfrastructuur afgebroken.

[0:34:37] Voor de bouw van windturbines zijn bovendien zeldzame grondstoffen nodig, zoals manchaan, waarover Nederland zelf niet beschikt en waarvoor we dus ook weer afhankelijk zijn van het buitenland.

[0:34:48] Dan de duurzaamheid.

[0:34:50] De woordenboekdefinitie van dit woord is langdurend of weinig aan slijtage of bederf onderhevig.

[0:34:56] En laat windturbines dat nu net niet zijn.

[0:34:59] Een windturbine is voortdurend aan slijtage onderhevig, waarbij schadelijke delen vrijkomen zoals glasvezels.

[0:35:05] Vezels die niet gerecycled kunnen worden, die in zee terechtkomen en daar niet kunnen afbreken.

[0:35:11] Door deze slijtage is de levensduur van de windturbine slechts 20 jaar en op zee zelfs nog korter doordat het zout de materialen aantast.

[0:35:20] Met iedere vervanging, net als met de geplande plaatsing van de duizenden nieuwe turbines, worden palen in de zeebodem geslagen.

[0:35:28] Een proces dat enorme overlast veroorzaakt voor vissen en andere zeedieren.

[0:35:33] De echolocatie tussen bijvoorbeeld bruinvissen verstoort en de wierenplanten en schelpen die zich in twintig jaar tijd net een beetje hadden kunnen nestelen op de fundering weer terugbrengt bij af.

[0:35:45] Dat de minister haar beleid ondanks deze economische en ecologische nadelen en risico's toch doorzet, is te wijten aan haar heilige geloof in het klimaatbeleid.

[0:35:55] aan de tunnelvisie genaamd een klimaatneutraal Nederland in 2050.

[0:36:00] Terwijl de rest van de wereld doorgaat met het bouwen van kolencentrales en de Verenigde Staten onder Trump uit het klimaatakkoord stapt, gaat Nederland door op de ingeslagen doodlopende weg.

[0:36:11] Graag een reactie daarop van de minister.

[0:36:14] Voorzitter, ik kan het niet vaak genoeg zeggen.

[0:36:16] Er is geen klimaatprobleem.

[0:36:18] Klimaatverandering is van alle tijden en de verandering die we nu zien geeft geen enkele reden tot zorg.

[0:36:24] U heeft nog iets minder dan een halve minuut.

[0:36:26] Ik ben bijna klaar.

[0:36:27] Forum voor Democratie zal zich dan ook altijd blijven verzetten tegen de energietransitie.

[0:36:32] Wij blijven pleiten voor een betrouwbaar energiesysteem, voor bescherming van de Noordzee en voor het behoud van de oneindige horizon aan de Nederlandse kust.

[0:36:41] Dank u wel.

[0:36:43] Heel hartelijk dank.

[0:36:43] Voor uw inbreng dan zie ik een interruptie van mevrouw Posma.

[0:36:48] Dank voorzitter.

[0:36:49] Bescherming van de Noordzee is volgens mij altijd goed.

[0:36:52] En zeker voor de Noordzee natuur.

[0:36:54] Mevrouw Vos had het al even over de natuur die mooi aan die windmolenpalen blijft zitten.

[0:37:00] En eigenlijk zorgt voor een versterking van de biodiversiteit.

[0:37:03] is mevrouw Vos dan ook voorstander om te kijken of je die niet ontmantelt, die palen, maar gewoon laat staan na het einde van de levensduur, zodat dat eigenlijk een mooie habitat blijft voor de vissen en al de natuur die in de Noordzee zit.

[0:37:19] Het woord is aan mevrouw De Vos.

[0:37:22] Nou, zoals ik in mijn betoog heb aangegeven, zijn er heel veel nadelen aan de uitrol van de winterbinnenparken op de Noordzee.

[0:37:29] Dus wij zijn hoe dan ook tegenstander van de uitrol daarvan.

[0:37:34] Maar in de situatie waar we nu in zitten, is het natuurlijk altijd beter om de schade dan zoveel mogelijk te beperken.

[0:37:40] Dus als er mogelijkheden zijn om die fundering zoveel mogelijk intact te laten en daarbovenop te vervangen, is dat natuurlijk beter dan hem geheel te vervangen.

[0:37:53] Maar mijn punt blijft staan dat we überhaupt geen voorstander zijn van deze winterbinnenparken.

[0:37:59] Dan kijk ik rond, zie ik nog een vraag van de heer Bontenbal, CDA.

[0:38:03] Ja, vind ik ook wel leuk om toch ook nog even een vraag te stellen.

[0:38:07] Er staan wereldwijd 12.000 boorplatforms op zee.

[0:38:10] Volgens mij zo'n 600 in de Noordzee.

[0:38:12] Moeten die ook allemaal weg dan?

[0:38:13] Het woord is aan mevrouw De Vos.

[0:38:18] Nee, zeker niet.

[0:38:20] Ook hier is weer het verschil dat bepaalde risico's natuurlijk... Je maakt uiteindelijk een afweging.

[0:38:26] Is het risico van de inbreuk op het ecosysteem van de Noordzee de voordelen die dat oplevert waard?

[0:38:33] En windenergie is niet een voordelige energiebron.

[0:38:36] Het heeft altijd een backup nodig, zoals ik heb aangegeven.

[0:38:39] En daarbij is het ook zo dat...

[0:38:42] een enorm groot deel van de Noordzee vol komt te staan met die parken.

[0:38:47] Terwijl boordplatforms toch een meer gelokaliseerd deel van die Noordzee innemen.

[0:38:54] Dus dat is denk ik wel een heel belangrijk verschil om ook te benoemen.

[0:38:57] En dan heeft ze nog een interruptie van mevrouw Posma.

[0:39:02] Dank voorzitter.

[0:39:04] Nog even door op die mooie Noordzee.

[0:39:07] Mevrouw De Vos, die zei al terecht, bruinvissen kunnen last hebben van de sonarverstoring.

[0:39:13] Dat is helemaal natuurlijk als je Wim Hollens gaat bouwen.

[0:39:16] We hebben afgesproken dat we in tenders de ecologische criteria opnemen.

[0:39:21] Dus dat houdt in dat je eigenlijk aan de slag gaat met bubbelschermen.

[0:39:26] Manieren om de bruinvissen echt even weg te jagen, zodat ze geen hinder ondervinden.

[0:39:30] Geen schadelijke hinderen, dus geen gehoorverlies en niet sterven bij het plaatsen van die windmolens.

[0:39:35] Is mevrouw de Vos het eens dat we die ecologische criteria dus echt moeten blijven toepassen bij elke tender die we doen op de Noordzee?

[0:39:43] Het woord is aan mevrouw de Vos.

[0:39:46] Ja, ik denk dat ik dan een beetje in herhaling ga vallen... in wat ik net eigenlijk ook al aangaf... in antwoord op de vorige vraag van mevrouw Posma.

[0:39:55] Binnen de kaders waar we nu in zitten... is het natuurlijk beter om zoveel mogelijk te kijken... naar hoe we de schade zoveel mogelijk kunnen beperken.

[0:40:01] Maar Forum voor Democratie blijft gewoon tegenstander van deze hele exercitie.

[0:40:04] Wij geloven niet dat het nodig is, die energietransitie.

[0:40:07] Wij geloven niet dat klimaatverandering nu anders is... dan dat het altijd is geweest.

[0:40:14] En dus is het ook niet nodig om je hele energiesysteem...

[0:40:16] met de kosten die erbij komen kijken, met de ecologische schade, met de verstoring van het landschap.

[0:40:23] Het is niet nodig, dus wij willen dat niet.

[0:40:27] Dan zie ik nog een vervolgvraag van mevrouw Posma, haar derde interruptie.

[0:40:32] Dat snap ik, dat standpunt is bekend.

[0:40:36] Maar als we dan toch doen, er is een meerderheid om door te gaan met de transitie van wind op zee...

[0:40:43] Is het dan wel wat u betreft, wat uw partijbedrijf heeft, een voorwaarde dat we die ecologische criteria in die tenders meenemen?

[0:40:51] Het woord is aan mevrouw De Vos.

[0:40:54] Ik geloof niet dat ik de vraag van mevrouw Posma helemaal goed begrijp wat zij precies voorstelt nu.

[0:41:00] Ik gaf aan dat ik zie waar uw partij voor staat.

[0:41:04] U heeft dat net ook weer aangegeven.

[0:41:08] Maar feit is op dit moment wel dat we aan het bouwen zijn op de Noordzee.

[0:41:12] Dus als je dan toch windmolens bouwt op de Noordzee... bent u het dan met mij eens dat het wel belangrijk is om die ecologische voorwaarden... dus die zorgen voor de natuur, mee te nemen in de voorwaarden bij de bouw?

[0:41:24] Via de voorzitter.

[0:41:25] En dan is het woord nu aan mevrouw De Vos.

[0:41:28] Dat lijkt me absoluut, ja.

[0:41:32] Dan zie ik geen verdere interrupties.

[0:41:35] En dan geef ik het woord aan de heer Eertmans, die namens JA21 zijn inbreng zal brengen.

[0:41:39] Voorzitter, dankjewel.

[0:41:40] Een paar punten.

[0:41:41] Ik begin met net congestie.

[0:41:42] We slaan rood uit.

[0:41:44] Tweederde van de capaciteitskaart van Nederland is diep rood.

[0:41:48] Oftewel een groot tekort aan transportcapaciteit met een enorme wachtrij.

[0:41:51] De wachtrij is inmiddels opgelopen tot ongeveer 10.000 bedrijven.

[0:41:55] Slaan willekeurige kranten open en je wordt geconfronteerd met grote frustratie van ondernemers.

[0:42:00] Want de ondernemers willen vooruit, net als wij allemaal.

[0:42:03] Maar zij moeten dus wachten.

[0:42:06] Er ligt namelijk bij bedrijven een grote interesse om te innoveren.

[0:42:11] Maar dat lukt natuurlijk niet als je constant wordt tegengewerkt en ook wordt voorbij gestreefd door andere grootmachten.

[0:42:17] Waaronder China.

[0:42:18] Dat is denk ik een teken aan de wand waar we ons zeer bewust van moeten zijn.

[0:42:22] Voorzitter, gisteren kwam een bericht op de NOS van het zogenaamde cluster 6 verband.

[0:42:27] Driekwart van de verduurzamingsprojecten van grote industriele bedrijven in de kartonindustrie, de glasfabrieken, noem het maar, in de regio, kan niet meer gerealiseerd worden voor 2030.

[0:42:36] Dan hebben we dus over 400 bedrijven die kant-en-klare projecten hebben liggen, ingediend, maar geen nieuwe of zwaardere aansluiting op de elektriciteit kunnen krijgen.

[0:42:46] Dus je krijgt geen stroom, maar je moet wel extra CO2-belasting betalen, want die komt namelijk bovenop de ETS.

[0:42:52] Waar overal in Europa de energiekosten al veel hoger zijn dan in de VS en Azië, zijn ze in Nederland nog een stuk duurder en hoger dan in Duitsland of België.

[0:43:00] Je wordt dus gewoon gestraft als ondernemer als je wil verduurzamen.

[0:43:03] Graag een reactie daarop van de minister.

[0:43:06] Voorzitter, dan naar Trump.

[0:43:07] Ik zei het al, Trump werd per decreet uit het Parijs klimaatakkoord gestapt.

[0:43:11] En zijn motivatie was zoals altijd vrij helder.

[0:43:14] De VS zal niet zijn eigen industrie saboteren, terwijl China onbeschaamd vervuilt.

[0:43:20] De Europese industrie, heb ik net al in het interruptiedebatje met de heer Kops gezegd, ligt op aapgapen.

[0:43:26] Meerdere fabrieken moeten sluiten vanwege enorme stoomprijzen.

[0:43:30] Stroomprijzen.

[0:43:32] En ze sluiten de deuren.

[0:43:33] De Duitse industrie krimpt al voor het tweede jaar op rij.

[0:43:36] Amerika gaat dus uit het klimaatakkoord Parijs stap.

[0:43:39] Betekent 15% van de CO2-uitdaging die Amerika voor zijn rekening zou nemen, vervalt.

[0:43:47] Valt het nu te verwachten dat die daling dus moet worden gecompenseerd door de EU?

[0:43:53] Gaat Nederland hiervoor aan de bak?

[0:43:55] Dat wil ik graag weten.

[0:43:56] Voorstel, dan kom ik bij de windturbines.

[0:43:58] Waar blijven de afstandsnormen?

[0:43:59] Inderdaad, die vraag heeft JA21 ook.

[0:44:01] Wij vinden windturbines lelijk op land, ook op zee.

[0:44:04] Maar ze belasten onze grondpositie, want er is geen ruimte voor wonen.

[0:44:10] Het gezoem van een 210 meter hoge turbine is ongekend belastend voor omwoners.

[0:44:19] Binnen 500 meter ruzies, scheidingen, slapeloosheid, duizeligheid.

[0:44:22] Het is allemaal vastgesteld in Frankrijk, namelijk het windturbinesyndroom.

[0:44:26] En de enige norm voor jaar 21 is tien keer de masthoogte.

[0:44:29] Ik zeg het maar heel duidelijk.

[0:44:30] Nou, Gommers was inderdaad in Amsterdam, heel interessant.

[0:44:33] Die ging met andere bewoners inspreken tegen de windturbines in het stadsdeel Zuidoost.

[0:44:38] En Gommers zegt, het is allemaal wc-eend.

[0:44:40] Het onderzoek naar de geluidsmodellen is niet betrouwbaar.

[0:44:44] Hij zegt, het is een fars.

[0:44:47] Geluidsnormen zijn een fars.

[0:44:48] Nou, ik ben het daar helemaal mee eens.

[0:44:49] We moeten niet naar geluidsnormen, want het is allemaal gemiddeld.

[0:44:52] S'nacht slapen de mensen niet, enzovoorts.

[0:44:53] Dat wordt gecompenseerd met overdag.

[0:44:55] Dat is een fars.

[0:44:56] We moeten naar afstandsnormen.

[0:44:58] Zullen we eerst eens, voorzitter, alle gezondheidsgevolgen onderzoeken... alvorens wij weer nieuwe windturbines op land gaan neerzetten?

[0:45:05] Daar zou ik graag een antwoord op willen, anders ga ik daar over nadenken met de motie.

[0:45:09] Voorzitter, tot slot het Groninger gas.

[0:45:11] Wij zagen bij WNL afgelopen zondag...

[0:45:14] De heer David Smulders, hoogleraar, zegt dat het een grote fout was om het Groninger veld voor goed af te sluiten.

[0:45:20] Het is namelijk dom om je inlogcodes van je spaarrekening weg te gooien.

[0:45:25] Wat een mooi gezegd.

[0:45:28] Gaswinning voor altijd onmogelijk maken is natuurlijk zeer gevaarlijk en naïef.

[0:45:32] Zeker als de minister spreekt in haar brief over onafhankelijkheid.

[0:45:34] Hoe kunnen wij nou onafhankelijk zijn als we al dat vloeibare gas importeren uit Amerika en weet ik waar vandaan.

[0:45:41] Maar straks zegt Amerika, weet je wat, we hebben het eigenlijk zelf nodig.

[0:45:44] En dan, hoe gaat het dan?

[0:45:47] Hoe kijkt u naar dat scenario?

[0:45:48] En deelt u de mening van JA21 dat wij inderdaad een grote fout hebben gemaakt om het definitief af te sluiten, het Groninger gas?

[0:45:55] Of ziet u nog een weg terug?

[0:45:58] Voorzitter, dat is mijn laatste vraag.

[0:46:00] Is het een taboe voor dit kabinet om het Groninger gasveld ooit weer, of misschien op korte termijn, te heropenen?

[0:46:08] Voorzitter, daar laat ik hem mee.

[0:46:09] Dankjewel.

[0:46:11] Hartelijk dank voor uw inbreng.

[0:46:12] Heeft nog 30 seconden over.

[0:46:13] Ik mag u even de microfoon uitzetten.

[0:46:15] Ik zie geen interrupties.

[0:46:17] Dan kan ik het woord geven aan mevrouw Kreuger namens de partij GroenLinks PvdA.

[0:46:23] Dank u wel, voorzitter.

[0:46:24] En de geopolitieke en klimatologische noodzaak... om van fossiel over te stappen op duurzame energie... wordt met de dag groter.

[0:46:33] Onze veiligheid staat op het spel.

[0:46:35] Niets meer en niets minder dan dat.

[0:46:37] En zon en wind zijn de trekpaarden, de kampioenen... en het fundament van een duurzaam energiesysteem.

[0:46:42] Dat zien we wereldwijd.

[0:46:45] En ook in Nederland wordt er hard aan de weg getimmerd.

[0:46:47] Maar dan kunnen we geen tegenwind gebruiken.

[0:46:50] We hebben een versnelling nodig, dus dat is absoluut...

[0:46:53] Niet het moment om de boel op de rem te zetten.

[0:46:55] En dat dreigt wel te gebeuren.

[0:46:57] En ik neem aan dat de minister vasthoudt aan het doel van een klimaatneutrale elektriciteit in 2035.

[0:47:03] En dan weet ook zij dat er werk aan de winkel is.

[0:47:06] En dat er in het voorjaar een stevig pakket moet liggen, inclusief het benodigd geld als dat nodig is.

[0:47:13] En ik heb vaker in debatten gepleit voor een decentraal energiesysteem.

[0:47:16] Opwek, dichtbij gebruik, zoveel mogelijk in lokaal eigendom.

[0:47:20] Dat is een oplossing voor netcongressie.

[0:47:22] Een oplossing voor al die nieuwe woonwijken die elektriciteit nodig hebben.

[0:47:26] Vraagcongressie.

[0:47:27] Een oplossing voor al die bedrijventerreinen die willen elektrificeren.

[0:47:31] Het draait nu vast.

[0:47:33] En ik vraag de minister wat gaat ze doen om dit mogelijk te maken.

[0:47:37] Daarvoor zijn snel werkbare normen cruciaal.

[0:47:40] En ik zag ook vandaag de oproep van IPO, VNG...

[0:47:43] VNO-NCW en nog een heleboel andere.

[0:47:46] En hoe gaat ze de gemeenten en provincies ondersteunen?

[0:47:50] Hoe pakt ze regie?

[0:47:52] En ziet ze ook dat juist bij bedrijventerreinen en nieuwe woonwijken het cruciaal is om ook lokale opwek te realiseren?

[0:47:59] En hoe zorgen we ervoor dat dit soort kleinere industrie- en bedrijventerreinen juist geholpen worden met lokale opwek?

[0:48:04] Welke mogelijkheden ziet de minister voor boeren die ook zon willen oogsten?

[0:48:08] En voor grootschalige zonnedaken op bestaande bedrijfspanden?

[0:48:12] Kan dit ook genormeerd?

[0:48:15] En hoe gaat ze zorgen voor meer lokaal eigendom?

[0:48:18] En dat projecten die natuurinclusief dan ook de norm wordt?

[0:48:23] En zet de minister het kwaliteitsbudget door wat door een amendement van ons er is gekomen?

[0:48:29] En hoe gaat ze lokaal eigendom aanjagen?

[0:48:32] We zien in de praktijk dat de SCE niet goed genoeg aansluit bij de financieringsnoden van coöperaties.

[0:48:38] Ik heb daar vaak aandacht voor gevraagd en doe het nu weer.

[0:48:41] Zorg ook dat de SD++ en het vervolg daarop juist lokaal eigendom, natuurinclusief en opslag kan stimuleren.

[0:48:49] Zorg dat je met subsidies het lokale, decentrale energiesysteem ondersteunt.

[0:48:54] Dus juist met ontwikkelfondsen voor lokale energiegemeenschappen.

[0:48:58] En hoe staat het met de oerprojecten?

[0:49:01] Hoe wordt lokaal eigendom daar nou echt in geborgd?

[0:49:04] En zorg dat je stuurt op de meest efficiënte inzet van energie.

[0:49:08] En tot slot op dit punt, zorg ervoor dat de niet uitgekeerde subsidies, of het nou de SCE of de SDE zijn...

[0:49:14] beschikbaar blijven voor verduurzaming.

[0:49:16] Daar zijn ze immers voor bedoeld.

[0:49:18] Daar is het geld voor opgehaald.

[0:49:20] Dan wind op zee.

[0:49:21] Een gouden kans voor Nederland.

[0:49:23] Maar op dit moment is er niet genoeg zekerheid in de markt.

[0:49:27] En ook hier worden weer allerlei obstakels opgeworpen.

[0:49:30] We hebben duidelijke afspraken over de elektrificatie van de industrie nodig... met PPA's en Contracts for Difference...

[0:49:35] En een tenderachtige systematiek voor opslag om ook de productie van waterstof of andere opslag vlot te trekken.

[0:49:43] Hoe gaat de minister de vraag aanjagen?

[0:49:46] En voor de financiering?

[0:49:47] Hoe staat de minister tegenover het idee voor lagere rentes voor duurzame energieprojecten?

[0:49:52] wil ze dit met de minister van Financiën verder opnemen.

[0:49:55] We spraken eerder over de noodzaak van diepe aanlanding.

[0:49:59] Nu de diep Delta Rhine corridor wegvalt, ik ben nog steeds daar verbaasd over, hoe gaat de minister zorgen voor een versnelling in de planning van een alternatief?

[0:50:09] En dan het ruimtelijke aspect.

[0:50:11] Kan ze garanderen dat duurzaam ook echt boven fossiel gaat?

[0:50:15] Dus dat gaswinning niet opeens prioriteit krijgt op die Noordzee.

[0:50:18] En natuurversterking moet meegenomen worden in criteria.

[0:50:22] Dat is belangrijk.

[0:50:23] Daar liggen allerlei pilots voor.

[0:50:25] Maar trek dit dan ook door en zet dit vast.

[0:50:28] De minister is ook bezig om te kijken naar actieve visserij binnen wind op zee.

[0:50:34] Hoe ziet ze dat voor zich en wat betekent dat dan ook voor juist het borgen van die natuurwaarden?

[0:50:39] En tot slot, voorzitter.

[0:50:41] Wij zien als fractie coöperatief eigendom als een belangrijk onderdeel van de energietransitie.

[0:50:47] Op land, voor draagvlak, voor eigenaarschap, maar ook op zee.

[0:50:51] België ging ons voor, Denemarken doet het ook.

[0:50:54] Kan de minister voor nieuwe windparken zorgen dat een aandeel coöperatief eigendom onderdeel wordt van de tender?

[0:51:01] Zodat burgers en lokale ondernemers via een energiegemeenschap ook goedkope wind van de Noordzee kunnen oogsten.

[0:51:08] Dank u wel, voorzitter.

[0:51:10] Hartelijk dank, mevrouw Kreur, voor uw bijdrage.

[0:51:12] Ik kijk rond, ik zie een interruptie van mevrouw Posma.

[0:51:21] Ze trekt hem in.

[0:51:22] Dan mag ik het woord geven aan de heer Grimwis namens de CU ChristenUnie.

[0:51:29] Voorzitter, dank u wel daarvoor.

[0:51:31] Voorzitter, we staan op een belangrijk kruispunt in de ontwikkeling van wind op zee.

[0:51:36] Afgelopen jaren heeft de energieafkomst van wind op zee een enorme vlucht genomen.

[0:51:42] En dat is best logisch met zo'n ondiepe zee voor de deur.

[0:51:45] Tegelijk, er zijn ook andere belangen op zee.

[0:51:47] Ze kwamen al langs.

[0:51:49] Scheepvaart, visserij, natuur, horizon.

[0:51:52] En mijn vraag aan de minister, hoe weegt deze minister al die belangen op?

[0:51:57] Inmiddels lijkt de transitie ook op zee te gaan stokken.

[0:52:00] Het investeringsklimaat voor windparken is niet goed.

[0:52:03] En dat ziet de minister gelukkig ook.

[0:52:05] Moet er niet snel gewerkt gaan worden met Contracts for Difference?

[0:52:09] Wil de verdere uitbreiding van wind op zee niet stokken?

[0:52:12] Want toewerken naar een klimaatneutrale samenleving en economie kan niet zonder wind op zee voor Nederland.

[0:52:18] Het is aan deze minister dan ook een keuze te maken.

[0:52:20] En niet pas over een half jaar, maar de komende weken.

[0:52:24] Zij schrijft in haar brieven over duidelijkheid dit voorjaar.

[0:52:28] Maar mijn vraag is, is dat wel op tijd?

[0:52:30] Met het oog op de gunningsronde die komend najaar sluit.

[0:52:34] Ook omdat ik begreep dat als we gaan werken met Contracts for Difference... dat wijzigingen misschien wel in wetgeving, maar in ieder geval in de regelgeving betekent.

[0:52:43] Kan de minister daar klare wijn over schenken?

[0:52:46] Als we zo'n conclusie trekken van we gaan het op een andere manier doen...

[0:52:51] ...met contracts for difference, dus anders dan nu.

[0:52:53] Wat is daar dan qua regelgeving voor nodig en wat is het tijdpad... ...en wanneer moeten wij bijvoorbeeld in actie komen als Kamer als medewetgever?

[0:53:01] Voorzitter, even over de nettarieven.

[0:53:03] Van de vele miljarden die de komende jaren worden geïnvesteerd in netverzwaring... ...komt een aanzienlijk deel in zee te liggen.

[0:53:08] En dat vertaalt zich in nettarieven...

[0:53:10] Die fors zijn.

[0:53:11] En de ACM verwacht dat de komende 25 jaar de kosten voor alle gebruikers zullen stijgen van circa 7 miljard euro naar 18 tot 25 miljard euro per jaar.

[0:53:20] Voor een huishouden betekent dat de kosten van gemiddeld 250 euro zullen stijgen naar 600 tot 800 euro per jaar.

[0:53:26] En dat is zeer fors.

[0:53:27] En het merendeel van de miljarden investeringen van Tenet de komende jaren heeft te maken ook weer met wind op zee, met het net op zee.

[0:53:35] Als Kamer maken we al langer een punt van de hoge tarieven, waarbij de minister eigenlijk uitsluitend toezegt om te blijven overleggen en de ACM vooralsnog geen spier vertrekt.

[0:53:44] Terwijl de hoge tarieven echt merkbaar zijn.

[0:53:46] Het is slecht voor huishouden, slecht voor de industrie, voor onze concurrentiepositie en voor verduurzaming.

[0:53:51] En we delen allemaal dezelfde probleemanalyse, maar hoe wil de minister voorkomen dat we hier tegenaan blijven lopen?

[0:53:58] Ik verwacht eigenlijk best wel daadkracht en keuzes van de minister.

[0:54:01] En een oproep die ik hoor is het deels bekostigen van netverzwaringen uit algemene middelen, zoals dit pleidooi ook klinkt bij warmtenetten.

[0:54:08] En ik ben wel benieuwd naar de visie van de minister hierop.

[0:54:10] Dit is een van de grootste verbouwingen van Nederland.

[0:54:13] Dat keer op keer wordt dat benadrukt.

[0:54:15] En zou de Nederlandse overheid niet eenmalig meer moeten investeren in elektriciteits- en warmtenetten om deze taaie kwesties verder te helpen, vergelijkbaar met de uitrol van het aardgasnet in de jaren zestig?

[0:54:26] Graag een reactie.

[0:54:27] Voorzitter, hiermee kom ik op het volgende punt.

[0:54:30] Veel industriebedrijven willen wel elektrificeren, maar kunnen niet vanwege netcongestie.

[0:54:37] Daar is al diverse keren over gesproken in relatie ook tot bijvoorbeeld van zijn CO2-heffing.

[0:54:41] Is er geen hardheidsclausule nodig voor dit feit?

[0:54:46] En tegelijkertijd ook vergroting van het aanbod van elektriciteit middels wind op zee moet gelijk oplopen met de vergroting van de vraag middels grootschalige elektrificatie.

[0:54:53] Dus het is ook noodzakelijk.

[0:54:54] Het is hier ook een kip-ei kwestie.

[0:54:56] En hoe wil de minister dit samenspel borgen en goed vormgeven?

[0:55:00] En hoe kijkt ze bijvoorbeeld aan tegen een routekaart industriele elektrificatie?

[0:55:04] En kan ze daarbij ook specifiek ingaan op de zorg in zaak het zesde cluster die ook al collega Eerdmans aan de orde stelde?

[0:55:11] Dan afstandsnormen in zaken wind op land.

[0:55:13] Hoe reflecteert de minister op de kritiek van VNG en IPO?

[0:55:16] Het is toch niet wenselijk dat op aan zich prima plekken, bijvoorbeeld bij industrie en bedrijventerreinen, door generieken geen windmolens meer kunnen herbergen.

[0:55:24] En hoe kijkt de minister daar tegenaan?

[0:55:26] Wat betekent dat voor de keuze in zaken een norm die zij gaat maken?

[0:55:31] En dat betekent dus concreet, dan zou je dus wel een afstandsnorm gaan hanteren van bijvoorbeeld enkele keren de tiphoogte tot woonwijken, maar niet in relatie tot bedrijventerreinen en industrie.

[0:55:40] Hoe weegt de minister dit?

[0:55:43] En dan ben ik er op mijn tijd.

[0:55:45] Mag ik nog één vraag stellen?

[0:55:46] Nog 45 seconden.

[0:55:48] Nou, mooi.

[0:55:48] Dan ga ik nog één punt aan de orde stellen over de SDE++.

[0:55:53] Daar stond ook een brief van op de agenda.

[0:55:55] En in de brief van de minister lees ik allemaal hele verstandige overwegingen.

[0:56:00] En ze schrijft dat ze aanpassingen aan het verkennen is.

[0:56:05] Al langer bepleit ik samen met collega Erkens, die inmiddels ook binnen is, zie ik...

