Het impactrapport 'Bouw kerncentrales Borssele: lasten en lusten in balans'

[0:00:01] Welkom bij deze bijeenkomst van de Vastekamercommissie van Klimaat en Groene Groei.

[0:00:04] Aan de orde is een technische briefing over het onderwerp... ...het impactrapport Bouwkerncentrales borstelen lasten en lusten in balans.

[0:00:13] Ik ben Joris Thijs, ik ben voorzitter van deze commissie... ...en ik heet welkom aan de leden, de heer Vermeer van BBB... ...mevrouw Kreuger van GroenLinks PvdA en de heer Erkens van de VVD.

[0:00:20] En we hebben een aantal gasten die dat impactrapport gaan presenteren... ...en vervolgens kunnen we vragen stellen...

[0:00:29] Dus ik heet welkom aan mevrouw Van Zijden van Lysias Advies, mevrouw de Rie van Lysias Advies en de heer Verschuren van de Hogeschool Zeeland.

[0:00:39] Ik zie dat u een presentatie heeft gevoorbereid, dus ik geef u graag het woord.

[0:00:42] Hoe lang duurt het ongeveer?

[0:00:46] Kijk, hartstikke goed.

[0:00:47] Dan geef ik u graag ongeveer een kwartier het woord.

[0:00:49] En dan gaan we daarna een vraag en antwoord doen.

[0:00:51] En ook welkom aan de heer Vlag van de SGP.

[0:00:54] Aan u het woord.

[0:00:54] Dank u wel.

[0:00:55] En dank voor de uitnodiging om hier ons rapport te presenteren.

[0:01:02] Dit zijn de onderwerpen waar we u graag over bijpraten.

[0:01:05] Kort even iets over het doel van de opdracht.

[0:01:07] De combinatie van de partijen Liesje Advies en Hoogschool Zeeland is verstrekt.

[0:01:13] Wat was de vertreksituatie toen we aan dit onderzoek begonnen?

[0:01:16] Een paar sheets over hoe we het onderzoek hebben aangepakt.

[0:01:20] De hoofdlijnuitkomsten hebben we op één sheet samengevat.

[0:01:23] En daarna nog een aantal sheets over de maatregelen en aanbevelingen die we hebben geformuleerd.

[0:01:28] We sluiten af met een sheet over het vervolg.

[0:01:33] Over het doel van het onderzoek, dus wat ons is meegegeven bij de start, was de opdracht om een reële inschatting te maken van de impact op de bouw van twee kerncentrales in Borsele en dan zowel op de directe omgeving, dus op Borsele, als ook op de rest van Zeeland.

[0:01:50] Ons is ook gevraagd om suggesties te doen voor mitigerende maatregelen en maatregelen om

[0:01:56] De situatie in Zeeland ook te versterken, maar ook een positieve nalatenschap te kunnen achterlaten.

[0:02:01] En dat ook te doen in samenhang met het beleid dat al is geformuleerd in Zeeland en bestaande beleidsambities.

[0:02:08] Er is ook vooral vanuit de omgeving in Borsele veel behoefte aan nulmeting en monitoring.

[0:02:14] Dus ja, als die bouw gaat plaatsvinden, wat voor effecten vinden dan plaats en hoe kan dat op een goede manier gemonitord worden?

[0:02:21] En ons onderzoek zou ook een stevig fundament moeten leggen voor het Rijk-Regio-pakket.

[0:02:26] En dat pakket is dan vooral bedoeld om de lasten en lusten in balans te brengen of te houden.

[0:02:32] We hebben dat onderzoek uitgevoerd in opdracht van de gemeente Borselen en de provincie Zeeland.

[0:02:37] Dus dat waren onze gezamenlijke opdrachtgevers.

[0:02:40] Onderzoek gestart in juni vorig jaar en afgerond in januari.

[0:02:45] We hebben het gedaan met de informatie die beschikbaar was.

[0:02:48] Dat is nogal vanzelfsprekend.

[0:02:50] Maar er waren ook allerlei onderzoeken en studies nog gaande.

[0:02:54] En de informatie is ook nog niet beschikbaar.

[0:02:57] Dus er moet nog een keuze gemaakt worden voor de bouwer.

[0:02:59] De bouwers die in beeld zijn, die werken op verschillende manieren.

[0:03:02] Dus dat zijn onzekerheden waar we in het onderzoek rekening mee moesten houden.

[0:03:07] Dus de keuze van de aannemer is nog niet gemaakt.

[0:03:10] Dus ook niet wat voor contractvoorwaarden er aan een aannemer meegegeven moeten worden.

[0:03:15] Er loopt nog een meer milieueffectenrapportage en technische haalbaarheidsstudies.

[0:03:20] Dus dat onderzoek is allemaal gaande en parallel daaraan hebben wij ons geïnteresseerd.

[0:03:24] impactonderzoek uitgevoerd.

[0:03:27] De focus van het onderzoek lag nadrukkelijk op de mogelijke komst van twee kerncentrales, maar we hebben ook steeds wel goed gekeken naar de bredere context, want er lopen meerdere grootschalige energieprojecten in Zeeland, waaronder de aanlanding wind op zee en alles wat daar achterweg komt.

[0:03:44] Die onzekerheden, daar kun je ook afvragen, was het dan al zinvol om nu al een impactonderzoek te doen?

[0:03:51] Onze conclusie was dat dat zeker nuttig was, omdat ons onderzoek ook weer vervolgvragen heeft opgeleefd.

[0:03:56] Als er een technische haalbaarheidsstudie beschikbaar komt, wat zijn dan onderwerpen die daar ook weer vervolgvragen in oproepen?

[0:04:06] En vooral ook als er een aannemer geselecteerd moet worden, wat zijn de voorwaarden die je aan de voorkant aan zo'n aannemer zou moeten meegeven.

[0:04:14] Dat was ook een les uit referentieprojecten, dat je aan de voorkant goed heldere afspraken moet maken met een bouwer.

[0:04:21] Dan wat sheets over hoe we het onderzoek hebben aangepakt.

[0:04:25] We hebben het concept brede welvaart gebruikt, omdat dat een taalgebruik is wat in een overheidsland goed aansluit tussen wat er in een regio en op rijksniveau gebeurt.

[0:04:37] Het geeft ook houvast qua methodiek, omdat er CBS-data gebruikt kan worden.

[0:04:43] En wat ook belangrijk is voor dit onderzoek, is dat het niet alleen oog heeft voor allerlei materiële impacts, maar ook vooral juist die immateriële aspecten meeneemt.

[0:04:52] En om het behapbaar te houden, hebben we dat geclusterd naar drie hoofdthema's.

[0:04:56] Economie, sociaal-maatschappelijk en fysiek.

[0:04:59] Dus dat is hoe we de ordening hebben aangebracht in het onderzoek.

[0:05:03] Daarnaast hebben we gebruik gemaakt van de methode van Theory of Change.

[0:05:07] En dat is eigenlijk een manier om... Wat zijn vrij concrete gevolgen van als er in dit geval een kerncentrale gebouwd gaat worden?

[0:05:16] Wat zijn daar op korte termijn de vervolgeffecten van...

[0:05:19] Wat zijn daar weer vervolgeffecten van op de langere termijn?

[0:05:23] Het eerste is vrij zeker.

[0:05:24] Dan weet je vrij zeker wat er gaat gebeuren.

[0:05:26] En verderop in die keten wordt dat steeds onzekerder.

[0:05:29] Maar wel belangrijk om dat goed te doordenken.

[0:05:33] En die toenemende onzekerheid richting de verdere stappen.

[0:05:40] Daardoor is ook die aandacht gevraagd voor die monitoring.

[0:05:43] Om ook in de gaten te houden welke effecten wel en niet optreden.

[0:05:49] Daarnaast is in ons onderzoek een onderscheid aangebracht in de fasering van het bouwproces.

[0:05:55] Dat is dat tabelletje op de rechterkant van deze sheet, de verschillende bouwfasen.

[0:06:00] En wat we in de impactstudies van andere referentieprojecten nadrukkelijk zien, is dat iedere fase ook weer andere effecten heeft en vraagt om andere maatregelen.

[0:06:10] En die hele bouwfase, die vijf stappen, als we kijken naar de referentieprojecten, dan is dat ook zo'n periode van 10 tot 15 jaar waarvan uit moet worden gegaan.

[0:06:23] Tot slot over de vertrekpunten voor het onderzoek.

[0:06:27] We hebben geredeneerd vanuit een epicentrum, dus Borsele, waar de kerncentrales gebouwd moeten worden.

