Discriminatie, racisme en mensenrechten

[0:00:00] Maar dat er in de plenaire zaal op dit moment ook een debat plaatsvindt voor woordvoerders binnenlandse zaken.

[0:00:06] Dat debat loopt wat uit.

[0:00:07] Ze zijn wel begonnen aan de beantwoording tweede termijn, appreciatie van de moties.

[0:00:12] Dus we wachten tot dat deel klaar is.

[0:00:14] En dan nog vijf minuutjes zodat woordvoerders deze kant op kunnen lopen.

[0:00:17] Dus het gaat iets uitlopen.

[0:00:19] We gaan niet eerder dan kwart over vier beginnen, is mijn...

[0:00:23] Inschatting, dus als mensen op de publieke tribune nog koffie, thee willen gaan halen of even naar de wc.

[0:00:29] Nu kan het nog.

[0:00:30] Tot straks.

[0:14:15] Motie 5 wordt aangehouden.

[0:14:16] Motie 6, verzoekt ondernemersbegeleiders te zorgen, die is overbodig, want die zijn er al.

[0:14:23] Er zijn al ondernemersbegeleiders met kennis toegespitst op ondernemers, de zogenaamde MKB-consulenten van de provincie.

[0:14:30] Maar het blijkt dus dat het nog niet goed genoeg gecommuniceerd is, daar zullen we wat meer aandacht aan geven.

[0:14:35] Maar hij is overbodig.

[0:14:37] Motie 6 is overbodig.

[0:14:42] Dan motie 7, daar moet ik even wat dieper op in.

[0:14:49] Dat gaat over dat verhaal van die staatssteun.

[0:14:58] Die compensatieregeling voor vermogensschade, daar kom ik op terug, want daar is al naar gekeken.

[0:15:04] En die staats- en analyse opzetten, daar wordt naar gekeken.

[0:15:11] En met deze lezing wil ik hem oordeelkamer geven.

[0:15:20] Dan motie 8.

[0:15:22] Ambitieus klimaatbeleid.

[0:15:25] Die is ontijdig.

[0:15:28] Daar ga ik niet over.

[0:15:29] Dat is voor de minister van Klimaat en Groene Groei.

[0:15:32] Wij zijn gebonden aan het regeerakkoord met Kalers.

[0:15:35] Dus ontijdig.

[0:15:39] Motie 8.

[0:15:41] Is die ontraden of verzoekt u hem om aan te houden?

[0:15:43] Ontijdig.

[0:15:44] Ontijdig.

[0:15:46] Motie 8 is ontijdig.

[0:15:48] Wat ik begrepen heb is die bij de verkeerde bewenst persoon ingediend.

[0:15:51] Dus zou die nog op een andere plek ingediend moeten worden.

[0:15:53] Ja, het is een onjuiste...

[0:15:57] Dan motie nummer 9.

[0:15:59] Bij de staat van Groningen de Kamer informeren over hoe de uitvoeringskosten omlaag te brengen.

[0:16:05] Die wil ik oordeelkamer laten.

[0:16:07] Ik zal de Tweede Kamer hierover meer informeren in de staat van Groningen.

[0:16:11] En het jaarverslag van IMG van maart 2023, daar staat al het een en ander in.

[0:16:16] Dat blijven we volgen.

[0:16:17] Motie 9 krijgt de oordeelkamer.

[0:16:19] Helder.

[0:16:22] Daarmee ben ik aan het eind van mijn betoog gekomen.

[0:16:24] Ik wil de Kamer bedanken voor de prettige manier waarop we deze debatten gevoerd hebben.

[0:16:30] En hopelijk tot de volgende keer met nog betere berichten.

[0:16:34] Dank u. Dan wil ik u ook bedanken, zeg ik tegen de staatssecretaris, voor uw bijdrage en beantwoording.

[0:16:40] Dan neem ik aan dat we hierover kunnen stemmen aanstaande dinsdag.

[0:16:44] En dan schors ik de vergadering en dan gaan we om vijf uur met z'n allen verder.

[0:16:47] Dank u wel.

[0:16:50] Op dit moment is de vergadering geschorst.

[0:22:38] Yes, geachte aanwezigen en mensen die meekijken met de livestream.

[0:22:42] Dank voor jullie geduld.

[0:22:44] En dan gaan we nu toch echt beginnen met het lang beloofde debat... over discriminatie, racisme en mensenrechten.

[0:22:51] Zoals u kunt zien, een heel aantal sprekers vanaf de Kamer.

[0:22:53] Ook op de publieke tribune zie ik veel betrokkenen.

[0:22:56] Ik wil als eerste ook nog welkom heten aan de minister voor dit onderwerp.

[0:23:00] En dan gaan we snel beginnen.

[0:23:01] Het kan zijn dat u gedurende het debat ook nog wat Kamerleden weg ziet lopen.

[0:23:05] Daarvan weet ik dat er ook weer andere debatten...

[0:23:08] Dus dat is geen desinteresse, kan ik u vast vertellen.

[0:23:10] Dan begin ik met de ChristenUnie gaat gang.

[0:23:13] Dank u wel.

[0:23:14] Oh, excuus, sorry.

[0:23:15] Ja, nu ga ik weer veel te snel.

[0:23:18] Want, ja, dit gaat van je... Nee, dit gaat niet van je tijd af.

[0:23:21] Wat toch nog handig is om te weten, u heeft de spreektijd van vijf minuten.

[0:23:24] Dat wisten de Kamerleden al.

[0:23:27] Ik geef u ruimte voor vier interrupties.

[0:23:29] Dat is inclusief vervolgvragen.

[0:23:31] Het heeft gewoon te maken met tijd en de hoeveelheid Kamerleden.

[0:23:35] En ik wil de heer Van Nispen, die de meeste dagen heeft in anginiteit... dat als ik straks mijn inbreng wil doen, of u het debat dan even wil overnemen.

[0:23:44] Dank.

[0:23:45] Dat gaan we nu toch naar u inbrengen.

[0:23:46] De heer Seder.

[0:23:47] Dank u wel, voorzitter.

[0:23:48] Ook alle die op de tribune zitten of meekijken, ook van harte welkom heten.

[0:23:53] Voorzitter, ik sprak gisteren een ChristenUnie-raadslid... die mij over een incident vertelde die haar diep raakte.

[0:23:59] Haar zoon volgde rijlessen en de instructeur vroeg hem waar hij vandaan kwam.

[0:24:04] Toen haar zoon aangaf dat hij hier geboren was, zei de instructeur... wanneer ben je eindelijk klaar met logeren hier?

[0:24:11] Ga je nou terug naar je eigen land?

[0:24:13] Deze anekdote is misschien voor sommigen verrassend of een schok, maar voor anderen in Nederland een realiteit die maar al te herkenbaar is.

[0:24:22] Racisme en discriminatie, of het nou op straat is, vanuit overheidsinstanties, op je werk of in de auto van een rijinstructeur, is een verschrikkelijk kwaad.

[0:24:31] Omdat het iemand in zijn kern raakt, in wie een persoon is.

[0:24:35] Voor de ChristenUnie is dit een heel belangrijk onderwerp.

[0:24:37] Omdat ieder mens een onvervreemdbare waardigheid heeft.

[0:24:40] Omdat wij geloven dat elk mens naar het evenbeeld van God is geschapen.

[0:24:44] Ieder mens laat dus iets zien van wie God is.

[0:24:47] En dat maakt dat ieder mens ook in zichzelf intrinsiek waardevol is.

[0:24:51] Dit geloof legt voor mij en voor alle christenen in Nederland en daarbuiten... een stevige basis en motivatie om ieder mens gelijk te behandelen... en te zoeken naar een menswaardig bestaan voor iedereen.

[0:25:01] Voorzitter, discriminatie is juist een inbreuk op deze waardigheid.

[0:25:04] Het is ook verboden door de overheid.

[0:25:08] Voorzitter, ook omdat, om in de termen van christelijke traditie te blijven, wij als mensen geneigd zijn tot alle kwaad, is het belangrijk dat de overheid de wet en regelgeving vaststelt.

[0:25:18] Toch hebben we de overheid de afgelopen jaren te vaak zelf de fout inzien gaan.

[0:25:22] Denk aan de kinderopvangtoeslag, die daarvan het bekendst is.

[0:25:26] Denk ook aan de indirecte discriminatie bij DUO of de LSI-wijkgerichte fraudeaanpak, die ook gestopt is.

[0:25:33] Voorzitter, mijn vraag aan de minister die hier vandaag is... is hoe pakt zij haar coördinerende rol?

[0:25:37] Dit zijn thema's op verschillende beleidsterreinen.

[0:25:40] Maar we zien deze minister toch ook echt als de regisseur... die hier het overzicht moet houden.

[0:25:46] En wat is haar reactie op de waarschuwing van mevrouw Sylvester... de voorzitter van de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme... die stelt dat dit kabinet het risico vergroot op discriminatie door de overheid... omdat het zelf discriminerende uitingen doet.

[0:26:01] Voorzitter...

[0:26:02] In het recente briefadvies legt de staatscommissie discriminatie de vinger op de serenplek.

[0:26:07] Als publieke dienstverlener moet je ervan uitgaan... dat discriminatie ook in jouw organisatie kan voorkomen.

[0:26:13] En dat incidenten uitingen kunnen zijn van structurele patronen.

[0:26:17] Deelt de minister deze analyse, vraag ik.

[0:26:19] En de commissie vraagt bijvoorbeeld om discriminatie onderdeel te maken... van de staat van uitvoering en het programma werk aan uitvoering.

[0:26:26] Mijn vraag is, gaat de minister dit doen?

[0:26:29] En is het niet nodig om de mensbeelden...

[0:26:31] De impliciete, maar normatieve beelden en veronderstellingen over wie burgers zijn... en wie er in aanraking komt met de overheidsorganisatie... om dat ook op te schrijven en in kaart te brengen.

[0:26:41] Zodat we daar ook betere wegingen kunnen maken.

[0:26:44] Kan dit aspect van het mensbeeld in uitvoeringstoetsen belegd worden?

[0:26:48] Voorzitter, is de motie CEDER-ASARCAN inmiddels uitgevoerd?

[0:26:52] Die vroeg om een discriminatietoets in het integraal afwegingskader van alle wetten.

[0:26:56] Er moet niet een discriminatietoets komen in alle uitvoeringstoetsen.

[0:27:01] Er zijn discriminerende factoren inmiddels ook uit de leefbarometer... wat gebruikt wordt om de leefbaarheid van wijken aan te duiden... maar waarbij ook discriminerende factoren in het verleden een rol speelden... of een factor konden zijn.

[0:27:15] Voorzitter, het verhuur van gebouwen lijkt soms niet door te gaan... omdat na dat men hoort dat het bijvoorbeeld voor een geloofsgemeenschap is, zoals een kerk.

[0:27:25] Het gaat daar veelal om niet gevestigde kerkelijke gemeenschappen... zoals van migranten, christenen.

[0:27:31] En in onze fractie krijgen we geregeld verhalen...

[0:27:33] van gebouwen die niet verhuurd worden.

[0:27:36] En wat ons betreft strook dit niet met artikel 6 van de grondwet.

[0:27:39] Zijn er bij de minister signalen bekend van deze vorm van discriminatie op basis van religie?

[0:27:44] En hoe wil zij hier meer zicht op krijgen en dit aanpakken?

[0:27:47] Voorzitter, al in maart 2024 heeft Amnesty een rapport uitgebracht over etnisch profileren.

[0:27:53] En er is nog steeds geen kabinetsreactie.

[0:27:56] Hoe zit dat?

[0:27:57] En ik wil graag van de minister weten wanneer er een reactie komt.

[0:28:00] En gaan overheidsorganisaties die burgers controleren voortaan nu ook bindend vastleggen dat hun werkwijze altijd getoetst moet worden aan het discriminatieverbod?

[0:28:09] Dat lijkt me een redelijk voorstel.

[0:28:11] Er worden inzet van algoritmes voor risicoprofilering vooraf en tijdens gebruik verplicht en bindend getoetst aan mensenrechten.

[0:28:18] Er worden de aanbevelingen van mensenrechtenorganen zoals het CERD en ECRI opgevocht.

[0:28:26] Voorzitter, ik zou graag willen zien dat meldingen van discriminatie van overheidscontrole niet door de instantie zelf, maar mogelijk ook door een onafhankelijke instantie wordt uitgezocht.

[0:28:35] Is de minister hier met mij eens en wil ze dit ook in gang zetten?

[0:28:38] Voorzitter, ik zou ook graag een lans willen breken voor de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme en hier ook voor continuering.

[0:28:46] Van deze functiepleiten deelt de minister dit.

[0:28:49] En tot slot, voorzitter, discriminatie in de zorg.

[0:28:53] Er zijn verschillende onderzoeken die aantonen dat discriminatie in de zorg voorkomt.

[0:28:58] En dat kan de ongelijkheid in zorgkwaliteit zelfs vergroten.

[0:29:01] Het komt voor op verschillende niveaus.

[0:29:03] Van patiënt naar zorgprofessional.

[0:29:05] Van zorgprofessional naar patiënt.

[0:29:07] En tussen zorgprofessionals onderling.

[0:29:09] Maar ook op institutioneel niveau.

[0:29:11] Zoals in de manier waarop onderzoek wordt gedaan.

[0:29:13] Of onderwijs wordt gegeven.

[0:29:14] Of richtlijnen zijn vormgegeven.

[0:29:15] Voorzitter, wanneer komt de minister met de plan van aanpak om dit niet alleen aan te kaarten... maar ook in gesprek te gaan met de zorgsector om hier in die mogelijk bindende afspraken over te maken?

[0:29:25] Dank u wel.

[0:29:26] Voorzitter, ik ben bij het einde gekomen.

[0:29:28] Dank u wel.

[0:29:28] En ik wil het hierbij laten.

[0:29:31] Iets over de tijd.

[0:29:32] Maar dan gaan we naar de volgende spreker.

[0:29:34] Gaat u gang.

[0:29:35] Voorzitter, de heer Bumenga moet naar een ander debat.

[0:29:38] Dus die had aan mij gevraagd of hij voor mij mag.

[0:29:40] En die gelegenheid geef ik hem graag.

[0:29:41] Oké, dan de heer Bumenga.

[0:29:43] Gaat u gang.

[0:29:46] Dank u wel, collega.

[0:29:47] Dank u wel, voorzitter.

[0:29:49] Er is geen communicatieprobleem, maar een discriminatie- en racismeprobleem.

[0:29:53] Ondanks een brandbrief van 50 ambtenaren met een migratieachtergrond over racisme... en een brief van 175 ambtenaren van Infrastructuur en Water... over de onveiligheid op de werkvloer, specifiek rondom staatssecretaris Jansen... blijft concrete actie uit.

[0:30:09] Deze brieven zijn glashelder.

[0:30:12] Dagelijks worden medewerkers geconfronteerd met racisme...

[0:30:15] Er is een patroon van uitsluiting en zelfs een plafond voor mensen met een migratieachtergrond.

[0:30:20] Mensen belanden op zwarte lijsten als zij discriminatie aankaarten.

[0:30:23] En sinds het aantreden van dit kabinet krijgen managers in feite carte blanche om alles wat met diversiteit en inclusie te maken heeft uit te werken.

[0:30:32] Twee maanden heeft het geduurd voor ik antwoord kreeg op mijn Kamervragen over deze twee noodkreten van Rijksambtenaren.

[0:30:41] Twee maanden.

[0:30:42] En dit kabinet is nog geen stap verder gekomen.

[0:30:46] Vindt de minister nou echt dat de schrijvers van deze twee brandbrieven serieus zijn genomen?

[0:30:51] En zo ja, hoe dan?

[0:30:52] Ook de staatscommissie vraagt in haar briefadvies expliciet om meer regie van deze minister.

[0:30:58] Waar zien we dat deze minister regie pakt?

[0:31:01] Wat is er nu concreet veranderd sinds de brandbrief van 50 ambtenaren?

[0:31:05] Hoe kan het dat deze minister toestaat dat racisme en discriminatiebeleid juist wordt afgebroken?

[0:31:10] Hoe gaat de minister de cultuurverandering dat degene die klaagt als probleem wordt gezien veranderen?

[0:31:18] Waar komt het vertrouwen vandaan in alle voorzieningen die er nu al zijn om discriminatie en racisme tegen te gaan, waarvan ambtenaren aangeven dat het niet werkt?

[0:31:27] En specifiek over mijn kamervragen over het racisme en discriminatie bij INW en rondom staatssecretaris Jansen, klopt het dat er beleidsadviseurs ziek thuis zitten vanwege het werkklimaat bij INW en omstreden racistische uitspraken van de staatssecretaris van INW?

[0:31:42] En welke garanties hebben medewerkers en melders gekregen om zich veilig te kunnen voelen op hun werk?

[0:31:48] Voorzitter, of het nou gaat om antisemitisme, moslimhaat, discriminatie op basis van seksuele geaardheid of op basis van genderidentiteit.

[0:31:57] We worden in Nederland steeds minder tolerant en discriminatie en racisme en agressie komt voor al deze groepen steeds vaker voor.

[0:32:05] De druk op de antidiscriminatievoorzieningen is enorm daardoor.

[0:32:10] Hoe gaat de minister de ADV's hierbij extra faciliteren... zodat zij hun werk goed kunnen doen?

[0:32:16] Ziet de minister de afnemende tolerantie in onze samenleving... en het racisme en de discriminatie die daaruit volgt... alleen in samenhang kan worden aangepakt?

[0:32:23] En hoe gaat zij dit doen?

[0:32:25] Dan ga ik u hier onderbreken.

[0:32:26] We hebben een interruptie.

[0:32:27] Gaat u gang, de heer Deel.

[0:32:28] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:32:29] Ja, meer ook een beetje een punt van orde naar ik aannemen.

[0:32:32] Want ik hoor nu diverse malen de naam vallen van de heer Jansen, staatssecretaris.

[0:32:36] Ja, die is hier niet bij.

[0:32:38] Ik denk dat wij de gewoonte hebben dat we dan ook niet... Sorry?

[0:32:44] Ik dacht dat je wat zei.

[0:32:45] Misschien is dat wel goed.

[0:32:46] Ik kan wel begrijpen dat dit debat om verschillende redenen tot emoties oproept.

[0:32:51] Dat begrijp ik ook oprecht.

[0:32:52] Maar dat we inderdaad niet buiten de microfoon... Zeg nu even in het algemeen.

[0:32:56] Gaat u gang.

[0:32:56] Ga verder.

[0:32:57] Ja, dus ik wil vragen hoe de voorzitter daar tegenaan kijkt.

[0:33:00] Of we dus wel over anderen kunnen spreken.

[0:33:03] Of dat we hebben afgesproken met elkaar dat we dat niet doen.

[0:33:08] Ja, ik begrijp wat u op reageert op de punt van orde.

[0:33:11] Gaat u gang.

[0:33:11] Sorry, ik zei het net buiten de microfoon.

[0:33:13] Excuses daarvoor.

[0:33:15] Wij hebben met drie andere partijen vorige week bij de procedurevergadering een verzoek gedaan om de betreffende bewindspersonen wel uit te nodigen.

[0:33:23] En toen hebben coalitiepartijen dat tegengehouden.

[0:33:26] Dus ik snap niet zo goed waarom de heer Deen dan nu met dit punt komt.

[0:33:32] Ik zou als... Wilt u nog even kort reageren?

[0:33:35] Gaat u gang, de heer Van Baarle.

[0:33:36] Ja, voorzitter.

[0:33:36] Terechtpunt voor mevrouw Tsegerij.

[0:33:38] We hebben dat debatverzoek gedaan.

[0:33:39] Er is naar dit commissiedebat verwezen.

[0:33:41] En, voorzitter, wanneer maakt de PVV zich druk over het spreken over mensen die hier niet bij zijn?

[0:33:46] Voorzitter.

[0:33:47] Ja, hier ga ik ook even ingrijpen, want we kunnen reageren op het orderdebat, maar niet daar dan weer een debat op uitlokken.

[0:33:55] We hebben inderdaad met elkaar afgesproken dat op het moment dat we het over mensen hebben die hier niet zijn, dat we het daar niet over hebben.

[0:34:00] Alleen, in dit geval, de voorbeelden worden aangehaald.

[0:34:03] Er staan wel brandbrieven op de agenda.

[0:34:05] En er wordt wel iemand in de rol van staatssecretaris aangesproken.

[0:34:09] En dan hebben we het kabinet spreekt namens een mond.

[0:34:12] Dus wat dat betreft kunnen er wat mij betreft wel vragen gesteld worden.

[0:34:16] Dus als we die lijn aanhouden, dus iemand in zijn rol, dan moet dat kunnen.

[0:34:21] Dus dan gaan we verder met het debat.

[0:34:25] Dank u wel, voorzitter.

[0:34:26] Hoe denkt de minister dat dit kabinet, dat leunt op uitspraken van Wilders over het woke-virus als grootste bedreiging voor de mensheid, bijdraagt aan de veiligheid en acceptatie van mensen die behoren tot de LHBTIQ-gemeenschap?

[0:34:40] Neemt de minister afstand van deze uitspraak?

[0:34:43] Voorzitter, uit onderzoek van een kinderombudsman in Amsterdam blijkt dat kinderen na discriminatie of racisme hun leven lang kunnen rondlopen met negatief zelfbeeld.

[0:34:54] Kunt u tot de afronding komen?

[0:34:55] U zit op vijf minuten.

[0:34:57] Nee, volgens mij niet hoor.

[0:34:59] Oh, sorry.

[0:35:00] Nee, oké.

[0:35:01] Gaat uw gang.

[0:35:01] Excuus.

[0:35:02] Ik zat net in mijn vibe, voorzitter.

[0:35:05] U heeft u nu eruit gehaald.

[0:35:06] Mag ik dan helemaal overnieuw beginnen?

[0:35:08] Nee, dan mag u straks die paar seconden opnieuw.

[0:35:09] Maar dan gebruik ik meteen het punt van interruptie.

[0:35:11] Gaat uw gang.

[0:35:14] Dank u, mevrouw de voorzitter.

[0:35:15] Ik vraag het lid Bamenga om een toelichting op de woorden... leunen op uitspraken van de heer Wilders.

[0:35:21] In de laatste zin die hij zojuist uitsprak... kan de heer Bamenga uitleggen wat hij daarmee bedoelt?

[0:35:29] Gaat uw gang.

[0:35:30] Nou, eigenlijk precies wat ik zojuist gezegd heb.

[0:35:35] Er is een uitspraak gedaan door de heer Wilders.

[0:35:37] En ik vraag me eigenlijk gewoon af of de minister eens is met deze uitspraak.

[0:35:42] Juist ook omdat de uitspraken er extra voor zorgen...

[0:35:46] dat mensen een gevoel van acceptatie niet voelen en zich ook gediscrimineerd voelen in algemene zin.

[0:35:53] En volgens mij moeten we daar wat mee.

[0:35:56] En volgens mij, de staatscommissie heeft ook heel duidelijk in zijn briefadvies aangegeven het belang ervan dat de politiek in ieder geval niet bijdraagt aan dat soort uitsluitingsuitspraken.

[0:36:09] Ik moet even uitkijken met het aantal interrupties, maar het is puur een vraag ter verduidelijking.

[0:36:15] Dat is dan wel interruptie nummer twee?

[0:36:18] Dan druk ik op mijn knopje, dan laat ik het hierbij.

[0:36:19] Oké, helder.

[0:36:20] Meneer Deen?

[0:36:21] Ja, voorzitter, dank u wel.

[0:36:23] Ik heb net van u begrepen dat we hier kunnen spreken over bewindspersonen, omdat het kabinet met één mond spreekt.

[0:36:28] Maar kan ik hier nu ook uit concluderen dat we ook kunnen spreken over andere Kamerleden die hier niet bij zijn?

[0:36:35] Nee.

[0:36:37] Maar dat gebeurt nu wel?

[0:36:39] Met de heer Wilders.

[0:36:41] Oké, helder.

[0:36:42] Goed punt.

[0:36:43] Dan kunt u een vraag stellen.

[0:36:45] Inderdaad, als u een vraag heeft aan een persoon van de fractie, dan kan dat altijd.

[0:36:49] Maar Kamerleden die zich hier zelf niet kunnen verdedigen, dat wordt dan weer lastig.

[0:36:53] Dus die balans ga ik dan scherp proberen.

[0:36:55] Deze had ik niet gehoord.

[0:36:56] Ja, gaat u gang.

[0:36:57] Gaat u verder, de heer Bamenga.

[0:36:58] U mag een paar seconden terug, zoals ik had gezegd.

[0:37:00] Ik zal een paar seconden terug gaan, want het was wel een mooi stukje namelijk.

[0:37:09] Uit onderzoek van een kinderombudsman in Amsterdam blijkt dat kinderen na discriminatie of racisme hun leven lang kunnen rondlopen met negatief zelfbeeld.

[0:37:18] Verder blijkt uit onderzoek dat onder jongere en oudere kinderen weinig vertrouwen is in de huidige

[0:37:24] interventies van discriminatie en racisme.

[0:37:27] Is het kabinet bereid om in samenwerking met de Nationale Ombudsman... en de Kinderombudsman in dit Amsterdamse onderzoek... nationaal opvolging te geven?

[0:37:36] Wat neemt de minister mee uit dit onderzoek?

[0:37:41] Wat doet zij om specifiek racisme en discriminatie onder kinderen uit te bannen?

[0:37:46] Voorzitter, nog een aantal losse vragen.

[0:37:48] Gisteren is het toestingskader tegen discriminatie door risicoprofilering gepubliceerd door het College voor de Recht van de Mens.

[0:37:54] Hoe zal dit toestingskader overheidsbreed worden geïmplementeerd?

[0:37:57] Kan de minister toezeggen dat zij nog voor de zomer opvolging geeft aan mijn aangenomen motie die vraagt om het actief tegengaan van racisme en discriminatie

[0:38:06] op te nemen in de beoordelingscycli van leidinggevende ambtenaren?

[0:38:09] En kan zij toezeggen dat we nog voor de zomer een escalatieladder hebben... welke actie wordt ondernomen in het geval van racisme of discriminatie?

[0:38:16] Tot slot, voorzitter.

[0:00:00] 227 jaar geleden, op 4 mei 1798, is de staatsregeling voor het Bataafs volk... te beschouwen als de eerste grondwet van Nederland opgesteld.

[0:38:27] De eerste drie woorden van de proclamatie waren gelijkheid, vrijheid en broederschap.

[0:38:33] Alle leden van de maatschappij hebben gelijke aanspraak op dezelfde voordelen.

[0:38:37] De belofte van gelijkheid en vrijheid voor iedereen in onze samenleving zullen we niet enkel met woorden moeten beleiden, maar vooral met daden moeten waarmaken.

[0:38:45] Minister, ga aan de slag.

[0:38:50] Dank, verder geen interrupties.

[0:38:51] Dan ga ik voor de inbreng naar de volgende spreker, de heer Van Meijeren.

[0:38:54] Gaat u gaan.

[0:38:55] Oh, we gaan nog terug naar mevrouw Tsegai.

[0:38:56] Oké, gaat uw gang, dan mag u. Dank, voorzitter.

[0:39:01] Voorzitter, discriminerende uitspraken van politici... of uitspraken die naar discriminatie neigen... staan de aanpak van institutionele en structurele aanpak... van racisme en discriminatie in de samenleving in de weg.

[0:39:13] En ik denk dat het belangrijk is dat politici en bestuurders zich bewust zijn... van de impact die hun uitspraken hebben op de samenleving.

[0:39:21] En dat is dus ook de eerste vraag aan de minister waarmee ik met de deur in huis wil vallen.

[0:39:25] Hoe kijkt de minister hiernaar?

[0:39:26] Degene die verantwoordelijk is voor de aanpak van discriminatie in dit kabinet.

[0:39:30] En met name de uitspraken van collega-bewindspersonen die al eerder aangehaald werden.

[0:39:36] Die toch door heel veel mensen als discriminerend zijn ervaren.

[0:39:40] En welke rol ziet zij voor zichzelf om ervoor te zorgen dat het kabinet ook haar...

[0:39:43] verantwoordelijkheid gaat nemen in het tegengaan van discriminatie.

[0:39:47] Niet alleen met mooie woorden in het regeerprogramma, maar ook in daden.

[0:39:52] Namelijk door zelf het goede voorbeeld te geven.

[0:39:54] Iedere bewindspersoon.

[0:39:56] Dit is denk ik cruciaal voor het tegengaan van institutioneel racisme en discriminatie binnen de overheid en daarbuiten.

[0:40:03] Voorzitter, dan wil ik het ook graag hebben over de Nationaal Coördinator Discriminatie en Racisme.

[0:40:09] Want mijn fractie heeft de evaluatie van de NCDR met veel interesse gelezen, maar heeft ook zorgen over een aantal punten die daaruit voortkwamen.

[0:40:17] Er bestaat te veel onduidelijkheid over de positie en het mandaat van de NCDR, zoveel te lezen.

[0:40:23] En vanuit de departementen lijkt er weerstand te zijn.

[0:40:26] En voorzitter, wat mij betreft krijgt de NCDR een structurele plaats in het bestel.

[0:40:31] En we willen graag een preciezer beeld van de gesignaleerde knelpunten in de evaluatie.

[0:40:36] Kan de minister toezeggen dat zij snel terugkomt op de positie van de NCDR?

[0:40:40] En hoe de minister van plan is om die knelpunten ook weg te nemen?

[0:40:44] Voorzitter, dan de staatscommissie tegen discriminatie en racisme.

[0:40:50] Die kwam vorige week met een advies over discriminatie in de publieke dienstverlening.

[0:40:55] Een overkoepelend probleem in de aanpak van discriminatie en racisme... is de versnippering in politiek en ambtelijk Den Haag.

[0:41:01] Want er zijn veel verschillende ministeries en bewindspersonen... betrokken bij de aanpak van verschillende vormen van discriminatie.

[0:41:08] Maar het gevaar dreigt dat als iedereen...

[0:41:10] verantwoordelijk is, niemand zich verantwoordelijk voelt.

[0:41:13] En de staatscommissie roept de Rijksoverheid op om regie te pakken, zowel als het gaat om discriminatie in de dienstverlening, maar ook in het algemeen.

[0:41:21] En mijn fractie wil zich daar graag bij aansluiten.

[0:41:24] Hoe kijkt de minister daarnaar?

[0:41:26] En welke acties gaat zij ondernemen richting andere departementen?

[0:41:30] En hoe gaat zij ervoor zorgen dat de Rijksoverheid regie en verantwoordelijkheid neemt op dit thema?

[0:41:37] Voorzitter, de staatscommissie heeft ook een discriminatietoets ontwikkeld voor de publieke dienstverlening, waarmee de overheidsorganisaties zelf kunnen achterhalen waar en hoe er risico's op discriminatie ontstaan in hun dienstverlening.

[0:41:50] En volgens mij is dit een heel mooi en concreet middel om discriminerend overheidshandelen te bestrijden of voor te zijn.

[0:41:57] Op welke termijn komt de minister met een plan waarin duidelijk wordt hoe en wanneer de discriminatietoets van de staatscommissie door alle publieke dienstverleners gebruikt gaat worden?

