Mestbeleid

[0:00:02] Goedemiddag, het is half twee.

[0:00:03] Ik wilde maar snel beginnen met het MEST-debat vandaag.

[0:00:09] We hebben vijf uur de tijd, dus die tijd die nemen we denk ik ook wel.

[0:00:13] Van iedereen van harte welkom.

[0:00:14] Mensen op de publieke tribune, mensen van de pers natuurlijk van harte welkom.

[0:00:17] Mensen thuis die dit volgen via de livestream.

[0:00:20] Natuurlijk de leden van de commissie.

[0:00:22] En van harte welkom, uze minister.

[0:00:25] Fijne jooie binnen.

[0:00:27] Ik doe het even in het Fries, dat vond ik wel even leuk.

[0:00:31] Laten we snel beginnen.

[0:00:31] We hebben een spreektijd van vijf minuten per fractie en een viertal interrupties in de eerste termijn.

[0:00:37] Vindt u dat goed?

[0:00:40] Dan wilde ik maar graag aanvangen met het lid Kostiets.

[0:00:43] U heeft het woord.

[0:00:47] Dank voorzitter.

[0:00:48] Deze week werd opnieuw duidelijk dat de minister weigert haar van een kwaliteit te nemen.

[0:00:52] Ze laat ons hele land, waaronder de boeren, achter in diepe onzekerheid.

[0:00:57] De Raad van State tikte de minister hard op de vingers en legt bloot dat de plannen van de BBB boeren in gevaar brengen.

[0:01:03] De Kamer weet dat natuurlijk ook, want bij alle debatten klinkt weinig vertrouwen dat deze minister de problemen gaat oplossen.

[0:01:08] Zoals wetenschappers nemen afstand van deze minister.

[0:01:11] Het mestenoverschot, de te hoge stikstofuitstoot, de slechte waterkwaliteit, moeilijke vergunningsverlening.

[0:01:17] Het komt allemaal doordat we in Nederland te veel dieren fokken en doden.

[0:01:21] Meer dan 500 miljoen dieren per jaar.

[0:01:24] Jarenlang is het advies van experts, stop daarmee.

[0:01:27] Maar de minister wil de echte oplossing niet horen.

[0:01:29] De vee-industrie houdt Nederland op slot.

[0:01:32] Deze minister houdt Nederland op slot.

[0:01:34] Voorzitter, de staat van het land met een landbouwministerie van de BBB kan mooi worden samengevat door een citaat uit een artikel van Omroep Zeeland.

[0:01:42] In Oostburg heeft boer Kas een veehouderij met in totaal 150 koeien.

[0:01:47] Voordat je de staal inloopt moet je eigenlijk je handen wassen, maar de wastafel staat vol en loopt over.

[0:01:52] Niet met water, maar met mest.

[0:01:54] De wastafel staat in directe verbinding met de mestput.

[0:01:57] Einde citaat.

[0:01:59] Dus we houden zoveel dieren in de veenindustrie die zoveel poepen... dat niet alleen de mestkelders overstromen, maar zelfs de wasbakken van de veehouders.

[0:02:08] En zo, voorzitter, ziet dat er dus uit.

[0:02:11] Ongelooflijk.

[0:02:13] En deze minister lost dat dus niet op.

[0:02:15] In plaats daarvan wil ze mest exporteren, verwerken, in potgrond stoppen en de regels verder afzwakken.

[0:02:21] Voorzitter, er zijn niet genoeg kieren en gaten in dit land om alle mest in op te bergen.

[0:02:27] Stop met mensen overal stront op te dringen.

[0:02:30] Alleen omdat de minister weigert iets te doen aan de omvang van de veenindustrie.

[0:02:34] Een gedwongen krimp van het aantal dieren is voor haar taboe.

[0:02:37] Maar er ligt wel een advies van de mestverkenner.

[0:02:39] Die zegt dat je provincies en boeren moet gaan dwingen om meer mest te verwerken.

[0:02:44] Hoe verzin je het?

[0:02:46] Is deze dwang ook taboe voor de minister?

[0:02:48] Kan ze toezeggen dat ze boeren en provincies niet gaat dwingen om mest te verwerken?

[0:02:53] Mestverwerking in de vorm van vernieuwer wordt gepresenteerd als dé oplossing voor het mestprobleem.

[0:02:58] Terwijl de nadelen en risico's bekend zijn.

[0:03:00] Hoge kosten voor boeren, onzekere techniek, fraudegevoelig en stankoverlast.

[0:03:05] Mensen worden al jaren ziek van de stank van de veeindustrie en de mestverwerkers.

[0:03:09] En deze minister wil dat alleen maar uitbreiden.

[0:03:12] Hoe verhoudt zich dat tot de toezegging vanuit INW om de stankoverlast aan te pakken?

[0:03:16] Stemt ze dit af met haar collega's van VWS en INW?

[0:03:20] Voorzitter, wat doet de minister nu eigenlijk?

[0:03:23] Er wordt een campagne en een leger van voeradviseurs, mestverkenners, accountants en belasting- en communicatieadviseurs opgezet om het gemiddelde ruweiwitgehalte van het ransoem te verlagen.

[0:03:34] Er wordt een benchmark opgezet van het melkureumgetal van de individuele melkveehouder ten opzichte van het gemiddelde van de regio.

[0:03:44] Steeds meer nieuwe foefjes zoals de bedrijfsspecifieke stikstofcorrectie.

[0:03:49] De minister zet dus een hele dure boom op aan complexe maatregelen die de problemen in de kern gewoon niet gaan oplossen.

[0:03:56] Maar nooit hoor je de minister over de echte innovators.

[0:03:58] De koplopers die laten zien dat het anders kan.

[0:04:00] De no-shit boeren die laten zien dat je zonder mest gezond voedsel kan produceren.

[0:04:05] En in 2022 waren ze benoemd tot Agrarius van het Jaar.

[0:04:10] Beter voor de natuur, beter voor de waterkwaliteit en natuurlijk de dieren.

[0:04:13] Is de minister bereid bij de no-shit-foodboeren in Flevoland op bezoek te gaan... te verkennen hoe zulke plantaardige landbouw kan helpen in het oplossen van de problemen... te kijken hoe zulke innovatie ook een zetje kan krijgen van de overheid... en daarover voor de zomer terug te koppelen aan de Kamer.

[0:04:28] Voorzitter, de boeren hebben echt betere belangenbehartigers nodig.

[0:04:31] Mensen die eerlijk durven te zijn over de grote opgaven die er liggen.

[0:04:35] Hoe langer je wacht, hoe pijnlijker het wordt.

[0:04:37] Boeren komen steeds in diepere problemen.

[0:04:40] Ondertussen maakt de agro-industrie recordwinsten.

[0:04:42] De Rabobank heeft vorig jaar ruim 5 miljard winst gemaakt.

[0:04:45] De grote jongens van de agro-industrie staan vrolijk in de quote 500.

[0:04:49] Wat bijna de hele Kamer wil dat de kalverssector aan banden wordt gelegd... is de kalverslachter van drie vorig jaar 21% rijker geworden.

[0:04:57] terwijl het land op slot staat, boeren en dieren in de shit zitten, de woningbouwer wordt geraakt en ASML uit Nederland dreigt te vertrekken, wordt de agro-industrie letterlijk stinkend rijk.

[0:05:07] Is de minister het met de Partij voor de Dieren eens dat het niet uit te leggen is dat deze bedrijven recombinance maken, terwijl wij hier wekelijks moeten debatteren over alle problemen die worden veroorzaakt door de agro-industrie?

[0:05:17] Kan zij voor de voorjaarsnota presenteren hoe ze de agro-industrie, de banken, gaat laten betalen aan de nodige maatregelen en oplossingen?

[0:05:25] Deze minister lijkt ook stilzwijgend te accepteren dat op grote schaal wordt gefraudeerd met mes.

[0:05:29] De Kamer heeft afgelopen oktober een motie aangenomen waarmee we uitspreken dat mesfraude niet mag worden gedoogd.

[0:05:35] Er liggen allemaal waarschuwingen van het OM, RVO en zelfs de Europese Commissie dat het mesbeleid van deze minister...

[0:05:42] dat het mestbeleid van deze minister leidt tot meer fraude.

[0:05:44] Maar er is nauwelijks handhavingscapaciteit.

[0:05:46] Er wordt verder bezuinigd.

[0:05:48] Herkent de minister dat er signalen zijn dat mestfraude veel voorkomt... en meer gaat toenemen?

[0:05:53] En wat gaat ze daaraan doen?

[0:05:55] Voorzitter, tenslotte, ik zeg het heel vaak.

[0:05:57] Minder dieren is minder mest, is minder problemen.

[0:06:00] Maak werk van die krimp van de veestakel.

[0:06:03] Stel fokbeperkingen in, zodat boeren straks niet gedwongen dieren naar de slag moeten brengen.

[0:06:07] En maak werk van de landbouwpositie, die niet weer wordt betaald door de belastingbetaler, maar gewoon door de grote jongens van de agro-industrie.

[0:06:14] Dank u wel.

[0:06:16] Dank u wel, Kostis van de Partij voor de Dieren.

[0:06:18] Nog een harte welkom aan mevrouw De Vos en mevrouw Van der Plas, die iets later binnenkwamen.

[0:06:22] We hebben als spelregel afgesproken dat we vijf minuten spreektijd per fractie hebben en vier interrupties.

[0:06:27] En dat we ook de 30 seconden regel strak gaan toepassen.

[0:06:32] Dan geef ik nu het woord aan meneer Holman van het NRC.

[0:06:34] Gaat uw gang.

[0:06:35] Voorzitter, het goede nieuws is dat de zon schijnt.

[0:06:39] De akkerbouwers en de veeboeren hebben een bekwaam land.

[0:06:43] Het gras staat er mooi voor en er kan volop mest uitgereden worden.

[0:06:46] Hartstikke mooi voor de sector, dat gaat enorm helpen.

[0:06:49] En ik zou ook alle akkerbouwers op willen roepen om maximaal mest van de melkveehouderij en de varkenshouderij uit te rijden.

[0:06:56] Zodat de berg, het voorraad, zo klein mogelijk wordt.

[0:07:00] Het slechte nieuws is dat de zon schijnt.

[0:07:04] Het gras staat er zo mooi voor en het belooft zo succesvol te worden.

[0:07:09] En dan gaat er veel meer fosfaat in het voer komen dan vorig jaar.

[0:07:12] En het platform is al 7,5% hoger.

[0:07:14] dan vorig jaar.

[0:07:15] En ik kan geen argumentatie verzinnen waarom die lager zou zijn dan 7,5%.

[0:07:21] En dan dreigt dat we overschrijden eind van het jaar 7,5%.

[0:07:25] En dan hebben we echt een serieus probleem.

[0:07:27] Hoe denkt de minister dit probleem op te lossen?

[0:07:30] Hoe denkt de minister dat dit overkomt in Brussel... als we weer moeten melden dat we ons niet aan een afspraak houden...

[0:07:35] En wat zullen de consequenties zijn van deze?

[0:07:38] En de minister heeft het heel vaak over mijn grens ligt bij gedwongen krimp.

[0:07:43] Dat zal ik nooit meemaken.

[0:07:44] Is een infractieprocedure met een generieke korting een gedwongen krimp?

[0:07:50] Nogmaals, hoe denkt de minister dit op te lossen?

[0:07:53] Er is een plan van de sector om een vrijwillige extensiveringsregeling te doen.

[0:07:59] Hoe staat het daarmee?

[0:08:01] Wat is de verwachting van de minister?

[0:08:03] Wanneer kunnen we daar iets van horen?

[0:08:05] Hoe groot is die?

[0:08:06] Hoe succesvol is die?

[0:08:07] En hoeveel gaat die kosten?

[0:08:09] Kan de minister dat beantwoorden?

[0:08:16] Voorzitter, collega Holman legde in het begin van zijn toegang de vinger bij een zere plek.

[0:08:22] Het stikstofplafond halen we op onze sloffen, maar het fosfaatplafond zitten we ver boven.

[0:08:27] Dat is uitgedrukt in 2024 termen 5%, nu denk ik zelfs 9% erboven.

[0:08:34] Hoe dan ook, veel erboven.

[0:08:35] Hoe zouden we dat dit jaar nog kunnen terugdringen?

[0:08:37] Of moeten we gewoon constateren dat we 2025 zullen eindigen met een overschrijding van het fosfaatplafond?

[0:08:44] Meneer Holman.

[0:08:45] Ja, ik probeer altijd niet pessimistisch te zijn, maar in deze ontkom ik daar bijna niet aan.

[0:08:50] Op gegevens van vorig jaar zitten we 7,5% erboven.

[0:08:53] Er is nog een stukje latente ruimte in fosfaat, dus als de boeren meer melken, gaat er nog meer fosfaat komen.

[0:08:59] De melkprijs is sky high en heel veel boeren die denken op een of andere manier toch dat maximaal vee de maximale kans geeft om een generieke korting zo goed mogelijk te doen.

[0:09:08] Dus iedereen houdt vee aan en die melk maximaal.

[0:09:12] Ja, en het veevoer, wat ik ook al zei, gaat waarschijnlijk veel meer fosfaat bevatten dan vorig jaar.

[0:09:19] Ik zie geen enkele mogelijkheid.

[0:09:21] De opkoopregeling zou helpen.

[0:09:23] Er wordt ongeveer, schat ik in, 2,5% vee uit de markt genomen.

[0:09:27] Maar voordat het effectief is, dan zijn we eind van het jaar.

[0:09:30] We hebben nog geen nieuwe opkoopregeling.

[0:09:32] En die vrijwillige extensiveringsregeling waar 75-100.000 koeien uit de markt genomen zou worden, dat had een oplossing kunnen zijn.

[0:09:39] Maar dan had het al geregeld moeten zijn.

[0:09:41] De sector is al drie, vier maanden met de minister in gesprek.

[0:09:44] En daarom ook mijn vraag van, wat denkt de minister?

[0:09:47] En daarom ook mijn vraag aan de minister van, hoe gaan we in vredesnaam dit probleem oplossen?

[0:09:51] En wat betekent dit?

[0:09:52] Dus ja, ik deel de zorg van de heer Grimwis.

[0:09:59] Dit wordt een onhebbelijk probleem.

[0:10:01] En ook met die beëindigingsregeling van de melkveehouderij, die zie ik daar vrij stug.

[0:10:06] Met name de zuivelindustrie, de NCDO, vrij stug in zijn.

[0:10:09] Omdat ze niet mee wilden helpen aan deze regeling en het belang van de boeren.

[0:10:13] Maar die komt als een boemerang terug.

[0:10:15] Want als we wel een generieke korting krijgen in de orde van 7,5% heeft de zuivelindustrie in één klap 7,5% minder melk.

[0:10:21] Dank u wel.

[0:10:24] Er was nog een interruptie van mevrouw Vedder.

[0:10:27] Oh, ik dacht dat u uw hand opstekte.

[0:10:28] Ja, goed zo.

[0:10:30] Vervolgt u betogen, meneer Holman?

[0:10:32] Voorzitter, in het hoofdlijnakkoord hebben we gesteld... dat er een permanente vrijwillige opkoopregeling komt.

[0:10:38] Dat hangt ook al tijden in de lucht.

[0:10:40] Ik kan de minister aangeven hoe het daarmee staat... en waar we daar informatie over krijgen.

[0:10:46] Hij heeft de minister kennisgenomen van het ronde tafelgesprek hierover.

[0:10:49] Wat vond de minister hiervan en welke conclusies heeft de minister daar aan verbonden?

[0:10:54] Alle sprekers gaven aan...

[0:10:56] dat een beëindigingsregel niet zonder een stevige visie kan?

[0:11:00] Is de minister van plan om een breder structuurbeleid mee te nemen... in de beëindigingsregeling?

[0:11:07] Is de minister het eens met nieuw sociaal contract... dat een tendensysteem wellicht het meest geschikte instrument is voor deze regeling?

[0:11:14] Dat betekent dat je niet overal in Nederland...

[0:11:17] bedrijven uit gaat kopen, maar daar waar het meest urgent is.

[0:11:20] Dus je hebt een doel en een visie en je zegt van daar wil ik bedrijven op kopen in die sector.

[0:11:26] Deelt de minister deze opvatting?

[0:11:29] Er is een Greenpeace-uitspraak geweest en daar heeft de rechter gezegd van er zijn prioritaire gebieden waar ik vind dat de problemen het grootste zijn.

[0:11:37] Dat is bijvoorbeeld de Veluwe en de Peel zijn expliciet genoemd.

[0:11:41] Er is een motie in de Kamer aangenomen die gevraagd heeft of het kabinet hier aandacht wil besteden bij het akkoord dat zij straks naar buiten brengt.

[0:11:49] hier invulling aan wil geven.

[0:11:51] De minister heeft deze motie ontraden.

[0:11:53] Is de minister van Plan deze motie uit te voeren?

[0:11:56] En wat is haar visie op wat in die gebieden moet gebeuren?

[0:11:59] Is zij het eens dat de hoeveelheid vee in deze gebieden... niet toekomstbestendig en handhaafbaar is?

[0:12:07] De nitraatrichtlijn, het achtste actieprogramma...

[0:12:12] Hoe staat het met de uitvoering van de nitraatlijn en de achtste actieprogramma?

[0:12:18] Wat is de inzet van de minister hierin?

[0:12:21] Wat zijn de dingen, de zaken die wij geleerd hebben... uit de evaluatie van het zevende actieprogramma?

[0:12:29] Welke conclusies trekt de minister aan?

[0:12:31] Hoe succesvol die is geweest?

[0:12:32] En waar het programma niet succesvol is geweest, wat kunnen we daar aan gaan doen?

[0:12:37] Met welk plan gaat...

[0:12:40] de minister Brussel overtuigen.

[0:12:41] Want het zevende programma was niet succesvol.

[0:12:43] En als we ook nog een overschrijding van het Westplafond hebben... dan heeft de minister wel een hele slechte boodschap richting Brussel.

[0:12:49] Want dan hebben we op verschillende punten gewoon niet aan onze afspraak voldaan.

[0:12:56] En bijvoorbeeld een afspraak die we ook nog steeds niet hebben gedaan... is de grondgebondenheid.

[0:13:04] Melkveehouderij, ook iets wat we beloofd hebben, nog steeds niet vorm is gegeven.

[0:13:07] We hebben een brief gehad dat de minister daar 31 juli iets over zal zeggen.

[0:13:12] Als laatste, voorzitter.

[0:13:13] De Meskerson.

[0:13:15] Hoe staat het daarmee?

[0:13:16] We hebben een brief gehad dat hij heel hard aan het werk is.

[0:13:19] Maar wat gaat hij ongeveer doen?

[0:13:20] Heeft de minister een inschatting van hoeveel dat oplevert?

[0:13:23] Hoeveel hij extra kan bij elkaar vergaren wat naar het buitenland gaat?

[0:13:32] En de gezant zet heel erg in op mesverwerking.

[0:13:36] Maar ik snap dat hij op korte termijn...

[0:13:41] dat dat succes gaat leveren in de meerdere te veel mes die er nu is.

[0:13:46] Maar B, ik zou me wel vijf keer bedenken voordat ik nu ging investeren in mesverwerking.

[0:13:52] Stel, je hebt in de regio Venrij iets neergezet en daar houdt stop drie kwart van de boeren, dan ben je failliet morgen.

[0:13:59] En als wij wel naar een evenweg situatie gaan in de toekomst, dan heb je in de toekomst niet eens mesverwerking in die omvang nodig.

[0:14:06] omdat je dan een meer circulaire gebeuring hebt.

[0:14:10] En als laatste, voorzitter, Mono Vergistes.

[0:14:12] Hoe kijkt de minister aan tegen Mono Vergistes?

[0:14:15] Die levert mooi groen gas op, maar je stopt er een hoeveelheid mest in... in de digistaat die eruit komt.

[0:14:22] heeft net zoveel stikstof en fosfaat in zich dan dat je erin deed.

[0:14:26] Sterker nog, doordat jij toe gaat voegen, andere dingen toe gaat voegen... je krijgt een fraudegevoelig systeem, want je weet niet wat daarin zit.

[0:14:35] En per definitie komt er dan meer aan mineralen uit dan dat je erin hebt gestopt.

[0:14:40] Dus het helpt om de klimaatdoelen voor groene gras te halen... maar het helpt totaal niet om het mestprobleem op te lossen.

[0:14:48] Nou, voorzitter, dat waren de punten die ik had...

[0:14:52] Ik wacht de antwoorden van de minister af.

[0:14:53] Dat is een interruptie van meneer Van Kampen.

[0:14:56] Dank u voorzitter.

[0:14:57] Ik zou de heer Holman willen bevragen op de brief van de minister als het gaat over de extensiveringsregeling.

[0:15:01] Want mijn fractie zal de minister daarvoor complimenteren voor het werk wat zij daarin heeft gedaan.

[0:15:08] Maar ziet ook dat het nog niet af is.

[0:15:11] Namelijk een hele belangrijke omissie schrijft de minister zelf ook in het voorstel is dat de sector...

[0:15:15] nog niet heeft geleverd.

[0:15:16] En dan hebben we het op mijn betreft niet alleen over de zuivelsector, maar dan hebben we het ook over de banken.

[0:15:22] En ik zou de heer Holman willen vragen, omdat ik weet dat hij daarin, nou ja, aan dezelfde zijde als de VVD-strijd, hoe hij daarnaar kijkt en wat zijn verwachtingen daarop zijn.

[0:15:32] Graag een compacte reactie van meneer Holman.

[0:15:36] Ja...

[0:15:38] Ik kan natuurlijk ook niet koffiedek kijken.

[0:15:40] Ik hoor wat en ik zie wat.

[0:15:41] En het duurt mij te lang.

[0:15:43] En ik hoop dat de minister versnelling aan kan brengen.

[0:15:47] Wat ik hoor is dat vanuit de bankensector men best bereid is om bij te dragen.

[0:15:52] Maar hoe dat ingevuld kan worden en hoe dat vormgegeven wordt nog best lastig is.

[0:15:57] En ik hoor dat er een brede mate van teleurstelling is...

[0:16:02] Ten opzichte van de zuivelsector zegt de NZO... die eigenlijk willens en wetens gewoon niet in het belang van de boer... echt hier actief wil meewerken onder de motivering... wij gaan niet onze eigen krimp financieren.

[0:16:14] Maar nogmaals, als je aan het eind van het jaar 7,5% generieke korting krijgt...

[0:16:20] Dat is veel erger voor de zuivelindustrie dan dat ze nu op een vrijwillige manier helpen om het probleem op te lossen.

[0:16:26] Ik ben benieuwd.

[0:16:28] Ik hoop dat de minister een hoopvol antwoord kan geven dat het binnenkort rond is.

[0:16:33] Dus ik wacht het antwoord van de minister graag af.

[0:16:35] Dank u wel.

[0:16:36] Tweede interruptie van meneer Verkampen.

[0:16:38] Ja, voorzitter, want ik zou de heer Holman ertoe willen verleiden om het toch wat scherper te formuleren.

[0:16:41] De minister beschrijft in haar brief dat een bijdrage van de sector breed randvoorwaardelijk is.

[0:16:48] Is de heer Holman het met de VVD eens dat het alles of niets is?

[0:16:52] Dit is een regeling waar de sector zelf ook bij gebaat is.

[0:16:56] En dat als er geen bijdrage komt en als de bal alleen bij de overheid wordt gelegd, dat het dan jammer maar helaas is.

[0:17:02] En dat we dan maar moeten afzien van de mogelijkheid van deze regeling.

[0:17:05] Dus dat de bal, legt de heer Holman bij de minister, maar dat de bal op dit moment bij de partijen ligt die daar zelf ook een belang bij hebben.

[0:17:11] Deelt hij die opvatting?

[0:17:13] Meneer Holman.

[0:17:16] Ja, ik deel die opvat heen.

[0:17:19] Het kan niet zo zijn dat de overheid dat zou moeten financieren.

[0:17:23] Ik ben wel benieuwd wat voor bedrag de minister voor ogen heeft dat wij een bijdrage in een of andere vorm zou kunnen.

[0:17:30] Maar ik vind dat de sector met name nu aan het zetten is om dat te gaan doen.

[0:17:33] En het zou zeer teleurstellend zijn als zij daarin niet hun verantwoordelijkheid nemen.

[0:17:39] En voor ons is het denk ik ook voorwaarde als wij als overheid mee willen participeren... dat het bedrijfsleven zelf een substantieel deel moet gaan financieren en betalen.

[0:17:49] Dank u wel.

[0:17:50] Het woord is aan meneer Vlag van de SGP.

[0:17:53] Oh, je had nog een interruptie.

[0:17:54] Ja, als het mag.

[0:17:56] Ja, dank u wel.

[0:17:58] De mesverkenner had ook een advies richting de minister... dat boeren en provincies moesten gaan dwingen om mes te gaan verwerken.

[0:18:05] Is de NEC het met ons eens dat dat echt niet moet gaan gebeuren?

[0:18:09] Meneer Halman.

[0:18:11] Dwingen is een raar woord.

[0:18:14] Ja, een heleboel boeren zitten gewoon echt in de shit, zou ik zeggen.

[0:18:18] Die hebben een probleem met de mest en die weten niet waar ze heen moeten.

[0:18:21] En de enigste uitweg is mestverwerking.

[0:18:24] Die capaciteit is er in onvoldoende mate.

[0:18:26] En gelukkig, dankzij dat de zon nu schijnt, zal het nog meevallen.

[0:18:30] Maar over een jaar tijd hebben we natuurlijk een megaprobleem als we geen oplossing verzinnen.

[0:18:34] En net wat ik zei van mestverwerking is een oplossing, maar de capaciteit is te klein.

[0:18:40] En nu meer capaciteit bouwen, dat is een faillissement inbouwen naar de toekomst toe.

[0:18:45] Dank u wel.

[0:18:47] Eerst een tweede interruptie.

[0:18:50] Geen dwang dus, lees ik hier uit.

[0:18:53] Dan wat moet er wel gebeuren, want we weten wat er nu gebeurt is onvoldoende.

[0:18:56] Daar wijst de heer Holman ook op.

[0:18:58] Is hij nu wel bereid om met ons mee te denken over een vorm van fokbeperkingen?

[0:19:03] Omdat je elk dier dat je nu niet fokt, straks niet hoeft vroegtijdig naar de slachtoffer te sturen.

[0:19:12] Nee, daar zijn we het niet mee eens.

[0:19:14] Onze hoop is gericht en het vertrouwen geven we aan het kabinet... dat ze nu binnen een, anderhalf maand met de voorstelling komt... spoor 1, 2, 3, 4, hoe invulling wordt gegeven... zodat je een doorbraak krijgt in het stikstofprobleem.

[0:19:29] Lukt dat niet, dan hebben we een megaprobleem... en dan weet ik ook niet wat we maatregelen dan zouden moeten nemen.

[0:19:36] Maar dan komt er wel een soort van ongeleid proces, misschien een implodatie van de mesmarkt en een ongecontroleerde chaos.

[0:19:45] En dat moeten we niet willen.

[0:19:46] Dus ik ga er vooralsnog van uit dat het kabinet de oplossing biedt met een allesomvattend plan, met een geborgde en ambitieuze emissie.

[0:19:58] Ja, voorzitter, dit leidt een beetje ijdele hoop.

[0:20:01] Maar ik hoor wel dat de NEC bereid is tot meer maatregelen als straks niks vanuit het ministerie komt of te weinig.

[0:20:08] Waaronder dus ook de volkbeperkingen.

[0:20:11] Laat ik ook duidelijk zijn, iedereen die hier nu tegenstemt, is ook verantwoordelijk straks ervoor als dieren vroegtijdig naar de slag te worden gestuurd.

[0:20:19] Een reactie van meneer Gelman?

[0:20:21] Ja, ik ga er vooruit dat het ministerie en het kabinet met een goede oplossing komt.

[0:20:26] Maar ik heb ook gezegd van durf het monster in de bek te kijken.

[0:20:29] En ik durf nu ook gewoon helder recht op te zeggen van zonder een gepaste krimp.

[0:20:36] Vrijwillig, goed georganiseerd.

[0:20:38] Daar gaan we niet aan ontkomen.

[0:20:42] En als we dat niet doen, dan gaan we de oplossing niet krijgen.

[0:20:46] Dank u wel.

[0:20:46] Dat is nu het woord aan meneer Vlag.

[0:20:48] Ja, voorzitter, dank u wel.

[0:20:49] Ik begin niet met de zon, zoals de heer Holman.

[0:20:52] Maar ik begin met de donkere wolken die zich steeds meer opstapelen.

[0:20:56] Mesputten die vollopen door de nog steeds onbegrijpelijke derogatieafbouw.

[0:21:01] De politieke werkelijkheid...

[0:21:04] Ja, gaat u verder meneer Vlaag.

[0:21:05] De politieke werkelijkheid die wringt met de boerenpraktijk.

[0:21:08] Je vraagt je regelmatig af hoe kunnen wij hier uitkomen.

[0:21:12] Graag wil ik er in dit verband op wijzen dat vandaag de biddag voor gewas en arbeid wordt gehouden.

[0:21:17] Weet dat in honderden kerken wordt gebeden om wijsheid voor de overheid.

[0:21:20] Een perspectief voor de vele boerengezinnen die met de handen in het haar zitten.

[0:21:24] Die wijsheid en dat perspectief wens ik de minister en al die boerengezinnen van harte toe.

[0:21:30] Het is zoals op veel boerengevel staat, ora et labora.

[0:21:33] Bid en werk.

[0:21:34] Daarom nu ook enkele voorstellen om de mestproblematiek aan te pakken.

[0:21:38] En dan begin ik bij een favoriet onderwerp van mezelf.

[0:21:41] De gasvormige verliezen.

[0:21:43] Melkveehouders voeren al jaren meer mest af dan nodig.

[0:21:46] De gasvormige verliezen zijn hoger dan waar Den Haag mee rekent.

[0:21:50] Metingen leren dat meer stikstofgas vervliegt dan gedacht.

[0:21:54] De mestboekhouding kan met de voorgeschreven cijfers steeds moeilijker sluitend worden gemaakt.

[0:21:59] De SGP heeft eerder gepleit voor het verder naar boven bijstellen van de stikstofcorrectiefactoren.

[0:22:04] Wanneer worden deze resultaten opgeleverd?

[0:22:08] De minister is bezig met een verkenning naar de mogelijkheid voor melkveehouders om net zoals nu bij pluimvee- en varkenshouders bedrijfsspecifiek te corrigeren voor het stikstofgat.

[0:22:17] Dat klinkt heel aarzelend.

[0:22:19] Gaat de minister er binnen enkele weken voor zorgen dat dit protocol er komt en dat het boetebeleid wordt aangepast?

[0:22:25] Dan het voorstel voor de extensivering van de melkveehouderij.

[0:22:29] Dat is al een paar keer aan de orde gekomen.

[0:22:31] Een brief die we gisteren hebben gehad.

[0:22:32] Op zich een voorstel wat sympathiek is.

[0:22:37] En wat ook best wel wat steun uit de melkveehouderij heeft.

[0:22:42] Waar mijn fractie moeite mee heeft, is het feit dat er heel makkelijk wordt gekeken naar de sector.

[0:22:49] De zuivelsector.

[0:22:51] En want daar zit iets raars.

[0:22:53] De zuivelsector is voor 80% coöperatief georganiseerd.

[0:22:57] Dat betekent dat de zuivelbedrijven voor 80% in handen zijn van boeren.

[0:23:02] Met andere woorden, het is nadrukkelijk een sigaar uit eigen doos als we de sector vragen bij te dragen aan deze vrijwillige regeling.

[0:23:10] Oftewel twee keer langs de kassa.

[0:23:13] En ik kan me niet voorstellen dat er dus automatisch vanuit de cijferssector enthousiasme voor zal zijn.

[0:23:25] En dat snap ik, want bedrijfsmatig is dit een hele rare.

[0:23:28] En ik mis hier nadrukkelijk ook de banken in.

[0:23:32] Die is dat ik even een comma voor zit.

[0:23:34] Ja, dank u wel.

[0:23:34] Dat is dan een interruptie van meneer Halman.

[0:23:37] Ik begrijp de redenering van de heer Vlagge, meneer de voorzitter.

[0:23:40] Maar wat is dan volgens hem de oplossing?

[0:23:42] Als het waar is dat het mesplafond 7,5 procent, 8 procent wordt overschreden, wat denkt de heer Vlagge dan, wat daar de oplossing voor is, anders dan wat hij schetst hoe het niet lukt?

[0:23:55] Wie moet dat betalen?

[0:23:56] Wie moet dat antwerpen?

[0:23:57] En wie is daar de verantwoordelijke voor?

[0:23:59] De heer Vlagge.

[0:24:02] Ja, heldere vraag.

[0:24:03] Daar heb ik in een eerder debat ook al iets over gezegd, voorzitter.

[0:24:05] Ik vind dat bij grote transities, bij grote wijzigingen van overheidsbeleid... waar sectoren te dupe van zijn, waarvan wordt gevraagd om in te schikken... vanwege maatschappelijke belangen, dat de overheid daar de portemonnee moet trekken.

[0:24:18] Dat is eerder gebeurd, dat is wel lang geleden, bij de sluiting van de mijnen.

[0:24:22] En ik vind dat dat hier ook aan de orde moet zijn.

[0:24:24] Deze verkapte manier van dubbele financiering door boeren...

[0:24:27] vind ik A, heel risicovol.

[0:24:29] Want welk zuivelbedrijf zal nu haar leden aanmoedigen... om voor die tijdelijke inkrim te gaan?

[0:24:38] Want daarmee schiet je jezelf twee keer in de voet.

[0:24:40] Dat vind ik erg onverstandig.

[0:24:42] Ik kan me wel voorstellen dat je kijkt naar de boeren...

[0:24:44] heel veel jaren, heel veel geld aan boeren hebben verdiend... en nu in een veel te groot tempo wat mij betreft de handen aan het aftrekken zijn van die sector.

[0:24:51] Ik vind dat daar een nadrukkelijke verantwoordelijkheid ligt.

[0:24:53] En bij de overheid, maar niet bij de zuivelsector.

[0:24:56] En ik koppel daaraan de vraag, voorzitter, als ik dat even mag doen.

[0:25:00] De minister zegt in gesprek te zijn met die zuivelsector.

[0:25:03] Nou, dan kan ik me voorstellen dat dat bijvoorbeeld de NZO is...

[0:25:06] Ik hoor echt heel graag wat die nou hiervan gezegd hebben, want die kunnen dit onmogelijk een goed plan vinden.

[0:25:12] Ik ben ook in zekere zin wel verbaasd dat een aantal boerenorganisaties dit dus lijken te vergeten.

[0:25:20] Nog een interruptie van meneer Holland.

[0:25:22] Ja, voorzitter.

[0:25:23] Wat de heer Vlag voorstelt, dat wij even 7,5% uit de markt nemen, dat gaat je minimaal een miljard kosten.

[0:25:29] Het is veel goedkoper voor de overheid als de sector niet wil dan maar niks te doen.

[0:25:33] En dan maar afstevend op een generieke korting.

[0:25:34] Want dat kost de overheid niks.

[0:25:36] En dan hebben we op het snelste de mesmarkt in evenwicht.

[0:25:39] Is dat nu wat de heer Van Vlag voorstaat?

[0:25:41] De heer Vlag.

[0:25:43] Ja, voorzitter, ik heb de heer Holman namens NRC daar een aantal keer al mee horen dreigen.

[0:25:47] Ik beluister dat als een dreiging richting de sector.

[0:25:50] Als je dit niet accepteert, en ook de heer Van Kampen zegt dat bijna met zoveel woorden... dan laten we wel gebeuren dat er een gedwongen krimp komt en dan moet u het zelf maar oplossen.

[0:25:59] Ik vind dat niet een overheidsvisie waar ik voor sta.

[0:26:03] Ik heb net aangegeven hoe ik vind dat het wel moet.

[0:26:06] De regels zijn aangepast, er zijn grote maatschappelijke belangen...

[0:26:09] Die kun je niet neerleggen bij bedrijven zelf.

[0:26:11] We hebben eerder ook, laat ik dan een ander voorbeeld noemen, in de coronatijd... overheidsmaatregelen genomen die ondernemers zwaar raakten.

[0:26:19] En daar hebben we als samenleving gezegd... logisch dat wij dan als overheid die kosten voor onze rekening nemen.

[0:26:23] Ik vind dat hier ook aan de orde.

[0:26:26] Dank u wel.

[0:26:27] Interruptie van meneer Van Kampen.

[0:26:28] Voorzitter, ik vind dat de heer Vlag, hoewel ik hem zeer waardeer, hier de discussie vanaf de volstrekt verkeerde kant voert.

[0:26:35] Sterker nog, ik vind dat hij door dit te stellen speelt met het lot van individuele ondernemers.

[0:26:40] Want niets doen, voorzitter, betekent dat we inderdaad afstevenen op een generieke korting.

[0:26:47] En dat is precies, voorzitter, waar het belang zit van de hele zuivelketen... om de stroom aan melk nog met elkaar op peil te houden.

[0:26:55] Omdat het alternatief is dat individuele bedrijven omvallen.

[0:26:59] En de heer Vlag heeft, denk ik, de brief van de minister niet goed gelezen.

[0:27:03] Het is niet zo dat de sector twee keer bij de kassa komt.

[0:27:05] Er wordt gevraagd om de rechten die tijdelijk buiten werking worden gesteld... om daar de verantwoordelijkheid voor te dragen vanuit de sector.

[0:27:12] En zodra een ondernemer vrijwillig de keuze maakt om definitief die sector door te halen... dan zegt de minister terecht, dan ga ik proberen om te kijken om daar een vergoeding tegenover te zetten.

[0:27:22] Dat is toch precies, voorzitter, waar de SGP ook om vraagt.

[0:27:26] Dank u wel.

[0:27:27] Deze interruptie duurde een minuut, dus die telt dubbel, meneer Vlagg.

[0:27:30] Ja, voorzitter, hele grote woorden van de heer Van Kampas.

[0:27:32] Of ik zou spelen met het lot van individuele ondernemers... daar ben ik het nadrukkelijk niet mee eens.

[0:27:40] Ik ben begonnen met te zeggen dat ik het een sympathiek voorstel vind... dat ik het ook een goede route zou vinden...

[0:27:45] Enkele feit waar wij over van mening verschillen is de financiering.

[0:27:49] Waarbij ik dus zeg, ik vind dat de overheid hier een verantwoordelijkheid heeft.

[0:27:53] Hoe vaak hebben we hier niet met elkaar gezegd dat de overheid kilo's boter op haar hoofd heeft en jaren dingen heeft laten gebeuren.

[0:27:59] Dan mag je nu de portemonnee vertrekken, punt.

[0:28:01] En ik heb de brief wel degelijk goed gelezen.

[0:28:03] Het zou al een enorme...

[0:28:05] ...prestatie zijn als de zuivelsector die Krimp kan opvangen binnen het bedrijfsvoer.

[0:28:09] Dat hoef ik de heer Van Kampen als vertegenwoordiger van de ondernemerspartij toch ook niet uit te leggen.

[0:28:13] Maar als je dan vervolgens ook gevraagd wordt een bijdrage te leveren aan het inkomensverlies van boeren... ...dan vind ik dat dus twee keer langs de kassa.

[0:28:21] En ik snap niet goed waarom de VVD met alle geweld... ...de sector zelf op deze manier wil laten bijbetalen aan het plukken van de kalkoen.

[0:28:32] Dank u wel.

[0:28:32] Ja, u bent door de interrupties heen.

[0:28:34] U heeft vier interrupties gehad nu.

[0:28:36] Dus u kunt het zometeen in uw betoog... Ja, maar zo kunnen we aan de gang blijven.

[0:28:41] Mevrouw Vedder heeft nog wel een interruptie.

[0:28:45] Voorzitter, ik snap het punt van de heer Vlag wel.

[0:28:47] Want volgens mij waar hij op aanslaat is het feit... dat er om een substantiële private bijdrage wordt gevraagd in de brief.

[0:28:54] Maar melkveehouders zijn natuurlijk zelf als geen ander zich ervan bewust... dat zij eigenaar zijn van de melkfabriek.

[0:29:00] Tenminste, dat ben ik me als boerin altijd wel.

[0:29:03] Dus als die sector nou zelf komt met een voorstel... wat blijkbaar door die sector gedragen is... wat doet dat dan met hoe de heer Vlag naar zo'n voorstel kijkt?

[0:29:11] Want blijkbaar staat de sector hierachter.

[0:29:15] Ja, voorzitter, we komen nu een klein beetje in een definitiekwestie van wat is nou de sector.

[0:29:19] En dat zijn dan de G7, de zeven partijen die met de minister hebben gesproken.

[0:29:26] Ik lees niet dat de zuivelsector zelf hierbij betrokken is.

[0:29:29] Daarom vraag ik ook aan de minister, zij geeft aan in gesprek te zijn met de zuivelsector...

[0:29:34] Wat hebben die dan verteld?

[0:29:35] Ben ik dan de enige die dit een probleem vindt... dat je eigenlijk je eigen reductie betaalt als zuivelsector... en als melkveehouders?

[0:29:46] Kijk, als iedereen dat helemaal prima vindt... dan hoef ik hier niet voor te pleiten.

[0:29:49] Maar mij bereiken de signalen, ook vanuit de zuivelsector... dat men dit zeer onwenselijk vindt.

[0:29:55] En ik leg hier ook op tafel dat er een risico zit... voor het slagen van deze regeling.

[0:30:00] Op het moment dat de overheid...

[0:30:02] We moeten het monster in de bek kijken, hoor ik ook vaak.

[0:30:04] Dat is een stoere uitdrukking.

[0:30:06] Waarom trekken we als overheid dan niet stevig de portemonnee... en kijken we dat monster ook financieel eens een keer in de bek?

[0:30:11] Dat is dan ook mijn uitdaging.

[0:30:13] Dan heb je een genereuze regeling die volgens mij goed gaat werken... en die steun heeft in de brede sector.

[0:30:20] En ben ik ervan overtuigd dat we die 10 tot 15 procent heel snel gehaald hebben.

[0:30:24] Dank u wel.

[0:30:24] U heeft nog twee minuten om uw betoog te vervolgen.

[0:30:26] Gaat u gaan.

[0:30:27] Oké, voorzitter.

[0:30:28] Dan koppel ik nog één vraag aan die brief.

[0:30:31] Er wordt gesproken over fosfaatrechten uit de markt halen... en dat de stikstofreductie, de ammoniakreductie... beperkt zal zijn door een gelijkblijvend emitterend stalvloeroppervlak.

[0:30:42] En hier zie je dus dat regels die op zich... of laten we zeggen omstandigheden die op zich goed zijn... voor meer ruimte voor de dieren... dus niet tot uiting komen in minder stikstof...

[0:30:52] zou er ook niet gekeken moeten worden naar het wegnemen van het stalvloeroppervlak dan.

