Landbouw, klimaat en voedsel

[0:00:01] Ik wil er maar snel beginnen, want we zijn al een beetje laat.

[0:00:05] We hebben de tijd tot kwart over zes.

[0:00:07] Iedereen van harte welkom.

[0:00:08] De mensen op de tribune, de mensen van de commissie natuurlijk.

[0:00:10] De mensen thuis die het via de livestream volgen.

[0:00:13] En natuurlijk de bewindslieden, de ministers Hermans en Wiersma.

[0:00:17] Allebei met Friese roots, dus dat gaat goed komen vandaag.

[0:00:21] We hebben een spreektijd van vijf minuten en vier interrupties.

[0:00:25] En de 30-secondenregel is ook van toe parsing.

[0:00:29] Ik wil er maar snel beginnen en ik geef het woord aan meneer Vlag van de SGP.

[0:00:35] Ja, voorzitter.

[0:00:36] Dank u wel.

[0:00:37] Als je een advies van de Wetenschappelijke Klimaatraad begint te lezen over landbouw en klimaat, dan ben je vooraf bang voor het zoveelste hoogoververhaal.

[0:00:47] Zo van, nou, de klimaatopgave is groot, doelen worden bij lange na niet gehaald, boeren zijn de boosdoener, het is hoog tijd voor harde maatregelen.

[0:00:56] Dit keer was ik blij verrast.

[0:00:58] De Raad gaat in op het perspectief van de boer.

[0:01:01] Die heeft perspectief nodig om zijn rol te spelen en daar ontbreekt het aan.

[0:01:05] Het gaat niet alleen om economisch perspectief.

[0:01:07] Duidelijk en consistent beleid voor de lange termijn.

[0:01:10] Eigen regie, een eerlijke verdeling, maar ook, en dat hoor ik steeds vaker, om waardering en erkenning.

[0:01:17] Dus ik zet daar een dikke streep onder.

[0:01:19] Er gebeurt in de verschillende sectoren zo ongelooflijk veel, maar zien we dat ook?

[0:01:24] Hoe pakken wij de uitgestoken handschoen op?

[0:01:27] Vanmorgen weer zo'n interview.

[0:01:28] Een deelnemer van het netwerk Praktijkbedrijven zegt over zijn inspanning voor emissiereductie via het voerspoor.

[0:01:33] Het levert me nog niets op.

[0:01:34] Sterker nog, het kost me geld.

[0:01:36] Wat zeggen bewindslieden tegen deze boer?

[0:01:40] Nog een voorbeeld.

[0:01:41] Er worden bij een proefproject met het aanbrengen van een klein laag op zandgronden goede resultaten geboekt.

[0:01:46] Die bodems houden water beter vast en leggen veel CO2 vast.

[0:01:50] Hoe gaan de bewindslieden dit oppakken?

[0:01:53] Samen sterk.

[0:01:54] Als het ergens geldt, dan is dat wel in de landbouw, op gebiedsniveau en in de keten.

[0:01:57] Het aantal samenwerkingsinitiatieven is wel haast ontelbaar.

[0:02:01] Maar eenvoudig is het niet.

[0:02:02] Er is speelruimte en ondersteuning nodig.

[0:02:05] Een voorbeeld.

[0:02:05] In het Veenweidegebied zijn enkele veehouders in het kader van gebiedsafspraken bereid om afstand te doen van hun vee.

[0:02:12] Maar met de huidige regels voor de ruimtelijke ordening zou dat betekenen dat het definitief einde oefening is voor het houden van vee.

[0:02:18] En dat is een brug te ver.

[0:02:19] Dat helpt niet voor zo'n gebiedsprositie.

[0:02:22] Kan het kabinet zorgen voor meer flexibiliteit?

[0:02:25] De wetenschappelijke klimaatraad wijst erop dat samenwerkingsinitiatieven vaak over grenzen en schotten heen gaan en daardoor tegen barrières in.

[0:02:36] ...daardoor tegen barrières in financieringsmechanismen en regelingen aanlopen.

[0:02:40] Er is flexibiliteit, maatwerk en experimenteerruimte nodig.

[0:02:44] Hoe gaat de landbouwminister ervoor zorgen dat er een structuur komt... ...om deze knelpunten aan te pakken en ze ruimte te geven?

[0:02:51] De SGP heeft het al vaker gezegd, we krijgen de landbouw die we als overheid en consument betalen.

[0:02:57] De maatschappij wil verduurzaming, maar in mededingingsregels gaat goedkoop produceren nog steeds voor op duurzaam produceren.

[0:03:04] Er is wel ruimte gekomen, maar het blijft moeizaam.

[0:03:07] Ik noem als voorbeeld de inzet op dierwaardige veehouderij.

[0:03:10] Het beter levenkeurmerk is een belangrijk voertuig, maar het is alleen aantrekkelijk als afspraken gemaakt kunnen worden over vergoedingen voor meer kosten.

[0:03:18] Alleen al bij het afstemmen van kostprijsberekeningen is er grote angst voor de ACM.

[0:03:24] Terwijl dat misschien niet terecht is.

[0:03:26] Groot probleem is dat je pas achteraf weet of je aan de regels voldoet.

[0:03:30] Daarom stellen ketenpartijen zich heel terughoudend op.

[0:03:33] Hoe kunnen we dit doorbreken?

[0:03:35] Is het kabinet bereid te kijken naar toetsing van afspraken vooraf?

[0:03:40] Inzet op een meer dierwaardige veehouderij is een enorme kostenpost.

[0:03:44] Daar staat ook de samenleving voor aan de lat.

[0:03:46] De SGP heeft eerder ook gepleit voor een fiscale herinvesteringsreserve voor veehouders die investeren in dierenwelzijn.

[0:03:54] De landbouwminister heeft toegezegd hiernaar te kijken.

[0:03:56] Ik hoor graag wat de stand van zaken is.

[0:03:58] Gaat het kabinet hier werk van maken?

[0:04:01] Dan sluit ik af met voedselverspilling.

[0:04:04] We verspillen met elkaar elk jaar zo'n 2 miljard kilo eetbaar voedsel.

[0:04:09] Stel dat we dat halveren, dan besparen we de CO2-uitstoot... ter waarde van de jaarlijkse uitstoot van 700.000 auto's.

[0:04:16] En watergebruik ter waarde van 6,5 jaar lang.

[0:04:19] Elke dag doen ze.

[0:04:21] Wat is de ambitie van dit kabinet voor aanpak van voedselverspilling?

[0:04:25] Zet de minister in op aanpassing van Europese regels... om allerlei onnodige handelsnormen voor groente en fruit... en onnodige, tenminste houdbaar tot, data te schrappen...

[0:04:35] komen er afspraken met supermarktketens om bovenwettelijke kwaliteitseisen voor het uiterlijk van groente en fruit in te perken.

[0:04:43] Het leidt nu ook tot onnodig gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.

[0:04:46] Een knelpunt bij het beter benutten van reststroom in veevoer is dat Europese landen verschillende klassificaties gebruiken voor deze reststroom.

[0:04:56] Wil de landbouwminister aandringen op afstemming?

[0:04:59] Tot zover, voorzitter.

[0:05:01] Dank u wel, meneer Vlag.

[0:05:01] Het woord is aan meneer Halman van NRC.

[0:05:07] Dank u wel, voorzitter.

[0:05:09] Ik dacht, zal ik het vandaag hebben over mest of over stikstof?

[0:05:14] Ik ga het hebben over voedsel.

[0:05:16] Met uw welvinden.

[0:05:18] Verantwoord voedsel.

[0:05:19] Ik had vanmorgen een gesprek met een supermarkt.

[0:05:22] Een wat kleinere, een wat goedkopere.

[0:05:24] En ik was blij verrast hoe zij in de wedstrijd staan.

[0:05:26] Hoe goed zij bezig zijn om na te denken hoe ze verantwoord en duurzaam voedsel in een schap kunnen leggen.

[0:05:33] En daarin ook keuzes maken wat ze wel in het schap doen en niet in het schap doen.

[0:05:37] En zij hadden niet 20.000 artikelen in het schap, maar veel minder.

[0:05:41] Heel goed gekozen en doordacht.

[0:05:44] Ik was onder de indruk.

[0:05:45] Maar tegelijk denk je dan ook na over de totale keten van supermarkten.

[0:05:50] Wat die verkopen.

[0:05:51] En verkopen die werkelijk goed en gezond voedsel?

[0:05:55] En wat ik dan zie is de beweging is goed.

[0:05:57] Ze spannen zich in.

[0:05:58] Maar waar ze werkelijk echt succesvol zijn, dan is er nog wel een weg te gaan.

[0:06:03] De vraag aan de minister is van hoe kijkt de minister hier tegenaan?

[0:06:07] Hoe kunnen we verder gaan in gezond en duurzaam voedsel?

[0:06:12] Wat kan de overheid betekenen in de discussie die daar in de sector wordt gevoerd?

[0:06:17] En hoe kan de minister, het ministerie, de overheid misschien sturend zijn om te helpen met maatregelen om verder te gaan in gezond en duurzaam voedsel?

[0:06:30] De heer Vlag had hetzelfde onderwerp, voedselverspilling.

[0:06:33] Ja, er blijkt 35% wel voedsel verspild te worden.

[0:06:37] En dat is enorm.

[0:06:38] Als je het hebt over duurzaam verantwoord... dan is daar een hele grote slag te maken.

[0:06:43] Ook in de restaurants.

[0:06:44] Ook in wat je kiest.

[0:06:46] Regionaal eten.

[0:06:47] Er is een enorme grote slag te maken.

[0:06:52] En dan kom ik bij voedselzekerheid...

[0:06:55] Ja, de naam van het ministerie is veranderd ongeveer.

[0:06:59] En voedselzekerheid zit er ook in.

[0:07:02] Maar ik heb er nog niet veel van gezien.

[0:07:03] En ik hoor dat er veel over gezegd wordt.

[0:07:05] Maar ik heb eigenlijk geen idee wat ik me daarmee voor moet stellen.

[0:07:08] En wat ik het idee heb van dat in de huidige tijdsgeest geopolitiek...

[0:07:13] voedselzekerheid wel eens misbruikt wordt... om te zeggen van, nou, we moeten voedsel produceren.

[0:07:19] Maar dan de relativiteit van... als je naar varkens kijkt, zijn we 300% zelfvoorzienend in Nederland... 120% in Europa.

[0:07:26] Wat betekent dat dan?

[0:07:28] Als je het over zuivel hebt, bij met ons 13, 14 miljard kilogram melk... op een markt van meer dan 600 miljard... als er 10% minder koeien komt, komt er 0,2% minder melk in Nederland...

[0:07:40] Ik heb daar geen goede voorstelling van zaken bij.

[0:07:44] Kan de minister misschien eens duiden van hoe we daar tegenaan moeten kijken... en wat de minister van plan is om de komende tijd daarmee te gaan doen... en misschien naar ons toe te komen met voorstellen?

[0:07:57] Er is een interruptie van meneer Van Kampen.

[0:07:59] Voorzitter, ik hoor wat de heer Holman zegt.

[0:08:03] En laat er geen misverstand over bestaan.

[0:08:05] We weten dat op plekken in de wereld waar honger is, dat daar conflicten uitbreken.

[0:08:10] Het is het belang van voedselzekerheid.

[0:08:13] In het verleden werd dat nog wel eens vergeten.

[0:08:14] Daar is tegenwoordig geen sprake meer van.

[0:08:17] Maar ik zou de heer Holman willen vragen hoe hij dat belang van voedselzekerheid dan wel ziet.

[0:08:22] Ik ben het met hem eens dat we niet in Nederland op dat kleine stukje dure grond... al het eten voor 27 landen en de rest van de wereld hoeven te produceren.

[0:08:32] Dat is de opvatting van de VVD.

[0:08:34] We hebben daar wel de kennis en de kunde over.

[0:08:36] Maar wat is de visie van de heer Holman daarover?

[0:08:38] De heer Holman.

[0:08:41] Dank u wel voor de vraag.

[0:08:44] Dat is een goede vraag.

[0:08:45] En dat wij als land goed na moeten denken.

[0:08:49] De ruimte en de mogelijkheden die we hebben.

[0:08:52] Gaan nadenken over welk voedsel we wel of niet gaan produceren.

[0:08:58] Over de kalverindustrie, dat je toch moet richten op met name de Nederlandse kalvis.

[0:09:03] Met een klein stukje flexibiliteit qua invoer.

[0:09:06] Omdat we beperkt ruimte hebben.

[0:09:08] Dat zou een keuze kunnen zijn.

[0:09:09] En als je geopolitiek bekijkt, ja.

[0:09:13] Maar kijk dan...

[0:09:15] werkelijk de situatie onder ogen en kijk wat er gebeurt.

[0:09:19] Als je getallen noemt, er zijn 40.000 kinderen... die in de eerste paar maanden sterven omdat ze geen voedsel hebben.

[0:09:24] Er zijn 800 miljoen mensen die honger lijden.

[0:09:29] Er zijn 2,5 miljard mensen die eigenlijk een dusdanig voedselniveau hebben...

[0:09:34] dat er niet sprake is van bestaanszekerheid en dat ze voldoende voedsel hebben.

[0:09:39] Ik vind het heel hypocriet als wij op onze postregel heel verheven deze discussie voeren... en dan de situatie in de wereld niet onder ogen willen zien.

[0:09:48] Dat je discussie voert over voedselzekerheid in Europa en kijkt wat je gaat doen.

[0:09:53] Ja, prima, maar dan moet je dat wel op een rationele manier doen... en ook even in oogschouw hebben wat onze positie in de wereld is als klein landje Nederland.

[0:10:04] De tweede interruptie van meneer Van Kamper.

[0:10:05] Ja, voorzitter, dat is een genuanceerde reactie van de heer Holman.

[0:10:08] En dat nadat ook echt wel de opvatting van de VVD.

[0:10:11] Onze fractie gelooft dat Nederlandse boeren en voedselproducenten... en die hele keten die daarmee samenhangt... nog altijd ook in de toekomst een betekenisvolle positie... in de wereld voor de wereldvoedselproductie zullen en moeten innemen.

[0:10:25] Nederland is de kanarie in de kolenmijn... dat als het misgaat op het gebied van klimaat, honger... dan gebeurt het hier als eerste en wij kunnen daar in gidsland zijn.

[0:10:34] Maar dat hoeft niet te betekenen dat al dat voedsel hier per se geproduceerd hoeft te worden.

[0:10:38] Tegelijkertijd weten we ook dat toen de havens van Odessa... bij het uitbreken van de Oekraïneoorlog werden geboycolt door de Russen... de schappen in de Nederlandse supermarkten lagen ook leeg.

[0:10:48] Dus mijn fractie zou echt pleiten voor een voedselstrategie... op het gebied van voedselzekerheid.

[0:10:53] Maar op een Europees niveau, zodat we met elkaar gaan kijken...

[0:10:56] Waar is welk land goed in?

[0:10:57] Wat past bij de identiteit van welk Europees land?

[0:11:00] En laten we kijken hoe ieder land daar zijn bijdrage kan leveren aan het belang van voedselzekerheid.

[0:11:05] Deelt de heer Holman die opvatting?

[0:11:09] Ja, ik denk dat de heer Van Kampen wel een punt heeft.

[0:11:11] En dan moet je met name kijken waar Nederland sterk in is.

[0:11:16] Bijvoorbeeld zuivel.

[0:11:18] Als Friesland Campina en Nestlé er niet waren om babyvoeding over de wereld te verkopen... dan waren er misschien niet 40.000 kinderen die vroegtijdig studeren, maar misschien wel 80.000.

[0:11:28] Dus daarvan kun je zeggen, in een heel hoogwaardig project als kindervoeding... als jij het hebt over pootgoed, zaadveredeling...

[0:11:38] uitgangsmateriaal, dat soort dingen zijn heel erg geschikt om in Nederland te doen.

[0:11:44] Maar als je dan het voorbeeld van de varkens hebt, ik heb het vaker gezegd, het wordt bijna een cliché, als wij 2,3 miljoen biggetjes die in Nederland geboren worden naar Spanje doen, in Spanje worden ze vet gemest en vervolgens worden ze in China opgegeten en het krachtvoer wordt

[0:12:00] hier geïmporteerd, dan voegt dat in de zin van... wat wij kunnen doen in Nederland binnen de ruimte die we hebben... voegt dat in mijn beleving niet zoveel toe.

[0:12:08] Dus als je die strategie maakt, moet je heel goed nadenken... waar zijn we geschikt voor, waar zijn we goed in... en wat voegt echt iets toe.

[0:12:16] Dank u wel.

[0:12:17] Dat was een interruptie van mevrouw Van der Plas.

[0:12:21] Ja, voorzitter, ik kan mijn oren gewoon niet geloven wat ik hier hoor.

[0:12:23] Er wordt hier gewoon even een sector, een varkenshouderij... gewoon eigenlijk even hier weggezet...

[0:12:29] Als dat eigenlijk maar overbodig is.

[0:12:31] Ik kan gewoon niet geloven wat ik hier hoor.

[0:12:35] Frames als van 3 miljoen biggetjes naar Spanje.

[0:12:38] Daar worden ze vet gemest.

[0:12:40] Alleen al de terminologie is partij voor de dieren.

[0:12:43] Retoriek wat de heer Holman hier gebruikt.

[0:12:46] En dan worden ze naar China gestuurd om opgegeten te worden.

[0:12:49] China neemt voornamelijk de delen van het varken af die wij hier niet opeten.

[0:12:54] De staarten, de poten.

[0:12:56] De oren, de koppen, alles wat wij hier niet willen eten.

[0:13:00] En hier wordt de varkenshouderij door de heer Holman even neergezet als totaal overbodig en verspillende sector.

[0:13:05] De varkenshouderij is al gedecimeerd.

[0:13:08] Er zijn misschien nu nog 3000 varkenshouders over die alles doen, alles doen wat de maatschappij van zich vraagt en heeft gevraagd.

[0:13:17] Zelfs bovenwettelijk.

[0:13:19] En ik vraag me af of de heer Holman hier überhaupt nog voor varkenshouders wil blijven strijden... dat die hier een goede bestaan kunnen hebben.

[0:13:28] Er zitten heel veel jonge boeren tussen die graag het bedrijf van hun ouders willen overnemen.

[0:13:34] En de heer Holman gaat hier gewoon even net doen alsof het allemaal maar niks is.

[0:13:37] En die zit hier in partij voor de dierentaal te praten.

[0:13:41] Ik vraag me af wat NRC precies voor de jonge varkenshouders wil gaan betekenen.

[0:13:47] Ik vind het echt een schande wat hier gezegd wordt.

[0:13:50] Meneer Hallman.

[0:13:51] Dank voor het betogen, mevrouw Van der Plas.

[0:13:57] Ik ken heel veel waardevolle varkenshouders.

[0:13:59] Er zijn een heleboel varkenshouders en ook jonge boeren die heel goed bezig zijn.

[0:14:03] Waar ik heel veel respect voor heb.

[0:14:05] Waar ik heel veel waardering voor heb.

[0:14:07] En dat de situatie in Nederland, als je het hebt in een brede zin over landbouw, dat is niet toe te rekenen aan de industriele ondernemer.

[0:14:14] Wij hebben een landbouw gecreëerd in Nederland, laten creëren, die een beetje uit zijn voegen is gegaan.

[0:14:19] En ondernemers is niks te verwijten, want die hebben altijd binnen hun gegeven wettelijk kader geopereerd.

[0:14:25] Dus daar is niks mis mee.

[0:14:27] Ik weet aardig goed hoe de sector in elkaar zit.

[0:14:29] En ik weet ook dat uit de Nederlandse...

[0:14:32] slachterijen uit elk punt van vierkantsverwaring, heleboel mindere zaken als poten en koppen, dat soort dingen naar China gaan, die daar mooi geld op brengen, dat is heel goed.

[0:14:42] Dat is een heel ander verhaal.

[0:14:44] Als jij een visie hebt op de varkenshouderij, dan heb je een visie dat je een gesloten bedrijf hebt,

[0:14:50] En we hebben een groot surplus aan biggetjes.

[0:14:53] Er worden 6 miljoen meer biggetjes in Nederland geboren dan dat hier tot waarde worden gebracht.

[0:14:58] Dat die mogen uitgroeien tot een varken met hoogwaardig vlees.

[0:15:03] Ik zal mijn bewoordingen iets anders kiezen dan dat ik net heb gedaan.

[0:15:07] Maar het blijft onverlet dat hier een surplus is.

[0:15:10] En als jij een toekomstgerichte varkenshouderij wilt hebben, dan moet je gesloten bedrijven hebben.

[0:15:15] Uit oogpunt van gezondheidsrisico, uit oogpunt van effectiviteit.

[0:15:19] En dan voegt het, als je beperkte ruimte hebt, niks toe.

[0:15:23] Als je 2,3 biggetjes naar Spanje doet... dat zijn 2300 vrachtauto's met 1000 biggetjes per vrachtauto... voegt dat niks toe.

[0:15:32] En die varkens daar, die worden in Spanje... laten ze wel groeien tot vlees in Spanje.

[0:15:39] Die heeft 30 miljoen varkens en die is het grootste exportland...

[0:15:44] in de wereld.

[0:15:45] En inderdaad, een heel groot deel van de export van Spanje... gaat gewoon als heel varken naar Spanje toe.

[0:15:52] Dus de suggestie die mevrouw Van der Plas hier doet... alsof ik iemand ben van de Partij van de Dieren... nee, ik maak gewoon een analyse van wat ik zie.

[0:16:00] Ik heb een helder beeld van hoe je de Nederlandse landbouw... in de veehouderij zou willen hebben.

[0:16:05] En ik vind dat mevrouw Van der Plas toch bewoordingen kiest... waarvan ik denk van...

[0:16:13] Er is eerst nog een interruptie van mevrouw Bromet.

[0:16:16] Volgens mij mag ik nog reageren.

[0:16:18] U had geen... Oh, ik dacht dat u uw vinger opstak.

[0:16:20] Het is meer een punt van orde.

[0:16:22] We hebben hier de afspraak dat interrupties die langer duurden dan zoveel seconden voor twee tellen.

[0:16:26] Daarom deed ik twee vingers in de lucht.

[0:16:27] Die hadden wij goed bij.

[0:16:29] Mevrouw van der Plas.

[0:16:31] Ja, daar wil ik het even kort aan toevoegen.

[0:16:33] Want de heer Holman zegt dat hij de sector zo goed kent.

[0:16:35] En vervolgens heeft hij het over dat varkens allemaal krachtvoer krijgen.

[0:16:40] Ja, krachtvoer.

[0:16:41] Kijk de beelden maar terug.

[0:16:43] Varkens maken heel veel gebruik van resten uit de levensmiddelenindustrie.

[0:16:48] Ondanks is het varkensbedrijf van Martin Hube gestopt.

[0:16:53] Die kregen wekelijks 50 vrachtwagens aan natte bijproducten uit de omliggende voedselindustrie.

[0:16:59] Het ransoen van varkens bestaat uit slechts 8% soja, wat ook nog bijproducten zijn.

[0:17:05] Dus misschien dat de heer Holman zich iets beter kan verdiepen in de varkenshouderij.

[0:17:09] Want ik zie nu dat NRC in ieder geval...

[0:17:12] ...geen varkenshouderij meer wil in Nederland.

[0:17:14] Dat is wat ik eruit opmaak.

[0:17:16] Dank u wel.

[0:17:17] Wilt u denken om de 30 seconden regel?

[0:17:19] Want sommige van u die gaan... ...die verdubbelen me bijna.

[0:17:23] Maar goed, het woord is aan meneer Holman.

[0:17:26] Ja, nou ja, goed, dit is het beeld wat mevrouw Van der Plas voor ogen hebt.

[0:17:31] Ook wij zien een behoorlijke toekomst voor de varkenshouwer in Nederland.

[0:17:37] Alleen dan moet er wel iets veranderen en dan moet je toekomst bestendig maken.

[0:17:41] Mevrouw Van der Plas kent de feiten niet heel goed, want van de 450 miljoen kilogram krachtvoer die in Nederland geïmporteerd wordt, die in Nederland wordt gemaakt, gaat 60%.

[0:17:51] ...naar de intensieve veehouderij en maar 40% naar de melkveehouderij.

[0:17:54] Dus uw suggestie alsof we geen kracht voeren... ...en daar is heel veel mee annex... Oh, dat is niet van mij.

[0:18:05] Nee, dus het verhaal van mevrouw Van der Plas klopt gedeeltelijk... ...in die zin dat er ook veel breivoedering wordt gedaan...

[0:18:12] Maar de grootste gebruiker van krachtvoer is toch de intensieve veehouderij in Nederland.

[0:18:17] Dus ik denk dat ik daar heel genuanceerd naartoe kijk.

[0:18:21] En als wij op het gebied van emissiereductie willen scoren... dan is de kortste klap de import van krachtvoer en het gebruik van kunstmest... de gemakkelijkste en de meest effectieve manier om de emissiedoelstelling te gaan halen.

[0:18:40] Meneer Holmen, u heeft nog twee minuten om uw beginbetoog te vervolgen.

[0:18:44] Of zegt u van ik ben gereed?

[0:18:45] Nee.

[0:18:46] Gaat u verder.

[0:18:50] Ik wil het graag even hebben over weidegang van koeien.

[0:18:52] Het imago van de Nederlandse zuivel.

[0:18:57] Nederland is windmolens klompend en koeien in de wei.

[0:19:01] En wij hebben een doelstelling van 80% koeien in de wei.

[0:19:05] Dat is een soort confinant met de zuivelindustrie.

[0:19:07] Dat loopt aardig naar beneden.

[0:19:09] Als je deelweidegang ook niet mee rekent, dan halen wij het belang erna niet meer.

[0:19:14] En we rekenen ook nog hoeveel boeren, hoeveel bedrijven de koeien buiten doen.

[0:19:19] Maar als je zo kijkt naar hoeveel koeien er werkelijk buiten lopen...

[0:19:24] Dan ga je schrikken, want ik denk dat er zuivelfabrieken zijn die alleen maar grote boeren hebben.

[0:19:28] Dat nog niet 50% van de koeien die de melk leveren aan zo'n zuivelfabriek, dat die niet buiten lopen.

[0:19:34] De trend is verkeerd.

[0:19:35] Maar ik zou de minister willen vragen van, herkent u dit?

[0:19:38] Hoe herkent de minister dat?

[0:19:41] Hoe gaat u hiermee om?

[0:19:43] Is de minister voornemens om daar waar de afspraken niet gehaald worden in te grijpen?

[0:19:48] En is het wellicht een suggestie dat we de WUR een onderzoek laten doen van hoe het er werkelijk voor staat?

[0:19:53] Want het aantal percentage neemt af en de uren nemen af.

[0:19:59] En wat de trend is en hoe wij kunnen wennen dat het een andere kant op gaat.

[0:20:05] Interruptie van mevrouw Verder.

[0:20:08] Voorzitter, de heer Holman pleit er dus voor om weidegang te stimuleren.

[0:20:13] Of in ieder geval dat dat omhoog zou moeten.

[0:20:16] Dat kan hier en daar natuurlijk ook tegen bepaalde emissievraagstukken aanlopen.

[0:20:22] Dat schuurt wel eens.

[0:20:23] Dan ben ik benieuwd hoe de heer Holman daarnaar kijkt.

[0:20:26] Hoe leggen we dan de balans op de momenten dat het ene doel schuurt met het andere doel?

[0:20:32] Meneer Holman.

[0:20:35] Ja, dat klopt.

[0:20:36] Als je emissie naar beneden wilt halen, kun je de koe het beste laten poepen en plassen in de wei.

[0:20:41] Want dan krijg je geen vermenging van vaste mest en urine en geen stikstofvorming in de lucht.

[0:20:45] Dat is de meest effectieve manier om je emissie naar beneden te brengen.

[0:20:49] Uit oogpunt van dierwelzijn kun je het beste de koeien buiten laten lopen.

[0:20:53] Want een koe voelt zich niet meer happy dan dat hij buiten loopt.

[0:20:56] Uit oogpunt van landschap en platteland kun je ook beter de koeien buiten hebben.

[0:21:01] Want dat is Friesland zonder dat er nog koeien in de wei lopen, zou ik zeggen.

[0:21:05] Dus dat is waar.

[0:21:06] Maar je loopt er wel tegen op.

[0:21:08] Ik ken boeren die de koeien binnenhouden omdat zij genoeg mest op moeten vangen om aan hun verplichting te doen om mest af te voeren.

[0:21:18] Dat is heel idioot.

[0:21:22] Als je te veel mest in de wei achterlaat, dan heb je gewoon te weinig mest om je land te bemesten.

[0:21:27] Dus dat is hypocritie van de regelgeving die we hebben.

[0:21:31] Dus dat zie ik.

[0:21:33] En ik snap ook dat bijvoorbeeld straalvoeren effectiever is.

[0:21:39] Maar als je een landschap hebt waar alleen gras wordt gemaaid... dat is gewoon niet goed voor de biodiversiteit, voor het bodemleven.

[0:21:44] Dus ja...

[0:21:48] Wij zijn een voorstander van zo'n natuurlijk mogelijk systeem dat toch de koeien in de wei lopen.

[0:21:53] Ik zou graag willen dat de minister dit oppakt, dit erkent en hier aan wil gaan werken.

[0:21:59] Gaat u verder met uw betoog?

[0:22:01] Nog een vervolgvraag van mevrouw.

[0:22:03] Verder.

[0:22:05] Ja, want ik vind dat wel interessant, voorzitter.

[0:22:08] Want qua ammoniakuitstoot heeft de heer Holman gelijk.

[0:22:11] Maar vanuit het klimaatvraagstuk, waar toevallig vandaag ook het debat over gaat... zie je bijvoorbeeld in Denemarken de beweging... dat vanwege de manier waarop zij daar met de klimaatopgave omgaan... dat bedrijven groter worden en massaal zijn gaan opstallen.

[0:22:28] Omdat je dan dit soort gassen kan afvangen.

[0:22:30] Dat zou een route zijn...

[0:22:32] waar ik geen voorkeur voor heb voor Nederland.

[0:22:35] Ook al is dat misschien gunstiger voor het klimaat, maar hoe kijkt de heer Holman daarnaar?

[0:22:41] Ik denk dat ik het een grote lijn met mevrouw Vedder eens ben.

[0:22:45] Ja, het is 2-1.

[0:22:46] Denemarken kiest voor, daar zijn de bedrijven veel groter, maar die kiest voor intensief.

[0:22:52] Je kunt twee redeneringen hebben van intensief.

[0:22:55] geeft de mens de emissie.

[0:22:57] Maar dat is één aspect.

[0:22:58] Als je meer aspecten meeweegt, dan kom je ook tot een andere conclusie.

[0:23:03] En ook wij komen tot een conclusie.

[0:23:05] Wij staan voor dat je in Nederland een grondgebonden veehouderij krijgt...

[0:23:10] met een verantwoorde mestaanwenning binnen de normen die er zijn.

[0:23:14] En zo zouden wij ook graag zien dat Nederland ingericht wordt.

[0:23:18] Laat onverlet dat schaalvergroting doorgaat.

[0:23:20] Dus als je het idee hebt van wij krijgen een kleinschalige veehouderij in Nederland... en de schaalvergroting stopt.

[0:23:26] Nee, kleine boeren zullen stoppen en de grotere zullen iets doorontwikkelen... om een economisch verdienvermogen te houden.

[0:23:32] Dus ik ben het eens met mevrouw Verder, voorzitter.

[0:23:35] En ik hoop dat we dat op die manier ook kunnen inrichten.

[0:23:39] Dank u wel.

[0:23:40] Gaat u verder met uw betoog.

[0:23:41] U heeft nog een kleine minuut.

[0:23:45] Ja, een laatste van het investeringsfonds Duurzame Landbouw.

[0:23:48] Dat is een goed project die goede resultaten heeft.

[0:23:51] Die lopen tegen de beperking op dat de middelen erop zijn.

[0:23:55] De 160 miljoen die in een revolvingfonds zit.

[0:23:57] Is de minister hiermee bekend?

[0:24:01] Hoe kijkt de minister hier tegenaan?

[0:24:03] En is de minister bereid om hier eventueel wat mee te gaan doen?

[0:24:05] Er is nog een interruptie van het lid Kostitsch.

[0:24:09] Ja, misschien puur ter verduidelijking hoor.

[0:24:12] Want ik hoor de heer Holman hele goede dingen zeggen.

[0:24:13] En ik denk dat hij met zijn visie in ieder geval de stappen daarnaartoe goede bedoelingen heeft.

[0:24:19] Maar we weten ongeveer uit alle adviezen, als het gaat om verschillende uitdagingen, waaronder een meer natuurlijk systeem waar de heer Holman het over had, dat een krimp van de veestapel onvermijdelijk is.

[0:24:29] Is de heer Holman het daar met ons eens?

[0:24:31] De heer Holman.

[0:24:35] Krimp van de veestappel is nooit een doel.

[0:24:38] Als je een visie maakt op Nederland en je hebt gebruiknormen en je hebt een plaatsingsruimte van mest.

[0:24:49] Als je dat optelt en je gaat dat delen door de aantallen, dan kom je op een aantal uit.

[0:24:58] Ik denk dat het onvermijdelijk is dat we een iets kleinere veestabel krijgen, omdat dat nogmaals geen doel op zich is.

[0:25:04] En de vraag en de uitdaging is, hoe ga je daar naartoe komen en hoe ga je dat bereiken?

[0:25:09] Als ik spreek met mensen van de zuivelindustrie, die houden rekening met een iets verminderde aanvoer van melk in de komende tijd.

[0:25:17] Ja, wie ben ik dan om te zeggen dat die mensen ongelijk hebben?

[0:25:20] En dat zet je wel aan het denken.

[0:25:22] Ja, de meeste koeien zullen blijven.

