Situatie Selibon

[0:00:00] Open ik de vergadering.

[0:00:02] Bon dia, good morning en goedemiddag.

[0:00:05] We zijn hier vandaag bij het commissiedebat over de situatie in Celibon.

[0:00:11] En ik wil graag de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de heer Zabo, en de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, de heer Jansen, welkom heten met hun ondersteuning.

[0:00:26] We hebben maar twee uur de tijd voor dit debat.

[0:00:30] En inmiddels zie ik 1, 2, 3, 4, 5 sprekers.

[0:00:36] In de eerste plaats de heer Seder van de ChristenUnie, de heer Waid van GroenLinks-PvdA, de heer Van Hazen van PVV, de heer Bamenga van D66 en mevrouw Bruining van NSC.

[0:00:49] En ik stel voor dat we gaan beginnen.

[0:00:51] De sprekers hebben drie minuten spreektijd.

[0:00:55] Het is een belangrijk onderwerp.

[0:00:57] Dus ik ben coulant vandaag.

[0:01:00] Normaal ben ik heel streng.

[0:01:02] Dus wees wel wat terughoudender met je interrupties.

[0:01:06] En ik wil eigenlijk direct het woord geven aan de heer Seder voor zijn eerste termijn.

[0:01:14] Goedendag, bon dia, good day.

[0:01:17] Ik ben blij dat we hier eindelijk kunnen zitten, want de situatie rond Celibon en de landfill houdt Bonaire al een tijdje in een houtgreep.

[0:01:24] Ik heb Bonaireanen gesproken en de situatie is ernstig.

[0:01:27] De wijk Lagoon is een hel geworden volgens bewoners, dankzij rook, stank en insectenoverlast door de vuilstort.

[0:01:35] Het is goed om het hier vandaag over te hebben.

[0:01:37] Naast de situatie rond de afvalproblematiek die snel opgelost moet worden, ligt er ook een diepeliggende vraag.

[0:01:43] Hoe hebben we de bevoegdheden met elkaar verdeeld en moet het niet anders?

[0:01:47] Voorzitter, de rapporter tonen de ernst van de situatie aan.

[0:01:50] Ecovision zegt dat de situatie niet goed leefbaar is.

[0:01:53] De Universiteit van Wageningen constateert een potentiële bedreiging voor marine ecosystemen en de volksgezondheid.

[0:01:59] Het ILT-rapport noemt de situatie zorgwekkend, complex en urgent.

[0:02:04] verontreiniging van bodem, grondwater en de baai, lagoon, luchtvervuiling, ongekoeld biomedisch afval, giftige rook en brandgevaar.

[0:02:12] Maar ook een gebrek aan handhaving, regie, het niet naleven van wet- en regelgeving en gebrekkige samenwerking tussen het bestuurscollege Bonaire, het ministerie van IEW en anderen wordt geconstateerd.

[0:02:22] Voorzitter, ik zom dit op omdat ik me afvraag of deze situatie zo lang had kunnen duren als het om een gemeente in Europees Nederland zou zijn.

[0:02:32] Deze combinatie is namelijk ongekend.

[0:02:35] Bonaire is een volwaardige gemeente, daarom moeten we dit ook samen oplossen.

[0:02:39] Ik ben ook daarom blij met de brede belangstelling.

[0:02:42] Met de feitelijke start om lange termijn doelen te behalen is nog geen begin gemaakt.

[0:02:47] Daarom hoop ik vandaag dat we een aantal concrete toezeggingen kunnen krijgen.

[0:02:51] Ik heb een aantal vragen.

[0:02:56] Welke stappen worden er inmiddels gezet door het ministerie van INW... om de acute problematiek voor de bewoners op te lossen... en ervoor te zorgen dat veiligheids- en gezondheidsrisico's zo snel mogelijk worden verdreven?

[0:03:08] Voorzitter, als het gaat om oplossingen...

[0:03:12] Is het niet veel verstandiger om met meerdere eilanden binnen het Koninkrijk... ook na te denken over een organisatie voor afval dat ze niet zelf kunnen verwerken?

[0:03:22] Aruba, Curaçao, maar namelijk elk andere small development, elke sit... heeft hier namelijk last van.

[0:03:28] Is dit iets wat de staatssecretaris kan toezeggen om in ieder geval te gaan verkennen?

[0:03:32] Het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-2030... is het Nederlands belangrijkste beleidskader... maar het Caribisch deel van het Koninkrijk wordt niet apart genoemd.

[0:03:42] Welke rol heeft het nu en zijn deze doelen ook onverminderd van toepassing op de bijzondere eilanden in Caribisch Nederland?

[0:03:48] Wordt het klopten dat klimaatverandering een koninkrijk aangelegenheid is en daarom ook medeverantwoordelijkheid van de Nederlandse regering?

[0:03:57] En zo ja, welke onderdelen van de problematiek vallen nu wel of niet direct onder de verantwoordelijkheid van de Nederlandse staat?

[0:04:04] Voorzitter, ik kan me voorstellen dat er ook persoonlijke individuele procedures gaan starten.

[0:04:08] Wie acht het ministerie verantwoordelijk als het gaat om de gezondheidsschade die zo lang heeft kunnen voortduren?

[0:04:17] En tot slot, voorzitter, we weten dat de lange termijn oplossing geld gaat kosten.

[0:04:22] Heel veel geld.

[0:04:23] Geld dat het bestuurscollege van Bonaire niet zo 1, 2, 3 heeft.

[0:04:27] Voorzitter, gezien de gezamenlijke verantwoordelijkheid vraag ik me ook af... of het ministerie van INW ook nu al bereid is om te zeggen... whatever it takes, wij gaan ervoor zorgen dat de mensen van Bonaire... op een veilige manier kunnen leven op het eiland en in de buurt van de landfill.

[0:04:41] Dank u wel, voorzitter.

[0:04:42] Dank u wel, de heer Seder, voor uw bijdrage.

[0:04:44] Dan ga ik naar de heer White van GroenLinks-PvdA voor zijn eerste termijn.

[0:04:52] Dank u wel, voorzitter.

[0:04:53] Goedenavond, bon dia en good evening voor alle mensen die meeluisteren.

[0:04:56] Voorzitter, al geruime tijd zijn er op Bonaire grote zorgen over de afvalverwerking.

[0:05:01] Omwonenden van vuilnisstortplaatsen ervaren veel overlast, de gezondheid van bewoners staat op het spel en het milieu en de natuur rondom de afvalverwerker ondervindt grote negatieve gevolgen.

[0:05:11] De problemen zijn niet van gisteren en het zijn structurele problemen.

[0:05:14] Onder andere de ILT, het RIVM, de Wageningen Universiteit en de UNEP hebben al vaker hun grote zorgen geuit.

[0:05:21] Het ILT rapport van oktober 2024 noemde de situatie zorgwekkend, complex en urgent.

[0:05:27] Mijn eerste vraag aan het kabinet zijn, hoe heeft het zover kunnen komen?

[0:05:31] En wat gebeurt er voor de omwonenden die nu op dit moment de negatieve gevolgen ervaren?

