Gasunie over de vullingsgraad van de gasvoorraden

[0:00:02] Welkom bij deze bijeenkomst van de Vaste Kamercommissie voor Klimaat en Groene Groei.

[0:00:06] Aan de orde is een hoorzitting met als onderwerp de gasunie over de vullingsgraad van de gasvoorraden.

[0:00:14] Ik ben Joris Thijssen, voorzitter van deze commissie en aanwezig zijn leden De Vos van Forum voor Democratie, de heer Kops van de PVV, de heer Erkens van de VVD.

[0:00:21] Ik weet dat er nog een aantal leden komen, dus het zijn drukke dagen, dus die zullen zo wel aansluiten.

[0:00:26] En we heten welkom aan onze gast, de heer Hoevers van de Gasunie.

[0:00:30] Het is een hoorzitting, dus ik heb begrepen dat u een korte introductie heeft voorbereid en dat we daarna vraag- en antwoordsessies gaan doen met de leden.

[0:00:37] Dus ik geef u graag het woord.

[0:00:39] Dank u wel.

[0:00:41] Dank voor deze uitnodiging om over leveringszekerheid te praten en specifiek vandaag de situatie rond de gasopslagen.

[0:00:50] Gezien de opzet zal ik mijn introductie kort houden.

[0:00:53] Leveringszekerheid is natuurlijk een thema dat u en mij en ons als organisatie ook al langer bezighoudt.

[0:01:00] Vanwege het stopzetten van de Groningenproductie en het bijna stopzetten van het Russisch pijpleidingengasinvoer naar Europa, zijn we in Nederland en in Europa in een afhankelijke situatie gekomen van aardgas.

[0:01:13] Om die leveringszekerheid te verbeteren zijn er kort eigenlijk altijd circulerend een aantal verstandige maatregelen.

[0:01:20] Namelijk het inzetten op verduurzaming, energiebesparing, een productie in eigen regio stimuleren, diversificatie in het aanbod.

[0:01:29] van aardgas.

[0:01:32] Zelf reserves aanleggen en of dat dan noodvoorraden, strategische voorraden, vulverplichtingen zijn, vulniveaus, dat zijn eigenlijk allemaal varianten op hetzelfde thema, namelijk voldoende reserves in eigen regio en een vaak genoemde zijn ook wel de langetermijncontracten.

[0:01:50] De laatste vereist natuurlijk ook dat de andere contractpartijen zich daaraan houden en dat de geopolitieke situatie ook dusdanig is dat die contracten uitgediend kunnen worden.

[0:01:58] Dus alle maatregelen zouden iets kunnen betekenen, maar het is een belangrijk samenspel van verschillende maatregelen.

[0:02:07] Zoals gezegd, de gasopslagen spelen daarin een belangrijke rol, want het Europese gassysteem is eigenlijk zo uitgelegd dat er in de winter, wanneer er meer behoefte is aan aardgas voor de verwarming, met name van de huishoudens, eigenlijk het aanbod op dat moment onvoldoende is.

[0:02:22] Dus we moeten hier een opgeslagen voorraad hebben om die winter door te komen.

[0:02:28] In het verleden hebben wij al een aardig lange historie binnen Gasunie GTS ten aanzien van advisering over leveringszekerheid.

[0:02:35] Eerst met name ingekaderd rond de productie in Groningen, het minimaliseren van de productie en sinds de gaskrisis in 2022 eigenlijk met name rond de gasopslagen en de leveringszekerheid.

[0:02:49] Belangrijk om te weten, de aardgasmarkt is een internationale markt.

[0:02:52] Wij doen ook met collega landelijk netbeheerders in de Europese Unie analyses om te zien of ook het hele samenspel in die markt leidt tot leveringszekerheid.

[0:03:02] Ook daar zien we dat het systeem in balans is, maar dat het een krappe balans is.

[0:03:07] En opvallend is natuurlijk dat aardgas een essentiële rol speelt voor huishoudens en industrie.

[0:03:12] Leveringszekerheid wordt vaak gedefinieerd als het in voldoende mate kunnen beschikken over aardgas, maar heeft natuurlijk heel dichtbij het thema liggen van de betaalbaarheid.

[0:03:21] En we zien eigenlijk door de marktwerking dat we in krappe situaties in het verleden wel in voldoende gas hebben kunnen voorzien.

[0:03:28] Maar de betaalbaarheid ernstig onder druk heeft gestaan.

[0:03:31] Dus die marktwerking zorgt wel dat het systeem in balans blijft.

[0:03:34] Maar het wordt daarmee onbetaalbaar met ongewenste effecten voor huishoudens en industrie.

[0:03:40] Ik denk dat ik nog kort als laatste even belangrijk is om aan te geven hoe onze advisering werkt rond het hebben van voldoende gasvoorraden, een voldoende vulniveau.

[0:03:50] In de analyse gaan we in eerste plaats vanuit van een koud jaar, koude omstandigheden.

[0:03:55] De koudste periode die we de afgelopen dertig jaar hebben voorzien.

[0:03:58] Dat we daarin moeten voorzien als het een koud jaar zou worden.

[0:04:02] Vervolgens kijken wij hoe over het algemeen de internationale stromen lopen.

[0:04:06] Hoeveel Noors gas komt er naar Nederland in een situatie.

[0:04:10] Hoeveel LNG-invoercapaciteit hebben wij?

[0:04:13] Hoeveel eigen productie?

[0:04:15] En uiteindelijk resteert daar een balans van wat de gasopslagen moeten voorzien in die koude winter.

[0:04:21] Zo ook het getal voor de komende winter, dus de volgende winter van 110 terrawattuur, wat een 80% vulgraad is.

[0:04:30] En ik denk dat het heel belangrijk is om te zeggen in de steeds ingewikkeldere geopolitieke situatie waar we in zitten, dat die analyse dus geen rekening houdt met ernstige calamiteiten en voorvallen die we natuurlijk in de afgelopen jaren meer en meer hebben gezien.

[0:04:47] Sabotage van pijpleidingen, ongelukking met offshore pijpleidingen, geopolitieke chantage, tal van aspecten.

[0:04:55] Dat is natuurlijk heel ingewikkeld om in die analyse mee te nemen.

[0:04:59] Maar dat het systeem net in balans is en dat we 80% vulgraaf nodig hebben, geeft al wel aan dat het een behoorlijk krappe situatie is.

[0:05:07] En ik zou dan ook willen benadrukken dat die 80% wat ons betreft als een minimum moet worden gezien.

[0:05:12] En dat het natuurlijk altijd verstandig is om je in barre tijden beter voor te bereiden dan op een minimum.

[0:05:30] Dank u wel, voorzitter.

[0:05:34] U geeft aan dat onder andere door de sluiting van het Groninger gasveld... dat we dus afhankelijker zijn geworden van het buitenland.

[0:05:44] Mijn partij is daar geen voorstander van, maar dat doet er nu even niet toe.