[0:25:26] Waar wij na moeten denken op grond van visie, welke structuur van Nederland willen we invulling geven?

[0:25:31] Hoe en waar houden we welke beesten en op welke manier en op een verantwoorde manier?

[0:25:35] En als je dat hebt gedefinieerd en dat gaat invullen, dan heeft dat een soort van zelfsprekende hoeveelheid vee.

[0:25:43] Varkens, kippen, koeien, die je in Nederland dan gaat houden.

[0:25:47] Dank u wel.

[0:25:48] Nog een interruptie van mevrouw Bromet.

[0:25:51] Ja, voorzitter, want de titel van dit debat is ook klimaat.

[0:25:54] En ik heb de heer Holman daar nog niets over horen zeggen.

[0:25:57] Terwijl ik wel in de briefing die we hadden van PBL met grote ogen heb zien kijken naar de uitdagingen die voor de landbouw eigenlijk geschetst worden als het gaat over de klimaatdoelen.

[0:26:07] Kan hij daar ook nog iets over zeggen?

[0:26:09] Meneer Holman.

[0:26:12] Ja, ja.

[0:26:15] Nee, nou ja, we hebben een stikstofdebat gehad, dus hoeven we niet over te doen.

[0:26:19] Maar heel helder gezegd, wij hebben op gebied van emissie... als je een geloofwaardig verhaal wilt hebben, als je Brussel wilt overtuigen... als je stikstof vlot wilt trekken, dan zul je aan je emissiedoelstellingen moeten voldoen.

[0:26:32] In het hoofdlijnakkoord staat dat we ons aan de afspraak houden.

[0:26:34] En de consequentie van de afspraak is dat we 41% emissiereductie ten opzichte van 2019 willen hebben.

[0:26:41] En dat kun je op vijf verschillende manieren doen.

[0:26:44] De verkleining van de veestapel is het meest effectief, want dat gaat één op één minder emissie geven.

[0:26:48] Dat kan innovaties zijn van systemen, van stalsystemen.

[0:26:53] Dat kan ook helpen, maar dat is een lang traject voordat je het geborst juridisch verankerd hebt.

[0:26:57] Je kunt het doen door veevoeding.

[0:26:59] En je kunt het doen door grondgebondenheid.

[0:27:02] En wat PBL ook zei, als we wel derogatie krijgen, dan gaat dat niet helpen omdat je dan meer mest hebt.

[0:27:08] Of bedoelde mevrouw Brommert dat niet?

[0:27:10] Nee, voorzitter, want ik had het over klimaat.

[0:27:12] En dan gaat het niet over stikstof, maar over CO2.

[0:27:14] En een heleboel van de maatregelen die de heer Holman noemt voor stikstof, die werken ook voor klimaat.

[0:27:21] Maar...

[0:27:22] Ja, ik zal zometeen betogen dat de opgave voor klimaat nog vele malen groter is dan die voor stikstof.

[0:27:27] En ik hoor de NEC er helemaal niet over.

[0:27:30] Voorzitter, direct niet indirect wel.

[0:27:32] De grootste besparing voor CO2 is als je substantieel minder stikstof gaat strooien en minder krachtvoer gaat voeren.

[0:27:40] Dat is de eenvoudigste manier om heel veel op CO2 gebied te halen.

[0:27:43] En ik denk dat we een toekomstige veehouderij hebben.

[0:27:48] Als je die gaat ontwikkelen binnen de normen en iets van renoer waarvan uitgaat dat die zeker komt, die kun je gebruiken.

[0:27:55] En die mag je als stikstof vervangen gebruiken.

[0:27:57] En dan kun je heel snel... Ik denk dat je zelfs wel een reductie van 50% kunstmest minder gebruiken in 2030 kunt hebben.

[0:28:05] En ik was blij verrast dat de provincie Groningen, waar ik een gesprek mee had... zelfs al spreekt over een kunstmestvrije landbouw in de provincie Groningen.

[0:28:12] Dus dat is een ambitie die nog tien keer verder gaat dan wat ik zou willen.

[0:28:18] Maar ik denk dat...

[0:28:20] met eenvoudige maatregelen dan vrouwen met, ook uit oogpunt van klimaat, ook op gebied van CO2, heel gemakkelijk een reductie kunt creëren.

[0:28:30] Maar dan moet je wel durven kiezen, durven maatregelen en op grond van visie een pad uitzetten.

[0:28:37] Dank u wel.

[0:28:38] Gaat u verder met uw betoog?

[0:28:42] Er is nog een interruptie van het lidkostdienst.

[0:28:46] Ik was vooral benieuwd wanneer verwacht NSC dat de klimaatminister en de landbouwminister met acties komen die er wel voor gaan zorgen dat we de klimaatdoelen gaan halen, onder andere op het gebied van landbouw.

[0:28:59] En dat ze dat ook toetsen, zodat we allemaal weten en niet weer een zoveelste rapport van de Raad van State of PBL over een paar jaar zien, waarbij weer blijkt dat we het nog lang niet halen.

[0:29:09] De kans is nu minder dan 5%.

[0:29:14] Ja, ik wil me er eigenlijk een beetje gemakkelijk van afmaken en deze vraag doorbegeleiden aan de twee bewindspersonen die daar zitten.

[0:29:20] Maar ik verwacht 2 april bij het commissie het bad stikstof de eerste aanzetten die een richting geeft van hoe wij de doelen gaan halen.

[0:29:31] Gaat u verder met uw betocht, meneer Helman?

[0:29:33] Ja, nou, afrondend van... Ik had helemaal niet verwacht dat waar ik mee voedsel begon... deze discussie zou plaatsvinden, maar prima.

[0:29:42] Nee, maar de conclusie is van... als wij een toekomst voor de veehouderij in Nederland willen hebben...

[0:29:48] Zoals de mevrouw van de Serret zei, of PBL, wie was het?

[0:29:52] We moeten het monster in de bek kijken.

[0:29:54] Een analyse durven te maken, een visie te ontwikkelen.

[0:29:57] Keuzes maken en hem toekomstbestendig maken, zo snel mogelijk.

[0:30:00] En als je niet dat plan hebt, en niet een plan hebt hoe je de emissiereductie gaat maken... dan gaan we het stikstof ook niet van het slot trekken.

[0:30:07] Ik ben vol verwachting wat het kabinet gaat doen.

[0:30:10] We hebben een paar debatten gehad.

[0:30:12] Ik denk dat de Kamer...

[0:30:14] ...voor dat reces ook heel duidelijk was van wat ze verwacht van dit kabinet.

[0:30:18] Nou ja, als het kabinet de halfdode mus tot leven wil roepen... ...dan zullen ze behoorlijk moeten reanimeren en dingen doen.

[0:30:28] Maar het is zeer wel mogelijk.

[0:30:29] Maar dan moeten we nu eindelijk na zes jaar stikstofellende durven kiezen... ...en durven keuzes maken.

[0:30:35] En als je denkt dat...

[0:30:36] Alleen spoor één wetgeving even het gaat regelen, dan komen we bedrogen uit.

[0:30:41] Maar ik ben vol verwachting en ik heb goede hoop dat het kabinet de komende maanden met een oplossing gaat komen.

[0:30:48] Dank u wel meneer Holman.

[0:30:49] Het woord is aan mevrouw Bromet van de Partij van de Arbeid GroenLinks.

[0:30:53] GroenLinks B van de A, voorzitter.

[0:30:56] Voorzitter, dank.

[0:30:56] Ja, ik ga met zwaar gemoed dit debat in, eerlijk gezegd.

[0:31:00] Want zoals net al in de interruptie door de Partij voor de Dieren gezegd wordt... de kans dat de landbouw de sectordoelen uit het...

[0:31:08] Het klimaatakkoord gaan halen is minder dan 5 procent.

[0:31:11] En dat zorgwekkende beeld dat geschetst wordt in de klimaat- en energieverkenning is een beeld van stilstand in de landbouw en landgebruik op het gebied van klimaat.

[0:31:21] En ik appte even met een collega uit de oppositie over waar ga ik nou de goede moed vandaan halen vandaag.

[0:31:26] En toen zei ze nou in de Bermuda driehoek.

[0:31:29] Dus dat is...

[0:31:30] wat tekenend voor de opgave waar we voor staan.

[0:31:34] En ook eerlijk gezegd, de bijdrage van NRC stelt me niet gerust, want die gaat over stikstof, terwijl klimaat een veel bepalender factor gaat zijn voor de toekomst van de landbouw in Nederland.

[0:31:45] Voorzitter, het is niet eens stilstand, het is achteruitgang.

[0:31:48] PBL schat in dat de landgebruiksemissies in 2030 hoger zijn dan in 2023.

[0:31:54] En we zijn echt...

[0:31:56] Het slechtste jongetje van de klas in Europa, want daar waar de landbouw kan zorgen voor CO2-opslag, is in Nederland de verspilling van CO2.

[0:32:05] En dat moet anders, ook in Nederland.

[0:32:08] Ik heb duizend vragen, maar ik heb maar tijd voor 24 vragen en die ga ik nu stellen.

[0:32:12] Welk aanvullend maatregelenpakket voor de landbouw, landgebruik en methaan bereidt de minister van Landbouw voor als onderdeel van de voorjaarsbesluitvorming?

[0:32:22] En welke afspraken heeft minister Hermans gemaakt met de minister van Landbouw over de hardheid en het doelbereik van de aanvullende maatregelen?

[0:32:33] Want we hebben een klimaatwet, daar moeten we aan voldoen.

[0:32:36] We hebben een regeerakkoord waarin staat dat de doelen gehaald worden.

[0:32:38] Dus ik ga er ook van uit dat daar maatregelen bij horen.

[0:32:40] Ik hoor daar graag meer over.

[0:32:43] Welke concrete maatregelen zijn dat dan om bijvoorbeeld de methaanpledge om daaraan te voldoen?

[0:32:50] En wat zijn de maatregelen voor na 2030?

[0:32:54] In het concept klimaatakkoord.

[0:32:57] Want er zijn nu alleen nog maar maatregelen tot 2030.

[0:33:00] En die zijn niet genoeg.

[0:33:01] Maar na 2030 hebben we nog twintig jaar tot 2050 om naar ongeveer nul te gaan.

[0:33:06] En wat gaan we daarvoor doen in de landbouw?

[0:33:09] Is de minister van Landbouw het met de Raad van State eens... dat de wettelijke vastgelegde tussendoelen na 2030... de landbouwsector duidelijkheid moeten bieden?

[0:33:19] En zal zij hierop aan...

[0:33:21] Want ik hoor elke boer altijd zeggen van zeg maar wat ik moet doen, dan ga ik het doen, maar die onduidelijkheid is funest.

[0:33:28] Welke doelen voor na 2030 passen in de visie van de minister op de toekomst van de Nederlandse landbouw?

[0:33:33] En is de minister van Landbouw het met GroenLinks-BVDA eens dat klimaat, stikstof, fosfaat, waterkwaliteit, biodiversiteit, als ook het toekomstige verdienmodel van de boer integraal moeten worden aangepakt?

[0:33:44] En hoe gaat ze dat doen?

[0:33:46] En worden deze andere doelen ook meegenomen bij de uitwerking van de plannen van de Ministeriële Commissie Economie en Natuurherstel?

[0:33:53] En zo ja, hoe?

[0:33:54] Want zoals ik net al zei, een heleboel stikstofmaatregelen zijn ook klimaatmaatregelen.

[0:34:00] In het klimaatplan kan de minister toezeggen dat ze voor deze zomer komt met een berekening van de omvang van de veestapel die past bij de opgave in de landbouw voor klimaat.

[0:34:10] Want het is echt je kop in het zand steken om te zeggen, nou dat kunnen we allemaal wel redden met de huidige veestapel.

[0:34:16] Luister naar het PBL, het kan niet.

[0:34:19] Dus graag een reactie daarop.

[0:34:20] Kan de minister aangeven hoe ze aan gaat sturen op die verkleining van de veestapel?

[0:34:26] Voorzitter, een van de oplossingen voor GroenLinks PvdA is biologische landbouw.

[0:34:32] Houdt de minister vast aan het doel van 15% biologische landbouw in 2030?

[0:34:36] En zijn we op weg daarnaartoe?

[0:34:37] En zo niet, kunnen we dan rekenen op extra maatregelen en middelen voor de omschakeling naar de biologische landbouw?

[0:34:45] Hoe ziet de minister de toename van het areaal biologisch na 2030 voor zich?

[0:34:49] En zijn we op weg naar minimaal 15% biologische landbouw in 2030?

[0:34:53] Er is een interruptie van meneer Holman.

[0:34:59] De biologische landbouw heeft het denk ik moeilijk.

[0:35:01] Het is nu iets van 4%, doelstelling 15%.

[0:35:03] Vindt mevrouw Bromet de doelstelling van 15% reëel?

[0:35:10] Als ze dat reëel vindt, wat moet er dan gebeuren en hoe je dat in 2030 zou kunnen halen?

[0:35:15] Heeft mevrouw Bromet een analyse wat het probleem is bij de biologische landbouw op dit moment?

[0:35:20] Mevrouw Bromet.

[0:35:23] Het voordeel van biologische landbouw is het voordeel dat de heer Holman net in zijn eigen betoog ook net noemt dat er geen gebruik gemaakt wordt van kunstmest.

[0:35:32] Dus dat is winst 1.

[0:35:33] Winst 2 is dat er geen gebruik gemaakt wordt van chemische gewasbeschermingsmiddelen.

[0:35:42] Hoe gaan we dat bereiken?

[0:35:43] Dat zou je eigenlijk aan alle andere Europese landen moeten vragen.

[0:35:47] Want Nederland is ook daar weer het slechtste jongetje van de klas.

[0:35:50] Wij hebben 4% biologische landbouw.

[0:35:52] De afspraak in Europa is om dat te laten groeien naar 25%.

[0:35:57] En Nederland heeft daar al 10% van afgehaald in de doelen.

[0:35:59] Dus dat is ook niet zo ambitieus.

[0:36:01] En in dat licht vind ik het ook super teleurstellend... dat ik vier jaar geleden samen met mevrouw Van der Plas... een motie heb ingediend om de overheid biologisch te laten inkopen.

[0:36:11] Want het verhaal is altijd... ja, er is niet genoeg markt voor biologisch.

[0:36:15] Nou, en wij zijn als overheid een grote markt.

[0:36:18] Dus waarom kunnen wij dan niet biologisch gaan inkopen als overheid... om die markt te stimuleren?

[0:36:23] En het enige wat er gebeurd is, is een dik rapport wat geld heeft gekost.

[0:36:26] Ik wil ook aan de minister vragen hoeveel heeft dat onderzoek gekost?

[0:36:29] En had dat geld niet beter besteed kunnen worden aan de inkoop en de stimulering van biologisch?

[0:36:37] Dank u wel.

[0:36:42] Voorzitter, nog over landgebruik.

[0:36:43] Want dat is natuurlijk ook een thema wat speelt in de klimaatopgave en in het dossier van de landbouw.

[0:36:49] De Kamer heeft vaak de wens uitgesproken om te voorkomen dat grasland wordt omgezet naar bouwland.

[0:36:53] Wat gaat de minister doen concreet om dat te voorkomen?

[0:36:57] Hoe gaat de minister ervoor zorgen dat het bossenareaal, volgens de bossenstrategie die vastgesteld is, toeneemt?

[0:37:04] Want op dit moment wordt er wel bos aangeplant, maar er verdwijnt net zoveel bos.

[0:37:09] Wat gaat de minister daaraan doen?

[0:37:10] Welke maatregelen komt ze ermee?

[0:37:13] Het kabinet heeft water- en bodemsturend losgelaten.

[0:37:17] Maar in de Veenweidegebieden liggen grote opgaven.

[0:37:20] Mijn buurman heeft subsidie gekregen om de waterpeilen te verhogen.

[0:37:23] Dat doet hij met heel veel enthousiasme.

[0:37:25] Er zijn veel boeren die dat willen.

[0:37:27] Er is ook een overintekening geweest van het budget hiervoor.

[0:37:29] Dus de boeren willen wel.

[0:37:31] Wat gaat de minister doen om al die boeren die hun waterpeilen willen verhogen in Veenweide... zodat CO2 vastgehouden wordt, om die te stimuleren?

[0:37:38] Of vindt zij dat niet belangrijk?

[0:37:40] Vorig jaar was er 55,4 miljoen euro beschikbaar voor de verhoging van het waterpeil in de Veenweidegebieden.

[0:37:46] Hoeveel is hiervoor uitgegeven?

[0:37:48] Is dit bedrag voldoende voor de opgave voor de komende jaren?

[0:37:51] En kan de minister toezeggen dat deze subsidie zal toenemen als hij wordt overschreden?

[0:37:56] En tot slot een voorstel dat wij samen met de CDA doen om geld vrij te maken voor de agrarische sector en de ChristenUnie als het gaat over klimaatmaatregelen in de landbouw.

[0:38:08] De enorme achterstand die de landbouw heeft bewijst wel dat het heel erg nodig is dat dit geld er komt voor de landbouw.

[0:38:15] Dat het beschikbaar wordt gesteld aan boeren die klimaatmaatregelen willen nemen.

[0:38:19] Mijn collega zal er zometeen nog wat meer over zeggen.

[0:38:23] Is de minister nou al zover dat ze zegt, ja het is toch wel ontzettend stom dat ik al dat geld heb weggehaald bij die boeren.

[0:38:28] En dit is een mooie mogelijkheid om dat weer terug te geven.

[0:38:31] Dank u wel.

[0:38:32] Dank u wel mevrouw Bromet.

[0:38:33] Het woord is aan mevrouw Vedder van het CDA.

[0:38:37] Dank voorzitter.

[0:38:37] En kort tijds halve sluit ik me aan bij de oproep van de heer Holman.

[0:38:42] Die gaat over het investeringsfonds duurzame landbouw.

[0:38:45] Ik vind dit fonds met name belangrijk omdat ik zie dat verduurzamingsinvesteringen daar waar onrendabele toppen ervoor zorgen dat banken niet in hun eentje indurven te stappen.

[0:38:55] Dit fonds het verschil kan maken tussen wel en niet hiermee aan de slag gaan.

[0:39:00] Dus ik hoor graag op dezelfde vragen als de heer Rondan heeft gesteld antwoord.

[0:39:04] En dan schakel ik door naar klimaatvoorzitter.

[0:39:09] Als CDA willen wij vanuit vertrouwen en de kracht van de samenleving altijd denken en doen.

[0:39:14] En het is dan ook een van mijn grootste frustraties om te zien wat er aan inspanningen al gebeurt in het veld en hoe groot de potentie is.

[0:39:25] Maar dat het niet tot bloei kan komen omdat wij hier in Den Haag gewoon telkens hopeloos achterlopen en daardoor zelfs vaak niet eens in beeld hebben hoe groot die kracht van die sector nou echt is.

[0:39:38] En we hebben gezien in de KEF dat we de klimaatdoelen voor landbouw en landgebruik niet in bereik zijn, in de verste verte niet.

[0:39:46] En ik kan me ook nog goed herinneren dat ik als boerenbestuurder aan het begin van de stikstofcrisis had doorgerekend dat we met de stikstofopgave die er toen lag waarschijnlijk de klimaatopgave in één adem mee zouden realiseren.

[0:39:58] Maar die dag ligt inmiddels ver achter ons, want op allebei de dossiers zit er weinig voortgang.

[0:40:04] De Raad van State is daar ook kritisch op, met name over het ontbreken van concrete maatregelen.

[0:40:09] Ik citeer, de voornemens van het kabinet lijken eerder tot vertraging te leiden.

[0:40:13] En voorzitter, ik ben blij dat die kritiek zich terecht richt... op de beleidsmakers en niet op onze boeren.

[0:40:20] Want als wij geen duidelijkheid geven over de doelen... die we van ze verwachten dat ze die gaan halen... als wij het niet mogelijk maken om reductie in te rekenen... met al die pilots en processen waar ze al mee bezig zijn... en als wij er geen middelen voor vrijmaken...

[0:40:36] dan moeten we ons ook niet verbazen dat de sector dus niet van de kant kan komen.

[0:40:42] En ik hoop echt dat we daar een keer een stap de goede kant op kunnen zetten, voorzitter.

[0:40:47] De Raad van State adviseert om zo snel mogelijk maatregelen op te stellen, inclusief een tijdpad...

[0:40:53] Een vraag aan de ministers vanuit mijn kant is, wat gaat er met dit advies gebeuren?

[0:41:00] Wanneer kunnen we maatregelen verwachten en wat voor maatregelen denken beide ministers aan?

[0:41:05] Hebben we het dan over subsidiëring, normering, beprijzing?

[0:41:09] Gaat dit in samenhang worden gedaan met de maatregelen voor stikstof of gaan we twee los pakketten op de sector loslaten?

[0:41:16] Hoeveel geld is er momenteel voor de klimaatmaatregelen beschikbaar?

[0:41:20] Of moeten de klimaatmaatregelen in de landbouw- en de bossenstrategie... en de veenweidenstrategie ook allemaal uit die pot van 5 miljard komen?

[0:41:27] Voorzitter, Nederland heeft de Global Methane Pledge ondertekend.

[0:41:31] Gaan we dan ook specifieke aandacht voor de metaalreductie zien en zo ja hoe?

[0:41:36] Voorzitter, ik vind het enorm belangrijk om te onderstrepen dat er in natuurlijke processen in de landbouw altijd sprake zal zijn van onvermijdbare uitstoot.

[0:41:45] Een koe is geen machine die je uit kan zetten en de enige koe die geen methaan opboert is een dode koe.

[0:41:53] Dus als wij in Nederland uiteindelijk naar net zero willen... dan moet je dus werk maken van negatieve emissies... om die onvermijdelijke natuurlijke uitstoot te kunnen compenseren.

[0:42:04] Dus we moeten aan de slag met koolstofverwijdering.

[0:42:08] Hoe gaat het kabinet hiermee aan de slag?

[0:42:10] Welke stappen kan de minister hierop zetten?

[0:42:12] En is het de minister met het CDA eens dat je maar beter eerder kan beginnen met ervaring opdoen op het gebied van koolstofverwijdering dan later?

[0:42:20] En zo ja, wanneer gaan we concrete stappen zien?

[0:42:28] Ja, voorzitter.

[0:42:29] Ja, best een goed verhaal van het CDA.

[0:42:31] Ook heel duidelijk wat het dilemma is.

[0:42:33] En ook dat je inderdaad naar negatieve emissies moet om de positieve emissies te compenseren.

[0:42:40] En dat kan onder andere door het telen van bouwproducten.

[0:42:43] Dan kan je CO2 vastleggen in hout of in andere isolatiematerialen.

[0:42:48] Is dat ook iets waar het CDA aan denkt?

[0:42:50] Als het gaat over de verduurzaming van Nederland, de kansen voor boeren en het oplossen van het klimaatprobleem.

[0:42:56] Zo verder.

[0:42:58] Ja, voorzitter.

[0:42:58] Dat is één van de routes.

[0:43:00] Maar die gaat niet voldoende zijn.

[0:43:03] Mevrouw Bromet had eerder ook al terechtgezegd... de landbouw is in staat tot CO2-opslag.

[0:43:09] Dat klopt, in landbouwbodems bijvoorbeeld.

[0:43:11] Maar wij leven in een vruchtbare delta.

[0:43:14] Onze organische stofpercentage ligt al vrij hoog.

[0:43:16] Dus de koolstofopslagpotentie van de Nederlandse bodems...

[0:43:20] relatief gezien met andere Europese landen vrij gering.

[0:43:23] En als je dat tegen elkaar af gaat zetten... de onvermijdbare uitstoot die hoort bij een voedselproductie... die past bij een Noord-Europese schaal, als we het hebben over zelfvoorzienend... dan zit je denk ik op nog geen vijfde...

[0:43:38] van de potentie van koolstofopslag.

[0:43:39] Dus je blijft altijd een gat houden.

[0:43:42] Hoeveel bomen je plant, die route gaat nodig zijn.

[0:43:47] Maar er moeten ook routes naast komen.

[0:43:50] Er zijn een heleboel technologieën waarmee je koolstof kan afvangen.

[0:43:55] En daar moeten we gewoon mee starten.

[0:43:57] Want anders moeten we straks heel Nederland vol bomen zetten.

[0:43:59] En dan hebben we ook geen plek meer voor een koe.

[0:44:03] Een andere optie is natuurlijk dat je zorgt dat je minder dieren hebt.

[0:44:08] Dat heeft onmiddellijke gevolgen voor de CO2-uitstoot.

[0:44:12] En dat geeft ook boeren die blijven een kans om een gezond bedrijf te hebben.

[0:44:16] Is dat ook een optie voor het CDA?

[0:44:18] Hoe kijkt het CDA naar de veestapel in Nederland in het licht van de klimaatopgave?

[0:44:24] Er zitten twee kanten aan.

[0:44:26] Ten eerste ga ik niet heel moeilijk om het woord krimp heen lopen.

[0:44:34] Krimp van de veestapel is geen doel, maar het gaat wel gebeuren.

[0:44:37] Want we hebben taakstellingen op te lossen.

[0:44:41] Aan de andere kant is het voor de klimaatopgave, dat is dus juist waarom ik dit ook zo belangrijk vond om te onderstrepen, elke koe die in Nederland rondloopt, zal altijd emissies blijven uitstoten.

[0:44:52] En als je het belangrijk vindt in Nederland om bijvoorbeeld grasland te willen behouden, wat voor de klimaatopgave verstandig zou zijn, en voor de wateropgave trouwens ook,

[0:45:01] dan heb je automatisch ook beesten nodig die iets met het gras doen.

[0:45:04] Dus daar zit een bepaalde balans in.

[0:45:09] Het is niet een oplossing... Ik vind het te makkelijk om te zeggen... als we die veestapel maar krimpen, dan hebben we alle problemen opgelost.

[0:45:16] Want het is ingewikkelder dan dat.

[0:45:17] Maar ik weet dat mijn collega Promet dat ook weet.

[0:45:24] Voorzitter, we lopen achter op de klimaatdoelen.

[0:45:27] En dan heb ik het dus over de klimaatdoelen voor landbouw en landengebruik.

[0:45:32] En ik vind het toch ook nu nog wel even belangrijk om te onderstrepen... want ik hoorde net de suggesties over minder kunstmest gebruiken.

[0:45:38] Maar voorzitter, als we de kunstmestproductie afschalen, is een heel goed idee... maar de CO2-reductie die we daarmee realiseren... komt ter gunste van de taakstelling van de industrie...

[0:45:49] Geen grammetje gaat het helpen voor de taakstelling van de landbouw.

[0:45:52] En datzelfde geldt voor elektrificering van het wagenpark.

[0:45:56] Dat komt ten goede aan de taakstelling van mobiliteit.

[0:45:59] De taakstelling voor landbouw en landgebruik richt zich alleen...

[0:46:04] op de uitstoot van die landbouwprocessen.

[0:46:09] En daarom is het ook goed om dat te onderstrepen... te zien dat we daar geen voortgang op maken.

[0:46:15] Dat we ook de conclusie trekken dat boeren hulp nodig hebben van de overheid.

[0:46:19] Dat het misschien ooit vroeger een slecht idee is geweest... dat we de landbouwsector als enige sector, mind you, met een taakstelling...

[0:46:27] uit het Klimaatfonds hebben uitgesloten.

[0:46:29] Er was toen een goede reden voor.

[0:46:30] En we hadden, misschien de meerderheid van de Kamer had waarschijnlijk nooit gedacht... dat er een kabinet een streep zou zetten door een pot van 24 miljard euro.

[0:46:38] Maar het is toch gebeurd.

[0:46:41] En dan moet je de conclusie trekken dat een landbouwsector... als zij goede ideeën hebben voor die taakstelling... dat ze ook mogen kunnen aankloppen bij het Klimaatfonds...

[0:46:50] Daarvoor zijn wij samen met de ChristenUnie en GroenLinks PvdA sturen wij binnenkort een initiatiefwetsvoorstel naar de Raad van State.

[0:46:56] Die het mogelijk maakt dat de landbouw aan kan kloppen.

[0:46:58] Het gaat niet over een budgetclaim.

[0:47:01] Het gaat puur over de technische aanpassing dat de deur open gaat voor de enige sector die is uitgesloten tot nu toe.

[0:47:09] En ik doe van harte vandaag een warme uitnodiging naar alle collega's hier om met ons mee te doen daarin.

[0:47:14] Dank u wel voorzitter.

[0:47:16] Dank u wel.

[0:47:17] U heeft nog een interruptie van meneer Halman.

[0:47:19] Ja, voorzitter.

[0:47:19] Ik deel het betoog van mevrouw Vedder... de CO2-reductiebesparing, waar je die aan toerekent.

[0:47:26] Heeft mevrouw Vedder ook een idee hoe je dat zou kunnen herstellen... of anders gaan doen?

[0:47:31] Hoe moeilijk of hoe simpel is dat om dat te gaan doen... dat je toch aan kunt tonen dat de sector... de VO3-sector zijn verantwoordelijkheid neemt... en terdege een hele grote reductie gaat realiseren?

[0:47:42] Mevrouw Vedder.

[0:47:43] Voorzitter, dat is een hele goede vraag, want dat is iets waar ik me behoorlijk aan erger.

[0:47:49] Ook omdat in de tijd van het begin van de groene stroom, de grootste producent van groene stroom was de agrarische sector.

[0:47:56] By far de meeste groene stroom kwam van de zonnepanelen en de windmolens op het boerenerf.

[0:48:00] En waar werd die winst dan toegerekend?

[0:48:02] Aan de energie sector.

[0:48:06] Of aan de industrie sector.

[0:48:07] En natuurlijk voelt dat heel gek.

[0:48:09] Dat als je zelf als boer inspanningen doet.

[0:48:11] Want jij bent degene geweest die die zonnepanelen heeft betaald.

[0:48:15] Dus dat jouw steentje wat je bijdraagt aan het milieu.

[0:48:19] De credits niet naar jou gaan.

[0:48:21] Ik weet dat dat bij heel veel boeren en boerinnen zeer doet.

[0:48:25] Ik zou het heel graag anders willen zien.

[0:48:27] Maar ik weet eerlijk gezegd niet hoe dat zou moeten.

[0:48:29] Maar ik vind het wel een hele goede vraag om die aan minister Herman te stellen.

[0:48:33] Dank u wel.

[0:48:34] Het is nog een interruptie van mevrouw De Vos.

[0:48:36] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:48:39] Ik vroeg me eigenlijk af of mevrouw Vedder zou kunnen onderbouwen waarom het CDA de klimaatdoelen wil halen.

[0:48:46] Mevrouw Vedder.

[0:48:50] Nou, voorzitter...

[0:48:53] Omdat het CDA een partij is die doet wat die belooft.

[0:48:57] Dus als wij zeggen, wij zetten een handtekening onder afspraken... om de wereld niet ten onder te laten gaan aan klimaatverandering... dan houden we ons aan die belofte.

[0:49:09] Dank u wel.

[0:49:09] Het woord is aan mevrouw.

[0:49:10] U heeft nog een tweede vraag.

[0:49:12] Gaat u gang, mevrouw De Vos.

[0:49:16] Oké, dus u wil voorkomen dat de wereld ten onder gaat aan klimaatverandering... maar waar blijkt precies uit dat die dreiging er is?

[0:49:23] Mevrouw Veller.

[0:49:26] Er bestaat zoiets als wetenschappelijke consensus.

[0:49:29] Dat betekent dat als er in grote meerderheid wetenschappers het met elkaar eens zijn... en een soort common ground vinden in conclusies die ze trekken... dan is er altijd wel een wetenschapper te vinden die misschien wat anders zegt.

[0:49:42] Maar in de bank genomen is... betekent dat dat men wereldwijd...

[0:49:49] Maar uiteindelijk, het heeft a gedurfd om onder ogen te zien dat ons menselijke handen uiteindelijk niet houdbaar is.

[0:49:56] Dat het verstandig is om dat a te accepteren en b op te acteren.

[0:50:02] En ik ben niet van de struisvogelpolitiek, dus ik ga niet weglopen voor die taakstelling.

[0:50:09] Een derde interruptie van mevrouw de Vos.

[0:50:13] Ja, volgens mij is die consensus er in de eerste plaats helemaal niet, zoals mevrouw Verder die benoemt.

[0:50:18] Maar ik ben ook benieuwd of zij bekend is met het onderzoek van de Wageningen Universiteit van een paar weken geleden, waaruit is gebleken, zoals we eigenlijk ook in onze biologielessen al leren, maar dat als je meer CO2 in de lucht hebt, dat planten en bomen harder gaan groeien, dat de fotosynthese efficiënter wordt en dat dus eventueel te veel CO2, zoals je dat zou kunnen noemen,

[0:50:40] wat er in de lucht zou kunnen zijn... los van of dat inderdaad een meetbaar effect heeft op de klimaatverandering... maar dat dat dus door de natuur zelf eigenlijk alweer gecorrigeerd wordt.

[0:50:49] Dus dat het in die zin ook niet zinnig is om daar zulke maatregelen voor te treffen.

[0:50:54] Een reactie van mevrouw Vedder.

[0:50:59] Voorzitter...

[0:51:03] Nou ja, een van de klimaatmaatregelen is ervoor zorgen dat je genoeg bomen en gewassen hebt die bezig zijn met die CO2.

[0:51:14] Dus volgens mij versterkt dat precies het punt van mevrouw de Vos.

[0:51:20] Maar ja, ik vind het eerlijk gezegd een staaltje.

[0:51:24] Ik vind dit echt een straaltje struisvogelpolitiek.

[0:51:27] waarvan ik weet dat het lekker is in de onderbuik... en het zal vast kliks en likes scoren op internet...

[0:51:35] Maar wat ik er zo verdrietig van vind, voorzitter, is dat hoe meer tijd wij verspillen in het blijven hangen in dit soort discussies in deze Kamer, hoe meer tijd we verliezen in daadwerkelijk stappen zetten en toekomstperspectief voor boeren dichterbij brengen.