[0:05:37] Voorzitter, er moet echt iets gebeuren.

[0:05:40] Zeker nu de bevolking de komende tijd fors zal toenemen en het afvalprobleem hierdoor urgenter wordt.

[0:05:44] Het lokale gezag moet ervoor zorgen dat de problemen snel worden opgelost.

[0:05:48] De overlast moet worden aangepakt, de volksgezondheid, het milieu en de natuur moeten worden beschermd.

[0:05:54] Dit kan het lokale gezag niet alleen.

[0:05:56] Een klein eiland als Bonaire kan niet zomaar ineens de hele afvalketen hervormen.

[0:06:00] Hier moet de Rijksoverheid bij helpen, want op dit moment ontbreekt het aan regie.

[0:06:04] En dan kom ik ook bij het feit dat ook al maken de beste eilanden onderdeel uit van het land Nederland, de aanpak van de problemen is niet gelijkwaardig.

[0:06:12] Ik ben ervan overtuigd dat we wanneer soortgelijke problemen zouden spelen in een willekeurige gemeente in de Europese Nederland, er al veel eerder structurele maatregelen waren genomen.

[0:06:21] En dat baart mijn fractie extra zorgen.

[0:06:23] Graag een reflectie hierop van beide bewindspersonen.

[0:06:27] Voorzitter, zoals gezegd moet er nu concrete stappen gezet worden om de problematiek aan te pakken.

[0:06:32] Toezicht en handhaving moeten op orde zijn.

[0:06:34] Kan de staatssecretaris aangeven of de wetgeving op dit punt voldoende is?

[0:06:38] Hoe gaan de bewindspersonen dat faciliteren?

[0:06:41] Daarnaast wil GroenLinks-PDVDA een aantal, een drietal zelfs, voorstellen doen.

[0:06:46] Eén als volgt.

[0:06:47] Caribisch-Nederland zal spoedig mogelijk deel moeten gaan nemen aan het Nationaal Programma Circulaire Economie.

[0:00:00] 1.

[0:00:00] 2.

[0:06:53] Er moet snel een stappenplan komen om de doelen uit het Natuur- en Milieubeleidsplan Caribisch-Nederland 2022-2023 te behalen.

[0:06:59] Met name als het gaat om het stoppen met afvalstort.

[0:07:03] Hiervoor moest in 2024 al effectieve strategie zijn ontwikkeld.

[0:07:07] En tot slot drie, er moet spoedig een plan gemaakt worden om de eilanden in de regio, en dan denk ik zeker ook aan de autonome landen Aruba en Curaçao, beter te laten samenwerken in de afvalverwerking en ten aanzien van de circulaire economie.

[0:07:19] Graag verneem ik op deze drie punten een concrete reactie van het kabinet.

[0:07:23] Ik hoop dat de staatssecretaris, net als de inwoners van het eiland en net als GroenLinks-PVDA, nu echt concrete stappen willen maken, zodat we hier niet op korte tijd met elkaar een debat over hoeven te voeren.

[0:07:32] Dank u wel, voorzitter.

[0:07:34] Heel erg bedankt, meneer White.

[0:07:37] Ik ga door met de PVV, de heer Haassen.

[0:07:41] Van Azen, dank u wel.

[0:07:44] Vrij snel nadat ik werd beëdigd in de Tweede Kamer... en de portefeuille Koninkrijk relaties kreeg... begon ik mails te ontvangen over de puinhoop van de afvalverwerking... op de Caribische eilanden.

[0:07:54] Branden op de landfills van Curaçao, Aruba en natuurlijk Lagoon op Bonaire... waar de bewoners begrijpelijkerwijs wanhopig zijn.

[0:08:01] Ik kreeg mails, foto's, video's toegestuurd...

[0:08:05] terwijl ik persoonlijk natuurlijk niets aan die rotzak kan doen.

[0:08:08] Want laten we helder zijn, de verantwoordelijkheid ligt eigenlijk bij de eilanden zelf.

[0:08:14] Maandag luister ik naar de oratie van professor Dr. Wouter Veenendaal op de Leidense Universiteit.

[0:08:20] Met dit debat in mijn achterhoofd bleef het volgende opmerking hangen.

[0:08:24] In kleine samenlevingen is er een sterkere sociale cohesie, een hogere participatiegraad, een nauwer contact tussen politici en burgers.

[0:08:32] Het zou in theorie kunnen leiden tot betere politieke vertegenwoordiging.

[0:08:36] Maar kleine samenlevingen hebben ook te maken met zwakkere politieke competitie, een sterkere concentratie van macht en een grotere neiging tot clientelisme en andere vormen van vriendjespolitiek.

[0:08:48] En minder professioneel

[0:08:50] Bestuur.

[0:08:52] Wat blijkt?

[0:08:53] Het bestuur van Bonaire loopt behoorlijk achter de feiten aan bij het betrekken Celibon.

[0:08:57] Het rapport van de inspectie Leefomgeving en Transport maakt het veel duidelijk.

[0:09:01] De vergunningverlening, het toezicht, de handhaving zijn één grote gauwers.

[0:09:07] Niets is vergund.

[0:09:08] De stortplaats, tanks, de voorafgewerkte olie, de klein chemisch afval, glasverwerking, asbestverwerking en andere cruciale installaties opereren zonder enige wettelijke basis.

[0:09:19] En erger nog, het bestuurscollege zegt dat het van niets wist.

[0:09:25] Geeft dit blijk van minder professioneel bestuur... of groeien de verantwoordelijkheden hen boven het hoofd?

[0:09:30] De ingreep van de volksrijkste tegenwoordiger Jan Helmond... was in de ogen van de PVV dan ook meer dan terecht.

[0:09:37] In plaats van eindeloos aanmodderen met loze dwangsom en bezuurdwang... nam hij de regie en ondernam direct actie.

[0:09:46] Hij zorgde ervoor dat Celibon de cruciale delen van de stofpaard eindelijk ging aanpakken.

[0:09:50] Chemische afval, asbest en medische reststoffen stuk voor stuk...

[0:09:55] ...serieuze bedreigingen voor de volkgezondheid.

[0:09:58] Terwijl de bewoners opgelucht ademhaalden, besloot het bestuur... ...naar de rechter te stappen om de ingreep te blokkeren.

[0:10:04] De rechter stelde het bestuurscollege ook nog eens in het gelijk.

[0:10:07] Zogenaamd omdat iets meer tijd had moeten krijgen.

[0:10:11] Terwijl het ILT had geëist dat de problemen... ...voor het einde van 2024 aangepakt moesten worden.

[0:10:18] Laten we eerlijk zijn.

[0:10:19] Als Helmond niet had ingegrepen... ...was er waarschijnlijk helemaal niets gebeurd voor die deadline.

[0:10:25] Dat werd eigenlijk meteen duidelijk toen het bestuurscollege na het terugdraaien van de in de plaatsstelling doodleuk besloot om Célebon weer meer tijd te gunnen tot september 2025.

[0:10:36] Alsof er geen urgente gezondheidsrisico's zijn.

