Pacht

[0:00:09] Ik zei voordat het echt gezellig begint te worden.

[0:00:12] Dat mag natuurlijk wel, maar laten we dat bewaren tot na de bijeenkomst.

[0:00:15] Ik heet er niet van harte welkom bij dit commissiedebat over pacht.

[0:00:21] Natuurlijk ook de staatssecretaris, meneer Rummeny, van harte welkom.

[0:00:25] Leden van de commissie, mensen op de tribune, mensen thuis die dit volgen via de livestream.

[0:00:30] Iedereen van harte welkom.

[0:00:32] We gaan beginnen en we hebben als regel vier minuten spreektijd per fractie en ook vier interrupties.

[0:00:39] Laten we dat zomaar doen en dan wil ik graag aanvangen met het woord te geven aan mevrouw Nijhoff van de fractie PVV.

[0:00:44] Gaat de gang.

[0:00:46] Dank u voorzitter.

[0:00:47] Voorzitter, het is goed om te zien dat de regering inzet op een langdurige pachtcontract van zeker 18 jaar of tot aan de pensioensleeftijd plus 3 jaar.

[0:00:58] De belangen van de pachters en verpachters moeten zo goed mogelijk vertegenwoordigd zijn waarbij toekomstperspectief, financiering, overdraagbaarheid van het pachtcontract belangrijke uitgangspunten zijn.

[0:01:09] Er zijn een aantal punten in de huidige wet die met urgentie aangepast moeten worden.

[0:01:14] Wij zien nu te vaak dat een pachter niet meer bedrijfsmatig actief is en de grond onderhand verpakt wordt.

[0:01:20] Met dat gevolg dat onder andere een bodembeheer niet volgens afspraak gebeurt.

[0:01:25] De verpachter kan dan de pachtoverrekening zeer lastig ontbinden in de huidige wet.

[0:01:30] Daarnaast zien we ook dat veel kortlopende pacht, waarbij de pachter geen financiering kan krijgen bij de banken, om het bedrijf toekomstbestendig te maken.

[0:01:40] Voorzitter, het is belangrijk dat er balans tussen verpachter en pachter komt, waarbij het toekomstperspectief...

[0:01:46] ...voor beide gewaarborgd moet zijn.

[0:01:48] De staatssecretaris heeft in zijn brief aan de Kamer aangegeven... ...dat er nog een aantal punten ontbreekt aan de herziening.

[0:01:56] En ik zou graag horen wat dan die concrete punten zijn van de staatssecretaris.

[0:02:04] De tegenwoordige multilandbouw kent zeer grote diversiteit aan bedrijfsactiviteiten.

[0:02:09] Van primaire landbouw tot aan landbouw waarbij boerderijen energie opwekken via zonnepanelen en windturbines.

[0:02:17] Voor de PVV is het van belang dat er in de nieuwe pachtwet duidelijk komt te staan dat pachtgronden niet kunnen worden aangewend voor zonnevelden en windturbines.

[0:02:26] maar voor landbouw beschikbaar blijven.

[0:02:28] Wij willen daarom een duidelijke omschrijving... van welke landbouwactiviteiten toegestaan zijn op welke soorten pachtgrond.

[0:02:34] Graag een reactie van de staatssecretaris.

[0:02:36] Voorzitter, ik mis nog wat flexibiliteit in de huidige pachtwet.

[0:02:40] Het kader...

[0:02:43] In Pacht werd beperkt de overdraagbaarheid van pachtcontracten binnen een bedrijf of landbouwinitiatief.

[0:02:50] Het kader zou wellicht wat op aangepast moeten of kunnen worden om de toekomstbestendigheid van bedrijfsactiviteiten te waarborgen.

[0:02:59] Er is een interruptie van mevrouw Brommet.

[0:03:03] Ja, voorzitter, dat meekijken met wat er wel en niet op die pachtgronden mogelijk is, betekent dat voor de PVV bijvoorbeeld ook dat we de leliteelt op pachtgronden kunnen gaan verbieden?

[0:03:17] Mevrouw Nijhoff.

[0:03:19] Nee, dat betekent het niet.

[0:03:20] Ik had het nu over de energieopwekking op landbouwgrond.

[0:03:25] Wij vinden dat landbouwgrond ingezet moet kunnen worden voor landbouw en akkerbouw.

[0:03:31] Dank u wel.

[0:03:32] Vervolgt u betoog, mevrouw Nijhoff?

[0:03:36] Zorg ervoor dat de pachtcontracten overdraagbaar zijn... naar medewerkers, ongeacht familierelatie... en dat een ruilpacht tussen boeren mogelijk gemaakt wordt.

[0:03:44] Daarnaast vindt de PVV het belangrijk... dat er ook voor de startende boer een toekomst in de pacht is.

[0:03:50] Langdurende meerjarige pacht moet hierbij dus worden gestimuleerd.

[0:03:53] Voorzitter, wij kijken uit naar de antwoorden van de staatssecretaris.

[0:03:57] Dank u wel, mevrouw Nijhoff.

[0:03:58] Het woord is aan meneer Holman van het NSC.

[0:04:02] Dank u wel, voorzitter.

[0:04:02] Een paar commissies geleden stelde ik de vraag van kunnen jonge boeren of willen jonge boeren nog boer worden?

[0:04:10] Nu zou ik hem willen stellen van kunnen jonge boeren nog boer worden?

[0:04:14] Gezien de problematiek van het verkrijgen van de grond en daar een dabel mee te boeren.

[0:04:23] Voor ons ligt een voorstel om met pacht aan de gang te gaan.

[0:04:27] We vinden dat een goede zaak, dat zeker voor jonge boeren zaken goed geregeld worden, dat grond betaalbaar blijft.

[0:04:33] We hebben ook kennis kunnen nemen van een initiatiefnota van Bromet en van Kampen.

[0:04:38] Complimenten dat u dat zo opgeschreven heeft.

[0:04:40] Er zitten hele goede elementen in die ik onderstreep en die ik herken.

[0:04:47] De werkwijze van de staatssecretaris, een goede analyse.

[0:04:50] Alle partijen zijn erbij betrokken geweest.

[0:04:53] Wel een soort eenduidig geluid van er moet iets gebeuren.

[0:04:56] Maar de vraag is, die wij willen stellen, van lossen we met dit gebeuren, met deze initiatiefnota, met dit voorstel van de staatssecretaris het probleem op?

[0:05:05] Want het probleem is denk ik de waarde van de grond.

[0:05:08] Gemiddeld 80.000 euro.

[0:05:10] In de polder wordt al meer dan 200.000 euro betaald.

[0:05:13] En er is bijna geen relatie meer tussen de waarde van de grond en het economisch voortbrengend vermogen die je kunt realiseren als je daar een boer bent.

[0:05:24] En hoe ga je daarmee om?

[0:05:26] Hoe ga je de pacht dan reguleren?

[0:05:28] Als je ziet bijvoorbeeld, nou dat gebeurt al, maar in Brabant bijvoorbeeld nu in grote mate, grasland wordt gescheurd en er komen intensieve teelten op met hoge saldo's waar 4.000, 5.000 euro pacht normaal is.

[0:05:40] Als jij eigenaar van grond bent, waarom zul je dan reguliere pacht doen?

[0:05:47] Als je een pachtcontract sluit, dan weet je gelijk dat per direct je grond 40% minder waard is, omdat je alleen een verpachte staart kunt kopen en dat je genoegen moet nemen met een rendement van 1%.

[0:05:57] Wie wil dat doen?

[0:05:59] Ik kan mij als een belegger nog iets voorstellen... als een pensioenfonds dat ze langetermijnbelegging doen.

[0:06:04] Dat is puur geënt.

[0:06:05] Niet op het resultaat, op het rendement... maar op de verwachte vermogensstijging in de toekomst.

[0:06:12] Dat is een interruptie van meneer Pierik.

[0:06:15] Ja, dank voorzitter.

[0:06:18] Ik deel de zorgen van de heer Holman als het gaat om die grondmarkt.

[0:06:21] Ik heb wel de vraag van hoe denkt nu sociaal contract wat meer balans te krijgen in die grondmarkt, zodat het voor boeren ook, voor jonge boeren ook aantrekkelijk blijft, behapbaar blijft om hun bedrijf over te nemen?

[0:06:36] Meneer Holman.

[0:06:37] Ja, dat is een goede terechte vraag.

[0:06:40] In het hoofdlijnakkoord staat dat landbouwgrond in feite voor landbouw gebruikt moet worden, een soort landbouwstructuurgrond.

[0:06:47] Wat je ziet, 50% van aankopen afgelopen jaar is ongeveer van niet-boeren.

[0:06:52] Dus grond wordt in plaats van een voortbrengend element van voedsel een beleggingsinstrument, een speculatieobject voor anderen.

[0:07:01] De vraag is van wil je dat doen en hoe moet je daar als overheid in optreden?

[0:07:06] Ik ben nog aan het beantwoorden van de vraag.

[0:07:09] Ja, dat vind ik een lastige.

[0:07:10] Want als er inderdaad 4000 euro huur voor wordt betaald... en mevrouw Bromet vroeg net al de vraag aan mijn buurvrouw... van wat wil je dan met die grond?

[0:07:20] Wil je dat verbieden of niet?

[0:07:22] Ja, dat is een lastige natuurlijk.

[0:07:23] Wat ook meespeelt, als een particulier in box 3 gewoon grond heeft... dan wordt die forfaitair afgerekend op 6% rendement.

[0:07:31] En dat betekent dat je 1400 euro...

[0:07:36] box 3 belasting moet betalen.

[0:07:37] Een vraag aan de staatssecretaris zou er zijn van... wat voor huur moet dan een eigenaar van grond... in rekening brengen bij een boer om überhaupt dat te willen doen?

[0:07:48] Dus de impact van, en ook de impact van de initiatiefnota... als je dat werkelijk gaat doen, is groot.

[0:07:54] Dus straks zal de vraag zijn aan de twee initiatiefnemers van...

[0:07:57] dan kunt u de consequenties daarover zien en wat voor maatregelen moeten we nemen.

[0:08:02] Nog een voorbeeld van wat ik absoluut niet begrijp, is dat als een speculant of een projectontwikkelaar grond koopt, dan moet hij 10,5% overdrachtsbelasting betalen, maar daar krijgt hij vrijstelling van.

[0:08:13] Een vraag aan de staatssecretaris zou zijn, misschien dat we daar zelfs een motie voor indienen, van...

[0:08:19] Kunt u daar een einde aan maken?

[0:08:20] Kan de staatssecretaris daar een einde aan maken?

[0:08:22] Is dat werkelijk wat we willen?

[0:08:23] Want ik vind het te zot dat een projectontwikkelaar... geen overdrachtsbelasting mag betalen.

[0:08:28] Je ziet dan dat hij het doorverkoopt en de volgende weer doorverkoopt... en niemand betaalt overdrachtsbelasting.

[0:08:32] Dat zou jonge boeren al een beetje beschermen als je dat aan banden legt.

[0:08:37] Misschien moet je ook nadenken...

[0:08:39] Ik ken boeren in de polder die hebben ooit een erfpachtcontract gesloten voor 20.000 gulden.

[0:08:45] Maar die betalen nu 100.000 euro erfpachtkanon per jaar op voorhand voordat ze überhaupt nog het seizoen moeten beginnen.

[0:08:52] Eigenlijk moet een boer zoveel mogelijk grond en eigendom hebben.

[0:08:56] En misschien moet je nadenken om jonge boeren...

[0:08:58] ...in de gelegenheid te stellen om grond te kopen met een hele aantrekkelijke financieringsvorm.

[0:09:02] Dat je een afspraak met de bank of dat je subsidie voor jonge boeren... ...juist richt op dat het mogelijk is voor het doen.

[0:09:09] Nog een punt, voorzitter, van overheid kan er zelf ook wat aan doen.

[0:09:12] Ik lees van een boer die huurt uit de polder dat hij 30% huursverhoging heeft gekregen... ...omdat de overheid redeneert dat het rendement van de teelten hoger is.

[0:09:23] Dus ik wil een deel van het rendement als overheid hebben wat u doet.

[0:09:27] Dus dat zijn een aantal zaken waar je aan zou kunnen denken, meneer Pierik.

[0:09:31] Dank u wel, meneer Holland.

[0:09:31] Was dat de beantwoording op de vraag van meneer Pierik... of was dat ook het einde van uw betoog?

[0:09:36] Nee, nee, nee.

[0:09:37] Ik ben nog maar net begonnen.

[0:09:38] U bent nog maar net begonnen.

[0:09:40] Ik zie nog wel een interruptie van mevrouw Brommet.

[0:09:42] Ja, voorzitter, misschien ben ik ook wel te vroeg, hoor.

[0:09:44] Want ik hoor weer een hele analyse van NRC en weinig oplossingen behalve dan de overdragsbelasting afschaffen.

[0:09:51] Dat kan volgens mij, dat kan de heer Holman doen bij het belastingplan, denk ik.

[0:09:58] En een subsidie aan boeren geven om grond te kopen, wat volgens mij alleen maar prijsverhogend werkt.

[0:10:03] Dus dat de grond nog duurder wordt.

[0:10:05] Maar hoe kijkt de heer Holman naar zijn eigen oplossingen?

[0:10:10] Ik denk dat de grondprijs eerder zal dalen als je het gaat regelen dat alleen boeren in feite grond moeten kopen en dat het geen speculatieobject is.

[0:10:24] Dat is een andere insteek, maar waar ik zelfs bang voor ben... dat je de luchtballon van de waarde van de grond zo erg opblaast... dat het een kwestie van tijd is dat je een corrigerend vermogen krijgt.

[0:10:34] Dat is voor belechtingfondsen en pensioenfondsen slecht... maar ook voor die boeren die dan onlangs duur de grond heeft gekocht.

[0:10:42] Wij zijn voorstander van om te kijken hoe je dat kunt reguleren.

[0:10:46] En ik deel de gedachte van de initiatief noodaannemers dat je dat door Pag kunt doen.

[0:10:51] Alleen ik weet ook dat in de praktijk, als je het stringent reguleert, dat dan boeren, grondeigenaren heel slim zijn om andere wegen te zoeken.

[0:11:03] Als je dit doet wat hierin voorgeschreven staat, dan weet ik al een aantal methoden dat je dat als grondeigenaar niet zijn een boer dat kunt omzeilen.

[0:11:12] Dat gebeurt nu ook.

[0:11:13] Nee, maar dan is de vraag of dit afdoende is en of je werkelijk bereikt wat je wilt doen.

[0:11:19] Maar qua systematiek, sympathiek en wat je hier kunt regelen, gaan wij ermee.

[0:11:23] Dus wij ondersteunen uw gedachten, mevrouw Bromet.

[0:11:26] Dus om te zeggen dat meneer Holman nu geen voorstel heeft en niet concreet is, denk ik dat dat niet terecht is.

[0:11:32] Dank u wel.

[0:11:32] Er was nog een interruptie van meneer Vlag.

[0:11:35] Ja, voorzitter.

[0:11:36] In de commissiezaal hiernaast zou op dit moment het commissiedebat Box 3 hebben plaatsgevonden.

[0:11:42] De heer Holman begon daarover dat dat ook een probleem is bij pachtovereenkomst.

[0:11:48] Welk voorstel zou de partij van de heer Holman hebben gedaan in dat debat waren dat doorgegaan?

[0:11:55] En dat gaat op een of ander moment wel door.

[0:11:56] Wat kunnen we verwachten van NSC, ook de leverancier van de staatssecretaris, om dit urgente vraagstuk voor de verpachters op te gaan lossen?

[0:12:05] Dat is een goede vraag.

[0:12:07] We zijn deze week begonnen met de voorleiding van dit debat.

[0:12:10] Ik heb het in onze fractie al in de week gelegd.

[0:12:14] En tot nu toe heb ik nog niemand gezien die zegt dat is geen goed voorstel.

[0:12:18] Dus ik denk dat we hier de komende jaar zeker bij zullen komen.

[0:12:22] En zo spoedig mogelijk zullen wij dit op een of andere manier proberen ter discussie te stellen.

[0:12:28] Meneer Van Kampen, heeft u nog een interruptie?

[0:12:31] Ja, voorzitter, ik wil de heer Holman wel danken voor de reactie die hij geeft op de interruptie van mevrouw Bromet.

[0:12:36] Want de initiatiefnemers hebben beoogd, en die behandeling gaat allemaal nog plaatsvinden, dus dat komt allemaal laat.

[0:12:41] We hebben de nota net pas ingediend.

[0:12:44] Maar wat we beogen is nou gewoon eigenlijk het bestaande stelsel tegen het licht te hebben gehouden.

[0:12:49] En alle stakeholders van verpachters, pachters, eigenaren, huurders noem ik het maar even.

[0:12:55] Gewoon daarop laten reflecteren en kijken of we daar consensus op kunnen vinden.

[0:12:59] En dat is het resultaat wat wij van denken.

[0:13:02] Hier hebben we een compromis gevonden, hebben we opgetekend.

[0:13:05] Ik zou de heer Holman willen vragen, zou hij met die blik ook naar het voorstel willen kijken om te kijken of hij ook zijn bijdrage kan leveren met ongetwijfeld nuttige punten om het voorstel misschien te verbeteren, zodat we ook gezamenlijk en breder tot een goed voorstel komen.

[0:13:18] Een nieuw pachtstelsel, waar nou eindelijk die zowel pachter als verpachter zoveel behoefte aan heeft.

[0:13:23] Is hij bereid om met die bril naar het voorstel te kijken?

[0:13:26] Dank u wel meneer Van Kampen, dat telt al als twee interrupties deze, want het was vrij lang.

[0:13:29] Meneer Holman heeft het woord.

[0:13:31] Dank voor de compliment.

[0:13:34] Ja, wij zijn bereid om hiermee naar te kijken.

[0:13:36] De les van de verandering in 2007... waarbij een paar politieke partijen enorm hebben geduld... voor liberalisering van de pacht... toch niet heeft opgeleverd van wat je voornemens had.

[0:13:49] En wat we niet moeten laten gebeuren, is dat nu weer hetzelfde gebeurt.

[0:13:54] Dat je stringente maatregelen neemt die niet beogen wat je wilt.

[0:13:57] Dus wat jullie...

[0:13:59] De ogen in dit rapport staan gewoon helemaal achter.

[0:14:04] Misschien moet je dit wel doen, maar tegelijk ook een discussie opstarten... van wat is er gaande op de grondmarkt... en welk perspectief kunnen de jonge boeren... in deze ten onderricht geëxceleerde prijzen voor de grondmarkt... dat normaal boeren niet mogelijk is.

[0:14:18] Hoe kun je als je veeboer bent met een saldo van 1500 euro per hectare... nu grond kopen van een ton?

[0:14:23] En hoe kun je dat recht rekenen?

[0:14:24] En hoe kan een jonge boer die het over moet nemen... van zijn ouders voor een ton 50 hectare grond kopen?

[0:14:33] Dank u wel.

[0:14:33] Derde interruptie van meneer Van Kampen.

[0:14:34] Ja, voorzitter.

[0:14:35] Het enige risico wat ik zie is dat we achter iedere deur die we open trekken weer een probleem zien.

[0:14:40] En ik denk dat we op enig moment hier ook worden aangesteld om met elkaar keuzes te maken.

[0:14:44] Daar worden we voor ingehuurd door de kiezer.

[0:14:48] En we kunnen achter iedere deur wel weer een probleem zien.

[0:14:50] Maar op enig moment moeten we ook met elkaar keuzes maken.

[0:14:52] Nou, in 2007 hebben we dingen niet uitgepakt zoals ze waren beoogd.

[0:14:55] Laten we dan nu keuzes maken om te kijken of dat wel lukt.

[0:14:58] goed monitoren of we daarmee de goede dingen doen... en anders bijstellen, maar wel op enig moment door gaan pakken... omdat we al zo lang wachten op dit dossier.

[0:15:06] Voorzitter, ik ben voor doorpakken.

[0:15:09] Het is uw steun.

[0:15:10] Maar ik zal u straks de vraag stellen die mevrouw Bromet ook heeft gesteld.

[0:15:14] Hoe gaat u om met een leleteelder die 5000 euro pacht krijgt... en die de grond achterlaat wat volstrekt niet duurzaam is... die de hele structuur kapot maakt.

[0:15:22] Hoe gaat u dat...

[0:15:24] Denkt de VVD en of de initiatiefnemers dat dan gaan reguleren met deze initiatiefnota in hand?

[0:15:32] Dit zijn mooie vragen voor interrupties.

[0:15:33] Eigenlijk zou ik er moeten rekenen, maar dat doen we nog maar even niet.

[0:15:36] Mevrouw Bromet heeft wel een interruptie.

[0:15:38] Ja, voorzitter, want kijk, pacht is één instrument dat je kan inzetten om de landbouw te verduurzamen, maar er zijn er ook talloze anderen.

[0:15:46] Je kunt ook gewoon een verbod instellen op de teelt van bepaalde gewassen als ze zoveel schade aanrichten.

[0:15:52] Is NRC voor een verbod van een lelieteelt?

[0:15:54] Of in ieder geval voor de bestrijdingsmiddelen die gebruikt worden in een lelieteelt?

[0:15:59] Ik weet niet of mevrouw Bromet het...

[0:16:03] nog weet dat wij een motie ingediend hebben die ging over de ledenteelt, waarin werd gezegd dat wij volstrekt geen uitbreiding willen en een doelstelling hebben dat binnen zes jaar minimaal de helft met een bestrijdingsmiddel wordt gebruikt.

[0:16:16] Dat zien we als een eerste stap.

[0:16:18] Een haalbare stap, waar een kamermeerder hijs van was.

[0:16:21] Ja, die discussie kun je voeren, maar dat is nogal vergaand.

[0:16:25] Als je als overheid of als Kamer nu zou zeggen... wij willen geen leleteelt meer in Nederland.

[0:16:30] Waar begin je en waar houd je op?

[0:16:32] Dat is toch een hele moeilijke.

[0:16:35] Misschien moet je keuzes maken, maar zover zijn we nog niet... om daar hele harde uitspraken over te doen.

[0:16:41] Wat ik wel heel positief vind, dat de duurzaamheid ook meegenomen wordt.

[0:16:45] Maar ook daar kijk ik weer naar de overheid, die als eerste dat zou kunnen initiëren.

[0:16:50] Ze zijn daar wel iets mee bezig.

[0:16:52] Maar daar zit toch een vorm van marktwerking in, dat ook de overheid, de verhuurder van gronden, maar misschien ook voor gemeentes, waterschappen, dat die zelfs voor natuurmonumenten doet dat, dat die toch uit zijn op maximalisatie van pacht.

[0:17:06] Dank u wel, meneer Holman.

[0:17:07] U heeft nog bijna twee minuten voor het vervolg van uw betoog.

[0:17:10] Gaat uw gang.

[0:17:11] Dank u wel, voorzitter.

[0:17:12] Als je het dan hebt over voorbeelden en pacht, dan wil ik toch ook natuurmonumenten en staatsbosbeheer noemen.

[0:17:19] Utrecht Natuurmonumenten heeft nadrukkelijk naar de regio opgegeven... wij zien pacht ook als een verdienmodel.

[0:17:24] Waar tot voorheen pacht bijna niet in rekening werd gebracht... gaan nu pachtprijzen van 400, 500 euro voor natuurgronden zijn eigenlijk normaal.

[0:17:34] Met de redenering van als wij het verpachten aan een boer... dan kan die GLB geld krijgen en die kan die planetproof zijn... en dan meer maken voor zijn melk.