[0:51:49] Dus als je werkelijk vindt dat je het voor hebt met een toekomstbestendige toekomst van die sector, die mij heel deerbaar is, dan loop je niet weg voor moeilijke vraagstukken.

[0:52:02] dan kijk je dat recht in het gezicht aan... en besluit je om daar regie over te nemen.

[0:52:06] Want als je dat niet doet, dan overkomt het je.

[0:52:08] Want linksom of rechtsom, de natuur krijgt altijd gelijk.

[0:52:12] En ik heb liever dat we dat verstandig met rationeel beleid doen... zodat we geen ongelukken veroorzaken... dan dat we bang zijn, de andere kant op kijken... en daarna moeten constateren... potverdorie, er ligt nu een ravage voor ons.

[0:52:30] Dank u wel.

[0:52:31] U heeft uw laatste interruptie, mevrouw De Vos.

[0:52:33] Gaat u gaan.

[0:52:35] Ja, mevrouw Vedder heeft het over weglopen voor moeilijke vraagstukken.

[0:52:38] Maar volgens mij is dat precies wat er hier gebeurt.

[0:52:40] Toen ik mijn eerste vraag stelde of mevrouw Vedder misschien uit kon leggen... waarom het klimaatbeleid volgens haar nodig is... toen zag ik hier iedereen een beetje zitten gniffelen.

[0:52:48] Maar dit is wel de basis onder dit hele beleid.

[0:52:51] Dus als mevrouw Vedder niet in staat is om dat goed te onderbouwen... om daar een serieus antwoord op te geven, dat is wel een ontzettend groot probleem.

[0:53:00] Mevrouw Vedder.

[0:53:04] Nou, voorzitter, dat is een constatering en geen vraag.

[0:53:07] Maar toch wil ik er wel op reflecteren.

[0:53:09] Ik ga met liefde, mevrouw de Vos, allerlei grafieken delen... die laten zien hoe schrikbarend de hoeveelheid broeikasgassen... die wordt uitgestoten, is gestegen sinds de industriele revolutie.

[0:53:25] Het is... Ja, ik vind het eigenlijk gewoon...

[0:53:34] Ja, de lucht is blauw en het gras is groen en het klimaat warmt op.

[0:53:40] En daar moeten we wat aan doen.

[0:53:42] Dank u wel.

[0:53:43] Dan is nu het woord aan mevrouw Van der Plas.

[0:53:45] Ze heeft nog een interruptie.

[0:53:49] Nou, volgens mij is het zo dat het klimaat verandert en de aarde opwarmt.

[0:53:52] Het klimaat warmt niet op.

[0:53:55] Klimaatverandering is ook van alle tijden.

[0:53:57] Dat hebben we ook gezegd.

[0:53:58] Wij ontkennen als BBB ook niet dat er klimaatverandering plaatsvindt.

[0:54:02] Dat is overal te zien.

[0:54:03] Boeren zijn de eerste.

[0:54:05] die daar mee te maken hebben.

[0:54:08] Maar ik vind het wel een beetje zorgelijk dat hier een partij als het CDA... die toch altijd wel redelijk gezond boerenverstand had... maar nu ook terminologieën gaat gebruiken van... dat de wereld ten onder gaat aan klimaatverandering.

[0:54:21] Ik zie de beelden van mevrouw Ploumen en meneer Klaver...

[0:54:28] Die zijn niet van CDA, overigens.

[0:54:30] Maar dit is wel een beetje de taal die gesproken wordt.

[0:54:32] Geen Maastricht aan zee.

[0:54:33] En allemaal die doen-scenario's.

[0:54:36] Dus ik ben wel een beetje verbaasd dat CDA nu ook deze kant op gaat, voorzitter.

[0:54:40] Dus geen vraag, maar constatering.

[0:54:42] Dank u wel.

[0:54:43] Het was ook uw laatste interruptie.

[0:54:44] Mevrouw Vedder, wilt u reageren?

[0:54:48] Ja, voorzitter.

[0:54:51] Ik snap dat op zich wel.

[0:54:52] Het is misschien... Ik heb gewoon...

[0:54:56] Het is ook een reactie op een hele stellige vraag die ik kreeg... die impliceerde dat klimaatverandering een hoax is.

[0:55:05] Ja, dan leun ik misschien te veel de andere kant op.

[0:55:08] Dat heb je met touwtrekken.

[0:55:09] Als de ene harder trekt, gaat de ander ook harder trekken.

[0:55:12] En netto kom je nergens uit.

[0:55:14] Dat is altijd het leuke van touwtrekken.

[0:55:16] Maar ik vind het gewoon zo zonde van...

[0:55:21] Ik vraag me altijd af, wat hebben de boeren hier nou aan... als ze dit soort debatten gaan bekijken.

[0:55:26] En ik wil er graag voor uit.

[0:55:27] Dus het is mijn frustratie over het gebrek aan voortgang... die mevrouw Van der Plas, denk ik, daarin heeft teruggehoord.

[0:55:37] Ik ben echt niet bang voor Maastricht aan de zee.

[0:55:39] Sterker nog, waar we de meeste overtromingen hebben gehad... was helemaal niet onder NAP, maar dat was in Limburg.

[0:55:46] En ik heb ook veel vertrouwen in onze ingenieurs, want ik ben er zelf eentje...

[0:55:51] Maar dit is mijn reflectie op het interruptiedebatje met mevrouw De Vos.

[0:55:57] Ja, dank u wel.

[0:55:58] Mevrouw De Vos, u heeft vele interrupties gehad.

[0:56:00] Ja, dat weet ik, maar ik word hier verkeerd geciteerd.

[0:56:03] Dus dan giet ik het graag in de vorm van een punt van orde.

[0:56:05] Ik heb nooit gezegd dat klimaatverandering een hoax is.

[0:56:07] Klimaatverandering is van alle tijden.

[0:56:09] Ik heb gevraagd naar een onderbouwing voor het klimaatbeleid en die heb ik niet gekregen.

[0:56:15] Dank u wel.

[0:56:16] Dat is nu het woord aan mevrouw Nijhoff van de PVV.

[0:56:20] Dank u voorzitter.

[0:56:21] Voorzitter, wij willen het vandaag hebben over regeldruk, nationale koppen, brede opkoopregeling, heel kort, en voedselverzieningen.

[0:56:28] Ik begin met de regeldruk.

[0:56:31] Overbodige controles en bijkomende administratieve lasten moeten vermeerder worden.

[0:56:36] En hier in huis wordt er in verschillende commissies gesproken...

[0:56:41] ...de regeldruk daar waar het kan te verlagen.

[0:56:44] Maar helaas zien wij ook regels die niet bijdragen aan de doelen die wij stellen.

[0:56:49] En zien we ook onzinnige nieuwe regels verschijnen, voorzitter.

[0:56:52] Vorige week was ik op bezoek bij een akkerbouwer en pasmelder in Giethoorn.

[0:56:57] Hij heeft natuurmonumenten als buurman...

[0:57:01] Natuurmonumenten maait heel veel gras en dat gras moet ergens naartoe.

[0:57:05] De boer die 900 meter van de Natura 2000-gebied zit, heeft een vergister... die dat gras, circa 4000 ton per jaar, om kan zetten tot organische stof... om de bodem mee te verrijken.

[0:57:16] Natuurmonumenten legt het maarsel op de rand van het Natura 2000-gebied op de dijk.

[0:57:22] Maar als de boer het maarsel van de dijk wil halen, is hij in overtreding... want hij heeft geen NB-vergunning.

[0:57:28] Gevolg is dat het maïs op de dijk blijft liggen en weggerort, waarbij veel stikstof vrijkomt, wat zo weer het Natura 2000-gebied in kan.

[0:57:35] Voorzitter, dat kan toch niet de bedoeling zijn?

[0:57:39] Voorzitter, Eurocommissaris Wopke Hoekstra zei gisteren nog in een gesprek hier in huis... Nederland moet echt fundamenteel kijken naar regeldruk.

[0:57:47] We hebben het ons veel te moeilijk gemaakt.

[0:57:50] Dan de nationale koppen.

[0:57:51] Voorzitter, wij roepen de minister op de doelen zo snel mogelijk in lijn te brengen met onze buurlanden...

[0:57:56] En de opgelegde EU-normen en geen nationale koppen erop te zetten.

[0:58:04] Dit is de opdracht die de minister ook met het hoofdlijnakkoord gekregen heeft.

[0:58:08] En wij hebben die ook in de brief naar aanleiding van Wim Pies rechtszaak kunnen lezen.

[0:58:12] Dat dit de koers is die het kabinet inzet.

[0:58:15] Daar is de PVV zeker blij mee.

[0:58:17] Maar we vragen de minister wel met klem ook op de normen en peildata die hier gehanteerd worden kritisch te beoordelen.

[0:58:25] Want niet alles kan en niet alles moet, voorzitter.

[0:58:28] Maar er wordt wel een irreële claim op de beschikbare ruimte gelegd.

[0:58:34] En er zullen passende reële prioriteiten gesteld moeten worden, waarbij het bestaansrecht van de boer, onze voedselzekerheid en instandhouding van de stikkersgevoelde habitats en natuurwetwijze gebieden geborgen moet zijn.

[0:58:46] Voor de PVV staat het bestaansrecht van onze boeren met stip bovenaan.

[0:58:51] Het aantal boeren neemt een rap tempo af.

[0:58:53] En als wij het doel van de brede opkoopregeling niet goed hanteren... dan zetten we onze voedselzekerheid onder druk.

[0:59:01] Maar daar kom ik...

[0:59:05] Heel kort nog even over de opkoopregeling.

[0:59:06] En daar ga ik voor niet te diep op in, omdat dat volgende week ook nog weer op de agenda staat.

[0:59:13] Maar we hebben wel gelezen dat het doel van deze regeling is het leveren van een bijdrage aan het verlagen van stikstofemissie en natuurherstel voor de veehouderij.

[0:59:21] Met deze regeling zal ook de druk op de mesmarkt wat afnemen.

[0:59:26] En daar ga ik volgende week even verder op in.

[0:59:30] Ik wil nog even naar de voedselvoorziening, voorzitter.

[0:59:33] Want export van voedsel is toch van zeer groot economisch belang voor Nederland.

[0:59:40] Het is van levensgroot belang om te zorgen dat onze mondiale voedselvoorziening geborgen is.

[0:59:44] Daarnaast heeft Nederland een absolute voorlopersrol in ontwikkelingen en innovatie binnen de levendmiddelensector.

[0:59:51] Een gelijk speelveld en verbeterde marktoegang voor Nederlandse bedrijven is een primair belang.

[0:59:57] en weegt voor de PVV zwaarder dan extra inzet op klimaat en biodiversiteit.

[1:00:01] Het beleid, gestoeld op een rekenmodel welke leidend is voor vergunningenverlening... moet met de hoogste prioriteit gewijzigd worden.

[1:00:10] Dit zorgt al tientallen jaren voor de verkeerde conclusies en daardoor verkeerde keuzes.

[1:00:14] Maar, voorzitter, als eerste moet de wet aangepast worden... en de rekenkundige ondergrens ingevoerd worden... zodat er weer vergunningen verleend kunnen worden... en de boeren hun stal kunnen inhoeveren.

[1:00:26] Tot slot, voorzitter, willen wij met klem de minister vragen... dat alle doelen en richtlijnen waar we ons toe te verhouden hebben... vooral in te blijven zetten voor een beter en eerlijk verdienmodel... voor onze boeren, tuinders en vissers.

[1:00:38] Waar in 2013 al de motie gauw zo unaniem toe is opgeroepen... zodat zij niet weggeconcureerd worden door de producten uit het buitenland.

[1:00:47] Tot zover, voorzitter.

[1:00:49] Dank u wel, mevrouw Nijhoff.

[1:00:50] Het woord is aan... Oh, er is nog een interruptie van mevrouw Pot.

[1:00:52] Gaat u graag.

[1:00:54] Ja, voorzitter.

[1:00:54] Ik was nog even benieuwd.

[1:00:56] De PV heeft zijn handtekening gezet onder het hoofdlijnakkoord.

[1:00:58] En daar staat onder meer in dat alle doelen behaald moeten worden.

[1:01:01] Waaronder natuurlijk ook de klimaatdoelen.

[1:01:04] En nou beluister ik mevrouw Nijhoff al best een poosje in deze commissie...

[1:01:09] Maar de kern van veel van de betogen is natuurlijk ook dat de boeren dat allemaal wel mee moeten kunnen maken.

[1:01:14] Dus ik vraag me af, is de PVV dan eigenlijk zo'n tegenstander van het, laten we zeggen, toch wat meer ondersteunen van boeren om die transitie een beetje mee te kunnen maken?

[1:01:25] Namelijk het voorstel wat eerder is gedaan door de collega van het CDA om wat geld vanuit de fondsen beschikbaar te maken voor boeren.

[1:01:35] Om juist ook die klimaattransitie te kunnen maken.

[1:01:39] Mevrouw Nijhoff.

[1:01:40] Ja, voorzitter.

[1:01:41] Ik wil hier niet de discussie over financiën gaan voeren.

[1:01:45] Omdat we dat bij de voorjaarsnood al gaan doen.

[1:01:47] Dus daar wil ik op dit moment hier niet op ingaan.

[1:01:51] Vervolgvraag van mevrouw Potts.

[1:01:52] Ja, voorzitter, dit is een beetje gek.

[1:01:54] Dit is een stemming die ook al is geweest.

[1:01:57] Dus je kunt natuurlijk hier best wat over zeggen.

[1:01:59] Het gaat er gewoon om, ben je bereid als PVV om boeren ook een stapje op weg te helpen... waar het gaat om het voldoen aan die klimaatdoelen... waar de PVV zijn handtekening over heeft gezet.

[1:02:10] Nou, volgens mij is dat niet een heel ingewikkelde vraag.

[1:02:13] Volgens mij kan mevrouw Nijhoff daar gewoon antwoord op geven.

[1:02:15] Mevrouw Nijhoff.

[1:02:17] Nou ja, voorzitter, uiteindelijk ga ik natuurlijk over mijn eigen antwoord...

[1:02:21] En denk ik dat we heel veel opgaven en dingen zijn waar geld mee gemoeid gaat.

[1:02:26] En dat gaan we toch echt bij een voorjaarsnota gewoon verdelen.

[1:02:29] En wellicht komt dat daar ook nog weer aan boord.

[1:02:32] Maar dan hebben we het daar met elkaar over.

[1:02:35] Dank u wel.

[1:02:35] U was gereed met uw betoog, mevrouw Nijhoff.

[1:02:37] Ja, dan is het woord aan het lid Kostits van de Partij voor de Dieren.

[1:02:45] Ja, dank voorzitter.

[1:02:47] Bij de landbouw zit de sleutel voor het oplossen van veel problemen die we hebben, waaronder de klimaat- en biodiversiteitscrisis.

[1:02:53] Zolang het kabinet blijft treuzelen, houden we een systeem in stand dat geen problemen oplost, maar wel belastinggeld verspilt, boeren uitknijpt en de grote agro-industrie rijk maakt.

[1:03:03] Terwijl het zo duidelijk is hoe het anders kan.

[1:03:06] Want wat we al zeker weten uit de wetenschap is het volgende.

[1:03:10] Het meest effectieve wat we kunnen doen voor klimaat... is inzetten op transitie naar meer plantaardige eiwitten en minder dierlijke.

[1:03:18] We kunnen met plantaardig veel meer mensen gezond voeden... op veel minder grond met plantaardige eiwitten dan met dierlijke eiwitten.

[1:03:27] Dus plantaardig is veel efficiënter, creëer meer ruimte voor andere zaken... zoals meer biodiversiteit, wat ook bijdraagt aan de klimaatuitdaging.

[1:03:37] En meer plantaardig draagt ook bij aan onafhankelijkheid van andere landen... en juist meer voedselzekerheid.

[1:03:44] Zo liet ook Leiden Universiteit zien tegen de VVD...

[1:03:49] En natuurlijk, het is nog veel gezonder voor ons om plantaardig te eten.

[1:03:54] Niet voor niets laten keuzewijzer Klimaat en Energie en IBO Klimaat zien dat het belangrijk is om iets te doen aan die veestapel.

[1:04:03] Voorzitter, investeren in meer biologische en plantaardige eiwitten en minder in dierlijke is dus gewoon een kwestie van gezond verstand.

[1:04:10] En het biedt kansen om binnen bestaande budgetten meer te bereiken voor klimaat.

[1:04:14] Er kent minister Hermans dit ook.

[1:04:17] Als we kijken naar bestaande doelen, dan zien we dat in het kader van het klimaatplan er al een doel is voor 50% dierlijke producten en eiwitten en 50% plantaardige in 2030.

[1:04:26] Maar we blijven een beetje steken op 43% plantaardig.

[1:04:31] En het advies van de Gezondheidsraad is eigenlijk om naar 60% plantaardig te gaan.

[1:04:36] Hoe gaat minister Hermans ervoor zorgen dat we minstens het bestaande doel halen... en is er bereid in belang van klimaatdoelen het advies van de Gezondheidsraad op te volgen?

[1:04:45] Ziet minister Hermans ook de kans van plantaardige teelten voor menselijk voedsel of bouw... om ook emissies uit de lucht te halen?

[1:04:52] Kan minister Weersma op korte termijn laten weten hoe ze via ketenaanpak... ook invulling wil geven aan de 50% plantaardige toestelling in 2030?

[1:05:01] In de landbouwbegroting staat dat biologische landbouw als innovatieve vorm van landbouw... en een bewezen verdienmobiel helpt bij de uitdagingen op het gebied van klimaat.

[1:05:10] Nederland heeft de ambitie dat in 2030 tenminste 15% van het landbouwareaal biologisch is.

[1:05:15] Maar we zitten inmiddels onder 5%.

[1:05:18] En het huidige beleid helpt daar niet in verder...

[1:05:21] Nederland loopt daar ver in achter bij de rest van Europa.

[1:05:24] Vindt minister Hermans ook dat het belangrijk is dat we dit doel halen?

[1:05:27] Is minister Hermans het met ons eens dat het schaarse geld dat we nu hebben... echt zoveel mogelijk moeten inzetten in de transitie naar biologische en vergelijkbare landbouw?

[1:05:35] En kan minister Weersma toezeggen om voor de zomer een brief te sturen... waarin ze laat weten met welke maatregelen het doel voor biologische landbouw wordt gehaald... en waarin ze onderbouwt hoe dat wetenschappelijk is getoetst?

[1:05:45] Voorzitter, de Raad van State zei deze week al... dit kabinet durft geen knopen door te hakken.

[1:05:49] Klimaatbeleid is niet verblijvend.

[1:05:51] Dit kabinet heeft gewoon een wettelijke taak.

[1:05:53] In de laatste 20 jaar hebben we gezien... dat de uitstoot in de landbouw nauwelijks is gedaald.

[1:05:57] De kans dat daar doelen worden gehaald is minder dan 5%.

[1:06:00] Hoe beoordelt minister Hermans het gebrek aan voortgang in de landbouw?

[1:06:04] En mede door gebrek van de actie van minister Weersma... halen we de klimaatdoelen zo echt niet.

[1:06:08] Is minister Hermans ervan doodrongen dat als we de klimaatdoelen niet halen... de ministers in strijd met de wet handelen... en gerechtsaankomen en inbrokeprocedures dreigen?

[1:06:17] Laat het zich echt gebeuren dat het kabinet zich weer niet aan de wet houdt?

[1:06:20] En wat voor boodschap denkt ze dat dit uitstraalt richting onze burgers?

[1:06:25] Minister Weersma zet voor het halen van de klimaatdoelen vagien op innovatie en doelsturing.

[1:06:30] Maar de resultaten daarvan zijn op zijn vroegst over zes jaar beschikbaar.

[1:06:35] En dat is na 2030.

[1:06:36] En die zijn nog steeds onzeker.

[1:06:39] Is minister Hermans het met ons eens dat dit onvoldoende is om de wettelijke doelen te halen?

[1:06:44] Gaat minister Hermans erop toezien dat er extra maatregelen komen vanuit de landbouw... waarmee we de doelen voor 2030 alsnog halen?

[1:06:50] Dan voorzitter de ketenaanpak.

[1:06:52] Decennia lang wordt geld van burgers geroepompt in een systeem dat dus steeds verder vastloopt.

[1:06:57] Het is nu echt tijd dat we de keten en banken eerlijk laten betalen voor de noodzakelijke veranderingen.

[1:07:01] In plaats van alle winsten laten opstrijken en dan aandeelhouders uitdelen.

[1:07:06] Er zijn daarover veel verschillende moties aangenomen, waaronder motie Beckerman.

[1:07:10] Kan minister Weersma toezeggen om voor de voorjaarsbegroting met een brief te komen... waarin ze uitlegt hoe de supermarktenvoedselverwerkers, veevoer, giganten en banken... concreet gaan meebetalen aan de verschillende transities.

[1:07:23] Voorzitter, de vertraging van het klimaatbeleid is duur.

[1:07:30] Dat laten verschillende onderzoeken zien.

[1:07:32] Dat hebben we ook aan de stikstofcrisis gezien.

[1:07:33] We hebben heel lang gewacht met maatregelen.

[1:07:36] We durven nog steeds niet die krimp in te zetten van de veestapel, terwijl daarvoor al lang wordt gewaarschuwd.

[1:07:41] En wat zie je?

[1:07:41] Dan zie je dat de woningbouw vastloopt, de hele samenleving vastloopt.

[1:07:45] En dat is gewoon puur omdat kabinetten niet durven te kiezen voor wat heel logisch is, wat ik in het begin noemde, de krimp van de veestapel.

[1:07:52] En inzetten om die boeren te helpen om meer in te zetten op pulvruchten, waar je ook nog eens gewoon mee emissies uit de lucht kan halen.

[1:08:01] Er kent minister Hermans dat.

[1:08:03] En wat gaat ze doen om uitstel van effectieve klimaatmaatregelen op landbouw te voorkomen?

[1:08:09] De Raad van State adviseert dat we meer moeten inzetten op regels en belastingen in plaats van subsidies.

[1:08:18] Omdat subsidies vooral werken op korte termijn, maar niet op lange termijn.

[1:08:21] Qua verdragsverandering gaat minister Hermans hier iets aan doen.

[1:08:25] Ook adviseert de Raad van State een sterkere coördinerende rol van de klimaatminister.

[1:08:31] is de minister van Klimaat bereid het advies over te nemen en die rol inderdaad op te pakken.

[1:08:35] En ten slotte, als laatste, de IPCC en de IPES die zeggen... als je een effectief klimaatbeleid wil, moet je ook die klimaat- en biodiversiteitscrisis in samenhang aanpakken.

[1:08:47] En uit een rapport uit 2024 van Leiden, Delft en Erasmus Universiteit...

[1:08:53] Blijkt ook dat dat moet en hoe dat ook zou kunnen.

[1:08:56] Kan de minister van Klimaat op korte termijn komen met een reactie op dat rapport.

[1:09:05] En laten zien hoe dat samenhangt met haar hopelijk aangescherpte klimaatmaatregelen.

[1:09:11] Dank u wel.

[1:09:12] Dank u wel.

[1:09:12] Het woord is aan meneer Van Kamper van de VVD.

[1:09:16] Dank u voorzitter.

[1:09:17] Het kwam al een beetje voorbij, maar in deze commissie wordt heel vaak het debat gevoerd over mesbeleid en over stikstofbeleid.

[1:09:25] Terwijl dat eigenlijk best wel gek is.

[1:09:26] Want als er één sector is die te maken krijgt met de verandering van klimaat en die dat merkt als het gaat om extreme weersomstandigheden, dan zijn het onze boeren.

[1:09:37] Of het nou gaat om akkerbouw in de kustregio's van Zeeland tot aan Groningen.

[1:09:44] Of dat het is op de hoge zandgronden.

[1:09:48] Verzilting in de kustregio's maakt het onmogelijk om sommige tilten te telen.

[1:09:52] En droogte maakt het onmogelijk om bepaalde tilten op de hoge zandgronden te telen.

[1:09:56] Dus als er één sector is...

[1:09:58] waar de verandering van het klimaat wordt gevoerd... dan zijn het wel onze boeren.

[1:10:01] En dat heeft een effect op onze voedselproductie, voorzitter.

[1:10:04] En ik denk dat het belangrijk is dat we daarom dit debat voeren.

[1:10:07] Het maakt ook de discussie rondom voedselzekerheid actuele dan ook... maar wat de VVD betreft wel op een intelligente manier.

[1:10:13] Op een manier waarop we goed gaan kijken naar wat...

[1:10:17] In Europa, in de Europese Unie, waar moet gebeuren?

[1:10:20] Onze sector blijft een sector van wereldfaam.

[1:10:23] Nederland is de Canarie in de kolenmijn, waardoor innovatie ontstaat.

[1:10:27] En we ook nu weer leidend zullen zijn als het gaat om de wereldvoedselvoorziening en productie.

[1:10:33] Maar met name op het gebied van kennis die we te bieden hebben.

[1:10:35] En we vragen hoe het kabinet daarnaar kijkt of zij die opvatting deelt.

[1:10:40] En ik vraag specifiek de minister van Landbouw... hoe het staat met de aangenomen Kamermotie van 20 juni 2024... waarin de Kamer vroeg om een actieplan voor het waarborgen van zoet water... en het tegengaan van verzilting in kustregio's.

[1:10:55] Een nijpend probleem waar akkerbouwers een grote impact van ondervinden.

[1:11:01] Voorzitter, willen we echt zorgen voor een verduurzaming van ons voedselsysteem... dan moeten we ook kijken naar de grote stromen van bulk die over de wereld rondgaat.

[1:11:11] En het mooie is, ik zei het al, ook in Nederland zijn er heel veel voorbeelden... van innovatieve start- en skill-ups die werken aan de zogenaamde novel foods.

[1:11:21] Nieuwe eiwitten die met een lagere klimaat- en milieu-impact...

[1:11:26] een enorme verandering in ons voedselstelsel kunnen bewerkstelligen.

[1:11:31] Ik noem zomaar vier Nederlandse bedrijven.

[1:11:33] Protein Brewery, Farmless, Nopalm, Revive.

[1:11:36] Dat zijn bedrijven van vaak slimme koppen van de Wageningen Universiteit... niet zelden verbonden aan grote coöperaties zoals Cozen... die investeren en nadenken over alternatieve eiwitten als bulk in ons voedsel.

[1:11:50] Voorzitter, ik vind dat echt supermooie innovaties.

[1:11:53] En het maakt me ook wel een beetje verdrietig als ik zie... dat deze bedrijven aanlopen tegen de bureaucratie van toestemmingsverlening en toelating.

[1:12:03] Want waar er vanuit de Verenigde Staten aan deze bedrijven wordt getrokken... vanuit Singapore, de vliegtickets tot en met de huisvesting en de fabrieken worden gefinancierd... zeggen wij hier, kan niet, mag niet, voorzitter, we krijgen het net voor elkaar...

[1:12:16] om proeverijen van deze producten mogelijk te maken in Nederland.

[1:12:22] Net oogluikend vindt de NVWA dat goed.

[1:12:24] Hoe kijkt het kabinet daartegen aan?

[1:12:30] De heer Van Kampen zegt dat we naar een intelligente manier moeten kijken... wat de toekomst is voor de Nederlandse land- en tuinbouw.

[1:12:39] Dat is nog redelijk abstract.

[1:12:43] Wat betekent dat dan in ontwikkeling?

[1:12:46] Welke veranderingen hebben er dan over tien jaar plaatsgevonden?

[1:12:49] Wat is de visie over de toekomst van de landbouw in Nederland?

[1:12:54] De heer Holman is dol op visie, dus ik ga proberen daar iets van te laten zien.

[1:12:59] Voorzitter, ik denk dat je, wil je een landbouwsector hebben... waar ook de kennis en innovatie bij hoort van wereldvaandieven te bieden hebben... zal daar ook een kritische massa vanuit de primaire sector bij horen.

[1:13:14] Dan heb je een melkveehouderij van redelijke omvang nodig.

[1:13:18] Dan heb je varkens, kippen...

[1:13:21] houderij nodig van een redelijke omvang... dan heb je akkerbouw nodig van een redelijke omvang... omdat je in die hele keten moet kunnen experimenteren.

[1:13:28] Ik gaf net al aan, die bedrijven die voor heel veel van de collega's misschien nieuw klinken... ik weet dat u ook allen op werkbezoek gaat naar deze bedrijven... voor die dat niet doet, ga er eens kijken.

[1:13:38] Dat zijn bedrijven die worden niet zelden gefinancierd... door de grote traditionelere bedrijven als Cozen... maar ook heel veel akkerbouwers hun inkomen vandaan halen.

[1:13:47] Dus wat ik mooi vind aan dit voorbeeld... is dat de gangbare landbouw daarin hand in hand gaat... met vernieuwing van ons voedselsysteem.

[1:13:54] En ik denk dat we toe moeten naar de balans tussen die twee.

[1:13:57] Niet alles kan overal, was het rapport van Remkes.

[1:14:01] Dus op bepaalde gebieden moeten we echt wel goed kijken... waar het landgebruik te veel impact heeft op het milieu.

[1:14:06] Als het gaat om de kwaliteit van het water, de uitstoot richting de lucht... de impact op onze natuur, kan het best een tandje minder.

[1:14:13] Moeten we kijken naar welke innovaties en mogelijkheden er zijn...

[1:14:16] om die emissie en die druk te verminderen.

[1:14:19] Dus daar zal je een zekere omvang voor nodig hebben.

[1:14:21] Maar ik ben ervan overtuigd dat onze land- en tuinbouw van wereldfaam... die kennis blijft ontwikkelen om te exporteren over de wereld... zodat eigenlijk over de hele wereldse... de slimheid die de Nederlandse land- en tuinbouw heeft voorgebracht... daar de vluchten van geplukt kan worden.

[1:14:37] Dank u wel.

[1:14:38] Er is nog een interruptie van mevrouw Pot.

[1:14:40] Ja, voorzitter.

[1:14:40] Ik vind het wel interessant, want ik heb eigenlijk een heel vergelijkbaar stuk in mijn spreektekst staan.

[1:14:44] Dus daar komen we straks nog op.

[1:14:46] En ik dacht, de heer Van Kampen heeft het over de regels voor deze dingen.

[1:14:50] Daar kan ik het alleen maar enorm mee eens zijn.

[1:14:52] Maar volgens mij gaat het ook over het creëren van een iets meer level playing field.

[1:14:56] Het gaat er ook over dat we nu heel veel geld besteden aan onderzoek, aan subsidies voor de zuivel- en vleesindustrie.

[1:15:03] En je zou dat ook iets rechter kunnen trekken.

[1:15:06] Je zou ook kunnen zeggen, we gaan iets meer geld besteden, zoals bijvoorbeeld Denemarken en Duitsland ook doen, aan het zijn van launching customer als overheid.

[1:15:15] Aan het geven van risicodragende garanties voor die mooie ondernemers die de heer Van Kampen noemt.

[1:15:21] Dus hoe kijkt hij daarnaar?

[1:15:22] Clever Kampen.

[1:15:24] Voorzitter, wat ik van deze bedrijven hoor... is dat ze niet zo zitten te wachten op de poed, op het geld.

[1:15:28] Maar ze willen een garantie, een basis... op basis waarvan hun investeerders zeggen... we kunnen een schaalsprong maken om te kunnen gaan produceren.

[1:15:36] Want mijn eerste vraag toen ik de eerste keer bij deze bedrijf kwam... was eigenlijk, wat maakt u eigenlijk?

[1:15:43] En dan zie je een poeder en dan is dat een eiwit, een plantaardig eiwit...

[1:15:47] Toen dacht ik, wat is daar de impact van?

[1:15:49] Totdat je de cijfers gaat horen.

[1:15:51] Totdat je de cijfers gaat horen.

[1:15:53] Palmolie bijvoorbeeld.

[1:15:55] Een product wat wordt onttrokken vaak uit Zuid-Amerika.

[1:16:01] Wat effect heeft op het landgebruik en op ontbossing.

[1:16:04] Kunnen ze op een andere wijze alternatieven voor maken?

[1:16:10] Dat is een enorme impact op ons voedselsysteem.

[1:16:13] En wat ze alleen zeggen is... geef ons de garanties, geef ons de basis en de mogelijkheden... om tegen onze investeerders te kunnen zeggen... we kunnen echt zo'n fabriek neerzetten.

[1:16:25] We kunnen schaal maken.

[1:16:26] En dat is iets wat we in Europa missen.

[1:16:29] Ik zou zo nieuwsgierig zijn hoe het kabinet daar tegenaan kan.

[1:16:31] We hebben InvestNL...

[1:16:33] Als ik me goed heb geïnformeerd is dat voornamelijk gebaseerd op subsidies.

[1:16:36] Kan er over nagedacht worden of ook garanties daar deel van kunnen uitmaken.

[1:16:40] We hebben de Europese investeringsbank waar ik zelfs misschien onherbiedig gezegd wel eens van denk.

[1:16:44] God dat is toch ook bankzoekt project.

[1:16:47] Kunnen we die misschien in onze missie betrekken.

[1:16:51] Kortom.

[1:16:51] Het is niet zozeer geld waarnaar gezocht wordt, maar meer de garanties om die investeringen te kunnen doen.

[1:16:57] Omdat deze bedrijven er wel van overtuigd zijn dat er een vraag is.

[1:17:01] En dat vervolgens zich dat wel terugverdient en daar een markt voor is.

[1:17:05] Mevrouw Pot.

[1:17:06] Ja, voorzitter, dat is niet helemaal waar.

[1:17:09] Ik heb soortgelijke gesprekken gevoerd als de heer Van Kampen.

[1:17:12] En natuurlijk gaat het deze ondernemers er niet in, want dit zijn hardcore ondernemers.