[0:30:56] Want anders schiet het op het gebied van stikstof gewoon niks op.

[0:30:58] Met andere woorden, een stal sluiten of iets anders.

[0:31:03] Renewer wilde ik nog wat over zeggen.

[0:31:04] Dat helpt om de mesmarkt te ontlasten en kunstmesgebruik te besparen.

[0:31:08] De komende nitraatcomitévergadering voorziet de minister nog geen besluitvorming.

[0:31:12] De vraag is wel de vergadering daarna.

[0:31:15] En verwacht zij beweging op de punten die nodig zijn op het gebied van hygiënisatie en techniek eisen.

[0:31:22] Dan de mesverwerking.

[0:31:23] De verkenner Knops heeft duidelijke aanbevelingen gedaan... voor het aanjagen van de vergunningverlening voor mesverwerking.

[0:31:29] Hij pleit ervoor om uiterlijk 1 mei 2025 coalitie of de willing te vormen... waarbij initiatiefnemers en overheden samen optrekken.

[0:31:37] De minister trapt op de rem, want er is een stikstofprobleem.

[0:31:40] Maar we kunnen toch moeilijk accepteren dat de uitstoot tijdens de bouw van verwerkingsinstallaties... niet weggestreept mag worden tegen de enorme uitstootreductie...

[0:31:48] Europese jurisprudentie geeft dan ruimte voor intern salderen.

[0:31:53] Gaat de minister hiermee aan de slag.

[0:31:55] Ik wil ook iets zeggen over het achtste actieprogramma, voorzitter.

[0:31:58] Waar blijft het zicht op de invulling van het volgende actieprogramma?

[0:32:01] Of, wat in de ogen van de SGP beter zou zijn, de actieprogramma's voor kwetsbare gebieden.

[0:32:06] De Kamer heeft per motie gevraagd om voor dit debat al onderzoeksresultaten te ontvangen en wat zicht op de hoofdlijnen.

[0:32:12] Waar is deze brief gebleven?

[0:32:14] Gaat de minister in ieder geval aan de slag met de pilotprojecten om doelsturing praktijkrijp te maken?

[0:32:20] En dan sluit ik af met de pasknalgevallen, voorzitter.

[0:32:23] Een vraag over het stikstofuitstoot uit MES.

[0:32:26] De deadline van het legalisatieprogramma is verlopen.

[0:32:28] Het is cruciaal dat de verlenging van dat programma gepaard gaat met uitstootreductie.

[0:32:33] Voor de korte termijn moet handhaving afgehouden kunnen worden.

[0:32:36] Er is stikstofruimte gereserveerd.

[0:32:38] Voor definitieve vergunningverlening moet eerst de additionaliteitstoets plaatsvinden.

[0:32:43] Naast de oproep om hier snel werk van te maken... wil ik de minister nu ook vragen om de stikstofruimte die beschikbaar is in de stikstofbanken... tijdelijk in te zetten om handhaving af te kunnen houden.

[0:32:55] Dank u wel, meneer Vlag.

[0:32:56] Van harte welkom, mevrouw Pot.

[0:32:59] De spelregels waren dat wij vijf minuten spreektijd hebben... vier interrupties en de 30-secondenregel toepassen.

[0:33:04] Hartelijk dank, voorzitter.

[0:33:05] En excuus dat ik iets te laat was.

[0:33:06] Ik zat de zaal hiernaast nog een ander debat af te ronden.

[0:33:10] Zo gaat het soms.

[0:33:11] Het woord is aan mevrouw Bromet van de fractie GroenLinks, Partij van de Arbeid.

[0:33:16] Dank u wel, voorzitter.

[0:33:17] Ik zat te denken toen ik dit debat zat voor te bereiden.

[0:33:20] Je hebt eigenlijk twee werelden.

[0:33:22] Eén wereld waarin jonge boeren, de Rabobank, de Lidl, zelfs de Agrifirm... een heleboel boerengezinsbedrijven, de Akkerbouwvakbond, waarin die leven.

[0:33:33] En ik denk dat ik ook wel...

[0:33:36] Hoor bij die wereld, een wereld waarin gewerkt wordt aan klimaat, waarin gewerkt wordt aan emissiereductie, schoon water.

[0:33:44] Boeren die wel willen, maar die een ondersteunende overheid nodig hebben.

[0:33:48] Dus ja, ik zeg wel eens grap, want ik kan beter bij de Lidl gaan werken, want dan gaat het sneller dan hier in de Tweede Kamer.

[0:33:54] En ik denk dat dat ook zo is.

[0:33:55] Dus de buitenwereld, het bedrijfsleven, gaat eigenlijk veel sneller dan de politieke discussie hier.

[0:34:01] En naast deze wereld heb je ook de wereld van de minister van Landbouw.

[0:34:05] Deze minister maakt deelplannetjes voor deelproblemen.

[0:34:09] Het is de wereld van de valse verwachtingen.

[0:34:11] De wereld van rekenkundige ondergrenzen.

[0:34:13] De wereld van mestexport en mestgesanten.

[0:34:17] De wereld van benchmarks voor ureumgehaltes.

[0:34:21] De wereld waarin mest verdwijnt in potgrond.

[0:34:25] De wereld waar het gaat over gasvormige verliezen.

[0:34:28] En de wereld waarin kansloze voorstellen serieus naar de Raad van State gestuurd worden...

[0:34:33] ...een op een weer terugstuurt met een negatief oordeel.

[0:34:35] Voorzitter, dat is niet mijn wereld.

[0:34:38] De minister is blind voor de uitdagingen binnen en buiten de landbouw.

[0:34:43] En ik ga vandaag weinig woorden vuil maken aan haar afleidingsmanoeuvres.

[0:34:48] Het is simpel en het is vaak gezegd, en de Partij voor de Dieren zei het net ook al... ...te veel mest is te veel dieren.

[0:34:54] En alle boeren willen redden, dat betekent dat je geen één boer redt in Nederland.

[0:35:01] GroenLinks PvdA kiest voor de blijvende boeren, voor de gezinsbedrijven.

[0:35:05] Die 80% boeren die wel willen verduurzamen, maar die niet weten hoe en de overheid nodig hebben.

[0:35:11] Wij kijken liever naar de kans in plaats van naar de problemen.

[0:35:17] En een mooie oplossing van een BBB'er in Gelderland is dus om het probleem echt op te lossen.

[0:35:23] Bufferstroken rond natuurgebieden in te stellen waar de natuur op de Veluwe van kan opbloeien.

[0:35:29] En waar dus wel gekozen wordt.

[0:35:32] Waarin je straks ziet dat de Veluwe zones krijgt waar minder intensieve veehouderij is.

[0:35:38] Waardoor die natuur minder bedreigd wordt.

[0:35:42] Voorzitter, wij geloven helemaal niet in de terugkeer van derogatie.

[0:35:46] En we zouden die tijd die de minister steekt in al die afleidingsmanoeuvres, zouden wij willen steken in perspectief voor de blijvende boeren.

[0:35:54] Regelingen voor biobased materialen, herstel van landschappen, meer weidevogels in plaats van minder.

[0:36:01] En ik heb dit keer geen vragen voor de minister, voorzitter, want die krijgen ook nooit antwoorden.

[0:36:07] Er is hier wel in de Kamer, en dat houdt mij ook wel heel positief op de been... een brede meerderheid, waarvan ik denk dat als we één avond met elkaar gaan zitten... dat we een plan hebben voor de landpauze, dat die vooruit kan gaan.

[0:36:18] En ik heb daarom wel een vraag aan de constructieve coalitiepartijen... de heer Holman en de heer Van Kampen.

[0:36:25] Hoe lang gaan zij deze non-existentiële minister nog gedogen...

[0:36:31] Hoe kijken zij nou naar al die non-oplossingen en al die debatten die wij hier keer op keer over hetzelfde voeren zonder dat er iets verandert?

[0:36:41] Al die pasmelders die nu door de minister eigenlijk vogelvrij verklaard worden door de route die ze kiest.

[0:36:49] Voorzitter, ik merk ook wel dat er bij boeren een verandering gaande is.

[0:36:52] Ik zat van de week bij de huisarts in de wachtkamer.

[0:36:54] Er zat een man tegenover me, ik kende hem niet.

[0:36:57] En hij zei, ja mevrouw Bromet, ik volg het landbouwdebat wel hoor.

[0:37:00] En dan schrik ik altijd, want dan denk ik, oh jee, wat krijg ik over me heen.

[0:37:04] Maar de laatste tijd valt het eigenlijk wel reuze mee.

[0:37:06] Hij zei, ik ben de vader van een boer en alles zit vast.

[0:37:10] En ik ben blij dat de boeren het ook gaan zien.

[0:37:12] Voorzitter, ik hoop dat we met de meerderheid hier in de Kamer snel tot actie overgaan.

[0:37:18] En dat we de minister maar gewoon achterlaten.

[0:37:29] Dank u voorzitter.

[0:37:31] Krimp van de veestapel lijkt steeds vaker een doel op zich.

[0:37:34] Vooral in het kader van stikstofreductie en natuurherstel.

[0:37:37] Neemt u mij niet kwalijk.

[0:37:38] Dat was een interruptie van mevrouw Van der Plas op het betoog van mevrouw Bromet.

[0:37:41] Ja, voorzitter.

[0:37:43] Ik heb eigenlijk een puntje.

[0:37:45] Want mevrouw Bromet vraagt hier aan twee coalitiepartners hoe lang ze deze minister nog gaan gedrogen.

[0:37:52] Of dat ze ze willen achterlaten.

[0:37:55] Ik vind dat nogal een behoorlijk stevige vraag.

[0:37:59] Want hier blijkt eigenlijk een soort van motie van wantrouwen uit.

[0:38:04] Ik zou eigenlijk wel graag willen dat de heer Kamp van Kampen en de heer Holman daarop antwoorden.

[0:38:09] Want er wordt hier nogal niet even een vraag aangesteld.

[0:38:16] Ja, maar dan krijgen we een heel ander debat.

[0:38:18] Punt van orde.

[0:38:18] Volgens mij past dat niet binnen het reglement van orde van een commissiedebat.

[0:38:22] Dus mevrouw Bromet heeft de ruimte om mij zo straks te interrumperen als zij dat wenst.

[0:38:27] En in het uiterste geval de door mevrouw Van der Plas aangekondigde motie van wantrouwen in te dienen.

[0:38:32] Maar volgens mij is het niet de manier dat we hier met elkaar via bijdrage zelf het debat voeren.

[0:38:37] Dus dat vind ik een rare vorm, voorzitter.

[0:38:41] Volgens het reglement van Nodder kan het ook niet op die manier.

[0:38:43] Maar meneer Van Kampen komt zo nog aan het woord.

[0:38:45] En dan zou u kunnen interroperen.

[0:38:51] Even een punt van orde voor de handelingen.

[0:38:53] Ik heb geen motie van wantrouwen aangekondigd.

[0:38:55] Sterker nog, ik heb heel veel vertrouwen in deze minister.

[0:38:59] Ja, dank u wel.

[0:39:00] Maar mevrouw Van der Plas, voorzitter, moet toch erkennen... dat zij de woorden motie van wantrouwen in de mond nam.

[0:39:07] Ik het niet.

[0:39:08] Wat heb ik hier nou weer mee te maken, voorzitter?

[0:39:13] Ik constateer dat de sfeer weer top is.

[0:39:16] Ja, we gaan proberen de sfeer weer een beetje te herstellen.

[0:39:18] Maar het is wel een moment.

[0:39:19] Ja, maar ik wil... Ja, voorzitter, ik wil ook een punt van orde maken.

[0:39:22] Want het ging over mijn betoog.

[0:39:25] En ik heb ook het woord commotie van wantrouwen niet in de mond genomen.

[0:39:28] Dus er is ook geen vraag over gesteld.

[0:39:31] Ik ben wel benieuwd naar de antwoorden van de heer Van Kampen en de heer Holman.

[0:39:34] Maar ja, dat is te laat.

[0:39:35] Ja, meneer Holman is al geweest, dus die kan er geen antwoord meer op geven.

[0:39:38] En het woord was aan mevrouw Nijhoff.

[0:39:40] Laten we dan weer verder gaan.

[0:39:41] Mevrouw Nijhoff.

[0:39:43] Dank u, voorzitter.

[0:39:44] Voorzitter, ik begin even weer met de eerste regel.

[0:39:46] Krimp van de veestapel lijkt steeds vaker een doel op zich.

[0:39:50] Vooral in het kader van de stikstofreductie en natuurherstel.

[0:39:54] In plaats van emissiereductie te realiseren door innovatie, technologische oplossingen of efficiëntere landbouwmethoden, wordt er vaker gestuurd tot vermindering van het aantal dieren in de veehouderij.

[0:40:05] De PVV is tegen gedwongen krimp van de veerstapel en voor inzet op innovaties als emissiearme stallen, precisiebemesting en voeraanpassingen.

[0:40:15] De PVV pleit voor instandhouding en verbetering van boerenbedrijven, onze economie, stikstofgevoelige natuur en voedselproductie.

[0:40:24] Er is onderzocht dat stikstofuitstoot ruim kan worden gehalveerd door het gebruik van minder eiwitkrachtvoer.

[0:40:30] Dit is een effectieve oplossing voor stikstofreductie zonder krimp van de veestapel, voorzitter.

[0:40:36] Gebruik van kunstmest kan worden teruggebracht tot uitsluitende optimalisatie ten behoeve van het gewas.

[0:40:43] Graag een reactie van de minister.

[0:40:45] Voorzitter, door generieke maatregelen in te ruilen voor doelsturing zetten wij de boer weer aan het roer en kan met grondmaatregelen gewerkt worden aan het reduceren van nitraatuitspoeling en stikstofemissie.

[0:40:57] Uit een recent eenjarig monitoringsonderzoek is gebleken dat de waterkwaliteit ruim onder de EU-norm blijft bij twee keer zoveel bemesting van organische mest op grasland.

[0:41:10] Het gebruik van organisch mes zorgt voor meer opname van stikstof en geeft meer opbrengst van het grasland.

[0:41:16] Met de stikstofnormen en de fosfaatnormen die in Brussel zijn vastgelegd, kan de boer daar prima mee uit de voeten.

[0:41:22] Is de minister dat met de PVV eens?

[0:41:25] Maar voorzitter, laten we ook vooral kijken wat wel kan.

[0:41:28] Vanuit de akkerbouw zijn stappen richting doelsturing gezet.

[0:41:31] Bedrijven in de veegebieden die al structureel onder de 50 milligram nitraatplieten blijven.

[0:41:38] Deze koplopen zijn van groot belang en moeten we omarmen.

[0:41:41] Waarbij de sector aangeeft een omslag te willen maken van kalenderlandbouw naar dualsturing.

[0:41:47] En daarmee een generieke maatregel naar eigen verantwoordelijkheid.

[0:41:51] BO Akkerbouw heeft daarvoor de sectoraanpak nitraat ontwikkeld.

[0:42:00] Is de minister het met de PVV eens dat daarbij van belang is dat de vrijstelling van generieke maatregelen voor telers nodig is die op basis van metingen aan toonpaal de doelen bereiken?

[0:42:11] Want dat is nodig om draakvlak te creëren om het roer om te gooien.

[0:42:16] Maar daarbij is cruciaal dat zowel NEMA als RIVM met juiste transparante data en modellen gaan werken.

[0:42:24] Zou ik ook graag een reactie van de minister op willen.

[0:42:27] Er zijn ook bedrijven die met bronmaatregelen niet tot een gezonde bedrijfsvoering kunnen komen, voorzitter.

[0:42:32] De PVV vindt dat je dan eerst naar verplaatsing zou moeten kijken voordat je naar beëindiging of uitkoop gaat.

[0:42:39] Deelt de minister deze mening?

[0:42:42] Ook zouden wij bij vrijwillige beëindiging prioriteit moeten worden gegeven aan bedrijven die de grootste stikstofemissiereductie opleveren.

[0:42:51] Voorzitter, afgelopen vrijdag hebben wij gesproken met de provincie Overijssel over onder andere de pasmelders en de confrontatie met handhavingsverzoeken.

[0:43:00] Legaliseren van pasmelders heeft voor de PVV een hoge prioriteit.

[0:43:04] En de heer Vlag refereerde er net ook al aan, want ook daar werd aan ons gevraagd... om inderdaad hier bij de ministers onder de aandacht te brengen... of het verzoek van de provincies, die volgens mij ook al bij de minister geland is... om tijdelijke stikstofruimte te mogen gebruiken van bedrijven... die de bedrijfsactiviteiten al beëindigd hebben.

[0:43:25] Zodra de rekenkundige ondergrens van 1 mol in werking is... vloeit die stikstofruimte vanzelf weer terug.

[0:43:31] Dit geeft de provincies, de boeren, wat lucht...

[0:43:34] We horen graag of de minister gehoor heeft aan het verzoek.

[0:43:37] Tot slot, voorzitter.

[0:43:38] Om de boeren een toekomstperspectief te bieden... moet de vergunningsverlening weer op gang komen.

[0:43:44] Daarom is het essentieel dat de kritische depositiewaarde... met spoed uit de wek gaat.

[0:43:49] Om innovaties weer mogelijk te maken.

[0:43:51] Zolang de kritische depositiewaarde in de wet verankerd is... kunnen er geen vergunningen afgegeven worden... blijft Nederland gevangen in het stikstofslot.

[0:43:59] Tot zover.

[0:44:04] Ja, voorzitter, ik zit te luisteren naar het verhaal van de grootste partij van Nederland.

[0:44:08] En ik denk, ik heb dit al honderd keer gehoord en het werkt al zes jaar niet.

[0:44:11] Hoe kan het nou dat de oplossingen die de PVV allemaal als een soort van zelfsprekendheid hier poneert, die afgeschoten zijn door de Raad van State, door experts, door wie dan ook, nog steeds als de grote oplossing tevoorschijn komen bij de PVV.

[0:44:25] Dat is toch niet serieus te nemen?

[0:44:30] Nou, voorzitter, ik spreek heel veel mensen.

[0:44:34] En de input die we hier brengen, die verzin ik niet zelf... maar die komt uit sectoren.

[0:44:40] En die input brengen wij hier.

[0:44:42] En ook de suggestie, het verzoek van de provincie... voor die extra stiksafruimte, om daar maar even op in te gaan... daar ligt ook al een rechtspraak onder die stand is gehouden in Gelderland.

[0:44:54] Dus ik vind dat verhaal nog niet zo heel gek, waar inderdaad tot 1 juli...

[0:44:58] uitloop is gegeven.

[0:45:02] Ik vind dat het heel serieus te nemen is wat de sector en wat verschillende sectoren ons vragen om mee te nemen richting de oplassingstafel.

[0:45:12] Dank u wel.

[0:45:13] Dan is nu het woord aan meneer Van Kamber van de VVD.

[0:45:16] Voorzitter, het messeizoen is al een paar weken begonnen, maar wie afgelopen weekend in het prille zonnetje zijn hoofd buiten de deur stak, kon er niet omheen.

[0:45:24] De geur van het voorjaar hangt weer in de lucht.

[0:45:27] En dankzij het gunstige weer kunnen boeren de volle meskelders uitrijden, de akkers voeden met mineralen, zodat er straks mooie gewassen voor ons voedsel opgroeien.

[0:45:37] En voorzitter, zoals bij alles gaat het om de goede balans.

[0:45:40] Want het afgelopen jaar was en het komende jaar zal niet eenvoudig zijn voor boeren.

[0:45:45] Afbouw van derogatie gaat in de loop van dit jaar echt knellen.

[0:45:49] En kan de minister misschien nog wat meer dan vorige week meer vertellen over wanneer we uitsluitsel kunnen verwachten over de derogatie?

[0:45:56] Welke gesprekken, voorzitter, voert de minister ook breder op dit moment met de Europese Commissie?

[0:46:02] En de VWD hecht eraan dat de Kamer ook tijdig wordt betrokken bij het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn.

[0:46:07] Welk pad heeft het kabinet daarbij voor ogen?

[0:46:09] En welke kansen ziet het kabinet voor de herziening van de Nitraatrichtlijn voor meer ruimte voor evenwichtsbemesting?

[0:46:16] En voor doelsturing, voorzitter.

[0:46:17] We weten dat er hele goede voorstellen daarvoor liggen bij de akkerbouw, maar ook bij de veehouderij.

[0:46:24] Dus graag een reactie daarop van de minister.

[0:46:27] Voorzitter, de situatie waarbij boeren organische mest tegen hoge kosten moeten afzetten en kunstmest weer terugkopen, dat is ons allemaal al jaren een graad in de keel.

[0:46:36] En wanneer verwacht de minister dat het Nitraatcomité zal stemmen over RENUR, kunstmestvervangers?

[0:46:42] De mestverkenner heeft zijn rapport opgeleverd en heeft hoge verwachtingen van vergisting en verwerking.

[0:46:47] Voorzitter, op zich wisten we dat al, maar hoe kansrijk acht de minister de adviezen ook in de praktijk?

[0:46:53] De vergunningverlening voor vrijwel alle bouwprojecten in Nederland ligt stil.

[0:46:57] Welke stappen neemt het kabinet om de adviezen van de mestverkenner op te volgen?

[0:47:03] Vorige week, voorzitter, spraken we met de minister over het klimaatbeleid.

[0:47:06] Een teruglevering van groen gas kan de krapte op de mesmarkt ontzien, maar daarbij ook zorgen voor de verwarming van woningen in met name het landelijk gebied.

[0:47:14] En we kennen tal van voorbeelden hiervan in het hele land.

[0:47:18] Alleen bestaan er hele grote verschillen hierop waarbij provincies daarmee omgaan of dit ondersteunen.

[0:47:24] Kan de minister dit beeld bevestigen?

[0:47:26] En zo ja, welke stappen zou zij kunnen zetten om te zorgen voor een gelijkspeelveld voor initiatiefnemers van groen gas projecten?

[0:47:33] Eerder nam de Kamer de VVD-BBB-motie aan om de bijmengverplichting groen gas in het eerste kwartaal van 2025 naar de Kamer te sturen.

[0:47:41] Gaat het kabinet die doelstelling nog halen?

[0:47:43] We horen daarop graag een reactie van de minister.

[0:47:47] Complimenten.

[0:47:47] Ik deed het al, voorzitter.

[0:47:48] Ik wil onze fractie uitspreken voor de minister als het gaat om de uitwerking van de extensiveringsregeling.

[0:47:53] En hoewel die wat ons betreft zo snel mogelijk opengesteld zou moeten worden... snappen we dat de financiële keerzijde meeloopt bij de voorjaarsbesluitvorming.

[0:48:01] Alleen welke bijdrage, ik gaf het al aan, ik vroeg het al in het interruptiedebatje met de heer Holman... gaat de sector zelf leveren?

[0:48:08] Want wij steunen de minister in haar stelling dat ze deze bijdrage randvoorwaardelijk acht voor het openstellen.

[0:48:14] Alleen er is nog weinig over te lezen in de brief.

[0:48:17] En als we het hebben over de sector, dan gaat het wat mijn fractie betreft niet alleen over de zuivelsector...

[0:48:21] Maar alle partijen die er belang bij hebben dat er continuïteit bestaat bij de toelevering van de melkstroom.

[0:48:27] Om zo te voorkomen dat bedrijven onverhoopt met een generieke korting opvallen.

[0:48:31] Dus een indrukje van mevrouw Fedder.

[0:48:35] Voorzitter, de heer Van Kampen was positief over de brief over de partiële opkoopregeling.

[0:48:41] Terwijl ik was er eigenlijk juist...

[0:48:45] Ongeduldig werd ik ervan, op z'n minst.

[0:48:47] En ik wil bij de heer Van Kampen vragen, deelt hij mijn ongeduld?

[0:48:50] Want ik zie geen harde deadlines.

[0:48:52] Ik zie dat het wordt vastgeknopt in de voorjaarsnota.

[0:48:55] Dat wordt een flinke klus.

[0:48:57] De heer Van Kampen zit daar dichtbij.

[0:48:59] Wat als daar nou meer tijd voor nodig is?

[0:49:01] Gaat dit dan ook langer duren?

[0:49:02] En heeft de sector die tijd wel?

[0:49:03] De heer Van Kampen.

[0:49:04] Nou, voorzitter, het ongeduld deel ik.

[0:49:06] Maar de heer Van Kampen zit daar niet dichtbij, want het is aan het kabinet.

[0:49:09] En ik ben slechts lid met mevrouw Verder van dit parlement.

[0:49:13] Ik denk wel dat de minister daarbij heel duidelijk in de brief aangeeft... dat bij de voorjaarsbesluitvorming, wat mevrouw Verder ook, bestuurderspartij van Weleer... dat dat de momenten zijn waarop het kabinet spreekt over de uitgaven van de overheid.

[0:49:28] Dus de minister geeft daarin een duidelijk tijdpad aan.

[0:49:31] Voorzitter, we weten ook iedere dag is te laat op dit dossier.

[0:49:35] De minister heeft dat eerder ook erkend... zowel in Eerste als in Tweede Kamer... bij de verdediging van de wijziging van de meststoffenwet... als het gaat om afroming.

[0:49:44] We hebben echt alles op alles te zetten om ervoor te zorgen...

[0:49:47] ...dat we de excretienormen gaan halen per volgend jaar... ...om te voorkomen dat die generieke korting eraan komt.

[0:49:53] Dus dat ongeduld deel ik met mevrouw verder.

[0:49:55] Laten we vragen of de minister dat ongeduld ook deelt... ...en vooral die druk op die sector breed legt... ...om ervoor te zorgen dat die bijdrage er komt.

[0:50:04] Dat is ook in het belang van de partijen zelf.

[0:50:07] Dank u wel.

[0:50:08] Er is eerst nog een interruptie van meneer Vlag.

[0:50:11] Ja, meneer Vlag had ook een interruptie.

[0:50:13] Ja, u kunt de vervalvraag stellen.

[0:50:14] Ja, gaat u gang.

[0:50:15] Is handig.

[0:50:17] Dank, voorzitter.

[0:50:19] Meneer Van Kampen legt de bal nu flink bij de sector neer.

[0:50:22] Maar wat ik uit de sector hoor, is dat zij behoorlijk ver zijn in het uitwerken van de regeling... en ook in het nadenken over hun bijdrage daarin.

[0:50:31] En in de brief lees ik niets van dat alles terug.

[0:50:34] Dus ik kan eigenlijk moeilijk anders een conclusie trekken... dan dat het het kabinet is waar de bal neergelegd moet worden.

[0:50:40] Is de heer Van Kampen dat met mij eens?

[0:50:42] Meneer Van Kampen.

[0:50:43] Nou, voorzitter, er kan wel sprake zijn van twee dingen.

[0:50:45] Dat de sector zelf iets uitgesprokener over haar bijdrage is richting mevrouw Verder dan in de richting van de minister.

[0:50:51] Of dat de actualiteit de brief heeft ingehaald.

[0:50:54] En dat zou betekenen, als de sector zo ver is, dat... Gisteravond fluistert mevrouw Verder mij nu in.

[0:51:02] Nou, dat zou dan betekenen dat de minister mogelijk, als de sector daar zo concreet in is geweest in de richting van het kabinet...

[0:51:07] dat de minister in haar beantwoording ons daar wellicht op zou kunnen geruststellen.

[0:51:11] Maar ik kan mij ook voorstellen, ik ga niet spreken voor de minister... dat we dan wel ook heel concreet vanuit de sector moeten zijn uitgesproken en duidelijk zijn.

[0:51:21] Ik lees in de brief van de minister heel duidelijk dat het kabinet zegt... wij zijn bereid om de juiste randvoorwaarden te scheppen.

[0:51:28] Maar randvoorwaardelijk is, that is takes to the tango.

[0:51:32] En volgens mij is dat waar we met elkaar hierop wachten, voorzitter.

[0:51:35] Dank u wel.

[0:51:36] Dan is eerst meneer Vlag met een interruptie.

[0:51:40] Ja, voorzitter.

[0:51:41] Ik hoorde heer Van Kampen zeggen... we moeten alles op alles zetten... om te zorgen dat we de normen halen... zonder dat er gedwongen krimp plaatsvindt.

[0:51:50] En dat deel ik.

[0:51:51] Absoluut.

[0:51:52] Maar ik vertaal alles op alles zetten... dan toch ook echt letterlijk.

[0:51:57] En waarom doet de heer Van Kampen dan zo nadrukkelijk een stap naar achteren... als het gaat om financiering ervan?

[0:52:03] Zou het niet veel beter zijn...

[0:52:05] Om nu gewoon ook als overheid die stap naar voren te zetten.

[0:52:07] En zeggen van het is ons dermate veel waard.

[0:52:10] Bij de voorjaarsbesluitvorming liggen heel veel plannen.

[0:52:12] Maar wij gaan dit betalen.

[0:52:13] Want dit is een directe oplossing van het probleem.

[0:52:16] Waarom dan weer zo'n extra risico inbouwen.

[0:52:20] Om de sector op die manier onder druk te zetten.

[0:52:26] Volgens mij staat er in de brief van de minister heel erg duidelijk... dat voor de tijdelijkheid van het uitgebruiknamen van fosfaatrechten... de minister het kabinet zegt, ja, dat is een verantwoordelijkheid van de sector zelf.

[0:52:37] Heeft de sector zelf in den brede ook eerder aangegeven.

[0:52:42] En dat wanneer er sprake is van het definitief doorhalen van fosfaatrechten... een gedeeltelijke opkoopregeling...

[0:52:49] zo u wil een extensiveringsregeling, dat de minister zegt het is mijn inzet bij de voorjaarsbesluitvorming om ertoe te komen dat het Rijk daarbij een bijdrage gaat leveren en de financiering daarvan op zich neemt.

[0:53:00] En voorzitter, dan hebben we nog niet eens gesproken over de verantwoordelijkheid die het kabinet nog draagt om een dergelijke regeling bij de Europese Commissie nog in notificatie te krijgen.

[0:53:11] Dus wij kunnen hier wel met elkaar zeggen dat alle kosten moeten worden afgewend tot op de overheid.

[0:53:15] En al zouden we dat willen, dan is het nog maar de vraag of de Europese Commissie daar uiteindelijk mee akkoord gaat.

[0:53:21] Dus dan hebben we hier met elkaar ons geweten afgekocht via de inkomensstroom van de belastingbetaler.

[0:53:28] Verliezen we weken, zo niet maanden bij de Europese Commissie... om een regeling te notificeren en er al dan niet goedkeuring voor te krijgen... komt de minister uiteindelijk met een negatieve boodschap.

[0:53:37] En zijn we nog steeds met elkaar van de regen in het ruppeland.

[0:53:40] Dus laten we het als we het doen in één keer goed doen.

[0:53:42] En dan zegt de minister, er is een bijdrage van de sector nodig voor de tijdelijkheid.

[0:53:46] Zegt de sector zelf ook.

[0:53:48] schilt boeren ook kosten, tijdelijk het uitgebruik nemen van productierechten.

[0:53:53] En voor de definitieve afrekening zegt de minister... dat is iets, en daar ben ik geheel met de heer Vlagg eens... waar de samenleving in een brede een belang bij heeft.

[0:54:01] Daarvoor mag ook de overheid zelf haar bijdrage leveren.

[0:54:05] En volgens mij is dat precies zoals ik de brief van de minister lees.

[0:54:08] Dank u wel.

[0:54:09] Meneer Vlagg, heeft u nog een vervolgvraag?

[0:54:11] Ja, afrondend, voorzitter.

[0:54:12] De heer Van Kampen schetst een mogelijk Europees probleem... en deins daar vervolgens ook direct voor terug.

[0:54:18] Ik lees in de brief... een substantiële private bijdrage in een overtuigend plan... is voor mij randvoorwaarde van een publiek gefinancierde regeling.

[0:54:25] En ik heb net in mijn betoog uitgelegd... waarom ik dat een sigaar uit eigen doos vind... of twee keer langs de kassa, hoe je dat noemen wil.

[0:54:31] Kennelijk is de heer Van Kampen daar niet gevoelig voor...

[0:54:34] Voor hem ook randvoorwaardig, heb ik hem in het debat ook al horen zeggen.

[0:54:38] En ik snap dus niet waarom als je alles op alles zet, je dan ook niet ruimhartig de portemonnee trekt.

[0:54:44] Dat is omdat de heer Vlag er in zijn betoog en in zijn stelling geen rekening mee houdt dat de huidige mestcrisis boeren ook heel veel geld kost.

[0:54:55] Ik had het net al over het in gebruik hebben aan kosten van productierechten.

[0:55:00] Maar dan hebben we het nog niet eens over de afzetkosten van mest... waar ze mee geconfronteerd zijn dit jaar.

[0:55:05] Dat is een feitelijke situatie waar melkveehouders op dit moment mee worden geconfronteerd.

[0:55:10] Op dit moment misschien wat minder, omdat het weer goed is... en omdat er ruimte is om uit te rijden.

[0:55:16] Zoals ik al zei, daar hebben we, denk ik, voor wie net zo'n buitenmens is als ik... de afgelopen dagen van mogen genieten.

[0:55:25] Maar in de loop van dit jaar wordt het nijpend, voorzitter.

[0:55:27] En dan heeft die ondernemer echt...

[0:55:29] problemen met het afzetten van de mes.

[0:55:31] Nog los van de kosten weten we ook dat er niet eens de mesverwerkingscapaciteit is in dit land om die mes te kunnen afzetten.

[0:55:38] En dan zeg ik, voorzitter, hebben we geen dag te verliezen.

[0:55:41] Dan snap ik mevrouw Bromet, of mevrouw Vedder, die mij achter de volder aanzit en zegt, we hebben haast.

[0:55:48] We hebben geen dag te verliezen.

[0:55:50] En dan vind ik dat de minister beter bij de Europese Commissie meteen met een goed voorstel en een goede regeling moet komen...

[0:55:55] Zodat boeren daar ook echt op de kortere termijn mee zijn geholpen.

[0:55:59] En ik zeg de korte termijn.

[0:56:00] Maar we weten ook allemaal dat we eigenlijk al veel te laat met elkaar zijn om dit probleem op te lossen.

[0:56:06] Dank u wel.

[0:56:07] Er is nog een interruptie van... U was er nu klaar.

[0:56:09] Meneer Vlag.

[0:56:11] Ja, voorzitter, ik vind het toch een rare redenering dat je zegt van boeren hebben nu al zo'n groot probleem, hebben al zo hoge kosten, dus dan is het logisch dat je ook bijbetaalt aan je eigen krimp.

[0:56:21] Ja, ik vind dat is in ieder geval niet de oplossing zoals de SGP die voor zich ziet.

[0:56:24] Ik vind dat we hier als overheid de verantwoordelijkheid hebben.

[0:56:27] Ik heb ook de banken genoemd, maar ik vind niet dat je de zuivel als een aparte entiteit maar kunt doen alsof die losstaan van die boeren die voor 80% gewoon eigenaar zijn van die zuivelcoöperatie.

[0:56:37] Dus je betaalt het linksom of rechtsom twee keer.

[0:56:39] Dat is in ieder geval niet de oplossing waar de SGP voor staat.

[0:56:41] Meneer Van Kamp.

[0:56:42] Voorzitter, de heer Vlag sprak mij aan op de VWD als ondernemerspartij.

[0:56:46] Dus ik hoop dat hij dan ook bereid is om te luisteren naar mijn argumentatie.

[0:56:50] Namelijk dat er een verschil is tussen hetzelfde kosten op je nemen... of het voorkomen van kosten die je anders sowieso kwijt zou zijn.

[0:56:57] Want voorzitter, die kosten van dat vee wat in gebruik is, van die productierechten wat in gebruik is... en de afzet van mest die daarbij noodzakelijk zal zijn in de loop van dit jaar... die zullen sowieso op de melkveehouders verhaald worden.

[0:57:10] Dus die kosten van die ondernemers, die heb je sowieso.

[0:57:14] De verwerkingscapaciteit is er niet.

[0:57:16] Dat weten we ook.

[0:57:17] Met name bij de grondgebonden bedrijven die nooit eerder... of bij de derogatiebedrijven die nooit eerder mest hebben hoeven afzetten.

[0:57:25] Dat weten we.

[0:57:27] Dat die achter in de rij aansluiten om contracten te sluiten.

[0:57:32] Dus we moeten een praktische oplossing vinden om deze ondernemers te ontzien.

[0:57:35] En ik hoop echt dat de heer Vlag... Het is allemaal niet optimaal.

[0:57:39] Het is allemaal too little too late.

[0:57:41] Dat ben ik volstrekt met hem eens.

[0:57:44] Maar laten we een praktische oplossing vinden... waarbij de minister de poging die zij doet... in de richting van de Europese Commissie met een regeling straks... in één keer goed doet.

[0:57:51] We weten ook hoe lang het heeft geduurd... voordat de LBV en de LBV-plus-regelingen open werden gesteld...

[0:57:56] Dat ging om een definitieve beëindiging van bedrijven.

[0:57:59] Dit gaat om een gedeeltelijke beëindiging van bedrijven.

[0:58:01] Dat vindt Europa allemaal vreselijk spannend.

[0:58:03] Kunnen we allemaal hier met elkaar over mekkeren.

[0:58:06] Maar hebben we mee te dealen.

[0:58:07] En ik vind dat wij er moeten staan voor die ondernemers.

[0:58:09] Die in de loop van dit jaar met die kosten komen te zitten.

[0:58:12] Voor die afzet van mest.

[0:58:13] Beperkte capaciteit voor verwerking.

[0:58:15] Daar hebben we gewoon een oplossing voor.

[0:58:16] En ik geef hem voor een beter hoor voorzitter.

[0:58:18] Als de heer Vlag een beter heeft.

[0:58:20] Ik geef hem.

[0:58:21] Dan zie ik zijn motie tegemoet.

[0:58:22] Maar op dit moment zie ik hem nog even niet.

[0:58:25] Dank u wel.

[0:58:26] Er waren nog twee interrupties.

[0:58:27] De eerste die de vinger opstak was mevrouw Brommet.

[0:58:30] Gaat u. Ja, voorzitter.

[0:58:32] Ik had net aan de heer Van Kampen gevraagd... hoe lang hij nog geduld houdt met een feitelijk non-existente minister... op het gebied van landbouw.

[0:58:38] En zeker als je kijkt naar de problemen die zich allemaal voordoen op Stapeland.

[0:58:45] VNO-NCW met een noodkreet vandaag in de krant.

[0:58:47] Het bedrijfsleven is toch iets van de achterban van de VVD, dacht ik.

[0:58:50] De haven van Rotterdam die geen kant meer op kan.

[0:58:53] Mogelijk de helft van de woningen die niet gebouwd kan worden de komende vijf jaar.

[0:58:57] Allemaal problemen die veroorzaakt worden door de intensieve veehouderij.

[0:59:02] De manier waarop wij één sector ruim baan geven via deze minister.

[0:59:06] Hoe kijkt de VVD daar nou naar?

[0:59:07] Wanneer is het genoeg geweest?

[0:59:08] Welke prijs moet de rest van Nederland betalen voor de intensieve veehouderij?

[0:59:12] De heer Van Kamp.

[0:59:15] Voorzitter, ik ga de woorden van mevrouw Bromet in de richting van de kwalificatie van de minister zelf niet in de mond nemen, omdat ik het ook geen pas vind hebben dat je zo spreekt over bewindspersonen.

[0:59:26] Zeker niet vanuit de verantwoordelijkheid die mijn partij draagt in deze coalitie.

[0:59:32] Als het gaat om communicatie, dan hebben we hier in de debatten echt wel eens met elkaar de degels gekruist met de minister.

[0:59:38] Maar ik zie ook een bewindspersoon die, of het nou het mesbeleid is waar zij toen ze net aantrad, al de wetgeving voor je voorbereid en een stevig pakket aan maatregelen, wat weet mevrouw Bromet ook, een groot gedeelte van de agrarische achterban echt niet goed viel, wel de verantwoordelijkheid heeft gedragen om dat door beide kamers te loodsen.

[0:59:57] dan vind ik dat bestuurlijk verantwoordelijkheid nemen.

[1:00:02] Op dit moment weten we dat er een brede afvaardiging vanuit het kabinet betrokken is... bij de voorbereiding van een pakket via vier sporen... om het zikstofprobleem van het slot te krijgen.

[1:00:12] Het eerste spoor is, laten we nou eens kijken naar de wetgeving.

[1:00:14] De heer Ginwis heeft daar vorige week ook een motie...

[1:00:16] ...voor aangenomen gekregen als het gaat om emissiedoelen versus KDW.

[1:00:19] Wat zet je nou in wetgeving?

[1:00:21] Wat zet je nou in memorie van toelichting?

[1:00:23] Is dat eerste spoor, die tweede spoor, zo cruciaal?

[1:00:25] Betrekken mevrouw Bromet en ik zijn het daarover eens... ...dat emissiereductie cruciaal is om dit probleem op te lossen.

[1:00:33] Dat derde spoor...

[1:00:34] Naar aanleiding van de uitspraak van de Raad van State van december.

[1:00:38] Kun je deze minister niet verwijten.

[1:00:39] Want dat hebben we allemaal niet zien aankomen.

[1:00:42] Dat er met terugwerkende kracht jaren terug bedrijven onvergund in de problemen zitten.

[1:00:46] Er zal een oplossing voor moeten gevonden worden.

[1:00:48] En ten vierde de gang naar Brussel.

[1:00:50] Dus ik vertrouw erop dat het kabinet dit probleem heel serieus neemt.

[1:00:54] Ik heb ook geen aanleiding om daaraan te twijfelen.

[1:00:57] En met een overtuigend pakket komt.

[1:00:59] Waar wij ongetwijfeld hier in de commissie nog veel met elkaar over zullen komen te spreken.

[1:01:03] Mevrouw Bromet.

[1:01:04] Ja, voorzitter, laat ik het dan nog op een andere manier proberen.

[1:01:07] De heer Van Kamper zegt zelf, we hadden gisteren al moeten beginnen dat wat we vandaag moeten doen.

[1:01:11] Dat ben ik ook met hem eens.

[1:01:13] Maar hij heeft wel toegestaan dat de minister met een kansloze verhaal naar de Raad van State ging om de pasmelders te legaliseren.

[1:01:20] En die pasmelders nu eigenlijk vogelvrij verklaart.

[1:01:25] Hoe kijkt de heer Van Kamper daar nou?

[1:01:27] Want het is toch schandalig wat er gaat gebeuren.

[1:01:30] Zes jaar na de uitspraak van de rechter, 2000 illegale boeren in Nederland die op elk moment van de dag vanaf 1 april kunnen verwachten dat de overheid voor de deur staat om de tent te sluiten.

[1:01:41] Daar moet je toch verantwoordelijkheid voor nemen?

[1:01:44] Het is deze minister die vertrouwen heeft gesteld in een regeling waarbij wij al zeiden van nou dat gaat niet werken.

[1:01:49] En dat is allemaal tijdverspilling.

[1:01:51] Meneer Van Kampen.

