Verdienvermogen van Nederland

[0:00:00] Goedemiddag allemaal.

[0:00:02] Ik open hierbij het commissiedebat met de Vaste Commissie van Economische Zaken.

[0:00:06] We spreken vanmiddag over het verdienvermogen van Nederland.

[0:00:09] Ik heet de minister van harte welkom en natuurlijk ook zijn ambtelijke ondersteuning.

[0:00:14] En iedereen hier op de tribune en die dit anderszins volgt, van harte welkom.

[0:00:17] We hebben vijf sprekers aan de zijde van de Kamer.

[0:00:21] Er is met u afgesproken dat we vijf minuten per fractie hebben.

[0:00:24] Ik zou willen voorstellen om... Zullen we...

[0:00:27] Vier interrupties doen.

[0:00:29] Vier interrupties kan twee vragen in twee of vier losse vragen.

[0:00:34] Het is aan u. En laten we er een mooi debat van maken.

[0:00:37] Dat gezegd hebben we.

[0:00:38] Dan geef ik als eerst het woord aan de heer Thijssen.

[0:00:40] Hij spreekt namens de fractie GroenLinks PvdA.

[0:00:42] De heer Thijssen.

[0:00:44] Dank voorzitter.

[0:00:45] Nederland en ook de EU heeft een voorsprong op windenergie op zee, waterstof, warmtepompen, et cetera.

[0:00:53] En Draghi analyseert dat heel goed in zijn rapport over de concurrentiekracht van Europa.

[0:00:57] Op schone technologieën heeft de EU nog een voorsprong op China en op de Verenigde Staten.

[0:01:03] Maar de concurrentie is moordend.

[0:01:06] Een derde van onze economische groei komt op dit moment van die schone technologieën, heeft het internationaal energieagentschap becijferd.

[0:01:14] Dus toen Trump zei drill baby drill, hoorde mijn fractie, GroenLinks PvdA, toch vooral de kans om deze voorsprong op Trump uit te vergroten.

[0:01:24] En onze voorsprong op China proberen te behouden, want China is keihard op weg om ons te proberen in te halen.

[0:01:30] En mijn vraag aan de minister is, ziet hij ook een kans om onze voorsprong op de VS te vergroten en te proberen onze voorsprong op China te behouden?

[0:01:39] En voor 1 mei moet dit kabinet met extra klimaatmaatregelen komen.

[0:01:43] En is de minister bereid toe te zeggen dat hij er bij minister Hermans op zal aandringen dat zij moet doen wat nodig is zodat we die doelen halen?

[0:01:51] En dat ze dat moet doen om te zorgen dat dit stukje van ons verdienvermogen van Nederland, dat we dat behouden en dat we dat vergroten.

[0:01:59] Zodat we die banen en die mogelijkheid om geld te verdienen in de toekomst te behouden.

[0:02:04] En uiteraard ook om de klimaatcatastrofe te stoppen.

[0:02:09] En dan, voorzitter, de noodzaak voor een visie gaat verder.

[0:02:14] Want er is niet alleen een tekort aan geld, er is ook een schaarste aan netcapaciteit.

[0:02:18] Er is een schaarste aan mensen die al dat werk gaan verzetten.

[0:02:20] Er is een schaarste aan ruimte.

[0:02:22] Er is een schaarste aan stikstofruimte.

[0:02:24] En mijn vraag is, wat is de visie van deze minister?

[0:02:27] Wat is de visie van deze minister aan het verdienvermogen van Nederland voor de toekomst?

[0:02:31] En voor GroenLinks PvdA is in ieder geval duidelijk dat die schone technologieën een belangrijk stuk van ons verdienvermogen zijn.

[0:02:37] Maar ik wil graag ook een visie horen van de minister.

[0:02:40] Want naast de schone technologieën schreeuwen andere sectoren ook om die visie.

[0:02:44] We hebben deze week Rotterdam gehoord die vaststelt dat de de-industrialisatie van Nederland is begonnen.

[0:02:49] En of de regering eens in actie kan komen.

[0:02:52] We horen wereldwijd de AI-miljarden om ons de oren vliegen.

[0:02:57] Miljarden, tientallen miljarden en sommige zelfs honderden miljarden euro's.

[0:03:01] En het was goed dat de minister bij de AI-top was, maar waar zijn de miljarden?

[0:03:05] Wat gaat de minister nu eigenlijk doen?

[0:03:09] Want we zagen de minister gisteren ook bij de State of Dutch Tech.

[0:03:13] En daar hoorden we dat de ondernemers echt kansen zien.

[0:03:18] Dat er hele mooie innovaties zijn.

[0:03:20] Maar dat ze zich ook grote zorgen maken of dat allemaal wel in Nederland zal gaan gebeuren.

[0:03:24] Of dat het toch ergens anders zal gaan gebeuren.

[0:03:27] Dus wat gaat de minister doen?

[0:03:28] Meneer Thijs, u heeft op dit punt een interruptie van mevrouw Martens.

[0:03:34] Ja, dank voorzitter.

[0:03:37] Fijn dat de heer Thijssen daar ook was.

[0:03:38] Ik denk dat het goed is dat we ons daar laten zien... en dat het belangrijke onderwerpen zijn.

[0:03:43] Ik heb alleen wel een vraag, want ik zag een fragment van de heer Thijssen... die mij wat in de war heeft gebracht gisteravond bij het debat.

[0:03:51] En namelijk dat het niet zo is dat ondernemers minder regels willen en dat het allemaal wel meevalt.

[0:03:56] Maar ik citeer, ondernemers willen prima meer regels, want dat zorgt voor meer innovatie.

[0:04:01] En we hebben het fragmentje nog even teruggeknipt en zelfs uitgeknipt.

[0:04:03] Want wordt dat dan echt gezegd?

[0:04:05] Want alle rapporten, VNO, brieven, staat erin.

[0:04:08] Zin 1, minder regeldruk.

[0:04:11] Europese toppen en koepen.

[0:04:13] Wat bedoelt GroenLinks blijven naar arbeid daar dan eigenlijk mee?

[0:04:16] Gewoon even voor alle ondernemers die in paniek raken van zulke zinnen.

[0:04:20] Meneer Theijs.

[0:04:22] Ja, dank u wel.

[0:04:22] Sorry, voorzitter.

[0:04:24] Ja, ik denk, u moet het vooral vragen aan de ondernemers... die bij de State of Dutch Tech waren... en bij, ik meen, de eerste spreker die dat zei... die noemden het constraints.

[0:04:33] En ja, er is natuurlijk ook geluid dat ze zeggen... nou, als het niet nodig is, dan willen we geen constraints... en willen we geen regels, maar willen we kunnen ondernemen.

[0:04:39] Maar zij zeiden ook, ja, constraints zorgen er ook voor... dat we daar innovatief en creatief mee om moeten gaan.

[0:04:45] Dus het jaagt ook creativiteit en innovatie aan.

[0:04:48] Dus op die manier...

[0:04:50] Nou ja, dat is eigenlijk wat zij zeiden.

[0:04:51] Dus dat heb ik gisteren gehaald in het debat wat we hebben gehad over de instellingswet voor het adviescollege toetsingsdruk.

[0:04:58] Om maar aan te geven van ik ben en GroenLinks-Pevenaars heel erg voor dat we onnodige regels zo snel mogelijk schrappen.

[0:05:05] En dat we ook proberen te voorkomen met de ATR dat er in de toekomst nog onnodige regels worden gemaakt.

[0:05:11] Maar dat we ook niet moeten doen dat alle regels slecht zijn.

[0:05:13] Ik heb bij het debat over de ATR ook meermaals gezegd... het is heel fijn dat we regels hebben over veilig voedsel.

[0:05:18] Het is heel fijn dat we regels hebben over hoe werknemers veilig naar hun werk kunnen.

[0:05:22] Bijvoorbeeld met een helm op.

[0:05:23] Maar er zijn dus ook regels die ervoor zorgen dat er nou juist innovatie is... wat we niet juist nodig hebben in dit land.

[0:05:30] Antwoorden kunnen iets korter.

[0:05:33] Veelsprekers.

[0:05:34] Mevrouw Mortens, vervolg de vraag.

[0:05:35] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:05:36] Ik ben heel benieuwd.

[0:05:37] Misschien kan de heer Thijssen drie regels noemen... die ervoor zorgen dat ondernemers innovatiever gaan ondernemen?

[0:05:42] De heer Thijssen.

[0:05:45] Ja, ik denk dat we in Nederland de regel hebben gemaakt waarin we zeiden we willen van 4% duurzame energie in 2013 naar 16% duurzame energie in 2023.

[0:05:55] Een verviervoudiging in 10 jaar.

[0:05:58] Heeft GroenLinks PvdA voor gezorgd dat dat in het regeerakkoord uit wordt uitonderhandeld.

[0:06:03] Dat was nogal wat, want wind op zee was toen een van de duurste bronnen van duurzame energie.

[0:06:08] Vervolgens zijn de bedrijven gaan innoveren.

[0:06:10] Heeft de overheid dat op een uitstekende manier gefaciliteerd.

[0:06:13] Het ministerie van deze minister.

[0:06:15] En drie windmolenparken later was er geen subsidie meer nodig... om windenergie op de Noordzee te oogsten.

[0:06:22] Nou, dat is nou een regel geweest die we met elkaar hebben afgesproken... waar het bedrijfsleven leiderschap heeft getoond... en wat ertoe heeft geleid dat we een ongekende innovatie hebben gezien... waardoor we nu het werkpaard van de energietransitie...

[0:06:35] voor de voeten hebben liggen, namelijk in de Noordzee.

[0:06:38] Dus dat is één van de regels.

[0:06:40] Zo zijn er nog veel meer regels, maar ik moet mijn antwoorden kort houden.

[0:06:43] Dus ik hou het even bij dit zeer inspirerende, mooie voorbeeld.

[0:06:46] U heeft ook een vraag van de heer Vlag.

[0:06:49] De heer Vlag.

[0:06:50] Inderdaad, over de deindustrialisatie van Nederland.

[0:06:54] De rechte zorg die Thijs hier neerlegt, die deel ik.

[0:06:58] En als je de analyse leest hoe dat komt, dan zijn er een aantal oorzaken.

[0:07:01] Regeldruk, maar daar ga ik het nu niet over hebben.

[0:07:02] We hebben al twee debatten over gehad.

[0:07:04] Maar ook iets als belastingdruk en toch wel verduurzamingseisen... die verder gaan dan wat in andere landen om ons heen plaatsvindt.

[0:07:14] Allebei onderwerpen waar de heer Thijssen zich ook nogal duidelijk over heeft uitgelaten in het verleden, herkent de heer Thijssen ook dat datgene wat wij opleggen aan ondernemers op het gebied van belastingdruk, met name dan de industrie, en verduurzamingseisen ook een oorzaak zijn van die deindustrialisatie.

[0:07:31] Meneer Thijssen.

[0:07:32] Ik denk dat het factoren zijn, maar ik denk dat de grondonderzaak iets anders is.

[0:07:37] Kijk, we hebben heel erg lang goedkoop Gronings gas gehad.

[0:07:40] En dat hebben we niet meer.

[0:07:41] En terecht, want de aarde in Groningen die beefde.

[0:07:45] En het is goed dat we daarmee zijn gestopt.

[0:07:47] Maar dat betekent wel dat we nog steeds voor 80% een fossiele economie hebben.

[0:07:51] En dat we daarmee de concurrentie moeten aangaan met goedkoop olie en gas uit het Midden-Oosten, uit de Verenigde Staten en uit andere plaatsen.

[0:07:57] En in Nederland en in de EU hebben we gewoon vrijwel geen fossiele bronnen.

[0:08:01] Dus als we op die manier proberen de concurrentie aan te gaan wereldwijd, gaat hem dat niet worden.

[0:08:06] Dat is ook een van de redenen waarom wij moeten kiezen voor die schone technologieën.

[0:08:09] Omdat we...

[0:08:16] de concurrentie met die hele goedkope fossiele brandstoffen en grondstoffen uit andere continenten niet aan kunnen gaan.

[0:08:21] Dat is de hoofdoorzaak en de hoofduitdaging voor de industrie.

[0:08:25] Wat we moeten doen in Nederland is we moeten een vraag creëren naar Nederlands of Europees groen staal.

[0:08:30] We moeten een vraag creëren naar Europees of Nederlands circulair plastic.

[0:08:34] Dat is de grootste uitdaging waar we voor staan.

[0:08:37] En volgens mij moeten we dat vooral...

[0:08:38] ...voor het Nederlands belang in Europa proberen af te spreken.

[0:08:41] En uiteraard zijn er dan een aantal randvoorwaarden... ...en dat gaat over de belastingdruk moet redelijk zijn.

[0:08:46] Als wij als samenleving investeren in de mogelijkheid voor bedrijven om te ondernemen... ...dan vind ik ook dat als ze winst maken wij moeten zeggen... ...nou, dan moet je ook wel een stukje terugbetalen.

[0:08:55] Maar dat moet wel redelijk zijn.

[0:08:56] Ik vind het heel goed dat we regels stellen van... ...nou, als je hier werkt dan moet je een helm opzetten... ...en dan moet je schoenen met stalen neusen hebben... ...want we willen dat mensen veilig zijn.

[0:09:03] Maar dat moet wel redelijk zijn.

[0:09:05] Het moeten geen onnodige regels zijn.

[0:09:07] Maar de kern van het probleem is dat wij proberen te concurreren met continenten die gewoon veel goedkopere fossiele brandstoffen hebben.

[0:09:14] En daarom is die omslag naar schone technologie zo belangrijk, volgens GroenLinks-PVNA.

[0:09:18] En ik hoop dat ik de minister aan mijn zijde vind.

[0:09:22] Ja, afrondend voorzitter.

[0:09:23] Ik kan heel eind meekomen in de betoog van de heer Thijssen.

[0:09:26] Ik hoop wel dat hij het dan ook met me eens is dat we dat dan wel samen met onze industrie moeten doen zodanig dat het ook werkbaar is.

[0:09:32] Dat we niet allerlei eisen opleggen nu rondom bijvoorbeeld waterstoftoepassingen terwijl die waterstof er helemaal niet is.

[0:09:37] Of dat het onbetaalbare eisen oplevert waardoor bedrijven ervoor kiezen om de investeringen die ze anders in Nederland hadden gedaan in het buitenland te gaan doen.

[0:09:43] Dus kan ik de heer Thijssen dan ook aan de kant vinden van de partijen die vinden dat we dat met onze industrie moeten doen in plaats van over de hoofden van onze industrie.

[0:09:53] Ja, absoluut.

[0:09:54] Toen ik nog actievoerder was voor een beter klimaat... heb ik meegedaan in het Energieakkoord en in het Klimaatakkoord.

[0:10:00] En dat zijn per uitstek polderakkoorden geweest... waarbij zowel milieuactivisten aan tafel gingen met de fossiele industrie... om te kijken wat is nou een weg voorwaarts om die verduurzaming voor elkaar te krijgen.

[0:10:12] Dus ja, ik vind dat dat een breder gesprek moet zijn.

[0:10:15] in de Ivoren Toren van Den Haag alleen moeten bedenken.

[0:10:18] Ik wil er wel bij zeggen, er zijn natuurlijk ook fossiele bedrijven... die een heel groot belang hebben om nog even een tijdje door te gaan... zoals we nu bezig zijn.

[0:10:27] Omdat ze gewoon heel veel geld verdienen aan fossiele brandstoffen.

[0:10:29] En dan denk ik wel, ja, dan moeten we wel het lef en de visie hebben... als politici en als minister en als regering om te zeggen...

[0:10:36] Dit schaadt misschien jouw financiële belang van dit ene bedrijf... maar het is beter voor Europa en Nederland en zelfs de wereld... om toch versneld afscheid te nemen van fossiele brandstoffen.

[0:10:46] Dus dan moeten we daar ook wel dat leiderschap en die visie laten zien.

[0:10:51] De vervolgdere Betoog heeft nog... Sorry?

[0:10:56] Ik dacht dat we... We gaan naar Betoog.

[0:10:58] Ja, ik kijk even naar iedereen.

[0:11:00] We gaan naar de vervolg van de heer Thijssen.

[0:11:02] Lijstje heeft nog ruim twee minuten, de heer Thijssen.

[0:11:06] Dank u wel.

[0:11:09] Ik was bij de AI, wat de minister daarmee gaat doen.

[0:11:12] En zonder chips is het natuurlijk ook geen artificial intelligence.

[0:11:15] En daar zijn hele grote kansen in Nederland.

[0:11:17] In Arnhem en Nijmegen regio, in Almere en Flevoland.

[0:11:20] En er kent die minister deze kansen voor de Nederlandse chipindustrie.

[0:11:23] En er kent hij ook dat deze regio's daar een groot verschil in kunnen maken.

[0:11:28] En mijn constatering is wel, als ik kijk wat het kabinet dan doet, in plaats dat zijn miljarden op tafel legt, schrapt zijn miljarden in innovatie, in onderzoek en in onderwijs.

[0:11:36] En dat is volgens mij fractie oliedom.

[0:11:38] Er is geen visie.

[0:11:39] Het is met alle respect gepruts in de marge en zo kachelen we achteruit en kachelt ons verdienvermogen achteruit.

[0:11:45] Bijvoorbeeld, wat is de eis van deze minister bij de voorjaarsnota?

[0:11:48] Gaat hij vragen om die miljarden voor een Nederlandse AI, voor de Nederlandse chipindustrie, voor de Nederlandse schone technologie?

[0:11:57] Wat ik weet is dat hij komt met zijn plannen na Prinsjesdag volgens mij.

[0:12:00] Dat betekent dat we over bijna twee jaar pas geld kunnen zien.

[0:12:03] En twee jaar is een eeuwigheid voor AI.

[0:12:04] Is een eeuwigheid voor een plasticbedrijf dat dreigt failliet te gaan.

[0:12:08] Wat is de eis, is mijn concrete vraag, van deze minister bij de voorjaarsnota.

[0:12:11] En toch in elk geval, er ligt nu een heel concreet voorstel van ChipNL, innovatieprogramma, 60 miljoen.

[0:12:17] Gaat dat dan in ieder geval wel gebeuren?

[0:12:19] Dan nog een aantal overige vragen, voorzitter.

[0:12:21] Deze minister zit in de stikstofcommissie.

[0:12:23] Wanneer is stikstof nou opgelost?

[0:12:25] De Poort of Moerdijk was ik laatst.

[0:12:27] Die zitten echt helemaal klem.

[0:12:28] Rotterdam heeft het nu ook gezegd.

[0:12:31] Dan de stage of Dutch Tech, waar we gisteren waren.

[0:12:34] En biotech.

[0:12:34] Heel veel regels zitten innovatie in de weg.

[0:12:37] Is de minister hier bereid naar te kijken welke onnodige regels geschapt kunnen worden?

[0:12:43] Dan waren we maandagochtend bij een ontbijt met techondernemers die negen punten hebben geformuleerd die hun zouden kunnen helpen.

[0:12:49] Ik zou het interessant vinden om van die negen te weten wat de minister daarvan vindt.

[0:12:52] In ieder geval één wil de minister het mogelijk maken voor medewerkers om mee te participeren in bedrijven.

[0:12:59] En tot slot, voorzitter, mijn laatste punt.

[0:13:02] We hebben het hier natuurlijk over het grote van het verdienvermogen van Nederland.

[0:13:04] Het gaat natuurlijk wel over het verdienvermogen voor wie.

[0:13:07] De lonen hebben nog steeds de prijzen niet ingehaald.

[0:13:09] De bedrijven maken historisch hoge winsten.

[0:00:00] 30 miljard meer dan het EU-gemiddelde.

[0:13:15] Dat is wat onze economie nu doet.

[0:13:17] En laatst is bekend geworden dat de rijkste 1% niet een kwart, maar bijna een derde van Nederland bezit.

[0:13:23] Kent die minister deze studie en wat vindt hij daarvan?

[0:13:25] En daarom dus ook de vraag, wat gaat de minister doen dat als we met elkaar het verdienvermogen van Nederlanders vergroten, dat dat bij alle Nederlanders terechtkomt?

[0:13:34] Dank u wel.

[0:13:35] Meneer Thijs, wilt u uw microfoon alsjeblieft uitzetten?

[0:13:37] Dan gaan we luisteren naar de bijdrage van mevrouw Posma.

[0:13:39] Zij spreekt namens het NEC.

[0:13:40] Mevrouw Posma.

[0:13:41] Ja, dank voorzitter.

[0:13:43] Als we Nederland willen versterken, moeten we scherpe keuzes maken.

[0:13:47] Een land wordt sterker door van een 8 naar een 9 te gaan.

[0:13:50] En niet om door van elk vijfje een zesje te maken.

[0:13:54] Dat betekent wat ons betreft investeren in waar we al wereldwijd in uitblinken.

[0:13:59] De half geleidersindustrie, farmacie, high tech, de agrarische sector en de daar gekoppelde levensmiddelenindustrie.

[0:14:06] De duurzame industrie zoals mijn collega Thijssen zo mooi zei.

[0:14:10] Maar ook Nederland als transportland.

[0:14:12] De Rotterdamse haven en Schiphol, beide al groots voor een toch klein landje.

[0:14:18] Belangrijk is ook om te kijken naar de sectoren waar we de autonomie in willen hebben en nodig hebben.

[0:14:24] En ook waar we elkaar kunnen versterken.

[0:14:28] Onze agrarische sector en levensmiddelsector is al groot, juist ook omdat we die combinatie hebben met zo'n goed transportland.

[0:14:36] En voorzitter, ik heb hier zelf een paar achters en negers genoemd wat ons betreft.

[0:14:40] Maar welke sectoren mis ik nog van de minister?

[0:14:43] Kan hij daar eens op reflecteren?

[0:14:45] En voorzitter, het kabinet heeft een herziening van topsectorenbeleid aangekondigd.

[0:14:49] Wat is de status van deze herziening?

[0:14:51] Welke sectoren worden hier bijgevocht?

[0:14:53] En welke vallen er af?

[0:14:56] Wat zijn de stappen die gezet gaan worden om dit topsectorenbeleid vervolgens te realiseren?

[0:15:01] En wat is het tijdspad?

[0:15:03] Kan de minister al een inzicht gaan geven in de keuzes die gemaakt worden?

[0:15:07] En wordt hier ook het belang van de autonomie meegenomen?

[0:15:12] Voorzitter, ondernemers en bedrijven zeggen het al jaren.

[0:15:14] De regeldruk in Nederland is hoog.

[0:15:16] Er is natuurlijk gisteren al een plenair debat geweest over regeldruk.

[0:15:20] En daarom hou ik het hier kort.

[0:15:22] Maar het heeft enorm veel effect op het verdienvermogen.

[0:15:24] Daarom noem ik het toch.

[0:15:25] Afgelopen maandag mocht ik naar de kerncentrale in Borsele en heb ik daar een bezoek gebracht.

[0:15:31] Ze vertelde mij dat toen die huidige centrale neer werd gezegd in 1969, er een vergunning nodig was van vier pagina's.

[0:15:40] Eén voorblad, één blad met handtekeningen en twee bladen met voorwaarden.

[0:15:44] Voorzitter, als we dat nu zouden doen, dan is de schatting dat we 2500 pagina's nodig hebben.

[0:15:52] En dan denk ik, waar zijn we met z'n allen terechtgekomen?

[0:15:55] Ik hoor dat fintechbedrijven ook al kiezen voor andere landen om in te investeren... omdat onze financiële regelgeving, de administratie, zo benauwend is.

[0:16:06] Kan de minister hier toch nog een reflectie opgeven?

[0:16:09] En de belangrijkste vraag, wat nog voor mij een beetje open lag na het debat van gisteren...

[0:16:13] Wat zijn nou die KPIs waar de minister op wil sturen?

[0:16:15] De minister komt uit het bedrijfsleven en weet als geen ander... dat zonder doelen te stellen, zonder huidige doelen te stellen... je de organisatie gewoon niet in beweging krijgt.

[0:16:25] Kan de minister toch nog wat inzicht geven en scherper neerzetten... van waar wil hij nou op sturen?

[0:16:30] Is dat de voelbaarheid van de administratieve lastenverminding voor de bedrijven?

[0:16:34] En welke regeling pakt hij?

[0:16:36] En ik hoorde de minister ook al zeggen van ja, het gaat erom dat het...

[0:16:39] merkbaar is, maar ja, wat is merkbaar?

[0:16:42] Dus graag wat concreter.

[0:16:44] En dan, voorzitter, Nederland heeft een traditie van het Rijnlands model... samenwerking, overleg en langetermijndenken.

[0:16:51] Maar we hebben heel veel internationale bedrijven... met het anglo-saxische model in Nederland gekregen.

[0:16:56] En we hebben ook zaken gekopieerd uit dat bedrijf.

[0:16:59] Dus we zien veel meer juridische geschillen... die uitgevochten worden in rechtszalen.

[0:17:07] Ik noem een subsidiebeschikking waar een bedrijf het niet mee eens is.

[0:17:10] Een vergunningverlening.

[0:17:11] Maar ook bedrijven die elkaar in de rechtszaal tegenkomen in plaats van te overleggen.

[0:17:18] En ook de NGO's.

[0:17:19] die richting rechtszaak gaan.

[0:17:23] Voorzitter, dat zorgt voor een economie waarin je je gaat indekken als bedrijf.

[0:17:29] Kom ik veel tegen bij bedrijven die zoveel administratie wensen... van de onderaannemers die zij bijvoorbeeld hebben, dus de keten in... om ervoor te zorgen dat als er een rechtszaak komt, dat ze daar...

[0:17:41] Tenminste, in winnen.

[0:17:43] Dus het heeft twee hele negatieve effecten.

[0:17:45] En mijn vraag aan de minister is, hoe kunnen we dit tij keren?

[0:17:49] Kan de minister daar een reflectie op geven?

[0:17:52] En met een plan van aanpak komen om deze juridificering tegen te gaan?

[0:17:58] Voorzitter, hoeveel tijd heb ik nog?

[0:17:59] Vijf minuten.

[0:18:01] Heel goed.

[0:18:02] Voorzitter, dan een ander belangrijk punt voor het verdienvermogen.

[0:18:06] Dat zijn toch wel je vakmensen die je nodig hebt.

[0:18:09] Zonder vakmensen komt onze economie tot stilstand.

[0:18:12] Bedrijven in de techniek, de IT, de energietransitie kampen met een structureel personeelstekort.

[0:18:17] Andere landen maken gerichte keuzes om dit probleem aan te pakken.

[0:18:20] In Ierland ligt de focus op een sterke samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven.

[0:18:25] En in Zwitserland worden bedrijven structureel betrokken bij opleiden van praktische en theoretisch geschoolde jongen.

[0:18:31] In Denemarken werd het flexibele onderwijssysteem direct samen met de industrie.

[0:18:37] Als we bij ons kijken, dan is daar natuurlijk wel een plan om dat beter te maken.

[0:18:40] Maar ik zou er nog wat vragen aan toe willen voegen.

[0:18:43] Ik las een onderzoek waarbij meisjes in Nederland vanaf zesjarige leeftijd al met vooroordelen worden bestempeld.

[0:18:50] Ze zijn barslecht in wiskunde en heel goed in taal.

[0:18:54] Voorzitter, als je dat vanaf zesjarige leeftijd al meekrijgt, dan ga je het geloven.

[0:18:58] Of het waar is of niet.

[0:19:00] En een laatste punt.

[0:19:02] Jongeren moeten op hun dertiende op de MAVO kiezen voor een profiel.

[0:19:06] Als je daar geen wiskunde pakt of MAVO, kan je nooit meer terechtkomen in het techniekprofiel.

[0:19:11] Zo, dit is hem.

[0:19:12] Ja, dankjewel voorzitter voor uw coulance.

[0:19:15] Dankjewel.

[0:19:16] Dat was mijn laatste punt.

[0:19:17] En wellicht kan de heer Sneller nog apporteert een vraag voor u. Meneer Sneller.

[0:19:22] Helemaal terug naar het begin.

[0:19:23] We moeten kiezen.

[0:19:26] Vervolgens hoorde ik best wel heel veel sectoren langskomen.

[0:19:30] Wat gaan we nou niet meer doen als het aan NSC ligt?

[0:19:34] Nou, voorzitter, als je kijkt naar waar is het topsectorenbeleid op gericht met stimuleringsregelingen, dan zou ik ervoor kiezen om ervoor te zorgen dat die punten die ik noemde daarin komen.

[0:19:49] Nu zie je de duurzame industrie daar bijvoorbeeld al in zitten.

[0:19:52] De halfgeleidersindustrie is een hele goede.

[0:19:54] En dat topsectorenbeleid heeft in die zin al bepaalde keuzes gemaakt.

[0:20:00] Dus voor mij gaat het heel sterk om datgene pakken waar we al goed in zijn en die groter maken.

[0:20:07] Dus niet kiezen voor adviesindustrie of dat soort dingen.

[0:20:13] Ja, dat is het antwoord.

[0:20:17] De heer Vlag, ook met een vraag voor u.

[0:20:23] Ja, voorzitter, helemaal aan het eind van het betoog van mevrouw Posma.

[0:20:26] Het rechtpunt dat ze zegt van ja, als je niet op tijd je keuzes maakt in je profiel... dan ben je eigenlijk verloren voor de techniek.

[0:20:31] En dat is niet alleen op MAVO, dat is op HAVO en VWO precies hetzelfde.

[0:20:35] Je kunt een toekomst in de techniek of zelfs in de gezondheidszorg vergeten... als je niet op tijd, als je er helemaal nog niet aan toe bent... een keuze maakt voor een NMT-profiel.

[0:20:44] Dat is denk ik een fundamentele weefout in ons voortgezet onderwijs... waardoor we heel veel talent ook...

[0:20:51] ...een soort latent talent verliezen van jongelui die echt wel zouden willen... ...maar gewoon de verkeerde afslag nemen op 14-jarige, 15-jarige leeftijd.

[0:20:59] Wat zouden we naar de mening van de NRC daaraan kunnen doen?

[0:21:04] Mevrouw Pols.

[0:21:05] Voorzitter, de heer Vlag heeft gelijk.

[0:21:09] Ik noemde het 13-jarige MAVO-profiel... omdat dat degene is die als eerste de keus maakt.

[0:21:14] Maar het geldt niet zo goed voor een HAVO- of VWO-profiel.

[0:21:18] We zitten hier niet in een onderwijsdebat, dus even met een slag om de arm.

[0:21:23] Wat ik heel graag zou willen, is dat de minister kijkt... van hoe kan je er nou voor zorgen dat dat profiel zo wijd mogelijk blijft...

[0:21:33] Dus dat betekent, je hebt een aantal vakken gewoon nodig... als je een technisch profiel in gaat.

[0:21:38] En een daarvan is wiskunde.

[0:21:39] En natuurkunde en scheikunde helpt daarin vaak... maar is niet overal nodig voor een mbo-opleiding.

[0:21:45] Maar om dat met zijn onderwijscollega te bespreken... van hoe zorg je er nou voor dat iemand die toch aan het einde van... ik noem weer even mavel 4, 16, maar kan ook vwo zijn... denkt, ik wil toch die techniek in.

[0:21:58] Hoe die of in kan stromen, maar dat is al wat complexer...

[0:22:03] Of ervoor kan zorgen dat die keuze op een latere leeftijd genomen moet worden.

[0:22:13] En mevrouw Van Dijk.

[0:22:14] Mevrouw Van Dijk.

[0:22:15] Dank u wel, voorzitter.

[0:22:16] En dank voor de inbreng.

[0:22:17] Een aantal mooie punten.

[0:22:19] Ik wil ook terug naar het begin.

[0:22:20] We moeten investeren.

[0:22:22] Dat delen wij ontzettend.

[0:22:23] En we zijn ook bang, als we te ver voor ons uitschoppen, dat we misschien wel eens te laat zouden kunnen zijn op onderdelen.

[0:22:28] Ik zou graag van mijn collega willen horen, hoe zit dat investeren eruit?

[0:22:31] Waarin gaan we dan investeren?

[0:22:32] Hoeveel gaan we dan investeren?

[0:22:34] En op welke termijn?

[0:22:37] Voorzitter, wat ik denk dat enorm belangrijk is.

[0:22:40] Als ik even de agrarische sector beetpak, daar zijn wij als Nederland natuurlijk in groot zin.

[0:22:45] En hetzelfde geldt voor de daarin gekopte levensmiddelenindustrie.