[0:05:47] Mijn vraag is eigenlijk wat u verwacht dat dat dan op de langere termijn... voor de leveringszekerheid en dus ook de gasprijs zal betekenen... omdat dit ook iets is wat op de langere termijn, als het aan dit kabinet ligt, zal blijven...

[0:06:05] Ik denk dat daar het antwoord is dat we zoals op dit moment en ook op de langere termijn afhankelijk zijn van de wereldmarkt voor aardgas.

[0:06:15] Dus met name vloeibaar aardgas bepaalt voor een belangrijk deel het aanbod in Europa.

[0:06:21] Dus Nederland is daarmee wat we vaak wel zeggen eigenlijk een gewoon importland geworden.

[0:06:25] En niet meer zoals in het verleden een productieland waar we ook profiteerden van hoge prijzen.

[0:06:30] Dus in die zin zullen we daar ons ook eigenlijk anders moeten opstellen als importerend land.

[0:06:35] En dat blijft zo.

[0:06:36] En we hebben dus eigenlijk te maken met wereldwijd krapte of meer ruimer aanbod.

[0:06:42] En daar is de verwachting dat...

[0:06:45] in het komende jaar langzaam ruimer aanbod op de wereldmarkt van vloeibaar gas komt.

[0:06:50] Tegelijkertijd zijn er ook verwachtingen dat de vraag in Azië verder aantrekt en daarmee de markt weer krapper wordt.

[0:06:55] Dus zoals vaker op een wereldmarkt, je weet niet precies welke omstandigheden er zullen zijn.

[0:07:00] En dat zal dus bepalen hoe hier de betaalbaarheid is.

[0:07:04] Korte vervolgvraag.

[0:07:05] Dank u wel.

[0:07:06] En kunt u iets zeggen over wat dit betekent voor de haalbaarheid van die 80% vullingsgraad waar u het net over had?

[0:07:13] Is dat haalbaar in deze situatie?

[0:07:18] Inderdaad, in technische aanbod is dat zeker haalbaar.

[0:07:21] Wij hebben voldoende ontvangstcapaciteit voor dat vloeibare aardgas.

[0:07:26] Voldoende productie uit Noorwegen.

[0:07:29] Ook Nederland heeft een relatief laag vulniveau ten opzichte van omringende landen.

[0:07:33] Dus de gasmarkt kan dat zeker aan.

[0:07:36] Je ziet dus al wel dat op dit moment, omdat er veel gas nodig is om de gasopslagen te vullen... de prijs nu in de zomer nog net iets hoger ligt dan in de winter...

[0:07:44] Wat eigenlijk een atypische prijsverhouding is.

[0:07:49] Dank u wel.

[0:07:49] De heer Kops van de PVV met zijn vraag.

[0:07:51] Dank voor uw toelichting.

[0:07:53] Ik zou graag willen vragen naar de huidige vulgraad en de leveringszekerheid.

[0:07:59] We hebben de afgelopen tijd heel veel brieven ontvangen van de minister en analyses.

[0:08:04] Dan lees ik op 14 februari... Even kijken hoor.

[0:08:09] Dan hebben we het over...

[0:08:11] De leveringszekerheid is de rest van de winter geborgd.

[0:08:14] En dat wordt dan ondersteund door analyses van om een andere gasunie.

[0:08:18] En dan hebben we het over een vulgraad van 37 procent.

[0:08:22] Ik heb nog even gekeken op uw eigen website.

[0:08:25] Volgens mij was het laatste cijfer van afgelopen zondag, 2 maart.

[0:08:29] Maar dan zitten we alweer op 26 procent vulgraad.

[0:08:34] Klopt dat?

[0:08:34] En is dan die leveringszekerheid de rest van de winter alsnog geborgd?

[0:08:41] Ja, klopt.

[0:08:42] Op dit moment zitten we net boven de 25% vulgraad.

[0:08:45] Eigenlijk is dat natuurlijk een normaal niveau, omdat de vulling nodig is tot en met ongeveer eind maart.

[0:08:51] En afhankelijk is van hoe koud april is, of je dan alweer kan gaan vullen of niet in de gasopslagen.

[0:08:58] En dan tegelijkertijd, als je de tweeweekse weersvooruitzichten ziet, zie je ook dat de winter zo'n beetje voorbij is.

[0:09:03] En wij hebben eigenlijk ook altijd gezegd, met het vulniveau waarmee we begonnen, kunnen we echt de winter wel doorkomen.

[0:09:10] Alleen als je de gasopslagen helemaal leeg zou halen, krijg je gewoon een uitdaging in de zomer.

[0:09:15] En eigenlijk zie je toch wel, de gasopslagen zijn niet helemaal leeg, maar we zijn wel op het niveau dat de uitdaging...

[0:09:22] Groter is geworden dan voorzien.

[0:09:26] We hadden in deze winter meer vloeibaar gas kunnen aantrekken.

[0:09:30] Maar vanwege prijsontwikkeling is dat niet gedaan.

[0:09:33] Het was goedkoper om het uit de gasopslagen te halen.

[0:09:38] Daarom zijn de gasopslagen behoorlijk leeg.

[0:09:39] En moeten ze nu weer aanzienlijk gevuld worden.

[0:09:42] Maar dat is zeker mogelijk.

[0:09:44] Korte voorvolgvraag.

[0:09:46] Als we dan kijken naar de cijfers van medio februari, dan zaten we in Nederland op zo'n 28%.

[0:09:52] En dan lezen we dat de vulgraad EU breed toen rond de 44% was.

[0:09:57] Dat was dus aanzienlijk meer.

[0:10:01] Waar komt dat verschil door?

[0:10:02] Of wat doen wij anders of slechter?

[0:10:07] Het beeld zoals ik dat al schetste is we hebben hier te maken met een internationale markt en het zal dus voor partijen uiteindelijk gunstiger zijn geweest prijstechnisch om de Nederlandse gasopslagen aan te spreken dan bijvoorbeeld de Duitse gasopslagen.

[0:10:22] En daarom is het vulniveau in de Duitse gasopslagen nog hoger dan in Nederland.

[0:10:27] Ik denk dat het ook in die zin belangrijk is.

[0:10:30] Als je maatregelen zou willen nemen die het beste effect hebben.

[0:10:33] Kun je dat beter over de landsgrenzen heen doen.

[0:10:36] Omdat je dan anders zeg maar averechtse effecten krijgt.

[0:10:40] Omdat het ene land initiatieven heeft om de gasopslagen te vullen.

[0:10:43] Of gevuld te houden.

[0:10:45] En het uiteindelijk een internationale markt is.

[0:10:48] Dank u wel.

[0:10:49] De heer Erkens van de VVD.

[0:10:51] Om misschien door te gaan op dit onderwerp.

[0:10:53] U gaf eerder aan uw beantwoording in deze ronde dat de zomerprijzen waarschijnlijk hoger liggen dan de komende winterprijzen.

[0:11:01] Dat is de verwachting in de markt.