[1:01:52] Voorzitter, dat de minister alles in het werk stelt om pasmelders te helpen... die acuut per februari van dit jaar in de probleem eigenlijk de facto vogelvrij zijn verklaard.

[1:02:06] Dat zij dat probleem met wetgeving tracht op te lossen, dat begrijp ik.

[1:02:10] Wat mijn stelling alleen is, voorzitter... en daarom hebben we dat ook als VVD in het hoofdlijnenakkoord met elkaar afgesproken... dat daarbij juridische borging noodzakelijk is en voor juridische borging...

[1:02:21] is een structurele geborgde daling van de stikstofuitstoot noodzakelijk.

[1:02:26] Dus de minister heeft er in timing voor gekozen... om al eerder dit ter advies naar de Raad van State te sturen.

[1:02:32] Ik hecht eraan te benadrukken... dat het voorstel nog niet officieel is ingediend bij het parlement.

[1:02:38] De minister heeft zich voor haar wetsvoorstel verhouden tot een ander college van staat, de Raad van State.

[1:02:43] Dus we zullen zien in welke vorm zij haar wetsvoorstel zal indienen bij het parlement.

[1:02:49] Ik denk, en dat weet mevrouw Bromet ook, daar is ook helemaal geen geheim over, dat WVD denkt dat daarvoor noodzakelijk is dat er een geborgpakket aan emissiereductie nodig is.

[1:02:59] Omdat we anders opnieuw van de regen in de druppen landen.

[1:03:02] En dan creëren we de pasmelders van de toekomst.

[1:03:04] En dat is het laatste, voorzitter, waar de VVD haar bijdrage in zou willen leveren.

[1:03:13] Wij willen voor een structurele, duurzame oplossing zorgen voor boeren.

[1:03:16] Dank u wel.

[1:03:17] Laatste interruptie van mevrouw Bromet.

[1:03:19] Ja, voorzitter.

[1:03:19] De verkiezingen zijn nu anderhalf jaar geleden.

[1:03:21] En de VVD zegt steeds, we willen een structurele daling.

[1:03:23] En die is er nog niet.

[1:03:24] Dus wanneer moet die daling er nou zijn?

[1:03:27] Leverkamp.

[1:03:29] Voorzitter, die daling had er moeten zijn bij de inwerkingtreding van de programmatische aanpak stikstof.

[1:03:34] Wat een amendement was, wat is vormgegeven door CDA en de Partij van de Arbeid.

[1:03:40] Dat was het moment dat er sprake had moeten zijn van een structurele daling van de stikstofemissie.

[1:03:47] Sindsdien is daar nog vrij beperkt sprake van.

[1:03:50] Het vorige kabinet heeft maatregelen genomen met beëindigingsregelingen.

[1:03:53] Niet omdat we zo nodig hechten opnieuw maar aan om te benadrukken.

[1:03:57] Niet zozeer omdat we boeren zo graag willen laten stoppen... maar omdat we ruimte willen creëren voor ondernemers die willen blijven.

[1:04:03] En dit kabinet heeft in volle breedte de schouders eronder gezet... om langs vier sporen oplossingen te formuleren.

[1:04:11] Langs de vier lijnen zoals ik die zojuist heb geformuleerd.

[1:04:15] En het ongeduld delijk, voorzitter.

[1:04:17] Geen dag te verliezen.

[1:04:19] Dus liever vandaag dan morgen een resultaat wat de VVD betreft.

[1:04:22] Dank u wel.

[1:04:23] Ik wil er toch even op wijzen dat het debat niet gaat over stikstof, maar over mesbeleid.

[1:04:27] Dus laten we ons daar vooral op concentreren.

[1:04:30] Het heeft met elkaar te maken, dat herken ik meteen.

[1:04:32] Maar er is nog een interruptie van het lid Kostic.

[1:04:38] Ja, de verbinding tussen die twee is dat er steeds foefies worden toegepast, zoals inderdaad passysteem, maar alles tot nu toe.

[1:04:45] De VVD keihard heeft gesteund, belastingbegeld in heeft gepompt, zonder allemaal alleen die veenindustrie in de been te houden.

[1:04:52] Maar een concrete vraag, want we hebben te maken met een groot probleem met mesfraude.

[1:04:57] Ik was benieuwd of de VVD die waarschuwingen ook vanuit Europa heeft gehoord, dat die mesfraude groeit.

[1:05:02] En wat hij van deze minister verwacht als low-and-order partij om deze mestfraude, dat werkt er nu echt aan te gaan pakken.

[1:05:11] Want de minister blijft daar gewoon omheen draaien.

[1:05:14] Er is te weinig handhavingscapaciteit en er wordt alleen maar verder bezuinigd.

[1:05:19] Dus wat gaat de VVD misschien samen met ons tangoën richting de aanpak van het mestfraude?

[1:05:28] Voorzitter, van fraude mag nooit sprake zijn.

[1:05:31] Laat ik daar heel helder over zijn.

[1:05:32] Iedereen die bewust de regels aan zijn laars labt, dient de NVWA of de inspectie op zijn pad te vinden.

[1:05:41] Maar ik moet er voorzitter ook bij zeggen dat we het op dit moment ondernemers ook niet heel makkelijk maken.

[1:05:46] Want we wachten met elkaar nog op uitsluitsel over het wel of niet krijgen van derogatie.

[1:05:52] Zo werkt ondernemerschap.

[1:05:53] We baseren daar hun bedrijfsvoering op.

[1:05:55] Er is vaak financiering op gebaseerd.

[1:05:57] Daar is grondverwerving op gebaseerd.

[1:06:00] We praten met elkaar over opkoopregelingen, gedeeltelijke beëindigingsregelingen die er nog niet zijn.

[1:06:05] Dus dat je als boer naar dit debat, als je al als boer op dit moment naar dit debat zit te luisteren, want je kan me ook voorstellen dat je betere dingen hebt te doen met dit weer.

[1:06:14] Maar als je al luistert, kan ik me heel goed voorstellen welke kant moet het op.

[1:06:18] Dus lid Kostisch vraagt mij, wat verwacht ik van de minister en van het kabinet?

[1:06:21] Snel duidelijkheid.

[1:06:22] Snel duidelijkheid over hoe de Nederlandse inzet gaat zijn bij de nieuwe nitraatrichtlijn.

[1:06:28] Waarvan ik hoop, voorzitter, dat er ruimte gaat zijn voor evenwichtsbemesting.

[1:06:33] Want die 170 kilo norm zoals die nu in de nitraatlijn staat, die stamt uit de jaren 90 en die is hopeloos gedateerd.

[1:06:41] Die zal op sommige plekken misschien lager moeten.

[1:06:43] Die kan op sommige plekken onder bepaalde omstandigheden misschien ook hoger.

[1:06:47] Ik verwacht van de minister dat ze snel met haar extensiveringsregeling komt.

[1:06:50] En zij levert haar bijdrage, maar wacht op dit moment op de sectorvoorzitter.

[1:06:54] Ik verwacht van deze minister dat zij doelsturing gaat uitwerken... zodat de akkerbouw heel snel met de pilots waar zij op dit moment klaar voor staat... Alles staat klaar, de akkerbouw.

[1:07:05] De grote coöperaties waar we het hier over hebben, COZUN, AVB, BO Akkerbouw... staan klaar om met doelsturing te gaan werken.

[1:07:13] En ik hoop dat de minister heel snel ervoor zorgt... dat al die goede plannen in de praktijk komen.

[1:07:19] Want dan denk ik dat we de balans terugkeren in de landbouw... waar we zoveel behoefte aan hebben.

[1:07:24] En daarmee ook, voorzitter, en dan sluit ik af... dat die overheid eindelijk weer eens wat meer afstand kan nemen van dat boerenerf.

[1:07:30] Want we zitten er zo dicht op met z'n allen, op de bedrijfsvoering... tot op de data van de onderzaai en van de oogst aan toe.

[1:07:39] En dat komt omdat we met elkaar de randen hebben opgezocht.

[1:07:41] Daar moeten we van terug.

[1:07:43] En daar is het kabinet hopelijk heel hard mee aan de slag.

[1:08:03] Maar ja, het blijft natuurlijk toch, het is heel vaak heel snel.

[1:08:06] Ik hoop dat de minister heel snel komt met dit en ik hoop dat ze heel snel komt met dat.

[1:08:09] En dat vol verwachting klopt ons hart, dat hebben we allemaal natuurlijk.

[1:08:14] Maar ondertussen praten we, zoals de heer Van Kampen zegt, al heel lang over de derogatie.

[1:08:18] We praten ook over de nitraatrichtlijn.

[1:08:20] Ik had zelf al gehoopt dat die brief al was gekomen, maar die hebben we nog niet gezien.

[1:08:25] En er wordt ook door de ministeriële commissie gepraat.

[1:08:27] En de hoop is natuurlijk dat wat er daar naar buiten komt, dat dat ook een impact gaat hebben op mest.

[1:08:33] En dat is wel concreet.

[1:08:34] Want die zou over twee weken klaar moeten zijn.

[1:08:36] Dus kunnen we dan ook verwachten van de VVD en van NSC, van de heer Van Kampen en van... Nou, laat ik het bij de heer Van Kampen houden, want meneer Holman mag het niet zeggen.

[1:08:43] Maar kunnen we dan van hem ook verwachten dat als er over twee weken niet echt iets ligt... wat echt die fundamentele verandering gaat betekenen.

[1:08:51] Dat echt dat wegbewegen bij de randen, wat meneer Van Kampen zegt.

[1:08:55] Dat meneer Van Kampen dan ook echt met zijn vuist op tafel gaat slaan.

[1:08:59] Ja, dit was weer een lange interruptie.

[1:09:00] Die tel ik voor twee.

[1:09:01] Meneer Van Kampen.

[1:09:02] Voorzitter, die vuist laat ik aan anderen.

[1:09:07] Maar voorzitter, de Kamer heeft vorige week, twee weken geleden, drie moties aangenomen.

[1:09:11] Waaronder een van mij.

[1:09:12] En die maakte eigenlijk een drietrap.

[1:09:14] De eerste ging over, kom dan met een pakket van emissieverminderende maatregelen.

[1:09:18] De tweede was, reken dat doelbereik nou door.

[1:09:20] Heeft het effect?

[1:09:21] Zorgt het voor die vermindering?

[1:09:23] En die derde is, mevrouw Verder, ja jongens, voordat je juridisch zo'n rekenkundige ondergrens gaat openstellen... kijk eerst in het proefproces om te voorkomen dat je de pasmelders van de toekomst geeft.

[1:09:33] En ik heb best veel reacties daarop gehad van mensen die zeiden... ja, VVD, je maakt het hier de minister ook wel moeilijk mee.

[1:09:41] En voorzitter, dat is... Mevrouw Popp mag best weten, dat is een duivelstilemma voor mijn fractie.

[1:09:45] Want dat is het laatste wat ik wil.

[1:09:47] Ik wil deze minister in alle oplossingen steunen die zij zoekt... om weer rust in het landbouwdebat te krijgen.

[1:09:53] Om rust op het boerenerf te krijgen.

[1:09:56] Mijn partij mag al wat langer meedraaien in coalities in dit land.

[1:10:00] En wij hebben ook geleerd van onze fouten.

[1:10:02] Wij hebben ook geleerd door schade en schande wijs geworden... dat je soms ook de keerzijde van de medaille met elkaar onder ogen moet zien.

[1:10:11] Dus ik hoop en ik steun de minister in alle stappen die zij zet... om te zorgen voor een duurzame, geborgde oplossing...

[1:10:18] Waar individuele boeren, individuele veehouders langdurig mee geholpen zijn.

[1:10:23] En ik hoop ook dat het pakket wat uit het kabinet komt, zo april, maart, is volgens mij een beetje de richtlijn.

[1:10:29] Laten we dat vragen waar het kabinet op koerst.

[1:10:31] Dat dat allemaal bevat, zodat we weer wat ruimte terug kunnen nemen van dat boerenerf.

[1:10:37] En landbouwpolitiek weer saai wordt.

[1:10:39] Want daar zou het ons volgens mij voor zitten om te doen moeten zijn.

[1:10:42] Dank u wel.

[1:10:43] Derde interruptie van mevrouw Pot.

[1:10:44] Ja, voorzitter.

[1:10:46] Maar nou hoor ik weer de hoop.

[1:10:48] En die hoop hebben we allemaal.

[1:10:49] Maar mijn vraag was inderdaad... Het hoeft niet met een vuist, maar gaat de heer Van Kampen dan ook echt zeggen... dat moet het wel echt zijn?

[1:10:59] Meneer Van Kampen, graag gepakt.

[1:11:02] Mevrouw Pot kent de inzet van de VVD in het hoofdlijnenakkoord.

[1:11:07] Die herkent zij in de debatten die ik namens mijn fractie mag voeren.

[1:11:12] En concludeert zij ook te zien in het stemgedrag wat mijn fractie heeft... wanneer er moties op worden ingediend.

[1:11:19] Ik heb er vertrouwen in dat het kabinet... Ik weet dat er heel veel mensen bij betrokken zijn...

[1:11:24] Heel veel mensen denken met de minister mee om te komen tot een oplossing... voor die gordiaanse knoop waar we allemaal al zo lang in zitten... en waar we allemaal graag uit willen.

[1:11:33] En wij hebben er vertrouwen in dat het kabinet daarmee zal komen.

[1:11:37] Het zal moeten.

[1:11:38] Het heeft lang genoeg geduurd.

[1:11:41] Maar er wordt goed over meegedacht en keihard gewerkt, voorzitter.

[1:11:45] Dank u wel.

[1:11:46] Meneer Van Kampen, u heeft nog anderhalve minuut om uw betoog te vervolgen.

[1:11:53] Nou, voorzitter...

[1:11:55] Ik denk dat ik mijn laatste bijdrage in de interrupties wel heb kwijtgekund.

[1:12:00] Dus ik zie uit naar de beantwoording van de minister.

[1:12:03] Dan is er nog een interruptie van meneer Grinwes.

[1:12:06] Nou, nog eentje dan.

[1:12:08] Ik heb eigenlijk wel een vraag.

[1:12:09] Er is een aanleiding van een motie waar collega Van Kampen, de initiatiefnemer, was.

[1:12:14] Waar ik aan mee mocht doen.

[1:12:15] Een prachtige stuk is geschreven door het PBL.

[1:12:19] Effecten, wijzigingen, meststoffenwet.

[1:12:22] En mijn vraag aan de heer Van Kampen is... Het beschrijft eigenlijk best wel positieve effecten van de wijziging van de mestopverwet die we hebben aangenomen.

[1:12:31] Maar de analyse wijst ook wel op het risico dat we de mestplafonds gaan overschrijden.

[1:12:37] Met name bij fosfaat gaat het spelen.

[1:12:39] En dat we dan echt moeten optreden om het te voorkomen.

[1:12:42] Omdat we anders heel veel risico's lopen in Brussel bij alles wat we nog nodig hebben in Brussel.

[1:12:46] Van beëindigingsregelingen en andere zaken.

[1:12:50] Hoe wil de heer Van Kampen daarop sturen?

[1:12:52] Er wordt namelijk suggesties gegeven voor bijvoorbeeld grondwaterbeschermingsgebieden en beekdalen.

[1:12:59] Voorzitter, dat gaf mij de gelegenheid om toch nog even wat dieper een blik te werpen op mijn laatste spreektekst.

[1:13:04] En dat was inderdaad ook een vervolgvraag die ik nog had aan de minister.

[1:13:08] We hebben met elkaar een mespakket al heel snel in de ambtstermijn van de nieuwe minister met elkaar moeten vormgeven.

[1:13:15] De voorganger, haar ambtsvoorganger, heeft daar ook al de voorzet voor gedaan.

[1:13:18] Toen wisten we ook al dat het allemaal krap zou worden... en of het voldoende zou zijn.

[1:13:23] Alles op alles zetten.

[1:13:24] En mijn vraag aan de minister zou ook zijn... de heer Ginwis verwijst naar PBL-doorrekening... dat het vruchten afwerpt.

[1:13:32] Is dat ook het beeld van de minister?

[1:13:34] Of zijn er aanvullend maatregelen nodig... om te voorkomen dat we dat fosfaatoverschot... moeten gaan korten via een generieke korting?

[1:13:42] Want dat willen we toch met elkaar voorkomen?

[1:13:44] Ik denk dat de heer Ginwis dat met mij eens is.

[1:13:46] Ik zal ook heel eerlijk zijn, voorzitter...

[1:13:48] Ik zie het op dit moment niet.

[1:13:50] Ik zie op dit moment geen andere mogelijkheden wat we kunnen doen... om dat overschot op die mesmarkt verder terug te schroeven.

[1:13:59] Maar er kijken veel mensen mee met dit debat.

[1:14:01] Ze weten ons ook te vinden.

[1:14:03] Iedere oplossing is welkom.

[1:14:04] Laten we die vraag allereerst bij de minister leggen.

[1:14:07] Dank u wel.

[1:14:07] Het woord is aan mevrouw Vedder van het CDA.

[1:14:12] Dank, voorzitter.

[1:14:14] En mooi gezegd in de sector is stront in de grond de lengte komt.

[1:14:19] En het mooie weer zorgt denk ik ook voor een zucht van verlichting in de sector.

[1:14:25] Omdat we precies daarmee nu weer aan de slag kunnen.

[1:14:28] Voorzitter, ik heb inmiddels anderhalf jaar geleden al een keer gezegd... dat we afstevenen op een situatie waarin boeren worden gedwongen... of koeien af te voeren of een milieudelict te begaan.

[1:14:40] Omdat de mestcrisis niet alleen een financieel probleem is, maar ook dat er bedrijven zijn die gewoon domweg niemand kunnen vinden die bereid is ze van de mest af te helpen.

[1:14:49] En inmiddels zijn we in die fase, voorzitter.

[1:14:53] En over die kant zie ik in de brieven eigenlijk niks terug.

[1:14:56] Wel over de financiële kant, maar niet over de fysieke kant van het probleem.

[1:14:59] En dat baart me zorgen.

[1:15:02] Ik zie inmiddels in de sector dat mest uit pure nood van Friesland naar lege kelders van stoppende boeren in Brabant gaat.

[1:15:10] Dat bedrijfadviseurs op grote schaal zien dat er administratieve mestvoorraden zijn die fysiek niet passen op het bedrijf.

[1:15:18] Ik zie mestswembaden verrijzen in het landschap of boeren die er gewoon maar mee stoppen.

[1:15:24] En voorzitter, ik wil graag van de minister weten...

[1:15:27] Wat hebben al die stappen uit de Kamerbrieven bij elkaar... tot nu toe concreet opgeleverd qua verlichting van het mestprobleem?

[1:15:34] Dus hoeveel vrachtwagens van die honderdduizenden vrachtwagens... die we nergens kunnen plaatsen, hebben we nou opgelost?

[1:15:40] En dat brengt mij bij de partiële opkoopregeling... of extensiveringsregeling, hoe je het maar noemt, voorzitter.

[1:15:46] Want de motie van Van Kampen en een heleboel andere indieners, waaronder ik zelf... vroegen in die motie om een uitgewerkte regeling voor 1 maart.

[1:15:55] In mijn gesprekken met de sector hoor ik dat daar de verwachting leeft... naar aanleiding van de gesprekken met het ministerie... dat de regeling per 1 juni opengaat.

[1:16:04] Die drie maanden, daar kan ik nog wel mee leven.

[1:16:06] Maar toen ik de brief gisteravond las, vond ik van die voornemens niks terug.

[1:16:11] De heer Van Kampen schetst het beeld... het ministerie wacht op de sector.

[1:16:16] Ik heb het beeld andersom.

[1:16:18] Ik krijg het gevoel dat de sector wacht op het ministerie.

[1:16:22] Ik hoor graag van de minister hoe het nou zit, maar in de brief van gisteravond lees ik vooral heel veel mitsen en maren en slagen om de arm.

[1:16:29] Maar geen concrete uitwerking, terwijl ik wel weet dat daarover gesproken is.

[1:16:32] En ook geen concrete tijdlijn.

[1:16:35] En als we al anderhalf jaar geleden dit probleem hebben geagendeerd, dat was nog met een andere minister.

[1:16:39] Dan vind ik er eigenlijk ook wel wat van dat we nu op een voorjaarsnota moeten wachten voordat we door kunnen.

[1:16:44] Want we zagen dit dus al heel lang geleden aankomen dat het nodig was om in te grijpen.

[1:16:49] Want die to-do-lijst voor de voorjaarsnoten is al heel lang en is heel complex.

[1:16:55] En ik benijd niemand die die puzzel moet gaan leggen.

[1:16:59] Ik zou me ook niet verbazen als het blijkt dat daar meer tijd voor nodig is.

[1:17:02] Maar wat voor effect gaat dat dan hebben op deze regeling?

[1:17:05] Wordt die dan ook weer op de lange baan geschoven?

[1:17:07] Want op een gegeven moment heeft het ook gewoon geen zin meer.

[1:17:09] Dan hoeven we er niet eens meer mee te starten, want dan zijn de beesten al weg.

[1:17:14] Voorzitter, korte vraag over het protocol stikstofverlies en forfaitaire stikstofcorrectie.

[1:17:20] Ik zie in een van de brieven dat er gesproken wordt over een protocol... waarmee melkveehouders ervoor zouden kunnen kiezen... om bedrijfsspecifiek hun stikstofgehaltes vast te stellen... in plaats van te werken met forfaitaire stikstofcorrectie.

[1:17:33] Dat er mogelijk minder mest hoeft te worden afgevoerd.

[1:17:37] Mijn vraag is, kan de minister iets zeggen over hoe groot die potentie dan is?

[1:17:41] Hoeveel minder is minder?

[1:17:44] En op welke termijn gaat de minister ervoor zorgen dat dat protocol in werking treedt?

[1:17:51] Een vraag naar aanleiding van het advies van de verkenner.

[1:17:55] Voorzitter, het CDA heeft in juni van 2023 al een plan gepresenteerd... om mestvergisting en groen gas flink aan te slingeren.

[1:18:03] Dit is een richting die ook echt kan helpen in de mestcrisis.

[1:18:07] Ik zag in de adviezen van de mestverkenner goede en concrete adviezen... maar die me ook niet hebben verbaasd, want ik vond het gehaal te open deuren best wel hoog.

[1:18:17] Dus of we daar nou de mestverkenner voor nodig hebben gehad om dat op te schrijven, weet ik niet.

[1:18:20] Maar ik wil wel graag aan de meneer vragen wat ze met de adviezen gaat doen...

[1:18:26] Gaan we bijvoorbeeld ook per 1 januari 2026 die bijmengverplichting in groen gas laten starten?

[1:18:32] En hoe kijkt de minister dan naar de positie van de glastuinbouw daarin?

[1:18:37] Wil ze de sector compenseren?

[1:18:38] Zou ze die sector willen uitzonderen?

[1:18:40] Is ze een voorstander van een snelle invoering van die bijmengverplichting?

[1:18:44] Mijn partij is dat in ieder geval wel, voorzitter.

[1:18:47] En over de aanbeveling van de mestverkenner in het algemeen.

[1:18:50] Kan de minister toezeggen dat ze de adviezen van die verkenner gaat opvolgen.

[1:18:54] En ook de deadlines die in het advies worden genoemd.

[1:18:57] Er staan er meerdere in.

[1:18:59] Dat ze die gaat halen.

[1:19:00] Want ik vond de reactie in de brief vooral afwachtend.

[1:19:03] Ik las het kabinet hoopt.

[1:19:05] Het kabinet is in afwachting.

[1:19:06] Het kabinet moet nog een besluit nemen.

[1:19:08] En dus kan de minister naar eigen zeggen.

[1:19:10] Niet direct aan de slag met opvolging geven aan de aanbevelingen.

[1:19:13] Maar nogmaals voorzitter.

[1:19:15] Die tijd heeft de sector niet.

[1:19:16] Dus we moeten gewoon aan de bak.

[1:19:19] En dan wil ik afsluiten met een stukje over doelsturing.

[1:19:21] Ik had heel erg graag gezien dat we de Kamerbrief over de achtste actieprogramma en doelsturing vandaag hadden gehad.

[1:19:27] Maar dat is niet zo.

[1:19:29] Dus ik begin er nu zelf over.

[1:19:30] Want ik zie dat de akkerbouwsector staat te trappelen om met doelsturing te beginnen.

[1:19:35] Met de sector aanpak nitraat.

[1:19:38] Dat ze ook klaar zijn om aan het eind van dit jaar op eigen kosten op 100.000 hectare te beginnen met meten.

[1:19:43] Dat er dus echt een concreet plan klaar ligt voor doelsturing voor nitraat.

[1:19:49] En waar breed draagvlak voor is.

[1:19:51] En dat vind ik heel positief en goed nieuws.

[1:19:54] Maar ook daar zie ik een sector die wacht op de minister.

[1:19:58] Want wat ze nodig hebben is commitment vanuit onze kant, dus vanuit de politiek.

[1:20:02] En volgens mij is daar breed draagvlak voor.

[1:20:05] Maar ook vanuit de minister.

[1:20:06] Dus kan de minister toezeggen dat ze de sectoraanpak in de akkerbouw op gaat nemen in het achtste actieprogramma.

[1:20:12] En bij de voorjaarsnota regelt dat er ook middelen beschikbaar komen voor de uitvoering.

[1:20:17] Want de sector staat te trappelen.

[1:20:18] En laten we aan de slag gaan, voorzitter.

[1:20:21] Dank u wel.

[1:20:21] Dank u wel.

[1:20:22] Het woord is aan meneer Grimmes van de ChristenUnie.

[1:20:28] Die nog even op zijn telefoon zat.

[1:20:29] Voorzitter.

[1:20:30] Dank.

[1:20:32] De feiten over ons mestoverschot zijn al jaren bekend, maar klemmen nu meer dan ooit zo aan de vooravond van het verdwijnen van de derogatie.

[1:20:38] De overal oppoppende meszakken op ons platteland zijn er een levend bewijs van.

[1:20:42] De mesplaatsingsruimte neemt tussen 2022 en 2026 dan ook af met wel 18 procent.

[1:20:48] En dat is een beduidend grotere bedaling dan nodig vanuit het perspectief van de mesplafonds.

[1:20:53] En daarom ook eerst maar eens een conceptuele vraag.

[1:20:56] Wat is eigenlijk het leidmotief voor deze minister in haar mestbeleid?

[1:21:00] Zorgen dat mestproductie en mestplaatsing in Nederland op den duur in evenwicht komen?

[1:21:05] En dus het mestissue benaderen vanuit de hoeveelheid landbouwgrond?

[1:21:08] Noem het grondgebonden landbouw.

[1:21:10] Of benadert de minister mest vanuit de mestproductieplafonds?

[1:21:13] Waardoor naast Nederlandse grond mestverwerking en export cruciaal zijn.

[1:21:19] Ik snap het, we zitten nu in mestcrisistijd, dus wordt elk spoor bewandeld.

[1:21:23] Maar wat is het eindplaatje dat de minister voor ogen heeft?

[1:21:25] En hoe belangrijk is grondgebondenheid daar dan uiteindelijk voor haar in deze kwestie?

[1:21:31] Voorzitter, bij het lezen van de brieven bekroopt me af en toe het geitenpaadjesgevoel.

[1:21:36] Maar met geitenbreiers gaan we niet redden, we hebben headers nodig die voorop gaan.

[1:21:41] Hoe blij is de minister bijvoorbeeld met het papieren resultaat van de speciaal door haar aangestelde mestverkenner Knops...

[1:21:47] Ik kan het hem misschien niet kwalijk nemen, maar in zo weinig pagina's, zoveel vrijblijvende open deuren intrappen, je moet het maar kunnen.

[1:21:54] Dat had de minister toch prima zelf kunnen bedenken.

[1:21:57] Wat gaat ze er eigenlijk concreet mee doen?

[1:21:59] Is het überhaupt mogelijk nog dit jaar mesverwerkingsinstallaties groot of klein te bouwen?

[1:22:03] Ook gelet op de uitspraak van de Raad van State over intern salderen van 18 december, die ons geleden.

[1:22:09] En op welke mesverwerkingscapaciteit stuurt de minister?

[1:22:12] En op...

[1:22:13] Hoeveel mestexport in 2026 en verder?

[1:22:16] En daarmee zijn we weer terug bij mijn conceptuele vraag van het begin.

[1:22:21] Het is tijd voor een compliment aan de minister... voor het opstellen van een confinant met partijen uit de zuivelketen... aangaande het voerspoor.

[1:22:26] In hoeverre ziet de minister dit doelen... namelijk 160 gram per kilogram droogstof in 2025... en 158 in 2026 als ambitieus?

[1:22:35] En wat zijn de effecten met betrekking tot reductie van de stikstofuitstoot?

[1:22:39] En hoe ziet de handhaving er eigenlijk uit bij dit confinant...

[1:22:42] En op welke manier wordt het voerspoor onderdeel van de doelsturingssystematiek voor de melkveehouderijen?

[1:22:47] Over Renewer, wanneer verwacht de minister definitief groen licht?

[1:22:50] Inmiddels Renewer is al een keer of tien verkocht als oplossing.

[1:22:54] En staat er echt voldoende mesverwerkingscapaciteit in ons land klaar als het licht op groen springt?

[1:23:00] Nog even over het fosfaatplafond.

[1:23:02] Waar qua stikstof er makkelijk onder te komen is, we zitten al onder het plafond van 25, is dat voor fosfaat niet het geval.

[1:23:10] Op dit moment dreigen...

[1:23:13] op een overschrijding van het fosfaatplafond af te stomen, af te stevenen van 9%.

[1:23:19] En waar komen we volgens de minister uiteindelijk aan het eind van dit jaar op uit?

[1:23:22] En met welke maatregelen kan de minister überhaupt en kunnen veehouders nog dit jaar effectief bijsturen om de fosfaatuitscheiding nog omlaag te brengen?

[1:23:30] En wat vindt de Europese Commissie van zo'n overschrijding?

[1:23:33] Hoe staat het?

[1:23:34] En hoe staat het met de goedkeuring van de brede beëindigingsregeling door diezelfde commissie?

[1:23:38] En wat zijn de risico's hieromtrend?

[1:23:40] Ondertussen wordt de vrij massaal grasland omgezet naar bouwland als gevolg van het wegvallen van de derogatie.

[1:23:46] Ook daar waar dat helemaal niet wenselijk is.

[1:23:48] Ook stuurt de minister op het voorkomen daarvan.

[1:23:51] Mijn vraag is eigenlijk, hoe stuurt de minister op het voorkomen daarvan en welke rol pakken provincies daar nu precies in?

[1:23:56] Sowieso wachten we met spanning op de uitvoering van de grondgebondenheidsmotie die is aangenomen door deze Kamer.

[1:24:02] Op 1 januari 26 wordt het achtste actieprogramma niet raadrichtlijn van toepassing.

[1:24:06] En wanneer geeft de minister duidelijkheid aan de boer en de Kamer over wat dit nieuwe programma gaat brengen?

[1:24:11] Na de soms bizarre middelvoorschrift in het zevende actieprogramma... zijn we nu toch wel toe aan een programma dat resultaten boekt door te sturen op doelen.

[1:24:19] En hoe gaat dat er dan uitzien?

[1:24:20] En biedt de Europese Commissie dan wel de ruimte hiervoor?

[1:24:23] Hoe neemt de minister de Europese Commissie mee naar uitwerking van het doelsturingsbeleid... om te voorkomen dat we evenals bij Minas uiteindelijk tegen de muur lopen...

[1:24:33] Het doel uit de bestuursovereenkomst die traadt in grondwaterbeschermingsgebieden... om onder de norm van 50 milligram per liter water... in 34 kwetsbare grondwaterbeschermingsgebieden te komen... dat wordt voor een groot deel niet bereikt.

[1:24:46] Is er na het strappen van het NPOG eigenlijk geen nieuwe bestuursovereenkomst nodig?

[1:24:51] Nu gaan we ervoor zorgen dat we om te beginnen in deze voor ons drinkwater... essentiële gebieden onder die norm van 50 milligram komen...

[1:24:59] Ondertussen zuchten vooral akkerbouwers onder het juk van op basis van verouderde meetgegevens aangewezen NV-gebieden... ...met grote gevolgen voor hun gewassen- en bedrijfsvoering.

[1:25:08] Kunnen we ervan op aan dat deze gebieden in aanloop naar 2026 rechtvaardig worden geactualiseerd?

[1:25:14] Ik heb het er vaker met de minister over gehad en ik ben benieuwd of dat gaat lukken.

[1:25:18] De ChristenUnie-fractie is positief over de aangekondigde...

[1:25:22] Ja, extensiveringsregeling.

[1:25:23] Althans, als die er daadwerkelijk gaat komen.

[1:25:25] En daarom een paar vragen.

[1:25:26] Is de minister bereid de leiding te nemen... dus voorop te gaan bij het uitwerken van deze regeling?

[1:25:30] Natuurlijk in afstemming met de sector.

[1:25:32] En wat heeft de minister te bieden aan de sector?

[1:25:34] En wat verwacht ze er concreet voor terug...

[1:25:36] Hierbij constateer ik dat er gekozen wordt voor het houden van minder dieren in plaats van uitbreiding van het areaal grasland.

[1:25:42] Kan de minister ons ervan verzekeren dat bij een extensiveringsregeling de voorwaarde om grasland te behouden wordt opgenomen?

[1:25:48] En dat waren mijn vragen in de eerste termijn, voorzitter.

[1:25:50] En ik moet heel even naar de buren over leveringszekerheid praten en dan ben ik weer terug straks.

[1:25:56] Ja, we zien u graag weer terug.

[1:25:57] Dank u wel.

[1:25:58] Het woord is aan mevrouw De Vos van het Forum voor Democratie.

[1:26:02] Dank u wel.

[1:26:03] Dank u wel, voorzitter.

[1:26:05] Voorzitter, sinds 1 januari van dit jaar mogen Nederlandse boeren fors minder mest produceren.

[1:26:11] Een beleidswijziging met zeer ingrijpende gevoel.

[1:26:18] Een beleidswijziging met zeer ingrijpende gevolgen.

[1:26:20] Boeren kunnen hun mest niet kwijt en kampen dus met een overschot.

[1:26:24] Om dat overschot te bestrijden zet dit kabinet in op de aanpassing van veevoer, de afroming van productierechten van veehouders met een krimp van de veestapel tot gevolg, een brede beëindigingsregeling en mogelijk een generieke korting.

[1:26:37] Stuk voor stuk zeer ingrijpende maatregelen.

[1:26:41] En zoals gewoonlijk heeft men in deze Kamer de neiging om het debat te voeren over de uitvoering van deze maatregelen.

[1:26:47] Over de mogelijkheid om sommigen te verzachten, uit te stellen of in te wisselen voor anderen.

[1:26:52] Om de ernst van de situatie te onderstrepen spreekt men van een mestcrisis.

[1:26:58] En de situatie is ook ernstig, voorzitter.

[1:27:00] Laat daar geen misverstand over bestaan.

[1:27:02] Maar terwijl men hals over kop pleistert zoekt om de wond provisorisch te dichten, verliest men de oorzaak van het probleem en daarmee de oplossing ervoor uit het oog.

[1:27:11] Ik zal het uitleggen.

[1:27:13] Sinds 1991 is Nederland gebonden aan de Europese Nitraatrichtlijn, die, en ik citeer, tot doel heeft de waterfrontreiniging die wordt veroorzaakt of teweeggebracht door nitraten, stikstof dus,

[1:27:24] uit agrarische bronnen te verminderen en verdere verontreiniging van die aard te voorkomen.

[1:27:29] Einde citaat.

[1:27:30] Lidstaten moeten zich daarom houden aan maximumnormen voor bemesting op landbouwgrond.

[1:27:36] Er bestaat een uitzondering op deze regel.

[1:27:38] Derogatie, wat zoveel betekent als een afwijking van de wet.

[1:27:42] Zo heeft Nederland zeer vruchtbare grond, die meer mest kan opnemen dan gemiddeld.

[1:27:46] En dus mochten onze boeren sinds 2006 meer mest uitrijden dan de Nitraatrichtlijn doorgaans voorschrijft.

[1:27:54] Ondertussen hield de Nederlandse overheid Brussel op de hoogte van onze waterkwaliteit.

[1:27:57] En daar gebeurde iets opmerkelijks.

[1:28:00] In 2016 wijzigde Nederland het watermeetnet, waarbij naar verhouding veel meetpunten met een hoge nitraatconcentratie werden toegevoegd.

[1:28:09] En ik citeer, dit betekent dat gegevens uit eerdere verslagen niet vergelijkbaar zijn met de huidige gegevens.

[1:28:16] Dit schreef onze eigen overheid in 2021 aan de Europese Commissie.

[1:28:22] Maar deze vergelijking werd wel gemaakt.

[1:28:25] Terwijl in werkelijkheid sprake was van een verbetering, concludeerde de Europese Commissie op basis van deze cijfers dat onze waterkwaliteit achteruit ging.

[1:28:33] En besloot om die reden dat Nederland de derogatie stapsgewijs zou verliezen.

[1:28:39] Daarom zijn de Nederlandse mestproductieplafonds per 1 januari 2025 verlaagd.

[1:28:44] Per 1 januari 2026 moet ons land aan de standaardnormen voldoen.

[1:28:50] In plaats van de wijzigingen in het meetnet recht te zetten en daarmee het fundament onder de afschaffing van de derogatie onderuit te halen, wordt de nieuwe situatie door dit kabinet min of meer geaccepteerd.

[1:29:01] Weliswaar is de minister in gesprek met Brussel om de derogatie op de langere termijn terug te krijgen, maar ondertussen is haar beleid op de korte termijn erop gericht om gewoon aan de nieuwe regels te voldoen.

[1:29:11] Daarvoor treft zij onomkeerbare maatregelen.

[1:29:15] Opgekochte boerenbedrijven komen niet zomaar terug.

[1:29:19] Terwijl de mestcrisis niets meer is dan een papierencrisis die één op één het gevolg is van conclusies te worden getrokken uit verkeerde cijfers.

[1:29:28] Onze waterkwaliteit gaat niet achteruit en dus had de derogatie nooit moeten worden afgeschaft.

[1:29:33] Was dat niet gebeurd, dan hadden we gewoon aan de nitraatnormen voldaan.

[1:29:37] Dan was er geen probleem.

[1:29:40] Erkent de minister deze oorzaak van de mestcrisis?

[1:29:43] Heeft zij bij de Europese Commissie aangegeven dat een fout in de meetnet eraan ten grondslag ligt... dat de waterkwaliteit in Nederland achteruit lijkt te gaan?

[1:29:52] En heeft zij deze fout ook rechtgezet?

[1:29:55] Voorzitter, zachte heelmeesters maken stinkende wonden.

[1:29:58] In plaats van de Europese Commissie aardig te vragen om de derogatiebeschikking terug te draaien en rustig op antwoord te wachten, zou deze minister het diplomatieke spel veel harder kunnen spelen.

[1:30:08] Laat ze daar in Brussel maar met een boete komen.

[1:30:10] Start een juridische procedure.

[1:30:11] Lobby het ondertussen bij andere landbouwministers.

[1:30:14] En wees een keer niet het braafste jongetje van de klas en zet het Nederlands belang voorop.

[1:30:18] Dank u wel.

[1:30:20] Dank u wel, mevrouw De Vos.

[1:30:21] Het woord is aan mevrouw Van der Plas van de BBB.

[1:30:24] Dank u wel, voorzitter.

[1:30:26] We praten vandaag opnieuw over het mestbeleid.

[1:30:29] Het is ook een belangrijk onderwerp wat de gemoederen bezig houdt.

[1:30:34] Maar laten we vooral niet vergeten dat mest een waardevolle grondstof is.

[1:30:39] Veel mensen denken dat je met zonlicht en water gewassen en gras kan laten groeien.

[1:30:44] Maar iedereen die dat probeert zal weten dat dat niet genoeg is.

[1:30:49] En zo ook de vele burgers in Nederland die elk weekend bij de welkoop hun mestkorrels kopen voor hun eigen moestuin.

[1:30:59] Die weten dat dat hard nodig is.

[1:31:01] Dus ik wil hier...

[1:31:03] ...mee beginnen omdat mest hier altijd eigenlijk wordt neergezet... ...of het lijkt wel alsof het wordt neergezet als iets vies en iets vervuilends.

[1:31:13] Vele landen in de wereld hebben een mestekort... ...en die zouden willen dat ze genoeg mest hebben om voor hun de gewassen te telen.

[1:31:24] Sterker nog, je zou het niet zeggen, maar zelfs Zeeland heeft een mestekort...

[1:31:31] Daar wil ik graag mee beginnen.

[1:31:33] Mest wordt ook wel eens het zwarte goud genoemd, voorzitter, in andere delen van de wereld.

[1:31:40] Voorzitter, de minister zet in op doelsturing.

[1:31:43] Ik spring even nu van de hak op de tak.

[1:31:45] Maar ik vond het wel even belangrijk om dit gemarkeerd te hebben over mest als waardevolle grondstof.

[1:31:50] De minister zet in op doelsturing en dat vindt BBW een goede ontwikkeling.

[1:31:54] En doelsturing betekent de grootste systeemverandering in jaren.

[1:31:59] En we moeten de minister wel de ruimte geven om dit zorgvuldig te doen.

[1:32:03] Want je kunt het maar één keer goed doen.

[1:32:05] En laten we niet vergeten waarom doelsturing ooit is bedacht.

[1:32:08] Dat is om de boer weer aan het roer te zetten.

[1:32:10] Dat is ook wat we in het hoofdlijnenakkoord hebben gezegd.

[1:32:15] Om vakmanschap en ondernemerschap leidend te maken... in plaats van een woud aan regels.

[1:32:20] En dat vraagt niet alleen om een nieuwe aanpak... maar ook om het loslaten van oude gewoontes.

[1:32:25] En daarom is onze vraag aan de minister... welke middelenvoorschriften wil zij schrappen... zodat boeren daadwerkelijk de ruimte krijgen om op basis van doelen te werken?

[1:32:34] En hoe zorgt de minister ervoor dat er een goede overgang komt?

[1:32:38] En wat vindt de minister ervan om doelsturing gefaseerd in te voeren, zodat we eerst zeker weten of en zo ja, hoe het werkt?

[1:32:46] Voorzitter, wat ons betreft werkt doelsturing vanuit het principe dat een goede ondernemer ruimte kan verdienen.

[1:32:53] En dat kan alleen maar als de ondernemer ook handelingsperspectief heeft.

[1:32:57] En op dit moment ontbreekt dat omdat reducerende maatregelen niet erkend worden.

[1:33:02] En hoe ver is de minister hiermee?

[1:33:03] Wanneer kunnen ondernemers weer echt innovatief aan de slag?

[1:33:08] Dan nog iets over de kwetsbare zones.

[1:33:10] Volgens de Europese Nitraatrichtlijn is het helemaal niet verplicht om deze zones om de vier jaar opnieuw vast te stellen.