[0:56:10] Er is natuurlijk een hard werkende Nederlander die op meerdere plekken tegelijk moet zijn.

[0:56:14] Dat begrijp ik.

[0:56:14] Maar al langer pleit ik met hem dat systeemkosten nadrukkelijk meegewogen moeten worden in deze regeling.

[0:56:21] Maar dat gebeurt maar niet.

[0:56:22] Mijn vraag, kan de minister toezeggen om in subsidieregelingen zoals de SDE++ net efficiëntie als voorwaarde te stellen?

[0:56:29] En ik ben ook wel benieuwd ten slotte hoe het met de hekjes, hoe dat allemaal gaat.

[0:56:33] Het is bedoeld om die energietransitie niet alleen in gang te houden door onrendabele toppen een beetje af te financieren, maar ook daadwerkelijk... U loopt uit de tijd.

[0:56:44] We zijn er doorheen, zoals bij warmtenetten.

[0:56:46] Dan laat ik het hierbij, voorzitter.

[0:56:47] Dank.

[0:56:49] Helder, dank voor uw betoog.

[0:56:50] Dan zie ik van de heer Erkens nog een interruptie.

[0:56:52] Ja, voorzitter, dank.

[0:56:53] De heer Grimwist bracht terecht de hoge nettarieven in Nederland op.

[0:56:56] Een van de opties daarvoor is inderdaad door als overheid een deel van de rekening naar zichzelf toe te trekken.

[0:57:00] Maar een andere optie zou natuurlijk ook kunnen zijn kijken naar langere afschrijvingstermijnen en dergelijke.

[0:57:04] Dus welke andere opties zit de heer Grimwist nog meer om die nettarieven te drukken de komende jaren?

[0:57:09] Het woord is aan de heer Grimwis.

[0:57:11] Ja, voorzitter.

[0:57:12] Ik heb nu niet de som scherp van... hé, wat is nou het verschil tussen economische en technische levensduur... en hoe vindt die afschrijving nu plaats?

[0:57:20] Het lijkt mij logisch dat als de nieuwe investeringen in netteninfrastructuur... als die bijvoorbeeld bij spreken 50 jaar meegaat en geen 30 jaar... dat je inderdaad afschrijft in de buurt van die 50 jaar en niet in de 30 jaar.

[0:57:33] Daar begint het mee.

[0:57:34] Dus inderdaad reken je jezelf niet arm.

[0:57:37] En de Rijksoverheid is aandeelhouder in Tennet, dus kan ook zijn invloed volgens mij via die lijn aanwenden.

[0:57:45] Dus ja, als wij niet op voorhand nu, ik weet niet hoeveel geld, vanuit publieke middelen hoeven aan te wenden, maar dat het uit de...

[0:57:51] normale bedrijfseconomische inzichten kan worden getackled.

[0:57:56] Prima.

[0:57:57] Het lijkt me sterk dat dat het hele antwoord is.

[0:57:59] Ik ben bang dat we echt wel die discussie moeten gaan voeren met elkaar van... oké, warmtenetten, elektriciteitsnetten... moeten we dat helemaal versmetsen en socialiseren over energierekeningen?

[0:58:10] Of moeten wij daar alle aardgasnetten in de jaren 60... toch ook op een andere manier naar kijken?

[0:58:17] En dan heeft de heer Vlag ook nog een interruptie.

[0:58:20] Ja, voorzitter.

[0:58:21] Het rechtpunt wat de regering is inbrengt, denk ik... om bij de SDE-subsidies meer te gaan kijken naar netbelasting en ontlasting.

[0:58:26] En mijn vraag is, hoe ziet hij dat dan voor zich?

[0:58:28] Want nu zie je de referentie aan de gasprijs... waardoor op dit moment bijvoorbeeld e-boilers gewoon uitstaan... vanwege de hoge gasprijzen.

[0:58:37] Er stond vandaag een boeiend artikel in Enegeia... waarin staat dat een grote aardappelzetmeelfabrikant... zijn doelstelling gewoon echt niet gaat halen... omdat die koppeling aan de gasprijs er is...

[0:58:48] En omdat de bijdrage aan het ontlasten van het net op geen enkele manier verdisconteerd wordt in die subsidie.

[0:58:56] Hoe ziet de heer Grimwis precies die aanpassing van de SDE dan voor zich, kijkende naar deze problemen?

[0:59:03] Het woord is aan de heer Grimmes.

[0:59:05] Ja voorzitter, dit lijkt me echt niet om af te schuiven, maar wel een hele terechte vraag ook voor de minister om haar tanden in te zetten zometeen.

[0:59:12] Want dit is eigenlijk al een oud punt.

[0:59:14] Wij hebben al heel vaak aangedragen, volgens mij ook met gezamenlijke moties de afgelopen paar jaar, van hé, is die referentie in die gasprijs nou altijd wel zo logisch vanuit investeringszekerheid bijvoorbeeld.

[0:59:28] En hoe je die systeemkosten zou moeten versmetsen in zo'n SDE-regeling... dat is een lastig vraagstuk.

[0:59:35] Tot nu toe zijn moties die zijn aangenomen een beetje afgewimpeld ook.

[0:59:39] Ja, lastig, lastig, lastig.

[0:59:41] En dan wordt als SEC inderdaad gekeken naar gasprijs en het verschil... en dan wordt die onrendabele top afgefinancierd.

[0:59:46] Ja, dat is een vrij simpele recht-hoe-recht-aan-methode... waarbij je andere aspecten van de werkelijkheid inderdaad gewoon veronachtzaamt.

[0:59:56] En je ook een enorme wispelturige financiering kan krijgen zoals bij AVB.

[1:00:02] Want daar doelt de eervlag volgens mij op.

[1:00:05] Dus ik geef niet direct nu even het antwoord van dat zou zo of zo kunnen.

[1:00:09] Ik heb nu de meest minimale variant in mijn vraag voorgesteld van maak het een helder afwegingscriterium.

[1:00:16] Maar Tom Poes, als er een slimme rekentruc is om dat beter te doen.

[1:00:21] Be my guest, dat zou het allerbeste zijn.

[1:00:23] Als je een soort van transparante rekentoel zou hebben.

[1:00:27] Waarin je verdisconteert voor aspecten als investeringszekerheid.

[1:00:30] Dat is een lastige manier van dit van het systeem.

[1:00:32] Voor systeemkosten en bijdrage aan het systeem.

[1:00:37] Dan even nog een laatste intrusie van de heer Vermeer.

[1:00:40] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:00:41] Want als ik hoor wat de heer Grinwees allemaal voor bezwaar noemt... ten opzichte van het huidige SDE++-systeem... dan reist bij mij eigenlijk de vraag... moeten we dan niet per direct stoppen met het nog nieuwe subsidies toewijzen?

[1:00:59] En zo nee, waarom niet?

[1:01:02] Voorzitter, dank.

[1:01:04] Het lijkt helemaal de andere kant op.

[1:01:05] Met dat kritische vragenstel of kritische kanttekeningen... bij het functioneren van de SDE++... betekent niet dat het een waardeloos instrument is.

[1:01:14] De SDE++ is de afgelopen jaren, denk ik, de motor geweest... achter de energietransitie in Nederland.

[1:01:21] En heeft een hele belangrijke rol daarin gespeeld...

[1:01:24] En heeft ook heel veel initiatieven verder geholpen.

[1:01:28] En het affinancieren van onrendabele toppen is niet soort van onbelangrijk.

[1:01:35] Dus het heeft een hele belangrijke rol gespeeld.

[1:01:37] Alleen, wij constateerden in het verleden al dat de SDE++ onvoorkomen was.

[1:01:41] Ik heb bijvoorbeeld samen met collega Bontebal me ingespannen om...

[1:01:44] ...een zogenaamd hek in de SDE++ te zetten... ...zodat niet alles op basis van efficiency-overwegingen... ...naar die bronnen zou gaan van energie met de laagste onrendabele top.

[1:01:56] Maar dat je ook kijkt naar van ja, op het warmtegebied moeten we ook wat doen.

[1:01:58] En dat is inderdaad helaas wat duurder.

[1:02:01] Zo moet je dus nu, denk ik, wel serieus maken.

[1:02:04] Nu het systeem en het netten en het functioneren van het netten een steeds groter issue wordt, moet je dat verdiscronteren in de SDE++.

[1:02:11] Dus nee, we moeten denk ik niet weer direct gaan stoppen of zo, of een soort van moratorium instellen.

[1:02:16] We moeten alle energie zetten om de SDE++ weer bij de tijd te brengen.

[1:02:21] Geen verdere interrupties, geef ik het woord aan de heer Vermeer namens de BPP.

[1:02:27] Dank u wel, voorzitter.

[1:02:29] Als eerste moet ik even melden dat ik iets over half twaalf uit dit debat weg moet in verband met het plenaire debat over Groningen.

[1:02:39] Dus excuses alvast.

[1:02:41] Voorzitter, als we naar de agenda van vandaag kijken, zien we dat bijna alle stukken nog afkomstig zijn van voormalig minister Jetten.

[1:02:49] Slechts één punt lijkt specifiek het stempel van dit kabinet te dragen.

[1:02:54] Daarom vraag ik aan de minister op welke wijze en op welke punten wijkt het beleid van dit kabinet af van het vorige kabinet.

[1:03:01] Kan ze dat aangeven?

[1:03:03] Voorzitter, de BBB heeft de informatie hard geknokt voor realistisch uitvoerbaar en betaalbaar beleid, waarin de belangen van burgers, boeren en ondernemers centraal staan.

[1:03:12] Toch constateren we in de praktijk dat deze afspraken onder druk staan.

[1:03:16] Beleid lijkt soms haaks te staan op de gemaakte afspraken, met name in de visserijsector en bij de rol van regionale energieprojecten.

[1:03:25] Voorzitter, recent bleek uit cijfers van RVO dat Nederland het doel van 35 terrawattuur aan hernieuwbare energie uitwint op land- en zon-PV, zoals afgesproken in het Klimaatakkoord ruim gaat halen, zelfs met een afschakeling van 10 tot 15 procent van de tijd in 2030.

[1:03:44] En de restdoelstellingen voor wind en zon zijn gehaald.

[1:03:48] Het is dus geen argument meer om windturbines en zonneparken toch door te drukken tegen de wens van inwoners in, wat ons betreft.

[1:03:57] Voorzitter, in de provincie Utrecht doen ze dat dus wel en worden de afspraken volledig genegeerd.

[1:04:01] Gemeenten als Oudewater, Montfoort en Stichtsevecht hebben in overleg met inwoners gekozen voor zonne-energie in plaats van windturbines.

[1:04:11] Toch heeft de provincie deze plannen van tafel geschoven en eigenhandig nieuwe locaties voor windturbines aangewezen.

[1:04:18] Dit tot grote frustratie van gemeentebesturen en inwoners.

[1:04:22] En het druist niet alleen in tegen de principes van het hoofdlijnenakkoord en regeerprogramma, maar ondermijnt ook het vertrouwen in democratische processen.

[1:04:31] Daarom mijn vraag aan de minister.

[1:04:33] Hoe gaat de minister ervoor zorgen dat de provincie Utrecht zich houdt aan de afspraken uit het hoofdlijnenakkoord en regeerprogramma?

[1:04:40] U heeft een interruptie van de heer Bontebal.

[1:04:46] Waar we dit debat hebben gekregen staat ook te lezen dat Nederland daar duurzame energietoelstellingen niet gaat halen.

[1:04:51] In het hoofdlijnakkoord is niet afgesproken om daarvan af te wijken.

[1:04:55] Dus ik ga ervan uit dat dit kabinet dat wil.

[1:04:58] Dan moet collega Vermeer duidelijk gaan maken hoe hij denkt duurzame energietoelstellingen wel te kunnen gaan halen.

[1:05:06] Met maatregelen waarvan hij steeds zegt dat ze niet moeten gaan plaatsvinden.

[1:05:10] Want hij schrapt vooral heel veel...

[1:05:12] Ook nu weer met de restgebieden.

[1:05:15] Maar dan wil ik wel een overtuigend verhaal hoe we de duurzame energie doelstellingen gaan halen waar hij voor getekend heeft.

[1:05:21] Het woord is aan de heer Vermeer.

[1:05:23] Voorzitter, ik heb net in mijn bijdrage nog helemaal niets geschrapt, alleen gemeld dat we een bepaald doel gehaald hebben.

[1:05:30] Dat punt 1.

[1:05:32] En punt 2 hebben we ook vastgesteld dat als er de doelstellingen niet gehaald worden met de huidige instrumenten, dat we dan naar nieuwe instrumenten moeten kijken en die toe moeten passen.

[1:05:43] En dat is ook één van de redenen dat er extra ingezet wordt op kernenergie... en dat wat ons betreft nog veel meer aandacht, urgentie en budget zou moeten krijgen... ten koste van de inzet van windturbines en zonne-energie.

[1:06:00] Met name omdat dat weersafhankelijke energiebronnen zijn... die ook zorgen voor een hele zware belasting van ons stroomnetwerk...

[1:06:10] En die zorgen voor extra netcongressie en voor hele hoge kosten voor burgers en bedrijven van netwerkkosten.

[1:06:19] Want de heer Grinwest kaakte dat net ook al even aan.

[1:06:23] Want naast de afschrijftermijn die gehanteerd wordt bij die netwerkinvesteringen... hebben we ook nog te maken met hetgeen die heer Pontenbal zelf boven tafel bracht vorig jaar zomer...

[1:06:36] met zijn vragen over hoe zit het eigenlijk met de netwerkkosten van stroom... die opgewekt wordt op de Noordzee, vooral als geëxporteerd wordt naar Duitsland... en waarbij wij als Nederland op geen enkele manier kosten kunnen doorberekenen bij die export... en dus wel burgers en ondernemers gewoon de rekening betalen van de export van stroom.

[1:06:56] En op dit moment worden meer, volgens de laatste CBS-cijfers, werden er al meer...

[1:07:01] geëxporteerd dan geïmporteerd.

[1:07:03] Dus wij zijn gewoon als burgers en ondernemers... zijn we via de netwerktarieven de export van stroom aan het financieren.

[1:07:12] En dat lijkt ons niet de juiste financieringsstructuur.

[1:07:16] Dan heeft ze nog een interruptie van de heer Bontebal.

[1:07:19] Het CDA is ook voor de bouw van kerncentrales.

[1:07:21] In de vorige coalitie hebben we dat samen met de VVD...

[1:07:26] in het coalitieakkoord onderhandeld.

[1:07:28] Maar feit is dat ze er niet voor 2030 staan.

[1:07:31] En feit is ook dat kernenergie niet gerekend wordt... onder duurzame energie op dit moment.

[1:07:37] Dus kernenergie gaat voor de duurzame energietoestelling... die u heeft ondertekend in 2030 en geen bijdrage levert.

[1:07:43] Dus dan is nogmaals de vraag...

[1:07:45] Volgens mij zijn er twee keuzes.

[1:07:46] Of u komt met een overtuigend verhaal hoe u denkt wel de doelstellingen te gaan halen.

[1:07:50] Want ik hoor de BBB vooral nu heel veel schrappen.

[1:07:53] En ook weer kritisch zijn op de restsystematiek.

[1:07:55] Daar kan je ook kritisch op zijn.

[1:07:56] Daar ben ik ook best wel kritisch op trouwens.

[1:07:59] Of u moet gewoon zeggen ik schrap die doelstelling.

[1:08:01] Maar het is van 2-1.

[1:08:02] En je kan niet elk debat hier van alles bekritiseren.

[1:08:06] En dan wel ook steeds blijven zeggen dat je het doel haalt.

[1:08:08] Dus ik wil gewoon klare wijn.

[1:08:10] En er niet langer omheen draaien.

[1:08:13] Het woord is aan de heer Vermeer.

[1:08:15] Voorzitter, kernenergie is zeker wel duurzame energie.

[1:08:19] Alleen wordt in de restdoelstellingen niet gerekend tot een duurzame bron.

[1:08:23] Dan gaat het alleen over zon en wind.

[1:08:28] En wij moeten niet alleen kijken naar de resten, want de restdoelstelling is gehaald.

[1:08:33] Tuurlijk zijn er ook biedingen geweest van provincies die verder gaan dan die 35 terrawattuur.

[1:08:39] Maar dat is niet in de wet of zo vastgelegd.

[1:08:41] Dat is gewoon een streefdoel.

[1:08:43] En niet meer dan dat.

[1:08:45] En daarom hebben wij juist afgesproken.

[1:08:47] Als wij het op manier 1 niet halen, moeten we naar manier 2.

[1:08:52] Wij zullen volop aan de slag moeten met mesvergisting.

[1:08:55] Dat hebben wij ook nodig voor onze groen gasproductie.

[1:08:59] Daar kunnen wij ook nog veel halen.

[1:09:01] En wij moeten belemmeringen weghalen.

[1:09:04] Bijvoorbeeld bij de uitrol van warmtenetten.

[1:09:06] Want dat stakt volledig.

[1:09:08] Puur omdat we publiek belang willen van 50% plus 1.

[1:09:14] En dat zorgt er gewoon voor dat al die projecten stokken... en dat de grote investeerders zich daaruit aan het terugtrekken zijn.

[1:09:21] Dus er is genoeg te doen om op een andere manier de doelstellingen te halen.

[1:09:27] Dan mag u verder met uw betocht.

[1:09:30] O, u heeft nog een interruptie van mevrouw Kreuger.

[1:09:34] Er wordt zoveel gezegd wat ook feitelijk niet klopt.

[1:09:39] Op dit moment zijn we niet op weg om genoeg duurzame energie op te wekken.

[1:09:46] dat nodig is vanuit Europa en vanuit de doelstelling van dit eigen kabinet... waar BBB in zit.

[1:09:52] En daarom is zond en wind op land hard nodig.

[1:09:55] En de minister geeft dat ook aan.

[1:09:57] Maar ik ben toch benieuwd hoe de heer Vermeer kijkt naar dan zo'n oproep... van onder andere VNO, maar ook van een heleboel lokale ondernemers... die zeggen van geef nou juist lokale opwek de ruimte bij bedrijventerreinen...

[1:10:14] Want dat lost netcongressie op, dat geeft goedkope, duurzame elektriciteit, wat we keihard nodig hebben.

[1:10:21] Dat zijn gewoon ondernemers die ongelooflijk graag zo'n windmolen willen bij een bedrijventerrein.

[1:10:27] Dus wat zegt de heer Vermeer daartegen?

[1:10:29] Dat hij een soort principeels punt heeft?

[1:10:32] Dat hij zijn strijd aan het voeren is en daarom gewoon niet naar hun belangen kijkt?

[1:10:38] De heer Vermeer.

[1:10:39] Voorzitter, dat zeg ik totaal niet.

[1:10:42] Ik ben er voor dat er uitzonderingen komen voor windmolens op bedrijventerreinen.

[1:10:49] Dat er dan ook rekening gehouden wordt dat als daar een bedrijfswoning staat, dat dat een hele andere weging heeft dan een normale woonwijk.

[1:10:57] Dus ik ben zeer voor lokale opwerk.

[1:11:00] Ik ben zeer voor...

[1:11:01] Energy hubs door bedrijven op bedrijventerreinen opgezet.

[1:11:05] Daar ben ik hartstikke voor.

[1:11:07] En ik heb ook nergens in mijn betoog gezegd dat dat niet aan de orde is.

[1:11:12] En wat ik noemde als de gemeente Oudewater mond voor een stichtse vecht... dat gaat niet over bedrijventerreinen.

[1:11:18] Dat gaat gewoon over het juist op provinciegrens neerzetten van windturbines... in het open landschap en in de buurt van dorpen en normale woonhuizen en niet...

[1:11:29] bedrijfswoningen op industrieterreinen.

[1:11:31] Dus als mevrouw Kreugel zegt dat er veel is wat niet klopt... wat u net mij probeert aan te wrijven, dat klopt in ieder geval inderdaad niet.

[1:11:43] Dan heeft u weer een vervolgvraag van mevrouw Kreugel.

[1:11:46] Nou voorzitter, ik heb de heer Vermeer ook horen betogen dat er maar helemaal een stop moet komen op wit op land en zon.

[1:11:53] En dat er een rem op moeten alle klimaatmaatregelen.

[1:11:56] En dat het eigenlijk allemaal in moeten zitten op kerncentrales waarvan iedereen en zeker die lokale ondernemers weten dat dat niet voor de komende jaren de oplossing biedt.

[1:12:06] Dus nogmaals, sluit de heer Vermeer zich dan aan bij de oproep van onder andere VNO om juist die lokale opwek echt mogelijk te maken.

[1:12:17] Ik hoop eigenlijk, als ik de heer Vermeer zo hoor, dat dat dus het geval is.

[1:12:21] De heer Van Meer.

[1:12:22] Ja, voorzitter.

[1:12:22] Mevrouw Kreuger heeft inmiddels goed begrepen wat ik zeg.

[1:12:26] En dat is een onderscheid tussen windturbineparken in het open landschap... in de buurt van woonhuizen... versus lokale opwek van een windmolen op een bedrijventerrein...

[1:12:40] Op kleine schalige windmolens, op een boerenerf of in het buitengebied tot 25 meter, even hoog als de bomen die er staan.

[1:12:48] Allemaal geen enkel probleem.

[1:12:50] En dat moeten we op de juiste manier inzetten.

[1:12:52] Maar wij vinden dat die grootschalige windparken in het open landschap, in de buurt van woonhuizen, dat dat eigenlijk een dikke streep doorheen moet.

[1:13:03] En niet voor niets hebben we dat daarom ook laten opnemen in ons akkoord.

[1:13:09] U heeft een interruptie van de heer Genwis.

[1:13:11] Ja, voorzitter.

[1:13:32] Ik begrijp de vraag van de heer Vermeer heel goed, want ja, hoe durven ze dat prachtige papenkop, dat kleine mooie dorpje in de gemeente Ouderwater, zo te behandelen, terwijl daar van onderop een prachtig proces heeft plaatsgevonden en de mogelijkheid zijn om heel veel zonnepanelen neer te leggen.

[1:13:51] Dus helemaal eens.

[1:13:52] Maar de BBB zit daar met een grotere fractie dan de ChristenUnie daar in die staten.

[1:13:58] Waarom lukt het niet om dat gewoon op het niveau van de provincie zelf uit te knokken?

[1:14:02] Want ik ben het helemaal eens, maar waarom moet de minister daar weer voor instelling worden gebracht?

[1:14:09] Ja, voorzitter, dat is heel simpel.

[1:14:11] Want zo werkt ons democratische stelsel.

[1:14:14] De kiezer heeft BBB weliswaar in alle provincies de grootste partij gemaakt... maar nergens de absolute meerderheid gegeven.

[1:14:22] En in Utrecht zijn we ook geen onderdeel van de coalitie.

[1:14:25] Dus dat is ook de reden dat ik hier wat extra gas op geef... zodat dat gebrek aan slagkracht die we daar helaas hebben... op deze manier bijgezet kan worden.

[1:14:38] Vervolgt u ook het toch?

[1:14:39] Voorzitter, volgens ons is het ook nog zo... dat er op dit moment feitelijk juridisch gezien... geen nieuwe vergunningen voor windturbines afgegeven kunnen worden.

[1:14:49] Dat is ook een groot probleem voor die windturbines op die bedrijventerreinen.

[1:14:53] Want er zijn nog geen nieuwe normen vastgesteld...

[1:14:56] die gebaseerd zijn op Nederlands Milieu- en Gezondheidsonderzoek.

[1:14:59] Er is hier ook eerder al over die afstandsnormen gepraat.

[1:15:03] En volgens de uitspraken, onder andere over Delft-Zeil-Zuid in juni 2021 en zo... liggen er toch wel grote juridische problemen op de loer.

[1:15:14] En daarom is het ook helemaal niet zo evident... dat het goedkeuren van nieuwe windturbines en het plaatsen daarvan... sneller zal gaan dan kernenergie opschalen.

[1:15:25] Want 2030 is ook voor windturbines inmiddels al nauwelijks haalbaar.

[1:15:30] Visserij en wind op zee.

[1:15:32] Voorzitter, de visserij is essentieel voor de voedselzekerheid en een onmisbaar onderdeel van onze cultuur.

[1:15:38] Het hoofdlijnakkoord is helder en moet een zorgvuldige balans zijn tussen windpark op zee en visserijbelangen, waarbij vissers toegang blijven houden tot hun visgronden.

[1:15:48] Echter in de meest recente ontwikkelkade windenergie op zee ontbreekt de impact op de visserijsector volledig.

[1:15:55] Dit ondanks de expliciete prioritering van de sector ook in het regeerprogramma.

[1:16:01] En ik heb hier ook al schriftelijke vragen over gesteld, maar even een beperkte versie hiervan.

[1:16:06] Vraag ik aan de minister, waarom wordt in het ontwikkelkade windenergie op zee geen aandacht besteed aan de impact op de visserijsector?

[1:16:14] En hoe wordt voorkomen dat nieuwe windenergieprojecten niet ten koste gaan van de economische positie van de visserij, zoals in het regeerprogramma ook is vermeld?

[1:16:24] Voorzitter, ik sluit af.

[1:16:26] De energietransitie kan alleen slagen met respect voor lokale keuzes... draagvlak onder bevolking en bescherming van de visserijsector.

[1:16:34] En daarom roepen wij het minister en het kabinet ook op... om volgens het akkoord en programma te handelen... de visserijsector beter te beschermen... en inwoners en lokale gemeenschappen een echte stem te geven in de energietransitie.

[1:16:48] Dank u wel.

[1:16:49] U heeft nog een tweetal interrupties.

[1:16:51] Eén van de heer Erkens en één van mevrouw De Vos.

[1:16:53] Heer Erkens was net iets eerder.

[1:16:56] Dank u, voorzitter.

[1:16:57] De heer Vermeer had het inderdaad over duidelijkheid voor de wind-op-zee-agenda.

[1:17:00] Volgens mij ook belangrijk.

[1:17:01] Zowel voor de visserij als ook voor de wind-op-zee-sector bestaat er nu al lang onduidelijkheid.

[1:17:05] Waar volgens mij veel frustratie aan beide kanten over ontstaan is.

[1:17:08] Is de heer Vermeer het daarbij dan ook eens dat het kabinet hier zo snel mogelijk duidelijkheid moet gaan verschaffen?

[1:17:13] Ook in lijn met de motie die hij en ik samen met NSC en PVV hebben ingediend hierover in juni vorig jaar.

[1:17:19] Het woord is aan de heer Vermeer.

[1:17:21] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:17:23] En met name de heer Erkes voor deze voorzet voor een open doel die ik graag inkoop.

[1:17:27] Ja.

[1:17:29] Dan heeft u nog een interruptie van mevrouw De Vos namens Forum voor Democratie.

[1:17:34] Dank u wel.

[1:17:35] Ik hoorde de heer Vermeer in zijn betoog uitleggen... dat hij de energietransitie graag realistisch, uitvoerbaar en betaalbaar wil houden.

[1:17:43] Maar is de BBB het met volle voornemigheid eens... dat de uitrol van de energietransitie uiteindelijk linksom of rechtsom... een totale transformatie van ons energiesysteem betekent... met alle kosten en landschappelijke impact die daarbij komt kijken?

[1:17:59] Het woord is aan de heer Vermeer.

[1:18:00] Ja, voorzitter.

[1:18:01] Want het woord transitie zegt het al.

[1:18:03] Dat is een transformatie naar iets nieuws.

[1:18:06] En waarbij voor BBB het allerbelangrijkste is dat wij moeten proberen onze strategische afhankelijkheid van regimes waar we eigenlijk geen zaken mee willen doen moeten beperken en het liefst helemaal weghalen.

[1:18:21] Dat lukt nog niet helemaal, want als we olie inwisselen voor LNG uit dezelfde staten, dan hebben we dat niet bereikt.

[1:18:29] Maar wij zullen toe moeten naar een situatie waarin wij niet of minder afhankelijk zijn van landen waar we liever geen zaken mee doen.

[1:18:38] Dat moet in een realistisch tempo, in een haalbaar tempo, in een betaalbaar tempo wat ons betreft.

[1:18:46] Maar uiteindelijk zullen we een keer vooral om strategische redenen van fossiele brandstoffen af moeten wat ons betreft.

[1:18:53] Maar dat gaat, als we realistisch zijn, denk ik, nog heel lang duren.

[1:18:58] Dan zie ik nog een vervolgvraag van mevrouw De Vos.

[1:19:01] Ja, voorzitter.

[1:19:02] Ik heb dat in mijn betoog ook toegelicht.

[1:19:04] Dat we in de afgelopen tien jaar juist veel afhankelijker zijn geworden van het buitenland.

[1:19:08] Onze eigen energieproductie is met twee derde afgenomen.

[1:19:14] Dus volgens mij gaat het argument van de heer Vermeer niet op.

[1:19:17] En mijn vraag is, wat is dan uiteindelijk de reden dat BBB dit zo graag wil?

[1:19:23] Staat BBB ook achter de klimaatdoelstellingen die in het klimaatakkoord van Parijs staan?

[1:19:30] Relatief korte vraag, hopelijk kort antwoord.

[1:19:31] Heer Vermeer.

[1:19:33] Ja, voorzitter, toch is het een best complexe vraag.

[1:19:36] U kunt hem eenvoudig noemen, hij was in ieder geval kort.

[1:19:40] Maar dit gaat om meer.

[1:19:41] Als mevrouw De Vos zegt van, bent u er mee eens dat het op dit moment eigenlijk niet zo lukt om onafhankelijker te worden, dan heeft ze daarin gelijk.

[1:19:50] Maar we zitten ook in een transitieperiode.

[1:19:52] Dat gaan we niet maar zo van de ene dag op de andere bereiken.