[0:10:41] Je zou toch denken dat het signaal wel duidelijk was overgekomen.

[0:10:45] De afvalkrisis op Bonaire toont perfect de hypocrisie van de klimaatlobby aan.

[0:10:50] Greenpeace klaagt samen met enkele Bonaireanen de Nederlandse staat aan omdat ze niet genoeg doen tegen klimaatverandering.

[0:10:56] Ze willen strengere wetgeving, extra belastingen en een complete sloop van onze economie.

[0:11:01] Maar zodra Nederland...

[0:11:03] haar verantwoordelijkheid neemt om de volksgezondheid op Bonaire te beschermen, verschijnen ineens de krokodillentranen.

[0:11:10] Daarom de vraag, hoe krijgen we de neusen weer dezelfde kant op om nu eens structurele oplossingen te komen?

[0:11:17] Een andere vraag, ziet de staatssecretaris mogelijkheden voor samenwerking tussen de eilanden om elkaar te helpen met elkaars afvalprobleem?

[0:11:25] Dank.

[0:11:26] Dank.

[0:11:26] Er is een interruptie van de heer Seder.

[0:11:29] Ja, dank u wel.

[0:11:30] En de heer Haas heeft het over de situatie hier en nu.

[0:11:37] Hij beschouwt ook wat er misgaat en ik denk dat we het daar ook op moeten hebben met elkaar.

[0:11:42] Een van de vragen die ik mezelf stelde is of we überhaupt de taakverdeling aan het begin na 10-10-10 goed op orde hebben gehad.

[0:11:55] En ik vraag mij af of je, en ik vergelijk het even met gemeenten in Europees, nee, nee, Nederland, of je de verantwoordelijkheden van dezelfde strekking, als je nu terugkijkt, u überhaupt op deze wijze en de rolverdeling tussen I&W, het bestuurscollege en de verschillende taken, u überhaupt zo had moeten regelen.

[0:12:15] En ik ben even benieuwd of u daarover nagedacht heeft.

[0:12:19] Omdat dat ook wel impliceert dat je niet alleen moet kijken naar het hier en nu... maar ook hoe gaan we dat in het vervolg en mekaar regelen.

[0:12:26] Ook constateren dat er nog andere eilanden zijn... die ook te maken hebben met afvalbeheer en verwerking... en waar er ook bepaalde bestuurlijke afspraken zijn gemaakt.

[0:12:34] Dus ik ben opnieuw naar uw analyse.

[0:12:37] De heer Van Haas.

[0:12:40] Nou, dat is nogal een uitgebreide vraag om het zo maar te zeggen.

[0:12:45] Kijk, de afspraken die...

[0:12:49] In 2010 zijn gemaakt de aanpassingen in het statuut, laat ik het even zo zeggen.

[0:12:55] Daar hebben wij hele andere gedachten over, maar laten we daar niet te diep op ingaan, want dan gaan wij die hele discussie helemaal overnieuw voeren.

[0:13:06] De afvalproblematiek is natuurlijk vrij groot en u haalde het zelf ook al aan in uw eigen betoog dat samenwerking tussen de eilanden eigenlijk cruciaal moet zijn.

[0:13:16] Ik noemde het ook al kort en ik vroeg de staatssecretaris om hoe hij een rol hierin ziet.

[0:13:23] Want alle eilanden in de regio die hebben dezelfde problemen, hebben allemaal een afvalprobleem.

[0:13:29] En als we elkaar kunnen bijstaan en helpen, dan zou het zonde zijn dat elk eiland het wiel er opnieuw uit gaat vinden.

[0:13:41] Een wat kortere bijdrage nu?

[0:13:44] Meneer Seder.

[0:13:45] Ja, sorry.

[0:13:45] Ik ben blij dat u dat aangeeft, dat voor mij samenwerking cruciaal is.

[0:13:49] Dat heb ik ook genoemd.

[0:13:50] Voor mij is er brede steun om dat ook in gang te zetten en om een richtinggevende uitspraak van het kabinet te vragen.

[0:13:56] Ik hoop ook dat u dat wil steunen.

[0:14:00] Maar mijn vraag is dan ook, concludeert u dan ook dat na 10-10-10 er gewoon steken zijn laten vallen?

[0:14:07] Want dit is gewoon niet geregeld.

[0:14:08] En dit is iets wat... Nou, dat kan je van de gemeente vragen.

[0:14:13] Maar aangezien dit een koninkrijks aangelegenheid is... Wij eigenlijk, dat zeg ik even op rijksniveau... Nou, dat is in dit geval de Nederlandse overheid en staat... steken heeft laten vallen, waardoor wij 14 jaar later... dit met elkaar moeten concluderen.

[0:14:28] Ik ben even benieuwd of u dat...

[0:14:29] ook zo ziet, want als dat zo is, dan denk ik dat we dit verhaal, deze problematiek, ook vanuit dat perspectief moeten bekijken.

[0:14:44] Ik heb begrepen dat de problemen op Celiborne al 30 jaar een rol spelen.

[0:14:49] Dus dat was al voor de afspraken die in 10-10-10 zijn gemaakt.

[0:14:55] Ik denk dat het weinig zin heeft om terug te kijken... of die afspraken wel of niet goed zijn gemaakt.

[0:15:01] Ik denk dat we vooruit moeten kijken en proberen, zoals u zelf ook aangaf... en de heer White volgens mij ook... dat misschien samenwerking tussen de eilanden...

[0:15:12] een goede manier zou zijn om structureel de problemen op te lossen.

[0:15:16] Dat er dan op de lange termijn zaken blijven liggen... zoals de toestand zoals het nu is.

[0:15:22] Dat het toch opgeruimd zal moeten worden een keertje.

[0:15:26] Dat ondervang ik ook al.

[0:15:29] U heeft nog een interruptie van de heer Waid.

[0:15:31] Dank u wel, voorzitter.

[0:15:34] Heel goed om te horen dat de heer Van Hazen ook aangeeft dat we vooruit moeten kijken, vooruit moeten denken.

[0:15:40] Ik ben ook van mening dat we dat ook moeten doen.

[0:15:43] We kunnen zeker ook terugkijken hoe dat allemaal bestuurlijk wel of niet goed geregeld is in de afgelopen dertig jaar.

[0:15:49] Maar op dit moment hebben de mensen nu problemen.

[0:15:52] Ze hebben last van hun gezondheid.

[0:15:54] Ze hebben economische gevolgen waar ze mee te kamp hebben.

[0:16:03] het beeld heeft om naar de inhoud te kijken en daarop te sturen en daar de staatssecretaris op te bevragen in plaats van dat we terugkijken naar dat bestuurlijke.

[0:16:16] Nou, we zien dat in de plaatsstelling van de heer Helmond al heeft geleid... dat hij de meest acute problemen voor de volksgezondheid heeft aangepakt.

[0:16:25] En dat op een zeer korte termijn, dat is echt bewonderenswaardig.

[0:16:30] Dat er nog veel zaken liggen, dat snap ik ook wel.

[0:16:34] Want problemen die zich 30 jaar hebben opgestapeld, die los je niet zomaar in...