[0:17:42] Wij willen een deel van dat geld.

[0:17:44] De overheid doet dat in de motivering van de hoge pasprijzen en in hetzelfde...

[0:17:48] Terwijl natuurmonumenten zelf van de overheid een vergoeding krijgen voor het beheer.

[0:17:53] Die besteedt dat uit aan een boer.

[0:17:54] En die boer krijgt zo ongeveer niks voor betaald.

[0:17:56] Die moet voor een opwerker.

[0:17:57] Ik vind dat echt niet kunnen.

[0:17:59] Staatssecretaris, graag een antwoord op die vraag.

[0:18:04] Hoe ga je daarmee om?

[0:18:06] Nogmaals, in de beantwoording van de vraag heb ik ook gezegd... ...grond hoort eigenlijk in eigendom zijn van een boer.

[0:18:13] En ook een jonge boer moet in de gelegenheid zijn om grond te kopen.

[0:18:16] Welke mogelijkheden ziet de staatssecretaris om dat te stimuleren?

[0:18:20] Bijvoorbeeld door, wat ik al zei, een goedkope lening bij een bank... ...dat te faciliteren en overleg te treden met banken.

[0:18:28] Nou, en voor de rest...

[0:18:31] Ja, ik heb straks een paar vragen aan de initiatiefnemers terecht te vragen.

[0:18:35] En ik hoop dat wij dit samen met een goede discussie over... hoe gaan we om met de uit de hand gelopen grondprijzen... hoe kunnen we perspectief bieden voor de jonge boer... en een economische land- en tuinbouw in Nederland.

[0:18:49] Dank u wel, voorzitter.

[0:18:50] Dank u wel, meneer Holman.

[0:18:51] Het woord is aan mevrouw Bromet van de fractie GroenLinks.

[0:18:54] Oh, er is nog een interruptie van meneer Grinwes.

[0:18:55] Laten we die eerst doen.

[0:18:57] Voorzitter, dank.

[0:18:58] Ja, over box 3.

[0:19:01] Je zou er inderdaad ziek van worden, maar de debat is uitgesteld.

[0:19:05] Dus ik hoop dat de heer Holman zijn zorg echt doorgeeft aan de woordvoerder, de oud-staatssecretaris.

[0:19:12] En mijn vraag aan hem is, voor nu, agrarische hoofdstructuur.

[0:19:16] Dat las ik terug in de plannen van de NSC.

[0:19:19] En het beter beschermen van landbouwgrond.

[0:19:21] Hoe moet dat nou vorm gaan krijgen om inderdaad die opwaartse druk op die prijzen en uiteindelijk ook de pachtprijzen tot staan te brengen?

[0:19:35] Een heleboel zaken hebben twee punten.

[0:19:36] Bijvoorbeeld van ASR, die gebruikt was als instrument.

[0:19:40] Aan de ene kant is dat waardevol.

[0:19:41] Maar veelal zijn boeren die niet meer rendabel kunnen zijn.

[0:19:45] Die verkopen dan de grond aan ASR en dan komen ze financieel toch iets beter uit.

[0:19:50] Maar dat is qua beweging wel de verkeerde beweging.

[0:19:53] Ik zou wel een discussie willen over van waar gaan we de grond in Nederland toe bestemmen.

[0:19:59] Waar hebben we landbouw?

[0:20:00] Waar hebben we anderszinszaken?

[0:20:01] Waar doen we natuur?

[0:20:03] En welke spelregels hanteren we in het omgaan met?

[0:20:08] We leven in een vrij land met ons economisch systeem wat we hebben.

[0:20:11] Dus je kunt niet zomaar verbieden en doen.

[0:20:14] Maar daar zou ik erg sterk voorstander van zijn.

[0:20:16] En ook in een soort koelverland of juridische afspraken... waar projectontwikkelaars wel actief mogen zijn of niet.

[0:20:25] En dan ga ik me bemoeien, en dat doe ik niet, met woningbarken...

[0:20:29] ruimtelijke ontwikkeling in Nederland.

[0:20:31] Dat is nu niet het onderwerp.

[0:20:32] Maar dit is dit wel onderdeel van.

[0:20:34] En met box 3 van... Nou, ik zal het nog eens aankaten, maar het staat u natuurlijk ook vrij om zelf dit in te brengen.

[0:20:41] En misschien moeten we samen een motie indienen op dit gebied.

[0:20:44] Dus dat zou een uitdaging zijn om daar gezamenlijk eens even naar te kijken.

[0:20:48] Dank u wel, meneer Holman.

[0:20:49] Nee, meneer de voorzitter.

[0:20:51] De heer Van Kampen zit er volstrekt naast.

[0:20:53] Want dit gaat de overheid geld opleveren en dat kost niks.

[0:20:55] U snapt het niet.

[0:20:59] Dank u wel.

[0:21:00] Het woord is nu dan eindelijk aan mevrouw Bromet van de fractie GroenLinks, Partij van de Arbeid.

[0:21:04] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:21:07] Ik zou eigenlijk willen beginnen met een feitje, namelijk dat bijna een derde van de Nederlandse landbouwgrond wordt verpacht.

[0:21:12] En dat gaat over 700.000 hectare grond.

[0:21:15] En daarom is pacht een instrument dat wat ons betreft een sleutelpositie kan spelen in de verduurzaming van de landbouw.

[0:21:22] Maar de laatste jaren is er een steeds grotere trend geweest naar een steeds meer kortdurende pachtcontract van meestal minder dan zes jaar.

[0:21:29] Met als gevolg dat boeren steeds minder zekerheid hebben voor de lange termijn en veel te weinig stimulans hebben om te investeren in goed bodemgebruik en duurzame landbouw.

[0:21:38] En toch ligt het pachtbeleid al jaren stil.

[0:21:41] In de laatste brief van de staatssecretaris staan zeker een aantal goede voorstellen.

[0:21:45] En het is duidelijk dat hij een aantal van dezelfde partijen heeft gesproken als wij.

[0:21:49] Maar het stelt ons wel echt teleur dat de daadwerkelijke herziening van de pachtregelgeving... toch weer naar voren wordt geschopen met onderzoeken.

[0:21:57] En voorzitter, het is daarom dat wij vorig jaar al de handen in één geslagen hebben met de VVD.

[0:22:02] En zelf een initiatiefnota hebben geschreven die heet de wijsheid in pacht.

[0:22:06] En ik zeg niet dat deze initiatiefnota de oplossing is voor alle problemen die de landbouw teisteren.

[0:22:12] Maar het is wel een deel van de oplossing, denken wij.

[0:22:15] Wij hebben ons verenigd omdat we dezelfde doelen hebben.

[0:22:18] Allebei willen we, en dan heb ik het over de VVD en GroenLinks B van de A, dat de boer meer zekerheid krijgt.

[0:22:24] En allebei zijn wij van mening dat de landbouw moet verduurzamen.

[0:22:27] En vanuit dat vertrekpunt zijn wij veel gesprekken gaan voeren met boeren, natuurorganisaties, rentmeesters en verpachters.

[0:22:34] En ook hier bedank ik hen graag voor hun werk en betrokkenheid.

[0:22:38] En zo zijn we samen tot een mooie set van voorstellen gekomen, waar ik er een paar van uit ga lichten.

[0:22:42] En voor degene die nog niet weet hoe het werkt met een initiatiefnota, die is vanmiddag ingediend.

[0:22:47] En ik zal een vraagronde volgen, dus er kunnen schriftelijke vragen gesteld worden door alle fracties.

[0:22:52] Die gaan wij beantwoorden en vervolgens wordt er een apart debat ingepland over de nota zelf.

[0:22:56] Dus als u nu nog niet in de gelegenheid bent geweest om het te lezen, er is nog tijd genoeg voor.

[0:23:03] Een van de voorstellen die wij doen is om langjarige contracten zoveel mogelijk te stimuleren.

[0:23:08] En wij stellen daarom voor dat er prijsbeheersing moet plaatsvinden bij korte contracten om deze minder aantrekkelijk te maken.

[0:23:14] En ook introduceren we de loopbaanpacht zodat jonge boeren makkelijker een bedrijf kunnen starten.

[0:23:20] Ten tweede vinden we dat het makkelijker moet worden om duurzaamheidsafspraken te maken tussen pachter en verpachter.

[0:23:27] En daarom stellen we voor dat bij langjarige pachtcontracten elke zes jaar de mogelijkheid is om duurzaamheidsvoorwaarden bij te stellen.

[0:23:34] En dat gebeurt altijd in overleg naar redelijkheid en met een mogelijke korting op de pachtprijs.

[0:23:39] Want wij denken dat de verduurzaming voort zal schrijden en dat er niet minder duurzaamheidseisen zullen komen, maar eerder meer.

[0:23:46] En we vinden ook dat de grondkamer hiervoor moet worden hervormd en breder getoetst moet gaan worden.

[0:23:51] Niet alleen op prijs, maar ook op duurzaamheid.

[0:23:55] Voor natuurgronden willen wij dat er een flexibele plachtvorm beschikbaar blijft die aansluit bij natuurbeheer.

[0:24:01] En op dit moment wordt er namelijk geen onderscheid gemaakt tussen agrarische grond en natuurgrond.

[0:24:06] De natuurbeheerder moet flexibiliteit hebben om pachtvoorwaarden aan te passen als dat noodzakelijk is voor natuurherstel.

[0:24:13] Maar daar komt wel altijd bij dat het hand in hand moet gaan met een lagere pachtprijs.

[0:24:19] Wij vinden dat de overheid het goede voorbeeld moet geven door zoveel mogelijk duurzaam te verpachten.

[0:24:24] Naar analogie van duurzaam inkopen.

[0:24:27] Het Rijksvastgoedbedrijf heeft hier al goede stappen ingezet.

[0:24:29] Maar wij vinden dat alle grond in overheidshanden duurzaam moet worden gebruikt.

[0:24:33] En daarom is het van belang dat zoveel mogelijk gemeenten, provincies en waterschappen duurzaam gaan verpachten.

[0:24:39] Er is een interruptie van meneer Vlag.

[0:24:42] Ja, over dat voorstel om...

[0:24:45] grond- en pachten van natuurbeherende organisaties.

[0:24:49] Er is nu toch al de mogelijkheid om een pachtovereenkomst voor reservaten te hebben.

[0:24:53] Moeten we niet gewoon constateren dat de liberale pacht eigenlijk niet geschikt is voor natuurbeheer?

[0:25:00] En met andere woorden, zou je niet van de bestaande mogelijkheid voor pacht voor reservaten gebruik kunnen maken?

[0:25:11] Ja, dat kan.

[0:25:12] Dit is een punt wat naar voren gebracht is door de natuurorganisaties in de bijeenkomsten die wij hebben georganiseerd.

[0:25:18] En als het al geregeld kan worden, dan moet ik echt even nagaan waarom zij dit dan op hebben genomen.

[0:25:26] Of waarom zij hebben gevraagd om dit op te nemen.

[0:25:28] Dus kennelijk is er toch een knelpunt waardoor dat niet altijd op die manier gefaciliteerd wordt.

[0:25:35] Nog een interruptie van meneer Pierik.

[0:25:37] Ja, dank voorzitter.

[0:25:38] Dat gaat eigenlijk ook over hetzelfde onderwerp, die natuurpacht.

[0:25:43] Hoe kijkt GroenLinks Partij voor de Arbeid aan tegen de pachtprijs die gehanteerd wordt bij die natuurpacht?

[0:25:51] In oogenschouw genomen dat de terreinbeheerende organisaties geld krijgen van de provincie voor het natuurbeheer.

[0:25:59] En heel veel van de kosten die gemaakt worden eigenlijk bij de boer terechtkomen.

[0:26:04] Als het gaat om het beheren van die gronden, dan...

[0:26:07] Boeren doen veel het werk.

[0:26:09] Ongeveer 80% van het werk wordt eigenlijk door de boeren gedaan.

[0:26:13] En de opbrengsten komen bij de natuurorganisaties terecht.

[0:26:15] De vraag is, als die verduurzamingsdoelen zo belangrijk zijn... hoe kunnen we dan een eerlijke pachtprijs vaststellen voor de boer?

[0:26:27] Dank u wel.

[0:26:27] Dit was een interruptie die wat aan de lange kant was.

[0:26:29] Die telt voor twee.

[0:26:30] De beantwoording van mevrouw Broment.

[0:26:34] Je zou kunnen denken dat je als eigenaar van grond onwillekeurig, wie jij ook bent, de hoogste prijs wil vangen... om natuurdoelen te halen, bijvoorbeeld, zoals natuurorganisaties zouden kunnen doen.

[0:26:47] Maar het mooie eigenlijk is dat een heleboel verpachters, zijn overheden, zijn natuurorganisaties... en zij hebben niet alleen een geldelijk doel, zij gaan niet alleen voor het hoogste rendement... maar zij weten ook dat er een heleboel andere maatschappelijke opgaven zijn die gehaald moeten worden...

[0:27:03] Een betere natuurbeleid, meer waterberging, schoner water.

[0:27:07] En dat zijn ook allemaal opbrengsten die niet gekwantificeerd worden in geld.

[0:27:12] En ik mag hopen dat als er onderhandelingen plaatsvinden tussen een natuurbeheerder en een boer die die gronden gaat beheren voor die natuurorganisatie...

[0:27:23] volgens de eisen die de natuurorganisatie stelt aan de grond, dat er een evenwicht gevonden wordt tussen wat het werk is dat gedaan moet worden, wat de opbrengst is, dus in geld voor de boer, maar ook in producten die de boer van die grond kan halen, maar zeker ook in effecten op natuurbeleid.

[0:27:40] Dus dat is een overleg waarvan ik hoop dat beide partijen tot een overeenstemming kunnen komen, waar ze ook allebei heel gelukkig mee zijn.

[0:27:50] Meneer Peer, ik wil graag nog even reageren.

[0:27:51] Zijn microfoon stond nog aan, dus dat kan.

[0:27:53] Ja, dank.

[0:27:55] Is het GroenLinks-partij waarbij dan met de BBB een is dat als de kosten voor het beheer gemaakt worden door de boer, dat die kosten die de boer maakt ook in mindering gebracht moeten worden op de pachtprijs?

[0:28:07] Mevrouw Bromet.

[0:28:09] Volgens mij is dat in de huidige contracten al heel vaak aan de orde.

[0:28:13] Dus dat vind ik prima, maar het suggereert alsof dat nu niet zo zou zijn en dat is wel zo.

[0:28:19] Dank u wel.

[0:28:19] Mevrouw Bromet, u heeft nog een halve minuut om uw betoog voor te zetten.

[0:28:23] Er is nog een interruptie van meneer Holman eerst.

[0:28:26] Ja, als ik het goed begrijp, dan wil mevrouw Bromet eigenlijk alleen maar langjarige pacht.

[0:28:31] Met vastgestelde pachtnormen, zeg maar onder de 1000 euro per hectare.

[0:28:35] Want dat is ongeveer de norm.

[0:28:37] Voor afzet van mestruimte wordt nu al tot 1500 euro betaald.

[0:28:43] Los van huur of dat soort dingen.

[0:28:46] En als je dan een teler hebt van lelies die 4000, 5000 euro krijgt betaald voor pacht...

[0:28:53] Hoe denkt mevrouw Bromet om dat te kunnen reguleren en dat naar die duizenden euro te brengen?

[0:28:58] Mevrouw Bromet.

[0:29:00] Voorzitter, als overheid heb je een heleboel instrumenten om de samenleving in de goede richting te helpen.

[0:29:08] En pacht kan een instrument zijn, maar je hebt ook gewoon regels, wetten.

[0:29:12] Dus je kunt ook iets verbieden.

[0:29:14] Je kunt subsidiëren, je kunt belasting heffen.

[0:29:19] Dus er zijn echt tal van mogelijkheden om de landbouw in een bepaalde richting te helpen.

[0:29:25] Wij hebben voorstellen in ons verkiezingsprogramma staan die gaan over het belasten van bestrijdingsmiddelen.

[0:29:31] Ik zou ook zeggen, wij hebben ook voorstellen om de hele toelating van bestrijdingsmiddelen te veranderen.

[0:29:38] Dus het is echt niet zo dat we nu, omdat we over pacht spreken, alle problemen in de landbouw gaan oplossen.

[0:29:43] Ik hoop echt dat de leliteelt waar bestrijdingsmiddelen voor gebruikt worden, dat die heel snel ten einde komt.

[0:29:49] Ik denk ook dat de traagvlak in de samenleving daarvoor eigenlijk al volledig verdwenen is.

[0:29:54] Dus ik vind het een beetje makkelijk om nu de excessen op te noemen.

[0:29:57] Of de mestplaatsingsruimte als argument om het pachtbeleid niet aan te passen.

[0:30:03] Grond is om voedsel te produceren of om natuur...

[0:30:07] te hebben in Nederland, maar niet om uit te melken tot de laatste cent met de hoogste opbrengst tegen hele grote milieukosten.

[0:30:17] Meneer Hallman.

[0:30:18] Voorzitter, in essentie ben ik het met mevrouw Bromet eens.

[0:30:21] Wat verwijt dat ik wel eens krijg van haar dat ik wel een analyse doe, maar niet de oplossing heb.

[0:30:25] Dat is hier nu ook een beetje van toepassing.

[0:30:27] Lelies begrijp ik dit verhaal.

[0:30:29] Maar alle hoog salderende teelten in de afgelopen jaren waren er bij uien, bij pootgoed, saldo's van 20.000 euro per hectare.

[0:30:38] Die kunnen die pachtprijzen gewoon betalen.

[0:30:40] Wilt u dan...

[0:30:42] een verbod hebben of regelen dat voor losland, voor die hoogsalderende teelten... niet meer dan 1000 euro huur berekend mag worden?

[0:30:49] Mevrouw Brommert.

[0:30:50] Ja, ik vind het een beetje flauw dat als wij een initiatiefnota maken... en die vandaag indienen dat ik dan te verwijt krijg dat wij niet met plannen komen.

[0:30:59] Wij hebben dus een plan liggen.

[0:31:01] Daar gaan we uitgebreid nog over spreken.

[0:31:03] En dan wil ik alle ins en outs na de schriftelijke ronde graag met die huurman...

[0:31:08] Maar zoals ik net al zei, er zijn een heleboel manieren van flankerend beleid om te voorkomen dat er excessen plaatsvinden.

[0:31:15] En ik ben helemaal niet voor het verbieden van hoogrenderende teelten.

[0:31:18] Maar ik ben wel voor het beschermen van ons leefmilieu.

[0:31:21] Dus dat als er op uitspoelingsgevoelige gronden in Nederland uitspoelingsgevoelige gewassen worden geteeld.

[0:31:28] En wij daar last van hebben, bijvoorbeeld bij het halen van de doelen die we afgesproken hebben om de waterkwaliteit te verbeteren.

[0:31:35] Dan vind ik dat de overheid gewoon moet ingrijpen.

[0:31:37] En dan vind ik echt dat je ook heel streng moet zijn en moet zeggen van nou, dat kan hier niet, want dat tast het milieu te veel aan.

[0:31:46] Voorzitter, ik heb nog één noodkreet en die is van de terreinbeheerende organisaties.

[0:31:50] Want in de laatste brief over pacht schrijft de staatssecretaris dat hij sympathiek staat tegenover het voorstel om de SNL-subsidies aan de pachter toe te kennen in plaats van aan de verpachter.

[0:32:00] Maar dit zou verstrekkende gevolgen hebben voor de terreinbeheerende organisaties.

[0:32:04] Pachters worden namelijk al gecompenseerd via lagere pachtprijzen, afgestemd op de beheertaken die ze uitvoeren.

[0:32:10] Ik had het daar net al over met de heer Papierik.

[0:32:12] En als dit voorstel doorgaat, dan zullen de terreinbeheerende organisaties niet meer kunnen verpachten voor natuurbeheer met agrarisch medegebruik.

[0:32:20] Mijn vraag aan de staatssecretaris is of hij voldoende naar de natuurorganisaties heeft geluisterd en of hij zijn voorstel gaat heroverwegen.

[0:32:29] Dank u wel, mevrouw Bromet.

[0:32:30] Het woord is aan meneer Van Kampen van de VVD.

[0:32:33] Voorzitter, dank.

[0:32:34] Verpachters, boeren, natuurorganisaties, investeerders en beleggers... beklagen zich al jaren over het huidige stelsel... wat in 2007 voor het laatst is gewijzigd.

[0:32:43] En sindsdien weten we dat vrijwel alleen nog geliberaliseerde... kortdurende contracten worden afgesloten.

[0:32:49] En alle partijen lijken het eigenlijk wel met elkaar eens.

[0:32:51] Het stelsel moet gemoderniseerd worden met een stimulans voor langjarige pacht... en een ontmoediging voor kortlopende pacht.

[0:32:58] En opeenvolgende bewindspersonen hebben wetgeving aangekondigd.

[0:33:01] Er heeft nog heel lang een brief van minister Schouten gelegen.

[0:33:04] En toen waren we volgens mij al twee bewindspersonen verder voordat we het überhaupt hier behandelden.

[0:33:09] Het dossier wordt vooruitgeschroven.

[0:33:11] En op zich begrijpen we dat, want het ministerie van Landbouw heeft veel op het bordje liggen.

[0:33:16] Maar het is doodzonde omdat zowel pachters als verpachters snakken naar een modernisering van dit pachtbeleid.

[0:33:23] zodat we kunnen zorgen voor een stabiele bedrijfsvoering... met ruimte voor toekomstbestendige investeringen en duurzaam bodembeheer.

[0:33:29] En daarom, mevrouw Bromet zei het al, presenteerden wij vandaag... eigenlijk al in 2023 al een zespuntenplan.

[0:33:36] Vandaag het vervolg in een initiatiefnota met mooie overeenkomsten... met de voorstellen van de staatssecretaris en ook van de veldpartijen.

[0:33:42] Volgens mij kan dit nou een onderwerp zijn waarin de Kamer, het kabinet... en ook de agropolder, de pachtpolder noem ik het maar even, elkaar kan vinden.

[0:33:52] Mevrouw Bromet noemde al een aantal voorstellen en ik wilde daar nog een paar bij doen die wij doen.

[0:33:58] Langjarige contracten moeten gestimuleerd worden door de systematiek van prijsvorming om te draaien.

[0:34:02] Vrije prijsvorming bij langjarige overeenkomsten, terwijl bij kortdurende pachtovereenkomsten juist prijsregulering komt.

[0:34:10] Daarnaast verpacht landbouwgrond van de overheid niet exclusief aan de hoogste bieder, maar beloont duurzaam bodembeheer van de pachter.

[0:34:17] Daar worden al stappen gezet.

[0:34:18] Het Rijksvastgoedbedrijf, dat kan nog veel beter.

[0:34:21] Voorzitter, we willen dat de grondkamer breder gaat toetsen op prijsvorming en duurzaamheidsvoorwaarden.

[0:34:26] We kennen voorbeelden van zowel pachters als verpachter die samen tot een overeenkomst willen komen, maar dat de grondkamer niet anders kan dan zo'n overeenkomst af te wijzen, omdat de systematiek het gewoon echt niet toelaat.

[0:34:37] Voorzitter, computer says no, totale waanzin.

[0:34:41] Volgens mij kan het niet zo zijn dat de overheid hier in de weg zit.

[0:34:45] Daar moeten we een oplossing voor verzinnen.

[0:34:47] Er moet een einde komen aan zwarte en grijze pacht.

[0:34:50] We snappen op zich wel dat het plaatsvindt, maar neem het mensen maar eens kwalijk... op het moment dat je als pachter en verpachter moet werken met een systeem dat niet werkt.