[0:11:03] Hoe groot is het risico dat wij de opslagen onvoldoende gevuld krijgen voor de komende winter?

[0:11:09] Ik denk dat het risico met deze prijsontwikkeling aanwezig is, omdat je dan eigenlijk leunt op de partijen die een verplichting hebben om u en mij de komende winter van gas te voorzien.

[0:11:20] Die zullen dat moeten inkopen, want die hebben daar een plicht.

[0:11:24] Maar we missen daarmee partijen die het interessant vinden om gas op te slaan en in de winter te verkopen, want die prijssprikkel is er daarvoor niet.

[0:11:33] Dus het zou kunnen betekenen dat dit een ontwikkeling is die nu van deze tijd is, dat dat prijseffect nog bijgesteld wordt.

[0:11:40] Maar met dit prijseffect heb je eigenlijk markttechnisch niet de goede prikkel om gas op te slaan.

[0:11:47] Ja, en gecombineerd daaraan, u zei ook tegen de kops van de PVV net dat in de winter mogelijk ook onvoldoende LNG was bijgekocht.

[0:11:54] Ook door die prijsontwikkeling.

[0:11:55] Dus we hebben onvoldoende bijgekocht doordat de opslagen nu leger zijn dan ze misschien hadden kunnen zijn.

[0:12:01] En in de zomer is er verwacht dat er onvoldoende gekocht gaat worden om ze voldoende te vullen voor de komende winter.

[0:12:07] Komt dit dan omdat gewoon de marktprikkels inderdaad niet aanwezig zijn en betekent dat dus ook

[0:12:11] dat die vrije marktwerking waar we in het verleden van uitgingen op dit vlak in een onzekere wereld met geopolitieke incidenten misschien toch meer regie vanuit die overheid zal vergen als wij leveringszekerheidsvaarwegen.

[0:12:24] Ik denk zeker dat aan de orde is dat er meer regie nodig is.

[0:12:28] Er wordt ook veel partijen terechtgewezen op de zegeningen die de markt hier heeft... om vraag en aanbod in balans te brengen.

[0:12:35] Tegelijkertijd zei ik eerder ook al, het is een wereldwijde markt... dus daar heb je in die zin ook vrij weinig grip op.

[0:12:42] Ik denk dat een makkelijke referentie eigenlijk de oliemarkt is.

[0:12:45] Dat is ook een markt die prima werkt, maar waar we toch strategische reserves hebben aangelegd... omdat we lessen geleerd hebben uit een eerdere crisis.

[0:12:52] Er is een wetsvoorstel van KGG in de maak in consultatie.

[0:12:58] En daarin zie je ook duidelijk dat er redenen zijn om meer in te grijpen dan we in het verleden gedaan hebben.

[0:13:08] Heel kort.

[0:13:08] Het argument dat wij vaak in debatten ook te horen krijgen vanuit het ministerie in dit geval.

[0:13:12] Is dat ingrijpen meer regie vanuit de overheid ook geld zal kosten.

[0:13:15] En dat snap ik.

[0:13:15] Want als de zomerprijzen hoger zijn dan de winterprijzen.

[0:13:18] Ik ga hem kort houden voorzitter.

[0:13:19] Betaal je ook meer.

[0:13:22] Maar zou er ook een prijsdempend effect kunnen zijn van de zekerheid die je creëert via bijvoorbeeld een strategische reserve in de markt?

[0:13:31] Ik ga ervan uit dat dat er zeker zal zijn.

[0:13:34] Ik denk dat het met argumenten lastig is.

[0:13:36] Kijk, als je het nu hebt over een strategische reserve aanleggen in een zomer waarin je al moeite hebt om de gasopslagen te vullen, maak je de uitdaging alleen maar groter.

[0:13:45] Dus dat argument begrijp ik.

[0:13:47] Ik denk dat het structureel zeer wenselijk is om een goede analyse te maken over wat in het algemeen een strategische reserve zou betekenen.

[0:13:57] Want er wordt vaak gekeken vanaf het moment van 2022 toen we in de crisis zaten.

[0:14:02] Ja, op zo'n moment nog een strategische reserve gaan aanleggen is natuurlijk per definitie niet meer aan de orde.

[0:14:07] Als we dat nu eerder hadden gedaan, hadden we misschien wel bepaalde prijsspikes kunnen voorkomen.

[0:14:12] Hadden we wel die kosten in de jaren daarvoor gemaakt voor die strategische reserve.

[0:14:15] En die afweging moet je gewoon goed maken en uiteindelijk een politieke keuze in maken.

[0:14:19] Of je dat het waard vindt om die betrouwbaarheid en dat dempeneffect te hebben.

[0:14:24] Dank u wel.

[0:14:25] Mevrouw Rodekerk, gaan we gaan.

[0:14:27] Ja, dank.

[0:14:28] Ik begrijp dit toch niet helemaal, omdat we ook in december ook vanuit de Kamer bijvoorbeeld hebben gewaarschuwd van, nou, die vulgat is nu zo laag, moet er niet wat aan gedaan worden?

[0:14:36] Toen is gezegd, nee, dit komt wel goed.

[0:14:39] En nu zien we dus dat het steeds lager en lager wordt en dat ook nu in de zomer de prijzen nu daardoor wel hoger worden, toch?

[0:14:45] Als ik het begrijp.

[0:14:48] Ja dat klopt en ik denk dat u direct terecht wijst op de complexiteit die in deze vraagstelling zit.

[0:14:55] Omdat wij vaak en de definitie ook van leveringszekerheid is er op alle momenten voldoende gas voor alle afnemers.

[0:15:02] Versus is die prijsontwikkeling aantrekkelijk voor de markt en de huishoudens.

[0:15:08] En dat zijn toch twee andere vragen die denk ik terecht dicht bij elkaar liggen.

[0:15:13] En ik denk dat we ons naast de fysieke leveringszekerheid ook echt gezamenlijk verantwoordelijk moeten voelen voor een goed prijsniveau voor huishoudens en industrieën.

[0:15:24] Maar dus er kan zeker komende zomer voldoende gas in de gasopslagen komen.

[0:15:30] Het zal alleen wel een prijseffect hebben.

[0:15:33] Korte vervolgvraag.

[0:15:35] Wat vindt u dan concreet van die bijstelling van 90 naar 80 procent?

[0:15:41] Ik denk dat die bijstelling, en daarom noemde ik in mijn introductie al de 80% als een minimumniveau.

[0:15:49] Het is in mijn ogen altijd verstandiger om je beter voor te bereiden dan op het minimum.

[0:15:55] En dus daarmee denk ik dat een hoger niveau dan die 80% vanwege de robuustheid en betrouwbaarheid zeker aantrekkelijk is.

[0:16:03] Je zou er ook voor kunnen kiezen om het percentage boven die 80% dan als een strategische reserve te zien...

[0:16:08] Waarmee dus ook eigenlijk een soort buffer of zekerheid in het systeem inbouwt.