[0:22:49] Waar die vooral op dit moment tegenaan lopen, is de omslag die die cluster 6 bedrijven moeten doen...

[0:22:56] richting de elektrificatie bijvoorbeeld... en de netcongressie die daarbij zit.

[0:23:01] Dus dat is eigenlijk iets waarvan ik zeg... dat is niet een directe investering in R&D... maar dat gaat over het wegnemen van drempels.

[0:23:10] Bijvoorbeeld die maatwerkafspraken van cluster 6 bedrijven... waar we echt volop voor in moeten zetten... om ervoor te zorgen dat die waardevol industrie die we hebben...

[0:23:20] die acht en negen kan blijven zijn.

[0:23:22] En ik noem deze bewust op deze manier... omdat elke die ik noemde eigenlijk een andere vorm van aanpak nodig heeft.

[0:23:28] Bij de farmacie moet je veel meer op R&D gaan zitten.

[0:23:31] Bij de halve geleidersindustrie, wat heel goed gewerkt heeft... is natuurlijk de beethovenaanpak.

[0:23:36] Dus volgens mij moeten we op die manier ook er echt naar gaan kijken.

[0:23:42] En daarmee zijn we aan het eind gekomen van de bijdrage van NSC.

[0:23:46] En gaan we luisteren naar mevrouw Martens Amerika.

[0:23:48] Zij spreekt namens de VVD.

[0:23:50] Aan u het woord.

[0:23:51] Ja, voorzitter, dank.

[0:23:52] En vandaag begonnen we de dag toch met goed nieuws voor de Nederlandse economie.

[0:23:55] Want Unilever heeft bekendgemaakt dat het hoofdkantoor van de Nederlandse ijsdivisie in Nederland blijft.

[0:24:01] Maar er kwamen ook uitdagende berichten, zoals de noodklok die werd geluid in de havens van Rotterdam en Amsterdam.

[0:24:07] En dat laat zien dat een sterk vestigingsklimaat geen gegeven is.

[0:24:11] Voorzitter, dat vestigingsklimaat van vandaag is essentieel voor onze welvaart in de toekomst.

[0:24:16] En ons verdienvermogen van de toekomst komt voort uit bestaande bedrijven, maar misschien ook bedrijven die pas over tien jaar op een zolderkamer worden uitgevonden.

[0:24:24] En er is al ook alles aangedaan wat de VVD betreft om te zorgen dat wij in Nederland die ondernemers de ruimte geven om te groeien en te innoveren.

[0:24:33] En deze week, voorzitter, stond in het teken van de State of Dutch Tech.

[0:24:37] En een hele week heb ik en een aantal andere collega's heel veel verschillende inspirerende ondernemers mogen spreken die ons hebben verteld wat we moesten doen, maar absoluut ook waar we mee moesten stoppen.

[0:24:49] En wellicht is dit aanstekelijke gesprek voor heel veel collega's grond om met z'n allen te kijken waar we elkaar wel kunnen vinden.

[0:24:55] Volgens mij werden daar al een aantal punten genoemd.

[0:24:58] Wat de VVD betreft wordt ook meegenomen de hervorming van de arbeidsmarkt, het aspect loondoorbetaling bij ziekte.

[0:25:04] Maar ik zou heel graag nu willen stilstaan bij de punten medewerkersparticipatie, financiering en talent.

[0:25:11] Voorzitter, naast bijvoorbeeld de expatregeling is medewerkersparticipatie een belangrijk instrument om als start of scale-up je talent binnen te halen.

[0:25:19] Innovatieve bedrijven die talent aantrekken, die durven, die willen investeren.

[0:25:24] En het is een vliegwiel.

[0:25:25] Er is een petitie gestart namelijk ook onder dit woord.

[0:25:28] Dus voor iedereen die benieuwd is, zoek het alsjeblieft op.

[0:25:31] Maar klopt het dat er op dit moment een fiche klaar ligt om te bespreken of naar de Kamer te sturen over medewerkers en participaties?

[0:25:37] En ik ben eigenlijk wel heel erg benieuwd, na alle moties die zijn ingediend, hoe ver staat het hier nu eigenlijk mee?

[0:25:42] En al die ondernemers die meekijken, wat kunnen we wanneer verwachten?

[0:25:46] En dan financiering.

[0:25:48] Want terecht heeft gisteren onze minister-president hardop uitgesproken dat wij ons geld sparen in plaats van uitgeven.

[0:25:55] En deelt de minister deze analyse.

[0:25:57] En wat gaat deze minister van Economische Zaken ook daadwerkelijk doen om te zorgen dat het ook loont om te investeren?

[0:26:04] De zogenaamde angel-investors bijvoorbeeld.

[0:26:07] En dan talent.

[0:26:10] Voordat u daarmee verder gaat.

[0:26:11] Ja, stop de tijd.

[0:26:15] Meneer Sneller en daarna ga ik naar mevrouw Van Dijk.

[0:26:17] Meneer Sneller, aan u.

[0:26:19] Een interessant punt.

[0:26:20] En ook omdat mevrouw Martens-Amerika zegt dat we moeten kijken waar we elkaar kunnen vinden.

[0:26:24] Een open vraag daarover.

[0:26:26] Want we stimuleren fiscaal dat we een eigen huis kopen.

[0:26:32] We stimuleren fiscaal dat we voor ons pensioen sparen.

[0:26:35] Maar we stimuleren niet fiscaal inderdaad dat we risicodragend kapitaal ergens instoppen.

[0:26:42] En dat is natuurlijk ook een uiting van onderliggende waarden in onze samenleving.

[0:26:46] En de vraag is wat mevrouw Martens-Amerika nou vindt van die fiscale behandeling van die verschillende delen.

[0:26:53] En of we daar ook iets mee moeten.

[0:26:55] Het is voor mij ook nog zoeken hoe je dat precies zou vormgeven.

[0:26:58] Maar ik vind het wel een interessante gedachte om daar verder mee te doen.

[0:27:03] Ik ben benieuwd wat mevrouw Martens-Amerika daarvan vindt.

[0:27:06] Mevrouw Martens-Amerika.

[0:27:07] Voorzitter, ik ben geen...

[0:27:09] fiscalist en om ook te voorkomen dat we door debatten gaan heen marcheren die deze week en natuurlijk deze maanden nog op de agenda staan.

[0:27:16] Kijk, ik denk dat er goed moet worden gekeken naar tot bepaalde bedragen tegen welke tarieven je zou kunnen investeren.

[0:27:22] Want dat zou ook de rol of de functie van het participeren van medewerkers kunnen zijn.

[0:27:27] Wat dat oplevert wordt volgens mij...

[0:27:30] vijf van de tien keer, maar misschien kan de minister daar nog iets op zeggen... weer terug geïnvesteerd in die bedrijven.

[0:27:35] En we moeten gewoon goed gaan kijken.

[0:27:36] Maar dan zit je op een fiscaal vlak.

[0:27:38] En nogmaals, ik ben geen fiscalist.

[0:27:40] Hoe we het aantrekkelijker kunnen maken... A, om dat participeren weer te herinvesteren... wat op dit moment nog niks waard is.

[0:27:46] En aan de andere kant moeten er naar tarieven worden gekeken... wat in het buitenland, bijvoorbeeld Frankrijk en Duitsland... veel aantrekkelijker is voor bedragen die echt heel klein zijn.

[0:27:54] En dan heb ik het niet over miljoenen, maar misschien over duizend...

[0:00:00] 2.000, 50.000, 100.000 euro.

[0:27:59] Dus het is ook een open vraag aan deze minister welke opties we hebben.

[0:28:04] Dat zal dan een heel breed debat moeten worden... ook met de staatssecretaris van Fiscaliteit, denk ik.

[0:28:11] Maar als de heer Sneller daar ook nog suggesties over heeft... zou ik het heel mooi vinden om daar een breder debat over te gaan voeren met z'n allen.

[0:28:18] Mevrouw van Dijk.

[0:28:19] Ik zit een beetje op dezelfde lijn en zoektocht als mijn collega.

[0:28:23] En ik denk dat het goed is inderdaad dat we een breder debat voeren.

[0:28:25] Want zo kijken wij bijvoorbeeld met heel veel interesse naar de win-win-leding die ze bijvoorbeeld in België hebben.

[0:28:29] Waarbij ze een stukje fiscaal interessant maken om te investeren in bedrijven.

[0:28:34] En eigenlijk ook een stukje, als het misgaat, het risico fiscaal aantrekkelijk te kunnen verwerken.

[0:28:39] Ik vind het een beetje flauw om te vragen aan mevrouw Mats, wat vindt u ervan?

[0:28:43] Maar mijn vraag zou dan zijn, is ze bereid, samen met haar fiscale collega, om serieus na te denken over dergelijke faciliteiten?

[0:28:49] Omdat we gewoon met z'n allen voelen, we moeten gewoon geld uit die markt gaan halen, bij die particulieren gaan halen, om echt te gaan investeren in onze ondernemers.

[0:28:57] Mevrouw Martens.

[0:28:58] Ja, voorzitter, absoluut meer dan bereik.

[0:29:00] En ik ben ook heel blij dat er een grote meerderheid is ook in deze zaal om hier naar te kijken.

[0:29:05] Het is heel erg ingewikkeld.

[0:29:06] En ook in navolging op het onderwerp medewerkersparticipatie... waar ik de minister een half jaar geleden heb gevraagd om te onderzoeken op...

[0:29:12] Europese verband die wat doet en wat werkt... zou ik dit eigenlijk daar wel graag in willen meenemen.

[0:29:17] Ik snap dat deze minister er niet in zijn eentje over gaat... maar volgens mij is dit onderwerp dusdanig breed gedragen... dat we daar met z'n allen toch wel moeten gaan kijken naar de suggesties.

[0:29:25] Dus via mevrouw Van Dijk, dank voor de antwoord.

[0:29:29] Voorzitter, dan een stukje over talent.

[0:29:34] Want Nederlanders, maar ook mensen die hier komen om te studeren... die kiezen nog onvoldoende voor die banen in de toekomst.

[0:29:39] En de VVD hamert al langere tijd op een intense samenwerking tussen EZ en OCW.

[0:29:43] Maar de gesprekken met deze start-up-skill-op-ondernemers afgelopen week... hebben mij doen inzien dat hun enthousiasme er misschien voor kan zorgen... dat steeds meer mensen kiezen voor die banen van de toekomst.

[0:29:53] En is deze minister bereid, wellicht met een groep...

[0:29:56] ...skill-up, start-up, founders het gesprek aan te gaan op OCW... ...om te kijken welke rol zij daar zouden kunnen spelen.

[0:30:02] En dan ontstaan er natuurlijk ook overal nieuwe campussen.

[0:30:05] Nieuwe publiek-private samenwerkingen.

[0:30:06] Denk aan bijvoorbeeld Almere.

[0:30:09] Heeft de minister daar al gesprekken gehad?

[0:30:12] En zijn daar voorbeelden voor andere regio's?

[0:30:15] En dan de maakindustrie.

[0:30:15] En ik begin met de digitale maakindustrie, want AI neemt een vlucht.

[0:30:20] Het gaat een grote rol spelen in de toekomst en nog veel groter dan wij op dit moment overzien.

[0:30:24] En de minister is gisteren, of eergisteren, naar Parijs geweest.

[0:30:28] En welke stappen gaat Nederland daadwerkelijk zetten, tastbaar, en wat mogen wij van deze minister verwachten om dit hier ook van de grond te krijgen?

[0:30:36] En we weten dat beperkt toegang tot het stroomnet... een vertragende werking heeft op de AI-ontwikkeling in Nederland.

[0:30:41] En daarom stellen mijn collega Silvio Erkens en ik voor... om AI- en datafaciliteiten te gaan versterken... door de kleine kerncentrales, de zogenaamde SMR's.

[0:30:51] En hoe kijkt de minister ernaar?

[0:30:53] En is hij bereid om dit op te pakken met de minister van Klimaat en Groene Groei?

[0:30:57] En wil hij een eventuele reactie ons per e-mail doen toekomen?

[0:31:01] Op dit punt een vraag van mevrouw Posma.

[0:31:05] Ja, voorzitter, die SMR, de Small Modular Reactor, die is nog geen eens in bedrijf.

[0:31:10] Die bestaat nog helemaal niet.

[0:31:12] Ik denk dat het toch wel een urgentie is om dat AI wat sneller te ontwikkelen dan dat die reactoren hier kunnen zijn.

[0:31:22] Kan dat dan toch losgezien worden?

[0:31:23] Of hoe ziet mevrouw Martens dit?

[0:31:27] Ja, voorzitter, dank.

[0:31:28] Volgens mij was mijn bijdrage heel grappig net.

[0:31:30] Dat vind ik heel erg spijtig.

[0:31:31] Als je kijkt naar de bedrijven als Google en dergelijke... die nu nadenken over investeringen in het jaar 2030 en 2035... dan gaat de VVD ervan uit dat deze er dan zijn.

[0:31:39] Dus op de lange termijn denk ik dat we hier goed naar moeten kijken.

[0:31:42] Maar uiteraard, ik hoop ook dat die faciliteit er eerder is.

[0:31:45] En daarom ook mijn vraag aan de minister.

[0:31:47] Hoe was het in Parijs en wat mag ik van deze minister verwachten... om dit snel van de groen te krijgen?

[0:31:52] Maar volgens mij is het en-en en niet of-of.

[0:31:55] Ook van meneer Thijssen.

[0:31:57] Hoe keek ik mij aan?

[0:31:58] Ja, van meneer Thijssen.

[0:31:59] En een vraag op dit punt.

[0:32:00] Ja, dank voorzitter.

[0:32:01] Ja, dat duurt 15 jaar.

[0:32:03] Dus daar kan AI niet op wachten.

[0:32:05] Maar goed, dat kunnen we dan doen onder het mom van de lange termijn.

[0:32:08] Ik wil ook even iets over de korte termijn vragen.

[0:32:10] Want op de korte termijn is er gewoon geld nodig.

[0:32:12] Want de miljarden die vliegen ons om de oren.

[0:32:13] Dus mijn vraag is eigenlijk dezelfde als aan de minister, aan de VVD.

[0:32:17] Gaat de VVD geld vrijmaken bij de voorjaarsnota om te investeren in...

[0:32:23] En om zo die strijd bij te kunnen blijven met China, Frankrijk, de Verenigde Staten en al die andere landen.

[0:32:30] Volgens mij is dit een hele goede, juiste en terechte vraag.

[0:32:35] Dan gaat de VVD zelf volgens mij geen geld vrijmaken.

[0:32:38] Maar moeten wij zijn bij deze minister.

[0:32:39] En vanuit de VVD absoluut een grote steun.

[0:32:42] Ik ben ook heel erg benieuwd wat de minister nodig heeft.

[0:32:44] Welke tijdspaden daar aan zijn gekoppeld.

[0:32:47] Aan welke bedragen we moeten denken.

[0:32:49] En ik hoor dat heel erg graag.

[0:32:50] Dus de heer Thijssen vindt mij volledig aan zijn zijde.

[0:32:52] Om te zorgen dat we deze minister alle ruimte geven.

[0:32:54] Om hier snel op te schakelen.

[0:33:01] Voorzitter, dan zorgwekkender nieuws.

[0:33:02] Want stroom is ook voor de Rotterdamse en Amsterdamse haven... op dit moment een bottleneck.

[0:33:06] Deze week trokken zij aan de bel over de belemmeringen... als het gaat om groei en vergroening.

[0:33:11] En de problemen zijn departement overstijgend.

[0:33:14] Maar volgens mij is deze minister in de lead.

[0:33:16] En dat is ook een...

[0:33:17] Checkvraag.

[0:33:18] Bij welke minister moeten we zijn als het gaat over de problemen in de havens?

[0:33:21] En is er al wel contact geweest?

[0:33:23] En wanneer kunnen wij een integraal plan verwachten?

[0:33:25] Want volgens mij is tijd onze grootste vijand op dit moment.

[0:33:28] En dan het laatste punt met betrekking tot de maakindustrie.

[0:33:31] Ruimte is en blijft schaars.

[0:33:33] De minister heeft onze brief gestuurd op 20 december 2024... als reactie op een andere motie van mij en de heer Vlag... over het regiepakken als het gaat over de strategische ruimtes voor die maakindustrie.

[0:33:44] Daar lees ik dat het inderdaad nodig is.

[0:33:46] Maar wat gaan we doen?

[0:33:47] Wordt daar bijvoorbeeld een regietafel opgezet?

[0:33:50] Wat kunnen we daar verwachten en wanneer?

[0:33:52] En dan sluit ik af, en dat doe ik bij elk debat, de relatie tussen het bedrijfsleven en de politiek moet worden verbeterd.

[0:33:59] En volgens mij was de top afgelopen maand een heel goed begin.

[0:34:03] Wat is de opvolging?

[0:34:04] Wat kunnen ondernemers daar nu van verwachten?

[0:34:07] En welke activiteiten staan nog meer op de planning?

[0:34:09] Dank u wel.

[0:34:11] Dank u wel.

[0:34:12] Er is de vraag nog van de heer Thijssen.

[0:34:14] De heer Thijssen.

[0:34:15] Dank u wel, voorzitter.

[0:34:16] Ik wilde natuurlijk weten hoeveel miljard wordt er wat betreft de VVD vrijgemaakt bij de voorjaarsnota.

[0:34:20] Maar laat ik een andere vraag stellen.

[0:34:22] Mijn fractie hoorde toen Trump zei drill baby drill een kans om onze voorsprong, die Draghi heel goed beschrijft in zijn rapport over de concurrentiekracht van de EU, een kans om de voorsprong in schone technologieën die Nederland heeft en die de EU heeft te vergroten.

[0:34:36] En daarom vol in te zetten op dat klimaatbeleid, want dat zorgt ervoor dat we een beter verdienvermogen hebben.

[0:34:40] Is de VVD het daarmee eens?

[0:34:43] Gaan we maar.

[0:34:46] Voor de een draak je bijna een bijbel.

[0:34:49] Voor de ander iets minder, maar er staan hele goede ideeën in.

[0:34:52] Een heel groot aantal zaken vinden de heer Thijs en ik elkaar.

[0:34:56] Als het gaat over de voorsprong met betrekking tot China en Amerika... dan maakt mijn fractie zich extreem veel zorgen over.

[0:35:02] Ja, die verduurzaming biedt heel veel kansen.

[0:35:05] Dat is ook de reden waarom in dit regeerakkoord heel veel geld is vrijgemaakt.

[0:35:09] Voor die verduurzaming, waar nu een aantal partijen over kernenergie en andere plannen...

[0:35:16] Maar nee, helemaal.

[0:35:19] We moeten zorgen dat we voorop blijven lopen.

[0:35:21] We worden ingehaald, of het nou gaat over AI, of het nou gaat over de maakindustrie.

[0:35:25] Vandaar al mijn vragen aan deze minister.

[0:35:26] Ik denk ook, mijn buurvrouw heeft daarnaar gevraagd.

[0:35:29] Wat gaan we doen?

[0:35:29] Waar gaan we groot in worden?

[0:35:31] Waar willen wij leidend op zijn?

[0:35:32] Dus ik heb eigenlijk gewoon heel veel vragen aan deze minister.

[0:35:35] Wat we wanneer mogen verwachten en waar gaan wij heel groot in worden?

[0:35:37] Maar ook, wat heeft hij van ons nodig?

[0:35:41] We gaan luisteren naar de bijdrage van de heer Sneller.

[0:35:43] De heer Sneller doet dat namens D66.

[0:35:46] Dank, voorzitter.

[0:35:47] Misschien mag ik doorgaan waar mevrouw Martens-Amerika mee afsluit.

[0:35:50] Die relatie tussen politiek en het bedrijfsleven.

[0:35:53] Ik zat laatst in een panelgesprek met de CEO van Nierfield.

[0:35:57] Een hyper-technologisch bedrijf wat hele mooie dingen doet... die veel te ingewikkeld zijn om hier te vertellen.

[0:36:05] In de semi-con-industrie.

[0:36:07] En wat mij daarvan het meeste bijbleef, was de blik in de ogen... met enerzijds het ongeloof over de traagheid van de politiek...

[0:36:16] En anderzijds de gretigheid die hij zelf heeft om te groeien en om zijn bedrijf te laten floreren.

[0:36:23] En ik denk dat dat een spiegel is voor ons allemaal, wat wij als politiek ook moeten doen.

[0:36:27] En dat is ook wat op een andere toon de MKB-voorzitter voor mij afgelopen vrijdag zei.

[0:36:33] Tijd dat het kabinet eens gaat leveren.

[0:36:36] En mijn vraag aan de minister is, hoe ziet hij nou dat gevoel van urgentie?

[0:36:40] Dat gaat enerzijds over de uitvoering, vergunningen van de Omgevingswet...

[0:36:44] tot exportvergunningen die gewoon veel te traag gaan voor de ontwikkelingen in sommige markten.

[0:36:51] Dat gaat om toezichthouders die niet meedenken, maar er eindeloos over doen.

[0:36:55] Maar dat gaat ook over het kapot bezuinigen van ons verdienvermogen van de toekomst... met het slopen van het groeifonds.

[0:37:03] En dat we dan terugkrijgen, ja, in het derde kwartaal van 2025... hoort u hoe ik een plan ga maken, hoe we ooit weer misschien daartoe gaan komen.

[0:37:12] Mevrouw Martens heeft een vraag voor u. Ja, dank u voorzitter.

[0:37:15] En iedereen kiest hier uiteraard zijn eigen woorden.

[0:37:17] Maar ik heb toch wel moeite met de stevige houding waarmee D60 hier ingaat.

[0:37:24] Want volgens mij is het de partij van de heer Sneller geweest... die gigantische lastenverzwaringen voor het bedrijfsleven heeft gesteund.

[0:37:31] Evenals de expatregeling.

[0:37:33] En nou is het wat de VVD betreft, en ik had gehoopt dat we dit achter ons zouden laten, maar als de heer Sneller, vierde voorzitter, er elke keer voor kiest om het slopen van het verdienvermogen te gebruiken, dan gaat hij volgens mij voorbij aan het feit dat het een en, en, en, en is.

[0:37:47] En is de heer Sneller dan ook eens met de VVD dat dit gewoon absoluut geen zin heeft?

[0:37:51] En als we dan toch deze weg op gaan, dat we ook die enorme lastenverzwaring voor het bedrijfsleven eerlijk moeten meenemen in je bijdrage?

[0:37:58] Ik denk dat we inderdaad moeten zorgen dat we het verdienvermogen in de breedte versterken.

[0:38:02] En volgens mij heeft het interruptiedebat hier vooral gehad.

[0:38:05] En is het talentdeel, wat ook in de bijdrage van mevrouw Martens Amerika zat, essentieel om te zorgen dat dat overeind blijft?

[0:38:15] Het wegbezuinigen van het groeifonds waar wij ons de afgelopen jaren voor in hebben gezet, maar ook de extra investeringen in wetenschappelijk onderwijs en wetenschappelijk onderzoek, cruciaal om hier die productiviteitsgroei te bereiken.

[0:38:27] En ik vind het onverteerbaar wat daar in dit coalitieakkoord staat.

[0:38:31] En denk ik dat dat op de langere termijn er ook voor zorgt dat er minder belastingen zullen worden betaald.

[0:38:37] Omdat gewoon onze collectieve welvaart er door achteruit gaat.

[0:38:41] En dat dat vele malen meer zal zijn dan wat de minister van Financiën er nu voor inboekt.

[0:38:46] En dat vind ik heel zorgelijk.

[0:38:48] En ik heb gehoord wat mevrouw Marts-Amerika zegt over de voorjaarsbesluitvorming en dat zij ervoor staat.

[0:38:54] Ik denk dat onze begrotingsregels ons danig in de weg zullen zitten en dat er heel weinig investeringen extra in toekomstig verdienvermogen komen.

[0:39:03] En dat we daarom niet urgentie genoeg kunnen opschroeven.

[0:39:09] En hetzelfde geldt eigenlijk voor de lokale overheden... die ook laten weten, project Beethoven, operatie Beethoven, fantastisch... maar wij moeten het gaan uitvoeren en we zien niet hoe dat moet.

[0:39:21] Terwijl de minister van Binnenlandse Zaken gisteren ook weer in een debat...

[0:39:25] Ik denk niet dat er voor de gemeente iets extra's in het vat zit.

[0:39:28] Maar we gaan de gesprekken nog voeren.

[0:39:30] Dus dat zit gewoon klem.

[0:39:32] En hetzelfde geldt voor stikstof, werd al genoemd.

[0:39:35] Waardoor gewoon allerlei nieuwe investeringen in ons toekomstig verdienvermogen...

[0:39:40] vanuit de private sector worden gegijzeld.

[0:39:43] En daar denk ik, we moeten ook kiezen.

[0:39:46] En dat is niet alleen maar de doelen stellen in bedrijven van... we gaan naar die top vijf, maar misschien nog wel fundamenteeler... wat willen wij zijn als land?

[0:39:54] Zijn wij een kennis-economie?

[0:39:56] Willen wij dat zijn?

[0:39:57] En staat dan ook vervolgens onze keuzes in dat licht?

[0:40:01] En dat betekent ook kiezen, en dat was onder andere mijn vraag aan...

[0:40:05] voor niet meer investeren in sectoren, niet meer faciliteren sectoren met een lage toegevoegde waarde.

[0:40:12] Ik hoop dat dit allemaal ook onderdeel wordt van die productiviteitsagenda die we van de minister gaan krijgen.

[0:40:18] Uiteraard helemaal eens met wat mevrouw Marts-Amerika zei over de kansen van AI en dat we hopelijk wel voorbij het zien van AI als een bedreiging gaan.

[0:40:29] Een vraag van mevrouw Posma.

[0:40:31] Ik heb u ook gezien.

[0:40:32] Eerst een grappel.

[0:40:33] Ja, dank voorzitter.

[0:40:34] Ik zal dezelfde vraag stellen aan de heer Sneller die hij aan mij stelde.

[0:40:38] Omdat u ook in zijn inbreng daarover begon.

[0:40:43] Welke bedrijven vindt u dan dat we niet... of welk bedrijfstakken vindt u dan dat we niet meer moeten stimuleren?

[0:40:50] Ja, laten we het op bedrijfstakken houden alsjeblieft.

[0:40:53] Meneer Sneller.

[0:40:55] Ja, ik...

[0:40:58] Bedrijfstakken.

[0:41:00] Mijn aanpak is net een wat andere.

[0:41:02] En dat heb ik geprobeerd ook bij de begrotingsbehandeling uit elkaar uiteen te zetten.

[0:41:06] Kijk, we zien veel bedrijfstakken die heel veel externe effecten hebben... die niet in de prijs zitten.

[0:41:12] Oftewel...

[0:41:13] We moeten toe naar een meer eerlijke prijzen, echte prijzen model.

[0:41:17] En dat betekent onder andere strakkere handhaving op bedrijven die... of aan de ene kant milieuvervuiling, aan de andere kant een verdienmodel hebben... wat eigenlijk toch drijft op het betalen onder het wettelijk minimumloon... en waar te veel uitstoot zit wat niet in de prijs verdisconteerd is.

[0:41:34] En als we die stap serieus maken, dan denk ik dat er een aantal sectoren...

[0:41:40] een deel van de glastuinbouw, een deel van het distributiesector, dat die dan zullen verdwijnen.

[0:41:47] En dat betekent ook, en dat is natuurlijk ook rond stikstof, dat betekent ook iets voor de agrarische sector.

[0:41:53] Wat nu toch uiteindelijk relatief lage toegevoegde waarden veel dingen.

[0:41:58] Niet de kant die u benoemd in uw inbreng.

[0:42:01] Mevrouw Posma noemde in haar inbreng rondom Wageningen en de hoogwaardige technologische kant ervan.

[0:42:07] Maar wel een groot deel van de bio-industrie.

[0:42:11] meer die kant op zit.

[0:42:13] Dus dat soort keuzes zouden dat wat mij betreft betekenen.

[0:42:16] En dat is niet inderdaad zoals de voorzitter terecht zegt... dat bedrijf, u moet nu sluiten.

[0:42:20] Dat kan in een individueel geval aan de orde zijn.

[0:42:24] Maar het gaat meer om hoe richten wij onze economie in.

[0:42:28] En ik heb dat in die ECB-economische zaken bijdragen... progressief kapitalisme genoemd, waar je dit gaat bevorderen.

[0:42:35] En dan denk ik dat dat ontstaat en dat er ook... een veel meer toegevoegde waarde-economie zal ontstaan.

[0:42:42] Mevrouw Van Metelen heeft ook een vraag voor u. Mevrouw Van Metelen.

[0:42:45] Ik had exact dezelfde vraag.

[0:42:46] Ik had ook zoiets van... noem maar een paar welke sectoren, maar u heeft het al beantwoord.

[0:42:52] Dan houdt u ook die interruptie.

[0:42:55] Mevrouw Martens.

[0:42:57] Ja, dank.

[0:42:58] Ik haak toch aan op het punt van D60... waarin zij willen gaan stellen wie niet voldoet aan het plaatje... dat D60 heeft voor de toekomst van de Nederlandse economie.

[0:43:06] Maar vooral omdat we wellicht elkaar ergens wel vinden kunnen.

[0:43:09] Ik ben benieuwd hoe je dat dan wil gaan doen.

[0:43:12] Er wordt gesproken over...

[0:43:14] Minimum lonen, over de voetdruk die je hebt in de samenleving.

[0:43:18] Hoe ziet D60 dat dan voor zich?

[0:43:20] Hoe gaan we dat plaatje, voor wie is er plek, voor wie is er geen plek?

[0:43:24] Want er moeten keuzes worden gemaakt.

[0:43:27] Dan leggen over die bedrijven van Nederland.

[0:43:29] Wat kunnen zij van ons verwachten?

[0:43:32] Hoe D60 dit wil gaan uitvoeren?

[0:43:35] Meneer Sneller.

[0:43:36] Het is een beetje zoals de Nederlandse bank in de voorjaarsraming van 2024... eerder vorig jaar schetste dat we een gebrek aan bedrijfsdynamiek hebben... en dat we relatief veel bedrijfstakken hebben met een lage toegevoegde waarde.

[0:43:50] En laagproductieve sectoren ook.

[0:43:53] Terwijl als je wil groeien als economie... en we zien de staatscommissie demografie, we zien het kabinet zelf zeggen... uiteindelijk op de langere termijn is de enige manier om te groeien productiviteitsgroei...

[0:44:05] dan denk ik dat je dit moet doen.

[0:44:06] En dat gaat volgens mij via het enerzijds zorgen... dat er dus die externe effecten, de negatieve externaliteiten... voor de meer economische kant, dat je die in de prijzen krijgt... en dat je daar ook zorgt dat er meer toezicht op komt... om te zorgen dat dat ook wordt nageleefd.

[0:44:24] En het resultaat zal zijn dat er bepaalde sectoren... die op dit moment relatief veel ruimte zowel...

[0:44:31] qua arbeidscapaciteit, als stikstofruimte, als fysieke ruimte innemen... op een andere en kleinere manier in Nederland een plek zullen hebben.

[0:44:40] Ook gewoon vanuit onze geografie gegeven.

[0:44:43] Lijkt me dat helemaal niet gek.

[0:44:45] Dus dat is niet... wij hebben een plaatje over Nederland en dat ga je doen.

[0:44:49] Maar dat zal wel ontstaan.

[0:44:51] Dat is vanuit de concurrentiekant en gewoon de kostenkant.

[0:44:54] En de andere kant, die mevrouw Postma ook heel goed...

[0:44:56] is natuurlijk waar zet je zelf je subsidies op in en wat stimuleer je en wat geef je daarmee ook de ruimte.

[0:45:18] Dan dat groeivermogen.

[0:45:21] Misschien de kapitaalkant.

[0:45:23] Er zijn veel gesprekken de afgelopen tijd over geweest.

[0:45:29] Door de sector zelf, hoe kunnen we nou samen kijken dat we toch een meer ecosysteem creëren... waar zowel voor de start-up, scale-up ruimte is, zowel private financiering als via IPO's.

[0:45:44] Wat is nou wat de minister daar zelf ook aan het doen is?

[0:45:47] En in de gesprekken die ik daarover gevoerd heb, wordt er toch vaak dan uiteindelijk naar InvestNL gekeken...

[0:45:53] En welke beperkingen ziet de minister ook bij het mandaat van InvestNL?

[0:45:58] Nog los van de kapitaalkracht die InvestNL heeft, moet er misschien meer geld naartoe, maar ook knelpunten in het mandaat.

