Kernenergie

[0:00:00] van Forum voor Democratie, de heer Vlag van de SGP, de heer Eerdmans van Jaar 21, mevrouw Rodekerk, die volgens mij zo weer aanschuift van D66, mevrouw Postma van NSC, de heer Vermeer van BBB, mevrouw Kreuger van GroenLinks, de heer Erkens van de VVD, mevrouw Bekkerman,

[0:00:16] Van de SP en de heer Kops, welkom van de PVV.

[0:00:20] Ik ben zelf Joris Thijssen van GroenLinks PvdA, voorzitter van deze commissie.

[0:00:24] Ik heb zelf om kwart voor vier een plenaire debat waar ik heen moet.

[0:00:28] Er is ook een e-mailinventarisatie geweest.

[0:00:30] Wie van de leden dan mijn voorzitterschap even kan overnemen voor de rest van het debat?

[0:00:35] Nee, geen reacties.

[0:00:36] Dus dat gaan we nu even regelen, anders kunnen we niet beginnen met het debat.

[0:00:38] Dus wie kan het voorzitterschap van mij even overnemen als ik naar de plenaire zaal moet?

[0:00:45] Half vier.

[0:00:46] Het ligt eraan.

[0:00:47] Ik vermoed dat het nog wel verder uitloopt, maar we zullen zien.

[0:00:49] Dat weet ik niet.

[0:00:51] Kijk, de heer Erkens kan dat doen.

[0:00:53] Fijn.

[0:00:54] Dank u wel, meneer Erkens.

[0:00:55] En dan is het volle bak.

[0:00:56] Dus ik stel voor, eigenlijk niet eens vier interrupties op elkaar, maar drie.

[0:01:00] Want anders redden we het niet.

[0:01:02] En we gaan snel van start.

[0:01:03] De heer Dekker, aan u. Tijd voor uw inbreng.

[0:01:10] Sorry, dat is ook nog zo.

[0:01:11] Voordat u het woord kan geven, u bent niet officieel lid van deze commissie.

[0:01:15] Dus de andere leden moeten het oké vinden dat u het woord voert.

[0:01:18] Dus ik kijk even naar de commissieleden.

[0:01:21] Nou, vooruit, zegt de PVV.

[0:01:23] Dus ga u gaan, meneer Dekker.

[0:01:26] Dank u wel, voorzitter.

[0:01:30] Voorzitter, is kernenergie de toekomst of het verleden?

[0:01:35] Eerst was het de atoombom op basis van uranium-235...

[0:01:40] Ontwikkeld vanaf 1942 en succesvol getest op 16 juli 1945.

[0:01:46] De Trinity-test.

[0:01:48] Na de Tweede Wereldoorlog werd de atoombomtechnologie getemd en ingezet voor nucleaire energie.

[0:01:56] In eerste instantie militair.

[0:01:58] De eerste nucleaire onderzeer werd in 1954 operationeel.

[0:02:03] maar niet lang daarna ook voor elektriciteitscentrales in 1957... en voor vliegdekschepen in 1961.

[0:02:12] Hoewel kernenergie in veel landen, waaronder Frankrijk... al lange tijd succesvol wordt ingezet als energiebron... heeft het bij veel burgers nog altijd een slechte naam.

[0:02:21] En lijkt het altijd verbonden met militaire toepassing.

[0:02:25] Kernenergie wordt door velen gezien als risicovol.

[0:02:29] Het is tenslotte gebaseerd op atoombomtechnologie...

[0:02:32] Met ingrediënten uit een kerstcentrale is het maar een kleine stap naar de bom.

[0:02:37] Zijn er geen risico's op misbruik?

[0:02:39] Terrorisme.

[0:02:41] Bovendien is er radioactief afval dat nog vele jaren actief blijft met hoge stralingsniveaus.

[0:02:47] Dat kan wel veilig worden opgeborgen, maar bestaan er niet ook terrorisme-risico's?

[0:02:54] Kolen, olie en gas mogen tegenwoordig niet meer in verband met CO2.

[0:02:59] Dit wat voor democratie betreft volstrekt ten onrechte.

[0:03:03] Met zonnepanelen en windmolens krijgen we de energievoorziening niet betrouwbaar voor elkaar.

[0:03:08] Verwoesten we ons landschap, wordt het allemaal absurd kostbaar... en valt de CO2-besparing nog tegen ook, wanneer je alles eerlijk mee rekent.

[0:03:18] Dus dan toch maar kernenergie?

[0:03:20] Daar is het ons betreft geen haast mee, maar voor de lange termijn kan dit wel een aantrekkelijke route zijn.

[0:03:26] Bijvoorbeeld met kleine modulaire systemen.

[0:03:29] In kernonderzeeërs en vliegdekschepen functioneren die al vele jaren zonder problemen.

[0:03:34] Dus waarom niet voor civiele doeleinden?

[0:03:37] Maar hiervoor blijven velen huiverig.

[0:03:40] Daarom wijs ik hier graag op de technologie van thorium.

[0:03:43] De belangrijkste nadelen en gevoeligheden van klassieke kernenergie gelden niet voor thorium.

[0:03:49] Klassieke kerncentrales werken met uranium P35, waarbij plutonium als langdurig radioactief bijproduct ontstaat dat benut wordt voor kernwapens.

[0:03:59] Thoriumcentrales daarentegen werken met thorium-232... dat overal op de wereld beschikbaar is... waarbij geen gevaarlijke bijproducten zoals plutonium ontstaan... en een militaire toepassing veel minder voor de hand ligt.

[0:04:12] Dat was voor president Reagan in de jaren 70 juist de belangrijkste reden... om de experimentele thoriumcentrale in Oak Ridge National Laboratory te sluiten.

[0:04:22] Er werd geen plutonium geproduceerd voor de kernwapens.

[0:04:26] Dat werd toen gezien als een groot nadeel...

[0:04:28] Deze centrale functioneerde succesvol van 1965 tot 1976.

[0:04:32] Thoriumcentrales zijn dus geen theorie.

[0:04:36] In China is tussen 2019 en 2023 een grote proefreactor op thoriumbasis gebouwd.

[0:04:42] Die is nu operationeel.

[0:04:45] In Nederland zijn verschillende onderzoeksgroepen bezig met thorium- en op thorium gebaseerde kerncentrales, zoals bij TU Delft.

[0:04:52] Voorzitter, de aanpak die Forum voor Democratie voorstelt is de volgende.

[0:04:56] Stop met de onbetaalbare en ineffectieve groene energietransitie van dit moment.

[0:05:01] Zonnepanelen en windmolens gaan onze energieproblemen niet oplossen.

[0:05:04] Eerder groter maken.

[0:05:07] Maak voor de middellange termijn gebruik van de klassieke betrouwbare energiebronnen die we kennen.

[0:05:12] Daar kunnen we nog wel even mee vooruit.

[0:05:14] Experimenteer met de modulaire toepassing van uranium kernenergie, zoals bij de onderzeeërs...

[0:05:20] En zet vol in opkercentrales op basis van toerien.

[0:05:23] Hier kan Nederland voor oplopen.

[0:05:25] Dank u wel.

[0:05:43] Ja voorzitter, dank u wel.

[0:05:45] De vraag naar elektriciteit neemt enorm toe.

[0:05:48] Tegelijkertijd zorgen windturbines en zonnepanelen voor steeds grotere pieken en dalen in de productie.

[0:05:55] Het net piept en kraakt.

[0:05:58] Richting 2050 maak ik me grote zorgen over de leveringszekerheid.

[0:06:02] De SGP vindt dat kerncentrales daarom een goede bijdrage kunnen leveren aan het toekomstige energiesysteem.

[0:06:07] Je kunt daarop rekenen.

[0:06:09] Een systeem met kerncentrales zorgt voor lagere systeemkosten dan een systeem dat geheel leunt op wind en zon.

[0:06:15] Ze gaan tientallen jaren mee.

[0:06:17] Kortom, een investering waard.

[0:06:21] Het hoofdlijnakkoord koerst op vier kerncentrales.

[0:06:24] Hoe groot, acht de minister, het risico...

[0:06:27] dat bij focus op vier centrales de procedurelast zo groot wordt dat het voor enorme vertraging gaat zorgen.

[0:06:33] Ga in ieder geval aan de slag met de eerste twee, zou ik daarbij zeggen.

[0:06:36] Onnodige vertraging moet echt worden voorkomen.

[0:06:39] Tegelijkertijd zie ik liever een zorgvuldige voorbereiding en een voorspoedige bouw... dan overhaaste procedures en een bouwperiode die bol staat van vertragingen en financiële tegenvallers.

[0:06:48] Geen binnenhofscenario, zou ik maar zeggen.

[0:06:52] Wat is het financiële perspectief nu?

[0:06:55] Nu begrijpelijkerwijs gekozen wordt voor een staatsbedrijf.

[0:06:59] Er is 15 miljard euro gereserveerd, maar het zal nog jaren duren voordat hier iets mee gedaan wordt.

[0:07:06] Tegelijkertijd gaat er vanuit de oppositie opnieuw een voorstel komen om 5 miljard euro te verschuiven naar de verduurzaming van de landbouw.

[0:07:13] De nucleaire koep van Bontebal, laat maar zeggen.

[0:07:17] Dat voor de landbouw extra geld nodig is, staat voor de SGP buiten kijf.

[0:07:22] Daar staan we ook sympathiek tegenover.

[0:07:24] Maar wat betekent dit voor de nieuwe kerncentrales?

[0:07:27] Kan de minister hier inzicht in geven?

[0:07:31] Voor de regio Borsele is het onduidelijk wat er op hen af gaat komen.

[0:07:35] De gebiedsverbinder schetste het spanningsveld.

[0:07:38] Omdat het een voorkeurslocatie is, wordt er gewerkt alsof er twee kerncentrales gaan komen.

[0:07:41] Tegelijkertijd wordt ook nog onderzoek gedaan naar andere locaties.

[0:07:45] Ik heb de indruk dat bij het Rijk de luiken naar het gebied zijn dichtgegaan.

[0:07:50] Zo krijgen decentrale overheden nog steeds geen inzicht in de technische haalbaarheidsstudie voor locatie borstelen, terwijl die al een paar maanden geleden is afgerond.

[0:07:59] Er is nog geen overleg geweest tussen het Rijk en gebiedspartijen over de concrete ruimtelijke puzzel.

[0:08:04] Borselen is een gebied waar bijna tien grootschalige energieprojecten lopen.

[0:08:08] Er wordt niet alleen gesproken over kerncentrales, maar ook over 380 kv, aanlanding van wind op zee en waterstofprojecten.

[0:08:15] Dat past niet allemaal.

[0:08:17] De enorme onzekerheid zet het gebied ook op slot.

[0:08:21] Hoe gaat de minister ervoor zorgen dat het gebiedsplaatje ingekleurd wordt, dat de regio meegenomen wordt en de onzekerheid niet onnodig wordt opgerekt?

[0:08:30] Hoe gaat de minister daarbij zorgen voor regie op het totaalplaatje en goede afstemming?

[0:08:34] De gebiedsverbinder adviseert een interdepartementale stuurgroep in te richten, met ook regionale bestuurders erbij.

[0:08:41] De minister wil liever zoveel mogelijk aansluiten bij bestaande overleggen.

[0:08:44] Dat komt op mij wat afhoudend over.

[0:08:47] Hier heb ik graag wat meer duidelijkheid over.

[0:08:49] Komt er zo'n stuurgroep en hoe gaat de minister zorgen voor regie en afstemming en voorkomen dat één voor één over projecten besloten wordt?

[0:08:58] De regio heeft onderzoek laten doen naar de impact van twee centrales bij Borselen.

[0:09:02] Dat heeft verschillende aanbevelingen opgeleverd, zoals het ruimhartig tegemoetkomen van inwoners die de meeste overlast ervaren.

[0:09:09] Herkent de minister deze analyse en gaat zij ermee aan de slag?

[0:09:13] Dan sms.

[0:09:14] De SGP is warm voorstander van kleine, modulaire kernreactoren bij onder meer industrieterreinen, de sms.

[0:09:20] Veilig en goed inpasbaar in het energiesysteem.

[0:09:23] Hoe gaat de minister ervoor zorgen dat Nederland in de kopgroep komt en dat binnen tien jaar de eerste sms gebouwd wordt?

[0:09:30] Groot voordeel is dat vrijkomende warmte nuttig gebruikt kan worden in industriele processen.

[0:09:35] Dan snijdt het mes aan twee kanten en krijgt ze een centrale rendement van 70 tot 80 procent.

[0:09:39] Ziet de minister deze potentie en neemt zij het aspect warmtebenutting mee?

[0:09:44] Wil ze ervoor zorgen dat ontwerpers van SMS rekening houden met deze warmtebenutting?

[0:09:50] Wat de SGP betreft goed dat er 65 miljoen klaar ligt voor het SMR-programma.

[0:09:54] Het accent ligt nu op beleidsmatige onderzoeken.

[0:09:56] Er is echter ook behoefte aan investeringen in techniekontwikkeling...

[0:10:01] Kernenergie valt nog niet onder bestaande verduurzamingsregelingen.

[0:10:05] Gaat de minister ook investeren in de techniek kant, zodat bedrijven als Torizon aan de slag kunnen met proefprojecten?

[0:10:11] Het is de bedoeling dat in 2026 in Zwitserland een demonstratiereactor op basis van thorium gaat draaien.

[0:10:16] Kan de minister ervoor zorgen dat Nederland hierbij betrokken wordt?

[0:10:19] Voorzitter, het duurzame energiegebouw heeft meerdere heipalen nodig om niet weg te zakken.

[0:10:25] Kernenergie ziet de SGP als een belangrijke heipaal.

[0:10:28] Het is tijd om die paal langzaam, maar zeker echt de grond in te slaan.

[0:10:34] We willen niet, dat is even heel politiek, we willen niet dat een kabinetswissel dit weer zou gaan doorkruisen.

[0:10:45] Dank meneer Vlag voor uw inbreng.

[0:10:46] Er zijn geen interrupties, dus dan gaan we snel door met de heer Eerdmans.

[0:10:51] Met de heer Eerdmans van jaar 21 met zijn inbreng.

[0:10:53] Ga u gang.

[0:10:56] Voorzitter, dank.

[0:10:58] Het kabinet is heel erg bezig met windturbines, met zonnepanelen, met elektrische dieselbusjes, busjes diesels maken, maar vrij weinig met kernenergie, voorzitter.

[0:11:07] Lef, hoop en trots.

[0:11:08] Ik zie weinig terug van dat motto in de brief van de minister.

[0:11:12] En als er nou iets naast aardgas betrouwbare energie geeft, dan is dat kernenergie.

[0:11:17] Relatief goedkoop en ruimtelijk goed inpasbaar.

[0:11:20] Ik roep nog even in herinnering, ook voor de kijkers thuis, dat één kerncentrale gelijk staat aan zo'n 600 tot 1400 windturbines.

[0:11:27] De doelstelling van het kabinet was 7% van de energiemix is kernenergie in 2035 en dat moet groeien naar 10% in 2050.

[0:11:35] Dat acht nu de minister niet realistisch.

[0:11:37] Ze zegt de eerste nieuwe kernstralen gaat niet draaien voor 2035.

[0:11:40] We blijven onderzoeken, we waren aan het onderzoeken en we zijn aan het onderzoeken.

[0:11:44] En dat vindt Nucleair Nederland zeer teleurstellend.

[0:11:47] En daar schaart jaar 2021 zich achter.

[0:11:49] Borstelen staat klaar, de Eemshaven staat klaar, de Maasvlakte lijkt ready.

[0:11:55] En toch voeren we, lijkt het, een achterhoede gevecht over kernenergie.

[0:11:59] Haast maken, voorzitter.

[0:12:00] Build, baby, build, zou ik willen zeggen.

[0:12:04] Voorzitter, er mag dus eindeloos, ook in de programmalijnen die ik lees, mag eindeloos worden doorgezaagd over het effect van kernenergie op het energienetwerk, terwijl de Rodeloper intussen wel is uitgerold voor de honderden zonneparken en de windturbines.

[0:12:17] Ik vind dat scheef.

[0:12:19] In elke provincie en elke RES-akkoord wordt kerenenergie benoemd.

[0:12:23] Wij horen terug uit de provincies.

[0:12:25] Waar blijft de aanjaagdfunctie van de minister?

[0:12:27] Hoeveel gesprekken zijn er met een hele ambitieuze provincie... bijvoorbeeld als Gelderland?

[0:12:31] Nou, vraag ik haar.

[0:12:32] In Opmeer, ik noem maar even een gemeente... waar de hele gemeenteraad, inclusief de collega's van GroenLinks, PvdA...

[0:12:38] ...voor het plaatsen van een SMR zijn in Opmeer... ...en willen ze graag een intentieovereenkomst tekenen.

[0:12:44] Ja, prachtige mentaliteit, maar dan roept dat de vraag op... ...hoe kan het nou dat gemeenten en provincies zoveel meer ambitie hebben dan het kabinet?

[0:12:52] Voorzitter, vreemd.

[0:12:53] In het buitenland groeit ook die ambitie, zie je.

[0:12:55] Europees gezien sukkelen we achteraan.

[0:12:57] Frankrijk 70%, Hongarije 48%, België 39%, Zweden 30%, Spanje 22%, noem maar een paar landen.

[0:13:04] Tsjechië, Polen, Frankrijk, Groot-Brittannië, Zweden zijn landen die begin 2030...

[0:13:09] ...jaren 2030 in de SMR willen hebben staan.

[0:13:11] Premier Starmer heeft gezegd wij moeten nucleair wereldleider zijn.

[0:13:16] Engeland, Wales.

[0:13:18] Daar komt ook de uitspraak baby build vandaan.

[0:13:21] Voorzitter, ik ben zo benieuwd hoe de minister dat ziet in internationaal perspectief.

[0:13:25] En wat lezen we nou op vragen van de heer Erkens, voorzitter?

[0:13:28] Er wordt dit jaar geen besluit genomen waar twee kerncentrales nieuwe komen... ...en over tien jaar staat er zeker geen nieuwe kerncentrale te draaien in Nederland.

[0:13:36] Terwijl de gedeputeerde in Zeeland, en dat is niet zomaar iemand, want die wordt gesteund door de burgemeester van Borsele, hebben gezegd, maak haast, zij zijn het wachten zat, voorzitter.

[0:13:45] En nou, als de kernenergiestad van Nederland, Borsele, dat nou al zegt, dan gaat er natuurlijk totaal iets verkeerd.

[0:13:52] Er wordt gekeken naar de Maasvlakte, maar ook Voornaamzee, Maassluis, Vlaardingen, Rotterdam, Hoek van de Holland, Roosburg, noem maar op, zijn enthousiast.

[0:13:59] Zo noemt Voornaamzee een definitief onderzoek een positieve stap.

[0:14:02] Dus gemeentes willen best, maar het Rijk lijkt meer tegen te stribbelen.

[0:14:07] Of in ieder geval niet mee te werken.

[0:14:09] Dan is er nog een groot probleem met het personeel, want dat moeten we ook benoemen.

[0:14:12] Waar blijft de investering in personeel?

[0:14:14] Of kan de minister daar iets over zeggen?

[0:14:16] De komende jaren is het essentieel dat we genoeg mensen opleiden natuurlijk om de kernenergie sector te bemannen, te bemensen.

[0:14:23] Doen we dat niet, dan lopen we over vijf jaar alsnog weer achter de feiten aan.

[0:14:26] Dus de vraag is voor die vier kerncentrales, ik heb het even uitgeleken, met wat exclusief de bouw van de SMR, hebben we ongeveer 3000 extra mensen nodig.

[0:14:35] Worden scholieren daarop voorbereid?

[0:14:38] Komt er een nieuwe talentsearch, bijvoorbeeld voor de kernenergiebranche, gericht met onderwijspakketten?

[0:14:44] Welke stappen neemt het kabinet hierin, voorzitter?

[0:14:48] Tot slot, de SMR's.

[0:14:50] Wij denken dat een SMR een hele goede stap is, kleine modules.

[0:14:53] Inderdaad, tien voetbalvelden, dat scheelt aanzienlijk ten opzichte van de grootte van een kerncentrale.

[0:14:58] Maar het lijkt erop dat vooral het beleid gericht is om draagvlak te creëren.

[0:15:02] Dus niks mis met draagvlak voor kernenergie.

[0:15:05] Maar het stofferabonnement, zeg ik even tegen collega Vlag en van mij samen, dat was nou niet bedoeld om draagvlak te creëren.

[0:15:11] Dat was bedoeld om te zeggen, vanaf 2024 samen met de provincies voortvarend aan de slag gaan met de ontwikkeling van SMR's.

[0:15:17] Ik denk dat ik namens de SGP spreek als ik zeg, dat voldoet nog niet.

[0:15:23] Dus graag daar een reactie op, voorzitter, hoe de minister dat ziet.

[0:15:27] En dan wil ik voor nu daarmee graag afsluiten.

[0:15:29] Dankjewel.

[0:15:31] Dank aan de heer Eermans.

[0:15:32] Mevrouw Rodekerk van D66, met uw inbreng.

[0:15:37] Dank, voorzitter.

[0:15:39] D66 wil werken aan een schoon, veilig en betrouwbaar energiesysteem... voor een betaalbare energierekening en minder CO2-uitstoot.

[0:15:48] Kernenergie is wat ons betreft onderdeel van de energiemix.

[0:15:51] Daarop ligt ook vanuit D66 geen taboe.

[0:15:54] Het heeft een lage CO2-uitstoot en is het hele jaar door betrouwbaar.

[0:15:58] Maar het kabinet heeft een duizelenwekkende 14,5 miljard uitgetrokken voor kerstcentrales, terwijl deze er niet voor 2040 zullen staan.

[0:16:06] Daardoor kan dit geld niet gebruikt worden voor andere duurzame technieken en om de klimaatdoelen van 2030 te halen.

[0:16:13] Net stelt voor om maar liefst vier kerncentrales te bouwen en nog een aantal SMR's, zonder dat zicht is op waar die dan zouden moeten komen te staan en wat de belastingbetaler dat moet gaan kosten.

[0:16:23] Daarom zeggen wij, bouw nou eerst eens die twee kerncentrales.

[0:16:26] De centrales die al de Rob Jetten in het vorige kabinet zijn aangekondigd.

[0:16:29] Kortom, halveer het geld voor de kerncentrales en help de boeren.

[0:16:33] Gebruik het geld om de landbouw te verduurzamen, waar nog 6 megaton aan CO2-besparing te vinden is.

[0:16:39] De minister heeft onlangs bekendgemaakt dat de marktpartijen onvoldoende geïnteresseerd zijn in het realiseren van een kerncentrale, zelfs met vergaande overheidssteun.

[0:16:49] Niet alleen bij de vergunning- en ontwikkelfase, maar zelfs wanneer ze draaien.

[0:16:53] Het kabinet kiest daarom voor een staatsdeelneming.

[0:16:57] Dat vinden wij, zeker van een rechtskabinet, een onverwachte keuze.

[0:17:02] Met in potentie zeer vergaande gevolgen voor de belastingbetaler.

[0:17:06] Als de markt zoveel risico's ziet bij de ontwikkeling van kerncentrales, waarom zou de staat die risico's dan willen lopen?

[0:17:13] Hoeveel miljarden verwacht de minister uit te moeten geven aan de kerncentrales, ook gezien bijvoorbeeld de jarenlange vertraging en meerkosten van het Britse Hickley Point, nu al 40 miljard?

[0:17:22] En wat is het tijdpad van het uitgeven van de 14,5 miljard euro die nieuws gereserveerd?

[0:17:27] Een andere behandeling voor kerncentrales dan van al die andere ondernemers in de energietransitie is wellicht ook niet helemaal eerlijk.

[0:17:35] Waarom moeten vrijwel alle andere technieken met elkaar concurreren in de SDE++ en is er voor kerncentrales een uitzondingspositie?

[0:17:43] Vindt de minister dat eerlijk richting andere bedrijven?

[0:17:45] Kijkend naar de vijf fasen in de SDE++ die worden gebaseerd op eurosubsidie vermeden tot CO2, in welke fase zou kernenergie aan bod komen?

[0:17:54] Of is die subsidie die kernenergie krijgt hoger dan iedere andere techniek die meedoet in de SD++?

[0:17:59] Hoe garandeert, kortom de minister, een gelijk speelveld in het energiesysteem?

[0:18:03] Wanneer er sprake is van een staatsdeelneming, kan zij bijvoorbeeld toezeggen dat de belangen van een staatsdeelneming kernenergie nooit mogen meewegen bij verdere besluiten voor de opwek van energie, bijvoorbeeld bij het reserveren van ruimte voor wind op zee?

[0:18:15] Voorzitter, dan vraag wie de kerncentrales gaan bouwen.

[0:00:00] 70% van de duizenden arbeidskrachten zal uit het buitenland komen.

[0:18:24] De minister schrijft in haar brief eufemistisch dat er rekening moet worden gehouden... met hoe de ambitie op kernenergie zich verhoudt tot het migratiebeleid... en het beleid richting internationale studenten van haar eigen kabinet.

[0:18:34] Ik hoor graag meer van de minister over de oplossingen van het kabinet... en haar gesprekken met minister Faber hierover.

[0:18:40] Voorzitter, de coalitie heeft grootse plannen met kernenergie...

[0:18:44] Het kan niet op met de miljarden voor centrales die er pas in 2040 zullen staan en ook daarna subsidie blijven vragen.

[0:18:51] D60 blijft nuchter.

[0:18:52] Onze vragen zijn niet bedoeld om kernenergie te dwarsbomen, want het kan zeker onderdeel van de oplossing zijn.

[0:18:58] Maar er zijn grenzen aan hoeveel geld het risico de staat en daarmee de belastingbetaler hierin kan stoppen.

[0:19:04] Daarom pleiten wij voor twee kerncentrales.

[0:19:06] Met de rest van het geld kunnen we andere dingen doen die goed zijn voor de toekomst van Nederland.

[0:19:10] Dank u wel.

[0:19:12] Dank mevrouw Rodekerk.

[0:19:13] Er is een interruptie van de heer Bontebal.

[0:19:14] Ga uw gang.

[0:19:16] Ja, voorzitter.

[0:19:16] Ik bemerk toch een wijziging van standpunt.

[0:19:20] Althans, dat is hoe ik het interpreteer van de D66-fractie.

[0:19:24] Want bij de vorige onderhandelingen zijn we na ook discussie... tot de conclusie gekomen dat we weer aan kernenergie beginnen.

[0:19:30] En ik heb ook de vorige bewindspersoon daar gewoon vaak toch positief over horen praten.

[0:19:35] Ook over de noodzaak daarvan.

[0:19:37] En ik hoor eigenlijk de D66-fractie daar nu...

[0:19:40] toch weer veel kritischer inzit en ook een beetje op terugkomen.

[0:19:43] En het meerderheidsbelang is niet iets wat nu nieuw is.

[0:19:46] Dat heeft elke keer al op tafel gelegen.

[0:19:48] Dat heeft ook Rob Jetten als voorganger van deze minister zelf... ook in heel veel brieven opgeschreven.

[0:19:53] Dus dat is ook niks nieuws.

[0:19:54] Dus ik vraag me af waar die verandering van positie van D66 vandaan komt.

[0:20:00] Want ik vond het eigenlijk juist wel verfrissend... dat D66 ook voorstander is geworden een paar jaar geleden van kernenergie.

[0:20:08] Mevrouw Rodekerk.

[0:20:10] Dan heeft de heer Bonderbal niet helemaal goed geluisterd naar mijn verhaal.

[0:20:12] Want mijn positie is juist precies hetzelfde gebleven.

[0:20:15] In de vorige periode heeft Rob Jetten voorgesteld twee kersen trouwens te bouwen.

[0:20:18] Dat lijkt ons nog steeds een heel goed idee.

[0:20:20] Alleen wat dit kabinet voorstelt is nog weer het veelvoudige daarvan.

[0:20:23] Het moeten er vier worden.

[0:20:24] Er moeten ook nog sms bij.

[0:20:25] En daarvan zeggen wij allemaal hele mooie dromen.

[0:20:27] Maar begin nou gewoon met de bouw van die twee.

[0:20:29] En volgens mij is dat ook wat ik de heer Bonderbal eerder heb horen zeggen.

[0:20:34] Dank u wel.

[0:20:35] Mevrouw Postma, NRC, met uw bijdrage.

[0:20:39] Dank voorzitter.

[0:20:40] Afgelopen maandag was ik in Borselen om op bezoek te gaan bij de kerncentrale en om in gesprek te gaan met de burgemeester.

[0:20:47] Ik was onder de indruk van die kerncentrale.

[0:20:49] De grote aandacht voor veiligheid en de manier waarop bewoners betrokken zijn.

[0:20:54] Onder andere met de Borselse voorwaarden.

[0:20:57] Kerne Energie maakt volgens NSC deel uit van het energiesysteem van de toekomst.

[0:21:01] NSC vindt het daarom belangrijk om nu door te zetten met de eerste van de vier kerncentrales die met hoofdlijnakkoord hebben afgesproken.

[0:21:09] En ik had hier in mijn inbreng staan, we zijn blij dat de minister binnenkort met een eerste positiebepaling komt met daarin een definitieve locatiekeuze en financieringsplan voor de eerste twee nieuwe centrales.

[0:21:19] Maar voorzitter, zoals we net al hebben gehoord, blijkt dat iets anders te zijn.

[0:21:25] Wat zo jammer is, is op dit moment dat die onzekerheid die we hier zien... die lange processen die we moeten doorlopen, eigenlijk de voorspelbaarheid weghalen.

[0:21:37] Die zo ontzettend belangrijk is, onder andere voor de inwoners van Borselen.

[0:21:42] Als locatie is Borselen namelijk sinds 2022 in beeld.

[0:21:45] En met het oog daarop zijn er in 2023 ook al de Borselse en ook de Zeeuwse voorwaarden opgesteld... door de inwoners, gemeente en provincie...

[0:21:54] En werd er vorige maand een impactrapport opgeleverd.

[0:21:58] En heeft de gebiedsverbinder voor Bosla, Raymond Knops, in december zijn eerste advies uitgebracht.

[0:22:03] Ondanks is die Eemshaven ook weer in beeld gekomen als zoeklocatie, terwijl ik daar geen enthousiasme van de omgeving bespeur.

[0:22:11] Kan de minister hier een toelichting opgeven?

[0:22:14] Voorzitter, laten we duidelijk zijn.

[0:22:16] Als NEC hebben we de voorkeur voor borstelen en de Maasvlakte.

[0:22:20] Terneuzen wellicht, maar we zien niets in een locatie bij de Eemshaven.

[0:22:25] Voorzitter, bij een bijeenkomst georganiseerd door onze NEC-leden in Borselen kwamen veel vragen naar voren.

[0:22:31] Onder andere over het ontwerp van de centrale, of die wel past of niet.

[0:22:36] Het waren niet vragen over het of, maar vooral over het hoe.

[0:22:41] En ik maak me zorgen dat hier niet snel genoeg antwoord op komt.

[0:22:45] Het is belangrijk dat we juist in deze fase concreet gaan worden.

[0:22:49] En laten zien aan omwonenden hoe het eruit gaat zien.

[0:22:52] Zowel het eindresultaat, maar ook die bouwfase.

[0:22:57] Kan de minister aangeven hoe zij dit wil gaan doen?

[0:23:00] Hoe gaat zij actieve stappen blijven zetten om Borselen als locatie voor de kerncentrale verder te trekken?

[0:23:07] En dan de financiering.

[0:23:10] Daar is ook nogal wat over te doen sinds gisteren en vanochtend.

[0:23:15] Voor mij is het even belangrijk om daar ook een duidelijker beeld in te krijgen.

[0:23:21] Bij geen brek aan interesse bij particuliere financiers willen we nu als staat zelf die twee kerncentrales gaan financieren.

[0:23:28] En in het Klimaatfonds staat nog steeds 14 miljard gereserveerd voor kernenergie.

[0:23:34] Maar goed, dat is dus blijkbaar ook wat wankel.

[0:23:38] NSC wil graag meer duidelijkheid hebben over wat er nou precies in het budget voor kerncentrales zit en de omvang daarvan.

[0:23:45] Uit welk budget wordt bijvoorbeeld de verlengde openstelling van de huidige centrale van Borselen betaald?

[0:23:51] En wat kost dat?

[0:23:53] Provincie Zeeland en elke gemeente die samen 70% van de aandelen houden in de bestaande centrale in Borselen... hebben het kabinet gevraagd om die over te nemen.

[0:24:01] ...en de oude centrale met rijksgelden open te halen.

[0:24:04] Neemt de minister die aandelen over?

[0:24:06] En zo ja, tenminste de lasten van welk budget.

[0:24:09] En ook hier weer de vraag, hoeveel kost dat ongeveer?

[0:24:12] En die 30% die in handen zijn van RWE... ...er is op dit moment een soort consensusmodel... ...qua oplossingen vinden en besluiten nemen.

[0:24:20] Is dat ook iets wat de minister in stand wil houden... ...als die aandelen overgaan naar het Rijk... ...of komt daar ook een verandering?

[0:24:26] Graag een reactie.

[0:24:28] En ten laste van welk budget komen de kosten voor de bouw van de nieuwe Pallas-reactor... waarover dit weekend in het NRC een artikel verscheen?

[0:24:36] Komen die ten laste van VWS of hier?

[0:24:38] En worden de sms die in de toekomst mogelijk geplaatst zullen worden... bij industrieklussers, op datacenters... steeds van de lasten van de bedrijven zelf gelegd?

[0:24:47] Of is het de bedoeling dat de overheid daar ook geld voor reserveert?

[0:24:50] En zo ja, heeft de minister dat geld.

[0:24:52] Graag een reactie van de minister.

[0:24:55] Mevrouw Posma heeft een interruptie van de heer Gimmis.

[0:24:59] Ja, voorzitter.

[0:25:00] Ik denk dat ik Thomas een interruptie plaatsen.

[0:25:03] Ik hoor deze vragen van collega Posma van NRC.

[0:25:06] En ik constateer dat dus de omvang van het kernenergieperceel niet heilig is.

[0:25:13] En ik was wel benieuwd hoe zij in dat licht het voorstel van de collega's van CDA en GroenLinks-WVDA en ook van mijzelf...

[0:25:22] ...taxeert om ook landbouw een beroep te laten doen op het klimaatfonds.

[0:25:28] Want die zijn eigenlijk door de coalitie aan de dijk gezet.

[0:25:30] Nu, de collega van mevrouw Posma, de heer Vermeer... ...die heeft er eigenlijk al achter zijn oren gekrapt van... ...dat is niet zo handig, dat moeten we anders doen.