[0:35:00] Natuurlijk vind je dan andere wegen om er met elkaar uit te komen, maar dat is volgens mij niet hoe we het hier met elkaar beogen als we de goede dingen willen doen voor Nederland, voor boeren en voor verpachters.

[0:35:11] Voorzitter, het pachtdossier is technisch en voor onze nota hebben we ons daarom ons oor te luisteren gelegd bij vele partijen uit alle hoeken.

[0:35:18] En ik sluit me aan bij de woorden van dank in hun richting.

[0:35:22] En ook de agrarische veldpartijen hebben dus dat voorstel gedaan wat naar de Kamer is gestuurd.

[0:35:27] Mijn fractie denkt oprecht dat hier ideeën en ambities bij elkaar kunnen komen.

[0:35:32] En dat is nodig, voorzitter.

[0:35:34] Want er liggen grote opgaven op het boerenerven in het landelijk gebied.

[0:35:38] Een derde van de landbouwgrond is pachtgrond.

[0:35:41] Dat is echt heel erg veel, voorzitter.

[0:35:44] We hebben grote opgaven op het gebied van voedselproductie, bodem, water, agrarisch verdienvermogen.

[0:35:49] En daarom is het tijd dat die pachtregelgeving wordt gemoderniseerd.

[0:35:53] En de staatssecretaris schrijft dat hij daar de komende maanden aan gaat werken.

[0:35:56] Dat doet het ministerie al een hele poos.

[0:35:58] Voorzitter, zorgvuldigheid moet voorop staan.

[0:36:00] Kwaliteit moet voorop staan.

[0:36:01] Dit is een interruptie van meneer Vlag.

[0:36:03] Als ik mijn zin mag afmaken, voorzitter.

[0:36:05] Zeker.

[0:36:06] Maar laten we vandaag een wetje leggen met de staatssecretaris.

[0:36:09] Wie het eerste voorstellen in de Kamer kan leggen om de goede dingen te doen voor zowel pachters als verpachters.

[0:36:15] Inhoudelijk zit er niet zoveel verschil.

[0:36:17] Laten we kijken of we snelheid kunnen maken op dit dossier, zodat we de goede dingen kunnen doen.

[0:36:22] Dank u wel, meneer Vlag.

[0:36:23] U had een interruptie.

[0:36:26] Een vraag aan de heer Verkampen over het belonen van duurzaam bodem.

[0:36:29] Eerder zou de grondkamer dan ook een bepaalde rol in moeten krijgen.

[0:36:31] Maar in het ideale geval komen een pachter en een verpachter daar goed uit.

[0:36:35] Maar de verhoudingen zijn natuurlijk niet gelijkwaardig.

[0:36:38] En de toets van de grondkamer zal ook beperkt zijn.

[0:36:42] Hoe voorkomen we dat dat tot ongewenste situaties leidt... waarbij allerlei eisen worden opgelegd die niet gecompenseerd worden door de verpachter?

[0:36:48] Hoe behoud je een bepaalde gelijkwaardigheid?

[0:36:51] Meneer Van Kampen.

[0:36:52] Voorzitter, in de huidige wet en regelgeving staat eigenlijk het landbouwgebruik centraal bij de toetsing door de Kamer.

[0:37:01] En dat staat er dus eigenlijk niet toe om daar in de bevestiging van afspraken in af te wijken.

[0:37:07] En ik geloof, ik ga ervan uit, tenminste als ik veel partijen mag horen, en daar zijn zowel verpachters als pachters het over eens, dat negen van de tien keer in de praktijk partijen echt wel met elkaar tot een overeenkomst komen.

[0:37:19] Maar we willen met elkaar wel in de systematiek dat dat door de pachtkamer bevestigd wordt.

[0:37:23] En er zullen altijd geschillen komen en zijn.

[0:37:25] Nou, laten we ons daar in de modernisering van het pachtbeleid voor openstellen, zodat er met hardhuidsclausules gewerkt kan worden.

[0:37:32] Wat wij begrijpen is dat in de huidige systematiek het zo ongelooflijk dicht geregeld is, zodat eigenlijk de wens die de heer Vlag hier terecht op tafel legt, dat er eigenlijk computer says no, zeg ik nog maar een keer, geen ruimte voor is.

[0:37:44] En in een geloof in een samenleving die er zelf uit kan komen, in plaats van dat de overheid dat voor mensen moet regelen, waar volgens mij de SGP en de VVD elkaar in vinden, zou dat niet mogelijk moeten kunnen zijn.

[0:37:57] Interruptie van meneer Pierik.

[0:38:00] Ja, dank voorzitter.

[0:38:02] Ja, ook alle waarderingen voor het voorstel, de initiatiefnoten die nu voorlichten.

[0:38:07] Ik heb nog niet helemaal kunnen bestuderen, maar wel voor een belangrijk deel.

[0:38:12] De belangrijkste vraag die ik nog heb is wat voor impact heeft de nota nu op de afspraken die veel akkerbouwers en melkveehouders onderling maken als het gaat om het ruilen van grond.

[0:38:23] Meer die mondelingenafspraken, dat valt helemaal buiten de pachtcontracten, maar dat zijn hele cruciale afspraken om ook die verduurzaming in de sector handen en voeten te geven.

[0:38:35] Is daarover nagedacht, vraag ik aan de heer Van Kampen.

[0:38:37] Meneer Van Kampen.

[0:38:38] Voorzitter, ik denk zelfs dat het het uitgangspunt is van onze notitie.

[0:38:41] En de wens is er ook, zie de enorme omvang van die informele vormen van pachtovereenkomsten.

[0:38:48] Dus de heer Pierik legt hier eigenlijk dezelfde wens neer die wij als initiatiefnemers van deze nota hebben...

[0:38:54] Zorg nou en luister nou naar die behoefte uit de samenleving tussen pachter en verpachter.

[0:38:59] En geef daar als overheid ook een kader aan, zodat we dat ook netjes met elkaar hebben geregeld.

[0:39:03] Zodat rechten op een nette manier zijn georganiseerd met elkaar.

[0:39:07] Dat als dingen niet goed gaan, dat er dan ook teruggevallen kan worden op een systeem... waarbij je elkaar wel aansprakelijk kunt houden.

[0:39:15] En de constructies die de heer Pierik benoemt...

[0:39:17] is dat dus niet zo.

[0:39:18] Dus die vorm van bescherming vinden we belangrijk.

[0:39:21] Maar dan moet je het wel eerst netjes regelen.

[0:39:23] En daar is op dit moment te veel belemmering om dat op een goede manier te doen.

[0:39:27] En dat willen we eigenlijk doorbreken.

[0:39:29] Dank.

[0:39:29] Nog een interruptie van meneer Holman.

[0:39:33] Dank, voorzitter.

[0:39:36] Ik heb aan mevrouw Boromet een compliment gegeven voor de initiatief, nota.

[0:39:39] En nogmaals, wij ondersteunen in grote mate deze gedachte.

[0:39:43] Maar ik wil u eigenlijk een dubbel compliment geven.

[0:39:47] Als je als regade liberaal afstand durft te nemen van geliberaliseerde pacht... en pleit voor het stringent ingrijpen van de overheid... dan is dat voor, als het uit uw hoek komt, toch echt een hele stap en over een eigen schouder heen kijken.

[0:40:01] Concreet de vraag van die hoogst salderende teelten van 4.000, 5.000 euro... met de huidige systematiek, wat gaat daarmee gebeuren?

[0:40:08] En gaan die richting verplicht door de overheid gestimuleerd naar 1.000 euro?

[0:40:12] Nee, want een tilpacht blijft gewoon mogelijk in ons voorstel om die rotatie gewoon te laten plaatsvinden.

[0:40:21] En ten aanzien van die geliberaliseerde pacht durf ik de heer Holman hier wel te verklappen.

[0:40:26] Meestal praat je niet uit de fractie.

[0:40:28] Dat moest ik ook nog even uitleggen bij onze afgelopen dinsdag hoe we dat beoogden.

[0:40:32] Maar toen ik uitlegde in de fractie dat het op dit moment zo is... dat jonge ondernemers willen investeren in de kwaliteit van hun bodem... wat de kern is van het bedrijf, het verdienvermogen van het bedrijf... en dat op dit moment niet doen omdat ze niet weten of ze die grond over een x-aantal jaar nog hebben...

[0:40:51] En dat banken daarom zeggen, nee, u kan die wens hebben voor die modernisering van dat bedrijf, maar we investeren niet, want u heeft de zekerheid niet.

[0:40:59] En daar die jonge boeren, waar de heer Holman terecht voor pleit, waar ik ook voor sta, op dit moment die vooruitgang in uw bedrijfsvoering in de weg zitten, begreep de fractie drommels goed dat het noodzakelijk is dat er ruimte wordt gegeven en gekeken wordt na die langjarige contracten.

[0:41:13] Want ik ben het met de heer Holman eens.

[0:41:16] Eigendom is altijd het mooiste uitgangspunt.

[0:41:19] Maar in een land waar de grondprijzen zeven keer zo hoog liggen als in het gemiddelde van Europa, bijna een ton per hectare, kun je dat gewoonweg niet van alle ondernemers vragen.

[0:41:29] En als wij willen dat het landelijk gebied, dat prachtige cultuurlandschap wat we allemaal koesteren, op een goede manier wordt onderhouden, dan hebben we al die boeren nodig.

[0:41:37] En dan maakt het mij niet uit of ze op pachtgrond actief zijn of dat ze op grond actief zijn wat in hun eigendom is.

[0:41:44] Dank u wel.

[0:41:45] Mevrouw Nijhoff, u heeft nog een interruptie.

[0:41:47] Ja, even op die laatste opmerking van de heer Van Kampen.

[0:41:51] Zou het niet veel beter zijn om de punten vanuit straks de conceptherzieningpachtwet met wellicht de punten waarin ieder zich in kan vinden uit de initiatiefnota samen te voegen in plaats van er een wedstrijdje verplassen van te maken?

[0:42:11] Meneer Van Kapper.

[0:42:12] Voorzitter, ik deed een ludieke oproep richting de staatssecretaris om een wedstrijdje te doen wie het snelst is.

[0:42:18] Omdat mijn fractie ongeduldig is.

[0:42:21] Omdat de vraag, en dat zou eigenlijk de PVV-fractie ook moeten zijn.

[0:42:24] Een fractie die zich ook afficheert als een partij die hart heeft voor de agrarische sector.

[0:42:30] We hebben gewoon haast met dit voorstel.

[0:42:31] En uiteindelijk maakt het me natuurlijk niet uit...

[0:42:33] ...wie ze een handtekening eronder zet.

[0:42:35] Mooi zou eigenlijk zijn als het voorstel van het kabinet... ...en het voorstel van de Kamer samen zouden kunnen komen.

[0:42:41] En misschien ook mevrouw Nijhoff vanuit de PVV goede ideeën heeft... ...zodat we dat ook kunnen betrekken in een nota.

[0:42:47] Zodat er hopelijk over niet al te lange termijn... ...laten we dit jaar met elkaar aftikken... ...maar dan wel met zorg voor kwaliteit en zorgvuldig... ...dat er een voorstel ligt waar de sectorpartijen mee verder kunnen.

[0:42:58] En ik denk dat de staatssecretaris staat te popelen...

[0:43:00] Goede, vanuit de sectorpartijen, goede berichten en ervaringen over de wijze waarop hij zich dit dossier eigen heeft gemaakt.

[0:43:08] Dus complimenten in de richting van de staatssecretaris.

[0:43:11] Wij doen dat op onze beurt.

[0:43:12] Nou, laten we kijken of we dingen met elkaar samen kunnen brengen.

[0:43:18] Ja, voorzitter.

[0:43:19] Wij zijn zeker een voorstander van om inderdaad de boer te ondersteunen.

[0:43:23] En ook de pachtwet te herzien.

[0:43:25] Daar hebben wij ook al ruim heel veel tijd in gestopt.

[0:43:29] Maar net op een iets andere manier.

[0:43:32] En inderdaad om ook te ondersteunen dat het ministerie ook alle kennis tot zich kon nemen.

[0:43:37] Maar op een manier die niet altijd zichtbaar is.

[0:43:39] Maar dat komt wellicht in het voorstel van de minister.

[0:43:44] Dank u wel.

[0:43:44] Ik hoorde geen vragen aan meneer Van Kampen.

[0:44:00] Want voorzitter, dan had ik dat ook graag teruggehoord in de bijdrage van mevrouw Nijhoff-Leeuw.

[0:44:04] En dat heb ik eigenlijk wel een beetje gemist, moet ik heel eerlijk zijn.

[0:44:07] Maar goed, er is al ongetwijfeld nog een... U bent toch al aan het woord?

[0:44:12] Maar goed, er komt nog een twee minuten debat.

[0:44:13] En misschien zien we dan de moties van de PVV-fractie regenen.

[0:44:18] Met voorstellen waarvan we allemaal denken, hadden we daar nou maar aan gedacht?

[0:44:22] Was u verder gereed met uw betoog, meneer Van Kampen?

[0:44:24] Ja, mevrouw Brommet heeft nog een interruptie op uw betoog.

[0:44:29] Nou ja, dat kan eigenlijk niet.

[0:44:30] Ik zal het wel even proberen via een interruptie, maar ik hoor nu de PVV zeggen dat ze onderhands suggesties hebben gedaan aan de staatssecretaris.

[0:44:39] Dat is een vorm die ik niet ken, maar misschien weet de heer Van Kampen als coalitiepartij meer daarvan hoe dat werkt.

[0:44:47] Nee, voorzitter, dat is mij ook niet bekend.

[0:44:49] Dus dan heb ik dan maar, aangezien ik het in de bijdrage van mevrouw Nijhoff-Leo niet heb opgemerkt, dan maar de verwachting dat het in de twee minuten debat, wat ongetwijfeld wordt aangevraagd, met moties aan orde zal komen.

[0:45:01] Dus laten we daarop wachten.

[0:45:03] Ja, dat lokt een korte reactie uit van mevrouw Nijhoff.

[0:45:05] Gaat u gaan.

[0:45:07] Wij hebben zeker onderhands geen input aangereikt, maar wel wat mogelijkheden om goed het dossier eigen te maken.

[0:45:15] Laten we het daar maar op houden.

[0:45:17] En ik kom er graag op een ander moment dan wel op terug.

[0:45:19] Maar het zal niet regenen aan moties.

[0:45:21] Want ik ga ervan uit dat het allemaal wel landt.

[0:45:24] En ik herken wel heel veel wat ik gehoord heb.

[0:45:26] Ik heb de initiatiefnood daar nog niet gezien.

[0:45:29] Het was wel leuk geweest om van tevoren gewoon toegestuurd te krijgen.

[0:45:33] Maar goed, we gaan het daar nog een keer met elkaar over hebben.

[0:45:36] En de goede punten uit beiden lijkt mij, lijkt de PVV goed om dat samen te voegen.

[0:45:41] Dat we van alle kanten het beste maken.

[0:45:44] En nu inderdaad doorzetten met die...

[0:45:46] En herziening van de pachtwet, want dat is hard nodig.

[0:45:50] Dank u wel.

[0:45:51] Een hele korte reactie van meneer Van Kampen nog.

[0:45:53] Nou, ik bedoel, u rekent dit ongetwijfeld als interruptie.

[0:45:56] En het is logisch dat je daar dan op mag reageren.

[0:45:58] Dat is een beetje hoe we het hier volgens mij in commissiedebatten met elkaar doen.

[0:46:03] Ja, voorzitter.

[0:46:05] Mooi dat mevrouw Nijhoff-Leeuw ook haar ideeën te berden wil brengen... om het pachtstelsel te moderniseren.

[0:46:11] Het gaat me er helemaal niet om wiens naam eronder staat.

[0:46:13] Dat heb ik volgens mij al een aantal keren gezegd.

[0:46:16] En bovendien, de staatssecretaris heeft ook al heel goed werk geleverd.

[0:46:21] En volgens mij zitten we hier niet om elkaar vliegen af te vangen.

[0:46:24] Ik heb me juist heel erg open gesteld om ook de PVV-fractie aan te laten sluiten met goede ideeën waarvan wij denken dat ze kunnen helpen om verpachters en pachters verder te brengen.

[0:46:35] Dus laten we het op een wat sympathiekere manier met elkaar doen.

[0:46:37] Zo ben ik dat ook altijd gewend van mevrouw Nijhoff-Leeuw.

[0:46:42] Dit is een variant die ik nog niet ken, maar we gaan optimistisch voort.

[0:46:48] Ik zie dat meneer Grimwis nog een interruptie wil hebben... op de bijdrage van meneer Van Kampen, want die was aan het woord.

[0:46:54] Gaat uw gang.

[0:46:57] Voorzitter, ik zou bijna willen zeggen... Hugo de Jonge bestaat en daar zit hij.

[0:47:02] Ik bedoel, zoals minister De Jonge het opnam voor de huurder en zekerheid en betaalbaarheid wilde bieden aan de huurder met de wet betaalbare huur.

[0:47:12] Zo neemt de heer Van Kampen het op voor de pachter met een soort van initiatiefnota, de wijsheid in pacht, maar eigenlijk voor zekerheid en betaalbaarheid van de pachter.

[0:47:21] Biedt dat perspectief voor de wet betaalbare huur?

[0:47:23] Dat zou ik zo eigenlijk willen vragen.

[0:47:26] En ten tweede, waar zitten nog de verschillen tussen de benadering van de staatssecretaris en die van jullie?

[0:47:31] En ten derde, wat betekent dit eigenlijk voor box 3?

[0:47:34] Dat zijn drie vragen voor meneer Van Kalk.

[0:47:37] Voorstellen, de laatste vraag laat ik toch echt aan mijn collega Aukie de Vries, die de heer Ginwis ook zeer goed kent.

[0:47:43] Het laatste wat ik zou willen is haar voor de voeten lopen en dat zal de heer Ginwis ook begrijpen.

[0:47:50] Maar ik vind eigenlijk de vergelijking met wonen helemaal niet zo slecht.

[0:47:55] Want voorzitter, stel je nou eens voor dat jij een... Niet iedereen in Nederland, zeker niet in deze woningmarkt, kan het betalen om een huis te kopen.

[0:48:02] Stel je nou eens voor dat je een mooie woning of een appartement huurt.

[0:48:07] Ga je dan, als je niet weet of je er over twee of drie jaar nog woont, geld steken in een nieuwe vloer?

[0:48:14] Of ga jij dan weekendenlang besteden aan het op een keukentrapje staan... om de kozijnen te schuren, te plamuren en te gaan schilderen?

[0:48:23] Ik denk het dus niet.

[0:48:24] En dat geldt dus ook voor die boer.

[0:48:26] Dus die grond, want de heer Giewis komt van een akkerbouwbedrijf... die weet als geen ander dat de grond het kapitaal is onder je bedrijf.

[0:48:33] En dat je jaarlijks kunt investeren in de kwaliteit van die bodem.

[0:48:37] En dat wil die boer.

[0:48:38] Maar dat kost geld.

[0:48:39] Dat kost tijd.

[0:48:40] Daarin moet je investeren.

[0:48:42] En de Haagse cyclus is misschien hooguit vier jaar.

[0:48:45] Waar komen we daar al niet aan?

[0:48:46] Maar die cyclus van die boer gaat over tien, twintig jaar.

[0:48:50] En ik vind dat we die zekerheid moeten bieden.

[0:48:52] En hoe dat in de wet zat waar de heer Ginwis het over had, dat blijf ik hem even schuldig.

[0:48:59] Maar het gaat wel om het zoeken naar die balans tussen de belang tussen verpachter.

[0:49:02] Want we willen ook niet naar een systeem waarbij het voor die verpachter zo onaantrekkelijk is... dat er weer allerlei manieren worden gevonden waar uiteindelijk die pachter nog geen baat bij heeft.

[0:49:10] Maar de belangen van die verpachter en die pachter, daar moeten we naar op zoek waar die balans is.

[0:49:14] En laten we die zoektocht met elkaar en met de staatssecretaris en de veel partijen gaan opzoeken.

[0:49:20] Dank u wel.

[0:49:21] Er is nog een interruptie van mevrouw Vedder.

[0:49:24] Dank voorzitter.

[0:49:24] En ook vanuit mij complimenten aan beide indieners van de initiatiefnota.

[0:49:30] Ik vind het mooi om te zien dat deze twee partijen elkaar gevonden hebben.

[0:49:33] En ook dat het besef een beetje begint in te dalen.

[0:49:36] Dat het liberaliseren van van alles en nog wat soms ook een beetje verkeerd uit kan pakken.

[0:49:43] Mijn vraag is, naar aanleiding van die warme woorden over verpachters... die niet altijd in staat zijn om eigen grond aan te kopen... kan ik dan ook inspanningen verwachten van de VVD... om bijvoorbeeld mogelijk te maken om deel te nemen aan duurzaamheidscertificaten te vergroten?

[0:50:02] Want lang niet heel Nederland is bedekt met toegang tot duurzaamheidscertificaten.

[0:50:07] En ook dat we de belangen van pachtbedrijven... meer nadrukkelijk meenemen in allerlei regelingen die hier nog aankomen... qua verduurzaming van de landbouw.

[0:50:18] Want in mijn ogen ontbreken zij stelselmatig daarin.

[0:50:22] Dank u wel, mevrouw.

[0:50:22] Verder ook deze rekenen we dubbel, want u gebruikt het bijna een minuut.

[0:50:26] Nee, maar ik denk dat die goed besteed is, want dat is natuurlijk nog wel een zoektocht als het gaat om die certificaten die we moeten doen.

[0:50:32] Want als je die verduurzaming nu alleen maar koppelt aan certificaten, dan loop je ook een hele hoop potentie mis.

[0:50:38] Dat hoorden wij ook, dat weet zij uit de praktijk ongetwijfeld, dat er ook heel veel ondernemers zijn die op dit moment nog niet met een certificaat kunnen aansluiten bij beloning via pacht.

[0:50:48] Dus we moeten op zoek naar een systematiek waarop die verduurzaming gekwantificeerd wordt, wordt beloond.

[0:50:53] We zitten minister Wiersma achter de voordelen aan om te zorgen voor een goed systeem op het gebied van doelsturing.

[0:51:00] Dat kan je allemaal in samenhang met elkaar zien.

[0:51:02] Waarin je transparant maakt hoe de verduurzamen de bedrijfsvoering van een individuele agrariër eruit ziet.

[0:51:08] Dus dat is een zoektocht.

[0:51:10] En voor wat betreft dat liberalisme, voorzitter.

[0:51:12] Kijk, geen vrije markt opereert goed zonder een goede marktmeester.

[0:51:17] En wat mij betreft, voorzitter, is de overheid dat hier.

[0:51:20] Maar dan wel op een manier dat er geluisterd wordt naar hoe die markt werkt.

[0:51:24] En in het huidige pachtstelsel is die dimensie afwezig.

[0:51:28] Dank u wel.

[0:51:29] Dan is nu het woord aan meneer Pierik van de BBB.

[0:51:33] Ja, dank voorzitter.

[0:51:36] Ongeveer 30% van de Nederlandse landbouwgrond wordt verpacht.

[0:51:39] En hiermee speelt de pachtwet een cruciale rol voor veel boeren.

[0:51:43] De huidige regelgeving sluit echter niet goed aan bij de behoeften van de pachters en de verpachters.

[0:51:49] BBB ziet de herziening van de pachtwet als een kans om stabiliteit, langjarige pacht en verduurzaming beter te borgen.