[0:42:08] Gaat ze dat überhaupt doen?

[0:42:10] En op welke termijn kunnen wij als Kamer een plan van aanpak verwachten per ministerie hoe en wanneer de discriminatietoets gebruikt gaat worden?

[0:42:18] Voorzitter, dan het College voor de Rechten van de Mens, mijn collega had het er net ook al over, roept op om rapportages over de naleving van mensenrechtenverdragen te coördineren.

[0:42:30] En het college constateert dat aanbevelingen terughoudend worden opgevolgd.

[0:42:34] En ik denk dat wij ons allemaal kapot zouden moeten schrikken van de vaststelling van het college dat ook in Nederland de idealen uit de universele verklaring van de rechten van de mens niet voor iedereen worden gerealiseerd.

[0:42:46] Denk bijvoorbeeld aan de toeslagenaffaire, de wachtlijsten in de jeugdzorg, minderjarige asielzoekers in de noodopvang, et cetera.

[0:42:53] Onderschrijft deze minister deze zienswijze en hoe gaat ze hiermee aan de slag?

[0:42:57] Is zij bijvoorbeeld bereid om in ieder geval de Kamer jaarlijks te informeren over de verdragsnaleving... en daarover ook periodiek met de Kamer in gesprek te gaan?

[0:43:06] Dan, voorzitter, ik wil graag afsluiten met een punt over de Roma- en Sinti-gemeenschap in Nederland.

[0:43:12] Er ligt al een wat ouder advies van de Raad van Europa om de juridische positie van...

[0:43:16] ...Roma en Sinti te versterken.

[0:43:19] Het gevoel vergeten te worden leeft heel erg in deze groepen.

[0:43:23] En ik verbaas mij daar eigenlijk niet over.

[0:43:25] Afgelopen zondag was ik bij de holocaustherdenking... ...de herdenking van de 80 jaar bevrijding van Auschwitz... ...waar mevrouw Lalla Wijs op indrukwekkende wijze ook aandacht vroeg... ...voor de onderbelichting van het leed van de Roma en Sinti in de Tweede Wereldoorlog.

[0:43:41] En dat werkt door tot op de dag van vandaag.

[0:43:43] En het zou denk ik goed zijn...

[0:43:44] als het belang van de bescherming van de eigenheid van Roma en Sinti... officieel wordt uitgesproken door hen te herkennen als nationale minderheid.

[0:43:53] Dat geeft een goede basis voor vrije en gelijkwaardige ontwikkeling... versterking van hun maatschappelijke positie... en erkenning van de cultuur van de Roma en Sinti.

[0:44:03] En ik denk dat het mooi zou zijn als we dat juist in dit jaar... waarin we herdenken welke gruwelijkheden... onder andere de Roma en de Sinti in de holocaust hebben moeten doorstaan... tachtig jaar geleden zijn...

[0:44:13] En ik zou hier graag een reactie op willen van de minister.

[0:44:16] Dank u wel, voorzitter.

[0:44:25] Dank u wel, mevrouw de voorzitter.

[0:44:28] Gisteren berichtte De Telegraaf dat het huidige kabinet vele miljoenen euro's aan belastinggeld uittrekt om het ambtenarenapparaat diverser en inclusiever te maken.

[0:44:41] Trainingen, coachingstrajecten, bewustwordingscampagnes, actieplannen en quota.

[0:44:47] Uiterlijk in 2025 zou 50% van de ambtelijke topfuncties bekleed moeten worden door een vrouw.

[0:44:55] In 2026 moet 35% van het politieapparaat een niet-westerse migratieachtergrond hebben.

[0:45:02] En ook Defensie is tegenwoordig niet meer op zoek naar de beste mannen en vrouwen om ons land te verdedigen, maar wil vooral een inclusieve strijdmacht zijn.

[0:45:14] En dit beleid wordt ook opgedrongen aan niet-overheidsorganisaties.

[0:45:18] Culturele instellingen die een subsidie aanvragen, kunnen die alleen nog krijgen als zij de code diversiteit en inclusie hebben geïmplementeerd.

[0:45:27] En ook het bedrijfsleven wordt steeds verder onder druk gezet om personeel te selecteren, niet op basis van geschiktheid, maar op basis van geslacht, huidskleur of seksuele geaardheid.

[0:45:41] Het selecteren op basis van dit soort groepskenmerken, kenmerken waar mensen niets aan kunnen doen, is discriminerend.

[0:45:49] In de meest letterlijke zin van het woord.

[0:45:52] En dat roept de vraag op hoe dit staande overheidsbeleid zich verhoudt tot artikel 1 van de grondwet, waarin immers is bepaald dat discriminatie op grond van groepskenmerken is verboden.

[0:46:06] Het antwoord op die vraag vinden we in artikel 2 van de Algemene Wet Gelijke Behandeling.

[0:46:12] Ik citeer.

[0:46:13] Het verbod van onderscheid geldt niet indien het onderscheid een specifieke maatregel betreft die tot doel heeft om vrouwen of personen behorende tot een bepaalde etnische of culturele minderheidsgroep een bevoorrechte positie toe te kennen.

[0:46:31] Dus discriminatie mag niet, tenzij je bepaalde groepen discrimineert.

[0:46:36] Want dan noemen we dat positieve discriminatie.

[0:46:39] Het is zo krankzinnig...

[0:46:43] Het is alsof we in de wet zouden opnemen dat er weliswaar een martelverbod geldt... maar dat je in bepaalde gevallen bepaalde personen wel mag martelen... want dan noemen we dat positieve marteling.

[0:46:54] Zo krankzinnig is het.

[0:46:55] Want, mevrouw de voorzitter, positieve discriminatie is ook discriminatie.

[0:47:00] Discriminatie ten gunste van de een... betekent automatisch ook een benadeling van de ander.

[0:47:07] En wat zegt deze minister tegen de jonge...

[0:47:10] ambitieuze, talentvolle man of vrouw... die hard gewerkt heeft om zich klaar te stomen voor een uitdagende baan... waar de politie, defensie of de rijksoverheid... beschikt over alle nodige papieren en kwaliteiten... maar toch wordt afgewezen... puur en alleen vanwege zijn of haar blanke huidskleur.

[0:47:30] Het is de dagelijkse realiteit in Nederland.

[0:47:34] Over geïnstitutionaliseerd racisme gesproken.

[0:47:38] Kijk, u heeft een interruptie van de heer Koops.

[0:47:39] Gaat uw gang.

[0:47:41] Ik heb even nagedacht over het moment waarop ik deze interruptie zou doen, mevrouw de voorzitter.

[0:47:45] En dat is omdat ik wachtte op het moment dat een vraag zou worden gesteld aan de aanwezige minister.

[0:47:51] Dan wel dat op enig moment door dit lid van de Kamer ingegaan zou worden op ook maar enig stuk dat op de agenda staat vandaag.

[0:47:57] Dank voor uw toelichting.

[0:47:58] En daarbij constateer ik dat dat niet is gebeurd.

[0:48:01] En dan vraag ik aan de voorzitter...

[0:48:04] Het lid te vragen zich te richten op de stukken die ten grondslag liggen aan deze vergadering.

[0:48:11] Ja, voorzitter, het reglement van orde bepaalt dat een lid blijft bij het onderwerp van de vergadering.

[0:48:18] Het onderwerp is racisme, discriminatie en mensenrechten.

[0:48:22] Ik heb het daarover.

[0:48:24] En de stukken die geagendeerd zijn, daar hoef ik me niet op te baseren.

[0:48:29] Ik ben hier niet om agenda's te volgen, want dat zou betekenen dat hier een meerderheid kan bepalen waar ik het over mag hebben.

[0:48:35] Terwijl wij juist ook zelf punten willen agenderen waar de meerderheid het misschien niet over wil hebben.

[0:48:40] U kunt... Oh, ja, toch een interruptie, de heer Van Nispen.

[0:48:44] Ik snap best wel dat een lid, ieder mens, Kamerlid ook... vraagtekens kan plaatsen bij nut- of noodzakelijke wenselijkheid van bepaalde quota.

[0:48:52] Ik ben het niet met de heer Vermeijeren eens... maar ik denk dat je die vraag kunt stellen of dat nuttig en nodig is.

[0:48:57] Maar ik probeer het echt even als het goede gesprek.

[0:48:59] We gaan het waarschijnlijk niet eens worden, want ik denk er anders over.

[0:49:01] Maar wij hebben in bijvoorbeeld de enquête naar het toeslagenschandaal gezien... dat er in bepaalde kringen van topambtenaren... en hoog in de ambtelijke top van de Belastingdienst... zeer eenzijdige, nou ja...

[0:49:15] Rijke, hoogopgeleide, veelal witte mensen zitten die zich nauwelijks kunnen voorstellen dat er ook mensen in de samenleving zijn die afhankelijk zijn van een uitkering in de sociale zekerheid of van een toeslag.

[0:49:25] En dat soort eenzijdig samengestelde teams, dat helpt niet om ook eens te begrijpen wat dat met je doet als je afhankelijk bent van de overheid en als je daar uiteindelijk ook zwaar door getupeerd raakt.

[0:49:33] Daar kwam onder andere, probeer ik echt gewoon als open gesprek uit te leggen, de aanbeveling vandaan, streef nou naar diverse teams.

[0:49:40] Dus nogmaals, we gaan het niet eens worden, maar ik hoop wel de heer Van Meijeren voor te houden dat het ook heel nuttig kan zijn om diverse samengestelde teams te hebben.

[0:49:47] Niet alleen op kleur, maar zeker ook op sociaal-economische status, zodat soms het overheidsbeleid beter kan worden.

[0:49:53] Ik hoop iets van begrip te kweken bij de heer Van Meijeren voor deze vraag.

[0:49:58] Ja, voorzitter, iedere organisatie die een team samenstelt... is erbij gebaat om een zo sterk mogelijk team samen te stellen.

[0:50:06] En naar mijn stellige overtuiging kies je daarvoor de personen... die het meest geschikt zijn om in zo'n team te passen.

[0:50:12] En als daar in zo'n team bepaalde competenties of vaardigheden ontbreken... ga je op zoek naar een persoon die die competenties of vaardigheden bezit.

[0:50:20] Maar dat is nooit een reden om personen te gaan selecteren... op basis van ras, geslacht...

[0:50:26] of geaardheid, want dat veronderstelt dat die bepaalde eigenschappen niet te vinden zouden kunnen zijn bij personen met een ander ras, een ander geslacht of een andere geaardheid.

[0:50:36] En Forum voor Democratie pleit voor een samenleving waarin mensen worden beoordeeld op basis van individuele kwaliteiten en eigenschappen.

[0:50:43] En wij zijn tegen discriminatie op grond van ras, geslacht, geaardheid of andere groepskenmerken.

[0:50:49] U vervolgt uw betoog.

[0:50:52] Voorzitter, dit diversiteits- en inclusiebeleid is het directe gevolg van een ideologie die de samenleving niet ziet als een gemeenschap van individuen, maar als een verzameling van onderdrukkers en onderdrukte daders en slachtoffers.

[0:51:09] Het is identiteitspolitiek in haar puurste gevoel.

[0:51:12] Voortkomend uit een cultuur-marxistische stroming die overal de samenleving binnendringt.

[0:51:18] Een denkwijze die mensen niet beoordeelt op hun daden en kwaliteiten, maar op hun huidskleur en groepsidentiteit.

[0:51:25] Mensen in hokjes plaatst, tegenover elkaar zet.

[0:51:28] Forum voor Democratie verzet zich hier fel tegen.

[0:51:31] En wij kijken daarom ook hoopvol naar de verschuiving die momenteel plaatsvindt in de Verenigde Staten... waar president Trump op de eerste dag van zijn presidentschap in zijn inaugurele speech... onder verwijzing naar de I have a dream speech van Martin Luther King... aankondigde dat de Amerikaanse overheid stopt...

[0:51:50] met het discriminerende diversiteits- en inclusiebeleid... en personen weer kleurenblind gaat beoordelen... op basis van individuele kwaliteiten.

[0:51:59] Hoe reflecteert deze regering op die koerswijziging in de Verenigde Staten?

[0:52:04] En is het niet veelzeggend dat ook steeds meer Amerikaanse bedrijven...

[0:52:09] die door de Biden-administratie nog onder druk werden gezet om diversiteitsbeleid te voeren, nu geheel vrijwillig, massaal afscheid nemen van dit beleid, nu er een andere politieke wind waait.

[0:52:20] Amazon, Meta, Walmart, Ford.

[0:52:23] Stuk voor stuk moeten ze erkennen dat het discriminerende beleid niet heeft gebracht wat ze werd beloofd.

[0:52:30] Geen eenheid, maar juist meer onderlinge verdeeldheid.

[0:52:33] Geen betere samenwerking, maar juist meer spanningen.

[0:52:36] ...geen sterkere teams, maar juist inefficiëntie.

[0:52:39] Voorzitter, het ingezette pad naar een zogenaamd diverse en inclusieve samenleving... ...is destructief en doodlopend.

[0:52:48] Forum voor Democratie roept de regering dan ook op om in navolging van de Verenigde Staten... ...te stoppen met dit discriminerende beleid... ...om samen de droom van Martin Luther King te realiseren... ...en een samenleving te creëren... ...where they will not be judged by the color of their skin... ...but by the content of their character.

[0:53:06] Dank u wel.

[0:53:17] Voorzitter, het kabinet sluit niemand uit.

[0:53:20] Dat waren de woorden van minister-president Schoof.

[0:53:24] De bewindspersonen van dit kabinet laten iets totaal anders zien... met uitspraken die diep verwerpelijk zijn.

[0:53:31] Zo gaat minister Keijzer naar de rechter om te kunnen blijven zeggen... dat de jodenhaat bijna onderdeel is van de islamitische cultuur...

[0:53:41] Staatssecretaris Nobel gooide moslimjongeren voor de bus door te stellen dat islamitische jongeren voor een groot deel de Nederlandse waren en normen niet onderschrijven.

[0:53:51] Staatssecretaris Janssen gaf live op tv aan nog altijd achter de racistische en strafbare minder minder uitspraken van Wilders te staan.

[0:54:00] Onversneden racisme.

[0:54:03] Hoe durft deze regering zichzelf nog een regering voor iedereen te noemen?

[0:54:07] Hoe durft deze regering te stellen dat niemand wordt uitgesloten... als deze regering zelf bewindspersonen in de gelederen heeft... die Nederlanders golferen op basis van hun afkomst en hun geloof?

[0:54:20] En wat doet dat met al die ambtenaren bij de Rijksoverheid?

[0:54:23] Voelen die zich nog wel veilig met deze bewindspersonen?

[0:54:26] De betonrot zit diep in het kabinet.

[0:54:28] Ook in de praktijk.

[0:54:30] Met discriminerende maatregelen, waaronder het afpakken van het Nederlanderschap en de moskeeschool Koranschoolpolitie, wordt de agenda van Wilders over Nederland uitgerold.

[0:54:40] Ziet de minister niet in?

[0:54:42] dat deze regering met deze bewindspersonen en deze agenda discriminatie in de Nederlandse samenleving normaliseert.

[0:54:49] Is zij bereid om daarmee te stoppen?

[0:54:53] Voorzitter, wat nodig is, is een regering die met stevige coördinatie het probleem van racisme en discriminatie echt gaat aanpakken.

[0:55:02] Daar is een minister van Binnenlandse Zaken voor nodig die echt doorpakt...

[0:55:06] en niet alleen rapporten vraagt aan ministeries om te vragen wat ze doen.

[0:55:10] Waarom is de minister niet bereid om daadwerkelijk... een inhoudelijk coördinerende rol op dit onderwerp te gaan vervullen?

[0:55:17] Het werk van de N-CDR is ook van cruciaal belang.

[0:55:20] Uit de evaluatie blijkt dat bijna iedereen, vrijwel iedereen... positief is over de rol van de N-CDR.

[0:55:27] Een versterkte gecoördineerde aanpak is er gekomen... en alle betrokkenen zeggen dat er meerwaarde is...

[0:55:34] En deze minister laat de N-CDR... Daar zit hij voor zitten.

[0:55:37] Misschien dat de minister de N-CDR even kan aankijken.

[0:55:40] Deze minister laat de N-CDR bungelen.

[0:55:43] Handelt in strijd met het instellingsbesluit.

[0:55:46] En we moeten nog steeds wachten of deze N-CDR...

[0:55:49] het miljardenprogramma wel kan gaan opstellen.

[0:55:51] Want hij heeft geen mandaat.

[0:55:53] Voorzitter, hoe kan dat?

[0:55:54] Waarom handelt de minister in strijd met het instellingsbesluit?

[0:55:57] Ligt er al een scenario?

[0:55:59] En is de minister gewoon bereid om hier nu, vandaag toe te zeggen... dat dit instituut verlengd wordt?

[0:56:04] Want ik ben het wel een beetje zat dat we hierop moeten wachten.

[0:56:06] Dit belangrijke instituut.

[0:56:08] Hier moeten we gewoon mee aan de slag.

[0:56:10] Voorzitter...

[0:56:12] Denk eens tevreden dat er eindelijk een gecentraliseerd stelsel voor de ADV's komt.

[0:56:18] Daar hebben we al lang over gevraagd.

[0:56:20] We lezen dat overwogen wordt om preventiebeleid hierin ook mee te nemen... en dat gemeenten wellicht ook verplicht worden om antidiscriminatiebeleid te voeren.

[0:56:29] Ook hier vragen we al heel lang om.

[0:56:31] Kan de minister aangeven of wij voordat het wetsvoorstel komt, dus voor medio 2025... geïnformeerd kunnen worden of dit daadwerkelijk gaat gebeuren, die verplichtstelling voor gemeenten...

[0:56:41] En kan de minister ook onderzoeken of in de nieuwe wet mogelijkheden kunnen worden doorgevoerd om organisaties het verplichte mee te werken met een ADV als er een melding wordt gedaan.

[0:56:50] Omdat ik nu hoor dat soms organisaties weigeren met de ADV-organisatie in gesprek te gaan.

[0:56:56] Graag een reactie daarop.

[0:56:57] Voorzitter, dan de wet gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding.

[0:57:01] Een pestwet voor vrouwen die een nikaap dragen.

[0:57:05] Er is in de vijf jaar tijd dat deze wet van kracht is... geen enkele boete uitgeschreven, geen enkel proces verbaal opgesteld... en betrokkenen geven aan dat de wet slechts een beperkte meerwaarde is.

[0:57:15] We hebben het hier dus over een symboolwet, een pestwet.

[0:57:18] En uit de evaluatie blijkt dat dus.

[0:57:20] Maar wat deze wet wel heeft gedaan... is het aanwakkeren van agressie, sociale isolatie en uitsluiting... van heel veel vrouwen die ervoor kiezen bewust een nikab te dragen.

[0:57:31] Deze wet...

[0:57:32] handelt daarmee eigenlijk op een manier die vrouwonvriendelijkheid in de samenleving vergroot.

[0:57:37] Die vrouwen in de samenleving bedreigt.

[0:57:40] En voorzitter, daarom hoort deze islamofobe pestwet niet thuis in onze samenleving.

[0:57:45] Is de minister bereid om deze wet in te trekken?

[0:57:48] En is de minister bereid om in plaats van islamofobe pestwetten te hebben... een apart plan op te stellen voor het bestrijden van moslimdiscriminatie in onze samenleving?

[0:57:57] Omdat we zien dat dat een enorm probleem is, maar er is nog steeds geen concrete aanpak.

[0:58:02] Afsluitend nog een aantal punten, voorzitter.

[0:58:04] Kan de minister toezeggen dat zij zo snel mogelijk een implementatieplan gaat opstellen voor alle overheidsorganisaties om de discriminatietoets publieke dienstverlening structureel toe te passen, gezien de pilots in de gemeente Arnhem, de douane en bij DUO, en gezien ook het feit dat de motie Azarkan al jaren, jaren, jaren, jaren, jaren geleden om een brede doorlichting van de hele overheid vroeg.

[0:00:00] 2.

[0:58:28] Wat is de stand van zaken met de uitvoering van mijn amendement om 500.000 euro vrij te maken voor een landelijke publiekscampagne gericht op de meldingsbereidheid bij discriminatie?

[0:58:37] Is de minister bereid om dit budget in te zetten om een specifieke doelgroepencampagne te voeren?

[0:58:42] Bijvoorbeeld in de richting van groepen waarvan we weten dat discriminatie heel hardnekkig is.

[0:58:47] Bijvoorbeeld dames met een hoofddoek die solliciteren op de arbeidsmarkt.

[0:58:51] Kan de minister dat budget daarvoor inzetten?

[0:58:54] Tot slot, voorzitter.

[0:58:55] Hoe is het toch mogelijk?

[0:58:57] Hoe is het toch mogelijk dat er nog steeds geen rijksbrede klachtencommissie is... voor rijksambtenaren om discriminatie die ze ervaren in hun werk te melden?

[0:59:07] Mijn motie, die ik samen met mevrouw Rijkoske heb ingediend... verzocht om dit per 1 januari in werking te laten treden.

[0:59:13] En nu moeten we in een brief lezen dat er weer uitstel is.

[0:59:16] Kan de minister uitleggen waarom het inmiddels al bijna drie jaar duurt... om een rijksbrede klachtenregeling...

[0:59:23] voor ambtenaren die discriminatie ervaren op te stellen.

[0:59:26] Ik vind drie jaar schrikbarend lang.

[0:59:29] Dank u wel, voorzitter.

[0:59:30] Dank.

[0:59:31] Dan ga ik naar de heer Van Nist bij SP.

[0:59:34] Discriminatie is een groot probleem.

[0:59:36] En dat is het al tientallen jaren.

[0:59:39] Bijvoorbeeld op de arbeidsmarkt.

[0:59:40] Voor mensen met een andere achtergrond is het moeilijker een baan te vinden.

[0:59:43] Uitzendbureaus werkten bijvoorbeeld mee aan discriminerende verzoeken van opdrachtgevers.

[0:59:47] Maak je hier nou concreet werk van, zegt ook de FNV.

[0:59:51] Ook op de woningmarkt wordt snoeihard gediscrimineerd.

[0:59:54] Makelaars en huisbazen selecteren ook opname en achtergrond.

[0:59:58] Fouten, huisbazen en directeuren van bedrijven worden echter niet aangepakt, maar in de watten gelegd door dit kabinet.

[1:00:04] Mag ik een uitgebreide reactie?

[1:00:05] Hoe deze regering gaat zorgen voor een eerlijke kans op een baan of een woning, voor iedereen een gelijke behandeling?

[1:00:12] En wat doet het kabinet om discriminatie door banken tegen te gaan?

[1:00:16] En in het uitgaansleven?

[1:00:18] Graag een reactie daarop.

[1:00:20] Voorzitter, discriminatie is ook in belangrijke mate een klassevraagstuk.

[1:00:24] Ik heb in de parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening ook gezien dat men in de sociale zekerheid bijvoorbeeld alleen maar naar fraude ging zoeken in de wijken met veel sociaal-economische achterstanden.

[1:00:33] En als je dan foutjes noemt en je noemt dat fraude, dan lijkt het inderdaad net alsof er in die wijken vaker gefraudeerd wordt.

[1:00:39] Dat is ten onrechte en dat is hartstikke fout.

[1:00:41] En dat soort aanpak moet compleet stoppen in alle verschijningsvormen.

[1:00:45] In het toeslagenschandaal zijn alleenstaande moeders, ouders met een buitenlandse achtergrond en ouders met de laagste inkomens vaker getroffen.

[1:00:51] En dat was geen toeval, dat volgde uit de modellen en de wijze waarop risicoselectie werd toegepast.

[1:00:56] Dat is schandelijk.

[1:00:57] De kennis over algoritmes en de gevaren van risicogericht toezicht moet beter.

[1:01:02] Van beslismedewerker tot programmeur tot topambtenaar.

[1:01:05] Hoe staat het daarmee, vraag ik aan de minister.

[1:01:07] En op welke wijze gaat de toetsingskade risicoprofilering van het College voor de Rechten van de Mens gebruikt worden?

[1:01:13] Gaan alle overheidsorganisaties dat toepassen en hun modellen daarmee doorlichten?

[1:01:18] En het was toch al zo fout dat vooral de nadruk is gelegd op foutjes bij mensen die zo afhankelijk waren van de overheid.

[1:01:23] Toeslagen aanvragen ze mensen met sociale zekerheidsuitkeringen.

[1:01:27] Waarom wordt niet veel grondiger gespeurd naar bijvoorbeeld witteboordecriminaliteit, belastingontduiking door villa-bezitters op de Zuidas of bezitters van plezierjachten?

[1:01:35] Ik zei het al, het is ook een klassevraagstuk.

[1:01:39] De SP heeft voorgesteld om sociaal-economische status toe te voegen als discriminatiegrond in de Algemene Wet Gelijke Behandeling en het Wetboek van Strafrecht.

[1:01:47] En het onderzoek wat ik net noemde laat zien dat we er alle redenen toe hebben.

[1:01:49] En ondanks alle onderzoeken en rapporten blijft het een vorm van discriminatie die onderbelicht blijft.

[1:01:55] Misschien juist omdat het zich op zoveel verschillende manieren uit.

[1:01:58] Niet alleen een laag inkomen, maar ook opleidingsniveau, beroepsstatus en zelfs geografische locatie doen ertoe.

[1:02:04] Het College voor de Rechten van de Mens heeft erop aangedrongen om in ieder geval te onderzoeken of sociaal-economische status als discriminatiegrond opgenomen kan worden.

[1:02:11] Ook omdat dit in lijn zou zijn met de internationale verdragen.

[1:02:15] En ik wil de minister vragen dit te onderzoeken en buitenlandse ervaringen hierin mee te nemen.

[1:02:19] En ik overweeg, mocht het niet tot een toezegging leiden, tot een motie op dit punt.

[1:02:25] Ook de overheid moet natuurlijk aanspreekbaar zijn op discriminerende handelingen.

[1:02:28] Hoe staat het met de uitvoering van de aangenomen SP-motie om eenzijdig overheidshandelen onder de werking van de Algemene Wet gelijke behandeling te brengen?

[1:02:37] Alleen tegensputterend rechts was hier nog op tegen.

[1:02:39] Dus laten we hier vooral voortgang op maken.

[1:02:43] De Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme legde de vinger op de zere plek.

[1:02:47] Want de Belastingdienst heeft in het toeslagenschandaal veel over zich heen gekregen, terecht.

[1:02:51] Maar het was natuurlijk lang niet de enige organisatie waar het misging.

[1:02:54] Ongerechtvaardigd onderscheid tussen mensen gebeurt bewust en onbewust.

[1:02:59] En het zou dus echt goed zijn als publieke dienstverleners en gemeenten preventief gaan toetsen om te analyseren waar de risico's in hun organisatie zitten.

[1:03:06] Niet met als doel zeggen, jij bent racist, jouw organisatie deugt niet.

[1:03:10] Maar om vooroordelen bij mensen of kwetsbaarheden in de processen bespreekbaar te maken.

[1:03:16] Om er iets aan te doen.

[1:03:17] Het probleem is namelijk veel groter dan enkele foute individuen.

[1:03:21] Gaat de minister een voortrekkersrol spelen in dit oppakken, zodat die discriminatietoets breed gebruikt gaat worden?

[1:03:27] En gaat de minister hetzelfde doen met de discriminatietoets die nu in de maak is voor de departementen?

[1:03:31] Dus mijn vraag is vooral welke regie gaat nou de Rijksoverheid, dus de minister ook, hierin nemen?

[1:03:35] Krijgt de aanpak van discriminatie een structurele plaats in bestaande initiatieven zoals werk aan uitvoering?

[1:03:41] En met welk budget?

[1:03:42] En hoe kunnen we dit nou volgen als Kamer?

[1:03:46] De antidiscriminatievoorzieningen zijn natuurlijk al genoemd, die zijn heel belangrijk.

[1:03:49] Het is goed dat dit stelsel verbeterd wordt, omdat veel te veel discriminatie nog nergens gemeld wordt.

[1:03:54] En het is eigenlijk triest dat een knelpunt was dat deze meldpunten onvoldoende gefinancierd werden.

[1:03:59] Ja, dan vinden we het kennelijk dus niet belangrijk genoeg met elkaar.

[1:04:02] En wat ook niet helpt, dat zijn die snoeiharde bezuinigingen op gemeentes.

[1:04:06] Maar waarom mag nou de versterking van dit stelsel vooral niks kosten?

[1:04:09] En moet het allemaal budgetneutraal plaatsvinden van de minister?

[1:04:12] En klopt het nou dat het geld hiervoor, wat we nu gaan doen voor de versterking van het stelsel, wordt weggehaald bij de gemeentes die toch al afkoersen op een financieel ravijnjaar?

[1:04:21] Voorzitter, de strijd tegen discriminatie en racisme en de strijd voor gelijke behandeling is nooit af.

[1:04:27] Politici moeten wel zelf het goede voorbeeld geven.

[1:04:31] De politiek van verdeel en heers maakt onze samenleving niet mooier.

[1:04:35] Dank u wel.

[1:04:38] Dank.

[1:04:38] Dan ga ik naar de inbreng van de heer Koops, NEC.

[1:04:42] Dank u wel, mevrouw de voorzitter.

[1:04:47] Dat de regering vastbesloten is om de bestrijding van discriminatie te intensiveren... dat blijkt meteen al uit het regeerakkoord.

[1:04:55] Maar dat blijkt ook uit de reacties van de minister op door de Kamer aangenomen moties.

[1:04:59] En het blijkt ook vandaag, en dan dus uit de leden van het parlement... omdat ik tot nu toe iedereen die het woord nam...

[1:05:06] in ieder geval de ernst hoort te benadrukken van het probleem wat vandaag ook aan de orde wordt gesteld in dit debat.

[1:05:11] Namelijk het probleem van een kennelijk toegenomen mate van discriminatie in de samenleving.

[1:05:16] Zowel op het gebied van het ervaren ervan als het daadwerkelijk vaststellen ervan.

[1:05:20] En dat is allebei doodernstig.

[1:05:25] De meest recente brief van de minister, die van afgelopen 27 januari, laat ook geen misverstand bestaan over de plannen die bestaan binnen de regering over het bestrijden van discriminatie.

[1:05:34] Daar kom ik zo meteen nog op terug met een vraag.

[1:05:37] Laat ik eerst hardop uitspreken hier dat de fractie van Nieuw Sociaal Contract alle initiatieven op dit vlak van harte aanmoedigt.

[1:05:44] Of het nu gaat om het vergemakkelijken van het doen van meldingen,

[1:05:47] Het bevorderen van het oppikken van dergelijke meldingen of over de handhaving en over de sanctionering van de gevallen waarin een gegrondbevinding plaatsgevonden heeft.

[1:05:58] Bij dit alles is dus het probleem dat Nederlandse minderheden meer dan ooit hebben aangegeven met discriminatie te maken hebben.

[1:06:05] En dat het in bijna 50% van de gevallen lijkt te gaan om daadwerkelijk verboden onderscheid op ras.

[1:06:11] Dat vind ik echt hartstikke verontrustend.