[0:25:38] Maar ik was benieuwd, wordt dit nou een echte splijtswan in de coalitie?

[0:25:41] Of voegt mevrouw Posma zich bij het standpunt van de heer Vermeer... ...en dat van CDA, GroenLinks, VVDA en ChristenUnie?

[0:25:50] Mevrouw Posmer.

[0:25:50] Ja, dank u voorzitter.

[0:25:51] Die eerste conclusie is onjuist.

[0:25:55] Wat de NEC betreft gaan we door met het bouwen van kerncentrales.

[0:26:00] En daar heb ik ook een aantal vragen over gesteld.

[0:26:02] Die motie die gisteren in werd gediend bij de Eerste Kamer... die had als dictum om ervoor te zorgen dat het klimaatfonds met 5 miljard... dat daar een verandering kwam en gelabeld wordt aan landbouw.

[0:26:14] Dus ik las daar niet kernenergie in.

[0:26:17] Dus dat betekent dat ik ook die vraag aan de minister bewust heb gesteld.

[0:26:21] Gewoon even een schatting geef van hoeveel van het budget wat erin zit... is nou precies bestemd voor onze plannen.

[0:26:26] En mijn vraag erbij ook, is het genoeg?

[0:26:28] Het kan ook best zijn dat er nog wat meer geld bij moet.

[0:26:31] En de vraag die ik... Maar ik geloof niet dat je in interruptie een wedervraag mag stellen...

[0:26:37] ...is eigenlijk aan de heer Gimmes die 5 miljard.

[0:26:39] Waar komt die dan vandaan?

[0:26:41] Is dat goed onderbouwd?

[0:26:44] Wat wil de heer Gimmes dan laten vallen qua kernenergie?

[0:26:49] Maar dat gaat hij misschien in zijn eigen inbreng ten gore brengen.

[0:26:54] Sorry, we gaan niet debatteren zo onderling.

[0:26:57] Het is leuk geprobeerd, mevrouw Posma.

[0:26:59] Maar de heer Grimwes komt nog aan de beurt en kan dan zeggen hoe hij dat wil doen.

[0:27:02] Tenzij de heer Grimwes nog een interruptie wil doen.

[0:27:04] Nou, heel kort toch wel.

[0:27:06] Ja, oké.

[0:27:06] Maar nu we het er toch over hebben.

[0:27:08] Wat vindt mevrouw Posma gewoon principieel van de toegang tot het fonds?

[0:27:12] Want nu worden alle ondernemers ongeveer geholpen in Nederland vanuit dat fonds.

[0:27:17] Behalve de boeren, want die hadden het stikstoffonds.

[0:27:20] Dat is afgeschaft.

[0:27:21] Nu is er een voorstel en dan heb ik het even niet over het kernenergieparceel... maar gewoon van de toegang tot het fonds.

[0:27:26] Want dat is in wezen het voorstel.

[0:27:28] Mevrouw Posma.

[0:27:29] Ja, voorzitter.

[0:27:30] Ik vind zelf dat het voorstel zoals hij nu...

[0:27:34] ingediend is of ingediend wordt, dat weet ik niet.

[0:27:37] Ik heb alleen nog maar een telegraafartikel kunnen zien.

[0:27:39] Dus de benaming van de heer Vlag die het had over de nucleaire explosie was het geloof ik.

[0:27:45] De nucleaire koep van de heer Bontebal vind ik wel passen.

[0:27:49] Terwijl ik juist eigenlijk die slow politics waar we het eerder in een debat over hadden met de heer Bontebal juist zo in hem waardeerde.

[0:27:56] En als antwoord op mijn vraag, die...

[0:27:59] Eigenlijk die secure methode, die slow politics, het goed over nadenken.

[0:28:04] Hoe bouw je nou zo'n fonds op?

[0:28:06] Waar vraag je je geld van?

[0:28:08] Dat mis ik in dit voorstel.

[0:28:10] Ja, dat mis ik enorm.

[0:28:11] Dit is gewoon 5 miljard.

[0:28:12] Nou, laten we dat hieruit halen.

[0:28:15] En we zien wel wat er overblijft voor de anderen.

[0:28:18] En dat, voorzitter, is niet hoe wij erin staan.

[0:28:21] Vandaar ook mijn vraag.

[0:28:22] Wat hebben we precies nodig om de klimaatambitie van kernenergie door te laten gaan?

[0:28:28] Dank, mevrouw Posma.

[0:28:29] Wilt u nog een keer interromperen, meneer Bontenbal of Grimwis?

[0:28:32] Nee?

[0:28:33] Oké.

[0:28:38] Nee, sorry, mevrouw Posma, u heeft nog ruim een halve minuut.

[0:28:40] Ga u gang.

[0:28:42] Voorzitter, dat gaat goed.

[0:28:44] Dan over de bouw van de kerncentrales.

[0:28:46] Borstelen is gebouwd door een Duits bedrijf met Duitse degelijkheid.

[0:28:51] Destijds zijn er kwalitatief goede keuzes gemaakt... waardoor de kerncentrale nog steeds goed draait en in de toekomst kan blijven draaien.

[0:28:58] Kan de minister toezeggen dat in de keuze van de bouw van de nieuwe kerncentrale...

[0:29:02] ...ze kwaliteit laten prevaleren boven prijs... ...zodat ook deze nieuwe kerncentrale lang zal meegaan.

[0:29:09] Ik kan de minister toezeggen dat we een kerncentrale kiezen met proven technology... ...en niet een die nog nooit gebouwd is of volgehangen wordt... ...met nieuwe snufjes die nog nooit getest zijn.

[0:29:19] Mijn fractie is in dit geval niet enthousiast over een keuze voor een SMR op deze locatie.

[0:29:25] Ik kan de minister hierop reflecteren.

[0:29:28] En dat is het einde van uw betoog?

[0:29:30] Oh, want u heeft nog vier seconden.

[0:29:32] Maar goed, meneer Vermeer komt eerst met een interruptie.

[0:29:36] Meneer Vermeer.

[0:29:38] Ja, voorzitter.

[0:29:41] Mevrouw Posma suggereert hier bijna dat er ook kenniscentrales bij de TEMU of zo te bestellen zijn.

[0:29:46] Maar wij willen toch juist ook de modernste technologie gebruiken.

[0:29:53] Want ik ben eigenlijk een beetje perplex.

[0:29:56] We willen overal investeren in innovatie en dan moeten we hier iets kiezen.

[0:30:01] Hebben we hier het liefst een auto-Russisch model of zo?

[0:30:04] Wat is het idee achter uw oproep, mevrouw Posma?

[0:30:10] Een oud-Russisch model, daar krijg ik associaties van Tjernobyl bij.

[0:30:14] Dus dat willen we inderdaad absoluut niet.

[0:30:16] Maar de fout die wij wel eens maken als overheid... als wij gaan voor het bouwen van iets nieuws... is om het allernieuwste snufje te willen hebben... en nieuwe technologie te willen proberen die nog nooit ergens geprobeerd is.

[0:30:28] Mijn voorkeur is dat er drie aanbieders zijn...

[0:30:30] ...van kerncentrales die ook echt al eerder een kerncentrale hebben neergezet.

[0:30:34] En bewezen hebben sommigen ook dat ze dat binnen tijd en binnen budget kunnen doen.

[0:30:39] Nou, dat lijkt me een comfortabele keuze.

[0:30:40] En als we daar ook nog eens de kwaliteitseisen meenemen... ...als we bijvoorbeeld kijken naar de kerncentrale Borse die er nu staat... ...die is hartstikke veilig, functioneert goed, is volgens de laatste eisen... ...want elke keer worden dingen weer verbeterd als dat nodig is.

[0:30:55] Dat lijkt mij een ideale situatie.

[0:31:01] U vervolgt uw betoog met nog één zin.

[0:31:03] Heel goed.

[0:31:04] Die is heel kort.

[0:31:05] Dan de vergunningen.

[0:31:06] Af en toe vraag ik me oprecht af waar we in Nederland mee bezig zijn.

[0:31:09] Toen de kerncentrale in Borselen gebouwd werd, waren er vier pagina's aan vergunningen.

[0:31:14] Eén met het voorblad, tweede handtekening en tweede pagina's voorwaarden.

[0:31:18] Als we nu een kerncentrale zouden bouwen, hebben we 2500 pagina's nodig om die vergunningen rond te krijgen.

[0:31:25] Kan dat niet wat korter, minister?

[0:31:27] Dank u wel, mevrouw Postma.

[0:31:29] Als er verder geen interrupties zijn, wil ik toch nog even naar de commissie een voorstel doen.

[0:31:33] Omdat ik merk dat er ook behoefte is om echt wel interrumperen aan elkaar.

[0:31:37] En u bent met veel, dus ik wil eigenlijk wel naar vier interrupties gaan.

[0:31:39] Het is wel een kans dat dan de tweede termijn niet lukt, maar dat het een twee minuten debat wordt.

[0:31:44] Want dat zie ik wel aankomen bij dit gezelschap.

[0:31:47] Dus mijn vraag is eigenlijk, wil de commissie meer interrupties nu op elkaar of liever een tweede termijn?

[0:31:54] Meneer Bontenbal wil er wat over zeggen.

[0:31:57] In andere commissies is ook wel eens gebruikt dat er met een aantal seconden wordt gewerkt.

[0:32:00] En op het moment dat je over een aantal seconden heen gaat, dat er dan meerdere interrupties.

[0:32:05] Dat zou ook nog een idee kunnen zijn.

[0:32:07] Dan kunnen we nu gewoon naar zes interrupties.

[0:32:09] We houden het even bij het voorstel van de voorzitter, meneer Bontenbal.

[0:32:15] Nou, is er verder niks?

[0:32:16] Mevrouw Beckerman?

[0:32:17] Mag de commissie even aandacht voor mevrouw Beckerman?

[0:32:20] Ja, absoluut.

[0:32:21] Ik ga nu echt belangrijke dingen zeggen.

[0:32:22] Liever meer interrupties dan... Ja, dat maakt het een debat.

[0:32:28] Oké, dan gaan we dat doen.

[0:32:29] Mevrouw Posma.

[0:32:30] Voorzitter, deze commissie heeft wel eens de neiging om geen eerste termijn af te kunnen maken.

[0:32:34] Ik vind het wel prettig om in debat te gaan met de minister.

[0:32:39] Ik denk dat het lukt, want we hebben vier uur.

[0:32:41] En we hebben niet zeker als we de mogelijkheid hebben dat de tweede termijn naar de twee minuten debat gaat.

[0:32:46] Dus we gaan snel verder met de heer Vermeer van BBB.

[0:32:52] Nou, mevrouw Posma.

[0:32:55] Mevrouw Beckerman met een interruptie.

[0:32:57] Ja, voorzitter.

[0:32:59] Ja, dat doe ik natuurlijk.

[0:33:00] Een hele mooie positieve interruptie.

[0:33:02] Voorzitter, want wij hoorden mevrouw Posma zeggen... wij zien niets in de Eemshaven, voorzitter.

[0:33:08] Ik zie heel veel in de Eemshaven, maar inderdaad niet als locatie voor kernenergie.

[0:33:11] Maar wat betekent dat dan concreet?

[0:33:15] Er is een motie van mij aangenomen om deze locatie te schrappen.

[0:33:19] En elke keer komt hij weer terug.

[0:33:21] Ik zal in mijn termijn vertellen wat mijn gevoelens daarbij zijn.

[0:33:23] Maar de vraag is, wat betekent het concreet?

[0:33:25] Wij zien niets in de Eemshaven.

[0:33:27] Betekent dat ook dat de NSC-fractie nu zegt... ja, we gaan hem echt afschrijven... en we gaan bijvoorbeeld liever die nuloptie mee onderzoeken dan Groningen?

[0:33:37] Of laten we hem toch weer als zwaard van Damocles boven Groningen hangen?

[0:33:41] Mevrouw Posma.

[0:33:42] Nou, voorzitter, wat ik daarmee bedoel...

[0:33:45] Wat ik lastig vind in dit proces... en volgens mij doelt mevrouw Bekkeman daar ook op... is dat we om juridisch het proces helemaal goed te moeten doorlopen... moeten we ook alle zoeklocaties aanwijzen die er blijkbaar zijn... waar de Eemshaven blijkbaar daar één van is.

[0:33:59] Zo heb ik het begrepen.

[0:34:01] Maar ik wil hier echt heel duidelijk zijn... dat wat de NEC betreft dat geen locatie is.

[0:34:08] Want we zien daar, en daar doelt mevrouw Bekkeman ook al op... dat er weerstand is...

[0:34:16] Ik heb wel voldoende antwoord gegeven.

[0:34:19] Hartstikke goed.

[0:34:20] Punt.

[0:34:21] Heel goed.

[0:34:22] Meneer Vermeer, BBB, met uw inbreng.

[0:34:25] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:34:27] Het hoofdlijnakkoord en het regeerprogramma laten geen ruimte voor twijfel.

[0:34:31] Nederland bouwt vier kerncentrales.

[0:34:34] Kernenergie is cruciaal voor een stabiele, schone en betrouwbare energievoorziening en draagt bij aan onze energieonafhankelijkheid.

[0:34:42] Helaas zien we nu vertraging op vertraging en weer nieuwe onderzoeken.

[0:34:46] Het regeerprogramma is duidelijk.

[0:34:48] De bureaucratie moet omlaag, procedures korter en besluitvorming sneller, zoals ook bij de uitbreiding van het stroomnet.

[0:34:55] Dat zijn harde afspraken.

[0:34:57] Terwijl Nederland azelt, nemen andere landen het voortouw en we mogen niet opnieuw de boot missen.

[0:35:02] Tsjechië neemt zelfs een belang in Rolls-Royce.

[0:35:06] En we horen graag van de minister hoe zij aankijkt tegen het eventueel zelfs een belang nemen in een van de bouwers of leveranciers van met name kleine modulaire reactoren.

[0:35:21] Nederland snakt naar een betrouwbare, betaalbare en onafhankelijke energievoorziening met stabiele prijzen voor burgers en bedrijven zonder afhankelijkheid van buitenlandse energiebronnen en zonder paniekvoetbal zodra de temperatuur daalt en de mutsen opgezet worden.

[0:35:37] Voorzitter, dat betekent ook dat regio's waar kerncentrales komen er beter van moeten worden.

[0:35:43] Zeeland is al jarenlang de energieregio van Nederland.

[0:35:47] En met de komst van nieuwe kerncentrales wordt die rol alleen maar groter.

[0:35:51] Voor BBB staat wel als een paal boven water dat de regio er ook economisch en maatschappelijk op moet vooruitgaan.

[0:35:58] Daarom hebben de provincie Zeeland en de gemeente Borsele in samenspraak met bewoners en bedrijven 39 voorwaarden opgesteld.

[0:36:05] Complimenten hiervoor, al dat werk aan alle betrokkenen.

[0:36:08] Hoe gaat het kabinet om met deze voorwaarden?

[0:36:11] Welke concrete investeringen worden er gedaan in infrastructuur, woningbouw en de arbeidsmarkt in Zeeland?

[0:36:17] En hoe wordt voorkomen dat nieuwe hoogspanningsverbindingen het landschap en de leefomgeving verslechteren?

[0:36:23] Is het kabinet bereid om ondergrondse infrastructuur als norm te nemen?

[0:36:28] Voorzitter, voor de bouw van de negen projecten zullen werknemers nodig zijn die ook ergens moeten wonen.

[0:36:33] In de gemeente Borsele zelf is net als in veel plekken in het land al onvoldoende woonruimte.

[0:36:39] Hoe gaat het kabinet voorkomen dat omliggende dorpen overbelast worden door de komst van werknemers?

[0:36:45] Gaan we misschien tijdelijke huisvesting regelen?

[0:36:48] En net als bij Olympische Spelen vaak met een compleet dorp gebeurt, dat eerst neerzetten voor de werknemers en vooral gebruiken om gewoon reguliere woningzoekenden te voorzien.

[0:37:00] Zeeland speelt een cruciale rol in de nationale energievoorziening.

[0:37:04] Maar dat betekent ook dat we aan Zeeland verplicht zijn om te investeren in de regio.

[0:37:09] Hoe garandeert de minister dat Zeeland een eerlijke verdeling van lusten en lasten krijgt?

[0:37:14] Meneer Vermeer, u heeft een interruptie van mevrouw Bekkelman.

[0:37:18] Ja, voorzitter.

[0:37:20] Ik weet nooit zo goed of ik dit nou serieus...

[0:37:25] Ik kan er niet zo heel goed serieus mee zijn.

[0:37:26] Kijk, ik zie twee grote draaien van coalitiepartijen.

[0:37:30] De een is, ineens willen we energie publiek maken.

[0:37:34] Nou, voorzitter, daar is de SP groot voorstander van.

[0:37:37] Maar waarom dan alleen bij kernenergie?

[0:37:40] Want als stabiliteit, betaalbaarheid zo belangrijk is... zou je ook kunnen zeggen, nou, dan maken we publieke gasopslagen, bijvoorbeeld.

[0:37:47] Dus waarom kiest u alleen bij kernenergie daarvoor en vervolgens...

[0:37:52] We zitten in een gigantische wooncrisis.

[0:37:54] We hebben woningen nodig voor heel veel mensen.

[0:37:56] En dan hoor ik de BB zeggen... die gaan we eerst gebruiken voor honderden, duizenden arbeidsmigranten.

[0:38:05] Waarom draaien coalitiepartijen zo hard op hun eigen standpunten... alleen maar om kernenergie mogelijk te maken?

[0:38:13] Zien ze niet dat...

[0:38:16] die publieke energievoorziening en die wooncrisis oplossen... veel beter gaat als we die nucleaire droom loslaten.

[0:38:27] Ja, voorzitter.

[0:38:28] Nogal veel vooroordelen en meerdere vragen in één interruptie.

[0:38:33] Allereerst mijn voorstel om tijdelijke huisvesting van werknemers ook te zorgen... dat dat ook permanent daarna gebruikt kan worden voor andere woningzoekenden... lijkt me gewoon een hele slimme oplossing, omdat wij hier projecten kunnen combineren.

[0:38:48] En niet ter vervanging van andere woningbouwprojecten, maar als extra woningbouwprojecten.

[0:38:54] En dat is punt 1.

[0:38:55] Punt 2, ja, ik weet niet wie er hier aan het draaien is, maar we zitten hier met heel veel partijen ook aan het praten over publieke belangen in warmtenetten.

[0:39:05] Wij hebben staatsdeelnemingen in de hele energieinfrastructuur, dus...

[0:39:10] Ja, dit is een interruptie op een niet bestaand probleem en een niet bestaande draai.

[0:39:15] En wat BBB betreft zijn basisvoorzieningen, ja, die zien wij.

[0:39:21] Ja, daar denken wij soms best wel mee met de SP dat die overwogen moet worden... of we die niet voor een deel in publieke handen laten komen... om zaken te versnellen en ook om de grote investeringsbehoeften mogelijk te maken.

[0:39:34] Maar...

[0:39:35] Juist, en ik zou beginnen met het punt van de kleine reactoren, die SMA's.

[0:39:45] Die zijn juist meer geschikt voor private investeringen.

[0:39:48] En daar moeten we een goede balans in vinden.

[0:39:50] Maar als er morgen een private investeerder komt... dan hebben we misschien een vijfde kerncentrale of een zesde of een zevende wat mij betreft.

[0:39:59] Mevrouw Bekkerman.

[0:40:00] Ja, voorzitter.

[0:40:01] Goed.

[0:40:02] Ik zie het maar als een grote winst dat er weer gepraat kan worden over een publieke energievoorziening, voorzitter.

[0:40:08] Dat moeten we niet uitstellen tot, nou, wat was het, 2035 met kernenergie.

[0:40:13] Maar kunnen we ook nu in praktijk brengen, voorzitter?

[0:40:16] Dat is even als winst.

[0:40:17] Maar dan mijn vraag.

[0:40:17] Het is toch wel raar dat je zegt, kernenergie, daar moet de regio van profiteren.

[0:40:22] Maar dan moeten eerst...

[0:40:24] Eerst even wachten, want die woningen zijn eerst even voor migranten, maar dan zou ik ook zeggen, welke regio's dan?

[0:40:31] Want is het voor BBB net als NSC zo dat ze niks zien in de Eemshaven?

[0:40:36] En zo ja, welke stappen willen ze dan zetten om te zorgen dat Groningen niet in beeld is voor een kerncentrale?

[0:40:43] Ja, voorzitter, weer een mix van allerlei vragen.

[0:40:48] Ik heb het woord migranten niet genoemd.

[0:40:50] Ik heb hier gezegd tijdelijke werknemers.

[0:40:53] Ik heb hier niet gezegd waar die vandaan moeten komen.

[0:40:58] Ik heb niet gezegd waar die vandaan moeten komen, dat het migranten zijn.

[0:41:01] En ik geef duidelijk aan dat dit een extra kans is om meer huisvesting te creëren.

[0:41:08] Omdat een deel van de financiering van de kerncentrale ook zit in de huisvesting van al die mensen die daar aan het werk moeten.

[0:41:16] Daar zit ook een deel van de investeringen zullen daarvoor nodig zijn.

[0:41:19] En hier kunnen we gewoon, ik haat het woord eigenlijk, een koppelkans zie ik hier, om twee dingen aan elkaar te koppelen.

[0:41:27] En daarmee twee doelen te bereiken.

[0:41:29] Twee voor de prijs van één, mevrouw Beckerman.

[0:41:32] Dank u wel.

[0:41:32] U vervolgt uw betoog.

[0:41:33] U heeft nog twee minuten.

[0:41:34] Sorry, mevrouw Rodekerk.

[0:41:35] Ja, mevrouw Rodekerk met een instructie.

[0:41:37] Ja, dank voorzitter.

[0:41:38] Want ik probeer toch nog iets scherper te krijgen.

[0:41:40] Wij delen inderdaad het belang van kernenergie.

[0:41:42] Maar nu heeft de heer Vermeer voorgesteld om het Klimaatfonds open te stellen voor boeren.

[0:41:50] Nou, dat is iets wat je zou kunnen doen.

[0:41:52] Maar dan is de vraag, waar houdt de heer Vermeer dan die vijf miljard vandaan?

[0:41:56] Want als ik kijk naar wat er in het Klimaatfonds zit, dan zie ik dat eigenlijk alle middelen zijn ofwel toegekend dan wel gereserveerd.

[0:42:04] Het enige nog beschikbaar budget is die 14,5 miljard voor kernenergie.

[0:42:08] Dus graag de vraag beantwoorden, waar moet dit geld vandaan komen?

[0:42:12] De heer Vermeer.

[0:42:13] Voorzitter, punt 1.

[0:42:15] Ik heb niet voorgesteld om dit te doen, maar ik vind het wel een heel goed idee.

[0:42:20] Onze Eerste Kamer-fractie heeft een motie meegetekend die inderdaad voorstelt om ook boeren toegang te geven, de landbouw toegang te geven tot de klimaatfonds.

[0:42:33] Iets waar wij zelf ook al anderhalf jaar voor pleiten.

[0:42:36] Dat, punt 1.

[0:42:38] Als mevrouw Rodekerk de motie zelf ook gelezen heeft, dan heeft ze hopelijk ook gelezen dat er staat zodanige maatregelen te nemen dat in het klimaatfonds 5 miljard beschikbaar is.

[0:42:51] Hier staat niet je moet het weghalen bij kernenergie.

[0:42:54] Er staat zelfs niet je moet het weghalen bij andere dingen die daar aangelabeld zijn.

[0:42:59] Er staat alleen maatregelen te nemen dat het beschikbaar is.

[0:43:02] Nou, daar zijn meerdere oplossingen voor en die zullen we vast aan de orde hebben in de volgende begrotingsbehandelingen.

[0:43:10] Mevrouw Rodekerk.

[0:43:11] Ik heb de motie zeker gelezen, sterker nog, D60 staat ook onder deze motie.

[0:43:15] Dus een hele mooie samenwerking dacht ik nou vanuit BBB en D60 om wat voor de boeren te doen.

[0:43:22] Maar ja, als ik dan vraag waar moet volgens de heer Vermeer het geld vandaan komen, dan krijg ik dus geen antwoord op mijn vraag.

[0:43:28] En dat vind ik wel heel interessant.

[0:43:30] Want ja, dat is dan een soort gratis bier weer voorstellen, toch?

[0:43:34] Of heeft BBB een ander idee bij zeggen... nou, volgens mij zou je het uit kernenergie kunnen halen.

[0:43:39] Maar ik hoor graag van de heer Vermeer waar hij dat geld af en aan haalt.

[0:43:41] De heer Vermeer.

[0:43:43] Ja, voorzitter, dat is heel opmerkelijk dat iemand zegt in dezelfde zin... ik sta er zelf ook onder als partij en ik noem het een gratis biermotie... waarbij ik moet zeggen waar het vandaan moet komen.

[0:43:54] Maar ik neem die uitdaging uiteraard graag aan.

[0:43:57] Ik denk dat wij gewoon extra ruimte moeten creëren.

[0:44:01] Kijken of wij dit jaar voldoende meevallers hebben op de begroting.

[0:44:05] Zodat wij hier incidenteel misschien geld bij kunnen storten in het klimaatfonds.

[0:44:09] Zodat ook boeren kunnen bijdragen.

[0:44:12] En uit het klimaatfonds bijdragers kunnen krijgen.

[0:44:17] Om te verduurzamen.

[0:44:19] En we hebben niet voor niets in het hoofdlijnenakkoord opgenomen, daar hebben we uitgebreid over gediscussieerd, dat als bepaalde doelstellingen niet gehaald worden, bepaalde instrumenten niet voldoen of niet ingezet kunnen worden, dat het dan de verplicht is van de coalitie om ook alternatieve oplossingen te zoeken.

[0:44:36] Nou, toegang geven van de landbouw aan het klimaatfonds... is nou juist een van die opmerkingen, een van die oplossingsrichtingen... om toch een betere stap te kunnen maken om onze doelstellingen te halen.

[0:44:49] En in de andere debatten is mij dat ook al vaak gevraagd.

[0:44:53] Wat wilt u allemaal niet?

[0:44:54] Nou, ik wil bijvoorbeeld geen windmolens op land.

[0:44:57] Maar wat wilt u dan wel?

[0:44:58] Ik wil dat landbouw toegang krijgt tot het klimaatfonds... zodat ook hier extra bijdrage aan de doelstellingen geleverd kan worden.

[0:45:07] Dank u wel.

[0:45:08] Mevrouw, nog een interruptie?

[0:45:10] Iets korter alstublieft, mevrouw Rodekerk.

[0:45:12] Ga je gang.

[0:45:15] Nou ja, ik weet wat de heer Vermeer allemaal niet wil.

[0:45:17] Dat is mij bekend.

[0:45:17] Maar de vraag is dus, wat wil hij wel?

[0:45:19] Nou, ik concludeer.

[0:45:21] Die motie is niks mis mee.

[0:45:22] Daar staan we onder.

[0:45:22] Het is een prachtige motie.

[0:45:24] Maar vervolgens, als dan de vraag wordt gesteld aan de coalitiepartij BBB... waar moet het geld vandaan komen?

[0:45:28] Dat er geen antwoord op komt.

[0:45:30] Dat vind ik jammer.

[0:45:31] Het klinkt dan eigenlijk meer als een voorstel wat BBB hier doet... om niet weersmaat te laten oplossen voor boeren... maar dan te zeggen, minister Hermans, gaat u het dan maar doen... en kijken we op die manier of het geregeld wordt.

[0:45:44] Is dat dan de conclusie van dit verhaal?

[0:45:46] Even meer.

[0:45:47] Voorzitter, dat kan uw conclusie zijn, maar dat is een hele aparte.

[0:45:52] Want het is ook niet de minister die iets op moet lossen.

[0:45:55] En als er bijdrages geleverd kunnen worden vanuit de landbouw aan klimaatdoelstellingen, dan is het niet de minister die die bijdrage levert, maar dan zijn het die landbouwers die die bijdrage leveren.

[0:46:07] Zo werkt het.

[0:46:11] Ik snap eigenlijk inmiddels niet meer waarom u zelf onder de motie bent gaan staan.

[0:46:15] Maar dat zal u vast nog een keer uitleggen.

[0:46:21] Nou voorzitter, ik denk dat D66 heel goed begrijpt waarom hij onder het voorstel is gaan staan.

[0:46:26] En ook steun zal betuigen aan het voorstel om nu de initiatiefwet om inderdaad het klimaatfonds open te stellen.

[0:46:33] Ook voor landbouw.

[0:46:35] Omdat we zien dat er enorm een noodzaak is om ook boeren te helpen.

[0:46:38] En ik ben blij dat de BBB die noodzaak nu ook ziet.

[0:46:40] En inderdaad dit voorstel steunt.

[0:46:43] Maar dan blijft toch de vraag.

[0:46:44] Oké, 5 miljard is een reëel bedrag.

[0:46:47] Waar wil de heer Vermeer dat vandaan halen?

[0:46:50] Is dat inderdaad of uit geld wat nu nog niet gealloceerd is, ook niet binnenkort gealloceerd gaat worden, dat gaat ver na 2030 zijn, dus vanuit de kernenergiegelden.

[0:47:01] Of inderdaad zegt de BBB hier dat het klimaatfonds moet met 5 miljard omhoog.

[0:47:05] Kan ook een duidelijke inzet zijn richting voorjaarsnota.

[0:47:08] Vind ik interessant.

[0:47:11] Dank u wel, voorzitter.

[0:47:12] Eerst wil ik toch even ingaan op het begin van de vraag van mevrouw Kreugen, dat BBB nu ook ziet dat landbouw bijdragen kan leveren.

[0:47:21] Nou, wij zagen dat al langer en we hebben daar zelfs een partij voor opgericht.

[0:47:25] Dus dat hoeft u ons niet aan te wrijven, dat wij daar een nieuw inzicht hebben.

[0:47:31] Over waar dat geld vandaan moet komen, daar zullen wij het met elkaar over moeten hebben.

[0:47:34] Als er geld nu in het klimaatfonds zit wat gewoon niet besteedbaar is of besteedbaar kan worden, dan zouden we dat nu direct al voor de landbouw kunnen aanwijzen.

[0:47:47] Maar zoals ik het begrepen heb, zijn alle percelen zo'n beetje toegewezen.

[0:47:51] En is dat geld gealloceerd voor specifieke doelen, waaronder kernenergie.

[0:47:56] En daar willen wij absoluut niet aan torden.

[0:47:58] En dan is de enige oplossing dat er een extra storting in het Klimaatfonds plaats moet vinden.

[0:48:03] En dan moet je gewoon in de begrotingen gaan kijken wat dan de beste jaren zijn om dat erin te stoppen.

[0:48:10] Is dat de komende jaren elk jaar een klein bedrag?

[0:48:13] Die kops zie ik al heel moeilijk kijken, maar...

[0:48:17] Die ga ik vast nog overtuigen.

[0:48:19] Of hebben we dit jaar zodanige meevallers dat we dat dit jaar al kunnen regelen.

[0:48:24] Dus dat moeten wij gewoon bekijken hoe we dat ordentelijk voor elkaar kunnen krijgen.

[0:48:29] Dank u wel, mevrouw Kreuger.

[0:48:31] Het woord ordentelijk in deze is wel apart.

[0:48:34] Net zoals de uitspraak dat er harde afspraken zijn in het coalitieakkoord.

[0:48:38] Want het voelt allemaal nogal wiebelig.

[0:48:43] Wat ik nu begrijp is dat eigenlijk de BBB nu heeft gezegd... ja, er moet 5 miljard komen voor de landbouw uit het klimaatfonds.

[0:48:51] Eerder is natuurlijk dat fonds in de onderhandelingen weggegeven, maar dat moet er toch weer komen.

[0:48:56] Het moet in het klimaatfonds, maar het mag niet ten koste gaan van kernenergie.

[0:49:01] Dus het betekent 5 miljard extra op de begroting van het klimaatfonds.

[0:49:05] Dat dat de uitkomst voor de voorjaarsnood is.

[0:49:11] Voorzitter, wij zijn absoluut niet wiebelig.

[0:49:14] Ik vind weersafhankelijke stroom, dat vind ik pas wiebelig.

[0:49:17] En daarom zit ik hier in een kernenergie-debat... stevig te pleiten voor constante energieaanvoer... via onder andere kerncentrales.

[0:49:26] Verder is het zo dat wij eerder dat niet weggegeven hebben.

[0:49:31] Want dit gaat om heel ander geld.

[0:49:33] Het geld wat er eerst was, was voor een boerenoprotfonds.

[0:49:37] En dat was vooral bedoeld om boeren uit te kopen...

[0:49:40] Ik zal het, u ontkent dat, ik hoor allemaal verbale en non-verbale reacties zie ik.

[0:00:00] 7,4 miljard euro was voor de beëindiging van veehouderijen.

[0:49:51] Is dat voor toekomstige boeren?

[0:49:53] Nee, beëindiging.

[0:00:00] 6,9 miljard euro voor de afwaardering en extensivering van landbouwgrond.

[0:50:00] Afwaardering, extensivering.

[0:00:00] 2,3 miljard voor natuuruitbreiding.

[0:50:06] Landbouw?

[0:50:06] Nee.

[0:00:00] 0,8 miljard voor watermaatregelen.

[0:50:10] Dus dit had gewoon een hele andere doelstelling.

[0:50:13] Dat was ook bijvoorbeeld de reden waarom de heer Omtzigt het een duizendingendoekje noemde.

[0:50:20] Het moest geen duizendingendoekje zijn, maar een eendingendoekje.

[0:50:22] Het moest voor de landbouw zijn.

[0:50:24] En dat was het niet.

[0:50:25] Dus we hebben in ieder geval niets weggegeven wat van waarde was voor de landbouw.

[0:50:31] En dat is even... Ja, ik zie er al enige heren daar aan de andere kant... die in programma's overal dit proberen te verkondigen... alsof dit een hele domme actie van BBB zou zijn.

[0:50:43] Maar wij hebben hier zeer goed over nagedacht.

[0:50:46] Met name vanuit de reden waar dit fonds voor bedoeld was.

[0:50:50] En wat ons betreft, wat onze beoordeling betreft, was het de boerenoprotfonds.

[0:50:55] En niet een transitiefonds naar een betere landbouw.

[0:50:58] En dat is de reden dat we dit gedaan hebben.

[0:51:00] En u kunt het niet met die keuze eens zijn.

[0:51:04] Maar het moet niet geframed worden.

[0:51:05] Kijk, want dat is natuurlijk heel makkelijk.

[0:51:07] Iemand die een andere mening heeft dom noemen.