[0:06:33] En eigenlijk per thema gekeken wat een relevant schaalniveau is om naar die impact te kijken.

[0:06:39] Dus de directe overlast van de bouw, van geluid en geur, dat is natuurlijk in de directe omgeving.

[0:06:44] Maar andere effecten, ja, die hebben een groter schaalniveau.

[0:06:48] Dus daar hebben we ook voor gehad van op welk schaalniveau speelt welk thema zich af.

[0:06:54] Nou, dit is voor de mensen die echt geïnteresseerd zijn.

[0:06:57] Hoe pak je nou zo'n onderzoek methodologisch aan?

[0:07:00] De triangulatie, dus meerdere bronnen geraadpleegd... om steeds ook uitkomsten onderling te kunnen verifiëren.

[0:07:06] Die keten van verandering die ik net liet zien... die hebben niet alleen wij zelf bedacht, maar daar ook heel veel gesprekken over georganiseerd.

[0:07:12] Dus met mensen in gesprek gegaan van... wat denken jullie dat er op dit gebied afkomt en wat zijn daar de effecten van?

[0:07:20] Dus dat ook...

[0:07:21] Iedereen daar de gelegenheid heeft gehad om daarover mee te praten.

[0:07:24] We hebben twee bijeenkomsten georganiseerd met alle inwoners, maatschappelijke organisaties met ruim 60 deelnemers.

[0:07:32] En daarnaast ook alle betrokken overheden.

[0:07:34] En dat waren tussen de 40 en de 50 mensen die we daar geconsulteerd hebben.

[0:07:38] Rechts het rijtje documenten wat we bestudeerd hebben en dan vooral allerlei beleidsdocumenten om ook steeds te kijken van als een bepaalde maatregel nodig zou zijn, wat is al voorgenomen beleid.

[0:07:51] Maar wat ook heel relevant is in ons onderzoek zijn die referentietrajecten.

[0:07:56] En daar hebben we de drie die hier tussen haakjes staan voor gekozen.

[0:08:00] Omdat die dezelfde generatie kerncentrales betreffen.

[0:08:04] In verschillende fasen van het bouwproces verkeren.

[0:08:07] Dus dat geeft per fase ook hele nuttige informatie.

[0:08:11] Qua wet en regelgeving vindt het plaats in vergelijkbare landen.

[0:08:14] Dus de studies die daarover beschikbaar zijn, zijn ook te gebruiken in Nederland.

[0:08:19] En we hebben een aantal interviews gedaan met betrokkenen uit Sommerset.

[0:08:22] Dat is waar de Hinkley Centrale wordt gebouwd.

[0:08:28] We hebben in ons rapport drie hele uitgebreide hoofdstukken met alle onderzoeksresultaten.

[0:08:35] Die hebben we in deze presentatie even achterwege gelaten, omdat het wel heel veel...

[0:08:39] Hoge informatiedichtheid is lastig om dat in een kwartier allemaal samen te vatten.

[0:08:44] Maar als er vragen over zijn, dan kunt u die uiteraard aan ons stellen.

[0:08:48] Maar meer iets over hoe we het hebben aangepakt.

[0:08:50] Per thema dus de huidige analyse in beeld gebracht.

[0:08:53] Mogelijke gevolgen doordacht en ook steeds weer een stap verder doorgedacht naar de verwachte effecten.

[0:08:59] Volgens die keten van verandering.

[0:09:01] En dat hebben we zelf een voorzet voor gedaan op basis van al die referentieprojecten.

[0:09:05] En daar vervolgens gesprekken over georganiseerd... met allerlei betrokkenen en belanghebbenden.

[0:09:10] Nou, die context heb ik al even benoemd.

[0:09:12] Die is daar heel belangrijk bij geweest.

[0:09:14] Dus brede participatie.

[0:09:16] Daar ook voortgebouwd op wat er allemaal gaande is in Zeeland.

[0:09:19] Dus de gemeente Borselen heeft al veel voorwerk gedaan... met een Borselse voorwaardegroep op basis van een burgerberaad.

[0:09:26] Dat heeft al heel veel informatie opgeleefd waar wij ook mee verder konden.

[0:09:30] En ook de provincie Zeeland heeft...

[0:09:33] in 2023 een uitgebreid participatietraject doorlopen.

[0:09:38] En ik heb dat al een keer gezegd, geloof ik, maar ook steeds de bestaande beleidsambities ernaast gelegd.

[0:09:43] En zo zijn we dan gekomen tot ons advies voor maatregelen en ook hoe meerwaarde gerealiseerd kan worden.

[0:09:53] Ik beloofde één sheet met de uitkomsten van ons onderzoek.

[0:09:56] Die staat wel lekker vol.

[0:09:58] Maar hier hebben we wel alles geprobeerd op één sheet samen te vatten... wat de belangrijkste uitkomsten zijn.

[0:10:04] Dat is dat de verwachte positieve impact en mogelijkheden voor meerwaarde... eigenlijk vooral betrekking hebben op het economische domein... en dan op het regionale schaalniveau.

[0:10:14] En dat de gevolgen sociaal, maatschappelijk en fysiek... vooral zijn in de nabijheid van de bouw.

[0:10:23] bouwplaatsen van borstelen.

[0:10:25] Daar zit natuurlijk een mismatch in, want op de plek waar de meeste overlast wordt ervaren, worden ook niet meteen de meeste lusten gerealiseerd.

[0:10:34] Dus in het beleid is het belangrijk om daar goed oog voor te hebben voor de sociale en de fysieke consequenties in de nabijheid van de bouwlocatie.

[0:10:44] Het is belangrijk om tijdig te starten met doordachte maatregelen om die lusten en lasten ook echt goed elkaar in balans te brengen en een positieve nalatenschap te kunnen realiseren.

[0:10:55] En ja, dat vraagt een aantal dingen.

[0:10:57] Dat vraagt een structureel partnerschap van de betrokken overheden.

[0:11:01] Veel aandacht gevraagd voor betrouwbaarheid van de overheid.

[0:11:05] Effectieve samenwerking dus vanuit het Rijk met de provincie en gemeenten, maar ook met de inwoners, maatschappelijke organisaties.

[0:11:13] onderwijs en bedrijfsleven, eigenlijk alle partijen die de afgelopen periode al betrokken zijn geweest, blijven ook graag betrokken.

[0:11:20] Er is nadrukkelijk ook in ons onderzoek aandacht gevraagd voor duurzame investeringen.

[0:11:26] In de bewonersbijeenkomst is gezegd, ja, wij zitten hier niet te wachten op compensatie, dat voelt toch een beetje als een afkoopsom.

[0:11:33] Nou, dat moeizame traject met de marinierskazerne zit dan ook nog vers in het geheugen.

[0:11:39] En er zijn bij inwoners ook echt zorgen over, worden wij het nieuwe win gewest?

[0:11:43] Dus daar zijn best wat zorgen over bij de omwonenden.

[0:11:48] Er is nu veel aandacht voor onderzoeken en afspraken maken.

[0:11:53] Maar om die vervolgens ook succesvol tot uitvoering te brengen, is ook een langjarige samenwerking nodig tussen het Rijk en de regio.

[0:12:01] om dat regio pakket ook straks tot uitvoering te brengen.

[0:12:05] En aandacht voor monitoring en evaluatie, maar die had ik volgens mij al een keer genoemd.

[0:12:10] Nou, nu hebben we nog een paar sheets over per thema.

[0:12:13] Dus dat hebben we naar een iets hoger abstractieniveau gebracht dan alle thema's van brede welvaart, maar naar economie.

[0:12:20] Sociaal en fysiek.

[0:12:22] Ik ga ze niet allemaal voorlezen.

[0:12:23] Want dat zou wat heel veel tijd kosten.

[0:12:25] Maar eigenlijk zeggen we hier.

[0:12:28] Juist omdat de positieve impact op dat regionale schaal betrekking heeft.

[0:12:35] En de wat meer negatieve impact dicht bij de inwoners.

[0:12:38] Is ons advies.

[0:12:40] Kom de inwoners in de directe nabijheid van de bouwlocatie ruimhartig tegemoet.

[0:12:44] En dat kan door woningen te verduurzamen.

[0:12:46] Waardoor er ook minder geluidsoverlast ervaren wordt.

[0:12:49] En ook compensatie is bij overlast.

[0:12:52] Er zitten niet alleen woningen in de omgeving, maar ook bedrijven.

[0:12:57] Noord-Seaport en lokale bedrijven.

[0:12:59] En ook zij vragen aandacht om goed betrokken te blijven.