[0:16:39] ...in twee, drie maanden op.

[0:16:40] Maar ik denk dat de belangrijkste zaken die het volk gezondheid schaden... ...dat die nu door Helmond zijn aangepakt.

[0:16:50] We hebben ook gehoord vanmiddag dat er een dwang zit op Celibon... ...om voor april de ondergrondse branden te blussen.

[0:17:04] Waardoor...

[0:17:05] weer een probleem uit de wereld geholpen wordt.

[0:17:08] Dus ik denk dat we stap voor stap moeten kijken hoe we kunnen verbeteren.

[0:17:11] En Rome is ook niet op één dag gebouwd.

[0:17:14] Dus ik denk dat we stap voor stap moeten kijken hoe we vooruitkomen.

[0:17:19] Nog één nabrandertje van de heer Seder.

[0:17:22] Ja, voorzitter, dank.

[0:17:24] Mocht het zo zijn, ik weet niet of dat zo is, mocht het zo zijn dat om de acute gezondheidssituatie, om dat te beteugelen, daar extra middelen voor nodig zijn.

[0:17:34] We weten dat het bestuurscollege, die zal vast iets kunnen bijdragen, maar het is een opstapeling van zoveel jaren, er zal misschien meer nodig voor zijn.

[0:17:45] Kunnen de Bonaireanen ook naar de PVV kijken?

[0:17:47] Om dan te kijken, dat is niet structureel, maar incidenteel.

[0:17:50] Kunnen we iets extra's vrijmaken om ervoor te zorgen dat we de gezondheidsrisico's verminderen?

[0:17:59] Nou, zoals ik al zei, zijn die gezondheidsrisico's al verminderd.

[0:18:03] Ik heb navraag gedaan over het systeem van afvalinzameling... en hoe de Bornarianen daarvoor betalen.

[0:18:15] En die schijnen maar zeer beperkt bij te dragen... aan de kosten van de afvalinzameling en de afvalverwerking.

[0:18:20] Ik bedoel, u weet zelf wat u betaalt hier in Nederland.

[0:18:26] Ik betaal 350 euro per jaar voor afvalinzameling...

[0:18:30] En verwerking dus.

[0:18:32] Ik denk dat er gewoon een goed georganiseerd afvalsysteem moet komen.

[0:18:40] Waar de burgers ook aan mee moeten betalen.

[0:18:45] Een laatste.

[0:18:45] Dit op de heer Van Aassen.

[0:18:47] Ja, omdat ik weet dat er gewoon veel mensen kijken.

[0:18:49] En het PVV is de grootste partij, heeft veel vertrouwen van de kiezer gehad.

[0:18:53] Begrijp ik u goed dat u zegt... INW hoeft bij de PVV geen cent bij te dragen.

[0:18:59] Als er geld moet komen, dan zal het via belastingen bij de Bonaire-jaar gehaald worden.

[0:19:04] Is dat de platte conclusie?

[0:19:06] Of heb ik u te snel... Of leg ik uw woorden in de mond waarvan u zegt... Er valt nog met de PVV te praten over eventuele bijdrage vanuit het ministerie.

[0:19:14] De heer Van Aas.

[0:19:17] In de plaatsstelling door Helmond neem ik aan dat hij al ten koste is gegaan van het Nederlands ministerie.

[0:19:24] Want hij zit er namens Europees Nederland.

[0:19:26] Dus ik neem aan dat hij al geld heeft gekost.

[0:19:32] Dus wij dragen dus al bij aan het oplossen van het probleem op het moment.

[0:19:38] Dank u wel.

[0:19:39] En dan ga ik door naar de heer Mapunza van D66.

[0:19:43] Dank u wel, voorzitter.

[0:19:53] Dank u wel, voorzitter.

[0:19:54] De situatie bij de vuilstoort Cilibon op Bonaire is niet alleen zorgwekkend, maar ronduit schrijnend.

[0:19:59] En ik moet eerlijk zeggen dat ik schrok ben dat dit soort situaties nog kunnen voorkomen binnen ons koninkrijk.

[0:20:05] Voorzitter, uit het ILT-rapport blijkt dat er ernstige milieurisico's zijn bij de stortplaats bij Lagoon.

[0:20:10] Zware metalen, zoals koper en zink, die de bodem en het zeewaterfront reinigen.

[0:20:17] Sterke luchtvervuiling door de smulende branden met...

[0:20:21] Giftige rookontwikkeling, waardoor mensen maandenlang in giftige stoffen en stank zitten.

[0:20:25] Dus zelfs mensen die met hun kinderen huis en haard voor een bepaalde tijd moeten achterlaten om te vluchten van de giftige rook.

[0:20:32] De situatie bij Cilibon heeft al jaren vergaande gevolgen voor de gezondheid van de omwonenden.

[0:20:38] Die constant worden blootgesteld aan schadelijke stoffen.

[0:20:41] Ook voor de natuur op het eiland zijn de gevolgen groot en misschien zelfs onomkeerbaar.

[0:20:45] Almerende niveaus van giftige stoffen in het water bij Lagoon vervuilen het water sterk, zelfs tot het punt dat schildpadden worden aangetroffen met tumorachtige gezwellen.

[0:20:55] Daarom vraagt de staatssecretaris het volgende.

[0:20:57] Welke maatregelen worden genomen om acute gezondheidsrisico's

[0:21:01] voor de omwonenden tegen te gaan.

[0:21:03] Welke rol ziet de staatssecretaris voor Nederland om verdere vervuiling te voorkomen en het herstel van het milieu te ondersteunen?

[0:21:10] Deze problematiek is niet nieuw en blijkt zelfs al jaren te spelen, maar het gebrek aan structurele oplossingen maakt de situatie urgenter en ingewikkelder dan ooit.

[0:21:19] Ondanks beleidsplannen zoals afvalbeheer op maat blijft de uitvoering achter.

[0:21:24] En is er sprake van onvoldoende toezicht en handhaving.

[0:21:28] De SSS gemaakt zich groot zorgen over de gevolgen van deze situatie voor de volksgezondheid en het milieu op Bonaire.

[0:21:34] En vindt dat het Nederland haar verantwoordelijkheid serieus moet nemen.

[0:21:37] Daarom heb ik de volgende vraag aan de staatssecretaris.

[0:21:40] Hoe heeft het kunnen gebeuren dat Celibon zonder vergunning opereert en welke concrete...

[0:21:44] Stappen gaat de staatssecretaris zetten om toezicht en handhaving wel effectief te maken.

[0:21:49] Is het kabinet bereid om extra financiële middelen en expertise beschikbaar te stellen om versneld structurele oplossingen te realiseren?

[0:21:58] Voorzitter, het belang van duurzame afvalverwerking realiseren op Bonaire is van groter belang dan ooit.

[0:22:03] Voor zowel de bewoners als voor het milieu en de natuur.

[0:22:06] Het stimuleren van circulaire economie op Bonaire is daarom cruciaal.

[0:22:11] Is de staatssecretaris bereid om het bestuur van Bonaire te ondersteunen in duurzaam afvalbeheer... en eventuele regionale samenwerking met Aruba en Curaçao te bevorderen?