[0:51:58] Vooralsnog hebben we nog veel vragen over het voorgestelde aanpak, maar we zien wel een hele goede basis voor een toekomstbestendig pachtsysteem.

[0:52:07] De modernisering moet echter meer zijn dan een technische aanpassing.

[0:52:10] Het moet bijdragen aan een sterke landbouwsector, zekerheid voor boeren, perspectief voor jonge boeren en verduurzaming.

[0:52:19] Daarom is een heldere visie noodzakelijk.

[0:52:22] Een groot probleem is de verschuiving van langjarige naar kortlopende pacht.

[0:52:28] In 15 jaar steeg het areaal kortlopende, geliberaliseerde pacht van 19.000 naar 155.000 hectare.

[0:52:38] Waar boeren juist behoefte hebben aan zekerheid, worden ze nu geconfronteerd met een systeem dat onzekerheid in de hand werkt en investeringen in duurzaamheid ontmoedigt.

[0:52:48] BBB ondersteunt daarom de voorstellen van de staatssecretaris om langdurige pacht te stimuleren en kortlopende pacht minder aantrekkelijk te maken.

[0:52:57] De introductie van duurzame langlopende pachtvormen met minimale looptijd van 18 jaar en het liefst contracten tot pensionering is een stap in de goede richting.

[0:53:07] Maar we pleiten ervoor om deze pachtvorm nog sterker te verankeren als norm.

[0:53:14] Vandaar de volgende vragen.

[0:53:15] Kan de staatssecretaris aangeven welk deel van de kortlopende geliberaliseerde pachtcontracten zijn afgesloten door overheden, zoals rijksvastgoedbedrijven, provincies, gemeenten en terreinbeheerende organisaties?

[0:53:25] Ik zag dat in de initiatiefnota van VVD, GroenLinks, Partij van de Arbeid, daar een mooi staartje van instond.

[0:53:33] Dus volgens mij kan de staatssecretaris het antwoord mooi uit die initiatiefnota halen.

[0:53:38] Kan de Stats bevestigen dat de nieuwe natuurpachtuitgiftebeleid van bijvoorbeeld Staatsbosbeheer meer prijsgedreven uitwerkt?

[0:53:45] En kan de staatssecretaris aangeven welke natuurgronden onder duurzaam kortlopende pacht vallen en welke onder natuurpacht?

[0:53:51] En kan hij ook aangeven hoe wordt omgegaan met de vergoedingen voor SNL en pacht?

[0:53:56] Met andere woorden, komt er een koppeling tussen natuurvergoedingen en pacht?

[0:54:01] Kan de staatssecretaris onderstrepen dat kortlopende contracten zorgen voor meer onzekerheid en op gespannen voet staan met de verduurzaamheidsdoelen in de sector?

[0:54:11] Welke maatregelen gaat de staatssecretaris nemen om langjarige pachten te stimuleren en kortlopende pachten te ontmoedigen en worden daar ook fiscale prikkels voor ingezet?

[0:54:21] Hoe wordt pacht aantrekkelijker gemaakt voor jonge boeren en voor bedrijfsopvolgers?

[0:54:25] Dat is een van de laatste vragen in deze paragraaf.

[0:54:29] Hoewel langjarige pacht zekerheid biedt en wat ons betreft de voorkeur geniet, moet er ook ruimte blijven voor flexibiliteit.

[0:54:36] De BBB is positief over het voorstellen om vrijwillige basis duurzaamheidscriteria in pachtcontracten op te nemen.

[0:54:43] Dit sluit aan bij de behoefte om goed bodembeheer te stimuleren en verduurzaming integraal onderdeel te maken in de bedrijfsvoering.

[0:54:51] Wij vragen de staatssecretaris ook oog te hebben voor boeren die weliswaar kortlopende geliberaliseerde pachtcontracten hebben

[0:54:58] maar al wel vele decennia pachter zijn.

[0:55:02] Welke maatregelen kunnen voorkomen dat boeren die al decennia lang grond pachten, die plotseling kwijtraken?

[0:55:09] Interesse van mevrouw Tvelderen.

[0:55:13] Voorzitter, ik sla aan op de eerste twee vragen, want dat vind ik interessant.

[0:55:20] Ik erger me ook kapot aan de rol van het Rijksvastgoed en een aantal tbo's in langdurig verse scoreduur.

[0:55:27] Maar als ik dezelfde vragen aan de heer Pierik zou stellen, wat is dan het antwoord?

[0:55:30] Meneer Pierik.

[0:55:35] Als het gaat om de pachtcontracten die overheden hebben, dan ben ik er voor om daar verduurzaamheidselementen in te leggen.

[0:55:42] Maar het is wat mij betreft wel echt een markt waar ook echt gekeken moet worden naar wat voor duurzaamheidskenmerken hang je aan zo'n pachtcontract.

[0:55:53] En ook vooral ga je die...

[0:55:56] pachtcontracten uitgeven bij boeren die in de buurt van zo'n perceel wonen of verder weg.

[0:56:00] Dus ik vind dat die afstelingscriteria ook een hele belangrijke rol moeten spelen in het wegzetten van die pachtcontracten.

[0:56:08] Dank u wel.

[0:56:08] Meneer Perik, u heeft nog een halve minuut voor het vervolg van uw betocht.

[0:56:13] Volgens mij moet dat net lukken.

[0:56:16] Daarnaast is de stabiliteit in pachtprijzen erg belangrijk.

[0:56:19] BBB steunt de meerjarige vaststelling in normen om prijsschommelingen te voorkomen.

[0:56:24] Daarnaast vindt mijn fractie dat de uitgifte van verpachte grond prioriteit moet worden gegeven aan boeren in de directe omgeving.

[0:56:32] Dit versterkt de lokale landbouw, bevordert efficiënt grondgebruik en beperkt onnodig transport.

[0:56:38] Nog drie vragen voor de staatssecretaris.

[0:56:40] Hoe wordt de stabiliteit in de pachtprijzen gewaarborgd?

[0:56:44] Kan hierbij ook rekening worden gehouden met de te verwachten saldo's?

[0:56:48] Dus niet alleen in het verleden, maar ook kijken wat er in de toekomst te verwachten is, gezien de enorme fluctuaties in de markt op dit moment.

[0:56:57] En de derde vraag.

[0:56:58] Hoe wordt prioriteit voor lokale boeren in de pachtuitgifte geregeld?

[0:57:04] Dank u wel.

[0:57:06] Dank u wel, meneer Peerik.

[0:57:07] Dan is het woord aan meneer Grinwis van de ChristenUnie.

[0:57:10] Voorzitter, dank u wel.

[0:57:11] Grond is in ons dichtbevolkte land met de voor het grondoppervlak grote economie duur.

[0:57:17] Erg duur.

[0:57:18] En dat geldt ook voor landbouwgrond.

[0:57:20] Ik zag gisteren nog het bericht dat de prijs van landbouwgrond in Flevoland met gemiddeld ruim 178.000 euro in 2023, dus inmiddels is het alweer een stuk hoger,

[0:57:30] Dat het toen tot de Europese top behoorde.

[0:57:32] Al was de situatie rond Wenen en op Malta nog net iets erger.

[0:57:36] Landbouwgrond is de laatste jaren hard in prijs gestegen.

[0:57:38] En dat vertaalt zich ook door in enorm gestegen maximale pachtprijzen.

[0:57:43] Wat ook blijkt uit de brief op de agenda over de pachtprijzen in 2023 en 2024.

[0:57:48] Die steeds hogere prijzen voor de o zo belangrijke productiefactor grond leidt als vanzelf tot een intensieve landbouw.

[0:57:54] Immers op grond die je voor meer dan een ton hebt moeten kopen of tegen een stevige prijspacht.

[0:57:59] Daarop kun je niet extensief boeren.

[0:58:01] Dan kun je het geld net zo goed gelijk in de sloot gooien.

[0:58:05] Zie daar de enorme squeeze waar onze boeren in zitten.

[0:58:07] Enerzijds een grote opgave om in harmonie met de leefomgeving te ondernemen.

[0:58:12] En is ook goed voor de bodem.

[0:58:14] Anderzijds steeds duurdere productiefactoren, waardoor het steeds intensiever en steeds productiever moet.

[0:58:19] Wat kan het voornemen van dit kabinet daarin betekenen om hoogwaardige landbouwgrond beter te gaan beschermen tegen allerhande ruimteclaims?

[0:58:25] Hoe staat het eigenlijk met de uitwerking van dat voornemen uit het hoofdlijnakkoord?

[0:58:30] Dank aan de Griffie overigens voor de zeer heldere debatwijzer met alle feiten en cijfers op een rij.

[0:58:35] Met het probleem prominent in beeld.

[0:58:37] De reguliere pacht is pijlsnel gedaald van 2008 tot en met 2022 van 380.000 hectare naar 236.000.

[0:58:45] Een min van bijna 38 procent.

[0:58:49] Tegelijkertijd groeide de geliberaliseerde pacht, dus zes jaar of korter, ook pijlsnel.

[0:58:53] In diezelfde periode van 19.000 naar 165.000 hectare.

[0:58:57] En daarom is pelsnel een wetswijziging nodig die deze trend helpt keren.

[0:59:01] Langjarig gepacht als standaard heeft en dus meer zekerheid biedt.

[0:59:05] Die wetswijziging heeft al veel te lang op zich laten wachten.

[0:59:08] Eind 2024 zou er een wetsvoorstel in de Kamer liggen.

[0:59:11] Maar inmiddels is dat uitgesteld tot eind 2025.

[0:59:15] Mijn vraag, waarom moet het nog zo lang duren?

[0:59:17] Natuurlijk moet het zorgvuldig, maar als het aankomt op het hakken van knopen, is mijn oproep, stel niet tot morgen uit wat je heden doen kunt.

[0:59:24] Ik wil de staatssecretaris in ieder geval alles op alles zetten om het wetsvoorstel, voordat het zomerreces begint, bij de Raad van State ligt.

[0:59:31] Goed dat de veldpartijen, ondanks de belangentegenstellingen, de pachthandschoen hebben opgepakt.

[0:59:36] En een heel aantal constructieve voorstellen hebben gedaan in zaken allerlei pachtvormen.

[0:59:40] Reguliere pacht, duurzame langlopende pacht, kortlopende pacht, die we nu nog kennen als geliberaliseerde pacht.

[0:59:46] Tiltpacht voor max 2 jaar voor hoogrendeerende gewassen en natuurpacht.

[0:59:50] Ik neem aan dat de staatssecretaris hen ook betrekt bij de wetgevingskeuzes die hij de komende weken gaat maken.

[0:59:55] En geldt dat ook voor de VB&E, die nog wat zorgen hadden over natuurpacht.

[0:59:59] Over de huidige regionormen, de werkelijke grondbeloning en de gemiddelde regionale grondbeloning, daar zit nog een probleem.

[1:00:05] Omdat er forse afwijkingen zijn tussen de werkelijkheid en het gehanteerde gemiddelde.

[1:00:09] Het alternatief van de veldpartijen, namelijk om te differentiëren naar bodemsoort, grondgebruik en waterstand, schijnt ingewikkeld te zijn.

[1:00:15] Maar het Wageningse alternatief voor een andere gebiedsindeling stuit ook op verzet.

[1:00:19] BLHB trok hierover aan de bel.

[1:00:22] En niet alleen bij ons, denk ik.

[1:00:23] Hoe zit de staatssecretaris hierin?

[1:00:25] Welke keuze gaat hij maken op basis van welke argumenten?

[1:00:27] En is hij bereid toe te zeggen om in ieder geval tegemoet te komen aan de wens van de veldpartijen... om weer meerdere jaren de pachtprijsnormen vast te stellen?

[1:00:36] Collega Pierik had het er ook al over.

[1:00:38] Dan verduurzaming en pacht.

[1:00:39] Daar heb ik reeds in 2021, toen ik nog maar net in de Kamer zat, een motie over ingediend.

[1:00:43] En deze motie vroeg twee dingen.

[1:00:44] Het rijstvastgoedbedrijf zou geen gronden meer in één jaar gepakt moeten uitgeven...

[1:00:48] Dat is heel belangrijk.

[1:00:50] Maar hoe staat het daar nu mee, anno 2025?

[1:00:53] En ten tweede, er moest een regeling in het leven worden geroepen die boerenpachtkorting geeft op gronden die zij pachten van het Rijksvastgoedbedrijf als ze werken aan een duurzame bedrijfsvoering.

[1:01:01] En daarbij zoveel mogelijk aansluiten te zoeken bij bestaande certificeringsprogramma's op het gebied van duurzaamheid.

[1:01:06] Daar hebben we destijds een brief over gekregen.

[1:01:08] Maar hoe wil de staatssecretaris in de nieuwe pachtwet verankeren dat verpachter en pachter op basis van vrijwilligheid bindende afspraken over verduurzaming kunnen maken?

[1:01:16] En in vervolg op de aangenomen Kamermotie heeft het Rijkswasgoedbedrijf het goede voorbeeld gegeven om bij uitgeefgifte van pachtcontracten voorrang te verlenen aan boeren die duurzaamheid hoog in het vaandel hebben.

[1:01:27] Maar hoe werkt dat inmiddels in de praktijk?

[1:01:29] Welke effecten zijn er vast te stellen?

[1:01:30] En vindt dit navolging bij de andere terreinbeherende organisaties, zeker uw verpachters?

[1:01:34] En wat kan de staatssecretaris daarin betekenen?

[1:01:37] Er zijn door de veldpartijen nog een aantal voorstellen gedaan waar de staatssecretaris in zijn brief niet op is ingegaan.

[1:01:41] Is hij bereid daar alsnog een reactie op te geven?

[1:01:43] En tenslotte een heel kort puntje over box 3, voorzitter.

[1:01:45] Heel kort.

[1:01:46] We zouden daar nu op dit moment een debat over hebben.

[1:01:50] We waren niet dat de collega staatssecretaris ziek is geworden.

[1:01:53] En of er een kausaal verband is met box 3, ik weet het niet.

[1:01:56] Maar het zou zomaar kunnen.

[1:01:58] We hebben er een behoorlijk soortje van gemaakt.

[1:01:59] Maar één vraag in zaken box 3 hoort thuis in dit debat over pacht.

[1:02:02] Ik ben namelijk bang dat NSW-landgoederen veel te zwaar worden aangeslagen in het nieuwe stelsel.

[1:02:07] En wat is de inzet van de staatssecretaris om daar wat aan te doen?

[1:02:10] En wat is sowieso zijn inzet in zaken box 3 richting zijn collega?

[1:02:14] Omdat het zowel nu in het overbruggingstelsel niet goed gaat, als in het nieuwe stelsel waarschijnlijk ook niet.

[1:02:20] Dus ik ben echt wel heel erg bezorgd over landbouwgrond, pacht en box 3.

[1:02:25] Dank u wel, meneer Grenus.

[1:02:26] Het woord is aan meneer... Ja, er is een interruptie van meneer Holman.

[1:02:30] Ja, we hebben één akkerbouwdeskundige in ons midden.

[1:02:32] Dus graag even een vraag aan hem stellen.

[1:02:36] Ik wil graag... De relatie tussen hoogsalderende teelten, hakvruchten en intensieve teelten... duurzaamheid, waar u een pleidooi voor houdt... en uit de hand lopende pachtprijzen.

[1:02:47] Neem dan maar even het voordeel van de lelieteelt...

[1:02:50] Wat kunnen we daar als overheid aan doen?

[1:02:52] En welke mate van ordening zou een meer gewenst effect geven?

[1:02:56] Want in akkerbouw wil je ook niet deze mate van uitputting van de grond door zoveel intensieve teelten.

[1:03:02] Is ook niet echt duurzaam.

[1:03:03] Hoe kijkt de heer Grinwis daar tegenaan?

[1:03:06] Ja, voorzitter.

[1:03:09] Middel, kwaal, doel.

[1:03:11] Dat moet je hier goed afwegen.

[1:03:12] Ik weet niet helemaal of het ons lukt om het bij de tijd te brengen van de pachtregulering.

[1:03:19] Om daarmee dit in de...

[1:03:22] klauwen te krijgen eigenlijk.

[1:03:23] Dat weet ik gewoon echt niet.

[1:03:25] Want het is gewoon heel erg interessant... en zeker op de zandgronden die de heer Holman wel bekend zijn... maar ook ik als uit de klei getrokken jongen... ken ook wel voorbeelden dat het inderdaad wel heel erg aantrekkelijk is... om een hoge prijs te bieden.

[1:03:40] En vaak is dat een beetje informeel... om bijvoorbeeld tulpenbollen te telen of op de zandgronden lelies...

[1:03:48] Of iets, we hadden het er net over, over aardappelen.

[1:03:52] Maar vooral die bollengewassen, die zijn natuurlijk super interessant.

[1:03:55] En daar kun je veel geld, eigenlijk kun je daarvoor betalen.

[1:03:59] En dus veel geld voor krijgen.

[1:04:00] Dus er zit een enorme incentive... voor zowel de veehouder of een andere akkerbouwer... die gewend is om wat laagrenderende gewassen te telen... om zo'n hoge huurprijs, eigenlijk, pachtprijs te accepteren.

[1:04:16] En hoe je dat...

[1:04:18] Hoe je dat weer weet om te draaien, dat vind ik wel een hele terechte vraag.

[1:04:24] Maar ik vind het ook een moeilijke kwestie om dat zomaar op te lossen.

[1:04:27] Want ik snap dat je in deze tijden van dure productiefactoren... dat je eens een keer even een voordeeltje pakt.

[1:04:32] Tegelijkertijd het langetermijnperspectief van een goede bodem... en uitspoedeling voorkomen, et cetera, is wat mij betreft belangrijker.

[1:04:39] Het moet zwaarder wegen.

[1:04:41] Dus als pachtregelgeving daarbij kan helpen...

[1:04:44] En ik hoorde iets over iets uit de grijze pacht halen.

[1:04:46] Prima.

[1:04:46] Maar tegelijkertijd wil je ook die samenwerking tussen diverse soorten boeren.

[1:04:50] Bijvoorbeeld de melkvierhouder en de akkerbouwer.

[1:04:51] Wil je niet bemoeilijker, maar wil je makkelijker maken.

[1:04:53] Dat hadden we vorige week nog aan de orde bij het debat over de praktijk van beleid op boerenerf.

[1:04:58] Met die gebruiksovereenkomsten.

[1:05:00] Dus ik heb nu niet zomaar in dit interruptiedebatje het pasklare antwoord.

[1:05:04] Dat hier een enorm probleem ligt.

[1:05:05] Dat is duidelijk.

[1:05:06] We hebben het ook wel eens gehad over draconisch.

[1:05:08] Maar misschien wel teeltverboden.

[1:05:09] Of rem.

[1:05:10] zetten via ruimtelijk ordeningsbeleid op verdere groei van het leliariaal.

[1:05:14] We hebben allemaal al over nagedacht.

[1:05:16] Misschien kan de staatssecretaris dit op een rijtje zetten en ook voorstellen doen van hoe deze knoop te hakken en deze enorme druk, die logisch is vanuit de prijs van grond, om dat eens een keer te gaan doorbreken.

[1:05:29] Nou, we gaan het straks waarschijnlijk horen.

[1:05:30] Dank u wel, meneer Grimwis.

[1:05:31] Meneer Vlag had nog een interruptie.

[1:05:33] Ja, fijn dat de heer Grimwis hier in ons midden is om dit debat te voeren.

[1:05:36] Want volgens mij is hij de enige die eigenlijk bij box 3 had gezeten... als dat door was gegaan.

[1:05:43] En daar dus ook onze spreekbuis had kunnen zijn.

[1:05:45] Ik ben benieuwd wat zijn inbreng daar zou zijn geweest... überhaupt als het gaat om box 3 in het geval van pacht.

[1:05:51] Maar ook specifiek over de landgoederen waar hij het over had.

[1:05:53] Zou hij daar ook gesproken hebben over doorschrijffaciliteit... en de situatie rondom vererving?

[1:05:58] Ik ben de heer Vlag zo dankbaar voor deze vraag.

[1:06:03] Maar wilt u wel uw antwoord een beetje bekorten?

[1:06:11] Ik hoor niet goed wat de voorzitter zegt, maar ik geloof dat het iets met kort te maken heeft.

[1:06:16] Precies.

[1:06:18] Voorzitter.

[1:06:21] Nou ja, ik ben bang dat NSW-landgoederen, dus dat zijn landgoederen onder de Natuurschoonwet, dat die veel te zwaar worden aangeslagen in een nieuwe box-3-stelsel, zoals dat nu is uitgewerkt, maar waar we nog steeds geen wetsvoorstel voor hebben.

[1:06:33] Dat is de overeenkomst met pacht.

[1:06:36] En mijn vraag was, mijn oproep aan de staatssecretaris was, zet hij zich bij zijn collega ervoor in dat er een uitzonderingspositie komt voor deze...

[1:06:43] ...NSW-landgoederen, want dit zijn hele belangrijke landgoederen... ...die we graag willen bewaren voor het nageslacht... ...maar die door box 3-regelgeving en een nieuwe stelsel... ...zo onder druk komen te staan dat je misschien wel moet gaan versnipperen... ...om de belasting te kunnen betalen.

[1:06:57] En dat moeten we echt niet willen.

[1:06:58] Dus concreet gaat het dan ofwel om een vrijstelling...

[1:07:02] van alle NSW-gerangschikte opstellen, inclusief ondergrond.

[1:07:05] Ofwel over het opnemen van een doorschuiffaciliteit.

[1:07:08] Het middel is mij om het even, bij schenking of vererving.

[1:07:12] Maar het middel is mij om het even, maar we moeten dit echt wel oplossen.

[1:07:14] En breder ligt de vraag daaronder van... gaat het nou wel goed met pachtgrond in box 3?

[1:07:22] Ook al nu in de overbruggingswetgeving... de veronderstelde rendementen in die categorie overige beleggingen... waar ook pachtgrond in zit, dat is sky-high opgeschroefd.

[1:07:31] Totaal errieel.

[1:07:32] Ik vind het echt me joggen.

[1:07:34] Ik zou willen verpleiten voor een platte vermogensbelasting voor de time being.

[1:07:39] Van slechts 1,2 procent zoals we de afgelopen jaren ook hebben gehad tot 2016.

[1:07:43] Maar ik hoop dat deze staatssecretaris er bovenop zit.

[1:07:46] Want het is van groot belang voor het goed voortbestaan van zowel deze landgoederen als van pachtgronden.

[1:07:53] Dank u wel.

[1:07:53] Het woord is aan meneer Vlag van de SGP.

[1:07:56] Ja, dank voorzitter.

[1:07:57] Allereerst complimenten aan de collega's Bromet en Van Kampen... dat zij dit ingewikkelde onderwerp in een initiatiefnota... en ook mede namens de heer Grimwist, die dat nog vergeten was... dat ze dat in een initiatiefnota hebben neergelegd.

[1:08:08] In hoofdlijn de goede voorstellen en ook al wat kritische vragen... maar daar gaan we met elkaar graag over in discussie.

[1:08:13] Voorzitter, pacht op ruim 40% van de grond is een stille kracht in de landbouw.

[1:08:17] Het is een belangrijk financieringsinstrument, zeker ook voor jonge boeren.

[1:08:21] De SGP wil goed bodembeheer en pachtensbescherming vanwege de afhankelijkheidsrelatie.

[1:08:25] Maar ook dat verpachten voldoende aantrekkelijk blijft.

[1:08:29] Al jarenlang is er een breed gedeelde zorg over het oprukken van de liberale kortdurende pacht.