[0:13:04] Die positieve nalatenschap heb ik al een paar keer benoemd.

[0:13:08] Elke regio telt geld ook voor Zeeland.

[0:13:11] We hebben best wat partijen gesproken die af en toe de indruk hebben dat het voor hen wat minder geldt.

[0:13:16] Dus daar vragen wij aandacht voor.

[0:13:19] En er zijn wat kansen om Zeeland ook met deze ontwikkeling positief te positioneren.

[0:13:24] Als een groene, duurzame en gezonde provincie.

[0:13:27] Met een visie op de energietransitie.

[0:13:32] Economische kansen vragen ook om het versterken van het vestigingsklimaat.

[0:13:38] En als je weet dat er straks werkgelegenheid komt als die centrales zijn gebouwd.

[0:13:43] Dan is het ook belangrijk om daar nu met onderwijsprogramma's op te anticiperen.

[0:13:49] De huisvesting is natuurlijk een belangrijk vraagstuk voor de arbeiders die tijdelijk deze kant op zullen komen.

[0:13:56] Dat zijn er ook zo rond de 8000.

[0:13:58] Dat verschilt wel een beetje per bouwfase.

[0:14:00] Maar die moeten ook ergens gehuisvest worden.

[0:14:02] En dat is ook weer een onderwerp wat op een iets groter schaalniveau zich afspeelt dan de directe omgeving.

[0:14:08] Dat vraagt om een goed huisvestingsprogramma.

[0:14:11] Maar niet alleen woningen, maar ook voorzieningen, zorg en onderwijs.

[0:14:17] Daar is dat structurele partnerschap voor nodig tussen de betrokken partijen.

[0:14:23] Uit ons onderzoek komt ook de nadrukkelijke vraag naar voren van als er woningen nodig zijn voor die arbeidskrachten, doen we dat op zo'n manier dat die na de bouwfase ook langdurig meerwaarde hebben voor de regio.

[0:14:35] Dus dat die woningen die misschien tijdelijk nodig zijn voor arbeidskrachten ook na de bouwfase bruikbaar zijn voor andere bewoners.

[0:14:45] Wat ik hier linksonder wat vet gedrukt heb, dat is een belangrijke les uit de referentieprojecten om tijdig allerlei aanbestedingsvoorwaarden in beeld te brengen, zodat met de aannemer ook de goede afspraken gemaakt kunnen worden om de overlast zoveel mogelijk te beperken en daarvoor ook nadrukkelijk gebruik te maken van de kennis die lokaal aanwezig is.

[0:15:05] Dus de Rijksoverheid is degene die zo'n aanbesteding aangaat.

[0:15:10] Maar wij willen echt aandacht vragen voor daar de lokale overheden goed bij betrekken.

[0:15:16] En niet alleen de gemeente en de provincie, maar ook de veiligheidsregio.

[0:15:22] De impact op het landschap.

[0:15:24] Daarvan zeggen we, ontwikkel daarvoor een integrale landschapsvisie.

[0:15:29] En het college van Rijksadviseur kan daar een goede rol in spelen.

[0:15:33] Tot slot iets over het vervolg.

[0:15:36] Wat ik al zei, er vinden nog verdere onderzoeken plaats.

[0:15:39] Een technische haalbaarheidsstudie, maar ook onderzoek naar veiligheidsrisico's.

[0:15:44] Als er aanleiding toe is om een volgende versie van het impactrapport te maken, dan is die ruimte er.

[0:15:48] Wij hebben een 1.0 versie opgeleverd.

[0:15:51] Daarmee is de opdracht aan ons ook echt afgerond.

[0:15:54] Maar als er aanleiding is voor vervolgonderzoek, dan...

[0:15:58] kan er een volgende versie van het impactrapport gemaakt worden.

[0:16:02] Dat monitoringprogramma is van belang, ook al kan het nog wel even gaan duren voordat de schop de grond in gaat.

[0:16:08] Maar ook vanuit de inwoners is heel nadrukkelijk gevraagd, begin daar op tijd mee met nu al nulmetingen doen en dat monitoringprogramma ook inrichten.

[0:16:17] Participatie heb ik al benoemd.

[0:16:18] Daar is afgelopen tijd veel in geïnvesteerd en belangrijk om voor te zetten.

[0:16:24] Het gesprek is gaande tussen de betrokken overheden over het rijke regio pakket.

[0:16:29] Dit laatste is een beetje een open deur.

[0:16:32] Dat een uitlopende planning leidt tot veel onzekerheid.

[0:16:37] De laatste brief van eind vorig jaar dat de planning uitloopt.

[0:16:41] Daar bent u allemaal van op de hoogte.

[0:16:43] Maar voor de inwoners heeft dat ook echt impact.

[0:16:46] Mensen zijn soms aan het nadenken van, wil ik hier blijven wonen?

[0:16:49] Wil ik gaan verhuizen?

[0:16:50] Wanneer gaat het dan echt gestart worden met die bouw?

[0:16:53] Ja, en als dan planning uitloopt, dat geeft weer nieuwe onzekerheden.

[0:16:56] Maar goed, dat hoef ik u vast niet uit te leggen.

[0:16:59] Dit was de laatste.

[0:17:01] Heel goed, dank u wel voor deze presentatie.

[0:17:04] En dan gaan we beginnen aan de vragenronde.

[0:17:05] Meneer Vlag van de SGP met uw vraag.

[0:17:08] Ja, dank voor deze toelichting.

[0:17:10] Het rapport biedt vast nog meer verdieping, maar de vraag die ik stel zit met name op het wonen en dan ook de tijdelijke fase.

[0:17:17] Wat we daar horen is dat eigenlijk zo'n beetje alle flexibele huisvesting die er nu is tot ver voorbij Goes nodig zal zijn om de mensen daar te huisvesten.

[0:17:25] Het staat hier wat onderkoeld opgeschreven, maar hoe groot is dat vraagstuk en hoe haalbaar is het om dat te doen en wat heb je daarvoor nodig?

[0:17:33] Wie kan ik het woord geven?

[0:17:36] De heer Verschuren?

[0:17:42] Nou ja, het werd net al gezegd, dus als we kijken naar referentietrajecten, dan gaat het over duizenden medewerkers.

[0:17:52] Op referentiesites, zoals in Hinkley Point C, zie je dat ongeveer 60% van de mensen die betrokken zijn bij de bouw, die komen van elders.

[0:18:00] Dus die hebben dan een nieuwe huisvestingsvraag.

[0:18:03] Dus dat gaat om grote aantallen.

[0:18:06] We hebben nog niet zo diepgraafend dit onderzoek gedaan... dat we echt precies hebben onderzocht of het haalbaar is of niet.

[0:18:15] De Zeeuwse woningmarkt is relatief gezond, dus kan wel wat hebben.

[0:18:20] En er is ook een woningvisie en er zijn natuurlijk plannen om te bouwen.

[0:18:24] Alleen het zal... Het is de bel van de plenaire zaal.

[0:18:30] Dus dat er een nieuw debat begint.

[0:18:32] Het zijn er drie...

[0:18:36] Dus u kunt nu weer doorpraten.

[0:18:39] Het ligt voor de hand denk ik om als bekend is wie de bouwer gaat worden.

[0:18:43] Als het doorgaat wie de bouwer gaat worden en hoe dat bouwproces precies zal plaatsvinden.

[0:18:48] Dan is ook meer duidelijk over het scenario of wat er gaat gebeuren met die werknemers.

[0:18:53] Hoeveel, in welke periode.

[0:18:56] Ik denk dat het dan zinvol is om die analyse diepgravender te doen, die woningmarktanalyse.

[0:19:01] Want er zijn verschillende scenario's en elke bouwer bouwt op zijn eigen manier.

[0:19:05] Dus het is nog niet mogelijk om precies dat in de tijd uit te zetten, hoeveel vragen naar woningen op welk moment of in welke periode van die fasering er is.

[0:19:15] Dank u wel.

[0:19:16] Korte volgvraag?

[0:19:17] Nee.

[0:19:18] Heel kort.

[0:19:19] Inderdaad, dat snap ik.

[0:19:20] Maar is er nagedacht bijvoorbeeld over locaties waar dat zou kunnen?

[0:19:25] De heer Verschuren.

[0:19:28] Er zijn wel suggesties gedaan.

[0:19:33] Qua type locaties is het altijd een mix van verschillende locatievormen.

[0:19:38] Vaak neigen de arbeidsmigranten in dit soort situaties naar...

[0:19:44] En huisvesting in grotere steden.