[0:22:20] Voorzitter, na aanleiding van ons gesprek vanmiddag met de heer Abraham van het bestuurscollege Bonaire... hebben wij de volgende vragen.

[0:22:28] Onderschrijft de staatssecretaris dat er gebreken zijn...

[0:22:32] rondom het systeem van checks en balances op Bonaire.

[0:22:35] En is hij ook bereid om deze gebreken in kaart te brengen... en de Kamer hier zo snel mogelijk over te informeren?

[0:22:41] Ook hebben we begrepen dat hoofdstuk 5 van de Algemene Wet Bestuursrecht... niet van toepassing is op Bonaire.

[0:22:45] Kan de staatssecretaris toelichten waarom?

[0:22:47] Dank u wel.

[0:22:49] U heel erg bedankt.

[0:22:50] Mevrouw Bruining, aan u het woord van NSC.

[0:22:52] Dank voorzitter.

[0:22:53] De situatie bij Celebon is symptomatisch voor een grote probleem.

[0:22:57] De stortplaats Lagoon is jarenlang verwaarloosd.

[0:22:59] Milieu- en gezondheidsrisico's zijn genegeerd.

[0:23:01] En pas nadat de situatie volledig uit de hand liep, werd er ingegrepen.

[0:23:05] Dit is een voorbeeld hoe slecht bestuur, het zij van beide kanten, leidt tot noodgrepen in plaats van duurzame oplossingen.

[0:23:12] Voorzitter, de waarnemend Rijksvertegenwoordiger moest hard ingrijpen.

[0:23:15] Er zijn belangrijke en dringende maatregelen genomen, maar de belangrijkste vraag is... was dit een eenmalige ingreep of is ingrijpen door een Rijksvertegenwoordiger structureel noodzakelijk?

[0:23:24] Ik wil dan ook aan de staatssecretaris vragen of een dergelijke noodgreep echt noodzakelijk was... of was er een andere manier?

[0:23:30] Wat betekent een dergelijke situatie voor de presidentwerking?

[0:23:33] Vindt de staatssecretaris dat de rol van de Rijksvertegenwoordiger moet worden versterkt... of dat er bijvoorbeeld een andere invulling komt van deze rol?

[0:23:41] NSC ziet het liefst een herziening van de rol van de Rijksvertegenwoordiger.

[0:23:44] Bijvoorbeeld door deze functie door iemand te laten bekleden afkomstig van de eilanden zelf... en een rol die meer voorziet op structurele ondersteuning van de bestuurscolleges... zodat excessen als met Celibon in de toekomst kunnen worden voorkomen.

[0:23:55] Ik hoor graag een reflectie van de staatssecretaris hierop.

[0:23:58] Op Bonaire woeden momenteel nog steeds ondergrondse branden die giftige dampen uitstoten.

[0:24:02] Er is sprake van bodemverontreiniging en vervuild zeewater bij Lagoon.

[0:24:06] Het is meer dan logisch dat de lokale gemeenschap zich grote zorgen maakt.

[0:24:10] NEC is voorstander dat er meer gebeurt dan alleen het blussen van branden en het verplaatsen van containers.

[0:24:15] We moeten het structurele gesprek voeren over een duurzaam afvalbeheer op Bonaire.

[0:24:19] Ik zou graag aan de staatssecretaris willen vragen of er een lange termijn planning is voor afvalverwerking op Bonaire.

[0:24:24] Welke concrete stappen worden gezet om milieuverontreiniging te verminderen?

[0:24:28] En is er voldoende capaciteit om milieuproblemen in de toekomst te voorkomen?

[0:24:32] Voorzitter, vandaag zou NEC graag een out-of-the-box oplossing willen aanbieden aan de staatssecretarissen.

[0:24:38] Zoals bekend is er een handelsonevenwicht met de eilanden.

[0:24:41] De Caribische eilanden importeren meer dan ze exporteren.

[0:24:44] Dit zorgt voor een overschot aan lege zeecontainers die worden teruggevoerd richting Europees Nederland.

[0:24:49] Het is bekend dat de stad Rome huisafval per trein exporteert naar Amsterdam om hier te laten verbranden.

[0:24:54] Is het denkbaar dat een mogelijk systeem ook wordt ingevoerd voor de Besseilanden?

[0:24:58] Is het mogelijk dat lege zeecontainers worden gevuld met afval om hier te worden verwerkt?

[0:25:03] Dit kan niet alleen zorgen voor het minderen van milieu- en volksgezondheidsproblematiek, maar kan ook economische kansen opleveren voor de eilanden.

[0:25:10] Denk aan nieuwe banen in investeringen en het ontwikkelen van een circulaire economie.

[0:25:14] Ik zou graag een uitgebreide reflectie van de staatssecretarissen willen horen op dit concrete voorstel.

[0:25:19] Daarnaast wil ik graag een toezegging krijgen dat de staatssecretarissen hier een onderzoek naar gaan instellen over de mogelijkheden van deze oplossing.

[0:25:26] En dat zou ik uiteraard graag op korte termijn willen ontvangen.

[0:25:29] Tot slot, de situatie op Celebon is een week op kool.

[0:25:32] Goed bestuur en transparantie zijn geen luxe, maar noodzaak.

[0:25:34] Ik wil graag een heldere verantwoording, daadkrachtig bestuur en een duurzame oplossing voor Bonaire.

[0:25:40] Dank.

[0:25:42] Ik hoop dat de ambtenaren het allemaal kunnen bijhouden zo.

[0:25:46] Die snelheid en de tempo van de Kamerleden.

[0:25:50] De staatssecretaris is eigenlijk weer minister.

[0:25:51] Mevrouw de Vries is nog niet eens gast.

[0:25:55] Ik weet dat mevrouw de Vries heel snel kan praten.

[0:25:58] En ik wil haar ook welkom heten.

[0:26:00] Dat had ik namelijk nog niet gedaan.

[0:26:02] Welkom mevrouw de Vries van de VVD.

[0:26:03] U heeft het woord als laatste.

[0:26:05] Dank u wel, voorzitter.

[0:26:07] Ik denk dat we het allemaal over eens zijn dat de inwoners op Bonaire het verdienen dat het afvalbeheer gewoon goed op orde is.

[0:26:13] En goed geregeld is, net zoals we dat hier in Nederland doen.

[0:26:16] En dat er gewoon een veilige en goede afvalstort op het eiland is.

[0:26:19] Dat het in 15 jaar tijd niet gelukt is, is eigenlijk natuurlijk schandalig.

[0:26:23] Het lokale bestuur heeft lang de tijd gehad en het is geen tijd meer wat ons betreft voor pappen en nathouden.

[0:26:30] En er moet ook snel een oplossing komen.

[0:26:32] En de VVD kon zich daarom ook vinden in de lijn van de waarnemend Rijksvertegenwoordiger als het ging om de in de plaatsstelling.

[0:26:38] We hadden gehoopt dat er toen gezamenlijk de schouders onder zou worden gezet, maar er is gekozen voor wat meer.