[0:16:13] Tegelijkertijd is het natuurlijk wel ingewikkeld om dat in een moment te doen waarop de markt al krap is en de vulbehoefte al groot is.

[0:16:20] Dus dat zal waarschijnlijk wel iets aanvullends vereisen dan dat de markt veel trek heeft of de goede prikkels heeft om dat deze zomer te gaan doen.

[0:16:28] Dank u wel.

[0:16:29] Mevrouw Kreuger met uw vraag.

[0:16:31] Ja, dank.

[0:16:32] Ja, die discussie over leveringszekerheid versus prijsontwikkeling hebben we te tijden van de gascrisis ook behoorlijk gehad.

[0:16:39] Ik kan wel zeggen dat er gewoon genoeg gas is, maar als het peperduur is, dan is het er eigenlijk dus niet voor iedereen.

[0:16:47] Mijn vraag is eigenlijk, ik hoorde net zeggen over dat er toch dan over de landsgrenzen heen eigenlijk ingegrepen moet worden.

[0:16:55] Internationale markt, regie vanuit Europa.

[0:16:58] Dus waar moeten we dan...

[0:17:00] aan denken?

[0:17:01] Wat is er dan nodig op Europees niveau om eigenlijk te zorgen dat je hier meer grip op die markt hebt en daardoor ook op de prijsstelling?

[0:17:10] Ik denk dat ik daarvan zou zeggen dat eigenlijk de lijst aan maatregelen, initiatieven om de leveringszekerheid te verbeteren, die ik kort in het begin van mijn introductie noemde, eigenlijk maatregelen zouden zijn die je dan vervolgens ook op Europees niveau zou moeten nemen.

[0:17:27] Dus op Europees niveau werken aan versnelling van de verduurzaming,

[0:17:31] Aantrekken of lokale productie.

[0:17:34] Aantrekken van een divers aanbod.

[0:17:36] En misschien zoals de commissie misschien wel op hinten.

[0:17:38] Ook naar de productieregio toe gaan.

[0:17:41] Om daar te investeren in aanvoer naar onze regio.

[0:17:45] Maar al die maatregelen dus meer op een Europees gecoördineerd niveau.

[0:17:49] Omdat als wij een strategische voorraad aanleggen.

[0:17:51] Dan profiteert de regio daar ook van.

[0:17:53] En je zou dat dan gezamenlijk willen doen.

[0:17:57] Korte volgvraag.

[0:17:59] En betekent dat dus dan ook bijvoorbeeld echt gezamenlijke inkoop organiseren, waardoor je niet als verschillende landen tegenover elkaar oppiet?

[0:18:09] Ja, op dit moment zijn eigenlijk de grote partijen die inkopen eigenlijk al wereldwijd georganiseerd.

[0:18:16] Ze hebben alleen de prikkel natuurlijk vervolgens als zij noemen voorbeeld een schip met vloeibaar gas inkopen in Amerika.

[0:18:24] Dan bepalen zij de bestemming van hun vaart afhankelijk waar de beste prijs is.

[0:18:29] En als jij als organisatie hier in Europa een plicht hebt om jouw afnemers te voorzien, dan weet je wat de bestemming wordt van die vracht.

[0:18:37] Dus ik denk dat daar het verschil in zit.

[0:18:40] Nu zijn we veel afhankelijk van de wereldwijde markt.

[0:18:42] En je zou daarmee dus zelf kunnen introduceren dat uiteindelijk het gas deze kant op gaat.

[0:18:50] Dank u wel.

[0:18:51] Een tweede ronde.

[0:18:52] Mevrouw de Vos, een vraag.

[0:18:54] Dank u wel.

[0:18:55] We krijgen van het kabinet vaak te horen als reden voor de energietransitie... dat we minder afhankelijk willen worden van het buitenland...

[0:19:06] Als ik dit zo zie, dan lukt dat volgens mij niet.

[0:19:09] Moeten we daar niet uit concluderen dat als we inderdaad die vullingsgraad willen halen van 80% en leveringszekerheid willen bieden tegen een prijs die de meest normale Nederlanders gewoon kunnen betalen, dat we naar onze eigen energieproductie moeten kijken en dat dat dan dus eigenlijk uiteindelijk de oplossing zou zijn om ons Groninger gas weer te benutten.

[0:19:36] Mijn beeld zou zijn dat de energietransitie meer iets is van de lange adem en niet iets is wat we direct deze zomer hebben gerealiseerd.

[0:19:45] Kijk, wij hebben juist, als ik naar afgelopen winter krijg, wel een sterk profiel gezien wat beïnvloed is door verduurzaming.

[0:19:52] Dus aan de goede kant, op dit soort momenten, op zonnige dagen, dan kunnen de gascentrales allemaal uit.

[0:19:57] Helaas zijn er natuurlijk ook momenten dat de zon niet schijnt en dat we mistig in een donkere winterdag zitten.

[0:20:03] Dan moeten de gascentrales aan.

[0:20:05] Per saldo levert dat wel een lager verbruik van aardgas op.

[0:20:08] We moeten alleen in die flexibiliteit voorzien.

[0:20:10] Dus de ene week op de andere hebben we twee keer zoveel aardgas door ons systeem, omdat er geen duurzame opwek is.

[0:20:16] Maar het reduceert wel de behoefte aan aardgas op lange termijn.

[0:20:19] Dus in die zin werkt die maatregel in mijn ogen op lange termijn.

[0:20:24] En natuurlijk blijft het daarnaast altijd goed om verschillende vormen van lokale productie te overwegen.

[0:20:31] Waarbij natuurlijk de politieke keuze overduidelijk is gemaakt dat Groningen niet meer in dat beeld voortkomt.

[0:20:39] Volgende vraag, nee?

[0:20:40] Meneer Kops, ga je gang.

[0:20:42] Ja, dank.

[0:20:42] Even terug naar uw inleiding.

[0:20:43] U had het over lange termijn contracten.

[0:20:46] En volgens mij hebben we als Kamer vrij breed daar vaker naar gevraagd.

[0:20:51] Hoe zit dat met die langetermijncontracten?

[0:20:53] Kan dat de leveringszekerheid borgen?

[0:20:55] Kan dat de prijs wellicht drukken?

[0:20:58] En telkens was het antwoord van nou, dat is aan de markt.

[0:21:00] Oké, dat is ook zo.

[0:21:02] Maar hoe staat het daar nu mee?

[0:21:03] Hebben we die langetermijncontracten?

[0:21:05] En wat vindt u daarvan?

[0:21:07] Moeten we daar meer op inzetten of...

[0:21:11] Op de gasmarkt is het we altijd een lastige vraag.

[0:21:16] Er zijn volop lange termijncontracten.

[0:21:19] Er zullen ook lange termijncontracten zijn bij partijen die in Nederland of in Europa de gasvoorziening verzorgen.

[0:21:27] Maar omdat we het als markt georganiseerd hebben, is het ook aan de markt om zelf een invulling te kiezen.

[0:21:32] Of een lange termijn contract aan te gaan.