[1:08:34] De hoge prijzen bij de liberale pacht zorgen voor het ondermijnen...

[1:08:37] van de rol van pacht als financieringinstrument... en voor uitmerkeling van landbouwbodems.

[1:08:42] Verder zie je dat jonge boeren min of meer gedwongen worden... informele pachtafspraken met stoppende boeren te maken.

[1:08:47] De stoppende boer kan op die manier op papierboer blijven en profiteren... maar de jonge boer heeft weinig zekerheid.

[1:08:52] Een ongezonde situatie.

[1:08:54] De ontwikkelingen gaan zo geleidelijk dat het urgentiebesef ontbreekt.

[1:08:58] Al jarenlang weten we dat het anders moet.

[1:09:00] Het dossier wordt echter jaar op jaar als een hete aardappel vooruitgeschoven.

[1:09:04] We moeten het evaluatietraject dat al voor 2011 op de rol stond... nu eindelijk afronden met een wetswijziging.

[1:09:10] Ik schrok overigens van de jaarplanning.

[1:09:11] Pas eind 2025 zou er een wetsvoorstel naar de Kamer komen.

[1:09:15] Dat duurt veel te lang met alle vertragingsrisico's van dien.

[1:09:18] Eind 2023 lag er al een voorstel vanuit het werkveld... maar een jaar later moet het kabinet op verschillende onderdelen nog gaan kijken wat ze ervan vindt.

[1:09:26] Is er afgelopen jaar niet al geschreven aan wetteksten, vraag ik aan de staatssecretaris.

[1:09:31] En wil hij er snel een klap op geven voor de zomer met een wetvoorstel naar de Kamer komen?

[1:09:35] De SGP wil in ieder geval garanties voor het tijdpad.

[1:09:37] Het kan niet zo zijn dat steeds wordt gezegd... ingewikkeld, ingewikkeld, we hebben tijd nodig... totdat het kabinet valt en het dossier weer doorgeschoven wordt.

[1:09:45] Ik hoop niet dat het gebeurt, maar het zou zomaar kunnen.

[1:09:48] Dat zien wij niet graag nog een keer gebeuren.

[1:09:50] De SGP ziet veel herkenbare punten in het sectorplan transitie in de pacht.

[1:09:56] Goed dat de staatssecretaris hierop wil voortborduren.

[1:09:59] De prijsvorming bij kortdurende pacht moet gemaximeerd worden met niet te veel ruimte voor verlenging.

[1:10:04] Langdurige pacht met meer prijsvrijheid moet de meest serieuze optie worden.

[1:10:08] Al kan ik me voorstellen dat prijsverhogingen gerelateerd blijven aan het opbrengend vermogen van de grond.

[1:10:14] De huidige reguliere pacht moet gerespecteerd worden, maar wel met een bedrijfsmatigheidstoets.

[1:10:19] De wet moet partijen de ruimte geven om vrijwillig afspraken te maken over duurzaam grondgebruik.

[1:10:24] Ik noem ook de voorgestelde natuurpacht.

[1:10:26] Liberale, kortdurende pachtcontracten zijn niet bedoeld voor het pachten van natuurgrond.

[1:10:31] Daar hadden we de bijzondere pachtovereenkomst voor verpachting binnen reservaten voor.

[1:10:36] Toch kiezen natuurorganisaties voor kortdurende pacht.

[1:10:39] Het profijt is nu vooral voor de terreinbeheerder die subsidies vaak niet doorgeeft aan de pachter, terwijl die wel te maken heeft met allerlei voorwaarden.

[1:10:46] Dit moet veranderen.

[1:10:48] Ik moedig de staatssecretaris aan werk te maken van de volgestelde natuurpacht.

[1:10:53] De SGP wil meer inzicht in de wijze waarop Wageningen de pachtnormen berekent.

[1:10:57] Regelmatig doen zich onverklaarbare prijssprongen voor.

[1:11:00] De enorme prijsverhogingen in Flevoland sporen bijvoorbeeld niet met de teeltopbrengsten.

[1:11:05] Is de selectie van bedrijven dan wel representatief voor de regio?

[1:11:08] En zit daar bijvoorbeeld ook de opbrengst van windturbines in?

[1:11:11] Bedrijven die meer dan 25% omzet uit neveninkomsten halen worden niet meegenomen.

[1:11:15] Maar waarom worden die niet gewoon helemaal buiten beschouwing gelaten?

[1:11:19] wil de staatssecretaris zorgen voor openheid van zaken of een onafhankelijke toets op de repositiviteit.

[1:11:24] Tot slot, voorzitter.

[1:11:26] De SGP heeft al eerder gezegd om verpachten voldoende aantrekkelijk te houden... moet ook de vermogensrendementsheffing voor particuliere verpachters op de schop.

[1:11:33] Die komen niet in de buurt van het veronderstelde rendement.

[1:11:36] Zit de staatssecretaris, eigenlijk een vraag die ook door anderen is gesteld, bij zijn collega op de bok... om bijvoorbeeld groene pacht te erkennen als groene belegging met bijbehorende vrijstelling?

[1:11:47] Dank u wel.

[1:11:47] Dat is een interruptie van meneer Grimmes.

[1:11:50] Voorzitter, dank.

[1:11:52] Mooie bijdrage van collega Vlag.

[1:11:54] Ik wil eigenlijk terug naar zijn begin.

[1:11:56] Met de belangrijke zorg dat boeren in rusten op hun grond blijven zitten.

[1:12:02] En jonge boeren het nakijken hebben.

[1:12:05] Maar dat is enerzijds... Zo gaat het vanuit die zittende boer.

[1:12:09] Dat is aantrekkelijk voor hen.

[1:12:10] Maar die jonge boer zit ook verlegen om kapitaal.

[1:12:13] Hoe wil de heer Vlag dit nou eigenlijk doorbreken?

[1:12:17] Heel groot vraagstuk op dit moment.

[1:12:37] Nee, het is een terecht punt.

[1:12:38] En je ziet inderdaad dat de behoefte aan kapitaal, aan grond... zorgt gewoon voor onbalans in de markt.

[1:12:44] Waardoor de vertrekkende boer eigenlijk nog geen afscheid wil nemen van zijn grond.

[1:12:48] Om belastingtechnische redenen.

[1:12:49] En de jonge boer eigenlijk nog geen zekerheid heeft... omdat hij nog geen eigen pachtcontract heeft.

[1:12:54] Daarom zou een beweging naar veel meer zekerheid... gekoppeld misschien aan de loopbaanpacht... een heel...

[1:13:01] goed idee kunnen zijn om die zekerheid wel te kunnen geven.

[1:13:04] En ik denk dat die solidariteit tussen generaties er ook zeker is... maar dat de regelgeving op dit moment in de weg zit.

[1:13:11] Dank u wel.

[1:13:11] Interruptie van u, mevrouw Vedder.

[1:13:13] Gaat u gaan.

[1:13:14] Voorzitter, het was maar een klein bijzinnetje, maar hij viel me toch op, omdat het nog niet veel sprekers hierover hebben gehoord.

[1:13:20] En het ging over dat kortdurende pacht niet meer te veel verlengingen zou moeten worden voorbegegeven.

[1:13:27] Dus ik wilde graag aan de heer Vlag vragen wat hij vindt van de mededeling van de staatssecretaris, dat hij overweegt om die maximale looptijd van zes jaar eenmalig te verlengen naar twaalf jaar.

[1:13:40] Meneer Vlag.

[1:13:41] Daar zijn wij op voorhand niet enthousiast over.

[1:13:44] Het doet mij een beetje denken aan de jaarkontracten die je ook krijgt.

[1:13:47] Als je een aantal keer een jaarkontract krijgt, word je toch een beetje aan het lijntje gehouden.

[1:13:51] Wij zien inderdaad veel liever dat langjarige overeenkomsten de norm worden.

[1:13:56] En dat kortdurend ook echt kortdurend is.

[1:13:58] En twee keer zes vind ik al wel behoorlijk lang.

[1:14:01] Terwijl het al twee periodes van onzekerheid beslaat.

[1:14:06] Dank u wel.

[1:14:07] Het woord is aan mevrouw Vedder van het CDA.

[1:14:10] Dank u voorzitter.

[1:14:12] Wat we het dilemma van de pacht zijn gaan noemen is actueler dan ooit.

[1:14:16] De druk op de grond is enorm, prijzen vliegen omhoog en sinds de verandering in 2007 worden er vrijwel alleen nog maar kortlopende pachtovereenkomsten gesloten en daalt het areaal onder langlopende pacht.

[1:14:27] Dat zorgt voor onzekerheid bij boeren over de beschikbaarheid van grond en het werkt extensivering en verduurzaming tegen.

[1:14:34] We zeggen te willen werken naar grondgebondenheid, duurzaam bodembeheer, maar het huidige pachtstelsel bereikt exact het tegenovergestelde.

[1:14:41] De druk op grond en de hoge grondprijzen gaan we met een herziening niet oplossen, daar is meer voor nodig.

[1:14:47] Maar herziening is wel dringend nodig om iets te doen aan de scheve machtsbalans die is ontstaan en alleen maar zal verergeren als we niet ingrijpen.

[1:14:55] En dus heb ik haast, voorzitter.

[1:14:58] Voorzitter, ik ben blij dat de veldpartijen LTO, NIJK, BHLB en FPG aan de slag zijn gegaan met een voorstel voor het aanpassen van de pachtregel.

[1:15:07] Ik zie daar een aantal goede voorstellen in en ik heb het ook in de initiatiefnoten van mijn collega's al een aantal interessante dingen voorbij zien komen.

[1:15:15] Het is goed om te zien dat de staatssecretaris...

[1:15:17] Het overgrote deel van het voorstel van de veldpartijen in ieder geval omarmt.

[1:15:22] Wat die van het initiatief nota vinden, dat zullen we later wel horen.

[1:15:26] Maar ik lees in de Kamerbrief ook wel heel vaak dat nadere uitwerking of verder onderzoek nodig is.

[1:15:31] En dat terwijl ik, niet alleen ik, maar volgens mij zo'n beetje de hele Kamer en de sector haast heeft.

[1:15:37] Dus kan de staatssecretaris vandaag de belofte doen dat het wetsvoorstel zo snel mogelijk naar de Kamer komt?

[1:15:42] Het zou er immers eind vorig jaar al liggen.

[1:15:46] Kan de staatssecretaris ook ingaan op hoe de veldpartijen die met een voorstel zijn gekomen worden betrokken bij de verdere uitwerking van de pachtvormen en de uitwerking van het wetsvoorstel?

[1:15:55] En dan heb ik nog zeven specifieke vragen, voorzitter.

[1:15:58] De eerste is, deelt de staatssecretaris de mening dat kortlopende pacht moet worden ontmoedigd?

[1:16:03] En zo ja, omarmt de staatssecretaris dan het voorstel van een progressief prijsstelstel van het LTO en NEK, zodat het voor een verpachter interessanter is om voor zes jaar te verpachten dan om aan de kant van één jaar te gaan zitten.

[1:16:18] Is de staatssecretaris het eens met de stelling dat duurzaam langlopende pachten de standaard moet worden?

[1:16:23] En hoe gaat hij er met het wetsvoorstel voor zorgen dat dit ook daadwerkelijk een nieuwe werkelijkheid wordt?

[1:16:29] Drie, de staatssecretaris wil het voorstel om jaarlijkse pachtprijsnormen te dempen en deze voor meerdere jaren vast te leggen en daarmee grotere schommelingen te voorkomen nog bestuderen.

[1:16:41] Ik zou zeggen, wat is er tegen die maatregel?

[1:16:43] Kan de staatssecretaris niet gewoon toezeggen dat we dat gaan doen?

[1:16:47] Ook wetende dat het veranderende klimaat en extreme weersomstandigheden die schommelingen alleen maar zullen gaan aanjagen.

[1:16:53] Vier, hoe kijkt de staatssecretaris aan tegen het voorstel van Wekker... om de pachtregio's opnieuw in te delen, gebaseerd op bodemsoorten... voor een eerlijkere pachtprijsensystematiek?

[1:17:04] Wat gaat hij met dit advies doen?

[1:17:06] Net als collega Vlag heb ik ook ik de vraag over de representativiteit binnen het BIN.

[1:17:13] Wat is zijn reactie van de staatssecretaris op kritiek daarop... en op de vraag voor een onafhankelijke commissie van deskundigen...

[1:17:20] die die representativiteit zou moeten onderzoeken.

[1:17:24] De ene laatste, voorzitter.

[1:17:25] Rijksvastgoedbedrijf verpacht zo'n 43.000 hectare grond.

[1:17:31] Gaan we nou ook echt ervoor zorgen dat het Rijksvastgoedbedrijf het goede voorbeeld gaat geven... en al in de aanloop naar nieuwe pachtregelgeving overstapt naar langlopende contracten...

[1:17:42] En tot slot, voorzitter, gaat de staatssecretaris ook aan de slag met het beschikbaar maken van faciliteiten, bijvoorbeeld voor verplaatsen of extensiveren van pachtbedrijven.

[1:17:53] Want deze blijven tot nu toe in de bespreking van allerlei regelingen structureel buiten beeld eigenlijk.

[1:18:02] Want welk beleid kan een pachtbedrijf nou verwachten van deze Kamer als ze op een plek zitten waar bedrijven om hen heen op allerlei regelingen aanspraak kunnen maken, maar zij niet?

[1:18:13] Wat is voor hen het perspectief?

[1:18:16] Dank u wel, voorzitter.

[1:18:18] Dank u wel, mevrouw Vedder.

[1:18:19] Dit was dan de eerste termijn van de Kamer.

[1:18:21] Ik kijk even naar rechts naar de staatssecretaris over hoeveel tijd die nodig heeft voor beantwoording van de vraag.

[1:18:32] We houden het op 30 minuten en dan gaan we schorsen tot 10 minuten voor 4.

[1:18:38] De vergadering is gesloten.

[1:51:36] Ik heropen de vergadering.

[1:51:39] Aan de zijde van de Kamer zijn er vier interrupties mogelijk.

[1:51:41] En ik geef het woord aan de staatssecretaris.

[1:51:43] Gaat uw gang, meneer Remini.

[1:51:46] Dank u wel, voorzitter.

[1:51:48] Voorzitter, dat de pachtregelgeving aan herziening toe is, staat buiten kijf.

[1:51:54] En veel belanghebbenden, waaronder pachters en verpachters, hebben daar de afgelopen jaren rijkhalsend naar uitgezien.

[1:52:00] De eerlijkheid gebiedt ook te zeggen dat de herziening van de pachtregelgeving al jaren op zich laat wachten.

[1:52:07] Met mijn brief hoop ik belangrijke stappen te zetten voor een integrale herziening.

[1:52:12] Dat doe ik uiteraard niet alleen.

[1:52:14] Daaraan wil ik graag de betrokken zogenoemde veldpartij bedanken voor het opstellen van de notitie transitie in de pacht.

[1:52:22] Het is voor mij het vertrekpunt geweest om tot mijn voorstel voor een herziene hoofdstructuur van de pachtregelgeving te komen.

[1:52:30] Tijdens een bestuurlijk overleg dat ik onlangs had met de veldpartijen over mijn beleidsovernemens, maakte een van de deelnemers de vergelijking met een stationsplatform.

[1:52:42] Hij zei afgelopen tien jaar zijn we op het stationsplatform heel hard met elkaar aan het werk geweest.

[1:52:49] Maar de trein vertrok maar steeds niet.

[1:52:52] Ik ben dan ook van plan om die trein wel te laten vertrekken.

[1:52:56] En bovenal te laten aankomen op de juiste bestemming.

[1:53:00] Want dat is natuurlijk het belangrijkste.

[1:53:02] Eén ding is mij inmiddels wel duidelijk geworden.

[1:53:04] Verpachters en pachters zijn in hun standpunten nog nooit zo dicht bij elkaar geweest.

[1:53:11] Hiervoor wil ik de wissels verzetten door langjarige pachten te stimuleren en de kortlopende pachten te ontmoedigen.

[1:53:18] Momenteel worden vooral kortlopende geliberaliseerde contracten gesloten.

[1:53:24] Dit houdt innovaties in bedrijfsprocessen en een verdere doorontwikkeling tegen.

[1:53:29] En kunnen pachters en verpachters niet met elkaar op weg naar een toekomstbestendige landbouw.

[1:53:36] Zoals ik al aangaf is de notitie van de veldpartijen... het vertrekpunt voor de concretisering van de wetgeving.

[1:53:43] Ook de initiatiefnota van GroenLinks, PvdA en de VVD... zal ik hier uiteraard bij betrekken.

[1:53:50] Verschillende onderwerpen vragen echter nog wel om een nadere invulling.

[1:53:54] En ik ben hierover in gesprek met deskundigen en belanghebbenden... en zal dat de komende maanden blijven doen.

[1:54:03] Dan wil ik toch...

[1:54:05] Want dat gebeurt ook niet elke dag.

[1:54:08] Ik wil GroenLinks, de PvdA en de VVD van harte bedanken voor de initiatiefnota.

[1:54:15] Waarin visie en voorstellen worden geschetst voor de nieuwe pachtregelgeving.

[1:54:20] Ik vind het belangrijk dat hier straks een breed gedragen politiek voorstel ligt voor de pachtherziening.

[1:54:27] Uw verzoeken aan de Kamer en aan het kabinet onderstrepen dit des te meer.

[1:54:33] Ik zie deze initiatiefnota dan ook als een van de belangrijke bouwblokken voor het toekomstige pachtstelsel.

[1:54:40] Wanneer ik het plan inhoudelijk beoordeel, zie ik vergelijkingen trouwens met de voorstellen die ik heb verwoord in mijn brief aan uw Kamer.

[1:54:49] En ik wil hier beknopt op reageren.

[1:54:52] Zo onderstreep ik dat de nieuwe pachtregelgeving een belangrijke bijdrage moet bieden voor de zekerheid voor pachter en verpachter.

[1:55:01] Het verdienmogen van de boer en de verduurzaming van de landbouw, zoals ook u in uw...

[1:55:09] ...initiatiefnota onderschrijft.

[1:55:11] Verder vindt ook u het belangrijk dat goede pachtcontracten zekerheid moeten bieden aan jonge boeren... ...die vaak aan het begin staan van hun onderneming.

[1:55:21] En ik deel volkomen dat beeld.

[1:55:23] Verder onderschrijf ik het belang om langjarige pacht aantrekkelijker te maken en kortlopende pacht te ontmoedigen.

[1:55:31] Uw initiatief van loopbaanpacht heb ik verwoord als duurzame, langlopende pacht.

[1:55:37] Deze hebben raakvlakken, maar verschillen in minimale duur van de pachtoverenkomst.

[1:55:43] Dit verschil en de consequenties daarvan wil ik eerst verder bestuderen.

[1:55:48] En ik start daartoe in februari al gesprekken met deskundigen.

[1:55:52] Ik gebruik dus uw initiatiefnota heel graag bij de verdere uitwerking van de pachtwerkgeving.

[1:56:00] En dat ga ik nu, voorzitter, over.

[1:56:03] En u wil altijd graag weten wat de blokjes zijn.

[1:56:07] Er is een blokje proces en planning.

[1:56:10] Er is een blokje pachtwet.

[1:56:15] Er is een blokje langlopende duurzame pacht.

[1:56:20] Er is een blokje pachtprijs systematiek.

[1:56:25] Er is een relatie met andere thema's.

[1:56:31] En er is tenslotte de fiscaliteit.

[1:56:34] Dank u wel, steekt u van wal.

[1:56:37] Dan begin ik met het blokje proces en planning.

[1:56:46] Dit is een vraag in feite van het CDA, SGP en de ChristenUnie.

[1:56:50] Wat wordt de planning voor het wetsvoorstel pacht?

[1:56:53] Wanneer krijgt de Kamer vervolgstappen te zien?

[1:56:57] Mijn streven is om een eerste concept van een wetsvoorstel in de eerste helft van 2015... 25, sorry, af te ronden.

[1:57:04] Voor de zomer van dit jaar zal ik een internetconsultatie starten... om externe partijen voldoende gelegenheid te geven om hun standpunt kenbaar te maken.

[1:57:13] En hierna zal ik uw Kamer verder informeren.

[1:57:16] Eind dit jaar verwacht ik een wetsvoorstel te sturen naar uw Kamer.

[1:57:21] Eerste interruptie van meneer Grindus.

[1:57:23] Voorzitter, dank u wel.

[1:57:25] Dit lazen we ook al in de brief van de staatssecretaris van 20 december.

[1:57:30] Maar ik heb wat zorgen over.

[1:57:31] Als de staatssecretaris pas voor de zomer de internetconsultatie start... dan verwerk je dus net na het eind van het zomergezest de reacties.

[1:57:41] Dan moeten we nog naar de Raad van State.

[1:57:42] Het is geen spoedwet.

[1:57:44] Minimaal drie maanden doorlooptijd.

[1:57:46] Dan is eind 2025 eigenlijk al niet meer haalbaar.

[1:57:49] Dus is het niet een idee om...

[1:57:51] ...de internetconcentratie eerder te starten en de Raad van State... ...op de laatste ministerraad voor het zomerreces te verblijden met een ontwerp.

[1:57:59] De staatssecretaris.

[1:58:01] Ik heb een uitgebreid schema meegekregen.

[1:58:04] En ik kan u echt laten zien, dat gaat ook vooral naar de Raad van State... ...dat ik die tijd echt hard nodig heb in het overleg met verschillende sectoren en partijen.

[1:58:17] En dit...

[1:58:19] Kijk, ik begrijp uw haast.

[1:58:23] Toen ik voor de eerste keer aan dit dossier begon, was ik verbaasd dat het kennelijk al tien jaar of meer loopt.

[1:58:34] En de eerste voorspellingen waren nog somberder en daar ben ik niet mee akkoord gegaan.

[1:58:43] Ik was misschien optimistisch ook, omdat ik, zoals u weet, een langslepend conflict tussen de VGG en de treinbeheerende organisaties, wat ook 14 jaar gesleept heeft, tot een positief einde van beide partijen heb weten te brengen.

[1:59:00] Ja, meneer Pieren, dat is echt waar.

[1:59:03] Ik zie u een beetje zo doen.

[1:59:05] Ik zou zeggen, heb nu ook vertrouwen in mij.

[1:59:08] U weet zelf, en als ik ook alle reacties vanmiddag hoor van u allen...

[1:59:14] En er was trouwens wel één verkeerde opmerking ten aanzien van het datum.

[1:59:18] De verschillende veldpartijen werd er gezegd, ja die hebben in oktober 2023 al, maar dat was 2024.

[1:59:26] En wij hadden ze een jaar gegeven, of mijn voorgaar, want ik ben de vijfde bewindspersoon op dit dossier, om met elkaar eruit te komen...

[1:59:36] Nou ja, het is er voor een goed gedeelte gelukt.

[1:59:39] Maar zoals altijd, en dat weet u ook, zo is het bij alle dossiers, er liggen, en daar ga ik hier natuurlijk in de vragen ook nog op in, er liggen nog wel een paar hele moeilijke punten, want anders zouden ze er zelf uit zijn gekomen.

[1:59:51] Dus ik doe echt mijn uiterste best om eind dit jaar met een wetsvoorstel te komen.

[1:59:58] En ik denk dat dat best wel een hele moeilijke wordt.

[2:00:03] Maar daar doe ik mijn uiterste best voor.

[2:00:05] En u kunt mij nog heel vaak vragen of het sneller kan.

[2:00:09] Maar onze inschatting is dat het niet reëel is.