[0:26:44] toch wel een verlies van tijd is geweest, een juridische procedure.

[0:26:48] We hebben natuurlijk de uitspraak van de rechter te respecteren.

[0:26:52] Maar feit blijft wel dat er ook sprake is geweest van taakverwaarlozing.

[0:26:55] Dat heeft de rechter ook uitgesproken.

[0:26:56] Als het gaat om de vergunninglening en de handhaving.

[0:26:59] En wat mij betreft...

[0:27:00] Ja, 16 maanden tijd kun je ook niet alleen maar meer naar je voorgangers verwijzen.

[0:27:05] Wij vinden het belangrijk dat het nu gezamenlijk opgepakt wordt.

[0:27:08] Dat er een goed plan komt met duidelijke mijlpalen.

[0:27:12] Er is een verbeterplan, we begrepen, van het bestuurscollege.

[0:27:15] Maar dat is door de waarnemend Rijksvertegenwoordiger als onvoldoende concreet genoemd.

[0:27:19] Wij zijn benieuwd wat dan het plan gaat worden.

[0:27:21] Wat er gedaan wordt om wel zo'n goed plan te krijgen.

[0:27:24] En ik heb begrepen dat er eerder 10 miljoen beschikbaar is gesteld voor afvalbeheer op maat op het eiland.

[0:27:30] Ik ben wel benieuwd wat daarmee gebeurd is in de afgelopen tijd.

[0:27:35] En wij willen ook graag van de staatssecretarissen dat ze ons regelmatig terugkoppelen over waar staan we nu.

[0:27:43] Ik vind het ook belangrijk dat we daarop niet verslappen.

[0:27:48] En de vraag over de AWB en de handhaving is al gesteld.

[0:27:52] Ik hoop echt dat er gezamenlijk opgetrokken gaat worden.

[0:27:56] Maar ik maak me wel zorgen omdat het ook niet echt een incident lijkt te zijn.

[0:28:00] We hebben begrepen dat ook de respectie leefomgeving en transport kijkt naar een last onder dwangzaam voor de brandstofopslag op het vliegveld.

[0:28:08] En hetzelfde geldt ook voor HATO.

[0:28:10] De vraag is wel, zijn er nog meer van dat soort casussen?

[0:28:13] En ik zou het goed vinden dat er in totaliteit naar gekeken gaat worden.

[0:28:17] Want het zijn gewoon gevaarlijke situaties.

[0:28:20] Brandstofopslagen kunnen gevaarlijk zijn als dat niet goed geregeld is.

[0:28:24] Dus we zijn wel benieuwd hoe die problemen in totaliteit voor Bonaire dan opgelost worden door het bestuurscollege.

[0:28:31] En welke plannen daar dan ook voor liggen.

[0:28:33] En dat was het wat mij betreft, voorzitter.

[0:28:38] Heel erg dank.

[0:28:40] Het is, even kijken, 18 uur 29.

[0:28:43] Ik kijk even naar beide staatssecretarissen.

[0:28:46] Hoeveel tijd heeft u nodig?

[0:28:48] Met in uw achterhoofd, weet dat we om acht uur gaan stoppen?

[0:28:57] Na anderhalf uur zijn we weg, meneer Van Haas.

[0:28:59] Ik zet in op een half uur, voorzitter.

[0:29:07] Ik vind een half uur net te lang, omdat we dan nog geen driekwartier overhouden voor... Ik zit even te kijken.

[0:29:17] Twintig minuten doen?

[0:29:19] Red je dat?

[0:29:19] Vijfentwintig minuten.

[0:29:23] Vijf voor zeven beginnen we weer.

[0:29:25] Tot zometeen.

[0:56:25] Goedenavond.

[0:56:26] We gaan weer beginnen aan de beantwoording bij de staatssecretarissen.

[0:56:32] Ik weet niet welke ik het eerste woord mag geven.

[0:56:34] Dat is de heer Sabo, de staatssecretaris van Koninkrijksrelaties en Digitalisering.

[0:56:40] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:56:41] Ja, ik neem even als eerste het woord.

[0:56:43] Het gaat ook met name over de portefeuille van mijn collega van INW.

[0:56:46] Maar goed, ik ben staatssecretaris Koningsheidsrelaties dus.

[0:56:50] Dan heb ik zoiets... Niemand anders begint als eerste dan ikzelf.

[0:56:55] Dank u, voorzitter.

[0:56:56] Ook Bondia, ook voor de kijkers op de eilanden.

[0:57:00] En dan meestal in het bijzonder op Bonaire.

[0:57:03] Mijn collega en de staatssecretaris van INW en ik hebben vandaag de taken verdeeld...

[0:57:08] Hij zal vanuit zijn beleidsverantwoordelijkheid ingaan op milieu, afval en de inspectie voor de leefomgeving en transport.

[0:57:16] En zal zo dus ook meer vertellen over de urgentie en de complexe situatie die is ontstaan bij Celebon Lagoon.

[0:57:23] En ik wil beginnen met het feit dat de omgang met afval op alle eilanden van het Caribisch deel van het Koninkrijk een uitdaging is.

[0:57:31] Meerdere Kamerleden hebben het daar ook over gehad bij hun inbreng in eerste termijn.

[0:57:35] En dit kan grote effecten hebben op bijvoorbeeld volksgezondheid en de flora en de fauna.

[0:57:41] En schaadt daarmee ook het toeristische gebeuren, de toeristische sector...

[0:57:46] En daarmee dus ook de economie.

[0:57:48] En dat is een van mijn prioriteiten, zoals u weet.

[0:57:51] En economie is een prioriteit, maar ik heb ook in meerdere gesprekken met mijn collega's aangegeven... dat milieutechnische zaken, waar we het vandaag ook over hebben, voor mij ook een prioriteit zijn.

[0:58:01] Want dit soort zaken moeten gewoon goed worden afgeregeld.

[0:58:06] Dit is een serieus probleem dat dus vraagt om serieuze oplossingen.

[0:58:09] En niet alleen op Bonaire, maar alle zesde eilanden dus.

[0:58:12] Terug naar Bonaire.

[0:58:14] Gezien de zorgwekkende risico's voor de volksgezondheid, natuur en milieu... en de toenemende maatschappelijke onrust op het eiland... is de Rijksvertegenwoordiger in november in de plaats getreden.

[0:58:27] Dit op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving bij Celibon Lagoon.

[0:58:33] nadat hij had geconcludeerd dat er sprake was van taakverwaarlozing.

[0:58:37] En ik wil benadrukken dat deze ingreep gaat om het beschermen van de inwoners en het eiland tegen een gevaarlijke situatie.

[0:58:45] De waarnemend rijksvertegenwoordiger heeft aan de ergste risico's een eind gemaakt, onder meer...

[0:58:51] door het afvalcentrum beter te beveiligen, asbesthoudend materiaal verantwoordelijk op te slaan... en een voorlopige oplossing te organiseren voor de omgang met slachtafval en biomedisch afval.

[0:59:03] En hiermee heeft de Rijksvertegenwoordiger ook laten zien dat handelen kan.