[1:06:13] Dat dat zo'n groot percentage is.

[1:06:16] En dat is dus de implementatie van de aangekondigde verbetering is ook urgenter dan ooit.

[1:06:21] En daar zal dan ook de strekking van mijn vragen zijn.

[1:06:23] Het gaat over die urgentie.

[1:06:26] Wat we zelf hebben gedaan, we hebben ons hard gemaakt als nieuw sociaal contract voor de instelling van die commissie die ziet op een toetsing aan grondrechten, waaronder het discriminatieverbod.

[1:06:35] Wij hopen en verwachten dat daar een heilzame werking van uit zal gaan bij het vaststellen van de wetten.

[1:06:40] Want de wetten uit het verleden hebben niet geleid tot het voorkomen van het discriminatie die we vandaag de dag moeten vaststellen.

[1:06:45] Dat is helaas een feit.

[1:06:47] We hopen dus in de heilzame werking van die commissie.

[1:06:50] Het is voor ons ook reden geweest om samen met anderen het initiatiefwetsvoorstel in te dienen dat etnisch profileren behoort uit te bannen.

[1:06:58] Echt, echt, ik hoor hoe hier opgeroepen wordt door andere Kamerleden... over het uitvoeren van eerder aangenomen moties.

[1:07:06] Maar volgens mij zitten we behoorlijk op één lijn.

[1:07:08] Dat in de verhouding tussen overheid en burger... mag eenvoudigweg niet worden gediscrimineerd.

[1:07:14] Dat mag gewoon niet.

[1:07:16] Wij denken dus zelf als Nieuw Sociaal Contract... dat door het opnemen in de Algemene Wet Bestuursrecht... van een verbod op enig onderscheid op ras of ethisch afkomst...

[1:07:24] Dat het heelzame daarvan uit bestaat dat elke burger in elke procedure zich kan beroepen.

[1:07:30] Regelrecht kan beroepen op dat verbod.

[1:07:33] En dan heeft de overheid maar gewoon uit te leggen dat er geen sprake was van een vorm van racisme.

[1:07:39] Een van de meest lelijke woorden die we hebben.

[1:07:42] Of discriminatie.

[1:07:43] Dat het gewoon niet is gebeurd.

[1:07:45] Die plicht ligt op die rust op de overheid.

[1:07:48] En de burger moet hem op een afdwingbare manier in kunnen roepen.

[1:07:53] Interruptie, de heer Van Nispen.

[1:07:55] Ja, dat is een interruptie uit interesse.

[1:07:57] Ook om de heer Koops nog wat extra toelichting te gunnen op dit punt.

[1:08:03] Want dit soort vormen van discriminatie en ongelijke behandeling zonder gerechtvaardigde onderscheid is nu natuurlijk ook al niet toegestaan.

[1:08:09] De algemene wet gelijke behandeling, de wet van strafrecht.

[1:08:11] Dus ik vind de gedachte sympathiek.

[1:08:13] Maar ik daag de heer Koops uit om nog nader te onderbouwen waarom dat nodig is, waarom dat toevoegt, om dat ook in de algemene wet bestuursrecht op te nemen.

[1:08:21] Want heeft dat dan vooral met de bewijslast te maken?

[1:08:22] Of wat is hier nou de motivering van?

[1:08:25] Waarom zouden we hier vol moeten stemmen?

[1:08:26] Laat ik het zo vragen in het kochtje.

[1:08:27] De heer Koops.

[1:08:29] Wat een geweldige uitnodiging om na de toelichting geven op dat wetsvoorstel.

[1:08:33] Het laatste zinnetje was in het kort, hoorde ik ook weer eens zeggen.

[1:08:36] Die was bij ons gegaan, die kwalijke.

[1:08:41] Het is knap lastig om je te beperken als je echt heel enthousiast wordt over een bepaald idee.

[1:08:46] Maar het antwoord is simpel.

[1:08:47] Er is een lange procedure geweest, juridische producer, waarbij precies de politie werd aangesproken op vormen van racisme.

[1:08:53] Simpelweg omdat ze mensen met een donkere huiskleur eerder uit de rij plukten als ze in de rij stonden bij het vliegtuig.

[1:08:59] Nou, dat kon gewoon niet, bleek gewoon een vorm van een instructie te zijn... dat mensen met een donkere huiskleur er eerder uit konden worden gepakt.

[1:09:05] En het heeft de burgers die die kwestie aan de orde hebben gesteld... ontzettend veel moeite gekost om in rechten vastgesteld doen te krijgen... dat dat was gebeurd en bovendien ook dat het niet mocht.

[1:09:14] Er is over geprocedeerd bij de rechtbank en bij het Hof.

[1:09:17] En het Hof heeft zo'n conclusieve uitspraak hierover gedaan... dat het helemaal niet zo lastig is om te zien dat je dit in de wet moet opnemen.

[1:09:23] Het is deels dus een codificatie van iets wat we eigenlijk allemaal gewoon simpelweg al weten... maar wel zo'n manier van codificatie dat het inderdaad als het ware een bewijslast omdraait... in voorkomende gevallen als het vermoeden ontstaat... dat een vorm van ontoelaatbare discriminatie plaatsgevonden heeft.

[1:09:40] Tot zover de toelichting daarop en dan keer ik gauw terug naar...

[1:09:43] Waarvoor we hier ook zitten.

[1:09:45] Gaat uw gang.

[1:09:46] Namelijk de minister en de regering.

[1:09:51] Na mijn enthousiasme hierover is het knap vervelend om weer terug te komen op wat wel vervelend is nu te constateren.

[1:09:57] Namelijk de enorme kosten en het enorme reputatieverlies die het gevolg zijn van de hersteloperaties.

[1:10:03] Waar je het op detailniveau ook over oneens bent, zelfs indachtig de bijdrage aanbiedt.

[1:10:09] om het zo eens te benoemen, van het Forum van Democratie aan dit debat.

[1:10:12] Zelfs als ik daar aan denk, dan denk ik dat iedereen het erover eens is... dat hersteloperaties voorkomen moeten worden.

[1:10:18] Ze zijn schaamtevol, ze zijn uiterst pijnlijk.

[1:10:21] Het is een herbeleving voor iedereen die betrokken is.

[1:10:24] En ze zijn uiterst kostbaar.

[1:10:25] Dus dat moet gewoon niet gebeuren.

[1:10:27] En prioriteit voor de regering moet dus zijn het voorkomen van een volgende affaire... in plaats van het verstoppen van een affaire zoals onder vorige regeringen heeft plaatsgevonden.

[1:10:36] Regeringen waar overigens de PVV geen bewindslieden aan heeft gefourneerd.

[1:10:42] Het is essentieel dat beleidsverbeteringen worden doorgevoerd specifiek over discriminatie.

[1:10:47] Nou, ik kom terecht op een van de hoofdpunten van vandaag en ik weet dat ik moet afronden.

[1:10:52] Dan gaan we eerst aan interruptie.

[1:10:53] Dan kunt u straks uw hele hoofdpunt in één keer doen.

[1:10:56] U heeft een interruptie.

[1:10:58] Ja, voorzitter, de heer Koops heeft een mooi betoog gehouden... en ging toen naar het kabinet en de regering.

[1:11:08] En hij haast zich te zeggen dat de toeslagenaffaire... niet is veroorzaakt door PVV-bewindspersonen.

[1:11:14] Nou, dat klopt.

[1:11:16] Maar ik ben wel benieuwd hoe de heer Koops dan reflecteert... op uitspraken van huidige bewindspersonen... en hoe hij denkt dat dat dan bijdraagt aan het voorkomen van een nieuwe...

[1:11:26] ...affaire door discriminerend overheid te handelen.

[1:11:29] Gaat uw gang.

[1:11:31] Ik kan u zeggen dat ik lang nagedacht heb over de uitspraken waar u nu op doelt... ...en dat ik op dit moment niet mijn rol vind om daar enig commentaar op te gaan geven.

[1:11:41] Niet buiten de microfoon.

[1:11:42] Gaat u verder?

[1:11:46] Ik wil mezelf kort houden, maar ik wil er ook geen misverstand over laten bestaan.

[1:11:49] Ik maakte die opmerking zojuist omdat ik voornamelijk bang ben dat in de toekomst nieuwe affaires ontstaan, juist omdat ze in het verleden al zijn ontstaan.

[1:11:55] Dat moet worden voorkomen.

[1:11:56] Dat is volgens mij waar we hier met z'n allen voor zitten.

[1:11:58] Ik zit hier niet om enige persoonlijke mening te geven over enige uitlating die in het recente verleden door bewindspersonen is gedaan.

[1:12:04] Daar ga ik me ook niet toe laten verleiden.

[1:12:06] En als ik nou de vraag heb gemist, dan hoop ik dat u mij verbetert.

[1:12:11] Gaat u gang voor interruptie?

[1:12:12] Nou, meer gewoon een punt van orde.

[1:12:14] Ik vind dat als Kamerlid A een vraag stelt aan Kamerlid B, dat Kamerlid A daar een antwoord op mag verwachten.

[1:12:20] En een Kamerlid wat niet persoonlijke mening wil geven, vind ik een redelijk unicum in de Nederlandse parlementaire geschiedenis.

[1:12:28] Dus ik hoop dat de heer Koops daar toch zijn mening over wil geven.

[1:12:32] Ik begrijp de opmerking, maar nergens in het reglement van orde staat hoe Kamerleden verplicht zijn om te antwoorden.

[1:12:38] Dus ik begrijp de opmerking, maar ik kan niemand ergens toe verplichten.

[1:12:41] Heer Koops, wilt u daar nog kort op reageren?

[1:12:43] Ik zal proberen zo min mogelijk te vervallen in gewoonte uit mijn vorige beroep.

[1:12:46] Laat ik dat vooropstellen.

[1:12:48] En daarnaast hoop ik heel erg te blijven focussen op waar we hier vandaag voor zitten.

[1:12:52] Namelijk hoe om te gaan met de bergeninformatie die we door moesten gaan ter voorbereiding op deze vergadering.

[1:12:57] En buiten het verband van dit debat ga ik overgraag met u het gesprek aan over uitlatingen die aan de regering zijn toe te schrijven.

[1:13:06] Ik kom terug op de vraag naar de Rijksbrede Sturing.

[1:13:09] Oh, excuus.

[1:13:10] Toch nog dan de heer Van Baarle.

[1:13:11] Gaat u gang.

[1:13:12] Ja.

[1:13:13] Ja, voorzitter, want zo makkelijk komt de heer Koops natuurlijk niet weg.

[1:13:17] Want, voorzitter, de heer Koops kan een verhaal houden... waarvan je denkt dat de fractie van het NRC het heel erg belangrijk vindt... om te normeren tegen discriminatie.

[1:13:27] Maar als je aan de andere kant, ik heb het net opgelezen, bewindspersonen hebt... Mevrouw Keizer gaat naar de rechter om te kunnen zeggen... Jodenhaat is bijna onderdeel van de islamitische cultuur.

[1:13:37] verwerpelijke stigmatiserende uitspraak.

[1:13:40] Staatssecretaris Nobel zei islamitische jongeren... die onderschrijven voor een heel groot deel onze normen en waarden niet.

[1:13:46] Staatssecretaris Jansen bleef achter die racistische minder-minder-uitspraak staan.

[1:13:51] Voorzitter, als de heer Koops namens NRC niet bereid is... om hier iets van te vinden, om dit te normeren... dan ondergraaft hij zijn hele betoog.

[1:14:01] Spreek u zelf daar eens over uit, zeg ik tegen de heer Koops.

[1:14:05] Gaat uw gang.

[1:14:06] Ik vind dat een gerechtvaardige vraag.

[1:14:10] Het zich erover uitspreken zal ik misschien ook op enig moment doen... al dan niet namens de fractie van Nieuw Sociaal Contract, maar niet vandaag.

[1:14:16] Want vandaag is echt gericht op hoe wij willen dat nu op dit moment wordt omgegaan... met de daadwerkelijk concreet aangeleverde voorstellen door de regering... ter bestrijding van niet alleen institutioneel discriminatie... maar ook het gevoelens van discriminatie zoals die zijn vastgesteld in de rapporten die ons zijn toegestuurd...

[1:14:32] Dus met alle respect voor de vraag en ook het begrip voor de reden om die te stellen, schuif ik dat hier vandaag voor me uit.

[1:14:38] Vervolgende interruptie, de heer Van Baarle.

[1:14:41] Ja, voorzitter, niet vandaag.

[1:14:43] Ik stel die vraag vandaag.

[1:14:44] Voorzitter, en de Nederlandse grondwet in onze rechtspraak staat, die wordt erdoor verzwakt als mensen zich niet uitspreken op het moment dat de Nederlandse grondwet en de Nederlandse rechtsstaat met voeten getreden worden door dit soort uitspraken van ministers.

[1:15:00] En voorzitter, NRC geeft hiermee al die Nederlandse islamitische jongeren die door die uitspraken geraakt worden, gewoon een klap in het gezicht.

[1:15:08] Al die Marokkaanse Nederlanders die geraakt zijn doordat er een staatssecretaris zegt ik sta achter de minder minder uitspraak, geeft NRC daarmee een klap in het gezicht.

[1:15:17] Al die mensen in Nederland voelen zich in de steek gelaten doordat politici zich niet uitspreken tegen ministers en staatssecretarissen die discriminerende uitspraken doen.

[1:15:26] En voorzitter, ik zou tegen de heer Koops willen zeggen.

[1:15:29] Spreek u uit tegen discriminatie in plaats van met mensen die discrimineren te dansen.

[1:15:36] Voorzitter.

[1:15:37] Gaat u gang.

[1:15:42] Ik heb het volste respect en het volste begrip voor de passie waarmee deze interruptie werd gepleegd en de inhoud ervan.

[1:15:51] Ik blijf erbij dat ik het op dit moment echt niet mijn positie vind dat er geen sprake is van een bystander effect.

[1:16:00] waar DENK zojuist op doelde... op het moment dat ik mij blijf concentreren... op de stukken die te grondslag liggen aan dit debat.

[1:16:07] Ik heb er werkelijk waar heel erg over nagedacht.

[1:16:09] Ik heb bepaald een genuanceerd standpunt... over wat er aan uitlatingen is gedaan... door de bewindspersonen die thans in de regering zitten...

[1:16:16] Ik denk dat er ook al een enorm aantal debatten en hele fellen ook over zijn gevoerd.

[1:16:21] Tegelijk blijf ik zeggen, ik blijf fel op antidiscriminatie.

[1:16:24] En ik hoor de regering zelf zeggen dat er geen sprake is van discriminatie en of racisme binnen die regering.

[1:16:30] Dat is dan iets waar ik even als uitgangspunt neem bij het bespreken van al hetgeen wij vandaag aan de orde hebben te stellen.

[1:16:38] Helder.

[1:16:39] Ja, dank.

[1:16:39] Dan heeft u nog een interruptie van de heer Seder.

[1:16:41] Gaat uw gang.

[1:16:41] Ja.

[1:16:42] Ja, voorzitter, dit argument, in ieder geval de gedachte erachter, heeft meedoet toegeleid dat er enorme schandalen hebben kunnen ontstaan.

[1:16:53] De kinderopvangtoeslagaffaire, we hebben recent het rapport gehad.

[1:16:57] Daar heeft mede de Tweede Kamer een kwalijke rol in gehad.

[1:17:01] Omdat bepaalde mensbeelden, bepaalde normatieve en impliciete gedachten... onder het mond van fraudeaanpak en beleid terechtkwamen.

[1:17:09] En zo het leven van duizenden, want tienduizenden mensen hebben vermorseld.

[1:17:15] En het is onze taak als volksvertegenwoordiger, maar ook als controleur van de regering... om hierop te reageren.

[1:17:23] Dus ik ben het niet eens met de notie dat we ons hier alleen beperken tot de agenda.

[1:17:28] Ik denk dat het belangrijk is dat Nederland wil weten wat NSC vindt.

[1:17:32] Ik denk dat het gewoon heel belangrijk is.

[1:17:33] U bent een grote partij, u heeft veel verantwoordelijkheid gekregen.

[1:17:36] Dan is mijn vraag, die ik ook aan de minister stelde, maar ik wil hem ook aan u stellen.

[1:17:41] Mevrouw Sylvester, de voorzitter van de staatscommissie...

[1:17:44] Die heeft gesteld dat dit kabinet het risico vergroot op discriminatie door de overheid.

[1:17:49] Omdat het zelf discriminerende uitingen doet.

[1:17:52] Mijn vraag is als controleur van die regering.

[1:17:55] Deelt u die overtuiging of niet?

[1:17:57] Als u hem niet deelt is het ook prima.

[1:17:59] Maar ik denk dat we wel op zijn minst als Kamerleden elkaar mogen bevragen op het standpunt van de fractie.

[1:18:04] Gaat uw gang.

[1:18:06] Hier ben ik het volkomen mee eens met wat meneer C. zegt.

[1:18:09] Iedereen mag elkaar ondervragen over de standpunten van de fractie.

[1:18:12] En u heeft gezien dat de fractie van NSC niet gestopt is om de regering te steunen op dit moment.

[1:18:17] Ook niet in de hand van die verbat.

[1:18:19] Maar waar ik het meest op aansla, dat is de combinatie van commentaren van mevrouw Silvester...

[1:18:25] ...hier aanwezig, tot mijn zeer grote vreugde.

[1:18:28] Ook in combinatie met het korte briefadvies wat ik in handen heb... ...het voorkomen van discriminatie in de publieke dienstverlening.

[1:18:36] Daar is een heel compleet rapport wat eraan te grondslag ligt.

[1:18:39] En dat is iets waar ik echt ontzettend naar uitkijk om kennis van te gaan nemen.

[1:18:42] En daarmee kom ik namelijk terug op die toeslagenaffaire...

[1:18:46] die reden voor mij is geweest om überhaupt mij de politiek in te bewegen... die me ontzettend aan het hart is gegaan... omdat ik gezien heb hoe die dat mensen kapot heeft gemaakt... en die nooit meer mag voorkomen.

[1:18:58] Wat je daar ziet, wat daar gebeurd is, is een vorm van institutioneel...

[1:19:03] ...discriminatie die als eindresultaat had dat mensen werden vermorzeld.

[1:19:08] Het hele punt is tegelijk ook dat bij zowel de parlementaire enquête... ...fraudebeleid als bij andere onderzoeken vastgesteld is... ...dat het niet zozeer ging om de gevallen waarin een individu zich...

[1:19:18] intrinsiek schuldig maakte aan de strafbare feiten rond discriminatie... maar dat het een optelsom was van allerlei verschillende activiteiten... zoals de inzet van algoritme... die netto als resultaat dat die mensen worden vermorzeld.

[1:19:31] Zou het iets korter kunnen op de interruptiescherm?

[1:19:34] Mevrouw, ik moet erin komen.

[1:19:35] Ik was al gewaarschuwd dat het klokje loopt mee hier.

[1:19:37] Als meneer Seder het goed vindt, dan vervolg ik hier mijn betoog... en dan zijn we vast nog niet klaar.

[1:19:43] De heer Seder, gaat u gang.

[1:19:46] Ja, ik vind het een boeiend betoog om met elkaar nog van gedachten te wisselen.

[1:19:51] Maar het komt niet terug op mijn vraag.

[1:19:53] Want ik zie niet in waarom u als individu... die het afgelopen jaar ook gezien heeft... welke uitspraken wel of niet zijn gedaan.

[1:20:00] Er zijn nota bene NSC-Kamerleden, uw collega's... zijn opgestapt om zin de redenen... maar mede ook door hoe dit kabinet zich heeft opgesteld... in bepaalde situaties.

[1:20:13] En mijn vraag daarin is...

[1:20:15] Ik ga hem nog een keer stellen.

[1:20:16] Ik hoop daar ook op een antwoord te krijgen.

[1:20:18] Vanuit uw eigen bevindingen, zowel in de Kamer als daarbuiten... deelt u de opvatting van de voorzitter van de commissie... die stelt dat dit kabinet het risico vergroot op discriminatie.

[1:20:29] Ik zeg niet dat het gaat gebeuren, maar het wel het risico vergroot... mede op de manier waarop zij zelf bepaalde uitingen doet.

[1:20:36] Herkent u dat probleem of herkent u dat als individu niet?

[1:20:40] Nee, dat idee heb ik niet.

[1:20:43] De heer Koops.

[1:20:45] We hebben het niet over de voorzitter van de staatscommissie, mevrouw.

[1:20:48] En over... Ik ben er simpelweg nog niet aan toe...

[1:20:56] mevrouw de voorzitter, om definitieve conclusies te trekken... en daarmee dus ook mijn mening te vormen.

[1:21:00] Want die dingen hangen erg samen in mijn geval.

[1:21:03] Naar aanleiding van de opmerkingen van de voorzitter.

[1:21:07] Maar ik verzeker u, ik verzeker de voorzitter dus, u allen... dat ik alles wat de voorzitter heeft gezegd... zal betrekken bij het uiteindelijk trekken van conclusies.

[1:21:18] Dat is deel 1.

[1:21:19] Helder.

[1:21:20] En ten tweede weten we wat de standpunt is van een nieuw sociaal contract.

[1:21:23] Over het vertrouwen dat in de regering kan worden gesteld op dit moment.

[1:21:25] Want we staan nog achter die regering.

[1:21:27] En dat is dus het standpunt van een nieuw sociaal contract.

[1:21:30] Gaat u verder dan met uw betoog?

[1:21:32] Ik zal me beperken.

[1:21:33] Ik zal alle volzinnen waar ik een tijdje op heb gedaan overslaan en de vragen stellen.

[1:21:37] Want daar gaat het mij nu om.

[1:21:41] De eerste vraag.

[1:21:43] Mij is opgevallen...

[1:21:45] dat de nationaal coördinator antisemitismebestrijding niet valt onder de minister van Binnenlandse Zaken, maar onder de minister van Justitie en Veiligheid.

[1:21:53] En dat betrek ik even bij de vraag aan de regering, aan deze minister, als het gaat over het...

[1:22:01] Hoe zeg je dat?

[1:22:02] Rijksbreed aansturen en coördineren van alle pogingen die worden gedaan, alle inspanningen die worden verricht om vormen van discriminatie en racisme tegen te gaan.

[1:22:12] Ik zie het namelijk als probleem dat er meer dan één probleem-eigenaar lijkt te bestaan.

[1:22:16] De minister van Veiligheid en Justitie en de minister van Binnenlandse Zaken.

[1:22:20] En mijn vraag is dus aan de minister om te reageren, te reflecteren op het probleem van coördinatie...

[1:22:27] ...van inspanningen, antidiscriminatie-inspanningen... ...die vallen op dit moment onder meerdere ministeries en meerdere bewindspersonen.

[1:22:35] Dat is vraag één.

[1:22:36] Vraag nummer twee, die zit mij persoonlijk het meest hoog.

[1:22:38] Ik wil u ook vast aangeven dat u over uw tijd bent.

[1:22:41] Ik weet niet hoeveel vragen u heeft, maar of u dan naar een afronding zou willen gaan.

[1:22:46] Ik heb anderen ook iets meer ruimte geven, dus ik laat u nog heel even ruimte.

[1:22:49] Maar als er tien vragen zijn, dan zullen we het recht moeten inkorten.

[1:22:52] Nee, ik heb er nog drie.

[1:22:54] De eerste betreft, kan de minister antwoord geven op de vraag hoe lang het nog duurt voordat de toegang van de burger, van de melder, wordt verbeterd naar de meldpunten waarbij je een vorm van discriminatie kan gaan melden?

[1:23:09] Dat kan namelijk simpelweg niet lang wachten en is nu veel en veel te ingewikkeld.

[1:23:12] Het moet worden gestroomlijnd en moet worden verbeterd.

[1:23:15] En de vraag is hoeveel tijd is daarmee gemoeid?

[1:23:21] In het algemeen wil ik hier opmerken dat wij de aanbevelingen van de staatscommissie tegen discriminatie en racisme, die nu bekend zijn al, dat we die gewoon steunen.

[1:23:30] En de vraag is of de minister nieuwe inzichten heeft gevonden in het briefadvies zoals dat nu voor ligt.

[1:23:36] En de laatste vraag is dat al aan de ambtsvoorganger van de huidige minister, aan meneer Jongen, een toezegging is ontlokt.

[1:23:45] En dat gaat over onderzoek naar risicoselectie en a-selecte steekproeven, een duidelijke oorzaak van discriminatie.

[1:23:53] Daar zou een onderzoek naar komen, dat is vorig jaar op 16 april toegezegd.

[1:23:56] Dat hebben we alleen nog steeds niet.

[1:23:57] Dat was nu heel behulpzaam geweest.

[1:23:59] En mede gelet op de inbreng van de SP, denk ik hier dan ook.

[1:24:02] Hoe staat het ervoor?

[1:24:04] Wanneer gaat die toezegging gestand worden gedaan?

[1:24:06] Helder, dank.

[1:24:08] Dan mag uw microfoon uit en dan ga ik naar een collega naast u van de PVV, de heer Deen.

[1:24:13] Ja, voorzitter, dank u wel.

[1:24:16] Discriminatie kan overal plaatsvinden, binnen alle lagen van de bevolking, op straat, op universiteiten, in het openbaar vervoer, tussen alle etniciteiten, overal.

[1:24:28] Echter, als ik google op aangifte doen van discriminatie, zie ik eigenlijk gelijk wat het grote probleem is, namelijk een weerwaar aan instanties.

[1:24:37] We zien eigenlijk door de boom het bos niet meer, totaal geen overzicht en geen duidelijkheid.

[1:24:43] Ik heb hier al eerder iets over gezegd.

[1:24:44] We komen namelijk langs een papieren berg aan evaluaties, rapporten, brieven, handreikingen, aanbevelingen, et cetera.

[1:24:52] En wie houden zich er onder andere mee bezig?

[1:24:55] Een staatscommissie, een nationaal coördinator, een college voor de rechten van de mens, gemeentelijke ADV's, antidiscriminatievoorzieningen.

[1:25:06] Diverse meldpunten, de ombudsman, slachtofferhulp en et cetera.

[1:25:11] En daarnaast nog een groot aantal al dan niet gesubsidieerde belangenorganisaties en nog een groot aantal andere clubs en clubjes.

[1:25:19] Totaal geen structuur, voorzitter, maar een weerwar aan instanties en versnippering van organisaties en daarmee ook gepaard hoge kosten.

[1:25:29] Die minister is van plan in te zetten op één stevige centrale organisatie.

[1:25:33] En wij zullen dan ook zorgvuldig naar dit voorstel kijken als die minister daarmee komt straks.

[1:25:42] Voorzitter, wat speelt er momenteel op dit punt in de praktijk?

[1:25:46] De afgelopen vijf jaar heeft één op de drie 65-plussers bijvoorbeeld in Nederland te maken gehad met discriminatie op basis van leeftijd.

[1:25:54] Dat lazen we gisteren in De Telegraaf.

[1:25:56] Senioren kregen onder andere te maken met uitsluiting op financieel vlak, in de zorg en op het werk.

[1:26:04] Ondervraagden gaven aan dat ze geen auto konden huren omdat ze te oud waren.

[1:26:07] of dat de limiet van hun creditcard fors naar beneden is bijgesteld... omdat zij een bepaalde leeftijd hebben bereikt.

[1:26:16] Voorzitter, 12% van de 65-plussers heeft de ervaring... dat dokters klachten direct toeschrijven aan de leeftijd.

[1:26:23] En ook het stoppen van bevolkingsonderzoeken na het 75ste levensjaar... wordt als onrechtvaardig gevoeld door deze doelgroep.

[1:26:33] Er wordt op grote schaal getwijfeld over de inzetbaarheid op grond van leeftijd van ervaren werknemers.

[1:26:39] Vindt de minister het ook zorgwekkend dat ouderen zo aan de kant worden gezet?

[1:26:44] Ten meer omdat deze groep de komende jaren nog flink zal doorgroeien, voorzitter.

[1:26:49] En daarmee ook het aantal gevallen van discriminatie en uitsluiting.

[1:26:53] Wat is de regering van plan hiertegen te ondernemen?

[1:26:58] De voorzitter van de staatscommissie tegen discriminatie en racisme...

[1:27:03] geeft in de regel adviezen aan de minister.

[1:27:06] Vorige week gaf ze ook een interview in het NRC van 21 januari.

[1:27:12] En daarin wordt eigenlijk het kabinet ervan beschuldigd... het risico op discriminatie door de overheid te vergroten.

[1:27:20] Door discriminerende uitspraken te doen.

[1:27:22] En ze noemt daarbij een aantal bewindspersonen bij naam.

[1:27:26] Deze staatscommissie heeft wat mij betreft tot wettelijke taak de regering te adviseren.

[1:27:32] En wat draagt dit soort interviews nou bij aan het oplossen van problemen, is mijn vraag, voorzitter.

[1:27:39] Vindt de minister ook dat deze voorzitter door op deze manier de publiciteit te zoeken en politiek gemotiveerde uitspraken te doen, haar boekje te buiten is gegaan?

[1:27:49] Zo nee, waarom niet?

[1:27:51] Interruptie, de heer Van Baarle.

[1:27:54] Ja, voorzitter, hier is toch de wereld op z'n kop.

[1:27:58] Want in plaats van dat de PVV wijst naar de oorzaak van het probleem... namelijk dat er een PVV-staatssecretaris is die lekker bij WNL gaat zitten... en zegt van ja, die minder Marokkanen-uitspraak van Wilders... daar sta ik achter, die vind ik prima.

[1:28:14] Dus eigenlijk gewoon...

[1:28:16] We hebben een racistische staatssecretaris in Nederland.

[1:28:18] Laat het maar gewoon even benoemen zoals het is.

[1:28:20] In plaats van daarop te wijzen, gaat de heer Deen de mensen die daartegen opstaan als schuldig aanwijzen.

[1:28:27] Heeft de heer Deen wel enig besef wat hij hiermee doet?

[1:28:31] Namelijk dat hij de dader tot slachtoffer maakt, voorzitter.

[1:28:36] Gaat uw gang.

[1:28:38] Ja, voorzitter.

[1:28:39] Dank u wel.

[1:28:41] Kijk, het noemen van deze drie bewindspersonen, dat mag.

[1:28:47] En u heeft als Kamerlid daar ook enorm veel mogelijkheden toe gehad om deze bewindspersonen hierover te ondervragen.

[1:28:54] Dat is ook gebeurd.

[1:28:55] Ze hebben daar een uitleg gegeven.

[1:28:57] Sterker nog, één van de bewindspersonen heeft een rechtszaak gestart.

[1:29:03] Dus dat moet nog onder de rechter komen.

[1:29:04] Dus weet u, verder ga ik over dit onderwerp helemaal niet oordelen.

[1:29:09] En zeker niet over zaken die op dit moment onder de rechter liggen.

[1:29:12] Dus u heeft daar de mogelijkheden toe gehad.

[1:29:15] Ik vind ook dat er uitgebreid op is gereflecteerd door de betrokken bewindspersonen.

[1:29:20] En dan denk ik, en dan is mijn vraag aan de minister, om dat wederom na een aantal maanden weer op te rakelen waar het toe bijdraagt.