[1:19:55] En doordat wij parallel gekozen hebben voor de veiligheid van de inwoners bij het Groningen gasveld, heeft dat gevolgen voor onze eigen positie.

[1:20:05] En daar moet je als politiek verantwoordelijkheid voor nemen.

[1:20:08] Ook voor de inwoners van Groningen en Noord-Drenthe.

[1:20:11] En daarnaast is het zo dat wij ons in de formatie hebben wij de handtekening gezet onder het hoofdlijnenakkoord en daarmee ook met de verdragen en doelen zoals die zijn vastgesteld.

[1:20:25] En ja, dat doe je als je samen een afspraak maakt, dan kom je die na.

[1:20:31] Dan toch nog een vervolgvraag van mevrouw De Vos.

[1:20:34] Even terugkomend op Groningen.

[1:20:35] We zijn het er over eens.

[1:20:37] Voor een vernebratie vindt ook dat de Groningers tegemoet gekomen moeten worden.

[1:20:42] Dat die ruim hartig gecompenseerd moeten worden.

[1:20:43] Maar dat wil niet zeggen dat je, als je het gebied niet aardbevingsbestendig maakt... dat je daar wel door kunt gaan met boren.

[1:20:49] En het is natuurlijk een heel rare...

[1:20:51] ...volgorde om eerst je energieproductie terug te schroeven... ...terwijl je nog geen alternatief hebt... ...en ook in de verste verte geen vooruitzicht op een zinnig alternatief.

[1:21:02] Dus de VVD blijft gewoon voorstander van aardgasboren.

[1:21:06] Maar ik krijg toch niet echt een duidelijk antwoord op mijn laatste vraag.

[1:21:09] Is BBB nu wel of geen voorstander van het klimaatakkoord?

[1:21:13] De heer Vermeer verschuilt zich nu achter het regeerakkoord.

[1:21:17] Maar hoe denkt BBB hier zelf over?

[1:21:21] De heer Vermeert.

[1:21:21] Voorzitter, ik verschuil mij nergens achter.

[1:21:23] Ik zeg gewoon wat wij afgesproken hebben.

[1:21:26] En wat mevrouw De Vos zegt van er is op dit moment geen alternatief voor het Gronings gas.

[1:21:32] Dat is gewoon niet waar.

[1:21:33] Het is een keuze.

[1:21:34] Wij importeren nu parallel daarvoor ter compensatie LNG uit het buitenland.

[1:21:40] Dus dat gebeurt wel.

[1:21:41] We winnen ook nog gas in andere velden.

[1:21:45] Zowel in Nederland, zelf op het land...

[1:21:47] ...als op de Noordzee.

[1:21:49] En daarnaast is de volgorde die mevrouw De Vos voorstelt... ...die is gewoon onmenselijk richting Groningen.

[1:21:55] Er moet eerst versterkt worden.

[1:21:57] Eerst moeten die problemen opgelost worden.

[1:21:59] En zolang dat allemaal nog niet gebeurd is, is het gewoon onmenselijk om te praten om toch weer bij de Groningen gasveld gas te gaan winnen.

[1:22:09] Dat is gewoon volkomen de veiligheidsrisico's en de ellende van de Groningers negeren.

[1:22:14] En daar kan Forum voor Democratie wel voor kiezen, maar wij kiezen daar niet voor.

[1:22:20] Uw allerlaatste interruptie, mevrouw De Vos.

[1:22:23] Dank u wel, voorzitter.

[1:22:24] Het is natuurlijk niet waar dat als je de gasproductie stopt... dat de aardbevingen ook van de ene op de andere dag stoppen.

[1:22:31] Dus volgens mij kan je prima een parallel project starten... waarin je gewoon op heel korte termijn mensen compenseert... de woningen aardbevingsbestendig maakt.

[1:22:39] Er zijn ook allerlei innovatieve oplossingen.

[1:22:42] Die liggen gewoon op de plank.

[1:22:44] Bijvoorbeeld de spouwdonen, daar is een heel mooi voorbeeld van.

[1:22:47] Dus dat argument gaat volgens mij niet op.

[1:22:50] En over dat alternatief, ja we importeren nu inderdaad LNG.

[1:22:54] Maar het aardgas in Groningen was gewoon de meest betrouwbare en ook goedkoop energiebron die Nederland had.

[1:23:01] Dat was het grootste deel van onze energieproductie.

[1:23:03] En die hebben we gewoon nu afgeschaft.

[1:23:06] Dat is heel onverstandig.

[1:23:07] En ik vind het jammer om te horen dat het BBB niet met een duidelijk antwoord komt op mijn vraag of ze nu wel of geen voorstander zijn van dat klimaatakkoord.

[1:23:15] Dank u wel.

[1:23:16] Heer Van Meeren, voorstander Jafnijn.

[1:23:19] Voorzitter, of wij wel of niet voorstander zijn van welk verdrag of akkoord, aan zich maakt niet uit op het moment dat je samen in een hoofdlijnakkoord in een coalitie afspreekt, dat je die doelen gaat halen en dat je je daar je handtekening onderzet.

[1:23:34] Zo werkt coalitievorming, zo werkt verantwoordelijkheid nemen.

[1:23:38] Daarnaast heb ik absoluut niet gezegd dat de aardbevingen stoppen zodra er gestopt is met winning.

[1:23:44] Dus mevrouw de Vos kan mij dat wel aanwrijven, maar dat doe ik niet aan mij en dat soort spelletjes.

[1:23:49] En eerst moeten die problemen daarop gelost worden.

[1:23:51] En daarom ga ik over tien minuten ook naar het debat over Groningen in de Plunnerenzaal.

[1:23:55] Ik hoop u daar ook te zien.

[1:23:58] Dan dank ik u voor uw bijdrage.

[1:23:59] Ik zie toch nog een interruptie van mevrouw Kreuger.

[1:24:02] Ja, voorzitter, toch één vraag die bij mij blijft hangen, ook naar aanleiding van interviews die de heer Vermeer eerder gegeven heeft en ook uitspraken van andere collega's eerder in dit debat, waarbij eigenlijk het onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek van onder andere de RIVM in twijfel wordt getrokken, is voor de heer Vermeer bij het vaststellen van normen voor wind op land het leidend onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek wat door het RIVM bijeen wordt gebracht.

[1:24:30] Onderschrijft hij dat?

[1:24:32] Heer Vermeer.

[1:24:33] Voorzitter, wij moeten kijken naar de totale onderzoeken die straks op tafel liggen... ...versus de normen die vanuit het kabinet worden voorgesteld.

[1:24:42] En u moet ook gewoon toegeven, hoop ik in ieder geval... ...dat bij die uitspraak van Delft-Zuid in juni 2021 ook duidelijk is gesteld...

[1:24:54] dat die strategische milieubeoordeling daar niet goed gebeurd is.

[1:24:58] Dat er nog te veel onduidelijkheid over is.

[1:25:01] En dat dat eerst helder moet zijn.

[1:25:04] En dat er ook in de Nivel gezondheidsonderzoeken... zolang er geen goede locatie was, ook voor huisartsen en zo... om aan te geven of bepaalde klachten te maken kunnen hebben met windturbines... dat je daar nog geen goede beoordeling van kunt maken.

[1:25:19] En die...

[1:25:20] Afstandsnorm, waar straks wat over gezegd is, of de geluidsnorm, sorry.

[1:25:24] Daar ben ik echt gewoon volstrekt mee eens dat het onacceptabel is dat je een geluidsnorm hanteert die een gemiddelde over een jaar geeft.

[1:25:31] Dat is precies hetzelfde als dat ik gewoon geen snelheidsovertredingsboetes meer krijg, omdat mijn gemiddelde snelheid, dat ik op de snelweg rijd, altijd 10 kilometer onder de maximumsnelheid zit.

[1:25:42] En zo werkt dat daar niet.

[1:25:44] Dus zo mag dat hier ook niet werken.

[1:25:46] Als we kijken naar geluidsoverlast.

[1:25:49] En dat doen wij ook niet met auto's die op de snelweg langs een woonhuis rijden.

[1:25:55] Dus het gaat niet alleen om de onderzoeken die eronder liggen.

[1:26:00] Maar ook over normen die rechtvaardig zijn en eerlijk zijn.

[1:26:04] En die maximaal de gezondheidsrisico's voor de omwonenden beperken.

[1:26:09] En dat nodigt uit tot de allerlaatste interruptie van mevrouw Kreuger.

[1:26:14] Ja, voorzitter.

[1:26:15] Over normen die rechtvaardig zijn en mensen hun gezondheid beschermen... ben ik heel benieuwd hoe de BBB zich in het Schiphol-debat op gaat stellen.

[1:26:23] Want ik voel een behoorlijke meet met twee maten.

[1:26:27] Maar dan toch even de vraag was of de heer Vermeer het mee eens is... dat de minister bij het vaststellen van de normen zich baseert op het RIVM...

[1:26:36] qua gezondheidsonderzoek, aangezien dat het wetenschappelijke instituut is... onafhankelijk wat al die wereldwijde onderzoeken bij elkaar bijhoudt en monitoort.

[1:26:48] Is de heer Vermeer dat met me eens?

[1:26:50] En dat dat de instantie is en dat het niet om een N is 1 van een huisarts... het is geen huisarts, sorry, de heer Gommers is internist... maar die absoluut geen voor de rest geluidsexpert is.

[1:27:04] Voorzitter, het kan nooit afgegaan worden op slechts één bron.

[1:27:08] Ik weet niet, wil de heer Bondelbal een interruptie plegen?

[1:27:14] De heer Bondelbal voelt afstand.

[1:27:15] Daar heeft hij verstand van.

[1:27:19] Voorzitter, alle gekheid op een stokje.

[1:27:21] Het kan nooit om één bron gaan die geraadpleegd moet worden.

[1:27:24] En wij moeten ook kijken, als er straks nieuwe afstandsnormen komen, wat de onderbouwing van het kabinet daarbij is.

[1:27:31] Welke rapporten het RIVM op dat moment meekomt.

[1:27:35] Tot nog toe zijn de onderzoeken niet gebaseerd geweest op...

[1:27:39] Nederlandse situatie met windturbines die een tiphoogte hebben van boven de 200 meter.

[1:27:45] Dat gaat allemaal nog om oudere onderzoeken met kleinere windmolens.

[1:27:50] En wij moeten dat allemaal goed gaan bekijken.

[1:27:52] En waarbij ook met name die lage tonen meer aandacht krijgen.

[1:27:56] Omdat dat een hele andere type klachten geeft dan het geluid van wat wij hier produceren vandaag.

[1:28:03] Helder dank voor uw bijdrage.

[1:28:06] Zo, dan mogen we eindelijk door naar de staatkundig gereformeerde partij.

[1:28:10] De heer Vlag namens de SGP.

[1:28:15] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:28:17] De energietransitie zit op een scharnierpunt.

[1:28:20] Het is complex en we moeten daarom verder kijken naar gigawatts- en CO2-ambities.

[1:28:24] Het gaat om een goede inbedding van maatregelen in het energiesysteem, afstemming van opwek en gebruik, maar ook om het meenemen van bedrijven en huishoudens.

[1:28:34] Het beleid moet zorgen voor herkennen en aanhaken in plaats van afschrikken en afhaken.

[1:28:40] In dit verband enkele zorgen en vragen die ik daarbij heb.

[1:28:44] Het kabinet wil naar 70 gigawatt wind op zee, een veelvoud van de huidige 10 windparken.

[1:28:48] Terugkijkend zie ik verschillende weken waarin het heel weinig waait en wind op zee nauwelijks stroom produceert.

[1:28:55] De mooie term donkelflaute van mevrouw Posman moet ik dan aan denken.

[1:28:59] Wat betekent het voor de leveringszekerheid in de weken met mist, weinig wind voor het energiesysteem als we gaan leunen op wind op zee?

[1:29:06] Hoe gaat de minister onderschatting van de gevolgen voor leveringszekerheid en energiesysteem voorkomen?

[1:29:11] Daarbij komt dat het net op zee de komende decennia 40 miljard euro meer kost dan gedacht.

[1:29:16] Rekent de minister die systeem kost integraal mee bij het kostenplaatje van wind op zee.

[1:29:20] De SGP wil niet eenzijdig leunen op wind op zee en pleit voor verbreding van de energiemix.

[1:29:26] Het kabinet wil zoveel mogelijk windturbines op zee en minder op land.

[1:29:29] En tegelijk wordt er gewaarschuwd voor de gevolgen voor de zeebodem en het zeeleven.

[1:29:34] Er lopen verschillende onderzoeken.

[1:29:36] Wanneer kan hier meer inzicht in worden gegeven?

[1:29:38] En wordt er gezorgd voor de hand aan de kraan?

[1:29:41] Dat is geen goede term bij windmolens, maar ik kon ook geen betere bedenken.

[1:29:46] Deze vragen nemen niet weg dat we de komende jaren moeten werken aan meer wind op zee.

[1:29:51] Die ontwikkeling is afhankelijk van industriele elektrificatie en andersom.

[1:29:55] Hoe zorgt de minister ervoor dat dit samen opgaat?

[1:29:58] De business case verslechtert ziender ogen.

[1:30:00] Hoe gaat de minister hiermee om?

[1:30:02] Er ligt een routekaart voor industriele elektrificatie uit 2021.

[1:30:06] Wordt deze bijgesteld?

[1:30:08] En gaat de minister elektrolyse en waterstofproductie meenemen in de routekaart wind op zee?

[1:30:14] Worden hier ook tenders voor opgesteld?

[1:30:17] Dan gaan we naar het land.

[1:30:18] Wind op land projecten hikken aan tegen de onduidelijkheid rond de milieunormen.

[1:30:23] Waarom duurt dat zo lang?

[1:30:24] De SGP wil met het oog op behoud van draagvlak betere bescherming, het is er al genoeg over gegaan bij collega's, van omwonenden tegen onder meer laagfrequent geluid.

[1:30:34] Ik roep het kabinet op om te kiezen voor adequate geluidsnormering en een duidelijke onderbouwde afstandsnorm.

[1:30:42] Ressen gaan vliegen als de kracht van de samenleving benut wordt.

[1:30:45] Laatst hoorde ik van een gemeente waar felle discussie was over plaatsing van enkele grote windturbines.

[1:30:50] Toen alternatief van meer, maar kleinere windturbines bij lokale bedrijven eruit af werd gelegd, draaide de discussie als een blad in de wind.

[1:30:58] Ondernemers werden enthousiast omdat ze zo kunnen werken aan energiehubs, waarmee het net ontlast wordt en zij kunnen verduurzamen.

[1:31:04] Hoe gaat de minister ervoor zorgen dat de samenleving meegenomen wordt en dat gestuurd wordt op het combineren van lokale opwerk en gebruik?

[1:31:12] Ook energiecoöperaties kunnen een belangrijke rol spelen.

[1:31:15] We willen niet dat vooral buitenlandse investeerders er met onze SDE-subsidies vandoor gaan.

[1:31:19] Ik kreeg het signaal dat bij duurzame energieprojecten op rijksgronden energiecoöperaties regelmatig het nakijken hebben.

[1:31:26] Een gemiste kans.

[1:31:27] Kan voorrang worden gegeven aan energiecoöperaties?

[1:31:31] Kies bij het OER-programma voor Oer-Hollandse productie.

[1:31:35] In de rest gaat het veel over wind en zon.

[1:31:38] Ik zie graag meer inzet op duurzame warmteproductie.

[1:31:41] Gelet op de congestieproblematiek hebben we dat keihard nodig.

[1:31:44] Er is veel potentie voor kleinschalige warmteprojecten, maar de instrumenten zijn hier niet op toegesneden.

[1:31:50] Zo lastig dat er in Twente veel potentieel is voor ondiepe geothermie, maar niemand voelt zich geroepen om te investeren in een eerste demonstratieproject.

[1:31:58] Op nationaal niveau zie ik dat twee jaar geleden een taskforce versnelling geothermie is gestart.

[1:32:02] Maar daar zit voor mijn gevoel nu niet zoveel schot meer in.

[1:32:06] Hoe gaat de minister duurzame warmteproductie aanjagen?

[1:32:10] Energieprojecten hadden al problemen door de stikstofproblematiek en dat is er bepaald niet beter op geworden.

[1:32:15] Terwijl die projecten onderaan de streep juist zorgen voor stikstofreductie.

[1:32:19] Een stikstofslot voor deze projecten kan niet waar zijn.

[1:32:22] De Kamer heeft, ik heb het net al genoemd, een half jaar geleden per motie gevraagd om een vrijstelling.

[1:32:28] Wat ligt er inmiddels concreet op tafel en zorgt dat dit niet wordt doorgeschoven?

[1:32:33] En dan sluit ik weer af met de vloeibare biomassa, wat ik ook in een eerder debat al heb gedaan.

[1:32:37] Tijdens dat debat heb ik een punt gemaakt van het SDE-knelpunt voor duurzame warmte uit vloeibare biomassa.

[1:32:43] Daar is toen bij mijn weten geen reactie op gekomen, daarom leg ik het nogmaals voor.

[1:32:47] Projecten voor duurzame warmte uit vloeibare biomassa hebben een probleem.

[1:32:51] Ze hebben te maken met een forse kostenverhoging door de afschaffing van het verlaagde accijnstarief voor de zware stookolie.

[1:32:58] De fiscus maakt namelijk nog geen verschil tussen groene en fossiele stookolie.

[1:33:02] En ondertussen gaat de SDE-subsidie naar nul door de gasreferentie.

[1:33:07] Kan de minister ervoor zorgen dat er gecorrigeerd wordt voor de accijnsverhoging?

[1:33:12] Dan dank ik u voor uw bijdrage.

[1:33:14] Ik zie geen interrupties.

[1:33:15] Kunnen we direct door naar mevrouw Koekoek namens Volt.

[1:33:19] Dank voorzitter.

[1:33:20] Vorig jaar werden meer dan de helft van de elektriciteit opgewerkt uit hernieuwbare bronnen.

[1:33:24] En dat hebben we vooral te danken aan de vele windparken op zee... die zo'n 16 procent van de elektriciteit van huishoudens en bedrijven verzorgen.

[1:33:31] En dat is dus goed nieuws.

[1:33:32] En dat mag ook wel eens gezegd worden.

[1:33:34] Want onze windparken bewijzen dat het dus wel kan.

[1:33:36] Maar dat gaat niet vanzelf.

[1:33:38] Investeren in duurzame energie loont.

[1:33:40] En laten we deze lijn dus vooral voortzetten en zelfs versnellen.

[1:33:43] Want hoe goed het ook lijkt te gaan, we zijn er nog niet.

[1:33:46] Nu zet dit kabinet de komende jaren in op energie op zee, maar laat wind op land verwaaien.

[1:33:51] En ik vraag me af, is dat dan wel verstandig?

[1:33:53] Terwijl we steeds vaker de verwoestende uitwerkingen van klimaatverandering zien, zien we ook de uitdagingen rondom netcongressie, energieopslag en aansluiting die urgent blijven.

[1:34:02] En bovendien draagt de pijplijn met nieuwe projecten na 2030 op te drogen.

[1:34:06] Het Planbureau voor de Leefomgeving, PBL, waarschuwt in de Monitor Rest 2024 dat vooral windenergie achterblijft mede door strengere locatie-eisen en netcongestie.

[1:34:16] En tegelijkertijd zal de elektriciteitsaanvraag tot 2050 naar verwachting drie tot vijf keer zo hoog worden.

[1:34:21] En dat vraagt dus om een integrale aanpak.

[1:34:23] Meer aandacht voor infrastructuur, opslag en slimmere afstemming van vraag en aanbod.

[1:34:28] We willen zo snel mogelijk af van fossiele brandstoffen en daarom moeten we ook blijven investeren in wind op land.

[1:34:35] Onder die regionale energiestrategie hebben regio's afgelopen jaar 3 terrawattuur en extra groene stoom gerealiseerd.

[1:34:40] Dat is twee keer het totale verbruik van de grootste stroomverbruik van Nederland, de NS.

[1:34:45] Dus energie op land loont.

[1:34:47] Hoewel die 35 terrawattuur hoogstwaarschijnlijk wordt gehaald... lijkt het kabinet de ambitie van 55 terrawattuur hernieuwbare energie op land los te laten.

[1:34:56] Dit moeten we niet willen.

[1:34:57] De streefwaarde van die 55 terrawattuur...

[1:35:00] moet niet steeds een richtlijn zijn, maar een ambitieuze doelstelling.

[1:35:03] En daarom mijn vraag.

[1:35:04] Welke aanvullende instrumenten, naast de stimuleringssubsidies en Contracts for Difference... acht de minister noodzakelijk om dit doel te bereiken?

[1:35:15] Tegelijkertijd wordt het veel moeilijker om nieuwe wind- en zonneparken te realiseren, onder andere door extra regelgeving van het Rijk, provincies en gemeenten.

[1:35:22] Denk daarbij aan strategische plekken als langs het spoor en bij industrieterreinen.

[1:35:26] Dit is een belemmering voor de ontwikkeling van energiehubs.

[1:35:29] Een aantal collega's vroeg er al naar en ik vraag uit de minister ook wat zij hieraan kan en ook gaat doen.

[1:35:35] Windparken op de Noordzee bieden niet alleen kansen voor energieopwekking, maar die kunnen ook bijdragen aan duurzame voedselwinning en natuurherstel.

[1:35:42] Sterker nog, het herstel van de Noordzee kan zelfs samengaan met voedselzekerheid.

[1:35:46] Dat zien we bijvoorbeeld in de park Hollandse Kust Zuid, waar windenergie met zeewitteelt wordt gecombineerd.

[1:35:52] En ik roep de minister dan ook op om verder te kijken dan gangbare visserij en ook in te zetten op duurzamere alternatieven zoals zeewiertilt.

[1:35:59] Zeewier legt niet alleen CO2 vast, maar kan ook biodiversiteit versterken en een belangrijk grondstof zijn voor voeding, bouwmaterialen of zelfs bioenergie.

[1:36:09] En dan heeft een interruptie van de heer Vlag.

[1:36:12] Ik sloeg even aan, voorzitter, op de zin dat de minister verder zou moeten kijken dan gangbare visserij.

[1:36:17] Dat klinkt een beetje van, nou, laat dat maar waaien.

[1:36:18] Dat is zo ongeveer wel voorbij.

[1:36:19] We gaan wel aan het wier.

[1:36:22] Tegelijkertijd is natuurlijk vis een enorm gezond onderdeel van onze voeding.

[1:36:26] En we zouden toch met z'n allen niet willen dat dat alleen nog maar uit een soort kweekhuizen komt.

[1:36:31] Met andere woorden is het voor Volt ook een punt om te zorgen dat er, ondanks wind op zee, een soort duidelijke ruimtelijke ordening is op zee, dat er ook ruimte blijft voor onze visproductie of visserij.

[1:36:46] Het woorden zijn mevrouw Koekoek.

[1:36:47] Dank voorzitter en dank ook voor de vraag.

[1:36:50] De voorstelling die ik zelf zie is dat we nu... en dat gebeurt vaker in het huis... een soort tegenstelling krijgen tussen wind of zee... en traditionele visserijs zoals dat ook onderdeel is van de cultuur van Nederland.

[1:37:00] En dat wil ik voorkomen.

[1:37:02] Ik wil voorkomen dat we zeggen... we kunnen de windzee eigenlijk maar voor één ding gebruiken.

[1:37:07] En daar ziet dit op toe.

[1:37:08] Want we zitten, als we niet oppassen, straks in een volgende inpassen.

[1:37:12] En daarom zeg ik, stimuleer dit...

[1:37:14] als het gaat over de aquacultuur binnen windmolenparken.

[1:37:19] Want de zorg die ik heb bij wind op zee... dat is dezelfde zorg die collega Posma aanstipte.

[1:37:25] Die heeft ook veel te maken met de veiligheid.

[1:37:28] Hoe ga je goed om met veiligheid rondom die cruciale infrastructuur van windmolens op zee...

[1:37:33] Als je daar ook boten hebt die daar vissen en eventueel biodiversiteit verstoren.

[1:37:38] Die unieke biodiversiteit die juist komt opbloeien in windmolens op zee.

[1:37:43] Dus daar zit mijn vraag op toe.

[1:37:46] Zeg ik dan, dan moeten al die vissers weg?

[1:37:48] Nee, zeker niet.

[1:37:49] Maar ik denk wel dat je daar ook een verandering ziet.

[1:37:53] Hoe wij omgaan met ruimte op zee.

[1:37:55] En dat we beter kunnen anticiperen op die ruimte.

[1:37:57] In plaats van een nieuwe tegenstelling creëren.

[1:38:01] Die er nu lijkt te bestaan in dit huis.

[1:38:04] Dan mag ik verder met uw betocht.

[1:38:07] Dank u voorzitter.

[1:38:10] Dat brengt mij namelijk... Ik probeer even een goed beruchtje te vinden.

[1:38:13] Ik zei al, van CO2 wordt vastgelegd.

[1:38:16] Biodiversiteit wordt versterkt.

[1:38:18] De visserij heeft een veelbelovende toekomst... juist door de aanleg van windparken.

[1:38:22] Ik ben daarom benieuwd, en dat wil ik ook graag aan de minister... welke ambities zij heeft met betrekking tot aquacultuur... en in het bijzonder zeewierteelt.

[1:38:31] aquaculturen misschien voor de verduidelijking is dus ook bijvoorbeeld mosselparken of oesterparken die ook goed

[1:38:36] tussen windmolens op zee zou kunnen aanleggen.

[1:38:39] En zeewier wordt volgens mij onvoldoende benut.

[1:38:41] Vandaar de vraag ook richting het kabinet.

[1:38:44] Wind op zee is een fantastische uitkomst voor duurzame energie... maar mag natuurlijk niet ten koste gaan van het unieke ecosysteem van de Noordzee.

[1:38:51] En ik jaag de plannen van de minister toe om kwalitatieve eisen mee te nemen... in het verdelen van de kavels.

[1:38:55] Maar ik heb wel vragen bij de invulling van die ecologische eisen.

[1:38:59] Zijn de juridische verplichtingen uit de Vogel- en Habitatrichtlijn door de Natuurherstelwet...

[1:39:03] en de OSPAR Quality Status Report over de staat van de Noordzee... onderdeel van die ecologische eisen.

[1:39:11] En dan de langetermijnvisie, voorzitter.

[1:39:13] Dat blijft keer op keer een knelpunt bij dit kabinet.

[1:39:16] Zowel organisaties als de Europese Rekenkamer... maken zich zorgen over het gebrek aan langetermijnvisie op de Noordzee.

[1:39:21] Wat willen we als Nederland met het grootste natuurgebied dat we hebben?

[1:39:25] En daarom de volgende vraag aan de minister.

[1:39:27] Wanneer kunnen we de routekaart windenergie verwachten... die toereikend is tot tenminste 2040...

[1:39:32] En wanneer verschijnt een nieuw programma Noordzee dat verder kijkt dan 2027?

[1:39:35] En wat is de stand van zaken van internationale projecten als de hybride interconnector met het Verenigd Koninkrijk en de verkenning naar energieknooppunten op zee met Denemarken?

[1:39:44] Dank voorzitter.

[1:39:47] Dan dank ik u voor uw bijdrage.

[1:39:48] Ik kijk even rond.

[1:39:49] Ik zie geen verdere interrupties.

[1:39:50] Mag ik het woord geven aan de heer Bontebal namens ChristenDemocratisch Appel.

[1:39:57] Oh, nou, dat had ook ergens mogen wezen, maar prima.

[1:40:01] Voorzitter, we zijn op een punt gekomen in de energietransitie... waar het buigen of barsten is.

[1:40:06] Het is spannend.

[1:40:08] Er is druk op de transitie op onder andere het gebied van geopolitiek, het concurrentievermogen van onze economie, onze industrie.

[1:40:15] En ook in de uitvoering zijn er obstakels.

[1:40:17] En dat zien we terug bij de ontwikkeling van wind op zee.

[1:40:20] In Denemarken zien we tenders van zo'n 3 gigawatt waar gewoon geen inschrijvingen voor zijn.

[1:40:26] Dus die markt die ligt op z'n gat.

[1:40:29] En er zijn veel zorgen over, ook omdat allerlei kosten stijgen.

[1:40:33] En de elektriciteitsvraag uit de industrie achterblijft.

[1:40:37] En vanuit de sector worden voorstellen gedaan om het mislukken van de tender te voorkomen.

[1:40:42] Is de minister met deze sector in gesprek?

[1:40:46] En hebben die gesprekken al wat opgeleverd?

[1:40:48] Er zijn ook zorgen over maatregelen zoals het herzien van biedzones, het invoeren van een invoeringstarief.

[1:40:55] Hoe neemt de minister de effecten die deze maatregelen kunnen hebben op de investeringszekerheid voor wind op zee mee in de besluitvorming?

[1:41:02] Er wordt ook nagedacht over hoe ongewenste effecten kunnen worden gecompenseerd.

[1:41:07] Wat doet de minister eraan om de industriele elektriciteitsvraag op gang te brengen, zodat de stroom die op zee wordt opgewekt ook wordt gebruikt en onze industrie helpt om te verduurzamen?

[1:41:17] Welke maatregelen neemt de minister om ervoor te zorgen dat de vraag naar duurzaam elektriciteit vanuit de industrie in balans komt met de elektriciteitsproductie vanuit wind op zee?

[1:41:25] Dan mijn tweede punt.

[1:41:26] Dat is het ingraven van kabels op zee.

[1:41:29] Want die nieuwe geopolitieke werkelijkheid moeten we wel serieus nemen.

[1:41:33] En we zien natuurlijk in het nieuws om de havenklap berichten over sabotage van zeekabels.