[0:46:05] En wat gaat de minister hier verder ook in doen?

[0:46:08] We hebben natuurlijk dat hele kapitaalmarkt, de saving investment union discussie, waar ik ook denk...

[0:46:14] Wat in een van de rondetafelgesprekken die we over het rapport van Draghi hier hadden... een bankenconoom goed zei.

[0:46:19] Ja, uiteindelijk gaat het ook om groeikansen creëren.

[0:46:22] Dan zal het kapitaal volgen.

[0:46:24] En dus ik ben heel benieuwd ook naar de urgentie... om die interne markt van Europa verder te versterken en te vervolmaken.

[0:46:33] Want dat is volgens mij wel wat er daar nodig is.

[0:46:36] En als laatste wou ik de minister vragen...

[0:46:39] In de meta-evaluatie van het risicokapitaal-instrumentarium die op de agenda staat... gaat het onder andere ook over positieve externe effecten.

[0:46:48] Ook een marktfale eigenlijk.

[0:46:50] Want kennis speel over effecten van innovatie door private investeerders... die worden niet meegenomen, waardoor investeringen hierin in onvoldoende mate tot stand komen.

[0:46:59] Volgens mij het argument ook in de klassieke economische theorieën voor overheidsingrijpen...

[0:47:07] En niet iets wat tot stand komt door alleen maar lastenverlaging.

[0:47:10] Wat tot nu toe toch vaak het pleidooi is geweest van de minister.

[0:47:13] Als wij maar lasten verlagen, dan kunnen bedrijven investeren in R&D.

[0:47:17] Maar vanwege het marktfalen wat er aan ten grondslag ligt, en ik vind dat het rapport dat heel goed laat zien, zal dat niet gebeuren volgens mij.

[0:47:24] Dus heb je daar overheids...

[0:47:26] stimulans, subsidie, fiscale bevoordeling nodig... om dat wel tot stand te brengen, ook als je juist dat private kapitaal wil.

[0:47:34] En al die ondernemers zeggen, hoe snel de overheid ook wordt... wij hebben de snelheid van de markt nodig voor die financiering.

[0:47:42] Dank u wel.

[0:47:43] Meneer Thijssen heeft nog een vraag voor u. Ja, dank u wel.

[0:47:48] Mooi betoog weer van collega Sneller.

[0:47:50] En ik ken D60 als ook een behoorlijk goede klimaatpartij.

[0:47:53] Maar ik vraag me eigenlijk af, met die uitspraken van Trump, van drill baby drill, en hoe Draghi heeft geanalyseerd dat met schone technologieën we ons verdienvermogen kunnen vergroten, is dat ook een reden voor D60 om te kiezen voor dat klimaatbeleid en die schone technologieën in Nederland en in Europa?

[0:48:11] Niet alleen vanwege de gigantische negatieve gevolgen voor toekomstige generaties... en hoe kosten van productie worden afgewenteld op dit moment... omdat uitstoot van veel sectoren toch nog gewoon te goedkoop is.

[0:48:22] Maar ook vanwege economische concurrentievoordelen op de langere termijn, zou ik zeggen.

[0:48:27] Volmondig ja.

[0:48:30] Dank u wel.

[0:48:30] We gaan luisteren naar de bijdrage van mevrouw Van Dijk.

[0:48:32] Zij spreekt namens het CDA.

[0:48:34] Aan u het woord.

[0:48:35] En namens collega's van de ChristenUnie.

[0:48:39] Voorzitter, ongeveer twee weken geleden presenteerde de Europese Commissie haar werkprogramma met daarin een ambitieus programma om de Europese concurrentieklachten te versterken.

[0:48:47] En dat vinden wij verstandig.

[0:48:48] Want versterking van onze concurrentievermogen is niet alleen essentieel voor onze welvaart, maar ook voor onze veiligheid.

[0:48:54] En daarmee voor ons Europees model van sociale markt, economie en waarden en normen.

[0:48:58] Ondertussen staat het vestigingsklimaat onder druk.

[0:49:01] We hebben het al gehad over het ondernemersvertrouwen.

[0:49:03] Dat zit ruim onder het gemiddelde van de afgelopen 13 jaar.

[0:49:05] Het lijstje van de meest innovatieve landen waar we gedaald zijn van plek 5 naar 9.

[0:49:09] Er gaan meer investeringen in Nederland uit dan er binnenkomen.

[0:49:12] En we slagen er niet in voorspelbaar beleid voor onze ondernemers goed vorm te geven.

[0:49:17] Tegelijkertijd hebben we grote ambities.

[0:49:19] Weer in de top 5 van de meest innovatieve economieën en een R&D-duelstelling van 3%.

[0:49:23] Mijn vraag aan de minister is hoeveel tijd hij en het kabinet nog denken te hebben om met oplossingen te komen voordat ambities onbereikbare luchtkastelen zijn geworden.

[0:49:33] En ik weet dat binnen de coalitie discussies over geld, waardoor het echt niet gemakkelijk is om de handen op elkaar te krijgen voor uitgaven.

[0:49:39] Maar alleen vooruit schoppen van de bal en niet schieten betekent ook niet scoren.

[0:49:42] En daarbij komt bij, investeren in toekomstig verdienvermogen is investeren in een stevige financiële positie van Nederland voor de toekomst.

[0:49:49] En de VVD zet de deuren open, dus dat vind ik heel positief.

[0:49:54] Voorzitter, gelukkig liggen de kansen voor het oprapen.

[0:49:57] Zo hebben we in Nederland prachtige voorbeelden van regionale ecosystemen... met samenwerking tussen innovatieve grote en kleine ondernemingen... met kennisinstellingen en overheden.

[0:50:06] Vaak met regionale campussen die een magneet vormen voor innovatie en ondernemerschap.

[0:50:11] Voor het verzilveren van deze kansen... zijn structurele, private en publieke investeringen nodig.

[0:50:16] Het Nationaal Groeifonds is achterweg bezuinigd... die belangrijk was voor het financieren van ondernemingen... die bijdragen aan transities zoals energietransitie en voedseltransitie.

[0:50:26] En wij vrezen voor de impact op innovatieve ecosystemen.

[0:50:29] Ik verwijt kortzijds al van de motie die ik samen met andere fracties bij de najaarsnood heb ingediend om elkaar te brengen welke investeringen het grootste hefboom-effect kunnen hebben op de Nederlandse economische groei en productiviteit op de middellange en lange termijn.

[0:50:42] En ik ben benieuwd hoe het staat met de uitwerking.

[0:50:45] Positief is de versterking van InvestNL.

[0:50:47] Ook waar het gaat om het mobiliseren van en aanjagen van investeringen... door privaat kapitaal, bijvoorbeeld van institutioneel beleggers.

[0:50:54] Kan de minister een update geven van de voortgang hiervan?

[0:50:57] En ik vrees wederom naar mijn motie om te onderzoeken... hoe we in de in Nederland aanwezige investeringsinstrumentaren...

[0:51:03] ...investeringsinstrumenten in één slagkrachtige organisatie kunnen integreren.

[0:51:08] Een brede investeringsorganisatie kan meer zekerheid en slagkracht bieden... ...voor stevige publieke-private samenwerkingspartners... ...zowel regionaal, nationaal als Europees.

[0:51:19] TechLeap wijst ons er opnieuw op dat vermogende ondernemers worden ontmoedigd om in Nederland start-ups en scale-ups te investeren.

[0:51:26] Ze kiezen eerder voor het buitenland of voor andere sectoren dan risicovollere, innovatieve start-ups in Nederland.

[0:51:32] Ze bepleiten, naar voorbeeld van het VK, een regeling om private investeerders te motiveren om in de meest risicovolle, vroege fase van veelbelovende techbedrijven te investeren.

[0:51:42] En is de minister bereid, en ik hint het er zojuist al op, om de win-win-lening zoals deze in België en het VK-werk te overwegen?

[0:51:48] En denk serieus na over een vorm van garantstelling door de overheid, waardoor investeerders, maar ook banken, eerder over de brug zullen komen.

[0:51:56] Voorzitter, door het vorige kabinet is de Nationale Technologie Strategie gepresenteerd.

[0:52:01] En hierin wordt wat ons betreft goede keuzes gemaakt.

[0:52:04] Maar hoe krijgt het handen en voeten?

[0:52:06] Hier hebben we het in meerdere debatten al om gevraagd, maar de antwoorden blijven toch nog wel wat ontwijkend.

[0:52:11] Bijvoorbeeld, wat gaat de minister concreet doen om de doelen te bereiken?

[0:52:15] Ik benoemde zojuist al de kracht van de samenwerking tussen bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheden.

[0:52:20] En hoe wordt de regio daarbij betrokken?

[0:52:22] We krijgen nu veel signalen uit de regio met wensen.

[0:52:25] Dat is ook logisch, want innovatieve ecosystemen zijn vaak in een bepaalde regio geconcentreerd.

[0:52:30] Staan we nu niet op het punt dat er een nationale visie op regionaal economisch beleid nodig is?

[0:52:36] In combinatie met de nationale technologiestrategie en regionaal ruimtelijk beleid.

[0:52:40] En alsjeblieft niet opgelegd vanuit de overheid, maar uitgewerkt van onderop met ondernemers en in de regio's.

[0:52:47] Dank u wel.

[0:52:48] Op dit punt heeft u een interruptie van de heer Vlag.

[0:52:50] Heer Vlag.

[0:52:53] Misschien was ik iets te snel, maar ik dacht een contradictie te horen.

[0:52:57] Dat er een nationaal beleid voor een regionaal economisch beleid zou moeten komen.

[0:53:02] Hoe ziet het CDA dat voor zich?

[0:53:07] We hebben een technologiestrategie.

[0:53:10] En we hebben ontzettend veel mooie regionale ontwikkelingen.

[0:53:12] Die zien we.

[0:53:13] We zien samenvoegingen van kennis, bedrijfsleven.

[0:53:16] Wij denken, als we ook die nationale technologiestrategie handen en voeten willen kijken, moeten we nagen denken.

[0:53:22] Welke regio's zitten die concentraties?

[0:53:24] Hoe kunnen we met die regio's zorgen dat die nationale strategie regionaal handen en voeten krijgt en zo eigenlijk het vliegwiel gaat aanjagen?

[0:53:32] Dat is wat ik bedoel te zeggen.

[0:53:33] En ik denk dat de heer Vlag daar wel mee eens is.

[0:53:37] Nou, ik zie hem knikken.

[0:53:39] Mevrouw van Dijk, u vervolgt uw betoog.

[0:53:40] Want ik heb nog een kans, voorzitter.

[0:53:42] Er ligt al een concreet innovatieprogramma van 64 bedrijven en organisaties... om de al sterke positie in Semicon van Nederland verder te versterken.

[0:53:50] Feitelijk al een eerste uitwerking van de NTS.

[0:53:52] En zij vragen een beperkte investering van de overheid naast de private financiering.

[0:53:57] Essentieel voor Nederland en Europa.

[0:53:59] En heeft de minister scherp of en hoe hij hierbij kan helpen.

[0:54:03] Tot slot vraag ik aandacht voor de positie van middenbedrijven.

[0:54:06] Want deze middenbedrijven zijn vaak belangrijk, regionaal en ontzettend divers... met onder andere veel scale-ups.

[0:54:12] Hier ligt veel onbenutte potentie voor renovatie en productiviteitsgroei.

[0:54:17] En zo schrijft ook de SG van de EZ in zijn nieuwjaarsartikel.

[0:54:21] We spreken vaak en terecht over het MKB, maar kwantificeren de middenbedrijven... formeel vanaf 50 medewerkers, soms al vanaf 25 medewerkers, vervolgens als groot...

[0:54:30] En behandelen ze ook op die manier.

[0:54:32] En het CDA denkt dat de positie van midden, groot en klein bedrijf... heel wat meer specifiek aandacht moet krijgen... om beleid beter aan te laten sluiten bij de praktijk van onze ondernemers.

[0:54:41] Dank u wel, voorzitter.

[0:54:42] Dank u wel.

[0:54:43] We gaan luisteren naar de bijdrage van de heer Vlag.

[0:54:45] Hij spreekt namens de SGP.

[0:54:46] Meneer Vlag aan u. Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:54:50] Een piramide, dat is hoe ik onze economie zie.

[0:54:53] De basis van die driehoek wordt gevormd door meer dan 1,25 miljoen zelfstandige ondernemers of ZZP'ers.

[0:55:00] Daarbovenop is een laag van 250.000 microbedrijven met 2 tot 10 werknemers.

[0:55:06] Vervolgens hebben we 55.000 bedrijven, want meer dan een klein bedrijf.

[0:55:11] In de top wordt gevormd een aantal grote bedrijven.

[0:55:13] De Shells, ASML's en Tata's van deze wereld met duizenden werknemers, veel omzet en zware industrieën.

[0:55:21] Waarom schets ik dit beeld?

[0:55:22] Om te laten zien dat die kleine bedrijven onderin de piramide afhankelijk zijn ook van die grote bedrijven.

[0:55:27] We kunnen dus niet zomaar één steen uit dat bouwwerk trekken, want dan stort onze economie in.

[0:55:34] In dat licht is het mooi dat vandaag naar buiten kwam dat de raketjes en de McNams in Nederland blijven.

[0:55:39] Dat deed me deugd als liefhebber.

[0:55:42] De ingeslagen koers ter verbetering van ons vestigingsklimaat lijkt dus zijn vruchten af te werpen.

[0:55:49] Hoe wil de minister ervoor zorgen, op welke inspanningen gaat hij daarvoor doen... dat ook het hoofdkantoor van de voedseldivisie en onderzoek en ontwikkeling in Wageningen behouden blijft?

[0:55:57] Toch zijn er ook nog veel ondernemingen die het moeilijk hebben.

[0:55:59] Met stip op 1 staat voor mij de agrarische ondernemer.

[0:56:02] Onze economie is altijd gebaseerd geweest op een rijke agrarische sector.

[0:56:06] Daaromheen is ook een hele cirkel van bedrijvigheid ontstaan die je op het spel zet als je de boerenstand om zeep helpt.

[0:56:12] Deze toeleveranciers, dienstverleners en kennisinstituten moeten we koesteren, net als onze boeren.

[0:56:18] Hetzelfde geldt voor de vele echte ZZP'ers in ons land.

[0:56:21] Nu zij de gevolgen van handhaving op schijnzelfstandigheid in hun orde portefeuille vaak heel hard voelen.

[0:56:26] Hoe voorkomt de minister, hoewel hij daar maar deels over gaat, dat we met het badwater hier ook het kind weggooien?

[0:56:33] Hij maakte zich in het kabinet ook hard voor het belang en de waarde van zelfstandig ondernemerschap.

[0:56:38] Daarnaast moeten we onze industrie koesteren in plaats van over de grens te duwen.

[0:56:43] Dat lost niets op.

[0:56:45] Voorzitter, het zijn van een klein land heeft als voordeel dat je een groot buitenland hebt.

[0:56:49] Als handelsnatie hebben we daar altijd van geprofiteerd.

[0:56:52] Maar het maakt ook dat je afhankelijk bent van andere landen.

[0:56:56] Inzet op een nationale en Europese veerkrachtige economie in deze snel veranderende wereld is cruciaal.

[0:57:02] Laten we belemmeringen wegnemen, regeldruk tegengaan, innovatie stimuleren, productiviteit verhogen en financiering aanjagen.

[0:57:10] Misschien kan de minister nog eens reflecteren op het Draghi-rapport en met welke aanbevelingen gaat hij op korte termijn al aan de slag.

[0:57:18] Het is ook van belang dat we een gelijk speelveld hebben.

[0:57:21] Dat investeringen in buurlanden niet lonender zijn dan in Nederland.

[0:57:24] Zo loont investeren in de maakindustrie en energietransitie nu niet vanwege de extreem hoge nettarieven hier.

[0:57:31] Gaat het kabinet nu echt investeren in elektrificatie door de kosten van het stroomnet gelijk te trekken met buurlanden?

[0:57:39] Verder werkt de enorme Brusselse regelbrei met bijbehorende rapportatieverplichtingen belemmerend.

[0:57:45] Voegt het kabinet zich bij Frankrijk en Duitsland die vraag om versimpeling van de duurzaamheidswetten CSDDD en CSRD.

[0:57:55] Buiten Europa exporteert Nederland het meest naar de VS. Nu zij scherper aan de wind zeilen, heeft dat mogelijk ook grote gevolgen voor onze economie.

[0:58:04] Daarom zagen we al de eerste effecten van met importtarieven.

[0:58:07] Daarom moeten wij snel werk maken van het verstevigen en verbreden van onze positie op de wereldeconomie.

[0:58:12] Welke concrete plannen heeft de minister daar inmiddels voor?

[0:58:15] En kan het kabinet toezeggen dat op diplomatiekniveau alles op alles wordt gezet, desnoods zetten we Rutte in, om te voorkomen dat onze export richting de VS wordt geraakt?

[0:58:26] Nu president Trump heeft aangekondigd de importheffing op staal en aluminium... ...naar 25 procent te verhogen, raakt dat onze industrie.

[0:58:35] Gespecialiseerde en strategische staalsoorten... ...die niet door Amerikaanse fabrikanten worden geproduceerd... ...zouden weer moeten worden uitgezonderd van deze heffing... ...net als dat dat eerder het geval was.

[0:58:45] De Europese Commissie zou snel werk moeten maken... ...van het verbeteren van de huidige staalvrijwaringsmaatregelen... ...zodat de effectiviteit ervan aanzienlijk verbetert.

[0:58:53] Spant het kabinet zich hiervoor in.

[0:58:57] Investeren in een veerkrachtige economie betekent ook investeren in ruimte... voor economische bedrijvigheid in winkels, kantoren en bedrijfspanden.

[0:59:05] Daar ligt een belangrijke opgave voor de toekomst.

[0:59:07] De komende tien jaar is er nog 700 hectare nodig aan nieuwe bedrijfsterreinen.

[0:59:12] Terwijl het huidige tempo voor realisatie hiervan erg laag ligt.

[0:59:15] Is de minister bereid de uitvoering hiervan een impuls te geven... door nog dit jaar een pilot voor toekomstbestendige bedrijventerreinen te starten... in samenwerking met deze centrale overheden?

[0:59:26] Tot zover.

[0:59:28] Dank u wel, meneer Vlag.

[0:59:29] We gaan luisteren naar de bijdrage van mevrouw Van Metelen.

[0:59:31] Zij spreekt namens de PVV.

[0:59:33] Mevrouw Van Metelen, aan u het woord.

[0:59:35] Ja, dank u, voorzitter.

[0:59:37] Nou, vandaag bespreken we het ondernemersklimaat... en de signalen dat bedrijven steeds vaker overwegen Nederland te verlaten.

[0:59:44] Zoals naar voren is gekomen in de ondernemersstop... maar ook al in veel eerdere onderzoeken.

[0:59:49] En we spreken onder andere over het groeifonds, de evaluatie ervan... en de pausering van de vierde ronde.

[0:59:55] En voorzitter, laten we beginnen met het groeifonds.

[0:59:57] Want er is afgesproken in het hoofdlijnakkoord dat het groeifonds wordt stopgezet en geen pauzering.

[1:00:03] Dus de enige ronde die nog speelt is de stopgezette vierde ronde, waaruit alleen nog projecten mogen worden toegekend als hier een juridische verplichting op zit.

[1:00:11] Dus kan de minister aangeven hoeveel projecten dit nog betreft en wat de verwachte impact hiervan is?

[1:00:17] En hoe wordt voorkomen dat er alsnog projecten worden toegevoegd die niet onder deze verplichting vallen?

[1:00:23] Het leidt tot een vraag van de heer Sneller.

[1:00:25] Ja, meneer Sneller.

[1:00:28] Ja, omdat tot mijn stomme verbazing er bij de PVV enige gretigheid doorklinkt... om ons verdienvermogen te verzwakken.

[1:00:36] En dus te zorgen dat er zo min mogelijk nieuwe projecten... die heel kansrijk zijn om onze economie te versterken, nog doorgaan.

[1:00:44] En mijn vraag is uiteraard, heb ik dat nou goed begrepen... dat dat de intentie is dat er zo min mogelijk investeringen... naar het verdienvermogen gaan uit het groeifonds...

[1:00:52] En dan komt er achter de vraag vandaan, wil mevrouw Van Metelen wel dat wij een kenniseconomie zijn?

[1:00:58] Mevrouw Van Metelen.

[1:01:00] Ja, deze vraag verwacht ik natuurlijk wel.

[1:01:03] Het antwoord is nee.

[1:01:04] Het is niet dat wij dat helemaal willen tegenhouden.

[1:01:06] Maar we hebben een afspraak gemaakt over die projecten en over het groeifonds.

[1:01:12] En de vraag is nu, want dat klinkt er een beetje door op een gegeven moment... dat er toch nog ook projecten uit de vijfde en de zesde ronde eventueel toegevoegd zouden worden.

[1:01:20] En daar zijn wij tegen.

[1:01:22] Het is stopgezet.

[1:01:25] Dus het is niet dat we zeggen er mag helemaal niet meer geïnvesteerd worden of wat dan ook.

[1:01:28] Maar we willen niet dat het uitgebreid wordt.

[1:01:30] We hebben daar een afspraak over gemaakt.

[1:01:32] En wij willen dat geld op een andere manier inzetten.

[1:01:35] Dus dat is het antwoord.

[1:01:37] En volgens mij was er nog een vraag.

[1:01:40] Ja.

[1:01:41] En nee, wij zijn niet per se voor een kennis-economie.

[1:01:45] Ik wil gewoon een hele brede, goede economie.

[1:01:47] Voor iedereen.

[1:01:49] En dat zal u dadelijk ook verder horen.

[1:01:51] Dus niet enkel een kennis of wat dan ook.

[1:01:53] Ik wil ook geen bedrijven gaan zeggen die kansrijker... Wij gaan niet kiezen wie er meer toe doet.

[1:02:11] Wat betreft de durfkapitaalregelingen, constateren wij dat deze als effectief worden geëvalueerd.

[1:02:15] De minister heeft besloten een aantal van deze regelingen voor een periode van vijf jaar te verlengen en een aantal te indexeren op inflatie.

[1:02:22] Wij kunnen ons hierin vinden.

[1:02:23] Dit staat ook in het hoofdlijnakkoord en dit brengt geen extra kosten met zich mee.

[1:02:27] Echter kan de minister aangeven of het mogelijk is of al deze regelingen slimmer zijn in te zetten.

[1:02:33] Bijvoorbeeld door ze te bundelen tot één regeling of op wat voor manier dan ook, zodat het sneller ingezet zou kunnen worden.

[1:02:40] Zou dat de activiteit kunnen verhogen en administratieve lasten kunnen verlagen?

[1:02:47] Voorzitter, de uitkomst van de ondernemersstops zijn natuurlijk zorgwekkend.

[1:02:50] Een op de vijf bedrijven overwegen binnen twee jaar Nederland te verlaten.

[1:02:53] En bij internationaal actieve bedrijven is het zelfs een op drie.

[1:02:57] En dit kan een desastreuze gevolg hebben voor onze economie.

[1:03:00] En de minister heeft een verkenner aangesteld... om de knelpunten die tijdens de top naar voren kwamen verder uit te werken...

[1:03:06] En wij willen eigenlijk gaan weten, gaat deze verkenner samenwerken ook met de actieagenda regeldruk?

[1:03:13] Gaat die verkenner ook in gesprek met de MKB gezand over de bedrijfsfinanciering?

[1:03:17] En is het al duidelijk wat de exacte doelen zijn voor deze verkenner?

[1:03:23] Uiteraard heeft de PVV ook kennisgenomen van het feit dat de ijsjustificie, al eerder genoemd, van Unilever zich hier in Nederland zal vestigen en zich op de Amsterdamse beurs zal voegen.

[1:03:32] En dat is natuurlijk goed nieuws, want dat betekent dat men vertrouwen heeft in een goede toekomst hier.

[1:03:37] En dit soort berichten willen we natuurlijk vaker horen.

[1:03:40] Kan de minister concrete stappen benoemen die hij op korte termijn gaat zetten om ervoor te zorgen dat we vaker van deze positieve berichten te horen krijgen in plaats van negatieve?

[1:03:48] En hoe wij bedrijven die overwegend te vertrekken proberen te behouden.

[1:03:53] Maar dan, voorzitter, de PVV wordt echt ergens heel grijnig over.

[1:03:57] Dat we keer op keer moeten lezen dat het ondernemersklimaat verslechtert... en dat er dan met een soort van beschuldigende vinger wordt gewezen naar bedrijven... omdat ze tijdens de coronaperiode overheidssteun hebben ontvangen en dus niet zijn omgevallen.

[1:04:08] Ik heb deze week ook weer in een artikel zitten lezen, het is niet de eerste keer.

[1:04:12] Wat is dit toch voor een houding?

[1:04:14] Want hoe is het mogelijk dat we hier zo negatief over spreken?

[1:04:19] De negatieve wijze waarop we spreken over deze ondernemers, nagenoeg allemaal MKB'ers, dat is gewoon tenenkrommend.

[1:04:25] Ze zijn de motor van onze economie en ze dragen allemaal bij aan het verdienvermogen van Nederland.

[1:04:30] Allemaal.

[1:04:31] Van groot tot klein.

[1:04:32] Wij gaan dus ook niet kiezen.

[1:04:34] Wat kan de minister doen om deze negativiteit weg te nemen?

[1:04:37] Hoe kan hij zich inspannen om het vertrouwen in al deze ondernemers te herstellen?

[1:04:42] Want waarom wordt er constant gesproken over kansrijkere bedrijven?

[1:04:45] Of wordt er gezegd dat we keuzes moeten maken op wie we gaan inzetten?

[1:04:48] De PVV maakt geen keuze, want de PVV is voor iedereen.

[1:04:52] Op dit punt de vraag van mevrouw Van Dijk.

[1:04:54] Dank u wel, voorzitter.

[1:04:56] En inderdaad, niet kiezen is ook een keuze.

[1:04:58] Maar wat denkt de PVV dat er gebeurt als we niet kiezen, alles een beetje doen, uiteindelijk dus niks doen?

[1:05:04] Wat dat betekent voor ons verdienvermogen op lange termijn?

[1:05:07] Mevrouw Van Dijk.

[1:05:09] Ik denk dat er niet niets gedaan wordt.

[1:05:11] Er wordt wel degelijk wat gedaan.

[1:05:13] Er zijn allerlei dingen al in stelling gezet.

[1:05:16] Alleen wij willen gewoon niet een harde knip maken.

[1:05:19] Wij gaan niet zeggen we gaan alleen maar op één inzetten.

[1:05:22] Er is de nationale technologiestrategie.

[1:05:26] Prima, die onderschrijven wij ook.

[1:05:29] Maar je kan niet zeggen het ene bedrijf gooien we eruit voor het andere.

[1:05:32] Wij willen gewoon dat iedereen hier kan blijven ondernemen.

[1:05:39] Mevrouw Van Meterlen maakt een absolute karikatuur van wat er met keuzes maken wordt bedoeld door mevrouw Posma in haar inbreng, door mevrouw Van Dijk in haar interruptie, door mij in mijn inbreng.

[1:05:54] En zegt vervolgens wel, de NTS die onderschrijven we.

[1:05:57] De NTS is volgens mij bedoeld, en ik zie de minister al knikken, om keuzes te maken.

[1:06:03] Dus het kan niet allebei waar zijn.

[1:06:05] Dus ik zou toch mevrouw Van Metele willen vragen om een iets duidelijker antwoord te geven op waar zij nou voor staat.

[1:06:13] Want geen keuzes maken is ook een keuze maken, vind ik heel treffend voor woord van mijn collega.

[1:06:18] Mevrouw Van Metele.

[1:06:20] Nou, de keuze kan zijn dat je daar wel dingen voor in stelling brengt.

[1:06:24] Dat is ook gebeurd.

[1:06:26] Dat wordt ook gedaan.

[1:06:28] Maar dat betekent niet dat je een andere eraf moet gooien.

[1:06:31] En dat is wat er nu eigenlijk wordt gevraagd.

[1:06:34] Dat is wat wij niet willen.

[1:06:35] Daar staan we gewoon niet achter.

[1:06:37] Dus laat het...

[1:06:38] Dus je kan wel zeggen, oké, we hebben een aantal technologieën... die zijn heel waardevol of kunnen waardevol zijn.

[1:06:45] Nou, dat is prima.

[1:06:47] Maar daarvoor gaan wij niet zeggen... we stoppen bijvoorbeeld, we maken het moeilijker voor de agrarische sector... of de glastuinbouw of weet ik veel wie.

[1:06:55] Nee, die keuze gaan wij niet maken.

[1:06:57] Dat doen we niet.

[1:06:58] Mevrouw Pasma, eigenlijk een vraag.

[1:07:01] Ja, dank u voorzitter.

[1:07:02] In mijn inbreng had ik het erover dat het slimmer is om van een 8 een 9 te maken dan van een 5je naar een 6je.

[1:07:10] En ik ken mevrouw Van Meten als degene die eigenlijk altijd opkomt voor het MKB.

[1:07:15] Maar ook degene die gewoon geleerd hebben met hun handen te werken.

[1:07:17] En niet altijd van die universitaire toptechnooten zijn.

[1:07:20] En dat zij zich daar hard voor maakt.

[1:07:23] Is mevrouw Van Meter het met mij eens dat juist als je naar die sector kijkt, ik noemde bijvoorbeeld ook de agrarische sector, transportsector heb ik genoemd, dat die hele sector die heeft een beetje die piramide die Vlag ook noemde, die heeft juist heel veel MKB in zich.

[1:07:40] En ook zzp'ers die juist eigenlijk op allerlei niveaus van mbo tot en met universitair werken.

[1:07:46] Dat het op die manier versterken.

[1:07:48] Juist kan zorgen dat die bedrijven waar mevrouw Vermetel zich zo voor inzet juist sterker worden.

[1:07:54] En kunnen groeien en overeind kunnen blijven.

[1:07:59] Ja, daar geef ik u wel gelijk in.

[1:08:02] Tegelijkertijd zien we dat door heel veel keuzes die er zijn gemaakt... een heleboel bedrijven dus niet meer mee kunnen komen.

[1:08:08] En daardoor dus buiten worden gezet.

[1:08:11] En dan krijgen we weer dezelfde discussie die ik heb het al heel vaak aan de voer gebracht.

[1:08:15] De zero-emissie.

[1:08:17] De een naar de ander kan gewoon niet meer functioneren.

[1:08:20] En dan wordt gezegd, ja, maar er is een gedeelte wat mee kan komen.

[1:08:24] Ja, maar 50 procent van de ondernemers niet.

[1:08:28] Wij willen dat dus niet.

[1:08:29] En dat is wat er hier aan de hand is.

[1:08:32] Dat zijn de keuzes die zijn gemaakt en die zijn opgelegd.

[1:08:34] En wij willen daar niet mee verder.

[1:08:39] Helder, u vervolgt uw betoog.

[1:08:41] Mevrouw Vermeet, alleen nog anderhalve minuut.

[1:08:47] Ja, ook een vaak gehoorde uitspraak.

[1:08:49] We moeten inzetten op de koplopers.

[1:08:50] Ik ga nog even verder, dus ik ga nog meer mensen boos maken.

[1:08:53] En dan nemen zij het peloton mee.

[1:08:55] Dus met andere woorden, we geven de koplopers anabolen.

[1:08:58] En het peloton moet nog harde trappen om het bij te houden.

[1:09:00] De PVV wil dat iedereen meegenomen wordt, groot en klein.

[1:09:03] De koploper, maar ook de hardwerkende eenpitter die het peloton sluit.

[1:09:08] En dan als laatste zijn nog steeds heel veel in onze ogen waardevolle bedrijven keihard aan het werk om die overheidssteun terug te betalen.

[1:09:14] En zij hebben het zwaar.

[1:09:15] Ten tijde van de coronaperiode is er beloofd dat er ruimhartig zou worden omgegaan met het terugbetalen hiervan.

[1:09:20] En dit blijkt echter niet zo.

[1:09:22] Door het hardvochtige beleid heeft menig bedrijf nog altijd een achterstand.

[1:09:26] Is de minister hiervan op de hoogte?

[1:09:28] En wat voor mogelijkheden ziet de minister nog om deze bedrijven te helpen?

[1:09:31] Want wat in ieder geval echt niet helpt is om negatief over deze bedrijven te blijven spreken.

[1:09:36] En ze dus niet te waarderen.

[1:09:37] En dat wil ik echt nog even gezegd hebben.