[1:17:15] Die staan niet bij de overheid te bedelen en een handje op te houden voor een zak met geld.

[1:17:21] Maar die zeggen wel, ja wacht even, wij staan hier wel op een oneerlijke manier... moeten wij concurreren met een vleessector... die van de overheid wel zeker op allerlei manieren geld ontvangt.

[1:17:32] Bijvoorbeeld voor onderzoek.

[1:17:35] Dus ja, ik denk wel dat je daarin dan ook iets creatiever moet kijken.

[1:17:39] En moet kijken, hoe kun je deze ondernemers nou op de juiste manier zorgen... dat ze echt inderdaad de bloei bereiken die we allemaal hopen dat ze doen.

[1:17:46] En dat het dus niet blijft bij van die sympathieke en mooie...

[1:17:50] en prachtig enthousiaste initiatieven die er nu liggen... maar dat ze ook kunnen uitgroeien tot volwaardige bedrijven.

[1:17:56] En daar heb je dit soort dingen wel voor nodig.

[1:17:58] Ja, voorzitter, dan moeten we misschien na het debat... toch even de gegevens van de verschillende bedrijven... die we hebben bezocht uitwisselen.

[1:18:04] Want wat ik nou zojuist hoor van deze bedrijven... is dat hun toegevoegde waarde, hun onderscheidend vermogen... zit hem juist op een veel kostenefficiëntere grondstof... in die bulk toevoegen.

[1:18:19] Dus uiteindelijk is het voor deze bedrijven goedkoper, dat spreekt me als liberaal aan, in plaats van de moraliserende, vingerheffende politiek van gij zult geen vlees eten of gij zult geen dierlijke producten consumeren.

[1:18:31] Nee, ik zeg ook niet dat mevrouw Pot dat zegt.

[1:18:33] Nou...

[1:18:43] Er zijn wel eens partijen die dat doen, voorzitter.

[1:18:46] Maar wat mij zo aanspreekt van deze partij is dat ze zeggen... dierlijke producten zijn ook heel kostbaar.

[1:18:50] Omdat het niet altijd efficiënt is om dergelijke grondstoffen... in zo'n grote omvang te verwerken in onze voedselketen.

[1:18:58] En als je dus efficiëntere producten met een lagere prijs kunt verwerken... dan ga je impact maken.

[1:19:04] Dat is een economische, vind ik, liberale manier van hoe je het verschil kunt maken... en er ook nog eens goed geld mee kunt gaan verdienen.

[1:19:12] Ik ben er enthousiast van, hoort u, voorzitter.

[1:19:14] En ik hoop de minister van Landbouw ook.

[1:19:17] En ik ben nieuwsgierig hoe ze daarnaar kijkt.

[1:19:19] En ook of zij in de gesprekken...

[1:19:22] in Brussel het gesprek wil voeren om te kijken of ze in de Raad misschien ook die vergunningverlening en die toelating op basis van die novel food verordening, of dat wat sneller kan.

[1:19:33] Zodat we kunnen gaan concurreren met de Verenigde Staten in Singapore.

[1:19:38] Dank u wel.

[1:19:38] U ging volgens mij in de reactie op de interruptie van mevrouw Potten naadloos over op uw betoog, of heeft u nog meer?

[1:19:45] Nee, dat had u gewild, voorzitter.

[1:19:48] Koolstofvastligging.

[1:19:49] Verder heeft er ook al wat over gezegd.

[1:19:51] Ik ben wel nieuwsgierig.

[1:19:52] Ik zou wel van het kabinet willen weten hoe de minister daarnaar kijkt.

[1:19:57] Want we weten dat eind vorig jaar de Europese Raad groen licht gaf voor een verordening vrijwillige certificering voor koolstofverwijderingen, landbouw en opslag.

[1:20:05] Daar kan gewoon geld mee verdiend worden.

[1:20:07] Een alternatief verdienmodel waar boeren door listdodden te telen, bamboe, vezelrijke gewassen hun grondstof kunnen bieden voor biobased bouwen.

[1:20:18] En tegelijkertijd ook kunnen bijdragen aan negatieve emissies.

[1:20:23] En wij denken, voorzitter, dat dat een economische kans kan zijn voor de landbouw.

[1:20:27] En voor wie denkt dat dit toekomstmuziek is en een groene niche is...

[1:20:31] Dat is onzin.

[1:20:31] Google wat en je ziet gewoon boeren die hier al mee bezig zijn.

[1:20:35] En met name, voorzitter, in de gebieden waar we het waterpeil moeten verhogen... om te voorkomen dat er sprake is van emissies, klimaatbijdragen... kan hier een verdienmodel onder komen te liggen.

[1:20:47] Is de minister van Landbouw net zo enthousiast hierover als de VVD-fractie.

[1:20:53] En dan vraag ik ook naar een stand van zaken...

[1:20:56] ...van de motie die mevrouw Brometta en ik op 25 september hebben ingediend... ...als het gaat om het sneller vergunnen van woningbouwprojecten... ...via een handreiking voor provincies en gemeenten... ...als het gaat om biobased bouwen en klimaatadaptief bouwen.

[1:21:10] Voorzitter, hoeveel tijd heb ik nog als ik vragen mag?

[1:21:12] U heeft nog tien seconden.

[1:21:15] Dan vraag ik in de stand van zaken richting de minister van Landbouw over hoe gaat het met de derogatie?

[1:21:20] Hoe gaat het met Renur?

[1:21:21] Omdat we ook bij de invoering van Renur een grote bijdrage kunnen leveren aan uitstootvermindering.

[1:21:31] En volgende week hebben we een mesdebat, dus dan kunnen we daar naadloos mee doorgaan.

[1:21:34] Dank u voorzitter.

[1:21:41] Ik moet zeggen, ik word uiteindelijk een beetje blij van het verhaal van de VVD.

[1:21:44] Even toelichten dat wij absoluut niet zijn voor het verbieden van dieren eten.

[1:21:49] Maar mensen eerlijk willen voorlichten en stimuleren om iets anders te kiezen.

[1:21:52] Want ik heb net uitgebreid benoemd wat de wetenschap zegt over de voordelen.

[1:21:56] En ik hoorde daar iets van terug in de VVD.

[1:21:57] Dus even ter bevestiging.

[1:22:00] Ziet de VVD samen met de Partij voor de Dieren dat het goed is om te kijken hoe we ons belastinggeld dat we nu nog hebben, maximaal maatschappelijk effectief kunnen inzetten.

[1:22:09] En kijken dus naar de wetenschap.

[1:22:10] Dan kansen zien voor transitie naar meer plantaardige eiwitten.

[1:22:13] Inderdaad naar meer biobased teelten.

[1:22:16] Om daar maximaal maatschappelijk rendement in te halen.

[1:22:20] En ook daarin te zorgen voor meer voedselzekerheid.

[1:22:22] En meer onafhankelijkheid van andere landen.

[1:22:24] Zoals de universiteit Leiden laat zien.

[1:22:26] Juist door in te zetten op meer plantaardig eiwitten.

[1:22:28] Kan je zorgen voor meer onafhankelijkheid en voedselzekerheid?

[1:22:32] Kan de VVD daar een stuk met ons in meegaan?

[1:22:34] En de minister daartoe ook oproepen om daar stappen in te nemen?

[1:22:39] Ja, voorzitter, maar vanuit de VVD wel echt vanuit de overtuiging... dat daar een economische business case onder te houden is.

[1:22:46] Ik vind dierlijke producten... We zullen verschillend denken over de consumptie daarvan.

[1:22:51] Dat mag ook.

[1:22:53] Maar ze zijn ook kostbaar.

[1:22:56] En als je voor grote massaproducten daar een alternatief voor kunt vinden... dan doet dat uiteindelijk wat in de prijzen van voedsel.

[1:23:03] Het zal dalen.

[1:23:04] En kun je uiteindelijk dierlijke producten op kwaliteit ook belonen in de richting van boeren?

[1:23:09] Want daar zijn kosten voor nodig.

[1:23:12] We hebben vaker het debat met elkaar gevoerd.

[1:23:15] Dus de prijzen in de supermarkt zijn torenhoog, zijn heel hoog.

[1:23:19] Alleen we hebben ook weleens met elkaar gezien dat vlees niet altijd op waarde wordt afgerekend bij de kassa.

[1:23:26] in deze commissie ook vaak het debat over gevoerd.

[1:23:29] En de boer, die loopt daar achteraan met zijn verdienmodel.

[1:23:32] Dus als dat wat meer in evenwicht komt... dan denk ik dat we uiteindelijk boeren goed verdienmodel kunnen bieden.

[1:23:39] Maar ook onze aarde een beetje schoner en beter achterlaten.

[1:23:43] En dat lijkt mij een win-winsituatie, voorzitter.

[1:23:46] Dank u wel.

[1:23:47] Uw interrupties zijn op, mevrouw Kostits.

[1:23:49] Ja, voorzitter, dat waren heel veel woorden, maar ik ga er positief naar kijken... en ervan uitgaan dat de VVD voor meer plantaardig zou willen inzetten.

[1:23:56] Dank u wel.

[1:23:57] U had geen interruptie meer.

[1:23:58] Ah, oké.

[1:23:59] Helaas.

[1:24:00] Dank u wel.

[1:24:01] Het woord is aan mevrouw Pot van D66.

[1:24:04] Ja, voorzitter.

[1:24:06] Ja, voorzitter.

[1:24:06] We voeren het debat in de Nationale Week zonder vlees en zuivel.

[1:24:10] Daar werd al even aan gerefereerd.

[1:24:12] Her en der.

[1:24:12] En de afgelopen maanden sprak ik heel veel ondernemers... die hard werken aan meer plantaardig eten op ons bord.

[1:24:19] Van de volle grondboer tot de kweekvleesinnovator.

[1:24:22] Wat een woord.

[1:24:22] En de supermarkt.

[1:24:24] En hun aanstekelijke ondernemerszin zorgt voor meer keuze in de winkel, een betere gezondheid en een beter klimaat.

[1:24:30] En geen wonder dat Nederlanders steeds vaker aangeven anders te willen eten.

[1:24:35] De Gezondheidsraad zegt we moeten na die 50% in 2030, na ongeveer 60% van onze eiwitten uitplanten daarna.

[1:24:44] En daar is ook de overheid voor aan zet.

[1:24:46] De vorige minister erkende dat ook.

[1:24:48] Hij zei, ambities en creativiteit binnen de voedselindustrie verdienen een overheid die zich inzet voor een bedrijvenbeleid dat wil innoveren.

[1:24:56] De brief waarin deze zin staat, blinkt helaas uit in gebrek aan ambitie.

[1:25:01] We zijn niet op weg naar 60% plantaardig, laat staan 60%.

[1:25:05] Het goede nieuws is, deze minister heeft de kans het beter te doen.

[1:25:09] Door wel die koploper ondernemers alle ruimte te geven en zo ook aan een beter klimaat te werken.

[1:25:14] En daar moet ook de minister van Groene Groei heel blij van worden.

[1:25:18] Tot nu toe zijn de signalen alleen weinig hoopgevend.

[1:25:21] Het kabinet bevoordeelt vlees en zuiver financieel, waardoor plantaardige producenten op achterstand staan en consumenten minder keuze hebben.

[1:25:28] Door lange toelatingsprocedures delven nieuwe of plantaardige innovaties, zoals kweekvlees,

[1:25:34] het onderspit ten opzichte van hun dierlijke tegenhangers.

[1:25:38] Zijn beide bewindslieden het met me eens dat plantaardig een volwaardige plek moet krijgen bij overheid, financiering en in beleid.

[1:25:45] Laten we het speelveld nu gelijk trekken en investeren in plantaardig.

[1:25:49] Bijvoorbeeld door opschalende bedrijven te ondersteunen, verhoogd met 80 of 90 procent, garant te staan op risicodragend kapitaal en door een rol te nemen als launching customer voor nieuwe producten zoals Denemarken en Duitsland al doen.

[1:26:04] Graag een reactie.

[1:26:06] En voorzitter, ook transparantie in supermarkten gaat hierbij helpen.

[1:26:10] Ooit bedoeld als onderdeel van het landbouwakkoord... en uiteindelijk gevangen in een motie van mijn voorganger en de heer Van Kampen... een wettelijk instrumentarium om transparantie in de retail te realiseren.

[1:26:21] De doorontwikkeling van die motie lag bij dit kabinet.

[1:26:24] Dus hoe ziet dat er dan uit?

[1:26:26] Wanneer wordt de Kamer daarover ingelicht?

[1:26:28] We zijn ondertussen een jaar verder sinds het laatste bericht.

[1:26:33] Voorzitter, gezonder en duurzamer eten is dé manier om onze klimaatdoelen te halen.

[1:26:38] En dat is nodig.

[1:26:39] Waar de doelen eerst in zicht waren, is met dit kabinet de kans van slagen nu nagenoeg nul.

[1:26:44] En ook dat is niet verbazingwekkend als je ziet welk beleid, of beter gezegd welk beleid niet, wordt gevoerd door dit kabinet.

[1:26:50] Derogatie, rode diesel, NPOG-schrappen, allemaal zaken die de klimaatdoelen verder uit beeld brengen.

[1:26:56] Dus wat vindt de minister van Groene Groei ervan?

[1:26:58] Dat zij de industrie en de inwoners van Nederland moet laten opdraaien voor de werkweigering van haar collega-minister.

[1:27:06] De klimaat- en energieverkenning laat ook zien dat de inzet van dit kabinet op landbouw veel onzekerheid geeft.

[1:27:11] De vage plannen rond het ANWB en de doelsturing konden er nog niet in worden meegenomen.

[1:27:16] Sindsdien heeft de minister veel koolstof vastgelegd in alle papier dat ze heeft gebruikt om haar plannen uit te leggen.

[1:27:21] Maar is het nou ook minder vaag?

[1:27:24] Aangezien het PBL in lijn met mijn motie de klimaateffecten van de alternatieve gebiedsplannen gaat doorrekenen, lijkt het mij een uitstekend moment om ook alle vaagheden van het andere beleid mee te nemen.

[1:27:34] Dus kunnen de ministers toezeggen het PBL ook te vragen het doelbereik van doelsturing en het ANLB mee te nemen in die berekeningen.

[1:27:43] Voorzitter, ik had het al over voedsel, maar we hebben nog een andere basisbehoefte.

[1:27:46] Bewegen.

[1:27:47] En dat doen heel veel Nederlanders.

[1:27:49] Ruim 60% gaat regelmatig een natuurgebied in.

[1:27:52] En dan met name het bos.

[1:27:54] Rust, stilte, natuur, dat zijn de meest genoemde redenen om op pad te gaan.

[1:27:58] En mensen vinden het belangrijk dat het gebied goed en makkelijk toegankelijk is.

[1:28:02] En het mooie is, meer bos is ook goed voor het klimaat.

[1:28:06] Dus meer planten en minder kappen.

[1:28:08] Maar beide gaat bovendien momenteel niet goed.

[1:28:12] vindt de minister met D66 dat het ANLB ingezet moet kunnen worden om daar een versnelling in aan te brengen.

[1:28:19] En tenslotte, voorzitter, was ik verbaasd om te lezen dat minister Hermans niet van plan is om een Eerste Kamermotie uit te voeren.

[1:28:26] Die vraagt om 5 miljard uit het Klimaatfonds te gebruiken voor de verduurzaming van de landbouw.

[1:28:30] Lijkt mij een voor de hand liggend idee.

[1:28:32] We hebben de doelen in 2030 die we nog lang niet gaan halen, terwijl de landbouw daarin een cruciale rol speelt.

[1:28:38] Zeker vergeleken met kerncentrales die pas over 15 jaar iets gaan opleveren.

[1:28:43] Dus vraag ik aan minister Wiersma, wat vindt zij er eigenlijk van?

[1:28:46] wordt er zo niet veel van boeren gevraagd die al zoveel uitdagingen hebben.

[1:28:51] En voorzitter, ook hier mis ik perspectief.

[1:28:53] En ik ben niet alleen.

[1:28:54] Boeren vragen daadkracht en een stip op de horizon.

[1:28:57] Geen lege papierladen.

[1:28:59] Dank u wel.

[1:29:09] Dank u wel.

[1:29:10] Voorzitter, onze man in Rome, Hans Hogeveen, de voorzitter van de FAO-raad, onderdeel van de Voedselorganisatie van de Verenigde Naties, zei onlangs heel treffend, Nederlanders en veel Kamerleden kennen niet meer de kracht en het economisch belang van de Nederlandse landbouw en de agribusiness.

[1:29:27] De afgelopen jaren hebben de media en politiek een stortvloed aan vaak ten dele onjuiste en negatieve berichten over Nederland heen gestort.

[1:29:35] En voorzitter, ik kan het alleen maar hardgrondig met hem eens zijn.

[1:29:38] Zo wordt al jarenlang van alles geroepen over vlees, eieren en zuivel.

[1:29:43] Die zouden slecht zijn voor het klimaat en een grote impact hebben op het milieu.

[1:29:47] En wat er niet bij vermeld wordt, is dat het er helemaal aan ligt waar en hoe vlees, eieren en zuivel worden geproduceerd.

[1:29:55] Want als je ergens ter wereld duurzaam voedsel, waaronder vlees, eieren en zuivel kunt produceren, dan is het wel in Nederland.

[1:30:02] En vooropgesteld, elke economische activiteit heeft impact op het milieu.

[1:30:07] En dat geldt ook voor de productie van voedsel, zoals van vleeseieren en zuivel.

[1:30:11] Maar in dit land worden wereldwijde cijfers gewoon even op één hoop gegooid.

[1:30:16] Bijvoorbeeld als het over de CO2-voetafdruk gaat van vlees.

[1:30:20] En volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie, FHO, van de Verenigde Naties...

[1:30:24] zou 14,5% van de wereldwijde CO2-voetafdruk van vleesproductie en veehouderij komen.

[1:30:30] Echter.

[1:30:31] Nederlands vlees heeft een veel lagere CO2-voetafdruk.

[1:30:35] Voor de voetafdruk van vlees stellen alle onderdelen van het hele productieproces mee.

[1:30:40] Niet alleen de slachterij en de vleesbewerking, maar ook de boerderij, de productie van veevoer en de teelt van voergewassen.

[1:30:47] En ook de FAO ziet dat er grote verschillen zijn per land waar vlees, eieren en zuivel worden geproduceerd.

[1:30:53] Zo is de extensieve vleesveehouderij in Argentinië niet te vergelijken met de moderne veehouderij in Nederland waar veel rundvlees afkomstig is van melkkoeien.

[1:31:03] En de CO2-voetafdruk van het Nederlandse vlees komt dan ook gemiddeld een stuk lager uit dan de internationale cijfers.

[1:31:10] En dat komt vooral omdat moderne agrarische bedrijven efficiënt werken en de laatste jaren tal van maatregelen hebben getroffen om nog duurzamer te produceren.

[1:31:19] Op nagenoeg elke stal in Nederland liggen zonnepanelen.

[1:31:22] Ze gebruiken minder land, minder water en stoten minder CO2 uit per kiloproduct dan bijna in elk ander land.

[1:31:29] Wij zijn koploper in innovaties en betere...

[1:31:33] De koploper in innovaties die de uitstoot verminderen, zoals slimmer veevoer, betere mestverwerking.

[1:31:38] En beleid moet boeren helpen te verduurzamen, niet te tegenwerken met extra regels en beperkingen.

[1:31:44] En geef boeren eerst kans om die innovaties toe te passen voordat er nieuwe, dwingende maatregelen worden opgelegd.

[1:31:50] En hoe ziet de ministers, of beide ministers, eigenlijk dit in de toekomst van onze land en tuinbouw?

[1:31:55] Voorzitter, er is deze week een campagne De Week Zonder Vlees en Zuivel.

[1:31:59] En opnieuw worden gezonde voedingsproducten die passen binnen een gebalanceerd dieet in de hoek gezet van slecht.

[1:32:07] Zelfs cateraars van ministeries en andere overheidsinstanties doen hier aan mee.

[1:32:12] En ik hoop van harte dat op het ministerie van LVVN dit niet het geval is.

[1:32:17] En de vraag is of het dit wel zo is op het ministerie van Klimaat en Groene Groei.

[1:32:22] Ik vind het te bizar voor woorden... dat overheidsinstanties meedoen aan dit soort flauwekul... en daarmee tienduizenden Nederlandse boeren, hardwerkende ondernemers... die voor ons dagelijks voedselzuur op een duurzame manier...

[1:32:35] wegzetten als mensen die slechte producten produceren.

[1:32:38] En ik roep de mensen dan ook op om zich aan te sluiten bij onze campagne.

[1:32:42] De Week van de Heerlijke Hollandse Hap.

[1:32:44] Deze week roepen wij mensen op in Nederland... om lokale, seizoensgebonden en Nederlands geproduceerd voedsel te kopen.

[1:32:51] En waarom?

[1:32:52] De Week van de Heerlijke Hollandse Hap sluit naadloos aan bij de BBB-visie...

[1:32:56] op voedselzekerheid, eerlijke prijzen voor boeren en transparantie over de herkomst.

[1:33:01] Niet minder vlees, eieren of zuivel, maar bewuste keuzes.

[1:33:06] Eet vlees, eieren, zuivel en ander voedsel van eigen bodem.

[1:33:10] Koop direct bij de boerderij, de boerenmarkt of via lokale initiatieven.

[1:33:14] Geen focus op minder, maar op beter en bewuster eten.

[1:33:18] En zo steun je niet alleen de Nederlandse agrarische sector... maar kies je ook voor kwaliteit en duurzaamheid op een manier die echt werkt.

[1:33:25] En beste Nederlanders, laat je niet aanpraten dat je slecht bezig bent als je vlees eet.

[1:33:31] Vlees is behalve lekker een product dat gewoon past in een gebalanceerde maaltijd.

[1:33:36] En wil je geen vlees, dan eet je geen vlees.

[1:33:39] Maar val anderen er alsjeblieft niet mee lastig.

[1:33:41] Voorzitter, Nederlandse boeren produceren voedsel met een van de laagste CO2-voetafdrukken ter wereld.

[1:33:48] En wij zijn hier bezig om in rap tempo boeren weg te jagen.

[1:33:51] Duizenden boeren zijn al gestopt en vele zullen nog volgen.

[1:33:54] En het is van de gekken dat een land dat juist zo'n duurzame voedselproductie heeft... zijn boeren en tuiners niet koestert.

[1:34:01] En we hebben het hier vanmiddag gewoon continu gehoord.

[1:34:04] En laten we wel wezen voor elke kip en koe en varken die hier verdwijnt...

[1:34:09] komen de elders in de wereld meer voor terug.

[1:34:15] Dieren die minder duurzaam met meer land- en watergebruik worden gehouden.

[1:34:19] Dus wat is dan het effect op het klimaat als wij hier minder gaan produceren... en andere landen die productie overnemen?

[1:34:26] Vraag ik aan de minister.

[1:34:28] Want gegeten wordt er de komende jaren steeds meer... met een wereldbevolking die groeit naar 10 miljard in 2050.

[1:34:35] Ik ga rondaf, voorzitter.

[1:34:37] Want we moeten juist nu kijken naar de geopolitieke situatie in de wereld.

[1:34:41] We willen niet afhankelijk zijn van andere landen als het aankomt op zoiets belangrijks als voedsel.

[1:34:47] Nederland is een vruchtbare delta.

[1:34:49] Dat moeten we koesteren.

[1:34:51] En daar moeten we mee werken.

[1:34:52] Daar moeten we voedsel produceren zoals dat alleen kan in een vruchtbare delta zoals Nederland.

[1:34:57] Niet alleen maar inzetten op extensivering en steeds minder produceren.

[1:35:01] Maar gebruik maken van waar ons land goed in is.

[1:35:04] En dat is...

[1:35:05] Dank u wel.

[1:35:07] Dank u wel, mevrouw Van der Plas.

[1:35:08] Het woord is aan mevrouw Van der Vos van het Forum voor Democratie.

[1:35:13] Dank u wel, voorzitter.

[1:35:14] Tijdens de biologielessen in de eerste klas van de middelbare school... leren Nederlandse kinderen dat planten drie voedingsstoffen nodig hebben... om te kunnen groeien en overleven.

[1:35:23] Water, CO2 en stikstof.

[1:35:26] Water en CO2 zetten ze met behulp van zonlicht om in de energie... Mevrouw Van der Vos, wilt u de microfoon uitzetten?

[1:35:31] Oh, sorry.

[1:35:35] Dank u wel voor het vochtig betoog.

[1:35:50] Meer CO2 betekent meer plantengroei.

[1:35:53] Zoals vorige maand nog werd bevestigd in een wetenschappelijke studie van de Wageningen Universiteit.

[1:35:57] Meer CO2 maakt het fotosynthese proces van bomen efficiënter, zo bleek.

[1:36:02] Wie had dat gedacht?

[1:36:04] Ik hoor graag of de ministers bekend zijn met deze studie.

[1:36:08] Ook meer stikstof betekent meer groei.

[1:36:10] Een natuurlijk ecologisch proces dat in de biologie ook wel successie wordt genoemd.

[1:36:15] Ik was niet van plan vandaag een biologieles te geven, maar deze elementaire biologische feiten zijn wel van cruciaal belang voor de beoordeling van de kabinetsplannen die vandaag voorliggen.

[1:36:26] Deze twee ministers, de minister van Landbouw en de minister van Klimaat, willen de uitstoot van twee van deze drie onmisbare voedingsstoffen voor planten namelijk drastisch terugdringen.

[1:36:36] Die van CO2 om de doelstelling te behalen van netto nul CO2-uitstoot in 2050 en die van stikstof om te voldoen aan de wettelijke stikstofnormen, de kritische depositiewaarden.

[1:36:48] We bespreken vandaag wat dat betekent voor de landbouw.

[1:36:51] Diezelfde landbouw die, evenals planten en bomen in het algemeen, deze beide stoffen dus ook weer opneemt.

[1:36:58] Het is een kringloop.

[1:37:00] Dat is het mooie van natuurlijke processen.

[1:37:02] Die kunnen zichzelf in balans houden.

[1:37:05] Hoewel CO2 en stikstof stevast worden afgeschilderd als vervuilende stoffen die een verstikkende deken vormen die het voortbestaan van ons land en onze natuur bedreigt, zijn ze in werkelijkheid juist een voorwaarde voor dat bestaan.

[1:37:20] Het mogen dan ook duidelijk zijn dat Forum voor Democratie groot tegenstander is van het terugdringen van de uitstoot van deze beide stoffen.

[1:37:27] En om diezelfde reden is het uitermate teleurstellend dat deze ministers de reductiedoelen van hun voorgangers één op één hebben overgenomen.

[1:37:35] Het enige dat zij hebben gewijzigd is de methode om die doelen te behalen.

[1:37:39] Geen kant-en-klaar pakket aan maatregelen meer, maar doelsturing.

[1:37:44] Iedere veehouder of akkerbouwer krijgt een reductiedoel voor CO2 en stikstof, maar mag zelf kiezen welke maatregelen hij of zij neemt om dat doel te halen.

[1:37:53] Want, zo stelde minister Wiersma in haar brief van 14 februari jongstleden, het probleem waarmee boeren kampen is dat zij met steeds wisselende maatregelen geconfronteerd worden.

[1:38:04] Maar voorzitter, boeren ervaren het in de eerste plaats als een probleem dat zij überhaupt met maatregelen worden geconfronteerd.

[1:38:11] En dat probleem zal door deze nieuwe aanpak niet verdwijnen.

[1:38:14] Het is als water naar de zee dragen waarbij je mag kiezen of je dat met je blote handen wil doen of met een kapotte emmer.

[1:38:21] Welke van de twee methoden het wordt, moet uiteraard netjes worden geregistreerd.

[1:38:25] Want aan de hand daarvan wordt met behulp van rekentoels en modellen bepaald hoeveel water die blote handen of die kapotte emmer hebben verplaatst.

[1:38:34] Voorzitter, doelsturing of niet, het is in alle gevallen een onhaalbare, wereldvreemde en bovenal volkomen zinloze exercitie.

[1:38:43] En het is intens treurig om te moeten constateren dat verreweg de meeste energie van dit kabinet gaat naar het oplossen van dit soort niet bestaande problemen met dit soort destructieve en van iedere realiteit zin gespeende maatregelen.

[1:38:56] Over energieverspilling gesproken.

[1:38:59] Moet u zich eens voorstellen wat dit land zou kunnen zijn als we onze energie in plaats daarvan zouden steken in opbouwende, verheffende activiteiten.

[1:39:07] In mooie dingen.

[1:39:09] We zouden versteld staan van ons eigen kunnen.

[1:39:11] Dank u wel.

[1:39:13] Dank u wel mevrouw De Vos.

[1:39:15] Het woord is aan meneer Grinwis van de ChristenUnie.

[1:39:19] Ja, voorzitter, dank.

[1:39:20] En ook dank aan mijn collega's dat ze flink met elkaar hebben gedebatteerd en dat ik nog even kon aanschuiven.

[1:39:25] Want schuivende geopolitieke panelen hebben ook tot verschuiving in de camera-agenda geleid.

[1:39:31] Vandaar dat er soms dingen gecombineerd moeten worden.

[1:39:33] Voorzitter, ik begin met de landbouwpraktijk.

[1:39:37] Want dat het klimaat veranderd is, is al...

[1:39:40] Altijd eigenlijk al en de laatste jaren zeker onderdeel van de boerenpraktijk.

[1:39:43] De afgelopen jaren zijn alle extreme al langsgekomen.

[1:39:47] Van bizarre aanhoudende droogte tot aan bijvoorbeeld 84 mm regen op één dag in Nieuwolda, Groningen.

[1:39:54] De boer ploegt ondertussen voort.

[1:39:57] Maar op verzopen land kan hij toch echt niet uit de voeten.

[0:00:00] 61% van de boeren had vorig jaar last van opbrengsterving door toenemende weersextremen.

[1:40:06] En op welke manier worden boeren geïnformeerd over en gestimuleerd tot het nemen van klimaatadaptieve maatregelen?

[1:40:14] Zoals het telen van klimaatrobuste gewassen, actief bodembeheer en optimalisatie van het regionale watersysteem in samenwerking met collega-boeren.

[1:40:22] En in hoeverre biedt het gemeenschappelijk landbouwbeleid ondersteuning voor de realisatie van agrarische water- en bodemmaatregelen in het kader van het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer?

[1:40:33] Voorzitter, de gevolgen van klimaatverandering in combinatie met een steeds kleiner middelenpakket brengt het risico op lege groenteschappen in supermarkten de komende jaren snel dichterbij.

[1:40:45] En wat doet de minister daar nou precies aan?

[1:40:47] Wat ziet ze als haar missie in deze?

[1:40:49] Natuurlijk, zij is niet de producent, maar dit is denk ik wel een belangrijke zorg die we nu al op ons af kunnen zien komen.

[1:40:56] Een essentiële behoefte voor de landbouw is de beschikbaarheid van zoet water.

[1:40:59] Zoet water is met recht het blauwe goud.

[1:41:03] Verzilting is een steeds groter probleem in Nederland.

[1:41:05] In ingepolderde delen, zoals delen van Flevoland.

[1:41:08] Ikzelf kom uit het gebied van de Zuidwestelijke Delta.

[1:41:11] Daar is verzilting een heel groot issue.

[1:41:14] En enkele akkerbouwers zijn volledig afhankelijk van die zoetwaterbuffers, zoals het Zuiderdiep bij Goerie-Overflakkee.

[1:41:22] Het van oorsprong zoete water van het Zuiderdiep is essentieel voor omliggende landbouwgronden.

[1:41:26] Het besluit van de staatssecretaris in het aanwijzingsbesluit Duinen, Goeree en Kwaardehoek om het Zuiderdiep een functie te laten vervullen in de ontwikkeling van de brakke natuur als onderdeel van het habitatrichtlijngebied Haringvliet

[1:41:38] Het verbaasde mij zeer.

[1:41:40] Hebben deze bewindslieden ook perspectief op een toekomst voor deze boeren?

[1:41:43] Of worden ze de nek omgedraaid door de ontwikkeling van het van brak aan natuur in combinatie met steeds meer verzilting en steeds minder beschikbaarheid van zoet water?

[1:41:53] Nou begreep ik dat er wat heen en weer wordt geweest naar wie verantwoordelijk is, de staatssecretaris of het waterschap.

[1:41:59] Maar ik krijg graag klare wijn geschonken hierover.

[1:42:02] En ook wat de inzet is van... Het is het terrein van de staatssecretaris, maar ik vraag het nu aan de minister van LVVN... om de zoetwaterbeschikbaarheid in de Zuidwestelijke Delta, en in dit geval Goeri Overlokke... toch alsjeblieft zo goed mogelijk overeind te houden.

[1:42:17] Want het is een randvoorwaarde voor landbouw en zeker voor akkerbouw.

[1:42:22] En wat is eigenlijk de visie van de winstlieden op inspanningen die overheden moeten verrichten om zoet water en blauwe goud zo lang mogelijk beschikbaar te houden voor Nederlandse boeren?

[1:42:30] Hoe actief is bijvoorbeeld het ministerie betrokken bij het deltaprogramma zoet water en de deelprogramma's zoals in de zuidwestelijke delta?

[1:42:38] Voedselverspilling, voorzitter, draagt bij aan circa 5% van alle CO2-uitstoot in Nederland.

[1:42:43] En elke ton verspild voedsel is gelijk aan 220 kuub aan verspild water en een kwart hectare aan verspilde landbouwgrond.

[1:42:51] De klimaatopgave moeten we niet volledig op het bordje van de boer leggen.

[1:42:54] Op welke manier doet deze minister een beroep op ketenpartijen en consumenten in de strijd tegen voedselverspilling?