[1:41:39] Nou heb ik met wat bedrijven gesproken die dat kunnen, ingragen van zeven kabels.

[1:41:43] En die zeggen dat is helemaal niet zo moeilijk.

[1:41:44] Alleen we versleutelen het niet in de tenders.

[1:41:47] En dat is eigenlijk mijn vraag aan de minister.

[1:41:50] Bij de tenders voor wind op zee kunnen we dan niet ook meenemen dat het beschadigen van kabels mee wordt genomen?

[1:41:58] Ik weet niet hoeveel dat kost, maar als dat niet al te veel kost... zou ik zeggen, stop dat in een tender en dan kan het gelijk mee worden genomen.

[1:42:05] Dan het doel voor hernieuwbare energie in 2030.

[1:42:08] Ik had het net al met collega Vermeer er even over.

[1:42:11] Die lijken we niet te gaan halen.

[1:42:14] En ook flink niet.

[1:42:16] Kan de minister toelichten wat er gebeurt als we dat doel niet gaan halen?

[1:42:19] Gaan we dan weer...

[1:42:21] Werken met statistische overdracht.

[1:42:23] Dat wordt dan wel weer de vraag.

[1:42:24] Dat hebben we de vorige keer ook gedaan.

[1:42:26] Ik denk dat we daarover na moeten denken wat we daarmee gaan doen.

[1:42:30] Mijn vierde punt gaat over de verduurzaming van de industrie.

[1:42:32] Dat is de CO2-heffing.

[1:42:37] Ja, voorzitter, misschien een wat bredere vraag over die Renewable Energy Directive.

[1:42:40] Het klopt inderdaad dat we niet op koers zijn die doelen te halen.

[1:42:44] Dus ik ben ook benieuwd naar de antwoorden van de minister op dat vlak, wat dat betekent, statistische overdracht, et cetera.

[1:42:49] Maar het is natuurlijk wel vrij gek dat Europa stuurt op techniekkeuze, als je kijkt naar een CO2-neutrale energievoorziening.

[1:42:55] Het zou een van de inzetten van het kabinet ook niet moeten zijn, richting de nieuwe commissie, om richtlijnen zoals de Renewable Energy Directive ook al meer techniekneutraal te maken, zodat er bijvoorbeeld kernenergie kan meehelpen erin.

[1:43:04] En dan denk ik niet dat het daarmee de doelen voor 2030 per se makkelijker maakt.

[1:43:07] Maar het is natuurlijk wel heel gek dat je gaat sturen op energiebronnen en dat landen zoals Frankrijk, die gewoon een CO2-neutrale energievoorziening hebben, ook niet kunnen voldoen aan dit soort richtlijnen.

[1:43:17] Ik zou inderdaad willen dat dit soort richtlijnen... zich zouden richten op koolstofarme CO2-neutrale energiebronnen.

[1:43:26] Dus dat kernenergie daar ook onder valt.

[1:43:29] Dat zou mijn voorkeur hebben.

[1:43:30] Dus als Europa toch nog eens goed gaat kijken naar de Green Deal... zou ik zeggen, houd ik die maatdoelen overeind... en ga niet zoals collega Eerdmans zegt...

[1:43:37] Juist beknibbelen op de ambities.

[1:43:40] Zorg juist dat er heel veel geïnvesteerd wordt in cleantech in Europa.

[1:43:45] Maar dat allerlei red tape en onzinregels en complexiteit eruit gesnoeid wordt.

[1:43:50] Dat lijkt me de route vooruit.

[1:43:51] En in die zin kan Nederland misschien en Europa iets leren van de Verenigde Staten.

[1:43:56] Waar ze met een Inflation Reduction Act toch heel veel duurzame bedrijven daarnaartoe hebben gelokt.

[1:44:01] Nou, die gaan misschien niet meer zo aantrekkelijk zijn voor de Verenigde Staten.

[1:44:07] Nou, die kunnen dan allemaal weer mooi terug naar Europa, zou ik zeggen.

[1:44:10] Bedrijven zoals Noordvolt en dat soort jongens.

[1:44:14] Dan de verduurzaming... Vervolgt u u toch?

[1:44:16] Ja, de verduurzaming van de industrie...

[1:44:20] De minister stelt in die brief terecht dat veel technieken die passen bij de ontwikkelrichting van ons energiesysteem richting 2050... die onder andere in het MPE wordt geschetst, geldt dat de kosten nog te hoog zijn.

[1:44:34] Daar komt nog bij dat de investeringen in elektrificatie minder aantrekkelijk worden... door de combinatie van Europese staatssteunkades en het doel van de SDE+.

[1:44:41] Dit maakt het moeilijk voor bedrijven om in Nederland te verduurzamen.

[1:44:44] En die verduurzaming is voor bedrijven door het volle stroomnet en lange vergunningstrajecten al moeilijk genoeg.

[1:44:49] En het is net ook al genoemd, die cluster 6 bedrijven, dat een heel deel daarvan, die gaat het gewoon niet redden om op tijd te verduurzamen.

[1:44:57] En ik moet heel eerlijk zeggen, het getal, het percentage, daar schrok ik wel echt van.

[1:45:05] Deze bedrijven gaan dat gewoon niet op tijd kunnen doen.

[1:45:08] Als we voor deze bedrijven geen uitzondering kunnen bieden bij de nationale CO2-heffing... dan begin ik me zo langzamerhand wel af te vragen of die CO2-heffing nog houdbaar is.

[1:45:17] Is de minister het met mij eens dat we in plaats van de industrie wegjagen... veel meer moeten gaan investeren in groene technologie en groene industrie?

[1:45:26] Mijn vijfde punt is de Clean Industrial Deal...

[1:45:31] Welke input geeft Nederland de commissie daarover?

[1:45:35] Het CDA wil de minister vragen... tenminste de volgende twee concrete punten mee te geven aan de commissie.

[1:45:41] In de eerste plaats het opzetten van een Europese initiatief... om grootschalig de ontwikkeling en uitrol van kleine modulaire kernreactoren te bespoedigen.

[1:45:49] En in de tweede plaats zou het CDA graag zien... dat de maatwerkafspraken met grote bedrijven op Europees niveau worden uitgerold.

[1:45:55] En dan het liefst met de top 100 van de grootste uitstoters...

[1:45:59] Deze top 100 is namelijk verantwoordelijk voor bijna 40% van de uitstoot van de Europese industrie.

[1:46:06] En 20% van de totale CO2-uitstoot van de EU.

[1:46:10] En ik zou graag een toezegging hebben om die aanpak die we in Nederland nu gestart zijn... in een of andere manier op een hoog niveau door te zetten.

[1:46:16] Want volgens mij biedt dit enorm veel kansen.

[1:46:19] U heeft nog een halve minuut.

[1:46:20] Ja, dat komt helemaal goed.

[1:46:21] Ik heb tot slot een laatste punt over zon op land en agri.

[1:46:24] PV, dat biedt kansen.

[1:46:29] Maar het heeft geen categorie in de SDE++.

[1:46:32] Er is ook nog niet altijd duidelijkheid over de definitie van agripv.

[1:46:38] En wat het dan voor effect heeft op allerlei fiscale zaken en mestrechten.

[1:46:42] Ik kan de minister toelichten hoe zij in wil gaan zetten op het stimuleren van agripv.

[1:46:47] En hoe ze ervoor gaat zorgen dat de randvoorwaarden die nodig zijn voor het uitrollen op orde komen.

[1:46:52] Dat was mijn bijdrage, voorzitter.

[1:46:54] Dank voor uw bijdrage.

[1:46:57] Dan zie ik geen interrupties.

[1:46:59] Mag ik het woord geven aan de heer Erkens namens de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie.

[1:47:04] Dank u voorzitter.

[1:47:05] De VVD ziet de energietransitie als een kans om meer Nederlandse energie op te wekken, zodat we energie onafhankelijker worden.

[1:47:12] Hernieuwbare energie op zee en land speelt hierin een belangrijke rol.

[1:47:16] En met de uitrol van hernieuwbare energie zorgen we ervoor dat we een schonere energievoorziening krijgen en dat we minder importeren uit landen zoals Qatar.

[1:47:24] Tegelijkertijd zien we dat de uitrol van hernieuwbare energie stokt door netcongestie en ook dat het draagvlak voor windparken op land met name tot een dieptepunt is gedaald.

[1:47:34] De overheid en politiek hebben de laatste jaren ook de draagvlak bozer gemaakt door de toenomende onzekerheid die op dit dossier gecreëerd is.

[1:47:40] Voorzitter, allereerst de motie Erkens-Leijten die nu drieënhalf jaar geleden opriep door het uitwerken en invoeren van een afstandsnorm voor wind en brand.

[1:47:49] De draagvlak is broos en de vorige normen waren dusdanig slecht onderbouwd dat de Raad van State deze ook met het nevelenarrest ongeldig heeft verklaard.

[1:47:58] En de langdurige onduidelijkheid over nieuwe normen zorgt er nu voor dat de uitrol van wind op land op veel plekken is stilgevallen.

[1:48:05] Als ook dat onzekerheid leidt bij veel omwonenden van mogelijke projecten en veel onrust.

[1:48:09] Het wordt tijd voor duidelijkheid.

[1:48:11] Dus vanaf welke afstandsnorm wordt de gezondheid van omwonenden geborgd?

[1:48:16] Wanneer kan de Kamer deze normen verwachten?

[1:48:18] Hoe lang liggen deze normen ook al ter besluitvorming in het kabinet?

[1:48:22] En het is tijd om helderheid te creëren, voorzitter.

[1:48:23] Dus ik hoor graag van de minister hoe ze hierin kijkt.

[1:48:27] En voorzitter, naast de onzekerheid over wind op land, bestaat er ook onzekerheid over wind op zee.

[1:48:33] Daar ging je net ook vanuit een aantal Kamerleden over.

[1:48:36] Er is nog steeds geen duidelijkheid over het beleid voor wind op zee voor de komende jaren.

[1:48:40] Dit ondanks de coalitiemotie van VVD, NRC, BBW en PVV, die gezamenlijk in juni opriepen tot duidelijkheid.

[1:48:48] En onze enorme afhankelijkheid van energieimport uit andere landen noopt ook tot haast.

[1:48:53] Zonder eigen energieproductie immers ook niet meer energieonafhankelijkheid en lagere energierekeningen.

[1:48:58] En wanneer kan de Kamer hier helderheid op verwachten?

[1:49:01] Hoe staat het met de huidige routekaart voor wind op zee en de plannen tot 2032?

[1:49:05] En wanneer worden de wind op zee plannen doorvertaald in de partiële herziening van het programma Noordzee?

[1:49:11] En wanneer kan de Kamer ook de nieuwe routekaart wind op zee verwachten?

[1:49:15] Voorzitter, dan de RES-regio's.

[1:49:17] De RES-regio's zijn via het Klimaatakkoord in het leven geroepen om de uitrol van hernieuwbare energie op land vorm te geven.

[1:49:24] In 2030 loopt dat mandaat af van de RES-regio's en zijn de doelen die gesteld worden, want dat was toentertijd 35 terrawattuur, ook gehaald.

[1:49:33] En wat de VVD betreft eindigt het daar ook voor de RES-regio's.

[1:49:37] De restregio's zijn een extra bestuurslaag, wiens rol ook prima vervuld had kunnen worden, door de bevoegdheden op de juiste manier te beleggen bij gemeentes en provincies, die ook democratische legitimiteit hebben.

[1:49:49] Daarbovenop zorgt versnippering in de restregio's ook voor inconsistent energiebeleid.

[1:49:54] Het is immers logischer om op een aantal plakken in Nederland met draagvlak in te zetten op grote windparken, dan in elke regio losse subdoelen te hebben en dan toch ontzettend grote politieke moedige kwesties creëren, onrust over omwonenden van één of twee windmolens in sommige gebieden.

[1:50:11] Hoe kijkt de minister hierheen?

[1:50:13] En hoe zou zij ook de bevoegdheden van de restregio's... ...verdelen over gemeentes en provincies?

[1:50:18] En wat is er na 2030 ook nodig... ...in het kader van meer... ...in het kader van meer... ...in het kader van meer nationale coördinatie... ...ook voor de uitrol van hernieuwbare balans... ...zodat dat ook niet stopt.

[1:50:36] Dan heeft u een interruptie.

[1:50:38] De laatste van de heer Bontebal.

[1:50:40] Ja, ehm...

[1:50:42] Ik hoor het pleidooi van de VVD om de restregio's af te schaffen, maar ook in combinatie met 2030.

[1:50:49] Ik zou zeggen de hernieuwbare energieopgave is niet in 2030 klaar.

[1:50:54] Ik snap wel uw pleidooi voor het koppelen aan bestuurslagen.

[1:50:59] Is het dan niet beter om nu een pad te onderzoeken om de restregio's gelijk te trekken met de provincies?

[1:51:07] Daar gewoon de rol neer te leggen.

[1:51:09] Dat is een bestuurslaag die op heel veel plekken ook bezig is met ruimtelijke ordening.

[1:51:14] En dat niet dan te wachten tot 2030, maar dan de komende maanden gewoon die gesprekken te openen of de provincies deze taak niet op zich moeten nemen.

[1:51:21] En dat we dan langzamerhand een pad verzinnen om de restregio's die kant op te krijgen.

[1:51:25] En dat hoeft dan ook niet in 2030 te stoppen.

[1:51:30] Het woord is aan de heer Erkens.

[1:51:31] Voor mij zijn de heer Bontenballen en ik het dan ook al grotendeels eens.

[1:51:34] Want in 2030 loopt het huidige mandaat af voor de restregio's.

[1:51:37] Wij zeggen we gaan die niet nog verder verlengen.

[1:51:39] Dus we gaan niet door met de systematiek zoals die er nu is.

[1:51:42] Maar dat je dan eerder in de tijd al kijkt naar hoe de bevoegdheden overgaan.

[1:51:46] En je de expertise ook behoudt die bij de restregio's zit.

[1:51:48] Dat lijkt me logisch.

[1:51:49] En volgens mij zijn provincies ook de juiste bestuurslaag daarvoor.

[1:51:52] Omdat ze veel van dit soort vraagstukken ook wel behandelen.

[1:51:54] Het probleem met de restregio's nu volgens mij is ook dat het niet overeenkomt met die provinciegrenzen.

[1:52:00] Dat provincies dan weer hun mensen in dienst moeten nemen om deel te nemen in de restregio's.

[1:52:04] Dat gemeentes daar ook mensen voor aanstellen.

[1:52:06] Dat ze ook moeten vergaderen met elkaar.

[1:52:08] Dat het Rijk ook met drie lagen moet coördineren op dit vlak.

[1:52:11] Gemeentes, provincies en restregio's.

[1:52:13] Het is eigenlijk die tussenlaag die toch onnodig was, denk ik, als je het mij zou vragen.

[1:52:18] beter kunnen laten opgaan, grotendeels in provincies.

[1:52:20] Maar volgens mij moet je wel de check doen... of ook een deel van die bevoegdheden niet bij de gemeentes beter past.

[1:52:24] Omdat zij ook de lokale omstandigheden misschien beter kennen.

[1:52:27] Maar volgens mij zijn wij het eens, voorzitter.

[1:52:30] En dan heeft ze nog een interruptie van mevrouw Roderkerk.

[1:52:33] Ja, dank voorzitter.

[1:52:33] Want veel in de bijdrage van de heer Erkens ging juist over versnelling en zorgen dat wind op land daadwerkelijk ook voor elkaar komt.

[1:52:42] Wat wij natuurlijk steunen.

[1:52:45] Maar dit plan... Kijk, we streven ernaar in 2035 CO2-vrije elektriciteitsvoorziening te hebben.

[1:52:51] Dus dan heb je nog vijf jaar waarin het cruciaal is dat er voortgang wordt gemaakt op ook wind op land.

[1:52:58] Het moment dat je dus nu die rest wil afschaffen, dan moet er iets nieuws voor terugkomen.

[1:53:05] En mijn zorg is dat het juist tot vertraging leidt.

[1:53:07] Heeft de heer Erkens daar geen zorgen over?

[1:53:10] Het woord is aan de heer Erkens.

[1:53:11] Nee, voorzitter.

[1:53:12] Volgens mij, omdat net in het interruptiedebat met de heer Bontemal en mijzelf ik dat ook aangaf.

[1:53:17] Volgens mij moet je kijken naar waar die bevoegdheden in kunnen overgaan.

[1:53:20] Dus je gaat niet iets opheffen om daarna weer het wiel opnieuw uit te vinden.

[1:53:24] Maar volgens mij moet je een extra laag die er nu in zit, die het complexer maakt, eruit halen.

[1:53:28] Maar zou bijvoorbeeld een deel van die mensen ook aan de slag kunnen gaan bij de provincie of bij gemeentes...

[1:53:33] Ga zo maar door, omdat je inderdaad ook wil voorkomen dat je iets afschaft en daarna niet meer weet hoe het verder zou moeten.

[1:53:38] Het lijkt me wel een mooie kans om het verder te simplificeren, want we hebben het wel ontzettend complex gemaakt in Nederland.

[1:53:44] Dan heeft u nog een vervolgvraag van mevrouw Roodekerk.

[1:53:48] Voor mijn gevoel hebben we dan toch niet echt geleerd van de lessen uit het verleden.

[1:53:51] Die restregio's zijn er natuurlijk juist gekomen om te zorgen dat er beter werd samengewerkt... en dat er ook voortgang werd gemaakt met windprojecten op land.

[1:54:03] Dus ik heb ernstige twijfels bij of dit het proces nou gaat verbeteren.

[1:54:06] Ik denk juist, laten we gewoon voortgang maken.

[1:54:09] Ik vind ook de oproep om daar meer nationale coördinatie op te hebben, die steun ik helemaal.

[1:54:14] Maar ik zou het zonde vinden om nu iets overboord te gooien terwijl wij bezig zijn om in 2035 CO2-vrij elektriciteitsvoorziening voor elkaar te krijgen.

[1:54:24] Volgens mij zijn wij het niet eens op dit punt met D66.

[1:54:29] De energietransitie in Nederland is om een aantal dossiers gewoon aan het vastlopen.

[1:54:32] En het heeft ook te maken met het feit dat wij als politiek en overheid zaken te complex hebben gemaakt.

[1:54:36] En dat gaat over de extra bestuurslagen, adviesorganen, alles wat we er omheen geplust hebben.

[1:54:42] Waarin we vooral bezig zijn met vergaderen in plaats van het voor elkaar krijgen van investeringen.

[1:54:46] Het heeft te maken misschien ook met wet- en regelgeving.

[1:54:48] Waarin we tot op het detailniveau proberen te sturen hoe een ondernemer zo'n project moet vormgeven.

[1:54:53] Het heeft ook te maken met het punt dat de heer Bontebal net zei.

[1:54:55] Het feit dat wij zoveel verschillende fiscale en subsidie instrumenten inzetten.

[1:54:59] Dat ondernemers eigenlijk ook geen business case rondgerekend krijgen.

[1:55:02] Dus ik denk juist dat we de energietransitie een plezier doen.

[1:55:05] Door die bureaucratie te verminderen en het een heel stuk simpeler te maken.

[1:55:09] Een vervolgvraag van mevrouw Roderkerk.

[1:55:11] Kijk, destijds noemde Wiebes het een juridische bulldozer... om dan vanuit landelijk aan te gaan wijzen waar die windmolens moesten komen.

[1:55:20] Dat is de hele reden dat die restregio's er zijn gekomen.

[1:55:23] Ik zeg ook niet dat dat perfect werkt, maar ik weet niet of het zin heeft... ik denk zelf dat het juist vertraging oplevert om dat weer aan te gaan passen... en dan bij een provincie dingen te beleggen.

[1:55:33] Per provincie verschilt ook nogal hoe er daar gedacht wordt over deze zaken...

[1:55:37] Ik voorzie vooral dat dit tot vertraging gaat leiden.

[1:55:39] Ik denk toch niet dat dat is wat de VVD hier voorstelt.

[1:55:43] Ik had net een pleidooi over hoe we versnelling kunnen realiseren... en dat is volgens mij complexiteit verminderen in Nederland... wat we zien in de energietransitie.

[1:55:50] Tegelijkertijd, het staat provincies ook vrij om er anders over te denken.

[1:55:53] Zo werkt het ook in een democratie.

[1:55:55] En ik vind het heel raar dat wij een tussenlaag opgericht hebben met elkaar... de restregio's, waar geen democratische legitimiteit zit... maar waarmee we toch heel veel...

[1:56:03] mensen geconfronteerd worden met de besluiten ervan.

[1:56:06] Er zijn colleges opgevallen in gemeentes... op de plaatsing van waar minmolens wel of niet komen.

[1:56:11] En ik denk juist dat het draagvlak voor de lange termijn beter geborgd wordt... als je dat ook legt bij de bestuursorganen... die het daarna ook aan de kiezers moeten uitleggen.

[1:56:21] Dan heeft u nog een interruptie van de heer Grimwest, zijn laatste interruptie.

[1:56:26] Ja, voorzitter, dank.

[1:56:27] En dat treft, want de heer Erkens is ook het laatste spreker in dit rondje.

[1:56:32] Ja, volgens mij is dit allemaal wel ingericht, dat ondemocratische restproces... in tijden dat ook de VVD de verantwoordelijke minister leverde, maar dat er zeide...

[1:56:44] Ik heb me als gemeenteraadslid inderdaad destijds echt gruwelijk aan geërgerd dat je wel zogenaamd een mening mocht geven, maar dat er vriendelijk werd geknikt en men ging gewoon door.

[1:56:52] Mijn vraag, een van de issues waar nu een knoop over moet worden doorgehakt, staat ook in het hoofdkleinakkoord, is een afstandsnorm voor windturbines.

[1:56:59] En wat vindt, we hebben het verhaal van de collega...

[1:57:04] Kops gehoord, die nu hier even niet is.

[1:57:06] Maar wat is de lijn van de VVD-fractie?

[1:57:09] Ik heb daar een suggestie voor aan de minister gegeven.

[1:57:11] Moet je niet differentiëren tussen woonwijk en industrie en bedrijfterreinen?

[1:57:15] Wat is het idee van de VVD-fractie op dit punt?

[1:57:18] En hoe moet het kabinet deze opdracht uit het coalitieakkoord invullen?

[1:57:22] Het woord is aan de heer Erkens.

[1:57:23] Ja, voorzitter, ik ben blij dat de collega Gerinwees mij deze vraag stelt.

[1:57:26] Het was, wat ik net ook al zei, de motie Erkens-Leijten die vroeg om afstandsnormen.

[1:57:29] Dus dan kan ik ook volgens mij goed toelichten wat de bedoeling was van het initiatief wat nu uitgewerkt is.

[1:57:34] Het heeft te maken met twee zaken.

[1:57:35] Het heeft te maken met normen die juridisch houdbaar zijn omdat ze gebaseerd zijn op degelijk onderzoek.

[1:57:39] De huidige normen zijn door de Raad van State ongeldig verklaard, dus er moet iets nieuws komen.

[1:57:44] En wij hebben daarbij gezegd, kies ervoor om dat gecombineerde geluids- en afstandsnormen te maken.

[1:57:48] omdat geluidsnormen vaak gebaseerd zijn op gezondheidsonderzoek, maar een afstandsnorm duidelijkheid kan verschaffen aan omwonenden en zekerheid kan geven over de koers die er gekozen wordt rondom het plaatsen van windturbines rondom woonwijken.

[1:58:02] Dat betekent wat mij betreft niet dat het onmogelijk gemaakt moet worden om op bedrijventerrein aan de slag te gaan met windmolens.

[1:58:08] Het gaat ons specifiek hierbij om hoe dicht ze op woonwijken en woonkernen geplaatst worden en dus inderdaad mensen die geconfronteerd worden met het achtergrondgeluid, het gezoem, de slagschaduw, et cetera.

[1:58:20] Dan mag u uw betoog continueren.

[1:58:22] Ja, voorzitter.

[1:58:23] En de komende jaren kunnen de restregio's wel nog helpen met iets wat wij heel belangrijk vinden.

[1:58:29] Voordat zij overgaan in de provincies, als het aan ons ligt.

[1:58:32] En dat is een inventarisatie op het gebied van groen gas, waar die productie kan plaatsvinden.

[1:58:36] Wij horen vanuit verschillende regio's in het land dat daar nationale coördinatie nog op ontbreekt.

[1:58:41] Terwijl de bijmengverplichting groen gas wel spoedig naar de Kamer zal komen.

[1:58:44] Is de minister bereid om voor de groengasproductie ook in de restrekens, in combinatie met de provinciële vragen, waar mogelijke productieopschaling de komende jaren mogelijk kan zijn?

[1:58:54] En voorzitter, als laatste hebben we in het kerstreces kunnen lezen... dat Tenet onderdelen van het stroomnet aanbesteedt... bij bedrijven die produceren in Xinjiang, in China.

[1:59:02] Bedrijven die door de Amerikaanse politiek in de ban gedaan worden.

[1:59:06] Terwijl we in Nederland en Europa bedrijven hebben... die dit zelf kunnen produceren, maar die nu aan ons laten weten... dat ze hun orders buiten Europa nu zoeken.

[1:59:16] Omdat Tenet bijvoorbeeld...

[1:59:17] ...onderdelen uit Xinjiang aan het kopen is.

[1:59:19] Dit moeten we niet willen.

[1:59:20] Dus wat gaat de minister doen om zoveel mogelijk van de investeringen in ons stroomnet... ...te laten neerdalen bij onze lokale maakindustrie, Nederlands en Europees?

[1:59:26] Het gaat hier immers om forse bedragen tot 2040... ...mogelijk oplopend tot 220 miljard in de verzwaring van het stroomnet.

[1:59:35] Enorme bedragen.

[1:59:36] Bedragen die ook terecht kunnen komen bij onze eigen industrie... ...en hopelijk volgens mij niet allemaal verdwijnen naar China.

[1:59:41] Dus hoe gaat de minister ervoor zorgen dat dit ideaal te leiden tot meer bedrijvigheid in Nederland...

[1:59:46] En gaat ze Tennet en de netbeheerders hierop aanspreken en kan zij hierop gaan sturen?

[1:59:51] Bijvoorbeeld, voorzitter, ook door deze informatie transparant te maken.

[1:59:54] Dus hoeveel van de contracten van de netbeheerders worden aanbesteed bij Nederlandse en Europese producenten?

[1:59:59] Dank u wel, voorzitter.

[2:00:00] Dan dank ik u voor uw bijdrage.

[2:00:02] Ik zie geen interrupties meer.

[2:00:04] Dan stel ik voor, ik had net even kort overlegd, een half uurtje te schorsen.

[2:00:07] Dus dan stel ik voor dat wij om half één weer terugkeren in deze zaal.

[2:00:11] En schors ik voor nu de zitting.

[2:32:04] Een hele goede middag allemaal.

[2:32:06] Het is iets later geworden dan half één.

[2:32:09] Dat komt omdat we nog heel even kort gewacht hebben op de leden van de Kamer om aan te schuiven.

[2:32:13] De heer Erkens is inmiddels gearchiveerd.

[2:32:16] De minister is aanwezig voor haar eerste termijn in de beantwoording.

[2:32:21] En ik zou zeggen, gelet op de tijd, laten we meteen van start gaan.

[2:32:24] Dan kan de beantwoording nu beginnen.

[2:32:27] De moeilijkste vragen komen als eerste.

[2:32:28] En eerst al uw vragen waarschijnlijk.

[2:32:30] Nee, alle gekheid op een stokje.

[2:32:32] We staan in totaal drie interrupties per lid toe.

[2:32:36] Dat zal ik ook nog even toelichten als er nog iemand mag aanschuiven.

[2:32:39] En dan geef ik nu het woord aan de minister.

[2:32:42] Ja, voorzitter, dank u wel.

[2:32:44] En het is wat gek inderdaad, een hele lege kant van de tafel.

[2:32:48] Maar ik ga gewoon beginnen en dan zien we iedereen zo wel weer verschijnen.

[2:32:54] Voorzitter, een interessant debat aan de zijde van de Kamer over wind op zee, wind op land, zon op land.

[2:33:02] Eigenlijk al die vormen van energie die we zo hard nodig hebben om enerzijds onafhankelijk te worden... en anderzijds schone energie in eigen land op te wekken...

[2:33:12] Want dat is, en dat werd benoemd door meerdere Kamerleden in verschillende context.

[2:33:18] Maar dat belang van die onafhankelijkheid, waarin we in een mix van eigen opgewekte energie in onze energievoorzieningen voorzien.

[2:33:26] En schone energie, omdat we daarmee ook de klimaatdoelstellingen weer dichterbij gaan brengen.

[2:33:33] En voorzitter, die schone energie, wind op zee, wind op land, zon.

[2:33:39] Goedemiddag.

[2:33:42] Ik zat nog met allerlei inleidende woorden over het belang van het doorgaan met de transitie waar wij in zitten.

[2:33:52] In het kader van onafhankelijkheid, veiligheid, door mevrouw Kreuger vandaag ook meermaals benoemd.

[2:33:58] Maar ook het halen van de klimaat- en energiedoelstellingen.

[2:34:02] En dat wind op zee, wind op land, zon, al die onderwerpen die vandaag de revue gepasseerd zijn, daar zo belangrijk in zijn.

[2:34:10] En dat we daar, ondanks ook de problemen die we daar nu zien, zal ik uitgebreid op ingaan, naar aanleiding van alle vragen die gesteld zijn, maar dat we daar wel voortvarend mee verder gaan.

[2:34:21] En dat allemaal in de wetenschap dat we een nieuw energiesysteem bouwen... dat ja, ook nog steeds centraal gestuurd en centrale voorzieningen heeft... zoals wind op zee.