[1:09:39] Dat is echt momenteel de tendens.

[1:09:41] En als je met ondernemers gewoon spreekt.

[1:09:44] Maakt niet uit waar.

[1:09:45] Dit is vooral wat ze voelen.

[1:09:47] Ze worden niet gehoord.

[1:09:48] Ze worden negatief aangekeken.

[1:09:50] En dat maakt het echt niet beter.

[1:09:52] Als een werknemer wordt gevraagd hoe blij hij is in een bedrijf te werken.

[1:09:57] Dan geeft hij dat een 8 gemiddeld.

[1:10:00] En een werknemer zit op dit moment op een 5,4.

[1:10:03] Dat vind ik een heel slecht scoren.

[1:10:06] Dank u wel.

[1:10:08] Heeft u een vraag, meneer Thijssen?

[1:10:09] Ja, meneer Thijssen heeft een vraag voor u. Ja, dank u wel.

[1:10:13] Ik wilde natuurlijk ook vragen over die schone technologieën.

[1:10:17] Of de PVV ook vindt, zoals Draghi dat analyseert, dat we daar onze banen en ons verdienvermogen mee samen zeker kunnen stellen.

[1:10:23] Maar mij viel vooral eigenlijk die gretigheid op om dat groeifonds toch vooral niet uit te geven.

[1:10:30] Terwijl dat groeifonds toch bewezen aan heeft getoond van 1 euro steek je erin en 4 of misschien wel meer euro's levert het voor de Nederlandse economie op.

[1:10:38] En ik dacht nou laat ik even wachten naar de interruptie van meneer Sneller.

[1:10:40] Dan is er vast een andere truc die de PVV heeft bedacht om dat verdienvermogen zeker te stellen.

[1:10:47] Maar ik heb het eigenlijk niet gehoord.

[1:10:49] Dus hoe gaan we dat nou doen?

[1:10:50] Want u was ook bij de ondernemers top.

[1:10:52] U spreekt ook al die bedrijven, net als ik, want we komen elkaar heel vaak tegen.

[1:10:56] Mevrouw van Metele was er ook en ik spreek mevrouw van Metele heel erg vaak.

[1:11:00] En ik maak me ook zorgen dat heel veel bedrijven gaan verdwijnen.

[1:11:03] En ik denk, ja, dat groeifonds was toch één hele goede manier, aangetoond en wel, om op een goede manier bedrijven in Nederland te houden.

[1:11:12] Dus hoe gaat de PVV dat dan doen?

[1:11:14] Mevrouw van Metele.

[1:11:16] Ja, dank u. Nou, wij hebben geen trucs.

[1:11:19] Kijk, weet u, ik heb ook gesproken met mensen die ook over het geur van ons zich hebben gebogen.

[1:11:24] En die zeggen gewoon, je kan je ook afvragen of dit de juiste manier was van verstrekken.

[1:11:28] En het is niet gretigheid.

[1:11:31] We hebben ons gecommitteerd, we hebben afspraken gemaakt.

[1:11:34] Daar houden we ons ook aan.

[1:11:35] Alleen het is niet de bedoeling dat er dus extra wordt uitgegeven.

[1:11:39] En daar ging deze vraag voor mij over.

[1:11:47] We gaan luisteren naar de bijdrage van de heer Vermeer, de laatste spreker in deze termijn.

[1:11:51] De heer Vermeer spreekt namens de BBB.

[1:11:53] Aan u het woord.

[1:11:55] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:11:56] En ik ben hier even gaan zitten, niet omdat ik niet naast mijn collega wil zitten, maar omdat ik net als ondernemers veel behoefte heb aan ruimte.

[1:12:05] U weet het wel mooi te brengen, meneer Vermeer.

[1:12:08] Op de velo is er wel een gezegde dat luidt... ruimte is altijd fijn, al is het maar in de klompen.

[1:12:15] Maar ook ondernemers hebben ruimte nodig.

[1:12:18] Vorige week hebben wij het gehad over het adviescollege toetsing regeldruk.

[1:12:23] En daar hebben wij het over gehad hoe Nederland inkomsten verliest die wij nodig hebben om onze voorzieningen van onderwijs tot spoor en zorg op peil te houden.

[1:12:32] En regeldruk is een belangrijke factor in Nederland als je een bedrijf hebt.

[1:12:39] Maar het gaat niet alleen om regeldruk als we het over verdienvermogen hebben.

[1:12:43] Wij moeten ook kijken naar ZZP'ers die door de Belastingdienst in de nek gehecht worden.

[1:12:48] Ook dat heeft een negatieve invloed op het verdienvermogen van Nederland.

[1:12:54] En natuurlijk willen wij hier steeds debatteren over het liefst één afgerond onderwerpje.

[1:13:02] Maar waar ik zelf achterkom als Kamerlid van een kleinere partij met meerdere portefeuilles, dat al die zaken op elkaar ingrijpen.

[1:13:10] Maar we komen nog wel eens in debatten waarbij ministers zeggen van, ja, dan moet u toch echt niet bij mij zijn, dan moeten we ergens anders zijn.

[1:13:16] En zo worden wij natuurlijk een soort Asterix en Obelix die van loket tot loket in Rome moeten lopen.

[1:13:23] Dat is niet de bedoeling natuurlijk.

[1:13:26] En ik verwijt dat niet deze minister, maar ik wil het wel gezegd hebben dat wij naar een integrale aanpak moeten kijken.

[1:13:32] Want bij het verdienvermogen spelen netcongressie een rol, nettarieven.

[1:13:36] Het is hier al eerder genoemd.

[1:13:37] Klimaateisen.

[1:13:39] Banken die...

[1:13:40] financiering voor de MKB te duur vinden en zeggen van nou zoek het maar uit, ga maar ergens anders naartoe.

[1:13:46] De zere omissiezone is al genoemd.

[1:13:48] En natuurlijk de raketjes en magnums die zijn gered, maar net als ik is wat er altijd gezegd van red bent als je voor het pret bent.

[1:13:57] En we hebben echt een probleem met fabrieken die willen verduurzamen, maar dat gewoon niet voor elkaar krijgen.

[1:14:03] Ook die financiering, net werd hier al genoemd, de win-win lening of wat wij vroeger ook wel hier in Nederland hadden, de tante agaard lening.

[1:14:12] Financiering van friends, family en fools.

[1:14:15] Nou, misschien zijn het allemaal fools, dat gaan we zien.

[1:14:19] Maar ook die financiering is van groot belang.

[1:14:24] We moeten ook meer aandacht geven aan de regio, want die heeft enorm veel potentie om onze innovatiekrachten te verhogen.

[1:14:30] Het project Beethoven staat een goede stap in geweest, maar wij hebben in onze debatten en moties ook gevraagd om het betrekken van meer regio's hierbij.

[1:14:41] En het gaat om een totaalproject van 2,5 miljard euro.

[1:14:45] En ik was een paar weken geleden bij de Rijksuniversiteit Groningen bij de Betafaculteit.

[1:14:50] Daar kreeg ik toch te horen dat voor Groningen ongeveer 30 miljoen gereserveerd is van die 2,5 miljard.

[1:14:56] Dus ik wil graag horen of dat klopt.

[1:14:58] Want als dat klopt is dat gewoon 1,2 procent.

[1:15:01] We hebben ook opgeroepen om aandacht te geven aan Almere en Flevoland waar de ASM zit.

[1:15:06] waar men een campus wil bouwen om meer technische opleiding te gaan doen.

[1:15:11] Volgens mijn informatie is het resultaat voor die regio één gesprek of twee en nul euro.

[1:15:19] Hoe kan de minister dit verdedigen en wat gaat hij er aan doen om dat te veranderen?

[1:15:25] De regio Arnhem-Nijmegen stuurde ook al een brief dat er eigenlijk niets loskwam.

[1:15:31] Wij dienen die moties niet in om onze achterban te pleasen, maar om wat te veranderen aan beleid.

[1:15:37] En ik wil heel graag van de minister een krachtig antwoord daarop, wat of aantoont dat ik ongelijk heb, en dan ben ik wellicht gerustgesteld, en anders wat hij hieraan gaat doen.

[1:15:49] We hebben daar ook het Nationaal Programma voor Vitale Regio's is daarvoor opgezet.

[1:15:55] En ik wil graag van de minister horen of hij even een update kan geven hoe ver dat op dit moment staat.

[1:16:02] En wat nu de plannen zijn om krimpregio's een impuls te geven.

[1:16:07] En dit debat gaat natuurlijk over verdienvermogen en dat gaat over verdienen.

[1:16:12] Maar we moeten ook kijken naar onze strategische positie, strategische voorraden.

[1:16:17] En dan moeten we ook kijken naar bijvoorbeeld fabrieken als voor generieke medicijnen.

[1:16:22] Want we hebben ook een medicijntekort.

[1:16:24] Dus we moeten ook niet een eenzijdige focus op inkomsten voor de staatskas hebben.

[1:16:29] Maar we moeten ook kijken wat mag misschien zelfs geld kosten.

[1:16:32] Omdat dat voor ons welzijn en onze bestaanszekerheid van essentieel belang is.

[1:16:39] Voorzitter, afrondend wil ik het hebben over het doorgroeien van bedrijven in Nederland.

[1:16:43] Want dat is ook onderdeel van deze discussie.

[1:16:46] De overheid moet er ten eerste alles op alles zetten om ervoor te zorgen dat deze bedrijven sneller toegang krijgen tot fondsen en durfkapitaal.

[1:16:54] Ten tweede moeten de bedrijven ook ruimte krijgen om te groeien.

[1:16:58] Dat moeten we niet schuwen, maar aanmoedigen.

[1:17:00] En als laatste maak ik toch een bruggetje naar het debat over regeldruk van vorige week.

[1:17:06] Zowel nationaal als Europees zet daar vaart achter en ga achter die coalitie staan van Frankrijk en Duitsland die zeggen weg met die regels.

[1:17:16] Deze afgelopen jaar sprak ik met een start-up bij Brainport Eindhoven.

[1:17:20] Deze start-up had een manier ontdekt om plasmawater te maken en in te zetten als duurzaam gewasbeschermingsmiddel.

[1:17:27] Deze start-up was klaar om door te groeien, had een mooie machine laten maken door VDL.

[1:17:32] Ook zo'n bedrijf wat gewoon niet om aan te verdienen, maar gewoon om start-ups te helpen, soms gewoon een eenmalig apparaat wil maken.

[1:17:40] Deze start-up was klaar om door te groeien, maar is vertrokken naar de VS. Waarom?

[1:17:45] Europese wetten en regels lieten deze manier van gewasbescherming niet toe.

[1:17:49] In de VS wel.

[1:17:51] Ik ben door mijn tijd, geloof ik, ik zie... Ontzettend.

[1:17:54] Ontzettend zelfs.

[1:17:55] Ja, ontzettend.

[1:17:56] Ik heb niet goed opgeleid.

[1:17:57] Ja, enthousiasme kent geen tijd, ik weet het.

[1:18:00] Nou, dan laat ik het hierbij.

[1:18:02] Dank u wel.

[1:18:03] Sorry, meestal geef ik iets eerder een seintje.

[1:18:06] Dat is mijn omissie.

[1:18:08] Hiermee zijn we aan het einde van de eerste termijn van de Kamer.

[1:18:10] Ik dank ook de leden hartelijk.

[1:18:13] Ja, dat dacht ik ook veel vragen.

[1:18:15] We schorsen een half uur en daarmee gaan we dus, even goed zeggen, tien voor half.

[1:18:20] Dus we gaan tien voor, dan is het drie.

[1:18:23] Tien voor drie gaan we luisteren naar de antwoorden van de minister.

[1:18:25] Ik schors dit debat voor een half uur.

[1:18:31] Dat hebben we ook eens keken in het debat van Vlaanderen.

[1:53:43] Goedemiddag.

[1:53:44] Ik heropen dit commissiedebat.

[1:53:47] Ja, dank u wel.

[1:53:48] We zijn hier bij elkaar voor het commissiedebat van de vaste commissie van Economische Zaken.

[1:53:54] En het gaat over het onderwerp het verdienvermogen van Nederland.

[1:53:57] We hebben de eerste termijn aan de zijde van de Kamer gehoord.

[1:54:00] En we gaan luisteren naar de beantwoording van de minister.

[1:54:03] Ik zou met de leden willen afspreken, net als in de eerste termijn, om vier losse vragen of twee vragen...

[1:54:09] In tweeën.

[1:54:11] Want we willen dit debat natuurlijk ook op een ordentelijke manier voor vijf uur afronden.

[1:54:15] Dat allemaal gezegd hebben, geef ik graag het woord aan de minister.

[1:54:20] Dank u wel voorzitter en dank aan de leden voor het goede debat en de vragen.

[1:54:26] En zoals u weet het verdienvermogen is de ruggengraat van onze economie.

[1:54:30] En dat zijn de ondernemers, het MKB, de industrie, de kapper op de hoek, de chipproducent en de mensen die daar werken die samen Nederland draaiende houden.

[1:54:39] Zonder deze sterke bedrijven en hardwerkende mensen valt er ook weinig te verdelen.

[1:54:43] Geld verdienen en winst maken mogen geen taboe zijn.

[1:54:46] Ze zijn essentieel om belangrijke voorzieningen zoals onderwijs, zorg en publieke diensten te kunnen blijven bekostigen.

[1:54:53] Verdienvermogen is een onderwerp dat ons dus allemaal raakt.

[1:54:57] De sterke en veerkrachtige economie vormt ook de basis voor onze brede welvaart, innovatie en werkgelegenheid.

[1:55:03] Ondernemers spelen, dat is vandaag ook bevestigd, hierin een cruciale rol.

[1:55:07] Ze nemen de risico's, ontwikkelen nieuwe producten en diensten en investeren in mensen en technologie.

[1:55:13] Ze dragen op deze manier bij aan onze welvaart en de internationale concurrentiepositie van Nederland.

[1:55:18] Dit geldt voor zowel grote bedrijven als mkb, start-ups, scale-ups, zzp'ers en micro-ondernemingen.

[1:55:26] Onze economie draait op de brede inzet van ondernemers en werknemers in allerlei sectoren.

[1:55:31] Van industrie en technologie tot dienstensector zoals retail en gastvrijheid.

[1:55:37] Tegelijkertijd zien we dat onze ondernemers in alle sectoren tegen grenzen aanlopen.

[1:55:42] Zo worstelen ze onder meer met regeldruk, stijgende energieprijzen, krapte op het stroomnet en stikstofproblematiek.

[1:55:50] En dit zorgt niet alleen voor een verslechtering van ons vestigingsklimaat, maar het vraagt ook om gerichte oplossingen.

[1:55:57] Als kabinet werken we hier dag in dag uit ontzettend hard aan.

[1:56:00] Maar het eerlijke verhaal is ook dat de problemen niet eenvoudig op te lossen zijn.

[1:56:05] Desalniettemin is het van cruciaal belang om ons toekomstig verdienvermogen... dat we deze issues zo snel mogelijk aanpakken.

[1:56:12] Maar er zijn ook lichtpuntjes.

[1:56:14] Vandaag kondigen de Unilever inderdaad aan dat de IJsdivisie... die verzelfstandig wordt met het hoofdkantoor in Nederland... en een beursnotering in Amsterdam...

[1:56:24] Deze eisdivisie omvat ongeveer wereldwijd 14.000 werknemers en een omzet van 8,3 miljard euro en een geschatte waarde van 17 miljard wereldwijd.

[1:56:34] Hiermee blijft dus een belangrijk economische activiteit behouden voor Nederland met zowel honderden banen op het hoofdkantoor als ook bij toeleveranciers in de keten.

[1:56:43] De keuze voor Nederland is een krachtig signaal en onderstreept de concurrentiekracht en aantrekkelijkheid van Nederland als vestigingsland.

[1:56:51] We moeten blijven werken aan de economische klimaat waarin bedrijven kunnen groeien, innoveren en investeren.

[1:56:57] Alleen zo kunnen we ons verdienvermogen veiligstellen en zorgen voor een toekomstbestendige economie die banen creëert en brede welvaart voor iedereen mogelijk maakt.

[1:57:06] Voorzitter, staat u mij toe, ik ben op school opgegroeid met de piramide van Maslow.

[1:57:13] Maar ik heb vandaag een mooie alternatief gehoord, de piramide van Vlag.

[1:57:17] Dus die zal ik voortaan als voorbeeld graag meenemen.

[1:57:21] Ik heb de blokjes onderverdeeld in randvoorwaarden, AI en overig.

[1:57:29] En in het mapje overig, daar komen redelijk wat vragen terug... om alvast voor te sorteren op mogelijke vragen daarover.

[1:57:42] Kunt u de blokjes nog één keer halen, minister?

[1:57:44] Want deze is helemaal goed doorgekomen.

[1:57:46] Concurrentievermogen, randvoorwaarden, AI en overig.

[1:57:51] Hebben we ze?

[1:57:52] Ja, oké.

[1:57:53] We gaan dan luisteren naar de beantwoording van blokje concurrentie van morgen.

[1:57:58] Yes?

[1:57:59] Zeker, dank.

[1:57:59] En dan begin ik bij de vraag van de heer Thijssen over het rapport Draghi en de schone technologie.

[1:58:06] En of ik ook kansen zie om die voorsprong op de Verenigde Staten te vergroten en te behouden.

[1:58:12] Korte antwoord daarop is ja.

[1:58:14] Maar deze voorsprong is natuurlijk niet vanzelfsprekend, want een sterke, innovatieve en weerbare economie is essentieel voor zowel Nederland als Europa.

[1:58:21] En daarom richt de kabinetsvisie op het EU-concurrentievermogen, die voor de kerst met de Kamer is gedeeld, zich op zes hoofdthema's, waaronder de versterking van innovatie.

[1:58:31] En het kabinet draagt hieraan bij, bijvoorbeeld via de Nationale Technologiestrategie, ook al eerder aan gerefereerd...

[1:58:38] Waarin we dus tien prioritaire sleuteltechnologieën hebben benoemd.

[1:58:42] En één daarvan is bijvoorbeeld de energy materials.

[1:58:44] Een cruciale technologie voor het behoud van ons leiderschap op het gebied van schone technologie.

[1:58:49] De selectie van deze technologieën is gebaseerd op de sterke positie van Nederland en de EU.

[1:58:54] Zodat we onze leiderschapspositie kunnen behouden en versterken.

[1:58:57] En dit draagt ook bij aan de 3% doelstelling voor uitgaven...

[1:59:01] ...aan onderzoek en ontwikkeling tegen 2030.

[1:59:05] En ook in een recent gepubliceerde EU-concurrentievermogen-kompas... ...zien we dat de technologieën expliciet worden erkend als strategische prioriteiten.

[1:59:16] Dan ga ik naar de heer Vlag, die mij ook vroeg... ...in verlengde van Draghi en op welke termijn die worden opgevolgd.

[1:59:24] Sorry minister, voordat u daaraan begint.

[1:59:26] De eerste antwoord en interruptie van de heer Thijssen.

[1:59:29] De heer Thijssen.

[1:59:30] Dank u wel en fijn om te horen dat de minister ook een kans ziet om onze voorsprong op de Verenigde Staten te vergroten.

[1:59:37] Nu Trump nog een rondje fossiel gaat doen en hopelijk de voorsprong op China te behouden.

[1:59:43] Mijn vraag ging ook over of die minister dan bij de andere minister, die minister Hermans, erop wil aandringen.

[1:59:49] Dat zij gaat zorgen dat we de klimaatdoelen halen en dat ze met extra beleid komt voor 1 mei.

[1:59:53] Omdat dat gaat helpen.

[1:59:55] om meer duurzame energie, meer schone technologieën uit te rollen in Nederland, zodat we ook echt die voorsprong gaan vergroten.

[2:00:02] Dus mijn concrete vraag was, zit u minister Hermans achter de broek aan, zodat zij met die voorstellen komt voor 1 mei?

[2:00:09] Dank voor de vraag, voorzitter.

[2:00:11] En de gesprekken die heb ik regelmatig.

[2:00:13] Ik hoef overigens de minister niet achter de broek aan te zitten, want de ambitie is intrinsiek.

[2:00:18] En zij is daar dagelijks heel hard mee bezig.

[2:00:21] En ook zij zit natuurlijk binnen de mogelijkheden en onmogelijkheden die zij in haar portefeuille heeft, doet zij elke dag haar best om ook dit een juiste plek te geven.

[2:00:34] Meneer Thijssen, vervolgvraag.

[2:00:36] Ja, dan ben ik toch blij als ik dat zo mag doen.

[2:00:40] Maar dat is toch wel hoe ik dit interpreteer.

[2:00:42] Dat we hier een PVV-minister hebben die de VVD-minister steunt... om toch vooral ambitieus klimaatbeleid te voeren, de klimaatdoelen te halen.

[2:00:51] Niet alleen om het klimaat te redden, maar vooral ook om het verdienvermogen van Nederland... voor nu en in de toekomst veilig te stellen.

[2:00:56] Dus daar ben ik blij mee.

[2:00:58] Waarom acten?

[2:00:59] De minister.

[2:01:00] Dank, dat ben ik.

[2:01:03] Vervolg ik de vraag die ik net ingeleid heb van de heer Vlag.

[2:01:08] Op 4 oktober, jongstleden, deelde het kabinet een appreciatie van het Draghi-rapport met uw Kamer.

[2:01:15] Die was overigens, zoals u weet, aan de EU-commissie gericht.

[2:01:19] Op 29 januari heeft de commissie op basis van dit rapport het EU-concurrentievermogen...

[2:01:25] Kompas gepubliceerd.

[2:01:26] En het Kompas die geeft dus richting aan het Europees beleid voor de komende vijf jaar.

[2:01:30] Met als belangrijkste doel het versterken van concurrentievermogen.

[2:01:33] En ik vind het ook goed dat de commissie het versterken van de Europese concurrentievermogen hoog op de agenda heeft gezet.

[2:01:39] En veel hoger dan al jaren het geval is.

[2:01:43] Omdat we ook gewoon eerlijk gezegd een economische grootmacht zijn.

[2:01:47] En we moeten blijven werken aan dat verdienvermogen.

[2:01:50] En voor dit kabinet en dus nu ook voor de commissie is dit dus een toprioriteit.

[2:01:55] Dan hebben de heren Thijssen en Sneller gevraagd op mijn visie op het verdienvermogen van Nederland.

[2:02:04] We staan zoals bekend voor uitdagingen zoals vergrijzing, personeelstekorten, overbelaste elektriciteitsnet.

[2:02:10] Dus om deze aan te pakken hebben we als kabinet ook vijf prioriteiten vastgesteld.

[2:02:16] Dat is het aantrekkelijke ondernemersklimaat.

[2:02:18] We streven inderdaad naar dat Nederland weer tot de top vijf van de meest concurrerende landen.

[2:02:23] Dat is ook een ambitie die ik terug heb gehoord in de termijn van de Kamer.

[2:02:27] Dit bereiken we door stabiel en voorspelbaar fiscaal beleid, maar ook lastenverlichting voor bedrijven en een beter toegang tot financiering.

[2:02:35] En ook pakken we de knelpunten zoals netcongressie aan.

[2:02:38] Ten tweede minder regeldruk voor bedrijven.

[2:02:41] Ook al aangerefereerd in de eerste termijn.

[2:02:43] Wij willen de regeldruk merkbaar verminderen.

[2:02:46] Zodat ondernemers meer tijd hebben om ook te kunnen ondernemen.

[2:02:50] En daarvoor hebben we ook de adviescollege toetsing regeldruk vroegtijdig bij nieuwe regelgeving betrokken.

[2:02:57] Om een reductieprogramma met minder druk met regels terug te dringen.

[2:03:04] Daarnaast meer ruimte voor ondernemers.

[2:03:05] Het is belangrijk dat de bedrijven die bijdragen aan onze toekomstige welvaart zich kunnen ontwikkelen en investeren.

[2:03:11] En daarom werken we onder meer aan de visie op de ruimtelijke en economische structuur.

[2:03:16] Ten vierde de sterke en concurrerende economie.

[2:03:18] Door te investeren in talent, gericht industriebeleid en samenwerking met Europese partners werken we dus ook aan concurrerende en een weerbare economie.

[2:03:26] En hiervoor zetten we dus onder andere in op het actieplan groene en digitale banen.

[2:03:31] Ten vijfde, koploper innovatie.

[2:03:34] We investeren in kennis, technologie en innovatie.

[2:03:37] Dat is en blijft cruciaal om ook te streven naar die 3% doelstelling.

[2:03:41] En ook stimuleren we bijvoorbeeld start-ups en scale-ups door te groeien en te investeren door middel van bijvoorbeeld InvestNL.

[2:03:50] Op dit punt heeft u een vraag van mevrouw Posma.

[2:03:52] Dank, voorzitter.

[2:03:54] Dit lijkt mij een zeer belangrijk pakket van maatregelen... om tot veruitvoering te brengen, zodat we in die top vijf weer komen.

[2:04:01] Een van de punten die u noemde was stabiel en voorspelbaar beleid.

[2:04:06] En daar is politiek natuurlijk een groot onderdeel van.

[2:04:09] En niet alleen de uitvoering van het beleid... maar ook de dingen die we wel eens roepen.

[2:04:14] Nou was het, geloof ik, gisteren of eergisteren...

[2:04:17] Een van de fractievoorzitters riep dat we alles qua klimaat wel eens moesten stoppen qua financiering.

[2:04:25] Terwijl ik u in de zin hiervoor heb horen zeggen dat het belangrijk is om daarin te blijven investeren.

[2:04:30] Hoe reageert de minister erop als hij kijkt wat dat doet voor een stabiel en voorspelbaar beleid?

[2:04:36] Ja, de minister.

[2:04:38] Dank voor de vraag, voorzitter.

[2:04:40] En die begrijp ik heel goed.

[2:04:41] En vanuit het kabinet hebben we dan ook de ambitie om juist aan dat voorspelbare klimaat te werken.

[2:04:48] En dat doen we door de punten die ik net heb opgenoemd.

[2:04:51] Dat doen we door de lobby in Brussel.

[2:04:54] Binnen de EU.

[2:04:56] En dat doen we ook om binnen het kabinet de juiste afstemming te hebben.

[2:04:59] Dus daar zult u geen andere geluiden horen.

[2:05:03] En uiteraard is het hoe eensgezinder de geluiden zijn tussen de Kamer en het kabinet.

[2:05:09] Hoe makkelijker het wordt.

[2:05:11] Maar uiteindelijk heeft voorspelbaar beleid wel te maken niet met wat geroepen wordt.

[2:05:15] Maar wat we in wetgeving vastleggen.

[2:05:17] Wat we met regelingen, subsidieregelingen ondersteunen.

[2:05:21] En dat soort zaken.

[2:05:22] Dat zijn de zaken waar wij als kabinet op...

[2:05:24] op afgerekend kunnen worden.

[2:05:25] Omdat dat de dingen zijn waarmee we borgen wat we zeggen en wat we pogen te bereiken.

[2:05:33] Ja, dank voorzitter.

[2:05:34] Die mening deel ik niet met de minister.

[2:05:40] Het is voor bedrijven ook belangrijk om een inschatting te kunnen maken... van welke kant de politiek opgaat.

[2:05:46] En juist uitspraken, ook door...

[2:05:50] De grootste partij van dit moment.

[2:05:53] Kunnen ertoe leiden dat die onzekerheid toeneemt.

[2:05:55] En dat zien we ook echt.

[2:05:57] Dat horen we ook terug bij bedrijven die willen investeren.

[2:05:59] Want Nederland heeft van een heel zeker, een heel saai eigenlijk politiek klimaat.

[2:06:04] Maar saai is in dit geval goed.

[2:06:06] een politiek klimaat gekregen die alle kanten op kan gaan.

[2:06:10] En ziet de minister dan niet als zijn taak om er ook voor te zorgen... dat en zowel het kabinet ervoor zorgt dat de regelgeving die eruit komt... stabiel is en hetzelfde blijft... maar ook dat de anderen erop aan worden gesproken... wat voor effect het kan hebben als je zo'n uitspraak doet.

[2:06:29] Dank u wel, voorzitter.

[2:06:30] En zoals u ziet, ik zit aan deze kant van de tafel en mij past natuurlijk geen oordeel over uw kamer.

[2:06:38] Waar u ons altijd op kan afrekenen is wat wij doen, wat we repareren, wat voor bedrijven belangrijk is.

[2:06:44] En bijvoorbeeld de 30%-regeling is iets wat we ook als kabinet hebben aangepakt om te kijken om dat te repareren zo goed als mogelijk naar het oude bedrijf.

[2:06:53] naar het oude bestel om daarmee ook die zekerheid en die soort continuïteit in regelgeving ook te borgen.

[2:07:00] Dat is wat we vanuit de kabinetszijde doen om te zorgen dat we zo voorspelbaar mogelijk zijn dat we de afspraken nakomen.

[2:07:08] En dat is waar u op ons op kan afrekenen, voorzitter.

[2:07:14] Ja, meneer Sneller, u kent me aan, dus dat vind ik altijd ingewikkeld.

[2:07:17] Ja, nee, sorry.

[2:07:18] Dit was het voor de visie?

[2:07:20] Vraag ik even, want er komt nog meer visie.

[2:07:24] Ja, dus dat luisteren we naar de vervolg van uw betoog.

[2:07:27] Dank.

[2:07:29] Bij mevrouw Van Dijk ben ik aangekomen over concurrentievermogen... en hoeveel tijd we denken nodig te hebben om de ambities...

[2:07:37] te realiseren.

[2:07:38] Het duurzaam versterken van het concurrentievermogen is dus een lange termijn opgave.

[2:07:43] Maar dat betekent niet dat we moeten treuzelen om daarmee te beginnen.

[2:07:46] Dat doen we dus ook niet.

[2:07:47] En daarnaast blijft het natuurlijk ook wel een continu proces.

[2:07:51] Het is ook nooit klaar.

[2:07:53] Het concurrentievermogen-kompas dat de commissie op 29 januari publiceerde... laten ze ook zien dat voor de commissie concurrentievermogen een prioriteit is.

[2:08:04] Daar zijn we heel blij mee.

[2:08:05] En het kompas geeft dus ook richting aan het Europese beleid voor de komende vijf jaar.

[2:08:10] Maar de commissie wil hier op korte termijn ook al mee aan de slag.

[2:08:13] Wat ook blijkt uit de aangekondigde voorstellen die nog dit jaar ook zullen komen.

[2:08:18] Zoals de Clean Industrial Deal en het Omnibusvoorstel voor de simplificatie van de duurzaamheidseisen.

[2:08:23] Dus ik vind het ook heel goed dat de commissie het versterken van het Europese concurrentievermogen hoog op de agenda zet.

[2:08:30] En Europa is natuurlijk, wat ik eerder ook aangaf, een economische grootmacht.

[2:08:35] Maar dat betekent dat we ook wel moeten blijven werken aan die concurrentiepositie.

[2:08:39] Om dat verdienvermogen dan ook in de toekomst te behouden.

[2:08:43] Op een vraag van mevrouw Van Dijk.

[2:08:45] Ja, dankjewel voorzitter.

[2:08:46] Want ik denk dat de minister mijn vraag niet helemaal goed begrepen heeft.

[2:08:48] Want ik vroeg eigenlijk hoeveel tijd de minister denkt dat we nog hebben met elkaar.

[2:08:53] Als je kijkt wat er allemaal aan het gebeuren is.

[2:08:56] En als je kijkt naar het tempo dat wij maken met elkaar om die ontwikkelingen bij te benen.

[2:09:01] Naar mijn gevoel gaan we te langzaam.

[2:09:02] En daar was ik eigenlijk veel meer naar op zoek.

[2:09:07] Dank u wel, voorzitter.

[2:09:09] Nou, we hebben geen tijd te verliezen.

[2:09:11] En dat ben ik absoluut met mevrouw Van Dijk eens.

[2:09:14] En ik denk ook dat veel mensen die het Draghi-rapport gelezen hebben... misschien niet heel verrast waren om te lezen wat ze hebben gelezen.

[2:09:22] Omdat we dat misschien eigenlijk ook wel hadden kunnen...

[2:09:24] ...weten.

[2:09:25] Wat we wel nodig hadden was dat rapport om ook die tractie te krijgen... ...internationaal en ook bij mijn Europese counterparts... ...heb ik in al die gesprekken die ik heb gehad, de BILA's... ...maar ook bij de Raden van Concurrentievermogen... ...merk je die saamhorigheid dat wij dus bij bijna alle landen... ...volledig onderschrijven de noodzaak om nu veel meer samen te werken... ...en om veel meer snelheid te maken.