[1:33:17] Dat mag ook tussentijds.

[1:33:18] En in het hoofdlijnenakkoord is afgesproken dat we hier gebruik van gaan maken.

[1:33:22] En toch zien we dat Nederland nog steeds zijn hele grondgebied als kwetsbaar heeft aangewezen.

[1:33:29] Waarom vraag ik me af.

[1:33:31] Als we alleen nog maar de gebieden als kwetsbaar aanwijzen die daadwerkelijk kwetsbaar zijn, dan creëren we per direct veel meer plaatsingsruimte.

[1:33:41] Dan het maximum van 170 kilogram stikstof per hectare uit dierlijke mest geldt namelijk alleen voor de gebieden die als kwetsbaar zijn aangewezen.

[1:33:50] En wij hebben heel Nederland als kwetsbaar aangewezen.

[1:33:53] Wanneer kunnen we de eerste stappen verwachten om deze gebieden opnieuw te beoordelen?

[1:33:58] Voorzitter, in de Kamerbrief van de minister heeft de minister het over het aanpassen van de excretienormen van stikstof, gecorrigeerd naar de gasvormige verliezen van stikstof.

[1:34:07] En deze gasvormige verliezen zijn doorgaans veel groter dan waar nu voor gecorrigeerd wordt.

[1:34:12] Als de normen eindelijk meer met de werkelijkheid overeen komen, dan creëer je ook direct...

[1:34:18] Meer mestplaatsingsruimte.

[1:34:20] En waarom komt er dan weer een adviesaanvraag bij het CDM, Commissie Deskundige Meststoffen, en de WUR, de Wageningen Universiteit?

[1:34:28] Voorzitter, ik ben wel positief over de brief van de heer Kops.

[1:34:32] Het is nu verzameld.

[1:34:33] Hij heeft informatie uit de praktijk opgehaald.

[1:34:36] Het is verzameld nu in een brief.

[1:34:39] En ik zou ook graag zien dat de aanbevelingen worden overgenomen.

[1:34:44] Ik vond het een beetje flauw om te zeggen dat het allemaal open deuren zijn die ingetrapt worden.

[1:34:51] Maar voorzitter, als het allemaal zo simpel was, dan was het allemaal al gebeurd.

[1:34:54] En de heer Kops heeft nu een hele goede uiteenzetting voor iedereen duidelijk op papier gezet.

[1:34:59] Voorzitter, nog even wat goed nieuws qua mestverwerking.

[1:35:01] Want binnenkort kan in Emmen een fabriek geopend worden die honderdduizenden tonnen mest per jaar kan verwerken.

[1:35:07] Het bedrijf Stercor produceert duurzame energie en biobased carbon.

[1:35:13] Dat is koolstofvezel.

[1:35:14] En de bron hiervoor is dierlijke mest.

[1:35:16] En die zetten zij om in biobased carbon en groen gras.

[1:35:19] Dus het groene gras wordt geleverd aan het lokale gasnet.

[1:35:23] En de biobased carbon, de koolstofvezel, is speciaal ontwikkeld... als organische meststof en bodemverbeteraar... om het gebruik van chemische kunstmest te verminderen.

[1:35:33] En dit zal betekenen dat vanaf 2026... daar 350.000 tot 400.000 ton vaste mest op jaarbasis wordt verwerkt...

[1:35:45] Ik sluit af.

[1:35:47] Natuurlijk lost dit niet het mestplaatsingsprobleem op.

[1:35:51] Maar samen met meer maatregelen, zoals ook in de mestbrief zijn genoemd van de minister, wordt er wel steeds meer toegewerkt naar een oplossing.

[1:35:59] Ik zou ook graag zien dat vergunningverlening voor de mestverwerking goed en snel op gang komt.

[1:36:04] Dank u wel, voorzitter.

[1:36:06] Dank u wel, mevrouw Van der Plas.

[1:36:07] Er is een interruptie van mevrouw Potten.

[1:36:09] Ja, ga erin gaan.

[1:36:11] Ja, voorzitter, want het PBL was natuurlijk niet zo positief.

[1:36:15] Die zeiden, ja, als we dit willen redden, als we bijvoorbeeld dat plafond willen redden, dan moeten eigenlijk alle boeren die zich hebben aangemeld ook daadwerkelijk uitgekocht worden dit jaar.

[1:36:26] En de afroming moet heel positief uitvallen.

[1:36:29] En als we dat plafond overschrijden, dan brengt dat nieuwe uitkoopregelingen in gevaar.

[1:36:33] En dan kom je natuurlijk richting zo'n...

[1:36:35] generieke ijskoude sanering.

[1:36:36] En dat willen we volgens mij allemaal niet.

[1:36:38] Nou heeft de gedeputeerde in Gelderland... die heeft zonering voorgesteld.

[1:36:43] En nu leek het heel eventjes of dat de BBB hier in de Kamer... een beetje afstand van haar nam.

[1:36:48] En ik vind dat eigenlijk heel jammer.

[1:36:49] Want zij zegt eigenlijk, ja, ik doe dit niet om populair te zijn... maar ik wil gewoon dit dossier echt oplossen.

[1:36:56] Dus dan zouden we dat toch op alle kanten moeten steunen, zou ik denken.

[1:36:59] En dat is eigenlijk mijn oproep aan mevrouw Van der Plas.

[1:37:02] Mevrouw Van der Plas.

[1:37:04] Nou, de gedeputeerde, waar mevrouw Potten op doelt, waar we afstand van nemen, dat is dat er in geopperd werd dat er ook gedwongen onteigening aan te pas zou komen.

[1:37:16] En daar hebben we ons altijd tegen uitgesproken.

[1:37:18] Daar heeft de gedeputeerde zich overigens ook toe uitgesproken.

[1:37:23] Dat was iets wat eigenlijk niet goed in de krant is verschenen.

[1:37:29] Hoe dat komt, dat weet ik niet.

[1:37:31] In ieder geval heeft zij die woorden over gedwongen onteigening teruggenomen.

[1:37:35] En dat hebben wij ook gedaan.

[1:37:36] Dat mag geen verrassing zijn, voorzitter.

[1:37:40] Heel kort, mevrouw Pot.

[1:37:42] Nee, maar sorry, voorzitter, maar het ging mij natuurlijk niet om die gedwongen uitkoop.

[1:37:45] Het ging mij gewoon over het feit dat die gedeputeerde die zonering heeft voorgesteld.

[1:37:49] En dat lijkt me gewoon een prachtige move en dat zouden we moeten steunen, volgens mij.

[1:37:53] Mevrouw Van Plassen.

[1:37:55] Voorzitter, ik herhaal mijn woorden.

[1:37:57] Het ging, waar wij afstand van hebben genomen, is het feit dat in het artikel gedwongen onteigening werd genoemd.

[1:38:03] Die woorden heeft de gedeputeerde teruggenomen, dus...

[1:38:07] Dat is hetzelfde antwoord als net.

[1:38:09] Misschien is het nu iets duidelijker voor mevrouw Plot.

[1:38:11] Dank u wel.

[1:38:11] Meneer Halman heeft ook nog een interruptie.

[1:38:13] Ja, voorzitter.

[1:38:14] Mevrouw Van der Plas houdt op een enthousiaste manier een feel-good story.

[1:38:19] Maar die heeft het niet over het overschrijden van het mesplafond.

[1:38:23] Het drijft gewoon een generieke korting van in orde van 7 à 8 procent aan het eind van het jaar.

[1:38:29] Is mevrouw Van der Plas zich daarvan bewust?

[1:38:31] En heeft mevrouw Van der Plas een visie hoe dat te voorkomen en wat daarmee te doen?

[1:38:36] Mevrouw Van der Plas.

[1:38:39] Ja, voorzitter.

[1:38:41] Er gebeuren al een heleboel dingen.

[1:38:43] We hebben ook de mesbrief gezien van de minister.

[1:38:47] We weten dat de minister heel hard aan het werk is... om het probleem met de mesplaatsingsruimte op te lossen.

[1:38:56] Eh...

[1:39:00] Volgend jaar... Ja, kijk, ik ben niet zo van dat doemdenken.

[1:39:03] Meneer Vlag heeft dat eerder ook al opgemerkt hier in het debat.

[1:39:08] Er wordt steeds maar geroepen van de generieke korting komt eraan.

[1:39:12] Ik zie hier een minister die gewoon heel hard werkt.

[1:39:16] Die soms, soms ook niet, maar soms ook wel goede adviezen meekrijgt vanuit deze commissie.

[1:39:25] Ik denk dat we allemaal...

[1:39:26] een generieke korting willen voorkomen.

[1:39:30] Dus ja, ik kan nog wel even opnoemen... welke maatregelen er al genomen zijn.

[1:39:35] Dus daar wordt alles aan.

[1:39:36] Wilt u echt dat ik een hele lijst ga opnoemen, voorzitter?

[1:39:39] Nee, ik wil graag dat u antwoord op het compact houdt.

[1:39:41] Nee, geen hele lijst.

[1:39:44] Dus we hebben daar vertrouwen in.

[1:39:48] En daar zijn we allemaal bij.

[1:39:50] Maar nogmaals, ik zie een minister die heel hard werkt... die ontzettend veel kennis heeft van de sector.

[1:39:55] Ik zie een minister...

[1:39:56] die de contacten in Brussel heel goed op orde heeft.

[1:40:02] En met alle maatregelen die al zijn aangekondigd... heb ik er vertrouwen in dat we ergens toekomen.

[1:40:10] Dank u wel.

[1:40:10] Laatste interruptie van meneer Holman.

[1:40:12] Ja, ik kan hier niet zoveel mee.

[1:40:13] Ik constateer dat mevrouw Van der Plas geen kennis van zaken heeft.

[1:40:17] Want die weet niet het verschil tussen verplaatsingsruimte en hoogte van het plafond.

[1:40:22] Er zijn twee volstrekt verschillende zaken.

[1:40:27] En de maatregelen van de minister zijn allemaal gericht op het mestplaatsingsruimte.

[1:40:33] En totaal niet op het mestplafond.

[1:40:34] Dus nogmaals de vraag van wij stevenen af op 7,5% overschrijding van het mesplafond.

[1:40:41] En mevrouw Van der Plas heeft wel eens gezegd dat kan ik niet accepteren, want dat is gedwongen krimp.

[1:40:45] En nu geeft u gewoon geen antwoord op mijn vraag van wat is de visie van mevrouw Van der Plas om te voorkomen dat we het mesplafond overschrijden.

[1:40:51] Ik wil graag gewoon een helder antwoord en niet... Nou, oké.

[1:40:55] Mevrouw Van der Plas.

[1:40:57] Eh...

[1:41:01] Ja, voorzitter, ik wil toch even zeggen, ik ben er wel een beetje zat als ik hier steeds geschoffeerd word door de heer Holman.

[1:41:09] Daar ga ik wel even mee beginnen.

[1:41:12] Ik heb ook al begrepen dat de heer Holman vindt dat ik mijn toon moet matigen.

[1:41:15] Daar kan de heer Holman op rekenen dat ik mijn toon niet zal matigen.

[1:41:19] Ik zeg wat ik wil, ik zeg hoe ik het wil.

[1:41:21] Dus daar hoeft de heer Holman niet op te rekenen.

[1:41:29] Natuurlijk maak ik me daar ook zorgen over, voorzitter.

[1:41:32] En natuurlijk, weet je, er zijn ook die partiële opgroepregelingen of die extensiveringsregelingen.

[1:41:38] Heb ik in het vorige debat ook al gezegd dat ik daar op zich positief tegenover sta.

[1:41:44] Maar ik ook wel wat vraagtekens heb bij de bijdrage uit de sector...

[1:41:52] Ik ben ook niet tegen uitkoop van boeren die ermee willen stoppen.

[1:41:58] Dat doet mij wel heel erg veel pijn.

[1:42:00] Dat zal ik de heer Roelman ook nog even erbij zetten.

[1:42:02] Want ik vind het echt heel erg dat we hier steeds maar blijven praten over het uitkopen van boeren.

[1:42:08] Terwijl ik weet wat dat ook doet met boeren als we het daarover hebben.

[1:42:12] Ik heb ook erbij gezegd, al heel vaak erbij gezegd, dat er heel veel boeren zijn... Er wordt wel eens gedaan van ja, maar die boeren willen allemaal zelf stoppen.

[1:42:21] En die boeren wilden aanvankelijk niet allemaal zelf stoppen.

[1:42:24] Ik vind ook dat de sector gewoon zelf een verantwoordelijkheid heeft, zeker.

[1:42:28] Maar ik zie ook een sector die er ook heel hard aan werkt om te proberen om... en die mesmarkt te verlichten om onder die plafonds te blijven.

[1:42:38] Plafonds die overigens ook steeds worden aangepast.

[1:42:41] Laten we daar ook even eerlijk in zijn.

[1:42:43] Dus op het moment dat je...

[1:42:44] Onder een plafond zitten.

[1:42:45] En plafonds worden weer aangepast.

[1:42:46] Dan kom je weer boven een plafond.

[1:42:49] Daar hebben we ook mee te maken.

[1:42:51] Dus ik ben daar zeer serieus in.

[1:42:55] En dat weet de heer Holman ook.

[1:42:57] Ook ik probeer mee te helpen.

[1:43:00] Hier met moties.

[1:43:01] Om te proberen een goede toekomst voor onze boeren te hebben.

[1:43:05] om inderdaad ook onder die plafonds te blijven.

[1:43:08] Ik zie dat als je kijkt naar de stikstofplafonds bijvoorbeeld... of de fosfaatplafonds van de varkenshouderij... zie je dat die daar structureel onder zitten.

[1:43:17] Dat daar ook heel hard gewerkt wordt.

[1:43:19] Dank u wel.

[1:43:22] Wilt u afronden?

[1:43:24] Ja, ik ben klaar.

[1:43:25] Dank u wel.

[1:43:27] Het woord is aan mevrouw Pot van D66.

[1:43:28] Gaat u gang.

[1:43:30] Dank u wel, voorzitter.

[1:43:32] Voorzitter, in vrijwel geen enkel ander land ter wereld komt het water zo schoon uit de kraan als in Nederland.

[1:43:39] En dat is niet zo vanzelfsprekend als het lijkt.

[1:43:41] De kwaliteit in onze wateren blijft achter.

[1:43:43] En het wordt steeds moeilijker en ook duurder om ons water schoon te krijgen.

[1:43:47] En als we bovenaan het lijstje van landen met het schoonste drinkwater willen blijven staan, dan vraagt dat actie.

[1:43:52] Ook voor de natuur.

[1:43:54] Want de natuur heeft geen waterbedrijf die alle bestrijdingsmiddelen, meststoffen en andere chemische meuk uit het water kan filteren.

[1:44:01] Vorige week bleek dan ook dat de waterkwaliteit de gezondheid van de natuur aantast.

[1:44:05] En aangezien deze minister graag integraal naar de gezondheid van de natuur kijkt, lijkt me dat een zorgelijke bevinding.

[1:44:13] Het is tijd om de natuur een handje te helpen en het werk van onze waterbedrijven wat makkelijker te maken.

[1:44:18] Zo houden we ook de waterrekening laag.

[1:44:21] En daarom vraag ik de minister wijs beschermende gebieden aan voor drinkwaterproductie.

[1:44:25] Nou, nog een keertje.

[1:44:26] Ik ga deze zin even opnieuw doen.

[1:44:27] Daarom vraag ik de minister wijs beschermende gebieden voor drinkwaterproductie aan als specifiek kwetsbare gebieden waarvoor extra inzet nodig is.

[1:44:36] En aangezien drinkwaterbedrijven natuur- en waterexperts zijn, wil ik de minister vragen om hun inzichten zwaar mee te wegen bij het uitwerken van de aanpak ruimte voor landbouw en natuur.

[1:44:46] Voorzitter, schoon water vraagt naast veel andere zaken om minder mestproductie.

[1:44:50] Wat ook boeren als het gepaard gaat met ondersteunende maatregelen helpt, omdat het de kans op een koude sanering verkleint.

[1:44:57] Ook het PBL concludeert dat we alleen onder het mestplafond blijven als alle aangemelde veehouders van de huidige stoppersregeling daadwerkelijk in 2025 stoppen en het afromen zeer hoog zou uitvallen.

[1:45:10] Lessen uit het verleden leren het PBL dat dat onwaarschijnlijk is.

[1:45:13] En daarmee komt de nieuwe uitkoopregeling in gevaar.

[1:45:16] Als dat gebeurt belanden we in een spiraal waar je alleen uitkomt met hele ingrijpende en vervelende maatregelen zoals een generieke korting.

[1:45:23] Ik werd enigszins opgelucht over de brief gisteravond over extensivering, maar de tijdlijn is vrij lang, dus ik hoop dat we snel aan de slag gaan.

[1:45:31] Nog maanden wachten en hopen op een succesvolle uitkoop en hooguitgevallen afroming is hartstikke link.

[1:45:37] Dat is een risico dat de minister niet wil nemen, neem ik aan.

[1:45:40] Dus welke andere maatregelen heeft zij klaar liggen om een generieke korting of ijskoude sanering te voorkomen?

[1:45:45] Voorzitter, iets wat ik ondertussen en al helemaal in aanloop naar dit debat ook had verwacht van de minister, is een brief over het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn.

[1:45:54] Ik had graag over de inhoud van deze brief gesproken vandaag, dus ik ben benieuwd waarom die niet al is verstuurd en wanneer die wel naar de Kamer komt.

[1:46:02] Onderdeel hiervan zou ook de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid moeten zijn.

[1:46:06] De uitkomst van het vorige mesdebat was namelijk zorgwekkend.

[1:46:09] Er is een gigantische financiële prikkel voor fraude en geen alternatieve stappen, behalve omvallen.

[1:46:15] Als D66 denken we dat we meer kunnen en moeten doen.

[1:46:18] Aan de ene kant door druk op de mestmarkt te verminderen, daar kom ik zo op, en effectieve handhaving.

[1:46:24] Nu is het beleid, zoals de bufferstroken, zeer fraudegevoelig.

[1:46:27] Dus erkent de minister dat fraude vaak lastig is aan te tonen... en rechtszaken daardoor stranden.

[1:46:32] Zoja, welke maatregelen heeft zij genomen die de NVWA daarin helpt?

[1:46:36] En is het bijvoorbeeld mogelijk om landschapselementen te planten in bufferstroken... zodat duidelijk is dat het bufferstroken zijn?

[1:46:42] Zo levert het ook op andere vlakken wat op.

[1:46:44] En of het realtime trekken van mesttransporten, zoals ze ook in de visserij doen... kan het helpen om illegale dumpingen tegen te gaan?

[1:46:52] Ten slotte, voorzitter.

[1:46:53] Met de graslandnorm lijkt de minister op zoek naar excuses in plaats van oplossingen.

[1:46:58] Alle mogelijke economische gevolgen voor boeren en keten, mogelijke bijeffecten op andere dossiers en een onderzoek naar grasland versus akkerland worden onderzocht.

[1:47:07] Maar voorzitter, natuurlijk heeft een graslandnorm impact.

[1:47:10] Dus waarom deze smalle focus?

[1:47:12] Waarom niet kijken hoe het wel kan?

[1:47:14] Welke ondersteuning dan nodig is?

[1:47:16] En waarom niet kijken naar de positieve effecten op andere dossiers, zoals stikstof en klimaat?

[1:47:21] De Raad van State was maandag namelijk duidelijk over de stikstofplannen van de minister.

[1:47:25] Ze werken niet zonder bronmaatregelen.

[1:47:28] Een graslandnorm is zo'n maatregel.

[1:47:30] Sterker nog, het is een van de meest effectieve stappen om bij te dragen aan alle doelen.

[1:47:35] Op klimaat, op water, op natuur en dierenwelzijn.

[1:47:38] Dus kan de minister toezeggen de positieve effecten mee te nemen, een volledige vergelijking te maken, dus grondgebonden versus intensief, en te zoeken welk flankerend beleid kan werken om boeren te ondersteunen.

[1:47:50] En al deze punten mee te nemen in de besluitvorming in juli.

[1:47:53] Voorzitter, actie in de taxi.

[1:47:55] Boeren en natuur hebben niks aan besluiteloosheid.

[1:47:59] En tenslotte, ik besef dat ik dat al een keer gezegd heb, maar dit is echt tenslotte.

[1:48:03] Mijn motie over het ondersteunen van boeren die door fouten bij de opkoopregeling in de problemen zijn gekomen, werd niet aangenomen.

[1:48:09] Omdat de minister aangaf dat het ministerie al alles deed om deze boeren tegemoet te komen.

[1:48:13] En toch blijven verhalen over de problemen met de LBV-regeling hardnekkig.

[1:48:17] Is de minister bereid met een brief te komen over hoeveel boeren in de problemen zijn gekomen door deze fouten...

[1:48:22] welke fouten er zijn gemaakt en wat eraan is gedaan.

[1:48:25] Dank u wel.

[1:48:26] Dank u wel, mevrouw Port.

[1:48:27] Dit was de eerste termijn van de Kamer.

[1:48:29] De minister heeft aangegeven dat ze graag wat tijd wil... voor een zorgvuldige beantwoording van al uw vragen.

[1:48:35] Dus ik schors tot vijf voor vier.

[1:48:38] Vijf voor vier.

[1:48:41] Dat duurt anders te lang.

[1:48:44] Voorzitter, want we komen steeds in tijd.

[1:48:46] Dus waarom zouden we niet gewoon een half uur doen?

[1:48:48] Dat doen we bij alle bewindspersonen.

[1:48:50] Omdat de minister toch echt vraagt om wat lange tijd.

[1:48:52] Omdat jullie zoveel vragen hebben gesteld.

[1:48:54] Dus ik ga er een beetje tussenin zitten.

[1:48:56] We gaan schossen tot vijf voor vier.

[1:48:59] En mag ik even aangeven dat wij gepositioneerd zijn in dit gebouw.

[1:49:03] Dat alleen het lopen al tien minuten kost.

[1:49:07] Dus zo gaan we het doen.

[2:25:30] Ik heropende de vergadering.

[2:25:33] Wil iedereen plaatsnemen?

[2:25:35] Ook meneer Holman.

[2:25:45] Dank u wel.

[2:25:48] Ik geef zo het woord aan de minister en ik zou wel willen verzoeken om de inleiding kort beknopt te houden en meteen te beginnen met de beantwoording van de vragen als u dat zou willen doen.

[2:25:58] Dan geef ik het woord aan de minister.

[2:26:01] Ja, dank voorzitter.

[2:26:02] Ik ga beantwoorden in zes blokjes.

[2:26:06] En dan begin ik met reneur en derogatie.

[2:26:09] En dan mestverwerking, de verkenner en export.

[2:26:13] Vervolgens waterkwaliteit, achtste actieprogramma.

[2:26:18] Dan een kopje mest overig.

[2:26:20] En dan de beëindiging, extensieveringsregeling, voerspoor en de mestproductieplafonds.

[2:26:26] En ik eindig met pas, stikstof en dat soort onderwerpen.

[2:26:31] Ik heb gehoord wat u zegt over de snelheid.

[2:26:33] Ik zal zeker mijn best doen.

[2:26:36] Maar ik wil toch even beginnen met het volgende.

[2:26:41] Voorzitter, mevrouw Bromet heeft geen vraag voor mij, maar zij schetst wel een beeld van mij.

[2:26:48] Wat een beetje een karikatuur schetst van de inzet die ik iedere dag pleeg.

[2:26:53] als minister en ik weet ik ben hier te gast van de tweede kamer ik heb respect voor het parlement ik kijk er naar uit om op de inhoud met het parlement samen te werken maar ik vind dat ik er wel een opmerking over moet plaatsen want we zijn hier met elkaar in gesprek over

[2:27:14] de toekomst van vele gezinnen en mensen in Nederland.

[2:27:18] En de manier waarop dat debat hier soms gevoerd wordt richting mij.

[2:27:22] Ik weet, het debat werkt zo.

[2:27:24] Ik mag incasseren.

[2:27:25] En ik zal altijd respectvol antwoorden.

[2:27:28] Maar ik vind daar iets van.

[2:27:31] En ik hoop oprecht...

[2:27:33] voor de mensen thuis die hier naar kijken, waarbij hun toekomst afhangt, waar wij als kabinet mee komen, maar ook hoe dit parlement hier doet, dat we niet laat dunken doen, want het gaat hier om de toekomst van mensen in Nederland.

[2:27:49] Dat is een enorme verantwoording, waar ik mij elke dag in die wetenschap voor inzet.

[2:27:56] Maar dat geldt niet alleen voor mij, dat geldt ook voor het parlement.

[2:27:58] En ik zou...

[2:28:00] heel graag willen dat we in het debat die verantwoordelijkheid ook met elkaar dragen... en op de inhoud elkaar kritisch kunnen bevragen.

[2:28:10] Dat wil ik toch even in mijn inleiding genoemd hebben.

[2:28:13] Dank u wel.

[2:28:13] Mag ik u even... Er is een interruptie van mevrouw Bromet.

[2:28:16] Nou, voorzitter, het is geen interruptie.

[2:28:18] Het is een persoonlijk feit, want ik word aangesproken.

[2:28:20] Voorzitter, ik ben het niet eens met het beleid van deze minister.

[2:28:23] Ik heb helemaal geen opvatting over de minister zelf of haar persoon.

[2:28:28] Ik ben het er helemaal niet mee eens.

[2:28:29] Ik denk ook niet dat de boeren ermee geholpen zijn.

[2:28:31] Ik denk ook niet dat de natuur ermee geholpen is.

[2:28:33] En dat is waarom ik zo verschrikkelijk kritisch ben.

[2:28:35] Juist omdat ik oog heb voor de mensen in het land.

[2:28:38] Omdat ik oog heb voor de natuur in het land.

[2:28:41] Dus ik laat me niet vertellen dat ik dingen niet mag zeggen... omdat dat dan niet leuk is voor de mensen in het land.

[2:28:46] Ik ben ook voor de mensen in het land.

[2:28:48] En ook voor de natuur.

[2:28:51] Laten we doorgaan op de inhoud.

[2:28:52] Het woord is aan de minister.

[2:28:53] Dank voorzitter.

[2:28:54] Het is soms de toon die de muziek maakt.

[2:28:58] Ik heb daar het mijne van gezegd.

[2:29:01] Dat gezegd hebbende, op naar de inhoud.

[2:29:03] We beginnen met drenuur en derogatie.

[2:29:06] En dan begin ik met een vraag van de heer Van Kampen.

[2:29:09] En dat gaat over de gesprekken die op dit moment gevoerd worden... met de Europese Commissie in zaken deze onderwerpen.

[2:29:17] En op dit moment worden er voortdurend gesprekken gevoerd... zowel ambtelijk als ook politiek-bestuurlijk volgende week...

[2:29:25] is Eurocommissaris Christophe Hansen nog in dit land.

[2:29:29] Zal ik ook een dag met hem optrekken.

[2:29:31] De staatssecretaris doet dat ook afzonderlijk een dag.

[2:29:35] En wij zijn voortdurend met elkaar in gesprek.

[2:29:39] Ook overigens met mijn collega's van andere lidstaten... dus op dat bestuurlijke niveau... is er voortdurende dialoog over deze onderwerpen.

[2:29:50] En ben ik natuurlijk daar zelf ook...

[2:29:54] Ontzettend druk mee.

[2:29:58] De heer Vlag had ook een vraag over de besluitvorming van Renieur.

[2:30:04] De verwachting is op dit moment dat er in het volgende nitraatcomité nog niet gestemd wordt over Renieur.

[2:30:12] Dat komt omdat er een aantal lidstaten zijn die nog een aantal vragen hebben...

[2:30:17] En die willen nog een aantal duidelijkheid hebben over een aantal aspecten van dit voorstel.

[2:30:24] En dat zijn gedeeltelijk ook interpretatievragen.

[2:30:27] Nou ja, dat is aan de Europese Commissie om die te beantwoorden.

[2:30:31] Daarin kan ik helaas niets doen.

[2:30:34] Maar ik kan wel zeggen, ik zal niet zeggen welke lid staat, omdat dat natuurlijk...

[2:30:39] in vertrouwelijkheid is, maar dat ik persoonlijk ook afspraken maak... met een aantal lidstaten om daar naartoe af te reizen... om ook juist hierover, vanwege het belang, het gesprek daarover aan te gaan.

[2:30:53] Het nitraatcomité, het eerstvolgende, dat is medio juni.

[2:30:57] En ik hoop echt oprecht, en aan mij zal het niet liggen... er wordt volle inzet op gepleegd.

[2:31:02] Hopelijk wordt het dan in stemming gebracht.

[2:31:05] De heer Van Kampen had ook een vraag over derogatie en wanneer de uitsluitsel komt.

[2:31:11] Daar hebben we natuurlijk in het landbouw- en visserijraaddebat uitvoerig over gesproken.

[2:31:17] Er valt op dit moment nog niet veel meer over te zeggen.

[2:31:19] Ik heb gezegd dat in de eerste helft dit jaar de aanvraag formeel gedaan wordt.

[2:31:24] Natuurlijk is er ambtelijk en bestuurlijk inzet om dit verder te helpen.

[2:31:30] Maar de uitsluitsel is er op dit moment niet.

[2:31:33] Maar de aanvraag, heb ik toegezegd, zal in de eerste helft dit jaar gedaan worden.

[2:31:38] De heer Vlag had nog een vraag over de eisen voor Renieur... en dat er eisen zijn die de kunstmestvervangers onnodig beperken... en of ik beweging zie op die punten.

[2:31:49] Het eerlijke antwoord is dat ik inderdaad zie dat er...

[2:31:55] punten in het voorstel zitten waar ik persoonlijk de meerwaarde niet direct van zie.

[2:32:00] Maar dat ik tegelijkertijd ook verwacht dat daar niet veel beweging meer op komt.

[2:32:05] Want dit zijn ook punten die ingebracht zijn tijdens de consultatiefase van het voorstel.

[2:32:12] En in het Nitraatcomité is er ook over gesproken door diverse lidstaten.

[2:32:17] En dat heeft op dat moment niet tot significante wijzigingen opgeleverd.

[2:32:21] En die verwacht ik dus ook niet.

[2:32:24] De heer Grimwits had een vraag over de verwerkingscapaciteit... ook in het licht van Renier.

[2:32:29] En of dat op dit moment voldoende is.

[2:32:33] Ja, nee, het antwoord is op dit moment niet.

[2:32:35] We zullen het straks ook over mestverwerking, vergisting hebben.

[2:32:39] Dat komt ook natuurlijk deels omdat er op dit moment geen afzetmarkt is...

[2:32:43] Op het moment dat er groen licht is voor Renuur... dan zal ook die markt toch in beweging komen.

[2:32:49] En zijn wij uiteraard wel nu al bezig om de voorbereidingen hiervoor te treffen... en de benodigde wet en regelgeving wel voor te bereiden.

[2:33:00] Dus we wachten niet tot het moment het zover is... maar zijn achter de schermen wel bezig om alles klaar te zetten... om zo snel mogelijk dat uit te kunnen rollen.

[2:33:10] De heer Grimwis, vierde voorzitter, weet ook dat...

[2:33:14] Als het gaat om mestverwerking, dat ook vergunningverlening daar een heel relevant onderdeel van is.

[2:33:21] Waarbij we nu natuurlijk binnen de ministeriële commissie er keihard aan werken om ervoor te zorgen dat ook dat weer van de grond komt.

[2:33:27] Waardoor ook die vliegende start in de benen geholpen kan worden.

[2:33:35] De heer Van Kampen.

[2:33:35] Dit is een interruptie van meneer Grimwens.

[2:33:37] We hebben vier interrupties.

[2:33:39] Voorzitter, dan waag ik mijn eerste eraan.

[2:33:43] Voorzitter, ik snap natuurlijk helemaal wat de minister zegt.

[2:33:44] Dat is ook volstrekt logisch.

[2:33:46] Alleen als je alle onzekerheden in dit mestdossier, renieuwen, de toelating, vergunningverlening, mestverwerkingscapaciteit, derogatie...

[2:33:56] En ondertussen een gebrek aan mesplaatsingsruimte.

[2:34:00] Als je dat te lang doortrekt, al die onzekerheden, dan gaan we op een gegeven moment enorm in de problemen verzeild raken.

[2:34:07] En dat kun je niet meer oplossen met meszakken extra bij plaatsen op een gegeven moment.

[2:34:10] Dus ik zit een beetje met van, wanneer sluiten kritische tijdvensters en moet je toch gaan handelen?

[2:34:15] Ook al hoop je op Renewer, ook al hoop je op meer mesverwerkingscapaciteit.

[2:34:19] Dus hoe gaat de minister om met al die onzekerheden en dat in een...

[2:34:23] in goede adaptatiepaden achter elkaar zetten of naast elkaar zetten.

[2:34:27] De minister.

[2:34:29] Ja, dank voorzitter.

[2:34:30] Ja, ik heb natuurlijk liever ook dat al die seinen op groen staan... liever gisteren dan vandaag en liever vandaag dan morgen.

[2:34:36] Maar ik kan het helaas ook geen ijzer met handen breken.

[2:34:40] Zeker als het gaat om reneur en de toelating daarvan.

[2:34:44] Daarvoor zullen we toch die bezwaren of die vragen van die lidstaten, die moeten geadresseerd worden.

[2:34:50] Wat ik zo net al zei, en ik zie ook de urgentie van al die dossiers.

[2:34:55] Sterker nog, ik heb op dit moment behoorlijk wat dossiers onder mijn hoede, waarbij de urgentie op al die dossiers tamelijk hoog is, desalniettemin.

[2:35:04] heb ik het gezegd ook, ik wil echt de tijd toch creëren, ook al is dat vrijwel onmogelijk in mijn agenda, om ook zelf die lidstaten op te zoeken.

[2:35:14] Dus dat betekent dat ik er ook naartoe af zal reizen om te helpen, zodat hopelijk de volgende keer dit wel in stemming gebracht wordt.

[2:35:22] Ik zie ook de...

[2:35:25] Ja, het risico dat de heer Grim weer stelt, voorzitter.

[2:35:29] We hebben natuurlijk in de mesbrief van september... hebben we alle opties op een rij gezet wat je mogelijk kunt doen... om het overschot te mitigeren.

[2:35:39] Op al die sporen zit energie op.

[2:35:41] Maar goed, waar het gaat om Renuur...

[2:35:43] Daar hebben we toch echt een goedkeuring voor nodig.

[2:35:46] Tegelijkertijd, als de goedkeuring er is... we hebben alles voorbereid, wet, regelgeving.

[2:35:52] Alles is er klaar voor om er dan ook mee verder te gaan.

[2:35:56] Goed, ik zal het verder.

[2:35:59] De heer Van Kampen had een vraag over de kansen voor de herziening van de nitraatrichtlijn.

[2:36:06] En of die ook meer ruimte gaat bieden voor evenwichtsbemesting.

[2:36:11] Dat is natuurlijk wel onze inzet.

[2:36:13] En de Europese Commissie is nu bezig met die evaluatie.

[2:36:17] De inzet van Nederland is dat die ook gaat leiden tot een herziening.

[2:36:22] Dat is geen gegeven, dat heb ik de vorige keer ook gezegd.

[2:36:25] Maar dat is wel iets wat ik elke keer dat ik in Europa ben ook aangeef.

[2:36:30] Dat wij vinden dat het moet.

[2:36:32] We zien kansen voor verbetering.

[2:36:34] En dat gaat er met name ook om de generieke gebruiksnorm die nu voor heel Europa geldt.

[2:36:39] Hier hebben we ook uitvoerig debat over gehad.

[2:36:44] Daarbij is het zo dat in die visie die de Europese Commissie nu gepubliceerd heeft over landbouw en voedsel, dat zij daarin ook het belang van hergebruik van nutriënten zien en erkennen.

[2:36:55] En ja, dat is ook een richting en Renew is daarin ook een puzzelstuk.

[2:37:02] Dat is een stap de goede richting in en de inzet is er volledig op gericht om dat verder te ontwikkelen.

[2:37:09] Ik trek daarin ook samen op met lidstaten.

[2:37:12] Ik heb de laatste landbouw- en visserijraad daarin ook een coalitie gevormd... van andere lidstaten, onder andere de Benelux... waarin we gezamenlijk hierin ook op zullen trekken om dit ook in te brengen.

[2:37:28] Dat was het eerste blokje, voorzitter.

[2:37:32] Ja, en ik zie een interruptie van meneer Van Kamper.

[2:37:34] Voorzitter, want die coalitievorming is cruciaal om uiteindelijk de Nederlandse visie... in die wijziging van die nitraatrichtlijn te krijgen.

[2:37:43] Dus mooi dat daar een begin mee is gemaakt.

[2:37:46] Kan de minister misschien iets meer zeggen over hoe zo'n tijdpad er nou uitziet?

[2:37:49] Komt er op een gegeven moment een gewijzigd voorstel vanuit de Europese Commissie?

[2:37:54] Wanneer volgt er bijvoorbeeld een BNC-fiche?

[2:37:56] Omdat we daar dan op die manier tijdens de Landbouw- en Visserijraden over kunnen meedenken...

[2:38:02] Een nadeel van innovatief en koploper zijn wat we zijn in Nederland is dat je vaak dan ook nog alleen komt te staan binnen de Europese Unie.

[2:38:08] Dus mijn vraag aan de minister is hoe tellen we dat nou op tot die meerderheid die nodig is om die nitraatrichtlijn ook echt te gaan moderniseren en te gaan actualiseren.

[2:38:17] Ja, dank.

[2:38:18] Het is eerst natuurlijk afwachten op de Europese Commissie... tot zij verder zijn in die evaluatie.

[2:38:24] En dan kunnen wij daarop reageren.

[2:38:27] Dat tijdspad, ik dacht dat dat niet eerder dan eind 26 is.

[2:38:32] Ik kijk even naar mijn buurman ter bevestiging, maar dat klopt.

[2:38:35] Dus dat is wel het tijdspad als het echt gaat om die herziening van de nitraatrichtlijn... wat onze intentie is.

[2:38:41] Daar heb ik dus ook medestanders in gevonden.

[2:38:45] Maar dan, ja, de Europese Commissie zal niet eerder dan eind 26 daarmee de volgende stap zetten.

[2:38:54] Desalniettemin, in de tussentijd laat ik geen kans onbenut om uiteraard de door ons belangrijk gevonden punten aan te geven.

[2:39:00] En ook in het kader van doelsturing, ook een belangrijke.

[2:39:03] Zullen we straks ook in het kopje achtste actieprogramma opkomen.

[2:39:07] Dat breng ik daar veelvuldig onder aandacht.

[2:39:11] Ik ga over naar de mestverwerking, verkenning en export.

[2:39:16] De heer Van Kampen had een vraag over het advies van de mestverkenner.

[2:39:22] Welke stappen ik neem om die adviezen op te volgen.

[2:39:28] Ik hoorde net een aantal kritische kanttekeningen over het rapport van...

[2:39:34] Van de heer Knops.

[2:39:36] Ik ben zelf wel ontzettend blij dat hij dit gedaan heeft.

[2:39:39] Want ik denk dat het van belang is dat er ook iemand is die als schakel kan dienen.

[2:39:43] Ook tussen de decentrale overheden.

[2:39:45] Die met die provincies ook echt in gesprek gaat.

[2:39:47] En dit is een mooie eerste stap om wel te helpen.

[2:39:51] Om straks als de seinen op groen staan.

[2:39:54] Want ook voor die mestverwerking.

[2:39:56] Renuur kan daar ook weer een belangrijke rol in spelen.

[2:40:00] Maar ook de vergunningverlening.

[2:40:01] Ik heb dat zojuist al aangegeven.

[2:40:03] Er zitten nog wel een aantal randvoorwaarden in... die voordat je hier echt helemaal mee aan de slag kunt gaan... die ingevuld moeten worden.

[2:40:11] De vergunningverlening zijn we binnen de ministeriële commissie...

[2:40:15] Heel druk mee, zoals u weet.

[2:40:17] En als er zicht is op die vergunningverlening... dan kunnen we die bestuurlijke afspraken met provincies... over het realiseren van extra installaties, die kunnen we dan gaan voeren.

[2:40:30] Maar daarvoor moeten we eerst wel dit probleem oplossen.

[2:40:35] We treffen daar wel voorbereidingen voor alvast natuurlijk.

[2:40:38] Want ik ben ook wel in gesprek met de provincies hierover.

[2:40:41] Dan hebben we het hier ook over.

[2:40:42] Hoe staan jullie erin?

[2:40:43] En ik weet dat in brede zin er draagvlak voor is.

[2:40:47] Maar dat de randvoorwaarden dus wel ingevuld moeten worden.

[2:40:52] Ook daarin zal de heer Knops een rol gaan vervullen.

[2:40:55] Dat ben ik als vervolg van zijn opdracht.

[2:40:58] En daar ben ik erg blij mee.

[2:41:01] Daarmee wil ik de Kamer ook direct vertellen dat... Ja, en dat is echt nieuw.

[2:41:05] Want we zijn natuurlijk ook conform de brief van 13 september...

[2:41:10] op zoek geweest naar een mestgezant, ook voor de export.

[2:41:13] En ook daarin, en er zal vanmiddag na dit debat, als ik dat met uw kamer gedeeld heb... ook een bericht over uitgaan dat ook de heer Knops daarin die taak op zich wil nemen.

[2:41:24] Dus we hebben dan, kunnen we wel spreken, dat we een mestboegbeeld hebben... voor al deze belangrijke thema's om dat verder te helpen.

[2:41:33] En ik zie daarin echt wel dat we daarin een juiste persoon...

[2:41:39] gevonden hebben.

[2:41:42] De heer Van Kampen had ook nog een vraag over de kansrijkheid van de... Maar ik denk dat we deze vraag beantwoord hebben.

[2:41:50] Het is een beetje hetzelfde.

[2:41:53] Het lid Kostiets had een vraag over provincies... De mestverkenner zegt dat provincies en boeren mogelijk gedwongen moeten worden... meer mest te verwerken.

[2:42:05] Ehm...

[2:42:06] En ik heb hem zelf dat advies niet zo gelezen.

[2:42:11] Maar wel gelezen dat je afspraken daarover zou kunnen maken.

[2:42:16] Het verlenen van vergunningen is een taak van de decentrale overheid.

[2:42:20] Daar staan de provincies voor aan de lat.

[2:42:22] Maar het daadwerkelijk realiseren van verwerkingsinstallaties... dat is echt iets wat vanuit de markt...

[2:42:28] komt en moet komen ook.

[2:42:30] Dus dat kun je niet per se afdwingen.

[2:42:34] Wat wel op tafel ligt, maar dat is niet mijn beleid... de minister van KG is daar natuurlijk heel druk mee... is de bijmengverplichting bijvoorbeeld.

[2:42:41] Daar zal straks ook iets over gezegd worden.

[2:42:43] Dat kan dit soort ontwikkelingen wel ook helpen om meer...

[2:42:50] meer van te realiseren.

[2:42:52] Dat is niet mijn... Dat hangt nu ook in de lucht.