[0:21:35] Of op het moment zelf eigenlijk een schip met vloeibaar gas te bestellen.

[0:21:40] En daarbij de prijs te betalen die nu geldt.

[0:21:46] Dank u wel, meneer Erkens.

[0:21:48] Met uw tweede ronde.

[0:21:50] Doorgaan met het onderwerp van de vorige ronde.

[0:21:52] Leveringszekerheid in opstand van betaalbaarheid.

[0:21:54] U gaf voor mij net al terecht aan, onze definitie draait met name om fysieke tekorten, maar het neemt niet hoge prijspieken mee, vraagvernietiging, huishoudens die inderdaad in de kou komen te zitten, ga zo door.

[0:22:05] Welke vormen van ingrijpen op het gebied van leveringszekerheid, die allemaal geld kosten uiteraard, helpen wel met het voorkomen van die prijspieken?

[0:22:13] We hebben net over strategische reserve gehad, maar zijn er nog andere knoppen waaraan je kan draaien?

[0:22:20] Ja, ik denk dat die eigenlijk redelijk ingewikkeld is... als je ervan uitgaat dat er een wereldwijde markt is voor aardgas... waar gewoon uiteindelijk de prijs wordt bepaald.

[0:22:33] Dus dan is het heel moeilijk... en dan kun je dus alleen maar aan bepaalde mechanismen werken... die je afhankelijkheid en robuustheid vergroten.

[0:22:43] En daarom denk ik...

[0:22:45] ...noem ik ook eigenlijk specifiek meer de strategische reserves die dat doen... ...omdat die toch eigenlijk het marktsysteem beïnvloeden.

[0:22:53] Die geven wat ontspanning op die markt omdat er eigenlijk een bepaalde voorraad aanwezig is.

[0:23:00] En andere mechanismen eigenlijk niet structureel iets aan die prijs doen.

[0:23:06] Tenzij, maar goed, dat zijn al die andere zaken die ik in mijn introductie noemde.

[0:23:12] Natuurlijk, als wij minder afhankelijk worden van aardgas door de verduurzaming, hebben we minder nodig en is dat beter voor de prijs.

[0:23:17] En zo is dat bij al die effecten wel aan de orde.

[0:23:21] Ook als we meer lokale productie hebben.

[0:23:26] Ervaring uit het verleden is denk ik met name dat we dan zelf ook aan de inkomstenkant profiteren.

[0:23:29] Over het algemeen blijft het natuurlijk dan nog steeds een wereldwijde marktprijs.

[0:23:35] Ja, Geurgen.

[0:23:36] Een strategische reserveaanlaag zou behoorlijk veel tijd kunnen kosten.

[0:23:41] Maar zou je niet kunnen besluiten om een van de huidige gasopslagen gedeeltelijk daarvoor in te zetten en toe te wijzen?

[0:23:46] Dus dat je inderdaad toestaat in bijvoorbeeld niet onder de 40% gaat.

[0:23:49] De factor natuurlijk betekent dat je een strategische reserve hebt.

[0:23:54] Ik denk dat nu in ieder geval het zo is dat met onze, als we zeggen de analyse is dat er in een koud jaar met verder relatief normale omstandigheden 80% vulling nodig is, geeft je eigenlijk per saldo 20% ruimte om te zeggen wat wil ik daarmee.

[0:24:11] Zeg ik van ik verwacht dat het allemaal goed komt of daar ga ik toch over nadenken om die ruimte te benutten als strategische reserve.

[0:24:17] Ik denk juist omdat we nu op een lager vereist niveau zitten dat die vraag echt actueel en aan de orde is.

[0:24:23] Daar komt dan nog bovenop het korte termijn vraagstuk.

[0:24:26] Is het dan deze zomer?

[0:24:27] Gaat dat dan allemaal lukken?

[0:24:29] Hoe groot is die uitdaging?

[0:24:31] Maar dat is gewoon wel een praktisch vraagstuk waar je de vraag over kan stellen wat daar mogelijk is.

[0:24:39] Dank.

[0:24:42] Een beetje in het verlengde hiervan.

[0:24:43] Dus hoe kunnen we ervoor zorgen dat de prijzen voor consumenten zo laag mogelijk kunnen worden gehouden?

[0:24:48] En dus ook dat we de onzekerheid meer wegnemen.

[0:24:52] Hier wordt dan geschetst natuurlijk die stratege reserve.

[0:24:55] Denk aan boven de 80 procent.

[0:24:56] Dus eigenlijk waar we eerder op zaten die 90 dan weer in het beeld krijgen hoor ik dan.

[0:25:00] Meer verduurzaming hoor ik ook.

[0:25:02] Zijn er nog andere factoren?

[0:25:06] Kijk, uiteindelijk natuurlijk op allerlei manieren moet je of als je het vraag-aanbod balans wil verbeteren of aan het aanbod zorgen dat je dat stimuleert.

[0:25:14] Maar in het wereldwijde markt, ik denk dat de olieproducenten daar bij de huidige prijs voldoende prikkel hebben om dat aan te jagen.

[0:25:26] Ja, dan is alleen maar eigenlijk zorgen dat je zelf niet te afhankelijk bent en een te grote vraag hebt, kan zorgen dat die balans de goede kant op gaat, waardoor het prijseffect in beeld komt.

[0:25:35] Helaas is het daarmee dus best wel ingewikkeld en dan niet een quick fix om te zeggen van, als we nou deze zomer deze maatregel nemen, dan wordt onze energievoorziening ineens een stuk goedkoper.

[0:25:50] Vervolgvraag.

[0:25:53] Ik dacht misschien het halen van de klimaatdoelen met een klimaatpakket.

[0:25:55] Zo zou je aan kunnen denken.

[0:25:56] Maar dat is misschien meer iets voor het debat.

[0:26:00] Dat is iets voor het debat, maar misschien... Die viel voor mij onder de categorie verduurzaming, zeg maar.

[0:26:07] En daarom toch wel de twee kanten.

[0:26:09] Je kunt aan de ene kant kijken van bijvoorbeeld als zon en wind er niet is, heb je gas nog steeds nodig.

[0:26:14] Dat is misschien een wat pessimistische blik.

[0:26:16] Je kunt er ook goed naar kijken dat je zegt op het moment dat er zon en wind is, heb je gas niet nodig.

[0:26:21] En ik denk dat dat die verduurzamingsdoelen zijn waar we het dan over hebben.

[0:26:26] Mevrouw Kreuger, met een vraag.

[0:26:29] Ja, misschien daarop doorbordurend één vraag.

[0:26:32] Namelijk, we sturen nu natuurlijk met klimaat echt op CO2.

[0:26:37] Zou je niet ook dan meer op de reductie van de gasvraag moeten sturen?

[0:26:42] Als onderdeel van het leveringszekerheidsvraagstuk wat hier besproken wordt.