[2:09:48] Dus in die zin onderschrijf ik wel de noodzaak die ook denk ik...

[2:09:53] Lid van Dijk onderschrijft dat we echt geen tijd te verliezen hebben.

[2:09:57] Dat we ook voort moeten maken.

[2:10:00] Omdat het concurrentievermogen binnen Nederland doen we natuurlijk al heel veel dingen.

[2:10:04] Op Europees vlak hebben we natuurlijk wel de systematiek van de samenwerking van die 27 landen nodig.

[2:10:10] Om vooruit te komen.

[2:10:12] En dat is nog nooit snel gebleken in het verleden.

[2:10:15] Maar ik onderschrijf absoluut de noodzaak om de versnelling in te zetten.

[2:10:20] Dat heb ik ook iedere keer ook aangegeven.

[2:10:27] De heer Sneller vroeg me over de urgentie over de interne markt... om die te versterken en te vervolmaken.

[2:10:36] De interne markt is natuurlijk onze grootste, sterkste troef.

[2:10:39] De Nederlandse bedrijven profiteren van de toegang tot 450 miljoen consumenten... wat onze economie en de concurrentiepositie natuurlijk enorm versterkt...

[2:10:48] En daarom is ook een van de pijlers van onze kabinetse visie op de EU-concurrentievermogen gericht op versterken van die interne markt voor betere handelsmogelijkheden.

[2:10:57] In aanvulling op minder regeldruk voor ondernemers en een toekomstgericht industriebeleid voor innovatie en concurrentiekracht.

[2:11:04] Het integreren en verdiepen van die kapitaalmarktunie vormt dus een kernelement van onze Nederlandse inzet ter versterking van het concurrentievermogen.

[2:11:13] En de minister van Financiën heeft dus ook toegezegd dat het kabinet uiterlijk dit kwartaal nog met een brief komt met de kabinetsinzet hierop.

[2:11:20] En het kabinet staat hierbij voor een ambitieuze inzet.

[2:11:24] En die hebben we ook vaker op die manier herhaald.

[2:11:28] Mevrouw Posma vroeg mij over waar we goed in zijn, de sectoren waar we goed in zijn... en welke sectoren we nog missen waar we goed in zijn.

[2:11:40] Nou, Nederland heeft veel sterke sectoren, zoals onder andere door u genoemd... agri-food, pharma, halfgeleiders.

[2:11:47] Maar bijvoorbeeld ook e-commerce, maritieme maakindustrie, chemische industrie.

[2:11:50] Dus op dit moment onderscheiden we tien topsectoren waarin Nederland onderscheidend is.

[2:11:56] In de herziening van de topsectoren aanpak ga ik dan ook meer in detail op die kansrijke markten van Nederland.

[2:12:01] En ik ga ook in op de sectoren die van bijzonder belang zijn voor onze strategische autonomie.

[2:12:08] Mevrouw Posma vroeg me ook naar de stappen die worden gezet over topsectorenbeleid specifiek.

[2:12:15] Op dit moment ben ik bezig met het verder uitwerken van de vernieuwing van de topsectorenaanpak samen met de belanghebbenden.

[2:12:21] In de nieuwe beleid zal ook meer aandacht zijn voor de verdienvermogen en de strategische autonomie naast de maatschappelijke missies.

[2:12:28] Daarbij wil ik ook gericht industriebeleid inzetten op strategische ecosystemen.

[2:12:32] Dus denk bijvoorbeeld aan halfgeleiders en biotechnologie.

[2:12:36] Voor halfgeleiders is al een aanpak met bedrijven geformuleerd... en geven we hier gevolg aan aan de recent gelanceerde Semicom Board Nederland... waar we dus niet alleen vanuit overheidswegen met heel veel landen die zich daarbij aansluiten... maar waar ook de industrie en de business zelf zich heeft aangesloten...

[2:12:54] Ik heb daar vandaag met EU-commissaris Veerkunde nog een goed gesprek over gehad... die dit als een enorme steun in de rug ziet voor de commissie... omdat ook Semicom een essentiële technologie is voor de commissie.

[2:13:09] Voor biotech wordt ook hard gewerkt aan een visie die straks ook in een agenda moet landen.

[2:13:15] En in het derde kwartaal van dit jaar zal ik uw Kamer informeren... over ons vernieuwde industrie- en innovatiebeleid.

[2:13:24] Mevrouw van Dijk vroeg me naar de Nationale Technologie Strategie en hoe dat handen en voeten krijgt.

[2:13:30] Dank voor de vraag.

[2:13:33] Deze wordt uitgewerkt langs twee lijnen.

[2:13:34] Dus het maken van actieagenda's en het doorlichten van het innovatie instrumentarium van ons ministerie.

[2:13:41] Hierover zal ik dus ook in wat ik eerder zei in het derde kwartaal de Kamer verder informeren.

[2:13:47] De actieagendes die worden gemaakt door bedrijven en kennisinstellingen die expert zijn op het gebied van deze tien technologieën.

[2:13:54] Die omvatten dus concrete acties die Nederland een betere positie kunnen gaan geven op deze technologieën.

[2:14:01] Mevrouw Van Dijnen.

[2:14:02] Dank je wel, voorzitter.

[2:14:03] Kijk, ik worstel een beetje met die derde kwartaal... in relatie tot we hebben geen tijd te verliezen.

[2:14:08] Omdat we allemaal weten dat het hele proces van geld zoeken, et cetera... eerder plaatsvindt in het jaar.

[2:14:14] Dus is de minister bereid om misschien al wel een aantal punten eruit te halen... en op tafel te leggen bij die onderhandelingen?

[2:14:20] Van ja, weet je, ik kom het derde kwartaal met de brief.

[2:14:22] Maar dit kunnen we nu al doen.

[2:14:23] En ik vind het ook heel verstandig dat we dit nu al gaan doen.

[2:14:25] Want we zijn denk ik anders gewoon wel weer een jaar later.

[2:14:28] En misschien wel te laat.

[2:14:30] Dank.

[2:14:31] En ik begrijp de onrust, want die voel ik ook.

[2:14:35] En eerder gaf ik ook aan dat ik ook van mening ben dat het soms wat te langzaam gaat.

[2:14:40] En we hebben ook geen tijd te verliezen.

[2:14:42] Aan de andere kant is dit natuurlijk ook wel een proces wat je ook zorgvuldig moet doen.

[2:14:45] En het is ook niet iets wat wij vanuit het ministerie kunnen bedenken.

[2:14:49] Dit is iets wat je ook met de stakeholders en ook met de industrie zelf moet oppakken.

[2:14:53] En we hebben ook gezien...

[2:14:55] ...dat het opzetten van de Semicom Board en die Coalition of the Willing... ...waar ik eigenlijk in juli, augustus gelijk mee aan de slag ben gegaan... ...dat dat dus ook een half jaar nodig heeft om dat te beklinken in een Semicom Board... ...waar de industrie aansluit bij de ambitie waar wij als Nederland begonnen zijn.

[2:15:14] Dat heeft gewoon tijd nodig omdat je ook die expertise van die bedrijven en die industrie ook mee wil nemen...

[2:15:20] Anders blijft het een Haagse ambitie waar je along the way de bedrijven verliest.

[2:15:26] Dus ik deel absoluut de mening voor snelheid.

[2:15:29] Hier moet ik toch ook tijd inruimen voor zorgvuldigheid.

[2:15:32] En om te zorgen dat de bedrijven waar de expertise zit, dat we die meenemen.

[2:15:36] En dat heeft wel helaas iets meer tijd nodig.

[2:15:42] Ik ben erg voor zorgvuldigheid.

[2:15:43] En soms ben ik zelfs voor slow politics.

[2:15:46] Alleen, we krijgen natuurlijk gewoon ontzettend veel brieven.

[2:15:49] Eigenlijk al twee, tweeënhalf jaar sinds ik deze portefeuille doe.

[2:15:52] En een aantal vragen die blijven gewoon terugkomen.

[2:15:54] Volgens mij hoeven we daar niet heel veel onderzoek naar te doen.

[2:15:57] Maar we weten gewoon ook een aantal dingen.

[2:15:59] Dus ik wil nogmaals de minister vragen.

[2:16:00] Natuurlijk moet je het goed en gedegen doen.

[2:16:03] Maar de dingen die gewoon iedere keer terugkomen.

[2:16:05] Waar gewoon de roep eigenlijk alleen maar harder om wordt.

[2:16:07] Om daar wel alvast mee naar de Kamer te komen.

[2:16:12] Dank.

[2:16:12] En ik wil mevrouw Van Dijk echt niet teleurstellen, maar we zitten hier in zo'n complex speelveld als het gaat om en Europa en de bedrijven meenemen en de belangen binnen het kabinet, dat ik ook niet nu... Kijk, ik kan een voortgangsbrief toezeggen, maar dat is denk ik niet wat recht doet aan de vraag die mevrouw Van Dijk terecht heeft overigens.

[2:16:34] Laat ik dat benadrukken, want ik onderschrijf dat volledig.

[2:16:38] Maar dit heeft helaas wel ook de tijd nodig.

[2:16:40] En dan het derde kwartaal, dat klinkt ver, maar voor dit is dat denk ik eigenlijk al best ambitieus.

[2:16:47] We zijn er al best een tijd hard mee aan het werk.

[2:16:50] Maar minister, het derde kwartaal begint volgens mij in juli, juli, augustus, september.

[2:16:56] Dus kunnen we dat, ik kijk even naar de leden, heeft u iets meer beeld van maanden?

[2:17:01] Is dat dan kort na de zomer, nog juist strak voor de zomer?

[2:17:05] Dat geeft iets meer houvast.

[2:17:08] Dank.

[2:17:09] En die houvast heb ik willen geven door het derde kwartaal te noemen.

[2:17:12] En het gaat me niet om een wedstrijd van laten we het zo lang mogelijk tegenhouden.

[2:17:17] Maar het gaat me echt om het goed te doen.

[2:17:19] En ik zou het heel spijtig vinden om nu toe te zeggen dat we het gelijk in juli na de zomer doen.

[2:17:25] En dat we bij enkele van die technologieën niet volledig de commitment en alle input van de experts van de bedrijven die het betreft hebben meegenomen.

[2:17:35] Daar wil ik dan toch die Q3 aan vasthouden.

[2:17:40] Meneer Sneller.

[2:17:42] De minister zegt, gevoel van urgentie, ja, ja, ja.

[2:17:45] En we hadden Draghi, die zegt meer innovatie, meer investeringen, meer kennis, et cetera, et cetera.

[2:17:51] Mevrouw Van Dijk doet een handreiking.

[2:17:53] Het hele plan Q3, oké.

[2:17:56] Maar we weten ook hoe het in Den Haag werkt.

[2:17:57] Voorjaarsbesluitvorming is beslissend.

[2:17:59] We zien de collega's van deze minister...

[2:18:01] We zien de PVV gisteren over de huren.

[2:18:04] Die zeggen nu, dit moet er gebeuren.

[2:18:07] En dit is onze inzet.

[2:18:08] Mevrouw Martens-Amerika, alle ruimte voor die AI-investeringen.

[2:18:12] Dus wat kan er nou naar voren worden gehaald uit dat plan... wat voor al die sectoren uiteindelijk relevant is... waarvan we zeggen, ja, dat gaan we wel doen, want het kan niet wachten.

[2:18:20] En we weten inderdaad wat er moet gebeuren.

[2:18:24] De minister.

[2:18:25] Dank.

[2:18:26] En ook hier moet ik wel zorgvuldig zijn, want ik wil niet de onderhandeling van de voorjaarsbesluitvorming in uw kamer voeren.

[2:18:34] En ik snap dat dat misschien haak staat op het feit om een ambitie uit te spreken.

[2:18:39] Maar ook dat wil ik zorgvuldig doen.

[2:18:41] En u weet, er staat genoeg druk op de voorjaarsbesluitvorming.

[2:18:45] Dan helpt het niet als ik hier...

[2:18:47] met mijn ambities en bedragen gaan strooien.

[2:18:51] Dus ook daar wil ik dat zorgvuldig uit elkaar houden.

[2:18:54] Dat neemt niets weg van de ambitie... en neemt ook niets weg van het werk wat elke dag gedaan wordt... op een ministerie met de sectoren samen.

[2:19:04] Meneer Sneller?

[2:19:05] Dat is ook allemaal fantastisch.

[2:19:06] En dat moet ook vooral gebeuren.

[2:19:08] Alleen, we weten ook voor een deel gewoon wat er moet gebeuren.

[2:19:13] En wat er niet moest gebeuren, zoals het groeifonds...

[2:19:17] beëindigen, stoppen zo snel mogelijk.

[2:19:20] Dat moest niet gebeuren.

[2:19:22] En dat hebben we ook deze week gehoord van die techbedrijven.

[2:19:26] Wat gaat de minister nou doen om te zorgen dat we niet in het najaar, mosterd na de maaltijd, een aantal plannen krijgen waar de volgende voorjaarsbesluitvorming, die van 2026, zal ook moeilijk zijn?

[2:19:38] Dus we moeten toch niet dit momentum laten verlopen om te zorgen dat we zo snel mogelijk zorgen dat die investeringen van publieke kant, maar ook gehefboomd vanuit de private sector, zo snel mogelijk los gaan komen.

[2:19:52] En dat is toch de bedoeling, om zo snel mogelijk dan ook

[2:19:56] naar die 3% toe te gaan.

[2:19:57] Dus nogmaals, kunnen we niet dat naar voren halen... om te zorgen dat er ook iets kan gebeuren?

[2:20:05] Ja, dank, voorzitter.

[2:20:07] Ik weet niet of ik de heer Snelle comfort kan geven... dat het presenteren in het derde kwartaal... dat dat niets afdoet aan de ambitie en de voortgang... die al plaatsvindt dagelijks.

[2:20:18] Zoals bijvoorbeeld de instelling van de Semicom-boord...

[2:20:21] In maart gaan we dat in Brussel met de landen, met de vierkundigen, gaan we dat beklinken.

[2:20:29] En daar gaan we daar ook op Europees vlak verder over praten.

[2:20:33] Dus sommige dingen hebben, uiteraard alles heeft met elkaar te maken.

[2:20:37] Maar het is niet zo dat als ik een kwartaal eerder een brief oplever, dat dat de snelheid of de ambitie op een een of andere manier bespoedigt of vertraagt.

[2:20:52] Dit is volgens mij het kernpunt van het debat.

[2:20:55] En het gaat niet alleen maar... En Semicon wordt goed initiatief positieve verhalen over gehoord.

[2:21:01] Het gaat ook om zorgen dat die investeringen op gang komen.

[2:21:06] En dat gaat ook gewoon om financiële besluitvorming...

[2:21:09] ook wat het Rijk bereid is te doen.

[2:21:11] Of dat nou gaat over tante Agathe... of het nou gaat over medewerkersparticipatie... of het nou et cetera, et cetera.

[2:21:17] En dat gebeurt gewoon bij die voorjaarsbesluitvorming... weet u allemaal, iedereen die hier langer dan een dag rondloopt.

[2:21:24] Dus daar moet wel de inzet ook duidelijk zijn...

[2:21:28] En de minister zegt, hoe eensgezinder vanuit Kamer en kabinet, hoe beter.

[2:21:33] Ik zie gewoon ook vanuit de coalitie... een heel groot gebrek aan eensgezindheid, wat daar moet gebeuren.

[2:21:38] Dus ik probeer ook te zoeken, wat kunnen wij dan als Kamer... al is het niet de coalitie als geheel, dan doen om te zorgen... dat er zoveel mogelijk ambitie op tafel ligt... bij die voorjaarsbesluitvorming, om dat ook te gaan doen.

[2:21:49] Niet pas in 2026, als de begroting van 2027 wordt gemaakt... maar nu zo snel mogelijk.

[2:22:00] Ja, dank.

[2:22:02] Dan moeten we de discussie ook goed voeren, want die 3% doelstelling, zoals je weet, is dat een publiek en private opgave die we hebben.

[2:22:11] Daar moeten we ook constateren dat de grootste achterblijven, dat dat het private deel is.

[2:22:18] Dat heeft niets met de voorjaarsbesluitvorming te maken.

[2:22:20] Dat heeft te maken met comfort bieden, met cultuurverandering, met kijken wat bedrijven, venture capitalists, private equity, wat die nodig hebben om te zorgen dat iets van dat Amerikaanse ecosysteem, waar veel meer bereidheid is om met risico te investeren en te beleggen, om dat in Nederland te laten floreren.

[2:22:40] Dus ook die gesprekken die worden gevoerd, ook dat is gisteren bij de State of Dutch Tech ook naar voren gekomen.

[2:22:48] Dus het is niet alleen die 1% investeringsdoelstelling van het kabinet wat maakt dat het verdienvermogen van over 10 jaar geborgd is of niet.

[2:22:59] En het is ook bijvoorbeeld die 3% doelstelling, daar kom ik eind dit kwartaal al met een brief over naar uw kamer, heb ik al eerder toegezegd.

[2:23:06] Dus het is ook niet dat alles aan deze voortgangsbrief hangt.

[2:23:12] Er zijn natuurlijk deelonderwerpen en we hebben met elkaar en het bedrijfsleven voorop ook een prachtige kans om te kijken hoe privaat geld beter gemobiliseerd kan worden om te zorgen dat we ook wat dichter bij die 2% komen die privaat opgebracht zou moeten worden.

[2:23:31] Dat is waar, alleen het is niet waar dat het niks ermee te maken heeft.

[2:23:37] Daarom is InvestNL bezig met dat blended finance, om te zorgen dat de pensioenfondsen iets gaan doen.

[2:23:41] Dat is publiek geld wat ervoor zorgt dat privaat geld loskomt.

[2:23:45] Dat zit niet alleen in regelgeving.

[2:23:47] Ook al het onderzoek.

[2:23:48] De belangrijkste hefboom voor private R&D is publieke R&D.

[2:23:52] Dat heeft wel degelijk te maken met de budgetaire besluitvorming.

[2:23:55] Dus de minister zegt dat heeft niets met elkaar te maken.

[2:23:58] Dat is niet waar als we toch het goede gesprek willen voeren.

[2:24:01] Dus het gaat er wel degelijk om.

[2:24:03] Wat gaat het kabinet nou doen, ook in financiële zin?

[2:24:06] En alle voorbeelden van win-win tot dan... Al die dingen zijn ook financiële componenten.

[2:24:12] Ook om te zorgen dat die private financiering meer op gang komt.

[2:24:15] Dat dat risicodragend kapitaal ook daar meer beschikbaar komt.

[2:24:19] En ik zie de minister knikken.

[2:24:20] Dus dan verwacht ik ook dat dat een inzet is van deze minister... die dat belang ook moet behartigen binnen de ministerraad... richting de voorjaarsbesluitvorming.

[2:24:30] Dank, en daar kunt u van op aan, want dat is inderdaad mijn taak en dat doe ik ook.

[2:24:36] Maar het is wat anders of ik dat doe aan de tafel aan het Catshuis of dat ik dat hier doe.

[2:24:42] En ik heb aangegeven dat ik die zorgvuldigheid wel wil betrachten door niet hier die onderhandeling te starten.

[2:24:49] Dat wil ik graag doen aan de juiste tafel.

[2:24:52] En vandaar dat die brief in het derde kwartaal echt niets af doet aan de ambitie.

[2:24:58] Maar dat is ook in de zorgvuldigheid wel de juiste tijdsverloop.

[2:25:04] Meneer Thijssen, met een vraag.

[2:25:08] Ja, ik weet nu toch eigenlijk niet waar we aan toe zijn.

[0:00:00] 109 miljard maakt Frankrijk vrij.

[0:00:00] 200 miljard maakt de Europese Commissie vrij.

[0:00:00] 500 miljard maakt de Verenigde Staten vrij.

[2:25:18] Nederland bezuinigt.

[0:00:00] 3 miljard, 5 miljard, ik weet het niet precies.

[2:25:22] Maar wij bezuinigen, in plaats van dat we geld vrijmaken.

[2:25:25] De FME vraagt om 10 miljard om Nederland gaande te houden.

[2:25:28] Rotterdam luidt de noodklok.

[2:25:29] Dat er echt geld bij moet.

[2:25:32] En prima, ik ben het helemaal eens met de heer Sneller.

[2:25:36] Het is hartstikke goed dat de minister het zorgvuldig doet, het goed overweegt, met bedrijven kijkt, dan ook nog checkt bij anderen van, hé, kunnen we hier nou helemaal vanuit gaan?

[2:25:44] Dat is allemaal tot je dienst, dat is allemaal goed, maar er is gewoon zeker ook geld nodig.

[2:25:47] Want er is niemand meer in dit land die gelooft dat die 3% doelstelling gehaald gaat worden, als er niet geld van de overheid bijkomt.

[2:25:53] Dus die kaart moet nu op tafel gelegd worden door dit ministerie, bij de voorjaarsbesluitvorming, om te zorgen dat als in het derde kwartaal uw visie af heeft, er ook geld is om inderdaad die visie ook uit te voeren.

[2:26:07] En het antwoord van de minister is gewoon onduidelijk.

[2:26:11] Dus legt de minister van Economische Zaken nou een chip op tafel om te zorgen dat er bij de voorjaarsnota geld vrijkomt voor het verdienvermogen van Nederland, of niet?

[2:26:21] De minister.

[2:26:22] Dank u wel, voorzitter.

[2:26:24] Ik denk dat we ook dingen in die zin uit elkaar moeten houden... dat de gesprekken voor het budget van dit jaar... hebben natuurlijk met de miljoenennota gehad en gepresenteerd.

[2:26:34] Het is niet zo dat je elk kwartaal, ook niet bij de voorjaarsnota... een complete herziening gaat bespreken voor het budget van het lopende jaar.

[2:26:43] En als ik hier een ronkende tekst neerleg...

[2:26:47] dat we zoveel miljard extra willen gaan investeren, wat ik uiteraard best zou willen, dan betekent dat automatisch dat een collega-bewindspersoon dat zou moeten ophoesten.

[2:26:58] En we weten ook dat er op veel andere terreinen ook enorme uitdagingen zijn die we ook moeten bekostigen als kabinet.

[2:27:06] En vanuit die zorgvuldigheid om samen op te trekken en de juiste afweging te maken...

[2:27:13] is het antwoord dat ik net gegeven heb het enige juiste antwoord dat ik kan geven, voorzitter.

[2:27:19] Meneer Thijs.

[2:27:20] Ik waardeer dan de eerlijkheid van deze minister.

[2:27:23] Maar ik constateer ook dat als we wachten tot Q3, dat kan wel eens na Prinsjesdag zijn, dan moeten we misschien wel twee jaar wachten voordat er misschien geld is.

[2:27:31] Plasticrecyclebedrijven vallen nu om.

[2:27:33] Warmtepompbedrijven vallen nu om.

[2:27:36] Twee jaar tijd in de AI-ontwikkeling is een eeuwigheid.

[2:27:40] Dan hebben we de boot gemist.

[2:27:41] Daar zijn we gisteren voor gewaarschuwd door deze ondernemers.

[2:27:45] Dus ik heb eigenlijk geen vraag meer, want het is wel duidelijk wat de eerlijkheid van de minister heeft gezegd.

[2:27:50] Maar het is echt een gevaar voor deze economie.

[2:27:52] Het is echt een gevaar voor het verdienvermogen van Nederland.

[2:27:58] Ik zou daar graag nog een aanvullende opmerking over willen maken.

[2:28:03] Want het feit dat ik nu niet hier technologieën met bedragen en dat soort zaken noem... ...betekent niet dat er niets gebeurt.

[2:28:11] En dat betekent ook niet dat er geen geld vrijgemaakt wordt.

[2:28:15] Want u weet van mijn ambitie voor een eigen AI-faciliteit die we in Nederland zouden bouwen.

[2:28:21] Die is ook breed door uw Kamer gesteund.

[2:28:25] Dus het is een tegenstelling die wellicht onbedoeld gecreëerd wordt, die ik niet herken.

[2:28:35] Ja, dank u wel.

[2:28:37] Mevrouw van Dijk vroeg mij... Oh nee, die hebben we gehad, de NTS.

[2:28:40] Dat was de aanleiding van de interruptie.

[2:28:43] Even kijken, een aantal vragen ook van de heer Thijssen.

[2:28:49] Over chips, AI, Arnhem-Nijmegen.

[2:28:53] Nou, terechte vraag.

[2:28:56] In afstemming met OCMW, want de regio is met NXP steeds belangrijker... als pijler van de Nederlandse halfgeleider-ecosysteem.

[2:29:05] Momenteel wordt ook verkend hoe de samenwerking tussen de regio en Breenpoortregio kan worden versterkt.

[2:29:11] Regio Arnhem-Nijmegen is onderdeel van ingediende Breenpoort-LLO-plan in het kader van dat nationale versterkingsplan microchiptalent.

[2:29:23] Hiernaast lopen natuurlijk ook gesprekken met de Breempoort en Arnhem-Nijmegen om inzichtelijk te maken hoe Arnhem-Nijmegen ook via de initiële instroom van studenten een rol kan spelen in die opgave van Breempoort.

[2:29:36] En in de Tweede Kamerbrief samenwerken aan een high-tech maakindustrie van wereldniveau van 8 juni 2023 is de regio Almere omschreven als een mogelijke high-tech ecosysteem in wording.

[2:29:47] En in dat kader wordt momenteel door TNO in samenwerking met andere partijen, waaronder mijn eigen departement, gewerkt aan een businessplan voor een high-tech kennisinstituut.

[2:29:57] Dus afhankelijk van de uitkomsten van dat proces, inclusief de mate en commitment van de kennis- en onderwijsinstellingen en de bedrijven, ga ik natuurlijk kijken hoe dat past binnen het beleid.

[2:30:08] Heeft u een vraag van de heer Vermeer?

[2:30:11] Ja, dank u wel, voorzitter.

[2:30:13] Ik wil de minister bedanken voor deze antwoorden.

[2:30:16] Maar betekent dit ook dat er nog geld is vanuit het project Beethoven om, als die gesprekken tot iets leiden, om dan ook financiering te verstrekken vanuit het project Beethoven?

[2:30:29] Of is dat inmiddels allemaal te zaakjes weggegeven, dat geld?

[2:30:35] De minister.

[2:30:35] Daar kom ik zo nog op terug, als u het goed vindt.

[2:30:43] Dan de ene laatste vraag.

[2:30:46] De heer Vlag vroeg mij over de Amerikaanse tarieven op staal.

[2:30:52] Het kabinet deelt te zorgen over overcapaciteit op de mondiale staalmarkt.

[2:30:57] De komende weken zal Nederland ook met de andere lidstaten spreken over de mogelijke verlenging van de huidige vrijwaringsmaatregelen.

[2:31:05] Dit is ook conform de toezegging die tijdens het commissiedebat RBZ-handel op 12 november is gedaan aan het lid Ram.

[2:31:16] Mijn collega minister Klever van WHO gaat de Kamer ook daarover verder informeren.

[2:31:24] De heer Stoffer...

[2:31:27] Even kijken.

[2:31:28] Nee, de heer Vlag.

[2:31:31] Die vroeg hoe ik wil zorgen dat de voedseldivisie aan onderzoek en ontwikkeling in Wageningen behouden blijft.

[2:31:40] Het kabinet spreekt regelmatig met Unilever.

[2:31:43] Het zal u niet verbazen om onder andere zoveel mogelijk activiteiten en werkgelegenheid hier in Nederland zeker te stellen.

[2:31:49] En daarbij worden natuurlijk ook de voordelen, zoals ik in mijn inleiding ook benoemde, van het vestigingsklimaat, goed opgeleide beroepsbevolking, fiscale beleid en de internationale bereikbaarheid natuurlijk ook onderstreept.

[2:32:02] In de brief die ik vandaag heb ontvangen van Unilever benadrukt het bedrijf ook zijn inzet voor de nabije toekomst met betrekking tot zijn activiteit in Nederland, waaronder ook het hoofdkantoor van de voedseldivisie en onderzoek en ontwikkeling in Wageningen.

[2:32:18] En dan heb ik een laatste vraag van mevrouw Van Metelen, ook over Unilever.

[2:32:26] Voor bedrijven waaronder Unilever is onder meer een stabiel en voorspelbaar beleid, ook fiscaal beleid van toepassing, goede toegang tot de financiering en talent.

[2:32:36] Dat zijn belangrijke componenten van een sterk en stabiel vestigingsklimaat en concurrentievermogen.

[2:32:41] Het kabinet zet zich hiervoor in met de ambitie dat Nederland weer tot de top 5 van de meest concurrerende landen wereldwijd gaat behoren, zoals ook opgenomen in het regeerprogramma.

[2:32:52] En gepresenteerd in de miljoenennota.

[2:32:53] Dus het besluit van Unilever is een bevestiging van het belang hiervan.

[2:33:02] Blokje rand voorwaarden.

[2:33:05] Tweede blokje.

[2:33:07] Exact.

[2:33:07] Dank voorzitter voor de inleiding.

[2:33:11] Mevrouw Posma vroeg mij waar we terecht gekomen zijn qua regelgeving.

[2:33:15] Of ik kan...

[2:33:16] reflecteren op de benauwende regeldruk.

[2:33:21] Regelgeving is uiteraard waardevol, maar ook onmisbaar in onze maatschappij... ook voor het bedrijfsleven.

[2:33:26] Maar onnodige regeldruk is natuurlijk een van de grootste ergernissen.

[2:33:29] Daar hebben we uitgebreid ook over stilgestaan, ook gisteren.

[2:33:33] Met respect voor de belangrijke beleidsdoelstellingen... die met regelgeving worden nagestreefd... moeten regels natuurlijk werkbaar en passend zijn... zonder onnodige regeldruk.

[2:33:42] Ondernemers moeten dus minder druk zijn en ze moeten minder druk gaan ervaren van de regels die ze ongetwijfeld nog zullen tegenkomen.

[2:33:51] Daarom heb ik ook 9 december het actieprogramma Minder Druk met Regels gelanceerd.

[2:33:55] En dat biedt ook instrumenten waar alle departementen mee aan de slag kunnen om overbodige regeldruk te voorkomen.

[2:34:03] Dan blijf ik...

[2:34:06] bij mevrouw Posma als het gaat over regeldruk en KPIs.

[2:34:10] Want ik kan me voorstellen dat daar de vervolgvragen over zou gaan.

[2:34:15] Uiteraard deel ik de ambitie voor concrete vermindering van ervaren regeldruk.

[2:34:20] En hoewel onze ambities dus in dezelfde richting liggen... heb ik gisteren ook wel in de motie van de heer Kisteman... over de kwantitatieve reductiedoelstelling moeten ontraden.

[2:34:31] Omdat ik niet kan beloven dat er...

[2:34:34] welk percentage of 20% vanaf gaat.

[2:34:36] Omdat die toezegging ik niet in mijn eentje kan nakomen.

[2:34:40] Ik heb daarbij mijn collega bewindspersonen, Europese Unie, andere lidstaten en uw Kamer simpelweg voor nodig.

[2:34:46] Tegelijkertijd gaat het erom dat we de juiste regels voor de ondernemers afschaffen.

[2:34:53] En dat we meer waarde geven aan ondernemers...

[2:34:57] In hun ondernemen en niet aan het nakomen van actielijstjes.

[2:35:01] Uiteraard ben ik wel bereid om te inventariseren of en hoe we toch een kwantitatieve regeldruk reductie doelstelling voor ervaren regeldruk kunnen ontwikkelen voor de sectoren uit het MKB indicatorenbedrijf onderzoek.

[2:35:16] Hierover zou ik u in het derde kwartaal kunnen informeren.

[2:35:20] En daarnaast is de ministeriële stuurgroep, waar ik al samen met de collega-bewindspersonen mee bezig ben, al bezig met concrete reductiedossiers.

[2:35:32] Dit leidt tot een vraag van mevrouw Posma.

[2:35:34] Ja, dank voorzitter.

[2:35:36] De uitwerking is altijd het lastige.

[2:35:39] De devil is in de detail in dit geval.

[2:35:42] Is dit een toezegging die ik daarin vernemen in het antwoord?

[2:35:49] Mijn andere is...

[2:35:50] Deze minister heeft natuurlijk zelf ook een organisatie aangestuurd.

[2:35:54] En volgens mij is het zo dat je als je iets wil bereiken... je daar ook echt doelen voor hebt.