[1:29:29] Wat het oplost.

[1:29:30] Dat is mijn vraag.

[1:29:33] Ja, alleen kunt u niet per se vragen stellen, maar als de heer Van Baan er nog een interruptie op legt, kans wel uw laatste, dan weet u dat.

[1:29:39] Ja, voorzitter, inderdaad mijn laatste, maar ik spendeer hem graag aan de PVV.

[1:29:44] Voorzitter, waar dat toe bijdraagt, voorzitter, is dat het bijdraagt aan de strijd tegen discriminatie en racisme, voorzitter.

[1:29:54] En de PVV is in dit huis en binnen deze regering de grootste exponent van discriminatie en racisme.

[1:30:02] Want het is nogal wat dat iemand die gewoon zegt, minder, minder Marokkanen, minder van een bevolkingsgroep hebben in Nederland, dat dat in de regering zit, voorzitter.

[1:30:12] En ik zou tegen de heer Deen willen zeggen, als dat de PVV is, als de PVV nog steeds vindt minder, minder, minder Marokkanen in Nederland, dan zit de heer Deen bij een racistische partij, bij een racistische club.

[1:30:26] En dat moet uit de regering.

[1:30:27] Dat moet bestreden worden in het parlement.

[1:30:30] En dat zullen wij doen op elk mogelijk moment.

[1:30:33] Dat is wat het oplevert, zeg ik tegen de heer Deen.

[1:30:36] De heer Deen.

[1:30:39] Ja, dank u wel.

[1:30:40] Voorzitter, ik hoor geen specifieke vraag.

[1:30:42] Maar ik hoor wel natuurlijk weer het bekende riedeltje van de heer Van Baarle van DENK.

[1:30:48] Dat is de partij die onder andere het levenswerk heeft gemaakt om discriminatie tot kunst te verheffen.

[1:30:58] Ik kijk altijd heel hard schreeuwen en wijzen naar anderen.

[1:31:02] Dat is een beetje de structuur die Denk zich heeft toegeeigend.

[1:31:06] Terwijl andere beschuldigen van discriminatie... en het echte probleem wordt daar natuurlijk niet mee benoemd.

[1:31:13] Want dat is namelijk het aanjagen wat de heer Van Baarle... en zijn partij dagelijks hier in de Kamer laten zien.

[1:31:19] Het aanjagen van jodenhaat en discriminatie, antisemitisme.

[1:31:24] Dat is wat er gebeurt momenteel.

[1:31:26] Ik zou zeggen, gaat u vervolgen uw betoog.

[1:31:28] Had u een interruptie, de heer Koops?

[1:31:30] Oké, gaat u gang, interruptie.

[1:31:33] Even ter verheldering is de vraag aan mijn collega van de PVV.

[1:31:38] Ik neem even als uitgangspunt dat er vormen van racisme en discriminatie zijn... die vallen onder uitingsdelicten.

[1:31:44] Puur van hoe je uitdrukt kan discriminerend zijn en is strafbaar.

[1:31:47] En hetzelfde geldt voor ontzettend veel andere communedelicten... die je met een racistisch oogmerk kan plegen.

[1:31:53] Nou, dat even daar gelaten.

[1:31:55] Met alle respect voor de vrije vermeningsuiting is de heer Deen het met mij eens... dat we hoe dan ook depolariserend ons moeten uitdrukken in dit kabinet...

[1:32:02] ...en in dit parlement en in deze regering?

[1:32:05] Dat is de vraag.

[1:32:08] Voorzitter, we hebben artikel 1 van de grondwet.

[1:32:11] Daarin wordt discriminatie strafbaar gemaakt.

[1:32:16] Daarin staat ook dat allen die zich in Nederland bevinden... ...in gelijke gevallen gelijk behandeld worden...

[1:32:23] vinden personen of organisaties of mensen dat dat niet gebeurt, dan hebben wij gelukkig een democratische rechtsstaat.

[1:32:29] En daar is er gewoon een weg te bewandelen.

[1:32:31] Ik zou zeggen, doe aangifte en dan belanden we in een rechtsspraak of iets dergelijks.

[1:32:36] Daar ben ik een groot voorstander van.

[1:32:37] Dus ik vind, dat is op deze manier eigenlijk heel goed georganiseerd en geregeld in Nederland.

[1:32:44] Oké, helder.

[1:32:45] De heer Koops, dat is dan uw laatste interruptie.

[1:32:46] Gaat uw gang.

[1:32:47] Oké, dat was geen antwoord op de vraag.

[1:32:50] De vraag was of meneer Deen het eens is met de stelling... dat wij depolariserend behoren op te treden in deze regering, dit kabinet en dit parlement.

[1:32:58] De heer Deen.

[1:33:00] Ja, dan zal de heer Koops echt duidelijk moeten uitleggen wat hij hier precies mee bedoelt.

[1:33:04] Wat zijn nou depolariserende opmerkingen?

[1:33:07] Daar kan ik niet zoveel mee.

[1:33:09] Oké, helder.

[1:33:10] De heer Van Nispen, interruptie.

[1:33:13] Voorzitter, ik vond het goed dat de heer Deen het had over leeftijdsdiscriminatie.

[1:33:17] Dat had ik ook op mijn lijstje staan, kwam ik niet aan toe.

[1:33:19] Dat was een goed en belangrijk punt.

[1:33:21] Het had de heer Deen ook wel gesierd om ook andere vormen van discriminatie... die voor zijn partij misschien wat spannender zijn... om die ook te benoemen en daar ook vragen over te stellen.

[1:33:27] Maar daar gaat iedereen natuurlijk zelf over.

[1:33:30] Verder heeft de heer Deen wel veel...

[1:33:32] aandacht besteedt, ook in punten van orde, dat bepaalde uitspraken van PVV-bewindspersonen niet genoemd mochten worden, dat de heer Wilders hier niet genoemd mocht worden.

[1:33:41] En vervolgens tot overmaat van ramp geeft de heer Deen ook nog een sneer aan de voorzitter van de staatscommissie, die gewoon heel netjes heeft gezegd in een briefadvies en ook in interviews, dat Kamerleden en bewindspersonen zich in woord en daad verantwoordelijkheid moeten nemen voor een cultuur die meer geleerd...

[1:33:55] In ieder geval dat ook Kamerleden en bewindspersonen niet moeten discrimineren.

[1:33:58] En zich gewoon aan de wet moeten houden.

[1:33:59] En zich inderdaad depolariserend horen uit te spreken.

[1:34:02] Dus ik vind het hartstikke prettig dat de PVV deelneemt aan dit debat.

[1:34:05] Maar probeer dan ook echt met een bijdrage te komen die ingaat op de kern van het probleem.

[1:34:09] En niet afleiden van...

[1:34:11] Neem nou ook een beetje verantwoordelijkheid voor uitspraken van de heer Wilders, voor uitspraken van bewindspersonen.

[1:34:16] En blijf alsjeblieft van een instituut af, van een staatscommissie die nota bene goed werk doet voor ons allemaal.

[1:34:22] Mogen we daar ook een beetje respect van verwachten en een beetje minder polarisering.

[1:34:25] Want die politiek van verdeel en heers van de PVV, voorzitter, die maakt onze samenleving gewoon niet mooier.

[1:34:30] Dat hoeft niet.

[1:34:30] De heer Deen.

[1:34:32] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:34:34] Ja, ik heb...

[1:34:36] In aanleiding van de interruptie van de heer Seder, die ook de naam noemde van deze voorzitter van de staatscommissie, en ik de voorzitter daar niet heb horen ingrijpen, ik heb er ook verder niemand over gehoord, heb ik gemeend ook te kunnen verwijzen naar de voorzitter van deze staatscommissie, niet bij naam genoemd, maar wel door te verwijzen naar een interview in een dagblad wat heeft plaatsgevonden.

[1:34:57] Dus in dat kader heb ik gemeend dat te moeten kunnen doen, zeg ik tegen de heer Van Nispen.

[1:35:04] Helder.

[1:35:04] De heer Van Nispen, uw laatste interruptie.

[1:35:07] Ja, voorzitter, ik vind het niet zo heel erg helder.

[1:35:08] Dat was namelijk precies mijn punt niet.

[1:35:10] Mijn punt was niet een punt van orde dat ik zei... de heer Deen mag niks vinden van een voorzitter van de staatscommissie.

[1:35:15] Al is het inderdaad wel wat hypocriet, dat geef ik toe aan de heer Deen... dat hij eerst hier iedereen probeert de mond te snoeren... dat niemand iets mag zeggen over iemand die niet deelneemt aan het debat... en dat vervolgens wel zelf doet, dat geef ik toe.

[1:35:25] Dat was inderdaad best hypocriet van de heer Deen.

[1:35:29] Maar mijn punt was, kom nou ook echt met een fatsoenlijke bijdrage aan dit debat.

[1:35:32] Benoem ook voor de PVV wat spannendere vormen van discriminatie dan enkel leeftijdsdiscriminatie.

[1:35:37] Wat echt nogmaals inhoudelijk een goede vraag was.

[1:35:39] Maar kom ook met andere voorbeelden.

[1:35:41] En probeer nou eens op de inhoud in te gaan dat de voorzitter van de staatscommissie gewoon een punt had.

[1:35:46] Dat kamerleden en bewindspersonen ook een rol hebben te spelen, ook in het politieke debat.

[1:35:51] Dat discriminatie benoemd moet worden en dat politici...

[1:35:54] Kamerleden, bewindspersonen, we horen bij te dragen aan depolarisatie.

[1:35:58] Dat is de oproep die ik doe aan de heer Deen.

[1:36:03] Ja, voorzitter, dank u wel.

[1:36:04] Ik ga op heel veel punten in.

[1:36:06] En ik bepaal natuurlijk zelf op welke punten ik inga.

[1:36:08] Ik krijg zelfs een compliment van de heer Van Nispen.

[1:36:11] Dat het over leeftijdsdiscriminatie heb ik een inbreng gehad.

[1:36:14] Ik heb een inbreng gehad over allerlei instanties... die zich bemoeien met discriminatie en racisme.

[1:36:20] Die daarvoor in het leven zijn geroepen.

[1:36:22] Ik heb de Weerwar daarover gemeld.

[1:36:24] Ik ben volgens mij de enige die in is gegaan op de brief van de minister... waarin ze aangeeft welke richting zij wil bewandelen.

[1:36:30] Dus...

[1:36:31] Ja, ik denk dat ik echt heel erg op de inhoud en ook op de agenda, om in de woorden van de heer Koops te spreken, inga die vandaag voor ligt.

[1:36:40] Op diverse momenten en met diverse items.

[1:36:44] De heer Seder, interruptie.

[1:36:46] Ja, voorzitter, dank u wel.

[1:36:47] In een van uw interrupties of in een van de reacties gaf u aan... dat als iemand zich gediscrimineerd voelt... ook een oudere discriminatie kan op zo'n aangifte doen.

[1:36:57] En dan kan er een uitspraak zijn en dan kan er zo recht gedaan worden.

[1:36:59] Tenminste, zo begreep ik dat.

[1:37:01] Maar het is toch juist de PVV geweest... die dat soort uitspraken ook naar zich neerlegde... ten aanzien van uw partijleider.

[1:37:08] Dus als u zegt...

[1:37:10] En iedereen die zich gediscrimineerd voelt, ga naar de rechter.

[1:37:12] Daar wordt recht gedaan en dat respecteren wij.

[1:37:14] Maar de PVV dat niet zelf doet, als grootste partij van het land.

[1:37:19] Dan kan het toch geen effectieve middel zijn om recht te doen... als iedereen het na zich neer kan leggen.

[1:37:24] Dus ik vraag me toch af, als iemand zich in Nederland gediscrimineerd voelt... wat volgens u het pad dat bewandeld zou moeten worden volgens de PVV... om recht gedaan te krijgen.

[1:37:36] Ja, voorzitter, dat pad heb ik net gegeven.

[1:37:40] En dat weet de heer Seder volgens mij als geen ander.

[1:37:43] Wij hebben artikel 1 van de grondwet.

[1:37:45] En op basis daarvan is discriminatie strafbaar.

[1:37:47] En daar hoort een te bewandelen weg bij.

[1:37:50] En ik snap best dat u heel graag wilt praten over allerlei zaken die in het verleden met mijn partijleiders zijn gebeurd.

[1:37:55] En u refereert waarschijnlijk ook aan de...

[1:37:58] aan de veroordeling voor groepsbelediging.

[1:37:59] Ik zal het me alvast voor zijn.

[1:38:02] Maar daar ga ik nu helemaal niet op in.

[1:38:04] Dat is helemaal niet aan de orde.

[1:38:06] U vraagt naar de wijze, de manier waarop mensen... als zij discriminatie of racisme ervaren... wat ze daarmee kunnen doen.

[1:38:14] En dan wijs ik ze op de weg die we nu hebben.

[1:38:17] En dat is de weg die wij in de democratische rechtsstaat als deze hebben ingesteld.

[1:38:21] Oké, helder.

[1:38:21] Dank.

[1:38:22] De laatste interruptie.

[1:38:23] Kort graag.

[1:38:24] Ja, ik snap dat het de weg is, maar het is toch voor de PVV een doodlopende weg.

[1:38:27] Want als u niet bevalt en dus een ander niet bevalt, dan kun je toch naast zich neerleggen.

[1:38:32] Of herkent u wel dat er gezag uitgaat van een dergelijke uitspraak?

[1:38:36] De heer Deen.

[1:38:38] Ja, voorzitter, ik weet niet wat de heer Seder mij in de mond probeert te leggen, maar ik zie geen doodlopende weg.

[1:38:42] Ik zie een hele mooie, brede, wijde weg die wij met z'n allen willen bewandelen.

[1:38:46] Ook vanuit dit ministerie zie ik een grote welwillendheid aangaande dit, laat ik zeggen, grote probleem binnen de samenleving van discriminatie en racisme.

[1:38:55] Dus ik zie eigenlijk alleen maar een positieve weg.

[1:38:57] En ik weiger om elke keer terug te kijken naar zaken die hoogstwaarschijnlijk bedoeld worden door de heer Seder.

[1:39:03] Oké, dan kunt u uw betoog vervolgen.

[1:39:05] Oh, de heer Bamenga gaat gang.

[1:39:08] Dank u wel, voorzitter.

[1:39:09] Ik wilde in eerste instantie reageren op wat de heer Deen zojuist zei tegen de collega van Denk.

[1:39:17] Maar volgens mij heeft de heer Van Nispen dat uitstekend gedaan.

[1:39:20] Dus dat zal ik niet herhalen, behalve zeggen dat ik het werkelijk walgelijk vond.

[1:39:26] Ik had een andere vraag, want de heer Deen...

[1:39:29] Die noemt ook allerlei instanties.

[1:39:32] Onder andere de antidiscriminatievoorzieningen, de staatscommissie, NCDR, college.

[1:39:37] Dat zijn instanties die er zijn om onze democratische rechtsstaat nog extra te versterken.

[1:39:43] Om die artikel 1 van de grondwet daadwerkelijk goed te laten uitvoeren.

[1:39:48] Erkent de heer Deen en de PVV de autoriteit van al deze instanties?

[1:39:56] De heer Deen.

[1:39:58] Ja, voorzitter.

[1:39:59] Ik zal u zeggen, ik ken niet eens alle instanties zo'n grote weerwaar is het op dit moment.

[1:40:04] En dat is nou juist waar ik voor pleit.

[1:40:05] Het gaat niet om of ik iets herken.

[1:40:07] Het gaat mij erom of iets duidelijk is, toegankelijk, benadebaar op die manier.

[1:40:15] Dus dat kun je volgens mij bereiken door de grote...

[1:40:18] weerwaar aan organisaties die we op dit moment op dit punt hebben... te vereenvoudigen.

[1:40:25] En dat is volgens mij ook wat deze minister wil.

[1:40:27] Richting één, laat ik zeggen, stevige centrale organisatie.

[1:40:32] Zo heb ik het wel gelezen.

[1:40:34] Dus dat is wat ik hiermee bedoel te zeggen.

[1:40:37] En het gaat helemaal niet om het feit of ik bepaalde organisaties... erken of niet erken.

[1:40:42] Dat is wat mij betreft totaal niet aan de orde.

[1:40:45] Dank.

[1:40:46] De heer Bamenga nog voor een tweede ronde gaat gang.

[1:40:49] Dan concludeer ik dat dat niet het geval is.

[1:40:51] Volgens mij doet u niet eens de moeite om te weten wat deze organisaties daadwerkelijk doen.

[1:40:58] Want ze zijn er al jaren en ze zijn er niet voor niks.

[1:41:01] Sommige van deze organisaties zijn zelfs internationaal bepaald.

[1:41:07] Dus ze hebben een hele duidelijke reden dat zij er zijn en bijdragen in de maatschappij.

[1:41:15] Een andere vraag is...

[1:41:17] U noemt net artikel 1 van de grondwet.

[1:41:21] En je kunt zeggen dat...

[1:41:24] Dat is moreel juist, of juridisch zou dat moeten zijn.

[1:41:28] Maar we zien ook dat juist dat artikel... En wat is uw vraag?

[1:41:31] Dat juist dat artikel, nou ja, laten we zeggen... door mensen in de politiek daadwerkelijk bestreden wordt.

[1:41:43] En dat zien we terug in de ADV's, die nu te maken hebben met een verdubbeling.

[1:41:48] Ik interroeper u, dat mag ook als voorzitter.

[1:41:51] Dus dat doe ik nog een keer.

[1:41:52] Wat is uw vraag?

[1:41:54] Ik was net toe aan het gaan naar mijn vraag.

[1:41:57] Oké, gaat uw gang.

[1:41:59] De ADV's hebben nu te maken met een verdubbeling van het aantal meldingen.

[1:42:05] En dat heeft onder andere te maken door uitspraken vanuit de politiek.

[1:42:09] Wat vindt de heer Deen hiervan?

[1:42:12] De heer Deen.

[1:42:15] Ja, een heel ingewikkelde vraag vond ik het ook, voorzitter.

[1:42:18] Maar ik hoor in ieder geval een bepaalde conclusie van de heer Bamenga.

[1:42:23] Nou, dat mag.

[1:42:24] Vervolgens hoor ik volgens mij dat hij de grondwet artikel 1 wil afschaffen.

[1:42:27] En daarnaast wil hij een reflectie van mij over het feit... dat er meer aangifte wordt gedaan van discriminatie en racisme.

[1:42:34] Nou, dat is een teken dat dat leeft in de samenleving... en dat we daar met z'n allen wat aan moeten doen.

[1:42:38] Daar zitten we hier volgens mij voor.

[1:42:40] Dus het zou fijn zijn als we dat op een constructieve manier oppakken met z'n allen.

[1:42:46] Voorzitter, ik concludeer dat de heer Deen op geen enkele manier van plan is... om hier serieus antwoorden te geven op vragen die collega's stellen hierover.

[1:43:00] En dat vind ik toch wel opmerkelijk.

[1:43:03] Zeker op het moment dat de heer Deen hier aangeeft dat ze artikel 1 serieus neemt.

[1:43:10] Maar volgens mij neemt de...

[1:43:12] De PVV, artikel 1 niet serieus.

[1:43:14] En ook alle organisaties en autoriteiten die wij hebben... om ons democratisch rechtsstaat sterk te maken, ook niet serieus.

[1:43:20] En ik snap werkelijk waar niet waarom u hier zit en een bijdrage levert.

[1:43:26] Heer Deen.

[1:43:27] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:43:29] Deze conclusies laat ik natuurlijk geheel aan de heer Bamenga zelf.

[1:43:33] Ik begrijp niet waar het vandaan komt, maar dat heb ik wel vaker met D66.

[1:43:41] Ik wil het graag nog even hebben in het verlengde van de vragen van de heer Bemenga.

[1:43:45] Als laatste inbreng in mijn betoog.

[1:43:49] Over het verlengen van de functie Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme.

[1:43:53] Een aantal collega's van mij hebben erover gesproken.

[1:43:57] Wij vragen ook om de minister op korte termijn met een reactie te komen op het evaluatierapport.

[1:44:02] Zodat er wat dat betreft snel een knoop doorgehakt kan worden.

[1:44:06] Wij waren er al een poosje uit, voorzitter.

[1:44:08] We waren al tegen het instellen van deze tijdelijke functie.

[1:44:11] En wat ons betreft wordt die dan ook niet verlengd.

[1:44:14] Dank u wel.

[1:44:16] Ja, gaat uw gang, interruptie.

[1:44:19] Ja, voorzitter.

[1:44:21] Ik vroeg me even af.

[1:44:22] Gaat de PVV dan ook meteen de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding afschaffen?

[1:44:28] Wat ik overigens niet mag hopen.

[1:44:30] Maar daar ben ik toch even benieuwd naar.

[1:44:32] Ik denk... Ja.

[1:44:40] Hij is weer uit.

[1:44:42] Ik was al bang dat deze opmerking zou komen.

[1:44:46] En die vind ik eigenlijk wel heel schrijnend.

[1:44:48] Want er is namelijk niets, maar dan ook niets te vergelijken... met wat wij de afgelopen tijd in Nederland zien... aangaande jodenhaat en antisemitisme.

[1:45:01] Het is buitengewoon disproportioneel wat op dat vlak gebeurt...

[1:45:07] Dat zeg ik tegen mevrouw Tsekai.

[1:45:09] Dus uiteraard...

[1:45:11] gaan wij niet iets zeggen over de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding.

[1:45:18] Buiten het feit dat dat ook helemaal niet in deze commissie plaats hoort te vinden.

[1:45:22] Want diegene legt verantwoording af aan de minister van Justitie en Veiligheid.

[1:45:27] Maar ik wil echt hierop wijzen dat ik die vergelijking... volkomen, maar dan ook volkomen mank vind gaan... aan de hand van wat er op dit moment gaande is in de samenleving.

[1:45:40] Er vindt een jodenjacht plaats.

[1:45:43] Er vindt op grote schaal antisemitisme plaats.

[1:45:46] Joodse studenten durven niet meer naar de universiteit.

[1:45:50] En u vraagt eigenlijk of ik het ermee eens ben... om dan ook de coördinator antisemitisme of zo te...

[1:46:00] iets mee te doen.

[1:46:01] Nou, laat ik in ieder geval, als u dat niet te vragen was, ook prima.

[1:46:05] Maar dan heb ik in ieder geval aangegeven dat dat voor mij onbespreekbaar is.

[1:46:09] Ja, Helder, ik denk ook niet dat, ik kan denk ik wel zeggen, dat het ook niet zo bedoeld was.

[1:46:12] Het was meer een retorische vraag.

[1:46:14] Ja.

[1:46:14] Wilt u nou een interruptie aanwijden of is het bij deze regels?

[1:46:16] Nee, ik wilde een volgende vraag stellen.

[1:46:18] Want ik ben het helemaal met u eens.

[1:46:21] De Joodse gemeenschap, een ontzettend klein deel van de bevolking... krijgt disproportioneel veel haat en met discriminatie ook te maken.

[1:46:29] Daarom is de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding... als een soort verbijzondering van de Nationaal Coördinator Discriminatie en Racisme...

[1:46:39] Maar waarom mag volgens de heer Deen de ene groep die te maken heeft met discriminatie wel een nationaal coördinator hebben, maar de rest van andere Nederlandse burgers die te maken hebben met discriminatie niet?

[1:46:54] De heer Deen.

[1:46:55] Ja, voorzitter, het gaat niet om een wedstrijdje coördinator hebben.

[1:46:58] Dat is totaal niet aan de orde.

[1:47:00] Het gaat erom dat mensen met hun klachten, met hun ervaringen... van racisme, discriminatie, antisemitisme... op wat voor manier dan ook ergens terecht kunnen.

[1:47:07] En ik zeg dat op dit moment, hoe het geregeld is in Nederland... dat we daar volgens mij een goede weg in slaan om dat eenvoudiger te maken.

[1:47:16] Dat is wat ik zeg.

[1:47:17] Ik zeg helemaal niet dat er één meer of minder recht heeft op iets.

[1:47:20] Oké, helder.

[1:47:21] Dat is niet aan de orde.

[1:47:22] Heeft u nog een deel van u betogen of was u klaar?

[1:47:26] Nou, hier laat ik het even bij voor de eerste termijn.

[1:47:28] Dank u. Dank u wel.

[1:47:30] Dan geef ik bij deze het voorzitterschap over aan de heer Van Nispen, zodat ik ook mijn inbreng hopelijk mag doen van de voorzitter.

[1:47:37] Zeker.

[1:47:38] Dan geef ik nu het woord aan mevrouw Rajakovski, die zal spreken namens de VVD.

[1:47:42] Dank, want voorzitter, voor de VVD is de basis... iedereen in Nederland moet vrij en veilig zichzelf kunnen zijn.

[1:47:49] We beoordelen mensen op basis van wat ze kunnen... en niet op basis van afkomst, geslacht, kleur, ras... leeftijd, geloof, seksuele geaardheid of beperking.

[1:47:59] En we treden ook daadkrachtig op tegen mensen die zich hier wel schuldig gaan maken.

[1:48:03] Op straat, maar ook online.

[1:48:04] Wat op straat niet mag, mag online ook niet.

[1:48:08] En dan is de harde werkelijkheid dat er steeds meer aandacht komt voor het bestrijden van discriminatie en racisme.

[1:48:13] Maar dat helaas het effect daarvan, dus het bestrijden ervan, nog niet in de cijfers is terug te zien.

[1:48:18] Ik heb drie onderwerpen.

[1:48:20] Allereerst, overheidssubsidies aan organisaties die discrimineren.

[1:48:24] Want wat de VVD betreft is er geen plek voor organisaties die haat zaaien of discrimineren.

[1:48:30] Organisaties die dat wel doen, zoals tegen LHBTI'ers, joden, moslims, horen niet thuis in onze samenleving.

[1:48:36] Dus wat ons betreft stoppen we dan ook met overheidssubsidies van organisaties die zich hier schuldig aan maken in binnen- en buitenland.

[1:48:45] En op dit moment verkent het kabinet of het mogelijk is of er bij het verstrekken van subsidies ook getoetst kan worden of de ontvanger is betrokken bij strafbare feiten met een discriminatoire karakter.

[1:48:56] We ontvangen hiervoor voor de zomer nog een brief.

[1:48:59] En daar zou ik graag nog iets aan willen toevoegen.

[1:49:01] Soms hebben deze organisaties ook te maken met financiering vanuit onvrije landen... die graag het vuurtje in Nederland willen opstoken... en een anti-emancipatie- of anti-LBTI-agenda hierop nahouden.

[1:49:12] Mijn collega Bente Becker stelde hier al eerder vragen over en diende een motie in.

[1:49:17] Kan de minister mij toezeggen om de aanpak van organisaties die discrimineren... daarbij ook te onderzoeken in hoeverre hier sprake is van financiering uit onvrije regimes... of buitenlandse oerconservatieve organisaties?

[1:49:30] Dan mijn tweede punt, voorzitter.

[1:49:32] De Rijksoverheid.

[1:49:34] Resultaten boeken, heb ik opgeschreven.

[1:49:38] We moeten vooruit, want de afgelopen jaren zijn er allerlei clubs, trainingen, commissies, meldpunten en coördinatoren opgetuigd om racisme aan te pakken.

[1:49:46] En stuk voor stuk zijn die ook aan de slag gegaan en hebben die ook waardevolle rapporten opgeleverd.

[1:49:51] Dus dat doel steunen wij ook.

[1:49:54] Alleen, racisme en discriminatie lijkt verder niet af te nemen.

[1:49:58] Dus de overheid daait wel uit, maar we zien nog niet de effecten hiervan terug.

[1:50:03] Dus hoe kunnen we als we naar alle initiatieven samen kijken... de staatscommissie, de nationaal coördinator, de klachtencommissie... discriminatie.nl en zo nog heel veel andere waardevolle initiatieven... hoe kunnen wij nou voor zorgen dat al die initiatieven wellicht samen... of op verschillende manieren ook echt elkaar kunnen gaan versterken?

[1:50:21] Want het college van rechten van de mens beveelt dan ook aan...

[1:50:24] creëren een vaste infrastructuur binnen de Rijksoverheid, waarmee een uniforme en structurele aanpak aan de voorbereiding van verdragsrapportage wordt gewaarborgd en het nationale dialoog wordt gestimuleerd.

[1:50:35] Deelt u met de VVD dat de aanpak versnipperd lijkt?

[1:50:38] Wie gaat nou precies waar over?

[1:50:40] En is de minister van plan om deze aanbeveling van het college over te nemen?

[1:50:44] En wat zou dit dan betekenen voor al deze initiatieven?

[1:50:47] Daarnaast zou ik graag als Kamer nog een kabinetsreactie willen ontvangen op twee stukken.

[1:50:52] Ten eerste het toetsingskader voor de collegeverrechten van de mens, die recent is gelanceerd.

[1:50:56] En de discriminatietoets publieke dienstverlening, die in februari nog uit gaat komen.

[1:51:02] Er rapporten over.

[1:51:03] Dan mijn laatste punt, voorzitter.

[1:51:06] Het bestrijden van discriminatie en racisme in de fysieke wereld voelt soms als een achterhoedengevecht.

[1:51:12] Want wat heeft het voor zin om op de werkvloer te strijden voor gelijkwaardigheid als ondertussen onze jeugd via sociale media worden overspoeld met een giftige cocktail van achterhaalde rolpatronen en ongelijkwaardigheid tussen man en vrouw?

[1:51:26] Online worden onze jongens klaargestoomd tot mini-end-to-date, geïntrolineerd met gevaarlijke denkbeelden.

[1:51:32] Teksten als een vrouw is de eigenom van een man en vrouwen zijn medeverantwoordelijkheid voor hun verkrachting, zijn teksten die dagelijks in hun hoofd worden ingeprent.

[1:51:42] En dit is niet zomaar online rumoer, dit is ondermijning van onze fundamentele waarden.

[1:51:47] En de vraag is, blijft de overheid toekijken terwijl deze digitale vergiftiging zich verspreidt?

[1:51:53] Wat gaat de minister doen om deze verspreiding van haat en illegale content aan te pakken?

[1:51:57] En hoe zorgt de minister ervoor dat sociale mediagebruikers, dus ook de jongeren in deze samenleving, weten waar zij schadelijke inhoud, racisme, discriminatie, het hele lijstje, waar ze deze kunnen melden, ook als platform zelf, niet ingrijpen?

[1:52:13] Het is tijd voor actie, voorzitter.

[1:52:15] Dan een laatste punt waar ik toch nog vragen voor... over onduidelijkheid over de ADV's.

[1:52:21] Als ik alle verschillende brieven naast elkaar leg... dan hoe ik het lees is dat de ADV's juist opgaan in discriminatie.nl...

[1:52:28] om dat gemeentefinanciering krijgen, maar ze het niet allemaal gebruiken... voor het doel waar het voor bedoeld is, namelijk het melden en bestrijden van discriminatie.

[1:52:36] Maar ik zie toch in verschillende brieven terug, en ook nu in het debat... toch weer vragen die worden gesteld over hoe het zit... over het verplichten van het aansluiten van die gemeenten.