[2:34:33] Maar ook, dat noemden mevrouw Kreuger, de heer Grinwis, de heer Bontebal... maar misschien eigenlijk ook wel iedereen... dat ook die decentrale energievoorziening zo ontzettend belangrijk is...

[2:34:45] Aan de ene kant om pieken en dalen op te kunnen vangen.

[2:34:47] En aan de andere kant om dicht bij de vraag... dicht bij daar waar mensen energie echt nodig hebben... die energie ook op te wekken en eventueel op te kunnen slaan.

[2:34:57] Dat scheelt heel veel transport van energie.

[2:35:00] En het draagt ook bij aan...

[2:35:02] Het oplossen of het aanpakken van de netcongressie.

[2:35:05] En als je dan decentraal en dichtbij die vraag met energieprojecten aan de slag gaat... dan vraagt dat natuurlijk ook iets van lokale participatie, lokaal eigendom... en de betrokkenheid van bestuurslagen, decentraal... en natuurlijk mensen die wonen in die gemeenten en provincies.

[2:35:23] Kortom, voorzitter, dit zijn algemene doelen die we hebben met het helemaal opnieuw vormgeven van ons energiesysteem.

[2:35:32] Een weg die we ingeslagen zijn en waar we ook onverminderd mee doorgaan, zeg ik in de richting van mevrouw De Vos.

[2:35:38] En ik ga nu alle vragen die in dat kader beantwoord zijn en hoe we die voortgang en het voortgaan op die weg ook door kunnen zetten, hoe we daar aan werken.

[2:35:51] Voorzitter, ik begin met het blokje wind op zee.

[2:35:55] Daarna zal ik wind op land de vragen daarover beantwoorden.

[2:36:00] Dan een aantal vragen over zon.

[2:36:03] Dan over de restregio's en de interbestuurlijke samenwerking.

[2:36:08] En tot slot een mapje overig.

[2:36:09] En ik zeg direct dat wat mij betreft vragen in het mapje overig niet minder belangrijk zijn.

[2:36:17] Maar niet op een of andere logische manier in een van de vier blokjes die ik daarvoor noemde te bepalen.

[2:36:23] Vatten zijn.

[2:36:24] Voorzitter, wind op zee.

[2:36:26] Ik begin even met een vraag van de heer Erkens.

[2:36:28] Die zei, wanneer kan er nou helderheid komen?

[2:36:31] Want er is onduidelijkheid.

[2:36:32] En ik denk dat het belangrijk is om het beeld dat er onduidelijkheid is even weg te nemen.

[2:36:39] Dat er vragen zijn over de investeringszekerheid.

[2:36:42] Dat deel ik helemaal met de Kamer.

[2:36:43] Ga ik zo op in.

[2:36:44] Maar even de helderheid ook in het proces.

[2:36:48] Er is afgelopen...

[2:36:52] ...december een ontwikkelkader gedeeld met de Kamer.

[2:36:55] Ik ga zo in op een vraag van de heer Vermeer daarover.

[2:36:58] En de huidige routekaart, de routekaart 2032... ...daarvoor ligt wel planning om die te halen.

[2:37:07] Dan zullen er dit jaar nog twee grote windparken vergund worden... ...die invulling moeten geven aan die ambities uit de routekaart 2032...

[2:37:20] En om in de periode na 2033 koers te houden, zal het kabinet komend voorjaar nieuwe windgebieden aanwijzen.

[2:37:32] En daarbij rekening houden met de visserij, zeg ik tegen de heer Vlag en de heer Vermeer die daar vragen over stelden.

[2:37:38] En dan volgt eind van dit jaar, dus in Q4 van 2025, de routekaart voor 2020.

[2:37:50] En daarmee voldoen we ook aan de planning zoals afgesproken... en de afspraak ook aan het regeerprogramma.

[2:37:55] Dus daarover is geen onduidelijkheid of onzekerheid.

[2:38:01] Die stappen in de planning met wat wanneer gepubliceerd moet worden... daarvoor liggen we nu op koers.

[2:38:09] Dat neemt niet weg dat... Oh, en ik moet zeggen, de partiële herziening.

[2:38:16] Daar vroeg volgens mij de heer Erkes ook naar.

[2:38:18] En mevrouw Koekoek ook.

[2:38:22] Die stellen wij vast ook met de routekaart aan het eind van het jaar.

[2:38:27] En die partiële herziening is nodig.

[2:38:30] Omdat er nu een programma Noordzee loopt.

[2:38:32] Daar is een heel aantal afspraken over wind op zee ook in gemaakt.

[2:38:37] Er komt een nieuw programma Noordzee.

[2:38:38] Daar starten we mee in 2026 en moet ingaan in 2027.

[2:38:45] Maar dat zou, en dit zijn even mijn woorden, net een beetje een gat veroorzaken in de planning die we hebben met wind op zee.

[2:38:51] Vandaar die partiele herziening die echt alleen ziet op de ambities wind op zee.

[2:38:57] Daarover lopen nu gesprekken en die moeten in het voorjaar leiden tot het aanwijzen van gebieden.

[2:39:08] Voorzitter, dan daarbij, bij het maken van die routekaart... bij het vormgeven van die planning, van dat plan moet ik eigenlijk zeggen... daarbij wegen we verschillende belangen.

[2:39:22] Daar vroeg de heer Gienwis ook heel expliciet naar.

[2:39:25] Dus het gaat over alle belangen die op de Noordzee spelen.

[2:39:28] De zeevaart, het opslaan van CO2 of CCS...

[2:39:34] gaswinning, wind op zee en natuurlijk ook de visserij.

[2:39:38] Dus al die belangen worden gewogen en krijgen een plek... of houden we zoveel mogelijk rekening mee, zo moet ik het zeggen... in natuurlijk het vaststellen van dat programma.

[2:39:52] Dan vroeg de heer Vermeer mij, die vraag vroeg ik hier maar even tussen, op welke wijze, op welke punten wijkt het beleid van dit kabinet, als het gaat over wind op zee, nu af van het vorige kabinet?

[2:40:05] Want alle brieven die er nu liggen zijn nog van het vorige kabinet.

[2:40:08] Ja, voorzitter, dat is ook gewoon een praktisch gevolg van als er een kabinetswissel plaatsvindt, dan...

[2:40:14] Er liggen soms ook nog brieven van het vorige kabinet.

[2:40:17] En tegelijkertijd is het ook zo dat dit kabinet op het gebied van klimaat... een heleboel plannen, ambities en uitvoeringsprogramma's gewoon doorzet.

[2:40:29] En dat geldt dus ook voor de doelen en de ambities met wind op zee.

[2:40:34] Waarbij ik wel benadruk, we hebben de afspraak gemaakt... om goed ook rekening te houden met de belangen van de visserij.

[2:40:45] Dan vroeg mevrouw Rodekerk mij, en het waren eigenlijk meerdere Kamerleden die vroegen, ja, er is investeringsonzekerheid bij de sector.

[2:40:58] En hoe kijkt de minister hiernaar en moet daar niet op worden ingegrepen?

[2:41:04] Laat ik beginnen dat ook al onder het vorige kabinet, maar ook dit kabinet erkent dat er uitdagingen zijn, echt serieuze uitdagingen voor de business case van windparken op zee.

[2:41:15] Dat komt aan de ene kant door de hoge kosten, de rentetarieven die hoog zijn.

[2:41:21] En anderzijds, ook door veel Kamerleden benoemd, de vraag en de ontwikkeling van de vraag die achterblijft.

[2:41:28] Dus het is heel belangrijk in het vormgeven van die tenders en de besluiten die we nemen, dat we dat op een manier doen dat er ook ruimte blijft voor partijen om te kunnen bieden.

[2:41:43] Zodat we die tenders ook daadwerkelijk kunnen vergunnen.

[2:41:48] Het kabinet en ikzelf dus ook ben scherp op marktsignalen die we krijgen.

[2:41:54] Een voorbeeld daarvan is dat we bij de tenderregeling hebben gekozen om die te splitsen in drie keer één gigawatt.

[2:42:03] En door die splitsing maken we de financiële risico's kleiner en hopelijk ook de investeringsbereidheid en de mogelijkheid om het gefinancierd te krijgen groter.

[2:42:16] Tot en met deze week loopt de marktconsultatie over de haalbaarheid van de tenders.

[2:42:22] En daaruit komen mogelijk ook nog andere signalen en suggesties om die business case verder te verbeteren.

[2:42:30] En daar waar dat kan, zal ik dat ook doen en meenemen in het definitieve vormgeven van die tenders.

[2:42:38] Waarbij ik wel opmerk dat we natuurlijk ook de kwaliteit van de tenders en de kwaliteit van de bouw van de windparken overeind moeten houden.

[2:42:46] Maar we doen die marktconsultatie niet voor niks.

[2:42:49] Dus signalen die daaruit komen, zullen we wegen en meenemen.

[2:42:56] Dan vroeg de heer Bontebal of ik daarover ook in gesprek ben met de sector.

[2:43:01] Met zorgen die daar leven over die investeringsbereidheid en financieringsmogelijkheden.

[2:43:09] Ja, kan ik zeggen tegen de heer Bontebal.

[2:43:11] Er worden gesprekken gevoerd met de sector over ook dit type marktsignalen.

[2:43:18] Daar is onder andere ook die splitsing van die tender uit voortgekomen.

[2:43:25] Wat ik al zei over de marktconsultatie, een deel van die gesprekken levert waarschijnlijk dezelfde signalen op als de marktconsultatie die nu loopt.

[2:43:35] Maar dat leggen we allemaal bij elkaar en gebruiken we bij het vormgeven van de definitieve tender.

[2:43:42] U heeft een interruptie van de heer Bontebal.

[2:43:44] Ik wil nog eventjes herhalen dat wij drie interrupties hebben per led.

[2:43:48] Gezien we nog maar minder dan anderhalf uur hebben.

[2:43:52] En er zijn toch tien leden hier.

[2:43:53] Dus tien keer drie is dertig interrupties.

[2:43:57] Dan raken we echt buiten de tijd.

[2:43:59] De heer Bontebal.

[2:44:03] Helemaal goed.

[2:44:04] Het woord is aan de minister.

[2:44:06] Ja, voorzitter.

[2:44:07] Dan een vraag van de heer Bontebal.

[2:44:09] Want de heer Bontebal kwam ook met een aantal suggesties van... wat zou je nou kunnen doen om die investeringszekerheid te vergroten?

[2:44:19] Bijvoorbeeld biedzones of het invoeren van een invoedingstarief.

[2:44:23] Eh...

[2:44:27] Ik zei al dat we die zorgen over die business case helemaal erkennen.

[2:44:34] En wij kijken bijvoorbeeld in het IBO... waar breed wordt gekeken naar de stijging van die nettarieven... en ook wat kan je daaraan doen.

[2:44:43] Daarin wordt ook gekeken naar een producententarief.

[2:44:48] Ook de financiële compensatie voor windparken wordt nader onderzocht...

[2:44:53] Dus dat zal allemaal meegenomen worden in de reactie op dat IBO wat eind volgende maand, begin maart, klaar is.

[2:45:05] En de impact van offshore beatzones zal ik meenemen in een besluit over de...

[2:45:12] Een procedurekeuze voor de tender van Nederwijk 3, waar ook een hybride interconnector met het Verenigd Koninkrijk onderdeel van uitmaakt.

[2:45:23] En daarmee beantwoord ik alvast een deel van de vraag van mevrouw Koekoek.

[2:45:29] Dan vroeg mevrouw Posma mij naar de mogelijkheid van een aansprakelijkheidslimiet van 50 tot 100 miljoen per bieding.

[2:45:36] En of dit een succesvolle tender de kans daarop kan verhogen.

[2:45:42] Tot het einde van deze week loopt dus de marktconsultatie.

[2:45:48] Uit die consultatie en uit die gesprekken herkennen wij ook wel het signaal... dat zo'n aansprakelijkheidslimiet de slagingskans zou kunnen vergroten.

[2:45:57] Dus die optie zal ik ook bekijken.

[2:45:59] Net zoals ik ook in de richting van mevrouw Rodekerk net aangaf... dat als het effectief is en opweegt ook tegen eventuele nadelen... we moeten het gewoon echt natuurlijk in een breder palet bezien... dan zal ik dat eind maart betrekken in de definitieve tenderregeling.

[2:46:16] Dan de Contracts for Difference.

[2:46:21] Mevrouw Kreuger en de heer Ginwis vroegen mij daarna.

[2:46:27] We werken die optie van de Contracts for Difference nu uit...

[2:46:33] Alleen of dat gaat lukken voor de tenders van dit jaar, dat blijft heel spannend.

[2:46:37] En heel eerlijk gezegd, ik denk gewoon dat we dat niet gaan halen.

[2:46:39] En dat is niet omdat we dat niet willen, maar omdat het uitwerken van deze vorm ook zijn plek moet krijgen in wet en regelgeving.

[2:46:46] En dat zal even tijd nodig hebben.

[2:46:48] We moeten overigens ook nog toestemming daarvoor krijgen uit Europa.

[2:46:54] Dus de inschatting nu is dat we het pas per 2027 kunnen invoeren.

[2:47:01] En dan heeft u een interruptie van de heer Grinwis.

[2:47:04] Ja, voorzitter.

[2:47:05] Ja, dat is spijtig dat het zo lang nog gaat duren.

[2:47:08] Omdat eigenlijk al een aantal jaar geleden de voorspelling was van 2025 wordt eigenlijk het kantelpunt, het kanteljaar, waarin je eigenlijk niet meer op de oude manier waarschijnlijk subsidieloos windparken kunt aanbesteden.

[2:47:22] Maar dan wordt het echt heel spannend of het dan nog gaat lukken.

[2:47:25] De heer Bontenbal noemde in zijn termijn al het voorbeeld van Denemarken.

[2:47:29] Wat betekent dat dan voor de tenders die nu lopen en in het najaar in Cyprus gaan sluiten?

[2:47:33] Komt er überhaupt nog iemand opdagen die zich gaat inschrijven onder het huidige gesternte met de huidige voorwaarden?

[2:47:41] Of moet er misschien een beetje extra tempo op die contracts for difference en misschien moet de inschrijftermijn wat voorder verlengd?

[2:47:49] Het woord is aan de minister.

[2:47:51] Ja, voorzitter, even op dat laatste.

[2:47:55] Het is niet dat ik niet sneller zou willen met die Contracts for Difference.

[2:47:58] Dus er zit niet iets achter van ik wil ze liever niet, dus ik vertraag.

[2:48:04] Maar we moeten naar Europa en er is een wetgevingstraject.

[2:48:07] Dat kan ik gewoon niet mooier maken.

[2:48:10] Tegelijk de vraag van de heer Ginwis over gaan dan wel partijen zich inschrijven?

[2:48:15] Ja.

[2:48:16] Ik deel met de heer Geenwis dat ik zie de zorgen en de business case die onder druk staat.

[2:48:21] Dus ik deel ook dat we moeten doen wat we kunnen doen om het zo aantrekkelijk mogelijk te maken, risico's te verkleinen waar we kunnen.

[2:48:32] Een van de acties hebben we dus al gedaan door die tender te splitsen in drie keer één gigawatt.

[2:48:38] En de marktconsultatie die nu loopt, de gesprekken die hebben plaatsgevonden... daar komt een aantal suggesties en ideeën uit naar boven... die hopelijk een bijdrage kunnen leveren aan het succesvol laten verlopen van de tender... en daarmee dus ook het succesvol kunnen vergunnen in de loop van 2025.

[2:48:59] Voorzitter, dan de windmolens moeten ook onderhouden worden en de zeehavens moeten dat aankunnen.

[2:49:06] Daar vroeg mevrouw Posma naar.

[2:49:09] En het klopt dat er uit onderzoek blijkt dat richting 2030 en de jaren daarna dat voor de aanbouw en onderhoud van windparken op de Noordzee niet voldoende havencapaciteit is.

[2:49:25] Dit is dus potentieel ook weer een rem op de uitrol van wind op zee.

[2:49:29] En het kabinet is daarom in gesprek met de havens van Rotterdam, IJmuiden en Den Helder.

[2:49:37] Gelukkig liggen er bij deze havens ook al plannen voor de uitbreiding van kaders, om ze geschikt te maken voor de installatie en het onderhoud van wind op zee.

[2:49:47] En de verwachting is dat de havencapaciteit op het juiste niveau komt om de ambities voor wind op zee ook bij te benen.

[2:49:55] En met de regionale initiatiefnemers, met de havens, houden we dat nauwlettend in de gaten.

[2:50:02] Dus ik zal daar ook, als daar weer ontwikkelingen in zijn, de Kamer over informeren.

[2:50:11] Vroeg mevrouw Posma mij ook over het natuurinclusief bouwen.

[2:50:15] Dat we die ambitie net verhoogd hebben van 20 naar 40 procent.

[2:50:19] En waarom dat niet verder kan naar 100 procent.

[2:50:25] Maatregelen zoals natuurinclusief bouwen moeten natuurlijk effectief technisch haalbaar zijn en financieel haalbaar.

[2:50:31] We hadden het net al over de business case.

[2:50:36] Om hem als randvoorwaarde op te kunnen nemen voor de bouw van windparken.

[2:50:41] In die laatste ronde heeft die verhoging plaatsgevonden.

[2:50:44] En het is ook zo dat in de ecologietenders, dus in de ene tender zetten we vooral in op systeemontwikkelingen, in de ander meer juist op ecologie, daar krijgen partijen ook punten als zij verder kunnen gaan naar bijvoorbeeld 100% natuurinclusief bouwen.

[2:51:00] Dus op die manier wordt dat wel gestimuleerd en ook beloond.

[2:51:05] En we zullen in de volgende ronde windparken, dat is de Nederwijk-Noord, onderzoeken of we deze maatregel nog verder kunnen aanscherpen naar boven die grens van 40 procent.

[2:51:18] En daar zullen we ook steeds de uitkomsten van de ecologietenders zoals die nu gelopen hebben en zoals die nu lopen bij betrekken.

[2:51:28] Dan vroeg mevrouw Kreuger mij naar coöperatief eigendom bij Wind op Zee.

[2:51:36] Even heel technisch, dat is al mogelijk, coöperatief eigendom.

[2:51:40] Want energiecoöperaties kunnen participeren in ons systeem, ook in windparken op zee.

[2:51:48] Wat we zien in de praktijk, dat het zulke grote projecten zijn... en ook de kleinere kavels gaan toch nog steeds vragen aan een miljardeninvestering.

[2:51:58] Daarmee zijn ze voor coöperaties vaak te duur en complex.

[2:52:02] Wijst de praktijk op dit moment uit.

[2:52:04] Dus je ziet nu in de praktijk dat coöperatief eigendom vooral bij lokale projecten op land meer kans van slagen heeft.

[2:52:19] Heeft u een interruptie van mevrouw Kruger?

[2:52:23] Ja, dat was een adequate beschrijving van de realiteit door de minister.

[2:52:28] Mijn vraag was natuurlijk, wat gaan we eraan doen?

[2:52:31] Dus hoe kunnen we zorgen dat ook coöperatief eigendom bij wind op zee... en dat gaat dus niet om een geheel park, maar een percentage... dat zou je mee kunnen nemen in een tender.

[2:52:42] Er zijn allerlei verschillende opties voor.

[2:52:44] België doet het, Denemarken doet het.

[2:52:46] Dus graag eigenlijk, wat gaat de minister doen?

[2:52:50] Ja, voorzitter, dat was mijn volgende punt.

[2:52:52] Denemarken en België.

[2:52:54] Ik zag aan de non-verbale communicatie van mevrouw Keugert... dat zij een vraag, een interruptie had.

[2:52:58] Vandaar dat ik even inhield.

[2:53:01] Maar kijk, Denemarken en België doen dit.

[2:53:05] Dus ik wil graag nagaan van wat zijn nou succesvoorwaarden bij jullie... waardoor dit lukt, waardoor dit slaagt.

[2:53:13] Wat moet je daarvoor vormgeven?

[2:53:15] Wat zou je daarvoor moeten doen in tenders?

[2:53:17] Dus dat wil ik nagaan en natuurlijk die informatie met de Kamer delen.

[2:53:21] Ik vind het wel belangrijk om er een kleine kanttekening of winstwaarschuwing naast te plaatsen.

[2:53:26] Ook wat ik net in de richting van mevrouw Bosma zei.

[2:53:31] We zien die business case onder druk staan.

[2:53:33] Dus ik vind ook dat we steeds goed moeten afwegen als je aanvullende criteria stelt.

[2:53:37] Wat voor effect heeft dat op de business case?

[2:53:40] En ja...

[2:53:42] Wat is dan de afweging en is dat ons dan waard?

[2:53:45] Neem niet weg dat ik die vraag naar... Hoe doen ze dat nou in Denemarken en België?

[2:53:50] En kunnen wij daar wat van leren?

[2:53:52] Dat ik die zal stellen aan mijn collega's.

[2:53:59] Ja, voorzitter, dan toch even.

[2:54:01] Want ik krijg ook wat brieven van organisatiebedrijven die willen tenderen.

[2:54:06] Die zeggen nou laten we die ecologische criteria alsjeblieft even varen.

[2:54:10] Dat is al duur genoeg.

[2:54:11] Maar als we dan kijken naar hoe de biodiversiteit in de Noordzee eruit ziet.

[2:54:16] Als we kijken naar uitspraken die we onlangs hier in Nederland hebben gehad.

[2:54:22] Dan lijkt het me enorm zinnig.

[2:54:25] om die ecologische criteria erin te blijven schrijven, in eigenlijk alle tenders.

[2:54:31] Anders is het een beetje zoals de Britten zo mooi zeggen, penny wise, pound foolish.

[2:54:36] En ik zou toch graag van de minister willen horen... dat zij die ecologische criteria mee laat gaan... of verplicht stelt in alle tenders die we doen.

[2:54:48] Het woord is aan de minister.

[2:54:49] Ja, voorzitter.

[2:54:51] In de kavelbesluiten leg je vast van wat zijn de eisen... die we in tenders ten aanzien van natuurvergunningen stellen.

[2:55:00] Daar zit een, als ik het even zo mag noemen, ondergrens in...

[2:55:03] Dat voor alle tenders geldt, ook ten aanzien van ecologie.

[2:55:07] In sommige tenders doen we daar nog een schepje bovenop, omdat je daar nog aanvullend juist op die ecologie wil inzetten.

[2:55:13] Aan de ene kant of aan de andere kant op de systeemontwikkeling en systeemintegratie van wind op zee in ons bredere energiesysteem.

[2:55:25] Voorzitter, dan vroeg de heer Vlag, ook in het kader van milieu en ecologie, dat er wordt gewaarschuwd voor de gevolgen voor de zeebodem en voor het zeeleven, dat er verschillende onderzoeken lopen.

[2:55:40] En wanneer we daar meer inzicht in kunnen geven en hoe het hand aan de kraan of het hand aan de windmolenprincipe hier wordt toegepast.

[2:55:54] Dat ook wind op zee, net als allerlei andere factoren en activiteiten... op de Noordzee effecten hebben op die zeebodem en het zeeleven... daar zijn we het over eens.

[2:56:05] Om de gevolgen van wind op zee...

[2:56:09] goed in beeld te kunnen brengen en ook die effecten weg te kunnen nemen, natuurlijk ook in de toekomst, heeft Rijkswaterstaat het programma, het langjarige wind op zee ecologisch programma, WOZEP, dat voeren zij uit en daarmee houden ze dus in de gaten wat gebeurt er en wat zijn de effecten.

[2:56:30] Bij elk kavelbesluit wordt een milieueffectrapportage opgesteld en

[2:56:38] Ik of het kabinet neemt alleen kavelbesluiten wanneer uit de rapportages en onderzoeken blijkt dat het besluit binnen de ecologische draagkracht van de Noordzee blijft.

[2:56:48] En daarmee houd ik het hand aan de kraan.

[2:56:52] Dat wekt een interruptie van de heer Vlag.

[2:56:55] Mag ik nog één ding toevoegen?

[2:56:56] Want de heer Vlag vroeg ook wanneer komt daar weer informatie over.

[2:57:01] Dat WOZEP, dat onderzoeksprogramma wat ik net noemde, dat loopt sinds 2016.

[2:57:06] En daar worden doorlopend onderzoeken gedaan en die worden ook doorlopend gepubliceerd.

[2:57:11] En er is in 2023 nog een onderzoek naar ecosysteemeffecten opgeleverd.

[2:57:22] En als de heer Vlag ook nog meer preciezer wil weten wat daar nu nog loopt en wat eruit komt, dan zou ik dat na moeten gaan.

[2:57:26] Maar dit is even in antwoord op zijn vraag.

[2:57:30] Voorzitter.

[2:57:30] Heeft u daar nog een interruptie op, heer Vlag?

[2:57:33] Ja, dat is op zich een helder antwoord.

[2:57:35] Ik ben vooral benieuwd naar... Er zijn ook schommelingen in visstanden die eigenlijk moeilijk verklaarbaar zijn.

[2:57:40] Er kunnen meerdere oorzaken voor zijn.

[2:57:41] Dus er zijn ook echt langjarige onderzoeken nodig.

[2:57:44] Ik kan niet helemaal bepalen of dit de onderzoeken zijn die daarbij horen.

[2:57:48] Maar ik zou de minister willen vragen om ook in overleg met...

[2:57:51] haar collega's van het departement van LVVN ook, blijvend te kijken naar de gevolgen voor de zeebodem en het zeeleven.

[2:57:59] En zodat we ook, want daar zou de RGP voorstander van zijn, op een gegeven moment ook toe kunnen naar een soort van ruimtelijke ordening op zee, waarbij dit soort lange termijneffecten op het bodem- en waterleven ook zijn meegenomen.

[2:58:12] Het woord is aan de minister.

[2:58:13] Ja, voorzitter, dat zou ik moeten nagaan ook bij LVVN... wat voor langlopende onderzoeken daarnaar gaande zijn.

[2:58:19] Het programma Noordzee, waar we dus nu een partiële herziening op doen... maar wat ook een algeheel programma is en straks in 27 hernieuwd wordt... gaat natuurlijk ook hierover.

[2:58:29] Want dat gaat over het in balans brengen van al die belangen op de Noordzee... waaronder de visserij.

[2:58:36] Maar ik zal het specifieke punt van wat voor onderzoeken lopen daar nu...

[2:58:41] ...navragen aan de heer Vlag en de Kamer uiteraard terugmelden.

[2:58:46] Dan vroeg mevrouw Koekoek mij of de juridische verplichtingen uit de Vogel & Habitat-richtlijn... ...de natuurherstelwet en de OSPAR Quality Status Report... ...of die onderdeel zijn van de ecologische eisen bij tenders...

[2:59:03] Ik zei net al dat in het kavelbesluit wordt bepaald... onder welke voorwaarden een windpark gebouwd en geëxporteerd mag worden.

[2:59:10] Die kavelbesluiten worden getoetst aan de relevante natuurwetgeving.

[2:59:15] En daar kunnen dan ook weer ecologische eisen uitvolgen.

[2:59:18] Die worden opgenomen in de kavelbesluiten.

[2:59:22] En aanvullend, dat zei ik net, stelt het kabinet dus ook extra eisen... die niet per se nodig zijn om aan de natuurwetgeving te voldoen... maar wel de staat van de natuur kunnen verbeteren.

[2:59:35] Dan vroeg mevrouw Koekoek mij ook nog wat mijn ambitie is met betrekking tot aquacultuur.

[2:59:41] Zeewier volgens mij in het bijzonder.

[2:59:44] En de biodiversiteit bij wind op zee.

[2:59:49] Aquacultuur is een van de vier vormen van medegebruik in de ruimte tussen windmolens.

[2:59:58] Exclusief de veiligheidszone natuurlijk.

[3:00:00] En daar hoort zeewiertilt ook bij.

[3:00:04] En we werken mee aan pilots voor passieve visserij en aquacultuur in bestaande windparken.

[3:00:12] En de inzichten uit die pilots worden in de loop van dit jaar verwacht.

[3:00:17] En ik zorg er dan ook weer voor dat die aansluiten bij de ecologievoorschriften in de kavelbesluiten voor de tenders later dit jaar.

[3:00:28] En de ambitie echt op aquacultuur als vorm van medegebruik, dat is een verantwoordelijkheid die ligt bij de staatssecretaris van LVVN.

[3:00:39] En het programma Noordzee heeft ook geld beschikbaar, 199 miljoen euro om precies te zijn, voor de transitie naar een duurzame voedselvoorziening.

[3:00:49] En de staatssecretaris werkt nu uit welk deel hiervan specifiek aan aquacultuur kan worden besteed.

[3:00:59] Dan, voorzitter, de leveringszekerheid.

[3:01:03] Daar stelde de heer Vlag mij een aantal vragen over.

[3:01:07] Wat die leveringszekerheid nou is in weken dat er weinig wind is en als we zo leunen op wind op zee.

[3:01:17] Voorzitter, het goede nieuws is dat de wind op zee een groot aantal uren, een groot deel van de tijd per jaar energie levert.

[3:01:25] Waardoor het een sterke bijdrage levert aan onze leveringszekerheid.

[3:01:30] Maar het is ook zo, u noemde volgens mij zelf ook het woord donkelflaute, waar we natuurlijk afgelopen...

[3:01:38] kerstperiode mee te maken hebben gehad.

[3:01:42] Het maakt wel dat we niet alleen wind op zee kunnen moeten bouwen in onze energiemix.

[3:01:47] En dat is dus ook niet zo.

[3:01:49] Dus de energiemix nu al, maar ook die van de toekomst, is een mix van verschillende vormen van energie.

[3:01:55] Elektriciteit is daar een belangrijke bij.

[3:01:57] Wind op zee is daar ook zeker een belangrijke bron voor.