[2:35:59] En ik begrijp wel dat de minister aangeeft... ik kan hem niet concreet vastpinnen op 5%, want dat is lastig.

[2:36:07] Maar volgens mij heb ik deze minister eerder horen zeggen... ik wil echt werk maken van dit punt.

[2:36:11] Het is voor mij ook belangrijk.

[2:36:13] Dus kan de minister aangeven wat hij zelf dan ziet?

[2:36:16] Wanneer is hij tevreden?

[2:36:21] Dank.

[2:36:22] En dat klopt, die toezegging zit erin om dat te onderzoeken.

[2:36:27] Maar bij het stellen van doelen is het natuurlijk altijd essentieel dat je het ook waar kan maken.

[2:36:33] Dat het realistische doelen zijn.

[2:36:35] En dat het doelen zijn die binnen je invloedsfeer liggen.

[2:36:38] En deze complexiteit met wat ik schetste, de andere bewindspersonen, de Europese Unie, waar natuurlijk veel wet en regelgeving van komt, en uw eigen Kamer.

[2:36:50] Dat zijn zaken waar we natuurlijk geen invloed of beperkte invloed op kunnen hebben, waardoor je dus ook niets kunt beloven.

[2:36:57] Dus vandaar de toezegging om dat verder te onderzoeken, want uiteraard wil ik dat ook.

[2:37:01] Hoe concreter, hoe beter.

[2:37:03] En dat is ook mijn inzet.

[2:37:06] Dus ik denk dat dat eigenlijk tegemoet komt aan de...

[2:37:08] Vraag van mevrouw Posme.

[2:37:11] Dat leidt tot een vraag van mevrouw Van Meek.

[2:37:14] Misschien niet zozeer een vraag, maar mag ik de minister misschien helpen daarin?

[2:37:20] Want ik had natuurlijk vorige week in het debat zo'n stapel op mijn bureau liggen... met allerlei actieagenda's waar hele concrete regeldruk in staat beschreven... met eventuele oplossingen hoe het anders kan of hoe het verdwijnen kan.

[2:37:35] Die wil ik ook wel aan u geven.

[2:37:38] Dat we die stapel eens doorakken.

[2:37:40] En dat we dan eens gaan kijken.

[2:37:41] Dan hebben we heel concreet.

[2:37:42] Dat kan misschien wel weg.

[2:37:43] Of het kan anders.

[2:37:53] Minister.

[2:37:54] Met plezier.

[2:37:54] Dank u wel aan lid Van Metelen.

[2:37:57] Dan blijf ik bij mevrouw Van Metelen over de vraag over de verkenner en ondernemersstop.

[2:38:03] Of de verkenner gaat samenwerken met de actieagenda regeldruk en de MKB financieringsgezant.

[2:38:09] De verkenner van de ondernemersstop werkt inderdaad aan het pakt van het ondernemersklimaat...

[2:38:14] gaan kijken naar regeldruk en financiering.

[2:38:17] De Verkenner is nu nog in gesprek met de ondernemers en dat wil ik wel afwachten.

[2:38:22] Maar uiteraard is waar dat samen kan komen, is dat uiteraard een mooie win.

[2:38:29] De heer Thijs had het over biotech, in aanleiding van State of Dutch Tech.

[2:38:34] Voor de biotechnologie richt het kabinet zich nadrukkelijk op de toekomstbestendige regelgeving.

[2:38:39] In samenwerking met andere partijen, zoals de Europese lidstaten en de betrokken Nederlandse ministeries, ben ik bereid om te kijken wat de mogelijkheden zijn in Europese en nationale wetten en regelgeving op het gebied van biotechnologie.

[2:38:50] Dus ik kijk hier ook natuurlijk vanuit het actieprogramma Minder Druk Met Regels naar.

[2:38:55] En verder heb ik eerder al toegezegd te willen onderzoeken welke rol de regulatory sandboxes kunnen spelen in het opschalen van de NTS-technologie.

[2:39:04] De Biomolecular and Cell Technologies, dat is de motie dat ze.

[2:39:09] Dus daar kom ik ook op terug in de NTS-voortgangsbrief in het derde kwartaal.

[2:39:16] Dan vroeg mevrouw Posma over ondernemers dat die zich moeten indekken... en het juridische verhaal.

[2:39:24] Nou, dat zie ik inderdaad ook.

[2:39:26] Ik zie ook de rechtszaken, zoals ook vandaag in het FD... het bericht dat de milieuorganisatie Greenpeace de aanval opent op Loins en Loef.

[2:39:33] Maar in welke mate dit een trend is, kan ik eigenlijk nog niet zeggen.

[2:39:37] Dergelijke rechtszaken worden...

[2:39:38] ...naar mijn idee niet veroorzaakt door angelsactische model... ...waar belangen van aandeelhouders voorop worden gesteld... ...maar is meer een maatschappelijke ontwikkeling... ...waar partijen hun gelijk willen afdwingen via de rechter... ...in plaats van met elkaar in overleg te gaan.

[2:39:50] Want ik zie het veel breder niet alleen bij bedrijven gebeuren.

[2:39:54] Ik ben zelf meer voorstander van overleg tussen alle stakeholders, om te kijken hoe je verschillende belangen kunt afwegen, in plaats van naar de rechter te stappen.

[2:40:03] Want volgens mij kom je daar veel verder mee.

[2:40:04] En als Nederland, als polderland, hebben we daar natuurlijk ook wel een rijke historie in.

[2:40:10] Maar we moeten natuurlijk ook blij zijn dat in Nederland gewoon de toegang tot de rechter open staat voor alle belanghebbenden.

[2:40:15] En daar wil ik natuurlijk nooit in treden.

[2:40:20] De heer Vlag vroeg mij of wij ons gaan voegen bij Frankrijk en Duitsland over de versimpeling van de CSDD en de CSRD.

[2:40:33] Als onderdeel van het omnibusvoorstel waar de SGP op doelt worden deze inderdaad genoemd.

[2:40:41] Echter de verantwoordelijke bevindspersonen zijn minister Klever van BAO voor de CS Triple D. Minister Heijnen van Financiën en de staatssecretaris voor rechtsbescherming voor de CS RD.

[2:40:54] En minister Heijnen voor de taxonomie.

[2:40:58] Dus dat lijkt me goed om het bij de betreffende bevindspersoon ook te agenderen.

[2:41:07] Mevrouw Van Dijk, ik kan het nu even niet meer vinden.

[2:41:10] Ja, mevrouw Van Dijk, dit is mijn laatste.

[2:41:12] Nee, maar goed, met dit onderwerp horen we natuurlijk heel veel terug.

[2:41:15] Die rapportage, druk, ja, we vinden het echt wel belangrijk dat we het inzichtelijk maken.

[2:41:19] Maar we weten ook allemaal uitdagingen.

[2:41:22] Zou het mogelijk zijn om die bewindspersonen te vragen om hier toch even een gezamenlijke brief over naar de Kamer te schrijven?

[2:41:27] Hoe we daarmee om willen gaan?

[2:41:28] Want ik had het zojuist bijvoorbeeld over die middenbedrijven.

[2:41:30] Hier is het echt wel een stevige worsteling.

[2:41:34] De minister.

[2:41:37] Dank.

[2:41:37] Uiteraard, en dat wil ik doen... en die wil ik uiteraard doorgeleiden... daar zou ik wel dan het verzoek willen doen aan lid Van Dijk... of het goed is om dat te doen nadat het omnibusvoorstel ook geleverd is.

[2:41:53] Want daar zullen de winstpersonen ook op willen wachten... totdat de commissie dat ook echt gepresenteerd heeft...

[2:42:01] En anders hebben we misschien een brief toegezegd waar u toch net geen antwoord krijgt op uw vraag.

[2:42:06] Vandaar misschien in de timing, als het voorbehoud mag maken, dat ik er even geen deadline aan hang.

[2:42:10] Maar dan wil ik die toezegging met plezier doen.

[2:42:16] Geen deadline, dan ben ik wel heel erg toeschietelijk natuurlijk.

[2:42:19] Dan zou ik misschien willen afspreken op het moment dat die duidelijkheid er is, dat er dan binnen een paar weken in ieder geval duidelijkheid komt richting de Kamer.

[2:42:29] Is dit voldoende helder?

[2:42:30] Ik kijk even naar onze administratie.

[2:42:33] Nee, kunnen we iets een maand na verschijnen van... Ja, als we een maand na verschijnen van de omnibusvoorstel van de commissie... want dat moet er natuurlijk ook geduid en geapprecieerd worden... dan is dat denk ik een maand al heel ambitieus.

[2:42:53] Mevrouw Martens.

[2:42:55] Wat deze minister nu schetst... is denk ik heel mooi als je de woordvoerder industriebeleid bent.

[2:42:59] Het gaat eigenlijk altijd over andere portefeuilles en andere collega's.

[2:43:03] Volgens mij heeft deze minister daar in deze natuurlijk ook last van.

[2:43:08] Maar op het moment dat wij krachtig het vraagstuk regeldruk willen aanpakken... en de minister schetst welke wet en regelgeving bij welke minister ligt... wordt het natuurlijk wel lastig.

[2:43:16] Dus in navolging op de vragen van mevrouw Van Dijk... misschien kunnen we daar iets aan toevoegen dat er misschien vanuit ook...

[2:43:21] U en al de collega's, vierde voorzitter van de minister.

[2:43:25] Dan toch wel duidelijkheid komt wie owner wordt over deze regels.

[2:43:28] Want als wij dit willen aanpakken.

[2:43:29] Dan moet het ene debat bij de minister van Financiën zijn.

[2:43:32] En het volgende debat bij KGG.

[2:43:34] Dan schiet het niet op.

[2:43:35] Dus misschien zou dit daaraan toegevoegd kunnen worden.

[2:43:43] Dank.

[2:43:43] Ik heb de onderverdeling net uitgesplitst.

[2:43:47] Het is niet aan mij om iemand aan te wijzen die namens een andere bewindspersoon op een gebied die het hem of haar betreft te antwoorden.

[2:43:57] Die rol past mij niet om te doen.

[2:43:59] Wat ik uiteraard wel kan meenemen is de zorg die schetst.

[2:44:01] Want in meerdere debatten hebben we die zorg voorbij horen komen van we moeten iedere keer ergens anders zijn.

[2:44:07] Dus die frustratie snap ik.

[2:44:09] Dus ik wil die zorgen absoluut meenemen om te zeggen, het liefst via één persoon.

[2:44:14] Alleen ik kan dat uiteraard niet toezeggen.

[2:44:18] Vervolgt u me toch?

[2:44:21] Dank u wel.

[2:44:22] Dan vervolg ik met een aantal vragen van onder andere heer Thijs en mevrouw Martens over medewerkersparticipatie.

[2:44:30] Een heel actueel en terecht punt, want talent is een van de belangrijkste factoren voor die succesvolle start-ups.

[2:44:35] Talent dat in die start-up wil werken wil graag meedelen in de groei van die via medewerkersparticipatie.

[2:44:45] En groei in dat bedrijf.

[2:44:46] En daarna zorgt het ook voor meer succes.

[2:44:49] En dat ze kunnen profiteren van de opbrengsten.

[2:44:51] En dat ze die weer terug kunnen investeren in het ecosysteem.

[2:44:54] Daarmee is medewerkersparticipatie in potentie een belangrijke versterking van het start-up ecosysteem.

[2:44:58] En dit kwam dus gisteren ook weer.

[2:45:01] terug tijdens de State of Dutch Tech.

[2:45:05] Nederland loopt qua belastingheffing echter uit de pas met veel andere start-up landen.

[2:45:09] Blijkt dus uit recent onderzoek dat voor de kerst met uw kamer is gedeeld.

[2:45:12] En daarom onderzoek ik ook samen met de minister van Financiën... een fiscale regeling voor start-ups om de Nederlandse concurrentiepositie op dit punt ook...

[2:45:20] te verbeteren.

[2:45:21] We werken momenteel aan de uitwerking hiervan, mede conform de motie van EIC.

[2:45:25] En de Kamer wordt voor 1 juli geïnformeerd over de uitvoering van de motie en de onderzoeken van de fiscale regelgeving voor medewerkersparticipatie.

[2:45:38] De heer Sneller vroeg mij, in aanleiding van de meta-evaluatie en het risico-kapitaal-instrumentarium, over de effecten.

[2:45:48] En of dat alleen kan voorkomen dat door overheidsingrepen niet lastenverlaging plaats kan vinden en hoe ik daarnaar kijk.

[2:45:57] Het klopt en de meta-evaluatie was daar ook duidelijk over.

[2:46:00] Het huidige overheidsinstrumentarium is doelmatig en doeltreffend.

[2:46:04] En ik zet dit overheidsingrijpen daarom ook graag voort.

[2:46:08] De investeringsregelingen zijn overigens met vijf jaar verlengd.

[2:46:11] En daarnaast is er voor InvestNL aanvullend 900 miljoen euro ook beschikbaar.

[2:46:18] De volgende vraag is van mevrouw Van Dijk over de positieve versterking van InvestNL.

[2:46:25] Ik ben samen met InvestNL en de Nederlandse Vereniging van de Participatiemaatschappijen in gesprek met institutionele beleggers, waaronder pensioenfondsen, om belemmeringen in kaart te brengen om op grotere schaal te investeren in durfkapitaal.

[2:46:39] Uit die gesprekken onder andere is ook naar voren gekomen dat pensioenfondsen steeds meer investeren in innovatief MKB.

[2:46:45] Bijvoorbeeld in private fondsen, zoals bijvoorbeeld nog 600 miljoen euro in de innovation industries.

[2:46:51] En een bijdrage aan Deep Tech XL met 110 miljoen.

[2:46:55] En dat draagt natuurlijk ook bij aan die 3% doelstelling.

[2:47:00] Uiteraard zijn er ook nog belemmeringen, zoals kleine schaal en gebrek aan bewezen resultaten.

[2:47:05] Dus een track record waar je op terug kan vallen.

[2:47:07] En een relatief hoog risico.

[2:47:08] En op basis hiervan continueren we de gesprekken om te kijken hoe we belemmeringen ook eventueel weg kunnen nemen.

[2:47:18] De heer Sneller vroeg mij over het ecosysteem, ook over start-ups en scale-ups.

[2:47:22] En het groeivermogen aan de kapitaalkant.

[2:47:25] Onder andere InvestNL en de ROMS en de financiële regeling vanuit de RVO vormen een ecosysteem voor de start-ups en scale-ups.

[2:47:34] Om dit succesvoller te maken hebben we, zoals eerder genoemd, 900 miljoen aan extra middelen voor InvestNL vrijgemaakt voor de doorgroei.

[2:47:41] Mijn ministerie is momenteel bezig met het uitwerken van een blended finance instrument samen met InvestNL.

[2:47:47] En daarnaast zijn we met de pensioenfondsen, waar ik eerder aan refereerde in gesprek,

[2:47:52] Om die belemmeringen weg te halen.

[2:47:53] En het mandaat van InvestNL is breed opgezet.

[2:47:56] Dus zij kunnen op die manier al wel voldoen aan dat normrendement.

[2:48:03] Normrendement.

[2:48:04] Mevrouw van Dijk vroeg mij wat de status is van de motie van Dijk-Dassen... over de verkenning van de integratie van de risicokapitaalinstrumentarium.

[2:48:14] Ik begrijp goed dat de motie voortkomt uit de wens... om meer te doen op het gebied van investeringen in transities en innovatie.

[2:48:22] Maar de vraag is of het bundelen van instrumenten ook meer kapitaal kan ontlokken.

[2:48:26] Mijn collega van Financiën heeft aangegeven... het huidige integratieonderzoek niet open te breken...

[2:48:31] En de Kamer wordt hierover voor de zomer nog geïnformeerd.

[2:48:35] Dus na afronding van het bestaande onderzoek zal ook gekeken worden naar de wenselijkheid van de integratie van andere financieringsinstrumenten.

[2:48:43] Ik denk ook dat dat verstandig is.

[2:48:47] Mevrouw Martens en Van Dijk vroegen mij, naar aanleiding van Techlieb, over fiscale regelingen voor investeringen.

[2:48:54] Ik vind uiteraard ook belangrijk dat er voldoende geïnvesteerd wordt, ook door business angels.

[2:49:00] En daarom laat ik na aanleiding van de moties de Jong een onderzoek uitvoeren naar de fiscale regeling om te investeren in bedrijven.

[2:49:07] Hier wordt ook gekeken naar de Belgische win-win lening uiteraard.

[2:49:11] Als voorbeeld en dat onderzoek stuur ik naar verwachting ook dit kwartaal nog naar uw kamer.

[2:49:17] In de appreciatie van het onderzoek zal ik een dergelijke fiscale regeling ook bezien.

[2:49:21] In relatie tot de alternatieven zoals ook eerder gezegd de grantstelling of een seed business angel regeling.

[2:49:30] Mevrouw Van Metelen vroeg mij ook over durfkapitaalregelingen.

[2:49:33] Nou, die regelingen zijn in hun huidige vorm uitgebreid geëvalueerd.

[2:49:37] Zowel individueel als in de meta-evaluatie.

[2:49:40] En hieruit is gebleken dat ze doelmatig en doeltreffend zijn.

[2:49:43] En ook in de uitvoering zijn de regelingen goed beoordeeld.

[2:49:46] Dus dat is heel positief.

[2:49:48] En het komende jaar ga ik aan de slag met de aanbevelingen uit de evaluaties.

[2:49:52] En het eventueel bundelen van regelingen neem ik daar ook in mee.

[2:49:57] De heer Vlag vroeg mij over zelfstandigen en de echte ZZP'ers, dat ze de gevolgen ervaren van handhaving.

[2:50:07] Ik zet mijn hart in voor het belang en de waarde van alle ondernemers in Nederland, dus ook voor de zelfstandige ondernemers.

[2:50:13] Het kabinet streeft er naar een balans op de arbeidsmarkt te herstellen en de regels rondom het werken als zelfstandige met zelfstandige toekomstbestendigen te maken.

[2:50:22] Dus ik zet me hier volledig voor in en ik herken ook de noodzaak om schijnzelfstandigheid aan te pakken, terwijl het ook van groot belang blijft voldoende ruimte te bieden voor zelfstandig ondernemerschap.

[2:50:32] De signalen die hierover worden aangedragen, die neem ik serieus en die bespreek ik ook uiteraard bij mijn collega bewindspersonen.

[2:50:39] Het is cruciaal dat we die ontwikkeling op de markt nou lettend volgen en de gevolgen voor zowel werkgevers als de zelfstandig ondernemer goed in kaart brengen, zodat er wel overwogen keuzes gemaakt kunnen worden.

[2:50:51] Even kijken, mevrouw Martens, Amerika vroeg me over de strategische locaties maakindustrie.

[2:50:56] In de voortgangsbrief ruimte voor economie en in mijn brief over de uitkomsten van de eerste bestuurlijke werkconferentie ruimte voor economie als reactie op emotie heb ik mijn aanpak geschetst om meer ruimte voor de maakindustrie te borgen.

[2:51:10] Voor de zomer kom ik met een visie op de ruimtelijke en economische structuur van Nederland.

[2:51:15] En in die visie zal ik ook concrete voorstellen doen voor instrumentering.

[2:51:18] Bijvoorbeeld voor het beschermen van bedrijventerreinen met hoge milieucontouren en kade- en watergebonden bedrijventerreinen.

[2:51:26] Dit zijn de bedrijventerreinen waar de maakindustrie vooral op is gevestigd.

[2:51:30] En die visie zal eveneens de economische bouwsteen zijn voor de nood en ruimte.

[2:51:36] Een vraag op dit punt van mevrouw Maarten.

[2:51:38] Ja, dank, voorzitter.

[2:51:40] En ontzettend fijn en goed om te horen dat de minister dit vraagstuk zo serieus neemt.

[2:51:43] Ik heb een aanvullende vraag.

[2:51:45] Je merkt dat hier het vraagstuk lokaal, regionaal, landelijk speelt.

[2:51:49] En wie welke bevoegdheid heeft en uiteindelijk waarover gaat.

[2:51:52] Is dat ook een aspect?

[2:51:53] Wat wordt meegenomen in deze brief?

[2:51:57] Ja, dank u voorzitter.

[2:51:58] Ja, absoluut.

[2:51:58] En dat is een terechte aanvulling.

[2:52:00] Dat wordt zeker gedaan, ook met diverse regietafels.

[2:52:04] En ook als we kijken naar de shipdog-casus, is dat denk ik ook een mooi voorbeeld van hoe overheden in alle niveaus samenwerken in dat dossier.

[2:52:16] Dan blijf ik bij mevrouw Martens Amerika over de campus Almere.

[2:52:22] En ook de heer Vermeer heeft het over de aandacht voor Almere en Flevoland gehad.

[2:52:27] En de campus, de te bouwen campus.

[2:52:30] Mijn ministerie is betrokken bij het verder versterken van de high-tech ecosysteem in Almere.

[2:52:36] In dat kader wordt dus ook op dit moment een nadere verkenning uitgevoerd... door het opstellen van het businessplan voor het kennisinstituut, de IAMM.

[2:52:46] Met Almere als beoogde locatie.

[2:52:48] TNO heeft hierin het voortouw genomen en het businessplan wordt opgesteld in samenwerking met meerdere partijen.

[2:52:53] Waaronder mijn ministerie, maar ook de Universiteit Twente, Technische Universiteit Eindhoven en meerdere bedrijven zoals ASM International.

[2:53:02] Dat er pas over één of twee gesprekken tussen mijn departementen en de regio zijn geweest, herken ik overigens niet.

[2:53:08] Ik heb zelf wel zelf meerdere gesprekken gehad, maar ook op ambtelijk niveau zijn die gesprekken intensief.

[2:53:14] Dat businessplan wordt half mei afgerond en afhankelijk van de uitkomst, inclusief de mate van commitment ook van die kennis- en onderwijsinstellingen en de bedrijven, zal ik me samen met de collega...

[2:53:25] bewindspersonen beraden op mogelijke vervolgstappen, waaronder het onderzoek van de financieringsopties.

[2:53:31] Hierbij is ook co-financiering door regionale en lokale overheden en ook de bedrijven een belangrijke overweging.

[2:53:37] Hiermee geven we dan ook invulling aan de Tweede Kamerbrief uit juni 2023 over samenwerken aan een high-tech maakindustrie van wereldniveau, waarin Almere is omschreven als een mogelijke high-tech regio in wording.

[2:53:53] Mevrouw Van Metelen vroeg me voor de Beta Universiteit Groningen... 30 miljoen van de dingen, maar dat was hier veel meer, excuus.

[2:54:05] Het klopt, er is 30 miljoen gereserveerd... vanuit de 450 miljoen van het Nationaal Versterkingsplan microchiptalent.

[2:54:12] Uitgangspunt is dat dat talent wordt opgeleid... dat dat ook aan de slag gaat in de microchipindustrie...

[2:54:18] En afgestudeerden gaan doorgaans werken waar ze zijn afgestudeerd.

[2:54:22] En dat is het criterium voor de verdeling van de middelen geweest op dat moment.

[2:54:27] Daarom is er relatief weinig voor Groningen beschikbaar.

[2:54:30] Groningstalent gaat niet snel aan de slag in Twente of de Breempoort in de microchipindustrie, waar die industrie ook te vinden is.

[2:54:37] Dat is de afweging geweest.

[2:54:41] Dan blijft het bij de heer Vermeer over een update over het nationaal programma Vitale Regio's.

[2:54:46] Dank voor de vraag, een belangrijke vraag.

[2:54:48] In een eerder debat hebben we gereageerd op de motie van lid Vermeer over de krimpregio's en de langjarige economische impuls die daarvoor nodig is.

[2:54:58] Aangegeven hebben we ervoor te zorgen dat die regionale economie ook nadrukkelijk wordt meegenomen... ...in de toekomstagenda's van de regio's die achterblijven qua brede welvaart.

[2:55:08] En die regio's bevinden zich aan de grenzen van het land.

[2:55:12] Die toekomstagenda's worden in het kader van elke regio-telt opgesteld.

[2:55:15] En binnen het kabinet is de coördinatie voor elke regio-telt...

[2:55:18] belegd bij de minister van BZK.

[2:55:20] En daarom aan de heer Vermeer toegezegd... dat dit onder de aandacht ook van mijn collega van BZK... dat ik dat zal brengen uiteraard.

[2:55:31] in de brief over de voortgang van elke regio telt... is voor het kerstreces ook de motie benoemd.

[2:55:38] En de brief kondigt in de regionale toekomstagenda... voor de achterblijvende regio's aan... waarin ook de regionale economie als component wordt meegenomen.

[2:55:46] En daarmee heb ik ook invulling gegeven aan de motie.

[2:55:51] De heer Vlag vroeg mij of ik bereid ben de uitvoering te vergroten van het bedrijf terrein en de impuls te geven aan de pilot.

[2:56:00] Ja, is de korte antwoord erop.

[2:56:01] Eigenlijk staat alles al in de startblokken, voorzitter, om in ieder geval drie van de twaalf pilots, dus één per provincie, in het najaar te starten.

[2:56:08] Dus ik heb het samen met de decentrale overheden gedaan.

[2:56:11] in regeling van voorbereidingen verwerkt.

[2:56:14] En eind maart ligt er in de ministerraad besluitvorming voor... om een uitzondering voor een SPUC te verkrijgen.

[2:56:21] En dit vanwege de verplichte koopfinanciering... en de benodigde monitoring en verantwoording.

[2:56:29] De heer Thijssen vroeg mij een terechte vraag over de stikstofproblematiek en hoe ik in de commissie zit.

[2:56:36] In de ministeriële commissie kijken we op vier verschillende sporen om Nederland weer van het stikstofslot te halen.

[2:56:43] Verduurzamen van bedrijven is en blijft een groot aandachtspunt.

[2:56:46] En ook de mogelijkheid om energieinfrastructuur aan te leggen staat in de commissie op de agenda.

[2:56:52] En juist omdat deze onderwerpen ook bijdragen aan het reduceren van de stikstofuitstoot in de industrie.

[2:56:58] In de commissie kijken we naar welke mogelijkheden we nu kunnen inzetten voor het vergunnen en hoe we tot natuurherstel kunnen komen.

[2:57:05] En daarnaast brengen we ook de impact van de uitspraken van de Raad van State in beeld en wat we in Europa kunnen en willen bereiken.

[2:57:11] Eind deze week wordt de Tweede Kamer geïnformeerd over de stand van zaken van de ministeriële commissie.

[2:57:16] Dan komen we daar weer uitgebreid op terug.

[2:57:19] Mevrouw Martens-Amerika vroeg me over stroom voor de haven in Rotterdam.

[2:57:25] Dat het als botternik ook benoemd wordt.

[2:57:28] Actueel het recht en of we contact hebben voor een integraal plan.

[2:57:33] Of we dat snel kunnen verwachten.

[2:57:35] Voor het oplossen van het probleem rond netcongestie en het elektriciteitsnet in Rotterdam en de rest van Nederland.

[2:57:42] Want het speelt natuurlijk vooral...

[2:57:43] In meerdere regio is de minister van KGG in de lead.

[2:57:48] En inderdaad heeft de minister van KGG goed contact ook met de regio.

[2:57:53] En ze is goed op de hoogte van de problematiek in de haven op dat gebied.

[2:57:57] En we hebben daar ook regelmatig contact over.

[2:57:59] En er zijn ook een reeks uitbreidingen van de elektriciteitsinfrastructuur gepland om de problemen op te lossen.

[2:58:05] Er is geen garantie dat het opgelost wordt, maar er is wel werk in de uitvoering.

[2:58:09] En de belangrijkste uitbreidingen zijn dan ook opgenomen in de meerjarenprogramma Infrastructuur, Energie en Klimaat, waarmee de minister van KGG van nationaal belang heeft aangeduid.

[2:58:21] Een vraag van mevrouw Martens op de minister.

[2:58:23] Mevrouw Martens.

[2:58:24] Dank u wel, voorzitter.

[2:58:25] Ja, ook eigenlijk hier een vraag in dezelfde lijn als mijn vorige vraag.

[2:58:30] Ik snap heel goed dat de minister van KGG in de lead is als het gaat over toegang tot het stroomnet.

[2:58:35] Maar deze minister is volgens mij wel verantwoordelijk voor de...

[2:58:40] bedrijvigheid in de haven en de haven an sich.

[2:58:43] Dus hoe gaan wij zorgen dat wij dit soort grote economische vraagstukken toch wel integraal, al dan niet, het maakt mij niet uit, he, vierde voorzitter, of we dat aan deze tafel doen of bij KGG, maar het vraagstuk haven an sich, en daarom snapt de VVD de vraag om een Beethoven 2.0 heel goed, is een integrale aanpak.

[2:59:02] En misschien kan de minister, want ik merk dat ze eigenlijk de rode draad door wat we hier vandaag bespreken, waar gaan wij wel over, waar gaan wij niet over, kan de minister daar dan misschien zijn visie opdelen, zonder te praten voor andere ministers, van hoe gaan wij dan toch integraal de haven helpen, in plaats van wij gaan hier over de belasting en een andere commissie over het stroomnet.

[2:59:22] De minister.

[2:59:23] Dank, voorzitter.

[2:59:25] Het laatste wat ik wil is uw Kamer het idee geven dat we iets proberen af te schuiven.

[2:59:31] Maar ik zie dat dat niet zo ervaren wordt.

[2:59:34] De minister van KG is in de lead en die is heel actief met onder andere dit dossier.

[2:59:40] Niet alleen met dit dossier.

[2:59:42] En voor de haven is natuurlijk ook de minister van INW betrokken om het nog complexer te maken.

[2:59:48] Zij doet dat heel voortvarend, maar heeft natuurlijk ook met de beperkingen te maken die er zijn...

[2:59:53] Omdat ze natuurlijk ook afhankelijk is van de providers van elektriciteit.

[2:59:59] En daar zijn heel veel gesprekken over, ook met Tennet.

[3:00:04] Dus zij voert dat dossier, zij betrekt de betroffen bewindspersonen daarbij.

[3:00:10] En vanuit onze eigen verantwoordelijkheden houden wij zicht op de voortgang...

[3:00:15] Dus het is niet zo, omdat minister Hermans in de lead is, dat wij het dan uit onze handen laten vallen.

[3:00:21] Wij moedigen de minister aan als het nodig is.

[3:00:26] En de minister betrekt ons waar het ook kan.

[3:00:30] Die samenwerking gaat heel intensief, want het is een heel belangrijk dossier.

[3:00:33] Ik spreek haar, zoals u weet, we delen het ministeriële gebouw.

[3:00:38] Ik kom haar bijna dagelijks tegen.

[3:00:39] Dus dat contact is ook op die manier heel intensief.

[3:00:43] En er wordt vanuit meerdere disciplines, ook vanuit INW, weet ik dat dit goed gevolgd wordt en dat het ook belangrijk gevonden wordt.

[3:00:52] Dank.

[3:00:53] Dan ben ik aangekomen bij de vraag van de heer Vlag over elektriciteitskosten en het gelijk speelveld.

[3:01:03] Momenteel wordt, mee de nalening van de zorgen over de gevolgen van de hoge kosten van het elektriciteitsnet op de concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven, het zogenaamde IBO uitgevoerd.

[3:01:16] En dit onderzoek wordt dan begin maart 2025 ook afgerond.

[3:01:22] In dit onderzoek wordt onder meer gekeken naar de mogelijkheden om de elektriciteitsnetten anders te bekostigen dan nu het geval is.

[3:01:28] Om ook bij te dragen aan ons concurrentievermogen en de betaalbaarheid.

[3:01:33] binnen acht weken met een appreciatie van het onderzoek komen.

[3:01:36] En ik ben uiteraard nauw betrokken bij die appreciatie.

[3:01:39] Die wordt gecoördineerd door de minister van KGG.

[3:01:42] En aan de hand van de uitkomsten van het IBO zal het kabinet dan ook een besluit nemen... over de verlenging van bijvoorbeeld de IKC-regeling.

[3:01:51] De heer Thijssen vroeg me over groen verdienvermogen.

[3:01:55] Het kabinet houdt vast aan de bestaande doelen voor klimaat en energie.

[3:01:58] Het kabinet zet daarom voor dit voorjaar in op uitvoering van de reeds afgesproken maatregelen.

[3:02:04] Versnellen van de uitvoering door de randvoorwaarden op orde te stellen.

[3:02:06] Waaronder voldoende geschookt personeel, maar ook netcongestie en nettarieven.