[0:51:09] Maar daar gaan we het hier in het debat met elkaar geen streep verder mee komen.

[0:51:14] Voorzitter, mag ik een punt van orde maken?

[0:51:16] We zitten zo langzamerhand in een boerenlandbouwdebat.

[0:51:19] En ik dacht dat we het over kernenergie hadden.

[0:51:20] Dus ik hoop, gelet op de korte tijd die we eigenlijk hebben, dat we ons concentreren op kernenergie.

[0:51:27] waarvan acte de heer Grim is, met een interruptie.

[0:51:30] Ja, voorzitter, excuus voor de heer Eerdmans... maar ik kom echt wel toe aan een stralende toekomst... maar eerst ga ik hier nog even op in.

[0:51:37] En ik wil eigenlijk beginnen met een groot compliment voor de heer Vermeer.

[0:51:42] Maar hij maakt het me wel moeilijk... met hoe hij dat vorige fonds, dat transitiefonds, wegframet.

[0:51:48] Want ik vind het echt een groot compliment... dat je gewoon je blunder tijdens de formatie inziet... en nu zegt van...

[0:51:56] Er moet toch geld zijn, want we kunnen niet alle ondernemers in Nederland helpen bij allerlei investeringen die ze moeten doen om schoner te produceren en minder emissies te hebben.

[0:52:05] Behalve de boeren, want die laat je dan in de kou staan.

[0:52:08] Dus ik vind het oprecht goed, beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.

[0:52:15] En dan kan ik nu van jij bakken dat het niet klopt.

[0:52:17] Maakt niet uit.

[0:52:19] Ik heb een oplossing voor het financiële probleem.

[0:52:21] Ik ben benieuwd hoe de heer Vermeer daar tegen aankijkt.

[0:52:23] Want je kunt inderdaad, ik snap dat het gevoelig ligt in de coalitie, dit is als spleitsvorm genoeg, dat je niet zegt dat het perceel van kernenergie moet kleiner.

[0:52:31] Maar we hebben wel van de minister gehoord, in 2035, denk het niet.

[0:52:35] Terwijl de looptijd van het fonds en van het hoofdlijnakkoord is tot 2035.

[0:52:41] Je weet dat je tot zeker 2040 gaat investeren.

[0:52:44] Er staan wel jaarschijven van 1 miljard 750 miljoen voor kernenergie.

[0:52:52] Dat kan niet in 2033, 1934 en 1935 worden uitgegeven.

[0:52:55] Maar later zal het geld gebruiken voor landbouw.

[0:52:58] Vindt de heer Vermeer dat niet een interessant idee om het fonds de looptijd te verlengen... en het geld in de tussentijd te besteden aan zaken die wel uitgevoerd kunnen worden in eind jaren 20, begin jaren 30?

[0:53:09] Punt.

[0:53:09] De heer Vermeer.

[0:53:11] Ja, voorzitter, toch weer de heer Grinwist die probeert dit te framen als een blunder.

[0:53:16] Ik heb genoeg blunders gemaakt in mijn leven, maar deze staat absoluut niet op dat lijstje.

[0:53:21] Deze hebben we bij volle verstand genomen en daar sta ik nog steeds 100% achter.

[0:53:27] Dat punt één.

[0:53:29] Punt twee, de oplossing die de heer Grinwis hier voorstelt, daar spreekt hij zichzelf eigenlijk in tegen.

[0:53:33] Dus hij zegt, het duurt langer dan de looptijd.

[0:53:36] Vervolgens had hij in zijn verhaal ook nog over de looptijd verlengen.

[0:53:40] Maar met het verlengen van de looptijd creëer je geen extra geld.

[0:53:43] Dus dat is geen oplossing.

[0:53:47] Extra jaarschijf, u kunt het allemaal noemen wat u wilt, maar dat fonds is een afgebakerd fonds.

[0:53:51] En een fonds verlengen maakt de inhoud niet groter.

[0:53:55] Als u deze kam groter maakt, zit er nog steeds niet meer water in.

[0:53:59] Dus dat is geen oplossing, meneer Grimwees.

[0:54:01] Ik hoor graag van u straks een betere.

[0:54:03] Dank, meneer Vermeer.

[0:54:06] Mevrouw Postma, met een interruptie.

[0:54:10] Nog steeds niet naar uw laatste twee minuten?

[0:54:11] Nee, zeker niet.

[0:54:13] Ik vond het voorstel van de heer Grimwees een beetje lijken op het buy-now-pay-later-principe, waar we zo tegen zijn.

[0:54:19] Dus laten we het ook niet op deze manier gaan doen.

[0:54:23] Ik hoorde dat we opeens 5 miljard, dat is nogal veel op dat fonds, maar even ergens moeten gaan vinden.

[0:54:31] Dus ik zou toch echt wel wat concreter willen horen van de heer Vermeer.

[0:54:36] Waar moet dat dan gevonden worden?

[0:54:37] Gaan we de BTW omhoog gooien?

[0:54:39] Gaan we iets anders doen om het binnen te halen?

[0:54:41] Wat is het plan wat erachter ligt?

[0:54:43] Het komt allemaal zo onzorgvuldig over.

[0:54:46] En ik zou graag zien waar dat bedrag van 5 miljard dan vandaan komt.

[0:54:52] Ik vind het onzorgvuldig om niet te luisteren naar wat ik net allemaal al gezegd heb hierover.

[0:54:56] Want het is gewoon een herhaling van zetten.

[0:54:59] Dus het komt niet uit het huidige fonds.

[0:55:03] En in de motie stond ook zodanige maatregelen te nemen dat het beschikbaar is.

[0:55:11] Mevrouw Posma, we gaan niet buiten de microfoon om het debat te voeren.

[0:55:14] Meneer Vermeer is nog bezig met zijn antwoord en dan kunt u nog een keer interrumperen als u de zin in heeft.

[0:55:18] Ja, u bent u weer een interruptie kwijt, maar dat is allemaal prima.

[0:55:23] Wat ik net ook aangaf, wij moeten ook kijken of wij bijvoorbeeld uit het resultaat van dit jaar, want ik verwacht dat wij...

[0:55:32] Ja, minstens.

[0:55:33] Maar daar zullen we het binnenkort wel over hebben.

[0:55:36] Ik denk dat wij namelijk een veel beter begrotingsresultaat halen... als dat in de begroting... of werkelijk resultaat halen dan in de begroting stond.

[0:55:46] Dus wellicht is hier incidentgeleel geld voor in te zetten.

[0:55:50] En daar zullen we naar moeten kijken.

[0:55:51] En anders bij de voorjaarsnota.

[0:55:55] Dank u wel.

[0:55:56] Dan zijn er verder geen interrupties.

[0:55:58] Dus dan vervolgt u betogen.

[0:55:59] U heeft nog twee minuten.

[0:56:01] Ja, dus we moeten ook kijken naar kleinere SMR's, sommige zelfs met de omvang van een zeecontainer, die een belangrijke rol kunnen vervullen in onze toekomstige energievoorziening.

[0:56:12] En niet alleen voor de elektriciteitslevering, maar ook voor warmtelevering.

[0:56:16] Want ook daar hebben wij grote uitdagingen op het aantal bronnen wat wij hebben voor onze warmtenetten.

[0:56:22] Canada en Engeland zijn al koplopers en voor Nederland liggen hier ook echt kansen.

[0:56:28] Ik wil graag de minister vragen of er ook locaties worden onderzocht voor de eerste SMA-projecten en hoe die vergunningverlening wordt voorbereid.

[0:56:35] Meerdere provincies hebben al aangegeven hier zeer geïnteresseerd in te zijn en stappen in te willen maken.

[0:56:42] Verder, de financiering en de overheidsdeelname.

[0:56:45] Voorzitter, de bouw van kentcentrales vereist significante financiële steun van de overheid.

[0:56:50] Publiek-private samenwerking kan helpen, maar financiers stellen hoge eisen aan rendementen en garanties vooraf.

[0:56:58] Ik heb nog wel een vraag over de topsector energie.

[0:57:02] Klopt het?

[0:57:03] Ik heb geluiden gehoord dat de topsector energie KenEnergie niet in haar programma's toelaat.

[0:57:09] En ik zou heel graag horen waarom niet.

[0:57:11] En wat de minister hier aan kan gaan doen als dat blijkt te kloppen wat ik hierover zeg.

[0:57:20] Voorzitter, de energietransitie is geen experiment, maar een strategische keuze voor de lange termijn.

[0:57:26] En de regio's waar kerncentrales komen, moeten er ook zelf beter van worden en niet alleen maar lasten ervaren.

[0:57:32] De minister heeft de kans om Nederland energie onafhankelijk te maken, de energievoorziening stabiel te maken, de energierekening van burgers en bedrijven omlaag te brengen en de regio's die deze verantwoordelijkheid dragen structureel te versterken.

[0:57:47] Laten we wat ons betreft geen tijd meer verliezen met nog meer rapporten schrijven en deze kansen met beide handen aangrijpen.

[0:57:54] Dank u wel.

[0:57:57] Dank u wel.

[0:57:58] Dan is het de beurt aan mevrouw Kreuger van GroenLinks PvdA.

[0:58:02] Dank u wel voorzitter.

[0:58:02] En ook voor de mensen in deze Kamer die sterk voorstander zijn van de bouw van nieuwe kerncentrales, moet de brief van de minister, de laatste brief, toch als een koude douche zijn geweest.

[0:58:13] Uit de marktconsultatie blijkt dat er geen interesse was bij marktpartijen om te investeren.

[0:58:18] Ook niet met flinke subsidies.

[0:58:21] Klopt het dan dat de conclusie van de minister is dat de overheid van plan is het geheel te financieren?

[0:58:27] En dan lijkt het me toch wel behoorlijk relevant om te weten over welke kosten we het nou eigenlijk hebben.

[0:58:33] Op onze eerdere Kamervragen van november was het antwoord dat het kabinet zelf geen kosten heeft geraamd, omdat slecht zicht is op een overheidsbijdrage.

[0:58:43] Maar als nu blijkt dat het eigenlijk het geheel gefinancierd moet worden, dan moeten we toch weten hoeveel het gaat kosten.

[0:58:49] Dus de vraag aan de minister of ze enig idee heeft over de kosten die gepaard gaan met de bouw van vier kerncentrales.

[0:58:55] Oorde groot.

[0:58:56] Is het twee keer zoveel als nu gereserveerd?

[0:58:57] Drie keer?

[0:58:58] Vier keer?

[0:58:58] Waar hebben we het over?

[0:59:00] En ook zou ik echt heel graag zien dat de Algemene Rekenkamer hierop meekijkt.

[0:59:04] Welke financiële risico's halen we onszelf op de hals?

[0:59:07] En het Franse Rekenkamerrapport wat recent is uitgekomen, dat zou ik daar dan ook graag betrokken bij zien.

[0:59:14] En overigens het ontluisterende artikel dit weekend over de bouw van de reactor in Petten.

[0:59:19] Dat geeft toch wel aan hoe snel tijd en geld oploopt als je bezig bent met kernenergie of kerntechnologie.

[0:59:28] En de voorbeelden uit andere landen zoals Hinkley en Flamanville illustreren dit ook.

[0:59:32] En heeft de minister eigenlijk enige aanleiding om te denken dat het hier in Nederland eigenlijk allemaal een stuk sneller en goedkoper kan dan in andere landen?

[0:59:40] Er is nu 14 miljard gereserveerd.

[0:59:42] En dat is natuurlijk aan de ene kant een duizendwekkende hoeveelheid geld als je bedenkt wat je er allemaal mee zou kunnen doen.

[0:59:48] Bijvoorbeeld 5 miljard om boeren te helpen.

[0:59:51] Of je zou heel veel kunnen doen aan het isoleren van woningen, van mensen die nu nog geen eens toegang hebben tot een noodfonds wat dit kabinet niet voor elkaar krijgt.

[1:00:00] Maar de vraag is toch dat die 14 miljard... Aan de ene kant kunnen we er heel veel mee doen op de korte termijn om echt dingen voor elkaar te krijgen.

[1:00:09] En aan de andere kant is het echt te weinig als je vier kerncentrales wil realiseren.

[1:00:13] Dus hoe gaat de minister daar nou mee om?

[1:00:17] Dan.

[1:00:18] In het advies van de commissie-meer wordt gevraagd om de onderbouwing van nut en noodzaak van nieuwe kerncentrales.

[1:00:24] En die vraag heb ik ook.

[1:00:25] Vanuit de energiesector zelf komt de oproep voor de specifieke behoefte die er na 2035 is voor flexibel CO2-vrij vermogen...

[1:00:34] Doe een techniekneutrale tender.

[1:00:37] Hoe kijkt de minister nou naar zo'n oproep uit de sector zelf?

[1:00:40] Wat is de reden dat het koetkekoet vier kerncentrales moeten zijn?

[1:00:44] Is dat louter omdat daar een politiek besluit voor ligt?

[1:00:48] Het voelt zo weinig rationeel allemaal.

[1:00:51] En dan de planning.

[1:00:52] Klopt het dat de minister het jaartal waarop de nieuwe kerncentrales operationeel zouden moeten zijn, heeft losgelaten?

[1:00:59] Ik lees het nergens meer in de Kamerbrieven.

[1:01:02] Die 2035 is weg, maar wat is het dan nu?

[1:01:04] Is het 2040?

[1:01:06] En wat betekent dat?

[1:01:07] Is het later?

[1:01:09] En wat betekent dat voor de rest van de planning van ons energiesysteem?

[1:01:12] Diepe aanlanding van wind op zee, elektrificatie van de industrie.

[1:01:16] We moeten door.

[1:01:17] Kan de minister mij garanderen dat de uitermate onzekere toekomst van kern in Nederland geen impact gaat hebben op de noodzakelijke uitrol van zon, wind en waterstof?

[1:01:29] Dan voorzitter, de locaties.

[1:01:31] Sorry mevrouw Kreuger, voordat u verder gaat.

[1:01:32] U heeft een interruptie van de heer Erkens.

[1:01:34] Ja voorzitter, er wordt natuurlijk met bedragen gestrooid.

[1:01:36] Dus dat kernenergie duur is, wordt geïmpliceerd hier.

[1:01:40] Na een kerncentrale kost gemiddeld ongeveer zijn inschatting nu 10 miljard.

[1:01:43] Nu de lessen zijn geleerd.

[0:00:00] 4 stuks af 40 miljard betekent.

[1:01:47] Het geld en het klimaat van ze ook onvoldoende is.

[1:01:49] Dat weten we allemaal met elkaar.

[1:01:50] Daarom is het ook een startbedrag om alle processen te starten en de aanbesteding voor te bereiden.

[1:01:54] Om te laten zien dat je serieus bent.

[1:01:56] Maar wat ik mevrouw Kreuger wil vragen is of ze de kosten van hernieuwbaar dan wel acceptabel vindt voor Nederlandse huishoudens.

[1:02:01] Want wij gaan 220 miljard euro uitgeven om het stroomnet te verzwaren tot 2040.

[1:02:05] Dat is nog los van alle kosten rondom congestiemanagement.

[1:02:09] Opslag, batterijen, regelbaar vermogen.

[1:02:11] Dat zijn allemaal kosten die de Nederlandse huishoudens dragen.

[1:02:14] Waarom vinden die kosten dan niet belangrijk?

[1:02:16] Voorzitter, we weten met z'n allen dat de energietransitie geld gaat kosten.

[1:02:21] Alleen wat de heer Erkens nu suggereert is dat die kosten over verzwaring van het net, de kosten om diepe aanleiding van wind op zee voor elkaar te krijgen, de kosten die we hebben voor elektrificatie als dof die wegvallen op het moment dat je die vier kerncentrales bouwt.

[1:02:35] Dat is natuurlijk onzin.

[1:02:37] Waarmelijk, die vier kerncentrales staan er na 2040.

[1:02:41] En tot die tijd maken we al enorme stappen om ons hele elektriciteitssysteem te verduurzamen.

[1:02:46] Bovendien gaan die vier kerncentrales, van de minister heb ik gelezen, 15%, misschien 20%.

[1:02:53] ...van het totale opwek zijn in praktijk.

[1:02:57] Dus we moeten met z'n allen goed kijken hoe we inderdaad de energietransitie financieren.

[1:03:03] En ik heb daarbij hele serieuze vragen over de kosten van kernenergie.

[1:03:07] En ik hoop eigenlijk dat de VVD die ook heeft.

[1:03:10] Maar die lijkt nu een beetje zich te verslikken in een soort kerncommunisme.

[1:03:14] Meneer Erkens.

[1:03:16] Hoe mooi juist dat we met kernenergie wel tot betaalbare energie... zouden kunnen komen voor Nederlandse huishoudens.

[1:03:20] Want mevrouw Kreuger laat nu lijken dat de bouw van kerncentrales... eigenlijk niet nodig is, want al die andere kosten moeten we toch maken.

[1:03:28] Veel experts zeggen dat als je een groter aandeel kernenergie in de mix hebt... dat ook de systeemkosten lager worden.

[1:03:34] Dat zijn eigenlijk allemaal kosten die op het bordje van de Nederlandse belastingbetaler vallen.

[1:03:38] En we zien bijvoorbeeld ook bij wind op zee nu...

[1:03:40] een hele grote lobby starten om ook daar met meer subsidies of prijsgaranties te gaan werken.

[1:03:44] Omdat het business case van hernieuwbaar steeds slechter wordt naarmate je meer hebt.

[1:03:49] Omdat natuurlijk iedereen met negatieve prijzen met elkaar concurreert.

[1:03:51] Geen investeerder wil zich daar nog aan branden.

[1:03:53] Dus juist als u die klimaattransitie van belang zou vinden, waarom blijft u toch tegen kernenergie?

[1:03:59] Wat er op dit moment met wind op zee aan de hand is, is dat je eigenlijk ziet dat wij aanbod stimuleren en dat de vraag achterblijft.

[1:04:09] En dat eigenlijk dat hele traject wat deze minister in gang heeft gezet met de maatwerkafspraken...

[1:04:14] gewoon te langzaam gaat en onvoldoende elektrificatie aanjaagt.

[1:04:19] Dat is een transitie die de afkomende tien jaar moet plaatsvinden.

[1:04:23] Daar zit echt haast op.

[1:04:25] En de hele discussie over hoe en wat en of kernenergie in de mix is... dat is een discussie die speelt reëel gezien, als ik de minister zelf moet geloven, ver na 2035.

[1:04:36] Dus we gaan sowieso een transitie meemaken...

[1:04:39] En daar inderdaad komen kosten bij kijken.

[1:04:41] Dan moeten we heel goed kijken hoe we die goed beleggen.

[1:04:42] Dan moeten we kijken hoe we dat op een eerlijke manier doen.

[1:04:45] Ik ben blij dat de VVD daar ook wakker op is.

[1:04:48] Maar we moeten nou niet doen alsof die kerncentrales iets doen voor de discussie tot 2035.

[1:04:53] Want dat, geeft de minister zelf ook aan, is gewoon niet waar.

[1:05:04] Dan over de locatie.

[1:05:05] De studie naar de impact op het gebied rond borstelen is zorgelijk.

[1:05:10] En ik hoorde mevrouw Posma net zeggen dat zij met mensen heeft gesproken die allemaal staan te springen om kerncentrales en graag duidelijkheid willen.

[1:05:17] Ik ben benieuwd met hoeveel omwonenden mensen in het dorp ze dan heeft gesproken.

[1:05:23] Want die twee kerncentrales die passen sowieso niet op de locatie van de huidige centrale als je de borstelse voorwaarden serieus neemt.

[1:05:30] Mensen maken zich grote zorgen over de impact van tien of vijf jaar een mega bouwoperatie.

[1:05:36] En de druk op woningen vanuit de duizenden arbeidsmigranten, het verkeer.

[1:05:40] Snapt de minister deze zorgen?

[1:05:42] En hoe serieus is dan ook de locatie Terneuzen?

[1:05:45] Want die is nu opeens uit de lucht komen vallen.

[1:05:48] Begint daar dan nu ook dat hele participatieproces?

[1:05:50] ...dat bij borstel heeft geleid tot de borstelse voorwaarden.

[1:05:54] En dan voorzitter.

[1:05:56] Misschien wel het meest pijnlijke besluit van de minister.

[1:05:58] Groningen.

[1:05:59] De minister heeft vandaag één kans.

[1:06:01] Één kans om heel helder te zeggen... ...er komt absoluut geen kerncentrale in Groningen.

[1:06:08] Niet nu, nooit niet.

[1:06:10] En die ruimtelijke reservering die er is, die moet geschrapt.

[1:06:13] En dan valt ook volgens mij de juridische noodzaak... ...die de minister nu schetst van de landadvocaat.

[1:06:20] Dan tot slot, ik weet niet hoeveel tijd ik nog heb.

[1:06:23] Nog 15 seconden.

[1:06:24] Nou, heel snel.

[1:06:25] Een ander iets waar ik hoop dat de minister zich vandaag over uitspreekt... is je kan een discussie hebben over SMR's.

[1:06:31] Die vindt nu duidelijk plaats.

[1:06:32] Maar dat voor al die gemeenten en provincies waar dan nu gezegd wordt... we gaan niet door met de opwek van energie lokaal in het energiesysteem... want we bouwen een SMR.

[1:06:45] Die SMR staat er niet voor 2030.

[1:06:46] En ik hoop dat de minister dat vandaag ook gewoon duidelijk maakt.

[1:06:50] Dank u wel.

[1:06:51] Dank u wel.

[1:06:51] Een interruptie van de heer Bontebal.

[1:06:53] Voorzitter, we hebben het vandaag over kernspleiting en over kernfusie.

[1:06:57] En bij fusies moet ik denken aan de nieuwe partij op links die er straks gaat komen.

[1:07:03] En toen dacht ik, gaat die nieuwe club ook eens een keer op een frisse manier... een hernieuwd standpunt op het gebied van kernenergie innemen?

[1:07:14] Ook andere sociaaldemocraten zijn op andere plekken in de wereld voor kernenergie.

[1:07:19] Ik weet dat er in Finland een hele groene coalitie zit...

[1:07:22] met parlementarissen die erg voorstander zijn van kernenergie.

[1:07:27] Dus gaat dat nieuwe linkse blok... gaat dat straks een frisse, moderne visie op kernenergie neerleggen... als onderdeel van een toekomstig klimaatneutraal energiesysteem?

[1:07:38] Dank u wel, mevrouw Kreuger.

[1:07:40] Ja, voorzitter, die frisse nieuwe partij of dat mooie nieuwe linkse blok... dat bouwt natuurlijk voort op een heel stevig fundament.

[1:07:48] En dat stevige fundament heet ook ons verkiezingsprogramma onder andere.

[1:07:53] En kijk, volgens mij is even los, en daar begon ik ook met... ook de sterkste voorstanders van kernenergie... en daar weet ik dat de heer Bontenwal er één van is... die zal toch met heel veel moeite moeten lezen deze Kamerbrief...

[1:08:07] Van de minister.

[1:08:09] En echt moeten denken van oké, wat betekent dit?

[1:08:11] Vier kerncentrales in Nederland.

[1:08:14] Welk budget hangt eraan?

[1:08:15] Past het?

[1:08:16] Is dit een reëel verhaal?

[1:08:18] En voor mij is een fris geluid ook een reëel geluid.

[1:08:25] Ja, een nieuwe frisse partij met hele oude standpunten.

[1:08:28] Dat is dan weer jammer.

[1:08:29] Maar gewoon even twee hele concrete vragen om het serieuzer te doen dan mijn eerste vraag.

[1:08:37] SMR's, is dat voor GroenLinks P van de A wel bespreekbaar?

[1:08:41] En twee, en ik wil daar wel echt concrete antwoorden op, het openhouden van borstelen...

[1:08:45] Is dat ook de wens van GroenLinks PvdA?

[1:08:48] Want er heeft tot lange tijd ook op de website van GroenLinks gestaan... dat ook borstelen, een goed draaiende kerstcentrale, dat die dicht zouden moeten.

[1:08:55] Ik zou op die beide vragen een duidelijke antwoord willen hebben.

[1:08:58] Mevrouw Kreuger.

[1:09:00] Met betrekking tot sms geldt eigenlijk hetzelfde als met het hele betoog wat ik heb.

[1:09:04] Het is op dit moment een tekentafel realiteit of een powerpoint realiteit.

[1:09:12] Waarbij er eigenlijk heel veel onzekerheden zijn over kosten.

[1:09:16] En waarbij het fundamentele probleem over kernafval ook niet is opgelost.

[1:09:21] En als we een hele discussie hier hebben in de Kamer over dat mensen zich zorgen maken over windturbines, dan denk ik... Ik vraag me af of de partijen die nu heel hard pleiten voor een SMR, denken dat twee keer de tiphoogte daarbij een reële afstandsnorm is.

[1:09:38] Dus ik merk dat ik denk, het is een oplossing... Vier keer excuus aan de heer Vermeer.

[1:09:44] Precies, een heel klein kerst.

[1:09:46] Dus ik zie dat gewoon nu niet als oplossing voor het grote vraagstuk waar we voor staan.

[1:09:52] En met betrekking tot de kerncentrale Borsele heb ik wel echt vragen over het advies van de commissie MER.

[1:09:58] Waarbij eigenlijk gezegd wordt waar ligt die veiligheidsanalyse die er moet komen.

[1:10:05] Dank u wel.

[1:10:06] Meneer Eerdmans met een vraag.

[1:10:08] Ja, voorzitter.

[1:10:09] Het voorzitter van de SMR zegt niet dat hij in ieder geval 400 meter boven de grond uitsteekt.

[1:10:13] Ik denk dat daar toch wat verschillen zitten.

[1:10:15] Maar in het verlengde van de heer Bontebal.

[1:10:18] Ja, die van Rotterdam.

[1:10:20] Nee, kijk, het is inderdaad een vertrouwd zuurlinks geluid, inderdaad, vanuit mevrouw Kreuger.

[1:10:28] Maar je ziet juist in de landen waar links aan de macht komt, dat het standpunt verandert.

[1:10:33] Ik heb Starmer genoemd.

[1:10:34] Toch niet echt een rechtsliberale man.

[1:10:38] Wordt echt tot de linkse familie.

[1:10:39] Die zegt, we moeten wereldleider worden.

[1:10:41] En dat doet hij niet omdat hij nou zo heel gek is op kernenergie.

[1:10:43] Maar die ziet dat het banen oplevert.

[1:10:45] En op een relatief eenvoudige manier betaalbare wijze groene stroom geeft.

[1:10:49] Dus mijn vraag is inderdaad.

[1:10:51] U kunt wel zeggen, ja, die brief staat vol met daar niet realistische kijk van zaak.

[1:10:56] Nee, hoe...

[1:10:57] Hoe is het GroenLinks-dogma te beslechten eigenlijk?

[1:11:01] Is de vraag ook van de heer Bontebal.

[1:11:03] Met een iets positiever blik naar kernenergie.

[1:11:05] Zoals in allerlei landen die ik genoemd heb.

[1:11:07] Maar ook bijvoorbeeld de eigen GroenLinks-fractie in Opmeer.

[1:11:10] Die gewoon zegt, geef ons zo'n module.

[1:11:13] Mevrouw Kreugen.

[1:11:14] Ja, voorzitter.

[1:11:15] De heer Eerdmans geeft hier het voorbeeld van Keer Starmer in de UK.

[1:11:21] Die denk ik vooral een enorm hoofdpijndossier op zijn bordje heeft met Hinckley.

[1:11:27] Dus nogmaals, ik denk dat het...

[1:11:32] Als we het hebben over kerndogma's, voel ik dat de hele wens van vier kerncentralen voor 14,5 miljard in een klein land, waarbij we op korte termijn grote stappen moeten zetten en er ongelooflijk veel kan met wind en zon, daar voel ik het echte kerndogma's in.

[1:11:49] En ik hoop eigenlijk vooral dat we daar vandaag doorheen breken met een minister die heel duidelijk toch moet gaan schetsen.

[1:11:57] Welke kosten hebben we het nou eigenlijk over?

[1:12:01] En dat zegt een partij die het land vol wil zetten met windturbines.

[1:12:04] Ik vind dat zo ongekend.

[1:12:05] En ik kom er al jaren niet achter waar het probleem zit.

[1:12:07] Vroeger was het bij Greenpeace vooral het afvalprobleem.

[1:12:12] En er moesten vastgeketen allerlei boten enzovoort op de Noordzee.

[1:12:15] En nu is het iets met ruimte.

[1:12:17] En dan denk ik, ja jongens, zet dan niet het hele land vol met windturbines.

[1:12:20] Dan beginnen we daar eens mee.

[1:12:23] Ik zie het niet.

[1:12:24] En ik zal het waarschijnlijk ook vandaag niet zien.

[1:12:26] Waar dat GroenLinks...

[1:12:28] Ja, trauma zit.

[1:12:30] Maar ik ga nog wel eens doorvragen.

[1:12:34] Een andere keer, voorzitter.

[1:12:36] Ja, meneer Eetmans, de volgende keer als u de voorzitter bij een debat wil betrekken, moet u gewoon naar een EZ-debat komen.

[1:12:42] Morgen bijvoorbeeld over het studievermogen van Nederland.

[1:12:44] Dan kunnen we kijken waar we geld mee kunnen verdienen.

[1:12:46] Met kerncentrales uit Frankrijk of windmolens uit Nederland.

[1:12:49] Maar ik zal niet verder gaan als voorzitter, want ik ben neutraal.

[1:12:51] Meneer Kreuger, mevrouw Kreuger, met uw... Meneer Kreuger, het is nu één grote alles in de war.

[1:12:56] Voorzitter, ik wil een interruptie moeten plaatsen.

[1:12:59] Ik mag nog eerst antwoord geven.

[1:13:01] Oh, een andere antwoord.

[1:13:04] Had u een nieuwe antwoord?

[1:13:05] Nou ja, over het algemeen als je een vraag krijgt.

[1:13:11] Ik zou het toch eigenlijk aan de heer Eerdmans terug willen geven...

[1:13:17] Bij elk Kamerdebat wordt er ongeveer een kerncentrale bovenop geplust.

[1:13:21] Van twee naar vier.

[1:13:22] En dan nog een paar sms.

[1:13:23] En hoppakee, het hele land vol.

[1:13:26] Ik denk gewoon op welke realiteit is het gestoeld... als je gewoon puur de brief van de minister leest... de cijfers bekijkt, het ruimte bekijkt... het feit dat inderdaad in Groningen men zegt... echt, absoluut niet...

[1:13:44] Ik weet dat de heer Eermans daar niet gevoelig voor is, want die wil volgens mij ook gewoon doorpompen in Groningen.

[1:13:49] Dus ja, dan denk ik toch dat de realiteitszin iets wat ontbreekt.

[1:13:57] Dank u wel, de heer Vermeer.

[1:14:00] Dank u wel, voorzitter.

[1:14:01] Ik denk dat mevrouw Kreugen net een heel belangrijk argument noemde waarom juist kernenergie in Nederland zo belangrijk is.

[1:14:11] En dat is dat wij een klein, dichtbevolkt land zijn.

[1:14:14] En de heer Eerdmans gaf dat net ook al aan.

[1:14:17] Ik denk dat ook veel omwonenden, als ze mogen kiezen tussen zonneparken, windmolens en kernenergie, ook een andere keuze maken dan dat ze alleen de vraag krijgen, wilt u wel of geen kernenergie.

[1:14:27] Maar wat voor mij nog wel belangrijk is om de positie van GroenLinks B van de A te weten is...

[1:14:34] Wil mevrouw Kreuger gewoon per definitie geen kernenergie?

[1:14:38] Of als er private partijen, bijvoorbeeld bij een datacenter... waarbij de nucleaire unit goedkoper is dan het datacenter zelf... laat staan van de inrichting daarvan.

[1:14:49] Als private partijen hier zelf hun eigen energievoorziening willen gaan doen... of in Gemmelot of wat dan ook... is GroenLinks B van de A er dan nog steeds op tegen...

[1:15:02] Of kunnen ze dan wel akkoord gaan?

[1:15:05] Mevrouw Kreugen.

[1:15:06] Voorzitter, toch even op dat eerste punt.

[1:15:09] Want als je kijkt naar de inspraak in Borsele...

[1:15:15] Als je kijkt in de zorgen nu in Terneuzen, als je kijkt naar wat er in Groningen speelt, dan vind ik de stelling dat mensen liever een SMR in hun gemeente hebben en de opslag van afval dan een windmolen of een zonnepark.

[1:15:35] Ja, weet ik niet waar de heer Vermeer de onderbouwing daarvoor vandaan haalt, laat ik het zo zeggen.

[1:15:40] Kijk, voor ons zijn er evidente nadelen aan kernenergie.

[1:15:44] Echt zwaarwegende evidente nadelen.

[1:15:47] En als je dan kijkt in verschillende scenario's, je moet een keuze maken.

[1:15:51] Je kan geld verstandig uitgeven.

[1:15:53] Je kan kiezen voor een systeem wat draait op zon, wind, groene waterstof, opslag, batterij, et cetera.

[1:16:01] Ja, dan kiezen wij voor dat scenario inderdaad.

[1:16:08] Dank u wel.

[1:16:08] Dan is het de beurt aan de heer Erkens van de VVD.

[1:16:10] Ga je gang.

[1:16:11] Dank u voorzitter.

[1:16:12] Kernenergie is noodzakelijk om te komen tot een schoon, betrouwbaar en betaalbare Nederlandse energievoorziening.

[1:16:18] De VVD is er ook trots op dat het gelukt is dat taboe van kernenergie in Nederland af te krijgen.

[1:16:23] Er is nu sprake van een heuse nucleaire renaissance in de wereld.

[1:16:27] En een eenzijdige focus op hernieuwbare energie lijkt te leiden tot torenhoge en volatiele energieprijzen en industriele krimp in buurland Duitsland.

[1:16:36] In Frankrijk daarentegen zijn de energieprijzen stabieler, kan de industrie nog concurreren en is er deze week nog een enorme ambitie op het gebied van artificial intelligence aangekondigd.

[1:16:46] Allemaal door die duurzame stroom op basis van kerncentrales.

[1:16:50] En voorzitter, ik had een hele spreektekst voorbereid, maar ik heb toch een deel geschrapt, omdat er ook de laatste 24 uur nogal wat gezegd is door een heleboel partijen.

[1:16:58] En we leven in een tijd van geopolitieke spanningen.

[1:17:02] We zijn nog steeds enorm afhankelijk van energie van buiten Europa.

[1:17:06] Onze energieprijzen zijn nog steeds te hoog voor onze huishoudens en bedrijven.

[1:17:09] En kernenergie is onmisbaar, dus daar moeten we de komende jaren serieus op inzetten.