[3:02:01] Nu nog aangevuld met LNG-import, gas, wat we zelf...

[3:02:08] En elektriciteitscentrales die nu nog op aardgas lopen en straks waterstof.

[3:02:16] En in de toekomst komt daar natuurlijk ook kernenergie bij.

[3:02:19] Maar ik ben het met de heer Vlag eens dat juist ook die mix van energievormen belangrijk is voor die leveringszekerheid.

[3:02:31] Dus je moet ook niet eenzijdig leunen op wind, op zee.

[3:02:34] En dat ben ik ook eens met de heer Vlag.

[3:02:40] Dan vroeg de heer Vlag nog, hoe voorkomen we nou dat de onderschatting komt van dit vraagstuk?

[3:02:45] Nou, dat mag er nooit zijn.

[3:02:47] Want leveringszekerheid is om een heleboel redenen van groot belang.

[3:02:52] En wordt daarom ook jaarlijks door Tennet, door de Gasunie beoordeeld.

[3:02:57] En daarbij kijken we ook verder dan alleen het komende jaar of de komende winter.

[3:03:01] Maar echt een doorkijk naar 2030 en verder.

[3:03:04] En als het nodig is, als die analyses aanleiding geven tot aanvullende maatregelen of acties.

[3:03:11] Op de korte en de lange termijn, dan zullen we die uiteraard nemen.

[3:03:17] Dan de beveiliging van de kabels op de Noordzee.

[3:03:19] Daar vroeg mevrouw Posma mij naar, maar ook de heer Bontebal.

[3:03:27] Dan begin ik met mevrouw Posma, die een link legde met... als je nou bodemroerende visserij...

[3:03:37] ...bij windparken hebt.

[3:03:39] En je hebt het belang van die veiligheid van die kabels.

[3:03:43] Hoe gaat dat?

[3:03:44] En heeft Defensie nou de mogelijkheid om te monitoren... ...op wat er allemaal gebeurt en wat voor schepen daar allemaal tussen...

[3:03:53] ...tussen die windparken doorvaren.

[3:03:57] Om te beginnen.

[3:03:58] De motie van de plas is aangenomen hier in de Tweede Kamer.

[3:04:02] En alleen daarvan is het kabinet onderzoek... ...naar de mogelijkheden van bodemberoerende visserij in windparken.

[3:04:09] Op dit moment mag dat niet, alleen passieve visserij.

[3:04:12] En dat onderzoek wordt juist ook gedaan... ...om te kijken wat voor effect heeft het op de veiligheid... ...en op het mogelijk beschadigen van kabels.

[3:04:23] Ik verwacht dat we eind dit jaar de eerste onderzoeken van dat onderzoek hebben.

[3:04:28] Of de eerste resultaten.

[3:04:30] En dat zal dan ook betrokken worden bij de toekomstige vergunningverlening voor windparken op zee.

[3:04:36] Dan in reactie op mevrouw Posma en ook...

[3:04:41] De heer Bontebal die daar ook expliciet naar verwees.

[3:04:43] De recente sabotages van kabels en infrastructuur op zee.

[3:04:49] Dat laat zien hoe belangrijk en hoe cruciaal het is dat we die beveiligingen op orde hebben.

[3:04:54] Dit gaat over onze weerbaarheid, onze nationale veiligheid.

[3:04:59] Daarvoor werkt het Rijk, de Rijksoverheid, heel nauw samen met netbeheerders, met veiligheidsdiensten, om in de eerste plaats natuurlijk te zorgen dat die beveiliging en die security wordt meegenomen bij de aanleg van windparken op zee en de energieinfrastructuur.

[3:05:17] En er wordt steeds verder gewerkt aan het robuuster maken van de aanpak om de infrastructuur, als die er eenmaal ligt, ook daadwerkelijk te kunnen borgen en waar nodig te verbeteren.

[3:05:35] Defensie die monitoring van schepen exact geregeld heeft.

[3:05:38] Dit komt gewoon nauw.

[3:05:41] Dus dit wil ik echt even navragen bij de minister van Defensie.

[3:05:46] Checken of hij op korte termijn daar al van plan was de Kamer over te informeren.

[3:05:53] Dan vraag ik of hij daar deze vraag ook bij betrekt.

[3:05:56] En anders zal ik het meenemen in een volgende brief hierover.

[3:06:00] Als de Kamer dat uiteraard goed vindt.

[3:06:06] U heeft een interruptie van de heer Bontebal.

[3:06:08] Ja, ik zou iets meer stevigheid willen in de antwoorden.

[3:06:16] We hebben het hier al heel lang over.

[3:06:18] En elke keer dan als er iets kapot wordt getrokken, dan zeggen we ja, er moet toch wel iets aan gebeuren.

[3:06:23] Er is voor bestaande kabels, snap ik het, maar we leggen gewoon nieuwe kabels aan.

[3:06:27] Dus de vraag is gewoon, gaan we in de nieuwe tenders rekening houden met veiligheid?

[3:06:32] Je kunt een kabel misschien een halve meter dieper ingraven.

[3:06:36] Er zijn schepen die dat kunnen, bedrijven die dat kunnen.

[3:06:38] Het zal een beetje extra geld kosten.

[3:06:40] Ik hoor van een onderzoek dat ze aan het eind van het jaar klaar zijn.

[3:06:43] Volgens mij is dit iets wat je in vier weken kunt weten.

[3:06:47] Dus ik zou eigenlijk gewoon een toezegging willen dat u dit serieus meeneemt.

[3:06:50] En ook spoedig gaat bekijken of dit in tennis is in te passen.

[3:06:55] Het lijkt me het beste om te beginnen bij alles wat je gaat aanleggen.

[3:06:58] Dank u wel.

[3:06:59] Voorzitter, die vraag heb ik hier nog liggen.

[3:07:03] Misschien in aanvulling op wat ik net zei.

[3:07:06] Want ik ben het helemaal met de heer Bontenbal eens.

[3:07:08] Dit kan niet even iets zijn waarvan we zien wel hoe het loopt.

[3:07:15] ...de intentie, althans wat ik er wilde overbrengen.

[3:07:18] Want ik vind dit een ongelooflijk belangrijk onderwerp.

[3:07:21] Maar ik vind ook dat ik daarom wel zorgvuldig moet zijn... ...en wat ik zeg over wat er nu precies door Defensie... ...hoe dat gemonitord wordt.

[3:07:29] Schepen die daar ook tussen die windparken door varen.

[3:07:32] Er is een programma bescherming Noordzee infrastructuur.

[3:07:38] Dat loopt.

[3:07:39] Dat is niet wat nog opgesteld moet worden.

[3:07:41] En het onderzoek waar ik naar verwees moet helpen om dat programma ook verder aan te kunnen scherpen.

[3:07:46] Dan specifiek het aanleggen van nieuwe kabels.

[3:07:50] En wat kun je daar nou in doen?

[3:07:52] Daarvan zou ik aan de heer Bontebal willen toezeggen dat ik in gesprek met Tennet ga om te kijken...

[3:07:57] ...kunnen doen in die aanleg, extra kunnen doen in de aanleg om sabotage te voorkomen.

[3:08:02] Natuurlijk ook wat de eventuele kosten daarvan zijn.

[3:08:04] Maar laten we beginnen met te kijken wat de mogelijkheden zijn.

[3:08:08] Dan heeft u daar een interrupt shot van de heer Bontebal.

[3:08:10] Ja, dank voor deze toezegging.

[3:08:11] Waarbij ik dan wel wil opmerken dat uiteindelijk Tennet de keuze niet maakt.

[3:08:16] Want Tennet kan misschien zeggen, het kost een beetje extra voor ons lastig.

[3:08:19] Dit is een politieke keus en dit gaat ook over veiligheid.

[3:08:22] Tennet mag informatie aanleveren enzovoorts.

[3:08:26] Uiteindelijk maakt de politiek een keuze en maakt u een keuze.

[3:08:28] Maakt het kabinet een keuze om dit wel of niet te doen.

[3:08:31] Dus als dat onderdeel is van die toezegging, namelijk dat het kabinet gewoon de baas is, al dan niet gecontroleerd overigens door de Kamer, dan zou dat mij wel wat waard zijn.

[3:08:42] Het woord is aan de minister.

[3:08:43] Zeker, voorzitter.

[3:08:45] Dit zijn heel veel aspecten hiervan zijn politieke keuzes.

[3:08:49] Maar ik vind het wel belangrijk om met Tennet, in dit geval de partij die dat voor ons aanlegt, wel het gesprek te voeren.

[3:08:54] Wat kan er?

[3:08:55] Wat voor opties zijn er?

[3:08:57] En ook hoe zij daar, wat hun inschatting daarover is.

[3:08:59] Dus dat is informatie die wel nodig is om een goed politiek besluit te kunnen nemen.

[3:09:06] Voorzitter, dan is er een aantal vragen gesteld over... dat de businesscase van Wind op Zee afhankelijk ook is van... hoe gaat het nou verder met die elektrificatie van de industrie?

[3:09:18] Het punt van de ontwikkeling van de vraag.

[3:09:21] En een aantal Kamerleden, voorzitter... vroegen naar de routekaart voor industriele elektrificatie.

[3:09:30] Die is er.

[3:09:30] Die is in 2021 gemaakt...

[3:09:34] Maar ik ben het met iedereen eens die dat impliciet of expliciet zei.

[0:00:00] 2021 is vier jaar geleden.

[3:09:40] Er is in de tussentijd een heleboel gebeurd.

[3:09:42] Ook de berichtgeving over de cluster 6 bedrijven van de afgelopen dagen.

[3:09:49] Überhaupt gewoon het tempo wat er gemaakt wordt in de verduurzaming van de industrie.

[3:09:56] Waar ook weer een heleboel over te zeggen is, maar specifiek deze routekaart, die ook belangrijk is voor wind op zee.

[3:10:02] Daarvan geldt dat ook naar aanleiding van de motie Boswijk, moet ik daarbij zeggen.

[3:10:10] Maar die routekaart wordt op dit moment aangepast of bijgesteld naar de laatste inzichten, naar de stand van zaken.

[3:10:15] En de planning is om die in het tweede kwartaal van 2025 aan de Kamer te sturen.

[3:10:24] U heeft een interruptie van mevrouw Posma.

[3:10:26] Ja, voorzitter, dat is mooi.

[3:10:29] Dus dank voor die toezegging dat dat wordt toegestuurd.

[3:10:32] Een van de belangrijke onderdelen is... want ik verwacht dat de maatwerkafspraken... helaas misschien nog wel wat vertraging oplopen... of dat er altijd weer ergens een kink in de kabel komt... dat die ook regelmatig gemonitord en geupdate blijft.

[3:10:45] Omdat het echt enorm belangrijk is om vragen en aanbod... in dit geval zo nauwkeurig mogelijk op elkaar af te kunnen stemmen...

[3:10:51] Dus de vraag die ik daarbij heb is, kan daar dan ook worden toegezegd dat die regelmatig een update krijgt?

[3:10:58] Bijvoorbeeld even elk kwartaal of elk half jaar en dat we niet na drie, vier jaar een update krijgen.

[3:11:04] Het woord is aan de minister.

[3:11:07] Ja, voorzitter.

[3:11:09] Deze routekaart elektrificatie van de industrie gaat natuurlijk breder dan alleen de relatie met de wind op zee.

[3:11:18] Dat betreft alle ontwikkelingen.

[3:11:23] We rapporteren natuurlijk jaarlijks in de energienota over de voortgang van het nationaal programma energiestructuur.

[3:11:31] Dus ik zou eigenlijk willen kijken, als mevrouw Posma dat ook een goed idee vindt,

[3:11:36] Of we dat daar een plek in kunnen geven.

[3:11:37] Dat we niet weer een aparte monitor ontwikkelen op iets waar we toch al jaarlijks, en dat vind ik ook logisch, maar jaarlijks over rapporteren.

[3:11:48] Dan heeft mevrouw Posma daar nog een interruptie op.

[3:11:50] Ja, dank voorzitter.

[3:11:52] Wat erbij belangrijk is, is dat je gewoon als bedrijfsleven kan zien wanneer gaat het aanbod groeien.

[3:11:56] Dus dat in die monitor tot uiting komt.

[3:11:59] Dat gaat even om de omvang dan, een schatting van de omvang en wanneer dat plaats zal vinden.

[3:12:08] Dat is een beetje waar we naar op zoek zijn volgens mij.

[3:12:10] Dus als dat het is, is het prima.

[3:12:13] Voorzitter, wat ik denk ik het beste kan doen is die routekaart wordt nu bijgesteld.

[3:12:18] Die komt in het tweede kwartaal naar de Kamer.

[3:12:20] Dat ik daarbij ook schrijf hoe we de voortgang meenemen.

[3:12:25] Daarna kijken en daarover rapporteren ook in de energienota.

[3:12:34] Dan vroeg eigenlijk een heel aantal Kamerleden naar... hoe gaan we nou die elektrificatie van de industrie een boost geven... zodat ook die planning van wind op zee door kan gaan.

[3:12:48] En mevrouw Rodekerk vroeg daarnaar, mevrouw Posma, de heer Ginwis...

[3:12:54] Ik vergeet vast iemand, maar mevrouw Kreuger.

[3:12:58] En er zijn een aantal... De heer Bontebal, de heer Erkens.

[3:13:06] Iedereen.

[3:13:06] Nou, iedereen wil in elk geval... Ik proefde bij iedereen.

[3:13:13] Ik proefde in elk geval bij iedereen de urgentie en het belang van het ontwikkelen van die vraag.

[3:13:18] En daarvoor hebben we toch de elektrificatie van de industrie nodig.

[3:13:24] Aantal elementen is daarvoor belangrijk.

[3:13:26] En niet één van die elementen is zaligmakend, maar het is de combinatie die die elektrificatieopgang moet houden.

[3:13:35] Het begint met de elektriciteitsprijzen en de nettarieven.

[3:13:38] Daarover loopt het IBO al een aantal keren in verschillende debatten voorbijgekomen.

[3:13:43] En de manier waarop het kabinet ermee omgaat zal worden meegenomen in de voorjaarsbesluitvorming.

[3:13:52] Dat is één.

[3:13:52] Het tweede waar we naar kijken is hoe kunnen we de business case van elektrificatie verbeteren door ook in de SDE++-regeling aanpassingen te doen.

[3:14:02] En in het eerste kwartaal wordt de Kamer geïnformeerd over een herziening van de SDE++.

[3:14:09] En daar zal ook hier aandacht voor zijn.

[3:14:13] Dan wordt er bij het vormgeven van de tenders voor wind op zee criteria meegenomen... die ook weer de inpassing van het hele systeem op land stimuleren.

[3:14:26] En dat is die systeemintegratie tenders, moet ik zeggen, waar ik het in de richting van mevrouw Posma zojuist over had.

[3:14:35] En daarnaast spant het kabinet zich in om de investeringsbereidheid in waterstof, in groene waterstof, te vergroten.

[3:14:44] Waarbij die stimulering van de waterstofproductie natuurlijk hand in hand moet gaan met de ontwikkeling van de finale vraag naar waterstof.

[3:14:53] Dan vroeg de heer Vlag mij nog of ik elektrolyse en waterstofproductie meeneem in de routekaart Wind op Zee.

[3:15:01] En of dit ook onderdeel kan zijn van tenders.

[3:15:06] Ja, voorzitter.

[3:15:07] In de laatste tender voor Wind op Zee is systeemintegratie als criterium meegenomen.

[3:15:12] En een voorbeeld waar je dan aan moet denken wat dan ook plek krijgt in zo'n tender, in zo'n vergunning...

[3:15:18] is dat er bij het windpark ook elektrolysecapaciteit komt.

[3:15:27] Of een electrolyzer die zich aanpast aan het productieprofiel van het windpark.

[3:15:31] Dus mee beweegt met de productie van het windpark.

[3:15:36] Ook in de tenders die we het komende jaar gaan uitschrijven wil ik stimuleren dat elektrolyse of andere vormen die het elektriciteitsnet ontlasten, want daar is het natuurlijk uiteindelijk voor bedoeld, een plek krijgen.

[3:15:52] Eerlijkheid gebied wel, dat nemen we mee in criteria voor die systeemintegratie.

[3:15:57] Maar de business case die onder druk staat, het achterblijven van de waterstoffenproductie.

[3:16:01] Ik weet natuurlijk niet of partijen dit criterium invullen.

[3:16:05] Want het is een vrijwillige, een vorm waar je invulling aan kan geven in zo'n systeemintegratie tender.

[3:16:13] Dan, voorzitter, vroeg mevrouw Koekoek nog naar de hybride interconnector met het Verenigd Koninkrijk.

[3:16:21] En de ontwikkeling van die connector, dat is het Lionlink-project, dat verloopt zoals voorzien.

[3:16:33] Afgelopen december is de investering voor dit project opgenomen in het ontwikkelkader Windenergie op Zee...

[3:16:39] En ook aan de Britse kant zijn de benodigde goedkeuringen gegeven voor het project door de Britse toezichthouder.

[3:16:48] En daarmee kan het project verder ontwikkeld worden en is voorzien dat het wordt opgeleverd in 2032.

[3:16:57] Dan de meerkosten van net op zee.

[3:17:02] De 40 miljard waar de heer Grinwis en de heer Vlag naar verwezen.

[3:17:07] En wat we met die systeemkosten doen.

[3:17:11] Wat je ziet is dat de kosten van net op zee zijn gestegen door verschillende oorzaken.

[3:17:15] De grondstofprijzen die omhoog zijn gegaan, de personeelskosten, hoge rentes.

[3:17:20] Die worden allemaal meegenomen in dat kostenplaatje voor wind op zee en in het IBO wat in het voorjaar komt.

[3:17:29] Volgende maand moet ik misschien zeggen, het is al bijna voorjaar.

[3:17:34] Die worden, dat hele...

[3:17:36] fenomeen van die gestegen kosten worden daarin meegenomen.

[3:17:39] En wij gaan kijken hoe we meer grip kunnen krijgen op die kosten.

[3:17:44] Dan vroeg de heer Grinwis mij ook nog... en dat was volgens mij naar aanleiding van een interruptiedebat... met de heer Vlag of de heer Bontebal... over hoe je dat kan meenemen in de SDE++.

[3:17:58] Ook die referentie aan die gasprijzen.

[3:18:01] Zoals ik al zei, er komt een brief over SDE op korte termijn naar de Kamer.

[3:18:06] Dit is een vrij technisch vraagstuk... wat ik ook echt even goed wil overleggen.

[3:18:12] Dus, voorzitter, mijn voorstel is dat ik dat meeneem... deze beantwoording op deze vraag meeneem in de SDE++-brief... die volgens mij volgende maand, in februari, naar de Kamer komt.

[3:18:25] Volgens mij begin Q2.

[3:18:28] Ik dubbelcheck even wanneer die brief komt, maar die...

[3:18:33] De heer Grimmes.

[3:18:34] Voorzitter, even scherp voor de toezegging, want ik zag de griffier al even vragen aan het kijken.

[3:18:37] Hoe schrijven we dit precies op?

[3:18:39] En dat gaat over dat er expliciet wordt ingegaan hoe systeemkosten kunnen worden meegenomen in de SDE++-regeling.

[3:18:49] De minister.

[3:18:50] Ja, want we gaan natuurlijk naar een herziening van die SDE++.

[3:18:55] Daar gaat ook de brief over.

[3:18:58] En dit aspect als voorbeeld van herziening zal ik daarin meenemen.

[3:19:04] Hoe zou dat eruit kunnen zien?

[3:19:05] Wat betekent dat?

[3:19:05] Wat zijn de effecten, de voor- en nadelen, et cetera?

[3:19:09] Ja, en die brief komt half februari.

[3:19:19] Uw microfoon.

[3:19:21] Vroeg mevrouw Kreuger mij nog naar de diepe aanlanding die met het besluit over DRC is weggevallen.

[3:19:30] Althans, hoe het zat in het project DRC.

[3:19:32] Wat ik nu doe om dat alsnog zo snel mogelijk van de grond te krijgen.

[3:19:38] En daarvoor ben ik direct na dat besluit over DRC genomen.

[3:19:42] Is een traject met Tennet gestart waarin we de mogelijkheden voor...

[3:19:47] De alternatieve mogelijkheden moet ik dus zeggen voor de aanlanding van die stroomkabelsonderzoek.

[3:19:52] Want ik ben het helemaal met mevrouw Kreuger eens dat dit... Het loopt iets vertraging op of het loopt vertraging op.

[3:19:58] Dat kan ik niet mooier maken.

[3:19:59] Maar die vertraging moeten we zo beperkt mogelijk zien te houden.

[3:20:07] Dan stelde de heer Vermeer mij nog een vraag en ik hecht er wel waarde aan om die te beantwoorden, ook al is hij er niet.

[3:20:13] En dat ging over het ontwikkelkader windenergie op zee en waarom daar in dat kader geen aandacht wordt besteed aan de impact op de visserij.

[3:20:22] Voorzitter, in december is het ontwikkelkader wind op zee naar de Kamer ook gestuurd.

[3:20:29] En het ontwikkelkader betreft de functionele eisen voor de aansluiting van windparken op zee.

[3:20:36] op het net, zodat we ook daadwerkelijk gebruik kunnen maken... van dat wat er wordt opgewekt op die windparken.

[3:20:41] Dat zijn dus echt functionele technische eisen.

[3:20:43] Die gaan over de opleverdata van die windparken... over de reservering van klantaansluitingen... over hoe je, als je meerdere gebruikers op zo'n platform moet aansluiten... hoe je dat dan doet op één zo'n stopcontact, als ik het zo mag zeggen.

[3:21:02] Dus dat zijn echt...

[3:21:03] Technische, functionele eisen.

[3:21:04] Dat heeft geen betrekking op visserij of raakt op die manier de visserij niet.

[3:21:10] Daarna komen er allerlei stappen in het proces... waar wel degelijk rekening al wordt gehouden, werd gehouden, wordt gehouden... en ook nog meer gehouden zal worden in de toekomst.

[3:21:20] Of het nou het aanwijzen van gebieden is, het nemen van de kavelbesluiten... het vormgeven van de tenders.

[3:21:26] In al die stappen is aandacht voor de...

[3:21:30] Visserij en voor de balans van al die activiteiten die op de Noordzee plaatsvinden.

[3:21:36] Dit was het blokje wind op zee.

[3:21:41] Dank voor dit blokje dan.

[3:21:42] Ik hoop dat de volgende blokjes iets korter zijn.

[3:21:45] Ja, die zijn wel iets dunner.

[3:21:49] U heeft nog een interruptie van mevrouw Koekoek.

[3:21:53] Ja, voorzitter, omdat ik dacht, we doen het in het einde, maar even nog terug naar het antwoord over het programma Noordzee wat de minister gaf.

[3:22:02] En de timing vooral van wanneer de pilots dan rond zijn, wanneer daar dus de oplevering van de ideeën uitkomt en daaraan de strategie die staatssecretaris Rumini dan het uitwerken is.

[3:22:13] Loopt dat als je integraal bezig bent, tussen departementen bezig bent, heb je wel eens het risico dat dingen niet gelijk lopen en dat je dus niet aan de gang kan?

[3:22:20] Daar zie ik mijn vragen op toe.

[3:22:23] Is er zicht op?

[3:22:24] Loopt dat in zoverre gelijk dat je dit jaar nog bijvoorbeeld aan de gang kan als je bedrijf bent en zegt ik wil van die pilot, ik wil doorstarten, ik wil hierdoor in die zeewiertilt.

[3:22:35] Wat zijn daar de verwachtingen in?

[3:22:38] Ja, voorzitter.

[3:22:39] Lopen al die trajecten nou goed in de tijd?

[3:22:42] Of gaan ze niet langs of door elkaar heen?

[3:22:46] Ja, bij mijn beste weten, maar ik wil dit natuurlijk nagaan, komt de visie van de staatssecretaris die hiervoor relevant is in de zomer.

[3:22:59] In het najaar wordt die routekaart en die partiële herziening vastgesteld.

[3:23:04] En daarna begint de herziening überhaupt van het programma Noordzee.

[3:23:08] Dus dat loopt allemaal in de tijd.

[3:23:13] Voor zover ik het kan overzien, als mevrouw Koek ook de prijs opstelt, kan ik dat natuurlijk altijd nog even precies nagaan.

[3:23:19] Ik heb niet alle deadlines van de staatssecretaris van LVVN ook in mijn hoofd.

[3:23:27] Nee, dank voor dat aanbod.

[3:23:28] En dat begrijp ik uiteraard, want daar gaat straks het staatssecretaris over.

[3:23:32] Maar omdat de minister aangaf, er lopen nu pilots.

[3:23:34] Daar komen dan in de loop van het jaar de lessons learned uit.

[3:23:38] En die samenhang, daar zou ik wel benieuwd naar zijn.

[3:23:40] Dus als de minister zegt, daar kan ik uitvraag naar doen en dat kan ik dan delen, dan heel graag.

[3:23:53] De uitkomst van de pilot zeewier, als ik het zo even mag omschrijven.

[3:23:57] Die uitkomsten zijn sowieso op tijd om mee te lopen in het volgende programma Noordzee.

[3:24:06] Voorzitter, dan ben ik bij Wind op Land.

[3:24:08] En er zijn heel veel vragen gesteld, eigenlijk door alle Kamerleden moet ik het zeggen, vragen gesteld over die normen.

[3:24:16] Geluidsnormen, afstandsnormen, wanneer die komen en hoe dat nu precies zit.

[3:24:21] Dus voorzitter, als u op mij toestaat, dan beantwoord ik al die vragen bij elkaar.

[3:24:27] En dan zie ik zo of ik daarmee vragen gemist heb.

[3:24:30] Dan heeft hij in de tussentijd nog even een interruptie van de heer Eerdmans.

[3:24:34] Ik had nog een vraag over zon op zee.

[3:24:36] Maar ik weet niet in welk blokje dit... Ik heb een apart blokje zon.

[3:24:40] Dus daar vermoed ik dat hij in... Weet ik bijna zeker dat ik hem daarin... Anders pakken we hem wel mee overig.

[3:24:47] Ja, prima.

[3:24:50] Voorzitter, waarom liggen die normen nog niet in de Kamer?

[3:24:55] Even vooraf.

[3:24:58] Het klopt inderdaad, de motie ergens leidde al van enige tijd geleden.

[3:25:03] Na een uitspraak van de Raad van State die zei die normen moeten echt...

[3:25:09] goed en robuust worden vastgelegd.

[3:25:13] En we hebben heel veel wensen en belangen in dit kleine landje.

[3:25:19] Er moeten woningen bijgebouwd worden.

[3:25:21] Er is behoefte aan ruimte voor economische activiteit.

[3:25:27] Uitbreiding ook van die economische activiteit.

[3:25:29] Het verduurzamen van de economie kost ook ruimte.

[3:25:33] En we hebben schone energie nodig en die moet ook komen van wind op land.

[3:25:37] En al die belangen moeten in balans worden gebracht en moeten ook in hoe we die normen vaststellen tot uiting komen.

[3:25:46] Dat is best een ingewikkelde puzzel waar nu in het kabinet aan gewerkt wordt, waar ik met collega's ook mee samenwerk.

[3:25:55] Wel even belangrijk, de staatssecretaris van INW komt met die normen en stelt de normen ook vast.

[3:26:00] Maar ik en samen met de minister van Vroo, we hebben natuurlijk ook belang bij... dat die normen op zo'n manier worden vormgegeven dat ambities die ik heb... met Wind op Land en de minister van Ruimtelijke Ordening... met sowieso de Ruimtelijke Ordening in Nederland, maar ook met de woningbouw... dat die op een goede manier worden vormgegeven.

[3:26:23] Dus dat even over waarom het lang duurt en best een ingewikkelde puzzel is.

[3:26:29] Ik vind het belangrijk dat er snel duidelijkheid komt.

[3:26:32] Want die vraag wordt gesteld uit gemeentes, uit provincies.

[3:26:36] Maar ook VNO en MKB vragen daarom.

[3:26:39] Juist ook om...

[3:26:42] Ik dacht dat het mevrouw Kreuger was en daar ook nog een vraag over stelde.

[3:26:45] Je hebt het ook voor die decentrale opwekking.

[3:26:48] Dicht bij die vraag, dicht bij zo'n industrie- of bedrijventerrein... juist ook heel hard nodig.

[3:26:53] Daar ga ik zo nog specifieker op in.

[3:26:55] Maar dit even waarom ik het belangrijk vind dat er snel duidelijkheid komt.

[3:27:01] Dan vroeg in het verlengde van die vragen, wat is nou een afstandsnorm die de gezondheidsnorm van omwonenden borgt?

[3:27:15] Of als je alle onderzoeken naast elkaar legt, stelde mevrouw Posma mij de vraag, wat is dan alles overwegende de meest passende afstandsnorm?

[3:27:24] Nou, wat wij gedaan hebben in een plan mer onderzoek, hoe zeg je dat, het traject dat gelopen heeft, daar zijn zowel twee keer als drie keer als vier keer de tiphoogte bekeken.

[3:27:37] De tiphoogte is de lengte van een blad aan de windmolen, even voor...

[3:27:43] Minder ingevoerde in dit dossier.

[3:27:47] En daaruit blijkt... en dit is een feitelijke constatering, daar hecht ik wel aan te zeggen... dat twee keer de tiphoogte zit tegen die geluidsnorm aan... die ook daarmee...

[3:28:02] de zogenaamde milieubescherming biedt... die we op grond van die eisen moeten bieden.

[3:28:10] Dus dat is wat daaruit is gekomen.

[3:28:12] Maar daar zeg ik dus bij... het gesprek en de discussie en de balans waar we naar zoeken... is een afstandsnorm en geluidsnormen... die aan al die belangen, zoals ik die zojuist schetste, invulling geeft.