[1:52:44] Maar bij mijn weten wordt dat probleem dus opgelost... door de aanpak die de minister voorstelt in de hoofdlijnenbrief hierover.

[1:52:51] Maar zou je er even op kunnen reageren om onduidelijkheid erover weg te kunnen halen?

[1:52:54] Dat was hem.

[1:52:55] Dank u wel.

[1:52:57] De tijd zat er ook op, maar er is nog een interruptie van de heer Balmenge.

[1:53:00] En dat was zijn laatste, als ik de administratie juist heb.

[1:53:02] De heer Balmenge.

[1:53:04] Dank u wel, voorzitter.

[1:53:06] Heel blij om te horen dat de VVD... organisaties die discrimineren graag zou willen aanpakken.

[1:53:14] Nu is het zo dat wij ook meegekregen hebben vanuit de staatscommissie... maar ook vanuit de ADV's dat de politiek daar geen mooie bijdrage aan levert.

[1:53:26] En dat er juist ook een verdubbeling is gekomen... juist omdat er vanuit de politiek onder andere...

[1:53:33] Vanuit acties vanuit de VVD.

[1:53:35] Er zijn heel veel meldingen gekomen over discriminatie.

[1:53:40] Hoe kijkt en eigenlijk hoe rijmt de VVD... enerzijds de meldingen die komen vanuit de acties vanuit de VVD... en anderzijds de wil van de VVD om organisaties die discrimineren aan te pakken?

[1:53:54] Mevrouw Rajkovski.

[1:53:56] Ja, helder.

[1:53:56] Dank, voorzitter.

[1:53:57] En daar komt denk ik ons rechtssysteem ook bij kijken.

[1:53:59] Dus op het moment dat de rechter oordeelt dat iets discriminatie is, dan is dat het ook.

[1:54:05] En dat ze we dan ook altijd serieus nemen.

[1:54:08] Als mensen gediscrimineerd voelen, van welke uitspraak, van wie dan ook... moet ze daar melding van doen, doe daar dan ook vooral aangifte van...

[1:54:15] Ik heb de uitspraak niet zo geïnterpreteerd.

[1:54:18] Ik vond hem wat genuanceerder.

[1:54:19] Er is ook een uitgebreid commissiedebat over geweest.

[1:54:23] En al dit gezegd hebben, wil ik daarnaast nog zeggen... dat wij inderdaad zeker een verantwoordelijkheid als politiek... om onze woorden zorgvuldig te wegen.

[1:54:32] En ik denk dat ik niet alleen voor mezelf spreek... maar voor meerdere mensen, ook van meerdere partijen, oppositie en coalitie.

[1:54:38] Het kan ook wel eens gebeuren...

[1:54:39] Dat we misschien in een passie iets te fel naar elkaar zijn.

[1:54:42] En dat raakt altijd bij alle onderwerpen.

[1:54:45] Het enige wat ik kan doen is naar mijn eigen verantwoordelijkheid daarbij kijken.

[1:54:48] En dat zal ik dan ook naar iedereen geweten blijven doen.

[1:54:52] Dan ook de laatste interruptie van mevrouw Tsegay.

[1:54:55] Ja, voorzitter, ik was even aan het wachten tot mevrouw Rijckhoff klaar was met haar inbreng.

[1:54:59] Want in het debat over integratie was de VVD... Ja, daarna kon ik eigenlijk het woord benoemen niet meer horen.

[1:55:06] Want de VVD wilde alles benoemen.

[1:55:07] Als het ging om Nederlanders met een migratieachtergrond... moesten problemen benoemen, benoemen, benoemen.

[1:55:12] Maar nu is er een debat over discriminatie.

[1:55:15] En een van de problemen die Nederlanders met een migratieachtergrond ervaren, is discriminatie.

[1:55:20] Ik heb mevrouw Rijkowski daar niet echt over gehoord.

[1:55:24] Niet over moslimhaat, niet over anti-zwartracisme.

[1:55:30] Wat wil de VVD daarmee?

[1:55:32] Moeten we dat niet ook benoemen?

[1:55:33] Mevrouw Rijkowski.

[1:55:35] Ja, voorzitter.

[1:55:36] Ik heb mijn spreektekst volgens mij bijna letterlijk opgelezen.

[1:55:39] En daar staat dit allemaal letterlijk in.

[1:55:42] Organisatie discrimineren of haat zaaien tegen LHBTI'ers, Joders of moslims hoor je niet thuis.

[1:55:48] We beoordelen mensen op basis van wat ze kunnen, niet op basis van afkomst, geslacht, kleur, ras, leeftijd, geloof, seksuele aardheid of beperking.

[1:55:55] En zo kan ik volgens mij nog een heel lijstje opnoemen.

[1:55:58] Ook...

[1:55:58] als het ging over mijn stukje over het aanpak van online racisme en discriminatie.

[1:56:02] Dus volgens mij heb ik het wel gezegd.

[1:56:06] Dus als het niet gehoord is, dan bij deze.

[1:56:09] Daarmee is er een einde gekomen aan de bijdrage van mevrouw Rajakovski van de VVD.

[1:56:13] En dan geef ik graag het voorzitterschap weer terug.

[1:56:16] Dank voorzitter.

[1:56:16] En nou weet ik dat deze minister een rekenmethode hanteert voor de schorsing.

[1:56:21] Hoeveel minuten zou hiervoor...

[1:56:25] Voorzitter, we hebben 81 vragen genoteerd.

[1:56:29] Dus dat zou wel echt misschien iets te lang zijn, maar een uur.

[1:56:36] Ja, laten we het tot zeven uur doen.

[1:56:37] Dan hebben we ook de tijd om wat te eten in ieder geval.

[1:56:41] Ja, dank.

[1:56:41] Ik schors de vergadering tot zeven uur.

[2:58:13] Welkom terug allemaal bij deze heropening van de vergadering.

[2:58:16] We hebben de eerste termijn van de Kamer gehad.

[2:58:17] Dan gaan we nu luisteren naar de beantwoording van de minister.

[2:58:20] Dan nog eerst een huishoudelijk punt.

[2:58:24] Want dit debat duurt eigenlijk tot acht uur.

[2:58:27] We zijn ook wat later begonnen.

[2:58:28] Er zijn ook veel vragen gesteld.

[2:58:30] Dus we kunnen de ruimte ook tot half negen nog gebruiken.

[2:58:36] De minister heeft ook aangegeven daar langer te kunnen blijven, dus dat is fijn.

[2:58:39] Dus we hebben iets om te rekken, maar ook niet heel erg.

[2:58:42] Ik zal vooral sturen op goede contacten, goede informatievoorziening en antwoorden en vragen tussen Kamer en minister.

[2:58:50] Want dan kunt u het misschien tot een goed einde brengen.

[2:58:52] Minister, gaat u gang.

[2:58:55] Dank u wel, voorzitter, leden van de commissie.

[2:58:58] Het is een belangrijk onderwerp waar we vanavond over spreken.

[2:59:01] We hebben eerder in begin september al ook een keer over dit onderwerp gesproken in een plenair debat, een dertig leden debat.

[2:59:09] En toen ben ik ook begonnen met te zeggen dat ik het verschrikkelijk vind dat er nog steeds racisme en discriminatie voorkomt in Nederland.

[2:59:18] Dat meen ik uit de grond van mijn hart.

[2:59:21] Het is een veelkoppig monster, zoals sommigen hebben gezegd.

[2:59:23] Het is in ieder geval een monster wat oud is, wat nooit doodgaat, wat vele gezichten kent en vele uitings- en verschijningsvormen.

[2:59:32] Of het nou gaat over discriminatie tegen moslims, discriminatie tegen Joodse mensen, of het gaat om...

[2:59:40] Discriminatie tegen oudere mensen.

[2:59:42] En zo kan ik nog tegen LHBTIQ-mensen vele vormen.

[2:59:47] En niet voor niks zegt de wet dus ook, die noemt een aantal vormen, maar die voegt daar ook aan toe of op welke grond dan ook.

[2:59:56] Ik vind het ontzettend belangrijk en de hele regering vindt het belangrijk, want het staat daarom ook met zoveel woorden in het regeerprogramma opgenomen dat wij daadkrachtig zullen bestrijden en zullen optreden tegen discriminatie, racisme, antisemitisme en moslimhaat.

[3:00:16] Het is mijn vaste overtuiging dat niemand geconfronteerd zou moeten worden met haat, intimidatie, uitsluiting en geweld.

[3:00:25] Mensen moeten vrij zijn en veilig zijn om zich te kunnen uiten.

[3:00:29] Het is daarom ook dat een van mijn eerste werkbezoeken die ik bracht, bracht ik aan discriminatie.nl regio Rotterdam.

[3:00:39] Dat heb ik gedaan om daarmee tot uiting te brengen hoe belangrijk ik het onderwerp vind.

[3:00:43] En ik heb er ook veel dingen gehoord en opnieuw geleerd.

[3:00:48] Ik heb gehoord de schrijnende verhalen, bijvoorbeeld ook over de vaak onderschatte gezondheidsschade die discriminatie teweeg brengt.

[3:00:58] Voorzitter, vorige maand bracht het Centraal Bureau voor de Statistiek ook een publicatie uit.

[3:01:02] En dat gaat over de ervaren discriminatie in Nederland.

[3:01:06] Het is gebaseerd op de Veiligheidsmonitor 2023.

[3:01:08] En uit die cijfers volgt het als we het hebben over de ervaren discriminatie.

[3:01:14] Dat we het hebben over 1,6 miljoen mensen in Nederland die zich gediscrimineerd hebben gevoeld in Nederland in het jaar voorafgaand aan dit onderzoek.

[3:01:24] Dus dan hebben we het over 2022.

[3:01:27] Dit onderzoek wordt elke twee jaar gedaan.

[3:01:29] Als er wordt gekeken naar het onderzoek daarvoor, in 2021, zien we dezelfde cijfers.

[3:01:36] Als we dus kijken naar de mate waarin discriminatie wordt ervaren, dan is dat geen stijgend cijfer als ik terugkijk de afgelopen vier jaar.

[3:01:45] Maar het is een hoog cijfer.

[3:01:46] Het is 1 op de 10 inwoners van Nederland van 15 jaar of ouder.

[3:01:50] Dus ja, een heel ernstig probleem.

[3:01:53] Is dat probleem gegroeid?

[3:01:54] Dat laten deze cijfers niet zien.

[3:01:56] Wat we wel zien is dat het aantal meldingen stijgt.

[3:01:59] En dat is misschien ook wel goed nieuws, want het laat zien, in ieder geval, dat van die ervaren discriminatie er vaker gemeld wordt.

[3:02:11] Dat zien we bij cijfers bij de politie.

[3:02:12] En dan moet ik wel zeggen, dat zijn dan de officiële instanties.

[3:02:15] Dus de antidiscriminatievoorzieningen, politie.

[3:02:18] Maar ook het meldpunt online discriminatie of college voor de rechten van de mens.

[3:02:24] Maar ook de ombudsman.

[3:02:25] Alles wat daar gemeld wordt, dat weten we.

[3:02:27] En daarvan zien we dat het groeit.

[3:02:30] Met het kabinet werk ik hard aan de uitvoering van het regeerprogramma dat toeziet op dat daar krachtig optreden, wat ik net al zei.

[3:02:37] En voorzitter, als coördinerend minister voor de kabinetsbrede aanpak van discriminatie noem ik enkele belangrijke acties die mijn collega bewindspersonen en ik in gang hebben gezet om uitvoering te geven aan dit regeerprogramma.

[3:02:49] Ik zal daarbij ingaan op de brede aanpak van discriminatie en racisme en het voorkomen.

[3:02:55] Ik zal ingaan op de antisemitisme-strategie, op moslimdiscriminatie... en ook op mijn rol als Rijkswerkgever.

[3:03:03] Als eerste, de brede aanpak van discriminatie.

[3:03:06] Voor de aanpak van alle vormen van discriminatie en racisme... stelt het kabinet sinds 2022 een nationaal programma tegen discriminatie en racisme op.

[3:03:16] Ja, de heer Van Baarle, denk ik, gaat de gang.

[3:03:19] Ja, voorzitter.

[3:03:20] Hadden wij nou al medegetild gekregen hoeveel interrupties het waren?

[3:03:24] Nee, vier.

[3:03:25] Ja.

[3:03:27] Dank, voorzitter.

[3:03:28] Dan weet ik dat voor de innerlijke administratie die ik in mijn hoofd heb.

[3:03:33] Voorzitter, ik wil niet flauw doen, maar de minister gaf aan dat het in het regeerakkoord een belangrijke prioriteit is om discriminatie te bestrijden en dat het hele kabinet dat zou vinden.

[3:03:47] Voorzitter, ik wijs deze minister er wel op... en ik heb daar in mijn eerste termijn aan gerefereerd.

[3:03:53] De stigmatiserende uitspraken... die gedaan zijn door bewindspersonen in dit kabinet... geven daar gewoon geen blijk van.

[3:04:00] Dus als een bewindspersoon zegt...

[3:04:03] Islamitische jongeren in Nederland onderschrijven voor een heel groot deel de normen en waarden niet... dan is dat een uitspraak waardoor Nederlandse moslimjongeren gestigmatiseerd worden en voor de bus gegooid worden.

[3:04:16] Als er een bewindspersoon is die naar de rechter gaat om te kunnen blijven zeggen... jodenhaat is bijna onderdeel van de islamitische cultuur...

[3:04:24] dan is dat een stigmatiserende uitspraak die de islamitische cultuur in verband brengt met antisemitisme.

[3:04:30] Dus ik zou de minister willen vragen, als dit echt waar is, kan dat toch niet stand blijven houden?

[3:04:36] Kunnen die uitspraken toch niet gedaan worden?

[3:04:38] Kan mevrouw Keizer toch niet daarvoor naar de rechter gaan om dat te kunnen blijven zeggen?

[3:04:42] Het is niet geloofwaardig, voorzitter.

[3:04:46] Voorzitter, als het gaat om de bewindspersonen, dan hebben we volgens mij net met elkaar afgesproken dat we hier alleen zullen praten over personen die dat in hun hoedanigheid als bewindspersonen hebben gedaan.

[3:04:57] Dus dan kunnen we het hebben over de uitlatingen van de heer Nobel en ook over de uitlatingen van de heer Jansen.

[3:05:03] Maar niet over de uitlatingen van mevrouw Keijzer, want die heeft zij niet gedaan in haar hoedanigheid als minister.

[3:05:10] Die heeft zij gedaan nog voordat zij minister werd.

[3:05:13] Dus dat is één.

[3:05:14] Als het gaat over de door u meerdere van u genoemde uitlatingen van de heer Jansen, dan wijs ik erop dat op dezelfde dag dat hem vragen werden gesteld bij de regeling van werkzaamheden over zijn uitlatingen, de dag daarvoor in een televisieprogramma, dat hij diezelfde dag een brief heeft geschreven waarin hij afstand neemt van die uitspraken, omdat dat niet de opvatting reflecteert van dit kabinet.

[3:05:42] U noemde net ook de uitspraken van de heer Nobel.

[3:05:45] De heer Nobel is eerst in de NOS iets anders geciteerd als dat zijn letterlijke tekst was.

[3:05:51] U noemde net wel de juiste letterlijke tekst.

[3:05:54] Dus de verwarring was eerst of dat voor een groot deel van de jongeren gold.

[3:05:59] Of dat, zoals de tekst die u net citeert, dat geldt voor een deel van de islamitische jongeren die voor een groot deel de normen en waarden niet zouden onderschrijven.

[3:06:08] Dus daar zit

[3:06:08] Echt wel een nuanceverschil.

[3:06:10] En ik ben altijd zelf heel precies met woorden.

[3:06:13] Dus ik kijk ook naar wat er precies gezegd is.

[3:06:15] En de heer Nobel heeft daar ook een toelichting op gegeven.

[3:06:17] En een nadere duiding aangegeven.

[3:06:21] Dus ik denk dat het daarmee voldoende is weerlegd.

[3:06:25] Ik kom terug op de besluiten van dit kabinet.

[3:06:28] En het beleid van dit kabinet.

[3:06:30] En daar zal ik nu graag meer over zeggen.

[3:06:33] Waar dit kabinet mee bezig is.

[3:06:35] De heer Van Baarle, Denk.

[3:06:37] Nee, voorzitter.

[3:06:38] Ik vind het gewoon heel erg kwalijk dat een coördinerend bewindspersoon op het bestrijden van discriminatie eigenlijk al achter alle bewindspersonen gaat staan die deze uitspraken doen.

[3:06:50] Dat past een minister niet, die discriminatie zegt te bestrijden.

[3:06:55] Want de heer Nobel heeft het wel degelijk gezegd.

[3:06:57] Het staat op beeld dat hij het had over een heel groot deel van de...

[3:07:02] islamitische jongeren in Nederland.

[3:07:04] Dat is stigmatiseren.

[3:07:05] Ik heb de heer Jansen zelf niet genoemd... maar het was echt geen slip of the tongue van de heer Jansen... dat hij achter die uitspraak staat.

[3:07:12] En dat er daarna een pro forma briefje komt... van ja, bij nader inzien omdat er politieke druk op mij wordt uitgeoefend... vind ik dat toch niet.

[3:07:20] Hij blijft dat echt wel vinden.

[3:07:22] En hetzelfde gaat voor mevrouw Keijzer.

[3:07:23] Ze heeft dat weliswaar niet als bewindspersoon gezegd... maar ze gaat naar de rechter omdat zij vindt dat zij moet kunnen zeggen... dat jodenhaat onderdeel is van de islamitische cultuur.

[3:07:32] En voorzitter, ik verwacht van deze minister dat zij hier stelling tegenneemt.

[3:07:36] Dat zij zegt, ja, die uitspraken die deugen niet en die hadden zo niet uitgesproken moeten worden.

[3:07:40] En anders constateer ik dat dit kabinet gewoon twee gezichten heeft.

[3:07:44] Aan de ene kant bewindspersonen die zichzelf stigmatiserend en discriminerend uiten.

[3:07:48] En aan de andere kant een minister die zegt dat het probleem van discriminatie heel erg te vinden en er alles tegen te doen.

[3:07:55] Dat kan niet naast elkaar bestaan, voorzitter.

[3:07:57] Het is ongeloofwaardig.

[3:07:59] Minister.

[3:08:04] U valt voor een deel in herhaling.

[3:08:06] Ik vind altijd... Praten is voor een groot deel ook luisteren.

[3:08:11] Ik denk dat met wat ik net heb aangegeven... ik duidelijk heb gezegd dat de onderscheid is... tussen uitlatingen die zijn gedaan door bewindspersonen... in de hoedanigheid van bewindspersoon... en uitlatingen die niet in die hoedanigheid zijn gedaan.

[3:08:25] Dus nogmaals, wat mevrouw Keijzer heeft gezegd... was in de periode daarvoor...

[3:08:31] Daar ga ik me dus verder nu niet over uitlaten.

[3:08:34] En de heer Jansen heeft het meteen de dag dat hij erop werd aangesproken schriftelijk teruggenomen.

[3:08:41] Dus dat brengt ons alleen nog bij de uitspraak van de heer Nobel.

[3:08:44] En daar heb ik net over gezegd wat ik heb gezegd.

[3:08:47] Dat hij heeft niet gezegd, een groot deel van de islamitische jongen mij heeft gezegd.

[3:08:51] Ik zie ook dat bijvoorbeeld islamitische jongeren voor een heel groot deel de Nederlandse normen en waarden niet onderschrijven.

[3:08:58] Nogmaals, het zouden mijn woorden niet zijn, maar dit zijn de woorden geweest van de heer Nobel, die hij wel heeft genuanceerd en daar ook duidelijk bij heeft aangegeven dat het niet zijn bedoeling was om mensen over één kam te scheren.

[3:09:14] En dan zou ik nu graag terug willen naar... Nog een interruptie, Frans de Geijen?

[3:09:21] Ja, voorzitter.

[3:09:22] Ik zit even na te denken.

[3:09:23] Want ik heb een debat met de heer Nobel gevoerd over zijn uitspraken.

[3:09:28] Hij heeft er geen afstand van genomen.

[3:09:30] Hij heeft ze iets genuanceerd.

[3:09:31] Hij heeft ook geen excuses ervoor aangeboden.

[3:09:35] Nu hoor ik het verhaal van deze minister.

[3:09:37] En nu vraag ik me eigenlijk... Nu ben ik als Kamerlid gewoon een beetje noir.

[3:09:40] Nu vraag ik me eigenlijk af... Wie vertelt hier het echte verhaal waar het kabinet voor staat?

[3:09:45] Want het kabinet zou toch met één mond moeten spreken?

[3:09:49] Minister.

[3:09:51] Het kabinet spreekt ook met één mond.

[3:09:53] Zeker waar het gaat om besluitvorming en beleidsuitgangspunten.

[3:09:58] Dat geldt niet voor elke uitlating die een bewindspersoon doet.

[3:10:03] De heer Nobel heeft dit hier gezegd naar aanleiding van de beelden van de wellen.

[3:10:09] En heeft daar ook een duiding aangegeven, een nuancering bijgegeven.

[3:10:13] Die is ook in uw kamer besproken.

[3:10:17] En ik denk dat we het daar gewoon bij moeten laten.

[3:10:20] Ik heb daar nu niet iets nog aan toe te voegen wat dienstig kan zijn, denk ik, aan waar we het vanavond over moeten hebben.

[3:10:28] Zijn er nog nieuwe vragen of interrupties?

[3:10:30] Ja, een vervolgvraag.

[3:10:33] Want de minister zei net van het zouden niet mijn woorden zijn.

[3:10:36] Maar staat ze dan wel achter de strekking van de woorden of...

[3:10:40] Ja, vraag me dat dan gewoon af.

[3:10:43] En zo niet, waarom heeft ze dan niet aan de heer Nobel gevraagd... als coördinerend bewindspersoon discriminatie en racisme... om daar afstand van te nemen of excuses voor aan te bieden?

[3:10:52] Minister.

[3:10:57] Ik werd erover bevraagd toen ik uit de ministerraad kwam.

[3:11:04] En toen werd hij geciteerd met de woorden zoals ik net aangaf.

[3:11:08] Zoals ze aanvankelijk op de website van de NOS stonden.

[3:11:15] En het blijkt dus, zoals ik net zei, dat de woorden iets anders waren.

[3:11:20] Dat het niet ging om een groot deel van de islamitische jongeren.

[3:11:22] Maar dat er een deel van de islamitische jongeren is.

[3:11:25] die voor een groot deel de normen en waarden niet onderschrijven.

[3:11:28] Er zit echt een verschil in woorden.

[3:11:34] Nogmaals, het zouden mijn woorden niet zijn geweest... maar met deze precieze...

[3:11:42] de citering van zijn woorden en zijn uitleg die hij daarbij heeft gegeven... dat het echt was gezegd naar aanleiding van de beelden... en wat er op die beelden te horen was, dus de duiding in die context... met de nuancering nog eens verduidelijkend erbij... dat het zeker niet zijn bedoeling was om mensen over één kam te scheren... is denk ik, en het debat wat er over in de Kamer is geweest... is het wat mij betreft op deze manier voldoende afgedaan.

[3:12:14] Dan was ik gekomen bij het Nationaal Programma tegen Discriminatie en Racisme... wat jaarlijks wordt opgesteld sinds 2022 samen met de Nationaal Coördinator.

[3:12:28] Dit voorjaar, het streven is eind van dit kwartaal... maar het zou kunnen dat we ook net over het kwartaal heen gaan... komt het volgende Nationaal Programma uit met diverse nieuwe maatregelen...

[3:12:41] En deze keer ook met een meerjarenagenda die richting kan geven aan de inzet van het kabinet in de komende jaren.

[3:12:49] En de inzet is dus niet alleen gericht op het bestrijden van discriminatie, maar ook duidelijk op het voorkomen daarvan.

[3:12:56] En het voorkomen daarvan, daar kom ik zo meteen nog verder over te spreken.

[3:12:59] Ik doe dat bijvoorbeeld door de 19 antidiscriminatievoorzieningen in het land te versterken.

[3:13:04] En mensen er ook bewust van te maken dat het melden van discriminatie wel degelijk zin heeft.

[3:13:09] anders dan nu vaak misschien ook wel het gevoel is bij mensen.

[3:13:13] En de hoofdlijnen notitie over hoe ik dat wil gaan doen... heeft uw Kamer onlangs ook van mij ontvangen.

[3:13:19] Daarin leest u wat ik ga doen om die 19 antidiscriminatievoorzieningen... verder te versterken.

[3:13:24] En ik doe dat door toe te werken naar één centrale organisatie...

[3:13:28] voor de aanpak van discriminatie.

[3:13:29] Het is belangrijk, vind ik, dat de inwoners van alle gemeenten in Nederland... in gelijke mate toegang hebben en bijstand kunnen ontvangen... van een antidiscriminatievoorziening.

[3:13:39] En ook dat zij, die antidiscriminatievoorzieningen... aan preventie van discriminatie kunnen werken.

[3:13:45] Dus gericht ook...

[3:13:47] op het meldproces.

[3:13:49] Ik vind zelf dat de zichtbaarheid en de vindbaarheid... van de antidiscriminatievoorzieningen verder moeten worden verbeterd.

[3:13:55] Het is wel al te merken dat sinds alle discriminatievoorzieningen... onder discriminatie.nl werken, de vindbaarheid goed is verbeterd.

[3:14:04] Want het lijkt erop dat het aantal meldingen mede hierdoor vorig jaar behoorlijk...

[3:14:09] is toegenomen.

[3:14:10] Er zou zelfs sprake zijn van een verdubbeling, heb ik begrepen.

[3:14:14] Verder is het ook de bedoeling dat de landelijke organisatie... voortaan rechtstreeks gefinancierd zal worden door het Rijk... in plaats van via het gemeentefonds.

[3:14:24] Het is ook zo dat het huidige budget daarbij opgehoogd zal worden... voor de taken van preventie.

[3:14:31] Daar komt in totaal 5 miljoen voor beschikbaar... waarvan 2,5 miljoen door...

[3:14:38] ...het omzetten van de decentralisatieuitkeringen, maar ook 2,5 miljoen... ...wat ik daar vanuit mijn eigen ministerie aan zal toevoegen.

[3:14:49] Ik denk dat ik daarmee ook goed laat zien dat het voor mij een belangrijk onderwerp is.

[3:14:55] En ik streef ernaar dat dit nieuwe stelsel in januari 2027 is geïmplementeerd.

[3:15:03] En we werken op dit moment aan een conceptwetsvoorstel wat u medio dit jaar...

[3:15:07] ...tegemoet kunt zien.

[3:15:09] Dan, voor wat betreft de aanpak van moslimdiscriminatie... ...gaat het kabinet op korte termijn bezien... ...welke aanvullende maatregelen nodig zijn.

[3:15:18] En daarbij zal het kabinet zich ook baseren op de uitkomsten... ...van het nationaal onderzoek naar moslimdiscriminatie... ...dat bijna is afgerond.

[3:15:26] En de staatssecretaris van Participatie en Integratie... ...zal dit onderzoek voorzien van een kabinetsreactie... ...in het eerste kwartaal mede namens mij aan uw Kamer zenden.

[3:15:36] En voor de aanpak van antisemitisme heeft het kabinet samen met de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding een strategie opgezet onder leiding van de minister van Justitie en Veiligheid met jaarlijks 4,5 miljoen euro extra aan middelen.

[3:15:52] Vanuit mijn departement maakt de versterking van de antidiscriminatievoorzieningen daar deel van uit.

[3:15:57] En daarnaast gaan het CIDI en ook branchevereniging discriminatie.nl meer samenwerken op het onderwerp.

[3:16:04] En ik wil zelf ook dat nazorg voor slachtoffers van discriminatie geborgd wordt in het nieuwe stelsel van antidiscriminatievoorzieningen.

[3:16:12] Tot slot, mijn rol als Rijkswerkgever.

[3:16:16] Werk ik toe naar een voortvarende, meer gestructureerde...

[3:16:20] En integrale aanpak van racisme en discriminatie op de werkvloer van het Rijk.

[3:16:25] In het 30-ledendebat waar ik het net ook over had, van 12 september... hebben we het gehad over het onderzoek, het PER-onderzoek.

[3:16:32] Het personeel, enquête, Rijk-onderzoek.

[3:16:35] En heb ik uw Kamer een aantal toezeggingen gedaan.

[3:16:37] En zijn er ook enkele moties aangenomen.

[3:16:40] En over een deel van die maatregelen en toezeggingen heb ik u recent geïnformeerd in de Kamerbrief.

[3:16:47] Maar een paar acties wil ik daar nog even kort uitlichten.

[3:16:51] Eén, per eind februari zal die Rijksbereden Klachtencommissie ter uitvoering van de motie Parijkovski in werking treden.

[3:16:59] Ook ontwikkelen we een modelaanpak discriminatie en racisme voor een departementale beleids- en effectrapportage.

[3:17:06] Dat betekent dat op alle departementen gerapporteerd gaat worden.

[3:17:11] En de departementen hebben zich ook verplicht om die rapportage bij mijn ministerie aan te leveren.

[3:17:17] En ik streef ernaar dat dit model na de zomer kan worden gebruikt.

[3:17:22] Tot slot onderzoek ik ook in hoeverre het mogelijk is om rijksbreed stappen te zetten van escalatie en sanctiebeleid vorm te geven en ook af te spreken als het gaat om racisme en discriminatie.

[3:17:34] En er wordt nu een handreiking met een escalatiemodel voorbereid die leidinggevende inzicht zal geven in welke sanctiemogelijkheden er zijn in geval van discriminatie en racisme.

[3:17:46] En ik verwacht ook deze handreiking voor de zomer uit te kunnen brengen.

[3:17:51] Voorzitter, ik rond af met mijn algemene deel.

[3:17:54] Dit kabinet zet de aanpak van discriminatie echt voort met concrete acties.

[3:18:00] En ik heb een heleboel vragen van uw Kamer gekregen.

[3:18:03] Het waren er meer dan 80.

[3:18:04] We hebben er een aantal samengebundeld.

[3:18:07] En ik hoop dat op die manier we toch een beetje ook voortvarend door de antwoorden heen kunnen gaan.

[3:18:14] Er waren vragen gesteld over de uitspraken van bewindspersonen.

[3:18:17] Het is net ook al aan de orde gekomen.

[3:18:20] En belangrijk daarin was ook de vraag van... ziet de minister niet dat deze regering discriminatie normaliseert?

[3:18:29] Kijk, ik heb het net ook al aangegeven.

[3:18:31] Het staat niet voor niks in het hoofdlijnenakkoord, in het regeerprogramma.

[3:18:35] Wij staan als kabinet echt voor een open en vrije samenleving... waarin iedereen zichzelf moet kunnen zijn.

[3:18:40] Dat is leidend voor iedereen die hier wil zijn, ook voor bewindspersonen.

[3:18:45] En ik sluit me aan bij het deel van het briefadvies van de staatscommissie... waarin duidelijk wordt aangegeven dat wij als politici en bewindspersonen daarin een voorbeeldrol vervullen.

[3:18:58] Ik sluit me aan bij die woorden, maar ik heb ze zelf ook al eerder meermalen uitgesproken.