[1:17:13] En nou is er de laatste jaren een meerderheid ontstaan in deze Kamer.

[1:17:17] Na decennia lang linksverzet met het argument het duurt tien jaar, dus het komt te laat.

[1:17:20] Nou, die argumenten horen nog steeds fascinerend genoeg.

[1:17:23] Maar de laatste 24 uur zie ik meerdere partijen over elkaar heen buitelen om toch te graaien in het kernenergiegeldpotje.

[1:17:30] En het CDA vindt deze een sessie groep.

[1:17:32] De PVV sluit zich daarbij aan.

[1:17:34] De BBB wel of niet, is me nog steeds niet duidelijk.

[1:17:37] En dit holt toch de kernenergieambities uit, voorzitter.

[1:17:41] Het feit dat de heer Timmermans zijn partijen zich hierbij gretig aansluit... zou volgens mij voldoende moeten zeggen voor de voorstanders van kernenergie.

[1:17:48] Er zit namelijk nog 14,6 miljard aan geld in de klimaatfonds, waarin 14,1 miljard voor kernenergie beschikbaar is.

[1:17:55] Dus als je 5 miljard uit dat fonds haalt, gaat tenminste 4,5 miljard, 90 procent, uit kernenergiegeld komen.

[1:18:04] En dan, ja, het is ook niet dat je achterloos geld eruit kan halen, voorzitter, want...

[1:18:10] Daar vertraag je ook de boel mee.

[1:18:12] Want je laat daarmee zien dat je niet serieus bent.

[1:18:15] Je komt daarmee achter in de rij te staan bij die producenten waarvan er niet veel zijn in de wereld.

[1:18:20] Drie stuks die we kunnen overwegen in Nederland, die overal in verschillende landen nu aanvragen krijgen.

[1:18:24] Als je nu miljarden weghaalt, laat je eigenlijk zien dat is Nederlandse politiek.

[1:18:28] Wij zijn niet serieus op het gebied van kernenergie.

[1:18:30] Wij hebben het voornemen, maar we halen een deel van het geld weg.

[1:18:32] Dus ik zeg tegen de collega's, doe dat niet.

[1:18:34] De heer Vlag noemde het mooi de nucleaire koep.

[1:18:36] Volgens mij is het de anti-nucleaire koep.

[1:18:39] Van de heer Bontebal, Wilders en Jetten met de heer Timmermans op de bijrijdersstoel.

[1:18:43] Dus ik roep mijn collega's ook op, doe dit niet.

[1:18:45] Kom tot inkeer, want we moeten deze ambities overeind houden.

[1:18:49] Dus de VVD-voorzitter gaat het ook niet doen.

[1:18:51] Er staan nog gewoon afspraken over in het hoofdlijnakkoord.

[1:18:53] En dan heb ik nog wat inhoudelijke vragen aan de minister.

[1:18:55] Maar ik zie dat dit interrupties uitlokt.

[1:18:57] De heer Grimwis van de ChristenUnie.

[1:19:00] Ja, voorzitter.

[1:19:02] Dit zou een splijtende bijdrage zijn geweest, waren er niet, dat het eigenlijk enorm falen en vertraging maskeert.

[1:19:10] Want die kerncentrale, die zou eerst dicht bij 2030 worden gebouwd.

[1:19:15] Toen werd het 2035.

[1:19:17] En inmiddels durft niemand meer een jaartal erop te plakken.

[1:19:21] En ondertussen doen inderdaad andere partijen voorstellen... om een blunder uit de formatie... toen inderdaad, en ik weet dat de VVD heeft gevraagd... weet je het zeker, weet je het zeker... maar om een blunder uit de formatie te herstellen... en boerenondernemers die nu aan de kant staan... toegang te geven tot het Klimaatfonds.

[1:19:39] Toegang te geven.

[1:19:40] Dat is nog wat anders dan hoeveel miljard dat precies wordt.

[1:19:43] Het initiatiefwetsvoorstel regelt toegang.

[1:19:46] En vervolgens kun je bij begrotingsdiscussies...

[1:19:49] Een discussie krijgen.

[1:19:49] Hoeveel geld moet naar welk onderwerp?

[1:19:52] Wil de heer Erkens misschien wel 20 miljard naar kernenergie?

[1:19:55] Kan hij dat inbrengen in een begrotingsdiscussie?

[1:19:57] Willen andere partijen, zoals de ChristenUnie, geld ook voor boerenondernemers?

[1:20:02] Kan ook ingebracht worden.

[1:20:03] Er gaat geld naar het eigen risico.

[1:20:06] Wat ons betreft een niet zo verstandige consumptieve uitgave.

[1:20:09] Investeer ik liever in de toekomst van Nederland.

[1:20:12] Er zijn kortom oplossingen genoeg.

[1:20:15] Ik zal stoppen met dit wegframen als een aanval op kernenergie.

[1:20:20] Het is geen splijtend betoog.

[1:20:22] Het is het maskeren van eigen onmacht om het maar niet te realiseren.

[1:20:26] En daar krijg ik graag een reactie op.

[1:20:29] Die reactie kan ik graag geven, want het is heel simpel.

[1:20:32] Als er 14,1 miljard voor kernenergie ligt en je wilt er 5 miljard uithalen, dan doe je gewoon iets aan de ambities.

[1:20:37] Dan moet je ook eerlijk zijn dat je kernenergie niet belangrijk genoeg vindt om te investeren in de energieonafhankelijkheid in de toekomst.

[1:20:43] Een lager energierekening gaat zo door.

[1:20:46] Het is een investering...

[1:20:47] In de toekomst wat dat betreft.

[1:20:48] En ja, ik hoor wel in de bijdrage van de heer Grimwis nu... dat blijkbaar het misschien toch niet uit dat bedrag hoeft te komen.

[1:20:56] Maar het voorstel waar wij in de Tweede Kamer over gestemd hebben... bij de begroting van klimaat was dat volgens mij.

[1:21:01] Eind vorig jaar bij de begrotingbehandeling.

[1:21:02] Dat was gewoon een voorstel waar 5 miljard uit de kernenergiepot gehaald werd.

[1:21:06] Dus we kunnen nu eromheen draaien alsof dat niet het voorstel is.

[1:21:08] Maar ja, het is heel simpel.

[1:21:10] Als je 5 miljard ergens weghaalt en het ergens anders spendeert... dan kun je minder op dat onderwerp doen waar 5 miljard weg gaat.

[1:21:17] Dank u wel.

[1:21:18] De heer Bontenbal.

[1:21:34] De VVD zit zelf in de coalitie.

[1:21:36] Dus als er ambitie moet zijn op het gebied van kernenergie, moet de VVD dat laten zien.

[1:21:41] Ook qua doorlooptijd.

[1:21:42] Dus dat zou mijn eerste reactie zijn.

[1:21:44] Het tweede is, u staat voor een klimaatopgave die breder is dan kernenergie.

[1:21:50] Er staat ook nog 4 tot 5 megaton ingeboekt voor de landbouw.

[1:21:53] Er was geen enkel plan om daaraan te geraken qua maatregelen, maar ook niet qua budget.

[1:22:00] Deze minister is klimaatminister en moet die megatonnen voor 2030 bij elkaar houden.

[1:22:04] U heeft de doelstelling neergezet.

[1:22:06] En die wilt u denk ik ook halen.

[1:22:08] Dus het gaat niet alleen over kernenergie... maar ook over hoe we de doelstelling in de agrarische sector gaan realiseren.

[1:22:14] Daar is geld nodig.

[1:22:16] Als u zegt, is dit een heel fraai voorstel?

[1:22:18] Nee, het is een soort noodgreep.

[1:22:20] Omdat er gewoon geen geld genoeg is om dat stukje van 4 en 5 megaton in de landbouw te halen...

[1:22:25] doen we dit.

[1:22:26] Als u zegt, ik heb straks meer geld nodig voor kernenergie... vindt u mij aan uw zijde.

[1:22:30] Maar deze megatonnen moeten veel sneller gehaald worden... dan die andere megatonnen.

[1:22:35] En ik wil gewoon niet dat de agrarische sector tegen de muur rijdt.

[1:22:38] De gelden voor kernenergie gaan later uitgegeven worden... dan de gelden voor landbouw.

[1:22:43] En dat is de reden.

[1:22:44] En wij willen de klimaatdoelen halen... en niet de agrarische sector tegen de muur laten rijden.

[1:22:48] En u heeft ook die verantwoordelijkheid om dat niet te doen.

[1:22:51] En ik wil graag daar een reactie op.

[1:22:53] Oh, dit was het.

[1:22:53] Helemaal goed.

[1:22:54] Meneer Erkens.

[1:22:55] Er lopen een paar dingen door elkaar in het verhaal van de heer Bontenbal.

[1:22:58] Ik snap het, het is een gevoelig punt, want hij heeft zich ook jaren ingezet voor kernenergie.

[1:23:02] En wat dat betreft zal het een moeilijk voorstel zijn voor hem om daar nu wel een deel van het kernenergiegeld te gaan inzetten voor andere zaken.

[1:23:09] Maar de heer Bontenbal kan ook niet ontkennen, voorzitter.

[1:23:12] Dat wanneer je 5 miljard weghaalt, al die internationale bedrijven die hier centrales zouden moeten bouwen, ons ook minder serieus gaan nemen.

[1:23:18] En de capaciteit de komende jaren om kerncentrales te bouwen in de wereld is beperkt.

[1:23:22] Dat weten we.

[1:23:22] Daar hangen wachtrijen aan vast.

[1:23:24] Dus aan de ene kant praten over, ja, er vindt een vertraging plaats nu door het locatieonderzoek.

[1:23:28] Maar tegelijkertijd zelf een voorstel doen waarvan misschien de vertraging nog veel groter kan worden.

[1:23:32] Als je achter in de rij komt bij de partijen die hier die centrales moeten bouwen.

[1:23:36] Dat vind ik ook onverantwoord, voorzitter.

[1:23:38] Waar ik dan wel benieuwd heen ben, maar die interruptie kan ik andersom gaan plaatsen.

[1:23:42] Er ligt natuurlijk gewoon nog 5 miljard bij LVVN.

[1:23:46] Voor de landbouw.

[1:23:47] Is dat in dezelfde miljard die dan naar het Klimaatfonds moet gaan?

[1:23:51] Dat is mij even niet duidelijk, voorzitter.

[1:23:53] Want er wordt gevraagd om 5 miljard.

[1:23:55] Dat is toevallig precies dat bedrag wat nog onbesteed ligt bij LVVN.

[1:23:59] En wat ook in het hoofdlijnenakkoord is afgesproken om hiervoor in te zetten.

[1:24:03] Dus moet het nou uit Carnegie komen of niet?

[1:24:05] Dat begint me echt onduidelijk te worden, voorzitter.

[1:24:07] Nou, die interruptie kunt u dadelijk doen als de heer Bontepal aan de beurt is.

[1:24:12] De heer Erkens vervolgt zijn betoog.

[1:24:14] U heeft nog twee minuten.

[1:24:16] Voorzitter, een aantal vragen aan de ministers.

[1:24:17] Over SMR's ten eerste.

[1:24:19] Op dit moment is de overheid nog bezig met onderzoek en simulatie, terwijl de markt eigenlijk al nu veel sneller lijkt te gaan.

[1:24:25] Hoe kan de minister concrete initiatieven, zoals de Nederlandse start-up Horizon, financieel faciliteren vanuit beschikbare middelen?

[1:24:32] En hoe kijkt de minister naar om de helft van het beschikbare SMR geld vrij te maken voor SMR investeringen?

[1:24:38] investeringen in echte trajecten die ook concreet zijn in het woorden in Nederland.

[1:24:43] Bijvoorbeeld in een SMR-fonds.

[1:24:45] En daarnaast zien we ook graag nog een visie op welk onderdeel van de waardeketens van die SMR-industrie we in Nederland van de grond willen opbouwen.

[1:24:52] Voorzitter, er moet ook meer onderzoek gedaan worden naar nucleaire innovaties.

[1:24:56] En in 2022 heeft de Kamer in ruime meerderheid besloten om een motie om kernenergie toegang toe te geven tot de topsector energie aan te nemen.

[1:25:04] Tot op heden is die nog niet uitgevoerd.

[1:25:07] En wij horen net als de heer Vermeer vanuit elke nucleaire speler dat het te maken heeft met onwil vanuit de topsector energie.

[1:25:12] En voorzitter, dat lijkt me toch niet de bedoeling.

[1:25:14] Dat daar het beleid gemaakt wordt in plaats van dat het kabinet en de politiek erover gaat.

[1:25:18] Dus graag ook een reactie van de minister daarover.

[1:25:21] En ik hoor ook graag hoe ze kijkt naar een stuk in de Telegraaf over dat de nationale klimaatplatform kernenergie ook blijft uitsluiten.

[1:25:27] Want daar ben ik ook wel klaar mee.

[1:25:29] Want als er plannen na 2030 gemaakt worden door dit platform, dan lijkt me dat kernenergie daar gewoon een onderdeel van is.

[1:25:35] En voortuit mijn laatste punt.

[1:25:37] We zien dat Nederland en Europa volledig achterraken op het gebied van artificial intelligence.

[1:25:41] En deze week was er gelukkig het hoopvol nieuws uit Frankrijk.

[1:25:44] En China en Amerika racen vooruit op dit vlak.

[1:25:47] AI en SMS gaan uitstekend samen, laten ook de techreuzen uit de VS zien, die ook concrete SMR-investeringen aangekondigd hebben voor hun AI-infrastructuur.

[1:25:56] Graag hoor ik van de minister of ze bereid is om samen met de minister van EZ die AI en SMS-strategie de komende maanden ook wat dichter op elkaar te brengen.

[1:26:04] Zodat ook in Nederland die koppel kan spakken en kunnen blijven mee concurreren in die race wat nu gaande is.

[1:26:09] Dank u voorzitter.

[1:26:10] Dank u wel.

[1:26:11] Dat luidt tot een vraag van mevrouw Kreuger.

[1:26:14] Ja, voorzitter, toch nog even over die 5 miljard.

[1:26:18] Kijk, wat ons betreft geven we dat geld nu aan die dingen die goed zijn voor het klimaat... en direct effect hebben op de energierekening van mensen.

[1:26:26] Dus inderdaad isoleren, zonnepanelen, et cetera.

[1:26:30] Maar goed, vanuit het perspectief van de heer Erkens begrijp ik best dat hij denkt... oh, dit gaat in kosten van kernenergie.

[1:26:35] Maar hoe kijkt hij dan naar het voorstel van de heer Vermeer om te zeggen... nou, er komt waarschijnlijk 5 miljard aan meevallers dit jaar...

[1:26:42] En dat voegen we toe bij de voorjaarsnota aan het Klimaatfonds.

[1:26:45] Acht hij dat dan een reëel voorstel?

[1:26:47] De heer Erkens.

[1:26:48] Alle partijen kunnen de eigen claims indienen voor de voorjaarsnota.

[1:26:51] Zo werken die processen simpelweg.

[1:26:52] Maar volgens mij kun je in Nederland nog steeds niet volgens de begrotingsregels... meevallers inzetten die er nog niet zijn sowieso.

[1:26:59] Het is een beetje alsof ik thuis ervan uitga dat ik de staafsloterij ga winnen... en al de vakantieboeken en de auto online besteld heb en die later ga betalen.

[1:27:06] Dus dat is niet de voorkeursroute van ons, voorzitter.

[1:27:10] Mevrouw Kreuger.

[1:27:12] Dus voor de duidelijkheid, er is gewoon een voorstel om te zeggen, en ook met steun van de BBB, er moet gewoon 5 miljard naar landbouw, naar de klimaatopgave voor landbouw, naar de boeren.

[1:27:24] Dat moet gewoon uit dat klimaatfonds komen.

[1:27:29] Voorzitter, als het nu gewoon uit het klimaatfonds komt, dan gaat het ten koste van kernenergie.

[1:27:32] En ik heb meermaals herhaald, daar hebben we gewoon afspraken over gemaakt.

[1:27:34] De VVD wil die investeringen in kernenergie blijven doen.

[1:27:39] Mevrouw Beckerman, met uw laatste interruptie.

[1:27:41] Ja, voorzitter.

[1:27:45] Hoe enthousiast mensen ook mogen zijn over kernenergie.

[1:27:50] We zijn nog niet eens begonnen en tegenvaller op tegenvaller stapelt zich op.

[1:27:54] En er is al veel gerefereerd aan de brieven die recent zijn gekomen.

[1:27:58] Maar een hele pijnlijke vond ik wel dat Groningen ook weer in beeld is voor een kerncentrale.

[1:28:07] En voorzitter, we hebben net...

[1:28:10] parlementaire enquête gehad.

[1:28:11] Er was geconcludeerd, we hebben een ereschuld aan Groningen.

[1:28:14] Het is een moot van mij aangenomen om Groningen te schrappen.

[1:28:18] En omdat dat niet op tijd is gedaan, zegt het kabinet nu, ja, Groningen is weer in beeld.

[1:28:26] Vindt de VVD met de SP dat de Tweede Kamer opnieuw klip en klaar moet uitspreken, Groningen is niet in beeld, zal niet in beeld komen.

[1:28:37] En we gaan dat koste wat kost voorkomen.

[1:28:41] Voorzitter, hoe ik de beantwoorden bij mijn Kamervragen las was als volgt.

[1:28:45] Om de juridische procedure zorgvuldig te doorlopen en om het te laten standhouden bij een rechter later, moet de Eemshaven nu in de procedure mee.

[1:28:52] Ik heb al eerder vaak gezegd vanuit mijn fractie dat de voorkeurslocatie voor ons gewoon borstelen is.

[1:28:55] En dat is niet de Eemshaven en het wordt het hiermee ook niet.

[1:28:58] Dus daar kunnen we gewoon heel duidelijk over zijn.

[1:29:01] Het enige wat ik wel snap hierin is als je een procedure doet nu... die ervoor zorgt dat het bij de rechter daarna aangevochten kan worden... omdat je niet de Eemshaven in dat proces laat afvallen... want dat moet volgens mij de uitkomst zijn, dat die locatie afvalt in het proces... dan wordt die mogelijk jaren aangevochten bij de rechter het proces... door NGO's die deze centrales niet willen.

[1:29:19] En dan gaan we inderdaad jaren vertraging krijgen met de bouw van kerncentrales.

[1:29:22] En dat is onmenselijk, maar de voorkeurslocatie voor ons is en blijft gewoon borstelen... zoals dat eerder gecommuniceerd is.

[1:29:28] Dank u wel.

[1:29:29] Verder geen interrupties.

[1:29:31] Mevrouw Beckerman van de SP met uw inbreng.

[1:29:38] Ja, voorzitter, ik zocht even mijn stopwords.

[1:29:40] Ja, voorzitter, kernenergie is een heerlijke theoretische werkelijkheid voor sommigen.

[1:29:46] Al zes of zeven decennia is het de belofte, de manier om goedkoop en veilig energie op te wekken.

[1:29:53] En het enige probleem dat nog in de weg staat, is de realiteit.

[1:29:57] Want we zijn nog niet eens begonnen, ik zei het net al, en tegenvaller op tegenvaller stapelen zich op.

[1:30:04] En partijen moeten zelfs hun eigen kernprincipes loslaten om toch maar weer tot een plan te komen voor kernenergie.

[1:30:13] Voorzitter, laat ik beginnen met kernenergie is veel te duur.

[1:30:17] Voorstanders van kernenergie beweren dat er goedkope en betaalbare energiebron is.

[1:30:22] Maar uit zowel nationale als internationale analyses blijkt dat kernenergie een van de duurste manieren is om elektriciteit op te wekken.

[1:30:31] Ik verwijs maar.

[1:30:32] Eén studie, de Levelized Cost of Energy-analyse van Lazar.

[1:30:36] En daar blijkt dat kernenergie in 2021 maar liefst 167 dollar per megawattuur kostte, vergeleken met 38 dollar per megawattuur voor windenergie en 36 voor zonne-energie.

[1:30:49] Ja, voorzitter.

[1:30:50] En hoewel de ruwe productiekosten van een kWh kernenergie laag kunnen zijn, 2 tot 3 cent per kWh, zijn de totale kosten, inclusief bouw, onderhoud en afvalopslag, veel hoger.

[1:31:02] En wanneer alle investeringskosten worden meegerekend, stijgen de kosten naar ruim 8 cent per kWh.

[1:31:09] En dan moeten ze ook nog eens 85% van de tijd draaien om financieel rendabel te zijn.

[1:31:15] En we zien nu al die financiële tegenvallers ook in Nederland.

[1:31:19] Het tweede probleem is dat kernenergie te lang duurt.

[1:31:23] We zien nu al in de brieven van de minister dat 2035 is uit beeld.

[1:31:27] Maar we vertellen er niet bij welk jaar het dan in beeld is.

[1:31:31] Wat is het nou?

[1:31:33] Voorstanders van kernenergie stellen dat we met grootschalige kerncentrales onze energievoorziening veilig stellen.

[1:31:39] Maar waar ter wereld is een kerncentrale ooit op tijd en binnen budget gebouwd, vraag ik aan de minister.

[1:31:45] Voorbeelden zijn al genoemd.

[1:31:47] Frankrijk, 12 jaar vertraging.

[1:31:50] Verenigd Koninkrijk, 14 jaar vertraging.

[1:31:55] Wij lukten het ons niet eens om binnen de tijd ons eigen gebouw te renoveren.

[1:31:58] Dus hoe moet dit gaan?

[1:32:01] En dan eentje waarvan ik me afvroeg... is het nou echt superhypocriet of is het goed nieuws?

[1:32:10] En dat betreft de draai van onder andere de VVD...

[1:32:14] die altijd pleitte voor marktwerking en die nu zegt... ja, kernenergie, dat gaan we helemaal in overheidshanden doen, voorzitter.

[1:32:23] Want ja, de realiteit is, hoe graag voorstanders het ook willen... en hoe graag ze ook willen denken dat dit wel gaat lukken... er is geen enkel bedrijf bereid om de financiële risico's te dragen.

[1:32:35] De staat moet alle kosten en risico's op zich nemen.

[1:32:38] Want kerncentrales zijn structureel duurder dan vooraf gedacht.

[1:32:43] En dan hoop ik dat ik het toch maar een klein beetje als goed nieuws kan beschouwen.

[1:32:48] En dat die draai van de VVD niet alleen op kernenergie zit, maar ook veel breder op de energievoorziening.

[1:32:56] Dan kunnen er mooie dingen gebeuren.

[1:32:59] Uitlokking, expres.

[1:33:08] Ik heb geteld, voorzitter.

[1:33:09] Nee, het is wel een beetje uitlokkend natuurlijk.

[1:33:11] Maar het voordeel is, mevrouw Beckerman geeft aan, het is een draai.

[1:33:14] Volgens mij heb ik twee jaar geleden samen met de heer Bontembal aan voorgesteld om een staatsdeelneming op te richten in de Telegraaf toenertijd.

[1:33:20] Omdat je gewoon wereldwijd ziet dat de politieke onzekerheid ervoor zorgt dat geen private partij eraan wil.

[1:33:25] Dus ik vind juist het signaal vandaag, dat die miljarden ook misschien niet zeker staan, een teken aan de wand waarom de overheid...

[1:33:32] deze investering op zich moet nemen, omdat het politiek gewoon best wel wisselvallig op dit dossier kan zijn.

[1:33:37] Maar mijn vraag zou als volgt zijn, dus de SP wil geen kernenergie, ook heel veel andere fossiele winning niet meer.

[1:33:45] Voor mijn gasten van de Noorse is de SP ook tegen.

[1:33:48] Hoe gaan we het dan wel voor elkaar krijgen, voorzitter, zou mijn vraag zijn.

[1:33:52] Welke energie gaan we in Nederland wel winnen?

[1:33:54] Mevrouw Beckerman.

[1:33:55] Voorzitter, dat zijn natuurlijk, net als ikzelf ook altijd probeer, heel veel vragen in één vraag.

[1:34:00] Laat ik even beginnen bij die politieke wisselvalligheid.

[1:34:04] Maar vooral die mooie uitspraak van de VVD dat je energie ook in publieke handen kunt houden.

[1:34:12] En voorzitter, als we die twee realiteiten nou eens wat breder gaan kijken naar onze energievoorziening nu...

[1:34:19] Voorzitter, want het is wel een heel actueel punt.

[1:34:23] We zien dat de gasprijzen aan het stijgen zijn.

[1:34:25] We zien dat heel veel huishoudens zich grote, grote zorgen maken.

[1:34:29] We zien dat het koud is.

[1:34:30] En we zien ook dat bedrijven een prikkel hebben... om gas, wanneer het duur is, te verkopen.

[1:34:37] Om daar geld aan te verdienen.

[1:34:39] En daarom zijn heel veel landen die zeggen... die opslag maken we helemaal publiek.

[1:34:44] We zorgen dat we gasvoorraden hebben...

[1:34:47] voor als het koud wordt.

[1:34:49] We zorgen dat onze inwoners goed en betaalbaar warm kunnen zijn.

[1:34:53] Voorzitter, als we nou die mooie lijn van de VVD doortrekken... als hij zegt, ja, de politiek is wel erg wisselvallig... en ja, we moeten wel publiek gaan... dan zou dit ook een belangrijk punt kunnen zijn.

[1:35:05] Zodat je ook beter kan prioriteren.

[1:35:07] Want wat we nu hebben gedaan, is dat we de inwoners de markt opjagen... en vervolgens ook nog eens een keer enorme belasting...

[1:35:14] ...waardoor heel veel mensen nu in de kou zitten.

[1:35:16] En het tweede deel van de vraag was, ja, wat dan wel, voorzitter?

[1:35:20] Voorzitter, wat dan wel?

[1:35:22] Ik denk, en mijn partij denkt, dat als je nu kijkt naar bijvoorbeeld zonne-energie... ...hoe snel dat is gegaan, hoe populair het ook is wanneer het op dak ligt.

[1:35:32] En we zouden dat heel goed kunnen combineren met bijvoorbeeld collectieve batterijen...

[1:35:37] Ik noem expres collectief.

[1:35:39] Wij zijn niet heel groot voorstander van individueel.

[1:35:42] Maar wat is daar gebeurd, voorzitter?

[1:35:44] En dan kijk ik toch weer naar de VVD... die net het punt maakte van politieke wisselvalligheid.

[1:35:48] Ja, daar is nou echt sprake van politieke wisselvalligheid.

[1:35:52] Want de goede regelingen die er waren, zijn teruggedraaid.

[1:35:54] En daardoor zie je dat de populariteit bijvoorbeeld bij huurders heel erg afneemt.

[1:35:59] Dezelfde groep huurders die vaak hun energierekening niet kan betalen.

[1:36:02] Dus waar zou mijn partij als eerste in investeren?

[1:36:05] Zorgen...

[1:36:06] Dat we geschikte daken, daar collectieve zonnepanelen op leggen.

[1:36:12] Waar mensen van kunnen profiteren.

[1:36:14] Nu kost het heel veel mensen, zeker huurders, heel veel geld.

[1:36:16] En waar we ook zorgen voor opslag.

[1:36:19] Dat zijn echt stappen vooruit waar je meteen mee kan beginnen.

[1:36:22] Die meteen zorgen dat de energierekening omlaag gaat.

[1:36:25] En waar je ook meteen veel opwek mee hebt.

[1:36:28] Je ziet ook dat die batterijkosten omlaag gaan.

[1:36:31] Nederland loopt daarin achter.

[1:36:37] en veel groener bent en mensen hun energierekening verlaagt.

[1:36:42] Voorzitter, mag ik nog meer opwerkmethode noemen?

[1:36:46] Ik vind het wel leuk.

[1:36:47] Ja, dat snap ik.

[1:36:48] Maar we moeten ook nog met de minister het debat aan.

[1:36:52] Dus u vervolgt uw betoog.

[1:36:53] U heeft nog anderhalve minuut.

[1:36:56] Anderhalve minuut.

[1:36:57] Voorzitter, dan ga ik toch eerst even een punt maken over Groningen.

[1:37:02] Voorzitter, Groningen, Drenthe, Friesland zijn in beeld voor de eindopslag van radioactieve afval, maar nu ook weer voor een kerncentrale.

[1:37:11] De Tweede Kamer was heel helder en stemde voor mijn motie om Groningen weg te strepen als mogelijke locatie.

[1:37:20] kwam de harde conclusies van de parlementaire enquête.

[1:37:24] Die twee dingen zouden een teken aan de wand moeten zijn voor dit kabinet.

[1:37:28] En nu zien we toch weer dat Groningen meegenomen wordt.

[1:37:31] Nu zien we toch weer dat er weer een analyse komt.

[1:37:35] En dat is niet omdat het moet... maar dat is omdat het kabinet niet op tijd is geweest... met deze plek als zoeklocatie wegstrepen.

[1:37:46] Wij, Groningen, zijn geen afvalputje.

[1:37:50] De feiten spreken voor zich, voorzitter.

[1:37:54] En wat de SP betreft neemt de minister dan ook de nuloptie mee in plaats van Groningen, voorzitter.

[1:38:02] Dan heel kort, als ik mag, nog over die kernafval.

[1:38:05] Naast hoge kosten en trage realisatie is er gewoon nog een fundamenteel probleem.

[1:38:09] Met kernenergie is het nog steeds het kernafval.

[1:38:11] Dat afval blijft honderdduizend jaren radioactief.

[1:38:14] En een veilige, definitieve oplossing ontbreekt nog steeds, voorzitter.

[1:38:20] En wij hebben in een eerder debat de zoutkoepels genoemd.

[1:38:23] Zijn die in beeld?

[1:38:23] Er werd van gezegd, nee, die zijn niet in beeld.

[1:38:25] Maar via een omweg blijkt het toch in beeld te zijn.

[1:38:29] Voorzitter, wanneer wordt die optie ook weggestreept?

[1:38:33] Dank u wel.

[1:38:39] Dank u wel, voorzitter.

[1:38:41] In plaats van te rommelen met veel te laag afstandsnormen voor windturbines en dergelijke, om die dingen toch bij omwonenden dichtbij te kunnen doordrukken, zou de minister veel beter haast kunnen maken met de bouw van die nieuwe kerncentrales.

[1:38:55] Een groter aandeel kernenergie.

[1:38:57] De meerderheid van de Kamer wil dat.

[1:38:58] Het vorige kabinet wilde dat.

[1:39:00] En ook dit kabinet wil dat.

[1:39:02] Geen twee nieuwe kerncentrales erbij, maar zelfs vier.

[1:39:06] Ik zou zeggen, hartstikke goed.

[1:39:07] Vooral doen.

[1:39:09] Maar dan moet de minister daar natuurlijk wel voor gaan zorgen.

[1:39:12] Want, voorzitter, praten over kernenergie doen we al jaren.

[1:39:16] Onderzoeken zus, procedures zo, een debatje hier, een debatje daar.

[1:39:20] Maar ondertussen duurt het allemaal veel en veel te lang.

[1:39:24] En ook in de laatste brief van de minister gaat het mis.

[1:39:27] Ik citeer...

[1:39:28] Het lijkt niet meer realistisch om de eerste centraal in 2035 operationeel te hebben.

[1:39:35] Ten eerste, hoezo niet?

[1:39:36] Dat is nog tien jaar.

[1:39:38] Dat moet toch wel gaan lukken met een beetje goede wil.

[1:39:42] Ten tweede, het lijkt erop dat de minister zich al heeft bij neergelegd.

[1:39:46] En dat kan natuurlijk niet.

[1:39:47] Dus kan zij hier toezeggen dat zij zich er keihard voor zal inzetten... dat 2035, of liever nog eerder, wel gehaald gaat worden?

[1:39:57] En ten derde, waar komt die vertraging eigenlijk door?

[1:40:01] Er moeten nog heel veel stappen worden gezet, zo lezen we.

[1:40:04] Zowel in de ruimtelijke procedure, als in de aanbesteding, als in de uiteindelijke bouw.

[1:40:11] Een detailplanning van al deze stappen is nog niet te geven.

[1:40:14] Einde citaat.

[1:40:15] En sorry hoor, voorzitter, maar dat klinkt een beetje alsof er de afgelopen jaren heel weinig, bijna niets, is gebeurd.

[1:40:23] Dus wat is hier eigenlijk misgegaan?

[1:40:26] Wat heeft de minister sinds haar aantreden concreet gedaan om die centrales echt gebouwd te krijgen?

[1:40:31] Graag een reactie.

[1:40:33] Voorzitter, eind 2022, dus al meer dan twee jaar geleden... hebben we in dit huis een technische briefing gehad.

[1:40:40] En toen heb ik aan de aanwezige deskundigen, de onderzoekers, gevraagd... wat is er nou nodig vanuit de overheid, de politiek, vanuit ons dus... om de bouw van die kerncentrales echt te versnellen?

[1:40:52] En het antwoord was simpel, maar ook heel helder.

[1:40:56] Namelijk meer mankracht.

[1:40:58] Vooral bij de toezichthouder, de autoriteit nucleaire veiligheid en stralingsbescherming.

[1:41:03] Vervolgens heeft de PVV een motie ingediend met het verzoek om die capaciteit daar uit te breiden.

[1:41:09] Die motie is aangenomen.

[1:41:11] Dus wat is daar dan de afgelopen twee jaar van terechtgekomen?

[1:41:14] Graag een reactie.

[1:41:18] heeft het de minister dan over een juridisch versnellingspakket, verschillende wet- en regelgevingstrajecten, structurele en procedurele versnelling, procedurele stappen in de verkenningsfase van de projectprocedure in relatie tot participatie en het moment van onafhankelijk advies, enzovoorts.

[1:41:39] Ik heb echt geen idee, voorzitter.

[1:41:41] Kan de minister dit concreet maken?

[1:41:43] En hoe is het eigenlijk mogelijk dat we het jaren later nog steeds over versnellen hebben?

[1:41:49] Waarom is dat versnellen eigenlijk niet allang gebeurd?

[1:41:52] En hoe kan het dat een eigenlijk heel eenvoudige motie over het uitbreiden van capaciteit niet allang resultaten heeft opgeleverd?

[1:42:00] Ik heb die resultaten in ieder geval nog niet gezien.

[1:42:02] Dus graag een reactie van de minister.

[1:42:06] Voorzitter, we lezen in de brief van de minister dat de locatiekeuze is vertraagd.

[1:42:10] De locatie Eemshaven zal toch als voorkeursalternatief onderzocht worden.

[1:42:15] En dat noemt de minister zelf een dilemma.

[1:42:18] Dat snap ik niet helemaal als ik de brief goed lees en ook het advies van de landsadvocaat.