[2:42:57] Maar daar kunt u over in gesprek gaan met mijn collega van KGG.

[2:43:00] De heer Grimwis had ook een vraag over... of het überhaupt mogelijk zou zijn om dit jaar nog...

[2:43:11] ...verwerkingsinstallaties te bouwen, gelet op de interne salderenuitspraak.

[2:43:16] En het antwoord is natuurlijk dat we op dit moment echt kabinetsbreed... ...heel veel tijd en energie steken in het oplossen van het vergunningsprobleem.

[2:43:26] En op het moment dat we daar stappen in gezet hebben... ...en dat moet op korte termijn, dat moet, ik heb vanmorgen nog...

[2:43:32] Een Catshuis-sessie gehad met een hele brede bijeenkomst van stakeholders.

[2:43:36] Vorige week ook met de centrale overheden.

[2:43:40] En dat moet gewoon echt op korte termijn, moeten daar stappen in gezet worden.

[2:43:44] En op het moment dat dat concreet wordt, dan zal dat ook gelden voor de mestverwerkingsinstallaties.

[2:43:52] De spreeklijn zie ik hier voor de meststoffengesant.

[2:43:54] Die heb ik al aangekondigd.

[2:43:58] De mono-vergisting van de heer Holman, die vroeg hoe ik daarnaar keek.

[2:44:05] En dat daar ook af en toe wat bijgemengd kan worden.

[2:44:10] Bij bijmengen is het natuurlijk co-vergisting.

[2:44:13] De mono-vergisting gaat over het algemeen over mest.

[2:44:17] En wij zien groen gas, ik persoonlijk, maar dit hele kabinet wel echt ook als oplossing van verschillende zaken.

[2:44:24] Ik heb gisteren in het klimaat- en energieverkenningsdebat het gehad over het initiatief van Wijn en Wouden.

[2:44:32] Nou ja, je ziet daar, ik ben daar als gedeputeerde ook geweest, hebben ze een mooi rapport opgeleverd...

[2:44:38] ...op echt heel veel gebied van stikstofemissie... ...maar ook broeikasgasemissies echt veel kunt reduceren.

[2:44:45] Daar ligt echt een enorme potentie.

[2:44:47] En tegelijkertijd willen we ook groen gasproductie.

[2:44:52] Dus we staan daar echt positief tegenover...

[2:44:57] En voor wat betreft de koovergist is het natuurlijk anders dan monomestvergisting.

[2:45:03] En ik zie het zelf wel echt als een goede innovatie waar we op moeten blijven inzetten.

[2:45:09] Interruptie van meneer Halman.

[2:45:11] Ik deel dat wel met de minister, dat het op zich een prima zaak is.

[2:45:15] Het groen gas is zinvol.

[2:45:17] Maar het punt is, het geeft geen afname van mineralen.

[2:45:21] En ik denk dat het verstandig is dat de minister toch eens even goed kijkt in de markt wat er gaande is.

[2:45:26] Want er wordt wel bij gemangen...

[2:45:28] Onder de definitie mest is gewoon veel meer mogelijk dan mest wat uit de put komt.

[2:45:32] En stoffen die afgekeurd worden, er wordt wel bij gemongen.

[2:45:36] En per saldo komt er dus meer mineralen uit dan dat erin gaat.

[2:45:40] Dus voor groen gas is het een plus, voor mineralenverlaging is het een min.

[2:45:45] De minister.

[2:45:46] Ja, dank, voorzitter.

[2:45:48] Het is mij niet bekend dat dat bij de mono-vergisting speelt, maar bij co-vergisters zeker.

[2:45:53] Het voordeel is natuurlijk wel dat de mineralen daar in verschillende vormen vrijkomen, die ook weer een voordeel bieden in de toediening en ook de emissies op het land afnemen.

[2:46:04] Dus ja, er zitten voor- en nadelen aan, maar ik hoor wat de heer Holman zegt.

[2:46:07] En uiteindelijk is het natuurlijk zo dat je de totale mineralenstroom goed in beeld moet hebben.

[2:46:13] Dus dat ben ik met de heer...

[2:46:15] Holman eens.

[2:46:16] En ook als dat gaat in een kovergister met bijmengen.

[2:46:19] Ja, dat neem ik mee.

[2:46:23] Het lid Kostiets had een vraag over de stank van mestverwerkers... en hoe dit zich ertoe verhoudt om geuroverlast aan te pakken.

[2:46:37] Ja, dat is inderdaad van de staatssecretaris van INW...

[2:46:41] Die stelt kaders en regels voor het geurbeleid.

[2:46:44] En daar moet uiteindelijk iedereen zich aan houden.

[2:46:47] Ook agrariërs, maar ook als je doet aan mestvergisting.

[2:46:51] Geurbeleid heeft wel met name als het gaat om die cirkels betrekking op geurbeleid.

[2:46:57] Geur vanuit stalsystemen.

[2:46:59] In het algemeen moet geur aanvaardbaar zijn.

[2:47:01] Dat is natuurlijk ook wel iets wat subjectief is.

[2:47:05] Maar goed, daar probeert mijn collega een hele goede lijn in te hanteren.

[2:47:09] En INW stemt het ook goed af met VWS.

[2:47:13] En die regels komen terug, ook in bestemmingsplannen en dergelijke.

[2:47:17] Dus daar wordt goed beleid op gevoerd.

[2:47:19] Maar wel door mijn collega, en daar zou ik u naar verwijzen.

[2:47:22] En alles wat er verder in de landbouw gebeurt, dat moet eraan voldoen.

[2:47:27] Er is een interruptie van mevrouw Van der Plas.

[2:47:30] Dank u wel.

[2:47:31] Fijn dat de minister goed contact heeft met de collega's op INW.

[2:47:36] Nou worden de folders op dit moment bezorgd.

[2:47:40] In ieder geval in Twente.

[2:47:42] Maar misschien ook in meer regio's.

[2:47:45] En die folders roept mensen op om een enquête in te vullen.

[2:47:51] De titel is... Hoe ervaart u de geur van stallen van veehouderijen in uw buurt?

[2:47:55] We horen het graag.

[2:47:57] komt van het ministerie van Infrastructuur en Water.

[2:48:00] En dan staat er een grote button op die folder... Doe mee en maak kans op een VVV-bond ter waarde van 30 euro.

[2:48:06] Dus het ministerie van Infrastructuur en Water... die gaat mensen betalen om te klagen over broeren.

[2:48:13] Ik heb even snel gekeken.

[2:48:15] Ook compleet gestuurde vragen van wilt u mensen nog wel uitnodigen thuis als u bij een veehouderij woont.

[2:48:25] Ik vind het vrij bizar, eerlijk gezegd.

[2:48:28] En ik snap dat de minister hier misschien niet van op de hoogte is, maar dat is dus ook mijn vraag.

[2:48:33] Is dit in samenspraak gegaan met het ministerie van LVVN?

[2:48:36] En ik zou wel graag een reactie willen hierop, want...

[2:48:40] Ik vind het bizar 30 euro betalen van... en ga dan ons maar even de enquête invullen.

[2:48:46] Heel vreemd.

[2:48:47] Dank u wel, mevrouw Van der Plassen.

[2:48:48] Het was een lange interruptie.

[2:48:49] Ik tel hem dan ook dubbel.

[2:48:50] Het woord is aan de minister.

[2:48:53] Ja, dit is mij niet bekend.

[2:48:55] Ik kan er in de tweede termijn op terugkomen over mijn hele departement.

[2:48:59] Dat moet ik even checken.

[2:49:00] Het is mij in ieder geval niet bekend.

[2:49:02] Dus het is niet bestuurlijk afgestemd of iets dergelijks.

[2:49:06] Ja, ik ben er niet van op de hoogte.

[2:49:09] Dus ik kan er ook niet op ingaan.

[2:49:12] Vervolgt u betoog?

[2:49:15] Yes.

[2:49:16] Nog een interruptie van de tijd kost iets.

[2:49:17] Gaat uw gang.

[2:49:21] Voorzitter, we weten dat er grote problemen zijn.

[2:49:25] door mesverwerkers voor de gezondheid van omwonenden.

[2:49:30] En die zorgen worden alleen maar groter.

[2:49:31] En deze minister wil die mesverwerkers overal in het land slijten.

[2:49:35] En ze zegt nu eigenlijk tegen de Kamer... ik heb er niks mee te maken hoe het met die gezondheid zit.

[2:49:40] Daar gaat INW over, daar gaat VWS over.

[2:49:42] Ik zet mijn plannen gewoon door.

[2:49:43] Dus mijn vraag aan de minister is... gaat ze wel dat overleg voeren met INW en VWS... om te kijken of deze bizarre megalomane plannen... om overal allemaal mest iedereen door de neus te drukken...

[2:49:54] Of dat enigszins in lijn is met de uitspraak van de rechter... dat we de gezondheid van mensen beter moeten beschermen?

[2:50:00] De minister.

[2:50:02] Nou ja, volksgezondheid is natuurlijk iets wat in algemene zin... wat gewoon gewaarborgd is, ook in de ontwikkelingen...

[2:50:11] als het gaat om dit soort innovaties.

[2:50:15] En dat geldt ook voor geurbeleid.

[2:50:17] En ik ben hier natuurlijk over in gesprek met mijn collega's van departementen.

[2:50:21] Maar het kabinetstandpunt is wel dat wij hier een waardevolle innovatie zien... zowel voor de landbouw zelf, om emissies te kunnen reduceren... als voor de opwek van groen gas.

[2:50:32] Ik ben zelf recent ook op werkbezoek geweest bij een mestvergisser.

[2:50:36] Ik denk dat de ene de andere ook niet is, want daar was nagenoeg buiten het systeem...

[2:50:41] Geen geuremissie.

[2:50:42] Dat is dus ook maar net hoe die is ingeregeld.

[2:50:46] Dus het verschilt heel erg.

[2:50:50] Ook dat ontwikkelt zich en wordt moderner en voldoet weer aan steeds hogere kwaliteitseisen.

[2:50:57] Het lid van Kampen had ook een vraag over de provincies die verschillend omgaan met groen gas.

[2:51:05] En of we dit herkennen en welke stap ik neem om een gelijk speelveld te organiseren.

[2:51:14] Op zich herken ik dat.

[2:51:17] Als het gaat om groen gas is het beleidsterrein...

[2:51:20] Van mijn collega van KGG.

[2:51:21] De heer van Kamp is hier goed bekend.

[2:51:24] Mevrouw Hermans.

[2:51:26] En we zijn hier wel mee bezig.

[2:51:28] Dat gaat ook over bijvoorbeeld voorlichtingsbijeenkomsten.

[2:51:31] Over een handreiking voor vergunningverleners.

[2:51:34] En dat soort zaken.

[2:51:36] In algemene zin is het voor ons wel van belang dat daar wel een gelijk speelveld is.

[2:51:40] Dat is ook de reden...

[2:51:42] Dat we de verkenner, dat ik dat vanuit mijn departement, dat we Raymond Knops daarvoor hebben gevraagd.

[2:51:47] Om juist de gelijkwaardigheid daarin ook te bevorderen.

[2:51:50] En ook het kennisniveau van al die verschillende overheden op een gelijk niveau te kunnen brengen.

[2:51:56] Dat is absoluut mijn insteek.

[2:51:57] En dat moet dus ook dit tegen gaan in de toekomst.

[2:52:02] Er was ook nog een vraag van de heer Van Kampen... over de stand van zaken van de motie over de bijmengverplichting.

[2:52:08] En dan moet ik hem opnieuw verwijzen naar de minister van KGG.

[2:52:13] Het debat gisteravond is daar ook op ingegaan...

[2:52:17] En ja, we zien natuurlijk dat de groen gasproductie een goede van meerwaarde kan zijn voor de landbouw.

[2:52:26] Dat kan op verschillende, als het gaat om emissiereductie, maar ook om het creëren van een extra verdienmodel.

[2:52:33] Voor wie dat daarop in wil zetten.

[2:52:36] Want ik weet dat je dat als ondernemer ook niet zomaar doet.

[2:52:39] Omdat het vergisten van mes, dat is echt een bedrijfstak op zich.

[2:52:43] Maar ik ken boerenondernemers die dat in de vingers hebben... en die ook graag die investering aangaan, waardoor het ook echt iets oplevert.

[2:52:53] Maar goed, voor wat betreft de bijmengverplichting... dat is echt aan mijn collega van KGG en daartoe zou ik u ook willen verwijzen.

[2:53:02] Interruptie van meneer Van Kappen.

[2:53:03] Voorzitter, dat snap ik.

[2:53:04] Maar zou de minister dan dus noodschriftelijk kunnen terugkomen met haar ambtsgenoot... op het moment wanneer we dat voorstel tegemoet zouden kunnen zien?

[2:53:13] Want het is wel belangrijk, denk ik, dat we...

[2:53:17] Dat vliegwiel, zoals vorige sectorbestuurders wel eens vaak noemden.

[2:53:23] Dat vliegwiel aan het draaien gaan krijgen als het gaat om mesvergisting.

[2:53:26] Precies om de reden die de minister aangeeft.

[2:53:28] Een extra verdienmodel voor ondernemers in de agrarische sector.

[2:53:32] En tegelijkertijd het wegnemen van de druk op de mesmarkt.

[2:53:39] Ja, ik ga dat oppakken met mijn collega van KGG en dan komen wij daar gezamenlijk even op terug.

[2:53:45] Dat zeg ik bij deze toe.

[2:53:47] Ik ben nooit heel scheutig met toezeggingen, maar dit gaan we doen.

[2:53:51] Kunt u daar een termijn van noemen, minister?

[2:53:55] Wat gaan we doen?

[2:53:57] Voor de zomer.

[2:53:58] Voor de zomer.

[2:54:00] Voor de zomer.

[2:54:02] Dank u wel, vervolg de betoog.

[2:54:03] Ik heb een waterkwaliteit actieprogramma en nog een aantal andere grondgebonden zaken.

[2:54:12] Ik begin met een vraag van het lid Holman.

[2:54:16] De vraag heeft hoe het staat met de uitvoering van de Nitraatrichtlijn... en het achtste actieprogramma.

[2:54:25] Op de helft vorig jaar zijn jullie geïnformeerd... over het proces dat gevolgd wordt om te komen tot het achtste actieprogramma.

[2:54:32] En op 4 november, jongsleden, heb ik de evaluatie van...

[2:54:39] De meststoffenwet met uw kamer gedeeld.

[2:54:43] En op dit moment ben ik bij de stap dat de resultaten van fase 1 van het exantenonderzoek zijn opgeleverd.

[2:54:52] Dat is het eerste verkennende onderzoek waarin de opties voor mogelijke aanpak zijn beoordeeld op de waterkwaliteit, bedrijfseconomische effecten en de inpasbaarheid.

[2:55:03] En binnenkort, echt op heel korte termijn, zal ik de Kamer ook informeren over de uitkomsten van dat onderzoek, wat dan input geleverd heeft voor de hoofdlijnen daarvan.

[2:55:17] Ja, dat komt echt op korte termijn.

[2:55:20] Maar dat is natuurlijk echt een heel precair... want u weet allemaal dat maatregelen in die actieprogramma's... dat dat echt een zorgvuldig proces vraagt.

[2:55:29] En ik had natuurlijk dat graag voor dit debat ook met u willen delen... maar de werkelijkheid is dat daar gewoon nog wat werk aan zit... maar dat dat op echt korte termijn uw kant op komt.

[2:55:41] En dan kunt u de hoofdlijnen ook zien...

[2:55:45] En dan komt natuurlijk fase 2 van het ex-ante onderzoek bij Wur en ook Louis Bol.

[2:55:51] Die zullen dat dan vervolgens gaan doorrekenen.

[2:55:54] Op 1 januari gaat het in.

[2:55:56] Dat is ieder hier bekend.

[2:55:58] En dan uiteraard zullen we in de aanloop daarnaartoe op verschillende momenten daar nog met elkaar over spreken.

[2:56:07] De heer Van Kampen had een vraag over doelsturing en dat er goede voorbeelden en voorstellen liggen bij de akkerbouw en ook de veehouderij.

[2:56:19] En dan of ik daar even op kan reflecteren.

[2:56:23] En ik ben bekend natuurlijk met alle voorstellen die er liggen.

[2:56:27] Ik vind het echt van groot belang.

[2:56:28] Ik hoorde zo net ook dat er een sector is die wacht op deze minister.

[2:56:32] Nou, ik kan benadrukken dat echt niemand hoeft te wachten op mij... omdat ik al eerder heb aangegeven dat ik al die initiatieven... of het gaat om het specifiek voor de akkerbouw... heb ik recent ook hun initiatief in een video...

[2:56:48] een bijeenkomst daarover hadden, heb ik hen toegesproken om te zeggen dat ik daar echt helemaal achter sta.

[2:56:54] Dus ik ben heel enthousiast ook over die private stappen die daar gezet worden om richting doelsturingssystematiek te komen.

[2:57:03] En wat mij betreft staat voorop dat we in het achtste actieprogramma echt de stappen zetten...

[2:57:09] om toe te gaan naar die doelsturingssystematiek.

[2:57:12] En daar zullen we niet op 1 januari 2026 voor gereed zijn.

[2:57:16] Maar daartoe, dat is echt wat mij betreft... een van de uitgangspunten van het achtste actieprogramma.

[2:57:23] En dat hebben we natuurlijk indirect, ik zeg het nu heel concreet... hebben we dat ook met elkaar afgesproken.

[2:57:28] Want in het hoofdlijnakkoord staat ook bedrijfsspecifieke doelen op het gebied van...

[2:57:33] waar mogelijk, maar daar staat water ook genoemd.

[2:57:36] Ik heb dat echt opgevat als ga ermee aan de slag.

[2:57:39] En ik vind ook absoluut, en die vraag komt straks ook bij... ik dacht mevrouw Nijhoffen nog terug... want we moeten af van dat generieke beleid... terwijl we weten dat dat misschien niet overal dat doet... wat het zou moeten doen, of juist teveel doet...

[2:57:55] waar het niet nodig is.

[2:57:56] En ik zie echt de omslag richting doelsturing... als een hele belangrijke pijler voor dit kabinet voor de komende periode... waarin we op het gebied van emissiedoelen op stikstof- en broeikasgasemissies... maar ook op het gebied van de waterkwaliteit stappen gaan zetten.

[2:58:12] En daarbij omarm ik alle initiatieven vanuit de sector zelf.

[2:58:17] Er is een interruptie van mevrouw Nijhoff.

[2:58:19] Dank u, voorzitter.

[2:58:20] Voorzitter, ik haak toch even aan op... De minister die geeft aan het actieprogramma... om daar dan met die doelsturing bezig te gaan.

[2:58:29] Maar ik hoor heel duidelijk van die koplopengroep... om hem zo maar even te noemen...

[2:58:36] ...dat ze dat eigenlijk na de zomer graag... ...ze zijn er al mee bezig.

[2:58:41] En ik denk juist dat het heel belangrijk is dat je met koplopers... ...dat je dat niet doodslaat, om het zo maar te zeggen... ...maar dat je ze meeneemt.

[2:58:51] Want dat krijgt ook weer volgers mee.

[2:58:53] En ja, ik denk dat we daar een versnelling in kunnen maken.

[2:58:57] En ja, ik weet dat er dan nog generieke maatregelen zijn... ...maar dat heb je toch nodig, omdat ze toch eerst...

[2:59:03] Bijvoorbeeld, wat ook aangegeven wordt, in drie jaar op rij moeten laten zien dat ze echt onder je norm zitten.

[2:59:07] Dus op zich is daar denk ik de ruimte.

[2:59:10] Maar ik denk dat het niet goed zou zijn om ze zo lang te laten wachten, maar om juist te omarmen.

[2:59:14] Graag een reactie, voorzitter.

[2:59:17] Ja, ook deze interruptie moet ik helaas dubbel tellen, want u was op een minuut.

[2:59:19] De minister.

[2:59:22] Ja, ik denk dat er echt geen ruimte tussen zit... over hoezeer ik achter het initiatief sta.

[2:59:31] Inderdaad, het vereist wel voordat je het echt om kunt zetten... naar kun je dan ook maatregelen loslaten.

[2:59:38] En dat is absoluut...

[2:59:39] de intentie van dit kabinet en zeker van mij als minister persoonlijk... daar zijn nog wel wat stappen voor te zetten.

[2:59:45] Maar dan moet je dus wel beginnen.

[2:59:46] Nou, liever vandaag dan morgen nogmaals.

[2:59:48] Dat hoeft wat mij betreft echt niet te wachten... tot het nieuwe actieprogramma in gang gezet is.

[2:59:54] Dat hoeft volgens mij ook niet.

[2:59:55] Want de indicatoren en de basis van zo'n doelsturingssystematiek... die zijn niet nieuw.

[3:00:01] Dus daar kunnen we echt al mee aan de slag gaan.

[3:00:03] En dat hoeft echt niet te wachten tot 26.

[3:00:05] Interruptie van meneer Van Kampen.

[3:00:09] Nou, voorzitter, dat zou mooi zijn.

[3:00:10] Maar we gaan hier natuurlijk op enig moment met elkaar het debat voeren... over het actieprogramma Nitraatrichtlijn... waar de minister een verdediging zal krijgen in de richting van de Kamer... maar ook voldoende stevige voorstellen in de arm, in de tas nodig zal hebben... om richting de Europese Commissie een overtuigend pakket te hebben.

[3:00:27] En ik wil uitspreken dat wij haar daarin willen ondersteunen.

[3:00:32] Ook als dat betekent dat er misschien voor deels...

[3:00:35] Misschien niet al te leuke generieke maatregelen nodig zijn.

[3:00:39] Maar daarvoor in de plaats ook mogelijk de ruimte is... voor meer ruimte voor doelsturing.

[3:00:44] Waarbij je dus in die gevallen af kunt stappen van generieke maatregelen.

[3:00:48] Is de minister bekend met die wisselwerking?

[3:00:51] En ziet zij kansen om ook in het achtste actieprogramma... als er sprake is van doelsturing bij bedrijven... dat er generiek maatregelen kunnen worden losgelaten?

[3:01:01] Zij bereidt om daarover het gesprek te voeren met de commissie.

[3:01:04] De minister.

[3:01:06] Ja, het antwoord is ja.

[3:01:08] Dit is exact mijn gedachtenlijn.

[3:01:10] Maar inderdaad, de heer Van Kampen schetst heel terecht dat dat ook dus nog werk vergt.

[3:01:15] Omdat we daarvoor, en dat geldt... Volgens mij was het de heer Van Kampen die over de minas begon in zijn bijdrage... zojuist aan de zijde van de Kamer.

[3:01:24] Ja, we moeten daar dus ook wel echt binnen de Europese Commissie... maar daar wordt nu natuurlijk al volop aan gewerkt, ook ambtelijk.

[3:01:31] En ik zal bestuurlijk dat gesprek ook aangaan, of we die ruimte kunnen krijgen.

[3:01:36] Dan is dit de intentie.

[3:01:37] Dat is volledig in lijn met hoe we als kabinet hier naar kijken.

[3:01:41] Ook mijn gedachte, en ik ga daar graag later als de concrete voorstellen er liggen... het debat ook over aan met uw Kamer.

[3:01:49] En ja, het betekent wel ook dat we in eerste instantie... want we hebben gezien dat er in bepaalde gebieden een restopgave is... dat daar toch ook wel maatregelen in het actieprogramma zullen zitten.

[3:02:02] Ja, dat...

[3:02:04] Dat gezegd hebbende is wel de intentie naar die doelsturingssystematiek.

[3:02:09] Dus daar kunnen we... En doelsturing op zich is natuurlijk iets waar je echt wel al mee aan de slag kunt gaan.

[3:02:16] Maar om het ook in zo'n actieprogramma en maatregelen los te kunnen laten... moet dat gesprek met de Europese Commissie ook echt gevoerd worden.

[3:02:24] Maar dat is in volle gang.

[3:02:26] Er is een interruptie van mevrouw Vedder.

[3:02:29] Dank voorzitter.

[3:02:30] Ik ben heel blij om te horen dat de minister zegt... op mij hoeft de sector niet te wachten, ik begin liever vandaag dan morgen.

[3:02:37] Mijn vervolgvraag is dan, is er vandaag of morgen dan ook de financiële middelen voor?

[3:02:43] Of moeten we daarvoor wachten tot de voorjaarsnoten bijvoorbeeld?

[3:02:46] Hoe ziet dat eruit?

[3:02:47] De minister.

[3:02:49] Het concrete antwoord is natuurlijk ja.

[3:02:52] Daarvoor is er voorjaarsbesluitvorming nodig.

[3:02:57] Ik hoorde juist aan de zijde van de Kamer al opgemerkt... dat er bestuurderspartijen zijn die ook heel goed weten hoe dat werkt.

[3:03:04] Ik heb de middelen nog niet ter beschikking gekregen op dit moment.

[3:03:08] Maar als het gaat om de voorjaarsbesluitvorming... dan zijn er ook voor deze pilots of proeven...

[3:03:16] Zijn er middelen voor nu die ik hoop op korte termijn tegemoet te kunnen zien.

[3:03:23] Zodat we ook boter bij de vis kunnen doen.

[3:03:27] Dank u wel.

[3:03:33] Het lid van Forum voor Democratie had een vraag over de meetgegevens... en dat de gegevens uit eerdere verslagen niet vergelijkbaar zijn.

[3:03:43] En dat de vergelijking werd gemaakt door de Europese Commissie... en die concludeerde dat de waterkwaliteit achteruit ging.

[3:03:54] Of er een fout in het meetnet zit... wat heeft geleid tot de verkeerde conclusie dat de waterkwaliteit achteruit gaat?

[3:04:00] Pardon.

[3:04:03] Ehm...

[3:04:05] De resultaten van de verschillende diverse meetnetten geven een representatief beeld... van de waterkwaliteit van zowel de grond- als oppervlaktewater in Nederland.

[3:04:15] Daar valt niet echt heel veel op af te dingen.

[3:04:19] Het niet vergelijkbaar zijn van meetgegevens betreft een verandering... in de aanlevering van meetdata aan de Europese Commissie.

[3:04:28] Op verschillende dieptes kun je water, ook grondwater, meten...

[3:04:34] In Nederland maten wij altijd al bijvoorbeeld het water in de uitspoelregio, het uitspoelend onder de wortelzone.

[3:04:45] Het uitspoelingswater is dat.

[3:04:47] Dat registreerden wij al langer.

[3:04:49] Maar vanaf 2008 heeft de Europese Commissie ons gevraagd om ook die data aan te leveren en daarover ook te rapporteren.

[3:04:57] Die gegevens werden al verzameld, maar als het gaat om een verandering in het aanleveren van data, dan is dit sinds 2008 de verandering die daarin is opgetreden.

[3:05:07] Dat is allemaal data wat uit het landelijk meetnet effectenmestbeleid komt, het LMM.

[3:05:13] Die data werd altijd verzameld.

[3:05:18] Dat is ook de correspondentie tussen Nederland en de Europese Commissie waar u aan gerefereerd heeft.

[3:05:24] De meetsystematiek, en dat betekent dus de opzet en de methode waarop we dat doen... voor het meten van de grondwaterkwaliteit in ons land, is niet veranderd.

[3:05:35] Dus dat is niet veranderd, maar we hebben wel meer data aangeleverd... omdat de Europese Commissie daar expliciet om gevraagd heeft vanaf 2008.

[3:05:44] Een interruptie van mevrouw De Vos.

[3:05:47] Ja, toch even een verduidelijke vraag hierover.

[3:05:50] Want waar het mij om ging is dat de Nederlandse autoriteiten in februari 2021... in correspondentie met de Europese Commissie hebben aangegeven... dat zij meer meetpunten hebben toegevoegd aan dat LMM.

[3:06:05] En specifiek ook probleemgebieden.

[3:06:07] En dat zij zelf daaruit de conclusie hebben getrokken...

[3:06:11] Deze data dus niet meer te vergelijken zijn met data van daarvoor.

[3:06:15] En het zijn juist deze data die zijn gebruikt door de Europese Commissie... om te concluderen dat de waterkwaliteit achteruit is gegaan... en daarmee de derogatie af te schaffen.

[3:06:24] Terwijl die vergelijking dus eigenlijk niet meer gemaakt kon worden.

[3:06:26] Daar ging mijn vraag specifiek over.

[3:06:28] De minister.

[3:06:31] Ik had hem anders geïnterpreteerd, voorzitter, maar dan kom ik in de tweede termijn over die specifieke, of dat toegevoegd is, even terug.

[3:06:39] Ja, dat is prima, een vervolgde betoog.

[3:06:41] Mevrouw Nijhoff had nog een vraag over aanvullende generieke maatregelen en of die zouden moeten worden vrijgesteld.

[3:06:49] Ik ben daar volgens mij een doelsturingsbetoog zojuist op ingegaan.

[3:06:53] Wat de intenties daarin zijn.

[3:06:55] De heer Grimwist had een vraag over het omzetten van grasland naar bouwland.

[3:07:01] Ja, hoe ik daarop stuur is natuurlijk de grasland subsidie.

[3:07:04] Dat is een hele belangrijke.

[3:07:07] Er zijn middelen voor vrijgemaakt.

[3:07:09] Dat is echt...

[3:07:10] op dit moment om dat laagrenderende gewas... om dat toch iets in te compenseren, om dat niet om te zetten.

[3:07:17] Uiteindelijk is het ook zo dat mijn inzet nog steeds gericht is... op een vorm van derogatie.

[3:07:24] Omdat dat, denk ik, de grootste...

[3:07:30] prikkel kan zijn voor boeren om grasland te behouden.

[3:07:34] Op dit moment is het niet zo dat de provincies hier zelf beleid overvoeren.

[3:07:41] Ik herken de zorg van de heer Grimwis.

[3:07:43] En we hebben het hier ook al eerder over gehad.

[3:07:46] Uiteraard, wij monitoren de waterkwaliteit.

[3:07:48] We houden dit ook in de gaten.

[3:07:49] We zien dat ook bij de beëindigingsregelingen... dat dit een afwenteling is.

[3:07:53] En dat is juist ook de reden waarom ik zeg...

[3:07:57] Ook de melkveesector en de rundveesector, die hebben we echt keihard nodig.

[3:08:01] Ook juist voor die milieudoelen die we willen halen op het gebied van waterkwaliteit.

[3:08:05] Grasland, het is een fantastisch gewas.

[3:08:08] Het is alleen laagrenderend.

[3:08:10] Je kunt er niet veel mee, tenzij je je melkvee ermee kunt voeren en dat hoogwaardig om kunt zetten in andere producten.

[3:08:16] Maar ja, andere gewassen renderen nou eenmaal over het algemeen beter.

[3:08:21] We houden dat nou letterlijk in de gaten, maar we zetten vooralsnog eerst ook in op die grasland subsidie.

[3:08:27] En ja, dat is wat we daar op dit moment, wat ik daar nog aan doe.

[3:08:32] De heer Holman.

[3:08:33] Interrupties van meneer Grimmes.

[3:08:35] Ja, voorzitter, bedankt.

[3:08:36] Ik ben bekend met die Grasland-subsidie.

[3:08:40] Tot eind dit jaar loopt dat, denk ik.

[3:08:43] Mijn vraag is wel, want hier grijpt eigenlijk het mestdossier natuurlijk in waterkwaliteit en gewasbeschermingsmiddelen en grondwateronttrekking.

[3:08:56] wordt bijgehouden door het ministerie op welke schaal grasland wordt omgezet naar bouwland.

[3:09:04] Of is dat bij te houden of uit te vragen bij de provincies.

[3:09:08] En ik weet dat sommige provincies wel actief zich bezighouden vanuit die verschillende perspectieven.

[3:09:13] Zowel waterkwaliteit en mest, maar ook...

[3:09:16] ...grasbeschermingsmiddelen om toch te voorkomen dat grasland wordt omgezet naar bouwland.

[3:09:21] Dus ik zou, voordat we allemaal nieuwe maatregelen gaan bedenken of afkondigen... ...zou ik graag wat data willen hebben, als dat mogelijk is, van op welke schaal gebeurt het nu... ...en op welke schaal zou het kunnen gaan gebeuren, wat is het risico?

[3:09:38] Dit geldt ook als een dubbele interruptie.

[3:09:40] Het woord is aan de minister.

[3:09:44] Ja, op dit moment heb ik dat niet tot in detail in beeld.

[3:09:48] Ik zie wel gebeuren dat er verschuiving plaatsvindt.

[3:09:53] Ik denk niet dat ik dat op hectare-niveau op dit moment in beeld heb.

[3:09:56] Dan zouden we, denk ik, ook als de bedrijven de data weer aan moeten leveren... ook met tiltplannen en dergelijke.

[3:10:03] Ja, ik kan me voorstellen dat we hier wel even scherp naar kijken.

[3:10:08] En dan wil ik de Kamer daar ook wel over informeren.

[3:10:10] Dus dat... Ja...

[3:10:12] Dank u wel.

[3:10:14] Of daar verschuivingen significant in te zien zijn.

[3:10:18] Heeft u dan een termijn voor, minister?

[3:10:22] Ja, de mijtelling daarna zal dat ergens plaats gaan vinden.

[3:10:25] Dus dat hangt een beetje vanaf wanneer die netjes is ingevuld.

[3:10:30] Na de mijtelling.

[3:10:31] Vervolg de betoging, minister.

[3:10:34] Even kijken.

[3:10:35] De heer Holman vroeg welke zaken we geleerd hebben... uit de evaluatie van het zevende actieprogramma... en wat er goed is gegaan... en wat we kunnen doen op de punten waar het niet overtuigend was.

[3:10:47] Nou ja, wat we ervan geleerd hebben... is in ieder geval dat er nu nog een restopgave ligt... en dat het mesbeleid als enorm complex, gedetailleerd... en ook heel generiek ervaren wordt...

[3:11:03] En wat hebben we daarvan geleerd?

[3:11:04] Het is echt mijn intentie, met goedkeuring van de Europese Commissie, als we dat krijgen om over te gaan richting dat systeem van doelsturing, om juist veel meer tegemoet te komen aan de daadwerkelijke prestaties op boerenerfniveau.

[3:11:23] Dat is echt het plan om dat naast de generieke voorschriften een plek te laten krijgen.

[3:11:30] In het licht ook van het behalen van die doelen.

[3:11:33] En ik denk ook juist dat het eraan bij kan dragen dat er veel meer bereidheid is... om ook op bedrijfsniveau stappen te zetten richting het halen van die doelen.

[3:11:43] En de complexiteit, dat is natuurlijk inherent aan het hele mesbeleid.

[3:11:49] Het is ook complex.

[3:11:51] En daarbij is wat we ook gezien hebben in die evaluaties... dat de kalenderlandbouw ook een belangrijk punt is.

[3:12:00] Tegelijkertijd kunnen we die op dit moment niet volledig loslaten.

[3:12:05] Maar dat zijn wel de leerpunten die we hebben meegenomen.

[3:12:08] Ik hoop echt met het systeem van doelsturing... dat we daar veel aan tegemoet zullen gaan komen.

[3:12:15] Er is een interruptie van mevrouw Bromet.

[3:12:19] Ja, voorzitter, als je acht actieprogramma's nodig hebt en heel veel jaren om het water schoon te krijgen in Nederland en nu 1% van de water in goede kwaliteit is en in 2026 al het water schoon moet zijn, dan heb je nogal wat te doen.

[3:12:34] En ik had eigenlijk gehoopt dat de minister geleerd had.

[3:12:38] Dat vervuiling dus gestopt moet worden.

[3:12:40] En niet dat het makkelijker gemaakt moet worden voor boeren.

[3:12:43] Of dat er andere maatregelen voor boeren nodig zijn.

[3:12:45] Kan de minister nou eens reflecteren over haar ambitie om dat water schoon te maken.

[3:12:50] Wat er voor nodig is.

[3:12:51] En kan ze ook iets meer vertellen over het achtste actieprogramma.

[3:12:53] Want het is met de hele wereld gedeeld behalve met de Tweede Kamer.

[3:12:57] De minister.

[3:13:00] Nou, ik kan zeggen dat het achtste actieprogramma niet met de hele wereld gedeeld is.

[3:13:04] Want als het gedeeld wordt, dan deel ik het met uw Kamer.

[3:13:07] En dat is een zorgvuldig proces die we aflopen.

[3:13:10] En we hebben er heel hard aan gewerkt in de hoop dit vandaag te kunnen delen.

[3:13:16] Net niet gelukt, maar het zal eerdaags aan uw Kamer doen toekomen.

[3:13:20] Dat vraagt ook nog besluitvorming in de ministerraad.

[3:13:24] En dat hoop ik op korte termijn te kunnen doen.

[3:13:27] Voor wat betreft de kaderrichtlijn water, dat gaat wel even iets verder dan alleen landbouw.

[3:13:33] En voor wat betreft de nitraatrichtlijn, dan zien we dat er juist best hele goede stappen gezet zijn richting de doelen van de nitraatrichtlijn.

[3:13:42] De nitraatrichtlijn gaat over de fosfaten en nitraten uit agrarische bronnen.

[3:13:48] door het lid Vos van Forum voor Democratie een uitgebreide toelichting opgegeven.

[3:13:55] En daar zijn hele grote stappen in gezet.

[3:13:58] Wil dat zeggen dat er geen restopgave is?

[3:13:59] Nee, die is er.

[3:14:00] Zeker in een aantal regio's waarvan we weten dat het uitspoeling gevoeliger regio's zijn.

[3:14:08] En daarvoor zullen in het achtste actieprogramma ook aanvullende stappen gezet worden...

[3:14:13] Ik wil absoluut niet voorkomen dat er niets gebeurd is.

[3:14:16] Want in het zevende actieprogramma, de bufferstroken... dat was echt een maatregel die enorm veel impact heeft gehad.

[3:14:24] En op al die bedrijven heel veel gronden uit productie genomen.

[3:14:30] En minder mesplaatsingsruimte.

[3:14:32] Dus er worden echt hele grote stappen gezet.

[3:14:34] En dat laten de resultaten uiteindelijk ook zien.

[3:14:39] En het achtste actieprogramma zal daarin verder gaan.

[3:14:42] Tweede interruptie van mevrouw Brommet.

[3:14:44] Ja, voorzitter.

[3:14:45] Kan de minister vertellen wat de resultaten zijn geweest van die buffersons?

[3:14:49] Ik snap dat zij het vindt dat het heel veel impact heeft gehad voor de boeren.

[3:14:52] En dat is ook zo.

[3:14:53] Maar wat heeft het nou voor resultaten opgeleverd voor de waterkwaliteit?

[3:14:56] Kan ze in percentages aangeven wat er nou zo ontzettend goed gaat?

[3:15:01] De minister.

[3:15:15] Nou ja, het heeft bijgedragen.

[3:15:19] Maar deze specifieke maatregel om dat in kaart te brengen, dat is vrij complex.

[3:15:27] Dus we moeten dat echt in zijn geheel bezien.

[3:15:31] Ja, ik kan dat concreet, wat dat exact bijdraagt aan het totale pakket, dat kan ik er op dit moment niet uitfilteren.

[3:15:40] Het is wel een hele grote, forse maatregel, moet ik zeggen, die absoluut een grote bijdrage geleverd heeft ook.

[3:15:50] Want dat is echt iets waarvan ik weet dat ook de vorige minister, mijn voorganger, die heeft dat niet lichtzinnig gedaan.

[3:15:57] Het is echt niet eenvoudig om zo'n zware maatregel af te kondigen.

[3:16:02] Maar het gaat uiteindelijk altijd om het totale pakket... en het effect van één individuele maatregel... uit het totale zevende actieprogramma eruit halen.

[3:16:14] Dat is heel lastig, omdat dat per definitie... in het totale actieprogramma van krachten wordt.

[3:16:24] Dat is lastig daaruit te extraheren.

[3:16:27] Dank u wel.

[3:16:28] Gaat u verder met uw betoog?

[3:16:32] Oké, deze vraag heb ik in de tussentijd ook beantwoord.

[3:16:36] De grondgebondenheid.

[3:16:38] En over wanneer er daarover iets vormgegeven wordt.

[3:16:48] Ik heb natuurlijk vrijdag daar nog een brief over aan de Kamer gestuurd.

[3:16:52] We hebben het hier eerder in debatten ook uitvoerig over gehad.

[3:16:56] En ik heb uw Kamer ook geïnformeerd met de routekaart... hoe ik het voor me zie om te komen tot beleidskeuzes.

[3:17:05] En uiteindelijk informeer ik uw Kamer daar uiterlijk 31 juli over.

[3:17:09] Dat heb ik toegezegd en die toezegging staat nog steeds.

[3:17:15] De heer Grimwest had een vraag over de actualisatie van de NV-gebieden... naar aanleiding van recentere gegevens.

[3:17:25] En het is zo dat de derogatiebeschikking natuurlijk uitging van 24 en 25.

[3:17:32] En bij de aanwijzing daarvan zijn opmerkingen gekomen... over de actualiteit van de data die daarvoor gebruikt zijn bij de vaststelling.

[3:17:43] Daarvoor is er een bronnenanalyse gedaan.

[3:17:46] Dat is op dit moment in uitvoering.

[3:17:48] Dat wordt ook gedaan door de... Ik ben in gesprek ook met de Unie van Waterschappen...

[3:17:53] en alle stakeholders die daarbij betrokken zijn.

[3:17:58] Dat is op dit moment in uitvoering en dit voorjaar is die gereed.

[3:18:03] En dan kan die ook benut worden, die hernieuwde bronanalyse... voor een eventuele bijstelling en nieuwe aanwijzing of afwijzing van gebieden.

[3:18:13] Hoe dat eruit ziet, dat hangt er ook af hoe we het achtste actieprogramma verder invullen...

[3:18:18] En dat kan ik op dit moment nog niet concretiseren.

[3:18:21] Maar de bronnenanalyse, ik dacht medio mei dat die gereed moet zijn.

[3:18:27] Ik ben er ook ongeduldig over, dus ik geef dat ongeduld ook regelmatig wel even door, zijdelings.

[3:18:34] Omdat ik ook heel erg benieuwd ben wat er uitkomt.

[3:18:36] Een deel daarvan is gereed en een deel daarvan nog niet.

[3:18:40] Dus ik hoop daar echt ook op korte termijn met die resultaten te kunnen komen.

[3:18:45] Mevrouw van der Plas had een zelfde vraag.

[3:18:49] Dat gaat dan niet over de nutriëntenverontreinigde gebieden... maar de kwetsbare zones.

[3:18:54] En de Nitraatrichtlijn zegt natuurlijk dat je in een lidstaat... ofwel kwetsbare zones aanwijst.

[3:19:03] Dat zijn de gebieden in Nederland waar water verontreinigd dreigt... of mogelijk is door nitratenfosfaten uit agrarische bronnen.

[3:19:12] Daar kun je...

[3:19:13] Zones voor inrichten of heel Nederland als een gebied aanwijzen... waarbij het hele actieprogramma dan geldt voor het hele grondgebied.