[1:42:59] In hoeverre hebben gesprekken met ketenpartijen ertoe geleid dat niet perfect voedsel, de buitenbeentjes, toch tegen een fatsoenlijke prijs kunnen worden verkocht?

[1:43:07] In lijn met een motie van collega Vedder en mij die is aangenomen.

[1:43:11] Hoe zorgt de minister ervoor dat biologische telers die minder mogelijkheden hebben hun producten te vervolmaken, te laten voldoen aan het Nederlandse schoonheidsideaal, toch kunnen rekenen op een eerlijke prijs en een goede bestemming in de supermarkt en uiteindelijk bij mensen op de keukentafel?

[1:43:26] Is de minister bereid het tegengaan van voedselverspilling meer gewicht en aandacht te geven in haar klimaatplan?

[1:43:31] Voedselverspilling tegengaan heeft immers een betere kostenbatenverhouding dan andere klimaatmaatregelen zoals CO2-opslag of allerlei subsidies.

[1:43:39] En dan kom ik nog inderdaad op het onderwerp klimaat en dan de mitigatiekant.

[1:43:44] Het valt niet te ontkennen dat landbouw een forse opgave heeft op het gebied van klimaat.

[0:00:00] 25 megaton, ook wel 17 procent van de totale uitstoot, komt uit de landbouwsector.

[1:43:53] En de opgave en het gat dus tot de gestelde doelen, dat is best groot.

[1:43:59] Het transitiefonds had geholpen, maar nu dat weg is, is toegang tot het klimaatfonds broodnodig.

[1:44:05] En dat vindt deze ministers toch stiekem ook.

[1:44:11] En een belangrijke determinant in wel of niet meer uitstoot is natuurlijk hoe gaat het nou verder met de derogatie.

[1:44:19] We leven inmiddels in maart 2025.

[1:44:22] En kan deze minister klare wijn schenken als het gaat om de toekomst van de derogatie?

[1:44:26] Wanneer gaat ze helderheid geven aan Nederland en aan de boerensector waar ze op kunnen rekenen?

[1:44:31] Want als ze te lang wachten, dan wordt het tijdvenster om te rekenen op wel of niet verder met derogatie, wordt te krap, te kort.

[1:44:41] En hoe anticipeert de minister op het feit dat door het vervallen van de derogatie in het opkoopbeleid grasland deels wordt omgezet naar bouwland, waardoor de emissies uit bouwland naar verwachting weer toenemen, zowel naar de lucht als naar het water.

[1:44:53] En natuurgebieden te maken krijgen met andere uitdagingen, zoals op het gebied van de waterkwaliteit.

[1:44:57] Zit de minister deze gevolgen onder ogen en hoe gaat ze hiermee om?

[1:45:01] En ja, ik denk dat helderheid over de derogatie en de kansloosheid of de kansrijkheid belangrijk is om die snel te geven.

[1:45:09] De overschakeling van middel naar doelsturing biedt kansen weer voortgang te boeken op het gebied van klimaat.

[1:45:16] In tegenstelling tot mijn buurvrouw denk ik dat doelsturing heel belangrijk is.

[1:45:20] Omdat je na jarenlang boeren en hun vakmanschap niet hebt beloond, niet hebt geprikkeld.

[1:45:26] Nu het gewoon weer interessant maakt om iets met iets minder eiwit te doen.

[1:45:31] ...je dieren voer aan te bieden.

[1:45:33] Of je maakt het ook weer interessant... ...om die sensoren op je drainagepijpjes te monteren.

[1:45:41] Want nu heb je ze als vooruitstrevende boer wel... ...maar je wordt toch afgestraft met dezelfde bufferstrook.

[1:45:46] Dus ik denk dat doelsturing bij uitstek het ondernemerschap prikkelt... ...en echt daadwerkelijk kan bijdragen aan milieuresultaten.

[1:45:52] Of je nou verloopt die klimaatverandering of niet.

[1:45:55] En ja, dat is eigenlijk een slot...

[1:45:58] Een slotbetoog.

[1:46:01] Dank u wel.

[1:46:01] En eindelijk een verkapte interruptie.

[1:46:03] En hier laat ik het dan bij.

[1:46:04] Dank u wel.

[1:46:05] Het was een lange eerste termijn.

[1:46:07] Er zijn een heleboel vragen gesteld.

[1:46:10] En de beide ministers hebben mij gevraagd om te schorsen tot kwart voor vijf.

[1:46:14] Dan kunnen ze goed nadenken over hun antwoorden.

[1:46:17] En dan gaan we dan verder.

[1:46:18] Ik schors de bijeenkomst.

[2:27:45] Ik heropen de vergadering.

[2:27:46] Ik wilde graag snel beginnen omwille van de tijd.

[2:27:49] Wij moeten om kwart over zes gereed zijn.

[2:27:51] En er zijn ook mensen die hebben vanavond nog andere verplichtingen, heb ik begrepen.

[2:27:56] Minister Hermans heeft mij verzocht of zij mocht beginnen met de beantwoording van de vragen.

[2:27:59] Maar die goed vinden, dan gaan we dat zo doen.

[2:28:03] Ik wil de ministers graag vragen of zij hun onderwerpen graag in blokjes willen verdelen.

[2:28:08] Zoals te doen gebruikt.

[2:28:09] Mevrouw Pot, heeft u een punt van orde?

[2:28:11] Ja, voorzitter.

[2:28:13] Ik weet natuurlijk niet hoe prangend de agenda van minister Hermans is.

[2:28:16] Maar ik zou eigenlijk de voorkeur geven aan Andersom.

[2:28:19] Want dat geeft ons de mogelijkheid om ook eerst van de minister van Landbouw het een en ander te horen.

[2:28:24] En dan eventueel nog eventjes door te vragen bij de minister van Groene Groei.

[2:28:28] Als ik de enige ben die dat vind, dan leg ik me graag neer bij de andere mensen.

[2:28:31] Maar dit was in mijn hoofd een logische volgorde.

[2:28:34] Mevrouw Van der Plas.

[2:28:38] Ja, dank u wel.

[2:28:40] Kijk, de bewindspersonen, de ministers, die zijn hier gast.

[2:28:43] Die hebben wij allemaal, maar die hebben ook andere verplichtingen waar ze gewoon de tijd voor moeten nemen.

[2:28:51] Dus ik vind het prima als minister Hermans begint en daarna de minister van LVVN.

[2:28:59] Dank u wel.

[2:29:00] Meneer Van Kampen, wilt u daar nog iets over zeggen?

[2:29:01] Ja, voorzitter, want het kabinet spreekt met één mond.

[2:29:03] Dus volgens mij prima als mevrouw Hermans begint en daarna de minister van Landbouw vervolgt.

[2:29:10] Voorzitter, dat de bewindspersonen andere verplichtingen hebben, is geen reden.

[2:29:14] Op nummer 1 hoort voor de bewindspersonen te staan dat ze hier verantwoording komen afleggen voor de Kamer.

[2:29:18] Ze zijn niet voor niets beide uitgenodigd.

[2:29:21] Ik zou heel graag beide bewindspersonen hier willen houden, zodat we inderdaad goed kunnen doorvragen.

[2:29:27] Of het nou welke volgorde, dat maakt me niet uit.

[2:29:30] Maar ik zou niet willen zien dat de ene van eerder weg gaat.

[2:29:34] Dank u wel.

[2:29:34] Ik denk dat... Ja, mevrouw Bromet.

[2:29:36] Ja, voorzitter.

[2:29:37] Ik wil het voorstel van D66 steunen om eerst de minister van Landbouw te horen.

[2:29:43] En ik denk ook, ja, dit debat staat ingepland tot kwart over zes.

[2:29:45] Het is nog anderhalve uur, dus graag beide ministers aanwezig.

[2:29:50] Voorzitter.

[2:29:52] Ik heb er geen enkel bezwaar tegen om hier te blijven tot kwart over zes.

[2:29:55] Dus het was gewoon, ja, soms denk je, ach, als het zo kan, als we het zo kunnen doen met elkaar, dan zou het mij helpen.

[2:30:02] Maar ik ben er helemaal niet op uit om te vertrekken.

[2:30:06] Omdat ik geen interesse of wat dan ook heb voor de rest van het debat.

[2:30:08] Dus ik vind het prima om de volgorde om te draaien en gewoon te blijven zitten.

[2:30:12] En dan beantwoord ik daarna de vragen.

[2:30:16] Dan gaan we dat zo doen.

[2:30:18] En het verzoek is ook nog even als de bewindslieden een korte inleiding willen houden en daarna de vragen gaan beantwoorden.

[2:30:25] Met dit verzoek geef ik het woord aan de minister Wiersma.

[2:30:30] Dank voorzitter.

[2:30:30] En ik voel de tijdsdruk en zal daar rekening mee houden.

[2:30:35] Ik ga beantwoorden in drie blokjes.

[2:30:38] Ik begin met voedsel, zekerheid, voedselstrategie, vervolgens klimaat en landbouw en dan een blokje overig.

[2:30:47] Nou ja, ik zal om tijd te besparen een inleiding daarvan afzien en direct overgaan naar de vragen.

[2:30:57] Ja, ook al sta ik bekend om mijn lange inleidingen.

[2:31:00] Ik begin met een vraag van de heer Holman van de NRC en dat gaat over voedselzekerheid.

[2:31:08] Wat we ons daarbij voor moeten stellen en of ik duidelijk kan maken hoe we daar naar moeten kijken.

[2:31:17] Uiteindelijk is het natuurlijk zo dat de FAO een definitie van voedselzekerheid heeft vastgesteld.

[2:31:22] En dat is wanneer alle mensen altijd fysieke en economische toegang hebben tot voldoende veilig en voedzaam voedsel.

[2:31:33] Het belang van voedselzekerheid is de afgelopen jaren benadrukt.

[2:31:36] En zeker ook de geopolitieke ontwikkelingen... die doen dat in toenemende mate het belang daarvan in het licht zetten.

[2:31:49] En conform het regeerprogramma werk ik op dit moment aan de nationale voedselstrategie.

[2:31:54] En daarin zal ik nader en uitgebreid ingaan op de voedselzekerheid.

[2:32:00] Zoals we dit binnen Nederland en ook in Europees verband, heb ik zojuist ook aan horen refereren, nazien.

[2:32:09] Het lid Holman had nog een vraag over hoe we de supermarkten kunnen bewegen om hun verantwoordelijkheid te pakken om gezond en veilig voedsel te verkopen.

[2:32:20] En ja, primair is dit in de portefeuille van de staatssecretaris van jeugdpersonen.

[2:32:26] preventie en sport, want die is verantwoordelijk voor het beleid ten aanzien van gezond en veilig voedsel.

[2:32:31] En het beleid van LVVN, dus mijn portefeuille, is primair gericht ook op voedselzekerheid.

[2:32:38] Waarbij natuurlijk ook aandacht is voor al die maatschappelijke opgaves waar de landbouw ook voor staat.

[2:32:45] Uiteraard vind ik ook dat supermarkten een verantwoordelijkheid hebben... om de positie van die primaire producenten te versterken.

[2:32:54] Dus ik vraag de supermarkten om meer transparantie.

[2:32:58] En daarin faciliteer ik ze ook met het dashboard dat er op mijn ministerie ontwikkeld is.

[2:33:06] Want daar worden de individuele duurzaamheidsinspanningen van supermarkten weergegeven.

[2:33:11] En nogmaals, in 2025 komt dit kabinet ook met een nationale voedselstrategie.

[2:33:19] Daar is ook een rol in beschreven voor de nationale ketenpartijen, waaronder supermarkten.

[2:33:27] De heer Vlag had een vraag over voedselverspilling.

[2:33:31] En of ik me ook in wil zetten om de aanpassing van Europese regels... om onnodige handelsnormen en dergelijke en de THT-data te schrappen.

[2:33:44] En ja, dat is in navolging eigenlijk op mijn vorige antwoord ook.

[2:33:50] Ik onderschrijf de ambitie om in 2030 de voedselverspilling te hebben gehalveerd ten opzichte van 2015.

[2:33:59] En als het gaat om het schrappen van onnodige en overbodige, soms is het echt ook noodzakelijk...

[2:34:06] En THT-data, daar span ik mij uiteraard voor in, ook in Europees verband.

[2:34:12] En daarin trek ik samen op met de VWS.

[2:34:15] En ik kan de heer Vlag toezeggen dat voedselverspilling, en ik hoorde ook, ik weet niet of het de heer Vlag was, 2 miljard kilogram voedsel per jaar.

[2:34:24] Ja, dat is echt ook in het licht van voedselzekerheid.

[2:34:28] En de toegang tot voedsel en de wetenschap dat dit verspild wordt.

[2:34:32] Terwijl er ook in Nederland nog steeds gezinnen zijn die geen toegang hebben tot voedsel.

[2:34:38] Ik vind dat echt een speerpunt van dit kabinet.

[2:34:41] En ook voor mij persoonlijk, want het is echt zonde als je ziet...

[2:34:45] hoeveel moeite en inspanning het kost om voedsel te produceren... dat er toch nog zoveel verloren gaat.

[2:34:51] Dat heeft ook met allerlei regels te maken.

[2:34:54] Ook met bijvoorbeeld een deel van die voedselverspilling... dat zit hem ook in bijvoorbeeld restaurants... waar afval uit voortvloeit van wat mensen niet consumeren.

[2:35:05] En daar zitten ook strenge regels aan verbonden.

[2:35:08] Dat heeft bijvoorbeeld ook te maken met complexe reststromen.

[2:35:11] Kun je niet zomaar weer ergens inzetten.

[2:35:13] Maar goed, het heeft mijn aandacht en ik vind het echt een belangrijk onderwerp.

[2:35:18] De heer Grimwits had er ook een vraag over.

[2:35:22] Of we dit dus verder aan willen pakken en ook voedselverspilling.

[2:35:27] Nou ja, wat ik volgens mij al heb aangegeven is dat het een belangrijk speerpunt is.

[2:35:33] Want de waarde van voedsel, die verspilling, dat ondermijnt de voedselzekerheid in de eerste plaats.

[2:35:44] Ik ben al ingegaan op een aantal activiteiten in een recente Kamerbrief van 18 februari.

[2:35:52] En dat is de inzet ook voor consumenten en professionals hierover informeren.

[2:35:56] Dat gaat ook via het Voedingscentrum.

[2:35:59] Er is een ketenbrede samenwerking om voedselverspilling...

[2:36:02] in de hele keten tegen te gaan.

[2:36:06] Dat gaat via de Stichting Samen Tegen Voedselverspilling.

[2:36:09] We hebben recent ook een werkbezoek aangebracht... waarin ook die supermarkten echt heel actief bezig zijn... om daar strenge targets in te halen en daar goede stappen in te zetten.

[2:36:20] En daar is nog steeds werk aan de winkel... en daar spannen we ons ten volle voor in.

[2:36:25] Mevrouw Bromet had een vraag over...

[2:36:31] Dit gaat niet per se over voedselzekerheid, maar dit is hierin terechtgekomen.

[2:36:35] Ik kan daar wel even in benoemen, omdat het wel ook in voedselzekerheid raakt.

[2:36:44] En dat gaat om alle doelen, inclusief het verdienmodel van de boer, integraal aanpakken.

[2:36:50] En of dat ook betrokken wordt bij de ministeriële commissie.

[2:36:54] En ja, de Nederlandse landbouw heeft natuurlijk, daar hebben we het met grote regelmaat hierover in uw Kamer, heeft stappen te zetten, ook om de sector toekomstbestendig te maken.

[2:37:06] En in de ministeriële commissie staat natuurlijk stikstof vooral centraal, maar natuurlijk kijken we ook op de afwenteling en koppelkansen ook op andere doelen.

[2:37:15] Want onze aanpak moet natuurlijk integraal zijn.

[2:37:18] Je wilt niet achteruit boeren, zoals ik dat maar even noem.

[2:37:23] En uiteindelijk is het ook van belang dat we onze voedselzekerheid en voedselproductie ook veilig stellen.

[2:37:30] En dat vereist een gezonde landbouwsector.

[2:37:34] waar die gezinsbedrijven een goed inkomen kunnen verdienen.

[2:37:37] En ik denk dat wat mij betreft... wat uit het hoofdlijnenakkoord voortvloeit... en waar ik echt nu volop mee bezig ben... wat voor 2030, maar ook daarna van groot belang is... dat is de doelsturing.

[2:37:50] En daar zal straks ook nog wel iets over gezegd worden.

[2:37:54] Maar doelsturing is echt een systeem voor de lange termijn.

[2:37:58] En waarmee ik echt hoop... ook de lange termijnperspectief voor de landbouw...

[2:38:04] De heer Van Kampen had ook een vraag over dit onderwerp.

[2:38:12] Dat ging onder andere over de innovatie.

[2:38:16] Dat in Nederland veel innovatie en kennis ontstaat.

[2:38:21] Zeker waar het gaat om landbouw en voedselproductie en hoe het kabinet hierover denkt.

[2:38:27] In Europees verband is het zo dat de Europese Commissie net haar visie heeft gepubliceerd op landbouw en voedsel.

[2:38:34] En ik zie dat daar ook echt aandacht is voor kennis, innovatie en voedselzekerheid.

[2:38:41] Binnenkort kunt u ook ons BNC-visie daarop verwachten en dat zal ik met uw Kamer delen.

[2:38:47] Wat ik kan vaststellen is innovatie is zeker heel belangrijk voor Nederland, maar voor de EU als geheel.

[2:38:53] Dus daarin trekken we samen op.

[2:38:56] Ik ga ook deze maand nog met de eurocommissaris op werkbezoek.

[2:38:59] En daar zal innovatie ook een onderdeel van het gesprek zijn.

[2:39:05] En ik denk dat daar wel consensus is dat het van belang is.

[2:39:09] En dat we dat in Nederland ook daar absoluut koploper in moeten blijven.

[2:39:15] Dit was mijn eerste kopje, voorzitter.

[2:39:20] Oké.

[2:39:29] Ik hoor wat geroezemoes, maar er zijn geen interrupties.

[2:39:32] U heeft vier interrupties per fractie.

[2:39:34] Voorzitter, meer even een vraag.

[2:39:36] De minister ging in op het dashboard voor supermarkten.

[2:39:39] Ik had daar ook specifiek een vraag over gesteld.

[2:39:41] Maar ik weet dus niet zeker of dat in dit blokje dan terugkomt of ergens anders.

[2:39:45] Ik verwacht in het kopje overig.

[2:39:47] Dan gaan we daar maar vanuit.

[2:39:49] Mevrouw van der Plas.

[2:39:53] Ja, ik heb toch wel een vraag.

[2:39:56] In Ierland, als je daar boodschappen koopt en je rekent af bij de kassa, dan zie je op de kassabon welke producten uit Ierland komen.

[2:40:04] Er staat IRL achter.

[2:40:05] Dus de consument krijgt eigenlijk meteen te zien of hij lokaal heeft gekocht.

[2:40:09] Ik vind dat echt een supergoed idee.

[2:40:11] Ik heb het hier al eens eerder aan de orde gebracht.

[2:40:13] Zou de minister of de ministers misschien bereid zijn om met supermarkten in overleg te treden?

[2:40:18] Of zo'n systeem misschien ook in Nederland kan?

[2:40:20] Want lokaal kopen, direct uit Nederland, heeft natuurlijk een veel minder grote voetafdruk dan producten van buitenaf.

[2:40:28] En zo kunnen we de consumenten ook bewust maken.

[2:40:30] De minister.

[2:40:32] Ja, ik weet dat hier ook in het verleden wel initiatieven geweest zijn, ook met Nederlandse vlaggetjes bijvoorbeeld op de producten.

[2:40:39] Ja, ik kan zo niet zeggen wat de stand van zaken daarover is, maar natuurlijk ben ik bereid om dat eens mee te nemen, te kijken of daar ook stappen in gezet kunnen worden.

[2:40:49] Ik vind het in de basis een goed initiatief en ik denk dat bewustwording ook over welke producten inderdaad lokaal geproduceerd zijn kan helpen voor de consument om daar een duidelijke afweging in te maken.

[2:41:02] Dus ik ben daar zeer toe bereid.

[2:41:07] Yes, dan kom ik uit bij het tweede kopje.

[2:41:10] Ik begin wederom met een vraag van de heer Vlag.

[2:41:14] Dat gaat over het Veenweidegebied en de flexibiliteit voor veehouders.

[2:41:19] De vraag was primair dat in het Veenweidegebied...

[2:41:25] De veehouder zijn die bereid doen om afstand te doen van hun vee.

[2:41:29] En ja, de vraag was, zoals die hier opgeschreven staat, dat door ruimtelijke ordeningsregels betekent dat gelijk einde oefening voor de veehouder.

[2:41:41] En of ik hier meer flexibiliteit in kan tonen.

[2:41:46] Uiteindelijk is vrijwilligheid bij veehouders het uitgangspunt van mijn aanpak.

[2:41:51] Dat geldt ook voor de veenweideproblematiek.

[2:41:55] De aanpak daar is natuurlijk meerledig.

[2:41:58] We hebben het verhogen van de waterpeilen.

[2:42:02] Daarin ben ik op dit moment aan het onderzoeken hoe we bijvoorbeeld de ANLB-middelen daar met langjarige pakketten, hoe die daar ook ondersteunend in zouden kunnen zijn.

[2:42:12] En uiteindelijk moet de melkveehouderij toekomstperspectief hebben in Veenweidegebied.

[2:42:17] Het is een veenweidegebied.

[2:42:19] Weide staat er niet voor niets.

[2:42:21] Het is ook echt een belangrijk gebied waar onze nationale trots, de Grutto, graag zijn plek vindt.

[2:42:30] En het is ons er alles aan gelegen om daar toekomstperspectief voor de melkveehouderijen te bieden.

[2:42:37] Wat ik denk, wat de heer Vlag bedoelt, is dat op het moment dat je vrijwillig V weg doet... en dan kan het zijn dat er latente ruimte ontstaat.

[2:42:48] Dat is iets wat we echt mee moeten nemen in de totstandkoming van vervolgbeleid.

[2:42:58] Het is wel een goed signaal en daar zal ik absoluut ook aandacht nemen.

[2:43:03] Uiteindelijk zijn in de veenweidegebieden de provincies en de waterschappen ook samen met de veehouders in gebiedsprocessen aan het kijken wat er mogelijk is.

[2:43:13] En maatwerk en flexibiliteit is daarbij altijd, ook voor mijn departement en voor mij persoonlijk, een belangrijke uitgangspunt.

[2:43:21] De heer Vlag.

[2:43:22] Het is een interruptie van mevrouw Brometz.

[2:43:25] Ja, ik heb een vraag over die meer aanleiding van die latente ruimte die de minister noemt als boerenveeweg doen in bepaalde gebieden.

[2:43:33] Ik lees dat Gelderland nu zones gaat instellen rond Natura 2000 gebieden waarin boeren niet gebruikte vergunningen in moeten gaan leveren.

[2:43:42] Is dat dan niet iets... Ik denk dat het onontkoombaar is, dus ik wil niet de boodschapper van het slechte nieuws zijn.

[2:43:48] Het is de BBB-gedeputeerde die dat nu voorstelt.

[2:43:52] Maar als je latente ruimte hebt, wetende dat er een moment kan komen dat hij ingenomen wordt... Hoe kijkt de minister daar nou zelf naar?

[2:44:03] Nou ja, in het algemene zin kun je zeggen dat als er latente ruimte ergens is, op welke recht of vergunning dan ook, en er wordt gedreigd om die in te nemen, dat dat vaak anticiperend gedrag in de hand werkt.

[2:44:17] En dat dat betekent dat boeren geneigd zijn om dan de latente ruimte op te vullen.

[2:44:23] ...in de angst om die kwijt te raken.

[2:44:26] Voor wat betreft het plan van deze specifieke provincie... ...ik heb het gezien, ik neem er notie van.

[2:44:33] En voor wat betreft waar dit kabinet op inzet... ...als het gaat om het stikstofbeleid... ...hebben we op dit moment, loopt daar via vier sporen... ...de discussie in de ministeriële commissie.

[2:44:45] En zullen wij uiteraard alle signalen en ideeën daarin meenemen en afwegen.

[2:44:53] met een eerste uitwerking van... Dus je bent een van die 500 tot 700 boeren in Gelderland...

[2:45:03] En je leest op RTL dat er een zone komt rond Natura 2000-gebied en daar zit je in.

[2:45:09] Je weet dat je niet gebruikte vergunning ingenomen gaat worden, want dat lezen we op RTL.

[2:45:16] En de minister zegt, ja, dat leidt meestal tot het invullen van die ruimte.

[2:45:20] Dus wat kunnen we nu verwachten?

[2:45:22] Gaan die 500 tot 700 boeren in Gelderland nu op voorspraken van de minister van Landbouw hun stallen volzetten?

[2:45:30] Nee, dat is niet op voorspraak van mij.

[2:45:33] U vraagt mij wat daar over het algemeen waar dat toe leidt.

[2:45:38] En dit is een van de mogelijkheden.

[2:45:41] Desalniettemin is het zo dat het van vele factoren afhangt of dat überhaupt kan.

[2:45:47] Dus ik zie daar ook nog wel wat haken en ogen.

[2:45:51] Wat daar gebeurt, we zullen dat monitoren.

[2:45:55] De provincie is in dit geval bevoegd gezag.

[2:45:59] Die kunnen dit soort plannen maken en uitvoeren.

[2:46:02] Ik heb er notie van genomen.

[2:46:06] Wij zijn zelf met het kabinet natuurlijk breed bezig in de ministeriële commissie om voor het landelijke beleid tot invulling te komen.

[2:46:17] Voor vocht op het oog.

[2:46:18] Ja.

[2:46:21] De heer Vlag had ook een vraag over netwerkpraktijkbedrijven.

[2:46:27] En over het voerspoor.

[2:46:28] Dat vanuit netwerkpraktijkbedrijven... de deelnemers de inspanningen nog niet hebben kunnen benutten.

[2:46:36] Zo lees ik de vraag.

[2:46:38] De heer Vlag wilde graag weten wat ik tegen deze boeren zou willen zeggen.

[2:46:45] Dan begin ik maar even met...

[2:46:48] We hebben altijd kennisontwikkeling nodig.

[2:46:51] En netwerkpraktijkbedrijven vind ik echt zo'n mooi netwerk... waarin heel veel kennis is opgedaan, met name over wat er mogelijk is... op stalniveau met voer- en managementmaatregelen.

[2:47:04] En ik vind het dus van het grootste belang.

[2:47:06] Ik moet eerlijk bekennen dat ik netwerk- en praktijkbedrijven... dat ik er zelf ook best wel vaak aan refereer.

[2:47:11] Ik heb ook met de onderzoekers van WUR daar regelmatig in het verleden contact over gehad.

[2:47:16] Ook in het kader van real-time monitoren met sensoren installen en dergelijke.

[2:47:20] Dus ik zou willen zeggen tegen deze boeren... het is van groot belang, het werk wat jullie doen... dat is het pionieren in ook het systeem van doelsturing... zoals ik dat straks voor me zie.

[2:47:30] En daarvoor is de kennis die in dit netwerk is opgedaan... echt van cruciaal belang.

[2:47:36] Dus ik zou willen zeggen, dank daarvoor.

[2:47:38] En ik hoop oprecht dat we op de korte termijn met beleid kunnen komen... waarin de borging van dit soort maatregelen plaatsvindt.

[2:47:49] Zodat uiteindelijk, als we toegaan aan het systeem van doelsturing... deze maatregelen wel degelijk ook voor de individuele ondernemer iets op gaan leveren.

[2:47:58] En daarvoor hebben we echt die kennis heel erg nodig.

[2:48:03] Het lid Vlag had ook een vraag over een proefproject... over het aanbrengen van een kleilaag op zandgrond.

[2:48:11] En...

[2:48:13] hoe ik dit, en met mijn collega overigens, op zou willen pakken.

[2:48:19] Ik ben op de hoogte uiteraard van deze proef.

[2:48:22] Overigens is niet alleen kleilaag aanbrengen op zandgrond effectief.

[2:48:25] Het kan ook op veenweidegebieden helpen CO2-emissie te reduceren.

[2:48:34] Deze proef is op beperkte schaal uitgevoerd.

[2:48:37] Het is op dit moment nog te vroeg om in te schatten... wat de totale effecten zouden kunnen zijn op grote schaal.

[2:48:45] Maar als die effecten, als dat verder doorgerekend is... dan kunnen we kijken hoe we dit op kunnen nemen met de kanttekening... dat er uiteraard ook wel klei voor beschikbaar moet zijn.

[2:48:58] Maar dat is een ander aspect.

[2:49:01] De heer Vlag wilde ook graag weten over de samenwerkingsinitiatieven en dat daar knelpunten in plaatsvinden, omdat die vaak over de grenzen gaan en hoe we die aan gaan pakken.

[2:49:14] Ik ben natuurlijk groot voorstander van samenwerkingsinitiatieven en dat kan zowel tussen veehouders als akkerbouwers, tussen regio's.

[2:49:23] We ondersteunen dat ook.

[2:49:24] Ik heb bijvoorbeeld de Sabe-regeling waarin boeren kunnen experimenteren.

[2:49:29] Dat is echt van groot belang.

[2:49:31] Ook in het kader van kennis opdoen, bieden van inspiratie, kennis opdoen en bedrijven verder ontwikkelen.

[2:49:39] Op dit moment is het natuurlijk zo dat op het moment dat wij een regeling evalueren... dat wij daar de knelpunten in meenemen en kijken hoe we dat beter kunnen doen.

[2:49:48] Dus als de heer Vlagg echt concrete punten heeft... dan zou ik zeggen, deel ze met mij, met mijn ministerie... en dan gaan we daar serieus naar kijken.

[2:49:56] Want ik denk dat we zeker in samenwerkingsverbanden... de knelpunten echt moeten adresseren en waar kan we wegnemen.

[2:50:03] Mevrouw Bromet had een vraag over...

[2:50:08] Het aanvullende pakket wat nu wordt voorbereid om de klimaatdoelen te halen.

[2:50:18] In de landbouw wordt op dit moment met name een reductie verwacht door de beëindigingsregelingen.

[2:50:25] Daarbij hebben we natuurlijk vanuit het hoofdlijnenakkoord... het is hier net ook voorbijgekomen... de afspraak gemaakt dat we toewerken naar bedrijfsspecifieke...

[2:50:34] Emissiesturing, daar zetten we in via doelsturing en innovatie.

[2:50:40] Daarbij komt er nog een vrijwillige beëindigingsregeling, een brede beëindigingsregeling.

[2:50:45] En het landgebruik zijn we op dit moment ook aan het kijken naar extra maatregelen en mogelijkheden om de landbeheerders te ondersteunen.

[2:50:55] Ik noemde hem zojuist ook al waar het specifiek bijvoorbeeld gaat om Veenweide.

[2:50:59] Daar ben ik aan het onderzoeken hoe we eventueel ANOB-pakketten... dat ANB-middelen daarvoor in kunnen zetten... zodat je daar ook langjarige pakketten voor aan kunt bieden.

[2:51:13] Dus er zijn verschillende sporen waarin aan die doelen gewerkt wordt.

[2:51:18] En... Mevrouw Roermerts.

[2:51:22] Ja, voorzitter, dat zijn maatregelen die we kennen en die tot op heden niet geleid hebben tot doelbereik.

[2:51:29] Hoe weet de minister dat de doelen nu... We hebben een klimaatwet, dus we moeten onze gewoon aan houden.

[2:51:33] Dat hebben we afgesproken.

[2:51:34] Gaat de minister door laten rekenen of haar plannen doelbereik hebben?

[2:51:38] Of weet ze dat al?

[2:51:40] Of is er nog iets extra nodig?

[2:51:42] De minister.

[2:51:44] Nou ja, in algemene zin rekenen we natuurlijk alles door als er echt uitgewerkte concrete maatregelen liggen.

[2:51:51] Op dit moment is doelsturing nog volop in ontwikkeling.

[2:51:54] Hebben we afgesproken bedrijfsspecifieke haalbare emissiedoelen.

[2:51:58] Daar wordt nu aan gewerkt.

[2:52:00] Voor wat betreft de beëindigingsregelingen, die lopen nu volop in uitvoering.

[2:52:04] Dus daarvan kunnen we het definitieve effect pas echt doorrekenen op het moment dat dat is uitgevoerd ook.

[2:52:12] En daar houden we natuurlijk voortdurend vinger aan de pols en worden maatregelen doorgerekend.

[2:52:19] Natuurlijk kijken we ook naar wat er in de ministeriële commissie straks op het gebied van stikstof.

[2:52:24] Daar zit ook een afwenteling in positieve zin op klimaatdoelen.

[2:52:29] En zullen we dat ook door laten regelen.

[2:52:31] Maar het is niet één pakket, het zijn heel veel verschillende sporen.

[2:52:35] En ja, daar ben ik volop mee bezig.

[2:52:41] Ja, voorzitter, dat horen we altijd, dat de minister volop bezig is.

[2:52:44] Maar het klinkt mij nog niet als iets van, nou, dat gaan we halen.

[2:52:47] Zeker als het Planbureau voor de Leefomgeving zegt, er is maar 5% kans dat de doelen gehaald worden bij landbouw.

[2:52:54] Dus daar zal echt wel iets extra's bij moeten.

[2:52:57] En ik hoor graag van de minister wat dat is.

[2:52:59] En ik zou ook graag van haar horen, wat is het plan voor na 2030?

[2:53:03] Want er ligt geen enkel plan voor na 2030.

[2:53:05] Terwijl een boer zijn bedrijf stoelt voor een generatie, 20 jaar.

[2:53:11] Het is nu 2025, dus dan moet je toch ook wel weten wat er tot 2035 aan de hand is.

[2:53:17] Ik kan me voorstellen dat boeren zeggen, ik heb geen idee.

[2:53:20] Want er is geen enkel doel of plan of maatregel.