[2:00:12] En de zorgvuldigheid en het vele overleg...

[2:00:17] Ik heb ook veldbezoeken afgelegd en daar hint mevrouw Nijhoff even op.

[2:00:23] Die heeft een keer, zou trouwens een keer mevrouw Nijhoff samen met mij een veldbezoek brengen.

[2:00:30] Maar toen was zij zelf verhinderd.

[2:00:32] Maar het was een uitermate nuttig veldbezoek.

[2:00:34] Dus het is ook niet waar dat zij onderhands mijn suggesties heeft gedaan.

[2:00:39] Soms, en dat doe ik met de anderen uiteraard, ga ik graag met een van u op werkbezoek.

[2:00:45] En dat ging helaas toen niet door, omdat mevrouw Nijhoff andere verplichtingen had.

[2:00:49] Dank u wel.

[2:00:50] Meneer Vlag heeft nog een interruptie.

[2:00:53] Zolang het niet gaat over de snelheid, want die vraag is al gesteld.

[2:00:56] Ik borduur het toch nog even op vol, voorzitter.

[2:00:59] Want ik begrijp het antwoord van de staatssecretaris.

[2:01:01] Tegelijkertijd zei hij erbij, er moeten nog allerlei overleggen plaatsen.

[2:01:03] Maar ik denk dat het ook vooral tijd is om keuzes te maken.

[2:01:06] Want ik denk dat die behoefte aan overleg zal blijven bestaan.

[2:01:10] Het is natuurlijk ook afhankelijk of het kabinet tijd van leven krijgt.

[2:01:13] Dus ik zou de staatssecretaris willen aanmoedigen.

[2:01:15] Zet zo snel mogelijk nu onomkeerbare stappen.

[2:01:17] Maak keuzes.

[2:01:19] Want anders gaat het toch een beetje op de lange baan.

[2:01:23] Door allerlei overlegstructuren enzovoorts.

[2:01:26] De staatssecretaris.

[2:01:30] Ik had nog een wat nader antwoord van mevrouw Verder.

[2:01:33] Laat ik dat eerst even zeggen.

[2:01:35] Met mijn brief heb ik de hoofdstructuur van de herziende pacht willen neerzetten.

[2:01:41] Maar er moeten nog wat aantal zaken uitgewerkt worden.

[2:01:45] En dat is de invulling van de bedrijfsmatigheidstoets.

[2:01:49] De uitwerking van de kortlopende pacht van maximaal 6 en de duurzaam langlopende pacht van tenminste 18 jaar.

[2:01:55] De omkering van het pachtprijssysteem en de introductie van de natuurpacht.

[2:02:01] En dan het overleg met alle deskundigen.

[2:02:03] Maar ik garandeer u dat voor de zomer door ons als overheid de keuzes zijn gemaakt.

[2:02:12] En dan gaat hij de internetconcentratie in.

[2:02:15] Dank u wel.

[2:02:15] Nog een interruptie van meneer Van Kampen.

[2:02:17] Die was eerst.

[2:02:20] Voorzitter, op zich begrijp ik dat de staatssecretaris het ook belangrijk vindt om dat gesprek te blijven voeren met veel partijen.

[2:02:26] Maar ik wil me toch ook wel aansluiten bij de woorden van de heer Ginwis, van de heer Vlag.

[2:02:30] Kijk, behoefte aan gesprek zal er altijd blijven.

[2:02:32] En ik krijg een beetje de herinneringen aan de behandeling van het wetsvoorstel wijzigingwet dieren.

[2:02:37] Nou, toen had een voormalig collega van ons, mevrouw Vestering, ons wel een heel duidelijk mes op de keel gezet met haar amendement.

[2:02:43] Dus dat was de noodzaak echt om er heel snel uit te komen.

[2:02:46] Maar ook daar zag je dat zelfs als de staatssecretaris straks wetgeving naar de Kamer zal sturen... ontstaat er ook aan onze kant weer een gesprek en een behandeling van de weging van belangen.

[2:02:57] En wij worden hier volgens mij met elkaar aangesteld om op enig moment keuzes te maken.

[2:03:00] Dus ik zou toch de staatssecretaris willen oproepen.

[2:03:02] En hij noemt een aantal zaken die nog dienen te worden uitgewerkt.

[2:03:06] En uitwerking vindt dan volgens mij plaats in wet en regelgeving en niet zozeer nog in overleg.

[2:03:11] Dus de staatssecretaris...

[2:03:13] als hij toch bereid is om die wetgeving zo spoedig mogelijk... volgens het traject van de heer Ginwis naar de Kamer te sturen... en dan met de Kamer te kijken in debat... hoe we de balans met elkaar leggen tussen de verschillende belangen... die er ongetwijfeld ook zullen blijven.

[2:03:25] Is hij daartoe bereid?

[2:03:27] De staatssecretaris.

[2:03:30] Ik ben tot heel veel bereid, meneer Van Kampen.

[2:03:34] Zeker tegen de achtergrond dat we allemaal erover eens zijn... dat de pachtwet nodig aan de herziening toe is.

[2:03:42] Maar zorgvuldigheid is ook iets belangrijks.

[2:03:45] In dit schema ligt het bij de Raad van State in oktober.

[2:03:51] Ik doe echt mijn best om het dit jaar voor elkaar te krijgen.

[2:03:54] Verder wil ik niet gaan, want ik doe niet graag beloftes die ik niet nakom.

[2:03:58] Dank u wel.

[2:03:59] Interruptie van mevrouw Bromet.

[2:04:02] Ja, voorzitter, toch ook een poging van mij.

[2:04:04] Want als je terugrekent vanaf, zoals de Kamer eigenlijk zegt, zorg nou dat het laatste ministerraad voor de zomer richting de Raad van State wordt gestuurd.

[2:04:18] Dan betekent het dat je half mei klaar moet zijn met de verwerking van de consultatie.

[2:04:24] En ik vind het ook wel erg veel gevraagd om... Nu heerst uitgebreid overleg te gaan voeren.

[2:04:30] Dat is al geweest.

[2:04:31] Dat komt nu weer overleg.

[2:04:32] En dan gaan we consulteren.

[2:04:35] Dat is ook een vorm van overleg.

[2:04:36] En dan krijgen we de Kamerbehandeling... waarbij de Kamerleden zelf ook allemaal met die partijen zullen praten.

[2:04:41] Dus drie dubbel op.

[2:04:42] Iets waar iedereen op zit te wachten...

[2:04:45] Kan de staatssecretaris niet gewoon terugrekenen vanaf de wens van de Kamer in de zomer naar de Raad van State?

[2:04:50] Dan kunnen we echt zorgen dat het wetsvoorstel geïmplementeerd kan worden op 1 januari.

[2:04:55] Want anders vrees ik dat we weer een jaar verloren hebben.

[2:04:58] De staatssecretaris.

[2:05:01] Ik denk toch dat het onvermijdelijk is, en u weet ook waarom, de belangen zijn vaak behoorlijk tegengesteld en niet makkelijk te overbruggen, dat we tijdens het hele proces, anders hebben we ook geen breed draagvlak, en daarom ben ik erg blij met uw bijdrage, dat we die partijen over wie het gaat toch bij het hele proces moeten blijven betrekken.

[2:05:23] Dank u wel.

[2:05:24] De derde interruptie van mevrouw Bromet.

[2:05:27] Ja, maar u was al een minuut aan het woord, dus die tellen we dubbel.

[2:05:30] De derde interruptie.

[2:05:33] Oké, nou... Ja, kijk, dit is altijd de ziekte van LVVN.

[2:05:40] Dat er breed draagvlak moet zijn terwijl er keuzes gemaakt moeten worden... en niet iedereen tevreden kan zijn.

[2:05:46] En als het nou op dit dossier nog niet eens lukt... want GroenLinks Partij van de Arbeid is het eens met de VVD.

[2:05:53] Ik hoor alle collega-Kamerleden ook zeggen dat ze het ermee eens zijn.

[2:05:56] De brief van de staatssecretaris is ook in lijn met ons voorstel...

[2:05:59] Zo groot zijn die verschillen niet.

[2:06:01] En als het hier dan al niet lukt, hoe moet het dan op al die andere dossiers?

[2:06:05] De staatssecretaris.

[2:06:08] Nou, ik zou zeggen, dank u voor het compliment.

[2:06:10] Maar ja, ik doe mijn best en daar laat ik het bij.

[2:06:14] Gaat u verder met uw betoog.

[2:06:18] Dan gaan we dus naar het blokje pachtwet algemeen, rol overheid.

[2:06:24] De PVV had gevraagd, u heeft in de brief aangegeven dat er nog wat ontbreekt aan de asielpachtwet.

[2:06:29] Kan u concreet aangeven wat er nog ontbreekt?

[2:06:33] De herziening van de pachtregelgeving is omvangrijk en het gaat hier niet alleen over aanpassingen in het burgerlijk wetboek, maar bijvoorbeeld ook over het pachtprijzenbesluit 2007 en de uitvoeringswet grondkamers.

[2:06:47] In mijn bedrijf noem ik ook een aantal zaken die nog nader geconcretiseerd moeten worden, zoals de introductie van de natuurpacht en de aanscherping van de agrarische bedrijfsmatigheidstoetsen.

[2:06:59] Een aantal concrete zaken die niet benoemd zijn, zijn bijvoorbeeld wetstechnische omissies, de rol en de invulling van de grondkamers en het melioratierecht, het recht op een vergoeding voor de pachten bij het einde van de pachtoverhekels over de gemaakte investeringen.

[2:07:17] Dan had u ook een vraag over...

[2:07:20] windturbines en zonnepaneelvelden.

[2:07:23] Om te voorkomen dat pachtgronden worden aangewend voor zonnepaneelvelden... en windturbines wil de PVV in de nieuwe pachtwet een duidelijke omschrijving... welke landbouwactiviteiten zijn toegestaan op welke soorten pachtgrond.

[2:07:35] Hoe kijkt u het tegenaan?

[2:07:38] De wijze waarop landbouwgronden worden aangebind gaat verder dan alleen de aanwending van pachtgronden.

[2:07:44] Ik ben van mening dat de genoemde voorbeelden onderdeel moeten zijn van een bredere discussie over landbouwgrond.

[2:07:51] De huidige definitie van landbouwactiviteit in de pachtregelgeving sluit niet meer aan bij de praktijk.

[2:07:58] Bijvoorbeeld dat multifunctionele landbouw hiervan geen onderdeel uitmaakt.

[2:08:02] Hier is wel duidelijk behoefte aan.

[2:08:05] Ik ben van plan die definitie te actualiseren.

[2:08:07] In samenspraak met deskundigen en belanghebbenden wil ik komen tot de invulling wat beschouwd wordt als landbouw.

[2:08:17] Dan had u ook een vraag over meer flexibiliteit in de huidige pachtwet.

[2:08:23] De PVV benoemt drie belangrijke punten en heeft gevraagd hoe ik hier naar kijk.

[2:08:28] Pachtcontracten overdraagbaar maken, ongeachte familierelatie, ruilpachtmogelijkheden voor startende boeren en stimulering langdurige pacht.

[2:08:39] Het eerste punt over relatievormen neem ik mee in de herziening van de pachtregelgeving.

[2:08:45] De overdraagbaarheid van pachtovereenkomsten wil ik daarbij verruimen.

[2:08:49] Zo zet ik onder andere in op een modernisering van de definitie van relatievormen in de pachtregelgeving.

[2:08:56] Samengestelde gezinnen en ook andere duurzame relatievormen komen ook voor in agrarische ondernemingen en daar wil ik graag rekening mee houden.

[2:09:05] Over uw tweede punt over ruilpacht wil ik opmerken dat dit als pachtvorm geen onderdeel is van de pachtregelgeving.

[2:09:12] Maar grondruil blijft ook in de toekomst mogelijk als partijen daarover onderling afspraken maken.

[2:09:19] Uw derde punt, dat langjarige pacht zekerheid moet bieden aan jonge landbouwers, onderschrijf ik volledig.

[2:09:28] Dan de heer Ginwis over vrijwillige duurzaamheidsafspraken.

[2:09:35] Hoe wil de staatssecretaris de nieuwe pachtwet verankeren dat verpachter en pachter op basis van vrijwilligheid bindende afspraken over verduurzaamd kunnen maken?

[2:09:44] Ik denk daarbij, meneer Grimbis, aan een nadere invulling van duurzaamheidsafspraken over het opstellen van een lijst die partijen kunnen maken.

[2:09:53] Daarnaast kijk ik naar het artikel in de wet met betrekking tot buitensporige bepalingen.

[2:09:59] Deze bepaling wil ik meer inkleuren om de ruimte voor duurzaamheidsbepalingen te vergroten.

[2:10:05] Dan had de heer Holman een vraag over natuurmonumenten krijgen, vergoeding voor natuurgronden.

[2:10:12] Pachter doet het werk.

[2:10:15] Ik ben van mening, meneer Holman, dat de vergoeding moet gaan naar die partij die het beheer uitvoert.

[2:10:21] De terreinbeheerde organisaties worden op subsidie gekort voor werkzaamheden die door derde de pachters worden uitgevoerd.

[2:10:28] De pachter krijgt een korting op de pachtprijs die recht doet aan de uitvoerwerkzaamheden en de beperkte opbrengst.

[2:10:38] Dat is een interruptie van meneer Holman.

[2:10:41] Voorzitter, dank dat de staatssecretaris het met mij eens is.

[2:10:46] Maar de praktijk zie ik toch wat anders.

[2:10:49] Die suggestie is ons vaak gedaan.

[2:10:51] Wordt het niet tijd dat we eens een onderzoek doen... naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het natuurbeheer... van natuurmonumenten in relatie tot datgene wat een boer doet... en wie welk geld krijgt?

[2:11:04] Zou de staatssecretaris mee willen gaan in die gedachte?

[2:11:08] De staatssecretaris.

[2:11:10] Dat is volgens mij een andere discussie.

[2:11:12] We hebben het nu over de pacht.

[2:11:16] Ja, voorzitter.

[2:11:18] Ja, we hebben het nu over de pacht.

[2:11:19] En we hebben het ook over wie welke vergoeding krijgt voor het beheer van de natuur in deze.

[2:11:26] En hoe die geldstromen daarin gaan.

[2:11:28] Dit heeft alles te maken met welke pachtprijs een boer in rekening wordt gebracht... die werkzaamheden verricht op de gronden van natuurmonumenten.

[2:11:36] Dus die relatie is volgens mij heel nadrukkelijk aanwezig.

[2:11:40] De staatssecretaris.

[2:11:41] Ja, of er een andere koppeling komt tussen natuurvergoeding en natuurpacht, dat kan ik nu nog niet zeggen, meneer Holman.

[2:11:46] De natuurvergoedingen vallen onder de verantwoordelijkheid van de provincies, zoals u weet.

[2:11:51] En in het verder uitwerken van de natuurpacht zal ik dit punt zeker aandacht geven.

[2:11:55] Maar ik ga niet op het proces vragen.

[2:11:58] Gaat u verder met uw betocht.

[2:12:00] Dan had ik een vraag voor mevrouw Bromet.

[2:12:03] Het is eigenlijk een beetje over hetzelfde onderwerp.

[2:12:06] Voorstel, stads voor SNL-vergoeding naar pachters kan pacht met agrarisch medegebruik vanuit terreinwerende organisaties misschien niet meer lukken.

[2:12:14] Heeft de stads voldoende met natuurorganisaties gesproken en kunt u dit heroverwegen?

[2:12:21] Mij zijn de zorgen van de terreinbeheerende organisaties over SNL-vergoedingen bekend, mevrouw Bromet.

[2:12:27] En ik ben daarover ook met hen in gesprek.

[2:12:30] En ik wil dat verder uitwerken in de natuurpacht.

[2:12:33] En ik zal dit punt zeker aandacht geven.

[2:12:35] Maar nogmaals, ik ga er niet op vooruit lopen.

[2:12:40] Dan had de heer Grimvis een vraag over het Rijksvastgoedbedrijf.

[2:12:44] Het Rijksvastgoedbedrijf zal geen gronden meer in eenjarige pacht moeten uitgeven...

[2:12:52] Maar wat is daar eigenlijk van geworden?

[2:12:54] Hoe staat het hiermee?

[2:12:55] Hoewel de staatssecretaris niet gaat, zoals u weet, over het rijstvastgoedbedrijf...

[2:13:01] want het is mijn collega van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ording... kan ik inhoudelijk het volgende antwoorden.

[2:13:08] Het Rijksvastgoedbedrijf heeft dit opgepakt... en geeft de rijksgronden, geliberaliseerde pacht... in alle contracten in principe voor zes jaar uit.

[2:13:18] Alleen in uitzonderingsgevallen, omdat grond op korte termijn nodig is...

[2:13:22] wordt grond korter uitgegeven dan kan afhankelijk van de plannen een of meerdere jaren zijn.

[2:13:30] Maar dit betreft wel uitzonderingen.

[2:13:34] Dan had u nog een vraag over het Rijksvastgoedbedrijf.

[2:13:40] En dat gaat over...

[2:13:41] dat het RIVB het goede voorbeeld moet geven bij de uitgifte van pachtcontacten... door voorrang te verlenen aan boeren met duurzaamheid hoog in het vaandel.

[2:13:50] Hoe werkt dat inmiddels in de praktijk?

[2:13:52] Welke effecten zijn er vast te stellen?

[2:13:55] En vindt de navolging bij andere terreinbeheerende organisaties... CQ-verpachters plaats?

[2:14:01] Wat kan ik daarin betekenen?

[2:14:03] Nogmaals, ik ga niet over dat Rijksvastgoedbedrijf.

[2:14:06] Maar bij de eerste openbare inschrijvingen die het RIVB gedaan heeft...

[2:14:11] Daarmee wordt geleid tot een aantal verschuivingen waarbij de gronden dus gegund zijn aan een agrarie met een duurzaamheidscertificaat.

[2:14:20] die het zonder dit certificaat op prijs anders niet gekregen had.

[2:14:25] Dus daarmee is zichtbaar dat dit tot veranderingen leidt.

[2:14:29] De komende jaren zullen we moeten zien hoe groot deze veranderingen zijn.

[2:14:33] In de praktijk zijn er trouwens meer overheden die stappen hierin zetten.

[2:14:37] Zo is er onder een netwerk duurzame pacht... waarin partijen, pachters en verpachters ideeën op dit gebied uitwisselen.

[2:14:46] Dan had ik ook van mevrouw Vedder een vraag...

[2:14:49] Over het Rijksvastgoedbedrijf.

[2:14:52] Het RvB verpacht 43.000 hectare grond.

[2:14:56] Gaan zij het goede voorbeeld geven en naar aanloop een nieuw voorstel overstappen op langdurige pacht?

[2:15:06] Het Rijksvastgoedbedrijf, mevrouw Veller, heeft van hun oppervlakte op dit moment slechts 10% in geliberaliseerde pacht.

[2:15:15] Het grootste deel, 80%, is uitgegeven in reguliere pacht en 10% in erfpacht.

[2:15:22] Daarmee geeft het RIVB nu al het grootste deel uit in reguliere, langlopende pacht.

[2:15:29] Dan had ik een vraag van de heer Pierik, pacht bij overheden.

[2:15:32] Kan de staatssecretaris aangeven welk deel van de kortlopende geliberaliseerde pachtcontracten zijn afgesloten door overheden zoals het Rijksvastgoedbedrijf, provincies, gemeenten en terreinbeheerde organisaties?

[2:15:44] Zoals u weet staat die informatie in de initiatiefnota.

[2:15:48] De overheden beschikken in totaal over ongeveer 119.000 hectare landbouwgrond en het Rijksvastgoedbedrijf heeft hier een groot deel van.

[2:15:57] Het reisvastbedrijf heeft 41.000 hectare landbouwgrond, waarvan 90% langlopend en 10% kortlopend.

[2:16:04] Nieuwe contracten zijn in principe uitsluitend kortlopende pachtovereenkomsten en het gaat over ongeveer 800 hectare per jaar.

[2:16:13] De terreinbeheerde organisaties verpachten ongeveer 80.000 hectare aan natuurgrond met agrarisch medegebruik.

[2:16:20] Deze gronden worden vrijwel exclusief uitgegeven in de kortlopende pacht.

[2:16:26] Dan nog een vraag van de heer Pierijk.

[2:16:29] Pachtbeleid Staatsbosbeheer prijsopdrijvend.

[2:16:33] Kan S bevestigen dat het nieuwe pachtuitgiftebeleid van Staatsbosbeheer meer prijsgedreven uitwerkt?

[2:16:39] Nee, dat kan ik niet, meneer Pierijk.

[2:16:42] Staatsbosbeheer werkt voor het uitgeven van gronden in de kortlopende pacht met openbare inschrijvingen.

[2:16:48] In lijn met het Didam-arrest.

[2:16:49] Bij deze openbare inschrijvingen wordt door Staatsbosbeheer geselecteerd op zowel kwaliteit met een waarde van 70% als prijs met een waarde van 30%.

[2:17:02] Staatsbosbeheer heeft er daarmee voor gekozen kwaliteit bewust zwaarder te laten wegen dan de prijs.

[2:17:09] Omdat voor Staatsbosbeheer het vinden van een goede pachter met kennis van het gevraagde natuurbeheer zwaarder weegt dan een hogere pachtprijs.

[2:17:21] Dan had u een vraag over natuurgronden.

[2:17:24] Kan de staatssecretaris aangeven welke natuurgronden onder duurzaam kortlopende pacht vallen en welke onder natuurpacht?

[2:17:31] En kan hij aangeven hoe wordt omgegaan met de vergoedingen voor SNL en pacht?

[2:17:37] Met andere woorden, komt er een koppeling tussen natuurvergoedingen en pacht?

[2:17:42] Ik beschik niet, meneer Pierik, over de informatie welk deel van de natuurgronden in de gelibariseerde pachtcontracten zijn afgesloten of in de reservaatpacht.

[2:17:53] Wel kan ik benoemen dat de reservaatpacht niet tot nauwelijks wordt gebruikt.

[2:17:58] Slechts 5.400 hectare op jaarbasis.

[2:18:02] Een fractie van de totale verpachte gronden.

[2:18:05] Over uw vraag over de koppeling tussen natuurvergoeding en pacht... ben ik van mening dat de vergoeding moet gaan naar die partij... ik heb het net al gezegd, die het beheer uitvoert.

[2:18:17] Ik denk niet dat ik de rest ga herhalen, want dat heb ik net al gezegd.

[2:18:22] Of er een andere koppeling komt tussen natuurvergoeding en natuurplacht, kan ik nu nog niet zeggen.

[2:18:28] De natuurvergoedingen vallen onder verantwoordelijkheid van de provincies.

[2:18:31] Maar ik zal het aandacht geven bij de uitwerking.

[2:18:35] Meneer Grinwis, ik neem aan dat de staatssecretaris de veldpartij betrekt bij de wetgevingskeuzes die hij gaat maken de komende weken.

[2:18:47] Zeker, en dat kost tijd.

[2:18:49] En geldt dat ook voor de VBNE die nog wat zorgen hadden over natuurpacht.

[2:18:54] Ik ben inderdaad van plan om de komende tijd regelmatig met de veldpartijen in gesprek te gaan.

[2:18:59] En dat zal ik ook zeker doen met de VBNE.

[2:19:02] Vorige week ben ik al met dit gesprek gestart en zal binnenkort wederom met hen om tafel gaan.

[2:19:10] Concrete vragen van de heer Grimms.

[2:19:13] Ook een vraag van de heer Grimms.