[1:42:25] door de landse advocaat uiteengezet... moeten in een plan meer redelijke alternatieven... waaronder dus ook de locatie Eemshaven... weliswaar worden beschreven en onderzocht.

[1:42:34] Maar, ik citeer, dat betekent geen zin... dat ook voor deze locatie gekozen moet worden.

[1:42:40] Dus, concluderend, klopt het dan dat deze locatie wel onderzocht... maar uiteindelijk niet gekozen gaat worden?

[1:42:46] Zo ja, één, wat is dan eigenlijk het dilemma?

[1:42:50] En twee, klopt het dus dat feitelijk in de praktijk... ondanks dat het juridisch moet...

[1:42:55] het eigenlijk alleen maar onnodig werk is, papierwerk is en dus vertraging oplevert.

[1:43:01] En daarna dan?

[1:43:02] Na de locatiekeuze, wat gebeurt er dan?

[1:43:04] Ik citeer.

[1:43:06] Al dus de minister.

[1:43:06] En...

[1:43:19] Ja, voorzitter, geen idee.

[1:43:21] Hoe kan het dat dat inzicht er dan nog altijd niet is?

[1:43:24] Wat is hier eigenlijk misgegaan de afgelopen jaren?

[1:43:27] En gewoon heel concreet de vraag aan de minister... wat gaat ze nu wel doen om dat echt te versnellen... zodat 2035 wel gehaald gaat worden?

[1:43:37] Dank u wel.

[1:43:39] Tot op de seconde, meneer Kops.

[1:43:42] Complimenten.

[1:43:43] Mevrouw Rodekerk, met een interruptie.

[1:43:46] Dank voorzitter.

[1:43:47] Want ik ben toch ook nog wel even benieuwd naar de reactie van meneer Kops op het voorstel van BB...

[1:43:55] Meneer, zei ik toch?

[1:43:57] Sorry, ik zou u graag voor als minister aanspreken, maar dat is geloof ik nog niet helemaal de bedoeling.

[1:44:04] Ik ben benieuwd naar de reactie van meneer Kops op het forsen van BBB om het klimaatfonds met 5 miljard op te plussen.

[1:44:11] Want ik zag de heer Twitter, de heer Wilders, dat is misschien best een goede naam voor de heer Wilders, by the way.

[1:44:18] Maar ik zag de heer Wilders op Twitter weer iets roepen.

[1:44:21] Namelijk, ja, natuurlijk moeten we ook nog geld gaan gebruiken om de rekening van de mensen van het gas te verlagen.

[1:44:29] Een soort nieuwe fossiele subsidie.

[1:44:30] We moeten voorkomen, kortom, dat dat klimaatfonds een soort grijfonds wordt.

[1:44:35] Waar nu voor allerlei andere doelen geld wordt uitgehaald.

[1:44:37] We moeten zorgen natuurlijk dat we de klimaataanpak versterken.

[1:44:40] Dus is de heer Kops het ermee eens dat er dan geld bij moet in het klimaatfonds?

[1:44:44] Dank u wel, de heer Kops.

[1:44:46] Nou, voorzitter, dank voor deze vraag.

[1:44:47] Dat is een gesloten vraag.

[1:44:49] Dus dat kan mevrouw Rodekerk me ook niet kwalijk nemen dat ik een gesloten antwoord geef.

[1:44:53] Nee, natuurlijk niet.

[1:44:57] Dank u wel, mevrouw Posma.

[1:45:00] Ja, dank voorzitter.

[1:45:02] De heer Kops hield een warm pleidooi voor kernenergie zoals we van hem gewend staan.

[1:45:06] Zoals dat ook in het verkiezingsprogramma van de PVV staat.

[1:45:09] En ik ben inderdaad in wat verwarring gebracht door de tweet van de heer Wilders.

[1:45:15] Die het in de raad heeft over nou ja dan moeten we inderdaad maar de kosten gaan dekken uit klimaat.

[1:45:21] Nou is de uitdaging dat in het klimaatfonds het geld dat met name vrij is.

[1:45:27] ligt, om het maar zo te zeggen, bestemd is voor kernenergie.

[1:45:30] Juist datgene waar de heer Kops en de PVV zo'n warm pleidooi voor houdt.

[1:45:36] Hoe moet ik die tweet dan zien in verhouding tot de inbreng die u net levert?

[1:45:43] Meneer Kops.

[1:45:45] Nou voorzitter, bij mijn weten zijn er gisteren twee voorstellen gedaan over een motie in de Eerste Kamer en ook nog een initiatiefwetsvoorstel.

[1:45:52] Dan gaat het over 5 miljard.

[1:45:55] En ik moet eerlijk zeggen, volgens mij heb ik het nog helemaal niet helder waar precies dat geld vandaan moet komen.

[1:45:59] Ja, wordt er dan gezegd, uit het Klimaatfonds.

[1:46:02] Maar waar binnen dat Klimaatfonds het dan vandaan moet komen, dat is mij eerlijk gezegd nog helemaal niet duidelijk.

[1:46:08] En ik heb het nog eens even opgezocht.

[1:46:10] Er wordt hier telkens een tegenstelling opgeworpen... van wil je het nou daaraan uitgeven aan de boeren... waar wij sympathiek tegenover staan... of wil je het uitgeven aan kerncentrales.

[1:46:22] Volgens mij is dat een tegenstrijdigheid die helemaal niet opgaat.

[1:46:24] Want bij mij weten zit er in dat klimaatfonds dan nog 26 miljard.

[1:46:29] En gaat er 14 miljard, of 14,5 miljard, 14,1 miljard ongeveer... naar kerncentrales.

[1:46:36] Dus het zou allebei kunnen.

[1:46:41] Nog een interruptie?

[1:46:43] Dat is niet precies de vraag.

[1:46:45] De tweet van uw roerganger gaat over wat de PVV wil.

[1:46:49] Dat gaat over lage gasrekening, lage huren, BTW.

[1:46:52] Dus er wordt eigenlijk niks gerept over de motie van gisteren of het voorstel.

[1:46:57] ...van de, volgens mij, ChristenUnie of CDA, dat weet ik niet meer scherp... ...en haal het geld dan maar weg bij klimaat.

[1:47:04] Terwijl de grootste besteding aan klimaat op dit moment in het Klimaatfonds... ...zijn die kerncentrales die we volgens mij, alle vier, heel graag willen.

[1:47:14] Mevrouw Kop, eh, mevrouw, meneer Kops.

[1:47:19] Voorzitter, eh...

[1:47:21] Volgens mij heb ik net aan de hand van enkele cijfers duidelijk gemaakt dat het elkaar helemaal niet hoeft te bijten.

[1:47:26] Dus het zou allemaal kunnen.

[1:47:28] En natuurlijk staat iedereen vrij, elke partij staat het vrij om voorstellen te doen.

[1:47:34] Dat kan altijd.

[1:47:35] En in aanloop naar de voorjaarsnota... Inderdaad, het is al getwitterd, dat klopt.

[1:47:40] In aanloop naar de voorjaarsnota zouden wij graag zien... dat er dan ook klimaatmiljarden zouden gaan naar een lagere gasrekening.

[1:47:47] Jazeker.

[1:47:48] En we denken dat dat ook heel erg nodig is.

[1:47:50] Vandaag in de krant lazen we nog dat die energierekening ontzettend is gestegen.

[1:47:55] Vooral bij huurders.

[1:47:57] Vanaf 2017 gaat het dan over een stijging van gemiddeld 24%.

[1:48:02] Dus ja, dat er wat moet gebeuren om die mensen niet letterlijk in de kou te laten zitten.

[1:48:06] Ja, absoluut.

[1:48:07] En ja, nogmaals, voorzitter.

[1:48:09] Iedereen kan voorstellen doen.

[1:48:11] En bij de voorjaarsnota gaan we het er dan met z'n allen over hebben.

[1:48:15] Zo werkt het.

[1:48:16] Dank u wel.

[1:48:18] Ja, de heer Erkens met een vraag.

[1:48:20] Ja, voorzitter, ik wil hier wel doorgaan, want de uitspraak was inderdaad miljarden uit het klimaatfonds wat ingezet kunnen worden.

[1:48:28] De heer Kops was net heel duidelijk op de gesloten vraag van mevrouw Rodekerk.

[1:48:32] Nee, daar gaan niet miljarden bij komen.

[1:48:35] Nu kunt u gewoon in het klimaatfonds en de begrotingsstaatjes kijken hoeveel geld er beschikbaar is.

[1:48:39] En er is nog 14,6 miljard onverdeeld.

[1:48:42] Die is nog niet toegekend.

[1:48:43] Dat is nog niet verwerkt in begrotingen.

[1:48:45] Begrotingen die vaak al aangenomen zijn.

[1:48:46] Waardoor je die uitgaven ook niet meer kan veranderen.

[1:48:48] Dat is 14,6 miljard.

[1:48:50] Waarvan 14,1 miljard voor kernenergie.

[1:48:53] Dus dan zijn er twee opties.

[1:48:54] Of u bent hier een voorstellen doen.

[1:48:56] Willens en wetens.

[1:48:58] Waar de heer Timmermans waarschijnlijk blij mee is.

[1:48:59] Om kernenergie uit te hollen.

[1:49:00] Dus dat is optie 1.

[1:49:01] U bent goed in gesloten vragen.

[1:49:02] Ik geef twee opties.

[1:49:03] Of optie 2.

[1:49:04] Ja.

[1:49:06] Het is gebakken lucht.

[1:49:08] Er zijn geen miljarden beschikbaar als u Kennedy niet wil aanraken.

[1:49:11] Dus welke van de twee is het?

[1:49:12] Optie A of B, voorzitter?

[1:49:15] Voorzitter, zoals ik al zei, wij willen allebei.

[1:49:18] Inderdaad, wij vinden kerncentrales heel belangrijk.

[1:49:20] We willen graag dat er vier gebouwd worden.

[1:49:23] Wij vinden natuurlijk ook een lagere energiebelasting, bijvoorbeeld, heel belangrijk.

[1:49:27] En ja, je kunt het dan uit het Klimaatfonds halen.

[1:49:30] Dat is een voorstel, daar kunnen we het dan over hebben.

[1:49:32] Je zou het ook gedeeltelijk uit ontwikkelingshulp kunnen halen, dat kan.

[1:49:37] En voorzitter, dat treft dan, want dat sluit dan eigenlijk weer aan, prima op het voorstel dat de VVD onlangs heeft gedaan.

[1:49:45] Het VVD heeft onlangs een plan gepresenteerd voor werkend Nederland, als ik het goed heb, zo heet het.

[1:49:51] Daar worden ook voorstellen in gedaan om simpel gezegd mensen te helpen.

[1:49:56] En dan lezen we in de financiële paragraaf dat de VVD dat deels wil financieren uit nou juist ontwikkelingshulp.

[1:50:04] En geen kritiek, dat lijkt ons nou eenmaal prima.

[1:50:07] Maar voorzitter, om dan te herhalen dat het iedereen gewoon vrij staat om voorstellen te doen.

[1:50:12] Of je het inderdaad uit het klimaatfonds haalt of uit ontwikkelingshulp.

[1:50:18] Ja, dat zijn voorstellen.

[1:50:19] En daar gaan we dan over hebben.

[1:50:23] Dank u wel.

[1:50:25] De heer Bontenbal, het is de beurt aan u voor uw inbreng van het CDA.

[1:50:30] Dank u, voorzitter.

[1:50:31] Ik wilde natuurlijk beginnen met iets over het Klimaatfonds en de agrarische sector.

[1:50:35] Maar er is al zoveel over gezegd.

[1:50:37] Dat schrap ik.

[1:50:38] Ik heb met collega Ergens, toen het nog goed ging tussen ons... heb ik allerlei voorstellen gedaan.

[1:50:46] Dat doen we eigenlijk al 2,5 jaar om kernenergie te promoten.

[1:50:49] Maar met name ook om de uitrol van SMRs in Nederland te versnellen.

[1:50:55] En ik vond de brief en die actieagenda teleurstellend.

[1:50:58] Ik miste urgentie en ik wil meer een proactieve houding zien.

[1:51:02] Er zijn allerlei inzichten opgedaan in gesprekken.

[1:51:06] Ook met partijen die interesse tonen in het bouwen van SMR's.

[1:51:09] En ik zou willen weten welke obstakels worden er nu concreet weggenomen?

[1:51:13] Welke initiatieven gaat ze nu mogelijk maken?

[1:51:16] En ik zou de minister willen vragen daar wat dieper op in te gaan.

[1:51:20] Met welke partijen wordt er gesproken?

[1:51:22] Welke opties liggen dan voor?

[1:51:24] En het is ook al door collega Eerdmans gezegd, die ook al jarenlang ten strijde trekt voor SMR's.

[1:51:30] Wat wordt nou het doel?

[1:51:32] Er is een Europese alliance om SMR's en die zeggen heel duidelijk dat ze in de vroege jaren 30 SMR's in Europa willen neerzetten.

[1:51:40] Nou, we hebben ons daarbij aangesloten.

[1:51:42] Dan mag ik toch hopen dat we ook zo'n ambitie voor Nederland hebben.

[1:51:46] En ik snap het is allemaal ingewikkeld, maar waarom zetten we ook gewoon niet de ambitie neer dat we ook in het begin jaren 30 een SMR of meerdere willen hebben staan draaien?

[1:51:57] Zeker ook omdat er in het land gewoon initiatieven zijn en mensen aan de deur kloppen.

[1:52:01] En ik weet het is allemaal nog niet...

[1:52:04] De bewezen technologieën kunt ze nog niet van de plan kopen.

[1:52:06] Maar het is een veelbelovende ontwikkeling.

[1:52:08] En ik denk dat we de boot gaan missen.

[1:52:10] Ik denk dat die sms's wel eens sneller kunnen gaan dan we denken.

[1:52:13] En ik denk dat als we zo doorgaan, dat er heel veel landen straks de koplopersgroep pakken.

[1:52:18] En dat Nederland achteraan in de rij mag aansluiten.

[1:52:20] En dan te laat is met de hele supply chain.

[1:52:23] En dan in 2045 komen wij ook een keer aan de beurt.

[1:52:29] Dus meer actie daarop.

[1:52:31] Dan over de staatsdeelneming.

[1:52:34] De minister heeft aangekondigd dat een staatsdeelneming de beste optie is om een nieuwe kerstcentrale te bouwen.

[1:52:40] Ik vind dat niet gek.

[1:52:41] Dat is ook niks nieuws.

[1:52:43] Want we hebben het er al heel vaak over gehad.

[1:52:45] In de eerste financieringsopties die naar de Kamer zijn gegaan, ook door de vorige minister, was dat al duidelijk.

[1:52:51] Collega Erkens en ik hebben inderdaad gepleit voor die staalsdeelnemers.

[1:52:54] Dat vind ik niet gek, maar ik zou wel willen weten hoe ziet het er dan uit?

[1:52:59] Welk aandeel?

[1:53:00] Is dat 100%?

[1:53:02] Is dat 50%?

[1:53:02] En gaan sms bijvoorbeeld daar ook onder vallen?

[1:53:05] Of is het alleen voor die twee of die vier kerncentrales?

[1:53:11] Sowieso het hele onderscheid tussen die grote kerncentrales en die SMR's.

[1:53:15] Is Borselen een SMR, ja of nee?

[1:53:17] Ik zeg altijd, we hebben al lang een SMR in Nederland staan.

[1:53:20] Die staat gewoon in Borselen.

[1:53:22] Maar ja, dat is een wel wat groot uitgevallen SMR.

[1:53:25] Maar stel nou dat kerncentralen grote nummer drie en vier niet lukken... zouden we dan niet beter inderdaad gewoon kunnen inzetten... op twee grote kerncentrales waar onze voorkeur...

[1:53:36] is om die in borstelen neer te zetten en dan gewoon door te gaan met die sms.

[1:53:39] Dat is ook iets wat het CDA steeds heeft gezegd.

[1:53:46] Ja, die vertraging vinden wij natuurlijk balen vervelend.

[1:53:50] En ik snap ook wat u aan het doen bent.

[1:53:53] Als het verderop in het proces rechtgebreid moet worden... dan gaat dat ook extra tijd kosten.

[1:53:58] Maar ik baal er natuurlijk wel enorm van dat het naar achteren gaat...

[1:54:05] De gesprekken met Zeeland vind ik ook belangrijk.

[1:54:08] Daar liggen natuurlijk pakketten.

[1:54:11] Zeeland moet hier gewoon geholpen worden.

[1:54:14] Als die provincie bereidheid toont om die centrales te huisvesten met alle overlast, dan moet daar gewoon een heel goed pakket liggen waar er gewoon heel goed geluisterd wordt naar de wensen van deze provincie.

[1:54:27] Provincie.

[1:54:28] Daar hoort volgens mij ook bij dat we snel een besluit nemen over EPZ.

[1:54:32] Over het aandeel van die kerncentrale borstelen.

[1:54:35] Ik lees dat er allemaal onderzoeken nog plaatsvinden.

[1:54:37] Maar ik zeg geen duidelijke keuze.

[1:54:39] Ik zou tegen de minister willen zeggen, maak ook hier gewoon nu snel een keuze... waarbij ik dan zou zeggen, inderdaad, neem die aandelen over.

[1:54:46] Maar wees ook wat creatiever in de communicatie in die provincie.

[1:54:48] Ik hoor dat er allemaal... Er zijn natuurlijk allerlei inspraakavonden.

[1:54:52] Maar daar zal het bepaald type mensen op afkomen...

[1:54:55] Waarom doen we dat niet wat creatiever met podcasts en gastcolleges en allerlei andere dingen?

[1:55:00] Volgens mij is het belangrijk dat ook in de provincie Zeeland draagvlak is voor kernenergie.

[1:55:06] Er is een nucleaire miner aan de Hoogschool Zeeland.

[1:55:09] Moet daar ook niet extra geld heen als u zegt dat u duizenden mensen nodig heeft?

[1:55:13] Ik zou zeggen, versterk die nucleaire miner in Zeeland.

[1:55:18] Voorzitter, hoeveel tijd heb ik nog?

[1:55:19] Nog dertien seconden.

[1:55:21] Oh, de Omgevingswet maakt het dus verplicht om al die locaties uit te zoeken.

[1:55:28] Dan zou mijn vraag zijn, gaan er meer energieprojecten vertraging oplopen of sneuvelen doordat al die locatiekeuzes onderzocht moeten worden?

[1:55:36] LNG-terminal Zeeland, gaat die ook in de tijd...

[1:55:41] opschuiven.

[1:55:42] En tot slot, voorzitter.

[1:55:42] Dat waren er twee keer 13 seconden.

[1:55:44] Ik heb nog één zin.

[1:55:48] De maritieme sector kijkt ook naar nucleaire aandrijving in het project Nuclear Drive.

[1:55:54] Ik zie dat ook als een kansrijk initiatief.

[1:55:56] Wilt u daar alsjeblieft ook uw geld en uw tijd aan gaan besteden?

[1:56:02] Dat was het voor.

[1:56:03] Dank u wel.

[1:56:04] Dan gaan we naar de heer Ginlis van de ChristenUnie met zijn bijdrage.

[1:56:07] Voorzitter, dank u wel.

[1:56:09] Dit kabinet wil dolgraag nieuwe kerncentrales bouwen.

[1:56:12] Hoe vaker ze het erover hebben, die coalitiefracties, hoe verder de bouw uit het zicht raakt.

[1:56:17] Dit kabinet bouwt eerder honderd luchtkastelen dan één kerncentrale.

[1:56:21] En ondertussen kunnen we naar een stralende toekomst fluiten.

[1:56:24] Intussen staat er wel 14,1 miljard euro nog gereserveerd.

[1:56:28] En hoe voorkomt het kabinet dat kernenergie het koekoeksjong wordt dat andere elementen uit het energiemix vakkundig het nest uitrukt?

[1:56:35] is het niet een beter idee om erop in te zetten, zoals eigenlijk ook in de vorige coalitie de bedoeling was, om twee kerncentrales, 50% publiek of 50 plus 1, en 50% privaat te financieren.

[1:56:45] Dan blijft er zo'n 5 miljard over, bijvoorbeeld om de landbouw ook toegang te geven tot het klimaatfonds, ik noem maar een dwarsstraat.

[1:56:52] In het najaar zag de minister dat niet zitten, nu vast wel.

[1:56:56] Of denk bijvoorbeeld aan het Valmeerproject van Delta 21.

[1:56:59] Het kabinet voert een MKBA-analyse uit, is toegezegd, en wordt uitgevoerd.

[1:57:04] Dank daarvoor.

[1:57:05] En Valmeer heeft qua CAPEX-OPEX-verhouding vergelijkbare karakteristieken.

[1:57:09] Zou robuuster zijn dan de kerncentrale, bespaard op windenergie...

[1:57:13] Dus op ruimte op de Noordzee.

[1:57:15] En heeft potentieel voordelen voor onder andere de veiligheid zoetwater en natuur.

[1:57:18] En kan worden aangelegd door louter Nederlandse bedrijven met Nederlandse technologie.

[1:57:22] Wellicht zouden we een deel van die niet uitgegeven miljarden daar beter voor kunnen reserveren.

[1:57:27] Graag een reactie van de minister op dit idee.

[1:57:30] En om het in ieder geval erin mee te nemen.

[1:57:33] Voorzitter, dan toch over die kerncentrales.

[1:57:35] Net voor het zomerreces waren we met een grote delegatie Kamerleden in Borsele.

[1:57:40] Waar we uitvoerig met betrokken bewoners bijvoorbeeld hebben gesproken.

[1:57:43] Ik was onder de indruk van hoe gedegen zij te werk zijn gegaan om hun voorwaarden op tafel te leggen voor de bouw van...

[1:57:48] een eventuele kernstralen.

[1:57:50] Het werd al door mijn collega's genoemd.

[1:57:52] De beslissing die Kamer en kabinet nemen... heeft immers, zeker de eerste jaren tijdens de bouw... grote gevolgen voor de omgeving waar zij wonen, werken en leven.

[1:58:00] De impact voor bewoners, positief en negatief... werd recent bevestigd in het impactrapport van HZ en Lysias.

[1:58:06] Is de minister bereid om een reactie hierop naar de Kamer te sturen?

[1:58:10] De bewoners zitten nu al tijden in onzekerheid.

[1:58:12] En het zou best kunnen dat er pas in 2027 duidelijkheid komt over überhaupt de locatiekeuze.

[1:58:17] Mede doordat bijvoorbeeld de Eemshaven als locatie wordt onderzocht, terwijl niemand die locatie wil.

[1:58:23] Dat werd vandaag door collega's ook al onderstreept.

[1:58:26] In de tussentijd doen er allerlei verhalen de ronde die voor onrust zorgen.

[1:58:29] En wordt verdere besluitvorming over energieprojecten gegijzeld.

[1:58:33] Ik sluit wat dat betreft aan bij de...

[1:58:34] Vragen bij de idee van collega Bontebal over podcasts, et cetera.

[1:58:40] Wanneer vindt de voorlopige en definitieve locatiekeuze over een kerncentrale nou plaats?

[1:58:46] Kan de minister garanderen dat ze de gemeente en bewoners meeneemt in het proces?

[1:58:49] Kan ze toezeggen om op korte termijn de gemeente mee te nemen in de technische haalbaarheidsstudies van die drie bouwers?

[1:58:56] In de tussentijd is dialoog en communicatie van groot belang.

[1:58:58] Op welke manier houdt de minister hier regie op?

[1:59:01] En hoe borgt de minister dat er oog is voor de optelsom en samenhang van alle energieprojecten?

[1:59:05] Borselen en de provincie Zeeland snakken erna om de ruimtelijke puzzel die ingewikkeld is.

[1:59:11] met de minister te leggen?

[1:59:12] En wanneer komt de minister met duidelijkheid... in plaats van zich te verbergen achter procedures en procedurele antwoorden?

[1:59:20] We lazen afgelopen weekend over de voortgang van de reactor in Petten.

[1:59:23] In NRC was dat.

[1:59:25] Welke lessen trekt de minister uit het proces voorafgaand aan de bouw... bij de reactor in Petten voor de bouw van de kerncentrales?

[1:59:35] De minister is voornemens om een staatsdeelneming op te richten omdat marktpartijen te veel risico's zien.

[1:59:39] In de Kamer spreken we best vaak over het borgen van publieke belangen in de energietransitie.

[1:59:43] Als het bijvoorbeeld gaat over een groot opslagproject als Delta 21 zou ik ook wel een staatsdeelneming voor me zien.

[1:59:49] Zo zijn er meer voorbeelden.

[1:59:50] Kan de minister onderbouwen dat de oprichting van deze NV echt de maatregel is om tegen zo laag mogelijke kosten het energiesysteem duurzaam en robuust te krijgen?

[1:59:58] En hoe ziet in zo'n staatsdeelneming de verhouding eruit tussen publiek en privaat qua samenwerking en ook qua financiering?

[2:00:05] Is ze bijvoorbeeld bereid om breder te verkennen naar mogelijke wenselijke staatsdeelnemingen binnen de energietransitie door bijvoorbeeld ook voor Delta 21 het afwegingskader af te lopen?

[2:00:17] De minister stelt het inmiddels ook zelf.

[2:00:19] Het is niet meer realistisch dat in 2035 de eerste nieuwe kerncentrale gaat draaien.

[2:00:24] Wanneer dan wel?

[2:00:26] En een andere vraag, wat betekent dat voor de ambitie van de in Nederland opererende energiebedrijven, die als ambitie hebben 100% CO2-neutraal te willen zijn in 2035?

[2:00:38] En ook voor de ambitie van de minister dat ze in 2035 100% CO2-neutrale elektriciteit in dit land wil opwekken en leveren.

[2:00:48] Tot zover.

[2:00:49] Dank aan de heer Grimwist.

[2:00:50] Dan zijn we aan het einde gekomen aan de eerste termijn aan de zijde van de Kamer.

[2:00:54] De bewindslieden hebben aangegeven een half uur nodig te hebben.

[2:00:56] Dus we komen om half vier hier weer terug.

[2:00:58] Ik zal dan niet terugkomen.

[2:00:59] Ik heb verplichting in de plenaire zaal.

[2:01:01] Maar ik wens jullie allemaal een heel goed debat.

[2:01:03] En de heer Erkens zal het voorzitterschap overnemen.

[2:01:05] Waarvoor dank aan de heer Erkens.

[2:01:08] Dit debat is geschorst.

[2:33:34] Bij deze heropen ik de vergadering.

[2:33:38] Als de mensen op de publieke tribune ook stiller zijn, kunnen we beginnen.

[2:33:41] Dank u allen.

[2:33:43] We beginnen aan de eerste termijn van de regering.

[2:33:46] Gezien de tijd, we hebben nog minder dan anderhalf uur, stel ik voor dat we in ieder geval de eerste termijn proberen af te ronden.

[2:33:52] Dus dat betekent interrupties aan het einde van elk blokje.

[2:33:55] We wachten de beantwoording per blokje af.

[2:33:56] En we beginnen met drie interrupties, dan zijn ze kort, dan kunnen we naar vier gaan.

[2:34:00] Ik begreep dat de staatssecretaris eerst begint met de beantwoording, dan kan hij daarna ook vertrekken.

[2:34:04] En dan neemt minister Hermans het over.

[2:34:06] Geef het woord aan de staatssecretaris.

[2:34:09] Dank u wel, voorzitter.

[2:34:10] En dank ook aan de Kamer voor de allergestelde vraag in de eerste termijn.

[2:34:13] En ook de interessante discussies onderling.

[2:34:15] Ik denk dat de minister en mij dat ook met bijzonder veel interesse hebben gevolgd met z'n tweeën.

[2:34:22] Ik heb drie vragen, voorzitter.

[2:34:23] Ik zal beginnen met de vraag van mevrouw Posma van NRC.

[2:34:27] De vraag was, kan een nucleaire vergunning minder onvangrijk?

[2:34:30] Dat was de vraag.

[2:34:31] Nou, de vergunning zelf van een nucleaire installatie is niet zo lang.

[2:34:35] Voor de palletsvergunning bijvoorbeeld praten we ongeveer over honderd pagina's.

[2:34:39] Voordat de vergunning verleend kan worden, dient echter wel de veiligheid met een robuust en daardoor ook wat omvangrijker dossier onderbouwd te worden.

[2:34:46] Dat is echt essentieel en daardoor wordt ook de veiligheid beoordeeld door de ANVS, de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Straling.

[2:34:53] De diepgang en breedte van dit dossier werkt niet af van hoe dat in andere landen wordt gevraagd.

[2:34:58] En het gegeven is dat de veiligheid van de kerncentrale nu eenmaal natuurlijk van belang is.

[2:35:02] Dat het voor zowel de reactorontwerpers als voor de AVS normaal is dat dit geleverd wordt.

[2:35:08] Dus nogmaals, dat is de indicatie.

[2:35:11] En wat u zelf aangaf, die 2.500 pagina's, daar herken ik me echt niet in.

[2:35:15] Dat is een ander gedeelte.

[2:35:16] Het gaat over voor een palacecentrale rond de 100 pagina's.

[2:35:21] Dan heb ik een tweede vraag.

[2:35:23] Die is van mevrouw Beckerman van de SP.

[2:35:26] Wanneer streept de staatssecretaris locatie Zoutkoepel af... voor opslag van radioactief afval, voorzitter?

[2:35:32] Het kabinet heeft op dit moment geen enkele locatie concreet in beeld... voor de eindberging van radioactief afval.

[2:35:37] Dat hebben we ook zo kenbaar gemaakt...

[2:35:39] Toen wij ook hebben gesproken over het naar voren halen van de locatie en de beslissing over een eindberging.

[2:35:46] Ik heb u in september aangekondigd om met een plan daarvoor te komen.

[2:35:49] Een plan van aanpak voor de besluitvorming van de eindberging.

[2:35:53] Dat gaan we participatief doen.

[2:35:55] Dus de overheid gaat zich dus eerst op dit moment gewoon heel luisterend opstellen.

[2:35:59] We willen gewoon weten met de gesprekken waar lopen we tegen aan, waar is wel of niet bij spreken interesse in dit soort locaties.

[2:36:08] De overheid gaat dus niet een volle ingenomen standpunt innemen en we gaan ook geen piketpaaltjes slaan.

[2:36:14] Gisteren is het concept nationaal programma radioactief afval ter inzage gelegd.

[2:36:19] Daarin vertellen we ook meer over de route naar de eindberging toe.

[2:36:22] Locatiekeuze is echt, en zo moeten we het ook zien in het totale traject, is eigenlijk het eindpunt van het besluitvormingsproces.

[2:36:29] Om het proces serieus te nemen bepalen we dus niet al aan het begin waar we uit zouden moeten komen.

[2:36:34] Dus dat is de reden waarom we op dit moment zeggen alles open, geen enkel piketpaaltje.

[2:36:40] Dan de laatste vraag, die is van de heer Kops van de PVV.

[2:36:44] Is de capaciteit van de ANVS op orde voor de bouw van de nieuwe reactoren?

[2:36:48] De capaciteit van de ANVS is op orde voor haar huidige werk.

[2:36:52] De ANVS heeft bij de nieuwe reactoren inderdaad een belangrijke rol als vergunningsverlener.

[2:36:58] Onder het vorige kabinet is daarom een uitbreiding in gang gezet, gefinancierd uit het Klimaatfonds.

[2:37:03] Daarmee komt de ANVS op sterkte voor de komende jaren in het licht van de ambitie die er toen de tijd was, twee nieuwe kerncentrales.

[2:37:11] Ik heb met de ANVS overleg gehad welke extra capaciteiten zij nodig denken te hebben in het licht van de ambities van het huidige kabinet.

[2:37:18] En die claim maakt onderdeel uit van de besluitvorming voorjaarsnota over het Klimaatfonds, voorzitter.

[2:37:24] Dat zijn de drie vragen en antwoorden die ik hierop heb.

[2:37:27] Dank.

[2:37:27] En dan zorg ik dat u een interruptie van mevrouw Kreuger had.

[2:37:29] En voor de Kamerleden die later binnenkwamen, we doen interrupties aan het einde van de blokjes.

[2:37:33] Het zijn drie interrupties in principe, maar bent u kort, dan wordt u beloond met een vierde interruptie.

[2:37:37] En voor sommigen van u is dat makkelijker dan voor anderen.

[2:37:39] Mevrouw Kreuger.

[2:37:42] Ja, voorzitter, ik had mijn interruptie al aangemeld voordat ik wist dat het er maar drie zouden zijn.

[2:37:46] Maar ik stel hem toch.

[2:37:49] Ik schrik namelijk eigenlijk van het antwoord van de staatssecretaris.

[2:37:52] Geen piketpaaltjes, alles is open voor de eindberging van het afval, het radioactief afval.

[2:37:58] Betekent dat dat ook echt de provincie Groningen een potentiële plaats is waar we eindberging van radioactief afval gaan toe kunnen staan?

[2:38:09] De staatssecretaris.

[2:38:10] Dank voorzitter.

[2:38:11] Dank ook aan mevrouw Kreuger voor deze vraag.

[2:38:14] Zoals ik net aangaf, wij willen geen enkele vooringenomenheid hebben rondom locatiekeuze.

[2:38:19] Dus wij zijn op dit moment echt gewoon aan het luisteren naar alle regio's.

[2:38:23] Welke mogelijkheden er zijn en hoe men er tegenover staat.

[2:38:26] En op voorhand een piketpaaltje, in dit geval een locatie uitsluiten, doet daar denk ik geen recht aan.

[2:38:31] Want daarmee vergroot je misschien ook alweer de onzekerheid bij andere regio's.

[2:38:34] Maar die dan wel in beeld blijft.

[2:38:35] Dus we willen op voorhand niets uitsluiten.

[2:38:38] Dat is echt allemaal onderdeel van het participatieve traject.

[2:38:41] Dat we met z'n allen hebben afgesproken.

[2:38:43] En daarvan is de definitieve keuze voor de eindbergingen echt de laatste stap daarin.

[2:38:48] De heer Kops, u had ook een... Nee.

[2:38:53] Dan bedanken we de staatssecretaris die ons nu verlaat naar de beantwoorden van zijn vragen.

[2:38:58] En dan geef ik het woord aan de minister.

[2:39:01] Voorzitter, dank u wel.

[2:39:02] En dank aan de Kamerleden voor alle gestelde vragen.

[2:39:05] Ik ga die beantwoorden in vier blokjes.

[2:39:07] Ik begin met nieuwbouw.

[2:39:09] Alles wat daar gevraagd is over de planning, de financiering en de locatie.

[2:39:14] Dan kom ik bij alle vragen rondom de SMR's.

[2:39:19] Dan de kennisinfrastructuur.