[3:19:22] Dat laatste is in Nederland het geval.

[3:19:26] En conform het hoofdlijnenakkoord...

[3:19:29] ...waarin we gezegd hebben dat we hierna gaan kijken of dit ook op een andere manier in te vullen is... ...of er gebieden zijn in Nederland waar zo'n kwetsbare zone niet aan de orde is... ...en waar je dus niet een actieprogramma zou hoeven voeren.

[3:19:43] Dat wil niet zeggen dat je helemaal geen maatregelen daar hebt, maar geen actieprogramma.

[3:19:48] Ik heb dat uitgezet bij de Commissie Deskundige Metselverwet.

[3:19:52] En ja, dat...

[3:19:56] die zijn daar op dit moment naar aan het kijken of dat mogelijk is in Nederland.

[3:20:01] Ik wil wel de kanttekening maken dat Nederland wel een land is... waarin iedere vierkante meter goed benut wordt, laat ik het zo zeggen.

[3:20:09] Dus ook de wateren en dreigende verontreiniging... ik wil die disclaimer wel even neerleggen... dat in Nederland zijn we wel een land... waar iedere vierkante meter ook echt gebruikt wordt.

[3:20:23] En dat...

[3:20:25] Nou ja, dat wil ik wel even als disclaimer daar alvast bij neerleggen.

[3:20:30] Desalniettemin, als de mogelijkheid er is... dan zullen we daar advies op krijgen... en dan gaan we die gebieden ook daarin aanwijzen.

[3:20:39] In de basis is natuurlijk als het gaat om het mesbeleid...

[3:20:43] is onze inzet ook samen met andere lidstaten... er dus op gericht voor die nitraatrichtlijn, die herziening.

[3:20:49] En om te kijken of we daar ook meer ruimte in grondsoort... wat ook klimatologisch per lidstaat... het noorden van Europa is anders dan het zuiden, bij aansluit.

[3:20:58] En ik denk dat dat ook echt wel een kansrijker basis biedt... om in algemene zin daarin iets aan te passen.

[3:21:10] Er is een interruptie van mevrouw Bromet.

[3:21:13] Ja, voorzitter, want de minister maakt er een heel mooi verhaal van over grondsoorten, et cetera, et cetera.

[3:21:18] En dat we een druk gebruik hebben van de vierkante meters in Nederland.

[3:21:21] Dat klopt.

[3:21:22] We hebben een enorme veestapel vergeleken met andere landen.

[3:21:25] En als je kijkt naar de vervuiling van het water, dan komt dat voor een groot deel uit vermesting en uit bestrijdingsmiddelen.

[3:21:31] Dus dat is inherent aan de manier waarop wij veehouderij hier in Nederland hebben en landbouw.

[3:21:37] Kan de minister daar ook iets over zeggen?

[3:21:38] Want ik hoor haar al door over hoe ontzettend zwaar het is voor boeren.

[3:21:42] Maar zij heeft doelen te halen.

[3:21:43] Ook voor waterkwaliteit.

[3:21:45] Als lid van het kabinet.

[3:21:47] Staat zij daar eigenlijk ook achter?

[3:21:48] De minister.

[3:21:49] Volgens mij heb ik daar net heel uitgebreid al een betoog over gehouden... over de doelsturing, over de restopgave die er is... ook in het kader van de nitraatrichtlijn.

[3:21:58] Maar alleen maar zeggen dat het slecht gaat... dat doet een beetje geen recht aan alle stappen die al gezet zijn... die heel fors zijn.

[3:22:04] Ik noem me iets bufferstrook, maar ook al die andere maatregelen... in de actieprogramma's daarvoor.

[3:22:09] Ik zie dat ook.

[3:22:10] Er is echt ook een grote verbetering van de waterkwaliteit... en dat er nog een restopgave is.

[3:22:16] Ik ben de laatste die zegt dat dat niet het geval is...

[3:22:20] Maar ik vind ook de omslag richting doelsturing, dat je dus ook echt gaat beleid gaat vormgeven die zich daarop richt, waar die restopgave ook daadwerkelijk ligt.

[3:22:31] Volgens mij moeten we dat met z'n allen echt willen en daar is mijn inzet ook absoluut op gericht.

[3:22:37] Laatste interruptie van mevrouw Bromet.

[3:22:39] Ja, voorzitter.

[3:22:39] Ik hoorde de minister nu zeggen dat er een grote verbetering heeft plaatsgevonden in de waterkwaliteit.

[3:22:44] Maar ik vroeg haar net hoe groot die verbetering dan was en dat wist ze niet.

[3:22:47] Dus hoe weet ze dat er een grote verbetering is als ze niet weet hoe groot die verbetering is?

[3:22:53] Waar kan ik dat nalezen?

[3:22:54] De minister.

[3:22:56] Ik heb ze juist gezegd dat ik die niet aan één individuele maatregel kan toerekenen.

[3:23:02] Omdat je vanuit het hele pakket niet de verbetering terug kunt rekenen... op basis van één maatregel die in het totale pakket zit.

[3:23:11] En dat was wat ik net zei.

[3:23:14] En ja, uiteindelijk de verbetering van de waterkwaliteit.

[3:23:16] Dat is iets... Er zijn heel veel publicaties...

[3:23:20] En ook voor de KRW en ook voor de Nitraatrichtlijn, daar ligt nog wel een restopgave.

[3:23:25] Maar ik lees die rapportages ook met grote regelmatig.

[3:23:30] En je ziet echt wel dat er ook een hele forse verbetering zit.

[3:23:34] En dat is ook een hele grote prestatie.

[3:23:38] Ik ga verder met uw betoog.

[3:23:39] Er is nog een interruptie van het lidkostdienst.

[3:23:41] Ja, voorzitter.

[3:23:42] Wel een beetje irritant dat de minister het heeft over een restopgave.

[3:23:46] We hebben een aantal deadlines gemist.

[3:23:48] Dit is de laatste keer dat Nederland de kans krijgt om die waterdoelen te halen.

[3:23:53] En we gaan het bij lange naad niet halen.

[3:23:55] Dus die...

[3:23:57] De flutmaatregelen die de minister steeds voorstelt, dat is niet genoeg.

[3:24:01] Dus wat gaat de minister doen?

[3:24:03] Want er zijn enorme stappen nodig.

[3:24:05] Wat gaat ze extra doen dat ze nu heeft verteld?

[3:24:07] Want wat ze nu doet, is gewoon niet genoeg.

[3:24:09] Dat weten we.

[3:24:11] De minister.

[3:24:13] Ja, voorzitter.

[3:24:15] Ik wil even beginnen met de terminologie flutmaatregelen.

[3:24:19] Als je ondernemer bent en je ziet bufferstroken van meerdere meters die je op je land, waar je vele duizenden euro's, op dit moment is de gemiddelde hectareprijs 80.000 euro,

[3:24:31] Er zijn vele hectares uit productie genomen door bijvoorbeeld de bufferstroken.

[3:24:36] Dat is afgewenteld op individuele ondernemers... die gewoon elke dag doen wat wet en regelgeving de Kamer en dit kabinet van ze vraagt.

[3:24:45] Om dat soort maatregelen flutmaatregelen te noemen, ik vind dat echt niet kunnen.

[3:24:51] En voor wat betreft de restopgave in het achtste actieprogramma... zullen ook moeilijke keuzes zitten.

[3:24:57] En die ga ik niet uit de weg.

[3:24:59] Ik vind wel dat we inderdaad moeten kijken... of we toe kunnen naar dat systeem van doelsturing... waarbij ondernemers die het goed doen, en die zijn er echt heel veel... dat die daar ook voor beloond kunnen worden... door de generieke maatregelen enigszins af te kunnen schalen.

[3:25:13] Maar ik verzet me tegen de terminologie flutmaatregelen... wetende wat voor impact die maatregelen hebben...

[3:25:21] op onze agrarische gezinsbedrijven.

[3:25:24] Nog een persoonlijke feit van mevrouw Kostiets.

[3:25:29] Ik vind het jammer dat de minister niet gewoon op de inhoud reageert.

[3:25:31] Maar ik ga het even op die flutmaatregelen.

[3:25:33] Het zijn flutmaatregelen die de minister steeds voorstelt.

[3:25:38] De boeren kunnen er niks aan doen dat ze in deze problemen zijn gekomen...

[3:25:41] Dat komt gewoon door slecht beleid.

[3:25:42] Jarenlang.

[3:25:43] En deze minister doet er nog een schepje bovenop.

[3:25:45] Je gaat de boeren niet verder helpen door ze voor te houden dat het zo voldoende is.

[3:25:50] Dus ik wil gewoon van de minister horen wat ze concreet extra gaat doen om de doelen wel te halen.

[3:25:54] Want dat hoor ik nog steeds niet.

[3:25:56] Misschien moet daar een brief over komen.

[3:25:57] Maar dit is gewoon weer boeren voorhouden dat het zo wel oké is.

[3:26:03] De minister.

[3:26:05] Ja, ik, voorzitter, ik heb volgens mij zojuist uitvoerig geschetst welke brieven er op zeer korte termijn aan zitten komen.

[3:26:16] Wat voor moeilijke keuzes daaronder liggen.

[3:26:18] Daar staan de potentiële maatregelen die doorgerekend kunnen worden in.

[3:26:23] Dat is een zeer zorgvuldig proces die ik afwandel.

[3:26:26] Ik weet niet wat ik nog...

[3:26:28] Of ik het tien keer moet zeggen.

[3:26:29] Ik kan mezelf blijven herhalen.

[3:26:31] Maar het zou ook fijn zijn dat we hier het debat voeren.

[3:26:34] Na elkaar luisteren en dan antwoord geven.

[3:26:37] Ik doe daar echt mijn uiterste best voor.

[3:26:39] Maar ik heb volgens mij echt al tien keer antwoord gegeven op deze vraag.

[3:26:44] Dank u wel.

[3:26:45] Er is een interruptie van mevrouw Pat.

[3:26:48] Ja, voorzitter, ik zit gewoon heel even te zoeken wat ik hier nou mee moet.

[3:26:51] Want ik heb tot nu toe gewoon mijn mond gehouden.

[3:26:53] Ik hoor de minister tot twee keer gewoon best wel, laat ik zeggen... en dat zeg ik niet lichtvaardig, als de minister er anders over denkt mag ze dat ook zeggen... maar een vrij emotioneel beroep doen op deze Kamer.

[3:27:06] En op zich, weet je wel, ik kan me daar best iets bij voorstellen... als ze het heeft over de boeren die voor bepaalde opgaven staan.

[3:27:16] Maar de minister wekt de suggestie dat de partijen die hier zitten, die zeer kritisch zijn op haar beleid, en daar ben ik er ook een van, dat dat mensen zouden zijn die niets om de boeren geven, of die niets geven om wat er met de toekomst van de boeren, van het water en van de natuur gebeurt.

[3:27:33] En daar neem ik echt wel aanstoot aan.

[3:27:35] Ik vind dat ingewikkeld, omdat er wordt steeds gezegd... ja, maar deze minister werkt heel hard en er komen nog meer plannen.

[3:27:43] Maar deze minister heeft geen inspanningsverplichting.

[3:27:46] Deze minister heeft beloofd aan ons allemaal, maar zeker ook aan de boeren... dat het beter zou gaan.

[3:27:53] En ik, laat ik het bij mezelf houden, maak me daar heel grote zorgen over.

[3:27:59] En ik voel toch de noodzaak om dan gewoon even op dit moment... Ik zie mevrouw Van der Plassen uit mijn ooghoek van allerlei gebaren maken, maar dat is prima hoor.

[3:28:09] Maar ik maak me daar zorgen over.

[3:28:11] En ik vind het niet helemaal kies dat de minister dan de bal bij de Kamer neerlegt... en dan de illusie geeft dat wij hier met de verkeerde drijfveren zouden zitten.

[3:28:21] Wij nemen de minister soms de maat, dat klopt, dat is heel hard...

[3:28:26] En dat is niet leuk, maar het gaat om de minister.

[3:28:30] Het gaat niet om de mensen in het land.

[3:28:32] Ik hoor verder geen vraag en ik tel de interruptie dubbel... omdat die bijna anderhalve minuut heeft geduurd.

[3:28:37] Het woord is aan de minister.

[3:28:39] Ja, dank, voorzitter.

[3:28:40] En inhoudelijke kritische vragen, echt, ik zou zeggen... kom maar op, daar loop ik niet voor weg.

[3:28:46] Ik kan echt met recht het beleid wat ik voer en waar ik voor sta... hier verdedigen op de inhoud.

[3:28:53] En dat is echt geen enkel probleem.

[3:28:55] Sterker nog, ik vind kritisch zijn, dat is belangrijk, dat moet ook.

[3:28:59] En ik vind het goed dat de Kamer mij scherp houdt.

[3:29:02] Maar waar ik op doelde, dat is niet de kritische vragen op de inhoud...

[3:29:06] Of het mij de maat nemen zoals het lid Pot stelt.

[3:29:11] Dat gaat echt over iets anders wat ik hier ook zie.

[3:29:13] En dat is waar mijn inleiding zojuist over ging.

[3:29:17] We zitten hier wel met serieus beleid wat invloed heeft op de toekomst van vele mensen.

[3:29:23] En dat we daar serieus mee omgaan, dat moeten we met elkaar ook uitstralen.

[3:29:27] Gaat u verder met uw betrokkenis.

[3:29:33] Wacht even, niet buiten de microfoon alstublieft.

[3:29:36] De minister gaat over haar eigen antwoorden.

[3:29:39] Ja, zo is het wel.

[3:29:41] Wilt u nog een interruptie?

[3:29:44] Nou, ga de gang.

[3:29:46] Nee, voorzitter, want nu doet de minister precies... Ze onderstreedt mijn punt van net.

[3:29:53] Als je kritisch bent en je bent stevig... dan wil dat niet zeggen dat je het niet serieus neemt.

[3:30:00] Ik vind inderdaad sommige van deze maatregelen niet serieus.

[3:30:03] Dat klopt.

[3:30:04] En dat vind ik niet serieus naar de boeren toe.

[3:30:07] Dat vind ik niet serieus naar de toekomst van de boeren toe.

[3:30:09] Dat vind ik.

[3:30:10] Dank u wel.

[3:30:11] De minister moet zich echt onthouden van dit soort insinuaties richting de Kamer.

[3:30:15] De minister.

[3:30:17] Ik heb niet gezegd dat kritiek leveren en scherp zijn en kritisch zijn... dat dat het niet serieus nemen is.

[3:30:27] Maar dat is wel als je maatregelen die zeer ingrijpend zijn... als je daar bepaalde terminologieën aan hangt.

[3:30:34] En dat is niet alleen op dit soort maatregelen... maar we moeten ons met z'n allen wel bewust zijn.

[3:30:40] En dat ben ik.

[3:30:41] En dat...

[3:30:44] Dat gezegd hebbende.

[3:30:47] Kritiek leveren, ik zie dat niet als niet serieus nemen.

[3:30:49] Sterker nog, daarvoor zit ik hier om kritisch bevraagd te worden.

[3:30:52] En daarvoor geef ik ook netjes antwoord altijd.

[3:30:56] Maar goed...

[3:30:58] Dank u wel.

[3:30:59] Mag ik u verzoeken om terug te gaan naar de inhoud en de vragen te gaan beantwoorden?

[3:31:03] Ja, het lid Kostiets had nog een vraag over of ik bij de No Shit Boeren in Flevoland op werkbezoek zou willen gaan.

[3:31:12] En of ik innovatieve boeren ook een zetje zou kunnen geven en dat voor de zomer terugkoppelen.

[3:31:19] Nou ja, het antwoord is dat ik alle suggesties meeneem voor werkbezoeken en ook zeker innovatieve.

[3:31:25] Ik sta echt voor alle innovatieve zaken open.

[3:31:29] Dat beperkt zich niet tot een bepaald type bedrijf of innovatie of richting.

[3:31:36] Maar ik vind het niet helemaal passend om nu hier toe te zeggen welke werkbezoeken.

[3:31:39] Want ik heb een hele lange lijst van aanvragen van bedrijven...

[3:31:43] die graag willen dat ik ze ga verblijden met een bezoek.

[3:31:46] Mijn agenda laat dat helaas niet vaak toe... maar ik zal deze aan de lijst toevoegen.

[3:31:53] En ja, dan uiteindelijk wordt daar een afweging en een keuze in gemaakt... ook een beetje in het licht van welke debatten komen eraan... en wat is dan van meerwaarde om op te zoeken.

[3:32:03] Maar ik zal zorgen dat die aan de lijst wordt toegevoegd.

[3:32:07] Het lid Kostiets had ook een vraag over mestfraude...

[3:32:10] En dat mag niet gedoogd worden.

[3:32:13] Of ik de signalen herken en wat ik ermee doe, dat de druk op de mestfraude toeneemt.

[3:32:20] Natuurlijk is de hoge druk op de mestmarkt die resulteert in hogere afzetmarktkosten en het mestoverschot neemt toe.

[3:32:30] En dat zorgt er indirect natuurlijk ook voor dat als de kosten heel erg toenemen, dat er een prikkel is die daarin ook toeneemt.

[3:32:39] Ik wil daarin wel benadrukken dat in de basis de ondernemers natuurlijk zelf daarin verantwoordelijk zijn voor de naleving van de mestregels.

[3:32:47] En dat de handhaving en het toezicht daarop, dat is het slotstuk en het sluitstuk daarop, maar dat wordt wel nauwgezet, wordt dat gedaan.

[3:32:57] En ik wil helder zijn, mestfraude wordt niet gedoogd door dit ministerie.

[3:33:01] Niet door mij, door niemand en zeker niet dit ministerie.

[3:33:06] En de handhavende organisaties, dat geldt voor de NVWA en RVO, is de taskforce mestmarkt opgericht.

[3:33:15] Om de ontwikkelingen ook nauwgezet te volgen, zodat ook...

[3:33:19] Tijdig signalen van niet-naleving kunnen worden opgevolgd.

[3:33:23] En de handhavende instanties, die ik zojuist noemde, die zitten daarmee echt heel kort op de bal.

[3:33:30] De heer Vlag had een vraag over het stikstofgat.

[3:33:34] Er is eerst nog een interruptie van het lid.

[3:33:36] De laatste interruptie.

[3:33:38] Ja, voorzitter, de minister blijft maar zeggen dat ze natuurlijk niet wil dat mensen frauderen en dat ze dat afkeurt.

[3:33:45] Maar indirect komt het wel neer op beleid dat fraude gewoon toelaat.

[3:33:51] Omdat we weten ook van RIVW...

[3:33:53] En VWA, we hebben gewoon te weinig handhavingscapaciteit.

[3:33:56] Als het gaat om alleen maar mesttransporten, 1 miljoen mesttransporten per jaar, 0,1% daarvan wordt überhaupt gecontroleerd.

[3:34:03] Dus de vraag aan de minister was, bent u bereid, wat gaat u daaraan doen om die handhavingscapaciteit op te hogen?

[3:34:10] En als u dat niet wil doen, zegt u dan eigenlijk, ik laat het gebeuren, ik laat het frauderen gewoon gebeuren, want ik wil niet inzetten op meer handhavingscapaciteit.

[3:34:21] De minister.

[3:34:22] Nee, dat is al gedaan.

[3:34:23] De capaciteit is al uitgebreid.

[3:34:25] Dus daar zijn gewoon... Ja, dat is al.

[3:34:29] Want natuurlijk, wij zien de ontwikkelingen.

[3:34:33] De taskforce is opgericht.

[3:34:35] En hierin is voorzien.

[3:34:37] Dus het is zeker niet de indirecte quotes die gesteld worden.

[3:34:42] Dat is absoluut niet het beeld zoals ik erin sta of hoe ik het zie.

[3:34:46] Dank u wel.

[3:34:46] Gaat u verder met de beantwoording van de vraag.

[3:34:48] De heer Vlag over het stikstofgat... en wanneer de resultaten van onderzoeken daarna verwacht worden... naar de stikstofcorrectiefactoren.

[3:34:58] En het antwoord is dat ik met RVO in gesprek ben... en Wageningen Universiteit of het mogelijk is...

[3:35:04] Omdat op dit moment is er al een mogelijkheid tot vrije bewijsleer.

[3:35:09] Dat is niet altijd eenduidig of eenvoudig om dat te doen.

[3:35:14] Dus ik ben bezig om te kijken met die instanties... of het mogelijk is om een protocol te ontwikkelen... waarmee een bedrijf in het kader van de vrije bewijsleer kan aantonen... dat er op zijn bedrijf sprake is van een groter stikstofverlies dan de forfaitaire...

[3:35:31] ...correctiefactor waarmee gerekend is.

[3:35:33] Maar dat kan nu dus ook al.

[3:35:35] Dus dat is niet nieuw.

[3:35:36] Dat is iets wat nu ook al kan.

[3:35:38] Alleen met zo'n protocol willen we de ondernemers gaan helpen... ...om hoe die dat kan doen.

[3:35:45] Maar er wordt ook al gebruik van gemaakt en het is niet nieuw.

[3:35:50] De SGP, de heer Vlag en mevrouw Verder hadden ook een vraag...

[3:35:56] Over ook het stikstofgat.

[3:35:58] Dat dat op korte termijn gecorrigeerd kan worden.

[3:36:01] En het boetebeleid wordt aangepast.

[3:36:05] Ik snap ook de druk daarop nu natuurlijk.

[3:36:07] Omdat gezien de druk op de mestmarkt dit kan helpen.

[3:36:13] Het is wel zo wat ik net al zei.

[3:36:14] Dat in het kader van de vrijbewijsleer dat nu ook al mogelijk is.

[3:36:17] Voor melkvee in ieder geval.

[3:36:19] En ik met dat protocol bezig ben.

[3:36:22] De verkenning of...

[3:36:26] Dat protocol er is, die verwacht ik ergens voor de zomer af te ronden.

[3:36:31] En dan zal ik de Kamer daar natuurlijk over informeren.

[3:36:35] En er is ook een advies van de klankbordgroep van de BEX, de bedrijfsspecifieke excretie...

[3:36:45] Daarbij willen we ook de handreiking BECS van 25 actualiseren en de correctiefactor voor gasvormige stikstofverliezen in de BECS verhogen.

[3:36:54] Een inschatting van wat dat gaat doen, dat kan ik op dit moment nog niet geven.

[3:36:58] Maar goed, dat ligt wel voor nu.

[3:37:03] De BBB, mevrouw Van der Plas, had een vraag over wat we gaan vragen aan het CDM.

[3:37:09] En hoe lang het gaat duren.

[3:37:11] Nou, dat is wat ik zojuist ook heb aangegeven.

[3:37:13] Dat gaat over het protocol.

[3:37:19] Ja, dat heeft alles te maken ook met bepaalde mestmonsters die je dan moet nemen.

[3:37:24] En het is een verkenning die zorgvuldig gedaan moet worden.

[3:37:27] En wat ik zo net al zei, ook dit, hier verwacht ik voor de zomer die verkenning op te leveren... en dat dan ook met uw Kamer te delen.

[3:37:37] Interruptie van meneer Holman.

[3:37:39] Ik heb ook kennis genomen van het plan en de sector rapporteert daar ook over.

[3:37:43] Maar is dit niet heel erg fraudegevoelig?

[3:37:46] Als je in een situatie van groot mest overschot boeren zelf laat monster nemen... dan vrees ik dat het de reden kan zijn om maximaal creatief te zijn.

[3:37:58] En ook een voorstel van met terugwerkende kracht zoals het daarin zit, dat kan toch niet waar zijn?

[3:38:02] De minister.

[3:38:05] Ik wil benadrukken dat het nu dus ook al kan.

[3:38:07] Het is de vrijbewijsleer, dus het is al mogelijk.

[3:38:10] Maar natuurlijk zullen we volgen of dit soort ontwikkelingen, of dat niet gebeurt.

[3:38:18] Ik denk ook dat een protocol van hoe je dat dan goed moet doen, dat dat daaraan bij kan dragen.

[3:38:23] Maar het is niet nieuw.

[3:38:25] Het is iets wat al bestaat en toegepast wordt ook.

[3:38:30] En uiteindelijk is het ons er wel alles aan gelegen natuurlijk om, ook als het gaat om doelsturing, om zo dicht mogelijk bij de daadwerkelijke praktijk te zitten.

[3:38:39] Ja, dat is zover mijn antwoord.

[3:38:42] Dank u wel.

[3:38:42] Gaat u verder met de beantwoording van de vraag.

[3:38:44] Het lid Pot van D66 had een vraag over de drinkwatergebieden en of daar extra inzet nodig is ten behoeve van drinkwater.

[3:38:55] Het antwoord is dat in de grondwaterbeschermingsgebieden boeren, waterwindbedrijven en overheden samen werken aan de verbetering van de waterkwaliteit door bedrijfsvoering aan te passen.

[3:39:10] Dat wil niet zeggen dat ook daar nog aandacht nodig is en dat er hier en daar aanvullende maatregelen nodig zijn.

[3:39:17] Daar heeft Wageningen ook een onderzoek wat richtingen voor gegeven wat daar denkrichtingen in zijn.

[3:39:24] Dat is in november met uw Kamer gedeeld.

[3:39:30] Ik wil ook benadrukken dat als het gaat om aanvullend beleid, ik ook in de nota ruimte voor landbouw en natuur juist ook die grondwaterwind, drinkwaterbeschermingsgebieden, die grondwaterwindgebieden daarin heb georganiseerd.

[3:39:45] Benoemd als specifieke regio.

[3:39:48] Waarin we wel ook zien dat we wat aanvullend beleid en instrumentarium zullen gaan inzetten.

[3:39:54] Daar waar nodig om juist ook met bijvoorbeeld ook het instrumentarium van het ANB.

[3:39:59] De agrariërs daar te helpen ondersteunen om de nutriëntenverliezen zoveel mogelijk te beperken.

[3:40:05] Dus daar zijn al stappen gezet.

[3:40:07] En dat zal ook in die nota ruimte, landbouw, natuur verder geconcretiseerd worden.

[3:40:14] Dan was er nog een vraag, ook van mevrouw Pot, over de drinkwaterbedrijven.

[3:40:20] Of die meegewogen worden.

[3:40:22] Dit gaat over de aanpakruimte landbouw en natuur.

[3:40:27] Ik ben op dit moment aan het kijken hoe we dit gebiedsgericht verder vorm kunnen geven.

[3:40:33] Want dat is waar de hele nota over gaat.

[3:40:38] En daar zullen uiteraard ook de waterwindbedrijven een deel van uitmaken.

[3:40:46] Dus alle betrokken stakeholders, dat geldt natuurlijk voor de landbouwbedrijven... maar ook voor deze bedrijven, die zijn daarbij betrokken.

[3:40:57] Het lidpot had ook nog een vraag over handhaving van de bufferstroken.

[3:41:03] En of ik herken dat... Ja, of dat fraudegevoelig is.

[3:41:10] En ja, op dit moment is het zo dat de genoemde handhavende instanties... de NVVA en de RVO daar toezicht op houden.

[3:41:18] Die houden in algemene zin toezicht op de mestregelgeving en de naleving daarvan.

[3:41:25] Ook vanuit het GOB zitten hier controles op.

[3:41:30] Voor wat betreft de naleving en de handhaving heb ik regelmatig contact met al die actoren.

[3:41:36] Er is ook een versterkte handhavingstrategie.

[3:41:40] Het gebiedsgericht handhaven met andere regionale toezichthouders.

[3:41:44] En signalen over fraude worden door de gezamenlijke toezichthouders ook opgepakt.

[3:41:49] En daar waar het specifiek om die bufferstroken gaat... daar heb ik zelf geen signalen van ontvangen dat daar sprake zou zijn van fraude.

[3:41:59] Het lidpot had ook een vraag over live tracking mesttransport... en of dat een optie is, zoals in de visserij gebeurt, om mestfraude tegen te gaan.

[3:42:09] En real-time monitoren van mest, dat is al sinds 1 januari 2023...

[3:42:16] om het RVDM daarvoor te gebruiken.

[3:42:19] Dat is het digitaal vervoersbewijs van dierlijke mest.

[3:42:24] Dus die geeft echt inzicht in alle vervoerstromen van mest.

[3:42:29] En de gegevens zijn vooraf en tijdens het transport... beschikbaar voor toezicht en handhaving door de NVVA en RVO.

[3:42:37] Dus in die zin zouden we wel kunnen spreken... dat er een soort van live tracking daarop zit.

[3:42:45] Sinds die periode is dat al ingevoerd.

[3:42:50] Het lid Grimdes had nog een vraag over het voerspoor.

[3:42:58] Dit gaat dan om de kilogram droge stof.

[3:43:03] Of dat ambitieuze doelen zijn... en wat de effecten zijn met betrekking tot de reductie van de stikstofuitstoot...

[3:43:11] Als vuistregel, zeg ik via de voorzitter, wordt gehanteerd... dat elke 10 gram vermindering van het eiwitgehalte in het ransoen... 10% minder ammoniakemissie kan veroorzaken.

[3:43:22] Maar vooropgesteld dat het confinant hierin echt een sectorinitiatief is.

[3:43:27] Ik heb al eerder in een debat met uw Kamer gezegd...

[3:43:29] uitgelegd dat wij als overheid daar niet op kunnen sturen, dat ook niet af kunnen dwingen.

[3:43:33] Dus ik ben heel positief over juist het initiatief van de sector zelf.

[3:43:40] De ambities vind ik echt een stap in de goede richting.

[3:43:44] En ja, uiteindelijk ben ik natuurlijk in nauw contact met deze sectoren en is dan ook...

[3:43:49] De vraag van wat is realistisch.

[3:43:52] En dat wil ik ook graag bij die sectoren laten.

[3:43:56] Omdat zij natuurlijk ook met de bedrijven die het moeten gaan doen in nauw contact zijn.

[3:44:02] Waarbij een hele... Natuurlijk moet je ook in ogen schouw nemen.

[3:44:05] Het heeft ook met diergezondheid te maken uiteindelijk.

[3:44:07] Dus dat zijn allemaal afwegingen die gemaakt worden.

[3:44:09] Maar ik zie dat er ambitie op het plan zit.

[3:44:12] En dat steun ik van harte.

[3:44:17] Het lid Pot had ook nog een vraag over landschapselementen in bufferstroken.

[3:44:23] Er is op dit moment in regelgeving voor bufferstroken geen bepaling opgenomen voor een onderscheid tussen beplanting op de bufferstroken en de rest van het perceel.

[3:44:36] En dat heeft als voordeel voor de landbouwer dat het mogelijk is om op de bufferstrook een gewas te telen.

[3:44:42] En dat het dan ook mogelijk is om een subsidie te verlenen als er wel bepaalde gewassen, die bijvoorbeeld niet uitspoelinggevoelig zijn, worden geteeld.

[3:44:51] Ter ondersteuning voor de naleving door de landbouwers heeft RVO een kaart gemaakt met de locaties van de bufferstroken.

[3:44:59] Ik zie dat u nog twee blokjes heeft, minister.

[3:45:01] Ja.

[3:45:03] Misschien zitten daar wat dublures in.

[3:45:04] Wilt u daar wat naar kijken?

[3:45:09] Ik zal zo snel mogelijk.

[3:45:11] De heer Van Kampen had een vraag die overeenkomt met die van mevrouw Verder.

[3:45:17] En dat is de inschatting of de maatregelen al lucht geven op de mestmarkt.

[3:45:21] En of er aanvullende maatregelen nodig zijn...

[3:45:25] Ja, natuurlijk.

[3:45:26] Ik herken dat de urgentie is enorm.

[3:45:30] Zeker nu met het afbouwpad van derogatie.

[3:45:34] We hebben zojuist volgens mij in het begin ook al duidelijk besproken... dat daarin een aantal belangrijke elementen vooral renuur zijn...

[3:45:41] En ja, de inzet op een nieuwe derogatie.

[3:45:46] Tegelijkertijd wordt gewerkt aan al die andere onderdelen die ook bijdragen aan het verlagen van de mestproductie.

[3:45:53] Nou ja, dat is het voerspoor.

[3:45:54] Die gaat daar natuurlijk ook het een en ander in kunnen doen.

[3:45:58] Het afromen van de productierechten, dat doen we natuurlijk omdat we een nieuw...

[3:46:04] productieplafond hebben vastgesteld... maar gaat er ook iets in opleveren.

[3:46:08] Tegelijkertijd zijn de uitkoopregelingen in uitvoering... die moeten daar ook iets in gaan opleveren.

[3:46:14] En dat zal gaandeweg dit jaar... zal dat wel ook in de uitvoering natuurlijk zich gaan laten zien.

[3:46:22] Maar het zal op dit moment, en dat herhaal ik ook weer... niet voldoende zijn om het volledige verlies... aan plaatsingsruimte te mitigeren.

[3:46:33] Op dit moment heb ik echter alle gegevens van wat opgeleverd heeft nog niet paraat.

[3:46:39] Ik denk ook dat voor een aantal van deze daten, als het gaat bijvoorbeeld om de vermindering en de afroming die er heeft plaatsgenomen, hebben we een weegmoment afgesproken.

[3:46:50] Daar zal ik uw Kamer ook op korte termijn over informeren.

[3:46:58] Dan kunnen we bekijken of er aanvullende maatregelen nodig zijn.

[3:47:02] De heer Holman begon over de extensiveringsregeling.

[3:47:05] Wanneer komt die en wat kan men ervan verwachten?

[3:47:08] Ik heb uw Kamer natuurlijk inderdaad, dat hoorde ik zojuist ook in het debat, op hoofdlijnen daarover geïnformeerd.

[3:47:14] Het was mij nog niet bekend dat de sector daarin inmiddels tot concrete voorstellen gekomen was.

[3:47:21] Dus ik zal daar contact over opnemen om op hetzelfde niveau te komen als mevrouw Verder wat dat aangaat.

[3:47:29] En voor wat betreft de zijde van het kabinet is het wel zo dat dit meeloopt ook in het besluitvormingsproces, ook in het besluitvormingsproces van de voorjaarsnota, ook in de ministeriële commissie loopt dit mee.

[3:47:46] En ben ik op dit moment wel in voorbereiding voor de notificatie ook bij de Europese Commissie.

[3:47:52] In de brief geef ik op hoofdlijnen wel aan hoe die regeling eruit zou kunnen zien.

[3:47:57] Maar er zijn nog wel een aantal stappen te zetten voordat we hem echt verder kunnen brengen.

[3:48:01] Maar nogmaals, wat ik eerder ook aan uw Kamer heb toegezegd...

[3:48:04] Aan mij zal het niet liggen.

[3:48:05] Ik sta er positief tegenover.

[3:48:07] Ik vind het ook goed dat de sector zelf ook met een plan komt.

[3:48:12] Dat wat mevrouw Verder volgens mij in haar bijdrage aangaf dat het anderhalf jaar ligt.

[3:48:18] Bij mij is dit plan pas concreet geworden echt vier maanden geleden.

[3:48:23] En hebben we in de tussentijd ook echt wel alles op alles gezet om het plan verder te brengen.

[3:48:27] Maar ja, voor middelen zal ik toch eerst naar de voorjaarsbesluitvorming moeten kijken.

[3:48:31] Dat was vier maanden geleden, waren daar geen mogelijkheden voor.

[3:48:36] En ja, had ik er ook geen middelen voor.

[3:48:38] Dus dat komt op korte termijn.

[3:48:41] De heer Van Kamp had ook een vraag over... Is het nog een interruptie van mevrouw Vedder?

[3:48:48] Ja, voorzitter.

[3:48:50] Nu snap ik ook weer waar de anderhalf jaar vandaan komt.

[3:48:53] En dat is de minister zeer zeker niet kwalijk.

[3:48:56] Maar de Kamer had natuurlijk anderhalf jaar geleden wel al kunnen zien aankomen... dat er iets nodig was en dat daar middelen voor nodig zouden zijn.

[3:49:05] Maar de minister moet het doen met het plaatje zoals zij hem krijgt.

[3:49:08] Dat snap ik heel goed.

[3:49:10] Mijn vraag is, wat is de ambitie van de minister wanneer ze die extensiveringsregeling zou willen openzetten?

[3:49:17] Als het alleen aan de minister lag, wat is dan het streven?

[3:49:20] De minister.

[3:49:22] Als het aan mij lag, ja vandaag, eigenlijk vorige week, begin dit jaar, zeg het maar.

[3:49:29] Kijk, we zien dat met afbouwderogatie, dat er in deze sector echt, nou ja, echt wel... Ik kan met alle beleidsvoornemens die we hebben en ook met alle inzet, ook op mestverwerking, mestvergistering, zelfs...

[3:49:44] in potgrond, kunnen we het volledige verlies van delegatie... op dit moment is dat een gegeven.

[3:49:49] Ook met de ruimte die we voor dit jaar hebben.

[3:49:52] Er is nog minder plaatsingsruimte voor dit jaar dan vorig jaar.

[3:49:57] Dat is op dit moment een gegeven.

[3:49:59] En ik kan niet met al het beleid wat ik op dit moment aan het uitvoeren ben... dat mitigeren.

[3:50:04] Dus alles wat eraan bijdraagt om te voorkomen... dat deze ondernemers uiteindelijk in de problemen komen... en de druk van de mestmarkt te verlichten... ja, alle mogelijke sporen...

[3:50:14] ...grijp ik aan om daar verlichting in te geven.

[3:50:18] Dank u wel.

[3:50:19] Nog een tweede interruptie.

[3:50:22] Voorzitter, ik heb nog een vervolgvraag.

[3:50:24] We hebben het heel vaak over de sector, maar die bestaat natuurlijk uit de primaire kant... ...uit de verwerkende kant, uit de financiers.

[3:50:33] En de minister noemde net ook het voerspoor.

[3:50:35] Hoe is de dynamiek tussen dit soort...

[3:50:39] als we het hebben over gesprekken over voerspoor en die extensieveringsregeling.

[3:50:44] Zijn alle neuzen dezelfde kant op?

[3:50:46] Of is er ook een onderscheid te maken tussen wat de boerenorganisaties aantrekken... en waar de verwerkende kant aantrekt?

[3:50:55] De minister.

[3:51:00] Ik wil hier in de tweede termijn op terugkomen.

[3:51:02] Tuurlijk zitten er verschillen in, maar in algemene zin zie ik dat er aan alle kanten wel constructief wordt meegewerkt en meegedacht over mogelijke oplossingsrichtingen.

[3:51:15] Ik denk dat de opvattingen over bijvoorbeeld een voerspoor... dat de opvattingen daarover wel wat verdeeld zijn.

[3:51:24] Maar dat zit met name in de primaire kant, volgens mij.

[3:51:27] Maar niet zozeer in de keten daaromheen.

[3:51:29] Tenminste, dat zijn de berichten zoals op het abstracte niveau... waar ik op bestuurlijk niveau dit soort zaken bespreek... zie ik daarin echt wel constructieve berichten.

[3:51:43] Ja.

[3:51:44] Dan hoeft u daar in tweede termijn dus niet op terug te komen.

[3:51:46] Heeft u nu al de antwoord gegeven?

[3:51:48] Gaat u verder met de beantwoording?

[3:51:50] Ja, de bijdrage van de sector aan de extensiveringsregeling.

[3:51:58] Ik weet dat er gesprekken zijn met de zuivelsector en ook de banken bijvoorbeeld... over of die daar een voordeel als het gaat om financieringslasten in zouden kunnen gaan doen...

[3:52:08] Ik heb daar dus zelf in mijn brief gister de hoofdlijnen geschetst.

[3:52:13] En ik begrijp dat er in de tussentijd wellicht nieuwe informatie is.

[3:52:18] Dat heb ik formeel nog niet gezien.

[3:52:20] Ik verwacht wel dat de sector ook, omdat wij zelf ook natuurlijk echt de druk erop hebben zitten om dit zo snel mogelijk verder te brengen, verwacht ik ook dat de sector ook met een concreet en geborgd plan komt.

[3:52:35] Dus...

[3:52:36] Een substantiële private bijdrage daarin is wel ook een van de randvoorwaarden.

[3:52:40] Daar hebben we het eerder ook uitgebreid over gehad in een ander debat daarover.

[3:52:45] Interruptie van meneer Vlag.

[3:52:50] Dan trek ik de conclusie dat de minister zelf nog niet gesproken heeft met de zuivelsector.

[3:52:55] Dat verklaart ook de wat cryptische zin dat de minister geïnformeerd heeft over de gesprekken met de zuivelsector.

[3:53:03] Dat vind ik dan jammer.

[3:53:04] En daar koppel ik dan nu maar de vraag aan.

[3:53:07] Is de minister het met mij eens dat in het geval van zuivelcoöperaties... je eigenlijk niet kunt spreken over een bijdrage van private partijen... maar dat het eigenlijk de broekzak is die hoort bij de vestzak van de boer?

[3:53:21] Dat de boer dus eigenlijk gewoon zelf bijbetaalt aan die sanering?

[3:53:25] De minister.

[3:53:29] Vooropgesteld dat het geen sanering is.

[3:53:32] Het is een partiele tijdelijke beëindigingsregeling... voor ondernemers die daar zelf aan mee willen doen.

[3:53:37] Omdat zij bijvoorbeeld zien dat zij dit jaar in de knel komen... met hun mesplaatsingsruimte ten opzichte van de mesproductie.

[3:53:44] Dus het is niet alleen bedoeld om...

[3:53:49] Ja, de boeren lastig te maken, maar het is juist ook bedoeld als oplossing.

[3:53:55] Zie je nou in al die sporen die we uitwerken geen optie om je mestplaatsing in overeenstemming te brengen met de productie die je hebt?

[3:54:04] Heb je geen afzetkanaal, dan is dit dus een optie.

[3:54:07] En het is een optie, het is ook een idee vanuit de sector zelf...

[3:54:11] Ook in het kader van staatssteun en dergelijke.

[3:54:13] We vragen wij ook dat de sector daar zelf ook een verantwoordelijkheid in neemt.

[3:54:18] Het is ook hun plan.

[3:54:19] Ik ben bereid om daar echt ook een bijdrage aan te leveren.

[3:54:25] Maar wel ook als de sector dat zelf ook doet.

[3:54:27] En ja, inderdaad, we hebben ze juist al geconstateerd... dat een hele hoop van deze bedrijven, dat zijn coöperaties.

[3:54:33] Maar ik zie het ook in het algemene belang van deze sector.

[3:54:37] Omdat we natuurlijk...

[3:54:39] aan alle kanten met productie en plaatsingsruimte in de knel komen.

[3:54:44] En daarbij draagt het ook bij aan het voorkomen van een generieke korting in dit jaar.

[3:54:50] Omdat we met de Europese Commissie gehouden zijn... aan een lager fosfaatproductieplafond in 2025.

[3:54:57] Dus aan al die kanten zie ik ook dat de sector zelf daarin ook...

[3:55:03] stappen wil zetten om te voorkomen dat individuele bedrijven heel erg in de knel komen... of dat we toch de afgesproken afspraken met Europa niet na kunnen komen.