[0:59:08] Wij hebben u een brief gestuurd over de uitspraak van de gerecht in eerste aandacht over de ingreep.

[0:59:14] En het gerecht heeft geoordeeld dat sprake was van taakverwaarlozing en dat de Rijksvertegenwoordiger...

[0:59:20] in de plaats had moeten treden.

[0:59:23] En hierbij heeft het gerecht overgezegd dat het spoedeisendheid invoelbaar is.

[0:59:29] Het gerecht vernietigde het in plaatsstellingsbesluit alleen omdat de Rijksvertegenwoordiger het bestuurscollege een allerlaatste termijn had moeten geven om alsnog zelf op te treden.

[0:59:41] En die allerlaatste termijn, had ik begrepen vanuit het document, was een kwestie van dagen.

[0:59:46] Van belang is dat het gerecht oordeelt dat de genomen maatregelen hun werking niet verliezen, waarbij de effecten van de ingreep behouden blijven.

[0:59:55] Het is nu aan het bestuurscollege om blijvende verbeteringen te realiseren.

[1:00:00] Hiervoor heeft de Rijksvertegenwoordiger aan hen een verbeterplan gevraagd.

[1:00:04] En die zal op 4 april moeten worden aangeleverd.

[1:00:11] Het bestuurscollege heb ik inmiddels ook recent gesproken.

[1:00:14] Ik heb gisteren een gesprek gehad met hen.

[1:00:16] En in dat gesprek heb ik aangegeven dat wat mij betreft we naast elkaar staan op dit dossier.

[1:00:22] en niet tegenover elkaar, maar dat er wel geleverd moet worden door het bestuurscollege.

[1:00:28] En dat wil ik niet alleen, maar ook de stichting Pro Laguna, en dat is heel frappant, die gaven aan dat veranderingen die er nu zijn doorgevoerd, dat die veranderingen meer zijn dan in de afgelopen 25 jaar is gebeurd.

[1:00:41] En ik vind dat een hele belangrijke om ons achterhoofd te houden.

[1:00:44] Je kunt gewoon snel handelen in dit soort situaties.

[1:00:47] Voorzitter, dat was mijn algemene inleiding en met uw welnemen ga ik in op...

[1:00:52] De vragen die gesteld zijn op basis van drie blokjes.

[1:00:55] Ingreep taakverwaarlozing is het eerste.

[1:00:58] Functie van de Rijksvertegenwoordiger en wetgeving.

[1:01:01] Vragen overgesteld.

[1:01:02] En coördinerende rol klimaat en volksgezondheid.

[1:01:07] En daar komt de heer Seder binnen net op tijd.

[1:01:10] Want de eerste vraag die ik ga beantwoorden is gesteld door de heer Seder.

[1:01:15] Dat zijn uw woorden voorzitter, maar hij is in ieder geval op tijd voor...

[1:01:19] naar mij te luisteren in het kader van de vraag die hij gesteld heeft.

[1:01:23] Hoe hebben we de bevoegdheden met elkaar verdeeld?

[1:01:25] En moet dit niet anders, was de vraag van de heer Seder.

[1:01:28] De bevoegdheden met betrekking tot de vergunning, toezicht en handhaving... bij inrichtingen op Bonaire ligt bij het bestuurscollege.

[1:01:36] De ILT voert onafhankelijk toezicht uit op basis van de wet Frombes en de IABbes.

[1:01:44] En het bestuurscollege legt verantwoordelijkheid af aan de eilandraad op Bonaire.

[1:01:49] De Rijksvertegenwoordiger kan ingrijpen wanneer er sprake is van taakverwaarlozing.

[1:01:53] En naar mijn stelling werkt dit stelsel goed op basis van de casus wat we vandaag bespreken.

[1:01:59] Dan ook een vraag van mevrouw Bruining.

[1:02:02] Ik wil aan de staatssecretaris vragen of een dergelijke noodgreep echt noodzakelijk was.

[1:02:07] Was er geen andere manier, is de vraag.

[1:02:10] Deze ingreep, mevrouw Bruining, was noodzakelijk via de voorzitter, zodat er sprake is...

[1:02:16] Zodra er sprake is van taakverwaarlozing, door het bestuurscollege moet de waarnemend rijksvertegenwoordiger in de plaats treden.

[1:02:24] De waarnemend rijksvertegenwoordiger heeft geconstateerd, mede op basis van rapporten van de ILT, dat er sprake was van taakverwaarlozing.

[1:02:34] En ook de rechter erkent dat er sprake was van taakverwaarlozing, waarbij de waarnemend rijksvertegenwoordiger in de plaats moest treden.

[1:02:44] En mevrouw De Vries stelde... Voordat u verder gaat, interruptie van de heer Söder.

[1:02:51] Ja, voorzitter, dat gaat nog even op de beantwoording op mijn eerste vraag... of de verantwoordelijkheden goed verdeeld zijn.

[1:02:57] Dat liet ik even op me besinken.

[1:02:59] Want de staatssecretaris geeft aan dat dat volgens mij prima is, ook in deze casus.

[1:03:04] Maar het kan toch geen toeval zijn dat, zoals ik constaterde, dat alle eilanden...

[1:03:10] problematiek rondom afval kennen.

[1:03:12] Misschien niet exact zoals landfill.

[1:03:15] Maar de andere eilanden hebben een soort gelijk probleem.

[1:03:20] En als alle eilanden een probleem hebben... dan kan het toch niet zo zijn dat de taken en verantwoordelijkheden helemaal op orde zijn.

[1:03:29] Want kennelijk lukt het niet om dat probleem op te lossen.

[1:03:33] Dus ik wil toch ook even vragen aan de staatssecretaris met dat in het achterhoofd... dat we niet alleen over Bonaire, maar ook als Anastasia, Sint Maarten kijken... en hij heeft ook drie onafhankelijke landen in het Koninkrijk... maar ook daar zijn er uitdagingen.

[1:03:44] Is het dan niet verantwoord om opnieuw te kijken of we toen der tijd...

[1:03:49] de taken en verantwoordelijkheden en het gewicht... wat we daartoe kennen, goed verdeeld hebben.

[1:03:53] De staatssecretaris.

[1:03:55] Dank u, voorzitter, voor deze aanvullende vraag via de heer Seder.

[1:04:00] Ik heb het specifiek over BES.

[1:04:02] Ik heb het dus niet over CAS.

[1:04:04] Straks zal de staatssecretaris van INW...

[1:04:06] ingaan op de zes eilanden.

[1:04:09] Maar voor de BES, de wijze waarop we hier hebben opgetreden... zouden we ook op kunnen treden bij Stasia... als ook bij Saba, daar waar nodig.

[1:04:17] Ik hoop niet dat dat allemaal nodig is.

[1:04:19] Maar specifiek voor de Kees Bonaire is dit nu goed verlopen.

[1:04:22] Ik zei niet prima, maar goed verlopen.

[1:04:25] Ja?

[1:04:27] Dank u wel.

[1:04:28] Dan ga ik door naar een vraag van...