[2:39:21] En tot slot het blokje overig.

[2:39:29] Voorzitter...

[2:39:32] De ambitie om kernenergie in Nederland te realiseren is een ambitie die al stamt uit het vorige kabinet.

[2:39:40] En waar dit kabinet mee verder gaat.

[2:39:44] Het is ook belangrijk dat kernenergie onderdeel gaat uitmaken van onze energiemix.

[2:39:49] Omdat het een stabiele, regelbare vorm van energie is die je nodig hebt voor tijden dat de zon niet of minder schijnt.

[2:39:58] Of het minder hard of niet waait.

[2:40:00] Dus het is niet alleen kernenergie.

[2:40:03] Het is ook niet alleen wind op zee of wind op land.

[2:40:05] Zoals dat ergens een keer in een interruptiedebat werd gezegd.

[2:40:09] Nee, kernenergie is onderdeel van de energiemix die we zo hard nodig hebben om onafhankelijk te worden in onze energievoorziening.

[2:40:18] Om onze economie ook sterk te houden en te kunnen laten draaien op energie.

[2:40:23] En natuurlijk de klimaatafspraken die we hebben gemaakt om die na te komen.

[2:40:28] Voorzitter, ik ben toen ik begon als minister voortvarend ook met dit dossier aan de slag gegaan.

[2:40:36] Juist omdat ik het belang zie van kernenergie in die mix.

[2:40:40] En de vragen die gesteld zijn over de planning en het realisme dat ik ook in die planning heb moeten aanbrengen.

[2:40:48] Laat ik daar heel eerlijk over zeggen.

[2:40:50] Volgens mij gebruikte de heer Bontebal het woord ook.

[2:40:51] Ik baal ervan.

[2:40:53] Ik baal ervan dat ik dat heb aangetroffen en zo heb moeten communiceren, maar dat vind ik wel ook horen bij mijn werk, dat ik dat, als je tot die conclusie komt, dat ik daar eerlijk en open over communiceer.

[2:41:09] Wat ik al zei, ik begon, en dan tref je een situatie aan, met een onderliggend tijdpad en van daaruit ben ik gaan werken.

[2:41:19] En daar zit geen enkel verwijt in.

[2:41:21] Ook niet na al het werk wat op het ministerie was gedaan.

[2:41:24] Want toen in de vorige periode werd begonnen met het werken aan die kerncentrale.

[2:41:29] Of die kernenergieambitie.

[2:41:31] Ja, was doordat er jarenlang geen steun en geen meerderheid was voor kernenergie.

[2:41:36] Was de kennisbasis ook op het ministerie natuurlijk beperkt.

[2:41:40] Dus dat moet je weer opbouwen.

[2:41:41] Je moet de hele structuur om die ambitie te kunnen gaan realiseren.

[2:41:47] Die moet teruggebracht worden.

[2:41:49] En voorzitter, daar wordt, daar werd met mannenmacht aan gewerkt en er wordt met mannenmacht aan gewerkt.

[2:41:54] En dat geldt ook voor mij zelf.

[2:41:57] Dan vroeg de heer Kops, wat is er gebeurd, wat heeft u gedaan in de afgelopen periode?

[2:42:03] Voorzitter, die vraag wil ik beantwoorden door iets te zeggen wat we gedaan hebben op het gebied van locatie, de techniek, het geld...

[2:42:10] De mensen en de kennis.

[2:42:13] En laat mij dan ook iets zeggen over de verlenging van de bedrijfsduur van de kerncentrale in Borsele.

[2:42:18] Ik denk dat dat allemaal een goed beeld schetst van wat er gebeurd is.

[2:42:22] Om te beginnen met de locatie.

[2:42:24] Om tot een locatiekeuze te komen moet een projectprocedure worden doorlopen.

[2:42:29] Die is gestart vorig jaar februari en daar is een aantal vervolgstappen ingezet.

[2:42:36] In september eerst op basis van een actualisatiestudie zijn er twee gebieden toegevoegd waar ook gekeken wordt of dat een potentiële locatie is.

[2:42:46] Er is een gevoeligheidsanalyse gedaan, mede naar aanleiding van de ophoging van de ambitie van dit kabinet... om niet twee, maar vier kerncentrales te bouwen om te kijken of we nu alles goed in beeld hebben.

[2:42:56] En tot slot het besluit dat ik afgelopen maandag aan de Kamer heb gestuurd... dat wij ook in de projectprocedure moeten kijken of er een locatie in Eemshaven is die geschikt is...

[2:43:11] Als locatie voor een kerncentrale.

[2:43:15] Daarmee zijn de stappen gezet om de volgende stap in de projectprocedure te kunnen gaan zetten.

[2:43:22] En dat is de publicatie van de conceptnotitie rijkwijde en detailniveau.

[2:43:29] En dat is de volgende stap die ik hoop in het voorjaar te kunnen zetten.

[2:43:36] Dat op het gebied van het locatiebesluit.

[2:43:41] Ja, dat op het locatiebesluit.

[2:43:42] Dan de techniek.

[2:43:44] Daar zijn in het afgelopen jaar technische haalbaarheidsstudies plaatsgevonden.

[2:43:50] Bij drie partijen, bij drie mogelijke vendors.

[2:43:54] Om dat woord één keer te gebruiken, voorzitter.

[2:43:56] En dat is een bewuste keus geweest om dat al vroeg in het proces te doen.

[2:44:01] Juist om snelheid te kunnen maken.

[2:44:04] Zonder dat je al definitief een locatie weet.

[2:44:07] Maar wel na het aanwijzen van een voorkeurslocatie.

[2:44:09] Daar kom ik straks nog op terug, want er zijn ook vragen over gesteld.

[2:44:12] Gaf dat wel de mogelijkheid om die drie partijen te vragen... voor een technische haalbaarheidsstudie uit op de locatie in Borselen.

[2:44:21] En dat geeft ons veel...

[2:44:23] inzichten in risico's, maar ook vervolgstappen die er gezet moeten worden.

[2:44:28] Die technische haalbaarheidsstudie, voorzitter, dan geef ik gelijk antwoord op een vraag die door de heer Bontebal, maar ook de heer Vlag, in elk geval de heer Gimbis volgens mij ook gesteld is.

[2:44:41] Provincie Zeeland en de gemeente willen daar graag inzicht in krijgen.

[2:44:44] Dat begrijp ik.

[2:44:45] Dat vind ik ook heel erg terecht.

[2:44:48] Dat hebben we ook zo afgesproken.

[2:44:50] Dat gaat dus ook op korte termijn gebeuren.

[2:44:53] Als de third party review klaar is.

[2:44:55] Dat is de onafhankelijke review die op die studie wordt gedaan.

[2:44:59] En die doen we bewust, zodat wij dat niet zelf hoeven te doen.

[2:45:02] Maar een derde partij dat onafhankelijk voor ons bestudeert.

[2:45:05] En dan zullen we die inzichten en die uitkomsten natuurlijk ook...

[2:45:09] met de provincie Zeeland en de gemeente Borselen in het bijzonder bespreken.

[2:45:15] Voorzitter, die technische haalbaarheidsstudies zijn zo belangrijk... omdat die een stap vormen in het komen tot het selectieproces... van uiteindelijk de aanbieder of de bouwer van de kerncentrales.

[2:45:26] En met de inzichten uit die technische haalbaarheidsstudie... kunnen we dat selectieproces nu verder gaan inrichten.

[2:45:34] Dan op het gebied van geld.

[2:45:36] Daar heeft een marktconsultatie plaatsgevonden.

[2:45:39] Die inzichten zijn al eerder met de Kamer gedeeld.

[2:45:44] En daaruit komt ook naar voren en is ook de brief gekomen dat het kabinet op dit moment de deelneming als de meest logische optie ziet.

[2:45:53] En die deelneming ook verder uitwerkt.

[2:45:55] Want voordat je die daadwerkelijk...

[2:45:57] Er moet natuurlijk nog besluitvorming over in het kabinet plaatsvinden.

[2:46:02] Maar daar is een heel aantal stappen in te zetten.

[2:46:04] En die vervolgstappen kunnen we nu gaan zetten naar aanleiding van die marktconcentratie.

[2:46:10] En daarnaast is er een projectorganisatie, wordt opgezet die het mogelijk maakt, ook al voordat die deelneming er is, de noodzakelijke stappen te kunnen zetten op afstand van het ministerie.

[2:46:22] Voorzitter, dan op het gebied van mensen en kennis, want terecht door veel Kamerleden benoemd.

[2:46:29] Uiteindelijk hebben we de kennis nodig om tot goede besluiten te komen, maar ook mensen op te leiden die straks niet alleen de kerncentrales gaan bouwen, maar daar ook gaan werken.

[2:46:40] Daarvoor is het een meerjarig innovatieprogramma.

[2:46:46] Daar worden leerstoelen uit gefinancierd.

[2:46:48] Daar is een nucleaire academie uit gefinancierd.

[2:46:52] En op dit moment lopen er op het HBO in Zeeland en ook MBO Skalda... HBO loopt een minor en Skalda een leerweg, als ik het zo mag noemen... op het gebied van nucleaire kennis.

[2:47:07] En die beide...

[2:47:10] zijn overtekend.

[2:47:11] Dus de minor had plek voor twintig studenten en die wordt nu ook door twintig studenten bijgewoond.

[2:47:18] Dus dat is volgens mij een mooi teken dat er interesse in is en dat de medewerkers en bouwers van de toekomst ook worden opgeleid.

[2:47:30] Verder zijn we in kaart aan het brengen op het gebied van mensen en kennis... ook wat is nou de potentie voor het Nederlandse bedrijfsleven... om ook mee te kunnen doen straks in dit hele project.

[2:47:44] Volgens mij vroeg de heer Erkens daarnaar.

[2:47:46] Daar zal ik straks nog uitgebreider op ingaan, maar dat...

[2:47:49] Het proces loopt ook samen met de VNO, samen met FME... samen dus ook met die organisaties die zicht hebben op... wat zijn nou bedrijven in de maakindustrie die ons hier ook bij kunnen helpen.

[2:48:01] Tot slot, voorzitter, de verlenging van de bedrijfsduur in Borselen.

[2:48:04] Daarvoor moet de wet worden aangepast.

[2:48:07] Dat wetsvoorstel is bijna klaar om in de ministerraad behandeld te worden... en naar de Raad van State te gaan.

[2:48:14] En dat hoop ik in het volgende tweede kwartaal van dit jaar...

[2:48:19] En in dat kader vinden ook de verkennende gesprekken plaats met EPZ.

[2:48:27] Daar is ook een aantal vragen over gesteld.

[2:48:29] Daar zal ik ook nog inhoudelijk verder op ingaan.

[2:48:30] Maar dit even in het kader van wat gebeurt er allemaal?

[2:48:33] Welke stappen zijn er gezet?

[2:48:37] Dan vroeg onder andere mevrouw Kreuger, maar ook de heer Kops... wat dan een haalbare datum is.

[2:48:51] Ik schreef in de brief van afgelopen maandag... dat die 2035 niet meer realistisch lijkt.

[2:48:57] Dat is het tijdspad van waaruit ik ben gaan werken toen ik begon.

[2:49:04] Maar waarvan ik nu zie, dat komt echt onder druk te staan.

[2:49:07] En dat is waar ik natuurlijk ook van baal.

[2:49:11] Wat we doen om er versnelling in te krijgen, is zoveel mogelijk werkzaamheden en sporen parallel te laten lopen.

[2:49:20] Een voorbeeld daarvan is die technische haalbaarheidsstudie doen op basis van de voorkeurslocatie, zoals die vorig jaar februari uit mijn hoofd is aangewezen.

[2:49:33] We zijn de projectprocedure voor de locatie gestart.

[2:49:36] We zijn ook al gesprekken in Borsele gestart over het Rijkregio-pakket en dus met die financieringsstructuur bezig.

[2:49:42] Dus dat loopt allemaal naast elkaar.

[2:49:45] De heer Kops vroeg ook, waar kan je nou nog versnellen?

[2:49:49] Kan je nou nog meer doen om te versnellen?

[2:49:52] En elke mogelijkheid die er is, laat ik het zo zeggen, die zal ik natuurlijk aangrijpen.

[2:49:59] Laat ik niet onbenut.

[2:50:01] En ik wil hierbij ook realistisch zijn.

[2:50:03] Want als je vertraagt of versnelt in het ene spoor... betekent dat niet automatisch een vertraging of versnelling voor het geheel.

[2:50:13] Juist omdat we dus een aantal dingen parallel doen.

[2:50:17] Dus die technologie selectie of dat proces daaromheen... daar zijn we al mee gestart zonder dat de definitieve locatie bekend is.

[2:50:26] En als we verder gaan versnellen...

[2:50:29] Dan zal dat altijd een afweging zijn.

[2:50:31] Of kan dat altijd een potentie, een prijs hebben.

[2:50:36] Letterlijk, in geld.

[2:50:38] In draagvlak, omdat je minder tijd hebt om een participatieproces in te richten.

[2:50:44] Of in risico's, omdat je onzorgvuldige beslissingen moet nemen...

[2:50:49] die zonder gedegen onderzoek in dat soort grote complexe projecten als kernenergie... vaak ook in latere fases zich manifesteren.

[2:51:00] Dus als je kan versnellen, zal het altijd een weging zijn tussen deze drie elementen... of dan die versnelling het ook waard is, of die te verantwoorden is... en of je die versnelling ook op die manier kan inzetten.

[2:51:16] En dat is wat wij nu aan het doen zijn, waarvoor we ook die third-party review en de technische haalbaarheidsstudies gebruiken.

[2:51:26] En op basis daarvan zal ik in het volgende kwartaal...

[2:51:31] Ik denk dat dat april, begin mei wordt.

[2:51:33] Komt er een uitgebreidere voortgangsbrief... waarin ik volgens mij ook in de Kamervraag naar verwees... waarin we meer ingaan op die planning.

[2:51:42] En dan zal ik dus ook die afruil... tussen die risico's van snelheid en zorgvuldigheid... en het effect mogelijk op kosten draagvlak in beeld brengen.

[2:51:53] En ook laten zien wat dat betekent voor realisatie in de tijd.

[2:51:57] En wat voor jaartaal daar dan...

[2:52:00] al dan niet bij zou kunnen horen.

[2:52:01] Dus ik ga nu niet, zeg ik tegen mevrouw Kreuger, een jaartal noemen.

[2:52:07] Want dat vind ik geen recht doen aan wat we nu proberen zo zorgvuldig als mogelijk te doen.

[2:52:14] Een proces waarin zoveel onzekerheden zitten, zal het mogelijk versnellen, ook in potentie risico's met zich meebrengen.

[2:52:21] En die zal ik dus inzichtelijk maken in die brief, in die voortgangsbrief die ik in april, mei stuur.

[2:52:33] Dan, voorzitter... dat we de boot niet mogen missen.

[2:52:44] En wat zou het nou betekenen, dat vroeg de heer Vlag mij... wat zou het nou betekenen als je 5 miljard van kernenergiemiddelen... naar de verduurzaming van de landbouw zou overhevelen?

[2:52:57] En, voorzitter...

[2:53:00] Ook in dit debat weer word ik door velen van u aangespoord om tempo te maken en te versnellen waar het kan.

[2:53:07] Met de bouw en de ontwikkeling van de kerncentrales.

[2:53:11] Op het moment dat er geld weg wordt gehaald bij kernenergie, kan ik dat niet waarmaken.

[2:53:16] Kernenergie hebben we op de lange termijn nodig als bron voor duurzame energie, dat zei ik al.

[2:53:22] Het kost tijd, veel tijd, misschien ook wel meer tijd dan we zouden willen.

[2:53:29] Maar in die tijd, daar zit natuurlijk ook een lange termijn investering aan vast.

[2:53:34] En die 14 miljard is nodig voor de ambitie op het gebied van kernenergie.

[2:53:39] En de huidige inzichten laten zelfs al zien dat ook 14 miljard krap bemeten is.

[2:53:47] We hebben die afspraak gemaakt van vier kerncentrales.

[2:53:50] Daar houd ik me aan.

[2:53:52] Die werk ik uit.

[2:53:53] Dat is een opdracht die ik heb uit het hoofdlijnenakkoord.

[2:53:58] En nu geld weghalen zorgt dus dat dat tekort...

[2:54:02] Of het feit dat die 14 miljard al krap is alleen nog maar groter wordt.

[2:54:07] Het tweede is, volgens mij ook door onder andere de heer Erkens genoemd, het geeft ook echt in mijn ogen zeer onwenselijk signaal af aan de sector.

[2:54:17] Het doet iets met de betrouwbaarheid van de door ons uitgesproken ambitie.

[2:54:22] Met potentieel effecten op de technologieleveranciers die nu nog interesse hebben om in Nederland te gaan bouwen.

[2:54:29] Maar ook andere belangrijke partners natuurlijk die we nodig hebben in dit hele proces.

[2:54:36] Voorzitter, dat over hoe ik dat inschat als je dat geld weghaalt bij kernenergie.

[2:54:42] Dan... Misschien heel kort, meneer.

[2:54:43] Hoeveel heeft u nog in dit blokje?

[2:54:45] Want ik zie de handen van de Kamerleider steeds verder omhoog gaan.

[2:54:49] Ja, best veel, voorzitter.

[2:54:50] Er zijn veel vragen gesteld over nieuwbouw.

[2:54:51] Dus ik zou nu even kunnen stoppen, want het gaat nu...

[2:54:58] Ik kan nu gewoon even stoppen.

[2:55:00] Ja, als de Kamerleden geen geduld meer hebben, dan doen we nu een rondje interrupties.

[2:55:03] Ik zag mevrouw Roderkerk als eerste.

[2:55:07] Ja, dank voorzitter.

[2:55:11] Ja, veel wijzer over wanneer die kersentrasen komen en wat ze dan moeten kosten zijn we nog niet.

[2:55:16] Alles wordt weer naar april verwezen.

[2:55:19] En dan zitten we al met spanning te wachten op dat voorjaarspakket.

[2:55:23] En nu zegt meneer Hermans, ja, ik wil het geld wat er staat op de rekening.

[2:55:27] Mevrouw Hermans.

[2:55:28] Mevrouw Hermans, dit is een soort van de running gag van dit debat aan het worden.

[2:55:30] Het is minister Hermans zelfs.

[2:55:32] Minister Hermans.

[2:55:34] Nu zegt...

[2:55:36] Nu zegt minister Hermans, bij het voorjaarspakket komt ook hier weer meer duidelijkheid over.

[2:55:45] Maar ondertussen zie ik hier een compleet verdeelde coalitie ontstaan.

[2:55:49] Zegt BBB, plus het Klimaatfonds bij.

[2:55:52] Zegt NEC, waar moet het geld dan vandaan komen?

[2:55:54] Zegt PVV, nou het Klimaatfonds kan er wel meer uitgehaald.

[2:55:59] VVD zegt, behaal vooral die kerncentrales.

[2:56:01] Kortom, het wordt er niet makkelijker op voor de minister.

[2:56:05] Ja, kan ze daar iets over zeggen?

[2:56:07] Wat verwacht zij nu dat zij gaat doen bij de voorjaarsnota met al deze wensen die hier liggen?

[2:56:13] De minister.

[2:56:14] En de interruptie is graag wat bondiger, want ik ga gewoon per Kamerlid dan beslissen of ze bondig genoeg waar of dan vierde komt.

[2:56:18] Dat is het handigste.

[2:56:20] De minister.

[2:56:26] Voorzitter, ik heb ook in dit debat, in het debat gisteren in de Eerste Kamer, in de media allerlei ideeën en plannen voorbij zien komen.

[2:56:33] Ik heb nog niet een eens luidend voorstel gehoord waar ik ook 1, 2, 3, nu een meerderheid zich voor zie aftekenen.

[2:56:40] Dus ik werk vanuit de opdracht die ik heb uit het hoofdlijnakkoord en de afspraken die daarin gemaakt zijn.

[2:56:47] over klimaat en energie en de middelen die beschikbaar zijn om de kernenergieambities te realiseren.

[2:56:54] En dat is van waaruit ik werk en waar ik op dit moment mee bezig ben.

[2:57:01] Maar daar is wel één probleem mee.

[2:57:03] Of eigenlijk twee.

[2:57:04] Eén, die afspraken zijn niet genoeg om die klimaatdoelen te halen.

[2:57:07] Dus er is eigenlijk nu niet genoeg voor.

[2:57:10] En tweede is, er staat wel heel veel geld op de rekening voor kerstdraais die nog lang niet gebouwd gaan worden.

[2:57:14] Dus welke oplossing stelt mevrouw Hermans daar dan voor?

[2:57:18] De minister.

[2:57:18] Ja, voorzitter, dit zijn inderdaad twee vragen, maar ook twee, wat mij betreft, aparte sporen.

[2:57:24] Dus één is, ja, de klimaat- en energieverkenning laat zien, er moet een stap extra gezet worden.

[2:57:29] Daar ben ik mee aan het werk, over in gesprek, ook met mijn collega's in het kabinet.

[2:57:33] Onder andere met de staatssecretaris van INW, die hier net ook nog zat.

[2:57:38] Dus dat is één, daar ben ik mee bezig.

[2:57:40] En het tweede is...

[2:57:41] Het verder werk maken van het realiseren van de ambities en de afspraken die we hebben gemaakt op het gebied van kernenergie.

[2:57:48] Daar heb ik de middelen die in het Klimaatfonds staan heel hard voor nodig.

[2:57:53] Omdat kernenergie en de centrales waar we aan werken, dat is één project.

[2:57:58] Het is niet even dat je er nu een beetje uithaalt of je doet het niet even half of een stukje.

[2:58:03] Nee, je bent in één keer met die...

[2:58:06] Daar zit die ambitie bezig en daar hoort dus ook de serieuze reservering van dat geld wat we nodig hebben bij.

[2:58:11] En ik noemde al het risico, als we daar nu geld van af gaan halen, wat voor effect dat heeft op de technologieleveranciers en op andere partners.

[2:58:22] We zien in heel Europa dat landen bezig zijn met het ontwikkelen van kerncentrales.

[2:58:30] Technologieleveranciers zetten hun middelen en beste teams in op de meest realistisch geachte projecten.

[2:58:36] En als zij zich terugtrekken, dan ontstaat er een voldongen feit ten aanzien van de haalbaarheid van de nieuwbouwambitie.

[2:58:42] Dat is alles waar ik rekening mee heb te houden.

[2:58:45] Wat onverlet laat dat ik ook werk aan dat pakket naar aanleiding van de uitkomsten van de KEF.

[2:58:50] De heer Kops, ik zag uw hand ook.

[2:58:55] De minister wil geen jaartal noemen dat dan in de plaats zou moeten komen van die 2035.

[2:59:02] Ik vind dat toch wel jammer, want dan weten we eigenlijk nog steeds niet waar we aan toe zijn en wanneer er wat gaat gebeuren.

[2:59:10] Ik had veel liever gehoord dat de minister duidelijk had gezegd, nou die 2035, daar gaan we alsnog voor.

[2:59:14] Het kan misschien moeilijk worden, maar we gaan ervoor.

[2:59:17] En ik hoorde de minister ook zeggen van ja, we gaan wel versnellen, maar dat brengt ook risico's met zich mee.

[2:59:23] Als je ergens gaat versnellen, kan het aan de andere kant vertragend werken, hoe dan ook.

[2:59:28] Ik heb gewoon nog steeds niet helder wat er dan nu de komende tijd precies gaat gebeuren.

[2:59:32] Want in de brief van de minister lezen we dan een juridisch versnellingspakket.

[2:59:37] Verschillende wet- en regelgevingstrajecten.

[2:59:39] Ik vraag me echt gewoon af...

[2:59:41] De komende tijd.

[2:59:42] Wat gaat er nou concreet gebeuren?

[2:59:44] Maar ook wij als Kamer, die wetgeving moeten wij dan behandelen.

[2:59:48] Wat komt er dan allemaal op ons af?

[2:59:51] De minister.

[2:59:53] Voorzitter, ik werk aan een voortgangsbrief die in april, mei naar de Tweede Kamer komt.

[3:00:01] En daar gaan we op basis van die technische haalbaarheidsstudies en die onafhankelijke review die daarop gedaan wordt, geven we aan hoe wij nu denken, wat we het meest realistisch achten, hoe het nu verder voortgaat.

[3:00:19] Waarom ik dat zo zei, als je gaat versnellen, kan dat ook een prijs hebben.

[3:00:27] En die prijs kan zitten in vertraging, die kan letterlijk in de prijs zitten, of die kan zitten in dat je meer risico gaat nemen.

[3:00:33] Ik vind wel dat ik die afruil tussen die elementen inzichtelijk moet maken.

[3:00:40] Want die bepalen, ben je bereid om dat risico te lopen?

[3:00:44] Of die prijs eventueel te betalen?

[3:00:47] Of die vertraging op een later moment te incasseren?

[3:00:50] Dus dat wil ik inzichtelijk maken in die brief.

[3:00:53] Zodat dat voor ons allemaal heel transparant is.

[3:00:59] En we daar ook het debat over kunnen voeren.

[3:01:02] een complex project als het realiseren van kerncentrales... voor vraagstukken met zich meeneemt.

[3:01:09] En wat er ook voor onzekerheden in het proces zitten... waar je ook in latere jaren... waar je nu al zo goed als mogelijk rekening mee wil houden... maar helaas ook niet allemaal altijd kan voorzien.

[3:01:19] De heer Kops.

[3:01:23] Ja, dank voor dat antwoord.

[3:01:25] Dus de minister komt met een voortgangsbrief...

[3:01:29] Ze geeft opnieuw een soort analyse van wat zijn de risico's en de onzekerheden.

[3:01:34] Moet je een afweging maken?

[3:01:36] Ja, heel goed natuurlijk dat je risico's moet gaan afwegen.

[3:01:39] Prima.

[3:01:41] Maar de vraag was meer dat juridische versnellingspakket, dat klinkt nogal omvangrijk.

[3:01:47] Wat is dat dan?

[3:01:48] Dat was meer de vraag.

[3:01:50] De minister.

[3:01:51] Voorzitter, inderdaad, die vraag stelde de heer Kops mij ook.

[3:01:54] Wat we doen is in de ruimtelijke procedures die je moet doorlopen voor energieprojecten in het algemeen, kijken we wat is er nou mogelijk om die procedure te versnellen.

[3:02:08] Een van de voorstellen daarvoor is afgelopen vrijdag naar de Raad van State gestuurd.

[3:02:14] Dat gaat over de mogelijkheid om sneller een terrein of grond te kunnen betreden om onderzoek te doen.

[3:02:21] Zou dit een geschikte locatie zijn voor een hoogspanningsstation of een hoogspanningsnet?

[3:02:29] Dus dat is een van de stappen.

[3:02:32] We werken nu ook aan een voorstel om energieprojecten aan te kunnen merken als projecten van maatschappelijk belang.

[3:02:40] Waardoor je ook in de procedure kunt versnellen.

[3:02:42] Of dat voor energieprojecten kunt versnellen, of dat voor deze projecten.

[3:02:47] deze twee kerncentrales waar we het nu specifiek over hebben... nog effect zal hebben, dat betwijfel ik.

[3:02:53] Want hier is de projectprocedure natuurlijk al gestart.

[3:02:56] Maar we zijn niet klaar hierna.

[3:02:57] Dus vandaar dat ik het belangrijk vind om daar wel naar de mogelijkheden te blijven kijken.

[3:03:02] En die niet alleen voor deze energie-infrastructuurprojecten mogelijk te maken... maar ook voor andere projecten.

[3:03:09] Ik zwart hier Bontembal ook nog.

[3:03:12] Dank voorzitter.

[3:03:14] Ik snap natuurlijk het argument van de minister dat ze zeggen het creëert onzekerheid.

[3:03:18] Nou zou ik ook willen zeggen, nog een paar maanden geleden was het plan om twee kernstrales te bouwen.

[3:03:25] Dus ja, een nieuw coalitieakkoord zorgt in die zin ook voor onzekerheid.

[3:03:30] Daarnaast denk ik dat internationale investeerders zich over heel veel dingen zorgen maken op dit moment in Nederland.

[3:03:35] Namelijk heel veel onzekerheid.

[3:03:37] Ook gewoon over de stabiliteit van het kabinet enzo.

[3:03:40] Dus ik denk zelf dat die 5 miljard uit het klimaatfonds beschikbaar stellen voor de agrarische sector niet de onzekerheid zal geven aan de nucleaire sector om wel of niet te investeren.

[3:03:53] Dus, kijk, deze minister heeft ook een taak om de klimaatdoelen te halen.

[3:03:56] En zij weet, net als ik, dat er voor die 4, 5 megaton die de agrarische sector op moet leveren, gewoon niks is afgesproken.

[3:04:04] En u bent daar ook verantwoordelijk voor.

[3:04:06] En in de tijd zal het geld eerder nodig zijn om de agrarische sector te helpen te verduurzamen, met baten ook voor stikstofreductie, dan kernenergie.

[3:04:14] Dat is de redenering om het geld op die manier anders te doen.

[3:04:17] Daar moet dit kabinet toch gevoelig voor zijn.

[3:04:21] Sneller die klimaatdoelen halen en boeren uit de knel halen.

[3:04:25] Voorzitter, even op het begin van de redenering in de interruptie van de heer Bontebal.

[3:04:30] Polen bouwt op dit moment, dat is een van de landen in Europa die kerncentrales bouwt.

[3:04:34] Die hebben 14 miljard gereserveerd, klaarstaan om daar aan bij te dragen.

[3:04:41] Laat ik het zo formuleren.

[3:04:43] Het vorige kabinet had een ambitie van twee kerncentrales en vijf miljard.

[3:04:47] Dus daar zit al een enorme discrepantie tussen.

[3:04:50] Dus we moeten niet gaan doen alsof die 14 miljard een heel raar bedrag is... waarmee je heel makkelijk nu zegt, daar halen we wat vanaf, we halveren het... en dan heb je ook de halve ambitie, was een beetje volgens mij de lijn die mevrouw Rodekerke suggereerde.

[3:05:06] Zo werkt het niet.

[3:05:07] Dat is niet de uitstraling die wij belangrijk vinden, die dit kabinet belangrijk vindt.

[3:05:13] De mate van ambitie en ook serieusheid die we hebben om kernenergie in onze mix te organiseren.

[3:05:20] Dan de verduurzaming van de landbouw.

[3:05:21] Ja, ook de landbouw heeft een klimaatopgave.

[3:05:24] Dat ben ik volledig eens met de heer Bontebal.

[3:05:28] En de afspraken ook daar zullen moeten worden nagekomen.

[3:05:31] Gelukkig is het niet zo dat er op geen enkele manier... nu toegang is voor boeren tot het Klimaatfonds.

[3:05:38] Want daar waar we kunnen helpen als het gaat over energetische CO2...

[3:05:46] bijvoorbeeld het verduurzamen van tractoren, daar is geld voor beschikbaar.

[3:05:51] Ook boeren kunnen gebruikmaken van de subsidieregeling als de SDE++-regeling.

[3:05:57] Het sitemsec op de CO2-reductie hoort bij het houden van dieren.

[3:06:03] Ik vind het niet gek dat dat heeft een oorsprong... en dat er in het vorige kabinet een transitiefonds was.

[3:06:09] Ik vind het ook niet raar dat daar de primaire verantwoordelijkheid...

[3:06:13] voor ligt bij de sector die daar primair verantwoordelijk voor is, landbouw, het ministerie van LVVN, die daar ook geld voor op hun begroting hebben staan.

[3:06:23] De heer Bontebal.

[3:06:24] Ja, dit is een te mooi verhaal.

[3:06:27] Er is natuurlijk gewoon heel veel geld uit het transitiefonds naar...

[3:06:31] Het klimaatfonds is gegaan.

[3:06:33] Dus het transitiefonds is gekild.

[3:06:34] En er is 9 miljard naar het klimaatfonds gegaan.

[3:06:37] Ik zie geen tegenstelling tussen het verduurzamen van de landbouw en kernenergie.

[3:06:41] Volgens mij moeten we allebei willen.

[3:06:42] Alleen in de tijd zijn ze heel verschillend.

[3:06:44] In de tijd hebben we gewoon de komende jaren geld nodig.

[3:06:49] En kernenergie hebben we dat geld ook nodig, maar later.

[3:06:51] Dat regelen we tegen die tijd wel, zou ik zeggen.

[3:06:54] Dat gaat eerst gewoon om goede keuzes maken door dit kabinet.

[3:06:56] Maar voor de landbouw hebben we het gewoon op korte termijn nodig.

[3:06:59] En ik denk dat het helder moet zijn wat er gebeurt als we het niet doen.

[3:07:02] Dan gaat het gewoon via normeren en beprijzen.

[3:07:05] En dat betekent namelijk dat dezelfde doelen alsnog gehaald worden.

[3:07:09] Maar boeren...

[3:07:10] Het gewoon uit eigen zak moeten betalen.

[3:07:12] En daar moeten we niet omheen draaien.

[3:07:14] En daarom snap ik de draai van de BBB heel goed.

[3:07:17] Omdat die snappen dat als er geen geld is, dat het wel degelijk betaald moet worden.

[3:07:21] Alleen door de agrarische sector zelf.

[3:07:23] En daar vinden wij een onrechtvaardigheid in.

[3:07:26] Grote industrieën en allerlei partijen krijgen de kans om te verduurzamen.

[3:07:32] Die mogen verduurzamen met steun van de overheid.

[3:07:34] Het is één sector die het met normeren met prijs moet doen.

[3:07:36] En dat vinden wij oneerlijk.

[3:07:39] Wil de minister daarop reageren?

[3:07:40] Voorzitter, nou kort.

[3:07:41] De middelen voor kernenergie zullen we over de grote bedragen... er wordt nu natuurlijk al geld uitgegeven, maar de grote bedragen... dat zijn verplichtingen die we in de komende jaren aan zullen moeten gaan... voor het realiseren van de ambitie.

[3:07:55] Daar nu geld van afhalen vind ik onverstandig... en ook niet passen bij de ambitie die we hebben met kernenergie.

[3:08:03] Ook als je kijkt Europees wat voor bedragen daarvoor gereserveerd worden...

[3:08:08] En het is één groot project wat je niet in delen op kan knippen.

[3:08:12] En daar hoort een reservering bij die dit kabinet gemaakt heeft.

[3:08:18] Als het betoog echt consistent zou zijn, dan zou u zeggen... ik ga én de agrarische sector toegang geven... en als ik dan geld tekort kom voor kernenergie... gaan we dat later alsnog als dit kabinet regelen.

[3:08:29] Want u wil alle sectoren verduurzamen.