[0:19:47] Dus dan moet je denken aan Goes bijvoorbeeld, Vlissingen.

[0:19:51] En de inzet van toeristische accommodaties.

[0:19:55] Dat zie je ook op referentiesite.

[0:19:56] Dat wordt ook actief gebruikt.

[0:19:57] En daar zijn ook mogelijkheden in de regio om daar gebruik van te maken.

[0:20:01] Maar dat heeft natuurlijk ook weer negatieve, of tenminste, dat heeft ook weer een keerzijde.

[0:20:05] Dat je daar die ondernemers, die toeristische ondernemers, die moeten daar ook mee kunnen dealen.

[0:20:10] En dat betekent ook wat voor toerisme.

[0:20:13] Dank u wel.

[0:20:14] De heer Vermeer van BBB met uw vraag.

[0:20:18] Dank u wel, voorzitter.

[0:20:20] Toeristische accommodaties hebben we eerder al eens genoemd, een beetje analoog aan het Olympische dorp.

[0:20:26] Je kunt ook een locatie bouwen die eerst voor arbeidsmigranten is en vervolgens als toeristische accommodatie gebruikt kan worden, want dan versterkt dat ook de regionale economie.

[0:20:38] Maar een variant hierop, is er ook nog nagedacht of wordt er over nagedacht om die arbeidskrachten, om te kijken of je gezinnen dan daar naartoe kunt krijgen.

[0:20:49] Dus niet alleen de arbeidskrachten zelf, maar ook hun gezinnen.

[0:20:53] En proberen ze dan eventueel daarna ook in de regio te houden, zodat dat ook bijvoorbeeld het primaire onderwijs en de scholen echt ondersteunen en de lokale economie.

[0:21:03] Is daar over nagedacht.

[0:21:05] Dank u wel.

[0:21:06] Nu kan ik het woord geven aan...

[0:21:09] Ja, dat verschilt dus heel erg per type bouwer.

[0:21:11] Want de ene aannemer neemt voor een groot deel eigen medewerkers mee... of eigen arbeidskrachten mee waar eerder mee gewerkt is.

[0:21:18] En dat zijn inderdaad soms ook gezinnen.

[0:21:21] Dus dat is ook waarom wij aandacht vragen voor de impact voor onderwijs en zorg.

[0:21:25] Dus ook die vraag zal toenemen.

[0:21:27] Terwijl een andere aannemer meer werkt met lokale arbeidskrachten...

[0:21:33] En wat Luc net ook al zei, de een zal meer bouwen op de bouwlocatie zelf, maar de andere aannemer werkt veel meer met dingen voorbereiden op een andere locatie en het dan vervolgens invoegen op de bouwlocatie.

[0:21:49] De onderwerpen die u noemt, daar is allemaal aandacht voor gevraagd.

[0:21:53] Die staan allemaal op het netvlies.

[0:21:54] Maar per type bouwer ziet het er gewoon iedere keer weer anders uit.

[0:21:58] Dus ik denk dat daar pas echt goede keuzes in gemaakt worden.

[0:22:01] Als de keuze is gemaakt voor een aannemer.

[0:22:04] De manier waarop die aannemer gaat bouwen.

[0:22:06] En wat dat dan vraagt aan huisvesting van het personeel.

[0:22:11] Dank u wel.

[0:22:11] Kort en vol vraag.

[0:22:12] Ja, ga je gang.

[0:22:13] Ja, dank je wel.

[0:22:15] En is dat dan niet iets wat in de aanbestedingsregels juist als voorwaarde gesteld kan worden van wat men wenst?

[0:22:24] Ja, dat kan natuurlijk.

[0:22:27] Doet hij het?

[0:22:27] Ja, dat kan ook.

[0:22:29] Dus wij hebben, als u in het rapport zegt, bijvoorbeeld ook iets over... want u doet de suggestie huisvesting bouwen die eventueel later nog beschikbaar blijft voor recreatie.

[0:22:38] Wij hebben bijvoorbeeld ook genoemd wat later beschikbaar blijft voor een onderwijscampus.

[0:22:42] Als u dat heel belangrijk vindt, dan kunt u in de aanbestedingsvoorwaarden dit meenemen.

[0:22:47] En zo hebben we wel meer voorbeelden genoemd in het rapport... die meegenomen kunnen worden bij het opstellen van de aanbesteding.

[0:22:55] Dank u wel.

[0:22:57] Mevrouw Kreuger van GroenLinks-Peternij.

[0:23:00] Vanuitgaan dat er twee rondes voor vragen komen.

[0:23:02] Ik denk dat dat wel gaat lukken.

[0:23:06] Toch even hierop door.

[0:23:07] Want in alle scenario's is er toch sprake van een influx... van een paar duizend of meer arbeidsmigranten.

[0:23:20] En kunt u iets meer schetsen over de druk die dit legt op lokale voorzieningen...

[0:23:25] Zorg, onderwijs, huisvesting.

[0:23:29] Maar ook wordt in het rapport gesproken over psychische ondersteuning.

[0:23:33] We begrepen dat dat bij Hinckley speelt.

[0:23:36] Bij Sizewells zie je dat daar een enorme druk op is.

[0:23:42] Dus daar ben ik benieuwd naar.

[0:23:44] Wie kan ik het woord geven?

[0:23:46] De heer Verschuren, Gauwgang.

[0:23:49] Ja, dat zal per type voorzieningen, als het gaat over voorzieningen, heel erg verschillen.

[0:23:55] Als het bijvoorbeeld over zorgvoorzieningen gaat, dan is dat wel een risico.

[0:23:58] De druk op zorgvoorzieningen is al groot in de regio.

[0:24:01] En met dit soort aantallen kan die groter en ook problematisch groot worden.

[0:24:07] Daar speelt wel bijvoorbeeld ook het vraagstuk van afhankelijk van de bouwer.

[0:24:11] Wat neemt die bouwer zelf mee?

[0:24:12] Want veel bouwers hebben best wel wat voorzieningen ook in eigen beheer.

[0:24:16] Dus daar hangt het ook vanaf.

[0:24:17] Bijvoorbeeld wat voor zorgvoorzieningen nemen ze in eigen beheer mee en voor welk deel ben je afhankelijk van de voorzieningen die er al zijn.

[0:24:24] In Zeeland heb je ook, vooral in wat kleinere dorpen, te maken met voorzieningen die net nog de broek omhoog kunnen houden.

[0:24:32] Voor dat soort voorzieningen, kleinschalig als winkels en zo, zou het een positief effect kunnen hebben.

[0:24:38] Dat ze net voldoende massa hebben om wel overeind te kunnen blijven in het kader van het verhaal van de spiraal van verschaling.

[0:24:46] Arbeidsmarkt, het zijn allemaal spanningsvelden.

[0:24:50] Arbeidsmarkt en woningmarkt, nou ja, die zijn al best wel krap.

[0:24:52] Dus daar zijn echt sowieso grote uitdagingen voor de arbeidsmarkt natuurlijk ook.

[0:24:58] Alleen dan heb je dus wel deels de oplossing waarschijnlijk doordat er mensen meekomen of vanuit buiten komen om te helpen aan die bouw.

[0:25:08] Dank u wel.

[0:25:09] Nog een korte volgvraag.

[0:25:12] Ik had specifiek gevraagd over Hinckley en de werknemers met mentale problemen.

[0:25:16] Dat dat daar speelt, aangezien we een vrij grote wachtlijst in de zorg hebben.

[0:25:19] Wat is daar het verhaal achter?

[0:25:22] De heer Verschuren of iemand anders?

[0:25:27] Mevrouw van der Zijden?

[0:25:29] Mevrouw de Riedam.

[0:25:33] Daar zijn veel arbeidskrachten zonder gezin naartoe gereisd.

[0:25:36] Die mensen zijn een aantal uur per dag aan het werk en een aantal uur per dag vrij.

[0:25:41] En daar gebeuren soms dingen dat mensen zich vervelen of middelen gebruiken.

[0:25:47] En dat leidt soms tot behoefte aan psychosociale zorg.

[0:25:51] En dat is volgens mij niet heel grootschalig, maar daar is wel aandacht voor gevraagd.

[0:25:57] Dat die voorbeelden elders er zijn.

[0:26:01] Dus ja, dat is eigenlijk de bedoeling van dit hele onderzoek.

[0:26:06] Wat gaat er feitelijk gebeuren en wat zijn de mogelijke gevolgen die er achterweg kunnen komen?

[0:26:12] En zorg dat we daarop voorbereid zijn dat dat zich voor kan doen.

[0:26:18] Dank u wel.