[3:55:17] Meneer Vlag.

[3:55:19] Ja, voorzitter.

[3:55:19] Ik zet ook helemaal geen vraagtekens bij het plan op zich.

[3:55:22] Want dat kan een prima oplossing zijn.

[3:55:24] En u heeft gelijk, de minister heeft gelijk.

[3:55:26] Ik moet niet spreken over sanering.

[3:55:27] Dat was een verspreking.

[3:55:28] Een tijdelijke extensivering.

[3:55:30] Maar ik denk dat het dan ook wel goed is om zorgvuldig te zijn in de brief zelf.

[3:55:34] te spreken over een substantiële private bijdrage... als we eigenlijk bedoelen boeren zelf.

[3:55:39] Zei het dan via de coöperaties, maar dat is wel drie keer langs de kassa.

[3:55:43] De eerste is het aanpassen van je eigen bedrijfsvoering.

[3:55:46] Dan komt de tweede factuur, namelijk als lid van de coöperatie.

[3:55:49] En als derde, als je dan weer fosfaatrechten terug wil kopen... dan moet je meer fosfaatrechten terugkopen ook... omdat er een afroming plaatsvindt.

[3:55:56] Dus je bent wel drie keer aan de beurt.

[3:55:59] Ik zou dan ook wel verpleiten om dat dan ook zo expliciet... in de brief en in het vervolg te uiten.

[3:56:04] De minister.

[3:56:05] Ja, private partijen zijn natuurlijk niet alleen de zuivelbedrijven.

[3:56:08] Dat is bijvoorbeeld ook de banken waar we het zojuist over hadden.

[3:56:13] Dus dat is niet alleen dat.

[3:56:16] En ik zie ook natuurlijk...

[3:56:20] is het zo dat als je dan voor zwaarterechten terug moet komen... maar nogmaals, ik wil benadrukken dat dit ook een vrijwillige regeling betreft.

[3:56:28] En dat dit dus alleen een van de opties is... die een ondernemer dan heeft op het moment dat hij in de knel komt.

[3:56:36] En daarin wil ik echt samen met de sector optrekken.

[3:56:42] Heer Halman, had u nog een interruptie?

[3:56:45] Meneer Vlag, ja, laatste.

[3:56:46] Ja, afrondend.

[3:56:48] Dan toch de vraag, waarom vindt de minister het zo belangrijk dat er ook een nadrukkelijke bijdrage van de zuivelsector is?

[3:56:55] Als we het hebben over banken, dan zijn we het direct eens.

[3:56:57] Maar waarom vindt de minister het dan ook zo belangrijk dat de zuivelsector, die voor 80% van de boeren zelf is, toch hier ook weer substantieel aan bijdraagt?

[3:57:04] Waarom?

[3:57:05] De minister.

[3:57:07] Ja, kijk, uiteindelijk is het zo dat als je dit soort stappen zet, vanuit het staatssteunoogpunt kan ik alleen maar als je bijvoorbeeld echt dingen permanent beëindigt of rechten dus doorhaalt, daar van overheids wegen een bijdrage aan leveren.

[3:57:26] Dit is echt een regeling die vanuit de sector zelf komt.

[3:57:31] En zij zullen daar zelf ook iets in moeten doen.

[3:57:34] Omdat vanuit overheidswegen is het niet zo dat wij daarin zomaar overal voor kunnen compenseren.

[3:57:43] In het kader van deze regeling, waar het kan... ben ik absoluut bereid om daar ook vanuit overheidswege een bijdrage in te doen.

[3:57:50] Maar de sector zal daar zelf ook een gedeelte vanuit het verantwoordelijkheidsgevoel in moeten dragen.

[3:57:56] Maar ook de banken zijn daarin een speler.

[3:57:59] En ik hoor dat daar ook ontwikkelingen op dat vlak zijn.

[3:58:02] Maar het is wel echt randvoorwaardelijk aan de regeling.

[3:58:06] En ja, ik kan daar verder ook niet...

[3:58:09] Niets anders over zeggen.

[3:58:11] Dank u wel.

[3:58:11] Meneer Holman, had u nog een interruptie?

[3:58:13] Ja, voorzitter.

[3:58:14] Ik deel de opvatting van de minister... dat dit een van de weinige methoden is om een generieke kotting te voorkomen.

[3:58:18] Omdat het werkelijk hier richting mesplafond gaat.

[3:58:22] Maar als je... Ik hoor getallen van 70.000 tot 100.000 koeien.

[3:58:28] Dan praat je over 5% van de koeien ongeveer.

[3:58:31] Als je die omrekenen naar fosfaat... dan heb je daar ongeveer 600 miljoen voor nodig... om de fosfaatrechten door te halen.

[3:58:38] Is de minister zich dat bewust en wil ze daarin meegaan?

[3:58:42] De minister.

[3:58:44] Ik ben me daarvan zeker bewust.

[3:58:48] Dit loopt mee in alle plannen die we op dit moment aan het uitwerken zijn.

[3:58:51] En over middelen kan ik natuurlijk verder nog niet zeggen.

[3:58:54] Maar ik ben mij ter degen bewust van alle prijskaartjes die overal aan vasthangen.

[3:59:01] En dat zal ik ook in mijn gesprekken die ik voer met de minister van Financiën delen.

[3:59:08] Dank u wel.

[3:59:09] Ik stel vast dat we nog ongeveer een uur de tijd hebben.

[3:59:12] Dan gaat hier het licht uit.

[3:59:13] En ik wil graag de minister verzoeken om haar antwoorden beknopt te geven.

[3:59:18] Als dat mogelijk is.

[3:59:20] Ja, zeker.

[3:59:20] Gaat u verder met uw betoog.

[3:59:23] Voorzitter, ik doe mijn best.

[3:59:24] Ik krijg ook veel vragen.

[3:59:25] Dus dan nodig ik dat natuurlijk ook uit om antwoord te geven.

[3:59:31] De brede beëindigingsregeling en de stand van zaken... daar werd naar geïnformeerd door de heer Holman... wat de stand van zaken daarvoor is.

[3:59:41] Ik heb, om heel eerlijk te zijn, hier ook echt uitvoerig met uw Kamer over gedebatteerd.

[3:59:46] En vanaf dat moment, dat was vorig jaar al het geval...

[3:59:50] alles op alles gezet om echt op de kortst mogelijke termijn... met die brede beëindigingsregeling naar voren te komen.

[3:59:58] De waarheid is wel dat de ontwikkelingen op het stikstofdossier... want de brede beëindigingsregeling was eigenlijk erop gericht... om juist niet te targeten, maar een brede regeling open te stellen.

[4:00:10] Moet ik zeggen dat ik nog wat terughoudender geworden ben met...

[4:00:15] We hadden daar op dit moment verder mee kunnen zijn, maar de ontwikkelingen in het stikstofdossier en eerlijkheidshalve ook de geluiden die ik daar over opvang, ook binnen de Kamer en ook in de sectorsonderingen die ik doe, die maken dat ik wel echt nu aan het kijken ben of de uitgangspunten van die regeling niet toch meer moeten aansluiten, ook bij het proces wat we nu binnen de ministeriële commissie doorlopen.

[4:00:42] En dat lijkt mij ook in het kader van dat toekomstperspectief... dat deze regeling daar absoluut ook bij aan moet sluiten.

[4:00:51] En dat is de reden waarom ik de regeling nog niet met uw Kamer gedeeld heb.

[4:00:55] Of dat die nog niet verder is.

[4:00:57] Omdat de Raad van State-uitspraak en alle ontwikkelingen in die dossiers... ik het niet...

[4:01:05] ...opertuun vindt om een brede regeling zonder accenten nu op dit moment neer te leggen.

[4:01:18] Voorzitter, dat snap ik.

[4:01:22] Je wilt een zo sterk mogelijke sector overhouden en de goede bedrijven, ook in de gebieden waar het kansrijk is om een toekomst op te bouwen.

[4:01:32] Tegelijkertijd maak ik me wel zorgen, want dat betekent dat het ook nog niet bij de Europese Commissie ligt, dat voordat er een regeling van start kan gaan,

[4:01:41] Er is nog best wel wat stap moet worden gezet.

[4:01:43] Dus mijn vraag is, gaat dat dan wel zo snel mogelijk... nadat de ministeriële commissie een ei heeft gelegd... dan wel een regeling in de benen geholpen worden... die naar Brussel kan voor notificatie?

[4:01:55] En hoe gaat de minister in de tussentijd om met die mismatch... die er is tussen het stikstofdossier... waar je in andere gebieden misschien wil reduceren... terwijl de derogatieproblematiek zich het meest doet voelen... in veenweidegebieden met 100% derogatie areaal?

[4:02:12] De minister.

[4:02:14] Ja, voorzitter.

[4:02:16] Even vooropstaand dat wij met sowieso de oude brede beëindigingsregeling... die nu doorontwikkeld wordt... sowieso al zoveel mogelijk aansluiten bij de bestaande regelingen.

[4:02:29] En dat is juist ook om te bevorderen dat in zo'n notificatieproces... de Europese Commissie al snel tot een oordeel kan komen.

[4:02:37] Dus alles is en was erop gericht...

[4:02:40] om zo snel mogelijk die regeling open te kunnen stellen.

[4:02:43] En de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik... Even in alle transparantie dat ik echt hier wel mee geworsteld heb... omdat ik ook weet dat uw Kamer ook heel hard gevraagd heeft... om hem zo snel mogelijk open te stellen.

[4:02:59] En ik hem eerder al met u had kunnen delen... en ook graag wil laten zien dat er hard gewerkt is en dat we leveren...

[4:03:08] Alleen dat ik daar echt over geworsteld heb en uiteindelijk de keuze gemaakt heb om hem toch meer bij de actualiteit aan te laten sluiten.

[4:03:15] Maar alles is erop gericht om ook het notificatieproces te kunnen bespoedigen door die regelingen op elkaar aan te laten sluiten.

[4:03:25] Die laatste vraag over veenweidegebieden, ja, die snap ik.

[4:03:29] Nou ja, dat zit dus in de uitwerking en...

[4:03:33] Ja, ik kijk ook... Dat was nog een vraag van de heer Holman.

[4:03:38] Een van de mogelijkheden die er ook in zou kunnen zitten, is een tendersystematiek.

[4:03:43] Ik wil best wel kijken of dat ook in het verlengde van waar de heer Grimwis nu op doelt...

[4:03:49] of dat daarin meegenomen kan worden.

[4:03:50] Maar het is uiteindelijk natuurlijk wel keuzes maken.

[4:03:52] En er zijn veel urgente problemen op dit moment.

[4:03:56] Waar ik ook naar kijk, en dat weet de heer Grimwis ook vanuit een ander debat, vierde voorzitter... is om te kijken hoe we ANB-middelen ook juist in die gebieden in kunnen zetten.

[4:04:05] En daar zie ik voor die situatie wel meer mogelijkheden... om ook langjarig daar ondersteuning te bieden.

[4:04:15] Dank u wel.

[4:04:16] Mevrouw Vedder, had u nog een interruptie?

[4:04:17] Uw laatste interruptie.

[4:04:19] Voorzitter, ik ben er wel positief over wat de minister nu zegt... om de brede beëindigingsregeling te laten aansluiten bij de actualiteit.

[4:04:29] Ik denk dat dat verstandig is.

[4:04:31] Ik ga denk ik ook de worsteling nog een beetje erger maken... omdat ik de minister hoor zeggen...

[4:04:36] Ik wil zoveel mogelijk aansluiten bij de vorige regelingen.

[4:04:38] Want dan kan ik meer snelheid maken.

[4:04:39] En ik wil graag veel snelheid.

[4:04:41] Maar wat we ook volgens mij breed in de Kamer willen... is dat verouderde bedrijven, die in de vorige regeling eigenlijk nooit goed uitkwamen... nu wel in een regeling kunnen instappen.

[4:04:52] Dus sluit het een het ander uit?

[4:04:54] Of is daar een en-en-scenario ook denkbaar?

[4:04:59] De minister.

[4:05:01] Ja, ik heb hier in een vorig debat ook uitvoerig over gesproken.

[4:05:05] En ik moet echt even graven in al die laders in mijn brein.

[4:05:10] Omdat het heel ingewikkeld is om juist als je kijkt naar de doelen waarvoor je zo'n regeling open wil stellen... om daar dit soort criteria aan vast te hangen.

[4:05:18] Omdat niet per definitie gezegd is dat oudere bedrijven meer emissies bijvoorbeeld veroorzaken...

[4:05:25] In de beoordelingscriteria is dat ingewikkeld... om dat onderdeel te maken van de regeling.

[4:05:34] Ik hoor wat mevrouw Verder zegt.

[4:05:37] Het beeld was overigens niet dat per definitie... meer nieuwe courantenbedrijven aan de vorige regelingen deelnamen.

[4:05:48] In het hoofdlijnenakkoord is deze expliciete toevoeging gedaan.

[4:05:54] Wat...

[4:05:55] Nou ja, wat eigenlijk in een regeling heel lastig op te nemen is als criteria.

[4:06:00] Dus dat even gezegd hebbende.

[4:06:02] Ja.

[4:06:03] Dank u wel.

[4:06:04] Gaat u verder met de beantwoording van de overige vragen?

[4:06:06] Ja.

[4:06:08] Even kijken.

[4:06:09] Mevrouw Pot van D66 had een vraag of ik een brief kan komen over de boeren die in de problemen zijn gekomen bij de LBV of de LBV Plus regeling.

[4:06:23] Ja, de bedrijfsbeëindiging, dat is echt een heel complex proces.

[4:06:28] Dat staat voorop.

[4:06:31] En ik zie ook dat individuele ondernemers in dit proces... problemen ervaren met de voorwaarden en de termijnen van de regelingen.

[4:06:41] En die signalen komen echt heel snel bij mijn departement terecht.

[4:06:46] Ook via de zaakbegeleiders, maar ook via de mede-overheden.

[4:06:50] En we proberen dan echt direct ook heel serieus te kijken... of er binnen die uitvoering oplossingen zijn...

[4:06:57] Ik hou op dit moment niet precies bij... welke problemen precies in welke getalen zijn voorgekomen.

[4:07:06] Dus ik kan dat ook niet op schrift zetten.

[4:07:09] Maar ik kan wel zeggen dat ik echt veel contact heb met die zaakbegeleiders... en dat al die signalen heel snel de weg naar mijn departement vinden... en dat er dan ook echt proactief wordt meegedacht om daarin direct...

[4:07:23] Handen en voeten te geven.

[4:07:25] Wat ik wel zou kunnen doen, is een algemene brief over waar het dan precies om gaat.

[4:07:31] En wat de voorkomende zaken zijn.

[4:07:34] Maar ik kan het dus niet op detailniveau qua aantal en dergelijke.

[4:07:38] Dat wil ik wel doen.

[4:07:39] En dan wil ik ook wel laten weten hoe we daarop geanticipeerd hebben.

[4:07:44] Maar we hebben geen casusboekje.

[4:07:47] Kunt u daar een termijn van noemen, minister?

[4:07:50] Eh...

[4:07:51] Ja, wat zullen we doen?

[4:07:53] Drie maanden?

[4:07:55] Ja, voor de zomer.

[4:07:58] Voor de zomer, voor deze zomer.

[4:07:59] Dank u wel.

[4:08:00] Mevrouw Pat, verduidelijkende vraag?

[4:08:05] Ja, misschien even niet als interruptie, maar heel even voor de duidelijkheid.

[4:08:07] Ik verwacht niet een brief van acht pagina's.

[4:08:09] Dus volgens mij, als de minister gewoon dit kort op een rijtje kan zetten, hoeft dat volgens mij niet tot de zomer te duren.

[4:08:17] Ja, mijn streven zo snel mogelijk.

[4:08:18] Ik zet het uit en zodra we het op een rij hebben... dan delen we de brief met uw Kamer.

[4:08:24] Dank u wel.

[4:08:25] Gaat u verder met de beantwoording.

[4:08:26] De heer Holman had ook een vraag over de lessen... over de opkoopregeling en structuurbeleid.

[4:08:36] En uit de rondetafelgesprekken komt naar voren... dat een goede landbouwstructuur belangrijk is.

[4:08:41] Ik herken dat en ik herken dat beeld ook.

[4:08:45] Een integrale aanpak, ruimtelijke strategie, grond- en structuurbeleid is voor de landbouw van belang.

[4:08:53] En dat moet ook onderdeel zijn van het perspectief voor de blijvers.

[4:08:59] En dat helpt ook om de effecten van beëindiging optimaal te laten landen.

[4:09:05] Uiteindelijk is dit iets wat ik ook in de gesprekken met de mede-overheden meeneem.

[4:09:11] En hebben zij daar zelf ook als bevoegd gezager zelf ook weer een rol in.

[4:09:16] Uiteindelijk zullen een aantal structuurkeuzes ook gemaakt worden... natuurlijk in de notenruimte voor landbouw en natuur.

[4:09:23] Dus het signaal is helder en ik... Nou ja, ik...

[4:09:29] Ik zie het belang ervan.

[4:09:32] De heer Grimmis had een vraag over het confinant zuivelketen.

[4:09:37] Staat hier.

[4:09:38] En... Oh, dit gaat over het voerspoor.

[4:09:42] En volgens mij hebben we dit al uitgebreid besproken zojuist.

[4:09:46] En dit gaat ook over voerspoor.

[4:09:48] Daar hebben we het over gehad.

[4:09:52] Oh, hier hebben we het ook over gehad.

[4:09:55] Eh...

[4:10:00] Even kijken.

[4:10:02] Ja, de heer Holman had nog een vraag over gedwongen krimp.

[4:10:07] Dat daar een grens ligt.

[4:10:09] En een infractieprocedure en generieke korting.

[4:10:12] Of dat een gedwongen krimp is volgens de minister.

[4:10:17] Nou ja...

[4:10:18] Dit kabinet heeft natuurlijk gezegd dat wij alles op alles zetten om dit te voorkomen.

[4:10:24] En daar is al het beleid wat vanuit mijn departement geproduceerd wordt, is daar ook opgericht.

[4:10:32] Het instrument van een generieke korting dat zit in de meststoffenwet.

[4:10:37] En dat kan worden toegepast.

[4:10:40] Dat is niet per se een infractieprocedure die wordt opgestart door de Europese Commissie.

[4:10:46] Daar zal die generieke korting niet uit voortvloeien.

[4:10:51] Maar in de meststoffenwet staat iets dat als je milieuplafonds overschrijdt... dat je dan tot dit instrument over kunt gaan.

[4:10:58] Maar nogmaals, dit kabinet en mijn beleid is er opgericht in alles om dat te voorkomen.

[4:11:04] Want dat willen we gewoon niet.

[4:11:08] De heer Grimwist had een vraag over de visie op het mestbeleid.

[4:11:14] En ja, mest is soms een hoofdpijndossier, maar eigenlijk stiekem mijn favoriete onderwerp.

[4:11:20] Ik heb zelfs in de klimaat- en energieverkenning gisteren het nog over mest gehad.

[4:11:25] Omdat de gelegenheid zich voordeed, maar daar was de heer Grimwist ook bij...

[4:11:29] Daar staat nog geen beleid op overigens, maar goed, dat terzijde.

[4:11:34] En de inzet is op dit moment natuurlijk gericht op het verlichten van de mestmarkt.

[4:11:40] Daar zijn ook die 13 septemberbrief maatregelen allemaal op gestoeld.

[4:11:45] En uiteindelijk moet het totaalpakket, de mestverwerkingscapaciteit, renieur, eventueel derogatie, moet erop gericht zijn dat die weer in balans komt.

[4:11:55] En ja, uiteindelijk, mijn visie op mest is zoveel mogelijk nutriënten op de goede manier benutten.

[4:12:03] Dat is hoe ik het echt zie.

[4:12:05] En ja, alle sporen in de mestmarktbrief.

[4:12:09] die kunnen daar echt aan helpen om de druk op de mestmarkt te verlichten.

[4:12:18] En dat betekent niet per se dat de mestplaatsing... en de productie in Nederland helemaal in balans komt.

[4:12:24] Er zijn gewoon sectoren die bijna al hun mest laten verwerken.

[4:12:28] En wat mij betreft, dat draagt ook bij uiteindelijk... als we toegaan naar meer mestvergisting, groen gas... dan hoeft dat ook niet per se één op één in balans te zijn in die zin.

[4:12:40] Maar uiteindelijk moet het zo zijn dat alle nutriënten die geproduceerd worden hun afzet wegvinden.

[4:12:48] De positieve effecten... Ik moet even een slok water hebben, voorzitter, excuus.

[4:12:56] Van de graslandnorm, en dat was een vraag van het lid Pot, waarom we ook naar natuur kijken...

[4:13:05] En in het onderzoek naar de bijeffecten van de graflandnorm wordt ook gekeken naar het effect op de natuur.

[4:13:12] En zodra duidelijk is wat de economische en bijeffecten zijn, dan kunnen we daar verdere keuzes over maken.

[4:13:20] Ik zie dat de vraag waarschijnlijk niet goed geïnterpreteerd is, voorzitter.

[4:13:24] Nee, voorzitter, dat heeft de minister goed gezien inderdaad.

[4:13:26] Want dat was een hele nauwe weersrappe van wat ik had gevraagd.

[4:13:30] Nee, mijn punt ging erover dat het natuurlijk... als je naar de economische effecten gaat kijken... ja, het zal niemand de verrassing zijn dat die er zijn.

[4:13:39] Maar daarom ging mijn vraag over... kan de minister ook breder kijken?

[4:13:43] En dan gaat het met name om te kijken... hoe kan het nou wel?

[4:13:47] Wat is er nou nodig aan flankerend beleid... om dit op een goede manier te laten landen?

[4:13:51] En dat het dus wat anders dan alleen zeggen... oeh, ja, het heeft wel een economisch effect, ja.

[4:13:55] En dan inderdaad is het ook fijn als de minister ook wil kijken... naar de bredere positieve effecten op klimaat en natuur en andere dingen.

[4:14:01] Maar ik denk dat dat eerst het belangrijkste is.

[4:14:03] De minister.

[4:14:05] Ja, zeker, vierde voorzitter.

[4:14:06] Kijken we daar natuurlijk heel breed naar.

[4:14:08] Maar ja, goed, het economische aspect is ook wel een belangrijk onderdeel.

[4:14:12] Want als je iets doet wat uiteindelijk niet uitvoerbaar is... dan schiet je je doel ook voorbij.

[4:14:18] Dus we kijken daar...

[4:14:20] expliciet juist heel breed naar en ook naar de bijeffecten.

[4:14:24] Dus het is niet een eenzijdig ingestoken onderzoek.

[4:14:28] En er wordt juist heel breed gekeken naar al die bijeffecten.

[4:14:32] En ook vervolgens, als je dat weet, dan kun je kijken... wat voor flankerend beleid daar omheen zou kunnen gezet kunnen worden.

[4:14:43] Ja, dank u. Nog een laatste interruptie.

[4:14:45] Maar voorzitter, dan even heel precies.

[4:14:47] Want betekent dat dan dat de minister nu in juli gaat komen met... dit zijn de economische effecten... en dat we dan pas daarna indicaties krijgen over flankerend beleid?

[4:14:56] Want dan gaat het allemaal heel lang duren natuurlijk.

[4:14:59] Nee, ik heb in de routekaart gezegd dat ik eind juli juist met mijn visie en een voorstel en een keuze daarin kom.

[4:15:08] Maar goed, daarvoor heb ik wel de onderzoeken nodig om te kijken wat daarin kan, verantwoord is.

[4:15:17] En daar ga ik u eind juli uiterlijk over informeren.

[4:15:22] Dank u wel.

[4:15:23] Gaat u verder met de beantwoording.

[4:15:24] Ja, dan kom ik op het laatste.

[4:15:27] Blokje.

[4:15:28] Er is nog geen interruptie van me?

[4:15:31] Nee, want in het laatste blokje zit de vraag vast niet in.

[4:15:35] Ik heb een vraag gesteld over de twee probleemgebieden in Nederland, Veluwe en de Peel.

[4:15:41] En of de minister de motie uit wil voeren en of ze een idee heeft hoe ze dat aan pakken.

[4:15:46] Ja.

[4:15:47] De minister.

[4:15:48] Nou, dat is het eerste onderwerp van dit laatste blokje.

[4:15:51] Kijk.

[4:15:52] Ja, zeker.

[4:15:52] Het komt allemaal goed.

[4:15:55] Het komt allemaal goed, meneer Holman.

[4:15:57] Ja, maar het laatste blokje was pas stikstof, et cetera.

[4:16:00] Ja.

[4:16:00] Gaat u vooral verder, mevrouw de heer.

[4:16:02] Dus ik ben blij te kunnen melden dat de heer Holman op zijn wenker bediend wordt, voorzitter.

[4:16:09] Gaat u verder.

[4:16:10] En ja, de motie Holman en Van Kampen, die de regering verzoekt om in samenspraak met de provincies specifiek aandacht te geven aan deze regio's.

[4:16:22] Ik heb de motie oordeelkamer gegeven en in de appreciatie ook overgezegd dat ik...

[4:16:29] met de ministeriële commissie over alle mogelijke maatregelen in gesprek ben... en dat ook mee wil nemen in het totale pakket... waarin we alles op tafel leggen... en dan uiteindelijk met een pakket ook vanuit de commissie komen.

[4:16:44] Daar blijf ik bij.

[4:16:45] We nemen in de ministeriële commissie alles mee... maar ik kan niet vooruitlopen op keuzes die daarin gemaakt worden.

[4:16:51] Dus ik heb de toezegging gedaan om dit mee te nemen.

[4:16:53] Dit is ook expliciet onderdeel van de hele ideeën...

[4:16:58] Brei die we op dit moment bij elkaar hebben.

[4:17:01] En dat is er nogal wat.

[4:17:02] En dit is daar een onderdeel van.

[4:17:04] Voorzitter, dan wil ik graag mijn laatste interruptie gebruiken.

[4:17:07] Nee, prima antwoord van de minister.

[4:17:10] Maar ik heb de overtuiging als wij het probleem De Peel en het probleem De Veluwe oplossen... dat we heel ver zijn met de oplossing van het mesprobleem.

[4:17:17] De minister, korte reactie.

[4:17:21] Ik hoorde een conclusie van de heer Holman en ik neem ook die mee.

[4:17:26] Ik heb alle goede ideeën, ook in het laatste debat hierover, gehoord van de Kamer.

[4:17:31] En die maken ook allemaal onderdeel uit van mijn inzet in de commissie.

[4:17:37] Dank u wel.

[4:17:38] Gaat u verder met de beantwoording.

[4:17:40] De pasmelders.

[4:17:41] De heer Vlachty vroeg mij of ik de provincie steun... bij het verzoek om tijdelijke stikstofruimte in te mogen zetten... om handhavingsverzoeken te voorkomen.

[4:17:59] Pardon?

[4:18:01] Ja, en op dit moment breng ik echt alle opties in beeld hoe we de provincie hierbij kunnen ondersteunen.

[4:18:06] En sterker, ik heb hier echt op zeer regelmatig basis bestuurlijk overleggen met de provincies.

[4:18:13] Ik heb dit jaar al meermaals een bestuurlijk overleg met ze gehad.

[4:18:18] En ook op ambtelijk niveau echt een structuur opgetuigd waarbij niet alleen...

[4:18:25] Nou ja, de bestuurders zijn bijgesproken, maar ik ook echt bijeenkomsten voor de bevoegd gezagen, de vergunningverlenen, de ambtenaren in de provincies bijeenkomsten heb georganiseerd om ze mee te nemen, om ze juist maximaal te ondersteunen in het afzien van handhaven.

[4:18:42] En waar het afziet van verhandhaving door gebruik van stikstofruimte.

[4:18:49] En als de provincies daar in hun eigen doelenbanken willen gebruiken, dan staat hen dat vrij.

[4:18:55] Voor wat betreft de ruimte vanuit de openheid, dat vraagt echt besluitvorming vanuit het kabinet.

[4:19:00] Maar dat is wel ook een richting die ik onderzoek.

[4:19:03] Daar kan ik niet zelf op vooruitlopen.

[4:19:05] Maar wij zijn echt bereid om op alle manieren waar het kan bij te staan.

[4:19:10] Dus ik kan daarin geen toezeggingen doen, maar er lopen echt hele nauwe contacten hierover.

[4:19:16] En we zoeken daarin alle routes, alle mogelijke routes om uiteraard af te zien van handhaving.

[4:19:24] Mevrouw Nijhoff had ook dezelfde vraag enigszins.

[4:19:31] Ja, een van de opties.

[4:19:32] Mevrouw Nijhoff had ook de vraag... of je stikstofruimte van de beëindigde bedrijven daarvoor kunt inzetten.

[4:19:40] Dat vraagt dus echt om een kabinetsbesluit, zeg ik.

[4:19:44] Maar er is in eerdere Kamerbrieven wel ook door het vorige kabinet gecommuniceerd... dat de bronmaatregelen, want dat zijn het in dat kader... dat die wel ook mede voor pasmelden.

[4:19:56] Dus mijn inzet is erop gericht, maar het vraagt wel om een kabinetsbesluit...

[4:20:00] Er is een interruptie van mevrouw Nijhoff.

[4:20:02] Ja, dat begrijp ik, voorzitter.

[4:20:04] Maar ik zou de minister dan toch wel graag mee willen nemen dat dit wel een urgentie is.

[4:20:09] Het is dan een tijdelijkheid, maar ook vooral in die urgentie.

[4:20:11] En dat zou het voor een aantal maanden zijn.

[4:20:13] Dus dat wil ik graag even meegeven.

[4:20:15] Ja, dank voorzitter.

[4:20:16] Ja, die urgentie, vierde voorzitter, die is mij echt... Nou ja, daar ben ik mij iedere dag opnieuw van bewust.

[4:20:25] En ik zal echt geen mogelijkheid onbenut laten... om ervoor te zorgen dat er bij die pasmelders niet gehandhaafd wordt.

[4:20:33] Alles wat binnen mijn vermogen ligt, grijp ik aan.

[4:20:35] En ook alle ideeën die vanuit de zijde van de Kamer hiervoor worden aangereikt... die zal ik ook echt oprecht...

[4:20:41] heel serieus meenemen.

[4:20:42] Want dat zijn we deze groep bedrijven absoluut verplicht.

[4:20:46] Ze zijn tegen hun verantwoordelijkheid in.

[4:20:49] Ze hebben alles gedaan wat wij van ze vroegen in deze situatie terechtgekomen.

[4:20:53] En dat vereist ook een overheid die daar alles op alles zet om te voorkomen dat zij met dit soort met handhaving geconfronteerd worden.

[4:21:03] Dank u wel.

[4:21:06] Mevrouw Nijhoff had nog een vraag over de KDW uit de wet.

[4:21:11] Dit is iets wat in het hoofdlijnakkoord staat.

[4:21:14] Er staat ook bij dat er een juridisch houdbaar alternatief moet zijn.

[4:21:18] Op dit moment is dit ook een onderdeel van spoor 1 waar de ministeriële commissie aan werkt.

[4:21:23] En ik hoop echt dat we hier dus op hele korte termijn goede stappen in zullen zetten.

[4:21:28] Het moet wel ook aan de juridische verplichtingen voldoen uiteindelijk.

[4:21:31] Dat we de VHR op de juiste manier geïmplementeerd hebben.

[4:21:36] En we doen dit op dit moment ook binnen de ministeriële commissie.

[4:21:41] Dus zijn we echt op alle mogelijke manieren aan het kijken van hoe we ook in wet en regelgeving hiëten eruit kunnen halen.

[4:21:48] De KDW's uit de wet is daar ook een topprioriteit.

[4:21:50] En dat staat ook in het hoofdlijnakkoord en het regeerprogramma.

[4:21:53] En de druk daarop is recentelijk nog veel hoger geworden.

[4:21:59] Mevrouw Nijhoff had ook een vraag over bronmaatregelen in plaats van generieke maatregelen.

[4:22:07] Ja, ik ben het daarmee eens inderdaad.

[4:22:10] Ik denk ook dat we hebben bijvoorbeeld in het hoofdlijnakkoord ook de keuze gemaakt om van depositie naar emissiebeleid te gaan.

[4:22:17] Dat is ook een vorm van het nemen van bronmaatregelen en doelsturing.

[4:22:23] En de benodigde emissiereductie komt via een aantal sporen.

[4:22:27] Dat is natuurlijk de omslag naar doelsturing.

[4:22:30] Dat zijn ook andere flankerende maatregelen die ook iets opleveren.

[4:22:34] De brede beëindigingsregeling en de huidige uitkoopregelingen die in uitvoering zijn.

[4:22:39] En waar het meer gebiedspecifiek is, dan zal de nota ruimte voor landbouw en natuur daar ook...

[4:22:48] ruimte voorbieden om juist gebiedsgericht extra maatregelen en instrumenten in te zetten.

[4:22:53] Waarbij ik zojuist ook al in het debatje met de heer Griemwis heb aangegeven... dat ook de ANB-middelen ook op die manier wel worden ingezet.

[4:23:01] Dus die zullen daar ook aan bij kunnen dragen.

[4:23:06] Mevrouw Nijhoff had nog een vraag over innovaties en dat die echt nodig zijn en ook in spoor 2.

[4:23:16] Of ik het daarmee eens ben, het korte antwoord is ja.

[4:23:20] Dit kabinet zet vol in op innovatie en zeker ook deze minister en in spoor 2.

[4:23:25] Daar kunnen we niet op vooruitlopen, maar we zitten in de inventarisatiefase.

[4:23:30] Maar wat mij betreft is ook innovatie daar echt een belangrijk onderdeel van.

[4:23:35] En ik zie dat ook in de brede zin, want ik denk dat die ook onder de doelsturing hangt.

[4:23:41] En de uitwerking daarvan, daar zit hij natuurlijk in een hele prominente...

[4:23:45] Prominente rol.

[4:23:47] De heer Vlag had nog een vraag over het emitterende stalvloeroppervlak.

[4:23:53] En of we niet moeten kijken naar het wegnemen van het probleem.

[4:23:57] Ja, het is heel ingewikkeld.

[4:23:59] Want inderdaad, als het gaat om ammoniak emissies... dan heeft juist het stalvloeroppervlak, het emitterend oppervlak, daar ook invloed op.

[4:24:08] Ik moet zeggen dat met stallenmanagementmaatregelen je daar ook iets tegen kunt doen.

[4:24:12] Want als je dus goed een robotmessschuif hebt, dan wordt dat wel tegengegaan.

[4:24:18] En Wageningen voert op dit moment ook een analyse uit wat het effect van een partiele beëindigingsregeling kan zijn hierop.

[4:24:29] omdat het emitterend oppervlak hetzelfde blijft.

[4:24:32] En het is ook lastig, want als we kijken bijvoorbeeld naar het confinant dierwaardige veehouderij, dan wordt daar juist weer gevraagd om extra oppervlak per diereenheid toe te voegen.

[4:24:43] Dus er zit in alles best wel een discrepantie.

[4:24:45] Maar nogmaals, ik denk ook dat we hebben innovatie in brede zin van het woord opgevat in het hoofdkleine akkoord.

[4:24:53] stal- en managementmaatregelen kunnen, zeker ook daar waar het hier in gaat, ook een belangrijke rol spelen.

[4:24:59] Ik wacht voor wat betreft, heb wat het uiteindelijk zo'n partitiële beëindiging dan doet, op basis hiervan wacht ik de analyse van Wageningen af.

[4:25:08] Maar zou ik nog niet direct dus de oppervlakte willen verminderen, in het kader van dat er op andere beleidsterreinen juist druk is om daar meer ruimte voor ter beschikking te stellen.

[4:25:19] Laatste interruptie van meneer Vlag.

[4:25:22] Ja, voorzitter, dit is natuurlijk op het gebied van stikstof tamelijk frustrerend.

[4:25:25] Als je dan tot die tijdelijke reductie komt, dan heb je te maken met dat emitterende staloppervlak.

[4:25:31] Een fenomeen wat voor mij eerlijk gezegd nog relatief nieuw is.

[4:25:34] Ik snap dat de minister de analyse van Wageningen afwacht.

[4:25:38] Maar misschien goed ook om, dit is wel heel technisch denk ik, om ook de Kamer te informeren over welke mogelijkheden er dan zijn op het gebied van innovatie.

[4:25:46] Om enerzijds te kijken naar die andere gebieden waar je nog stappen wil zetten, zoals het dierenwelzijn bijvoorbeeld.

[4:25:52] Maar ook dat je dus ook echt die stalemissies naar beneden kunt krijgen.

[4:25:56] De minister.

[4:25:58] Ja, dank voorzitter.

[4:25:59] Ik word altijd zelf best wel enthousiast als ik zie wat voor innovaties er mogelijk zijn.

[4:26:04] Ik noemde het alleen een messchuiverrobot, dat doet daar heel veel in.

[4:26:07] Maar ook het spoelen van roosters.

[4:26:09] Maar ik ben recent ook op werkbezoek geweest in een melkveestal, een open stal... waar Wageningen nu jaar rond gemeten heeft, waarin die sensoren ook doorontwikkeld zijn... waarin ze jaar rond ook betrouwbare meetresultaten laten zien... waarbij ze verneveling op de roosters doen...

[4:26:26] Waarbij ieder uur gedurende enkele momenten een soort van waternevel vanuit leidingen uit de stal.

[4:26:34] Dat zijn bijvoorbeeld innovaties die op dat gebied plaats kunnen vinden.

[4:26:39] Dus ja, daar is heel veel mogelijk.

[4:26:41] En ik zou graag als dat verder concreet wordt.

[4:26:45] Want dit is denk ik ook onderdeel van de doelsturing waar we naartoe gaan met deze prachtige sector.

[4:26:51] Dank u wel.

[4:26:52] Gaan we verder met de beantwoording van de laatste vraag.

[4:26:56] Even kijken.

[4:26:57] De heer Grimwist had de vraag of er ook een nieuwe bestuursovereenkomst nodig is.

[4:27:04] En hoe we ervoor gaan zorgen dat, om te beginnen, voor drinkwateressentiële gebieden onder de norm van 50 milligram komen.

[4:27:13] We hebben nu de aanpak Ruimte voor Landbouw en Natuur... waarbij er gebieds- en uitvoeringsgericht ook nog een aanpak is... die met name ook expliciet benoemt de grondwater- en windgebieden.

[4:27:27] En daar komen we ook met extra inzet van middelen in die gebieden... om juist als het doelbereik over is om daar invulling aan te geven...

[4:27:38] Daarin werk ik nauw samen met de overheden die daar ook als acteur in fungeren.

[4:27:45] Zowel de provincies als de waterschappen.

[4:27:49] En de waterwindbedrijven hadden we net al benoemd.

[4:27:54] Maar die aanpak komt dus in de notenruimte voor landbouw en natuur.

[4:27:58] Deze gebieden staan er expliciet ook als aandachtsgebied in benoemd.

[4:28:03] Samen met de Beekdalen en rondom Natura 2000-gebieden...

[4:28:08] De gebieden zijn waar extra aanvullend beleid nodig is.

[4:28:13] En dit was het laatste blokje, voorzitter.

[4:28:15] Dank u wel, minister.

[4:28:17] Dank voor uw vlotte, zorgvuldige beantwoording van de vragen.

[4:28:20] Er is nog één interruptie van mevrouw Nijhoff.

[4:28:23] Ik mis nog één, maar in ieder geval wat ik dan toch even mee wil geven.

[4:28:26] Die had ik wel genoemd, reactie gevraagd.

[4:28:28] Maar als de minister het meegeeft, vind ik het ook goed dat ze even goed in de gaat.

[4:28:31] Toch ook aandacht voor de juiste en transparante data en modellen richting NEMA, WUR en RIVM.

[4:28:40] En ook zeker actuele data.

[4:28:41] Gewoon even meenemen, want ik denk wel dat dat een aandachtspunt is.

[4:28:44] In het beleid wat allemaal nog gaat komen.

[4:28:46] De minister.

[4:28:48] Juist datum meenemen is een voortdurend speerpunt.

[4:28:51] Voor mij persoonlijk ook.

[4:28:53] Dus ik hoor wat mevrouw Nijhoff zegt, voorzitter.

[4:28:57] En die nemen we altijd mee.

[4:28:59] Dank u wel.

[4:29:00] We kunnen nog een tweede termijn doen als u dat wenst.

[4:29:02] Dan graag anderhalve minuut spreektijd en twee interrupties en geen herhalingen, graag.

[4:29:08] Gaat uw gang, lid Kostits.

[4:29:10] Ja, voorzitter.

[4:29:10] De minister zei net tegen NSC, generieke korting als maatregel zit in de wet.

[4:29:14] En dit kabinet is erop gericht om die korting te voorkomen.

[4:29:16] Maar wat gaat de minister doen als ze toch die generieke korting moet doorvoeren?

[4:29:20] Gaat ze dan opstappen, is mijn vraag.

[4:29:22] De minister zet wel in op instrumenten als Renewer, mestverwerkers en priegelen met eiwitgehalte.

[4:29:28] Dus een heel leger van verkenners en adviseurs eromheen op kosten van de belastingbetaler.

[4:29:32] En we weten nu al dat het onvoldoende gaat werken.

[4:29:34] Dus huren geld verdienen.

[4:29:36] De Partij voor de Dieren was ook met de invoering van het PAS-systeem, destijds ook zo'n trucje om de vee-industrie in de benen te houden, bijna de enige die zei, mensen, dit gaat de problemen niet oplossen en de boeren zitten straks helemaal vast.

[4:29:49] En ik krijg nu een déjà vu.

[4:29:51] Aangezien weer risicovolle, fraudegevoelige foefjes worden gesteund.

[4:29:54] Mesvergissing is eigenlijk een fraudeverhaal... waarvan bleek dat het vooral belastinggeld slurpt en de leefomgeving verziekt.

[4:30:00] En blind en doof is de minister en vele partijen hier... voor de enorme risico's van Renewer.

[4:30:06] Voor de onzekerheid van die techniek.

[4:30:07] Voor het feit dat het omkaten van mes naar Renewer waterproblemen niet oplost.

[4:30:11] Voor het feit dat Renewer enorm fraudegevoelig is.

[4:30:14] En voor het feit dat...

[4:30:16] Boeren straks worden gepusht om juist meer dieren te houden.

[4:30:20] Dus we waarschuwen nog maar een keer.

[4:30:22] Met het beleid van de minister worden boeren weer een doodlopende pad ingestuurd.

[4:30:26] En alle partijen die de genoemde foefjes steunen, zijn daar dan weer echt verantwoordelijk voor.

[4:30:32] De dieren, de grootste slachtoffers van dit systeem, zitten in dichte stallen, in eigen mest, met allerlei ellende als gevolg.

[4:30:38] Burgers krijgen nog...

[4:30:40] Nog meer stankoverlast.

[4:30:41] En Nederland blijft op slot.

[4:30:43] Allemaal omdat deze minister de agro-industrie blijft beschermen.