[0:26:49] Ja, ik denk dat dat brengt bij mij in ieder geval wel de herinnering op dat op het moment dat de gascrisis toesloeg natuurlijk het besluit uiteindelijk is genomen om kolencentrales weer aan te zetten.

[0:27:02] Dus er zijn maatregelen die voor de leveringszekerheid en de prijs van gas...

[0:27:09] goed zijn maar tegen de verduurzaming ingaan, zoals deze maatregelen.

[0:27:14] Dus dat is toch altijd met de doelen in het energiesysteem betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam.

[0:27:22] Die zetten we niet voor niks vaak in een driehoek en is een afweging tussen het een of het ander.

[0:27:26] En toen hebben we gekozen voor minder duurzaam, meer kolen, maar daarmee minder afhankelijk van aardgas.

[0:27:33] Dus ik denk dat toch eigenlijk de doelen uiteindelijk op CO2 gericht zouden moeten zijn.

[0:27:41] Maar dat tevens natuurlijk het verminderen van het gebruik van aardgas bijdraagt aan de vermindering van CO2 uitstoot.

[0:27:47] Mits daar niet meer vervuilende alternatieven tegenover staan.

[0:27:51] Ja, vervolgvraag.

[0:27:53] Eigenlijk misschien toch nog een vraag over dat gezamenlijk inkopen in Europa.

[0:27:56] Want daar kreeg ik net een antwoord op.

[0:27:58] Maar daar is toch wel binnen de Europese Commissie en de huidige pakketten discussie over.

[0:28:03] Zou je niet veel meer, dat je niet als landen tegen elkaar opbiedt.

[0:28:08] Maar dat je vooral gezamenlijk probeert lange termijn contracten af te sluiten.

[0:28:16] Ik denk dat dat ons dan... en dat zou een overweging kunnen zijn... maar wel meer afbrengt van het marktmodel dat we hebben.

[0:28:24] Dan zou je ervoor kunnen kiezen om te zeggen... we maken andere partijen, we maken...

[0:28:30] We hebben een liberalisering van de gasmarkt gekregen waar het iedereen vrij stond om leveranciers te kiezen en daar onderling te concurreren.

[0:28:38] We komen natuurlijk veel meer van een model waar eigenlijk meer centraal per land geregeld was hoe de inkoop van gas werd georganiseerd.

[0:28:47] Ook in die situatie heb je natuurlijk wel omstandigheden van, ik denk dan met name geopolitieke aard, die tegelijkertijd blijven natuurlijk.

[0:28:57] Ook bij een gezamenlijke inkoop is de vraag hoe betrouwbaar is die partij waarvan ik het inkoop of word ik uiteindelijk, omdat ik in een afhankelijke positie zit als gasafnemer, gechanteerd door partijen die daar wel veel productie en gas hebben en verkopen.

[0:29:16] Dank u wel.

[0:29:17] Een derde ronde in deze voorzitting.

[0:29:19] Mevrouw de Vos, graag gedaan.

[0:29:20] Dank u wel.

[0:29:20] Even voortbordurend op mijn vorige vraag.

[0:29:24] U gaf aan, het sluiten van het Groninger gasveld is een politieke keuze.

[0:29:27] En mijn vraag is eigenlijk, zouden we dat gasveld toch weer openen?

[0:29:31] Wat voor gevolgen zou dat dan hebben voor de gasprijs?

[0:29:34] Kunt u daar iets over zeggen?

[0:29:36] De heer Hovers.

[0:29:40] Daarom zei ik in een eerder antwoord op mijn vraag eigenlijk dat dat voor de gasprijs op een wereldwijde aardgasmarkt waarschijnlijk niet in die zin niet zo heel veel zou betekenen.

[0:29:51] Maar wel zou betekenen dat je daar natuurlijk heel veel geld mee kan verdienen als je lokaal weer productie van aardgas zou hebben.

[0:29:59] Ook met gas op de Noordzee natuurlijk wordt nu goed verdiend omdat het een wereldwijde markt is.

[0:30:06] Het is niet zo dat dat dan direct uiteindelijk in een veel lagere prijs hoeft te resulteren, omdat zo langzamerhand het echt een wereldwijde markt is.

[0:30:14] En op die wereldwijde markt dat soort volumes toch van relatief beperkte omvang zijn.

[0:30:21] Korte volgvraag.

[0:30:22] Maar als ik me niet vergis was het wel voorheen zo dat het Groningse gas voor het overgrote deel ook aan Nederland zelf ten goede kwam, toch?

[0:30:28] Dus dat betekent wel dat dat ook onze leveringszekerheid en daarmee ook de gasprijs gunstig beïnvloedt.

[0:30:35] Ja, het is zeker zo dat het inderdaad onze leveringszekerheid gunstig beïnvloedde.

[0:30:40] Omdat je eigenlijk zelf op de eigen markt zat en wij twee keer zoveel als land, twee keer zoveel gas produceerden dan we zelf nodig hadden.

[0:30:48] Het was altijd wel zo dat natuurlijk de insteek was om daar gewoon het maximale mee te verdienen.

[0:30:53] Dus over het algemeen was het niet zo dat de prijs in Nederland gunstiger was...

[0:30:57] Dan in het buitenland.

[0:30:58] Het was natuurlijk wel zo dat we daar als land met de aardgasbaard er zelf enorm van profiteerden.

[0:31:03] En op andere manieren weer tal van investeringen of uitgaven hebben kunnen doen.

[0:31:08] Meneer Kops, met nog een vraag.

[0:31:10] Ja, voorzitter.

[0:31:11] Het schoop nog één vraag te binnen over de strategische reserve.

[0:31:15] Want volgens mij zei u dat ook de regio daarvan kan profiteren.

[0:31:20] Mijn eerste vraag zou dan natuurlijk zijn, ja, hoeveel dan?

[0:31:23] Dat valt misschien nu niet te zeggen, maar.

[0:31:25] Dan is wel de vraag, stel nou dat wij dat aanleggen, zo'n strategische reserve, maar ons omringende landen niet.

[0:31:31] Die doen dat niet.

[0:31:33] Hoeveel voordeel hebben wij daar dan concreet van?

[0:31:37] Valt dat te zeggen?

[0:31:40] Ja, ik denk dat die lastig te zeggen is.

[0:31:42] Bijvoorbeeld een land als Frankrijk heeft al wel meer, ook natuurlijk vanwege de opzet van Franse samenleving politiek, veel meer sturing op het vulniveau.

[0:31:54] En daarmee lijkt dat enigszins op strategische reserves.

[0:31:59] Het is heel moeilijk om het effect, ook omdat natuurlijk uiteindelijk de omvang van de strategische reserve relatief beperkt blijft.

[0:32:08] Als u mijn inschatting vraagt, we hebben eerder genoemd, je zou een anderhalf miljard kuub kunnen denken.

[0:32:13] Dat was in onze eerdere advisering ook altijd een soort backup voor rond uitval bij de Groninger productie voor calamiteiten.

[0:32:24] Als je de vergelijking zou maken met de oliesector waar je 90 dagen voorraad hebt, dan zit je op 7,5 miljard kuub.