[3:28:24] En dat gesprek is nu gaande.

[3:28:27] Mag ik u vragen om iets kernachtiger op de materie in te gaan?

[3:28:30] Dus niet te zeer uit te wijden van ja, via dit en dat en zo en zo.

[3:28:34] Maar gewoon echt kernachtig te blijven.

[3:28:36] Want we beginnen echt uit de tijd te lopen.

[3:28:38] Voorzitter, dat wil ik heel graag doen.

[3:28:40] Maar dit is echt een specifieke vraag die mij gesteld is.

[3:28:43] Dus dan krijg ik en terecht het verwijt van de Kamer dat ik geen antwoord geef op de vraag.

[3:28:48] Dus ik zal het allemaal zo kernachtig als mogelijk doen.

[3:28:51] Maar dit is wel echt een concrete vraag die gesteld is.

[3:28:56] Dan, voorzitter... Een kleine interruptie van de heer Eerdmans.

[3:29:01] Ik begrijp dat de minister nog vaststaat aan geluidsnormen en afstandsnormen.

[3:29:04] Terwijl we weten, niet alleen door Gommers, maar vele anderen die zeggen... geluidsnormen zijn zeer discutabel, want het is een gemiddelde.

[3:29:10] Mensen hebben s'nachts, als het helemaal windstil is, in plaats van dat het hard waait... of het waait juist heel hard en...

[3:29:17] Men ligt op één oor.

[3:29:19] Dat dat juist misgaat en dat daardoor de klachten ook komen.

[3:29:22] Die zijn talrijk en die leiden ook tot gezondheidsproblemen van mensen.

[3:29:25] Dat is ook al lang onderzocht.

[3:29:26] Dus de vraag van jaren twintig is, wil de minister zich alleen focussen op die afstandsnorm?

[3:29:33] En die zal wat mij betreft groter en verder moeten zijn dan wat de minister net zei.

[3:29:39] Want de gezondheidsgevolgen van geluid zijn gewoon heel groot.

[3:29:42] Ja, het woord is aan de minister.

[3:29:43] Voorzitter, de milieunormen die opnieuw moeten worden vastgesteld... gaan over geluid, veiligheid en slagschaduw.

[3:29:51] Dat is om de leefomgeving te beschermen.

[3:29:55] En de afstandsnorm helpt daarbij.

[3:29:58] Daarom zei ik net, we hebben die verschillende afstandsnormen onderzocht...

[3:30:02] Hoe die zich verhouden tot die milieubeschermingsnormen.

[3:30:05] Maar die afstandsnormen geven ook een ruimtelijke beperking.

[3:30:07] En dat, nou, aan de ene kant helpt dat, want dat helpt met het inrichten van de ruimte die schaars is.

[3:30:14] Aan de andere kant moeten we dus goed kijken hoe hou je daarmee met zo'n afstandsnorm al die belangen in evenwicht.

[3:30:23] Interruptie van de heer Eerdmans.

[3:30:24] En als Diederik Gommers zegt een gezonde geluidsnorm zou een afstand zijn van twee kilometer tot de dichtstbijzijnde windturbine.

[3:30:30] Wat zegt de minister daarop?

[3:30:32] Het woord is aan de minister.

[3:30:33] Voorzitter, dan ga ik even gelijk naar de vragen die de heer Kops daar volgens mij over stelde aan mij... over het onderzoek van de heer Gommers.

[3:30:44] Ik ben ermee bekend met dat onderzoek dat door de heer Gommers in Amsterdam gepresenteerd is.

[3:30:51] Ik en het kabinet hebben ook aandacht voor de zorgen over de mogelijke gezondheidseffecten...

[3:30:58] windturbines of het dichtbij windturbines wonen.

[3:31:01] Om die reden komen er ook strengere normen, geluidsnormen in de nieuwe ANVB.

[3:31:08] Het is wel van belang dat we besluiten nemen op grond van goede en objectieve kennis.

[3:31:17] En dat we die blijven analyseren en die kennis ook blijven aanvullen waar dat nodig is.

[3:31:23] Op dit moment voert het RIVM in opdracht van INW en KGG een uitgebreid gezondheidsonderzoek uit.

[3:31:31] Dat is een zogenaamde dosiseffectstudie waarbij verschillende factoren en kenmerken van windturbinegeluid worden meegenomen.

[3:31:39] Zodat de mate van de effecten van hinder ook gemeten kunnen worden.

[3:31:42] En die resultaten worden eind 2026 verwacht.

[3:31:47] Het is niet zo dat er in de tussentijd niks gebeurt.

[3:31:50] Want het RIVM houdt de internationale stand van de kennis over de gezondheidseffecten gewoon actueel.

[3:31:55] En elke drie maanden publiceert het expertisepunt Wind, Energie en Gezondheid... een overzicht van nieuwe wetenschappelijke artikelen... en andere relevante informatie over wind, turbines en gezondheid.

[3:32:22] Voorzitter, dan... U heeft echt al drie interrupties gehad, meneer Eerdmans.

[3:32:28] We hebben ze geturft.

[3:32:32] Eentje was een verhelderende vraag.

[3:32:33] Nee, u mag nog één vraag stellen.

[3:32:38] Nee, maar nog even over die afstandsnormen.

[3:32:41] Ik denk juist dat het heel belangrijk is dat er even niets gebeurt.

[3:32:44] Is de minister het mee eens om te zeggen... zullen we wachten met het plaatsen van nieuwe turbines op land... voordat die gezondheidsgevolgen goed zijn onderzocht?

[3:32:53] Want we gaan toch geen turbines plaatsen waar mensen depressies van krijgen?

[3:32:58] Slapeloze nachten, echtscheidingen.

[3:33:01] Dat is toch niet wat de minister op haar geweten wil hebben?

[3:33:04] Voorzitter, de geluidsnormen die gaan strenger worden.

[3:33:07] Dat is precies om redenen die de heer Eerdmans noemt.

[3:33:11] Wachten.

[3:33:12] Ik geloof niet dat we die luxe hebben en ook niet dat dat nodig is, ook op grond van de kennis die er nu is.

[3:33:21] is een heel aantal projecten dat al wat in de pijplijn zit.

[3:33:26] En we hopen ook dat de pijplijn weer voller komt.

[3:33:28] Daar ga ik zo op in.

[3:33:31] En dat is van groot belang voor het halen van de energiedoelen... die we met elkaar gesteld hebben.

[3:33:36] En, voorzitter, ik weet dat de heer Eerdmans kritisch is over klimaatdoelen.

[3:33:41] Dat is zijn goed recht.

[3:33:43] En daar kunnen wij ook inhoudelijk het debat over voeren.

[3:33:46] Maar dit gaat ook echt over het straks...

[3:33:49] Het kunnen verwarmen, het kunnen verlichten van nieuwe woonwijken die gebouwd worden.

[3:33:54] Van industrieterreinen in provincies en gemeenten.

[3:33:58] Van uitbreidingen van industrie.

[3:33:59] Dat moet ook echt mogelijk zijn.

[3:34:01] En daarvoor hebben we ook windenergie op land nodig.

[3:34:05] Omdat, en dan kom ik bij de vraag van mevrouw Kreuger.

[3:34:09] Maar voordat u bij de vraag van mevrouw Kreuger komt, is er ook nog een interruptie van de heer Erkens.

[3:34:14] Mag u even de microfoon uitzetten.

[3:34:16] Ja, dank voor het.

[3:34:17] Misschien even naar aanleiding van het interruptiedebat zojuist.

[3:34:20] Het is natuurlijk een onjuiste voorstelling van zaken... als we ervan uitgaan dat als wij geen nieuwe normen vanuit het Rijk stellen... dat er geen nieuwe projecten doorgaan.

[3:34:27] Wat er gebeurt op dit moment, sinds de Raad van State-uitspraak... is het feit dat er geen normen vanuit het Rijk zijn... waardoor gemeentes allemaal verschillende standaarden handhaven... bij verschillende projecten.

[3:34:35] En dat creëert onduidelijkheid.

[3:34:36] Dus het kan zomaar zijn dat een gemeente A een project wel door kan gaan... terwijl gemeente B, die ernaast is...

[3:34:42] met andere normen en onderbouwing richting de inwoners een project stopt.

[3:34:46] Volgens mij is dat heel dodelijk voor het draagvlak.

[3:34:47] Dus mijn vraag aan de minister zou zijn, op basis van het onderzoek wat zij nu heeft, die geluids- en afstandsnormen, voor mij noemen zij twee keer de tiphoogte, wordt volgens het onderzoek dan ook aangetoond dat er dan voldoende bescherming voor omwonenden is?

[3:35:00] De minister.

[3:35:02] Waar ik naar aan refereerde is die plan MER... waarin twee keer, drie keer, vier keer de tiphoogte is onderzocht.

[3:35:09] Of in het traject is bekeken.

[3:35:12] En daaruit blijkt dat als je die twee keer de tiphoogte... dan zit je bij een geluidsnorm... die past binnen de milieubeschermingsnormen... waar we invulling aan moeten geven.

[3:35:28] Vervolgens de vraag van de heer Ergens.

[3:35:30] En voorzitter, dan om het heel scherp te stellen.

[3:35:33] Dat zijn strengere normen dan wat er in het verleden waren.

[3:35:36] En dat betekent waarschijnlijk dat op een aantal plekken waar nu windmolens geplant worden op land.

[3:35:39] Dat als je zou kiezen voor die normen die in het conceptvoorstel stonden.

[3:35:42] Dat er ook een aantal projecten niet zouden doorgaan omdat de normen aangescherpt worden.

[3:35:45] Klopt dat?

[3:35:47] De minister.

[3:35:49] Voorzitter, daarvoor ken ik niet alle ins en outs.

[3:35:54] Ik heb geschetst welke belangen allemaal in overweging moeten worden genomen bij het vaststellen van die nieuwe normen.

[3:36:00] Die geluidsnormen gaan strenger worden.

[3:36:04] Er komt ook een afstandsnorm op verzoek naar aanleiding van de motie van de heer Erkens en voorzitter.

[3:36:10] Toenmalig Kamerlid mevrouw Leijten.

[3:36:14] Over wat die afstand precies moet zijn, vindt nu overleg plaats.

[3:36:18] Dat er snel duidelijkheid moet komen, ben ik het helemaal mee eens.

[3:36:22] En dat voor mij het belang is, maar dat is ook een belang van mijn collega's in het kabinet... dat je wel de mogelijkheden behoudt om die lokale opwek...

[3:36:34] Dicht bij de vraag, op die plekken waar industrieterreinen zitten, het kan ook op het erf zijn bij een boer, dat die mogelijkheden wel blijven bestaan.

[3:36:46] Dan heeft u een interruptie wederom van de heer Ekkens.

[3:36:49] Dat is de laatste interruptie.

[3:36:50] Daar was ik al bang voor, voorzitter.

[3:36:52] Nee, maar het gaat mij naar de volgende.

[3:36:53] Want we hebben die motie toen altijd wel ingediend om duidelijkheid te verschaffen.

[3:36:56] En ook te zeggen, het moet wel scherper.

[3:36:58] Omdat het draagvlak inderdaad heel broos wordt.

[3:37:00] En misschien kan de minister in de tweede termijn erop terugkomen.

[3:37:03] Maar ik ben gewoon heel erg benieuwd wat de voorgestelde normen... die van het concept voorstellen dat een consultatie gegaan is... zouden betekenen, ook voor de zoekgebieden bijvoorbeeld in Nederland.

[3:37:11] Dus zouden wij ook aantoonbaar kunnen maken dat dit een aanscherping is van het beleid...

[3:37:15] ten opzichte van het verleden.

[3:37:17] De minister.

[3:37:18] Voorzitter, dat moet ik nagaan of ik al die cijfers zo paraat heb.

[3:37:25] Althans hier op dit moment, die zijn er natuurlijk wel.

[3:37:28] Kijk, ik ben het ermee eens dat die normen moeten duidelijkheid geven.

[3:37:33] een bepaalde mate van bescherming.

[3:37:36] Daarom stellen we ze ook vast.

[3:37:38] Het draagvlak voor die lokale energieprojecten... is ongelooflijk belangrijk.

[3:37:43] Daarvoor moet je overleggen, moet je afstemmen.

[3:37:45] En vind ik het ook belangrijk... en daar kom ik straks op als we het over de rest gaan hebben... dat dat systeem van afstemming en overleg... wat we hebben vormgegeven in die restregio's... dat we dat ook voortzetten.

[3:37:59] Omdat je juist daarmee ook...

[3:38:02] gehoor geeft en invulling geeft aan de mogelijkheden voor participatie.

[3:38:06] En dan niet de vorm van participatie waar mevrouw Kreuger mij naar vroeg... maar ik bedoel echt participatie.

[3:38:10] Waar moeten die projecten dan wel of niet... waar zouden die nu wel of niet goed een plek kunnen krijgen in de gemeente?

[3:38:18] Dus die geluidsnormen gaan sowieso strenger worden, dat kan ik zeggen.

[3:38:24] De exacte effecten op wat betekent dat voor mogelijkheden voor woningbouw, voor het plaatsen van nieuwe windparken, dat moet ik nagaan.

[3:38:34] En dan heeft u nog een interruptie van mevrouw Kreuger.

[3:38:36] Mag u weer even de microfoon uitzetten.

[3:38:39] Misschien eerst de opmerking dat drie interrupties voor zo'n belangrijk onderwerp in een debat waar we al zo lang op hebben gewacht uitermate weinig is.

[3:38:47] Maar daar kan de minister niks aan doen.

[3:38:52] Ik hoor de minister zeggen, of ik probeer te begrijpen, er zijn normen geconsulteerd.

[3:38:57] Er is onderzoek gedaan, er is heel veel onderzoek vanuit het RIVM.

[3:39:03] Er is een hele duidelijke oproep vanuit IPO, VNG, VNO-NCW, een heel breed scala aan maatschappelijke partners die zeggen, zorg dat die normen wel mogelijk maken om die lokale opwek en lokale vraag bij elkaar te brengen.

[3:39:19] En nu zegt de minister, we zitten in een traject en we zijn aan het onderhandelen.

[3:39:23] Dus dan neem ik aan een soort onderhandeling tussen de minister KGG en INW en Vro.

[3:39:29] Maar we wachten hier al heel lang op.

[3:39:31] En die duidelijkheid, die belimmert gewoon ongelooflijk veel.

[3:39:34] Economisch, woningbouw, netcongestie...

[3:39:38] Dus wat zegt de minister nou concreet over de snelle duidelijkheid en met name ook de mogelijkheden om inderdaad de bakkerij in Friesland die zegt wij willen gewoon lokale opwek hebben, want dan kunnen we door.

[3:39:52] Vier uur is inderdaad weinig voor een debat van deze omvang.

[3:39:55] Kan meegenomen worden met de strategische procedurevergadering.

[3:39:58] Dan geef ik het woord aan de minister voor de beantwoording.

[3:40:04] Sorry voorzitter, ik was even afgeleid.

[3:40:08] Ik ben het volledig eens met mevrouw Kreuger dat er snel duidelijkheid moet komen.

[3:40:11] Want op alle fronten, of het nou gaat over lokale opwek of over uitbreiding van woonwijken.

[3:40:17] Je wil gewoon weten wat kan waar, wel en niet.

[3:40:20] Als gevolg van deze normen.

[3:40:22] Dus het overleggen in het kabinet is mij ook een liefding waard.

[3:40:26] En ook de collega's dat we hier snel uit zijn en uitkomen met elkaar.

[3:40:34] En dan uw laatste punt.

[3:40:36] En dat ging eigenlijk ook veel in de interruptiedebatten.

[3:40:40] Kan je nou, ik noem het maar even onderscheid maken tussen...

[3:40:47] Zo'n norm, hoe dat uitpakt ten opzichte van waar mensen wonen.

[3:40:51] En hoe hou je dan wel mogelijk dat je lokale opwek... dichtbij een industrieterrein, een bedrijventerrein... waar soms natuurlijk ook nog wel eens mensen wonen... of op het boerenerf, dat je dat wel mogelijk houdt.

[3:41:05] Dat punt, wat eigenlijk door meerdere Kamerleden in verschillende formuleringen is gevraagd... zou ik graag willen betrekken in die gesprekken die ik nu voer.

[3:41:14] Kun je dat onderscheid maken zodat je die lokale opwek zo ruim als mogelijk baan geeft?

[3:41:22] Laat ik het zo zeggen.

[3:41:24] En ook de bescherming geeft aan mensen en huishoudens...

[3:41:29] misschien niet heel dicht in hun achtertuin een windmolen willen zien herreizen.

[3:41:40] Ik wil dus ook heel graag snel die duidelijkheid.

[3:41:42] Ik kan nu niet een datum zeggen.

[3:41:44] Ik wil wel dat punt van dat onderscheid.

[3:41:45] Dat vind ik een belangrijke.

[3:41:47] Dus die zou ik graag in willen brengen.

[3:41:50] Die suggestie in willen brengen in de gesprekken.

[3:41:53] Vervolgt u de eerste termijn?

[3:41:57] Dat was ook in reactie op de vraag van de heer Ginwis.

[3:42:00] En ook naar aanleiding van de kritiek van IPO en VNG.

[3:42:03] Dus ik hoop dat ik daarmee ook die vraag beantwoord heb.

[3:42:07] Dan stelde de heer Kops mij nog een aantal vragen over feitelijke vragen.

[3:42:13] Hoeveel windturbines staan er nu op land en wat zijn de gemiddelde tiphoogtes?

[3:42:17] Er staan op dit moment ruim 2500 windmolens op land.

[3:42:20] De gemiddelde tiphoogte is 135 meter.

[3:42:23] Nieuwe molens zijn gemiddeld wat hoger, 188 meter, dan de oudere molens, ongeveer 100 meter.

[3:42:30] Nieuwe molens zijn ook stiller dan de oude molens.

[3:42:33] De afstandsnorm zal in de toekomst dus de beperkende norm in termen van ruimte worden.

[3:42:38] Terwijl de beschermende milieunormen ruim gehaald worden op die afstand.

[3:42:44] Dat in antwoord op die feitelijke vragen.

[3:42:47] Dan, voorzitter, vroeg de heer Vlag mij hoe ik ervoor ga zorgen dat bij die duurzame energieprojecten op rijksgronden, dat daar meer ruimte komt of eigenlijk misschien ook wel voorrang wordt gegeven aan de energiecoöperaties.

[3:43:06] En in die oer, zoals dat programma heet, wordt gewerkt met een open tender.

[3:43:17] Dus daar wordt niet specifiek voorrang verleend aan coöperaties.

[3:43:20] Maar het uitgangspunt van het programma is wel 50% lokaal eigendom.

[3:43:26] En vanuit het programma RES wordt kennis gedeeld met de regio's over hoe je dat lokaal eigendom nu verder kan stimuleren.

[3:43:36] Daar is ook een handreiking voor.

[3:43:38] Ik ben vanmiddag op bezoek bij het congres van het NPRS.

[3:43:44] Dus ik zal daar ook dit specifieke punt nog een keer onder de aandacht brengen.

[3:43:50] Dat ik daar vanmiddag ook met u over gesproken heb.

[3:43:54] Dan heeft u nog een interruptie van de heer Vlag.

[3:43:57] Dank voor het antwoord.

[3:43:59] De vraag die wel blijft hangen is... waarom geven we nog geen voorrang aan die energiecoöperaties?

[3:44:03] Het zijn vaak lokaal gewortelde groepen... die ook in staat zijn om draagvlak te creëren.

[3:44:10] Vaak heel enthousiast en actief zijn op vrijwillige basis.

[3:44:13] Waarom zouden we juist dat soort kleinere groepen... die dus in een tender toch wat minder kansrijk zijn... niet gewoon voorrang geven?

[3:44:20] De minister.

[3:44:25] Ja, voorzitter.

[3:44:26] Ik zei al, het is een open tender... waarin je ook een zo goed mogelijk prijs wilt organiseren... voor elkaar wilt krijgen.

[3:44:35] Dus ik vermoed dat dat een reden is die erachter zit.

[3:44:41] Ander is dat...

[3:44:43] Het zijn wel weliswaar kleinschaligere projecten dan wind op zee.

[3:44:46] Maar nog steeds vaak wel best grootschalig.

[3:44:48] Of ook niet altijd projecten die zich er misschien even voor lenen.

[3:44:51] Ik doe nu even ook een beetje wat mijn veronderstelling is.

[3:44:56] Maar, zeg ik erbij tegen de heer Vlaggen, zeg ik ook tegen mevrouw Kreuger...

[3:44:59] Wij, volgens mij is dat in reactie op de initiatiefnota van mevrouw Kreuger, komt er ook nog een visie van het kabinet op de rol van energiegemeenschappen en coöperaties in het energiesysteem.

[3:45:11] Wat ik kan doen is daarin eigenlijk ingaan op wat kunnen we nou nog meer doen.

[3:45:17] Wat kunnen we doen om dat lokaal eigendom, juist ook bij dit soort tenders en dit soort projecten, meer tot hun recht te laten komen of meer plek te geven.

[3:45:31] En ik ga er dus vanmiddag... Is er volgens mij een verhelderende vraag van mevrouw Kreuger?

[3:45:37] Ja, wanneer komt die brief?

[3:45:39] Die was leuk geweest voor dit debat.

[3:45:41] Rond de zomer heb ik hier staan.

[3:45:47] Dan vroeg de heer Vlag mij ook nog, tot slot voorzitter in dit blokje... hoe wij duurzame warmteproductie gaan aanjagen.

[3:45:57] In het warmteprogramma, dat is de opvolger van de transitievisie warmte... wordt daar door gemeenten in elk geval aan gewerkt.

[3:46:06] En wat ik nu doe, samen met gemeenten en provincies... en natuurlijk de waterschappen...

[3:46:14] is dat we in die interbestuurlijke samenwerkingsagenda... kijken hoe we de verschillende vraagstukken... of het nou lokale opwek is of die warmtetransitie... hoe we dat op een goede manier bij elkaar kunnen brengen... zodat we dat ook kunnen versnellen.

[3:46:27] En dat zeg ik ook tegen de heer Kops...

[3:46:31] Het is misschien een beetje een saai woord, maar er gaat een wereld achter die wat mij betreft ongelooflijk belangrijk is om in samenwerking met de waterschappen en de provincies en de gemeenten de hele energietransitie de komende jaren verder vorm te geven.

[3:46:49] Voorzitter, dan ben ik bij zon.

[3:46:54] En begin ik met een praktische technische vraag, moet ik zeggen, van mevrouw Posma.

[3:47:00] Wat ik zie als kleinschalige zon en of huishoudens daar ook onder vallen.

[3:47:04] Voorzitter, kleinschalige zon is een zon-PV-installatie met een gerealiseerd vermogen kleiner dan 15 kilowatt.

[3:47:12] En voor het behalen van het resbot telt kleinschalige zon mee, mits die meer dan 7 terrawattuur is.

[3:47:22] En het restdoel van 35 door de grootschalige zon en wind wordt behaald.

[3:47:28] Dit zijn echt heel veel getallen in hele korte tijd.

[3:47:32] Maar kleinschalige zon is dus een installatie met een gerealiseerd vermogen kleiner dan 15.

[3:47:38] En u wilt even weten of huishoudens daar onder vallen.

[3:47:39] Ik zou zeggen ja.

[3:47:43] Dubbelcheck ik.

[3:47:46] Dan vroeg mevrouw Posma mij ook hoe ik zon op daken nog meer kan stimuleren.

[3:47:57] U had het over die voorkeursrol gehoord en u zei dat de meeste projecten nu nog plaatsvinden op gronden.

[3:48:07] En dat komt omdat die niet gebouwgebonden zon-PV-projecten die nu in de komende jaren nog worden gerealiseerd, dat waren projecten die al vergund waren.

[3:48:19] Of die vallen onder een van de uitzonderingsgronden onder die volkersvolgorde.

[3:48:24] Dan over het stimuleren.

[3:48:27] De bestaande stimuleringsinstrumenten voor de realisatie van zon-PV blijven bestaan.

[3:48:33] En daar houden we ook aan vast.

[3:48:35] Maar extra redenen daarvoor zien we nu niet.

[3:48:39] En vallen huishoudens onder die kleinschalige zon?

[3:48:43] En het antwoord is ja.

[3:48:46] Dan...

[3:48:53] Ja, vroeg mevrouw Kreuger.

[3:48:55] Het gaat ook weer over dat lokaal eigendom.

[3:48:57] Wat ik nog kan doen om dat achterblijvende lokaal eigendom verder te stimuleren.

[3:49:02] Ik heb net daar al iets over toegezegd.

[3:49:04] Ik ga in Denemarken en België na, maar dat is wind op zee.

[3:49:10] Nu even in relatie tot het kwaliteitsbudget.

[3:49:14] Dat is een motie van mevrouw Kreuger en de heer Grinwis.

[3:49:18] Daar wordt nu uitvoering aan gegeven.

[3:49:20] En we zullen kijken hoe we dat ook kunnen betrekken bij... Of dat ook kan helpen, misschien moet ik het zo zeggen... om dat lokaal eigendom verder te stimuleren.

[3:49:36] Een interruptie van mevrouw Kreuger.

[3:49:40] Ja, ehm...

[3:49:43] Op bijna alle issues die hier vandaag aangedragen worden... is het versterken van lokaal eigendom deel van de oplossing.

[3:49:53] Het is draagvlak...

[3:49:55] Het is het aanjagen van lokaal opwek, het tegengaan... Nou ja, goed, ik kan de hele trits noemen.

[3:50:03] Hier hebben we vaak met elkaar over gewisseld.

[3:50:05] Ik ben eigenlijk teleurgesteld dat die brief pas tegen de zomer komt.

[3:50:09] En ik wil eigenlijk de minister vragen... dat over lokaal eigendom bij wind op zee hebben we ook al eerder over gewisseld.

[3:50:16] Dus dat zou toch echt wat sneller moeten kunnen...

[3:50:19] Het kwaliteitsbudget geeft richting bij de voorjaarsnota over hoe dat gecontinueerd wordt.

[3:50:24] En ook die SCE, op een moment dat die niet goed blijkt aan te sluiten bij de financieringsbehoeften van energiegemeenschappen, gaat ermee aan de slag.

[3:50:34] Dus dit zijn allemaal concrete stappen.

[3:50:36] Maar het begint toch met dat deze minister zegt, ja, dat lokale eigendom, die percentages moeten omhoog.

[3:50:43] We zetten die energiegemeenschappen centraal aan de bak.

[3:50:47] De minister.

[3:50:48] Voorzitter, het is niet zo dat alles vooruit wordt geschoven.

[3:50:51] Het ging net even specifiek over die oerprojecten.

[3:50:53] En wat ik daar nog in kan doen, dat neem ik mee in die visie.

[3:50:56] Die komt voor de zomer.

[3:50:58] Dat navragen bij mijn collega's in België en Denemarken, dat kan eerder.

[3:51:02] Dat hoeft niet daarop te wachten.

[3:51:04] Dat ga ik gewoon zo snel als mogelijk doen.

[3:51:07] Dan die SCE-regeling.

[3:51:09] We zijn natuurlijk continu aan het kijken hoe je zo'n regeling kan verbeteren... om ook dit soort aspect van lokaal eigendom en lokale participatie een plek te geven.

[3:51:19] Het kwaliteitsbudget hoeft ook niet te wachten op die visie...

[3:51:25] Maar hoe we daar precies uitvoering aan geven, dat is nu ook nog work in progress.

[3:51:29] Dus we gaan soms ook lopende een traject, voegen we er iets aan toe.

[3:51:33] Vind ik heel begrijpelijk, vind ik heel logisch.

[3:51:35] Want ik vind dit ook best een logische route, dat kwaliteitsbudget.

[3:51:39] Maar dat vergt wel even dat goed inpassen op een manier dat we niet het andere doel wat we hadden, wat u ook had bij voorzitter...

[3:51:47] bij de indiening van het amendement, dat we dat in de wielen gaan rijden.

[3:51:50] En lokaal participatie is, dat zegt mevrouw Kreuger terecht... een deel van de oplossing voor verzet of tegenzin dat er soms is.

[3:52:00] Maar het kan projecten en procedures soms ook lastiger maken.

[3:52:04] Ik zeg daarmee niet dat je er voor weg moet...

[3:52:06] Maar dat moeten we wel allemaal in oogschouw nemen.

[3:52:08] Dus ik neem allerlei verschillende stappen op verschillende momenten in de tijd.

[3:52:14] Alleen dat ene punt van die oer, dat kan ik echt gewoon pas doen.

[3:52:19] Die visie moet ik zeggen, die komt pas voor de zomer.

[3:52:21] En daar zal ik dat oerpunt in meenemen.

[3:52:26] Dan vroeg de heer Bontebal mij nog naar het stimuleren van agri-PV en hoe we de randvoorwaarden die nodig zijn voor dat uitrollen van agri-PV op orde brengen.

[3:52:42] Op dit moment zijn we daar samen met LVVN en de Wageningen Universiteit naar aan het kijken.

[3:52:49] Wat is nou de huidige situatie?

[3:52:51] Waar loop je nou tegenaan?

[3:52:53] En wat moet je voor de toekomst anders of beter organiseren?

[3:52:59] En ook op wat voor manier kunnen we wat daar uitkomt ook een plek geven in de middelen die specifiek voor dit doel ook in het Klimaatfonds gereserveerd zijn.

[3:53:08] En op zijn vroegst bij voorjaarsnota kunnen we daar dus over een besluit nemen.

[3:53:15] En de mogelijkheden die de SDE++ biedt, daarop zal ik ingaan in de openstellingsbrief SDE++ voor 2025.