[2:53:25] Nou ja, zoals ik ze juist aangaf, en daar blijf ik ook bij, is de doelsturing niet iets wat alleen tot 230 geldt.

[2:53:31] Dat geldt daarna ook.

[2:53:32] En volgens mij had mevrouw Verder in haar bijdrage echt een hele terechte opmerking dat je met biologische processen nooit tot nul kunt reduceren.

[2:53:41] Dat is gewoon onmogelijk.

[2:53:42] In de voedselketen zullen er altijd emissies optreden, biologische processen.

[2:53:48] Sterker nog, die rekenen we niet mee, maar ook de mensen in Nederland produceren dagelijks echt een aanzienlijk aandeel methaan.

[2:53:56] Dat is met voederconversie en omzetting van nutriënten altijd het geval.

[2:54:03] Dus alles wat met biologische processen te maken heeft, kan nooit tot nul.

[2:54:08] Maar daar staat wel tegenover dat ook in de landbouw er echt nog wel kansen liggen voor ook negatieve emissies.

[2:54:14] En daar zetten we natuurlijk volop in.

[2:54:18] Ja.

[2:54:20] Nou, dan hebben we deze inmiddels ook gehad.

[2:54:24] Mevrouw Vedder had ook een vraag over de maatregelen voor methaan.

[2:54:30] Nou, daar heb ik dus in zekere zin zo net ook...

[2:54:34] Opgeantwoord.

[2:54:35] Doelsturing is het.

[2:54:37] We houden natuurlijk de doelen scherp in de gaten.

[2:54:40] Ja, mevrouw Verder weet ook, er is op het gebied van bijvoorbeeld voeradditieven zijn er ook mogelijkheden.

[2:54:46] Maar uiteindelijk is het zo, een koe die boert methaan.

[2:54:50] En dat zul je nooit tot nul kunnen reduceren.

[2:54:55] Dat is zo.

[2:54:55] We kijken natuurlijk scherp naar wat de beëindigingsregelingen voor effect hebben op de totale reductie van ook methaan.

[2:55:04] En dat houden we scherp in de gaten.

[2:55:09] Dit is dezelfde vraag als zojuist.

[2:55:14] Even kijken.

[2:55:15] Dit gaat over... Oh, mevrouw Bromet had ook een vraag over de omvang van de veestapel.

[2:55:20] En of ik met een berekening kom van de passende veestapel in relatie tot de klimaatdoelen.

[2:55:26] En ik vind de klimaatopgave één op één vertalen tot een omvang van de veestapel echt te simpel gesteld.

[2:55:35] Er zijn meerdere mogelijkheden om aan emissiereductie te werken.

[2:55:39] Dat is onder andere innovatie, stal- en managementmaatregelen.

[2:55:42] Er is best veel mogelijk.

[2:55:44] Mijn inzet is gericht op bedrijfsspecifieke emissiedoelen en innovatie.

[2:55:49] Dat is ook conform de afspraak die we gemaakt hebben in het hoofdlijnenakkoord.

[2:55:54] En er is een brede beëindigingsregeling voor boeren die geen perspectief zien voor hun bedrijf.

[2:55:59] En graag hun bedrijf zouden willen beëindigen op een nette manier.

[2:56:05] En in vervolgvraag hierop is de vervolgvraag hoe ik aan ga sturen op de verkleining van de veestapel.

[2:56:14] En ja, gedwongen krimp en krimp als doel op zich, ja dat is conform hoofdlijnenakkoord geen doel op zich van dit kabinet.

[2:56:24] Bedrijven die zouden willen stoppen, die worden daarbij geholpen.

[2:56:27] Daar is een beëindigingsregeling voor en die is nu ook volop in uitvoering.

[2:56:32] Dat heeft als neveneffect dat er inderdaad minder vee komt.

[2:56:38] Maar dat is niet het uitgangspunt.

[2:56:43] Mevrouw Bromet had ook een vraag over het verhogen van de waterpeilen in de Veenweide.

[2:56:50] Dat heb ik net ook beantwoord.

[2:56:52] Ik zet dus ook in aan gradisch natuurbeheer om dat daarop aan te laten sluiten... en daar dan ook echt langjarige beheerpakketten voor af te geven.

[2:57:03] Maar dat loopt nu nog en dat is een discussie die nog uitgekristalliseerd moet worden.

[2:57:08] Maar dat is wel mijn inzet en mijn onderzoek.

[2:57:12] Mevrouw Bromet had ook een vraag over meer middelen voor de sector om de verduurzaming mogelijk te maken.

[2:57:23] Op dit moment ben ik natuurlijk volop bezig met de opgave voor de landbouw... en ook het hoofdlijnenakkoord.

[2:57:29] Ik kijk daarbij naar de middelen die ik daarvoor beschikbaar heb gekregen... vanuit de financiële tabel.

[2:57:36] En in het kader van de voorjaarsbesluitvorming... gaan we natuurlijk ook in gesprek over al deze zaken.

[2:57:43] En voor wat betreft de besteding en de benodigde middelen...

[2:57:49] moet u het proces van de voorjaarsbesluitvorming en de ministeriële commissie even afwachten.

[2:57:54] De Partij voor de Dieren, het lid Kostiets, die had een vraag over het inzetten op meer plantaardige eiwitten.

[2:58:04] En hoe we ervoor gaan zorgen dat we na het advies van de... Is dit de Gezondheidsraad?

[2:58:13] Ja.

[2:58:13] Ja.

[2:58:16] de gezondheidsraad gaan.

[2:58:18] En in primaire zin is dit een verantwoordelijkheid van LVVN en VVS.

[2:58:25] Dus ik neem deze vraag even over.

[2:58:28] En de stand van zaken in het kader van de eiwitontwikkelingen... die worden jaarlijks gedeeld.

[2:58:34] via de eiwitmonitor.

[2:58:36] En die komt voor deze zomer weer uit.

[2:58:39] En ik vind het belangrijk dat we ten aanzien van dit onderwerp... uitgaan van feitelijke en wetenschappelijke informatie.

[2:58:47] Daarbij vooropgesteld dat eiwitten echt essentiële...

[2:58:51] essentieel onderdeel uitmaakt van ons voedselpatroon voor onze gezondheid.

[2:58:57] En dat kan zowel uit dierlijk als plantaardig materiaal gehaald worden.

[2:59:03] In Nederland is het wel zo dat we in principe voldoende eiwitten gemiddeld binnenkrijgen.

[2:59:08] En sterker nog, over het algemeen en in algemene zin, consumeren Nederlanders wel te veel...

[2:59:16] Ik ben een voorstander van, in algemene zin, dat is niet alleen met voedsel, maar ook op heel veel andere gebieden, om te consuminderen.

[2:59:23] In het kader ook van gezondheid.

[2:59:25] En eten in de lijn van de schijf van vijf en gewoon gevarieerd, dat lijkt me van groot belang.

[2:59:32] Weinig voedselverspilling, daar valt echt heel veel te halen.

[2:59:37] En het is...

[2:59:38] Het is in algemene zin ook belangrijk dat er voldoende nutriënten beschikbaar zijn voor gezonde voedselpatronen.

[2:59:44] En daar maken zowel plantaardige als dierlijke eiwitten onderdeel van uit.

[2:59:49] Een interruptie van mevrouw Pot.

[2:59:50] Ja, ik ben even benieuwd, want de minister benoemt dat ze zich wil baseren op feitelijke en wetenschappelijke informatie.

[2:59:55] Ja, dat hoeft ze natuurlijk bijna niet te zeggen, mag ik hopen, want dat lijkt me evident.

[2:59:59] Ik mag ook hopen dat de Gezondheidsraad zich daar ook op baseert.

[3:00:02] En de Gezondheidsraad heeft natuurlijk ook gezegd dat het misschien wel verstandig is om die schijf van vijf eens aan te gaan passen.

[3:00:08] Omdat natuurlijk de informatie daarin misschien niet meer helemaal up-to-date is.

[3:00:10] Dus als deze minister zegt, ik wil me graag baseren op die schijf van vijf.

[3:00:14] Of om te zorgen dat mensen gezond blijven eten.

[3:00:17] Bedoelt ze dan de huidige schijf van vijf?

[3:00:19] Of wil ze dan ook toewerken naar die schijf van vijf zoals de gezondheidsraad die voorstaat?

[3:00:26] Ik hou me vooralsnog bij de huidige stand van zaken.

[3:00:29] En de schijf van vijf, ik zie dat oprecht als gevarieerd.

[3:00:32] En alle producten die daarin benoemd staan, geen eenzijdig voedselpatroon.

[3:00:38] En wat mij betreft bestaat gezond voedsel uit zowel plantaardig als dierlijke producten.

[3:00:46] En dat dat in een gevarieerd patroon geconsumeerd wordt, daar ben ik groot voorstander van.

[3:00:55] Mevrouw Pat.

[3:00:55] Met alle respect voor de minister, maar dat was geen antwoord op mijn vraag.

[3:00:58] Want volgens mij staat iedereen een gezond en gedifferentieerd voedsel voor.

[3:01:02] Daar hebben we eindeloze debatjes over gehad, net ook.

[3:01:05] Maar het gaat er natuurlijk om dat de Gezondheidsraad heeft gezegd... net als de minister in zijn algemeenheid misschien goed om iets te minderen... dat volgens mij heeft de Gezondheidsraad ook gezegd... we gaan niemand iets voorschrijven, maar als we nou advies geven aan de Nederlandse samenleving... dan zou het wel goed zijn om tegen mensen te zeggen...

[3:01:22] Je zou eens kunnen overwegen om misschien iets minder vlees en zuivel te eten.

[3:01:25] Want het is wel beter.

[3:01:26] Het is beter voor je gezondheid.

[3:01:27] Het is beter voor het klimaat.

[3:01:30] Dus nogmaals, we gaan niemand iets verbieden.

[3:01:31] Dat is niet wat iemand heeft gezegd hier.

[3:01:33] Maar als je het advies van de Gezondheidsraad zou volgen, dan is dat wat het is.

[3:01:37] En dat is dus het wetenschappelijke advies op dat moment.

[3:01:40] Dus kan de minister nog een poging doen om een vraag te beantwoorden?

[3:01:44] Ik ben persoonlijk van mening dat consuminderen in algemene zin van belang is.

[3:01:49] Als we kijken naar de gezondheid van mensen in Nederland... er zijn veel mensen in Nederland met overgewicht.

[0:00:00] 50% van de volwassenen.

[3:01:57] En we zien ook schrikbare toename van overgewicht onder kinderen.

[3:02:01] En dat vind ik echt een punt van zorg.

[3:02:05] Consuminderen is daarin... en gewoon niet overconsumeren is daarin van groot belang...

[3:02:11] Ja, ik denk in algemene zin dat als we minder bewerkte producten bijvoorbeeld ook eten en meer eten wat direct van boeren erf komt en of dat plantaardig of dierlijk is.

[3:02:23] Ja, ik ben niet van de betutteling.

[3:02:25] Ik zou zeggen meer bewegen, minder consumeren, maar vooral ook meer bewegen en gezond eten.

[3:02:31] Voorzitter, even punt van orde.

[3:02:33] Want ik denk dat u met mij kunt vaststellen dat de minister gewoon geen antwoord geeft op de vraag.

[3:02:37] Dus ik bedoel, ze mag er ook anders over denken, dat vind ik helemaal niet erg.

[3:02:41] Maar weet je wel, mijn vraag ging over de schijf van vijf.

[3:02:44] Dat ging niet over betutteling of over... Dat ging erover, de gezondheidsraad zegt, je zou de schijf van vijf moeten aanpassen.

[3:02:52] Ik heb net ook uitgelegd waarom en waarom dat belangrijk is.

[3:02:55] En dan kan de minister aangeven...

[3:02:57] Vind ik dat ook of vind ik dat niet?

[3:02:58] Want als zij zegt dat het zich baseert op feitelijke wetenschappelijke informatie, dan moet ze dat doen.

[3:03:03] Dus ik hoop dat u, voorzitter, ook even aan de minister wil vragen of ze gewoon antwoord wil geven op de vraag.

[3:03:07] Ja, maar de minister gaat over haar eigen antwoorden.

[3:03:09] En ze heeft ook antwoord gegeven over die schijf van vijf, dat ze zei dat ze bij de huidige schijf van vijf zou blijven.

[3:03:16] Het woord is aan de minister.

[3:03:18] Ja, nee, ik volg de voorzitter in dat punt.

[3:03:23] Dus ik ga over mijn eigen antwoorden en daar ben ik volgens mij duidelijk over geweest.

[3:03:30] Het lid Kostiets had nog een vraag over de ketenaanpak en hoe we die gaan laten bijdragen aan de klimaatdoelen.

[3:03:41] Ik zie absoluut het belang van een bijdrage van de markt en ketenpartijen.

[3:03:46] En daar vinden op dit moment ook verschillende gesprekken over plaats met die ketenpartijen.

[3:03:52] En dat gaat er met name over bovenwettelijke afspraken waarbij goed moet worden gekeken naar wie welke verantwoordelijkheid heeft binnen dat systeem.

[3:04:02] Het is van belang dat dit onderdeel vormt van een ketenaanpak... waarin al die schakels op een passende manier ook bij gaan dragen.

[3:04:10] En de basis daarin zit in een grotere afzet... en daardoor ook een meerprijs voor bovenwettelijke inspanningen.

[3:04:17] En er zijn...

[3:04:18] verschillende initiatieven al vanuit de keten zelf die daaraan bijdragen.

[3:04:22] En uiteraard ondersteun ik die en vind ik het ook relevant... dat we die samen verder kunnen brengen, versnellen of versterken.

[3:04:30] En daar lopen voortdurend gesprekken over met de keten... in hoe zij dat goed kunnen doen.

[3:04:38] Het lid Pot had nog een vraag over de doelsturing... en het doelbereik, of we die mee kunnen nemen in de berekening van de CAF...

[3:04:50] Ja, het PBL kan natuurlijk het beleid meerekenen op het moment dat het voldoende concreet is uitgewerkt.

[3:04:58] Dat geldt voor zowel doelsturing als ANLB, dat dat op dit moment wordt uitgewerkt.

[3:05:03] En zodra dat gereed is, dan zal het PBL dat ook meenemen en ook in de KEF.

[3:05:08] Dus zodra dat concreet genoeg is, dan nemen ze dat mee.

[3:05:14] De heer Van Kampen had een vraag over de verzilting in de kustgebieden waar hij een motie over heeft ingediend.

[3:05:21] En het antwoord is hoe het daarmee staat.

[3:05:25] Op dit moment richt ik me op de beschikbaarheid van zoet water voor de landbouw aan de kust.

[3:05:32] Daar start ik in de zuidwestelijke delta en dan gaan we vervolgens gefaseerd verder.

[3:05:39] Met name in het groeiseizoen is dit natuurlijk een groot probleem.

[3:05:44] Omdat er dan met name ook door droogte juist in die gebieden zoet water tekort zijn.

[3:05:51] En er gebeurt op dit moment ook al heel veel in pilots en experimenten om daarop in te spelen.

[3:05:57] Die vragen uiteindelijk om opschaling, zodat we meer akkerbouwers daarin kunnen bereiken en helpen.

[3:06:03] En daarom hebben we ook aan de provincie Zeeland voorgesteld om dit in samenwerking met de regionale partijen daar verder uit te werken.

[3:06:13] Dus daar zit echt energie op en daar wordt uitvoering aan gegeven.

[3:06:19] Belangrijk.

[3:06:22] Het lid Kostits had ook een vraag over het rapport over de klimaat- en biodiversiteitscrisis... en of we daarop kunnen reageren op korte termijn.

[3:06:32] Een interruptie van het lid Kostits.

[3:06:33] Nou, een beetje een punt van orde.

[3:06:35] Ik heb heel veel tijd hier aan besteden... en ik heb zorgvuldig gekozen aan welke minister ik die vraag wil stellen.

[3:06:40] Omdat dit rapport bijvoorbeeld echt relevant is voor de minister van Klimaat.

[3:06:45] Hetzelfde geldt eigenlijk over die 50-50-verdeling plantaardig en dierlijk...

[3:06:49] die net half leek te worden beantwoord door de minister van Landbouw.

[3:06:52] Maar ik wil hem toch echt horen van de minister van Klimaat.

[3:06:56] Dus ik heb drie vragen gesteld aan minister Weersma.

[3:06:59] En die wil ik gewoon heel concreet beantwoord hebben.

[3:07:01] En dat heb ik nog niet.

[3:07:01] Dus misschien kunnen we elkaar tijd besparen... door die drie vragen beantwoord te krijgen.

[3:07:07] Niet iets extra's.

[3:07:08] De minister was nog niet gereed, maar we wachten het even af.

[3:07:10] Het woord is aan de minister.

[3:07:13] Ja, ik... Voorzitter, ik heb geen idee waar ze hier precies op doelt.

[3:07:17] Maar als het gaat om het rapport en de reactie die daarop gevraagd wordt... Ja, nou ja, dat... Wij gaan... Ja, ik heb de vraag...

[3:07:29] Ja, als het gaat om biodiversiteit... dan is het wel degelijk ook mijn departement die daarop zal reageren.

[3:07:38] Want we komen voor de zomer met een appreciatie op dit rapport.

[3:07:44] Nou ja, en het kabinet spreekt met één mond.

[3:07:46] Dus ook namens collega KGG... komen we voor de zomer met een appreciatie op het rapport.

[3:07:55] Zo moeilijk is het niet.

[3:07:58] Het lid Pot had ook een vraag over de motie 5 miljard klimaatfonds voor de landbouw.

[3:08:05] En wat ik daarvan vind.

[3:08:10] Ik heb op dit moment een kade meegekregen vanuit het hoofdlijnenakkoord en de financiële tabel.

[3:08:16] En ik maak natuurlijk de bestedingsplannen voor de middelen die mij ter beschikking gesteld worden.

[3:08:21] Op dit moment ben ik met een budget bezig van 5 miljard voor de landbouw.

[3:08:26] En daarnaast heb ik 500 miljoen structureel erbij gekregen.

[3:08:30] Dat lijkt soms wel eens onderbelicht te worden.

[3:08:39] langjarig echt inzet mee kunt doen... en echt voor de lange termijn plannen op kunt maken.

[3:08:45] En dat is echt heel iets anders dan incidentele middelen.

[3:08:50] Maar natuurlijk, ik ga met al die middelen bijdragen aan de klimaatdoelen.

[3:08:57] In het voorjaar hebben we natuurlijk gewoon de ordentelijke besluitvorming... rondom de voorjaarsnota.

[3:09:04] En ik blijf gewoon kijken naar de middelen die mij ter beschikking gesteld zijn.

[3:09:08] door de coalitiepartijen.

[3:09:12] Mevrouw Bromet had nog een vraag over de verhoging... van de waterpijl van Veenweide, maar daar hebben we het zojuist...

[3:09:21] Dit gaat ook over de eerdere openstelling die daar geweest is in het Veenweidegebied met die 55,4 miljoen.

[3:09:32] Of het voldoende is?

[3:09:34] Op dit moment zijn er 13 aanvragen van samenwerkingsverbanden gehonoreerd in die aanvraag.

[3:09:40] Dat heeft bijna 50 miljoen gekost.

[3:09:44] Daarmee is 7000 hectare veenweidegebied bediend.

[3:09:49] En dat gaat om uiteindelijk 180 agrarische bedrijven.

[3:09:53] Maar wat ik zojuist aangaf is dat mijn inzet op dit moment opgericht is... om te kijken hoe we de structurele middelen ook hierop aan kunnen laten sluiten.

[3:10:01] En wil ik in de uitwerking daarvan ook inzet plegen in het veengebied.

[3:10:07] De mevrouw verder heeft een interruptie.

[3:10:10] Voorzitter, nog even over de beschikbare middelen waar minister Wiersma het net over had.

[3:10:16] Minister Wiersma zei ik hou me aan de middelen die mij door de coalitie beschikbaar zijn gesteld.

[3:10:23] Ik vind het toch wel belangrijk om ook te onderstrepen dat de begrotingen worden vastgesteld door de Tweede Kamer en de Eerste Kamer samen.

[3:10:32] En als ik kijk naar hoe er in de Eerste Kamer is gestemd, daar is die begroting met hakken over de sloot aangenomen.

[3:10:39] En er is een motie aangenomen waaruit blijkt dat de Eerste Kamer vindt dat er meer middelen bij zouden moeten bij de begroting van LVVN.

[3:10:46] En ik zou toch graag een reflectie van de minister hierop willen horen die iets verder gaat dan ik hou mij gewoon aan...

[3:10:55] Wat de coalitie mij vertelt.

[3:10:57] Want de minister heeft ook een eigen verantwoordelijkheid om te knokken voor de sector waar ze voor staat.

[3:11:03] Jazeker, vierde voorzitter.

[3:11:06] Knokken voor de sector waar ik voor sta.

[3:11:08] Ik doe dat iedere dag.

[3:11:09] Dat doe ik overal waar ik kom.

[3:11:12] En dat doe ik in de vorm van goed beleid ontwikkelen.

[3:11:18] Ik geloof echt dat doelsturing en al die voorstellen... die op dit moment worden uitgewerkt, ook met het ANLB-middelenpakket...

[3:11:27] dat we daar echt goede dingen mee kunnen doen.

[3:11:29] En vooralsnog, ik ga uit van de 5 miljard vanuit het hoofdlijnenakkoord... en die 500 miljoen structureel.

[3:11:36] En op dit moment wordt er hard gewerkt aan de bestedingsplannen voor deze middelen.

[3:11:41] En zullen we daar in de voorjaarsbesluitvorming steeds besluiten over nemen.

[3:11:46] Maar vooralsnog...

[3:11:47] Heb ik de middelen, want er zit natuurlijk ook al veel in uitvoering.

[3:11:50] Er is afgelopen jaar ook vorig jaar naar de provincies zijn er veel middelen weggezet.

[3:11:56] Vooralsnog heb ik al die middelen nog niet weggezet.

[3:12:01] Dus dat is waar ik me op dit moment op richt.

[3:12:04] En volgens mij kunnen we daar echt goede stappen mee zetten.

[3:12:09] Gaat u verder met uw betoog.

[3:12:11] Ja, ik had nog een vraag van mevrouw Van der Plas.

[3:12:16] En dat gaat over de lage voetafdruk waarmee de Nederlandse boeren produceren.

[3:12:22] En dat je carbon leakage kunt hebben op het moment dat je hier de productie afschaalt... en die ergens anders terugkomt.

[3:12:34] En wat dat effect dan is op het klimaat...

[3:12:39] Het kabinet heeft hier natuurlijk een rapport over op laten stellen... aan de hand van een motie van het lid van de PLAS... over deze effecten op emissies bij verplaatsing van Nederlandse landbouwproductie.

[3:12:54] Dat onderzoeksrapport is vorig jaar naar uw Kamer gestuurd.

[3:12:59] Dat was volgens mij een van de eerste rapporten die ik zelf als minister... terwijl ik die motie nog zelf geschreven had destijds.

[3:13:06] Dus dat was wel...

[3:13:07] Geestig.

[3:13:09] Wat daar ook uit blijkt is dat het heel erg afhangt van waar de productie naartoe verplaatst.

[3:13:15] Omdat je in algemene zin inderdaad kunt zeggen dat in Nederland de producten met een lage footprint worden geproduceerd.

[3:13:24] Als je kijkt naar bepaalde opkomende economieën waar bijvoorbeeld meer zuivel geproduceerd wordt, ik noem maar iets Indië, dan zie je dat zuivel in Nederland echt met een significant lagere footprint geproduceerd wordt dan het daar geproduceerd wordt.

[3:13:40] Carbon leakage is iets wat op de loer ligt.

[3:13:46] Maar als we bijvoorbeeld kijken naar Nieuw-Zeeland... dan produceren die juist weer met nog een lagere voetafdruk... per eenheid product als het om zuivel gaat.

[3:13:57] Dus het hangt echt heel erg af van waar iets geproduceerd wordt... en waar de productie dan wordt opgepakt.

[3:14:03] In algemene zin denk ik dat ook in de landen die in het rapport benoemd staan... waar de emissies per eenheid product echt heel erg fors zijn... dat kan soms echt een equivalent zijn aan broeikasgasemissies... dat wij ze ook met de kennis en kunde die we in Nederland hebben opgedaan kunnen helpen... om in de toekomst ook hun productie wel ook te helpen reduceren.

[3:14:27] En daarvoor hebben wij ook in Nederland een vitale sector over... om die kennis te kunnen blijven ontwikkelen.

[3:14:34] De heer Grimwis.

[3:14:36] Interruptie van meneer Holman.

[3:14:38] Ik snap het verhaal wat de minister zegt.

[3:14:41] Maar hij heeft zo gehoord wat mevrouw Vedder en de heer Holman hebben gezegd.

[3:14:45] En dat je het ook van de andere kant kunt bekijken.

[3:14:47] En dat er meer is dan alleen efficiëntie per eenheid product.

[3:14:51] De minister.

[3:14:56] Ik ben het met de heer Holman eens dat duurzaamheid vele invalshoeken kent.

[3:15:02] En je dat op heel veel verschillende manieren kunt benaderen.

[3:15:06] Ik denk wel dat we in Nederland, als je kijkt per emissies, per eenheid product... dat Nederland het heel goed doet in de context.

[3:15:19] Maar goed, je kunt duurzaamheid vanuit vele perspectieven bekijken.

[3:15:26] En dit is er één van.

[3:15:28] En ja, nou ja, dat is mijn antwoord, vierde voorzitter.

[3:15:34] De heer Griemwist had een vraag over leveringszekerheid.

[3:15:39] En...

[3:15:41] Volgens mij noemde hij het voorbeeld van Odessa, waarbij ook supermarkten minder voedselproducten in de schappen hadden liggen.

[3:15:53] Het antwoord daarop is dat we natuurlijk gebaat zijn bij een robuuste landbouwsector die bestand zijn tegen de gevolgen van weersextremen.

[3:16:01] Want zijn specifieke vraag was dat de gevolgen van klimaatverandering ook dat risico met zich meebrengt.

[3:16:08] In het regeerprogramma staat bijvoorbeeld dat wij in willen zetten op weerbare teelten.

[3:16:13] Dat is natuurlijk ook in het kader van adaptief te werk gaan.

[3:16:20] Er zal geïnvesteerd moeten worden in gewassen die ook om kunnen gaan met droge omstandigheden.

[3:16:26] Verzelting, in navolging van de motie van Kampen.

[3:16:32] En daarin trek ik samen op met ketenpartijen, de primaire sector, de wetenschap en natuurlijk de mede-overheden.

[3:16:41] Voorzitter, dit was dit blokje.

[3:16:44] Ja, ik zie dat er verder geen vragen of interrupties zijn, dus gaat u vooral verder met het volgende blokje.

[3:16:48] Of het lid Kostiets heeft nog een interruptie.

[3:16:51] Nou, ik heb een aantal vragen niet beantwoord, of twee eigenlijk.

[3:16:56] Ik weet niet of ik dat... Misschien kan ik dat in één interruptie proberen te pakken.

[3:16:59] Het zou kunnen dat het in het volgende blokje is.

[3:17:02] Ja, oké, ik wacht nog even.

[3:17:04] Ik heb nog een heel fors laatste blokje.

[3:17:06] Het zou kunnen dat die aan de orde is.

[3:17:08] Laten we het even afwachten en vervolgt u betogen, minister.

[3:17:13] Oké, de heer Vlag had beter leven, keurmerk en ACM... en hoe we de terughoudendheid daarover kunnen wegnemen.

[3:17:25] Ja, er is ruimte in het mededingingskader... om in de keten afspraken te maken over vergoedingen.

[3:17:33] De ACM heeft daar ook gesprekken over met de ketenpartijen... over de mogelijkheden daartoe...

[3:17:39] En de ACM is ook bereid om vooraf mee te kijken of afspraken die gemaakt worden passen binnen die mededingingsregels.

[3:17:48] Dus de toetsing van afspraken vooraf, ja, dat willen we doen en de ACM is daar ook toe bereid.

[3:17:55] De heer Vlag vroeg zich ook af of we een fiscale herinvesteringsreserve zouden voorin kunnen zetten.

[3:18:04] En de herinvesteringsreserve is een al bestaande fiscale maatregel die voor alle ondernemers toegankelijk is.

[3:18:13] En onder voorwaarden is het ook mogelijk om deze in te zetten op het gebied van dierenwelzijn, waar de heer Vlag aan refereerde.

[3:18:21] Maar zij vallen uiteraard onder de verantwoordelijkheid van de staatssecretaris van Fiscaliteit, Belasting en Douane.

[3:18:29] De heer Holman had een vraag over de weidegang van koeien... en de trend dat er minder koeien in de wei lopen en of ik dit herken.

[3:18:40] In zekere zin is het percentage van bedrijven met volledige weidegang... gedaald van 77 naar 73,9 procent.

[3:18:48] Mijn indruk is wel dat dit...

[3:18:55] Het komt ook door een nat jaar vorig jaar dat er minder weidegang is toegepast.

[3:19:00] Maar daarbij is het ook de blauwtong situatie... waardoor er veehouders zijn geweest die hun vee meer op stal gehouden hebben.

[3:19:09] Ik denk dat dat de grootste oorzaken zijn van de verminderde weidegangtoepassing.

[3:19:16] En op die zaken heeft een veehouder zelf natuurlijk in primaire zin weinig invloed.

[3:19:22] Voor andere belemmeringen waar ondernemers tegenaan kunnen lopen... en waar we als overheid en waar zij ook invloed op kunnen hebben... werk ik aan handvatten.

[3:19:32] Zo zijn er bijvoorbeeld ook projecten op het gebied van weidegang... in combinatie met een melkrobot en het weiden van jongvee.

[3:19:40] Dus daar lopen wel stimulerings... of eigenlijk meer innovatie- en pilotprojecten om kennis daarin op te doen.

[3:19:48] Dus, nou ja...

[3:19:49] Dat is even mijn antwoord, voorzitter.

[3:19:53] Interruptie van meneer Volkman.

[3:19:54] Voorzitter, jammer dat de minister dit antwoord geeft, want ik zie toch duidelijk wat anders.

[3:19:58] Het was voor de hand liggen dat dit kwam.

[3:20:00] Maar als je 80% als doelstelling hebt en je zit nu op 73% met een duidelijk dalende trend...

[3:20:05] En met een duidelijk aantal minderuren per koe die gewijd wordt.

[3:20:08] En met een duidelijke afname van kleine bedrijven die wijden.

[3:20:12] En grote bedrijven die groter worden die niet wijden.

[3:20:14] Dan vind ik dat toch een niet helder zien van wat er gaat is in de sector.

[3:20:18] En dan vind ik het jammer dat de minister dit antwoord geeft.

[3:20:22] Ja, nou ja.

[3:20:23] Ik hoop dat de minister nog kan heroverwegen om het probleem toch iets serieuzer te benaderen.

[3:20:28] En sowieso 80% halen we niet.

[3:20:30] Dus de doelstelling halen we niet.

[3:20:32] De minister.

[3:20:35] Nou ja, kijk, voorzitter, ik ben wel bereid om te kijken wat er verder aan de hand is.

[3:20:39] Maar de genoemde redenen, het signaal wat ik krijg, waarom er minder weidegang is toegepast, daar valt weinig beleid op te maken.

[3:20:49] Als het heel nat is, dan, nou ja, de heer Holman is zelf boer geweest, dan heeft dat effect.

[3:20:56] Wat ik wel herken ook is wat de heer Holman, dat is een andere vraag, die komt waarschijnlijk straks ook nog voorbij.

[3:21:03] Dat door het verlies aan derogatie dat melkveehouders om de optimale bemesting te kunnen toepassen, dat dat wel ook een negatief effect kan hebben op het toepassen van weidegang.

[3:21:17] Ik ben bereid om daar echt naar te kijken.

[3:21:20] De 80% is natuurlijk wel een sectordoel ook.

[3:21:24] Daar is Stichting Duurzame Zuivelketen, Stichting Weidegang mee bezig.

[3:21:32] En de ontwikkeling op basis van blauw tong en een nat jaar... daar valt geen beleid tegen te maken.

[3:21:41] Maar ik ben wel bereid om te kijken of er nog andere oorzaken aan de grondslag liggen... en of we daarin kunnen helpen.

[3:21:48] De heer Holman had ook een vraag.

[3:21:50] Het is een interruptie van mevrouw Van der Plas.

[3:21:55] Gaat uw gang.

[3:21:58] Ja, dank u wel.

[3:21:59] Ik zou dat inderdaad ook wel graag willen, dat dat duidelijk is.

[3:22:03] Want hier wordt ook maar weer eventjes gesteld van... Ja, maar ik vind het jammer dat het antwoord komt.

[3:22:10] Ik vind het hele legitieme redenen om koeien niet in de wei te doen.

[3:22:16] Het natte jaar inderdaad, de blauwtong.

[3:22:18] In sommige provincies hebben we ook nog te maken met wolven die door de weilanden heen struinen.

[3:22:23] Kan misschien ook wel een beetje invloed hebben in bepaalde delen van Nederland.

[3:22:27] Mensen denken ik hou die koeien wat vaker binnen.

[3:22:30] Dus voor die duidelijkheid zou ik dat wel inderdaad graag willen dat daar...

[3:22:34] Echt onderzoek wordt gedaan naar de oorzaken.

[3:22:37] En dat we dat ook in een brief krijgen van de minister.

[3:22:41] Want dan weten we ook waar het echt aan ligt.

[3:22:45] Nogmaals, ik vind die oorzaken heel legitiem.

[3:22:47] Heel logisch ook.

[3:22:49] Als je boer bent geweest of boer bent... dan weet je dat je koeien niet in een trassige wei gaat laten rondlopen.

[3:22:55] En wellicht krijgen we een hele mooie droge zomer.

[3:22:57] Het woord is aan de minister.

[3:23:00] Nou, de eerste tekeners zijn wel gunstig wat dat betreft.