[2:19:15] Ja, meneer Grimms.

[2:19:16] Ja, voorzitter.

[2:19:17] Ik heb een vraag over een onderwerp wat de staatssecretaris een paar minuten geleden aanroerde over het Diedam-arrest.

[2:19:24] En ik begrijp, de consequenties van het Diedam-arrest zijn heel groot.

[2:19:30] Maar er zijn ook schijnende voorbeelden van pachters die jaar op jaar zich hadden... ervan uitgingen van dit gaat nog wel een tijdje door.

[2:19:38] En hadden geïnvesteerd in de kwaliteit van hun grond en bodemvruchtbaarheid.

[2:19:41] Dat zijn jarenlange investeringen die zich dan laten terugbetalen.

[2:19:45] En in één keer wonnen ze de inschrijving niet.

[2:19:48] En moesten ze van... Ja, het was niet hun grond qua eigendom, maar wel waar ze in geïnvesteerd hadden.

[2:19:53] En wat is het beeld van de staatssecretaris over...

[2:19:57] de hoeveelheid en de mate van schrijnendheid van deze situaties.

[2:20:02] En gaat het wetvoorstel daar dan ook een oplossing voor bieden?

[2:20:06] Of zie je nu al dat er eigenlijk een nieuw evenwicht in de markt komt... dat er meer langjarige pachtcontracten worden afgesproken... zodat die dam-arrestgevolgen achterwege blijven?

[2:20:18] Hier is het echt wel een... Nou, ik heb teveel schrijnende verhalen hierover gehoord.

[2:20:22] De staatssecretaris.

[2:20:34] We zien nog niet in de markt terug dat ze langlopender worden.

[2:20:37] Dus ik denk dat daarom, dat heeft u in de Kamerbrief ook gelezen, ik kan er juist naar streven dat we meer het accent gaan leggen op langdurig.

[2:20:48] Want ik begrijp uw probleemstelling helemaal.

[2:20:52] En het is natuurlijk een slechte zaak als je geïnvesteerd hebt en je wordt van de ene dag op de andere van je land gegooid eigenlijk.

[2:21:00] Dus ik wil dat zeker voorkomen met de bijstelling van de wet.

[2:21:08] U had nog een vraag.

[2:21:10] Concreet zaken die missen.

[2:21:11] Er zijn door de Veldpartij nog een aantal voorstellen gedaan waar de staatssecretaris in zijn brief niet op is gegaan.

[2:21:17] Is hij bereid daar alsnog een reactie op te geven?

[2:21:21] Zoals u weet is de herziening van de pachtregelgeving omvangrijk.

[2:21:25] Het gaat hier niet alleen over aanpassingen in het burgerlijk wetboek.

[2:21:29] maar ook over het pachtprijzenbesluit 2007 en de uitvoeringswet grondkamers.

[2:21:35] Dit reikt ook verder dan waar de veldpartijen over hebben geschreven.

[2:21:39] Wat niet in mijn brief benoemd is, is het voorstel over grondruilovereenkomsten.

[2:21:46] Uiteraard blijft grondruil nog mogelijk, alleen hoort dit voorstel niet thuis in de pachtregelgeving.

[2:21:51] Ook stellen de veldpartijen voor om te kijken naar een rol...

[2:21:55] voor een controlesysteem voor pachtovereenkomsten.

[2:22:00] Ik lees een dergelijk voorstel ook terug in de initiatiefnota van uw Kamer... en ik zal mijn reflectie daarin meenemen.

[2:22:11] Dan had u ook nog een vraag over intensieve teelten en uit de hand lopende prijzen.

[2:22:16] De relatie tussen intensieve teelten en uit de hand lopende prachtprijzen.

[2:22:20] Wat kunnen we daar aan doen vanuit de overheid zonder samenwerking tussen boeren moeilijker te maken?

[2:22:24] Teeltverboden of via RO-beleid remsetten op teelten bijvoorbeeld?

[2:22:29] Ja, ik neem dit mee, maar ik ga hier niet op vooruit lopen, meneer Gimmits.

[2:22:33] Dank u wel.

[2:22:38] Mevrouw Vedder, gaat de stad aan de slag met het beschikbaar maken van faciliteiten zoals plaatsen of extensiveren van pachtbedrijven?

[2:22:47] Die blijven nu buiten beeld bij de regelingen.

[2:22:50] Wat is voor hun het perspectief?

[2:22:53] Extensiveren heeft natuurlijk betrekking op het gebruik van de grond, op de bedrijfsvoering dus.

[2:22:59] Daarvoor is het niet nodig om de grond die betrokken wordt in eigendom te hebben.

[2:23:04] Bij verplaatsing onder de huidige landelijke verplaatsingsregeling voor veehouderijbedrijven met piekbelasting kunnen ondernemers die de bedrijfsbouw pachten niet in aanmerking komen voor subsidie voor vervanging en sloop.

[2:23:18] Dit is logischerwijs voor de eigenaar.

[2:23:20] Wel kan de pachtende veehouder in aanmerking komen voor subsidie voor advies en die eigenlijke verhuizing.

[2:23:29] Dat was het eerste blokje, voorzitter.

[2:23:35] Er is een interruptie van mevrouw Federer.

[2:23:38] Ik zou graag aan de staatssecretaris willen vragen... of hij vindt dat die mogelijkheden voor pachtbedrijven voldoende zijn... om echt te spreken van perspectief.

[2:23:50] De staatssecretaris.

[2:23:58] Ik vind dit een moeilijke vraag.

[2:24:00] Mag ik daar later op terugkomen?

[2:24:04] Over op langlopende duurzame pacht.

[2:24:18] Hoe gaat de staatssecretaris ervoor zorgen dat de overgang naar meer langjarige pacht daadwerkelijk gestimuleerd wordt en kortlopende pacht minder aantrekkelijk wordt?

[2:24:28] Zoals ik al gezegd heb, in essentie keren wij het pachtprijsstelsel om, waar ik de kortlopende pacht ontmoedig door de prijs te binden aan een hoogst toelaatbare pachtsprijs.

[2:24:38] En de langlopende pacht bevorder ik door deze te laten bepalen door de marktprijs.

[2:24:44] Dit geeft een prikkel voor verpachters om het langlopend uit te geven.

[2:24:49] Mijn inzet is dat de nieuwe duurzaam langlopende pacht de norm gaat zijn voor nieuwe pachtovereenkomsten.

[2:24:56] Deze nieuwe pachtvorm brengt de tekortkoming van bestaande reguliere en geliberaliseerde pachten in balans, waarbij duurzame langlopende pacht een langere duur kent dan geliberaliseerde pacht en minder bescherming dan de reguliere pacht.

[2:25:11] De hoogst toelaatbare pachtprijs wordt bepaald door het Pachtprijzenbesluit 2007 en dit wordt ook meegenomen met herziening van de pachtregelgeving.

[2:25:25] Dan was er een vraag van de BBB, onzekerheid bij kortlopende pachtcontracten.

[2:25:29] Kan de staatssecretaris onderstrepen dat deze contracten zorgen voor meer onzekerheid en op gespannen voet staan met verduurzamingsdoelen in de sector?

[2:25:39] Ik ben het met u eens dat kortlopende pachtovereenkomsten daarbij minder zekerheden bieden, terwijl de verpachter het toch zelf ook baten heeft dat zijn grond in goede conditie blijft.

[2:25:50] Dat is ook de reden dat ik duurzame langlopende pacht stimuleer om meer zekerheid aan de pachter en verpachter te geven dat langjarige afspraken kunnen worden gemaakt.

[2:26:01] Overigens is het nu al mogelijk om in de huidige kortlopende pachtovereenkomsten afspraken rond verduurzaming te maken.

[2:26:12] Dan had u ook een vraag over de huidige reguliere pachtoverenkomsten.

[2:26:16] Welke maatregelen worden er genomen om boeren die al vele decennia landbouwgrond pachten, die niet plotseling kwijtraken?

[2:26:25] Ik wil de bestaande reguliere pachtoverenkomsten grotendeels ongemoeid laten.

[2:26:31] Wel wil ik de bedrijfsmatigheidstoets bij de continuatie van de huidige reguliere pachtoverenkomsten aanscheppen om hobbymatig boeren tegen te gaan.

[2:26:43] Dan had ik nog een vraag van mevrouw Vedder over het omgekeerde stelsel.

[2:26:47] Deelt de Stas de mening dat kortlopende pacht moet worden ontmoedigd... en steun die het omgekeerde prijsstelsel van LTO en AJK?

[2:26:57] Ja, ik heb die steun al als zodanig verwoord, dacht ik in mijn Kamerbrief.

[2:27:02] Ik heb ook met onder meer LTO en de Nederlands Agrarische Jongeren... contact als vele partijen in gesprek...

[2:27:09] Aangeven hoe ik dit wil vormgeven.

[2:27:12] En ik heb een hele enthousiaste reactie gekregen op mijn Kamerbrief van het NAJK.

[2:27:17] Dus daar was ik erg blij om.

[2:27:19] Want het is toch wel een van mijn belangrijke focus ook.

[2:27:22] Jonge boeren.

[2:27:23] De volgende generatie.

[2:27:26] Dan gaan wij nu, voorzitter, over naar het kopje pachtprijs systematiek.

[2:27:33] Een vraag van de heer Pierik.

[2:27:35] Op welke manier gaat de staatssecretaris de stabiliteit in pachtprijzen verder waarborgen?

[2:27:40] En welke maatregelen worden er getroffen om de jaarlijkse schommelingen effectief te beperken?

[2:27:47] Ik ben het met u eens dat er in de afgelopen jaren de regionormen enorm zijn gestegen.

[2:27:52] Als wij bijvoorbeeld kijken naar de pachtregio IJsselmeerpolders, zien wij dat die in twee jaar tijd met 48% is gegroeid.

[2:28:01] De fluctuaties zijn fors en daarom wil ik nagaan of de schommelingen gedempt kunnen worden.

[2:28:06] Bijvoorbeeld zoals u voorstelt om de pachtnormen meerjarig vast te stellen.

[2:28:12] Ik neem dit mee in mijn herziening van het pachtprijzenbesluit 2007.

[2:28:19] Hoe zit de staatssecretaris in het Wageningen Alternatief?

[2:28:24] Welke keuze gaat hij maken op basis van welke argumenten?

[2:28:28] En is hij bereid toe te zeggen om in ieder geval tegemoet te komen aan de wens van de veldpartijen... om weer meerdere jaren de pachtprijsnormen vast te stellen?

[2:28:38] Ik ben ermee bekend dat het huidige... Meneer Perik wil iets zeggen.

[2:28:44] Meneer Perik.

[2:28:46] Misschien gaat het antwoord nu komen, dus ik wacht het nog even af.

[2:28:51] Ja, dan telt het niet als interruptie, maar vervolgt u betogen, staatssecretaris?

[2:28:55] Ik ben ermee bekend dat het huidige pachtprijzenbesluit 2007 de nodige discussies geeft.

[2:29:00] Het systeem is uitermate ingewikkeld en de standkoming kent de lange geschiedenis.

[2:29:06] Ik wil daarom deze systematiek zo eenvoudig mogelijk houden... waar de verschillende kanten zo veel mogelijk tot hun recht komen.

[2:29:14] De fluctuatie zijn fors.

[2:29:16] En daarom wil ik, wat ik net al zei, nagaan op de schommeling te dempen.

[2:29:22] Bijvoorbeeld zoals u voorstelt om pachtnormen meer jaren vast te stellen.

[2:29:27] Ik vind het belangrijk om gesprekken met deskundigen te voeren wanneer wij praten over het pachtprijsbesluit 2007.

[2:29:35] En ik neem uiteraard hierin uw punten en die van de veldpartijen mee.

[2:29:40] Ik kan het echter nu niet aanpassen.

[2:29:42] Want het huidige pachtprijsbesluit 2007 geeft mij die ruimte niet.

[2:29:47] De wijziging van pachtprijssystematiek hangt samen met de aanpassing van de pachtvormen in titel 7-5 van het burgerlijk wetboek.

[2:29:57] En zal daarom integraal met de pachtprijs worden bezien.

[2:30:01] De nieuwe wet en de aangepaste uitvoeringsregel zal op hetzelfde moment in werking treden.

[2:30:09] Interruptie van de heer Pierik.

[2:30:11] Dank voor het antwoord.

[2:30:13] Het is in ieder geval een belangrijk begin van een antwoord.

[2:30:17] Ik wil nog wel graag een toezegging van de staatssecretaris dat hij in zijn nieuwe plannen ook verder kijkt dan alleen de resultaten vanuit het Bintennet.

[2:30:31] boekhoudkundige administratie van het Wageningen Economic Research, omdat daar natuurlijk niet helemaal een representatief, zeker op regionaal niveau, niet helemaal een representatief beeld geschetst kan worden van de bedrijfseconomische resultaten in bepaalde regio's.

[2:30:45] Wil de staatssecretaris ook breder kijken dan alleen deze bron om pachtprijzen vast te stellen?

[2:30:51] De staatssecretaris.

[2:30:55] Ja, dat was eigenlijk de volgende vraag over het BIN.

[2:30:59] Maar goed, ik wil eerst hier wel op reageren.

[2:31:04] Toeval bestaat niet.

[2:31:08] U moet zich wel realiseren dat de deelnemers vrijwillig deelnemen... en dat we natuurlijk ook hun privacy moeten beschermen.

[2:31:17] Het is niet zo eenvoudig, ook niet voor Wageningen... maar er komen nog meer vragen, ook ten aanzien van grondsoorten... om deelnemers te vinden, dus...

[2:31:28] Ja, ik ben altijd bereid om daar kritisch naar te kijken, maar het is niet zo eenvoudig, en ik ga er nog in op de vragen die komen, om een andere systematiek toe te passen.

[2:31:39] Er is misschien één andere oplossing, maar ik denk dat ik even verder ga als u het goed vindt met de beantwoording van de vraag.

[2:31:47] Er is toch nog een interruptie van mevrouw Veller.

[2:31:52] Ja, voorzitter, voordat we naar de binsystematiek gaan.

[2:31:56] Ook ik had een vraag gesteld over het meenemen van meerdere jaren... in de jaarlijkse wachtprijsnormen.

[2:32:04] En ik ben blij met de antwoorden van de staatssecretaris... want die heeft nou volgens mij tot twee keer toegezegd van... ik vind dat een verstandig idee en dat ga ik doen.

[2:32:11] Maar in de brief stond dat de staatssecretaris dat eerst nog wilde bestuderen...

[2:32:19] Is het laatste klopt, is mijn checkvraag?

[2:32:22] Het zou wel heel erg zijn als dat niet klopt, mevrouw Verder.

[2:32:31] Uw vraag is duidelijk, het antwoord is ook duidelijk.

[2:32:33] Dus gaat u verder met uw betocht.

[2:32:36] Het is een vraag van de SGP.

[2:32:40] Onverklaarbare prijsprongen in pachtnormen, representativiteit, regio...

[2:32:46] wil de staatssecretaris zorgen voor openheid van zaken of voor een onafhankelijke toets op de representativiteit.

[2:32:54] In het Pachtprijzenbesluit 2007 is zoals u weet bepaald dat voor het bepalen van de grondbeloning en het bedrijfsvermogen de gegevens van melk, vee en akkerbedrijven vanuit het BIN worden gebruikt.

[2:33:06] Een steekproef met gebruikmaking van de gegevens vanuit het BIN is zorgvuldig samengesteld op basis van representativiteit van bedrijfstypen en grote klassen

[2:33:16] zodat deze een betrouwbare afspiegeling van de populatie in een bepaalde pachtregio biedt.

[2:33:23] Het ministerie en Wageningen houden voortdurend een kritische blik op de dekking, de representativiteit

[2:33:31] En ook de betrouwbaarheid van de steekproef.

[2:33:33] Daarnaast wil ik benoemen dat de waarborging van anonimiteit, zoals ik dat net al zei, essentieel is om te voorkomen dat bedrijfsgevoelige informatie openbaar wordt.

[2:33:44] Daarnaast wordt het BIN ook wel degelijk periodiek getoetst op representativiteit.

[2:33:51] En de resultaten hiervan zijn publiek beschikbaar.

[2:34:06] Dan, mevrouw Verder, had u ook een vraag over het pachtnormenbesluit 2007.

[2:34:09] Nou, dat heb ik al gezegd.

[2:34:11] Ik neem dat mee in de discussie bij de herziening van het pachtprijzenbesluit 2007.

[2:34:16] En ik ga niet vooruitlopen op de uitkomsten hiervan.

[2:34:19] Wel onderschrijf ik voor zoveel mogelijke representatieve pachtprijzen te zijn.

[2:34:30] Dan had u ook een vraag.

[2:34:33] De Stas wil het voorstellen om de pachtprijsnormen

[2:34:35] Het dempen en het langjarig vastliggen.

[2:34:40] Wat is tegen die maatregelen?

[2:34:41] Ik neem aan dat ik die vraag beantwoord heb.

[2:35:00] Ik heb hier een antwoord op uw vraag die u net stelde.

[2:35:05] Pachtbedrijven zijn nu voornamelijk gebonden aan de reguliere pacht.

[2:35:10] Deze contracten worden vaak voortgezet middels het continuatierecht en het in de plaatsstellingsrecht.

[2:35:18] Echter, het is nu lastig om nieuwe reguliere pachtcontracten aan te gaan.

[2:35:24] Er is dus nu te weinig ruimte voor pachtbedrijven...

[2:35:28] De nieuwe regelgeving moet hier meer kansen voor gaan bieden.

[2:35:32] Dus perspectief voor pachtbedrijven moet daarin groter worden.

[2:35:41] Interruptie van mevrouw Velle.

[2:35:45] Met dat antwoord ben ik op zich blij, want hiermee wordt dus onderschreven dat hier nog een witte vlek zit eigenlijk, die nader ingevuld moet worden.

[2:35:53] Ik wil graag weten hoe ik dat concreet terug ga zien.

[2:35:56] Wanneer kan ik daar iets van verwachten?

[2:35:58] In welke context?

[2:35:59] Wat voor kamerbrieven?

[2:36:01] De staatssecretaris.

[2:36:05] In de voortgangsrapportage deze zomer.

[2:36:10] Dank u wel.

[2:36:10] Vervolgt u me toch?

[2:36:14] Dan heb ik nu het kopje relatie met andere thema's.

[2:36:20] Waarde van de grond.

[2:36:23] Lossen we met het voorstel van de staatssecretaris het probleem op met de waarde van de grond?

[2:36:29] Ik herken dat de grondprijs in Nederland voor Europese begrippen heel hoog is.

[2:36:35] Alleen Wenen schijnt nog een uitzondering te zijn.

[2:36:38] Nederland kent een vrije grondmarkt... en het eigendomsrecht is zwaar verankerd in de wetgeving.

[2:36:44] Omdat de grondmarkt inelastisch is, er komt niet meer grond bij... impliceert een grotere vraag naar grond en stijging van de grondprijs.

[2:36:55] Met mijn voorstel voor de pachtherziening...

[2:36:57] los ik dit probleem niet op omdat de grondprijs in een groter verband moet worden gezien.

[2:37:07] Dan had meneer Holman een vraag.

[2:37:09] Grond hoort in eigendom te zijn van de boer.

[2:37:14] Welke mogelijkheden ziet de staatssecretaris om dat te stimuleren en te faciliteren?

[2:37:21] Bijvoorbeeld door in overleg te gaan met de banken.

[2:37:25] Ik deel uw opvatting niet, meneer Holman, dat alleen grond in eigendom moet zijn van de boeren.

[2:37:32] Veel boeren gebruiken juist de pacht om flexibiliteit te hebben voor hun bedrijfsvoering die bij hen past.

[2:37:39] Een bedrijf heeft vaak een combinatie van eigen grond en gepachte gronden.

[2:37:44] Dit zijn essentiële pijlers van onze landbouwstructuur, wat past bij een doorontwikkeling van een bedrijf.

[2:37:51] Daarnaast stelt u de vraag hoe wij de jonge boeren helpen.

[2:37:55] Door langjarig pacht te stimuleren, creëer je langetermijn zekerheid voor jonge boeren, wat in essentie zorgt voor zekerheid bij het verlenen van financiering door bijvoorbeeld banken.

[2:38:08] Uw opmerking over een subsidie-instrument op gronden.

[2:38:12] Ik wil de opmerking maken dat dit een vergaande interventie is in de grondmarkt.

[2:38:17] En wat in mijn ogen alleen de grondprijzen zal doen stijgen.

[2:38:27] Ja, voorzitter.

[2:38:29] Ik denk dat ik hem niet goed uitgelegd heb of de staatssecretaris het niet goed begrepen heeft.

[2:38:33] Ik heb niet gezegd dat grond in de handen van de boeren moet zijn.

[2:38:36] Maar ik heb gezegd dat een boer die grond in eigen beheer heeft veel beter af is dan.

[2:38:42] En ik zou niet willen dat alle jonge boeren straks alleen maar erf, pachtgrond en gebruik zouden kunnen hebben.

[2:38:51] En...

[2:38:52] Ik zou willen dat u ingaat op mijn opmerking over de hoge prijzen... die verstoren dat het überhaupt nog economisch mogelijk is... om landbouw te bedrijven op de grond.

[2:39:00] Dat was de essentie van mijn punt dat ik heb gemaakt.

[2:39:04] De staatssecretaris.

[2:39:07] Ik zei al in het begin van mijn antwoord... dat met pacht de hoge grondprijzen niet worden opgelost natuurlijk.

[2:39:14] Dat is grondpolitiek.

[2:39:17] Ik heb ook niet gezegd...

[2:39:20] wat u naar voren bracht dat het voor jonge boeren beter zou zijn... om de grond in eigendom te hebben.

[2:39:27] Ik begrijp uw redenering.

[2:39:29] Maar ik vind uw voorstellen eerder marktverstorend gaan werken... dan dat ze de oplossing zijn, om eerlijk te zijn.

[2:39:41] Vervolgt u betoog.

[2:39:44] Dan had heer Ginbis een vraag.

[2:39:46] Wat kan het voornemen van dit kabinet daarin betekenen om hoogwaardige landbouwgrond beter te gaan beschermen tegen alle handenruimteclaims?

[2:39:56] Ik herken zonder meer de noodzaak om landbouwgrond zoveel mogelijk te behouden.

[2:40:01] Pachtwetgeving gaat echter niet over ruimtelijke verdeling van het landelijk gebied.

[2:40:06] Maar ik weet wel dat mijn collega Wiersma in de Nota Ruimte voor Landbouw en Natuur uw kamer zal informeren over hoe wij hoogwaardige landbouwgrond gaan beschermen.

[2:40:19] Dan had meneer Pierik een vraag over...

[2:40:22] Welke mogelijkheden ziet de staatsreis om in de gewijzigde pachtwet het voor jonge boeren en bedrijfsopvolgers aantrekkelijk te maken om een bedrijf over te nemen?

[2:40:31] Zoals ik in mijn brief heb aangegeven, wil ik een bedrijfsmatigheidstoets aanscherpen, zodat een pachter bij bedrijfsopvolging of bedrijfsbeëindiging moet aantonen dat er nog steeds sprake is van een agrarische bedrijfsvoering.

[2:40:45] Verpachters krijgen daarmee meer mogelijkheden om een reguliere pachtovereenkomst te beëindigen.

[2:40:51] Tegelijkertijd

[2:40:52] vergroot dit de mogelijkheid dat de grond beschikbaar komt voor jonge landbouwers, die daarmee hun bedrijf kunnen opzetten.