[4:30:47] En ik vraag graag een twee minuten debat aan.

[4:30:51] Ja, met deze genoteerd.

[4:30:52] Meneer Holman.

[4:30:53] Ja, voorzitter.

[4:30:54] Ik wil de minister bedanken voor de antwoorden.

[4:30:56] Vooral op het laatst een heleboel duidelijke, heldere antwoorden gekregen... waar ik me heel goed in kan vinden.

[4:31:01] Ik ben ook blij met de beantwoording over de opkoopregeling... en het dilemma van de haast aan de ene kant... op de andere kant dat je ook structuurbeleid moet voeren.

[4:31:09] En ook dat de minister serieus wil nadenken over een tendensysteem... waar je moet in Zeeland of in Flevoland of in Groningen... geen varkensbedrijven opkopen.

[4:31:17] Dat moet je in de peel doen.

[4:31:18] En...

[4:31:21] En als het kan wat mevrouw verder zegt, dat je verouderde bedrijven kunt kopen, moet je dat doen.

[4:31:24] Dus ik zou heel graag gericht geld aan willen wenden om uit oogpunt van gewenste structuur, toekomstgericht, een goede toekomst te bieden voor de blijvers die niet deelnemen aan een opkoperregeling.

[4:31:38] Dus ik zou de minister even wat tijd gunnen om dat goed uit te werken en er goed over na te denken.

[4:31:45] En wellicht dat ze daar een keer met ons over kan communiceren op een of andere manier.

[4:31:49] Dank.

[4:31:49] Dank, meneer Vlag.

[4:31:51] Ja, voorzitter, dank voor de uitgebreide beantwoording... die ik voor een deel op afstand heb beluisterd.

[4:31:56] Ik wil nog twee dingen even aanstippen.

[4:31:59] Eén is volgens mij, maar dat kan ook dat ik in de veelheid van woorden dat gemist heb... heb ik niet helemaal antwoord gehad op vragen die ik gesteld heb... over het inzetten van stikstof uit de stikstofbank om legalisatieverzoeken...

[4:32:12] of handhavingsverzoeken af te remmen op dit moment.

[4:32:15] Ik weet niet of ik dat antwoord gemist heb.

[4:32:17] Dat heeft u gemist, begrijp ik.

[4:32:19] Ja.

[4:32:21] Oké, en het tweede punt.

[4:32:23] Ik merk dat ik daar toch wel een wat afwijkende positie in neem... ten opzichte van de rest van de commissie.

[4:32:30] Mijn naam stond ook onder de motie 33037 van Campus CS.

[4:32:34] Dus op zich het voorstel, zoals in de brief van gisteren is gedaan, steun ik van harte.

[4:32:38] Maar daar wordt omvloerst over de sector gesproken.

[4:32:42] Mijn punt zit dus dat in deze brief wordt gesproken over een financiële bijdrage door de zuivelsector.

[4:32:47] En ik wil de minister nog een keer op het hart binden van let op, dat gaan uiteindelijk de boeren zelf betalen.

[4:32:52] Dus ik dring erop aan, ga in gesprek ook echt met die zijvelsector en zoek het veel meer bij banken.

[4:32:58] Laat de brede schouders dan ook maar de breedste last dragen wat dat betreft.

[4:33:04] Tot zover, voorzitter.

[4:33:05] Dank u wel, mevrouw Bromet.

[4:33:09] Ja, voorzitter, ik heb twee punten naar aanleiding van de antwoorden en het verhaal van de minister.

[4:33:14] Eerste punt, afzien van handhaving.

[4:33:17] De minister gaat alles op alles zetten om te zorgen dat er door provincies afgezien wordt van handhaving.

[4:33:23] Ik zou toch nog even aan haar willen vragen wat ze daarmee bedoelt.

[4:33:26] Bedoelt ze daarmee dat ze alles op alles zet om deze pasmelders te legaliseren?

[4:33:31] Of bedoelt ze dat ze daarmee het rechtssysteem om zeep helpt?

[4:33:35] Want het is natuurlijk zo dat als je naar de rechter gaat en je krijgt gelijk...

[4:33:39] en er moet gehandhaafd worden, dan hoort dat in een rechtsstaat gewoon te gebeuren.

[4:33:43] En als dat niet gebeurt, dan volgen er dwangsommen.

[4:33:46] Ik weet dat provincies het niet prettig vinden om het allemaal over de schutting gemieten te krijgen... en die pasmelders te gaan handhaven, omdat er zes jaar niks is gebeurd.

[4:33:53] Dat is vreselijk.

[4:33:54] Ik kan meeleven met die provincies.

[4:33:56] Maar afzien van handhaving, dat is nogal wat.

[4:34:00] Want dan kan je net zo goed ook niet meer naar de rechter stappen.

[4:34:02] Dan is het gewoon van...

[4:34:03] ook vind dat belangrijk, dus dan doe ik dat wel of niet.

[4:34:06] Dus daar hoop ik van te horen dat dat niet is wat de minister bedoelt, ook met het oog op de afspraak in het coalitieakkoord over de rechtsstaat.

[4:34:14] En tot slot, voorzitter, ik hoop dat het de laatste keer is, ik verwacht eigenlijk dat het de laatste keer is, dat de minister Kamerleden dingen in de schoenen schuift die ze niet gezegd hebben.

[4:34:23] De minister voelt zich aangevallen.

[4:34:25] Ik heb de minister aangevallen op haar beleid nogmaals, niet op haar persoon.

[4:34:29] En zij omkleed dat meerdere malen in dit debat.

[4:34:32] Met verhalen over boeren die slecht behandeld worden door Kamerleden.

[4:34:36] Ik kan niet precies herhalen hoe ze het zei, maar ze suggereert...

[4:34:40] Alsof ik hier niet zit voor de boeren.

[4:34:42] Alsof ik hier niet zit voor de oplossingen.

[4:34:44] Dat zit ik wel.

[4:34:45] Ik geloof niet in de oplossingen van de minister.

[4:34:47] Ik denk dat de boeren helemaal niks hebben aan deze minister.

[4:34:50] Dat het beleid helemaal niet zorgt voor de oplossing van de problemen.

[4:34:54] Maar ik vind het echt stemmingmakerij om niet alleen mij, maar ook mijn collega's van de Partij voor de Dieren en de D66, om die op een of andere manier in een hoek te zetten waar we niet thuis worden.

[4:35:05] En ik vind het minister onwaardig.

[4:35:08] Dank u wel, mevrouw Nijhoff.

[4:35:10] Geen inbreng, maar ik zou wel graag een twee minuten debat willen.

[4:35:13] Ja, dat is al aangevraagd hoor.

[4:35:15] Dan gaat u verder met uw betocht.

[4:35:16] U heeft... U verder niet?

[4:35:20] Dan is meneer Van Kampen.

[4:35:22] Voorzitter, dank en dank ook aan de minister voor de beantwoording.

[4:35:25] Ik denk dat we allemaal willen dat stappen sneller gaan, maar we begrijpen ook dat het technische materie behelst die de nodige stappen vereist.

[4:35:35] Ik heb tot slot een vraag aan de minister als het gaat over de tijdelijke opkoopregeling.

[4:35:40] Kan zij aangeven hoe dat zit met latente ruimte die dan bijvoorbeeld tijdelijk ontstaat?

[4:35:47] Zijn ondernemers er dan zeker van dat ze die nog wel behouden?

[4:35:50] Omdat je op enig moment een afweging moet kunnen maken om je rechten weer in te nemen.

[4:35:54] Ook dat was een voorwaarde in de motie, zoals genoemd.

[4:35:57] Dus daar graag een reactie op.

[4:35:59] En tot slot, doelsturing op basis van geborgde protocollen.

[4:36:02] Dat is waar we vanuit de sectoren behoefte aan hebben.

[4:36:05] Ik overweeg daarvoor een motie in te dienen.

[4:36:09] Want alleen als die protocollen geborgd zijn...

[4:36:11] En ook als zodanig worden erkend door de toezichthouder en door de Europese Commissie.

[4:36:15] Dan gaan we meters maken.

[4:36:17] Dus wellicht kan de minister een motie daarbij voorkomen.

[4:36:23] Dat scheelt mij weer schrijven en zo niet.

[4:36:26] Dan helpen we haar met deze steun in de rug om dat te bewerkstelligen.

[4:36:30] Dank u voorzitter.

[4:36:33] Dank, voorzitter.

[4:36:34] Ik heb nog één vraag en een kleine reflectie.

[4:36:39] Ik heb een vraag gesteld over de bijmengverplichting en het invoeren daarvan... en hoe de minister daarin de positie van de glastuinbouw ziet.

[4:36:48] En misschien is dat ook wel aan de minister van KGG, dat zou kunnen... maar alsnog hoor ik graag van de minister van... die gaat over glastuinbouw, hoe ze daarnaar kijkt...

[4:36:57] Oh, dat is staatssecretaris.

[4:36:59] Oh, excuus.

[4:37:00] En dan de bespiegeling, voorzitter.

[4:37:03] Het woord voorjaarsnota valt bijzonder vaak.

[4:37:07] Geduld is niet mijn sterkste kant.

[4:37:10] En ik word daar dus ook ongeduldig van, omdat ik me afvraag... hoe zijn we in een positie terechtgekomen dat we zaken die we al jaren zien aankomen... waarvan we weten dat we die urgent moeten oplossen... dat we daarvoor moeten wachten op de voorjaarsnota.

[4:37:24] En dat neem ik niet de minister kwalijk.

[4:37:26] Maar ik kijk daarvoor wel eigenlijk ook naar de coalitie die deze minister dus in deze financiële positie heeft neergezet.

[4:37:35] Ik hoop dat de minister vol daadkracht toch in alle hoeken en gaten wil gaan zoeken om het ongeduld wat ze zelf ook heeft om te zetten in daadwerkelijk beleid.

[4:37:46] Dat is een interruptie van meneer Van Kammer.

[4:37:48] Ja, voorzitter, want dat ongeduld van mevrouw Ferre dat deel ik.

[4:37:50] Maar daar zat even iets tussen en dat heette Tweede Kamerverkiezingen.

[4:37:56] En ja, die zijn wel eens ongemakkelijk.

[4:37:59] Maar voorzitter, zoals mevrouw Ferre weet...

[4:38:02] ...betekent het houden van verkiezingen een nieuwe samenstelling van het parlement.

[4:38:06] Een formatie waarin gesproken wordt over het al dan niet instellen van regelingen.

[4:38:11] Deze coalitie heeft besloten om wel te komen met dergelijke regelingen.

[4:38:15] En dan gas op de plank, zeg ik dan maar ook in de richting van mevrouw Verder... ...om ervoor te zorgen dat er snel een regeling komt.

[4:38:22] Die ook aansluit bij de actualiteit.

[4:38:24] En dat heb ik de minister ook nog eens horen zeggen dat ze daarmee bezig is.

[4:38:28] Dus laten we hopen dat die snel komt.

[4:38:30] Ja, een korte reactie van mevrouw Vedder.

[4:38:33] Het is wel de coalitie geweest die in de financiële bijlaag van het hoofdlijnenprogramma... ervoor heeft gezorgd dat deze minister dus elke keer naar het ministerie van Financiën moet... om serieuze maatregelen te financieren.

[4:38:47] Waardoor we nu dus op de voorjaarsnota moeten wachten.

[4:38:51] Ik had dat liever anders gezien.

[4:38:52] Dat was mijn opmerking.

[4:38:54] Dank u wel.

[4:38:54] Punt gemaakt.

[4:38:55] Tweede interruptie.

[4:38:56] De laatste.

[4:38:57] Het is een interruptie, dus ik moet het in een vraag stellen.

[4:39:02] Herkent mevrouw Ferrer de situatie ook en de gewoonte dat bij iedere bewindspersoon, zowel deze minister als haar ambtsvoorgangers, voor iedere uitgave die gedaan moet worden, gewoon voorstellen moeten worden afgestemd met het departement van Financiën?

[4:39:16] Ziet zij ook dat dat de reguliere systematiek is van hoe er in een land geld wordt uitgegeven?

[4:39:22] Dat je plannen moet maken en vervolgens het de minister van Financiën is die zegt goed plan of slecht plan en uitkeren.

[4:39:28] Herkent mevrouw Fedder die systematiek?

[4:39:30] Dat was een gesloten vraag, graag een kort antwoord.

[4:39:33] Die systematiek herken ik zeker, maar ik zie ook een patroon waarin alle moeilijke dossiers nu in één toedoellijst landen in de voorjaarsnota.

[4:39:41] En dat is wel anders dan de normale handelswijze is.

[4:39:45] Dank u wel.

[4:39:45] Het woord is aan meneer Grinwis.

[4:39:48] Ja, voorzitter, dank.

[4:39:49] En een kleine voorspelling.

[4:39:50] Die voorjaarsnoten, dat wordt voor een groot deel augustusbesluitvorming.

[4:39:55] Maar dat tezijde.

[4:39:56] Voorzitter, dank aan de minister voor de beantwoording.

[4:40:01] Volgens mij hebben we nog geen antwoorden.

[4:40:02] We hebben heel veel goede antwoorden gehad.

[4:40:03] Maar we hebben nog geen beantwoording gehad op de fosfaatplafondvragen.

[4:40:08] Daar kijk ik nog naar uit.

[4:40:11] Ik vrees een koude sanering in de melkveehouderij.

[4:40:13] Met kosten van 30.000 tot 50.000 euro voor mestafzet voor een gemiddeld melkveebedrijf... zien deze familiebedrijven zich genoodzaakt minder dieren te houden of te stoppen.

[4:40:22] Wanneer weten deze gezinnen waar ze aan toe zijn?

[4:40:24] Hoe voorkomen we dat boeren te lang aan een lijntje worden gehouden... met een mogelijk nieuwe derogatie?

[4:40:30] Een in het vooruitzicht gestelde oase in 2026 die uiteindelijk...

[4:40:35] Helaas toch Fata Morgana zal blijken te zijn.

[4:40:38] En ik snap in dat kader wat de minister... en ook in het stikstofkader wat de minister zei... over de brede beëindigingsregeling.

[4:40:45] Ik snap die worsteling.

[4:40:46] Ik ben het ook eens met haar inzet op de ANB-middelen... in de Veenweidegebieden.

[4:40:51] Maar ik vrees dus in de tussentijd...

[4:40:53] Wel voor een koude sanering, omdat prima bedrijven in de tussentijd geen kant op kunnen.

[4:40:59] Dus hoe gaat de minister met dat dilemma de komende maanden op?

[4:41:04] Omdat het echt, denk ik, de komende maanden, de komende jaren speelt.

[4:41:07] Met name in de Veenweidegebieden.

[4:41:09] Nog één punt.

[4:41:11] Dank voor het antwoord op de NV-gebiedenvraag.

[4:41:16] nutriëntverontreinigde gebieden.

[4:41:18] Half mei, zei de minister, komen de geactualiseerde bronanalyses beschikbaar.

[4:41:22] Kan de minister ons voor de zomer informeren over deze actualisatie... en zo mogelijk over de gevolgen voor de toekomst van NV-gebieden... vanaf 2026, inclusief de begrenzingen ervan?

[4:41:35] En dat is dus een vraag om een toezending.

[4:41:37] Of de minister daarop kan terugkomen richting onze Kamer voor de zomer.

[4:41:40] Tot zover.

[4:41:41] Dank u wel, mevrouw De Vos.

[4:41:44] Dank voorzitter.

[4:41:45] Ik heb in mijn eerste termijn een aantal vragen gesteld waarvan de minister al heeft aangegeven deze in de tweede termijn te zullen beantwoorden.

[4:41:50] Maar ik licht ze graag nog even opnieuw toe om iedere verwarring verder te voorkomen.

[4:41:55] Het had betrekking op het meetnet waterkwaliteit, het LMM en de aanpassingen daarin.

[4:42:01] Een aantal jaar geleden is het aantal meetpunten van dit meetnet uitgebreid.

[4:42:07] En is er daarbij meer focus gekomen op probleemgebieden.

[4:42:10] En de Nederlandse autoriteiten hebben in een e-mail van 14 februari 2021... deszijds aan de Europese Commissie aangegeven dat dat ervoor zorgt... dat de meetgegevens van verschillende jaren niet met elkaar te vergelijken zijn.

[4:42:26] Maar daar is verder niks mee gedaan.

[4:42:28] En het gevolg is geweest dat de Europese Commissie... op basis van die aangepaste gegevens heeft geconcludeerd dat de waterkwaliteit...

[4:42:34] ...achteruit ging, wat dus niet het geval is.

[4:42:37] En om die reden derogatie heeft afgeschaft.

[4:42:42] Dus als we die meetgegevens op de juiste manier corrigeren... ...dan vervalt daarmee ook de grondslag onder de afschaffing van die derogatie.

[4:42:48] Dus daarom zou ik graag van de minister ook een reactie willen hebben op deze gegevens.

[4:42:54] Dank u wel, mevrouw Van der Plas.

[4:42:55] Nee, mevrouw Pat.

[4:42:59] Ja, voorzitter.

[4:43:01] Dit was een mesdebat, maar het gaat natuurlijk eigenlijk over onze waterkwaliteit.

[4:43:06] Het gaat over de bestaanszekerheid van boeren.

[4:43:09] Ik denk dat een meerderheid van deze Kamer bang is dat de maatregelen van deze minister tekortschieten.

[4:43:16] Waardoor boeren massaal failliet kunnen gaan en generiek gekort gaan worden.

[4:43:21] En wanneer we die zorgen uiten, dan zegt deze minister dat we niet laatdunkend mogen zijn.

[4:43:26] En ondertussen zie ik dat de partij van de minister dit debat gebruikt om de indruk te wekken dat wij ons in deze zaal niet gigantisch veel zorgen maken over de boeren.

[4:43:35] En zet dat op sociale media weg als disrespectvol.

[4:43:39] Dus richting de minister en BBB.

[4:43:43] wil ik graag zeggen dat alleen maar ja knikken niet hetzelfde is als met respect debatteren.

[4:43:49] En als wij kritiek hebben, dan hebben we dat omdat we grote zorgen hebben.

[4:43:54] Omdat we ons zorgen maken, omdat deze minister maand na maand niet levert.

[4:43:59] En dan kunnen de minister en de BBB op de kast gaan zitten, maar daar heeft echt helemaal niemand wat aan.

[4:44:05] Laat staan de boeren.

[4:44:07] Dank u wel.

[4:44:08] Dat was het einde van de tweede termijn.

[4:44:10] Hoe lang heeft u nodig minister?

[4:44:11] Kunt u meteen door?

[4:44:12] Ja we gaan verder.

[4:44:13] We gaan verder zegt ze.

[4:44:14] Dus gaat u.

[4:44:17] Ja, en het is een beetje een ratje toe.

[4:44:18] Want ik heb de vraag wat door elkaar heen gelegd inmiddels.

[4:44:22] Dus ik kom daar niet in chronologische volgorde op terug.

[4:44:26] Maar ik begin wel met het lid Kostiets.

[4:44:29] En die vroeg of ik opstap bij een generieke korting.

[4:44:33] Nou, volgens mij is het hoofdlijnakkoord heel duidelijk hierover.

[4:44:36] Het kabinet zet alles op alles om dat te voorkomen.

[4:44:38] En daar zet ik dan ook op in.

[4:44:42] Nee, maar ik heb daar vertrouwen in dat we alles op alles doen om dat te voorkomen.

[4:44:47] Dus ik hoef daar niet op vooruit te lopen.

[4:44:49] Gaat u verder?

[4:44:50] Even kijken.

[4:44:56] Het lid van de NRC, de heer Holman, die had een vraag over de gerichte opkoop.

[4:45:02] En of ik de Kamer daarover kan informeren.

[4:45:05] Ja, en dit was dus ook juist het dilemma.

[4:45:07] Omdat we hier eerder in een debat juist ook... heb ik gezien hoezeer de Kamer graag op de snelst mogelijke termijn... wil dat deze regeling opgesteld wordt.

[4:45:17] Nou ja, daar staat ook mijn...

[4:45:19] mijn worsteling met hem nu toch even terugnemen om hem aan te laten sluiten.

[4:45:24] En ja, we spreken vaker met elkaar over deze regelingen.

[4:45:28] En uiteraard, zodra er een stap gezet is, dan zal ik uw Kamer ook informeren.

[4:45:33] Ik doe geen interrupties meer omwille van de tijd, maar een korte opmerking mag wel.

[4:45:38] Korte opmerkingen, voorzitter.

[4:45:40] Vaak wordt gezegd, dit mag niet, dat kan niet, van Brussel en dat mag niet.

[4:45:44] Vorige week was Eurocommissaris Hoekstra hier.

[4:45:47] En één opmerking die ik heel goed aan het houden is van... als u met een goed plan komt, dan is het best heel veel mogelijk in Brussel.

[4:45:53] Dus dat zou ik u graag mee willen geven.

[4:45:56] En niet afdoen van op voorhand dit mag niet en dat mag niet.

[4:45:58] Want als juristen er naar kijken, dan bedenken ze op voorhand al een heleboel bedenkels.

[4:46:03] Succes.

[4:46:04] Dank u wel, de minister.

[4:46:07] Oké, even kijken.

[4:46:08] Ja, mevrouw Bromet had nog een vraag over de pasmelders en het handhaven.

[4:46:13] Kijk, mijn inzet is natuurlijk erop gericht dat ze niet hoeven te handhaven... omdat de pasmelders gelegaliseerd worden in een goede situatie... zodat het niet zo ver komt.

[4:46:23] En daar zetten we alles op alles in.

[4:46:26] Dat kan bijvoorbeeld ook, en dat is een aantal malen gesuggereerd... ook de heer Vlag, de gemiste vraag die ik wel beantwoord had overigens...

[4:46:34] over dat ook afzien van handhaving soms kan betekenen... dat je daar bijvoorbeeld stikselruimte voor inzet.

[4:46:40] De provincie Overijssel heeft dat bijvoorbeeld gedaan... door het uit bemesting nemen van gronden.

[4:46:45] En dat is wat ik bedoel, dat we alles op alles zetten... om alle mogelijke routes te bewandelen om te voorkomen dat het zo ver komt.

[4:46:52] Ja, als op een gegeven moment het zo ver is dat een rechter een uitspraak doet... ja, dan is mijn handelingsperspectief ook nul.

[4:47:00] Maar mijn inzet is erop gericht...

[4:47:02] aan de voorkant ervoor te zorgen en de provincies daar ook maximaal bij te ondersteunen dat het niet zo ver komt.

[4:47:10] Even kijken, ik had nu die vraag van mevrouw De Vos over die waterkwaliteitsmetingen van LMM en of dat bijgedragen heeft aan het verlies van derogatie.

[4:47:27] En nou ja, nogmaals, er zijn geen extra meetpunten toegevoegd aan het LMM in de probleemgebieden.

[4:47:35] En de opmerkingen waarnaar u verwijst, die worden gemaakt in de reactie op de periodieke vergelijkingen die naar voren komen in de EU-landenrapportage over de nitraatrichtlijn.

[4:47:48] En wat ik ze juist ook heb toegelicht, is dat sinds 2008 daar een aanvulling gedaan is, daar heeft de Europese Commissie ook na gevraagd, over uitspoeling uit de wortelzone.

[4:47:59] Dat was data die wij al vanaf LMM, dat dat geïmplementeerd is, wel al bijhielden, maar nog niet in de rapportage deelden.

[4:48:09] Die werden nog niet aangeleverd in die dataset en dat is sinds 2008 wel het geval.

[4:48:15] En de mailwisseling waar u op doelt, daarin reageert Nederland op de concept EU-landenrapportage voor de Nitraatrichtlijn.

[4:48:22] En daarin stellen wij dat de data van voor en na 2008 niet één op één vergelijkbaar zijn.

[4:48:30] Omdat de aangeleverde monitoringsgegevens dus zijn veranderd.

[4:48:33] En dat betekent dat er een extra dataset in zit...

[4:48:36] die niet hetzelfde is als de diepe grondwatermetingen... maar dit zit dus onder de uitspoelingzone, onder de wortelzone.

[4:48:44] En dat is dus de uitbreiding die er heeft plaatsgevonden.

[4:48:47] Dat is een extra dataset.

[4:48:49] En daarnaast worden in de EU-landenrapportage voor de Nitraatrichtlijn... data van afzonderlijke meetnetten en meetdieptes samengenomen...

[4:49:00] Dat komt niet overeen met de opzet van de afzonderlijke meetnetten en de manier waarop Nederland rapporteert over de waterkwaliteit in de eigen nitraatrapportage.

[4:49:09] En de overwegingen voor het verlies van derogatie, die liggen echt bij de Europese Commissie.

[4:49:16] Ik kan daar geen uitspraken over doen.

[4:49:18] Wat we wel zien is dat er in heel Europa minder derogaties zijn op de nitraatrichtlijn dan voorheen.

[4:49:27] Maar de overwegingen daartoe liggen echt bij de Europese Commissie.

[4:49:32] En wat ik echt kan verzekeren is dat de meetsystematiek... en dan gaat het over de opzet en methode... voor de manier waarop Nederland het meten van de grondwaterkwaliteit hanteert... dat die niet is gewijzigd.

[4:49:46] Dank u wel.

[4:49:47] Een korte opmerking van mevrouw De Vos.

[4:49:50] De minister heeft het steeds over 2008.

[4:49:52] Maar het gaat over een verandering in de gegevens van de periode 2012-2015... naar 2016-2019.

[4:49:58] En in de periode 2016-2019 lijkt het alsof de waterkwaliteit achteruit is gegaan.

[4:50:05] Maar dat is dus niet zo.

[4:50:06] En dat komt omdat die gegevens zijn aangepast.

[4:50:10] En dat staat in die brief van 2021 waar ik het net over had.

[4:50:13] En wat met betrekking tot...

[4:50:16] Het klopt natuurlijk dat het kabinet niet gaat over wat de Europese Commissie zegt.

[4:50:19] Maar de Europese Commissie zegt dit als gevolg van de gegevens die wel door het kabinet bij de EU worden aangeleverd.

[4:50:25] Dus als de minister dat wijzigt, dan heeft dat wel degelijk gevolg voor die derogatiebeschikkingen.

[4:50:31] De minister.

[4:50:38] Ik begrijp dat er in de Eerste Kamer in schriftelijke vragen uitgebreid naar gevraagd is.

[4:50:43] Ook door uw collega van Forum voor Democratie.

[4:50:46] In de beantwoording van die vragen zal ik het echt uitgebreid beantwoorden hoe dat precies zit.

[4:50:52] En dan wil ik het daar op dit moment bij laten.

[4:50:56] Dan gaan we dat zo doen.

[4:51:00] Het is een herhaling van vragen.

[4:51:01] Nee, het is geen herhaling van vragen.

[4:51:03] Een hele korte vraag dan.

[4:51:05] Is de minister dan wel bereid, als inderdaad blijkt dat wat ik hier nu zeg klopt... om dan ook bij de Europese Commissie aan te kloppen en te zeggen... dit is op verkeerde gegevens gebaseerd, dit moeten we aanpassen.

[4:51:16] En is zij dan ook bereid om die gegevens te corrigeren?

[4:51:19] De minister.

[4:51:21] Ik kan er niet op vooruitlopen.

[4:51:23] Ik ga dit eerst even mee terugnemen.

[4:51:25] Kijken als er foute data is.

[4:51:27] Maar ik heb op dit moment vooralsnog geen aanleiding om te denken dat dat het geval is.

[4:51:32] Tuurlijk mocht het blijken dat er fouten of verkeerde dingen gedaan zijn... ben ik de eerste die zegt dat gaan we herstellen.

[4:51:38] Maar ik heb op dit moment geen echt signaal dat er daadwerkelijk iets misgegaan is... of dat er verkeerde data is aangeleverd.

[4:51:46] Ik kom er in de vragen van het lid van de Eerste Kamer op terug...

[4:51:50] En ik zou dat vooralsnog eerst even afwachten.

[4:51:54] Dank u wel.

[4:51:55] Gaat u verder met uw betoog?

[4:51:58] Even kijken.

[4:51:58] De heer Vlag van de SGP had nog een vraag over de extensiveringsregeling... en over die bijdrage van de sector.

[4:52:11] Ik heb goed gehoord wat u gezegd heeft.

[4:52:13] Desalniettemin blijf ik wel bij wat ik zojuist in het debat heb aangegeven...

[4:52:18] ...er ook voor dat dit eigen sectorplan... ...dat daar echt ook een concrete bijdrage vanuit de sector zelf in moet zitten.

[4:52:26] Maar ik hoor wat u zegt en ik snap ook waar het vandaan komt... ...en ik zie dat ook, maar toch... ...ik heb ze net ook uitgelegd wat aan de zijde van deze kant van de tafel... ...de overwegingen daarvoor zijn.

[4:52:41] Mevrouw Van der Plas had nog een vraag over het onderzoek over geur.

[4:52:45] Dat wordt gedaan in gemeenten.

[4:52:47] En ik heb inmiddels begrepen dat inderdaad INW in het kader van aangekondigde aanpassing van de geurregelgeving onderzoek uitvoert.

[4:52:57] En de Kamer is daar ook per brief over geïnformeerd door mijn collega van INW.

[4:53:03] Daarbij is voorzien in een breed participatietraject.

[4:53:06] Want naast omwonenden heeft het ministerie van INW ook contact met vertegenwoordigers... van onder meer veehouderijen, gezondheidsinstituten en gemeenten.

[4:53:14] Maar voor de exacte vormgeving van specifiek de vragen... moet ik u doorverwijzen naar de staatssecretaris.

[4:53:20] Want dit is zijn beleidsterrein.

[4:53:22] Maar dit is wat ik in de tussentijd heb op kunnen halen.

[4:53:26] Dat het dus inderdaad klopt en dat dat vanuit deze achtergrond plaatsvindt.

[4:53:32] Eh...

[4:53:35] Mevrouw van der Plas.

[4:53:37] Dank u wel.

[4:53:38] Dank voor dit antwoord tot nu toe.

[4:53:43] Wij gaan hier zeker kamervragen over stellen.

[4:53:45] Want ik vraag me af wat zo'n onderzoek daar dan uiteindelijk mee wordt gedaan.

[4:53:50] En welke wetenschappelijke basis... Hier zit geen wetenschappelijke basis aan.

[4:53:54] Dit is een onderzoek onder bewoners met sturende vragen.

[4:53:57] Bovendien weten we ook allemaal dat geur ook subjectief is.

[4:54:02] Wat de een lekker vindt ruiken, vindt de ander niet lekker ruiken.

[4:54:05] Dus ik ben wel heel benieuwd wat hier dan mee gedaan wordt en welk beleid daar dan opgemaakt wordt.

[4:54:10] Maar in ieder geval dank voor de antwoorden.

[4:54:12] Ja, dank u wel.

[4:54:13] Ja, dank u voorzitter.

[4:54:14] Ik verwijs dus naar mijn collega de staatssecretaris van INW die hier verantwoordelijk voor is.

[4:54:20] De heer Van Kampen had een hele terechte vraag over de latente ruimte die eventueel ontstaat binnen een extensiveringsregeling.

[4:54:31] En ja, uiteindelijk neem ik dit heel serieus mee.

[4:54:36] Het is een belangrijk aandachtspunt.

[4:54:38] En ik wil daar op een later moment op terugkomen... omdat dat echt ook een technische exercitie behelst.

[4:54:44] En dit ook iets is wat we binnen de ministeriële commissie... als we kijken naar wet en regelgeving en dergelijke...

[4:54:51] Dit echt wel een belangrijk aandachtspunt is.

[4:54:53] Wat daar ook in meegenomen moet worden.

[4:54:55] En ik zal dat ook meenemen en onder de aandacht brengen.

[4:54:58] Maar ik wil daar later even op terugkomen.

[4:55:00] Omdat het echt een technisch aspect is.

[4:55:03] Hoe we kunnen voorkomen dat daar ongewenste effecten door ontstaan.

[4:55:08] Want dat is wel het uitgangspunt uiteraard.

[4:55:11] De heer Van Kampen vroeg ook iets over geborgde protocollen voor doelsturing.

[4:55:17] Ja, daar ben ik het zeer mee eens.

[4:55:24] Ja, nee, eens.

[4:55:26] Dus daar ben ik het in de basis mee een.

[4:55:28] Het is randvoorwaardelijk en een basislijn.

[4:55:32] Denk ik.

[4:55:33] Het CDA, mevrouw Verder had nog een vraag over de bijmengverplichting en de glastuinbouw.

[4:55:39] Ik had ze juist al wat toegefluisterd dat dit de portefeuille van de staatssecretaris is.

[4:55:43] Ik zou ook willen verzoeken om met hem daar het debat over aan te gaan.

[4:55:48] Omdat dit inderdaad nog wel een van de bestuurlijke puzzels is die gelegd moet worden.

[4:55:53] En los van dat de bijmengverplichting aan zich KGG-beleid is...

[4:55:57] Maar is dit inderdaad nog wel een aandachtspunt?

[4:55:59] En daar is nog geen gedragen voorstel voor.

[4:56:06] Ik kan daar ook niet op vooruitlopen.

[4:56:08] De staatssecretaris is hier op dit moment echt wel heel druk mee om te kijken hoe dat op een goede manier kan of niet.

[4:56:19] De NV-gebieden van de ChristenUnie en de toekomst daarvan, dat is onderdeel van het achtste actieprogramma.

[4:56:30] Daar zal ik u dan ook over informeren.

[4:56:32] Wat ik toe kan zeggen is dat ik de informatie naar de Kamer daarvoor, als ik de Kamer ga informeren over de bronnenanalyse, dat ik dit dan ook meeneem.

[4:56:44] Nee.

[4:56:44] Mooi.

[4:56:45] Toezegging.

[4:56:47] De fosfaatplafondvragen.

[4:56:54] Ik zou willen zeggen dat zonder dat er op dit moment voldoende inzicht is... in wat de LBV en de LBV Plus regelingen opleveren... is het nog wat prematuur om daar echt harde uitspraken over te doen.

[4:57:05] Maar ik deel natuurlijk wel de zorg dat...

[4:57:10] dat we ervoor moeten gaan.

[4:57:12] Ik heb het net ook over de generieke korting.

[4:57:14] We zetten alles op alles om die te voorkomen.

[4:57:17] Eind maart, begin april verwacht ik... dat ik daar meer informatie over op kan leveren... over wat ook de regelingen doen... en wat ook het wetsvoorstel, de afroming, oplevert.

[4:57:31] En dan zal ik uw Kamer daar ook verder over informeren.

[4:57:42] Dus eind maart, ik verstand het niet goed.

[4:57:45] Eind maart, begin april verwacht ik de oplevering van de data.

[4:57:48] Ja, dus dan iets daarna, dan verwacht ik dat ook.

[4:57:52] Want we hebben afgesproken die weegmomenten en dat ik dan ook uw kamer daarin meeneem.

[4:57:57] En daar zitten een aantal elementen in, hadden we in een debat ook over het wetsvoorstel afgesproken met elkaar.

[4:58:04] En dat kom ik uiteraard na en zo snel mogelijk.

[4:58:07] Dank u wel, gaat u verder.

[4:58:08] Ja, en ja, de heer Griemers had nog een opmerking... over de vrees voor de koude sanering.

[4:58:15] En ik kan niet genoeg benadrukken dat ik alles op alles zet.

[4:58:19] Ik ben daar iedere dag mij van bewust.

[4:58:22] En dat ik juist echt met alle onderdelen van de aanpak van de mestmarkt... dat dat erop gericht is om dit te voorkomen.

[4:58:30] Dat gaat derogatie, reneur, mestverwerking...

[4:58:33] Het is echt een lijst wat mij betreft zonder einde om op in te zetten om dit te voorkomen.

[4:58:41] Ik wil daarin ook alle goede ideeën van de Kamer graag omarmen.

[4:58:45] Dus comments, suggesties en de suggesties die gedaan zijn, die zal ik allemaal meenemen.

[4:58:56] Een korte opmerking, meneer Grimmes.

[4:58:57] Mijn vraag daarbij is... Ik heb vorig jaar samen met collega's een amendement ingediend... om alvast dit jaar 50 miljoen in de ANB... ANB, ANLB, ik haal het steeds door elkaar.

[4:59:09] Maar in ieder geval in die regeling alvast beschikbaar te stellen aan de minister.

[4:59:13] En volgens mij is de vaste minister ook bezig om extensiveringsregelingen in de loop van dit jaar opnieuw weer open te stellen voor met name veenweidegebieden.

[4:59:21] Dat helpt natuurlijk allemaal om toch het hoofd boven water te houden, juist in deze gebieden, met dit geld en met deze regelingen.

[4:59:29] Is er daar nog een link en een soort van opening om het net iets langer vol te houden dit jaar en volgend jaar te halen?

[4:59:41] De minister?

[4:59:41] Ja, of dat ook binnen die middelen zit, dat kan ik zo nog niet zeggen.

[4:59:47] Daar moet ik even op laat moment op terugkomen.

[4:59:51] Ik heb heel veel dingen die ik weet en uit mijn hoofd weet ook.

[4:59:55] Alleen dit is er niet.

[4:59:56] Dat zouden we echt even moeten checken.

[4:59:58] Maar daar kom ik dan nog even op terug.

[5:00:01] U was teruggekomen tot het einde van uw betogen, minister?

[5:00:04] Ik dacht dat wel, hè?

[5:00:05] Ja.

[5:00:06] Er is een twee minuten debat aangevraagd door het lid Kostic.

[5:00:10] De volgende toezeggingen zijn gedaan.

[5:00:12] De minister van LVVN zal gezamenlijk met de minister van KNGG... de Kamer voor de zomer van 2025 informeren over de stand van zaken... met betrekking tot mestvergisting en specifiek wanneer de Kamer... het voorstel tegemoet kan zien van Kampen VVD.

[5:00:26] Twee, de Kamer wordt na de meitelling en voor de zomer 2025 informeerd... over op welke schaal grasland in bouwland wordt omgezet... en over het feit of daar significante verschuivingen in te zien zijn.

[5:00:37] Grinwis ChristenUnie.

[5:00:39] Drie, de minister van OVVN zal de Kamer voor de zomer 2025 informeren... over het protocolvrije bewijsleer in zaken de stikstofcorrectiefactoren...

[5:00:49] De minister van LVVN zegt toe om zo snel mogelijk een brief te sturen over de problematieken bij de LBV en de LBV Plus regelingen.

[5:00:58] Wat voorkomende zaken zijn en hoe hierop is geanticipeerd.

[5:01:04] De Kamer wordt geïnformeerd over latente ruimte die ontstaat door een extensieveringsregeling van Kampen VVD.

[5:01:11] Daar is nog geen termijn zie ik.

[5:01:14] Misschien kunt u daar nog iets over zeggen.

[5:01:18] Bij de regeling.

[5:01:19] Bij de regeling, hoor ik.

[5:01:20] En punt 6.

[5:01:20] De Kamer wordt voor de zomer geïnformeerd over de resultaten van de bronanalyse in zaken met nutriënten, verontreinigde gebieden en de begrenzing van deze gebieden.

[5:01:29] Volgens mij, ik kijk even rond om te checken of dat zo klopt, of u daarmee tevreden mee bent en ook de minister, dan is dat bij deze geregeld.

[5:01:37] Het lid Vos heeft nog een vraag.

[5:01:40] Ja, ik heb nog even nagekeken.

[5:01:41] Die vragen in de Eerste Kamer die nog openstaan, die zijn al op 21 januari ingediend.

[5:01:47] Dus ik zou eigenlijk ook daar wel graag iets meer duidelijkheid willen hebben over wanneer die dan worden beantwoord.

[5:01:54] Ik zie dat de minister even aan het overleggen is, dus we wachten even op.

[5:01:58] Kunt u daar iets over zeggen?

[5:02:01] Kunt u daar iets over zeggen over die termijn?

[5:02:04] U had de vraag gemist van mevrouw De Vos.

[5:02:10] Nou ja, die worden beantwoord in de Kamervraag van de Eerste Kamer.

[5:02:12] Dus dat loopt nu.

[5:02:14] Dat kan ik niet op vooruit lopen.

[5:02:15] Want dat is een set Kamervragen die op dit moment waaraan gewerkt wordt.

[5:02:19] Nou, dat begrijp ik maar.

[5:02:19] Mijn vraag was... Ik heb even nagekeken en die vragen zijn op 21 januari van dit jaar ingediend.

[5:02:24] Dus die termijn is ook al...

[5:02:25] Volgens mij verstreken.

[5:02:27] Ik heb in de eerste termijn al een concrete vraag gesteld.

[5:02:30] En die is verwezen naar de tweede termijn.

[5:02:32] En de tweede termijn is verwezen naar schriftelijke antwoorden op vragen die al in januari zijn gesteld.

[5:02:38] Dus ik wil wel graag een beetje duidelijkheid over wanneer ik dan antwoorden op deze vragen ga krijgen.

[5:02:49] Nou ja, dat loopt mee in de termijn van de Eerste Kamer.

[5:02:51] En die kunnen verlengd worden.

[5:02:53] Dat hangt ook een beetje af van de aard van de vraag en de complexiteit.

[5:02:56] Er is soms ook echt afstemming nodig, ook interdepartementaal.

[5:02:59] En mogelijk, ik ken de vragen inhoudelijk op dit moment niet... maar kan het ook nog zelfs richting de Europese Commissie zijn... dat daar iets afgestemd moet worden... voor wat je wel en niet in de antwoorden mee kunt nemen.

[5:03:09] Dus ik kan er nu geen termijn aan verbinden... maar dat loopt gewoon mee in de beantwoording.

[5:03:16] Dank u wel.

[5:03:17] Dat zult u het mee moeten doen.

[5:03:20] Dan sluit ik de vergadering.

[5:03:23] De minister had nog wat vergeten.

[5:03:24] Ik moet een toezegging even wijzigen of vragen in ieder geval.

[5:03:29] Want er is iets gezegd over de bronnenanalyse.

[5:03:32] Maar de bronnenanalyse wordt voor de zomer naar de Tweede Kamer gestuurd.

[5:03:37] En de begrenzing van de nutriënten verontreinigde gebieden niet.

[5:03:41] Dat zit in het achtste actieprogramma.

[5:03:43] Deze waren aan elkaar verbonden.

[5:03:45] Maar dat was niet de toezegging zoals die...

[5:03:48] En ik zat niet helemaal op te letten, dus ik had hem zelf... Oké, nou, bij deze is dat gerectificeerd.

[5:03:56] Dan rest mij niks dan de minister te bedanken... voor haar komst en haar uitgebreide beantwoording van onze vragen.

[5:04:02] En ook op de vlotte en soepele manier waarop ze dat heeft gedaan.

[5:04:05] De leden dank ik ook.

[5:04:07] En de mensen in de zaal wens ik in ieder geval wel thuis.

[5:04:11] Goede reis.

[5:04:12] En voor straks eet smakelijk.

[5:04:13] Dan sluit ik bij deze de vergadering.

[5:04:14] Dank u wel.