[3:53:28] Dan in het verlengde, nou niet het verlengde, maar ook wel zon bij parkeerplaatsen.

[3:53:35] Daar vroeg mevrouw Rodekerk mij naar.

[3:53:38] Waarom wordt dat nou niet in de Omgevingswet vastgelegd?

[3:53:42] Ook hier is het streven om die zon-PV in het algemeen zo gericht mogelijk in te passen.

[3:53:50] Op de plekken waar de vraag naar elektriciteit plaatsvindt.

[3:53:53] Nou, dat is bijvoorbeeld bij parkeerplaatsen.

[3:53:56] En het kabinet, er is een motie ingediend door collega's, voormalig collega's van mevrouw Rodekerke, Bulakjar en Bouke, als ik het goed zeg, over die verplichting voor zon-pv boven parkeerterreinen.

[3:54:12] En het kabinet kijkt nu naar hoe we deze motie, wat het effect is op eigendomsrecht en hoe het kan landen binnen de omgevingswet.

[3:54:23] En de minister van Vroo informeert de Kamer hierover.

[3:54:28] En nu gaat u mij terechtvragen wanneer dat is.

[3:54:31] Dus dat vraag ik nu en geef ik u zo antwoord op.

[3:54:40] Dan had de heer Eerdmans mij nog een vraag gesteld over zon op zee.

[3:54:44] Oké, perfect.

[3:54:47] Die komt dan zo.

[3:54:51] Dan ga ik door met de ressen, voorzitter.

[3:54:56] En dan begin ik met de vraag van de heer Erkens, die eigenlijk zegt van ja, is het nou niet logischer om op een aantal plakken met draagvlak in te zetten op grote windparken en in plaats van elke regio, ja, even in zijn woorden, voorzitter, aan te klooien met een paar losse windmolens en alle onrusten van dien.

[3:55:21] Voorzitter, en daarop ontstond een interruptiedebat over zijn die restregio's, is dat nou nuttig of niet nuttig?

[3:55:27] En kijk voorzitter, hier is natuurlijk een dilemma.

[3:55:31] Want het leidt tot een indeling in regio's die net anders is dan de provinciegrenzen.

[3:55:40] Dat vraagt om afstemming tussen provincies en gemeenten die niet per se allemaal, of gemeenten ook die niet allemaal in diezelfde provincie vallen.

[3:55:47] Maar deze manier van werken is wel ergens vandaan gekomen.

[3:55:50] Voordat we de restregio's hadden, het was volgens mij mevrouw Kreuger die daarover begon... werden deze wind-op-land-projecten heel erg top-down toegewezen in het land.

[3:56:03] En ik herinner mij, en waarschijnlijk een heel aantal mensen...

[3:56:06] zo niet u allemaal, ook nog heel veel gedoe naar aanleiding van hoe zo'n project in Drenthe geland is.

[3:56:13] Daar is die RES-samenwerking uit voortgekomen.

[3:56:16] Het is een informele samenwerking, dus het is niet een bestuurslaag.

[3:56:21] Er zitten ook niet bevoegdheden.

[3:56:23] Uiteindelijk wordt er democratisch in provinciale staten en in gemeenteraden besloten over de plannen.

[3:56:31] En de manier waarop de restverbanden werken is ook een lerende aanpak.

[3:56:35] En een heel belangrijk voorbeeld daarvan is dat in het begin van die aanpak... was er eigenlijk helemaal geen contact tussen de restregio's en de netbeheerders.

[3:56:44] En dat contact is er nu veel meer.

[3:56:45] En dat is ongelooflijk belangrijk.

[3:56:48] ...om de ontwikkeling van projecten die uit die RES-overleggen tot stand komen... ...om die ook in de buurt op de goede plek te kunnen realiseren.

[3:56:58] Zodat dat ook bijdraagt aan het verzachten of het verminderen van netcongesties.

[3:57:03] Dus ik ben geen voorstander persoonlijk... van het nu opzijzetten van die samenwerking in de restregio's.

[3:57:11] Ik zie wel dat het verbeterd kan worden... en dat we ook in de transitie nu in een fase zitten... waarin je ook vragenstukken meer moet bundelen.

[3:57:22] Bijvoorbeeld de warmtetransitie, waar ook de heer Vlaggen naar vroeg.

[3:57:26] Daarom hebben we ook die interbestuurlijke samenwerkingsagenda...

[3:57:31] de contouren daarvan afgesproken in december.

[3:57:34] Dat wordt nu verder uitgewerkt.

[3:57:36] En dat zal ook zijn beslag moeten krijgen in hoe die restregio's in de toekomst hun taak verder gaan invullen.

[3:57:47] Dan vroeg de heer Erkens mij ook, kan de minister ervoor zorgen om de productiedoelen voor groen gas aan de resten toe te voegen totdat die in 2030 zijn afgerond.

[3:58:00] Voorzitter, daarvoor zie ik op dit moment, dat kwam volgens mij ook in het debat over groen gas twee weken geleden aan de orde...

[3:58:07] Ik zie daar op dit moment geen ruimte voor.

[3:58:09] Daar is over gesproken.

[3:58:10] Een bestuurlijk traject heeft daarover plaatsgevonden... met IPO, VNG en de Unie van Waterschappen.

[3:58:17] En daarvoor is op dit moment geen draagvlak bij de mede-overheden.

[3:58:21] In die interbestuurlijke agenda waar we nu aan werken... betrek ik wel de vraag, of ook de vraag moet ik zeggen... of er na 2030 ook andersoortige doelen dan alleen de opwekking op land...

[3:58:34] Of die wenselijk en haalbaar zijn.

[3:58:36] En daar kan GroenGas dan onderdeel van uitmaken.

[3:58:41] Dan vroeg de heer Kops mij nog hoe ik uitvoering geef aan de motie die hij samen met de heer Vermeer indiende bij de begroting.

[3:58:52] Naar aanleiding van de zin in het regeerakkoord dat windmolens zoveel mogelijk op zee en als op land dan gaat wonen bij concurrentie op grond boven wind.

[3:59:04] Dat is een uitgangspunt dat ik hanteer bij het uitwerken van die samenwerkingsagenda.

[3:59:12] En in de projecten die in de tussentijd plaatsvinden.

[3:59:15] Dit uitgangspunt heb ik natuurlijk ook gedeeld in mijn bestuurlijk overleg met de mede-overheden.

[3:59:20] En daar wordt dan ook zoveel mogelijk rekening mee gehouden.

[3:59:30] Dan kom ik nu bij het laatste blokje, voorzitter.

[3:59:33] Dat is het blokje overig.

[3:59:38] En dan begin ik met de vraag van mevrouw Rodekerk... en ook de heer Vlag over de stikstofvrijstelling.

[3:59:49] Mevrouw Rodekerk zei eigenlijk meer in het algemeen... wat gebeurt er nu op stikstof om ook die energieprojecten...

[3:59:55] Die moeten doorgang vinden.

[3:59:56] Dus hoe werkt het kabinet eraan?

[4:00:00] Voorzitter, in een brief in december vorig jaar heb ik de Kamer laten weten dat een vrijstelling, echt een algehele stiksel vrijstelling, juridisch niet haalbaar is.

[4:00:12] Maar dat er wel gezocht is naar juridisch haalbare alternatieven.

[4:00:15] En dat daarvoor de meest haalbare de ADC-toets is.

[4:00:20] Dat die op dit moment ook verder uitgewerkt wordt.

[4:00:22] Het is niet per se eenvoudig, maar vanuit de wens... en ook het belang van het door kunnen gaan van energieprojecten... begrijp ik deze vraag heel goed.

[4:00:32] Dus we werken dit absoluut verder uit.

[4:00:36] En in antwoord op mevrouw Rodekerk kan ik alleen maar zeggen... die beide uitspraken hebben...

[4:00:44] het belang van een pakket aan maatregelen, of een set aan maatregelen, hoe je het maar wil zeggen, om juist ook die energieprojecten door te kunnen laten gaan, alleen maar urgenter gemaakt.

[4:00:58] Want op dit moment...

[4:01:00] Kunnen dus ook projecten die juist bedoeld zijn om de stikstofuitstoot te gaan verlagen.

[4:01:08] Kunnen niet doorgaan omdat ze met dat probleem van interstelderen te maken hebben.

[4:01:13] Dus ik heb er ook vanuit mijn eigen portefeuille ongelooflijk veel belang bij dat we hier snel...

[4:01:20] tot een oplossing komen die de ruimte geeft dat die projecten gewoon door kunnen gaan.

[4:01:24] En u kunt ervan op aan dat ik dat dus ook vanuit mijn belang en mijn portefeuille... dat ik me daar hard voor maak en voor inzet.

[4:01:35] Dan vroeg de... U heeft een interruptie van de heer Vlag.

[4:01:40] Korte vraag, voorzitter.

[4:01:41] De minister gaf aan dat het eigenlijk een algehele vrijstelling juridisch niet mogelijk is...

[4:01:47] De vraag die ik daarbij heb, is het niet mogelijk binnen de huidige wetgeving?

[4:01:51] Of is het ook niet mogelijk door bijvoorbeeld de wet aan te passen op dat punt?

[4:01:55] Dat zijn twee verschillende manieren van juridisch niet mogelijk zijn.

[4:02:03] Voorzitter, een vrijstelling op grond van hoe de regels nu zijn, kan niet.

[4:02:08] Is juridisch niet mogelijk.

[4:02:09] Dus we hebben gekeken binnen de huidige wet en regelgeving.

[4:02:12] Wat is er mogelijk om aan dit verzoek tegemoet te komen?

[4:02:16] En daar is de ADC-toets, er zijn verschillende alternatieven onderzocht.

[4:02:20] En daar is de ADC-toets als voorkeursalternatief vanuit de zijde van het kabinet uitgekomen.

[4:02:29] Voorzitter, dan de cluster 6 bedrijven.

[4:02:31] De heer Eerpans vroeg daarnaar, ook de heer Grinwis.

[4:02:36] Ik denk dat de berichtgeving van gisteren en eergisteren heel duidelijk is.

[4:02:41] En het baart mij natuurlijk ook zorgen, want het laat zien dat het handelingsperspectief... ook voor deze bedrijven, zou ik willen zeggen, onder druk staat.

[4:02:50] Terwijl daar een enorm potentieel zit voor CO2-besparing.

[4:02:56] En dat niet alleen, het zijn ook bedrijven die heel belangrijk zijn voor de regionale economie, voor de werkgelegenheid en daarmee voor Nederland.

[4:03:05] Dus het landelijk actieprogramma Netcongress moet bijdragen aan het sneller beschikbaar maken van meer netcapaciteit, juist ook voor cluster 6 bedrijven.

[4:03:17] We hebben het actieplan cluster 6, waarin ik samen met de bedrijven en de netbeheerders en de decentrale overheden, waar die bedrijven gevestigd zijn, kijken hoe we de knelpunten voor deze specifieke groep zo snel mogelijk kunnen oplossen.

[4:03:32] En nog dit voorjaar komt het versie 2.0 van dit actieplan voor cluster 6 naar de Tweede Kamer.

[4:03:45] Dan de SDE++-vraag van de heer Grimwis had ik beantwoord.

[4:03:52] Hij vroeg mij ook nog naar de hekjes.

[4:03:54] Daar zal ik in diezelfde brief op ingaan, want dat lijkt me eigenlijk logisch.

[4:04:00] Het gaat helemaal over de werking en het functioneren van de STE.

[4:04:06] Dan vroeg de heer Eerdmans... het VS is uit het klimaatakkoord.

[4:04:10] Betekent dat nou dat wat de VS niet gaat realiseren... dat de EU dat moet doen of dat Nederland dat moet gaan doen?

[4:04:18] Nee, dit besluit betekent niet dat Nederland nu extra inspanning moet leveren.

[4:04:25] De Nederlandse bijdrage aan het klimaatakkoord...

[4:04:27] Voorkomen van de opwarming van de aarde.

[4:04:31] Aan het realiseren van de afspraak die we in Parijs gemaakt hebben.

[4:04:34] Vormt onderdeel van de Europese bijdrage.

[4:04:37] De Europese doelen die we hebben.

[4:04:39] En die verandert hierdoor niet.

[4:04:44] U heeft een interruptie van mevrouw De Vos.

[4:04:48] Dank u wel, voorzitter.

[4:04:49] Ik had overigens zelf ook een vraag gesteld over de effecten van de herverkiezing van Donald Trump in Amerika.

[4:04:56] Ik weet niet of de minister van Plan was daar op te reageren.

[4:04:59] Anders stel ik bij deze alsnog de vraag.

[4:05:01] Ja.

[4:05:04] Wat denkt de minister precies te gaan bereiken met doorgaan met de energietransitie... als we zien dat de VI's uit het klimaatakkoord stapt?

[4:05:12] En als je al gelooft dat de mens invloed heeft op klimaatverandering... weten we dat Nederland met haar energietransitie 0,00007 graden...

[4:05:23] effect gaat hebben op het klimaat.

[4:05:26] Dus wat denkt de minister te gaan bereiken als de VS uit het klimaatakkoord stapt en onze eventuele bijdrage aan de effecten van de energietransitie dus bij voorbaat al te niet gaat doen?

[4:05:43] Voorzitter, het uitstappen van de VS uit het klimaatakkoord van Parijs vind ik teleurstellend.

[4:05:52] En echt niet goed voor de afspraken die we gemaakt hebben, de wereldwijde aanpak.

[4:05:57] En ook zonder...

[4:06:01] De VS als lid van het klimaatakkoord van Parijs blijft 90% van de gemaakte afspraken overeind.

[4:06:10] En dat vind ik meer dan genoeg om mij hard voor te maken, voor in te zetten en als Nederland ook je verantwoordelijkheid voor te nemen.

[4:06:18] Dus Nederland als onafhankelijk, als op zichzelf staand land, maar ook als onderdeel van de Europese Unie gaat onverminderd door met het uitvoeren van de afspraken die we gemaakt hebben.

[4:06:30] Dan heeft u nog een vervolgvraag van mevrouw De Vos.

[4:06:33] Of een verhelderende vraag van mevrouw Kreuken.

[4:06:36] Mag u even onderling afstemmen wie?

[4:06:38] Ik had gewoon eigenlijk puur het punt veroordeeld.

[4:06:39] Het is vijf over twee.

[4:06:41] Er zijn volgens mij nog best wat vragen onbeantwoord.

[4:06:44] Flink wat vragen.

[4:06:44] Dus ik zoek even wat zij aan het doen.

[4:06:47] Gaan we gewoon even door nog.

[4:06:49] Vind ik namelijk prima.

[4:06:50] Maar ik probeer even... Goed punt.

[4:06:54] Hoeveel tijd verwacht de minister nog nodig te hebben met de beantwoording van de vraag?

[4:06:59] Een paar vragen heb ik hier voor mij liggen.

[4:07:09] Dan maken we die nog even af, stel ik voor.

[4:07:11] En kunnen we daarna de termijn openen voor aanvraag van twee minuten debat.

[4:07:21] U had nog een interruptie van mevrouw De Vos.

[4:07:25] Ja, ehm...

[4:07:27] Dus de minister stelt eigenlijk... Nederland gaat door met het transformeren van onze totale energievoorziening... voor een bijdrage van 0,0007 graden aan eventuele klimaatverandering... terwijl de Verenigde Staten dus precies de andere kant op gaat... al onze maatregelen totaal te niet gaan doen.

[4:07:48] Is dat inderdaad de visie van de minister?

[4:07:51] Voorzitter, Nederland gaat...

[4:07:54] Ja, voorzitter.

[4:07:55] Nederland gaat door met het uitvoeren van beleid wat ten grondslag ligt aan de afspraken die we gemaakt hebben.

[4:08:03] Onder andere in het klimaatakkoord van Parijs.

[4:08:05] Dat doen we vanuit klimaatoverwegingen, omdat we dit land schoon door willen geven.

[4:08:11] En de energietransitie heeft ook een veiligheidsaspect.

[4:08:15] Namelijk dat we zo snel mogelijk onafhankelijk willen worden in onze energievoorziening.

[4:08:19] En om die twee redenen gaan we door met wat we aan het doen zijn.

[4:08:24] Ja, die onafhankelijkheid... Dan heeft mevrouw De Vos nog een allerlaatste interruptie.

[4:08:29] Dank u wel.

[4:08:31] Ja, die onafhankelijkheid, ik heb het al een paar keer hier gezegd, maar die onafhankelijkheid wordt alleen maar kleiner.

[4:08:36] Sinds we zijn gestart met die energietransitie is die met twee derde afgenomen.

[4:08:40] Dus dat argument gaat gewoon niet op.

[4:08:42] En wat betreft het schoon doorgeven, ik denk dat het enige wat vaststaat is als we op deze manier verder gaan, dat we een heel arm land doorgeven aan de volgende generatie.

[4:08:53] Voorzitter, ik heb een soortgelijk debat twee weken geleden met mevrouw De Vos gevoerd.

[4:09:01] We kunnen van mening verschillen over of dit wel of niet moet gebeuren.

[4:09:05] Dat doen we ook daadwerkelijk.

[4:09:08] Ik vind het van groot belang dat wij als deze generatie politici onze verantwoordelijkheid nemen.

[4:09:13] Dat als we zien dat er een probleem is, dat de opwarming van de aarde tot gevolgen heeft... die schade aan gezondheid, aan onze leefomgeving veroorzaken... dan vind ik dat we daar iets aan moeten doen in combinatie met die energieonafhankelijkheid.

[4:09:28] En daar ga ik als minister van Klimaat en Groene Groei mee door...

[4:09:33] Dat doe ik met mijn collega's in het kabinet.

[4:09:37] En gelukkig, ook al hebben we regelmatig discussie over waar iets sneller of langzamer of scherper kan.

[4:09:44] Maar met heel veel leden in de Kamer die het ermee eens zijn dat we dit beleid moeten voortzetten.

[4:09:52] Voorzitter, dan heb ik nog één vraag van de heer Eerdmans.

[4:09:55] En die beantwoord ik dan nu gelijk, omdat hij volgens mij aangaf weg te moeten.

[4:10:01] Voorzitter, en dat gaat over het Groninger veld.

[4:10:03] En of er een taboe op rust om dat weer te heropenen.

[4:10:08] Voorzitter...

[4:10:09] De gaswinning uit Groningenveld is definitief beëindigd.

[4:10:12] Dat is ook vastgelegd in de wet.

[4:10:14] Dat hebben we gedaan vanuit veiligheidsoogpunt.

[4:10:18] En die wet is met ruime, ruime meerderheid door beide kamers aangenomen.

[4:10:26] En ik zeg dat nu, maar dat is door heel hard en onverwoestbaar doorwerken van de heer Velbrief, de voormalige staatssecretaris, gebeurd.

[4:10:36] En dit kabinet blijft bij het standpunt dat er geen gas meer gewonnen gaat worden uit het Groningenveld.

[4:10:43] Voorzitter, dat is eigenlijk kort en goed het antwoord op de vraag van de heer Eerdmans.

[4:10:50] Dan stelde heer Vlag, en nu is hij weg, maar ik ga toch die vraag beantwoorden, mij de vraag over vloeibare biomassa en het probleem met die hoogere, met die axijnse.

[4:11:01] Ik wil voorkomen dat ik de volgende keer, dat hij zegt dat ik weer die vraag niet beantwoord heb.

[4:11:08] Hij heeft gelijk dat door een stijging van de accijnstarieven per januari 2024... de inkoopkosten voor projecten die gebruik maken van vloeibare biomassa gestegen zijn.

[4:11:19] Want de bestaande projecten hebben nog een beschikking met een lager basisbedrag.

[4:11:24] Want daarbij is uitgegaan van een lagere accijns.

[4:11:27] En dat heeft ook als gevolg gehad dat bestaande projecten stil zijn gevallen.

[4:11:31] Ik ben hierover in gesprek met de staatssecretaris Fiscaliteit.

[4:11:34] En ik verwacht de Kamer daarover in februari te kunnen informeren wat eruitziet.

[4:11:44] Dan... Ik dacht dat u een verhelderende vraag had van mevrouw Kreuken.

[4:11:48] Nee, oké.

[4:11:51] Nog een vraag van de heer Erkens over het laten neerdalen... van de investeringen in ons stroomnet bij de lokale maakindustrie.

[4:12:01] Voorzitter, het is zo dat Nederlandse en Europese partijen... die kunnen via aanbestedingen medingen naar contracten.

[4:12:08] En een groot deel van de kabels van Tennet wordt in Europa geproduceerd.

[4:12:14] En circa een derde van de uitgaaf van Tennet gaat naar Nederlandse partijen... en twee derde gaat naar...

[4:12:20] Het leidt tot omzet bij buitenlandse bedrijven.

[4:12:24] Dat zijn vrijwel allemaal Europese bedrijven.

[4:12:27] En binnen de gecontracteerde consortia kunnen productielocaties vanwege specialistische kennis of capaciteit wel weer buiten Europa liggen.

[4:12:39] Op grond van de aanbestedingswet kan Tennet nog eisen stellen dat niet meer dan 50% van het product uit een derde land mag komen.

[4:12:47] En vanuit veiligheid kunnen er natuurlijk eisen gesteld worden.

[4:12:50] Daar refereerde de heer Erkers ook aan.

[4:12:52] Maar het is dus zo dat een derde op dit moment bij de maakindustrie in Nederland terechtkomt.

[4:12:59] En twee derde leidt tot omzet in grotendeels Europese bedrijven.

[4:13:06] Dan van de heer Bontebal.

[4:13:11] Die vroeg mij naar... Als we nou die doelen voor herdeelbare energie in 2030 niet gaan halen... gaan we dan statistische overdracht doen.

[4:13:19] En dat zouden we toch eigenlijk niet moeten willen.

[4:13:22] En ik ben dat met de heer Bontebal eens.

[4:13:24] Dat dat niet is wat we moeten willen.

[4:13:27] En gelukkig, zeg ik daarbij, hoeven we die keuze op dit moment ook niet...

[4:13:32] Ook niet te maken, dat komt echt pas kort voor 2030 aan de orde.

[4:13:37] We werken nu keihard aan maatregelen, aan het uitvoeren van beleid om het doel wel te halen.

[4:13:43] En aan aanvullende acties voor als dat doel niet wordt gehaald of buiten bereik komt.

[4:13:50] En volgens mij heb ik nu alles beantwoord.

[4:13:59] Dan mag de microfoon uit en dan heeft mevrouw Kreuger nog een vraag.

[4:14:03] Ik mis eigenlijk antwoord op twee vragen.

[4:14:05] Eén is grootschalige zonnedaken op bestaande bedrijfspanden normeren.

[4:14:10] Dat was een vraag die ik gesteld had.

[4:14:12] En de andere was de niet uitgekeerde SCE-subsidies.

[4:14:15] Omdat er dus overduidelijk een mismatch is tussen wat de coöperaties qua financiering nodig hebben en hoe die systematiek nu.

[4:14:23] Of die wel bewaard blijft voor later om alsnog uit te kunnen keren aan energiecoöperaties.

[4:14:31] De minister.

[4:14:33] Voorzitter, ik dacht dat ik die vraag over normeren had gezien.

[4:14:36] Ja, die heb ik hier ook.

[4:14:43] Ja, daar zat ook een vraag over het lokaal eigendom in.

[4:14:45] Dus vandaar dat ik waarschijnlijk dacht, dit blaadje heb ik beantwoord.

[4:14:51] Voorzitter, die normering.

[4:14:56] Ik zei al, volgens mij in de richting van mevrouw Rodekerk, dat ook voor zon-PV de inzet is om dat te realiseren zo dicht mogelijk bij de vraag.

[4:15:06] Dus zon op daken blijft daarbij de gewenste ontwikkeling.

[4:15:10] En de minister van Vroo werkt... De nieuwe verplichtingen die volgen uit de EPBD... die ook zien op de zonne-energie in de gebouwde omgeving... die worden op dit moment door de minister van Vroo uitgewerkt.

[4:15:25] En die zullen dus daar meer richting en invulling aan geven.

[4:15:28] En nu gaat...

[4:15:34] Ja, die doe ik zo.

[4:15:34] Maar even, mevrouw Kreuger gaat mij waarschijnlijk vragen wanneer de minister van Vroo met die uitwerking komt.

[4:15:40] En dat check ik.

[4:15:41] Dus ik hoop dat ik dat zo nog even kan zeggen.

[4:15:43] Die SCE, hoe we dat ook meer kunnen stimuleren, daar zou ik graag in een brief op terug willen komen.

[4:15:51] Als mevrouw Kreuger dat goed vindt.

[4:15:53] Kan dat op korte termijn?

[4:16:03] Ja, dat kan.

[4:16:18] Dan dank ik dus minister voor de beantwoording van de vragen.

[4:16:22] Ik kijk even naar mijn linkerzijde voor de tweede termijn.

[4:16:25] Mevrouw Rodekeer, D66.

[4:16:27] Ja, voor de aanvraag.

[4:16:29] Precies, dat zou ik willen doen.

[4:16:31] Een twee minuten debat aanvragen en dan spreken we er vast over verder.

[4:16:37] Dan zal ik nog even kort recapituleren wat we hebben afgesproken.

[4:16:43] Even kijken.

[4:16:44] In het vierde kwartaal van 2025 informeert de minister de Kamer met de routekaart voor wind op C voor 2040.

[4:16:52] Dat is correct.

[4:16:54] De bijgestelde routekaart voor elektrificatie en industrie wordt in het tweede kwartaal naar de Kamer gestuurd.

[4:16:59] Aan de Kamer wordt geïnformeerd over hoe deze actueel wordt gehouden.

[4:17:02] Dat is een toezegging aan mevrouw Postma.

[4:17:04] Ja.

[4:17:08] Correct.

[4:17:09] In februari gaat de minister in de volgende brief over de SDE++... expliciet in op hoe systeemkosten kunnen worden meegenomen in de SDE++-regeling.

[4:17:19] Een toezegging aan de heer Gimnis?

[4:17:22] Ja, maar niet dat ik het dan ook daarmee daadwerkelijk direct ga doen.

[4:17:26] Dus gewoon als optie van hoe je dat vorm kan geven.

[4:17:29] Dat vind ik wel belangrijk, dat we niet de toezegging straks op een andere manier lezen.

[4:17:37] Al dus genoteerd.

[4:17:40] Rond de zomer stuurt de minister een brief over het versterken van lokaal eigendom rond de oer.

[4:17:45] Is dit volledig?

[4:17:47] Nou, ik stuur een visie op de energiegemeenschappen.

[4:17:50] En daarin ga ik ook in op versterken lokaal eigendom.

[4:17:54] In het bijzonder of wat we daar extra kunnen doen in het kader van de oer.

[4:18:00] Al dus besproken.

[4:18:02] De minister informeert de Kamer over de succesvoorwaarden voor coöperatief eigendom voor wind op zee.

[4:18:09] Naar aanleiding van dergelijke tendens in België en Denemarken.

[4:18:13] En dat is een toezegging aan mevrouw Kreuger.

[4:18:15] En op welke termijn kunnen wij deze verwachten?

[4:18:27] In de volgende tenderbrief?

[4:18:28] Die is vlak voor de zomer.

[4:18:32] De tender in België loopt nog.

[4:18:35] In Denemarken is het niet helemaal gelukt.

[4:18:39] Veldende vraag van mevrouw Kreuger.

[4:18:40] Over de timing van die brief.

[4:18:43] Als wij die brief vlak voor de zomer krijgen... zijn we dan te laat voor de tenders die nog uitgezet gaan worden?

[4:18:49] Of hoe?

[4:18:50] Tenders, bedoelt u?

[4:18:50] Laten we dat gewoon nu meenemen.

[4:18:54] Om te kijken of we dat kunnen meenemen.

[4:18:56] De marktcompensatie loopt nu.

[4:18:58] Ja, de marktcompensatie loopt nu, maar de tenders gaan natuurlijk al in het voorjaar open.

[4:19:04] Oh, dat gaat goed.

[4:19:07] Al dus genoteerd.

[4:19:09] Dus de termijn is dan voor de zomer.

[4:19:12] Dan hebben we nog een toezegging.

[4:19:15] De minister gaat in om mogelijkheden voor agri-pv in een brief over openstelling van de SDE++ voor 2025.

[4:19:25] En in het voorjaar stuurt de minister het cluster 6 actieplan 2.0 naar de Kamer.

[4:19:31] En dan wordt de Kamer op zeer korte termijn geïnformeerd over de SCE.

[4:19:38] Nee, op zeer korte termijn over die biomassa.

[4:19:40] Die accijnsverhoging en het effect op biomassa projecten, vloeibare biomassa.

[4:19:45] Aan de lijn van de heer Vlag.

[4:19:47] En die SCE, die brief heb ik toegelegd, die komt er ook snel aan.

[4:19:52] Eind februari.

[4:19:54] Ze zeiden heel snel.

[4:19:55] Ja, heel snel.

[4:19:56] Al dus genoteerd.

[4:20:00] Dan zie ik geen verdere opmerkingen meer.

[4:20:03] Messen wij nog een toezegging?

[4:20:06] Mevrouw Kreug.

[4:20:06] Nou ja, misschien begreep ik dat de minister zegt... oké, ik kan niks zeggen over de tijdlijn... maar volgens mij is er wel vrij ruim dat iedereen zegt... snel duidelijkheid over de normen voor wind op land...

[4:20:20] Maar daar kan de minister voor de rest niks over zeggen qua tijdspad?

[4:20:22] Nee, dat durf ik niet te doen.

[4:20:26] Dat is dan helder.

[4:20:27] Dan zou ik zeggen dank aan iedere aanwezige en aan de minister.

[4:20:32] En bijzonder ook de kijkers thuis en de mensen op de tribune voor dit debat.

[4:20:35] En dan sluit ik bij deze de vergadering.