[2:41:00] Om dit proces te versterken, zal ik de definiëring van wat daadwerkelijk bedrijfsmatig is in de herziening verder concretiseren.

[2:41:10] Aanvullend stelt mijn collega Wiersma gedurende deze aflevering

[2:41:15] De regeling vestigingssteun open en biedt daarmee financiële ondersteuning voor bedrijfsovername voor jonge boeren tot 80.000 euro.

[2:41:27] Dan had u een vraag.

[2:41:28] Welke stappen wil de staatssecretaris ondernemen om bij de uitgifte van verpachte grond daadwerkelijk prioriteit te geven aan boeren in de regio?

[2:41:37] Hoe kan dit systeem verder geoptimaliseerd worden voor lokale landbouwers?

[2:41:43] De pachtwetgeving reguleert de afspraken die partijen kunnen maken bij het aangaan van een pachtovereenkomst.

[2:41:50] Daarbij kan de verpachter een voorkeur hebben voor een lokale boer om daarmee een overeenkomst te sluiten.

[2:41:57] Als de verpachter een overheidsorganisatie echter is, zijn er beperkingen in de keuzevrijheid voor een pachter.

[2:42:04] Zij zijn verplicht zich te houden aan de Didam-jurisprudentie.

[2:42:09] Dat houdt concreet in dat de overheid als verpachter van grond een pachter moet selecteren aan de hand van objectieve, toetsbare en redelijke criteria door middel van een transparante, openbare selectieprocedure.

[2:42:23] Het is mogelijk dat op basis van deze criteria een lokale boer de enige serieuze gegadigde is voor het landbouwparceel.

[2:42:32] En dan kan de overeenkomst direct natuurlijk aan de lokale boer gegund worden.

[2:42:40] Dan had ik een vraag van mevrouw Vedder.

[2:42:43] Is de staf het eens dat langjarige pacht de standaard wordt en hoe gaan we dat in de wet regelen?

[2:42:49] Ja, dat wordt de standaard zoals in mijn brief beschreven.

[2:42:52] En in de wet worden punten, prijs en voorwaarden die de langjarige pacht stimuleren beschreven.

[2:43:01] Dat waren de vragen voor dit blokje, voorzitter.

[2:43:05] En dan kom ik op een terrein wat mij niet toebehoort, namelijk fiscaliteit.

[2:43:12] Is de staatssecretaris bereid een einde te maken aan de vrijstelling op overdagsbelasting voor speculanten en projectontwikkelaars ter gunst van jonge boeren?

[2:43:22] Ik ben bekend met de vrijstellingen op overdragsbelasting.

[2:43:26] Fiscale vrijstellingen zijn primair de verantwoordelijkheid van mijn collega van fiscaliteit van het ministerie van Financiën.

[2:43:33] Wel wil ik benadrukken dat ik het belang van jonge boeren mee zal nemen in de herziening van de pachtregel.

[2:43:44] Wat voor huur moet een eigenaar van grond in rekening brengen om een redelijk rendement te kunnen halen?

[2:43:53] Ja, het is voor mij echt niet mogelijk, meneer Holman, om in algemene zin een antwoord op deze vraag te geven.

[2:43:59] Ieder ondernemer is uniek en heeft zijn eigen rendementspositie.

[2:44:05] Interrupties van meneer Holman.

[2:44:08] Ja, voorzitter, dat snap ik, maar...

[2:44:11] Ik vind het een onbevredigend antwoord.

[2:44:14] Ik wil illustreren dat als jij 1400 euro belasting moet halen in BOOS III... en je kunt maar 1000 euro huur krijgen... dat je een situatie gecreëerd hebt die gewoon niet reëel is.

[2:44:25] En u hoeft niet te zeggen van... Als je 1% rendement wilt, dan moet je al 2.000, 2.500 euro huur vragen... om überhaupt naar je centen te komen.

[2:44:35] En ja, daar kun je van zeggen dat is niet aan de orde.

[2:44:38] Maar dat is wel de praktijk.

[2:44:39] En daarom haken...

[2:44:42] Ja, dan moet je het hebben van de waardestijging, meneer van Kamer.

[2:44:44] Maar dat is een hele ongezonde situatie.

[2:44:47] Want die mensen gaan dus dan de grond verkopen, misschien, of weet ik veel wat.

[2:44:52] En dan wordt het ook niet meer verpakt.

[2:44:54] De staatssecretaris.

[2:44:58] Ja, ik wou zeggen, het lijkt bijna op de huurwet.

[2:45:00] Gaat u verder.

[2:45:09] Welke concrete maatregelen worden echt genomen en heeft de staatssecretaris nagedacht om fiscale prikkels voor verpachters in te voeren?

[2:45:18] Ik ben me er bewust van dat het verpachten van grond fiscale consequenties met zich meebrengt voor de verpachter en dat daar in de huidige pachtregelgeving geen rekening mee wordt gehouden.

[2:45:28] Wel wil ik benadrukken dat ik de belangen in de gaten hou bij de herziening van de pachtregelgeving.

[2:45:35] Om deze reden betrek ik fiscaal deskundigen bij de herziening.

[2:45:39] Fiscale prikkels en dus fiscaliteit zijn primair de verantwoordelijkheid van mijn collega.

[2:45:46] Maar ik zal uiteraard nauwlettend volgen wat op dit gebied fiscaal wordt voorgesteld.

[2:45:55] Dan had ik nog een vraag van de SGP.

[2:45:57] Zit de staatssecretaris bij zijn collega van Financiën op de bok om bijvoorbeeld groene pachten te herkennen als groene belegging met bijbehorende vrijstelling?

[2:46:08] Ik ben me bewust van dat door het fictieve rendement in box 3 en het pachtnormenbesluit een groep verpachters worden geconfronteerd met hogere lasten dan opbrengsten over de verpachtergronden.

[2:46:22] Bij de herziening van de pachtregelgeving wordt oog gehouden op de fiscale positie van zowel de verpachter als de pachter.

[2:46:31] Om deze reden betrek ik fiscaal deskundigen ook bij de herziening.

[2:46:36] Die bevoegdheid ligt, zoals u weet, ik wil niet in haar vervallen bij mijn collega, maar ik volg die herziening zeer nauwlettend.

[2:46:48] Een interruptie van meneer Vlagg.

[2:46:51] Daar zit precies het punt.

[2:46:53] De laatste zin.

[2:46:53] Ik volg het.

[2:46:55] Mijn vraag was, gaat u op de box zitten?

[2:46:57] Ik verwacht eigenlijk een actieve houding van de staatssecretaris om op de bel te drukken bij de staatssecretaris van Financiën.

[2:47:03] Op het moment dat er een nieuwe box 3 regelgeving aankomt, en misschien nu al wel, om te kijken of we kunnen komen tot een vrijstelling.

[2:47:12] Zoals ik het genoemd heb, een...

[2:47:14] Groene belegging met bijbehorende vrijstelling.

[2:47:16] Dus ik verwacht daar echt de activiteit van de staatssecretaris.

[2:47:18] De staatssecretaris.

[2:47:20] In de korte tijd dat ik staatssecretaris ben, meneer Vlag, heb ik al bij verschillende punten diepgaande discussies gehad met collega van de fiscus.

[2:47:32] En ik zal zeker op de bok zitten en zeker mij inzetten voor dit punt, als ik het ook het afgelopen half jaar al heb gedaan, voor punten die belangrijk zijn voor de land- en tuinbouwsector.

[2:47:44] Nog een interruptie van meneer Grenwis.

[2:47:47] Voorzitter, dat vind ik fijn.

[2:47:49] Want op dit moment is er bij LVVN meer continuïteit dan bij de fiscus.

[2:47:54] Fiscaliteit.

[2:47:55] Maar vooruit.

[2:47:56] Mijn vraag is wel van... Wij zien dat niet in de brief van de staatssecretaris van Financiën terug.

[2:48:04] Bij zo'n verhoging van het forfaitaire rendement met 1,78% ter dekking van een ingeschat gat vanwege de effect van de tegenbewijsregeling.

[2:48:13] Sorry voor alle techniek.

[2:48:14] Eh...

[2:48:16] Ja, dat is in het nadeel van de verpachter.

[2:48:19] En van de verhuurder.

[2:48:23] In die zin is er inderdaad een hele grote parallel tussen de huurmarkt... de woningmarkt en de pachtmarkt.

[2:48:30] Bij het nieuwe stelsel wordt het ook volgens mij op dezelfde manier behandeld... als vastgoedscategorie met nog steeds een fictieve forfaitaire rendement.

[2:48:39] Dus ik maak me best wel zorgen over hoe pacht in box 3 nu een plek heeft...

[2:48:45] En straks een plek krijgt.

[2:48:46] En deelt de staatssecretaris deze zorg?

[2:48:48] En hoe kunnen we dat terugzien in de stukken straks van zijn collega staatssecretaris?

[2:48:53] De staatssecretaris.

[2:48:54] Ik zal het gesprek hierover aangaan.

[2:48:58] Mevrouw, bedankt.

[2:48:59] En ik zal zeker het gesprek hierover aangaan.

[2:49:01] En ik deel uw zorgen.

[2:49:04] Dank u wel.

[2:49:04] Vervolgt u me toch?

[2:49:06] En dan had ik nog een vraag van u over fiscaliteit.

[2:49:09] Zet deze staatssecretaris zich er bij zijn collega voor in dat er een uitzonderingspositie komt voor NSW landgoederen in het nieuwe box 3 stelsel.

[2:49:22] Ik ben mij bewust van de fiscale positie van NSW landgoederen in het huidige box 3 stelsel.

[2:49:27] Het herzien van het box 3 stelsel.

[2:49:30] is niet mijn verantwoordelijkheid.

[2:49:33] Maar ik zal bij de herziening van de pachtregeling... zelf ook zeer alert zijn... wat de fiscale regelgeving hierin met zich meebrengt.

[2:49:43] En dan ben ik aan het einde van mijn vraag gekomen.

[2:49:48] Maar er is toch nog een interruptie van mevrouw Federer.

[2:49:52] Voorzitter, het kan natuurlijk ook aan mij liggen... maar ik had een vraag gesteld over het voorstel van Wekker... over het...

[2:49:59] opnieuw indelen van pachtregio's en ik heb daar het antwoord op gemist.

[2:50:04] De staatssecretaris.

[2:50:05] Ik herinner mij dat ook.

[2:50:07] Ja, ik heb er wel op gehind in een eerdere beantwoording.

[2:50:11] Dat is een van de andere opties die voor ligt.

[2:50:16] Om even terug te komen op die representativiteit.

[2:50:20] Maar dat heeft u waarschijnlijk ook al gelezen.

[2:50:23] Het is vooralsnog niet mogelijk om dat per grondsoort te doen.

[2:50:28] Dus dat was de andere optie.

[2:50:30] Om een wat uniformer basis te krijgen voor het vaststellen van de pachtprijs.

[2:50:36] En het andere wat bestudeerd wordt, is of je dit kunt ondervangen door een aanpassing te doen in de regio's.

[2:50:45] Zodat er meer uniformiteit gaat.

[2:50:47] Dus dat heeft ook onze aandacht inderdaad.

[2:50:51] Nog een interruptie van mevrouw Vedder.

[2:50:55] Ik zou graag iets meer willen horen over wat de staatssecretaris dan voornemens is daarmee te doen.

[2:51:01] Behalve dat het wordt gevolgd.

[2:51:03] De staatssecretaris.

[2:51:05] Misschien druk ik me niet uit.

[2:51:06] Het wordt niet gevolgd.

[2:51:07] Ik weet dat dat een van de andere mogelijkheden is.

[2:51:10] Omdat ik net uitleg, er werd eerst gedacht van kunnen we misschien het nog per grondsoort gaan specificeren, de BIN-regeling.

[2:51:22] Dat lijkt niet het geval te zijn, omdat het dan niet meer representatief is.

[2:51:26] Dus wij kijken nu naar, is er dan een mogelijkheid om de regio's anders in te delen om die uniformiteit beter te maken.

[2:51:35] Dus volgen is niet het woord.

[2:51:39] Dank u wel.

[2:51:39] Ik vraag aan de Kamer of er nog behoefte is aan een tweede termijn.

[2:51:43] Zo ja, dan wil ik die graag inkorten tot één minuutje en korte interrupties.

[2:51:49] Meneer Holman.

[2:51:50] Voorzitter, ik stel voor om geen tweede termijn te doen en een twee minuten debat te plannen.

[2:51:56] Dat mag.

[2:52:03] Geen tweede termijn of wel een tweede termijn?

[2:52:05] Ja?

[2:52:07] Ja, dan kunnen we dat doen.

[2:52:09] Meneer Halman, heeft u behoefte?

[2:52:11] Eén minuut.

[2:52:13] Nee.

[2:52:15] Mevrouw Nijhoff.

[2:52:19] Meneer Van Kappen.

[2:52:21] Meneer Pierik.

[2:52:22] Dan komen we bij meneer Grimmes en die wil wel.

[2:52:25] Voorzitter, dank aan de staatssecretaris.

[2:52:28] En ik snap voor zijn beantwoording.

[2:52:30] Hij is volgens mij op alle vragen ingegaan, dus waarvoor dank.

[2:52:33] En ik snap ook dat het is in die zin een beetje een precair moment.

[2:52:37] Omdat de keuze nog moet worden gemaakt en veelal.

[2:52:40] Dus niet op alles kan helemaal nu concreet worden ingegaan.

[2:52:43] Ik zie ernaar uit om zo snel als dat kan een vervolgbrief te krijgen.

[2:52:48] Ik snap het wetsvoorstel.

[2:52:50] Dat duurt nog een tijdje.

[2:52:52] Maar de keuzes worden de komende weken slash maanden gemaakt.

[2:52:56] En kan de staatssecretaris dan misschien een hoofdlijnenbrief over de gemaakte keuzes sturen in aanloop naar het wetsvoorstel?

[2:53:04] Dat is volgens mij een vrij gebruikelijke methode om toch ons als Kamer mee te nemen.

[2:53:08] En dan weten wij wat er zoal in consultatie gaat en hoe het er dan bij ligt.

[2:53:14] Dat is mijn ene vraag.

[2:53:15] En de andere is over box 3.

[2:53:16] Ik dank de staatssecretaris voor zijn antwoorden.

[2:53:20] Ik begrijp ook dat hij het goed op zijn netvlies heeft.

[2:53:23] We hebben het debat over box 3 een paar weken uitgesteld.

[2:53:27] Maar misschien kan hij tussen nu en 20 februari... zijn collega van Oosterbrugge nog eens een keer aan zijn jasje trekken... als hij weer gezond en wel terug is.

[2:53:35] Want aan deze zaken wordt volgens mij net iets te makkelijk voorbij gegaan.

[2:53:38] Het is niet de primaire focus bij financiën.

[2:53:41] Zoals de woningmarkt ook niet de primaire focus is bij financiën.

[2:53:43] Zoals de landbouwgrond en pachten is ook niet de primaire focus.

[2:53:47] En voor je het weet gaan ze er toch met zeven melslaars doorheen.

[2:53:50] En dat doet geen recht aan...

[2:53:52] aan het grote belang van de productiefactor grond.

[2:53:55] Tot zover.

[2:53:57] Dank u wel, meneer Vlag.

[2:53:59] Ja, voorzitter, als ik nou goed heb opgelet... dan heeft er niemand een twee-minuten-debat aangevraagd.

[2:54:04] Ja, meneer Holman heeft er twee minuten.

[2:54:07] Anders wilde ik u helpen.

[2:54:08] Het woord is... Ik heb nog een vraag die volgens mij niet naar mijn tevredenheid is beantwoord.

[2:54:17] Het gaat over die representativiteit bij de berekening van die pachtnormen.

[2:54:21] En de vraag is of die... We zien hele rare prijssprongen.

[2:54:25] Ik heb daar in de eerste termijn niet zo over gezegd.

[2:54:27] Daar worden bepaalde bedrijven in meegenomen... waar ook neefactiviteiten plaatsvinden.

[2:54:33] Ik begreep uit de beantwoording van de staatssecretaris... dat hij niet bereid is om iets als een onafhankelijke toets te doen.

[2:54:37] Maar daar zou ik toch graag nog een keer op willen aandringen.

[2:54:40] En tweede punt.

[2:54:41] Ik zet een dikke streep onder het verhaal van collega Grimwis rondom box 3.

[2:54:45] Bij box 3 beleidsmakers kan nog wel eens het beeld leven... dat alles waar je geld in investeert puur gericht is op rendement.

[2:54:54] Terwijl bij pacht en het verhuur van woningen ook gewoon maatschappelijke...

[2:54:58] ...revenuen een rol spelen.

[2:55:00] En dat zou op z'n minst... ...en misschien helpt het ook om samen op te trekken... ...met de collega van Wonen... ...richting de staatssecretaris van Financiën... ...om te zeggen van ja, er is meer dan rendement alleen.

[2:55:10] En dat moeten we ook in de belasting tot uitdrukking laten komen.

[2:55:14] Heel goed.

[2:55:15] Dank u wel, mevrouw Verveler.

[2:55:17] Ja, nog kort, voorzitter.

[2:55:19] Ik wilde nog even terugkomen op het eerste stuk... waarin de staatssecretaris aangeeft dat hij een zorgvuldig proces wil lopen.

[2:55:25] Daar ben ik natuurlijk ook een voorstander van.

[2:55:27] Dat hij op zoek is naar breed draagvlak... en uitvoerig in gesprek gaat met de partijen.

[2:55:33] Ik wil een kleine voorspelling doen, want als je de stukken goed leest... dan zitten daar wat signaalzinnetjes en signaalwoorden tussen... die ik als oud-boerenbestuurder herken.

[2:55:42] Namelijk dat er gedeelde waarden zijn, die worden onderschreven door het hele veld.

[2:55:47] Maar op het moment dat je helemaal komt bij de uitwerking... dan wordt het ingewikkeld en dan wordt het moeilijk om het van het boerenbestuurdersvlak...

[2:55:53] naar de achterban te brengen en dat dan echt ook te kunnen verdedigen.

[2:55:57] Want je bent belangenbehartiger omdat je een belang behartigt... en niet omdat je bent aangesteld om tot een compromis te komen.

[2:56:04] En ik voorspel dat daar de staatssecretaris voor nodig is... als een soort scheidsrechter.

[2:56:09] En dat we wel tijd nemen voor een zorgvuldig proces...

[2:56:14] Maar dat de staatssecretaris ook die rol durft te pakken... in het belang van de sector als geheel en de boer als individu.

[2:56:23] Want als we daar te veel tijd aan verspillen, dan zou dat zonde zijn.

[2:56:28] Dus dat is nog mijn laatste oproep, voorzitter.

[2:56:30] Dank u wel.

[2:56:32] Dank u wel voor uw aanvullingen.

[2:56:33] Staatssecretaris, wilt u meteen reageren of heeft u nog bedenktijd?

[2:56:36] Nee?

[2:56:37] Gaat uw gang.

[2:56:40] Allereerst de vraag, wanneer kan de Kamer dan iets horen over de voortgang?

[2:56:45] Ik heb het al genoemd, u krijgt een voortransportage voor de zomer.

[2:56:50] En ten aanzien van box 3, zowel van de heer Vlag als meneer Grimbis, ik begrijp echt de gedachtegang.

[2:56:57] En ik zal zeker ook de samenwerking met de antwoordbewindslieden zoeken.

[2:57:01] Dat heb ik vorig jaar ook soms gedaan, als er bepaalde regelingen op tafel werden gelezen door financiën.

[2:57:09] En dan wat mevrouw Vedder zegt, dat herken ik zeker.

[2:57:15] Ja, mevrouw Nijwels, het was jammer, want u organiseerde het bezoek aan het landgoed Twikkel, dat u daar de laatste keer niet bij kon zijn.

[2:57:22] En daar heb ik het hele beeld, mevrouw Vedder, wat u net schilderde, herkent.

[2:57:30] Ik zeg niet dat het geen nuttige bijeenkomst was.

[2:57:32] Het is een hele nuttige bijeenkomst.

[2:57:35] Alleen bekroopt me ook wel soms het gevoel... dat nou die dingen waarvan ik dacht dat we daar zelfs al weer over uit waren... maar dat krijg je natuurlijk als je alle partijen weer aan tafel zet... dat dat soms toch wil leiden tot een heropening van de discussie.

[2:57:54] En ik weet hoe lang dit dossier hier al ligt.

[2:57:59] Dat was ook bij de VGG en de TBO's het geval...

[2:58:03] En ik ben er toch in geslaagd, hoewel ik daar eigenlijk toch van de top van ministerie kreeg te horen.

[2:58:10] Vergeet het maar, dit gaat nooit lukken.

[2:58:12] Laat het maar uit je handen vallen.

[2:58:13] Het is me toch gelukt.

[2:58:14] Maar ik begrijp heel goed dus, daarom geef ik dat voorbeeld, wat onze rol is.

[2:58:20] Het is niet alleen mijn rol, maar de rol van mijn team.

[2:58:23] En dat wij hier nu echt de moeilijke knopen moeten doorhakken.

[2:58:26] En u weet, ik ben mijn hele leven landbouwdiplomaat geweest.

[2:58:30] Dat heet voor mij een akkoord van Luxemburg.

[2:58:34] Als iedereen een beetje ontevreden is, dan hebben we het uitstekend gedaan.

[2:58:41] Dank voor uw laatste wijze woorden.

[2:58:42] Er is nog een kleine interruptie, denk ik, van meneer Van Kamp.

[2:58:46] Ja, dit is niet om flauw te doen, maar dit is precies de reden... waarom de staatssecretaris is aangewezen om de knopen door te hakken en te besluiten.

[2:58:53] Dus ik vind het eigenlijk een heel wijs advies wat hem ook is van de hand is gedaan.

[2:58:57] Dus ik zou me er toch toe willen oproepen om die knopen door te hakken.

[2:59:00] En voor de zomer zien we graag de wetten in Pardes verschijnen.

[2:59:08] Heeft de staatssecretaris nog behoefte om daarop te reageren?

[2:59:11] Ja, dat is een beetje flauw.

[2:59:12] Ik heb de tussenreportage aan toegezegd voor de zomer.

[2:59:16] Ja, de toezeggingen zijn dat de staatssecretaris de Kamer informeert in de zomer 2025... in de voortgangsrapportage over het perspectief voor pachtbedrijven dat groter moet worden... de voortgang die daarop wordt gemaakt en de gemaakte keuzes ten aanzien van de herziening in de pachtregelgeving.

[2:59:32] En tenslotte is er een twee minuten debat aangevraagd door het lid Holman.

[2:59:36] Meneer Grimwis.

[2:59:38] Voorzitter, ik meen dat de staatssecretaris, of heeft u dat bedoeld met de toezegging, dat de staatssecretaris toezei om voor de zomer een hoofdlijnenbrief over het wetverstel te sturen.

[2:59:50] Een voortgangsreportage.

[2:59:51] Oh, in de vorm van een voortgangsreportage?

[2:59:53] Ja.

[2:59:54] Oké.

[2:59:55] Zo staat het hier ook.

[2:59:55] Dan bedoelen we het zelf.

[2:59:57] Ja.

[2:59:58] Nou, dat laatste scherpgesteld hebben we dan denk ik dat we de bijeenkomst kunnen sluiten.

[3:00:05] Ik wens iedereen wel thuis.

[3:00:06] Bedankt, staatssecretaris, voor uw komst.

[3:00:08] En ook de Kamerleden.

[3:00:10] En een veilige terugreis.

[3:00:11] Dank u wel.