[3:23:06] De heer Holman had ook een vraag over het investeringsfonds.

[3:23:10] En of ik bereid ben om de middelen die opraken, of ik daar iets mee wil doen.

[3:23:20] De afgelopen zomer is het ideaal met tien jaar verlengd.

[3:23:24] En de middelen worden in 2024, 2025, 2026 en 2027 naar het Nationaal Groeifonds overgemaakt.

[3:23:32] Op basis van de prognose en de realisatiecijfers zijn er op dit moment voldoende middelen beschikbaar om aan de vraag van de omschakelende ondernemers te voldoen.

[3:23:43] En zullen de fondsmiddelen naar verwachting in 27 uitgeput zijn.

[3:23:50] Dat lijkt mij dan ook het logische moment om hierop te reflecteren of er inderdaad aanvullende middelen nodig zijn.

[3:24:01] Mevrouw Bromet had ook een vraag over het doel voor de biologische landbouw en of daar meer middelen voor beschikbaar komen.

[3:24:11] De biologische landbouw is natuurlijk een onderdeel van het totale voedselsysteem.

[3:24:17] Ik zie dat als waar verschillende soorten landbouw naast elkaar kunnen bestaan en een plek hebben.

[3:24:22] Biologische landbouw speelt voor 2030 en ook daarna een heel belangrijke rol in de ontwikkeling van landbouw in het algemeen.

[3:24:33] Naast de overheid heeft natuurlijk ook het ondernemerschap in de keten... en absoluut de consument ook zelf daar een rol in.

[3:24:44] En een belangrijke rol.

[3:24:45] Geld vanuit de overheid is niet de enige manier om biologisch te stimuleren.

[3:24:51] Sterker, het is echt een vraag-en-aanbod kwestie ook.

[3:24:56] Op dit moment zien we dat het areaal groeit.

[3:25:00] De vraag naar biologische producten groeit ook, dus dat is positief.

[3:25:04] En het lid Kostiets had daarnaast de vraag of ik voor de zomer met een brief wil komen hierover.

[3:25:10] En dat wil ik wel toezeggen.

[3:25:14] Het Kamerlid Bromet had ook een vraag over de kosten van de pilot over inkooprijk en wat het onderzoek gekost heeft.

[3:25:26] Ik heb het hier tot op de cent nauwkeurig.

[3:25:29] Dat was 108.706,40 euro.

[3:25:34] En de vraag of dit geld ook beter besteed had kunnen worden aan de inkoop van biologische producten.

[3:25:40] Ja, ik denk dat het goed is om een pilot uit te voeren.

[3:25:44] Want we moeten ook weten wat mogelijk is en wat niet.

[3:25:48] Uit de pilot blijkt dat het haalbaar is om een inkooppercentage van minimaal 25% biologisch te hanteren.

[3:25:57] Waarbij dan ongeveer kostenneutraal kan worden gewerkt.

[3:26:00] En waarvan ongeveer de helft van de producten afkomstig is.

[3:26:05] Uit Nederland.

[3:26:07] Naast de doorrekeningen is ook onderzocht wat de kansrijke producten zijn.

[3:26:13] En ook kijkend naar het landbouwareaal en minimale kosten.

[3:26:16] En ja, die uitgangspunten zijn uiteindelijk geformuleerd in de routekaart... die door het Rijk, cateraars en overheid kan worden gebruikt.

[3:26:28] Ja...

[3:26:29] De heer Grimbis had een vraag over hoe we ervoor kunnen zorgen... dat biologische producenten toch kunnen rekenen op een goede prijs.

[3:26:39] En het antwoord daarop is dat we vanuit het actieplan biologische landbouw... daar natuurlijk naar stimuleren om meer biologische producten...

[3:26:48] te kunnen stimuleren naar vraag en aanbod.

[3:26:52] Uiteindelijk is de prijsvorming niet iets van de overheid... maar dat gaat echt over de markt en ontwikkelingen.

[3:27:01] En dat is ook de reden waarom sommige biologische producentenorganisaties... ook...

[3:27:11] ...een soort van areaal hebben en niet zomaar nieuwe producenten toelaten.

[3:27:17] Dat is in de zuivelsector bijvoorbeeld het geval.

[3:27:19] Om juist te voorkomen dat de prijzen en de markt overspoeld wordt... ...en de producent de prijs die het nodig heeft niet kan ontvangen.

[3:27:30] Mevrouw Bromet had nog een vraag over het landgebruik.

[3:27:34] En dat de grasland naar bouwland wordt omgezet.

[3:27:35] En wat ik doe om dat te voorkomen.

[3:27:45] Dit is natuurlijk een bekende situatie.

[3:27:51] Met name ook het verlies van derogatie kan hiertoe leiden.

[3:27:54] En ook de bedrijfsbeëindigingen die gaande zijn, is dit wel een punt.

[3:28:01] heb ik natuurlijk de subsidieregeling voor het stimuleren van behoud van grasland.

[3:28:07] Ook voor 2025 willen we daarmee het behoud van het aandeel grasland op melkveebedrijven stimuleren, zodat de afbouw van de derogatie er niet voor zorgt dat de grasland omgezet gaat worden in bouwland.

[3:28:24] Want in algemene zin kunnen we stellen dat we echt de zuivelsector nodig hebben... voor het graslandareaal in Nederland.

[3:28:31] Koeien kunnen iets met gras, wij kunnen dat niet.

[3:28:34] En als het gaat om het telen van akkerbouwgewassen, dus groenten... dan zien we dat open teelten toch uitspoelinggevoeliger zijn.

[3:28:45] En dat grasland echt iets is wat bij de melkveehouderij past.

[3:28:48] En daarom moeten we ook zuinig zijn...

[3:28:51] Op die sector.

[3:28:51] En ik zie absoluut het belang van het behoud van grasland.

[3:28:55] Ik ben echt heel enthousiast over gras in alle opzichten.

[3:28:59] Het is goed voor klimaat.

[3:29:01] Het is goed voor de koolstofopbouw in de bodem.

[3:29:05] Het heeft vele voordelen.

[3:29:07] Het enige nadeel is, wij mensen kunnen er niets mee.

[3:29:10] En koeien wel.

[3:29:12] Dus die hebben we nodig daarvoor.

[3:29:17] Er was nog een vraag van mevrouw Bromet over de bossenstrategie.

[3:29:23] Ik moet zeggen dat ik meerdere vragen ook op het gebied van de staatssecretaris heb gehoord.

[3:29:29] De bossenstrategie is natuurlijk het beleidsterrein van de staatssecretaris LVVN.

[3:29:35] Maar daar zijn afspraken over gemaakt.

[3:29:37] Ik zal in korte zin daarop antwoorden.

[3:29:40] En vanuit het programma Natuur zijn er ook middelen voor ter beschikking gesteld aan de provincies.

[3:29:48] En die realisatie wordt nu op dit moment met die partijen in beeld gebracht hoe ze die kunnen realiseren.

[3:29:58] Voor bestaand bos is de herplantplicht actueel.

[3:30:02] Bos dat verdwijnt moet gecompenseerd worden.

[3:30:05] En ja, ook de maatregelenpakketten, ik heb er zojuist al even aan gerefereerd, die we vorig jaar aan de provincies ter beschikking gesteld hebben.

[3:30:15] Daar zit ook een deel in voor de bossenstrategie, dus dat die daaraan bijdraagt.

[3:30:22] Mevrouw Nijhoff had een vraag, een hele specifieke casus... over maaisel bij een casus van een pasmelder in Giethoorn.

[3:30:30] En dat ging over natuurmonumenten die het gras maait... en de boer die het vergist tot organische stof om de bodem te verrijken... en dat de boer het daar niet op de rand van het natuur-2000-gebied kan oppikken... omdat er geen natuurvergunning is...

[3:30:49] Vooropgesteld snap ik dat regels soms niet helpen.

[3:30:54] Dat je een bepaald doel nastreeft en dat daar tegenstrijdigheid in zit.

[3:31:00] Maar ik moet wel bekennen dat deze casus op dit moment... echt te onvolledig bij mij beschikbaar is... om daar echt iets definitiefs over te kunnen zeggen.

[3:31:11] In zijn algemeenheid is het namelijk zo dat via een beheerplan... de afvoer en verwerking van meisel geregeld kan worden...

[3:31:19] En dat is ook het geval als dat meissel afgezet wordt... naar een boer of veehouder als bodemverbeteraar of veevoer.

[3:31:29] In die zin lijkt het dus dat er voor dit geval wel oplossingen zouden moeten zijn.

[3:31:35] Maar zou ik de specifieke casus echt moeten krijgen... om te kunnen zien waar deze specifieke casus tegenaan loopt?

[3:31:44] Het drupje van mevrouw Nijhoff.

[3:31:46] Ja, die kan ik u wel doen toekomen.

[3:31:48] Alleen gaat het niet specifiek om één casus, maar wel dat we dat in brede zin wel meer zien.

[3:31:56] En dat vooral in het ontwikkelen van beleid, waar we nu en ook met regeldruk en overlappende en strijdige regels, dat we heel goed moeten kijken, ook als we natuurbeleid en dergelijke ontwikkelen en ook de ruimte voor de boer willen houden, dat het elkaar niet bijt.

[3:32:12] En dan ook heel goed bij sectoren uitvragen, want die weten vaak heel goed van waar de knellende punten zitten.

[3:32:18] Maar ik kan in dit specifieke geval, om gewoon te kijken, speelt dit nog verder, kan ik er nu toe komen.

[3:32:24] Maar nogmaals, het gaat niet om een casus, want casusniveau hoor je hier niet te beslechten, laat ik maar zo zeggen.

[3:32:31] Dank u wel.

[3:32:32] Minister, vervolgt u het ook?

[3:32:33] Ja, dank voorzitter.

[3:32:34] En meer dan bereid om dit soort knelpunten mee te nemen.

[3:32:37] Dus als mevrouw Nijhoff mij de specifieke casus doet toekomen... ik ben bereid om daar ook naar te kijken.

[3:32:43] Maar mijn eerste indruk is dat hier wel mogelijkheden zouden moeten zijn.

[3:32:48] En als er echt structurele discrepanties in zitten... dan moeten we dat gewoon meenemen.

[3:32:55] Mevrouw Nijhoff had nog een vraag over regelgeving om te zorgen dat boeren een goede boterham kunnen verdienen.

[3:33:01] En ik vat deze vraag maar op als een oproep om me in te spannen voor dat toekomstperspectief van de landbouw.

[3:33:10] En dat is iets waar ik iedere dag mee bezig ben.

[3:33:14] De heer Van Kampen had een vraag over de stand van zaken, over een motie die hij samen met mevrouw Bromet heeft ingediend over het versnellen projecten woningbouw, handreiking met biobased materialen.

[3:33:31] Ja, dat is het verzoek om een handreiking op te stellen waarmee de provincies en gemeenten natuurinclusieve en klimaatadaptieve woningbouwprojecten kunnen vergunnen.

[3:33:42] Het idee daarachter is dat het leidt tot een positieve bijdrage aan de natuur en daarmee vergunningverlening ook makkelijker gemaakt moet worden.

[3:33:50] En ja, de stand van zaken is dat we op dit moment aan het onderzoeken zijn of er mogelijkheden voor zijn waarbij we ook de praktijkervaringen van de keten en marktpartijen en de decentrale overheden in meenemen.

[3:34:06] Dus dit loopt.

[3:34:07] En hier ga ik u later over informeren in een later stadium.

[3:34:12] Ik voel al aan waar de heer Van Kampen na wil vragen.

[3:34:16] Ik kan nog geen toezegging doen wanneer precies.

[3:34:19] Maar er wordt uitvoering aangegeven.

[3:34:21] Toch wil meneer Van Kampen de vraag stellen.

[3:34:24] Nou, voorzitter, omdat na het indienen en het aannemen van de motie kwam ik in de wandelgangen de ambtsgenoot van minister Wiersma, minister Keijzer, tegen die natuurlijk heel graag snel woningen wil bouwen en zei, verkampen maken we het niet moeilijker om dat te doen.

[3:34:38] En ik wil erbij benadrukken dat het nadrukkelijk tegenovergestelde het geval is.

[3:34:43] Omdat vanuit het bedrijfsleven, we hebben het over beursgenoteerde bouwers, ik zal geen voorbeelden noemen, die zelf zeggen van dit is een manier van bouwen die klimaatadaptief is, bijdraagt aan het doelbereik op natuur en ook nog eens zorgt voor palen in de grond, voor woningen die broodnodig zijn.

[3:35:03] Dus ook hier denk ik dat het mes aan meerdere kanten snijdt.

[3:35:05] En ik hoop echt dat de minister deze motie niet als een blok aan het been ziet, maar ook echt enthousiast wil kijken wat mogelijk is.

[3:35:13] Omdat ik echt denk dat we hiermee de boel ook los kunnen trekken.

[3:35:18] En dat dit ook juist minister Keijzer kan helpen in het zorgen dat haar opgave en haar opdracht ook positief op gang komt.

[3:35:29] Ja, voorzitter.

[3:35:30] Nou, ik word natuurlijk ontzettend blij van goed nieuws.

[3:35:33] Dus uiteraard ben ik bereid om dit verder op te pakken.

[3:35:39] Ik zal dit ook met minister Van Vroo bespreekbaar maken.

[3:35:44] En even de echte interne stand van zaken hierover.

[3:35:49] Als er oplossingen zijn, dan volgens mij moeten we alle mogelijke oplossingsrichtingen aangrijpen.

[3:35:54] Dus daarin vindt de heer Van Kamp een bondgenoot in deze minister.

[3:35:58] De heer Van Kamp had ook nog een vraag over specifiek novel foods... en hoe we dat soort innovaties kunnen stimuleren en mogelijk maken... en dat daar regelgeving is die dat in de weg staat.

[3:36:12] Vooropgesteld dat innovatie cruciaal is, hebben we het zojuist uitgebreid over gehad.

[3:36:18] En novel foods kunnen daar ook mogelijk van waarde voor zijn... als ze veilig zijn bevonden door de Europese Voedselveiligheidsautoriteit...

[3:36:27] En die regelgeving en toelatingsprocedures... die horen bij het domein van staatssecretaris Karremans.

[3:36:37] En ik zal uw oproep bij hem onder aandacht brengen.

[3:36:41] Dit is een punt van orde van mevrouw Bromet.

[3:36:43] Ja, voorzitter, we hebben nog twintig minuten.

[3:36:44] En ik zou ook heel graag de minister van Klimaat en Groen de Groen nog even horen.

[3:36:47] Dus verzoek aan de minister om wat korter te antwoorden... want anders gaan we het niet redden om kwart over zes.

[3:36:54] Ja, ik doe mijn best.

[3:36:56] Nogmaals, Novel Foods.

[3:36:58] Nou ja, nogmaals, ik breng het bij Karremans onder de aandacht.

[3:37:02] Biobeest bouwen, ook van de heer Van Kampen.

[3:37:05] De koolstofopslag, of ik hier ook enthousiast over ben, ja.

[3:37:11] Hou ik het kort.

[3:37:12] De heer Van Kampen en de heer Grimwist hadden een vraag over derogatie.

[3:37:18] We hebben het natuurlijk hier uitgebreid over gehad... in het debat van 21 januari, jongstleden.

[3:37:25] We gaan op korte termijn met de aanvraag komen daarvoor.

[3:37:28] Dat heb ik u toegezegd.

[3:37:30] En zodra het zover is...

[3:37:33] Kom ik daarop terug.

[3:37:34] We zien allemaal belangen van in.

[3:37:36] Ook in het kader van waar we het net over hadden.

[3:37:38] We houden van grasland.

[3:37:39] Er is derogatie ook van belang in.

[3:37:42] En dat komt op korte termijn.

[3:37:44] Gaan we een aanvraag doen.

[3:37:46] Er was ook nog een vraag rondom Renieur.

[3:37:48] En wat de stand van zaken is.

[3:37:51] Ja, Renieur...

[3:37:55] Op dit moment hoop ik nog steeds dat er een gekwalificeerde meerderheid komt.

[3:38:01] Ik kan niet anders vragen dan nog even geduld hebben, want er wordt nog niet over gestemd, is nu het beeld.

[3:38:07] Mijn inzet is er wel echt op gericht.

[3:38:09] Ik heb daar bilaterale contacten mee, ook tijdens de landbouw- en visserijraden.

[3:38:14] Er is geen moment die ik onbenut laat om het erover te hebben.

[3:38:18] Maar er zijn nog steeds een aantal technische vragen vanuit lidstaten die op dit moment beantwoord worden.

[3:38:23] Dus ik hoop echt dat we daar zo snel mogelijk mee aan de slag kunnen.

[3:38:27] Mevrouw Pot had ook een vraag over transparantie in de retail en een motie die daarop is aangenomen.

[3:38:39] In een brief van mijn voorganger op 7 maart 24 is mijn voorganger ingegaan op uitvoering van deze motie.

[3:38:47] Want gebleken is dat er geen wettelijke mogelijkheden zijn om die transparantie af te dwingen.

[3:38:53] Maar ik vind het van groot belang dat partijen en consumenten kunnen vertrouwen op de juiste informatie.

[3:38:59] En daarom blijf ik wel stevig inzetten op die transparantie, waaronder dus via het dashboard van de supermarkten.

[3:39:06] Ik vind het wel van belang, maar er was dus geen wettelijke basis mogelijk.

[3:39:11] Mevrouw Pot had ook een vraag over bewegen in een natuurgebied en of er ANWB ingezet moet worden om een versnelling voor de toegankelijkheid te maken.

[3:39:25] Het agrarisch natuurbeheergeld wordt natuurlijk ingezet op of aanpalend landbouwgrond.

[3:39:32] En wandelen in natuurgebieden wordt ondersteund door een openstellingssubsidie... die wordt verstrekt aan particuliere en terreinbeherende organisaties... die in het bezit zijn van natuurgronden.

[3:39:42] Het agrarisch natuurbeheergeld is daar niet het geschikte instrument voor.

[3:39:49] Mevrouw Van der Plas had nog een vraag over innovaties toepassen voor de toekomst van de landbouw.

[3:39:57] Zoals u weet, dit kabinet staat pal voor innovatie om dat in te zetten voor verduurzaming.

[3:40:02] Daar stonden we en daar staan we vol achter.

[3:40:06] Het lid De Vos van Forum voor Democratie had een vraag over de geopolitieke situatie.

[3:40:12] We willen niet afhankelijk zijn van andere landen en moeten natuurlijk onze vruchtbare delta goed blijven inzetten.

[3:40:21] En inderdaad, de geopolitieke situatie is de afgelopen jaren ontzettend veranderd.

[3:40:27] En de ontwikkelingen in de Verenigde Staten hebben dat ook weer in een nieuwe stroomversnelling gebracht.

[3:40:34] Oorlogen, regionale voedseltekorten en zeker ook stijgende voedselprijzen... die hebben heel veel invloed op het wereldwijde voedselsysteem.

[3:40:43] De uitdagingen waar we voor staan bieden ook een kans voor het verdienvermogen van de sector.

[3:40:49] En ja...

[3:40:51] Als het gaat om de afhankelijkheid binnen Europa, kijken we daar ook naar.

[3:40:56] Dat zit ook in de voedselvisie van Europa zelf.

[3:41:00] Er wordt daar op dit moment aan gewerkt een strategische autonomie daarin na te streven.

[3:41:06] En 80% van de Nederlandse landbouwexport vindt plaats binnen Europese grenzen.

[3:41:12] Ik zie een interruptie van mevrouw de Vos.

[3:41:17] Dank voor deze uitgebreide uitleg, maar ik heb helemaal geen vraag gesteld over de geopolitieke situatie.

[3:41:21] Ik had wel een vraag over een onderzoek van een aantal weken geleden over de effecten van CO2 op plantengroei, waaruit blijkt dat ook de aarde groener wordt door meer CO2.

[3:41:34] Dus misschien dat de minister daar wel nog een reactie op kan geven.

[3:41:37] Ik zie de minister knikken, dus het woord is aan de minister.

[3:41:43] Ik ben niet per se bekend bij de studie waar het lid Vos naar verwijst.

[3:41:50] In algemene zin ken ik wel een studie die bij bomen gedaan is.

[3:41:56] In die studie werd inderdaad bevonden dat een toenemend aandeel CO2... dat dat zorgde voor een meer efficiënte fotosynthese.

[3:42:06] Maar de onderzoekster heeft wel daarbij de disclaimer gemaakt... dat zij niet vanuit dat onderzoek kon stellen of dat ook...

[3:42:13] een toename aan glucoseproductie in die bomen ten gevolge had.

[3:42:18] Maar ik zou graag de studie waar het lid Vos naar verwijst ontvangen... en dan kan ik dat bestuderen en de conclusies daaruit halen.

[3:42:27] Als dat hetzelfde studie is, dan zat daar wel een disclaimer aan vast... van die onderzoekster, maar ik weet niet of dat hetzelfde is.

[3:42:37] Gaat u verder met uw betoog.

[3:42:38] Nog een interruptie, mevrouw de Vos?

[3:42:40] Ja.

[3:42:40] Ja, ik denk dat wij het wel over dezelfde studie hebben.

[3:42:43] Maar het blijft dan toch het feit staan dat CO2 positief is voor plantengroei.

[3:42:49] En of dat dan meer of minder glucose, daar kunnen we nog nader onderzoek naar doen.

[3:42:54] Maar volgens mij is het al sinds jaar en dag bekend dat CO2 in principe een cruciale voedingsstof is voor planten.

[3:43:00] Dat heb ik in mijn betoog ook uitgelegd.

[3:43:02] Dus ja, hoe kijkt de minister daar dan naar?

[3:43:04] En is het niet dan iets positiefs voor de landbouw en de natuur?

[3:43:08] Dat zijn toch twee...

[3:43:10] Portfuis waar zij voor verantwoordelijk is.

[3:43:12] Is dat niet iets heel positiefs dat CO2 misschien een beetje toeneemt?

[3:43:16] Dat zou dan toch niet een aanleiding moeten zijn om zulke heftige maatregelen te nemen?

[3:43:20] Ja, het woord is van de minister.

[3:43:21] Vooropgesteld dat planten inderdaad een aantal dingen nodig hebben.

[3:43:25] Water, CO2 en stikstof.

[3:43:27] Ja, dat is gewoon heel simpelweg waar alle groei en eigenlijk alle oorsprong van leven op aarde bijna aan ter grondslag ligt.

[3:43:37] Dat plantengroei gestimuleerd wordt door CO2, dat is bekend.

[3:43:40] Want daarom zijn er ook telers in kassen die CO2 in kassen gebruiken.

[3:43:45] Juist om de groei te bevorderen.

[3:43:47] Maar goed, we kunnen niet ontkennen dat er sinds de industriele revolutie echt een toename is in een heel snel tempo.

[3:43:56] Maar goed, dat is echt het terrein van mijn collega Hermans van Klimaat en Groene Groei.

[3:44:03] En dat dat ook een effect heeft en dat in een stroomversnelling.

[3:44:06] Daar kunnen de planten niet tegen opgroeien bijna, zou ik zeggen.

[3:44:10] Maar meer CO2 betekent meer plantengroei.

[3:44:14] Dat zien we in kassen, dat dat het geval is.

[3:44:17] Want dat is een van de voedingsstoffen waarmee fotosynthese plaatsvindt.

[3:44:23] Dus ja, dat is gewoon biologie.

[3:44:26] Gaat u verder met uw betocht.

[3:44:28] Het lid Pot had ook een vraag over de investeringen in plantaardige bedrijven... ondersteunen door garanten staan voor risicokapitaal.

[3:44:38] De bedrijven die daarin willen investeren kunnen een beroep doen op het investeringsfonds duurzame landbouw.

[3:44:46] En met een lening uit het IDL stimuleren we ook private partijen om mee te investeren in de leningen aan deze bedrijven.

[3:44:55] Dus dat is de regeling die daarvoor bedoeld is.

[3:44:59] Het lid Pot had ook een vraag over dat toelatingsregels innovaties in de weg staan.

[3:45:06] En dat ging ook...

[3:45:11] over het beleidsterrein zoals ik het interpreteer.

[3:45:15] Want die regelgeving en de toelatingsprocedures... die op het gebied van voedselveiligheid zijn... die horen bij het beleidsdomein van collega Karremans van VWS.

[3:45:26] Ik zal de oproep dan ook bij hem onder aandacht brengen.

[3:45:30] Mevrouw Nijhaff had nog een laatste vraag over nationale koppen en regeldruk.

[3:45:35] Het uitgangspunt is geen nationale koppen.

[3:45:39] En ze roept mij op om de regelgeving gelijk te trekken met buurlanden.

[3:45:44] En het antwoord is ja, het verminderen van nationale koppen is onderdeel van het aanpak van het verlagen van regeldruk.

[3:45:50] Het kabinet zet in op lastenlieuwe implementatie van Europese richtlijnen, maar ook in de regelgeving voor burgers en bedrijven in het algemeen.

[3:46:00] En daarbij betrekken we de signalen uit de praktijk en kijken we ook naar goede voorbeelden uit andere landen.

[3:46:06] En we hebben ook opgeroepen van als er een nationale kop geadresseerd wordt, breng hem voor het voetlicht.

[3:46:14] En dan gaan we daar naar kijken wat we daar mee kunnen doen.

[3:46:18] Aansluiten bij nationale regels is vanuit andere lidstaten niet altijd mogelijk.

[3:46:24] Omdat landen en lidstaten en rechtssystemen ook verschillen van elkaar.

[3:46:28] Maar waar mogelijk is dit het uitgangspunt.

[3:46:33] Dank u wel, minister Weersma.

[3:46:35] Er is nog een interruptie van mevrouw Verder.

[3:46:38] Dank voorzitter.

[3:46:39] Ik wilde nog graag even een volgvraag stellen over het IDL, het investeringsfonds duurzame landbouw van het Nationaal Groenfonds.

[3:46:47] De minister gaf aan, de pot is in 2027 leeg en dan ga ik er naar kijken.

[3:46:52] Maak ik me wel een beetje zorgen over, want trajecten met vergunningverlening en planvorming duren al gauw een jaar.

[3:46:58] Van start tot het moment dat er geld nodig is.

[3:47:01] En aan onze kant kan het ook rustig een jaar duren voordat er...

[3:47:03] Het geld geregeld is.

[3:47:05] Dus is het nou wel zo verstandig om tot 2027 te wachten?

[3:47:08] Moet dat niet eerder bekeken worden?

[3:47:12] Ja, ik denk dat we daarin inderdaad eerder vinger aan de pols moeten zetten.

[3:47:16] Dus we gaan dat niet tot het laatste moment afwachten.

[3:47:20] Dus ik ben het eens met mevrouw Verder.

[3:47:22] Die ontwikkelingen moeten we gewoon volgen.

[3:47:24] En kijken of inderdaad die prognose, wat ik zojuist aangaf... of het die kant ook opgaat.

[3:47:30] Of misschien kunnen ontwikkelingen beide kanten op zijn.

[3:47:34] Laten we daarin gewoon vinger aan de pols houden.

[3:47:37] En daar op een vroegtijdig moment op schakelen als dat nodig is.

[3:47:43] Dank u wel.

[3:47:45] Leed Kostis heeft nog een interruptie.

[3:47:47] Ja, ik pak de semi-chemische vraaggeving 1.

[3:47:50] Kan minister Weersma toezeggen om voor de voorjaarsbegroting... met een brief te komen waarin ze uitlegt hoe de supermarkt... de voedselverwerkers, veevoervergiganten en banken... concreet gaan meebetalen met de verschillende transities?

[3:48:01] Want de gesprekken, dat horen we al sinds 2022... toen allerlei moties zijn aangenomen.

[3:48:05] Nu lijkt het me echt tijd voor resultaten.

[3:48:07] En als laatste kan minister Weersma op korte termijn laten weten... hoe ze via ketenaanpak ook invulling wil geven... aan de 50% wantaardige doelstelling in 2030...

[3:48:17] Wat gaat ze anders doen om het 50%-doel van het kabinet te halen?

[3:48:21] Misschien kan ze daar ook over na die eiwitmonitor berichten.

[3:48:26] Twee vragen aan de minister.

[3:48:27] Het woord is aan de minister.

[3:48:33] Voor de voorjaarsbesluitvorming is wat te vroeg.

[3:48:36] Ik wil daar wel een brief over sturen, ergens mediozomer.

[3:48:42] Dank u wel.

[3:48:44] Mevrouw De Vos heeft nog een interruptie.

[3:48:46] Toch nog even inhakend op het debat van zojuist.

[3:48:50] Het is mooi dat de minister het met de volgende democratie eens is dat water, stikstof en CO2 cruciale voedingsstoffen zijn voor planten.

[3:48:57] Daar zijn we het dan in elk geval over eens.

[3:49:00] Die stroomversnelling sinds de industriele revolutie, de minister zegt dat is het dossier van de minister van Klimaat.

[3:49:07] Ik heb de minister van Klimaat daar ook wel eens eerder over bevraagd.

[3:49:09] En daar heb ik helaas niet een heel duidelijk antwoord gegeven.

[3:49:11] Maar ik vind ook wel dat het ook een vraag is die de minister van Landbouw zou moeten kunnen beantwoorden.

[3:49:16] Omdat het in dit geval heel grote gevolgen heeft voor haar sector.

[3:49:20] Dus ja, als zij dit ziet als cruciale voedingsstoffen.

[3:49:23] Dan zouden ze toch iets beter moeten kunnen uitleggen waarom we de uitstoot van die stoffen dan zo drastisch moeten inperken.

[3:49:30] Reactie van de minister.

[3:49:33] Nou ja, ik denk in algemene zin treden er nog steeds overal ter wereld nutriëntenverliezen op.

[3:49:40] En ja, dat is zonde, want ieder nutriënt dat verloren gaat in de vorm van emissies... het zijn naar water, het zijn naar lucht in de vorm van...

[3:49:50] broeikasgassen of gewoon stikstof.

[3:49:52] Ik vind dat het ook aan de sector is om daaraan te werken en die verliezen tot een minimum te beperken.

[3:49:59] Dat is goed voor mens, dier, klimaat, milieu.

[3:50:03] Dus in die zin...

[3:50:04] denk ik dat op dit moment vinden er overal in de keten ook nog verliezen plaats.

[3:50:10] En ja, ik ben warm pleit.

[3:50:12] We zorgen ervoor.

[3:50:13] En dat is ook in het belang van boeren en voedselproducenten... om al die verliezen tot een minimum te beperken.

[3:50:19] En los daarvan, kijk, het staat natuurlijk los van het feit... dat al die nutriënten nodig zijn...

[3:50:26] om überhaupt te leven.

[3:50:28] Niet alleen voor planten overigens, maar ook voor onze mensen en dieren.

[3:50:34] Maar dat staat er los van dat er niet nog meer aan het verlies van nutriënten... in zo'n keten gewerkt kan worden.

[3:50:43] Dank u wel.

[3:50:43] U bent door uw interrupties heen, mevrouw De Vos.

[3:50:46] Volgens mij heeft u er vier gehad nu.

[3:50:48] Nou, een korte vraag dan nog.

[3:50:50] Dank u wel.

[3:50:52] De minister heeft het over nutriënten verliezen.

[3:50:54] Volgens mij is het in de meeste gevallen gewoon een kringloop.

[3:50:57] Dus als er iets in de atmosfeer komt, dan komt het op een gegeven moment weer in de grond terecht.

[3:51:02] Of planten nemen dat uit de lucht op.

[3:51:04] Dat is een kringloop.

[3:51:05] En dat is ook het mooie van de natuur.

[3:51:07] En natuurlijk is het zo dat je soms...

[3:51:10] heel veel nutriënten in een bepaalde omgeving kwijtraakt.

[3:51:13] Dat kan je zoveel mogelijk proberen te beperken.

[3:51:16] Dan kan je effecten als eutrofiering bijvoorbeeld hebben.

[3:51:18] Maar die hebben we in Nederland helemaal niet op grote schaal.

[3:51:20] Die zijn ook juist heel erg afgenomen.

[3:51:22] Dus ik zie het probleem wat de minister schetst eigenlijk niet.

[3:51:27] Ik zou toch graag dan een betere uitleg willen voor deze maatregelen.

[3:51:34] Nou ja, het lid voorstelt dat het altijd ergens tot groei leidt.

[3:51:38] Maar ja, kijk, uiteindelijk is het wel zo dat het maar net is.

[3:51:43] Als je bijvoorbeeld dierlijke mest hebt, daar zit ammoniumstikstof in... en er zit organisch gebonden stikstof in.

[3:51:48] En het hangt heel erg af ook...

[3:51:50] van het moment van toediening, van het bodemleven, van de temperatuur van de bodem... wanneer en hoe die stikstof ter beschikking komt en wanneer het gewas geteeld is.

[3:52:00] En op dit moment is het wel degelijk zo dat daar ook nog verliezen bij optreden.

[3:52:04] Dat zien we op het moment dat... Er zijn momenten dat er wel nitraatuitspoeling optreedt omdat dat nog niet goed...

[3:52:11] ...op elkaar aansluit.

[3:52:12] Of omdat bijvoorbeeld dat er meer naar precisiebemesting kan worden toegegaan... ...omdat open tilten in algemene zin wel wat uitspoelinggevoeliger zijn.

[3:52:22] En er is niets op tegen, want het is uiteindelijk ook in het belang van de agrarische ondernemer... ...dat al die voedingsstoffen, al die bouwstenen die hij op zijn bedrijf heeft... ...dat die zo optimaal mogelijk benut worden...

[3:52:35] Zonder verliezen naar milieu en of dat nou lucht is of water.

[3:52:41] Dat maakt mij niet uit.

[3:52:42] Maar ik denk dat het in ieders belang is om al die verliezen tot een minimum te beperken.

[3:52:48] Dank u wel.