[0:26:19] De heer Erkens van de VVD met zijn vraag.

[0:26:21] Dank voorzitter en dank voor uw presentatie.

[0:26:23] U gaf aan dat de lusten meer op economisch gebied zitten, maar vaak wat meer regionaal verspreid zijn.

[0:26:29] En dat de overlast met name tussen bouwfasen wat meer lokaal geconcentreerd is.

[0:26:33] Welke voorbeelden ziet u bijvoorbeeld ook in andere landen om dat meer in balans te brengen met elkaar?

[0:26:38] Dus om ook die voordelen economisch meer te laten landen bij de gemeenschap die ook de overlast meer zal ervaren.

[0:26:46] Wat we gezien hebben bij Hinkley is dat daar bijvoorbeeld enorm geïnvesteerd is in onderwijs.

[0:26:50] Ook voor de lokale bevolking.

[0:26:52] Voor mogelijkheden voor lokale mensen om mee te kunnen doen.

[0:26:54] Of lokale bedrijven om mee te kunnen doen hier.

[0:26:57] Aan zo'n bouw.

[0:26:58] Dus als je dat wil doen.

[0:27:00] Dus als je ook wil dat de lokale bevolking of de lokale bedrijven mee kunnen profiteren.

[0:27:06] Dan vraagt dat wel echt aan de voorkant heel actief met deze bedrijven in de slag zijn.

[0:27:12] Om te zorgen dat zij voldoen aan...

[0:27:14] aan allerlei richtlijnen rondom kwaliteit... dat zij kunnen voldoen aan de eisen die gesteld worden bij zo'n bouw.

[0:27:20] En dan kunnen lokale bedrijven bijvoorbeeld ook daar van profiteren.

[0:27:25] Onderwijs is ook een mooi voorbeeld.

[0:27:27] Dus als je erin slaagt om met elkaar rondom onderwijs... dit thema kernenergie, maar wellicht ook breder duurzame energieontwikkelingen in Zeeland...

[0:27:37] Het onderwijs daar een plek in te geven.

[0:27:39] Dan doe je ook iets voor jongeren die nu in Zeeland opgroeien.

[0:27:42] En die mogelijk ook dan adequaat onderwijs hebben.

[0:27:45] En ook willen blijven in de provincie.

[0:27:47] Want we zien nu ook dat veel jongeren daar vertrekken.

[0:27:49] Vanwege niet goed onderwijs en niet genoeg voorzieningen.

[0:27:52] Dus dat kan.

[0:27:53] Maar dat vraagt wel aan de voorkant met elkaar daar strategisch en goed over nadenken.

[0:27:56] En investeren.

[0:27:57] Tijdig.

[0:27:58] En niet als de bouw al is begonnen.

[0:27:59] Maar eigenlijk al nu.

[0:28:00] Dank u wel.

[0:28:03] Volgende vraag.

[0:28:03] Nee.

[0:28:03] De heer Vlagman, een tweede ronde.

[0:28:05] Gaan we gang.

[0:28:09] Ik zag iets langskomen over de ruimtelijke inpassing.

[0:28:13] Om daar ook al bestaande visies bij te betrekken.

[0:28:17] We hebben daar op locatie gezien dat het heel lastig is om daar bijvoorbeeld iets als de sloerrand te sparen.

[0:28:23] Ook gezien het ruimtebeslag van de bouwplaats.

[0:28:28] Kunt u daar iets meer invulling aan geven aan die aanbeveling?

[0:28:33] Wie kan ik daarover te woord geven?

[0:28:35] Mevrouw de Rie.

[0:28:35] Er is inderdaad een heel groot verschil tussen wat heb je nodig tijdens de bouwfase aan ruimte... en wat heb je nog nodig als de bouw eenmaal klaar is.

[0:28:42] En dat is echt een... Nou ja, volgens mij hebben we die kaartjes... We hebben een link in het rapport opgenomen met kaartjes naar andere vergelijkbare gebieden.

[0:28:53] En de ruimte tijdens de bouwfase is echt een veelvoud van wat je nodig hebt als het eenmaal gerealiseerd is.

[0:28:59] Dus die integrale landschapsvisie gaat ook eigenlijk wel over de fase als de bouwfase achter de rug is.

[0:29:05] Want het gaat over die nalatenschap van wat laat je achter als hier die kerncentrales gerealiseerd zijn.

[0:29:10] En hoe zorg je dat dan dat dat op een zo goed mogelijke manier is ingepast.

[0:29:14] Nou, en er zijn nu allerlei deelfisies.

[0:29:16] Inderdaad, er wordt een nieuwe visie voor die sloerrand gemaakt.

[0:29:20] Maar ja, daarvan zeggen dat is eigenlijk nog te klein schaal niveau.

[0:29:22] Je moet dat gebied groter bekijken en ook in samenhang met andere grootschalige energieprojecten.

[0:29:29] Ik noem naar een van die voorbeelden aanlanding wind op zee.

[0:29:32] Wat daar achterweg komt, dat moet eigenlijk allemaal goed op elkaar afgestemd zijn.

[0:29:37] En daar is zo'n college van Rijksadviseur denk ik een goede adviseur bij.

[0:29:42] Dank u wel.

[0:29:43] Nog een korte volvraag.

[0:29:44] Ik ben benieuwd, kan die sloerand bijvoorbeeld wel blijven bestaan tijdens die bouwfase?

[0:29:48] Is die er nog wel als de centrale eenmaal is opgeleverd?

[0:29:52] We hebben niet de technische haalbaarheid.

[0:29:54] Het kan natuurlijk wel, maar het hangt ook af van de keuzes die je met elkaar maakt... waar je die andere bouwlocaties vindt.

[0:30:02] En dat is natuurlijk best.

[0:30:03] Wij hebben zelf ook, en u bent er ook al geweest... we hebben zelf ook bezoek gebracht aan het bedrijventerrein.

[0:30:08] Ook daar is nog ruimte, maar daar liggen nu andere afspraken met de NSP... die daar zelf iets van vindt.

[0:30:15] Als je minder impact wil op de omgeving en wil kijken... waar kunnen we ook nog bouwterreinen inrichten...

[0:30:20] dan adviseren wij wel om daar ook met hen over te spreken.

[0:30:23] Want er is best ook andere ruimte dan alleen maar de sloeghand.

[0:30:27] Dus inderdaad.

[0:30:29] Dank u wel.

[0:30:29] Heer Vermeer.

[0:30:31] Ja, dank u wel.

[0:30:33] Wat betreft die sociaal-maatschappelijke impact en ook de fysieke impact...

[0:30:40] ...las ik wat over dat je moet kijken hoe je dat moet dempen en compenseren.

[0:30:45] Maar aan de andere kant hoor ik ook... ...maar we willen niet van die abstracte compensatie voorstellen zoals rond de kazerne.

[0:30:53] Ik zie dan wel staan verduurzamingen van woningen bijvoorbeeld om daar tegenover te zetten.

[0:30:59] Maar wordt er ook nagedacht over...

[0:31:03] Bijvoorbeeld in diezelfde fysieke omgeving waar dit allemaal plaatsvindt... om een park aan te leggen, sportfaciliteiten.

[0:31:12] Dus al die dingen die misschien al jarenlang op het lijstje staan... om die meteen al bij het begin aan te leggen.

[0:31:18] Zoals we zelf ook wel eens gedacht hebben... als er een AZC geplaatst wordt in een kleine gemeenschap... en er is al jaren een vraag naar een trapveldje of zo... leg dat dan meteen aan, zodat je boten bij de vis levert.

[0:31:31] staat er iets op een rij van wat dan zou passen in die omgeving... en wat als echte boten bij de vis ervaren wordt.

[0:31:41] Want daar zit het vaak in.

[0:31:43] Al die beloftes geeft men niets aan.

[0:31:47] We hebben in bijlage 3 wat bulletsgewijs opgezomd wat er eigenlijk vanuit al die betrokkenen die wij geraadpleegd hebben, wat daar naar voren is gekomen.

[0:32:00] We hebben hen ook gevraagd wat er nou maatregelen zijn die de overlast zouden beperken.

[0:32:06] Er was soms best wat terughoudendheid om daarmee te komen.

[0:32:09] Want mensen hadden ook zoiets van, ja, dan zijn wij onze ziel al aan het verkopen.

[0:32:13] Dus we moesten soms best wel doorvragen van... Ja, maar als hier overlast naartoe komt, dan mag je daar best wat tegenover vragen.

[0:32:23] Dus we moesten soms ook best wel even trekken om dat eruit te krijgen.