[0:32:33] Nou ja, dat zijn voor mij betreft denk ik dan een beetje de uiterste als je over een strategische voorraad nadenkt.

[0:32:39] Waarmee je met name natuurlijk in een wintersituatie voor calamiteiten beter voorbereid bent dan zonder zo'n reserve.

[0:32:48] En dus minder direct een prijspaniek zal hebben op het moment dat zich een event voordoet.

[0:32:53] Dank u wel.

[0:32:54] Meneer Erkens met nog een vraag.

[0:32:56] Ja, misschien ook doorvraagend op basis van uw inleiding.

[0:32:58] Dus de scenario's waarmee u rekening houdt.

[0:33:01] U heeft ook nog vaak kunnen antwoorden over het feit dat de gasmarkt een vrije markt is.

[0:33:04] Maar we hebben ook allemaal gezien dat geopolitieke belangen een grote rol kunnen spelen.

[0:33:09] Met wat voor worst case scenario's worden er nu rekening gehouden in de scenario's?

[0:33:13] Dus een pijpleiding uit Noorwegen die verdwijnt.

[0:33:16] Wat zou dat bijvoorbeeld betekenen voor Nederland?

[0:33:18] Deelvers?

[0:33:20] Ja, specifiek over dat scenario van Noorse pijpleiding heeft het ministerie recent in een brief eigenlijk antwoord gegeven.

[0:33:29] Het lastige bij dat soort situaties is eigenlijk bijvoorbeeld specifiek het punt van de Noorse pijpleiding.

[0:33:35] Kijk, Noorwegen heeft eigenlijk een overcapaciteit aan pijpleidingen en kan dus eigenlijk kiezen...

[0:33:40] wat voor hen de meest aantrekkelijke markt is en waar ze het meest voor hun gas krijgen.

[0:33:44] Dus op dit moment verleggen zij veel van hun export meer centrale Europa in, omdat daar de prijs beter is dan bij ons.

[0:33:50] Dus ten opzichte van voor de crisis krijgen wij nog maar de helft van de Noorse gasvoorraden, omdat ze die beter elders kunnen verkopen.

[0:33:57] Dat maakt ook dat eigenlijk daar één pijpleiding nog niet zo heel erg schadelijk is als er één pijpleiding buiten bedrijf zou zijn.

[0:34:05] Want dan kunnen die voorraden toch anders verlegd worden en blijft de totale Noorse productie naar Noordwest-Europa op vergelijkbaar niveau.

[0:34:13] Ja, we hebben natuurlijk wel gezien wat met sabotage op pijpleiding kan gebeuren.

[0:34:18] En juist ook, denk ik, in de afgelopen periode hoe triest ook wel ervaring op gedaan.

[0:34:23] Bijvoorbeeld de pijpleiding tussen Vinland en Estland die gesaboteerd is.

[0:34:28] Dat heeft een half jaar geduurd om die te herstellen.

[0:34:31] Dus het zijn wel, als er sabotage is op pijpleidingen, is dat dus wel een scenario waarmee je rekening moet houden dat het niet is iets wat een periode van twee weken uitval is, maar echt zes maanden uitval.

[0:34:45] Dank u wel.

[0:34:45] Ja, of een korte vervolgvraag?

[0:34:47] Nee, dat gaat er ook vanuit dat in de scenario's misschien er geen rekening gehouden is met fors mindere LNG-aanvoer richting Europa.

[0:34:54] Wat zou je kunnen doen om daar weerbaar voor te zijn voor zo'n scenario?

[0:35:00] Ja, dan zou je toch denk ik uiteindelijk op een bepaalde manier moeten verzekeren dat het LNG toch uiteindelijk onze kant op komt.

[0:35:09] In het verleden hebben we dat natuurlijk gedaan door eigenlijk als Europa fors de portemonnee te trekken in crisistijden.

[0:35:17] Ik denk dat diversificatie van aanbod, lange termijn contracten kunnen daarin helpen om te zorgen dat het onze kant op komt.

[0:35:26] Maar dan moet het wel lange termijn contracten zijn met partijen die ook hier op de markt hun gas verkopen en het niet dan alsnog elders gaan verkopen.

[0:35:35] Dus ik denk dat dat toch uiteindelijk een andere...

[0:35:39] geleidelijk een andere marktopzet vereist dan de marktopzet die we op dit moment hebben.

[0:35:45] En dan ook weer daarin de afweging is welke zegeningen van de markt gooi je daarmee weg en welke betrouwbaarheid en stabiliteit creëer je daarvoor en is die afweging het waard.

[0:35:57] Dank u wel.

[0:35:58] Mevrouw Rodekerk met nog een vraag.

[0:36:03] De minister liet eerder weten dat er gewerkt wordt aan een wetvoorstel voor structurele vulmaatregelen bij het bestrijden van energieleveringscrisis.

[0:36:12] Ik denk dat het inmiddels een internetconsultatie is.

[0:36:16] Zou dat in ieder geval moeten zijn.

[0:36:18] In het voorstel zouden ook bepalingen opgenomen worden die de minister in staat stellen om maatregelen te nemen indien de vulgraad van opslagen achterblijft.

[0:36:26] Is er iets over te zeggen waar dan aan gedacht wordt?

[0:36:28] Dus wat kan zij nu al doen?

[0:36:30] Er is al wat over gezegd wat in het verleden is gebeurd.

[0:36:33] En wat voor extra mogelijkheden zou ze ook moeten krijgen?

[0:36:39] Ik denk dat in zo'n geval dat je meer vulling in de gasopslagen wil hebben dan de markt doet, moet je uiteindelijk iemand verantwoordelijk maken om die rol op zich te nemen.

[0:36:52] Dus op een gegeven moment heeft Energiebeheer Nederland in de crisistijd ook die rol tijdelijk gekregen.

[0:37:00] Dus je moet dan een partij hebben met een doel en een opdracht om dat te gaan realiseren.

[0:37:07] En dat is het nadeel van zo'n setting.

[0:37:12] Dat daarmee dus heel duidelijk wordt dat een partij een plicht heeft om bepaald iets te kopen.

[0:37:16] En de markt daar weer op gaat anticiperen.

[0:37:18] Dus die tussenmodellen maakt dat eigenlijk daarin wel ingewikkeld.

[0:37:22] Maar dat is denk ik de conclusie.

[0:37:24] Je moet daar een partij hebben die die taak heeft.

[0:37:27] En een vulniveau dat je daarvoor afspreekt.

[0:37:31] Korte volgvraag.

[0:37:32] In de drie voorgaande jaren had EBN ook een vultaak voor maximaal 20 terawatt op te slaan.

[0:37:41] Voor het geval marktpartijen dat onvoldoende doen, is dat dit jaar ook gebeurd?

[0:37:44] Of had daar meer in kunnen gebeuren om te zorgen dat we nu niet met de lage vulgraad zaten?