[3:19:03] We moeten heel wijs zijn met woorden...

[3:19:06] We moeten ons bewust zijn van onze woorden.

[3:19:08] En dat geldt niet alleen voor de bewindspersonen in dit kabinet.

[3:19:12] Dat geldt ook voor alle leden in uw Kamer en ook die van de Eerste Kamer.

[3:19:18] En ik ervaar ook zelf als minister van Binnenlandse Zaken... dat als wij dat niet zijn, hoe dat neerslaat in de samenleving.

[3:19:25] Hoe dat neerslaat in alle dorpen en steden, in gemeentehuizen...

[3:19:29] Dat ook daar de sfeer verhart en dat de polarisatie toeneemt.

[3:19:35] En dat vind ik echt ongelooflijk verdrietig.

[3:19:41] Dus ik zal me er elke keer voor inzetten dat we met elkaar zorgen dat we niet polariserend bezig zijn.

[3:19:50] Het past ook helemaal niet om groepen mensen over één kam te scheren of in een hoek te zetten.

[3:19:57] En wat mij betreft raakt dit ook de kern van artikel 1 van de grondwet, niet voor niks ons eerste artikel in de grondwet, het artikel van gelijke behandeling.

[3:20:06] Dat je als persoon niet wordt achtergesteld op grond van een persoonskenmerk of slachtoffer wordt van vooroordelen.

[3:20:13] Of het nu je geslacht, je huidskleur, je leeftijd of je geloof is.

[3:20:19] Met het ingezette beleid tegen racisme en discriminatie en ook de maatregelen die ik in gang heb gezet en waar ik u over heb geschreven en ook net heb verteld, werken wij aan een rijksoverheid die dienstbaar is en betrouwbaar is aan de samenleving, maar ook integer is.

[3:20:32] Veilig en inclusief voor alle medewerkers.

[3:20:35] En u kunt er echt van op aan dat ik me daarvoor sterk maak.

[3:20:40] Dan heb ik een mapje met diverse vragen die eigenlijk zien op de rol van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

[3:20:50] Hoort die erbij?

[3:20:51] Ja.

[3:20:53] Als eerste over de regierol.

[3:20:57] En gevraagd is of ik deel dat de aanpak versnipperd lijkt en wie daar dan over gaat.

[3:21:03] Ik vind ook inderdaad dat er veel organisaties zijn die zich bezighouden met de aanpak van discriminatie.

[3:21:08] Het is als fenomeen, nadat ik net al zei, kent vele gezichten.

[3:21:12] is heel divers en het vraagt om bestudering.

[3:21:17] Het vraagt ook om actie, maar het vraagt ook om klachtbehandeling... en om advies en bijstand aan slachtoffers.

[3:21:23] En daarom zijn er ook zoveel organisaties, ieder met hun eigen rol en zaken.

[3:21:28] Maar sommige daarvan zijn op expliciet verzoek van uw Kamer ingesteld... zoals de Staatscommissie en ook zoals de Nationaal Coördinatoren...

[3:21:39] En niet al deze organisaties zijn overigens permanent ingesteld.

[3:21:43] Zo heeft de staatscommissie een einddatum in 2026 na afronding van hun onderzoek.

[3:21:50] En het kabinet probeert al zoveel mogelijk te bundelen.

[3:21:53] Daarom is er bijvoorbeeld één nationaal coördinator tegen discriminatie die alle vormen van discriminatie bestaat.

[3:22:00] met uitzondering van antisemitisme, de verbinding legt tussen maatschappij en overheid.

[3:22:06] En die rijksbrede aanpak is best ingewikkeld, maar die komt overzichtelijk samen in de nationale programma's tegen discriminatie en racisme.

[3:22:16] En ik denk zelf ook dat de versterking van de antidiscriminatievoorzieningen naar een stelsel met een stevige en centrale organisatie, die rechtstreeks wordt gefinancierd vanuit het Rijk, zal bijdragen aan een gestructureerde en een gecoördineerde aanpak van discriminatie.

[3:22:34] Er zijn veel vragen gesteld over de evaluatie en de verlenging van de Nationaal Coördinator Discriminatie en Racisme en wat ik daarvan vind.

[3:22:41] Het vorige kabinet heeft op 14 juni vorig jaar een brief gestuurd waarin staat dat het mandaat van de N-CDR verlengd is tot 1 januari 2026.

[3:22:52] Zodat dit kabinet de tijd heeft om een gedegen besluit te nemen over de verlenging.

[3:22:57] En ik bestreven daarnaar om dit besluit in het voorjaar te nemen.

[3:23:01] Op 25 oktober heeft u het evaluatierapport alvast ontvangen en daaruit volgt dat de Nationaal Coördinator een waardevolle aanvulling is op het stelsel voor de aanpak van discriminatie en dat rollentaken en verwachtingen zich op dit moment verder uitkristalliseren.

[3:23:18] Daarover ga ik de komende tijd ook het gesprek aan met de Nationaal Coördinator met het oog op een besluit over de verlenging.

[3:23:28] Dan is er nog een vraag wat mijn reactie is op de... De heer Van Baarle, excuus.

[3:23:35] Was dit alles op het NCDR?

[3:23:37] Ja.

[3:23:38] Voordat u misschien... Voorkom ik dan de vraag, wanneer krijgt de Kamer meer informatie hierover?

[3:23:45] Dat gaf ik net aan, voorjaar.

[3:23:47] Voorjaar, oké.

[3:23:48] De heer Van Baarle, gaat u gang.

[3:23:50] Ja, voorzitter.

[3:23:52] Ik vind voorjaar voor zo'n voordenk...

[3:23:59] Een belangwekkend instituut vind ik gewoon te veel onzekerheid, voorzitter.

[3:24:05] Met de instellingsbesluit zei drie jaar na instelling moet er een besluit genomen zijn.

[3:24:11] Even los van de verlenging van het mandaat.

[3:24:14] Dat is gewoon niet gebeurd.

[3:24:16] Dus u houdt zich niet aan uw eigen instellingsbesluit, zeg ik via de voorzitter.

[3:24:21] Nu hebben we een nationaal coördinator die aan de slag moet met een meerjarenprogramma.

[3:24:25] En deze nationaal coördinator moet dus in onzekerheid blijven of deze nationaal coördinator wel voort kan bestaan tot een onzekere datum.

[3:24:34] Voorzitter, mijn vraag aan de minister is, ligt er op dit moment...

[3:24:38] een scenario bij het ministerie over hoe de N-CDR te continueren valt, zo ja, als er zo'n scenario ligt, is de minister gewoon bereid om binnen twee weken, ik snap dat aankomende ministerraad dat dat iets te vroeg is, maar laten we zeggen binnen twee weken, ervoor te zorgen dat dat in de ministerraad behandeld wordt, zodat er een besluit wordt genomen.

[3:24:59] Want ik vind het wachten, vind ik zo langzaam aan mijn hand, vind ik wel gewoon te lang duren, voorzitter.

[3:25:05] Minister.

[3:25:07] Voorzitter, ik begrijp het ongeduld van de heer Van Waarle, maar het is ook zo dat het zorgvuldig moet gebeuren.

[3:25:14] Ik begon net met te zeggen dat het besluit vorig jaar is genomen, dat het mandaat verlengd is, zodat wij juist de tijd zouden hebben als nieuw kabinet om hier ook een gedegen besluit over te nemen.

[3:25:26] Dat vergt dat het uiteindelijk in de ministerraad wordt besproken.

[3:25:29] Maar de weg daarnaartoe heeft ook zo zijn eigen vorm.

[3:25:34] Dat komt eerst in de onderraad bijvoorbeeld.

[3:25:35] Er zit een ambtelijk traject wat eraan vooraf gaat.

[3:25:39] Maar we zijn daar echt mee bezig.

[3:25:41] En zoals ik net aangaf, dit voorjaar, eind Q1, we zitten nu natuurlijk eind januari...

[3:25:48] Eind maart.

[3:25:49] Het kan zijn dat we net over de rand heen zijn en dat het april wordt.

[3:25:52] Maar we komen er echt op korte termijn mee.

[3:25:55] Maar het heeft nog even iets aan zorgvuldigheid nodig.

[3:26:14] U vraagt mij wat mijn reactie is op de voorzitter van de staatscommissie.

[3:26:17] Die stelt dat het kabinet een risico vergroot op discriminatie vanwege haar handelen.

[3:26:23] Ik vind het allereerst belangrijk om te benoemen dat de staatscommissie een onafhankelijke commissie is.

[3:26:30] Het volgt ook uit de kaderwetadviescolleges.

[3:26:35] Ik versta het vooral zo dat zij haar zorgen heeft uitgesproken.

[3:26:39] Ik noemde het net ook al.

[3:26:40] Zorgen die ook terugkomen in het briefadvies dat wij als politici, bewindspersonen, maar ook politici in het algemeen hier een belangrijke voorbeeldfunctie in hebben.

[3:26:50] En daar sluit ik mij echt volledig bij aan.

[3:26:54] Dan heeft mevrouw Tsegai nog gevraagd het doorlichtingsinstrument van de staatscommissie.

[3:27:00] Wanneer en hoe gaat u dat toepassen?

[3:27:03] Nou, dat instrument is getest in enkele pilots.

[3:27:07] Dat wordt nu nog wat aangepast, aangesleuteld.

[3:27:12] En ik heb begrepen dat dat na de zomer klaar is.

[3:27:15] Dat het dan klaar is om gebruikt te gaan worden...

[3:27:17] in de publieke dienstverlening dat de insteek is dat organisaties dat vooral ook dan zelf kunnen gaan doen.

[3:27:27] Maar...

[3:27:30] Ik denk dat we even moeten wachten op de tussenrapportage.

[3:27:33] En dat ik dan kan bezien of daar ook wat meer centrale sturing vanuit mijn departement op moet worden gezet.

[3:27:40] Maar zover ben ik nu dus nog niet.

[3:27:42] Ook is het zo dat het doorlichtingsinstrument ook benut kan gaan worden op de beleidsdepartementen.

[3:27:51] En daar worden ook pilots voor voorbereid.

[3:27:54] Gaat u gang.

[3:27:59] Ja, voorzitter, dank.

[3:28:00] Ja, oké, op zich veelbelovend, maar de minister zegt zover ben ik nog niet.

[3:28:06] En ik begrijp ook wel, dit is het briefadvies, er komt een breder rapport, het wordt doorontwikkeld.

[3:28:11] Maar het is toch eigenlijk niet goed voor te stellen dat de minister straks tot de conclusie komt, nou, centrale regie, lijkt me niet nodig, ik zie het wel.

[3:28:18] Of de uitvoeringsorganisaties, de kerndepartementen, de een gaat het wel doen, de ander niet.

[3:28:24] Dat is toch nauwelijks voor te stellen.

[3:28:27] Ziet de minister hopelijk toch wel een vorm van centrale regie om dit straks doorlichting te maken.

[3:28:33] Waar alle organisaties onder verantwoordelijkheid van de Rijksoverheid, inclusief de kerndepartementen, straks hun voordeel mee gaan doen.

[3:28:39] Nogmaals, niet als doel om te wijzen en te zeggen dat is een racistische foutenclub.

[3:28:43] Helemaal niet, maar juist om lering te trekken en om preventief te werken om het te voorkomen.

[3:28:48] Minister.

[3:28:49] Zeker het laatste.

[3:28:50] Dan zegt u iets heel belangrijks.

[3:28:51] Dat zegt de commissie zelf natuurlijk ook.

[3:28:54] Het nadruk moet niet alleen maar liggen op bestraffing, maar juist ook op het ervan leren en de bewustwording en het helpen doorbreken van patronen.

[3:29:04] Ik ben het zeker mee eens dat ik me nauwelijks zou kunnen voorstellen dat ik hier geen regie op geef.

[3:29:09] Dus iets van sturing ja, maar of dat ook met doorzettingsmacht en hoe dan, daar moet ik echt meer voor weten.

[3:29:15] Dus het is voor mij niet te vragen of er centrale regie moet komen, maar wel in welke bestaande programma's dat dan kan worden belegd.

[3:29:23] En daar heb ik echt de tussenrapportage nog voor nodig.

[3:29:34] Ja, hier ben ik al op ingegaan.

[3:29:36] De vraag, de motie Ceder Azarkan, of die inmiddels is uitgevoerd.

[3:29:42] Die vroeg om een discriminatietoets in het integraal afwegingskader.

[3:29:46] En of er niet een discriminatietoets moet komen in alle uitvoeringsorganisaties.

[3:29:53] Nou, momenteel wordt er in de opvolger van het integraal afwegingskader... dat is het beleidskompas... wordt gewerkt aan een prominentere positionering van de discriminatietoets.

[3:30:04] En daarbij is van belang dat er samenhang is met andere specifieke toetsen... die raken aan discriminatie en emancipatie.

[3:30:12] En de veelheid aan toetsen, op zichzelf allemaal zeer relevante toetsen... maakt wel dat het ingewikkeld is om een soort effectieve...

[3:30:21] overkoepelende discriminatietoets vorm te geven.

[3:30:24] Maar het is wel nadrukkelijk mijn streven.

[3:30:27] En deze toetsen uit het beleidskompas... die gelden natuurlijk voor alle wet en regelgeving... vanuit de Rijksoverheid.

[3:30:33] Als het gaat om de uitvoeringsorganisaties... dan is het van belang om te vermelden... dat de staatscommissie dus een doorlichtingsinstrument voorbereidt.

[3:30:41] Daar hebben we het net denk ik al voldoende over gehad.

[3:30:47] Volgens mij, ik zal hun interruptie besparen, denk ik.

[3:30:50] Volgens mij was de vraag van de heer Sedig over discriminatietoetsen bij de uitvoeringstoetsen betrekken.

[3:30:57] Niet de uitvoeringsorganisaties.

[3:30:58] Indirect wel, maar... Het antwoord is, dat gaan we doen.

[3:31:03] Oké.

[3:31:08] Wanneer gaat de Kamer over geïnformeerd worden?

[3:31:11] We zijn er nu over aan het spreken.

[3:31:13] Anders kan ik daar in de tweede termijn misschien nog wat meer over zeggen.

[3:31:22] Mmm.

[3:31:24] Dan is er gevraagd ook over het bindend vastleggen van een discriminatietoets voor overheidsorganisaties.

[3:31:30] Gaan overheidsorganisaties die burgers controleren voortaan nu ook bindend vastleggen dat hun werkwijze getoetst wordt aan een discriminatieverbod?

[3:31:38] Alle overheidsorganisaties zijn natuurlijk gewoon gebonden aan artikel 1 van de grondwet.

[3:31:43] Maar ik ben aan het onderzoeken hoe uitvoering kan worden gegeven aan de oproep van de parlementaire enquêtecommissie om de algemene wet gelijke behandeling uit te breiden met eenzijdig overheidshandelen.

[3:31:54] Dat is een groot onderzoek, dat loopt nu.

[3:31:59] En daar kan ik u later over informeren.

[3:32:02] Wanneer?

[3:32:05] Wanneer?

[3:32:10] Nou, daar kom ik in tweede termijn op terug.

[3:32:12] Oké, dank u wel.

[3:32:16] Dan is er nog gevraagd door de heer Bamenga.

[3:32:21] Ziet de minister de afnemende tolerantie in onze samenleving en het racisme en discriminatie die daaruit volgt?

[3:32:26] En dat dit alleen in samenhang kan worden aangepakt en hoe gaat ze dat doen?

[3:32:30] Samen met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid laat mijn ministerie nu een verkennend onderzoek uitvoeren...

[3:32:38] Naar de manier waarop door verschillende partijen meerjarig een sociale norm kan worden uitgedragen in de samenleving.

[3:32:45] Juist ook om discriminatie en racisme te voorkomen.

[3:32:49] Die verkenning die richt zich op een mogelijke aanpak en betrokkenheid van partijen.

[3:32:56] Geeft ook vragen voor benodigd budget.

[3:32:57] Maar de uitkomsten van die verkenning die verwacht ik in het najaar.

[3:33:01] En dan zal ik ook die aan uw kamer doen toekomen.

[3:33:07] Dan heb ik nog een vraag over hoe gaat de minister haar regierol invullen?

[3:33:11] Hoe ziet de minister haar coördinerende rol?

[3:33:14] Hoe gaat de minister ervoor zorgen dat andere organisaties binnen het Rijk hun verantwoordelijkheid nemen?

[3:33:19] Nou, ook die vraag is al meerdere keren aan de orde gekomen.

[3:33:23] Ik heb hem voor een deel ook beantwoord in de brief die ik aan uw Kamer heb geschreven.

[3:33:30] Ik zie het echt als mijn verantwoordelijkheid vanuit mijn coördinerende taak om heldere kaders te stellen.

[3:33:35] En ook om daar goed op te coördineren en dat ze baseren op artikel 1 van de grondwet en ook de gelijke behandelingswetgeving.

[3:33:43] Ik ga voortvarend aan de slag met de versterking van de infrastructuur om discriminatie aan te pakken zoals ik ook heb aangegeven.

[3:33:49] Het versterken van voorzieningen.

[3:33:51] Het vergroten van de meldingstoegankelijkheid.

[3:33:57] Het onder mijn verantwoordelijkheid samen met de nationaal coördinator opstellen van een nationaal plan en ook een meerjarenagenda.

[3:34:07] Ik ben in gesprek met de staatscommissie over hoe hun doorlichtingsinstrument bij de overheidsorganisaties onder de aandacht kan worden gebracht.

[3:34:16] En daarnaast heb ik u ook aangegeven dat het beleidsinstrument, zoals ik net ook zei... echt betekent dat we op alle departementen gaan kijken op een gelijke manier... en dat we op die manier ook echt de departementen kunnen doorlichten.

[3:34:34] Ik heb ook al eerder gezegd, in mijn eigen departement ben ik er ook mee begonnen... dat in elk functioneringsgesprek van iedere medewerker...

[3:34:42] op mijn ministerie de vraag gesteld wordt of men te maken heeft gehad met racisme of discriminatie.

[3:34:48] Ik verwacht dat we op die manier echt goed zicht krijgen op hoe het nou echt zit.

[3:34:54] En ik ben ook aan het kijken hoe we dit kunnen verbreden naar de andere departementen.

[3:35:01] Maar nogmaals, de grondwet zegt natuurlijk gewoon dat elke minister zijn eigen ministerie inricht volgens eigen inzichten.

[3:35:10] Dus uiteindelijk rijkt de coördinerende taak zo ver als die lang is.

[3:35:17] En is dus aangewezen in eerste instantie dat ik dat doe in goed overleg met de andere bewindspersonen.

[3:35:24] Meneer Koops, gaat u gang.

[3:35:27] Dank u wel mevrouw de voorzitter.

[3:35:28] Ik sla aan op de tweede keer dat de vindbaarheid aan de orde komt.

[3:35:34] Het woord wat de minister net gebruikte was meldingstoegankelijkheid.

[3:35:37] Het vergroten van de meldingstoegankelijkheid.

[3:35:40] En eerder zei de minister de vindbaarheid moet worden verbeterd, maar het aantal meldingen is vorig jaar toegenomen, verdubbeld bijna.

[3:35:47] Dan heb ik de volgende vraag bij.

[3:35:51] Is daar specifiek op dat onderwerpje binnen dit grote geheel een toezegging te doen over het zo snel mogelijk?

[3:36:01] En ik vraag dit omdat ik probeer te voorkomen dat dit specifieke onderwerpje, dus de toegankelijkheid van het doen van een melding, het gemak waarmee je een melding doet, dat is de toegang.

[3:36:10] Dat is de toegang.

[3:36:11] En verder moet er heel veel gebeuren.

[3:36:13] Kan de minister zich daarover uitlaten over wanneer die toegang wordt verbeterd en in een moeite door...

[3:36:21] of de verdubbeling van het aantal meldingen nu het gevolg is van de vindbaarheid... of het gevolg is van een toenemende mate van discriminatie in Nederland.

[3:36:28] Maar dat kan de tweede verklaring zijn.

[3:36:30] Minister.

[3:36:32] Dank voor de vraag.

[3:36:34] Het vergroten van de vindbaarheid en toegankelijkheid... zal juist ook worden bewerkstelligd... door het centraal inrichten van al die antidiscriminatievoorzieningen... zodat daar meer uniformiteit in komt... en dat zeker de vindbaarheid en de zichtbaarheid vergroot.

[3:36:51] Dus daar verwacht ik echt...

[3:36:53] groot effect van.

[3:36:55] Maar zoals gezegd, om tot dat stelsel te komen... moet ik een aantal stappen zetten.

[3:36:58] Dus er is een wetswijziging voor nodig.

[3:37:00] Maar er is ook een proces voor nodig... om tot die centrale aansturing te komen.

[3:37:06] Dus de ingangsdatum daarvan...

[3:37:08] zal zijn 1 januari 27, dat is het streven.

[3:37:12] Maar het feit dat nu discriminatie.nl wordt gehanteerd... maakt wel dat het makkelijker vindbaar is.

[3:37:21] En dat vind ik zelf al een hele mooie ontwikkeling.

[3:37:26] En ja, dat heb ik ook bedoeld aan te geven net... dat als we kijken naar hoeveel mensen discriminatie ervaren... dan zijn dat 1,6 miljoen Nederlanders.

[3:37:36] En dat is een trend die dus, als ik hem meet over vier jaar, niet is gestegen.

[3:37:41] Die is gelijk gebleven.

[3:37:42] Dus als dan binnen die gelijkblijvende ervaren discriminatie de meldingen omhoog gaan, dan is dat op zichzelf slecht nieuws, maar ook goed nieuws.

[3:37:53] Want mensen weten dan dus gebruik te maken van de meldmogelijkheid.

[3:38:00] Dan heb ik nog een vraag van de heer Van Waarle.

[3:38:03] Die vraagt over zijn amendement van 500.000 euro extra voor publiekse communicatie.

[3:38:10] Wat is aangenomen?

[3:38:12] En vraagt naar de stand van zaken.

[3:38:14] En vraagt ook of ik bereid ben om dat uit te geven voor specifieke doelgroepen, zoals dames met een hoofddoek.

[3:38:21] Ik vind het heel goed dat er extra middelen komen om extra in te zetten op publiekscommunicatie.

[3:38:27] Maar het is van belang om nu te melden dat de Eerste Kamer eerst nog moet instemmen met de begroting.

[3:38:33] Dus daar moeten we echt nog even op wachten.

[3:38:35] En ik zal dan later bezien waar we die extra middelen het beste voor kunnen inzetten.

[3:38:39] Maar ik neem de suggestie van de heer Van Waarle graag mee.

[3:38:43] Ik vind het wel ook nog van belang...

[3:38:46] om te melden dat het ook op de Besseilanden nodig is om te doen aan publiekscommunicatie.

[3:38:51] Maar ik neem uw suggestie zeker mee.

[3:38:55] Dan nog een vraag van de heer Van Nispen over de overheid.

[3:38:59] Hoe kijkt de minister aan tegen het voorstel om de overheid aanspreekbaar te maken op discriminerend handelen?

[3:39:06] De parlementaire enquêtecommissie roept het kabinet op om overheidshandelen te regelen in de algemene wet gelijke behandeling.

[3:39:13] Op dit moment wordt onderzocht hoe het kabinet daaraan uitvoering geeft.

[3:39:16] Dat is een groot onderzoek.

[3:39:19] We zijn nu natuurlijk al gewonnen aan artikel 1 van de grondwet.

[3:39:24] En ook de algemene wet gelijke behandeling kent een toetsingskader.

[3:39:28] Dat is wel iets anders dan het toetsingskader van artikel 1.

[3:39:33] Maar dit voorjaar zal ik uw Kamer verder informeren over de voortgang van dit onderzoek.

[3:39:40] Een andere vraag, namelijk om de sociaal-economische status toe te voegen... waar ook het College voor de Rechten van de Mensen op heeft aangedrongen... en of ik dat mee kan nemen, kan onderzoeken... en buitenlandse ervaringen kan meenemen.

[3:39:56] Ik wil daarover zeggen dat deze vraag... of discriminatie dus op grond van die zes status... die sociaal-economische status verboden zou moeten worden...

[3:40:07] in de algemene wet gelijke behandeling, die is al sinds het bestaan van die wet, sinds 1993, al een aantal keren opgeworpen.

[3:40:14] In die zin is het geen nieuwe vraag.

[3:40:17] En dat heeft ook mee te maken dat deze discriminatiegrond wel expliciet wordt beschermd door internationale verdragen, zoals het EVRM en ook het verdrag in zakelijke, burgerlijke en politieke rechten.

[3:40:30] Maar tot nu toe is er geen uitgekristalliseerd beeld, ook niet op basis van die verdragen, van wat er nou precies moet verstaan onder zo'n discriminatiegrond.

[3:40:39] Ik ben wel bereid om daar onderzoek naar te doen, maar ik moet er wel bij zeggen dat dat een groot onderwerp is.

[3:40:46] En dat ik daar pas aan toe kan komen nadat het andere onderzoek naar eenzijdig overheidshandelen is voltooid.

[3:40:55] Dan kan ik daarna dit onderzoek oppakken.

[3:41:00] Heer Van Nusper.

[3:41:02] Dank voor die toezegging.

[3:41:04] Een groot onderwerp, maar het is ook een groot probleem.

[3:41:06] Dus op zich rechtvaardigt dat groot onderzoek dat dan ook wel.

[3:41:10] Dus goed dat dat toegezegd is.

[3:41:13] Maar dan toch nog even over de aangenomen motie... maar ook de aanbeveling van de enquêtecommissie... en van het college van de rechten van de mens... en van de staatscommissie, van de nationaal coördinaten van iedereen... over dat eenzijdig overheidshandelen onder de algemene wet gelijke behandeling brengen.

[3:41:27] Ik begrijp dat het onderzoek loopt.

[3:41:29] Ik begrijp ook dat dit vast heel juridisch complex is...

[3:41:32] Hoewel, als ik de wet lees, dan kan ik me dat nauwelijks voorstellen.

[3:41:35] Maar ik neem het absoluut aan dat dat ingewikkelder is dan ik zo op het eerste oog zou denken.

[3:41:39] Dat die uitzondering van de overheid niet gerechtvaardigd is.

[3:41:43] Maar laat het dan zo zijn.

[3:41:44] De kabinetsreactie had al in kwartaal vier er moeten zijn.

[3:41:47] Dat was eerder wel beloofd.

[3:41:48] Dat is niet gebeurd.

[3:41:49] Nu is het weer vooruitgeschoven.

[3:41:51] Misschien weet de minister inmiddels al wel wanneer we dat onderzoek dan kunnen verwachten.

[3:41:54] En niet in tweede termijn.

[3:41:56] Want het geduld bij mij, maar ik weet ook bij vele anderen, begint op dit thema ook wel een klein beetje op te raken.

[3:42:09] Het krijg je mee dat het onderzoek voor de zomer wordt gedeeld

[3:42:23] Gaat u verder.

[3:42:24] Dan had de heer Koops nog een vraag in verband met de toezegging aan mevrouw Palme... over een verkenning naar risicoselectie in aanslekte steekproeven.

[3:42:32] Een toezegging over een verkenning uit het debat van april vorig jaar... en of die verkenning al is gedaan...

[3:42:42] Het is onderdeel van de opdracht van de staatscommissie om te verkennen wat de mogelijkheden zijn om onderscheid op grond van rassenationaliteit in risicoprofielen...

[3:42:54] alleen toe te passen ter bescherming dan wel ter ondersteuning van mensen.

[3:42:57] En in dit onderzoek nemen zij de vraag mee of het gebruik van risicoprofielen effectief is in vergelijk met het gebruik van a-selecte steekproeven.

[3:43:09] In de tussenrapportage zal daar nog niet over kunnen worden gerapporteerd, maar dat komt dus in de eindrapportage uiterlijk in mei 2026 met de resultaten van het onderzoek.

[3:43:22] Dan waren dit de vragen uit dit blokje.

[3:43:27] Dan kom ik op de vragen voor etnisch profileren.

[3:43:33] Nog steeds geen reactie op het Amnesty-rapport.

[3:43:35] Nou, dat heeft inderdaad lang geduurd, want het is een rapport van maart 24.

[3:43:41] Maar het is een omvangrijk rapport met heel veel aanbevelingen... waar verschillende overheidsorganisaties bij betrokken zijn.

[3:43:47] Ook heel veel bewindspersonen zijn daarbij betrokken.

[3:43:51] Maar ik kan u zeggen dat ik verwacht dat de reactie op dit rapport...

[3:43:57] deze week of begin volgende week uit kunnen sturen.

[3:44:00] Het is net niet gelukt om dat op tijd voor dit debat te kunnen doen.

[3:44:05] Maar uiterlijk begin volgende week.

[3:44:10] Dan heb ik nog een vraag over...

[3:44:15] Hoe en wanneer gaat uw toetsingskader risicoprofilering van het college voor de rechten van de mensen implementeren?

[3:44:21] En kan ik toezeggen dat ik voor de zomer opvolging geef aan het kader?

[3:44:25] Nou, het is natuurlijk gisteren pas gepubliceerd.

[3:44:27] Ik ben het college voor de rechten van de mensen dankbaar voor het opstellen van dit kader.

[3:44:32] Maar het is nu echt te vroeg om al een inhoudelijke reflectie op het document te geven.

[3:44:35] Ik denk dat u dat...

[3:44:37] kunt snappen.

[3:44:38] Maar ik zal het kader bestuderen en ook bezien hoe de stappen uit het toetsingskader geborgd kunnen worden.

[3:44:44] En ik zal ook de komende periode gesprekken voeren met verschillende overheidsorganisaties om dat toetsingskader van het college te bespreken.

[3:44:53] Dus ja, ik ga voor de zomer in gesprek over de opvolging en wanneer dat dan is geïmplementeerd.

[3:44:59] Dat kan ik nu nog niet zeggen.

[3:45:02] Wanneer kan de Kamer een reactie ontvangen?

[3:45:05] De zomer?

[3:45:08] Ja, de zomer.

[3:45:10] Gaat u verder.

[3:45:12] Dan heb ik hier een heel aantal vragen over de ADV's.

[3:45:19] De heer Bamenga, gaat u gang.

[3:45:23] Dank u wel, voorzitter.

[3:45:26] Ik ben blij dat de minister, zo oogt het in ieder geval, heel zorgvuldig en degelijk aan de slag gaat als het gaat om discriminatie aanpakken.

[3:45:36] Het woord onderzoek is heel erg veel gevallen inmiddels.

[3:45:39] En ik weet ook wel, meten is weten, noem het maar op.

[3:45:43] Maar net zoals collega Van Nispen, maar ik denk ook anderen... zijn wij inmiddels wel heel erg ongeduldig aan het worden...

[3:45:51] over het aanpakken van discriminatie en racisme.

[3:45:55] En als het bijvoorbeeld gaat om wat er net gezegd is over het kader... het toetsingskader vanuit het College voor de Rechten van de Mens.

[3:46:03] Volgens mij stellen we hier al meer dan een jaar vragen over... en zijn we met z'n allen daarop aan het wachten.