[0:32:26] Maar uiteindelijk...

[0:32:27] We hebben dat in bijlage 3 vrij letterlijk opgeschreven.

[0:32:30] Wat hebben de inwoners en de betrokkenen, belanghebbenden daar dan over gezegd.

[0:32:37] En ik moet eerlijk zeggen, ik kan me niet herinneren dat er iets van sportfaciliteiten is genoemd.

[0:32:42] Maar er staan wel andere suggesties waar bewoners behoefte aan hebben.

[0:32:49] Nog een korte vervolg?

[0:32:50] Ja, natuurlijk.

[0:32:50] Ik wil daarover zeggen, want u zei ook nog iets over compensatie.

[0:32:55] En wat we heel erg hebben gehoord, is dat, en niet alleen vanuit inwoners, maar ook vanuit beleidsambtenaren, overheden, die eigenlijk zeggen, we hebben geen behoefte aan een zak met geld, we hebben behoefte aan partnerschap.

[0:33:06] Samen optrekken als Rijk en regio.

[0:33:09] En dat wordt eigenlijk ook wel bedoeld met niet alleen maar compenseren van nou,

[0:33:12] We maken wat geld over en beste Zeeuwen, zoek het dan maar uit.

[0:33:15] Maar juist kunnen we samen optrekken rondom investeringen... en keuzes die we maken voor Zeeland.

[0:33:22] Korte voorvraag.

[0:33:23] Ja, en ik snap heel goed dat idee van dat je als bewoner... al een soort in een ander handeltraject geduwd wordt, voor je gevoel.

[0:33:31] Maar er moet toch ook wel iets op gemeentelijk niveau zijn van... ja, eigenlijk zou dit dorp een nieuwe sporthal nodig hebben of zo...

[0:33:43] Misschien waar inwoners niet eens het idee hebben dat dat op deze manier geregeld zou kunnen worden.

[0:33:47] Om een project te versnellen of naar voren te halen.

[0:33:51] Of iets uit te voeren wat al lang een droom is, maar wat men niet eens durft op te geven.

[0:33:58] Mevrouw de Rieker.

[0:33:59] Daar heeft de gemeente heel veel in geïnvesteerd... via het Borstelse voorwaardetraject.

[0:34:04] Burgerberaden enzovoort.

[0:34:06] Dat was juist heel nadrukkelijk bedoeld om op te halen bij de inwoners... waar behoefte aan is.

[0:34:13] En daar is de gemeente ook volop mee bezig.

[0:34:15] Dus ik vind juist de gemeente op dit punt heel actief... en heel proactief vooral ook aan de slag.

[0:34:24] Dank u wel.

[0:34:25] Mevrouw Kreuger, met uw tweede vraag.

[0:34:27] Dank u wel, voorzitter.

[0:34:28] Ja, ik had nog een vraag ook over ruimtelijke inpassing, maar dan op het water.

[0:34:33] Want in de referentiescenario's, of dus locaties die in het rapport genoemd werd, blijkt dat bijvoorbeeld Size Will See een stuk zee ter grootte van 6 tot 8 vierkante kilometers aangemerkt voor offshore activiteiten tijdens de bouw van kerncentralen en daarna.

[0:34:53] En bij Hinkley Point 1600 meter lang koelwaterkanaal.

[0:34:56] Wat is de impact die de U gevonden heeft op het water?

[0:35:04] En wat betekent dat voor de vaarhoed in de Westerschelde?

[0:35:07] Zeker omdat die natuurlijk in de toekomst meer gebruikt nog gaat worden.

[0:35:10] Dus hoe moeten we de impact op de ruimtelijke inpassing op het water?

[0:35:15] Dank u wel.

[0:35:18] Dat is een beetje flauw om te zeggen, maar onze opdracht ging niet zozeer over die ruimtelijke inpassing.

[0:35:23] We hebben natuurlijk wel naar referentieprojecten gekeken.

[0:35:27] Wat is daar het ruimtebeslag tijdens de bouwfase?

[0:35:30] Dat verschilt ook heel nadrukkelijk per size van Hinkley Point C.

[0:35:34] Waar de een heel erg in de nabijheid van de bouwlocatie en bij de ander ook op andere plekken ook weer tijdelijke bouwterreinen zijn aangelegd.

[0:35:43] Dus ik kom denk ik weer een beetje terug bij het antwoord dat we eerder al gegeven hebben.

[0:35:47] We hebben hier vooral willen benadrukken van dat er tijdens die bouwfase heel veel meer ruimte nodig is dan wanneer die centrales eenmaal gerealiseerd zijn.

[0:35:57] En dat je daar dus een goede plek voor moet vinden.

[0:35:59] Nou ja, en dan de Westerschelde.

[0:36:01] Daar is natuurlijk nadrukkelijk aandacht gevraagd als kwetsbaar gebied.

[0:36:07] Dus ja, de technische inpassing, dat onderzoek, dat loopt nog.

[0:36:11] Of dat moet nog uitgevoerd worden.

[0:36:13] Wij hebben aangegeven, let op, er is heel veel ruimte nodig tijdens die bouwfase.

[0:36:18] En kijk nou goed waar je die ruimte kunt vinden.

[0:36:22] En de manier van bouwen hangt dus ook weer af van het type aannemer.

[0:36:27] Dus geef zo'n aannemer ook de goede randvoorwaarden mee, wat past bij deze omgeving.

[0:36:36] Dus we kunnen deze vraag gewoon nog niet helemaal klip en klaar beantwoorden.

[0:36:41] Vervolgvraag, Heugan.

[0:36:43] Ik geef twee voorbeelden uit het rapport van de twee referentielocaties.

[0:36:47] En die hebben natuurlijk allebei veel ruimer water voor zich dan de Westerschelde, wat een hele drukke vaarroute is.

[0:36:55] Dus mijn vraag is eigenlijk de impact op zowel scheepsveiligheid als ook de economische impact op het moment dat je de scheepvaart in de Westerschelde gaat temperen.

[0:37:06] Ja.

[0:37:07] Maar daar zijn ook nog allerlei variabelen van, doe je dat via een buis die dan over, nou ja, die ver dan weer bij de bouwplaats richting het open water gaat.

[0:37:19] Ja, daar zijn nog varianten denkbaar die wij in ons onderzoek niet echt hebben betrokken, wat ook echt meer iets is voor het vervolgonderzoek.

[0:37:27] Maar misschien...

[0:37:29] Wil jij iets zeggen over... Het gaat over de bouwfase en de exploitatiefase.

[0:37:36] En voor de exploitatie speelt sowieso het koelsysteem ook.

[0:37:39] Buizen die aanvoeren en afvoeren van koelwater.

[0:37:42] En dat is inderdaad... Is het zo dat de Westerschelde...

[0:37:45] Een klein schaliger is dan het water op referentiesites.

[0:37:49] En daar moet echt goed worden gekeken naar wat het invloed is op de vaarroutes.

[0:37:55] Ook omdat de buizen van de aanvoer niet te dichtbij de buizen van de afvoer mogen liggen.

[0:38:01] Omdat de temperaturen elkaar dan beïnvloeden.

[0:38:04] Dus dat is wel een voorbeeld van iets heel concreets wat mogelijk invloed kan hebben op de vaarroutes in de Westerschelde.

[0:38:09] Maar echt een technisch aspect van de exploitatiefase.

[0:38:13] Dank u wel.

[0:38:15] Mevrouw van der Zeijden nog, of niet?

[0:38:17] Ik wilde nog iets zeggen over die risico's.

[0:38:18] Want we hebben ook wel gezien dat het in beeld brengen van echte risico's en veiligheidsrisico's zou wel een aparte opdracht moeten worden.

[0:38:26] Die niet te lang kan wachten, denken wij.

[0:38:28] Want ook de impact op dat industriegebied waar allerlei soorten bedrijven nu zijn, waar al risico's zijn.

[0:38:35] Die cumulatieve effecten daarvan.

[0:38:37] En dan meteen ook het betrekken van de risico's op het water.

[0:38:40] Verdient wel echt aandacht in het vervolgonderzoek.

[0:38:43] En dat is ook een van de adviezen voor het vervolg.

[0:38:46] En het is ook het advies om daar niet al te lang mee te wachten en daar wel de veiligheidsregio bij te betrekken.

[0:38:51] Die daar ook al eerder opmerkingen over hebben gemaakt.

[0:38:55] Dank u wel.

[0:38:56] De heer Erkens.

[0:38:57] Dank u wel, voorzitter.

[0:38:59] Ik zal na deze vraag zelf moeten vertrekken van andere verplichting.