[3:52:49] Ik denk dat het omwille van de tijd handig is dat minister Hermans nu beantwoording gaat doen.

[3:52:55] En dat we daarna nog... Ja, dat gaan we niet redden.

[3:52:58] Maar ja, dan moeten we even doorgaan, denk ik nog.

[3:53:00] Sorry dat ik het zeg, maar het is elke keer het geval.

[3:53:04] Dus als u niet voorzit, dan loopt het elke keer uit.

[3:53:07] Deze vergadering duurt het kwart over zes.

[3:53:09] Dus ik zou zeggen, doe een voorstel om de afhandeling dan schriftelijk te doen.

[3:53:13] Ik vind het echt heel vervelend dit.

[3:53:16] Nee, maar we gaan ook toch niet door, of wel?

[3:53:18] Het is elke keer.

[3:53:21] Mevrouw Van der Plas.

[3:53:23] Ja, ik ben het wel eens met mevrouw Bromet.

[3:53:28] Het ligt ook aan ons.

[3:53:29] Wij stellen echt 600.000 vragen.

[3:53:33] Ook vragen die allang gesteld zijn, die allemaal lopen, waar mensen allemaal van weten wat beleid is.

[3:53:38] Dus we zitten hier allemaal de hele tijd weer om op puntjes te scoren.

[3:53:42] Zullen we gewoon even mij laten uitpraten, mevrouw Pot?

[3:53:47] Dat is ook.

[3:53:48] Dus ik roep de Kamer ook op van, weet je, ga gewoon goede, korte, puntige vragen stellen.

[3:53:53] Ik heb er denk ik maar twee of drie gesteld.

[3:53:55] En dan krijgen we dit.

[3:53:57] De minister is uitvoerig en deskundig in haar antwoorden, omdat het ook heel nauw luistert.

[3:54:03] De voorzitter zou er toch op moeten toezien dat het niet uitloopt.

[3:54:07] En ik vind het eigenlijk bizar nu dat we dan de minister hier, die hier de hele middag heeft gezeten...

[3:54:16] Ik zou ook zeggen schriftelijk antwoorden.

[3:54:17] Dat is niet anders.

[3:54:19] Maar ik vind het ook wel echt een beetje een schoffering, zeg ik eerlijk, voor onze gasten.

[3:54:24] De minister van Klimaat en Groene Groei in dit geval.

[3:54:27] De hele dag hier gezeten.

[3:54:29] Ik weet niet hoeveel medewerkers alles voorbereid.

[3:54:32] En dat we die dan nu naar huis gaan sturen omdat het kwart over zes is.

[3:54:35] Dit moet echt de volgende keer beter.

[3:54:37] Maar ik roep ook de Kamer op.

[3:54:38] Stop met al die vragen die al lang lopen en waar het antwoord al lang van bekend is.

[3:54:43] Mag ik als voorzitter?

[3:54:45] Die doe ik aan de Kamer en daar ben ik zelf onderdeel van.

[3:54:48] Dank u wel, mevrouw Van der Plas.

[3:54:50] Het is jullie vergadering.

[3:54:52] Jullie stellen vragen.

[3:54:53] Ik ben slechts uw dienaar.

[3:54:55] Ik heb begrepen dat de minister Hermans maar een paar vragen hoeft te beantwoorden.

[3:54:59] Dus qua tijd lopen we helemaal niet heel ver uit.

[3:55:01] Maar mevrouw Pot heeft nog een voorstel misschien.

[3:55:03] Nee, dit voorstel vind ik goed.

[3:55:05] Hoppakee, ga.

[3:55:06] Dan geef ik nu het woord aan de minister.

[3:55:09] Ik ga dus echt ongelooflijk snel praten.

[3:55:13] Voorzitter.

[3:55:16] Ik begin met de vraag van mevrouw Bromet.

[3:55:18] En die is eigenlijk in soortgelijke bewoordingen ook gesteld door mevrouw Vedder, door het lid Kostic, mevrouw Pot en de heer Grimwis.

[3:55:24] En die gaat over de doelen en het doelbereik van de sector landbouw en landgebruik binnen de klimaatopgave.

[3:55:33] En wat voor afspraken we daarover gemaakt hebben.

[3:55:35] Voorzitter, in het hoofdlijnakkoord en ook bevestigd in het regeerprogramma... hebben we afgesproken dat de afspraken en de doelen over het klimaatbeleid staan.

[3:55:43] En dat op het moment dat uit de KEF blijkt dat die doelen niet binnen bereik zijn... dat we aanvullend met alternatief beleid komen om die doelen wel binnen bereik te krijgen.

[3:55:53] Dus dat geldt voor alle vijf sectoren die onderdeel zijn van het klimaatbeleid.

[3:55:59] De industrie, de mobiliteit, elektriciteit...

[3:56:03] landbouw en de gebouwde omgeving natuurlijk.

[3:56:08] Dus ik ben met de collega's van die sectoren... en ik ben zelf verantwoordelijk voor industrie en elektriciteit... dus ik praat ook intensief met mijzelf in gesprek over... wat is er nu nodig om in die sectoren het doel weer binnen bereik te krijgen.

[3:56:23] Om natuurlijk opgeteld dat doel wat we met elkaar hebben afgesproken voor 2030... en uiteindelijk natuurlijk 2050, want dat is waar we naar op weg zijn... om dat voor elkaar te krijgen.

[3:56:33] Voorzitter, die gesprekken lopen op dit moment op weg naar de voorjaarsnota.

[3:56:39] En het is de bedoeling om dan met voorstellen te komen voor de verschillende sectoren.

[3:56:47] Dan stelde het lid Kostins mij nog expliciet de vraag... is de minister zich ook bewust van het feit dat er rechtszaken lopen dan wel dreigen?

[3:56:58] Voorzitter, daar ben ik mij van bewust...

[3:57:02] Ook hoe dat in het verleden gegaan is, wat zich nu ook voordoet.

[3:57:07] Dus mijn doel is, het doel van het kabinet is, erop gericht om een pakket te maken dat haalbaar, realistisch, maar ook juridisch houdbaar is.

[3:57:19] Voorzitter, dan vroeg zowel het lid Kostic als ook mevrouw Pot, als ik het mij goed herinner, over de doelsturing innovatie.

[3:57:29] Mevrouw Pot vroeg of het meegenomen wordt en lid Kostic zei dat het pas na 2030 een effect gaat hebben.

[3:57:37] En daar ging de minister van LVVN natuurlijk ook al vrij uitvoerig op in.

[3:57:43] Door te stellen dat wordt meegenomen ook in de berekeningen van het PBL.

[3:57:49] Op het moment dat die voorstellen voldoende concreet zijn.

[3:57:52] En dus ook door het PBL meegenomen kunnen worden in het model.

[3:57:56] Tot zover eigenlijk alles wat de minister van LVVN al gezegd heeft.

[3:58:02] Ik hecht eraan daar één ding aan toe te voegen en dat is dat wij straks een set, een pakket aan maatregelen aanleveren bij het PBL zoals dat gewoon alle afgelopen jaren ook gegaan is.

[3:58:14] PBL gaat daar dan mee rekenen en dan komt daar een uitkomst uit en dan zie je niet meer het individuele effect van één maatregel.

[3:58:23] Dus als de vraag van lid Kostic of mevrouw Pot daarop zacht... dat zie je straks niet meer in de berekeningen van de klimaat- en energieverkenning.

[3:58:33] Dat je daar hoe alles op elkaar inwerkt en een totaal effect ziet.

[3:58:38] Maar op het moment dat die maatregelen voldoende uitgewerkt zijn... voldoende concreet zijn, dan kan de PBL ze meenemen in de klimaat- en energieverkenning... die dit jaar met Prinsjesdag zal verschijnen.

[3:58:49] Want dat is in overleg met de commissie.

[3:58:51] Klimaat en groen groei zo besproken dat we dat wat naar voren gaan halen.

[3:58:55] Een interruptie van mevrouw.

[3:58:56] Ja, nou ja, dat is op zich begrijpelijk en mooi.

[3:58:59] Ook fijn dat het naar ons toe komt dan.

[3:59:02] Kijk, het punt is natuurlijk wel... in de huidige KEF konden we natuurlijk wel... min of meer zien wat die verschillende maatregelen... en natuurlijk niet cijfermatig, maar wel in grote lijnen... werd er natuurlijk wel uitgelegd van welke effecten de maatregelen hebben... die afgesproken zijn in het hoofdlijnaarakkoord.

[3:59:16] En ik vond dat best een confronterend rijtje.

[3:59:19] Want je gaat dan zien natuurlijk dat het feit dat we...

[3:59:22] Gaan babbelen over die derogatie.

[3:59:24] Dat die rode diesel erbij komt.

[3:59:29] Dat het NPOG het raam uitgaat.

[3:59:32] Dat dat natuurlijk allemaal bij elkaar optelt.

[3:59:34] En eigenlijk niet aan de goede kant van het staatje.

[3:59:37] Dus ik ben dan toch wel benieuwd of deze minister daar ook een soort kwalificatie aan kan geven.

[3:59:42] Want dat zorgt ervoor dat niet alleen zij harder moet werken.

[3:59:45] Dat vindt ze vast niet erg.

[3:59:46] Maar dat gaat wel ook meer vergen van andere ondernemers in Nederland.

[3:59:50] Dat gaat meer vergen van...

[3:59:51] andere Nederlanders die harder hun best moeten doen om dat allemaal te compenseren.

[3:59:57] De minister.

[3:59:58] Het feit dat in oktober de klimaat- en energieverkenning liet zien... dat die 55 procent niet binnen bereik is... en dat we daarvoor extra maatregelen moeten nemen, dat heeft effect.

[4:00:11] Dat gaat een effect hebben op al die maatregelen... en bij wie die dan terechtkomen die we met elkaar afspreken.

[4:00:18] Het is ook zo dat die grote lijnen blijven zichtbaar.

[4:00:21] Wat ik alleen net in mijn antwoord duidelijk wilde maken... is dat het individuele...

[4:00:27] ...effect van een maatregel uiteindelijk in het totale pakket... ...zoals dat PBL dat gaat doorrekenen... ...dat zul je niet helemaal zo één op één terugzien.

[4:00:36] En ik reageerde daar even op omdat het even leek... ...ik weet even niet meer of het mevrouw Pot was of het lid Kostic... ...in hoe de vraag aan mij gesteld werd.

[4:00:42] En het leek me goed om dat even duidelijk te maken.

[4:00:46] Gaat u verder met uw betoog.

[4:00:48] Uw interrupties zijn op, mevrouw Pot.

[4:00:50] Ik heb ze, we hebben ze geteld, vier.

[4:00:53] Gaat u verder met uw minister.

[4:00:56] Voorzitter, dan heb ik deze vraag beantwoord.

[4:01:06] Maar begrijp ik het nu goed dat er een wetenschappelijke toets komt ergens in september?

[4:01:12] Of die maatregelen die worden genomen straks, die extra maatregelen om de klimaatdoelen te halen, ook vanuit de landbouw, of die voldoende zijn?

[4:01:19] Dat moet ik wel even weten, want de minister zegt ook die moeten we gaan halen.

[4:01:22] Dan moeten we ook weten of ze het kunnen halen met die maatregelen.

[4:01:25] En van landbouw weten we dat we het nu bij lange na niet halen.

[4:01:28] Dus ik wil graag getoetst hebben of wat mevrouw Weersma doet voldoende is.

[4:01:31] Wanneer weten we dat dan?

[4:01:33] Voorzitter, we hebben hier in de Tweede Kamer met meerderheid de Klimaatwet aangenomen.

[4:01:38] In de Klimaatwet is afgesproken dat jaarlijks het PBL de klimaat- en energieverkenning doet.

[4:01:45] Daarin zit een toets op hoe gaat het, hoe staan we ervoor met het halen van...

[4:01:51] ...van de afgesproken doelen en ambities.

[4:01:54] Dus ook dit jaar zal dat weer gebeuren.

[4:01:56] En de KEF verscheen altijd op de derde donderdag in oktober.

[4:02:01] Maar eigenlijk is het veel...

[4:02:06] Mag ik het zo omschrijven?

[4:02:07] Dat dat allemaal op Prinsjesdag komt.

[4:02:09] Vandaar dat we in overleg, natuurlijk met de PBL of dat mogelijk was... en de Commissie van Klimaat en Groene Groei hebben afgesproken... dat we dat per dit jaar naar voren halen.

[4:02:18] En dat zullen we ook zo aanpassen in de Klimaatwet.

[4:02:21] Dus ja, er komt een doorrekening van het pakket.

[4:02:39] In algemene zin geldt voor het klimaatbeleid dat we altijd op zoek zijn naar een goede balans tussen subsidiëren, normeren en beprijzen.

[4:02:47] Want het is van belang dat we mensen, of dat nou mensen thuis is, voor het isoleren of het aanschaffen van een elektrische auto of ondernemers die gaan verduurzamen.

[4:03:00] Je wil mensen ook ondersteunen en helpen in de transitie om de stappen te kunnen zetten die we van hen vragen.

[4:03:06] Maar het gaat altijd om de balans tussen subsidiëren, normeren en beprijzen.

[4:03:09] Dat is ook hoe het Klimaatfonds in elkaar zit.

[4:03:16] Voorzitter, dan vroeg het lid Kostic, maar ook mevrouw Bromet, mevrouw Vedder... het advies van de Raad van State voor een sterkere rol voor de minister van Klimaat.

[4:03:27] Voorzitter, dat komt uit een advies van de Raad van State op het Klimaatplan.

[4:03:32] Dat is een plan wat we eens in de vijf jaar moeten maken... wat eigenlijk een verdere doorkijk geeft over... hoe ziet nou het langere termijnbeleid voor klimaat uit...

[4:03:42] Dus in dat klimaatplan wat binnenkort naar de Tweede Kamer komt... ga ik natuurlijk ook in op het advies en de reactie van de Raad van State.

[4:03:49] Ook op dit punt.

[4:03:50] In algemene zin kan ik zeggen dat ik als coördinerend minister... veelvuldig contact heb, gesprekken heb met de collega's van LVVN... minister Keijzer voor de gebouwde omgeving... minister Matlener, staatssecretaris Jansen...

[4:04:12] En mijzelf, voor de elektriciteit en de industrie.

[4:04:16] Om tot beleid te komen dat samenhangend is.

[4:04:20] En dat samen ook tot de doelen optelt.

[4:04:25] Maar specifiek op dit advies zal ik ingaan in de...

[4:04:28] In het stuk bij het klimaatplan.

[4:04:30] Dan vroeg mevrouw Veddermij en ook mevrouw Bromet... dat in datzelfde advies van de Raad van State... ook wordt adviseerd om een doel vast te leggen voor de periode na 2030.

[4:04:46] En ook daar zal ik op ingaan natuurlijk in het klimaatplan.

[4:04:49] Maar ik kan hier vast zeggen, ook omdat dat al eerder gecommuniceerd is met de Kamer, maar dat we in de Europese klimaatwet, of volgens de Europese klimaatwet, daaruit volgt dat we voor 2040 een doel moeten vaststellen.

[4:05:02] Maar in de nationale wetgeving zal ik dat niet vastleggen.

[4:05:05] Ik vind het echt nu van belang dat we ons richten op doen wat we moeten doen voor 2030 en de jaren daarna.

[4:05:11] Dan vroeg mevrouw Veddermey eigenlijk naar de klimaatboekhouding.

[4:05:19] Boeren nemen maatregelen op hun erf en dan valt de klimaatwinst ten goede aan een andere sector.

[4:05:28] En dat kan soms zo zijn.

[4:05:30] Overigens niet alleen op het boerenerf, dat kan ook in de industrie of de mobiliteit zo zijn.

[4:05:38] En ik zie ook, laat ik dat ook benadrukken... dat boeren op verschillende manieren en in verschillende vormen... ook echt een positieve bijdrage leveren aan de CO2-reductie die gaande is.

[4:05:51] Of het nou gaat om groen gas, minder kunstmesgebruik, zon op land... een windmolen op het erf, volgens mij ook alle voorbeelden die mevrouw verder noemde.

[4:06:00] En ik juich het ook alleen maar toe.

[4:06:01] En ik hoop ook dat dit soort initiatieven natuurlijk...

[4:06:06] of dit soort acties, moet ik zeggen, meer en meer ook plaats gaan vinden.

[4:06:11] Daar waar we kunnen, ondersteunen we dat ook.

[4:06:14] De SDE++-regeling en ook binnen het klimaatvereniging zijn er regelingen... het gaat over verduurzaming van bijvoorbeeld tractoren... waar ook boeren en boerinnen een beroep op kunnen doen.

[4:06:25] Maar die klimaatboekhouding en dat we die...

[4:06:28] ...zo vormgeven en dat hij ook internationaal vergelijkbaar is... ...daar kan ik niet zomaar iets aan veranderen.

[4:06:36] Dus ik zie het effect.

[4:06:40] Ik waardeer enorm wat er gebeurt.

[4:06:42] Het neemt niet weg dat het nog steeds een opgave is.

[4:06:44] Maar ik moet ook aan die eenheid van die klimaatboekenhouding vasthouden.

[4:06:50] Dus ik kan dat niet veranderen.

[4:06:53] Interruptie van meneer Holman.

[4:06:55] Ja, ik snap deeltelijk het antwoord van mevrouw Hermans, dat het zo werkt.

[4:07:00] Maar als je hebt dan over de prestatie die de landbouw levert, dan zou je toch wel eens administratief de verkenning kunnen gaan doen, kunnen registreren, administreren, neerschrijven van wat de landbouw dan werkelijk wel doet.

[4:07:14] Want je onderwaardeert nu de prestatie die de landbouw verricht.

[4:07:18] Ze verrichten veel, maar ze krijgen het niet op hun konto.

[4:07:22] De minister.

[4:07:25] Ja, voorzitter, ik begrijp de vraag heel goed.

[4:07:27] Dus vandaar dat ik even met mijn collega overlegde.

[4:07:30] Want het zou mooi zijn als je daar in elk geval een beetje een beeld van kan schetsen.

[4:07:33] Nog even los van hoe dat dan in onze boekhouding terechtkomt.

[4:07:38] Dus ik wil best kijken of we daar een impressie van kunnen geven.

[4:07:42] Maar ik wil daarbij ook wel de verwachtingen temperen.

[4:07:45] Want we kennen vanuit de SDE++...

[4:07:48] subsidies toe aan wind op land, zon op land, ook op het boerenerf.

[4:07:53] Maar ik weet niet of dat allemaal weer terug te halen is... en wat dat allemaal exact oplevert en bijdraagt.

[4:07:58] Maar ik wil een poging wagen of we daar een beeld van kunnen schetsen.

[4:08:03] Dank u wel.

[4:08:06] Voorzitter, dan de koolstofverwijdering of emissies uit de lucht halen.

[4:08:12] Het lid Kostitsch stelde mij daar vragen over, maar ook mevrouw Vedder.

[4:08:20] Ik begin even met de vraag van het lid Kostitsch over wat ik ga doen...

[4:08:29] Of emissies uit de lucht halen, herkent de minister van Klimaat toch nog goede dat?

[4:08:35] Ik hoop dat ik de vraag zou goed, maar ik ga hem gewoon beantwoorden.

[4:08:37] En dan zie ik vast wel aan de non-formale communicatie van de lidkost iets of ik het goed heb begrepen.

[4:08:42] Maar afgelopen december is het EU-certificeringskader voor koolstofverwijdering en koolstoflandbouw in werking getreden.

[4:08:51] Dit biedt boeren de mogelijkheid om EU-breed erkende koolstofvastlegging te realiseren.

[4:08:57] En het kabinet volgt de ontwikkelingen op dit vlak in de EU op de voet.

[4:09:03] En ik zie daarbij koolstofvastlegging als bijdrage aan klimaatdoelen en als aanvullend verdienvermogen ook voor de boer.

[4:09:12] En mevrouw Vedder vroeg mij wat ik nog ga doen op het gebied van koolstofverwijdering.

[4:09:19] Wij zetten dus in op dit beleid.

[4:09:22] Ik zal daar ook bij het verschijnen van het klimaatplan... komt ook volgens mij toegezegd aan CDA en VVD en ChristenUnie...

[4:09:32] goed zeg uit mijn hoofd, maar volgt een routekaart koolstofverwijdering... waarin alle vormen van koolstofverwijdering... en de beleidsinzet van het kabinet uiteen worden gezet.

[4:09:45] En er is natuurlijk al het een en ander gewisseld over biobased bouwen.

[4:09:48] Dus dat is natuurlijk ook een element in dit...

[4:09:52] ...op dit terrein.

[4:09:54] Voorzitter, dan ben ik bij de laatste vraag.

[4:09:56] En dat is nog een vraag van mevrouw Van der Plas.

[4:09:58] En die ging over de campagne van de Week Zonder Vlees en Zuivel.

[4:10:03] En de vraag van mevrouw Van der Plas was heel specifiek.

[4:10:07] Gebeurt dat nou op onze ministeries?

[4:10:09] Het ministerie van EZ.

[4:10:10] Wij zitten allemaal in hetzelfde gebouw en maken gebruik van dezelfde...

[4:10:16] Kantine.

[4:10:17] Voorzitter, belangrijk te zeggen... het is geen initiatief van LVVN of KGG of EZ.

[4:10:23] Maar cateraars en locaties zijn vrij om aan te sluiten hierbij.

[4:10:27] Op onze ministeries doen wij mee aan deze week.

[4:10:33] Ik weet het niet voor andere ministeries... maar ik ben het dus even nagegaan voor ons gebouw.

[4:10:39] En voor zover ik het begrepen heb van collega's...

[4:10:44] Het wordt echt neergezet om gewoon te laten zien wat voor innovaties er gaande zijn.

[4:10:49] Er is op geen enkele manier sprake van het in een kwaad daglicht stellen van vlees, eieren en zuiveren.

[4:10:58] Dank u wel.

[4:10:58] Er is een interruptie van mevrouw Velders.

[4:11:03] Oh, ik had u niet gezien, mevrouw Van der Plas.

[4:11:05] Was u even eerder?

[4:11:06] Dan gaat u eerst.

[4:11:08] Ja, nou, gaat u gang.

[4:11:11] We gaan er niet op vechten.

[4:11:14] Ja, dank u wel, voorzitter.

[4:11:17] En dank aan de minister voor dit antwoord.

[4:11:19] En ik schrik hier wel van.

[4:11:22] Ik weet dat het geen initiatief is van het ministerie om dit te doen.

[4:11:25] De cateraar ketert daar en die besluit wel of niet mee te doen aan zo'n initiatief.

[4:11:31] Dus daar wil ik duidelijk onderscheid bij maken.

[4:11:36] Maar ik vind het, en dat heb ik ook gezegd, ik vind het echt...

[4:11:39] dat er gewoon producten die gewoon volgens strenge wettelijke normen worden gemaakt door onze hardwerkende ondernemers, iets waar de partij van deze minister ook hard voor knokte, hardwerkende ondernemers, dat die gewoon een week lang niet beschikbaar zijn.

[4:11:55] Ik vind dat het gewoon een vrije keus moet zijn.

[4:11:57] En ik wil aan de minister vragen om dit volgend jaar...

[4:12:03] uitdrukkelijk te verzoeken aan de cateraar om dit niet te doen.

[4:12:07] Er worden gewoon producten uitgesloten die door mensen worden gemaakt.

[4:12:12] En ik wil de minister ook vragen om te kijken of er volgend jaar in deze week... een week kan komen van koop het lokale product.

[4:12:22] Het Nederlandse voedselproduct.

[4:12:24] En dat kunnen dierlijke eiwitten zijn.

[4:12:26] Dat kunnen plantaardige eiwitten zijn.

[4:12:28] Maar het lokale product... want als we echt stappen willen zetten op een lagere CO2-voetafdruk...

[4:12:34] Dan hebben we het over lokaal kopen, dicht bij huis.

[4:12:38] Dank u wel.

[4:12:39] De minister.

[4:12:39] Voorzitter, ik denk dat het belangrijk is even de misverstand weg te nemen.

[4:12:42] En als ik dat veroorzaakt heb, dan vind ik dat vervelend.

[4:12:45] Maar het is niet zo dat er deze week geen vlees of zuivel of eieren te koop zijn, te krijgen zijn op het ministerie.

[4:12:55] Het is alleen dat er een korting geldt op de plantaardige producten.

[4:13:01] om de innovaties die kant ook aan te bieden en positief onder de aandacht te brengen.

[4:13:09] Maar het is dus niet zo dat die andere producten niet beschikbaar zijn.

[4:13:13] Dank u wel.

[4:13:14] Nee, want dat was wel mijn rechtstreeks vraag, voorzitter.

[4:13:17] Of je meedoet aan, het heet de week zonder vlees en zuivel.

[4:13:21] Dat was mijn vraag.

[4:13:22] Doet het ministerie of de cateraar op het ministerie, doet hij daaraan mee?

[4:13:27] De week zonder vlees en zuivel.

[4:13:29] En dan blijft mijn vraag... Ja, maar mijn vraag blijft overeind.

[4:13:34] Wil de minister of de ministers aan de cateraar in gesprek gaan om het volgend jaar...

[4:13:40] een week van het lokale voedsel te doen.

[4:13:45] Dan kunnen we pas echt stappen zetten.

[4:13:48] Dank u wel.

[4:13:49] Kijk, voorzitter, ik ga natuurlijk nooit een gesprek tegenhouden of niet voeren.

[4:13:53] Dus daar ben ik altijd toe bereid.

[4:13:57] Maar toch even, omdat mevrouw Van der Plas een beetje blijft suggereren... ...omdat de naam van de week... Nee, ik ga ook niet in discussie over de naam van de week.

[4:14:06] Maar het is niet zo dat er in deze week geen vlees, kaas en eieren beschikbaar zijn of gewone melk.

[4:14:15] op het ministerie van KGG, LVN en EZ.

[4:14:19] Dat is gewoon niet zo.

[4:14:20] Een gesprek met de cateraar kunnen we natuurlijk altijd doen.

[4:14:23] Dank u wel.

[4:14:23] Mevrouw Vedder, wilt u nog gebruik maken van uw interruptie?

[4:14:26] Gaat uw gang.

[4:14:27] Voorzitter, ik wil nog, als het mag, kort terugkomen op de koolstofadministratie.

[4:14:33] Want ik heb in een ander debat bij de KGG-commissie... want die volg ik natuurlijk ook met interesse... de minister horen zeggen van landbouw kan bijvoorbeeld voor de elektrificatie...

[4:14:43] elektrificering van trekkers of de zonnepanelen aanspraak doen op het klimaatfonds.

[4:14:48] Maar de bulk van de taakstelling van landbouw en LULI-CF... zit hem volgens mij vooral in methaanreductie... en in een blok waar nu geen toegang is tot het klimaatfonds.

[4:15:02] Dat klopt toch of niet?

[4:15:03] Dat wilde ik even checken.

[4:15:04] De minister.

[4:15:05] Voorzitter, dat klopt.

[4:15:07] Dus er is op sommige plekken... Nou, eigenlijk de dingen die mevrouw verder noemde... via de SDE++ of via innovatieregelingen binnen het Klimaatfonds... daar kunnen ook boeren, agrarische ondernemers gebruik van maken.

[4:15:20] En precies voor het punt wat mevrouw verder noemde... is het Klimaatfonds nu niet open.

[4:15:25] Dank u wel.

[4:15:26] Was u gerepenteerd ook?

[4:15:27] Ja.

[4:15:29] Het Letkostdienst heeft nog een interruptie.

[4:15:31] Ja, dank u wel.

[4:15:32] Ik heb een paar gemiste vragen, maar ik laat het even daarbij.

[4:15:35] Wacht heel even tot het aan deze kant een beetje stil is.

[4:15:37] Mogen we even nog stilte, dan kunnen we het afronden.

[4:15:40] Leed Kostits heeft het woord.

[4:15:47] Dank.

[4:15:48] Kijk, waar het mij om gaat, ik vraag aan de minister van Klimaat of ze erkent dat wetenschap in consensus zegt... ...het beste wat je kan doen voor het klimaat is die stappen nemen naar meer plantaardig en minder dierlijke eiwitten.

[4:16:02] Dat is ook kosteneffectief.

[4:16:04] Erkent ze al die studies Leiden, Harvard, gewoon de wetenschap daarin?

[4:16:09] Enzo ja.

[4:16:11] Hoe gaat ze dat toepassen in haar klimaatbeleid?

[4:16:15] Want ik zie haar een beetje met terughoudendheid richting BB regeren.

[4:16:20] Maar volgens mij moet ze vooral trots zijn als plantaardig wordt gestimuleerd.

[4:16:24] De minister.

[4:16:25] Mevrouw voorzitter, dit ging even over een campagneweek wat los staat van een vraag die u aan de minister van LVVN stelde over de 50-50-ambitie op het gebied.

[4:16:36] En die stelde u ook aan mij, maar ik dacht in het kader van de tijd is het antwoord door het kabinet gegeven.

[4:16:41] Maar ik wil best die ambitie, die is Europees, zijn daar afspraken over gemaakt.

[4:16:47] Ik heb de minister van LVVN horen schetsen.

[4:16:51] Wat is het dilemma?

[4:16:53] Hoe moet je daar naar kijken?

[4:16:54] Hoe wil het kabinet er naar kijken bij hoe je dat in Nederland implementeert?

[4:17:00] Dat begrijp ik, die overwegingen, die afwegingen.

[4:17:02] Dat ook dit een onderdeel is van beleid... wat zowel op de landbouw gerelateerde opgave die we hebben... als de klimaatopgave waar ik mee bezig ben, dat zie ik.

[4:17:16] Dat is ook een van de onderwerpen waar wij bijvoorbeeld het gesprek over voeren in de gesprekken die wij samen hebben over het klimaat, de klimaatopgave en waar daar de landbouw voor staat.

[4:17:28] Dank u wel.

[4:17:30] U heeft nog geen interruptie mevrouw, of kost iets?

[4:17:32] Gaat uw gang.

[4:17:32] Ja, dat was het meest vage antwoord ooit.

[4:17:35] Maar ik ga ervan uit dat de wetenschap erkent dat ze daarmee aan de slag gaat.

[4:17:39] Ik had ook een laatste vraag gesteld over het feit dat in de laatste 20 jaar de uitstoot vanuit de landbouw nauwelijks is gedaald.

[4:17:46] En de kans dat de sector nog op tijd voor 2030 het doel haalt is minder dan 5%.

[4:17:51] Hoe beoordeelt minister Hermans het gebrek aan voortgang in de landbouw?

[4:17:54] De minister.

[4:17:55] Voorzitter, ik hecht eraan te zeggen natuurlijk respecteer ik de wetenschap en hecht ik grote waarde aan de wetenschap.

[4:18:03] Ik verlocht er nog in een twee minuten debat onder andere met mevrouw Kreuger woorden over gewisseld.

[4:18:09] Dus ik wil echt hier de suggestie die mevrouw Kostis opwerpt, dat ik daar vaag over ben.

[4:18:16] Of dat ik dat niet belangrijk zou vinden, echt weer spreken.

[4:18:20] Dan de vraag wat ik vind over het buiten bereik zijn van doelen.

[4:18:24] Ja, dat is niet goed.

[4:18:25] We hebben er afspraak over gemaakt dat we doelen moeten halen.

[4:18:30] Dus het moet weer binnen bereik, binnen de bandbreedte, waar het kabinet...

[4:18:34] ...het PBL op rapporteert komen.

[4:18:36] Dat geldt voor de landbouwsector, dat geldt voor mobiliteit... ...dat geldt voor industrie en elektriciteit... ...en voor de gebouwde omgeving.

[4:18:42] En met alle vijftien sectoren kijken we nu wat we kunnen doen... ...om dat weer voor elkaar te krijgen.

[4:18:48] Dank u wel.

[4:18:49] Ik kijk nog even naar links of er nog behoefte is aan een tweede termijn.

[4:18:54] Heel kort, twee nog.

[4:18:55] Maar dan zie ik mensen nee schudden.

[4:18:57] Twee minuten debat.

[4:18:58] Twee minuten debat kunt u aankonden.

[4:19:00] Kunt u nu aanvragen.

[4:19:01] Als u dat nu doet dan...

[4:19:03] Ja, ik was het al wel.

[4:19:05] Ik zie dat er een twee minuten debat wordt aangevraagd.

[4:19:09] Door meerdere mensen.

[4:19:11] Door meneer Holman.

[4:19:13] Laten we dat zo vaststellen.

[4:19:15] Dan dank ik u voor uw aanwezigheid.

[4:19:17] Ik dank de bewindslieden ook voor hun komst.

[4:19:18] En mevrouw Hermans voor uw geduld, dat u uren moest wachten.

[4:19:23] We gaan de toezegging nog even voorlezen.

[4:19:26] Want u bent weer veel te snel, meneer Holman.

[4:19:28] De minister van LVVN stuurt voor de zomer 2025 de kabinetsappreciatie op het rapport over het klimaat- en biodiversiteitsbeleid van de Universiteit Leiden, de TU Delft en de Erasmus University Rotterdam.

[4:19:42] De minister van LVVN stuurt voor de zomer 2025 een brief over de biologische landbouw, de groei van het areaal, biologische landbouw en de vraag naar biologische producten.

[4:19:52] De minister van LVVN stuurt mediozomer 2025 een brief met een uitleg over hoe de supermarkten, voedselverwerkers, veevoergiganten en banken concreet mee gaan betalen aan de opgaven.

[4:20:03] En tevens wordt er in de brief ingegaan op het feit hoe er via de ketenaanpak invulling wordt gegeven aan de 50% plandaardige doelstelling in 2030.

[4:20:12] Dat was hem.

[4:20:13] Heb ik dat zo goed gezien dit?

[4:20:15] Dan dank ik u allen voor uw aanwezigheid en ik wens u een prettige thuisreis.

[4:20:18] Dank u wel.

[4:20:18] Ik sluit de vergadering.