[0:37:51] Die taak was eigenlijk gekoppeld aan het streefvulniveau wat er gold.

[0:37:57] En dus gold ook op het moment dat het streefniveau werd gehaald dat er uiteindelijk geen plicht of opdracht voor EBN overbleef om extra te vullen.

[0:38:09] Daarom is het ook goed om in de politieke besluitvorming expliciet te hebben, willen wij meer dan dat minimale vulniveau om je eigenlijk op calamiteiten of extremere situaties voor te bereiden en wie heeft dan die taak en rol.

[0:38:25] Je ziet natuurlijk wel en dat is misschien een wat logische reflex omdat gas op dit moment vrij duur is.

[0:38:30] Dat iedereen toch eigenlijk een beetje bij dat vraagstuk probeert weg te bewegen ook internationaal.

[0:38:35] En eigenlijk de vuldoelen misschien wel eerder laag wil hebben dan hoog omdat het zoveel kost.

[0:38:40] Ja dat is in ieder geval niet een verstandige manier om je op een vervelendere toekomst voor te breiden.

[0:38:46] Dus ik denk dat dat echt wel een goede afweging en discussie vereist.

[0:38:49] Het zal echt niet gratis zijn en echt niet makkelijk, maar je moet wel de afweging, denk ik, met open ogen maken.

[0:38:57] Dank u wel.

[0:38:57] Mevrouw Kreuger, nog een vraag.

[0:38:59] Ja, ook op dit punt.

[0:39:01] Dus stel je zou kiezen dat je zegt er is een bepaald vulniveau en daarboven behandelen we dat als een strategische reserve waarbij we eigenlijk wel willen...

[0:39:12] dat dat geborgd is.

[0:39:15] Is dat dan niet juist iets wat je Europees breed zou willen doen in samenwerking... en waarbij je dus nogmaals gezamenlijk zou inkopen om dat te bereiken... in plaats van dat verschillende nationale overheden dat tegen elkaar in gaan zitten doen... met alle prijsopdrijvende effecten van die.

[0:39:31] Meneer Hovers.

[0:39:33] Ja, ik denk zeker dat dat verreweg de voorkeur zou hebben om het gezamenlijk te doen.

[0:39:42] Ook al misschien omdat bepaalde landen hier wel eigenlijk vanuit historie en het hebben van gasopslagen eigenlijk een soort plicht hebben en anderen ervan profiteren.

[0:39:52] Dus dat zou je meer kunnen harmoniseren.

[0:39:54] Tegelijkertijd maakt het natuurlijk ook ingewikkelder om afspraken te maken.

[0:39:57] Maar het zou duidelijk mijn voorkeur hebben dat je het op Europees niveau regelt boven nationaal niveau.

[0:40:04] Mevrouw Kreuger.

[0:40:05] En geldt dat dan met name voor het stuk strategische reserve?

[0:40:11] Of ook überhaupt voor het stuk wat we nu dan aan de markt laten?

[0:40:15] Dat je daar veel meer Europese coördinatie op zou hebben over hoe je die inkoop organiseert.

[0:40:23] Waarbij je dus nogmaals niet tegen elkaar op gaat lopen concurreren.

[0:40:27] Ik zou zeggen omdat het een Europese markt is en een grote verbondenheid is, werken op alle vlakken Europese gezamenlijke afspraken het beste.

[0:40:38] Dat is natuurlijk ook eigenlijk gedaan rond de Europese vulniveaus die worden bepaald.

[0:40:44] Ook dat is eigenlijk een Europese markt.

[0:40:46] Een Europees vraagstuk.

[0:40:48] Zelfs daar denk ik dat je moet oppassen dat je daar niet te nauw de blik zet alleen op de EU.

[0:40:55] Want bijvoorbeeld wij doen in of er kan onder de Europese regels een correctie worden gedaan omdat Engeland niet onderdeel is van de EU.

[0:41:04] Dus onze export naar Engeland niet meetilt.

[0:41:07] Voor Engeland geldt hetzelfde ten aanzien van de vrije markt.

[0:41:10] Als de prijssprikkels de juiste zijn, dan gaat het gas richting Engeland.

[0:41:17] En dan zit er niemand bij ons aan de kraan om die dicht te draaien vanwege Europese regels.

[0:41:22] Ik denk dat dat besef wel heel belangrijk moet zijn.

[0:41:25] Dus je kunt je daarmee eigenlijk rijk rekenen door Engeland even weg te definiëren.

[0:41:29] Maar in de praktijk is dat niet het geval.

[0:41:32] Dank u wel.

[0:41:33] Een vierde ronde bij deze hoorzitting.

[0:41:35] Mevrouw de Vos heeft nog een vraag.

[0:41:37] Zeker, dank u wel.

[0:41:39] U had het over de kans dat de prijzen deze zomer ook eigenlijk op een atypische manier hoger zullen worden dan in de winter.

[0:41:48] En dat hebben we in 2022 natuurlijk ook gezien toen de piek eigenlijk met name in de zomer of de nazomer was.

[0:41:54] Verwacht u dat de prijzen deze zomer dezelfde hoogte zullen gaan bereiken?

[0:41:59] Of bestaat die kans?

[0:42:03] Het laatste deel van uw vraag was misschien wel het makkelijkst.

[0:42:06] Bestaat die kans?

[0:42:07] Als je extreme situaties hebt zoals toen in 2022, dan kan dat natuurlijk.

[0:42:15] Toen was natuurlijk ook wel de aanleiding dat met name toch in Duitsland werd gezien dat er veel aanvullend gas nodig was voor de winter.

[0:42:23] En er eigenlijk gewoon heel fors is betaald om die voorraad toen aan te leggen.

[0:42:28] En dat heeft de prijs echt enorm opgebreven in korte perioden.

[0:42:34] Ja, we kunnen natuurlijk niet zeggen dat we nu twee, drie jaar later geheel onvoorbereid zijn.

[0:42:39] Dus de effecten zullen denk ik, verwacht ik, gematigd zijn.

[0:42:43] Maar ja, precieze uitspraken over prijs doe ik liever nooit.

[0:42:48] Dus ook bij deze niet.

[0:42:51] Meneer Kops, heeft u nog een vraag?

[0:42:52] Meneer Erkens, heeft u nog een vraag?

[0:42:54] Nee, maar wel dank voor alle beantwoorden.

[0:42:56] Hartstikke goed.

[0:42:57] Mevrouw Rodekerk, heeft u nog een vraag?

[0:42:59] Ook geen vraag, maar ook veel dank.

[0:43:00] Mevrouw Kreuger?

[0:43:02] Nee, dank u wel.

[0:43:04] Nou, dan zijn we aan het einde gekomen van deze hoorzitting.

[0:43:08] Dank aan de leden voor hun aanwezigheid.

[0:43:09] En dank aan onze gast, de heer Hoevers van de Gasunie... voor uw aanwezigheid en de beantwoording van alle vragen.

[0:43:14] En dan sluit ik deze hoorzitting.