[3:02:11] Belemmeringen in de uitvoering weg te nemen, zoals lange doorlooptijden van energieprojecten.

[3:02:17] Alternatief bereik beleid om onze doelen in beeld te brengen.

[3:02:20] Dus de minister van KGG is met de sectorministers aan het kijken wat er in elke sector nog mogelijk is.

[3:02:26] Investering in klimaat en energie biedt onze economie concurrentiekracht en groene groei.

[3:02:31] Nieuwe banen, schaalvoordelen en nieuwe technologieën.

[3:02:33] Dus vandaar dat het ook de grote prioriteit van ons allemaal heeft.

[3:02:39] Aanpak wil het kabinet in de klimaat- en energiedoelen weer binnen Rijk brengen.

[3:02:45] Het alternatief beleid wordt dan ook bij de voorjaarsnota gepresenteerd.

[3:02:53] Dan heb ik nog een laatste vraag van de heer Thijssen van dit blokje over de deindustrialisatie van Nederland.

[3:03:01] Ook met betrekking tot fossiele brandstoffen.

[3:03:05] Conform het rapport van het RAGI gaan verduurzaming en concurrentievermogen hand in hand.

[3:03:11] Het is noodzakelijk om in te zetten op de groene marktcreatie op Europees niveau, door enerzijds duurzaamheidseisen aan de producten te stellen en anderzijds marktoegang tot de Europese interne markt van groene bedrijven te stimuleren.

[3:03:23] En de minister van KGG zal in dit kader van de Clean Industrial Deal als Nederlands speerpunt naar voren brengen in Brussel.

[3:03:30] Dus voor welke sectoren dit specifiek van toepassing was, want dat was ook de vraag, dat moet nog nader uitgezocht worden.

[3:03:42] Het mapje AI.

[3:03:44] Het mapje AI, voorzitter.

[3:03:46] De heer Thijssen vroeg mij over de AI-miljarden investeringen wereldwijd en wat wij gaan doen vanuit Nederland.

[3:03:53] Nou, de Verenigde Staten lopen mondiaal voor op de ontwikkelingen zoals bekend en veel innovatie vindt ook buiten de EU plaats.

[3:04:00] Voor de concurrentiekracht is het belangrijk om ook in de EU en in Nederland meer te investeren in eigen investeringen.

[3:04:05] AI-capaciteit, daar refereerde ik eerder ook aan.

[3:04:08] Een voorbeeld is de aankondiging van de commissie deze week... om te komen tot publiek-private investeringen van 200 miljard euro.

[3:04:15] We kunnen in Nederland profiteren van die Europese programma's... waar Nederlandse bedrijven en wetenschappers ook op inschrijven... en via investeringsfondsen.

[3:04:23] In Nederland zetten we ook in op een meerjarig publiek-private investeringsprogramma's voor een sterke AI-basis op het gebied van kennis, innovatie en talent.

[3:04:32] Zoals het investeringsprogramma AI-Net van het Nationaal Groeifonds, het waarde van 200 miljoen.

[3:04:37] Daarnaast wordt AI-innovatie bij bedrijven gestimuleerd via generieke instrumenten zoals bijvoorbeeld via de BBSO of de MKB Innovatie Stimulering Regio en Topsectorenregeling.

[3:04:50] Uiteraard, tot slot, daar hebben we ook net over gehad, zet ik mezelf in voor een eigen AI-faciliteit om die in Nederland te realiseren.

[3:04:58] Omdat die essentieel zal zijn voor onze toekomstige welvaart.

[3:05:03] Mevrouw Martens Amerika vroeg mij over AI en de maakindustrie... en de grote rol van de toekomst.

[3:05:10] Daar heb ik net al even op gereflecteerd.

[3:05:14] Wat we zien is dat in Amerika grote bedrijven inzetten op de SMR's... ter ondersteuning van hun infrastructuur.

[3:05:22] Gezien de grote energievraag en de datacenters... is die combinatie met de SMR's ook heel begrijpelijk...

[3:05:31] Maar daarnaast zijn er natuurlijk ook gewoon nog andere toepassingen.

[3:05:33] Dus het is ook van belang dat organisaties en bedrijven de vrijheid hebben om zelf de meest geschikte technologie te kiezen, afgestemd op de behoeften en de vereisten van de ontwikkelingen en het gebruik.

[3:05:44] De minister van KGG komt halverwege dit jaar met een brief over de visie op de SMR's, waarin de mogelijkheden met de AI ook aan bod komen.

[3:05:55] De laatste vraag op dit vlak van mevrouw Martens-Amerika over het voorop blijven lopen op dit gebied.

[3:06:02] Nou, voor onze concurrentiekracht is het echt belangrijk om ook in EU en in Nederland veel meer te investeren.

[3:06:09] En eigen AI-capaciteit voor veiligheid en ook voor verdienvermogen.

[3:06:13] We hebben al lopende investeringen, zoals het investeringsprogramma AI-netwerk net dan.

[3:06:18] refereerde en het programma Robuust van de NBO.

[3:06:21] Maar belangrijk is om in te zetten op een versterking van het AI-ecosysteem.

[3:06:26] Dus ik zet me ervoor in voor de faciliteiten, dus de rekenkracht, expertise, data, om die in Nederland te realiseren.

[3:06:32] En daarmee hebben dan ook de start- en scale-ups betere toegang tot die rekenkracht en die AI-expertise.

[3:06:38] En die is ook echt essentieel.

[3:06:43] Dan ben ik met uw goedvinden aangekomen bij het mapje overig... waar de heer Thijssen mij vroeg over het verdienvermogen.

[3:06:49] Maar voor wie is dat verdienvermogen?

[3:06:53] En hij refereerde aan de studie over de rijkste 1% bezit een derde...

[3:07:00] Nou, ik ken de studie, maar ik herken het beeld niet.

[3:07:03] De ongelijkheid in Nederland is ook internationaal gezien gewoon laag.

[3:07:06] Het primaire inkomen is overigens niet aan mij.

[3:07:09] De loonvorming komt tot stand via onderhandelingen tussen werknemers en werkgeversorganisaties.

[3:07:15] Daarbij is het ook zo dat lonen altijd met enige vertraging reageren op de stand van de conjectuur.

[3:07:20] En dat zien we dus nu ook gebeuren.

[3:07:21] De lonen zijn bezig met een aardige inhaalslag.

[3:07:24] En in 2024 was de cao loongroei gelijk aan 6,6%.

[3:07:27] Over het algemeen loopt de loongroei gelijk op met de productiviteitsgroei.

[3:07:33] En ik geef daarom ook prioriteit aan het verhogen van de productiviteit.

[3:07:36] Komende zomer volgt het eerst de uitwerking van mijn productiviteitsagenda.

[3:07:43] De heer Thijs had het over het schrappen van miljarden in innovatie en onderwijs.

[3:07:48] En of ik nog ga vragen voor miljarden extra, daar hebben we het natuurlijk net ook al kort over gehad.

[3:07:54] Uiteraard innovatie en het toekomstige verdienvermogen van Nederland staan op mijn agenda en ook heel hoog.

[3:08:01] En ik ben daarom ook, net als iedereen binnen het kabinet, deze tijd van het jaar maandend beraden om in het kader van de voorjaarsbesluitvorming voorstellen te doen.

[3:08:10] Tegelijkertijd ben ik me ook bewust, zoals ik ook aangegeven heb, van de rijksbrede budgettaire opgave die voor ons ligt.

[3:08:17] En het is daarom ook aan het kabinet samen om de diverse voorstellen rijksbreed in het voorjaar integraal af te wegen binnen de kaart van de rijksbegroting.

[3:08:27] Mevrouw Van Dijk vroeg me ook over de najaarsnota en het kaartbrengen van de investering en de grootste hefboom effect.

[3:08:34] De motie is ingediend tijdens het debat van de najaarsnota.

[3:08:40] En daarom, en dat bedoel ik niet vervelend omdat we er al meerdere keer over gehad hebben, moet ik u wel doorvijzen naar de collega minister van Financiën.

[3:08:49] Mevrouw Martens vroeg mij naar aanleiding van financiering en dat de minister-president heeft uitgesproken dat we sparen in plaats van uitgeven.

[3:08:57] En of ik die analyse deel?

[3:08:58] Ja, uiteraard deel ik die analyse.

[3:09:00] Er wordt in Europa en ook in Nederland relatief veel gespaard in vergelijking tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten.

[3:09:06] En dat komt ook door de culturele verschillen en de risicobereidheid in Europa.

[3:09:10] Tijdens mijn reis in de Verenigde Staten kwam dat ook nadrukkelijk naar voren.

[3:09:14] Ook door Nederlandse ondernemers die zich daar hebben gevestigd.

[3:09:18] Juist vanwege dit fenomeen.

[3:09:21] We hebben in Nederland daarom een breed instrumentarium aan regelingen en fondsen.

[3:09:24] Die private financieringen ontlokken.

[3:09:26] Door een stukje van dat risico weg te nemen.

[3:09:28] Zoals Seed Capital, de ROMS en InvestNL.

[3:09:32] InvestNL heeft zoals meerdere keren aangegeven vanmiddag ook 900 miljoen gegeven.

[3:09:36] euro ontvangen.

[3:09:38] En we zijn in gesprek met de pensioenfondsen voor meer institutioneel kapitaal.

[3:09:45] Een vraag van mevrouw Martens op de pen.

[3:09:47] Ja, voorzitter, dank.

[3:09:52] Kan ik hieruit opmaken dat het antwoord dat de minister gaf, dat dat het beleid is wat op dit moment wordt onderzocht.

[3:10:00] Hoe wij dit vliegwiel-effect zouden kunnen creëren.

[3:10:03] Want de minister-president heeft gisteren nogal ferme uitspraken gedaan.

[3:10:06] Dat insidueerde, in ieder geval deed mij het, de hoop leven dat we meer gingen doen dan we op dit moment doen.

[3:10:12] Maar de instrumenten die worden genoemd, dat is op dit moment wat het vliegwiel zou moeten zijn.

[3:10:16] Dat ik het goed begrijp.

[3:10:19] Dank voorzitter.

[3:10:20] De instrumenten die ik noemde zijn de instrumenten die we vanuit de overheidswegen doen.

[3:10:25] De InvestNL met die 900 miljoen.

[3:10:28] Wat we ook pogen te doen is om de private kant meer te stimuleren.

[3:10:34] Om daar te kijken wat we kunnen doen.

[3:10:36] Bijvoorbeeld met comfort geven door garanties of iets in die zin.

[3:10:40] Dat zijn niet per se out-of-pocket expenses die we als overheid op de tafel leggen, waardoor we daar niet over kunnen beschikken om bijvoorbeeld ziekenhuizen te bekostigen.

[3:10:50] En wat ik gisteren ook aangaf tijdens dat evenement, is dat het ook wel een cultuurverandering is.

[3:10:58] ...met zich meebrengt.

[3:10:59] En niets duurt zo lang als een cultuurverandering... ...waardoor Europeanen, Nederlanders, pensioenfondsen bereid zijn... ...om iets meer risico te nemen... ...versus het sparen wat we doen.

[3:11:11] Dus dat is heel moeilijk om daar toezegging op te doen... ...want dat is iets wat ook altijd van lange adem is.

[3:11:16] Maar zoals aangegeven heb ik ook gesprek gehad met de pensioenfondsen.

[3:11:19] En als zij ook maar een fractie van die 1500 miljard bereid zijn ter beschikking te stellen.

[3:11:24] Met enige vorm van zekerheid vanuit ons.

[3:11:27] Dan is die 1% die wij vanuit overheidswegen voor die 3% doelstelling zouden beschikbaar willen stellen.

[3:11:33] Is al geen enkel probleem meer.

[3:11:36] En die 2% vanuit de private kant ook niet.

[3:11:39] Dus dat zijn de ambities die daar ook onder de ambitie van de minister-president liggen.

[3:11:51] Mevrouw Martens-Amerika had het ook over de relatie tussen bedrijfsleven en politiek.

[3:11:55] Dat die verbeterd moet worden en de top.

[3:11:57] En wat we nog kunnen verwachten aan evenementen.

[3:12:00] Een structurele dialoog met het bedrijfsleven brengt meer vertrouwen en wederzijds begrip.

[3:12:04] Wat bijdraagt aan stabieler en rustiger ondernemersklimaat.

[3:12:07] Ik vind het ook belangrijk om te luisteren naar ondernemers hun zorgen op te halen.

[3:12:11] Om zo samen te werken aan oplossingen voor knelpunten in het ondernemersklimaat.

[3:12:15] Dat hebben we ook de afgelopen half jaar veelvuldig gedaan.

[3:12:18] En daar komt ook positieve reacties op.

[3:12:21] De ondernemersstop van 9 december met ongeveer 170 ondernemers en CEO's en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven is goed geslaagd.

[3:12:32] En die wil ik daarom ook jaarlijks laten terugkomen.

[3:12:36] Verder is de verkenner vooral voortvarend aan de slag gegaan met de uitwerking van het pakt.

[3:12:42] En met die actiegerichte agenda wil ik dan ook het vertrouwen van en in ondernemers wederzijds versterken.

[3:12:51] Mevrouw Van Metelen vroeg me wat ik kan doen over de negativiteit... om die weg te nemen als het gaat om vertrouwen van ondernemers.

[3:13:00] Een structurele dialoog met het bedrijfsleven brengt meer vertrouwen in wederzijds begrip.

[3:13:04] Daar hebben we veel voorbeelden al van gezien.

[3:13:08] Het luisteren hebben we ook net gehad.

[3:13:10] En die signalen zijn natuurlijk niet vergeefs.

[3:13:12] Dus die nemen wij mee in wat we kunnen verbeteren en wat we kunnen doen.

[3:13:17] En de verkenner is dus ook heel actief bezig met alle punten die ook naar boven zijn gekomen om die verder te inventariseren.

[3:13:25] Om te zorgen dat we daar ook echt iets mee kunnen gaan doen.

[3:13:28] Want alleen ophalen, dat is één ding.

[3:13:30] Maar daar is natuurlijk niemand tevreden mee.

[3:13:31] Dus we moeten er natuurlijk ook mee aan de slag.

[3:13:35] Dan een vraag van... Minister, voordat u verder gaat, een vraag van meet de lastige...

[3:13:41] Ja, dank u, voorzitter.

[3:13:43] Dan wil ik u toch nog even iets vragen.

[3:13:45] Want ik ben zelf natuurlijk ook op ondernemersstop geweest.

[3:13:47] En er viel mij wel iets op dat het inderdaad wel weer heel veel grote bedrijven CEO's waren.

[3:13:53] En geen kleintjes uiteraard.

[3:13:54] Dus kunt u kijken dat in die actiegerichte agenda... dat er ook echt heel specifiek wordt gekeken naar het echte kleinbedrijf.

[3:14:02] Dus niet alleen maar het MKB, waarvan dus de mensen die altijd de weg wel weer weten te vinden...

[3:14:10] Maar ook de echte ZZP'en en het kleinbedrijf.

[3:14:13] Want ik heb ook wel het gevoel dat dat een beetje wordt vergeten.

[3:14:19] Dank.

[3:14:19] Nou, die zorg kan ik denk ik wegnemen.

[3:14:21] Want we hebben juist heel goed gekeken dat er een brede afvaardiging was van het bedrijfsleven.

[3:14:27] Waar zowel multinationals vertegenwoordigd waren als ondernemers, kappers bijvoorbeeld.

[3:14:33] Dus echt van klein naar groot, midden.

[3:14:37] En ook in de diversiteit tussen sectoren en branches hebben we gekeken.

[3:14:41] Ook brancheverenigingen waren aanwezig die natuurlijk dan ook een heel breed palet hadden.

[3:14:46] Dus dat beeld herken ik niet, dat grote bedrijven daar alleen aanwezig waren.

[3:14:50] We halen juist heel breed het net op om te zorgen dat we alle signalen krijgen.

[3:14:55] En los van de top is natuurlijk ook daarvoor heel veel energie gespendeerd... om ook via enquêtes en dat soort zaken ook kwantitatief het net op te halen.

[3:15:06] En de top was ook bedoeld om dat kwalitatief te doen.

[3:15:13] Vervolgt u, meneer.

[3:15:14] Dank.

[3:15:14] Dan had ik een vraag van mevrouw Posma over of ik met de minister van Onderwijs wil kijken over het profiel.

[3:15:21] Om dat zo wijd mogelijk te maken.

[3:15:23] Ik maak me net als u grote zorgen over de grote tekorten van vakmensen in de techniek.

[3:15:30] Dus tekort aan vakmensen dreigt ook wel...

[3:15:32] ...het grote knelpunt te worden van onze succesvolle klimaat- en digitale transitie waar we voor staan.

[3:15:40] Die zorg deel ik niet alleen, maar die delen natuurlijk ook mijn collega's van OCNW en SZW.

[3:15:47] Met ons actieplan Groene en Digitale Banen zetten we ons in samen met het bedrijfsleven... ...voor die instroom, doorstroom en het behoud van medewerkers voor de techniek en de ICT...

[3:15:58] En een belangrijke actie die we als kabinet hierop nemen is onder andere TechKwadraat.

[3:16:03] Dus hierin werken OCMB en EZ samen met Platform Talent voor Technologie aan een programma met als doel om alle jongeren in aanraking te laten komen met de kansen van wetenschap, technologie en ICT.

[3:16:15] En het kabinet investeert 350 miljoen in dit programma om daarmee jongeren ook het interesseren te behouden en door te laten stromen in de techniek en de ICT.

[3:16:27] Mevrouw Martens, Amerika vroeg mij over de Nederlandse buitenlandse studenten.

[3:16:31] En dat ze onvoldoende kiezen voor banen van de toekomst.

[3:16:38] En de samenwerking tussen EZ en OCMW.

[3:16:40] Ik spreek regelmatig ook met start-up en scale-up ondernemers.

[3:16:44] Op de CES heb ik ook veel Nederlandse ondernemers gesproken.

[3:16:48] En onder andere met de NTS Champions.

[3:16:52] En uiteraard ben ik heel erg bereid om samen met mijn collega van OCMW in gesprek te gaan...

[3:16:57] met die zogenaamde NTS champions, hoe we studenten kunnen verleiden... om meer voor banen van de toekomst te kiezen.

[3:17:05] Mevrouw Posma heeft nog een vraag voor de minister.

[3:17:08] Ja, dank voorzitter.

[3:17:08] Toch nog even over het vorige onderwerp, over de opleiding.

[3:17:13] Ik was even benieuwd wat de definitie van jongeren is.

[3:17:15] Ik noemde het voorbeeld van het meisje van zes... dat eigenlijk al geprimed wordt om richting taal te gaan...

[3:17:22] op die leeftijd.

[3:17:24] En de reden dat ik die leeftijd aankaarte van 13 op de MAVO... is omdat jongeren soms nog wel even doen over hun keuzes maken.

[3:17:35] En hij ligt zo vast.

[3:17:37] En dan is het natuurlijk hartstikke goed... dat het programma Dat Waarderen Ik Zeer dat wordt opgezet... waarbij jongeren al kunnen zien wat keuzes zijn...

[3:17:47] Maar soms wisselen ze van keuze op hun leeftijd.

[3:17:49] En dat is ook heel goed.

[3:17:51] Dus ik wil toch gewoon graag een toezegging... dat de minister ook echt wil kijken met zijn collega... of de collega van OCMW... om te kijken of die vakverbreiding, pakketverbreidingskeuze kan.

[3:18:06] Meneer minister, ja.

[3:18:08] Als het in uw expertise ligt...

[3:18:19] Ja, dat is inderdaad een vraag die ik ook met plezier wil doorgeleiden aan de minister van OCW.

[3:18:24] Zodat u daar een goede definitie van krijgt.

[3:18:28] En het signaal wat u aangeeft om... Zorg nou niet alleen op middelbare scholen voor een juiste voorlichting.

[3:18:35] Maar dat moment van verleiden ligt al veel eerder.

[3:18:39] En informeren.

[3:18:41] Dat is denk ik sowieso een goed signaal.

[3:18:43] Waarvan ik zeker weet dat de minister van OCW die te harte zal nemen.

[3:18:47] Maar dat wil ik ook met plezier doorgeleiden.

[3:18:53] Volgt u vertellen.

[3:18:53] We hebben nog een paar antwoorden.

[3:18:58] Even kijken.

[3:18:58] Mevrouw van Meetelen had het over overheidssteun uit de coronaperiode.

[3:19:03] En dat terugbetalen zwaar is voor ondernemers.

[3:19:06] Binnen de verschillende regelingen zijn flexibele betalingsregelingen mogelijk.

[3:19:10] Waarbij we ook zoveel mogelijk rekening houden met de situatie van de ondernemer.

[3:19:15] En ook is de maximale betalingstermijn destijds verlengd naar vijf jaar.

[3:19:20] De uitvoeringsorganisaties bieden ook hulp en ondersteuning aan ondernemers... om die terugvordering en eventueel niet nakomen van die betalingsverplichting of betaling te bespreken.

[3:19:31] Ik raad ondernemers zelf ook altijd aan die moeite hebben met terugbetalen van coronaschulden... om contact op te nemen met de RVO, de UWV of de Belastingdienst om te kijken wat mogelijk is.

[3:19:42] Want er is vaak echt meer maatwerk mogelijk dan men denkt.

[3:19:47] Maar er zijn ook andere hulpverlenende instanties, zoals Kamer van Koophandel, Geldfit, Zakelijk of de gemeente, die ook vaak heel actief is, bijvoorbeeld als schuldhulpverlening nodig is.

[3:19:59] Maar de pijn, de blijvende pijn, want sommige mensen zijn corona gelukkig al vergeten, maar dat dat nog bij heel veel ondernemers meespeelt dagdagelijks, die herken ik uiteraard.

[3:20:13] Mevrouw van Metelen, ja.

[3:20:15] Ja, voorzitter.

[3:20:16] Nou, dan zal ik het iets concreter maken.

[3:20:17] Want we weten natuurlijk van al die regelingen.

[3:20:19] Maar dat is eigenlijk niet echt waar ik op doelde.

[3:20:21] Ik heb echt ontzettend veel ondernemers de laatste tijd gesproken.

[3:20:25] Vooral het laatste afgelopen half jaar.

[3:20:27] Dat goede ondernemingen zijn.

[3:20:30] Alleen omdat de druk van de belasting niet zo is opgevoerd... dat je niet één keer bijvoorbeeld te laat mag komen.

[3:20:36] Maar je hebt ook je lopende aflossingen.

[3:20:38] Je hebt de verhoogde huren, et cetera...

[3:20:41] Energiekosten.

[3:20:42] En dan wordt het teveel.

[3:20:44] En als je dan dus op dat moment niet kan voldoen.

[3:20:46] Dan wordt meteen de hele regeling teruggetrokken.

[3:20:49] Dus eigenlijk wat ik aan u wil vragen.

[3:20:52] En ik weet dat het niet op uw terrein ligt.

[3:20:54] Maar bij belastingen kunt u misschien in gesprek gaan met uw collega's.

[3:20:59] ...om te kijken dat de ondernemers die ruimhartigheid die beloofd is ook krijgen.

[3:21:05] Want het zijn bedrijven die echt gewoon kunnen betalen, willen betalen... ...maar niet in wat er nu van zich eist wordt omdat het gewoon te veel een stapeling is van alles.

[3:21:18] Dank, voorzitter.

[3:21:20] Ja, uiteraard, ik wil altijd een gesprek aan.

[3:21:23] Ik wil er ook wel verwachtingen managen, omdat dat gesprek niet gaat zorgen dat er een andere regeling komt of dat die uitstel van vijf jaar naar zeven jaar gaat uitgesteld worden.

[3:21:35] Wat denk ik wel met dit soort regelingen belangrijk is, is om vroegtijdig aan de bel te trekken.

[3:21:40] En ik weet ook van RVO en ik weet ook van de Belastingdienst dat als je dat doet en je geeft dat tijdig aan, dat er heel vaak een regeling mogelijk is om toch nog iets in een spreiding of iets dergelijks te doen.

[3:21:53] Want niemand heeft eraan als het bedrag niet ingelost is.

[3:21:58] Daarmee stap ik niet weg van de pijn die heel veel ondernemers hebben.

[3:22:02] Dus dat beeld herken ik.

[3:22:04] Dat wil ik nadrukkelijk nog aan mevrouw Van Metelen meegeven.

[3:22:08] Maar ik weet niet of een gesprek met de minister of de staatssecretaris fiscaliteit... of dat een verandering teweeg gaat brengen.

[3:22:16] Ik wil daar geen valse verwachting wekken.

[3:22:18] Nogmaals, altijd bereid tot een gesprek.

[3:22:20] Maar ik denk dat heel veel ook ligt in voorlichting.

[3:22:22] Dat is een...

[3:22:23] een handschoen die ik op kan nemen vanuit RVO en Kamer van Koophandel... om ondernemers, dan moeten ze wel zelf natuurlijk het liefst aan de bel trekken.

[3:22:33] Dan kunnen wij ze heel goed informeren over de mogelijkheden.

[3:22:37] En ik weet ook dat er veel voorbeelden zijn... waar echt heel coolant meegedacht is naar de mogelijkheden van de ondernemer.

[3:22:44] Want niemand...

[3:22:45] Geen enkele instantie is erop gepind om een ondernemer niet te laten slagen in een terugbetaling.

[3:22:59] Dan heb ik nog een vraag gekregen over ChipNL van mevrouw Van Dijk en de heer Thijssen.

[3:23:06] Een sterke halfgeleide industrie is natuurlijk heel belangrijk voor het verdienvermogen en de strategische positie van Nederland.

[3:23:12] En de sector heeft dus ook nadrukkelijk mijn grote aandacht zoals bekend.

[0:00:00] 29 januari is het ChipNL plan aan mij overhandigd.

[3:23:21] Ik laat het programma extern beoordelen.

[3:23:24] Ik kan echter nog niet op een eventuele financiering via voorjaarsnota of anderzijds vooruit lopen.

[3:23:31] Bij een positieve externe beoordeling zal ik kijken wat er uiteraard mogelijk is.

[3:23:35] Maar ook daar wil ik niet op vooruit lopen.

[3:23:37] En uiteraard zal ik dan ook kijken naar het toepasbaar bestaand instrumentarium.

[3:23:41] Wat hebben we al voorhanden?

[3:23:43] Inhoudelijk zal ChipNL verder worden opgepakt onder de actietafel internationaal concurrentievermogen.

[3:23:50] Ook onder de Semicon Board Nederland, waar we ook juist al die krachten hebben gebundeld.

[3:23:54] En daarnaast zal deze ook als belangrijke bouwsteen dienen voor de actieagenda Semiconductor Technologies, die momenteel onder de NTS wordt uitgevoerd.

[3:24:04] Dan heb ik nog een aanvulling op de eerdere vraag van de heer Vermeer over Almere.

[3:24:12] De middelen van Beethoven zijn niet bedoeld voor een instituut... maar voor die intensivering van bestaande opleidingen op de korte termijn.

[3:24:20] Dus het gaat om extra technici op de korte termijn...

[3:24:23] op een zo kosteneffectief mogelijke wijze.

[3:24:27] In Almere is nog geen opleiding voor Semicon, dus dat zou moeten worden opgebouwd.

[3:24:32] En is dus dat traject voor de langere termijn, niet voor een hele korte termijn.

[3:24:36] Bij overige regio's is aangegeven dat de samenwerking gezocht wordt met vier regio's zoals Almere, Twente...

[3:24:46] Almere en Breempoort.

[3:24:48] En die gesprekken hebben dan ook plaatsgevonden.

[3:24:51] En we voorzien dan ook geen enorme schaalsprong in de talentbehoeften in Almere.

[3:24:56] Dus middelen daarvoor dragen dan ook niet bij aan het doel van Beethoven.

[3:24:59] Dat is een technische antwoord, maar dat is een verduidelijking die ik graag wilde meegeven.

[3:25:04] En dan ben ik, voorzitter, aan het einde gekomen van...

[3:25:08] Maar niet voordat meneer Vermeer nog een vraag op het laatste punt mag.

[3:25:11] Ja, voorzitter, bedankt voor dat antwoord.

[3:25:13] En ik zal even bij die regio zelf checken of zij dat ook een correct antwoord vinden.

[3:25:20] En desgewenst kom ik daar nog even op terug.

[3:25:22] Dank u wel.

[3:25:24] Dank aan de minister voor de beantwoording.

[3:25:27] Ik kijk naar de leden.

[3:25:27] Kunnen we gelijk door?

[3:25:29] Moet u allemaal even... Ik zie... Handen wassen?

[3:25:34] Nou, we...

[3:25:36] Ja, dus laten we de tweede termijn, dan kunnen we ook nog misschien even een paar minuten schorsen voordat de minister aan zijn beantwoording de tweede termijn begint.

[3:25:44] Wie heeft 1 minuut 40 voor de tweede termijn?

[3:25:47] Ik zou zeggen nog twee vragen aan elkaar, twee interrupties.

[3:25:52] En dan beginnen we met meneer Thijssen.

[3:25:54] Meneer Thijssen.

[3:25:55] Dank voorzitter en dank aan de minister voor de beantwoording en aan zijn team uiteraard.

[3:25:59] Ik maak mij grote grote zorgen, want op deze manier gaat het verdienvermogen van Nederland echt kapot.

[3:26:04] En volgens mij wat we hier zien gebeuren is vier partijen die in iets van een coalitie zitten, maar eigenlijk meer bezig zijn met zichzelf en mogelijke volgende verkiezingen dan met het welzijn van dit land, de toekomstige baan en het toekomstig verdienvermogen.

[3:26:17] En daarmee eigenlijk ook deze minister op pad sturen met een onmogelijke opdracht.

[3:26:21] Want ik zie dat de minister het zijn best doet en echt wel wil.

[3:26:23] En ik zie dat er ook echt een hoop goede dingen gebeuren.

[3:26:25] Maar er is ook gewoon geld nodig.

[3:26:27] Ik heb net een lijstje gegeven van de miljarden die ons om de oren verliegen.

[3:26:30] Er is gewoon geld nodig om te zorgen dat het verdienvermogen en de banen van de toekomst geborgd blijven.

[3:26:36] Maar de partijen in deze coalitie vinden blijkbaar hoe ze eruit komen bij de volgende verkiezingen belangrijker dan het welzijn van het land.

[3:26:45] En dat is zorgelijk, want er is geld genoeg.

[3:26:47] Er is 30 miljard meer winst in dit land dan het EU-gemiddelde.

[3:26:54] Er zijn enorme vermogensverschillen.

[3:26:55] Er is geld genoeg om dit te doen.

[3:26:59] Voordat u verder gaat, meneer Thijs, u heeft een interruptie van meneer Vermeer.

[3:27:03] Ja, dank u wel, voorzitter.

[3:27:04] Want ik heb toch even een vraag aan de heer Thijssen.

[3:27:08] Zijn collega Stultins, die vanmorgen naast mij zat bij het BTW-debat, die kwam met allemaal geniale dekkingsvoorstellen waarbij hij in ieder geval 1,3 miljard van plan was bij het bedrijfsleven weg te halen.

[3:27:22] Ik weet niet of de heer Thijssen heel stil iets de laatste tijd nog gesproken heeft.

[3:27:26] En hoe, als hij dat gedaan heeft, hoe zij samen tot deze strategie gekomen zijn om bij het ene debat het geld weg te halen en bij de andere net te doen.

[3:27:35] Of de coalitie daar te weinig geld geeft.

[3:27:38] Hoe werkt dat in de partij van de heer Thijssen?

[3:27:43] Ik weet niet of ik de vraag helemaal snap, maar de heer Stultjens is een heel goed Kamerlid die heel goed snapt hoe het werkt met de getallen.

[3:27:51] Ik zeg net, er is 30 miljard.

[3:27:54] Elk jaar maken de Nederlandse bedrijven winst, meer winst dan hun Europese collega's.

[3:28:00] Dus als dit kabinet het lef zou hebben om te zeggen, hé, wij investeren in Nederland, in talent, in infrastructuur, in duurzame energie, in het oplossen van netcongressie.

[3:28:10] En wij verwachten dan dat als bedrijven uiteindelijk succesvol zijn en winst maken, dat ze ook weer iets terugstoppen in de Nederlandse samenleving door een winstbelasting te heffen.

[3:28:19] Als ze 30 miljard zouden ophalen met die winstbelasting, dan is het een gelijk speelveld met bedrijven in de rest van de Europese Unie.

[3:28:27] Dus op die manier is er heel veel geld.