[0:39:01] Maar de aanbevelingen die u doet, worden die ook meegenomen in die gesprek over het Rijk-Regio-pakket?

[0:39:10] Ja, daar zijn ze eigenlijk voor bedoeld.

[0:39:14] Dit rapport hebben wij natuurlijk opgeleverd aan de provincie en aan de gemeente.

[0:39:18] Die waren onze opdrachtgever.

[0:39:19] We zijn wel in het overleg geweest waar ook uw minister Hermans aanwezig was.

[0:39:23] En daar hebben we ook een korte presentatie gegeven en deze aanbeveling.

[0:39:26] En het is nu de bedoeling dat dat met elkaar onderdeel gaat uitmaken van de vervolgfase in Rotterdam.

[0:39:31] Ja, het gesprek met elkaar hoe het verder moet.

[0:39:35] En ook natuurlijk uiteindelijk wat wordt nou de keuze, de locatiekeuze die dan heel belangrijk daarvoor is.

[0:39:41] Dank u wel.

[0:39:44] Een vervolgvraag of niet?

[0:39:45] Ja, oké.

[0:39:45] Aan de derde ronde dan zowaar.

[0:39:48] Meneer Vlag, geen vragen meer.

[0:39:50] De heer Vermeer heeft nog een vraag.

[0:39:52] Jazeker, over die hoogspanningsmasten.

[0:39:55] Die spelen ook in het rapport een rol.

[0:39:57] En ook als je in dat gebied bent, dan zie je wat een gigantische impact is.

[0:40:02] Er spelen natuurlijk aan de Belgische kant ook nog heel veel issues met aanlandingen.

[0:40:06] Een compleet eiland wordt daar gebouwd, geloof ik.

[0:40:11] Maar die hoogspanningsmasten staan me enerzijds als aandachtspunt...

[0:40:15] dat die eigenlijk niet te veel impact op het landschap mogen hebben.

[0:40:18] Maar er staat ook nog dat het de bouw negatief kan invloeden.

[0:40:22] Maar ik zie, voor mijn gevoel of ik heb er overheen gelezen, nergens heel concreet van... nou, zorg gewoon dat je dat op een andere manier regelt in plaats van bovengronds.

[0:40:32] En volgens mij is er ook al een lange wens daar om dat in ieder geval op een andere manier te doen.

[0:40:39] Heb ik het niet goed gezien als een concrete aanbeveling...

[0:40:43] zit hij een beetje tussen de regels verstopt.

[0:40:46] Nee, die zit niet tussen de regels verstopt.

[0:40:48] Dat was sowieso niet onze ambitie, dingen te verstoppen.

[0:40:53] Het is in een van die bewonersavonden inderdaad wel aan de orde geweest.

[0:40:57] Er staat ook iets over in het rapport van de Borstelse voorwaardengroep.

[0:41:02] Een van de voorwaarden, maar doe ik het even uit mijn hoofd, ik heb het niet meer recent nagelezen, maar dat ze niet nog meer hoogspanningskabels willen.

[0:41:11] Maar toch is dat niet heel prominent als een...

[0:41:15] Nou ja, in de bijeenkomsten die wij georganiseerd hebben als een no-go of iets.

[0:41:21] En dat was ook niet zozeer onze opdracht.

[0:41:24] Wij hebben vooral gekeken van, nou ja, wat is de impact en wat zitten daar aan vervolgeffecten aan.

[0:41:31] Dus ja, er is in een bijeenkomst wel aangegeven dat die hoogspanningsmassen... Nou ja, wij zijn ook in dat gebied volop geweest in...

[0:41:40] Ze zijn niet te missen, maar het was voor ons geen aanleiding om hier een heel groot punt te maken in het rapport.

[0:41:51] Waar wij wel aandacht voor hebben, waar we de link hebben gelegd, is met name met participatie en inspraak.

[0:41:56] Want op een gegeven moment zijn er dus nieuwe hoogspanningsmasten bijgekomen in dat sloeggebied.

[0:42:00] Als u daar bent geweest, dan ziet u dat.

[0:42:02] En daar waren bewoners door verrast.

[0:42:04] Dus wij hebben vooral ook de link gemaakt daarmee met participatie, inspraak, op tijd communiceren.

[0:42:10] Om daar aandacht voor te vragen.

[0:42:12] En zoals mijn collega zei, in de Borsse voorwaardegroep is het wel een hele duidelijke no-go geweest.

[0:42:17] Maar kwam bij ons minder prominent aan de orde...

[0:42:20] Op de bewonersavonden.

[0:42:24] Dank u wel.

[0:42:25] Kan dit niet een punt zijn dat die mensen die daar wonen dit al zo normaal vinden.

[0:42:30] Terwijl als je daar aankomt dan is dat wat u inderdaad zegt niet te missen.

[0:42:35] En dat men het alleen al heeft.

[0:42:37] Ja we willen geen nieuwe.

[0:42:40] Maar als je naar dat gebied kijkt en je gaat er aan de slag, moet je dat dan niet juist aanpakken?

[0:42:46] En zou dat niet een mega compensatie zijn voor je uitzicht en je gevoel als je dat gebied binnenkomt, dat dit aangepakt wordt?

[0:42:58] Wie kan ik het woord geven?

[0:43:00] Ja, als u dit zo zegt, klinkt het heel logisch.

[0:43:02] Maar nogmaals, we hebben ruim 100 mensen gesproken en daar is het toch niet zo... Nee, dus ik denk inderdaad dat het zo is.

[0:43:09] Ja, als ze er eenmaal staan, dan wordt het toch ook een beetje als gegeven ervaren.

[0:43:16] Dus dat is in ons onderzoek niet zo heel prominent aan de orde geweest.

[0:43:21] Dank u wel.

[0:43:23] Mevrouw Kreuger, heeft u nog een vraag?

[0:43:25] Ja, twee vragen over lokale impact op de gezondheid.

[0:43:29] We lezen dat er rekening moet gehouden worden met heel veel meer zwaar verkeer.

[0:43:37] In Hinckleypooi zeer, zeer zware voertuigen op de wegen en extra fijnstofuitstoot.

[0:43:43] Hoe... Ja, dat kan natuurlijk lokaal echt tot stevige gezondheidsschade leiden.

[0:43:50] Kunt u daar een inschatting van maken?

[0:43:55] De heer Verschuren.

[0:43:57] We hebben hier geen exacte inschatting van.

[0:44:02] Er is inderdaad wel... Sorry.

[0:44:06] Inderdaad, het is wel een onderdeel van de mer.

[0:44:09] Die verkeersbewegingen zullen zeker wel toenemen.

[0:44:13] Nou is het ook wel relatief, want er zijn natuurlijk al heel veel verkeersbewegingen.

[0:44:17] Dus relatief gezien valt het nog best wel mee.

[0:44:21] En wat precies de fijnstofeffecten zijn of de gezondheidseffecten van zo'n fijnstofgevolg... dat hebben wij nog niet op die manier uitgezocht.

[0:44:33] Nee, als het goed is dan hoop je dat bij de MER zou je meer verwachten rondom dit soort gegevens en ook doorberekeningen wie je vervolgens kan vertalen in eventuele toename van gezondheidsrisico's.

[0:44:44] Maar op dit moment waren die gegevens in ieder geval nog niet beschikbaar.

[0:44:48] Dank u wel.

[0:44:49] Nog een vervolgvraag?

[0:44:51] Ja, dan krijg ik hetzelfde antwoord.

[0:44:53] Dit was een risico dat geïdentificeerd werd in het rapport.

[0:44:56] Toename van fijnstof en gezondheidsschade daardoor.

[0:44:58] En hetzelfde geldt dat in het rapport staat dat er meer lawaai verwacht wordt.

[0:45:06] Dus hoeveel extra lawaai gaan mensen krijgen?

[0:45:11] Zeeland heeft nu al een limiet voor lawaai die het hoogste is van heel Nederland.

[0:45:16] Dus wat gaat dit betekenen voor mensen?

[0:45:18] Mevrouw van der Zijden.

[0:45:21] Ja, ongeveer hetzelfde antwoord.

[0:45:23] Maar het is ook afhankelijk van hoe je die routes nog gaat inrichten naar dat gebied.

[0:45:27] Dus je kunt best met elkaar... Als het gaat om verkeer en de toename van verkeer... gaat het straks heel erg om waar komt dat verkeer vandaan... en hoe leid je dat naar de bouwplaats toe?

[0:45:38] Leid je dat juist niet door de dorpen heen?

[0:45:41] Hoe ga je dat doen?