[3:46:08] En het kan toch niet zo zijn dat nu dat die er is... en dat we pas zes maanden later moeten wachten dat er een gesprek plaatsvindt... voordat wij überhaupt weten...

[3:46:17] ...hoe dit verder wordt geïmplementeerd.

[3:46:21] Dus ik zou toch wel willen vragen of dat gesprek eerder kan plaatsvinden... ...zodat we eerder ook weten op welke manier dit overheidsbreed wordt geïmplementeerd.

[3:46:32] Minister, volgens mij is hier een tijdlijnverwarring, heb ik het idee.

[3:46:36] Ja, want ik ga zeker niet wachten met de gesprekken tot de zomer.

[3:46:40] Daar gaan we mee aan de gang.

[3:46:41] En ik heb tot aan de zomer nodig om dan met een gefundeerde reactie en een planning te komen.

[3:46:48] Hij is gisteren pas gepubliceerd.

[3:46:54] Ja, mag eigen afweging?

[3:46:56] Nee?

[3:46:56] Oké.

[3:46:57] Gaat uw gang, minister.

[3:46:58] Gaat u verder.

[3:47:00] Dan is er een vraag over of ik kan onderzoeken.

[3:47:06] Ja, het is meermalen nu dat er wordt gevraagd om dingen te onderzoeken.

[3:47:10] Maar of in de nieuwe wet kan worden onderzocht om organisaties ook te verplichten om mee te werken met antidiscriminatievoorzieningen bij de gesprekken die zij starten tussen partijen.

[3:47:22] Dus tussen de melder en de dader, of moet ik zeggen de verdachte.

[3:47:30] Heeft meneer Van Baarle gevraagd?

[3:47:32] Ik snap die vraag.

[3:47:34] Het antwoord verplichten is nee.

[3:47:35] Als het gaat om gesprekken, dan kun je die gesprekken nooit verplichten... want het heeft twee mensen nodig die dat willen.

[3:47:41] Maar ik herken wel dat het punt wat de zorg, denk ik, die daarachter zit... dus ik ben wel bereid om bij de verdere uitwerking van een conceptwetsvoorstel te kijken... wat er op dit punt mogelijk is, te onderzoeken wat er mogelijk is... maar dan dus in het kader van bevorderen.

[3:47:58] We kunnen het niet verplichten.

[3:48:05] Ja.

[3:48:06] Dan nog een vraag van de heer Bamenga over de druk op de ADV's.

[3:48:11] Die druk is enorm.

[3:48:12] En hoe ga ik faciliteren dat de ADV's beter hun werk kunnen doen?

[3:48:17] Nou, discriminatie.nl heeft aan de Tweede Kamer op 16 januari een brief gestuurd... waarin ze aangeven dat de dienstverlening van het meldpunt onder druk staat.

[3:48:26] En het is goed dat discriminatie.nl dit bij uw Kamer aangeeft.

[3:48:30] In het gemeentefonds zijn middelen beschikbaar voor het voeren van de meldpunten...

[3:48:34] En het is aan gemeenten om die zo goed mogelijk in te zetten.

[3:48:38] En vanuit mijn ministerie, maar ook de VNG, wijzen we gemeenten op de beschikbare middelen in het gemeentefonds.

[3:48:44] En daarnaast brengen we ook samen met de VNG de middelen van de decentralisatieuitkering voor preventie van discriminatie in de gemeente onder de aandacht.

[3:48:53] Maar tot slot, de grootste stappen kunnen we maken met de versterking van het stelsel, zoals ik al een paar keer heb gezegd.

[3:48:59] En daar ben ik dus ook verwachtingsvol over.

[3:49:03] In een centrale organisatie denk ik echt dat er nog effectiever kan worden gehandeld.

[3:49:10] Dan staat er nog een vraag open van de heer Van Nispen over onvoldoende financiering.

[3:49:15] Waarom moet het budgetneutraal plaatsvinden?

[3:49:18] Klopt het dat financiën worden weggenomen bij gemeentes, is de vraag.

[3:49:23] Het klopt wel dat in de hoofdlijn een notitie over versterking van het stelsel... dat een van de uitgangspunten is dat dit traject budgetneutraal zal worden uitgevoerd... voor wat betreft de huidige wettelijke taken.

[3:49:34] Ik zei het net ook al...

[3:49:37] Het gaat nu om die huidige taken om de registratie en het verlenen van bijstand.

[3:49:43] We weten dat op dit moment niet alle beschikbare middelen ook daadwerkelijk bij die ADV's terechtkomen.

[3:49:51] En juist door die financiering anders in te richten, namelijk rechtstreeks vanuit het Rijk...

[3:49:55] Kunnen die middelen dus in de toekomst gerichter en ook efficiënter worden ingezet?

[3:50:02] De taken die nu bij de gemeente liggen, zullen in de toekomst overgaan naar die nieuwe centrale organisatie.

[3:50:08] De gemeente hoeft die taken dan niet meer uit te voeren en de middelen zijn daarvoor dan ook niet langer nodig.

[3:50:12] En om die reden is een uitname uit het gemeentefonds voorzien.

[3:50:16] Ik meen 12,9%.

[3:50:19] En ik noemde net ook dat voor de preventietaak daar 5 miljoen bij gaat komen.

[3:50:27] Waarvan dus 2,5 miljoen geld uit de decentralisatieuitkering.

[3:50:30] En 2,5 miljoen geld wat we er zelf vanuit mijn ministerie aan toevoegen.

[3:50:40] Ja, dat is denk ik wat ik er nu over wil zeggen.

[3:50:43] Kan zeggen.

[3:50:45] Voldoende antwoord op uw vraag?

[3:50:49] Ja, want het was een antwoord op de vraag.

[3:50:53] Ik hou het wel staan dat die bezuinigingen op de gemeentes maar in de ontwacht zitten.

[3:50:56] Maar dat is inderdaad een ander debat.

[3:50:58] Ik ga toch een iets fundamentelere vraag stellen over die antidiscriminatievoorzieningen, over die meldpunten.

[3:51:05] Ik weet niet zeker of het een goed idee is, maar ik stel wel de vraag nu, omdat nu naar het hele stelsel wordt gekeken.

[3:51:09] Er zijn natuurlijk ook informatiepunten digitale overheid, de IDO's, die ook ontzettend belangrijk zijn, een andere taak hebben, maar die staan ook onder druk.

[3:51:18] Er moeten nog laagdrempelige voorzieningen worden ingericht in de buurten voor sociaal-juridische dienstverleningen, motie van SP en NSC, wat overigens ook een aanbeveling was van de parlementaire enquêtecommissie.

[3:51:28] Ook een andere taak, maar is ook nog niet gerealiseerd.

[3:51:31] Nu voer ik me af, en nogmaals, ik realiseer me dat het een wat grotere vraag is, wordt er ook nagedacht over eventuele bundeling van expertise...

[3:51:38] En of je op een slimmere manier die punten in kunt richten.

[3:51:42] Want anders heb je in één buurt misschien drie verschillende punten, drie verschillende loketten, met alle drie een andere taak, die alle drie als laagdrempelige voorziening voor mensen moeten functioneren.

[3:51:51] Ik hoop niet dat de minister nou meteen zegt, nee, slecht idee, gaan we niet doen.

[3:51:53] Maar laat dat alsjeblieft even bezinken en kijken of je met deze gedachte het voordeel kan doen in die stelselherziening.

[3:52:00] Minister, een meldpunt.nl voor alle meldpunten.

[3:52:05] Nou, ik vind het een interessante en ook aansprekende gedachte.

[3:52:09] En tegelijkertijd kan ik er ook wel drie aarzelingen tegenover stellen.

[3:52:14] Want ze zijn naar hun aard, de IDO's zijn echt naar hun aard weer anders.

[3:52:17] En dat betekent soms ook dat, belangrijk is dat voor mensen het goed vindbaar moet zijn.

[3:52:22] En dat het dan soms dus een plek is waar misschien dat een andere plek moet zijn als de ADV's.

[3:52:29] Maar ik zal de gedachte meenemen, dat kan ik in ieder geval toezeggen.

[3:52:34] De heer Koops.

[3:52:37] Dank u mevrouw de voorzitter.

[3:52:38] Dit gaat even over de uitname uit het gemeentefonds.

[3:52:42] Ik begrijp dat dat 6,9 miljoen is, maar zo'n bedrag, plus 5 miljoen.

[3:52:48] En even puur voor mijn begrip, want ik begrijp dat niet.

[3:52:51] Is dat nou het totaal aan geld dat beschikbaar is voor de stelselwijziging of voor het samennemen van dingen en voor het overdragen van alle taken die nu bij gemeentes liggen naar de centrale overheid?

[3:53:01] Of is er nog meer geld?

[3:53:06] Nu is het zo dat de ADV's gefinancierd zijn via het gemeentefonds.

[3:53:13] Dat is 12,9 miljoen.

[3:53:16] Er zit ook nog 2,5 miljoen voor een preventietaak in de decentralisatieuitkering.

[3:53:24] Die twee worden eruit genomen zodat die...

[3:53:28] ...dienen ter financiering van die centrale organisatie.

[3:53:31] En daarbij komt dan dus nog die 2,5 miljoen die ik toevoeg aan het bestaande budget.

[3:53:37] En dit telt bij elkaar op tot 12,9 plus 5, dus 17,9 miljoen euro... ...voor de hele organisatie van al die, wat nu zijn 19 antidiscriminatievoorzieningen in het land... ...die dan vallen onder één centrale organisatie.

[3:53:56] Dank.

[3:53:57] Gaat u verder.

[3:53:59] Dan heb ik nog een vraag van de heer Van Baarle.

[3:54:02] Kunt u de Kamer voordat het wetsvoorstel naar de Kamer gaat informeren of gemeenten verplicht worden tot het opstellen en uitvoeren van een lokaal antidiscriminatiebeleid?

[3:54:12] Samen met de VNG zal de komende tijd een uitvoerbaarheidstoets decentrale overheden doorlopen worden om te bepalen hoe de taak kan worden vormgegeven en met welke financiële middelen deze uitvoerbaar is.

[3:54:26] En ik zal u daarna, maar wel voorafgaand aan het indienen van het wetsvoorstel informeren over mijn besluit om gemeente deze nieuwe taak wel of niet toe te delen.

[3:54:38] Dan over de financiering nog een vraag van de heer Van Nispen, die daar even is verdwenen.

[3:54:49] Maar de vraag ging over hoe lang het nog duurt voordat de toegang voor de burger aan discriminatiemeldpunten wordt verbeterd.

[3:54:59] Er wordt al langere tijd gewerkt aan die verbetering van die zichtbaarheid, die vindbaarheid.

[3:55:03] Ik heb het er net ook al over gehad.

[3:55:05] We hebben nu discriminatie.nl.

[3:55:08] We blijven werken aan verdere verbetering.

[3:55:10] En later dit jaar zullen we ook een brede publiekscommunicatie starten om het nog verder bekend te maken.

[3:55:17] Nou...

[3:55:19] En dan mevrouw Rijkowski, een vraag over de stelselherziening.

[3:55:23] De onduidelijkheid over de ADV's.

[3:55:29] Is het beantwoord al?

[3:55:30] Ja, oké.

[3:55:31] Het waren 84 vragen.

[3:55:35] Het is soms lastig als ze zien op hetzelfde onderwerp om ze een beetje te bundelen.

[3:55:39] Dan nog een vraag.

[3:55:42] Ik heb nog twee blokjes.

[3:55:44] Een blokje die nog gaat over de rol van...

[3:55:49] Mijn ministerie als Rijkswerkgever.

[3:55:53] De vraag is of ik bereid ben om naar aanleiding van een brandbrief... onafhankelijk onderzoek uit te voeren en effectieve maatregelen te nemen.

[3:56:02] Nou, de signalen...

[3:56:04] Ik heb het al gezegd over structureel racisme in een brandbrief.

[3:56:06] Die neem ik heel serieus.

[3:56:08] Ik heb het ook direct bij de desbetreffende rijksonderdelen aangekaart.

[3:56:12] Vanuit OMP Rijk, die verantwoordelijk is voor de bedrijfszorg... is ook gewezen, ik heb hun gewezen op de onafhankelijke rol van bedrijfsartsen... en hun zero tolerance voor wat betreft discriminatie en racisme.

[3:56:25] En ook de secretarische generaal hebben duidelijk stelling genomen... naar aanleiding van de brandbrief...

[3:56:30] En hebben alle medewerkers opgeroepen om melding te maken van discriminatie als die zich voordoet.

[3:56:36] En zelf heb ik ook voor het kerstreces in een bericht aan alle medewerkers mijn zorgen op dit punt uitgesproken.

[3:56:44] En heb ik eveneens mijn inzet toegelicht om hier werk van te maken.

[3:56:49] Discriminatie is gewoon verboden.

[3:56:51] Het mag niet.

[3:56:52] Dat moeten we niet doen.

[3:56:53] En we moeten het ook niet tolereren.

[3:56:55] En ik wil inzetten op een versterkt en dus meer gestructureerde aanpak van ervaren racisme.

[3:57:01] Zoals ik net denk ik ook al uitvoerig heb aangegeven.

[3:57:04] Dan de vraag van Forum voor Democratie.

[3:57:07] Ook even niet meer aanwezig.

[3:57:11] Kort en goed ging die over positieve discriminatie en de oproep om daarmee te stoppen.

[3:57:18] Heel belangrijk om te zeggen, discrimineren mag niet, want dan gaat het om het maken van ongerechtvaardigde onderscheid.

[3:57:25] Dat is iets anders dan het maken van gerechtvaardigde onderscheid.

[3:57:31] maken van onderscheid om voorkeursbeleid te voeren, is gewoon iets wat mag.

[3:57:36] De wet biedt die mogelijkheid en daar gaan we ook niet mee stoppen.

[3:57:40] Het is aan werkgevers zelf om dat te doen of niet te doen.

[3:57:45] Dan tot slot de laatste vraag in dit kopje van de heer Van Baarle.

[3:57:49] Waarom duurt het zo lang met die Rijksbrede Klachtencommissie?

[3:57:51] Nou, het is echt een...

[3:57:53] ingewikkeld proces gebleken, kan ik wel zeggen.

[3:57:56] Met name ook als het gaat om het goed borgen van de veiligheid van de persoonsgegevens.

[3:58:00] Dat heeft heel veel voeten in aarde gehad.

[3:58:03] Afgelopen maanden heel hard aan gewerkt.

[3:58:04] Er wordt ook echt prioriteit aan gegeven.

[3:58:07] Ik vraag de Kamer echt nog daarom nog eventjes geduld te hebben.

[3:58:12] Ook al besef ik mij dat dat geduld al behoorlijk op de proef is gesteld.

[3:58:16] Maar...

[3:58:18] Eind februari is echt de bedoeling dat de klachtencommissie in werking treedt.

[3:58:22] Dus een maandje geduld nog is het antwoord wat ik daarop kan geven.

[3:58:27] Dan kom ik toe aan mijn laatste blokje.

[3:58:28] De heer Bamenga.

[3:58:31] Dank u wel, voorzitter.

[3:58:32] Ik probeer spaarzaam te zijn met mijn interrupties.

[3:58:37] Maar ik wilde wel reageren op wat zojuist gezegd is door de minister.

[3:58:40] Daar waar het gaat over de discriminatie ervaren door ambtenaren...

[3:58:44] Daarvan zegt de minister dat zij dat zeer serieus neemt.

[3:58:50] En dat ze er alles aan doet dat mensen ook daadwerkelijk meldingen kunnen maken.

[3:58:56] Ik hoor heel duidelijk inderdaad dat er heel veel wordt ingezet op communicatie.

[3:59:01] Dat zie ik ook terug in de reactie op de Kamervraag...

[3:59:04] die ik gesteld heb.

[3:59:05] Ik zie ook terug dat de minister wil dat mensen vrijuit kunnen melden.

[3:59:10] Maar wat ik nog weinig terugzie is het voorkomen ervan.

[3:59:13] Voorkomen dat mensen inderdaad zich onveilig voelen in de omgeving als ambtenaar.

[3:59:18] En ook voorkomen dat die discriminatiegevallen daadwerkelijk plaatsvinden.

[3:59:24] Graag zou ik de minister wat meer daarover willen horen.

[3:59:27] Op welke manier de minister concreet ervoor wil zorgen dat die zorgen, die angst die er leeft bij ambtenaren wegnomen wordt.

[3:59:34] Minister.

[3:59:37] Nou, een hele terechte vraag.

[3:59:39] Ik heb me verdiept in die rapportages die er afgelopen jaar zijn gedaan.

[3:59:44] Dus de PER, maar ook het focusgroepenonderzoek.

[3:59:46] Wat daar nog een laagje dieper natuurlijk in gaat.

[3:59:50] En waarin de geïnterviewden ook heel duidelijk aangeven wat ze ervaren en hoe ze het ervaren.

[3:59:57] En wat mij ook wel gebleken is dat het een moeilijk onderwerp is om bespreekbaar te maken.

[4:00:02] Er zijn ook mensen die er echt...

[4:00:04] ...voor kiezen om het niet bespreekbaar te maken... ...om een heleboel redenen die je ook kunt begrijpen.

[4:00:08] En toch zou mijn oproep zijn... ...we moeten hier niet van wegkijken als het gebeurt.

[4:00:17] Ook als je dit als omstander ziet, moet je dit gewoon melden.

[4:00:22] En vandaardoor heb ik het toegevoegd als vraag aan elke functionaris... ...die bij mijn ministerie werkt, juist om daar beter zicht op te krijgen...

[4:00:30] En hoe kunnen we het dan voorkomen?

[4:00:34] Ik denk dat heel belangrijk is dat het dus uit de taboesfeer gaat... dat we erover kunnen praten.

[4:00:39] Dat zichtbaar is dat leidinggevenden hier aandacht aan besteden.

[4:00:42] Elke leidinggevende in elk gesprek.

[4:00:45] En dat we vervolgens er ook passend mee omgaan als het is gebeurd.

[4:00:49] En ik vind het ook heel terecht dat niet alleen de nadruk wordt gelegd op bestraffen.

[4:00:54] Maar ook op het leren ervan.

[4:00:56] En het leren van de patronen die daaraan ter grondslag liggen.

[4:00:59] Want het is ook niet altijd bedoeld om discriminerend te zijn.

[4:01:03] Soms zijn mensen echt...

[4:01:05] Discriminerend zonder dat ze zich realiseerden dat ze aan het discrimineren zijn.

[4:01:10] En dat is ook heel duidelijk wat die onderzoeken laten aangeven.

[4:01:13] De geïnterviewden aangeven.

[4:01:15] Er zijn hele expliciete vormen van discriminatie.

[4:01:18] Maar ook hele impliciete vormen.

[4:01:20] Dus het is niet overal sprake van opzet.

[4:01:23] Soms is het ook heel onbedoeld.

[4:01:25] Maar maakt het niet minder ernstig.

[4:01:27] Dus ik denk we moeten het uit de taboesfeer tillen.

[4:01:30] Bespreekbaar maken.

[4:01:31] En ook zichtbaar maken dat het bespreekbaar is.

[4:01:35] echt terechte meldingen zijn van discriminatie en racisme... dat dat ook effectief wordt aangepakt.

[4:01:41] Vandaar ook die handreiking die we aan het maken zijn voor alle leidinggevenden.

[4:01:46] Waarin ook de escalatieladder ook.

[4:01:47] Want het is niet alleen voorkomen, het is ook zorgen dat we er zicht op hebben.

[4:01:52] En als je er zicht op hebt, wat doe je dan mee?

[4:01:54] Ja, we kunnen ervan leren.

[4:01:55] En soms moet je er tegen optreden, moet je gewoon sanctioneren.

[4:01:58] Maar het is wat mij betreft de whole range.

[4:02:02] Ja, de heer Bemenga.

[4:02:04] Nou, ik snap heel goed de whole range.

[4:02:05] En ik snap ook heel goed dat je niet alleen maar moet bestraffen.

[4:02:09] Dat je ook moet kijken wat kunnen mensen ervan leren.

[4:02:14] Maar wat ik zelf ook omschreven heb en wat ook in de brief heel duidelijk staat...

[4:02:20] en ideeën hebben dat er inderdaad een soort zwarte lijst bestaat... en dat zij daadwerkelijk de consequenties ervaren... op het moment dat zij discriminatie melden.

[4:02:31] Dan in ieder geval de minister hier garanderen... dat op het moment dat een medewerker, een ambtenaar, discriminatie meldt... in een gesprek of waar dan ook... dat hij daar niet vervolgens ontslagen wordt, weggepest wordt, weggekeken wordt... dat hij niet vervolgens de consequenties daarvan ervaart.

[4:02:51] Minister.

[4:02:54] Nou, een zwarte lijst vind ik echt... Dat kennen we niet.

[4:03:04] En u vraagt nou iets wat ik begrijp vanuit emotie.

[4:03:07] Kan ik het garanderen dat het nooit zo is?

[4:03:09] Ik wou dat het waar was, dat ik het kon garanderen.

[4:03:11] Ik denk het eerlijke antwoord is, ik kan het niet garanderen.

[4:03:14] Maar we zouden het moeten garanderen dat het zo is.

[4:03:16] Dus dat we als norm stellen, ja, als jij meldt dat je gediscrimineerd wordt, dat je daar geen nadelige effecten van hebt, daar ben ik het helemaal mee eens.

[4:03:25] Kan ik het garanderen dat het nooit gebeurt?

[4:03:28] Het zou zo moeten zijn.

[4:03:30] En als dat aan de orde zou zijn, dan moeten we daar tegen optreden.

[4:03:39] Ik ben nu toegekomen aan het laatste mapje.

[4:03:43] Een kopje overig, omdat dit ook heel erg ziet op de terreinen van andere bewindspersonen.

[4:03:54] En ik loop ze even langs.

[4:03:55] Waarom is er een aparte functie van nationaal coördinator antisemitismebestrijding... en waarom is deze bij de minister van Justitie en Veiligheid ondergebracht?

[4:04:06] Nou, dat heeft te maken met dat dit in het verleden zo is geregeld... vanuit een initiatiefnota vanuit uw Kamer.

[4:04:13] Daarmee is die ouder dan de functie van de nationaal coördinator... tegen discriminatie en racisme, waartoe in 2021 besloten is...

[4:04:25] De reden dat die functie is ondergebracht bij de minister van Justitie en Veiligheid vindt eveneens zijn oorsprong in diezelfde initiatiefnota.

[4:04:33] Waarin de minister van Justitie en Veiligheid verzocht werd om naar het voorbeeld van andere landen een nationaal coördinator antisemitismebestrijding aan te stellen.

[4:04:41] Daar was ook een goed inhoudelijk argument voor aangezien.

[4:04:44] ...de NCAB een signaleringsfunctie voor de Joodse gemeenschap heeft... ...waarbij hij monitoort welke maatregelen de beveiliging van Joodse gemeenschappen effectief borgen.

[4:04:54] Ik denk dat de vraag van de heer Koop, zoals ik hem beluisterd had, ook erop zag... ...dat het versnipperd is in de zin van het is verdeeld, het is ondergebracht bij verschillende ministeries.

[4:05:04] De moslimdiscriminatie zit dan bij de staatssecretaris van Participatie en Integratie...

[4:05:11] Antisemitismebestrijding zit bij Justitie en Veiligheid.

[4:05:15] Terwijl de Nationaal Coördinator Discriminatie en Racismebestrijding bij BZK zit.

[4:05:22] Ik heb aangegeven, ik neem mijn coördinerende rol serieus.

[4:05:25] De zaken zijn nu belegd zoals ze zijn belegd.

[4:05:28] Maar ik zal mij elke keer er goed bij laten betrekken.

[4:05:32] De initiatieven die worden genomen.

[4:05:36] Juist ook vanuit mijn coördinerende rol.

[4:05:40] Want het is inderdaad goed en heel belangrijk om daar regie op te houden.

[4:05:44] En dat doe ik ook echt vanuit mijn coördinerende rol.

[4:05:48] En ik kan u toezeggen dat ik dat goed in de gaten ga houden.

[4:05:54] Dank, ik heb nog interruptie.

[4:05:55] Voordat we er naartoe gaan wil ik zeggen dat het nu tien over acht is.

[4:05:59] Volgens mij gaan we er voortvarend doorheen.

[4:06:02] Ik voorzie alleen dat we voor half negen wellicht niet de tweede termijn gaan behandelen.

[4:06:05] Maar we kijken even hoe het loopt.

[4:06:08] Mevrouw Tugay, gaat uw gang.

[4:06:11] Ja, voorzitter.

[4:06:12] Ik ben even aan het nadenken.

[4:06:13] Maar over die versnippering.

[4:06:16] Het antwoord van de minister roepen mij de vraag op... waarom moslimdiscriminatie dan weer belegd is... bij de staatssecretaris van Integratie en Participatie.

[4:06:26] En kunnen we dan niet beginnen met daar dan in ieder geval centraliseren naar BZK?

[4:06:33] Want ja, de luchtminister zegt dingen zijn zoals ze zijn, maar gelukkig zitten we hier allemaal om de wereld een beetje beter te maken.

[4:06:41] Dus misschien kunnen we daar dan iets mee.

[4:06:42] Want ik snap niet helemaal, ik begrijp dat er een argumentatie is voor waarom antisemitisme bij JNV zit, maar ik snap niet waarom moslimdiscriminatie als een soort integratie-issue bij de staatssecretaris van integratie wordt gezet.

[4:06:58] Minister.

[4:07:00] Het is niet iets wat nu zo is belegd.

[4:07:02] Het is iets wat al langere tijd, al meerdere jaren op deze manier zo is belegd.

[4:07:09] Er loopt zoals gezegd een groot onderzoek waarvan de resultaten binnenkort klaar zijn.

[4:07:16] Ik zal in ieder geval voor zorgen dat de reactie van de staatssecretaris dat dat mede namens mijzelf is.

[4:07:22] Ik begrijp wel de achtergrond van uw vraag, maar dit is in het verleden zo belegd en dat kunnen we hier nou niet op een avond herschikken of anders maken.

[4:07:32] En we werken wel hier goed in samen.

[4:07:38] Nou, ik ga er nu wel even iets sneller doorheen.

[4:07:42] Het is een vraag van mevrouw Rajkovski en mevrouw Tsegay over de aanpak van verdragsrapportages, dat die versnipperd is.

[4:07:54] En in dat kader ook de aanbeveling tot coördinatie of een betere, vastere infrastructuur.

[4:08:00] Of ik die aanbeveling over wil nemen.

[4:08:03] Ja, ik onderstreep het belang van de verdragsrapportageprocedures.

[4:08:07] Die zijn heel belangrijk voor de effectuering.

[4:08:10] Er is geen vaste infrastructuur voor.

[4:08:13] In Nederland wordt dat voorbereid door het vakdepartement.

[4:08:17] En ook het geven van opvolging aan aanbeveling is een verantwoordelijkheid van het departement.

[4:08:26] In de reactie op het jaarrapport is ook opgenomen dat het kabinet wel ruimte ziet om binnen het systeem tot een sterkere coördinatie en daarmee ook een vastere infrastructuur te komen.

[4:08:35] En daarom is ook onder voorzitterschap van mijn ministerie een interdepartementaal netwerk van verdragscoördinatoren opgedicht.

[4:08:43] wat bijeenkomt om te overleggen over dat rapportageproces in bredere zin... maar ook over meer specifieke aspecten die aan de orde komen... bij verschillende rapportageprocedures.

[4:08:55] En dit netwerk is ook gestart met het opstellen van een handreiking...

[4:08:59] waarin het proces met betrekking tot de voorbereiding van die rapportages, verdragsrapportages wordt omschreven en ook praktische handvaten worden geboden voor ambtenaren die betrokken zijn bij dergelijke processen.

[4:09:10] Dat zal helpen in een meer uniforme voorbereiding van die rapportages.

[4:09:15] Er worden op deze manier belangrijke stappen gezet richting een verbeterde samenwerking en een sterkere coördinatie en daarmee ook aan een vastere infrastructuur en wordt dus opvolging gegeven aan de aanbeveling van het college.

[4:09:30] Dan is de vraag van mevrouw Tsegai of ik kan toezeggen om jaarlijks het kabinet te informeren over de voortgang van de opvolging.

[4:09:37] En daarover jaarlijks een debat te voeren met uw Kamer.

[4:09:40] Het is in ieder geval mijn voornemen om jaarlijks een kabinetsbrief te sturen over de ontwikkelingen op het gebied van bedragsrapportages.

[4:09:48] Die zal ook ingaan afhankelijk van de rapportagecyclus van het betreffende jaar op de opvolging door de departementen.

[4:09:55] Van de aanbevelingen dus van de verdragscomitees.

[4:09:59] Maar we hebben daarbij geen collectieve monitoring van alle aanbevelingen voor ogen.

[4:10:04] Die vinden dus plaats door de betreffende verdragscomitees.

[4:10:07] Wel willen we een beeld geven van de voortgang rond met name in het oog springende aanbevelingen.

[4:10:14] En die brief kan wel helpen om een dialoog te voeren met het parlement over de opvolging van die aanbevelingen.

[4:10:20] Maar ik benadruk natuurlijk dat het aan het parlement is om te beslissen op welke manier, op welk moment en in welke vorm die dialoog dan wordt aangegaan.

[4:10:27] Maar die brief kan daar wel dienstbaar in zijn.

[4:10:31] Dan heb ik een vraag nog van de heer Van Baarle over de gezichtsbedekkende kleding.

[4:10:38] Of ik bereid ben om de wet in te trekken.

[4:10:42] Ik kan erop antwoorden dat de conclusies uit het evaluatierapport mij bekend zijn.

[4:10:47] En dat het kabinet nu bezig is met de reactie op het evaluatierapport.

[4:10:51] Maar op de inhoud daarvan kan ik nu niet vooruit lopen.

[4:10:54] Maar die volgt binnenkort.

[4:10:56] Dan is de vraag... Ja, dat is mijn laatste vraag.

[4:11:02] Want als we de evaluatie van de wet gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding, ook wel het boerka-verbod in de volksmond lezen, dan kunnen we gewoon constateren dat dit gewoon een draak van een wet is.

[4:11:19] Dus door professionals wordt het dragen van dit soort kleding niet gezien als een probleem.

[4:11:25] Slechts beperkte meerwaarde.

[4:11:27] Maar ook in vijf jaar tijd geen enkele boete, geen enkel proces verbaal.

[4:11:30] Belangrijk nog, het heeft gewoon een sterk negatief effect op de test betreffende vrouwen.

[4:11:35] Die voelen zich bedreigd vanwege die wet en die voelen zich geïntimideerd.

[4:11:40] Dus de minister moet snel handelen in het belang van die vrouwen.

[4:11:43] Wanneer komt die evaluatie?

[4:11:45] En kan de minister ook aangeven wat zij in de tussentijd, de reactie op die evaluatie, wat ze voor deze vrouwen gaat betekenen die last hebben van de uitvoering van de wet?

[4:11:54] Minister.

[4:11:57] Nee, ik begrijp dat de heer Van Baarle dit een draak van een wet vindt.

[4:12:01] Dat vindt u al heel lang, volgens mij.

[4:12:05] Zoals gezegd, ik kan niet vooruitlopen op de reactie.