[3:08:31] Dit kabinet wil niet alleen kernenergie bouwen, kerncentrales bouwen.

[3:08:36] Dit kabinet wil ook de agrarische sector verduurzamen... en ook alle andere sectoren.

[3:08:39] Dus u kon nu maar over één sector praten, over één bedrijf...

[3:08:44] Deel van de plannen van het kabinet.

[3:08:46] Maar u heeft de doelstelling voor het hele klimaatakkoord.

[3:08:50] En daar ligt gewoon geen geloofwaardig faal.

[3:08:52] En daar zou ook gewoon nog geld voor op tafel moeten komen.

[3:08:54] Ik vraag nog een korte reactie van de minister.

[3:08:56] Maar het voorstel is wel het bredere klimaatdebat.

[3:08:58] We hebben dinsdag pleinair debat over de klimaat-energieverkenning staan.

[3:09:01] Wat vandaag gaat over kernenergie.

[3:09:03] Dus de raakvlakken daarmee, dat lijkt me logisch voor een debat.

[3:09:06] Maar we gaan het niet naar alle sectoren verbreden, zou ik zelf voorstellen.

[3:09:08] De minister reageert nog.

[3:09:10] Voorzitter, heel kort.

[3:09:12] De heer Bontebal heeft het natuurlijk gelijk.

[3:09:13] Er ligt een klimaatopgave in meerdere sectoren.

[3:09:16] Daar ben ik me heel erg van bewust.

[3:09:17] Daarom zei ik net ook tegen mevrouw Rodekerk... de discussie die we nu hebben over kernenergie... staat los van het feit dat de KEF heeft gerapporteerd... dat er over alle sectoren heen te weinig gebeurt... of een stap extra gezet moet worden om dat doel weer binnen bereikt te krijgen.

[3:09:34] En daar werk ik ook aan.

[3:09:37] Mevrouw Kreuger.

[3:09:39] Ja, voorzitter, toch ook op dit punt.

[3:09:40] Want ik hoorde minister eigenlijk schetsen... ik kan geen tijdpad geven, ik weet niet hoeveel het gaat kosten... maar het moet gebeuren, want er ligt een politieke afspraak... om vier kerncentrales te bouwen en daarom moet dat geld blijven staan.

[3:09:55] Maar er ligt ook gewoon een aangename motie in de Eerste Kamer... om te zeggen, nee, dat klimaatfonds, daar willen we ook toegang tot de landbouw... want er ligt een hele grote opgave en we willen ook de landbouw helpen.

[3:10:08] Dus ik vraag toch de minister, die schoof dat net een beetje makkelijk weg van, nou, dat zien we wel.

[3:10:13] Hoe gaat de minister nou om met die uitspraak van de Eerste Kamer?

[3:10:16] Want dat is een heel duidelijk signaal van partijen die ook hier met elkaar zeggen, we moeten dit oplossen.

[3:10:23] De minister.

[3:10:23] Voorzitter, even voor de goede orde.

[3:10:25] De motie moet nog over gestemd worden.

[3:10:28] Maar ik heb gezien de handtekeningen die eronder staan.

[3:10:31] Nee, maar het is belangrijk vind ik om wel even op basis van de feiten te blijven debatteren.

[3:10:36] De motie zegt verder ook niet precies hoe het dan moet gaan gebeuren.

[3:10:41] En ik hoorde net al in het debat...

[3:10:43] dat de een zegt, hoog het klimaatfonds maar op.

[3:10:46] De volgende zegt, haal dat bij ontwikkelingssamenwerken vandaan.

[3:10:49] En weer de volgende zegt, haal het bij kernenergie vandaan.

[3:10:52] Daarom zei ik, ik zie niet een voorstel ontstaan waar hier een meerderheid voor is.

[3:10:57] En ik werk door aan enerzijds een klimaatpakket of aanvullende afspraken... om dat doel binnen bereikt te halen.

[3:11:04] En anderzijds de ambitie, de afspraken die we hebben op het gebied van kernenergie.

[3:11:09] Mevrouw Kreuger.

[3:11:11] Voorzitter, dit is wel een hele aparte manier, vind ik, van een minister die gewoon een gigantische opgave heeft voor klimaat.

[3:11:19] Op al die verschillende terreinen, zoals de heer Bontebal terecht schetst, er ligt nog niks op landbouw.

[3:11:26] Die megatonnen worden nog niet gehaald.

[3:11:28] En om nu te zeggen, ik vind de opdracht vanuit de Eerste Kamer niet duidelijk en jullie zijn het niet met elkaar eens, dus ik ga gewoon lekker op de doorgeslagen weg.

[3:11:35] Dat is me iets te arrogant richting een meerderheid in de Eerste Kamer.

[3:11:40] Er ligt een duidelijke wens, hoe je het ook went of keert, maak dat klimaatgeld ook toegankelijk voor de enige sector die op dit moment niet geholpen wordt.

[3:11:51] Dus hoe reageert de minister daar nou op?

[3:11:53] Voorzitter, ik reageer erop door het volgende te zeggen.

[3:11:57] Ik vind het niet terecht dat de suggestie wordt gewekt... dat vanuit het klimaat er geen ruimte is om boeren te helpen bij hun verduurzaming.

[3:12:07] Dat is wel degelijk zo.

[3:12:09] Ik noemde al de verduurzaming van...

[3:12:12] Van tractoren.

[3:12:13] Er zijn subsidies beschikbaar om bijvoorbeeld zonnepanelen op daken van stallen te leggen.

[3:12:19] Dus ook vanuit de klimaatkant worden boeren geholpen.

[3:12:24] En ja, er zijn keuzes gemaakt door dit kabinet.

[3:12:27] Ook in financiële zin.

[3:12:29] En die zijn voor mij leidend.

[3:12:32] Ik heb alle debat gisteren gehoord en ook vandaag in de Kamer...

[3:12:37] Maar ik zit, zoals ik schetste, ik werk aan het klimaatpakket, aan de afspraken die we in de klimaatwet en in Parijs hebben gemaakt, klimaatakkoord van Parijs, om daaraan te voldoen.

[3:12:49] En ik werk verder met de ambities die we hebben met kernenergie.

[3:12:54] Mevrouw, uw laatste interruptie.

[3:12:56] Het heeft er drie gehad.

[3:12:58] Krijgt u zelfs een bonus vierde erbij.

[3:12:59] Ja.

[3:13:00] De laatste interruptie en dan laten we het hele verhaal over de onbetaalbaarheid van kernenergie... tot het debat waarbij de minister eindelijk wel met de cijfers daarover komt.

[3:13:09] Maar dit is natuurlijk een beetje flauw.

[3:13:11] Deze minister weet ook dat om de landbouw echt te verduurzamen... dat gaat niet over een elektrische tractor.

[3:13:17] En dat gaat ook niet over zonnepanelen op dat veld.

[3:13:20] Dat weet deze minister donders goed.

[3:13:22] Daar moet echt iets anders voor gebeuren.

[3:13:24] Daarvoor staat dit kabinet aan de lat.

[3:13:26] Er is een meerderheid in de Eerste Kamer...

[3:13:29] En ook partijen die hier zeggen, er moet iets.

[3:13:32] En dan kan de minister niet zeggen, ik pot dat geld op voor iets wat geen CO2-reductie voor 2035 of 2040 behaalt.

[3:13:44] Dan doet deze minister haar werk gewoon niet.

[3:13:46] En dat vind ik als coördinerend minister voor klimaat kwalijk.

[3:13:49] En ik vraag nogmaals om zich serieus te verhouden tot een wens vanuit de Eerste Kamer.

[3:13:55] De minister.

[3:13:56] Voorzitter, ik verhoud me tot alle wensen, verzoeken en vragen die er gesteld worden.

[3:14:01] Maar ik schets ook hoe ik er naar kijk.

[3:14:03] En wat hier gebeurt is dat met een... Ik zit hier in een debat en er wordt mij van alle kanten opgeroepen dat ik snelheid moet maken met kernenergie.

[3:14:12] Nog geen 24 uur geleden is er een motie ingediend om 5 miljard bij kernenergie weg te halen.

[3:14:18] Die twee dingen kunnen niet samen gaan.

[3:14:21] Ik werk vanuit een hoofdlijnenakkoord waarin afspraken zijn gemaakt.

[3:14:24] Ja, we moeten de doelen halen.

[3:14:25] Ja, daar hebben vijf sectoren een bijdrage aan te leveren.

[3:14:28] Ook de landbouw.

[3:14:29] De landbouw kan deels voor sommige projecten, voor sommige acties, voor sommige maatregelen... ook rekenen op steun vanuit de klimaatbegroting, het Klimaatfonds of de SDE++-subsidieregeling.

[3:14:40] En er is 5 miljard op de begroting van het ministerie van LVVN... waar ook nog concrete voorstellen, concrete maatregelen voor kunnen volgen...

[3:14:47] Om aan de doelen en de ambities die daar liggen te voldoen.

[3:14:51] En daarnaast werk ik dus aan die kernenergieambitie.

[3:14:54] Omdat we met z'n allen hebben gezegd.

[3:14:56] In de energiemix van de toekomst.

[3:14:58] In het nationaal programma energie staat dat ook duidelijk opgenomen.

[3:15:03] Maakt kernenergie in 2050 een belangrijk onderdeel uit van onze mix.

[3:15:07] De heer Van Meer.

[3:15:11] Ja, voorzitter, ik hecht het toch aan, omdat BBB ook mede indiener was van die motie, hecht ik het toch aan om te vertellen dat wij dit gedaan hebben ook onder de nadrukkelijke voorwaarden dat het niet ten koste van kernenergie zou gaan.

[3:15:28] En daar is de tekst daarom ook op aangepast.

[3:15:32] En nogmaals, daar staat in zodanige maatregelen te nemen dat het beschikbaar is.

[3:15:37] En dat kan alle kanten nog op gaan.

[3:15:40] En dat is heel bewust op deze manier omschreven.

[3:15:43] Dus daar waar mensen zich zorgen maken dat dit ter koste van kernenergie zou gaan... dat is in ieder geval die handtekening van...

[3:15:52] BBB onder die motie, die zorgt er in ieder geval voor dat dat uitgesloten is als optie.

[3:15:59] De minister.

[3:16:02] En daarna gaat de minister door met de beantwoording.

[3:16:05] Ik zie geen handen meer.

[3:16:06] Voorzitter, er was geen vraag aan mij.

[3:16:08] Ik heb geen vraag gehoord.

[3:16:10] U mag erop reflecteren of u kunt door met de beantwoording.

[3:16:13] Ik heb hier ook over gezegd.

[3:16:15] Dus wat mij betreft ga ik door met de...

[3:16:21] Waar een aantal al van voorbij is gekomen, net in interrupties.

[3:16:26] Mevrouw Beckerman vroeg mij waar ter wereld is er nou een kerstcentrale op tijd en binnen budget gebouwd.

[3:16:33] Voorzitter, in Baraka, als ik het goed uitspreek, in de Verenigde Arabische Emiraten... zijn in totaal vier reactoren gebouwd van 1400 megawatt per stuk.

[3:16:45] Een beetje vertraging, enige budgetoverscheiding maar beperkt.

[3:16:51] En wat toch wel goed is om op te merken, ik vind niet omdat het al zo lang geleden is, maar porselen was ook binnen de tijd gebouwd.

[3:17:01] En mevrouw Beckerman, dat vind ik toch nog wel belangrijk om te zeggen, ook omdat hier veel mensen uit Zeeland op de tribune zitten en mogelijk ook meeluisteren.

[3:17:08] Mevrouw Beckerman had het over een papieren werkelijkheid als het over kernenergie gaat.

[3:17:12] In Borsele staat een kernenergie die al 50 jaar actief is.

[3:17:17] Daar werken mensen al 50 jaar lang, gaan daar dag in dag uit naartoe en aan het werk.

[3:17:24] En daarover praten alsof het een papieren werkelijkheid is, vind ik daar geen recht aan doen.

[3:17:30] Voorzitter, dan de deelneming.

[3:17:33] Daar zijn vragen over gesteld.

[3:17:38] De heer Vlag is er niet meer, toch?

[3:17:40] Nee.

[3:17:41] Maar toch, wat is nou precies het perspectief nu er wordt gekozen voor een deelneming?

[3:17:49] Voorzitter, misschien goed te zeggen dat de oprichting van een deelneming, wat dus nog moet gebeuren.

[3:17:55] Ik heb nu namens het kabinet geschetst dat het ons de meest logische optie lijkt.

[3:18:01] Maar we zijn nog niet zover dat er nu morgen een deelneming is.

[3:18:04] Daarvoor moet nog echt veel gebeuren.

[3:18:06] Maar de oprichting van zo'n deelneming zegt als zodanig ook nog niet iets over het uiteindelijke overheidssteunpakket of de overheidsinvestering.

[3:18:16] De vragen waren mevrouw Kreuger ook naar vroeg net.

[3:18:20] Waarom we dit doen, of deze stap nu zetten om dit verder uit te gaan zoeken, is omdat het onderzoek van Ernst & Young, vorig jaar en ook BNP Paribas heeft onderzoek gedaan, dat laat zien dat marktpartijen investeringen in kernenergie riskant vinden en een grote rol van de overheid in de vorm van een deelneming ook verwachten.

[3:18:44] Dus een privaat meerderheidsaandeel, daar vroeg de heer Vlag ook naar, is ook niet realistisch in de beginfase.

[3:18:51] Het heeft te maken met lange terugverdientijd, hoge investeringen op voorhand en de lange bouwtijd.

[3:18:57] En in de beginfase moeten natuurlijk vergunnings- maar ook politieke risico's wel gemitigeerd worden.

[3:19:05] Als dat zo is, als die risico's gebitigeerd zijn... en de investering van de overheid is ook duidelijk... dan is de verwachting, en dat is ook wat we internationaal zien... dat de belangstelling echt toeneemt voor partijen om in te stappen.

[3:19:20] En in de tussentijd blijft natuurlijk het kabinet ook in gesprek met de sector.

[3:19:25] Dan vroeg mevrouw Kreuger mij... kan de Algemene Rekenkamer meekijken?

[3:19:29] Het antwoord daarop is ja.

[3:19:32] Dat hoort ook sowieso in de formele stappen die je moet doorlopen... om uiteindelijk daadwerkelijk tot een oprichting van een deelneming over te gaan.

[3:19:42] Daar hoort ook een advies van de Algemene Rekenkamer bij.

[3:19:46] Het Franse rekenkamerrapport betrekken vroeg mevrouw Kreuger mij ook...

[3:19:51] Dat zie ik als minder logisch, omdat dit echt heel specifiek zag op een Engelse... Het onlangs verschenen rapport, als dat is waar mevrouw Kreugenaar verwijt, dat ziet echt heel specifiek op de Engelse situatie en vind ik niet vergelijkbaar.

[3:20:08] Maar de Nederlandse, onze eigen rekenkamer, het kijkt zeker mee.

[3:20:14] Dan, voorzitter, de locatie en de voorkeurslocatie Borselen.

[3:20:21] En nu is toch Eemshaven in beeld.

[3:20:26] Misschien goed dat ik even wat uitgebreider schets, ook omdat mevrouw Beckerman ook een paar keer naar haar motie verwees van het zou toch geschrapt worden uit het waarborgingsbeleid.

[3:20:40] En voorzitter, dat is zo.

[3:20:43] Dat gaat ook gebeuren.

[3:20:44] De ANVB, om Eemshaven uit het waarborgingsbeleid te schrappen, is in voorbereiding en wordt dit voorjaar hier voorgehangen.

[3:20:55] Maar het waarborgingsbeleid is wat anders dan de vraag waar wij ons aan moeten houden als je een projectprocedure start.

[3:21:05] Het waarborgingsbeleid legt vast, als je een locatie bent die daar onder valt, dat op die betreffende locatie niet iets gebouwd mag worden wat het bouwen van een kerncentrale in de weg zou kunnen staan.

[3:21:17] Nogmaals, daaruit wordt Eemshaven geschrapt.

[3:21:23] Waar ik nu mee te maken heb, is dat we de projectprocedure gestart zijn, vorig jaar februari.

[3:21:33] En ook toen Borsele werd aangewezen als voorkeurslocatie, heeft het toenmalige kabinet ook duidelijk gemaakt dat met het aanwijzen van een voorkeurslocatie, dat niks zegt over de keuze voor de definitieve locatie en de te onderzoeken locaties.

[3:21:51] En dat is waar we nu voor staan.

[3:21:53] Na een actualisatiestudie hebben we in september Terneuzen en Maasvlakte 2 moeten toevoegen als potentiële locaties.

[3:22:04] En nu blijkt dus dat Eemshaven, Uitsluiten dermate grote risico's met zich meeneemt dat je op een veel later moment in het traject...

[3:22:12] tot nog veel grotere vertraging kunt komen.

[3:22:15] En dat is nou, zeg ik ook in de richting van de heer Kops... zo'n keuze waar je dan voor staat en waar je de weging tussen moet maken.

[3:22:22] Hoeveel vertraging ben je nu?

[3:22:23] Nu is het natuurlijk ook een beetje vertraging.

[3:22:25] Versus wat kan het straks betekenen?

[3:22:29] Dus dat is de achtergrond van hoe het kabinet tot dit besluit is gekomen.

[3:22:37] Omdat die projectprocedure dus zegt dat we alle redelijk gelijkwaardige alternatieven moeten onderzoeken.

[3:22:46] Dan, voorzitter, vroeg de heer Vlag mij nog... Als je naar vier kerncentrales gaat, wordt de procedurenlast dan niet heel groot?

[3:22:57] Dat het voor vertragingen gaat zorgen?

[3:23:01] En dat juist om die reden, of om het risico dat de heer Vlag schetst... is er na het uitkomen van het hoofdlijnakkoord een gevoeligheidsanalyse uitgevoerd...

[3:23:12] Om te kijken of de ingezette projectprocedure voldoende robuust was.

[3:23:17] En dat betekende een extra stap.

[3:23:19] Ook dat betekende een extra stap in het proces.

[3:23:20] Heeft wat extra tijd gekost.

[3:23:22] Maar daarmee is wel het risico wat de heer Vlag noemde geminimaliseerd.

[3:23:29] Dan, voorzitter, vroeg de heer Vlag ook naar het advies van de heer Knops, de gebiedsverbinder in... Ja, daar gaan we.

[3:23:44] Meneer, mevrouw...

[3:23:47] Ja, precies.

[3:23:48] Maar de gebiedsverbinder, de heer Knops... die namens het Rijk, de gemeente en de provincie aan het kijken is... hoe kan je nou een Rijk-regio-pakket maken... mocht de definitieve keuze voor de bouw van de kerncentrales op borstelen vallen.

[3:24:07] En een van de aanbevelingen is... kan daar een stuurgroep worden ingericht?

[3:24:11] En de heer Vlag vond dat ik daar in mijn reactie afhoudend op had gereageerd...

[3:24:18] Voorzitter, het is niet dat ik geen stuurgroep wil, maar ik vind het ook zonde om een nieuw overleg in te richten als er iets bestaans is wat we kunnen gebruiken in het kader van efficiënt en doelmatig vergaderen.

[3:24:31] Maar als de bestaande overlegstructuren niet voldoen, heb ik ook zo afgesproken met mijn collega-bestuurders in Zeeland, dan zal er een extra stuurgroep of een apart overleg voor worden ingericht.

[3:24:44] Voorzitter, dan vroeg de heer Eerdmans mij naar de ambitie van gemeenten en provincies dat die groter lijkt dan die van het Rijk.

[3:24:55] Voorzitter, dat herken ik op die manier niet.

[3:24:59] We trekken juist heel erg gezamenlijk op.

[3:25:02] Ook op het gebied van SMR's, de verschillende provincies die de heer Eerdmans noemde.

[3:25:07] En in het bijzonder op dit moment met de gemeente Borselen en de provincie Zeeland.

[3:25:11] Daar zijn we direct ook aan de slag gegaan op basis van de voorwaarden die daar geformuleerd zijn.

[3:25:18] Om te kijken kunnen we nou tot een rijk regio pakket komen.

[3:25:22] Dus daar zit een gedeelde ambitie om daar samen op een goede manier uit te komen.

[3:25:30] Dan vroeg de heer Vermeer mij nog... kijken we nou zo ruimhartig mogelijk naar die voorwaarden... ook die in Zeeland zijn geformuleerd?

[3:25:42] Voorzitter, de Borstelse en de Zeeuwse voorwaarden... zijn het uitgangspunt voor dat Rijk-Regio-pakket.

[3:25:48] En daar wordt dus door de gebiedsverbinder, door de heer Knops, aan gewerkt.

[3:25:54] En samen met de regio en de gebiedsverbinder...

[3:25:58] kijken we ook om elk van die voorwaarden inhoudelijk te appreciëren... en te zien hoe ze een plek, of ze allemaal... en hoe ze een plek kunnen krijgen in het Rijk-regio-pakket.

[3:26:10] Dan volgende.

[3:26:12] De heer Vermeer.

[3:26:17] Dank u wel, voorzitter.

[3:26:18] Ik kan de minister aangeven, in ieder geval bedankt voor dit antwoord en de toelichting.

[3:26:23] Kan de minister iets aangeven over een planning op dit gebied?

[3:26:28] Wanneer kunnen wij als Kamer wat informatie van de gebiedsverbinden verwachten?

[3:26:37] Voorzitter, we hebben net een reactie gestuurd op het eerste advies van de gebiedsverbinder.

[3:26:44] En daar ook over gesproken met de gebiedsverbinder en de provincie en de gemeente.

[3:26:49] En daar wordt nu... Ja, we werken nu gewoon verder.

[3:26:52] Ik weet niet exact het moment waarop een volgende stap gezet wordt.

[3:26:57] Ik kan even nagaan of ik dat kan aangeven.

[3:27:00] Maar het advies...

[3:27:04] Als er weer een advies komt, zullen we dat sowieso delen.

[3:27:06] Maar ik kan even kijken of daar al iets van de zicht is op wanneer dat zal zijn.

[3:27:10] Voorzitter, dan vroeg de heer Grimwis, de heer Vlag, mevrouw Kreuger, de heer Eerdmans mij... naar het impactrapport van de Hoogschool Zeeland en Lysias.

[3:27:22] De heer Grimwis vroeg specifiek of ik een reactie erop naar de Kamer kan sturen...

[3:27:27] Mevrouw Kreuger vroeg naar de zorgen over het ruimtegebrek in Borsele en de druk op omwonenden.

[3:27:35] Ik zei al, we trekken echt gezamenlijk op.

[3:27:39] En het impactrapport waarnaar verwezen wordt is één van de bouwstenen voor het op te stellen Rijk-Regio-pakket.

[3:27:46] Net als de haalbaarheidsstudies en de integrale effectanalyse.

[3:27:50] Ik zie de heer Kops kijken van al die onderzoeken, al die stappen.

[3:27:58] Ja, dat zijn echt belangrijke stappen om uiteindelijk tot een besluit te komen.

[3:28:03] En tot een goede invulling ook van zo'n rijk regiopakket.

[3:28:06] Dus het...

[3:28:07] Het is niet bedoeld om iets op te houden of ingewikkeld te maken, maar het zijn ook echt stappen, formele stappen die we moeten zetten in de procedure.

[3:28:16] Tegen de gymwis, die er niet meer is, maar zeg ik, het rapport wat twee weken geleden of drie weken geleden is opgeleverd,

[3:28:23] Het is een versie 1.0.

[3:28:25] Het is ook door de onderzoekers echt neergezet.

[3:28:27] Dit is een levend document wat steeds zal worden aangescherpt.

[3:28:31] Ook op basis van nieuwe inzichten en nieuwe onderzoeken.

[3:28:34] Bijvoorbeeld die technische haalbaarheidsstudie.

[3:28:38] Dus nu een inhoudelijke appreciatie sturen is niet nodig.

[3:28:43] Maar ik kan de heer Gimmes wel echt toezeggen dat we het betrekken... bij de verdere vormgeving van dat Rijk-regio-pakket.

[3:28:53] Dan, voorzitter, ja, daar vroeg mevrouw Kreuger ook het ruimtegebrek en hoe, ja, die afstemming tussen eigenlijk alle energieprojecten, als ik het ook zo mag interpreteren, in Zeeland.

[3:29:07] Of bedoelde mevrouw Kreuger het echt specifiek borstelen?

[3:29:15] En hoe serieus dan de locatie Terneuzen?

[3:29:17] Begint daar dan ook het hele participatieproject?

[3:29:18] U heeft het gelijk, dat was de vraag die u stelde.

[3:29:21] Ja, dat hebben we afgesproken in een laatste overleg wat ik had in Zeeland.

[3:29:27] Dat we ook met gemeente Vlissingen, gemeente Terneuzen gaan kijken... hoe kunnen we daar een participatievorm geven op een manier die past daar.

[3:29:36] Dus de voorwaarden zoals dat gegaan is in Borselen, dat is niet een standaardvorm.

[3:29:42] Iedereen mag dat natuurlijk op...

[3:29:44] een eigen manier invullen.

[3:29:46] Maar alle locaties waar we gaan kijken... waar potentieel een kerncentrale zou kunnen komen... geven we zo'n traject vorm.

[3:29:55] Juist ook omdat uiteindelijk in die integrale afweging... als de projectprocedure klaar is en die integrale analyse... de weging wordt gemaakt op verschillende aspecten... waaronder ook draagvlak.

[3:30:10] En daarom is dat participatieproces ook zo belangrijk.

[3:30:17] Voorzitter, dan de heer Vermeer.

[3:30:21] Hoe gaat het kabinet voorkomen dat dorpen overbelast worden door de komst van werknemers?

[3:30:29] Voorzitter, er is nog geen concreet plan voor de precieze locaties... om werknemers die gaan werken aan de bouw ook van de kerncentrales te huisvesten.

[3:30:39] Daarvoor is het echt noodzakelijk dat er eerst een locatie gekozen wordt...

[3:30:43] We zullen wel kijken naar een oplossing die er natuurlijk voor zorgt dat mensen zo dicht mogelijk bij de locatie kunnen wonen.

[3:30:50] Dat heeft ook een effect op de kosten en de tijd en is natuurlijk ook prettig voor iedereen die betrokken is.

[3:30:58] Dit wordt ook betrokken bij de technologie selectie en hier worden in het Rijkregio pakket ook samen met de regio afspraken opgemaakt.

[3:31:11] Dan een vraag van de heer Vermeer over de hoogspanningsverbindingen en hoe we voorkomen dat dat het landschap of de leefomgeving nog verder verslechtert en of we bereid zijn om de ondergrondse infrastructuur als norm te nemen.

[3:31:29] Voorzitter, we hebben aan Tennet gevraagd om de impact op het systeem te onderzoeken.

[3:31:38] Wat heb je nou nodig bij twee, maar ook bij vier grote kerncentrales?

[3:31:43] En de uitkomsten daarvan verwacht ik medio 2025.

[3:31:48] En op basis daarvan kunnen we dan ook een weging maken.

[3:31:51] Overigens natuurlijk ook de aanlanding wind op zee speelt daar ook een rol in.

[3:31:55] En dan weten we wat er nodig is en wat er ook nodig is aan infrastructuur.

[3:32:00] En hoe je dat op een goede manier kan inpassen.

[3:32:07] Dan vroeg mevrouw Kaposma mij of kwaliteit laten prevaleren boven prijs, zodat de nieuwe kerncentrale lang mee zal gaan.

[3:32:19] Voorzitter, ik zei het al, de technische haalbaarheidsstudie, de third party review, die zijn bedoeld om de technologie selectie goed geïnformeerd en op basis van de goede informatie te kunnen starten, om juist op dit soort aspecten de goede keus te kunnen maken.

[3:32:36] Het gaat dus tussen kwaliteit en prijs, maar ook tussen snelheid, kosten, risicoprofiel, lokale impact, zodat je al die elementen mee kan nemen.

[3:32:46] En dat moet allemaal samen leiden tot een selectieprocedure waarin die verschillende aspecten een rol spelen.

[3:32:56] Als mevrouw Posma kwaliteit bedoelde in de zin van veiligheid... dan is het belangrijk om te benadrukken... wil ik daar geen enkel misverstand over bestaan... dat we daar natuurlijk nooit afbreuk aan zullen doen... en dat dat ook aan het oordeel is van de onafhankelijk toezichthouder, de AVS.

[3:33:16] Dan nog over de communicatie in Zeeland.

[3:33:21] Daar vroeg een aantal van u naar, onder andere de heer Bontebal.

[3:33:25] En of we daar ook creatieve vormen van communicatie, zoals een podcast, in konden toepassen.

[3:33:31] Voorzitter...

[3:33:35] In het komende jaar, de komende periode, zullen we in Zeeland samen met alle betrokkenen in Zeeland ook echt aandacht besteden aan nut en noodzaak van kernenergie.

[3:33:46] We zullen daarbij kijken, zoeken naar vormen die passend zijn, waarmee je ook mensen bereikt die niet op de, volgens mij was u het voorzitter die dat zei, de traditionele inspraakavond komen.

[3:33:59] Dus we zullen online en fysiek daar dingen voor doen.

[3:34:03] Dat zal ook in overleg zijn met de gemeente en de provincie.

[3:34:07] Die hebben natuurlijk ook kennis over wat werkt nou goed.

[3:34:10] En wat voor behoefte is hier ook.

[3:34:12] En wat voor type informatie in welke vorm.

[3:34:16] En de concrete activiteiten daarvoor.

[3:34:20] Als daar meer over bekend is, dan zal ik die uiteraard ook met de Kamer delen.

[3:34:26] Voorzitter, dit over de nieuwbouw.

[3:34:29] Dank u wel.

[3:34:29] Even een interruptie.

[3:34:31] Mevrouw Posma.

[3:34:31] Mevrouw Kreuger, het voorzitterschap tijdelijk over te nemen.

[3:34:34] Mevrouw Posma.

[3:34:36] Ja, dank voorzitter.

[3:34:37] Het gaat over het informeren van bewoners.

[3:34:41] En ik hoor de minister zeggen over nut en noodzaak van een kerncentrale.

[3:34:46] En volgens mij gaat het daar in Borsele helemaal niet meer over.

[3:34:48] Maar gaat het over de voorbeelden die ik gaf, over hoe ziet het eruit?

[3:34:52] Wat is de inpassing?

[3:34:53] Is het net zo groot als Hinckley?

[3:34:55] En als je dat dan op de kaart zet bij Borsele, past het wel?

[3:34:58] Hoe zit het met de overlast?

[3:35:00] En het feit dat de minister aangeeft dat het over nut en noodzaak gaat... geeft mij de vrees dat het departement er niet vaak genoeg geweest is om dat gesprek aan te gaan...

[3:35:12] Over de zorgen die nu leven.

[3:35:14] En zou mijn oproep zijn aan de minister.

[3:35:16] Of mijn vraag aan de minister.

[3:35:18] Kan de minister of haar ambtenaren die kant op gaan.

[3:35:22] Om weer in gesprek te gaan over hoe het eruit gaat zien.

[3:35:25] De minister.

[3:35:26] Voorzitter, ik had moeten zeggen onder andere nut en noodzaak.

[3:35:29] Want mevrouw Posma heeft natuurlijk gelijk, het gaat over meer.

[3:35:32] En je wil communiceren en informeren over meer dan alleen nut en noodzaak.

[3:35:37] Maar het is ook een belangrijk aspect.

[3:35:40] Als we straks de technische haalbaarheidsstudies die inzichten hebben, ook de review daarop.

[3:35:44] Dan heb je ook concreet informatie om precies op de aspecten die mevrouw Posma noemt.

[3:35:50] Het gesprek aan te gaan in welke vorm dan ook.

[3:35:53] Dus dat zullen we ook doen.

[3:35:55] Ook in overleg natuurlijk met provincie en gemeente.

[3:35:58] Op wat voor manier we dat het beste vorm kunnen geven.

[3:36:03] Geen vervolgvergadering.

[3:36:05] Mevrouw Kreuger, kunt u tijdelijk het voorzitterschap overnemen?

[3:36:07] Zeker.

[3:36:08] De heer Erkens voor uw interruptie.

[3:36:10] Dank je voorzitter.

[3:36:11] Een vraag nog over de procedures en de tijdslijnen waarmee we werken.

[3:36:17] De locatiekeuze, ik snap dat dat niet versneld kan worden nu, want anders wordt het juridisch kwetsbaar.

[3:36:21] Maar na de locatiekeuze komen uiteraard nog een aantal andere procedurele stappen, waaronder vergunningsverlening, de aanbestedingsprocedure en hoe die opgezet worden.

[3:36:29] Is het mogelijk om in die voortgangsbrief die er dan aankomt over twee maanden, daar wat over te zeggen of daar nou versnellingsopties op zitten?

[3:36:36] Omdat ik me kan voorstellen dat als je dat wil versnellen, het ook aan wetswijzingen vergt.

[3:36:40] En als we pas bij die stap erachter komen aan elkaar, dat het ook te laat wordt.

[3:36:42] Dus kan de minister daarin kijken?

[3:36:45] Ja, voorzitter, dat hoort wat mij betreft bij die afruil van opties die er zijn om potentieel te kunnen versnellen.

[3:36:54] En wat voor risico's loop je daar dan mogelijk ook weer mee?

[3:36:57] Dat wilde ik schetsen in die brief die ik al van plan was, al toegezegd had, te sturen in april, mei.

[3:37:06] Oké, dan... Dan geef ik het voorzitterschap weer terug.

[3:37:10] Dank, en dan gaat de minister door met haar tweede blokje.

[3:37:12] HMS.

[3:37:15] Voorzitter, dan ga ik door met de smr's.

[3:37:18] Er is een heel aantal vragen over gesteld en voordat ik op die vragen inga, een paar algemene opmerkingen.

[3:37:25] Ik wil oppassen dat er een tegenstelling ontstaat tussen grote kerncentrales en smr's.

[3:37:33] Ze zijn verschillend en ze vragen ook om een verschillende benadering.

[3:37:40] Ik wil de kansen van zowel groot, de traditionele kerncentrale als ik het zo mag noemen, en klein de SMR's benutten waar mogelijk.

[3:37:49] De grote kerncentrales die hebben echt een publieke noodzaak.

[3:37:54] En daarmee ook een reden om daar als overheid een rol in te nemen.

[3:37:59] in de publieke, in de centrale energieinfrastructuur die we hebben.

[3:38:04] Terwijl SMR's, die kunnen heel gericht in worden gezet... tussen een aanbieder en een afnemer.

[3:38:11] En daar lijkt ook de private haalbaarheid groter.

[3:38:16] Waardoor dus ook sneller initiatieven... of snel initiatieven ontplooit zouden kunnen worden.