[3:28:29] En als we dan een stukje van dat geld gebruiken bijvoorbeeld om te zorgen dat de btw niet omhoog hoeft, ja...

[3:28:34] Dat is wat mijn collega Stultjens vanochtend heeft gezegd.

[3:28:37] Als ik dan zeg, nou, laten we een stukje van dat geld gebruiken om te investeren in de bedrijven van de toekomst, dan is er volgens mij nog genoeg over om ook nog andere goede dingen te doen voor dit land.

[3:28:48] En dat kunt u teruglezen in ons verkiezingsprogramma, doorgerekend en wel.

[3:28:51] Het zorgt voor meer economische groei, meer banen en een veel mooier Nederland.

[3:28:59] Voorzitter, voor de kijkers thuis die misschien niet helemaal in de belastingen zitten... wil ik toch even de suggestie weghalen alsof die bedrijven geen winstbelasting betalen.

[3:29:09] Want dat betalen ze al.

[3:29:10] Maar de heer Thijssen bedoelt waarschijnlijk extra winstbelasting.

[3:29:15] Dat klopt.

[3:29:15] De bedrijven betalen nu inderdaad winstbelasting.

[3:29:17] Ik heb ook niet de indruk willen wekken dat dat nu niet zo is.

[3:29:20] Maar je ziet dat de belastingdruk voor winstgevende bedrijven... gewoon een stuk lager is dan in de rest van Europa.

[3:29:25] Dus om... Dat wordt natuurlijk altijd gezegd van... als we de bedrijven teveel belasten, dan gaan ze naar het buitenland.

[3:29:31] Nou, dat risico is er inderdaad.

[3:29:33] Maar als we dus kijken naar de winstbelasting... dan zien we dus dat daar gewoon ruimte zit voor Nederland...

[3:29:38] om geld op te halen bij winstgevende bedrijven en die terug te investeren in Nederland... of van mensen te helpen door de boodschappen niet te duur te laten worden.

[3:29:47] Ja, mevrouw Maarten.

[3:29:50] Ja, dank u voorzitter.

[3:29:50] Ik hoor hier een vlammend betoog van de heer Thijssen... als het gaat over het verdienvermogen van de toekomst.

[3:29:57] En eigenlijk een paar zinnen later wordt er gerefereerd aan het feit... dat we de winstbelasting moeten verhogen.

[3:30:02] Maar ik ben dan toch heel benieuwd, omdat ik de heer Thijssen zijn eerste bijdrage vandaag eigenlijk...

[3:30:08] Nou, best redelijk vond.

[3:30:11] Hoe hij dat dan rijmt met die voorspelbaarheid en dat saaie beleid wat we moeten hebben op de langere termijn.

[3:30:16] Want er wordt ook gerefereerd aan het feit dat we daar misschien dan de btw-verlaging van zouden kunnen betalen.

[3:30:22] Dan komen we toch weer eigenlijk terug bij het ouderwetse frame dat GroenLinks Partij van de Arbeid vindt dat het bedrijfsleven een pinautomaat is van de ongedekte checks die wij hier hebben in Den Haag.

[3:30:33] Als de VVD gaat zeggen dat GroenLinks PvdA een goede bijdrage heeft gedaan, of een redelijke bijdrage, dan moet ik toch op gaan passen.

[3:30:39] Maar ik neem het toch als compliment.

[3:30:41] Volgens mij zien we op dit moment precies het omgekeerde.

[3:30:45] De aandeelhouders van de winstgevende bedrijven gebruiken onze samenleving als pinautomaat.

[3:30:50] Er wordt 30 miljard meer winst gemaakt dan het gemiddelde van in andere lidstaten.

[3:30:57] Ze halen meer geld weg uit deze samenleving dan dat ze zouden kunnen doen door de prijzen te verlagen van de boodschappen.

[3:31:03] Door de lonen te laten stijgen.

[3:31:05] Als je kijkt naar de verdeling historisch gezien, hoeveel van het geld wat er in Nederland verdiend wordt gaat dan naar winsten en hoeveel gaat dan naar lonen, dan zie je dat die steeds en steeds schever wordt.

[3:31:14] In het voordeel van de aandeelhouders, in het nadeel van mensen en van de lonen van mensen.

[3:31:19] En ja, GroenLinks PvdA vindt dat die balans in orde moet zijn.

[3:31:24] Aandeelhouders mogen echt wel winst maken, maar het is nu helemaal scheef gegaan.

[3:31:28] En wij herstellen dat in ons verkiezingsprogramma en met onze voorstellen.

[3:31:33] Ja, voorzitter, dank je dat ik het toch even goed begrijp.

[3:31:35] Want het is deze minister die moet zorgen dat we stabiel blijven.

[3:31:39] Het is deze minister die moet investeren in innovatie.

[3:31:41] Het is deze minister die moet zorgen dat al die bedrijven hier in Nederland blijven.

[3:31:45] Maar GroenLinks Partij van de Arbeid mag wel elke jaar bij het belastingplan de belastingen verhogen.

[3:31:50] Is dat dan een beetje hoe ik de verhoudingen zie als het gaat over onze gezamenlijke doelstelling... om te werken aan dat stabiele economische beleid?

[3:31:59] Nou, wij hebben heel stabiel, zeggen we dit al jarenlang... al heel stabiel zeggen wij jarenlang... als je in dit land onderneemt, dan is dat hartstikke fijn.

[3:32:07] Als je hier investeert, is dat ook fijn.

[3:32:09] Dan gaan we proberen je succesvol te maken... door te zorgen dat de snelwegen er hier zijn... dat er een elektriciteitsnetwerk is dat werkt... dat er een rechtsstaat is die werkt... dat er goed opgeleide mensen zijn...

[3:32:20] En als je dan op een gegeven moment winst gaat maken, dan vinden wij dat je iets terug mag geven aan deze samenleving.

[3:32:25] Door middel van een winstbelasting.

[3:32:27] En je ziet op dit moment, in vergelijking met de landen om ons heen, dat die winstbelasting gewoon te laag is.

[3:32:34] omdat er hier historisch hoge winsten zijn... die ook veel hoger zijn dan de landen om ons heen.

[3:32:38] Dus wij zien dat gewoon gebaseerd op feiten, op cijfers van het CBS.

[3:32:42] Sterker nog, dit staat in de miljoenennota van uw eigen minister.

[3:32:46] Dan vinden wij het niet meer dan normaal dat we zeggen... als je zo succesvol bent in dit land en zoveel winst maakt... dan vragen we om een hogere bijdrage te doen aan dit succesvolle land... waar jij zo succesvol kan ondernemen.

[3:32:56] Dus ja, dan mag de winstbelasting wel wat omhoog.

[3:33:00] We hadden twee interrupties in deze termijn, mevrouw Martens.

[3:33:02] De heer Thijs vervolgens een betal.

[3:33:07] Dank u wel.

[3:33:07] Dan wilde ik nog vragen over de stikstofcommissie waar de minister in zit.

[3:33:10] Want die economische schade loopt toch op?

[3:33:12] Komt er niet deze maand ook daar een rapport over uit?

[3:33:16] Want die was volgens mij toegezegd.

[3:33:17] En wanneer vindt de minister nu dat er meer ruimte moet zijn?

[3:33:20] En tot slot, dus weer ruimte moet zijn voor bedrijven om vergunningen te kunnen aanvragen.

[3:33:25] En tot slot, over ongelijkheid...

[3:33:29] Dat is wel degelijk schadelijk.

[3:33:30] Er is een IBO geweest van Laura van Geest.

[3:33:32] Die heeft gekeken naar en die heeft geconstateerd... de ongelijkheid in Nederland is groter dan gedacht.

[3:33:38] Ik vind het schandalig dat 1% van Nederland een kwart van Nederland bezit.

[3:33:42] Of een derde, maakt me niet uit.

[3:33:43] Ik vind het allebei schandalig.

[3:33:44] Het kan ook schadelijk zijn voor de economie en voor de maatschappij, zegt Laura van Geest.

[3:33:50] En of de minister er nu over gaat of niet, ik denk dat hij er over gaat.

[3:33:53] Want volgens mij is deze minister er voor om de economie voor iedereen te laten werken.

[3:33:57] Dus mijn vraag is, vindt de minister dit eigenlijk acceptabel?

[3:34:00] En dan kunnen we er een nadeel over hebben hoe je er iets aan zou kunnen doen.

[3:34:02] Maar vindt de minister het acceptabel dat de economie niet voor iedereen werkt?

[3:34:06] Want, laatste zin, voorzitter.

[3:34:08] Zijn eigen secretaris-generaal heeft een stuk geschreven en daarin geconstateerd... dat de laagste 20% lonen de afgelopen 30 jaar niet gestegen zijn.

[3:34:17] Dan werkt de economie toch niet voor iedereen?

[3:34:20] Dank u wel.

[3:34:20] We zijn ver over de tijd.

[3:34:22] Mevrouw Posma, we gaan naar u luisteren.

[3:34:24] Ja, dank voorzitter.

[3:34:26] We hebben een mooi debat gehad.

[3:34:28] En daarin hebben we gekeken naar wat zijn nou die pareltjes van Nederland.

[3:34:31] Hoe maak je nou van die achten die we hebben negen?

[3:34:33] Ik had een aantal voorbeelden genoemd.

[3:34:34] De minister heeft er nog een paar aangevuld.

[3:34:37] Dat is maar om te laten zien hoeveel we er eigenlijk hebben met elkaar.

[3:34:42] We hebben het gehad over de administratieve lastenvermindering... waar ik ook een toezegging van de minister heb gehoord... om toch te kijken hoe we dat concreter meetbaar kunnen krijgen...

[3:34:50] We hebben het daarna gehad over de juridische gevechten die we steeds meer in Nederland voeren.

[3:34:56] De minister gaf daar een korte beschouwing op.

[3:35:00] Daar heb ik nog wel een vraag over.

[3:35:02] De minister gaf aan dat wel een beetje te zien.

[3:35:05] Hij gaf in zijn antwoord eigenlijk meer een antwoord richting NGO's.

[3:35:09] Maar ik bedoel niet alleen NGO's.

[3:35:11] Ik bedoel ook bedrijven richting overheid bij subsidieaanvragen.

[3:35:15] Bijvoorbeeld richting RVO.

[3:35:17] Ik bedoel vergunningen aanvragen waar elke keer een dispuut in de rechtszaal dan over komt.

[3:35:24] En ik wil toch graag wat scherper horen van de minister.

[3:35:28] Kan die komen met een plan van aanpak om ervoor te zorgen...

[3:35:31] dat we dit probleem ook eens in kaart gaan brengen en gaan kijken wat we vervolgens kunnen doen om het te verminderen.

[3:35:37] En tot slot hebben we het gehad over hoe zorgen we nou dat de kinderen van de toekomst klaar zijn voor de banen van de toekomst.

[3:35:46] En daar hadden we het over de groene en digitale banen.

[3:35:49] Daar heb ik de minister gehoord dat hij in overleg gaat met zijn collega van OC, in ieder geval dit doorstuurt...

[3:35:54] over het onderzoek van de meisjes van zes jaar... die nu eigenlijk al een kant op worden geduwd... door de stereotypering die we hebben.

[3:36:03] En de jongeren die soms al op hun dertien een keus moeten maken... die effect heeft op de banen die ze dus dan niet meer kunnen doen.

[3:36:11] Dank u wel, voorzitter.

[3:36:15] Mevrouw Martens.

[3:36:17] Heeft u een vraag voor mevrouw Posma, meneer Thijssen?

[3:36:20] Nou, niet echt, maar door het verhitte debat in de tweede termijn... heb ik vergeten een twee-minuten-debat aan te vragen.

[3:36:23] Dat zou ik wel heel graag willen.

[3:36:25] Volgens mij was het mijn beurt dan.

[3:36:27] Nee, dat is nu te laat.

[3:36:29] We gaan door.

[3:36:29] Dan wil ik graag een twee-minuten-debat aanvragen.

[3:36:31] Nee, laten we dat niet doen.

[3:36:33] Meneer Thijssen vraagt een twee-minuten-debat aan.

[3:36:36] Iets na zijn termijn.

[3:36:38] Dat lijkt mij akkoord.

[3:36:40] Eerst spreken de heer Thijssen.

[3:36:41] Mevrouw Martens, we gaan naar uw lijst.

[3:36:44] Dank voorzitter.

[3:36:45] Hoop besproken.

[3:36:47] Ik ben blij dat de minister voortvarend aan de slag is gegaan.

[3:36:51] Breder dan enkel het MKB.

[3:36:54] Ik ben wel benieuwd naar alle plannen.

[3:36:57] Ik ben lichtelijk ongeduldig.

[3:36:58] Maar dat zijn meerdere mensen hier vandaag.

[3:37:01] Dus ik kijk uit naar Q3.

[3:37:03] Want dat is volgens mij het kwartaal van het jaar.

[3:37:06] En dan hebben we het er opnieuw over.

[3:37:07] Dank u wel.

[3:37:09] Dank u wel meneer Sneller.

[3:37:11] Ik had inderdaad boven je geschreven, we have to be hungry.

[3:37:14] Volgens mij hoorde ik dat bij meerdere collega's en ik weet niet lichtelijk ongeduldig, maar iets meer.

[3:37:20] De uitvoering.

[3:37:21] Ik had gevraagd over operatie Beethoven.

[3:37:23] Er wordt daar gezegd in een intern verslag, er is breed bij gemeenten bezorgdheid geuit over de uitvoerbaarheid van de Beethoven-deal vanwege de uitvoeringskracht van alle partners ervan.

[3:37:32] Wat doet de minister om te zorgen dat het wel wordt uitgevoerd?

[3:37:35] En ook die toezichthouders die meedenken in plaats van tegendenken... maar ook de vergunningverlening.

[3:37:40] Wat gaan we daar doen?

[3:37:40] En mevrouw Martens had volgens mij in de eerste termijn ook gevraagd... krijgen we een reactie op dat techmanifest?

[3:37:46] Waar onder andere ook 100% digitale dienstverlening voor ondernemers in staat.

[3:37:49] Ik hoor graag...

[3:37:50] dat we dat ook krijgen.

[3:37:52] De voorspelbaarheid.

[3:37:54] Hoe eensgezinder, hoe beter.

[3:37:55] En dat ondernemerspact, ik heb daar eerder voor gewaarschuwd... als het alleen maar is tussen dit kabinet en ondernemers... dan gaat het geen voorspelbaarheid opleveren.

[3:38:04] En hebben er heel veel mensen heel veel tijd in gestopt... maar levert het niet op wat de bedoeling was.

[3:38:09] Dus wat doet de minister nou om te zorgen dat het ook voorspelbaarheid oplevert?

[3:38:13] En dat vraag ik tegen de achtergrond van... ik stel de vraag over visie, mooie plannen, maar...

[3:38:18] We hebben gehoord wat de PVV voor economie wil.

[3:38:21] We hebben gehoord wat andere partijen voor economie willen.

[3:38:23] Daar moet de minister ook wel een keuze maken.

[3:38:25] Want geen keuze maken is ook een keuze.

[3:38:29] Dank u wel, mevrouw Van Dijk.

[3:38:32] Dank u wel, voorzitter.

[3:38:33] We hebben geen tijd te verliezen, zijn de woorden van de minister en die deel ik.

[3:38:37] En mijn ongeduld is inderdaad, net als bij mijn buurman, groter dan de snelheid die het kabinet kan maken.

[3:38:42] En ik blijf ook van mening dat zorgvuldigheid belangrijk is, omdat we nu al best wel een aantal dingen weten die we nu kunnen doen.

[3:38:49] Denk aan een regeling om private investeerders te motiveren om in risico vallen, veelbelovende techbedrijven te investeren.

[3:38:56] Gelukkig komt er QE in een brief, dus wellicht kunnen we dat wel meenemen in het belastingplan.

[3:39:00] Dat zou een mooie eerste stap zijn om wel snelheid te maken.

[3:39:03] En ook in het debat bleek weer enkele malen dat het feit dat ondernemen niet beperkens tot EZ echt wel onefficiënt is.

[3:39:10] En willen we weer winnen, dan is eigenaarschap op bepaalde uitdagingen echt wel key.

[3:39:15] Dus ik zou eigenlijk wel aan het hele kabinet willen vragen, maar ja, dan via deze minister...

[3:39:20] Wie durft nou de minister tegen de regeldruk te worden?

[3:39:23] Lijkt me een mooi begin om te maken.

[3:39:24] Eigenaarschap, zodat we ook echt kunnen focussen op bepaalde belangrijke onderwerpen.

[3:39:29] Dan had ik nog specifieke aandacht gevraagd voor de positie van middenbedrijven.

[3:39:33] Zou de minister daar ook nog op willen reageren?

[3:39:35] En tenslotte, je kunt inderdaad geld consumeren of investeren.

[3:39:38] Dat zijn echt wel twee verschillende dingen.

[3:39:40] Investerend verdienvermogen is veiligstellen van een stevige financiële positie van Nederland in de toekomst.

[3:39:45] En daar wil ik mijn inbreng mee sluiten.

[3:39:47] Dank u wel, voorzitter.

[3:39:49] Dank u wel, mevrouw Van Dijk.

[3:39:50] Mevrouw Van Meterlaan, u het woord.

[3:39:52] Ja, dank u. Nou, ik ben blij met de beantwoording van mijn vragen.

[3:39:55] Ik heb eigenlijk niet zo heel veel meer.

[3:39:56] En inderdaad, wat betreft het kiezen.

[3:40:00] Wij kiezen gewoon, de PVV kiest ervoor om voor iedereen te zijn.

[3:40:03] Voor alle ondernemers.

[3:40:04] En niet een harde knip.

[3:40:08] Dank u wel.

[3:40:09] De heer Vermeer voor zijn tweede termijn.

[3:40:11] Ja, dank u wel, voorzitter.

[3:40:12] Ik wil de minister en zijn medewerkers bedanken voor het beantwoorden van de vragen.

[3:40:16] Ik zal ze verder niet lastigvallen, zodat iedereen aan de slag kan om met deze acties aan de gang te gaan.

[3:40:23] Dank u wel.

[3:40:24] Heel sympathiek, meneer Vermeer.

[3:40:26] Zullen we even vijf minuutjes?

[3:40:28] Ja, dan kunnen we even de handen wassen voor wie... Beste mensen, we schorsen vijf minuten.

[3:40:34] En dan gaan we dus 16.46.

[3:40:39] Nou, minister, we willen ook een vijf uur afronding.

[3:40:43] Acht minuten en dan gaan we verder.

[3:40:45] Ja?

[3:40:46] Schors voor een enkel ogenblik.

[3:54:57] Ik heropen hier bij het commissiedebat over het verdienvermogen van Nederland.

[3:55:02] Het zit in de tweede termijn aan de zijde van het kabinet.

[3:55:05] En ik geef het woord aan de minister voor de beantwoording van de laatste vragen.

[3:55:09] De minister.

[3:55:11] Dank u wel, voorzitter.

[3:55:11] En dank aan de leden voor de vragen.

[3:55:15] Te beginnen met de vraag van de heer Thijssen en de vraag over de stikstofcommissie.

[3:55:21] Deze week komt er een brief uit van de ministeriële commissie, inclusief een planning.

[3:55:27] En er loopt inderdaad ook een onderzoek naar de economische schade.

[3:55:30] De looptijd is wel wat langer dan de genoemde termijn die u noemde.

[3:55:36] Dan blijf ik bij de heer Thijs over de vraag van de ongelijkheid.

[3:55:40] En of ik het acceptabel vind dat de economie niet voor iedereen werkt.

[3:55:45] Ik herken dat beeld van die toenemende ongelijkheid niet.

[3:55:49] De lonen zijn, zoals ik eerder ook refereerde...

[3:55:52] ...gestegen dit jaar met 6,6 procent.

[3:55:54] Kortom, de werknemers profiteren natuurlijk ook mee van deze groei.

[3:55:59] En we sturen, heb ik ook eerder aangegeven als kabinet, op koopkracht.

[3:56:04] En ook ik stuur hierop door te sturen op productiviteit.

[3:56:08] En die gaat juist die onderste 20 procent ook helpen.

[3:56:12] En dat is wat ik actief aan het doen ben.

[3:56:16] Dan de vraag van mevrouw Postma over de disputen in de rechtszaal... en de juridisering van de samenleving.

[3:56:25] Dat is helaas wel een trend die ik zie, heb ik net ook genoemd.

[3:56:30] En ik ben ook voorstander van overleg tussen stakeholders... om te kijken hoe je verschillende belangen kan afwegen... in plaats van naar de rechter te gaan.

[3:56:38] Ik zie alleen niet hoe je dat met een plan van aanpak vanuit EZ...

[3:56:43] ...gaat oplossen.

[3:56:47] Omdat de belangen nu eenmaal zijn welke ze zijn... ...en als je ook als ondernemer het idee hebt dat je belangen niet behartigd worden... ...of op een juiste manier bediend worden... ...dan is het een hele logische weg.

[3:57:00] De brede zorg, die deel ik, heb ik ook eerder bij je toegestaan.

[3:57:06] Stilgestaan.

[3:57:07] De heer Sneller vroeg mij over het project Beethoven.

[3:57:11] De knelpunten zijn inderdaad bekend.

[3:57:14] Ik ben ook gesprek met de betrokkenen in de regio in het bestuurlijk overleg Breempoort.

[3:57:20] Dat is ook een regulier overleg.

[3:57:22] Daarnaast zijn er uiteraard ook...

[3:57:25] Overlegmomenten tussentijds.

[3:57:28] Dus die is bekend.

[3:57:30] Ook over de executiekracht op lokaal niveau.

[3:57:33] Daar is natuurlijk ook berichtgeving op geweest.

[3:57:36] En we moeten natuurlijk zorgen.

[3:57:37] Ik denk dat we hartstikke trots mogen zijn op het project Beethoven.

[3:57:40] En ook hoe mijn voorganger zich daar enorm voor heeft ingezet.

[3:57:43] We moeten het nu alleen waarmaken.

[3:57:45] Dat we ook de capaciteit, de middelen zijn er, maar we moeten ook zorgen dat het gebeurt.

[3:57:50] En waar wij lokale overheden kunnen helpen, zullen we dat altijd doen.

[3:57:54] De heer Sneller vroeg mij ook over het techmanifest en of dat voor de zomer zou kunnen komen.

[3:58:02] En dat kan ik toezeggen, dat gaan we doen.

[3:58:06] De heer Sneller vroeg mij ook over de voorspelbaarheid als het gaat over dat pact.

[3:58:13] Nou ja, dat pact doe ik natuurlijk met ondersteuning en ook met de benodigde stakeholders.

[3:58:21] Dus we maken daar afspraken en zo bouwen we aan die...

[3:58:25] Het verwachtingen managen door te blijven praten met elkaar.

[3:58:29] En dat pact is alleen geslaagd als de zorgen die ondernemers op tafel hebben gelegd... als die ook opgepakt worden door bijvoorbeeld collega-bewindspersonen.

[3:58:39] En dat maakt het pact, anders is het pact niet geslaagd.

[3:58:42] Dus dat is een wederkerigheid die we daarin betrachten.

[3:58:46] Mevrouw van Dijk had het over de...

[3:58:51] wie de minister van regeldruk wordt.

[3:58:53] Als er al iemand minister van regeldruk is... dan zou ik het niet zijn, want ik zou de minister tegen regeldruk willen zijn.

[3:59:02] Maar uiteraard ben ik wel de gatekeeper van ondernemers als het gaat.

[3:59:06] En dat doe ik eigenlijk dagelijks.

[3:59:10] Heel veel voorbeelden van.

[3:59:12] En uiteraard hebben we ook vanochtend nog een gesprek met een collega-bewindspersoon.

[3:59:16] Als het gaat om regeldruk pak ik dat heel actief op.

[3:59:19] En dat hoeft echt niet altijd in een ministerraad of een onderraad.

[3:59:22] En daar zijn we natuurlijk ook andere reguliere overleggen voor.

[3:59:27] Dan vroeg mevrouw Van Dijk ook nog over de positie van de middenbedrijven.

[3:59:30] Nou, terecht, want het is een heel belangrijk onderdeel van het MKB.

[3:59:34] Laten we zeggen de motorblok van de economie.

[3:59:36] En dit heeft uiteraard mijn aandacht.

[3:59:39] Ook met werkbezoeken en gesprekken.

[3:59:43] Omdat dat van essentieel belang is.

[3:59:45] Dus als ik dat onvoldoende heb toegelicht in het verleden, dan is dat een omissie.

[3:59:50] Maar in de werkelijkheid heeft dat alle aandacht gegeven.

[3:59:55] Heer, mij bent u aan het einde van het beantwoorden.

[3:59:57] Ik kijk even naar de leden, want ik zag hier en daar een vinger, omdat dan een vraag niet op een goede manier of niet helemaal een verduidelijkende vraag is.

[4:00:08] Dat wil ik even één kans nog vergeven.

[4:00:11] En dan, minister, ik zag het ook van u. Is dat ingetrokken?

[4:00:15] Oké.

[4:00:15] Meneer Sneller en dan mevrouw Van Dijk.

[4:00:17] Nou, eentje dan.

[4:00:20] Over Beethoven.

[4:00:21] De minister zegt dan zullen wij dat altijd doen als lokale overheden iets nodig hebben.

[4:00:25] Hoe worden we nou op de hoogte gehouden van die gesprekken en die uitvoering?

[4:00:28] Want ik moest het nu van Omroep Rabant lezen.

[4:00:30] En het zou goed zijn om daar af en toe een update van te krijgen.

[4:00:33] Zodat we dat ook kunnen volgen.

[4:00:35] Zal ik ook even mevrouw Van Dijk vragen?

[4:00:39] Mevrouw Van Dijk, u had ook nog één... Ja, dank u wel, voorzitter.

[4:00:43] Het is niet dat ik twijfel aan dat de minister middenbedrijven belangrijk vindt... of dat hij veel naartoe gaat.

[4:00:48] Maar het gaat er mij meer om in de uitwerking van beleid... dat we niet automatisch uitgaan van je bent klein of je bent groot.

[4:00:54] Want er zit gewoon soms echt wel een wereld tussen... die heel veel last hebben van dat we vaak maar op twee manieren naar bedrijven kijken.

[4:01:00] En daar wil ik eigenlijk specifieke aandacht voor.

[4:01:04] De minister...

[4:01:05] Dank u wel.

[4:01:06] In reactie op de heer Sneller hebben wij dat ook van Omroep Rabant gelezen.

[4:01:12] En het is natuurlijk belangrijk dat dit soort signalen in de reguliere bestuurlijke overleggen... waar ik net aan refereerde, dat die daar geklusterd samenkomen.

[4:01:19] Daar zit ik dan ook niet alleen, ik zit het voor, maar ook de minister van INW, van Vroo...

[4:01:25] En van KGG zijn daar ook aanwezig om ook die gezamenlijkheid uit te stralen.

[4:01:31] En dat is het moment waar je dat geclusterd samen laat komen in die zin.

[4:01:36] En wat we altijd ook doen is tussentijds als het nodig is om een bestuurlijk overleg naar voren te halen.

[4:01:41] Omdat er een aanleiding is zullen we dat doen.

[4:01:43] En half april hebben we de volgende staan waar dit ongetwijfeld naar voren zal komen.

[4:01:49] Maar meneer Sneller, ja ik begrijp wat u vroeg, die vraagt, wordt de Kamer daar ook over geïnformeerd?

[4:01:55] Is er een systeem waardoor in updates of half jaar toestanden berichten naar de Kamer komen?

[4:02:02] Nee, dat is er niet.

[4:02:03] Er is niet een systematische terugkoppeling van een bestuurlijk overleg.

[4:02:06] Want dan zouden we dat misschien met alle bestuurlijke overleggen moeten doen.

[4:02:09] En dan ben ik ook bang dat uw Kamer overladen wordt met rapporten en zaken.

[4:02:15] Wat we altijd doen, dat als er echt zaken zijn die aanpassing nodig hebben, en de Kamer is daarbij nodig, dan komt dat uiteraard altijd weer een keer hier terecht.

[4:02:26] Ik zou niet nu in één keer willen... daar ook weer een voortgangsbrief na elk bestuurlijk overleg.

[4:02:31] Want ik ben bang dat dat te veel informatie is, te specifiek.

[4:02:35] Maar als er zaken zijn die danig klem lopen... zodat project Beethoven niet zou functioneren zoals het moet... en dat geeft aanleiding tot grote zorg... dan zal ik dat uiteraard altijd delen.

[4:02:48] Zodat dat ook bij u terechtkomt.

[4:02:52] Oké, dus ja, meneer Sneijder, dit is het antwoord.

[4:02:55] Het is aan u hoe u daarmee om wilt gaan.

[4:02:58] En hebben we het antwoord van mevrouw Van Dijk nog?

[4:03:03] Ja, dat was niet echt een verdiepende extra vraag, maar meer de blijvende aandacht.

[4:03:10] Dat is uiteraard vanzelfsprekend.

[4:03:11] Dank.

[4:03:12] Dank u wel.

[4:03:13] Ik neem even nog de toezeggingen door voordat we dit debat beëindigen.

[4:03:18] Er is een twee minuten debat aangevraagd.

[4:03:21] Eerst spreekt het lid Thijssen van GroenLinks B van de A. De minister zegt toen in het derde kwartaal van 2025 een brief naar de Kamer te sturen over het nieuwe industrie- en innovatiebeleid.

[4:03:31] Een toezegging aan de vraag van mevrouw.

[4:03:34] Posma, door velen ondersteund.

[4:03:36] De minister zegt toe in het derde kwartaal van 2025 een brief naar de Kamer te sturen over de kwalitatieve regeldruk.

[4:03:42] Doelstellingen.

[4:03:43] Ja, dat is akkoord.

[4:03:45] Zetten we dat op naam tegenwoordig?

[4:03:48] Oké, die staat dus op naam van mevrouw Posma.

[4:03:51] Minister zegt toe in het derde kwartaal van 2025 brief naar de Kamer te sturen over de Nationale Technologiestrategie.

[4:03:57] Toezegging op naam van mevrouw Van Dijk.

[4:04:00] Minister zegt toe een brief naar de Kamer te sturen een maand naar het Omnibusvoorstel.

[4:04:04] Dat is samen met andere bewindspersonen over de rapportageplicht.

[4:04:09] Toezegging aan mevrouw Van Dijk.

[4:04:11] De minister zegt toe een brief aan de Kamer te sturen over de economische ruimtelijke aanpak.

[4:04:15] En die komt voor de zomer, toezegging mevrouw Martens-Amerika.

[4:04:19] En de minister zegt toe per brief een reactie naar de Kamer te sturen op het techmanifest.

[4:04:24] Die komt voor de zomer, toezegging naam van de heer Sneller, mevrouw Martens-Amerika.

[4:04:30] Ja, dank.

[4:04:30] Ik had ook gevraagd om uiteindelijk de techchampions in te zetten richting het ministerie van OCW.

[4:04:37] Om te kijken hoe we hun kunnen betrekken bij het bevorderen van de instroom bij opleidingen van de toekomst.

[4:04:42] En ik was benieuwd of dat ook zou kunnen worden opgenomen als een toezegging.

[4:04:46] Ja, hoe zeggen we dat?

[4:04:49] Wil je daar dan een brief over hoe dat is gegaan?

[4:04:51] Hoe gaan we dat vastleggen?

[4:04:52] Laten we houden Q3, want dat is een populaire termijn vandaag.

[4:04:58] Dus misschien kan de minister ons laten weten wanneer zij weer gesproken zijn... hoe zij worden meegenomen om dit bespreekbaar te maken bij OZNW.

[4:05:08] De techchampions, minister.

[4:05:09] Misschien dat het ook in een... Uiterlijk Q3.

[4:05:14] Zeker, zeker.

[4:05:16] Ik zie geknikt, dus die is ook genoteerd.

[4:05:20] Daarmee, ja, alles voor u ook helder.

[4:05:23] Dan zijn we aan het einde gekomen van dit commissiedebat.

[4:05:26] Ik dank de minister hartelijk voor zijn beantwoording.

[4:05:28] Natuurlijk ook alle ondersteuning.

[4:05:31] Zeer veel dank.

[4:05:32] De leden voor hun goede bijdrage.

[4:05:35] En niet te vergeten ook ondersteuning, Griffie, voor...

[4:05:39] Al het werk achter de schermen, wat minstens zo belangrijk is.

[4:05:42] Dank ook aan alle geïnteresseerden hier in Anderszins.

[4:05:44] En ik wens u al een heel fijne avond.