[4:12:08] Want het is een reactie die nu in de maak is.

[4:12:10] Dus het zou onzorgvuldig zijn als ik daar nu op vooruit zou lopen.

[4:12:14] Weet u wanneer die reactie komt?

[4:12:16] Voor de zomer.

[4:12:23] Voor de zomer, die noteren we.

[4:12:28] Goed, dan nog een vraag over arbeidsmarktdiscriminatie.

[4:12:32] Hoe gaat het kabinet zorgen voor eerlijke kansen op een baan?

[4:12:35] De wet Toezicht Gelijke Kansen bij Werving en Selectie zag toe op een verplichting... tot het invoeren van een objectieve methode bij in- en doorstroom van werknemers.

[4:12:43] Die wet is verworpen door de Eerste Kamer in maart vorig jaar.

[4:12:49] Maar er was in het kader van die wet wel heel veel energie onder een grote groep werkgevers...

[4:12:54] om met objectieve werving en selectie aan de gang te gaan en het creëren van gelijke kansen.

[4:13:00] En die werkgevers worden door het ministerie van Sociale Zaken ondersteund via de ontwikkelagenda Gelijke Kansen.

[4:13:08] Met als doel dus dat werkgevers grotere maatschappelijke betrokkenheid en ambitie tonen richting gelijke kansen.

[4:13:14] En begin maart zal de minister van Sociale Zaken u verder informeren... over de voortgang van de aanpak van arbeidsmarktdiscriminatie... in aanloop naar het commissiedebat... dat specifiek gaat over arbeidsmarktdiscriminatie op 19 maart.

[4:13:29] Dan heb ik nog een vraag van mevrouw Tsegay.

[4:13:33] Versterken van de juridische positie van Roma en Sinti, belangrijk.

[4:13:38] En het erkennen als nationale minderheid, of ik dat...

[4:13:44] dat het officieel erkennen belangrijk is.

[4:13:47] Ik begrijp dat de erkenning onder het kaderverdrag een belangrijke waarde is.

[4:13:51] Het ministerie van VWS zet zich in om de aandacht voor de genocide op Roma en Sinti tijdens de Tweede Wereldoorlog levend te houden.

[4:13:58] Onder andere via een nationaal plan, 80 jaar vervolging Sinti en Roma.

[4:14:03] En ik onderzoek op dit moment wat uitbreiding van het kaderverdrag concreet betekent.

[4:14:08] En hoe daarmee de positie van Roma, Sinti en ook aanverwante gemeenschappen in Nederland kan worden versterkt.

[4:14:14] Maar de uitbreiding van het kaderverdrag is uiteindelijk een keuze waar natuurlijk de Kamers over moeten stemmen.

[4:14:20] Ik verwacht dit voorjaar een standpunt aan uw Kamer voor te leggen over mogelijke uitbreiding.

[4:14:28] Gaat u gang?

[4:14:29] Dat is uw laatste, geloof ik.

[4:14:31] Nee, nog niet.

[4:14:33] Ja, voorzitter.

[4:14:35] Kan ik hieruit concluderen dat het kabinet nog geen standpunt heeft... over het erkennen van Roma en Sinti als nationale minderheid?

[4:14:42] Want dit is wel al best wel lang geleden geadviseerd door de Raad voor Europa.

[4:14:47] Het lijkt me toch gek dat het kabinet daar nu al die tijd nog steeds geen standpunt over heeft.

[4:14:54] Minister.

[4:14:56] Ja, het is zoals het is.

[4:14:58] Er is nog geen standpunt over.

[4:14:59] Maar ik zal u dit voorjaar een standpunt voorleggen.

[4:15:04] Helder, dank.

[4:15:05] Dan ga ik nu iedereen strak houden.

[4:15:09] We hebben nog tien minuten.

[4:15:10] Dus gaat u gang.

[4:15:14] Vraag van...

[4:15:18] Weet ik niet meer wie, maar hoe ziet de minister de relatie tussen de uitspraken over het woke virus door Wilders in relatie tot de veiligheid van de LHBTIQ plus gemeenschap?

[4:15:28] Ik ga niet over de woorden die Kamerleden kiezen, maar ik kan wel zeggen dat het gewoon onacceptabel is als LHBTIQ plus personen in Nederland nog steeds worden gediscrimineerd en geïntimideerd.

[4:15:41] En de staatssecretaris voor emancipatie heeft op 18 november... een prioriteitenbrief ook naar de Tweede Kamer gestuurd... waarin veiligheid voor deze LHBTIQ-plus-personen... en ook voor vrouwen als prioriteit zijn aangemerkt.

[4:15:55] En zij werkt met de minister van Justitie aan een aanpak om de veiligheid te vergroten... en zullen uw Kamer hierover verder informeren.

[4:16:02] Dan een verzoek om een actieplan moslimdiscriminatie...

[4:16:11] Daar heb ik denk ik ook al het nodige over gezegd.

[4:16:15] Het nationaal onderzoek komt voor de zomer naar u toe.

[4:16:23] Dan de heer Van Nispen.

[4:16:24] Discriminatie door banken.

[4:16:26] Wat doet de overheid aan discriminatie door banken?

[4:16:28] Minister van Financiën werkt samen met de banken en de toezichthouders aan de aanpak.

[4:16:32] Door banken bij de aanpak van witwassen en sanctieregelgeving lopen verschillende acties.

[4:16:38] Denk aan de juiste toepassing van de regelgeving, betere communicatie, juiste klachtenafhandeling.

[4:16:44] En de minister van Financiën heeft de Kamer in december een brief gestuurd over de stand van zaken van de acties.

[4:16:50] Dan de heer Seder over discriminatie in de zorg.

[4:16:53] Eh...

[4:16:55] Ik kan u zeggen, het ministerie van VWS is sinds 2022 gestart met de aanpak van discriminatie in de zorg en welzijn.

[4:17:02] In de vorm van een brede aanpak discriminatie en gelijke kansen.

[4:17:08] Maar het is niet aan VWS om hier bindende afspraken met de zorgsector over te maken.

[4:17:13] Want die verantwoordelijkheid ligt in het veld zelf.

[4:17:16] Maar met die brede aanpak van VWS worden wel thema's rondom discriminatie zowel intern VWS als in het zorgverkeer...

[4:17:24] aangekaart op verschillende manieren.

[4:17:26] En het ministerie van VWS verwacht in februari de tweede voortgangsrapportage van die aanpak naar de Kamer te sturen, waarin de acties en werkzaamheden van het ministerie worden toegelicht.

[4:17:39] Een korte vraag.

[4:17:41] Ik ben blij dat de voorgangsraad rapportage komt.

[4:17:44] Het nadeel van versnippering is dat het bij de commissie VWS komt.

[4:17:48] Waar ik vervangend lid van ben.

[4:17:50] Maar eigenlijk niet deelneem aan de commissie.

[4:17:52] Ik denk dat vele van ons hier ook niet is.

[4:17:54] Maar hier waarop de minister kan meenemen.

[4:17:57] En dat ook dit onderwerp discriminatie in de zorg.

[4:18:00] Dat het ook bij de BISA-commissie gebeurt.

[4:18:02] ...te een recht komt omdat dit gewoon onder de portefeuille discriminatie hoort... ...en de expertkamerleden daar zich over moeten kunnen uiten.

[4:18:12] Zou ook nog een rol voor de Kamer weggelegd zijn om via de PVVWS te vragen... ...of BZK volgcommissie kan worden?

[4:18:18] Dan staat die ook op onze lijst.

[4:18:19] Maar kijk even naar de minister.

[4:18:22] Ik denk dat dat een makkelijke route is om het zo te organiseren.

[4:18:30] En er is een vraag over dit punt, want dit was eigenlijk een vraag van de ChristenUnie.

[4:18:34] Dus het kan, maar gezien de tijd zou ik wel willen beperken tot relevante vragen.

[4:18:39] Mevrouw de voorzitter, dat is de rest al niet relevant.

[4:18:44] Heel simpel.

[4:18:45] Ik hoorde het antwoord van de minister op de vraag naar discriminatie binnen banken.

[4:18:51] Dit koppel ik aan het antwoord dat de staatscommissie in het rapport van de staatscommissie ingaat op het gebruik van risicoprofielen en a-selecte steekproeven en noem maar op.

[4:19:03] Dus kortom de toezegging die gedaan was op Palmen.

[4:19:06] Dat is het punt.

[4:19:06] De staatscommissie gaat in op de rol van discriminatie bij publieke dienstverleners en banken zijn dat niet.

[4:19:12] Dus de vraag is hoe zich dat tot elkaar verhoudt.

[4:19:14] Of nu de staatscommissie zich ook bezighoudt met risicoprofilering binnen banken.

[4:19:20] Minister.

[4:19:23] Ik zeg u graag het antwoord in tweede termijn.

[4:19:27] Want ik kan daar nu niet zo op antwoorden.

[4:19:32] Verder.

[4:19:35] Dan kom ik nu bij discriminatie in het uitgaansleven.

[4:19:40] Wat doet het kabinet daartegen?

[4:19:42] Deurbeleid tijdens het uitgaan moet transparant en duidelijk zijn.

[4:19:46] Daarnaast moet de uitgaansgelegenheid dit deurbeleid ook duidelijk maken aan de bezoeker.

[4:19:51] Dat is echt in eerste instantie aan de sector.

[4:19:53] Er zijn voorbeelden opgesteld in de sector van transparant en duidelijk deurbeleid.

[4:19:58] Die kunt u vinden op de website van de Koninklijke Horeca.

[4:20:03] In verschillende uitgaansteden zijn er vanuit de gemeente ook zogenoemde panelsdeurbeleid.

[4:20:08] Die onderzoeken klachten van mensen die denken dat ze onterecht zijn geweigerd.

[4:20:13] En zij kunnen vervolgens dan ook vanuit die panels de horecaondernemers aanspreken.

[4:20:18] Bij structurele discriminatie kan het in een uiterste geval zelfs gevolgen hebben voor de vergunning van een horecazaak.

[4:20:29] Ja, dat is wat ik er vanuit hier over kan zeggen.

[4:20:33] Dan leeftijdsdiscriminatie.

[4:20:35] De heer Deen heeft dit punt opgebracht.

[4:20:38] Vindt de minister het zorgwekkend dat ouderen aan de kant worden gezet?

[4:20:42] Ja, goed dat u dit punt nog een keer extra onder de aandacht brengt.

[4:20:47] Ik vind het ook zorgwekkend, ik vind het een heel ernstig verschijnsel.

[4:20:51] Ouderen zijn een heel belangrijk, essentieel onderdeel van onze samenleving.

[4:20:56] Soms ook extra kwetsbaar.

[4:21:00] Natuurlijk kunnen zij ook meldingen maken bij discriminatie.nl.

[4:21:04] De consulenten zullen zich echt voor 100% inzetten om in deze gevallen te adviseren en ook te bemiddelen.

[4:21:11] Dat zijn natuurlijk ook allemaal niet-juridische middelen, maar die kunnen wel leiden tot een oplossing van het conflict.

[4:21:17] Juridisch gezien wil ik er nog over zeggen dat de wet gelijke behandeling bij de arbeid verbiedt, zoals de naam al zegt, discriminatie op grond van leeftijd bij arbeid.

[4:21:26] Maar dat verbod zit op werk, niet alleen betaald werk, maar ook op vrijwilligerswerk.

[4:21:32] Het college voor de rechten van de mens kan daar ook klachten over behandelen.

[4:21:36] Bijvoorbeeld vrijwilligers van wie de overeenkomst wordt beëindigd, die kunnen het college om een oordeel vragen.

[4:21:42] En ook een antidiscriminatievoorziening kan hulp bieden bij de procedure.

[4:21:49] Als het gaat om klachten over leeftijdsdiscriminatie door banken en verzekeraars, kunnen ze worden voorgelegd aan het klachteninstituut financiële dienstverlening, de KIFID.

[4:21:59] Maar ik vind het een punt wat misschien wel wat meer aandacht verdient.

[4:22:03] Dus ik vind het ook terecht dat u dat onder de aandacht brengt.

[4:22:07] Dus om goed inzicht te krijgen in welke vormen van discriminatie ouderen ervaren... ben ik wel graag bereid om met de oudere bonden hierover in nare overleg te treden.

[4:22:20] Dan de heer Van Nispen over witte borden criminaliteit.

[4:22:24] Dat is denk ik de ene laatste vraag die ik hier...

[4:22:29] Nee, ik heb nog drie vragen.

[4:22:30] Ik ging één setje, maar het zijn er drie.

[4:22:33] Van Ispe.

[4:22:40] Ik moet zeggen, de heer Van Ispen heeft hier onlangs nog schriftelijke vragen over gesteld aan de minister van Justitie.

[4:22:45] En uit de antwoorden die daar gegeven zijn, zal ik ook voor mijn antwoord daaruit putten.

[4:22:52] Ik denk dat het wel duidelijk is dat iedere vorm van ongerechtvaardigde, ongelijke behandeling ontoelaatbaar is...

[4:23:00] en binnen ons strafrecht absoluut dient te worden bestreden.

[4:23:04] En binnen de rechtspraak en het OM is ook aandacht voor het tegengaan van ongelijke behandeling.

[4:23:09] Financieel-economische criminaliteit hebben we voortdurend de aandacht van het kabinet.

[4:23:13] Zo zijn de aanpak van corruptie en witdassen als sfeerpunten in het regeerprogramma opgenomen.

[4:23:19] Maar gegeven is ook dat onderzoeken naar witte borden criminaliteit... vaak diepgaand onderzoek en specifieke expertise vergen...

[4:23:28] En ook worden gekenmerkt door internationale structuren.

[4:23:31] En dat maakt de behandeling van dit soort zaken echt tijdsintensief en ook complex.

[4:23:36] En ook de schaarse capaciteit van de strafrechtketen is een bekend gegeven.

[4:23:40] En dat maakt dat er keuzes gemaakt worden over de inzet van het strafrecht.

[4:23:44] De complexiteit van die zaken en dus de schaarste incapaciteit zijn factoren die worden meegewogen.

[4:23:50] Maar dit is niet anders dan voor veel andere vormen van criminaliteit waar die weging ook plaatsvindt.

[4:23:58] Dan heb ik een vraag nog.

[4:24:00] Kan u me eens toezeggen bij de aanpak van organisatie discrimineren ook te onderzoeken in hoeverre hier sprake is van financiering vanuit onvrije regimes of buitenlandse oer-conservatieve organisaties?

[4:24:11] Ik kan op uw vraag of ik kan toezeggen dat bij de aanpak dus ik kan onderzoeken in hoeverre de sprake is van financiering uit onvrije regimes.

[4:24:20] In feite zijn er twee vragen waarvoor hele andere juridische kaders gelden.

[4:24:24] Want aan de ene kant betreft het subsidie aanvragen.

[4:24:27] En aan de andere kant gaat uw vraag over de financiering van Nederlandse organisaties vanuit onvrije regimes of buitenlandse organisaties.

[4:24:37] En daarbij is het niet vanzelfsprekend dat we deze uitbreiding kunnen meenemen in de verkenning over subsidieverstrekking.

[4:24:46] En er zijn hierover ook twee moties aangenomen bij andere bewindspersonen van OCW en JNV.

[4:24:52] Dus het is ook aan deze bewindspersonen om al dan niet samen met mijn ministerie na te denken over hoe we uitvoering kunnen geven aan die moties.

[4:25:05] Tot slot de vraag ook van mevrouw Rajakovski over het melden van online discriminatie.

[4:25:11] Hoe weten jongeren waar ze schadelijke online discriminatie kunnen melden?

[4:25:15] En wat ga ik doen om haat en illegale content aan te pakken?

[4:25:19] Het eerste kwartaal zal ik u een plan van aanpak tegen online discriminatie sturen naar uw Kamer.

[4:25:25] Dat het beleid intensiveert.

[4:25:27] In het regeerprogramma is daarvoor ook expliciet politieke steun en financiering vastgelegd.

[4:25:33] Het zal zes beleidslijnen beschrijven.

[4:25:35] Een meer gecoördineerde aanpak.

[4:25:37] Een betere ondersteuning van slachtoffers.

[4:25:39] Grotere bewustwording.

[4:25:41] Betere registratie.

[4:25:42] Meer toezicht op en samenwerking met internetpartijen.

[4:25:46] En vaker en ook meer zichtbare consequenties voor daders.

[4:25:49] Ik raad echt iedereen aan die te maken heeft met online discriminatie.

[4:25:54] Meld het.

[4:25:55] Meld het bijvoorbeeld op onlinediscriminatie.nl.

[4:25:58] Het wordt gesubsidieerd door het ministerie van Justitie en Veiligheid.

[4:26:01] Als er sprake is van strafbare discriminatie... neemt dit meldpunt dan ook contact op met het platform waarop het is geplaatst... met het verzoek om dat bericht te verwijderen.

[4:26:11] Dus meld het.

[4:26:13] Onlinediscriminatie.nl En doe ook gewoon aangifte bij de politie als je discriminatie ervaart.

[4:26:21] Ook maar het ministerie kan vervolging instellen.

[4:26:23] Zoals bij groepsverledering of het aanzet tot haat, discriminatie of geweld.

[4:26:29] Dat was hem.

[4:26:31] Oké, dank.

[4:26:32] Dan kijk ik naar de klok.

[4:26:33] Het is half negen.

[4:26:35] Met uw welbevinden kunnen we nog een kwartiertje doorgaan.

[4:26:40] En dan kunnen we of een rondje gemiste vragen doen... of iedereen krijgt een halve minuut voor een tweede termijn.

[4:26:46] Dan gaat uw voorkeur naar uit.

[4:26:48] Het is één van de twee, gezien de tijd.

[4:26:53] Wilt u gemiste vragen doen?

[4:26:55] Een interruptie.

[4:26:57] Ja, een interruptie.

[4:26:59] O, dat mag.

[4:26:59] Ja, oké.

[4:27:00] Gaat u gang, heer Bamenga.

[4:27:01] Dank u wel.

[4:27:02] Ik had een interruptie.

[4:27:03] En inderdaad, ik heb nog negen vragen geteld die nog niet beantwoord zijn.

[4:27:07] Dus ik hoop wel dat ze beantwoord kunnen worden.

[4:27:09] De minister gaf eerder aan dat ze toch wel verdrietig wordt... op het moment dat politici of bewindspersonen woorden gebruiken die polariserend zijn.

[4:27:20] En ze gaf ook aan dat ze er alles aan zal zorgen...

[4:27:23] Om dat ook aan te pakken als het ware.

[4:27:27] Ik vraag me alleen maar af, hoe gaat de minister dat daadwerkelijk doen?

[4:27:36] Nou, dat is een hele goede vraag.

[4:27:39] Ik kan u zeggen hoe ik dat doe.

[4:27:41] Ik spreek mensen... Ik spreek me uit, dat ten eerste.

[4:27:46] En ik voer daar gesprekken over.

[4:27:48] En dat doe ik op de meest passende manier.

[4:27:51] En soms is de meest passende manier ook niet... Soms betekent dat dat je niet moet reageren.

[4:27:57] Althans niet op het moment dat er bijvoorbeeld een tweet uitgaat.

[4:28:01] Maar u kunt er van mij wel van op aan dat ik me zal uitspreken...

[4:28:05] En dat ik in ieder geval iedereen ook oproep.

[4:28:09] Wees wijs met je eigen woorden.

[4:28:11] En in ieder geval probeer ik daar zelf ook een goed voorbeeld in te geven.

[4:28:19] Oké, dank.

[4:28:20] Dan gaan we denk ik naar een tweede termijn.

[4:28:22] Iedereen 30 seconden.

[4:28:25] En dan vraag ik als u hem niet nodig heeft om hem ook niet te gebruiken.

[4:28:28] Of niet te herhalen.

[4:28:29] Bedankt voor het toezeggen.

[4:28:30] Maar gewoon meteen naar de inhoud gaan.

[4:28:33] De heer Seder, ChristenUnie.

[4:28:35] Dank u wel, voorzitter.

[4:28:36] Dank u voor de antwoorden.

[4:28:37] Ik had ergens wel gehoopt dat we verder waren.

[4:28:40] Als ik aan te antwoorden boor, wordt heel veel in de tijd geschoven.

[4:28:43] En dat vind ik jammer, ook in het licht van...

[4:28:47] Ook het meest recente debat rond de toeslagenaffaire.

[4:28:50] Ik wil graag twee minuten debat aanvragen, omdat ik denk dat het ook goed is om het kabinet bij te sturen.

[4:28:55] Het gaat over een flink aantal onderdelen.

[4:28:57] Ik wil toch nog even vragen of deze vragen beantwoord zijn en ik het gemist heb.

[4:29:01] Het ging over de discriminerende factoren ten aanzien van de leefbarometer.

[4:29:06] Ik weet niet of ik die gehoord heb.

[4:29:09] ...het niet willen verhuren aan gebouwen, aan bijvoorbeeld kerkgenootschappen... ...en hoe de minister daarnaar kijkt... ...of de aanbevelingen uit de MNC-rapport zoals het CRD en ECRI opgevolgd worden.

[4:29:24] Ik zou dus graag twee minuten wat willen aanvragen.

[4:29:26] Ik zou wel willen vragen om die pas in te plannen nadat het MNC-rapport uitkomt.

[4:29:30] Die komt volgende week, tenminste de kabinetsreactie, die komt als het goed is volgende week uit...

[4:29:36] U zit op één minuut, dus u bent eigenlijk al een dubbele tijd.

[4:29:38] Ja, dan laat ik het hierbij, voorzitter.

[4:29:40] Dank u wel.

[4:29:43] Ja, voorzitter, dank.

[4:29:44] De minister zegt terecht van iedereen moet de ruimte hebben om zichzelf te zijn.

[4:29:49] Maar op dit moment heb ik toch het gevoel dat sommige leden van het kabinet dat niet helemaal naleven... en daarmee discriminatie en racisme normaliseren.

[4:29:58] En daarom had ik eigenlijk gehoopt dat bij deze minister... dat ik hier weg zou gaan met een gevoel van urgentie vanuit de minister.

[4:30:05] En dat mis ik echt.

[4:30:06] Terwijl ik echt wel geloof dat de minister hier vol goede intenties zit... mis ik nog de urgentie.

[4:30:12] En ik zou haar dan ook willen vragen of zij misschien bereid is... om gewoon iedere maand een briefje te sturen naar de Kamer... met alle dingen die ze nu in de tijd heeft beloofd.

[4:30:22] Dus aankomend voorjaar, voor de zomer, na de zomer.

[4:30:25] Dat zou ons werk als Kamerleden makkelijker maken.

[4:30:27] Dank.

[4:30:28] De heer Bamenga.

[4:30:31] Zoals ik net zei, ik heb volgens mij negen vragen die niet beantwoord zijn.

[4:30:35] Sommige vragen heb ik zelfs volgens mij twee keer gesteld.

[4:30:38] Is het kabinet bereid om in samenwerking met de Nationale Ombudsman en de Kinderombudsman... ...dit Amsterdamse onderzoek nationaal opvolging te geven?

[4:30:45] Dat ging over discriminatie bij kinderen.

[4:30:47] Wat neemt de minister mee uit dit onderzoek?

[4:30:49] Wat doet zij om specifiek racisme en discriminatie...

[4:30:52] Om de kinderen uit te bannen.

[4:30:55] Kan de minister toezeggen dat zij nog voor de zomer opvolging geeft.

[4:30:58] Voor de zomer.

[4:30:59] Aan mijn aangenomen motie die vraagt om het actief tegengaan van racisme en discriminatie.

[4:31:04] op te nemen in de beoordelingscycli van leidinggevende ambtenaren.

[4:31:07] Ik kan ze toezeggen dat het nog voor de zomer een escalatieladder hebben... welke actie wordt ondernomen in het geval van racisme en discriminatie.

[4:31:15] Hoe kan het zijn dat de minister toestaat dat discriminatiebeleid juist wordt afgebroken?

[4:31:20] Want dat is wat we terug horen in de brandbrief.

[4:31:22] Hoe gaat de minister de cultuur veranderen?

[4:31:28] dat degene die klaagde als een probleem wordt gezien.

[4:31:31] Ik heb begrepen dat ze geen garantie kan geven daaromtrend.

[4:31:35] En klopt het dat er beleidsadviseurs ziek thuis zitten vanwege het werkklimaat bij INW... en de omstreden racistische uitspraken van de staatssecretaris van INW?

[4:31:45] Dank, de heer Van Baarden.

[4:31:47] Ja, voorzitter.

[4:31:49] Het begin van het debat...

[4:31:51] Dat vind ik echt stuitend voor een minister die zegt discriminatie te bestrijden.

[4:31:56] En dan in een soort woordenspelletje uitspraken te vergoeien van bewindspersonen.

[4:32:00] Ik ben net even naar buiten gelopen om het na te luisteren.

[4:32:03] De heer Nobel heeft het gewoon letterlijk gezegd.

[4:32:06] Op beeld dat een heel groot deel van de Nederlandse islamitische jongeren de Nederlandse normen en waarden niet zouden onderschrijven.

[4:32:13] En uitgerekend die man gaat een programma tegen moslimdiscriminatie straks presenteren.

[4:32:20] Ik vind dat dit kabinet echt krankjorum is op dit gebied.

[4:32:23] Het spijt me dat ik het moet zeggen.

[4:32:25] Daarom ben ik blij met het twee minuten debat.

[4:32:27] Maar ik vind het echt heel zorgwekkend.

[4:32:30] Gewoon mensen die dit zeggen zitten in de Nederlandse regering.

[4:32:33] En de minister die erover gaat, die kijkt er van weg.

[4:32:36] Ik schrik hier erg van.

[4:32:37] De heer Van Nispen.

[4:32:41] Voorzitter, het is goed dat er een onderzoek komt naar de discriminatie rond sociaal-economische status.

[4:32:46] Ik ben wel teleurgesteld dat weer het onderzoek naar de overheid brengen onder de algemene wet gelijke behandeling weer vooruit is geschoven.

[4:32:52] Ik heb me laten vertellen dat dit al loopt sinds indales.

[4:32:56] Dus dat is al vrij lang.

[4:32:57] Dus dat is zorgwekkend.

[4:32:59] Daar willen we echt een reactie op.

[4:33:01] En ik overweeg twee moties.

[4:33:02] En ik zeg dat hier omdat de minister die kan voorkomen.

[4:33:04] En dat gaat over de discriminatietoets van de staatscommissie.

[4:33:07] De centrale regie bij binnenlandse zaken.

[4:33:09] Bij publieke dienstverleners.

[4:33:10] Ik hoor graag voor het twee minuten debat wat precies de plannen zijn van de minister op dit punt.

[4:33:14] En dan kan ik kiezen of ik daar een motie op indien.

[4:33:16] En dat gaat over de zeer recent uitgebrachte toets op risicoprofielen.

[4:33:22] Toetsing schade risicoprofilering van het college voor de rechten van de mens.

[4:33:24] Inderdaad zeer recent.

[4:33:25] Maar ook hierop hoor ik graag voor het twee minuten debat van de minister.

[4:33:29] Hoe dat gebruikt gaat worden in de praktijk.

[4:33:32] En ik hoef daar nu inderdaad geen antwoorden op.

[4:33:34] Omwille van de tijd.

[4:33:35] En ook omdat ik het debat zo zal moeten verlaten.

[4:33:37] Maar graag voor het twee minuten debat.

[4:33:39] Dank dat laatste.

[4:33:39] Dan wordt de Kamer voor de zomer op geïnformeerd.

[4:33:42] Is toegezegd.

[4:33:43] Dan zal ik er een motie over in moeten dienen.

[4:33:44] Oké, helder.

[4:33:45] De heer Koops.

[4:33:46] Mevrouw de voorzitter, ik heb heel vaak het woord horen vallen voor de zomer, dit voorjaar, binnenkort.

[4:33:52] En ik heb over een heel aantal rapporten, rapportages en onderzoeken gehoord dat die binnenkort worden gepresenteerd.

[4:33:57] En ik deel dus de algemene zorg over dat er wel zo ontzettend veel op stapel is dat ik niet langer door de bomen het bos zie.

[4:34:04] En vooral niet zie wat er nou daadwerkelijk is gebeurd sinds het aantreden van deze regering.

[4:34:08] En ik sluit me dus aan bij het verzoek om daar maandelijks de Kamer van op de hoogte te stellen...

[4:34:12] Wat is geïmplementeerd?

[4:34:13] Wat gebeurt er nu met het geld dat hiervoor is uitgetrokken?

[4:34:16] En ik verheug me op een twee minuten debat.

[4:34:18] Helder, de heer Deen.

[4:34:21] Ja, voorzitter.

[4:34:22] Dank aan de minister dat zij in overleg gaat met de Oudere Bond.

[4:34:25] Dank u wel.

[4:34:28] Dank is voor mij ook niet nodig.

[4:34:30] Alles is beantwoord.

[4:34:32] Dan kijk ik heel even naar de tijd.

[4:34:34] We kunnen of een kort rondje doen, maar ik heb ook nog een hele lijst aan toezeggingen staan.

[4:34:44] We gaan naar de beantwoording.

[4:34:46] En dan weet ik niet of we het lijstje toezeggingen gaan halen.

[4:34:48] Maar in ieder geval de beantwoording van de minister.

[4:34:50] Gaat uw gang.

[4:34:51] Of wilt u even schorsen?

[4:34:52] Twee minuten.

[4:34:52] Nee hoor, nee.

[4:34:53] Ik denk, wat ik eigenlijk wil voorstellen is, er zijn inderdaad een aantal vragen genoemd die nog gemist zijn.

[4:35:00] Ik zou er nu nog een paar kunnen beantwoorden, maar niet allemaal.

[4:35:04] U geeft aan dat er een twee minuten debat komt.

[4:35:06] En er is ook gevraagd om nadere informatie.

[4:35:08] Wat ik kan doen is dat ik de vragen die we gemist hebben, dat ik die beantwoord in een brief.

[4:35:14] En dat ik ook inga daarbij op de twee punten die de heer Van Nispen heeft genoemd.

[4:35:25] En meerdere van u hebben gevraagd, hou ons op de hoogte.

[4:35:30] We willen als Kamer goed kunnen volgen wat er gebeurt.

[4:35:33] Dat begrijp ik heel goed.

[4:35:33] Vind ik eigenlijk ook best een goede manier om tempo erin te houden.

[4:35:38] Maar maandelijks is echt te snel.

[4:35:40] Dan gaat de energie naar maandelijkse brieven.

[4:35:44] Dus wat ik kan doen is ik maak er twee maandelijkse brief van.

[4:35:47] Dus dat u elke twee maanden van mij een brief krijgt met de voortgang en de implementatie.

[4:35:52] Dan kunt u op die manier goed de voortgang volgen.

[4:35:55] Ja?

[4:35:58] Dan wou ik het daarbij houden.

[4:36:01] Oké, dank.

[4:36:02] Dan dank ik alle aanwezigen op de publieke tribune die het nog zo lang met ons hebben volgehouden.

[4:36:07] Dank aan de inbreng en dank aan de minister voor de beantwoording.

[4:36:10] Fijne avond.