[0:45:42] Dat gaat met name uiteindelijk bepalen hoe groot het aantal...

[0:45:45] mensen is die een toename ervaart van rondom lawaai.

[0:45:49] Dus ook daar is nog heel veel in te bepalen de komende tijd, hoe je dat soort toegang gaat organiseren en transport gaat organiseren.

[0:45:58] Voor inwoners is het wel een belangrijk reden om nu om die nulmeting te vragen.

[0:46:03] Van wat is nu het geluidsniveau, het fijnstof enzovoort.

[0:46:08] Omdat nu al, ook al loopt de planning wat uit, maar ook toch nu daar goed op voorbereid te zijn.

[0:46:17] Dank u wel.

[0:46:18] Meneer Vlag, nog steeds geen vragen?

[0:46:20] Meneer Vermeer, heeft u nog vragen?

[0:46:24] Ja, even buiten het rapport om.

[0:46:26] Voor u als onderzoekers, misschien gewoon elk individueel.

[0:46:30] Wat heeft u het meest verbaasd?

[0:46:33] Of wat is iets wat u echt aan ons mee wil geven, zoals u het ervaren heeft?

[0:46:49] Nou, dit was best een heel impactvol onderzoek.

[0:46:52] Ook voor mij persoonlijk ook.

[0:46:55] Dus wat vind je überhaupt zelf van kerncentrales?

[0:46:57] Hoe kijk je daarnaar?

[0:46:59] Wat gaat het kosten?

[0:47:00] Hoe lang duurt het nog?

[0:47:01] Allerlei afwegingen voor jezelf.

[0:47:03] Maar wat ik daar heb gezien is enorme betrokkenheid van mensen.

[0:47:08] En enorme betrokkenheid van een gemeente en een provincie die echt een stap naar voren hebben gezet.

[0:47:11] Van, oh, er gaat wat op ons afkomen.

[0:47:13] Daar moeten we iets mee.

[0:47:16] aangejaagd door het feit dat in 2022 werd gezegd... we gaan kerncentrales bouwen en we gaan dat snel doen.

[0:47:22] En wat mij ook wel bezig heeft gehouden... is de afgelopen tijd toch die vertraging die dat oploopt... en wat dat dan betekent uiteindelijk daar voor de mensen.

[0:47:31] En hoe je met elkaar zorgt dat je de komende tijd... heel actief blijft in die voorbereidingen... aangehaakt blijft als Rijk, provincie en gemeente samen blijven doen...

[0:47:40] En niet tegenover elkaar komen te staan.

[0:47:41] Ik denk dat dat... Nou, dat zou ik mee willen geven als dat echt heel belangrijk is.

[0:47:47] En wat duidelijkheid daarover naar bewoners.

[0:47:49] Communiceren.

[0:47:50] Wanneer weet je iets, wanneer niet.

[0:47:53] Ik denk dat daar ook heel veel behoefte aan is.

[0:47:58] Dank u wel.

[0:48:00] Meneer Vermeer.

[0:48:02] Nog een vervolgvraag of...

[0:48:04] Ja, ik heb er eigenlijk niet zoveel toe te voegen.

[0:48:07] Wij zijn naast de collega's en delen dit ook.

[0:48:11] Het was een heel mooi onderzoek om te doen.

[0:48:14] De eerste bewonersavond was ik best wel zenuwachtig.

[0:48:18] Wat staat me te wachten?

[0:48:20] Ik was positief verrast over de constructieve houding van willen meedenken.

[0:48:24] Er staat natuurlijk al een kerncentrale.

[0:48:26] Mensen zijn eraan gewend.

[0:48:27] Het is niet een heel vies, lelijk gebouw.

[0:48:29] Er komt...

[0:48:30] Dus dat viel me mee.

[0:48:31] Maar de tweede bewonersavond was weer veel meer emotie en ook wel zorg.

[0:48:37] Toen was denk ik ook bekend dat de planning nog wat zou uitlopen.

[0:48:39] En dan merk je toch dat mensen een beetje murf worden van oh, daar gaan we weer.

[0:48:43] En echt die behoefte aan een betrouwbare overheid, dat is wel wat bij mij is blijven hangen.

[0:48:53] Ja, deels herkenbaar voor mij als een soort inzicht en ook persoonlijk.

[0:48:58] Zeeland wordt gezien als een provincie van rust en ruimte.

[0:49:02] Maar ruimte is ook relatief.

[0:49:04] Dus veel van die referentiesites zijn nog veel ruimtelijker.

[0:49:07] En in Zeeland is het toch wel, zeker in dit gebied, best wel vol.

[0:49:10] En is het allemaal haalbaar?

[0:49:12] Dat gaat gewoon soms wel door je hoofd heen.

[0:49:14] Dat was niet de opdracht voor ons om dat te onderzoeken.

[0:49:17] Maar dat is wel iets wat natuurlijk als je hier vol induikt, wat wel door je hoofd speelt.

[0:49:21] En waarschijnlijk is alles maakbaar of inpasbaar te maken.

[0:49:26] Maar de uitdaging lijkt me behoorlijk groot.

[0:49:31] Dank u wel.

[0:49:31] Mevrouw Kruiger, een andere vraag.

[0:49:33] Ja, ook misschien een vergelijkbare slotvraag.

[0:49:36] Maar dan over, het is natuurlijk een zoektocht met alle aanbevelingen van de borstelse voorwaarden voor een balans in lusten en lasten.

[0:49:44] Als u kijkt naar die drie referentielocaties, is het beeld dan dat daar die lusten en lasten in balans zijn gekomen.

[0:49:52] Dat dat dan lukt in praktijk.

[0:49:58] Dank u wel.

[0:49:58] De heer Verschuren.

[0:49:59] Wat wel een verschil is denk ik met Somerset is het basisniveau van het inkomensniveau.

[0:50:06] Het basisinkomensniveau op het moment dat de bouw daar start.

[0:50:10] Dus dat is toch wel echt anders dan in Zeeland.

[0:50:12] Dan zie je die lonen lagen daar een stuk lager.

[0:50:17] op lokaal of iets breder dan lokaal niveau, daar wel een positieve impuls ervan.

[0:50:23] En omdat het loonniveau in Zeeland al gewoon ten opzichte van die site aanzienlijk hoger ligt, is dat misschien wat minder.

[0:50:29] Maar dit is wel wat mij als eerste te binnen schiet.

[0:50:34] Ja, het schiet mij nogal wat te binnen.

[0:50:36] Wij hebben dit impactonderzoek nu helemaal aan het begin gemaakt.

[0:50:40] En wat we gezien hebben bij Hinckley, daar hebben ze het impactrapport gemaakt.

[0:50:45] Eigenlijk met wat andere redenen.

[0:50:48] Het veel meer gemaakt om inzichtelijk te maken wat voor effecten dat zou hebben, die bouw.

[0:50:53] Maar eigenlijk was die bouw toen al begonnen of daar was al over besloten.

[0:50:56] Dus de fase waarin ook die impactonderzoeken zijn gemaakt, die zijn ook niet helemaal vergelijkbaar.

[0:51:02] En ik denk dat de kracht van dit is.

[0:51:04] We hebben dit helemaal aan het begin gedaan.

[0:51:05] Dat betekent ook dat we niet hebben alles kunnen kwantificeren.

[0:51:08] Want ik merk dat u daar veel vragen over heeft.

[0:51:11] Maar dat je hiermee wel een basis hebt waarmee je de komende tijd heel gericht kunt kijken.

[0:51:15] Wat hebben wij nou nog nodig?

[0:51:16] En hoe zorgen we nou dat we daar goed op sturen aan de voorkant?

[0:51:20] Dus we kunnen ook niet alles precies vergelijken.

[0:51:23] Maar ik denk dat hier ligt een hele mooie basis waarop verder gewerkt kan worden.

[0:51:27] Met name de komende tijd waarin nog niet gebouwd wordt.

[0:51:30] Dit goed benutten.

[0:51:31] Ik denk dat dat heel belangrijk is en heel erg aan les is uit die andere drie regio's.

[0:51:37] Dank u wel.

[0:51:39] Als er dan verder geen vragen zijn, dan komen we hiermee aan het einde van de technische briefing.

[0:51:44] Dank aan de Kamerleden voor hun aanwezigheid.

[0:51:45] Dank aan onze gasten voor de presentatie, het rapport en ook alle antwoorden op alle vragen.

[0:51:50] Dank aan de collega's van de Tweede Kamer om dit allemaal mogelijk te maken.

[0:51:54] En dan sluit ik deze technische briefing.