[3:38:22] Maar daar hoort dan wel weer bij dat de overheid ook helpt... bij het organiseren of het bij elkaar brengen van vraag en aanband.

[3:38:30] Daarom is de lijn en de inzet dat we ervoor kiezen om initiatiefnemer te zijn voor die grote kerncentrales.

[3:38:39] Laten we ruimte voor private initiatieven voor de SMR's.

[3:38:44] En zoek ik met de ver gevorderde SMR initiatieven...

[3:38:50] Zoeken we uit of kijken we waar hun behoefte voor ondersteuning precies zit.

[3:38:55] En in mei van dit jaar volgt daar weer een voortgangsrapportage over.

[3:39:01] En zal ik ook inzicht geven in hoe dat precies zit.

[3:39:04] Hoe we daar staan en welke verdere stappen we daar kunnen zetten.

[3:39:08] Dit even, dat we daar geen tegenstelling tussen de traditionele kerncentralen en de SMR's laten ontstaan.

[3:39:17] Dan heb ik daarmee deels antwoord gegeven op de vraag van de heer Bontebal.

[3:39:23] Die zei, moet je nou niet naast die eerste en die tweede, daarna, voordat je verder gaat met drie en vier, vooral met die SMR's bezig zijn?

[3:39:33] Het is voor mij geen keuze.

[3:39:35] We zijn bezig met alles wat er nodig is om die eerste twee van de wal te krijgen.

[3:39:43] En het SMR-programma moet echt inzicht geven.

[3:39:48] Wat is nou de potentie van SMR's in Nederland?

[3:39:54] En dat gaat gewoon door.

[3:39:56] Dat wacht niet op iets.

[3:40:00] De heer Bond, ik wil de vraag aan het einde van de blokjes doen, maar het is ook uw laatste interruptie.

[3:40:03] Dus dan bij deze.

[3:40:05] Nou, het wordt dan een hele lange.

[3:40:07] Nee, al grapje.

[3:40:09] Er is natuurlijk wel degelijk een verschil.

[3:40:12] Want als het lukt met die SMR's, dan zal de beschikbaarheid van personeel ook anders zijn.

[3:40:18] Want je bouwt met modulaire centrales.

[3:40:22] En dat is natuurlijk echt anders dan dat je alles op een bouwplaats doet.

[3:40:25] Dus er is wel degelijk een verschil.

[3:40:28] En we gaan nog best wel veel moeite krijgen om die grote centrales daar in Zeeland te bouwen.

[3:40:33] Ook gewoon qua medewerkers, qua ruimtelijke impact, mobiliteit enzovoorts.

[3:40:38] Dus het is helemaal niet zo'n gek idee om wel degelijk ook na te denken of je naar nummer 1 en 2 niet parallel nu met die sms aan de slag moet.

[3:40:46] Met het oog op ruimtelijke inpassing, haalbaarheid, financiering, medewerkers enzovoorts.

[3:40:52] Dus ik wil wel meer ambitie van dit kabinet op het gebied van die sms.

[3:40:56] Omdat ik denk dat wij de boot gaan missen.

[3:40:58] En dat zou ik zonde vinden.

[3:41:01] Volgens mij zit de crux, en daar waar de heer Bontebal en ik elkaar helemaal vinden op, het woord parallel.

[3:41:07] We zijn bezig met alle stappen te zetten in de projectprocedure, in de technische haalbaarheidsstudies voor die kerncentrale 1 en 2.

[3:41:15] En we werken verder aan dat programma voor SMR's om de concrete initiatieven die er zijn, om die ook tot wasdom te laten komen en hopelijk in Nederland een plek te kunnen geven.

[...] TV Gelderland 2021

[3:41:35] Voorzitter, dan vroeg de heer Bontebal mij naar de doelstelling van de Europese Industrial Alliantie om SMR's in de vroege jaren 30 de eerste dan draaiende te hebben.

[3:41:49] Of dat ook de ambitie van het kabinet kan zijn.

[3:41:53] En volgens mij vroeg de heer Bontebal mij eerder ook al hoe werkt de minister nou ook samen met andere landen op dit onderwerp.

[3:42:00] Nou, dat doe ik.

[3:42:02] In Europa wordt intensief samengewerkt met landen en koplopers op dit gebied.

[3:42:09] Ik heb daar volgens mij zelf ook, ik dacht uit mijn hoofd, volgende week weer een overleg over met Europese collega's.

[3:42:16] En bij de energieraad in maart zal ik ook weer aanschuiven bij het nucleaire ontbijt, waar ook altijd over de SMR's gesproken wordt.

[3:42:27] En het kabinet neemt binnen die industrial alliantie deel aan de werkgroep public engagement en financiering.

[3:42:36] En de inzet daar is er ook echt op gericht om de benodigde kennis voor het snel realiseren van die SMR's in Europa, maar dus ook in Nederland, om dat voor elkaar te krijgen.

[3:42:46] En de simulaties die we daarvoor doen zijn daar ook een belangrijk voorbeeld van.

[3:42:57] Voorzitter, dan vroeg mevrouw Kreuger mij naar de deadline van de SMR's... en dat 2030 toch niet een reëel getal is.

[3:43:07] Ik denk ook met alle kennis die er is, maar ook de wetenschap die we hebben... dat er nog geen concreet project gerealiseerd is... dat mevrouw Kreuger gelijk heeft dat 2030 geen reëel jaartal is...

[3:43:22] En dat op dit moment de realisatie tegen 2040 logischer lijkt.

[3:43:28] Maar ook hier geldt, als dat eerder kan... en als de concreetheid van de initiatieven dermate is... dat het eerder in de jaren 30 zou kunnen, ben ik daar niet tegen.

[3:43:38] Maar op uw vraag, is het realistisch voor 2030... ben ik dat eens met mevrouw Kreuger.

[3:43:43] Dat zie ik ook niet gebeuren.

[3:43:49] Dan vroeg mevrouw Posma, worden de SMR's geplaatst bij industrieclusters of datacenters en is dat dan ten laste van de bedrijven zelf?

[3:44:01] Voorzitter, we zijn in gesprek met concrete initiatieven.

[3:44:07] Ik zei al, ik zal in mei van dit jaar laten weten hoe dat precies voorstaat.

[3:44:13] Ook wat voor inzichten dat geeft over locaties.

[3:44:17] En de kans die het kabinet ook ziet ten aanzien van die SMR's, dat is wat ik net schetste met groot en klein.

[3:44:24] Die SMR's zijn ook een optie om juist dicht bij de afnemer gerealiseerd te worden.

[3:44:33] Ik hoop dat ik hiermee die vraag beantwoord heb.

[3:44:37] Dan vroeg de heer Stoffer... dat het SMR-programma nu vooral gericht is op het... Sorry, nee, de heer Eerdmans vroeg mij... maar na aanleiding van een amendement van de heer Eerdmans en Stoffer... Ja, er gaat wel echt van alles mis met name, maar hier ergens klopte het...

[3:44:59] Maar het lijkt alsof het programma nu vooral gericht is op draagvlak.

[3:45:04] Terwijl de bedoeling van het amendement juist was om voortvarend aan de slag te gaan.

[3:45:10] Voorzitter, dat programma richt zich op het voorbereiden van Nederland op de komst van SMR's.

[3:45:16] En dat is meer dan draagvlak alleen.

[3:45:19] Dus dat is wat we nu aan het doen zijn.

[3:45:22] En waarover ik ook, zoals ik net tegen de heer Bontebal zei, de gesprekken met mijn Europese collega's voer.

[3:45:30] Dan vroeg de heer Bontebal of de staatsdeelneming ook een rol zal spelen bij het faciliteren van de SMR's.

[3:45:38] Kennis die we opdoen uit de deelneming wordt benut bij de ontwikkeling van de SMR's.

[3:45:44] En de inzet van een deelneming is een vergaand beleidsinstrument.

[3:45:50] En dat is op dit moment niet aan de orde voor SMR's.

[3:45:55] En daar hoop ik echt nog op de private...

[3:45:59] Voorzitter, dan...

[3:46:09] De SGP, de heer Vlag, een veilige ruimtelijke inpassing van SMR's.

[3:46:17] Met het programma wil ik duidelijkheid scheppen over die ruimtelijke inpassing.

[3:46:24] En er is vanuit verschillende stakeholders ook echt behoefte aan sturing op die ruimtelijke inpassing.

[3:46:30] En...

[3:46:34] Specifiek de veilige inpassing betreft het opstellen van ruimtelijke randvoorwaarden.

[3:46:40] Dat is een excuus voor een beetje een procedureel antwoord.

[3:46:45] Maar dat is onderdeel van de eerste twee programmalijnen van het SMR-programma.

[3:46:50] En die resultaten worden halverwege 2025 opgeleverd.

[3:46:54] Dus dan kan ik ook daar weer preciezer op ingrijpen.

[3:47:00] Dan de vraag van de heer Erkens.

[3:47:01] Ik zei er al even iets over, maar het ging over de waardeketen van SMR's in Nederland die we graag willen opbouwen.

[3:47:07] En welke industriele waardeketen zou dan kunnen in Nederland?

[3:47:12] We zijn op dit moment in gesprek met VNO-NCW, met FME, maar ook met afzonderlijke bedrijven, met SMR-ontwikkelaars...

[3:47:21] Om in kaart te brengen welke Nederlandse bedrijven kunnen nou een rol spelen in de nucleaire toekomstleveringsketen.

[3:47:28] En hoe kunnen we dit ook afstemmen op de toekomstige behoeften van technologieleveranciers.

[3:47:32] De eerste indruk is dat er echt kansen zijn voor het Nederlandse bedrijfsleven.

[3:47:38] Zeker daar waar je de minder echt puur specialistisch nucleaire kennis nodig hebt.

[3:47:44] En daarbij kunt u denken aan civiele werkzaamheden en de maakindustrie.

[3:47:50] De studies van technologieleveranciers zijn hier ook belangrijk voor.

[3:47:55] En er wordt nog een aparte inventarisatiestudie ook op dit moment afgerond.

[3:48:01] Of gedaan moet ik zeggen.

[3:48:02] Waar echt concreet dan ingezoomd wordt op waar de kansen liggen.

[3:48:06] En wat we moeten doen om daar ook op in te kunnen spelen.

[3:48:10] En daarop voor te kunnen sorteren.

[3:48:13] Misschien nog tot slot, eind van dit jaar organiseert het kabinet samen met Nucleair Nederland ook een event waar suppliers en aanbieders dan samenkomen om daar ook goed inzicht in te krijgen.

[3:48:28] Hoe kan je nou al die inzicht ook daadwerkelijk in de praktijk brengen?

[3:48:36] Voorzitter, dan vroeg de heer Vlag, ook de heer Erkens, vroegen naar het Horizon-traject.

[3:48:46] Of de helft van beschikbare SMR-geld daar niet in gestopt zou kunnen worden.

[3:48:54] Voorzitter, het is zo dat de overheid al een aantal jaar financieel bijdraagt aan onderzoeken naar nieuwe vormen van CO2-vrije nucleaire energieopwekking.

[3:49:08] Daar horen ook generatie 4 reactoren bij.

[3:49:11] En de Ryzen heeft in 2022 aanspraken gemaakt met succes...

[3:49:18] ...op een bijdrage van InvestNL.

[3:49:22] En ook uit het kennis- en innovatieprogramma Kernenergie... ...wordt de financiële bijdrage aan onderzoeken verder voortgezet.

[3:49:37] Voorzitter, dan...

[3:49:40] Voorzitter, dan vroeg de heer Erkens nog of ik samen met de minister van EZ... tot een AI-SMR-strategie kan komen.

[3:49:50] Voorzitter, in Amerika zetten grote techbedrijven inderdaad in op SMR's... ter ondersteuning van de AI-infrastructuur.

[3:49:58] Dat heeft te maken met de grote energievraag en de vollastenergie... of naar vollastenergie, moet ik zeggen...

[3:50:07] De conclusie dat SMR's de enige geschikte toepassing zijn voor AI-infrastructuur is nog onvoldoende onderbouwd.

[3:50:16] Dus het is niet zo dat er nu één op één een link tussen is.

[3:50:19] Maar ik zal met de minister van EZ relevante kennis met betrekking tot de SMR-ontwikkeling en toepassing delen.

[3:50:26] En ook bezien of het opportun is om hier in de toekomst nog nader in te duiken.

[3:50:34] Dan vroeg de heer Bontebal nog welke inzichten de minister heeft opgedaan... uit gesprekken met clusterorganisaties en bedrijven... over mogelijke interesse in het realiseren van de SMR's.

[3:50:48] Mijn beeld tot nu toe is dat aan de zijde van enkele SMR-ontwikkelaars... een beter beeld is van de kansen bij afnemers dan vanuit de industrieclusters.

[3:51:01] En de gesprekken met de clusters hebben ervoor gezorgd dat bedrijven en industriële partijen ook aansluiten bij de simulaties, waar ik net ook al naar verwees.

[3:51:11] Juist omdat er behoefte is aan meer informatie over toepassingsmogelijkheden.

[3:51:17] En het kabinet blijft bedrijven en clusters dus ook helpen door op basis van de vraag van het cluster gezamenlijk detailstudies uit te voeren om te kijken van hoe kan je dit nou energetisch inpassen in het industriecluster.

[3:51:38] En die simulaties noemde ik al.

[3:51:40] Dus dit laat wat mij betreft ook een meerwaarde van het private initiatief zien.

[3:51:45] Omdat die ook effectief is in het zoeken en het leggen van de verbinding tussen vraag en aanbod.

[3:51:55] Dan nog een laatste vraag van de heer Bontebal over SMR's of een laatste vraag ook in dit blokje over een breed maritiem consortium wat zich heeft verdiept in de nucleaire energievoorziening voor de zeevaart.

[3:52:11] En kan ik iets doen om dat te versnellen of te ondersteunen?

[3:52:15] Ik ben met de heer Bontebal eens dat de toepassing van SMR's voor nucleaire voortstuwing een interessante gedachte is.

[3:52:25] En ook voor de maritieme sector is het belangrijk om nucleaire kennis op te bouwen, inzicht te krijgen in de belangrijkste kennis.

[3:52:34] Dus deze onderwerpen zijn belangrijk en ook relevant in het SMR-programma.

[3:52:40] Dus mijn inzet is om met de maritieme sector en ook met collega's van het ministerie van INW, het ministerie van EZ, in kaart te brengen.

[3:52:50] Wat moeten we nou concreet doen om het verder te brengen, te versnellen?

[3:52:54] En ik zal wat ik kan doen vanuit KGG en het SMR-programma daar natuurlijk een constructieve bijdrage aan leveren.

[3:53:01] Dan kijk ik even naar de interrupties.

[3:53:02] We hebben nog niet veel tijd meer op dit moment.

[3:53:05] Dus alsjeblieft de interrupties kort.

[3:53:07] Ik begreep dat we tien minuten kunnen uitlopen.

[3:53:09] Ook vanuit de kant van die minister wordt er nog gedoublecheckt.

[3:53:11] Maar de zaal hebben we in ieder geval tien minuten langer.

[3:53:13] Dus laten we hele korte interrupties doen.

[3:53:16] En dan proberen we dit nog af te ronden die eerste termijn.

[3:53:18] En dan zien we hoe ver we komen.

[3:53:19] De heer Vermeer en dan de heer Eetmans.

[3:53:21] Kort alsjeblieft.

[3:53:22] Ja, voorzitter.

[3:53:23] De minister noemde al dat voordat het SMR-programma half 2025 tot een bericht van het programma naar de Kamer komt.

[3:53:31] En kan daar ook naar gekeken worden, naast private initiatiefnemers, ook naar de lagere overheden.

[3:53:38] Wij hebben bijvoorbeeld een brief van de gemeente Opmeer gekregen, die daar met hun raad mee aan de slag willen, maar ook Provinciale Staten van Gelderland.

[3:53:46] Heeft daar al meerdere keren over gepraat en kijkt ook volgens mij met een schuin oog naar locatie Dodewaard.

[3:53:52] Wordt dat ook meegenomen?

[3:53:54] Want misschien ontstaan er wel nieuwe provinciale of gemeentelijke energiebedrijven op deze manier.

[3:54:00] Voorzitter, een provincie waar interesse is, doet ook mee in de simulaties.

[3:54:06] Met de gemeente waar de heer Vermeer nu naar verwijst, is deze week contact geweest.

[3:54:11] Dus er zijn contacten.

[3:54:13] En daar waar we iets voor elkaar kunnen betekenen, kunnen we dat doen.

[3:54:18] Maar ik moet wel terughoudend zijn dat we niet elke motie zomaar ten uitvoer kunnen brengen.

[3:54:27] En gemeentelijke moties, daar zeg ik daar ook nog even expliciet bij.

[3:54:31] Voorzitter, dan... De heer Irmans had ook nog een interruptie.

[3:54:35] Ook kort en krachtig.

[3:54:36] Ja, heel kort, voorzitter.

[3:54:37] Er hebben dus, begrijp ik, private partijen aangeklopt bij het ministerie voor de ontwikkeling van SMR.

[3:54:44] Klopt dat?

[3:54:45] Ja.

[3:54:46] Ja.

[3:54:46] En heel kort, maar wat was hun kernbehoefte?

[3:54:49] Kernbehoefte?

[3:54:50] Ja.

[3:54:50] De kernbehoefte van die bedrijf.

[3:54:52] Waar zit dat nou vooral in?

[3:54:56] De minister.

[3:54:57] Voorzitter, die concrete initiatieven zijn echt pas heel recent bij het ministerie binnengekomen.

[3:55:05] Daar is over gesproken.

[3:55:07] Dus dat gesprek over wat de concrete behoefte is, die vindt nu plaats.

[3:55:13] En we verkennen in die gesprekken de opties van wat de ondersteunende rol zou kunnen zijn vanuit KGG, vanuit de overheid.

[3:55:25] Dan heb ik zelf nog één korte vraag, en ik ga het even niet heen en weer overdragen, voorzitterschap, gezien de tijd.

[3:55:30] Over die koppeling met AI.

[3:55:32] Kunt u daar in de SMR-brief met visie over de SMR's op terugkomen, waar die koppelkansen liggen?

[3:55:38] Dat lijkt me een logisch moment.

[3:55:40] Ja, dat is de brief die medio dit jaar komt, dus daar kunnen we daarop ingaan.

[3:55:44] Dan gaat de minister door met de beantwoording.

[3:55:46] Voorzitter, dan kom ik bij het blokje kennis.

[3:55:52] De heer Eerdmans vroeg daarnaar... het aantal mensen dat nodig is, worden scholieren nou voorbereid?

[3:55:59] Ja, ik zei daar in de inleiding al wat over.

[3:56:02] Het kabinet zet zich dus ook nadrukkelijk in... om het aanbod van onderwijs en trainingen voor de kernenergie sector... op mbo, hbo en wo-niveau te vergroten...

[3:56:12] En daarmee dus de nucleaire kennisbasis te verwerken.

[3:56:16] Versterken, excuus.

[3:56:18] Op WO-niveau leerstoelen, een aantal promovendi, ook aan de TU Delft.

[3:56:24] Op het HBO, de Hogeschool Zeeland, is daar samen met de Nuclear Academy een minor opgezet.

[3:56:33] En het MBO heeft dus een keuzedeel, zo moet ik het noemen, nucleaire technologie opgezet.

[3:56:38] Dat afgelopen september is gestart.

[3:56:42] Dan vroeg mevrouw Rodekerk naar de relatie tussen kerncentrales, migratiebeleid, buitenlandse studenten en of ik daar ook in het kabinet gesprekken over voer.

[3:56:55] Voorzitter, met betrekking tot de relatie tot arbeidsmigratie, misschien moet ik het zo formuleren, ben ik in gesprek met mijn collega van SZW, die hiervoor verantwoordelijk is.

[3:57:07] En de exacte vraag naar personeel en ook het type personeel blijft afhankelijk van factoren als de keuze voor de technologieleverancier, de locatie, het aantal kerncentrales dat tegelijkertijd gebouwd wordt, et cetera.

[3:57:22] Maar ik ben daar dus over in gesprek met mijn collega bij Sociale Zaken.

[3:57:29] Dan vroeg de heer Eerdmans nog naar de groeiende nucleaire ambities in het buitenland.

[3:57:37] En hoe Nederland ook aansluit daarop en wat we doen in internationaal perspectief.

[3:57:42] We volgen die internationale ontwikkelingen natuurlijk op de voet.

[3:57:46] We zijn aangesloten in verschillende overlegorganen.

[3:57:51] Ik noemde al de nucleaire alliantie.

[3:57:53] en de SMR Industriële Alliantie.

[3:57:56] Ik ben het niet met de heer Eerdmans eens die dat ook schetste in zijn inbreng... dat wij achterlopen.

[3:58:03] Als je kijkt naar andere landen, als ik met collega's spreek... dan lopen we eigenlijk tegen gelijksoortige uitdagingen en vraagstukken aan.

[3:58:11] En tegelijk is het gebied de eerlijkheid ook te zeggen... dat we allemaal een andere nationale context en energiesysteem hebben...

[3:58:19] Maar de heer Eertmans kan ervan op aan dat we in contact blijven met al die landen.

[3:58:26] Voorzitter, dat wat betreft kennis.

[3:58:28] En dan heb ik nog een aantal vragen.

[3:58:32] Overig... Dat is om te beginnen een vraag van mevrouw Rodekerk en ook mevrouw Kreuger... over de noodzaak voor flexibel CO2-vrij vermogen na 2035... en of er niet een techniekneutrale tender moet komen...

[3:58:58] Voorzitter, een techniekneutrale aanpak werkt als de technieken onderling vergelijkbaar zijn.

[3:59:05] En dat is niet het geval in termen van projectomvang, financieringsbehoeften en de inzet in het energiesysteem en de bouw van een kerncentrale.

[3:59:17] is een heel groot project op één locatie... met een lange doorlooptijd en een grote omvang.

[3:59:24] Dus vandaar dat zo'n type systematiek... of zo'n type tender niet werkt.

[3:59:31] Dan vroeg mevrouw Rodekerk, als ik me goed herinner... ook nog naar de systematiek met de SDE++.

[3:59:38] Kan je niet op zo'n zelfde manier kijken?

[3:59:42] En daar hoort eigenlijk...

[3:59:44] Dit antwoordt ook bij dat de manier hoe een kerstcentrale in elkaar zit, financieert de onderhoud van het project, daar niet bij aansluit.

[3:59:56] Dan vroeg de heer Grinwis... hoe voorkomt het kabinet dat kernenergie het koekoekjong wordt... en andere elementen uit de energiemix het nest uitduwt?

[4:00:09] De energietransitie vraagt en-en.

[4:00:12] En kernenergie, en wind, en zon.

[4:00:15] En ze zijn allemaal nodig om te komen tot een CO2-neutraal energiesysteem.

[4:00:20] En daarom is er voor alle technieken ruimte nodig in de energietransitie.

[4:00:28] Dan, voorzitter.

[4:00:32] Even kijken of er nog vragen zijn gesteld over de gesprekken met EPZ.

[4:00:37] Over het overnemen van aandelen voor de staat.

[4:00:40] Dit ook in het licht van de bedrijfsduurverlenging borstelen.

[4:00:46] Mevrouw Posma stelde mij die vraag.

[4:00:48] Volgens mij ook de heer Bontebal.

[4:00:50] Voorzitter, die gesprekken vinden op dit moment plaats in een verkennende fase.

[4:00:57] En die verkennende fase is belangrijk om voldoende informatie op tafel te krijgen.

[4:01:02] Om tot een waardering van de aandelen te kunnen komen en een niet bindend bod voor te kunnen bereiden.

[4:01:10] Hiervoor hebben we ook hulp en expertise ingeschakeld om daarbij te ondersteunen.

[4:01:15] En we zijn natuurlijk ook afhankelijk van de verkopende partijen om al die informatie te krijgen.

[4:01:22] En voor mij en collega's natuurlijk de taak om ook met de minister en het ministerie van Financiën te spreken over hoe kan je dit ook, dat is de financiële dekking van een eventuele overname.

[4:01:35] Tot slot, RWE is als mede-aandeelhouder ook een relevante partij bij de gesprekken en de mogelijke overname.

[4:01:43] Dus ik praat daarom ook met RWE.

[4:01:52] Ik zag tempo maken, dus ik dacht, het gaat nu over de klok.

[4:01:55] Maar we proberen, ik moest dat zeggen, ten aanzien ook van deze gesprekken.

[4:02:00] We proberen daarin natuurlijk tempo te maken, want ik snap heel goed de vraag en ook het verzoek daar uit Zeeland.

[4:02:08] Maar dit gaat ook niet over niks, dus ik vind wel dat je dat ook hier zorgvuldig moet doen.

[4:02:15] Dan mevrouw Posma over de Pallas-reactor en de kosten daarvan.

[4:02:22] Deze komen ten laste van een nog op te richten beleidsdeelneming Pallas.

[4:02:28] En die krijgt daarvoor financiering van VWS, die dus ook ten laste komt van de begroting van VWS.

[4:02:34] En de financiering kan dan op termijn terugbetaald worden met onder andere met de verkoop van medische isotopen.

[4:02:42] Dan nog vragen van de heer Erkens en de heer Vermeer over de topsector energie.

[4:02:50] En dat nucleaire energie daar geen toegang toe zou hebben.

[4:02:57] Dat verwijt er is.

[4:02:59] Voorzitter, ik ken dat verwijt.

[4:03:01] U hebt daarover gehoord uit het nabije verleden, laat ik het zo zeggen.

[4:03:07] En in dit najaar is, naar mijn weten is dit geregeld en opgelost, dat het ook echt volledig en gelijkwaardig onderdeel uitmaakt van de topsector energie na een besluit van het bestuur daarover.

[4:03:23] En dat betekent dus ook dat concreet kan worden meegelift op activiteiten die georganiseerd worden door de sector.

[4:03:30] zoals publiek-private matchmaking en kennisdisseminatie... via het ecosysteem van de topsector.

[4:03:40] Dat dacht ik, voorzitter.

[4:03:43] Ik zal dit in de gaten houden, want u stelt deze vraag waarschijnlijk niet voor niks.

[4:03:46] Dus ik zal dit in de gaten houden.

[4:03:50] Dan is het blokje af, voorzitter.

[4:03:51] Ik kijk nog heel kort rond.

[4:03:53] We hebben nog zes minuten.

[4:03:54] Ik wil de laatste minuut gebruiken om de toezeggingen nog snel door te lopen.

[4:03:58] Heel kort, ja ik snap het, maar de minister moet over vijf minuten vertrekken.

[4:04:01] Dat is de afspraak die ik gemaakt heb, want we lopen al uit.

[4:04:03] Mevrouw Posma met een korte interruptie.

[4:04:05] Ik zou graag nog antwoord willen op de vraag die ik had gesteld over de aandelen en dus overlegstructuur dan tussen eventueel het Rijk en RWE die dan ontstaat.

[4:04:16] Op dit moment gaat alles via consensus, vaak 50 procent.

[4:04:21] Is dat de gewenste situatie die dan de staat ook graag zou willen?

[4:04:26] Die vraag was nog niet beantwoord.

[4:04:30] Voorzitter, hier kan ik echt niet op vooruit lopen.

[4:04:32] Zo ver zijn we gewoon nog niet in het proces.

[4:04:35] We praten wel met iedereen en alle betrokkenen.

[4:04:39] En ik snap ook veel vragen daaromheen.

[4:04:43] Maar ik moet ook echt oppassen met wat ik natuurlijk in het openbaar daarover deel.

[4:04:46] Maar hierop zeg ik ook echt, we zijn nog niet zo ver in het proces.

[4:04:52] De heer Vermeer, had u nog een afrondende vraag?

[4:04:54] Nou, even kort punt.

[4:04:55] Of de minister ook mee kan geven dat als ze praat met de topsector energie, het ecosysteem, moeilijke zinnen, dat op de website van hun ook het enige wat we te vinden is, is een zeer negatief verhaal over kernenergie.

[4:05:15] En misschien moet dat ook eventjes gecheckt worden voordat dat blijft zweven.

[4:05:21] Dat zullen we doen, voorzitter.

[4:05:23] Mevrouw Roderkeek, met uw afrondende vraag.

[4:05:25] We kijken zo nog of iemand een twee minuten debat aanvraagt.

[4:05:28] Maar deze commissie kennen het meestal, dus vragen zouden we ook dan nog gesteld kunnen.

[4:05:31] Mevrouw Roderkeek.

[4:05:32] Ja, ik had er nog eentje over, dus die zou ik dan toch graag gebruiken.

[4:05:36] Maar dat ging over het laatste blokje van de minister, waarin zij aangaf... ze kwam weer met wat procesinformatie over SDE plus hoe dat werkt.

[4:05:45] Maar de vraag daarachter die ik stel natuurlijk is van... waarom kiest u er dan voor om op deze manier...

[4:05:51] zoveel geld voor die kerncentrales vrij te maken.

[4:05:54] En hier zo ook voor te gaan staan.

[4:05:56] Terwijl we aan de andere kant zien dat er nog op allerlei gebieden CO2-besparing nodig is.

[4:06:01] De boeren waar we het al uitgebreid over hebben gehad.

[4:06:04] Waar dan eigenlijk veel te weinig gebeurt.

[4:06:07] Dat is toch de vraag waar ik nog blijf zitten na dit debat.

[4:06:10] We geven daar enorm veel geld.

[4:06:12] Dat willen we apart gaan zetten voor deze centrales.

[4:06:15] Uw vraag, want we hebben nog een twee minuten debat en dinsdag een planeerdebat.

[4:06:18] In de laatste twee minuten gaan we dit...

[4:06:20] Zal ik dan nu een vraag stellen?

[4:06:22] Heel graag, dat vraag ik u. Bedankt, daar kwam ik nu eigenlijk maar.

[4:06:28] Mijn vraag is dus, waarom kies je ervoor om dit zo apart te gaan behandelen... in plaats van het als geheel te bezien en te zorgen dat zij het klimaatpakket maakt?

[4:06:38] Die minister.

[4:06:38] Voorzitter, het is en en en.

[4:06:41] Zowel in de energiemix.

[4:06:43] Kernenergie, wind op zee, zon, waterstoffen hebben het allemaal nodig.

[4:06:48] En dat geldt ook in het beleid.

[4:06:50] Ik moet en met alternatieven, met extra maatregelen komen om die doelen die we hebben afgesproken in de klimaatwet te halen.

[4:06:58] En we hebben een afspraak gemaakt over kernenergie.

[4:07:01] Dus het is en en.

[4:07:02] Dank u wel.

[4:07:06] Dan dank ik de leden voor het debat.

[4:07:07] Ik begreep van de heer Eetmans dat hij een twee minuten debat aanvraagt.

[4:07:10] Dus vandaag dat vervolgvragen daar vast en zeker ook een plekje kunnen vinden.

[4:07:14] Zonder de tijdsdruk die we nu ervaren.

[4:07:17] Dank de leden voor het debat.

[4:07:18] Ik dank de minister en haar ondersteuning voor hun aanwezigheid.

[4:07:20] Ik dank de mensen van de tribune.

[4:07:21] En ik loop nog door de toezeggingen heen.

[4:07:25] Er zijn er drie, dus het kan snel gaan als u nog oplet.

[4:07:28] De eerste is de minister stuurt eind april of begin mei, dus laten we zeggen medio kwartaal 2, begin mei uiterlijk, een voortgangsbrief kernenergie waarin ze ingaat op de planning waarbij ze ook stilstaat bij de afraal tussen aspecten als snelheid, zorgvuldigheid, draagvlak en kosten.

[4:07:44] Die klopt.

[4:07:45] Die was aan meerdere Kamerleden zie ik hier staan.

[4:07:47] Medio 2025 informeert de minister de Kamer over de koppelmogelijkheden voor sms en AI.

[4:07:52] Dat was een toezegging aan mijzelf.

[4:07:54] In de al toegezegde brief over SMR's.

[4:07:56] In de SMR-brief, ja.

[4:07:58] En in dezelfde brief een toezegging aan de heer Vermeer... om ook in te gaan op de kansen voor de regio.

[4:08:04] Dus de regionale trajecten die daar... Zo heb ik hem hier staan.

[4:08:08] Lagere overheden.

[4:08:11] In de voortgangsbrief SMR.

[4:08:12] Zo heb ik hem hier staan.

[4:08:15] SMR-programma en de kansen voor regionale lokale overheden.

[4:08:22] Ik hoor een...

[4:08:24] Azelende ja, dus die staat.

[4:08:25] Dus uitstekend, dank.

[4:08:27] Mevrouw Kreuger, u erom brengt een.

[4:08:29] Nou, in die eerste toezegging... is dat nou gewoon de inschatting... hoeveel vier kerncentrales gaat kosten?

[4:08:38] Dat was mijn vraag toen de minister zei... dat komt in die planningsbrief.

[4:08:43] Is dat die afruil uit kosten?

[4:08:45] Is dat dat?

[4:08:48] Nee, voorzitter, dat zijn twee... Dus ik werk ook door aan alles wat er nodig is rondom de deelneming.

[4:08:56] En daar zitten ook weer opties in hoe je die kan vullen.

[4:08:59] Nog even los van bedrag, maar gewoon opties om dat vorm te geven.

[4:09:03] Dat werken we verder uit.

[4:09:04] En dat komt later dan de voortgangsbrief die echt ziet op het hele traject...

[4:09:10] En de stappen die gezet worden op weg naar de bouw van een kerncentrale.

[4:09:15] En een brief over financiering.

[4:09:20] Ik probeer dat voor de zomer nog aan de Kamer te sturen.

[4:09:25] Al gehele verwarring.

[4:09:27] De third-party review van die technische haalbaarheidsstudies... daaruit zou voortkomen.

[4:09:33] Wat kosten die vier kerncentrales?

[4:09:36] Wanneer krijgen we dat?

[4:09:38] Voorzitter, even om verwarring te voorkomen... want dat moeten we niet hebben.

[4:09:43] De technische haalbaarheidsstudies en de review worden nu afgerond... en die vormen de basis voor de voortgangsbrief.

[4:09:49] Die komt in uiterlijk mei.

[4:09:53] Ik probeer eind april, begin mei.

[4:09:56] Daarin, in die technische haalbaarheidsstudie, zit waarschijnlijk een bandbreedte qua kosten.

[4:10:02] Dus die worden daarmee ook openbaar.

[4:10:04] De verdere vormgeving en uitwerking van de deelneming, die zit daar niet in.

[4:10:09] Die komt in een aparte brief.

[4:10:27] Dank u allen.

[4:10:27] Daarbij sluit de vergadering.

[4:10:28] U kunt alle vertrekken.