[1:04:34] Voordat u dat gaat doen, eerst even een dankwoord aan mevrouw Vries dat ze me even verving.

[1:04:40] En ze heeft tegelijkertijd een interruptie.

[1:04:42] Ja, ik grijp nu mijn kans, voorzitter.

[1:04:46] Ik hoorde de staatssecretaris aangeven dat er een verbeterplan moet zijn voor 4 april 2025.

[1:04:52] Maar klopt het dat de waarnemend rijksvertegenwoordiger al heeft aangegeven... dat het verbeterplan eigenlijk onvoldoende concreet is?

[1:05:00] Want dat is wat ik...

[1:05:02] Nee, volgens mij niet.

[1:05:03] Nee, dat is de staatssecretaris.

[1:05:06] Dat wordt gezegd, dat was ervoor.

[1:05:07] Maar wat u zegt, die heb ik niet meegekregen.

[1:05:10] Ook niet van de rijksvertegenwoordiger die ik heb gesproken.

[1:05:13] Dus dit gaat over... Het plan van aanpak is gevraagd op basis van onvoldoende reactie van het bestuurscollege.

[1:05:20] Ja, het plan van aanpak is gevraagd op basis van onvoldoende reactie van het bestuurscollege.

[1:05:24] Dat was hem.

[1:05:26] Mevrouw de Vries.

[1:05:29] Ja, de vraag is dan, er was dus wel iets aangeleverd, maar dat was nog onvoldoende.

[1:05:32] Er moest voor 4 april nog weer iets aangeleverd worden.

[1:05:35] Ja.

[1:05:35] Dat klopt, oké.

[1:05:37] Oké, dan ik kom weer bij mevrouw de Vries.

[1:05:39] Of niet, ik kom voor de eerste keer bij mevrouw de Vries als het gaat om een gestelde vraag.

[1:05:43] Ja, de voorzitter.

[1:05:44] Welke actie heeft het bestuurscollege van Bonaire genomen sinds de uitspraak?

[1:05:48] Is er een tijdsplanning van maatregelen?

[1:05:51] Bijna alle door de Rijksvertegenwoordiger ingezette acties zijn voor de uitspraak van het gerecht afgerond.

[1:05:57] Hij heeft op 6 maart zijn opdrachtdossier aan het bestuurscollege van Bonaire gestuurd.

[1:06:05] Hij zal erop toezien dat de nog te nemen besluiten en maatregelen voor 4 april van dit jaar zijn afgerond.

[1:06:13] Dan een vraag van de heer Van Hasen.

[1:06:15] Hoe krijgen we de neuzen weer dezelfde kant op om tot een oplossing te komen?

[1:06:21] Ik wil hier benoemen dat ik naast deze ingreep intensief samenwerk met het bestuurscollege zoals aangegeven.

[1:06:27] Dat heb ik gisteren ook al met ze gesproken.

[1:06:30] En dit gaat ook over meerdere vraagstukken, zoals de uitvoering van het bestuursakkoord en het versterken van de bestaanszekerheid.

[1:06:37] En voor een duurzame oplossing, waarbij ook mijn collega van INW bij betrokken is, is bestuurlijke samenwerking dan ook een voorwaarde.

[1:06:45] Dit doen we op basis van een verbeterplan dat de Rijksvertegenwoordiger heeft opgevraagd bij het bestuurscollege.

[1:06:51] En ook hier heb ik gisteren dus met het bestuurscollege over gesproken.

[1:06:56] De heer Van Haassen heeft al een interruptie.

[1:06:58] Wellicht kunt u uw microfoon uitzetten als het Kamerlid aan u het woord heeft.

[1:07:03] Ja, bedankt voorzitter.

[1:07:05] Het is eigenlijk meer een aangolende vraag.

[1:07:06] We hebben natuurlijk vanmiddag gesprek gehad met de heer Abram.

[1:07:12] Wat mij opviel was de toon en de sfeer.

[1:07:19] tussen het openbaar lichaam en de Rijksvertegenwoordiger... dat die niet optimaal is.

[1:07:25] En ik denk dat voor een gezamenlijke aanpak dat die wel optimaal moet zijn.

[1:07:31] Dus mijn vraag was gesteld in het licht van dat gesprek van vanmiddag.

[1:07:35] De staatssecretaris.

[1:07:38] Ja, voorzitter, ik ben vanmiddag niet bij dat gesprek aanwezig geweest.

[1:07:41] Ik heb het ook niet gevolgd rechtstreeks.

[1:07:44] Dus ik wil daar nog wel een keer naar kijken.

[1:07:48] Dus ik kan jou eigenlijk geen antwoord geven op uw vraag.

[1:07:51] Helaas.

[1:07:55] Dan mevrouw Bruining.

[1:07:57] De gaat over wat betekent een dergelijke situatie voor de presidentwerking.

[1:08:02] Er is wat mij betreft op dit moment geen sprake van een presidentwerking.

[1:08:05] Een dergelijke situatie doet zich enkel voor.

[1:08:08] Wanneer een door de wet gevorderde beslissing niet door het bestuurscollege wordt genomen.

[1:08:12] En dan is er sprake van taakverwaarlozing waardoor ingegrepen moest worden.

[1:08:17] En laten we hopen dat dit gewoon niet meer voorkomt.

[1:08:20] Dan nog een vraag van u. Was dit een eenmalige ingreep?

[1:08:23] Nou, daar geef ik antwoord eigenlijk.

[1:08:25] Of is het ingrijpen van een rijksvertegenwoordiger structureel noodzakelijk?

[1:08:29] Deze ingreep was een uitzonderlijke maatregel.

[1:08:34] Dan mevrouw De Vries.

[1:08:35] Bent u bereid ons regelmatig terug te koppelen over de stand van zaken?

[1:08:40] Antwoord mevrouw De Vries via de voorzitter.

[1:08:42] Wij kunnen de Kamer met een halfjaarlijkse voortgangsrapportage informeren.

[1:08:47] Indien dat gewenst is door de Kamer.

[1:08:49] En dan mevrouw Bruining.

[1:08:51] Versterking bestuurskracht.

[1:08:53] Twee vragen.

[1:08:53] Kan de staatssecretaris toelichten wat Europees Nederlands Structureel doet... om de bestuurscolleges van de eilanden te ondersteunen in de bestuurlijke taken?

[1:09:00] Dat was vraag één.

[1:09:01] En twee.

[1:09:02] Hoe kan de staatssecretaris waarborgen dat lokale bestuurders op de eilanden... beschikken over de juiste kennis en middelen om toekomstige crisis te voorkomen?

[1:09:11] Het antwoord daarop is... Sinds 2018 sluit het Rijk bestuursakkoorden met de eilanden.

[1:09:17] De akkoorden met Bonaire hebben altijd aandacht voor uitvoeringskracht...

[1:09:21] en bestuurskracht.

[1:09:22] En hiernaast heb ik een ondersteuningsprogramma gestart... waarmee we gezaghebbers op de eilanden trainingen aanbieden.

[1:09:30] En in het bestuursakkoord 2024-2027 is afgesproken... dat Bonaire een versnellingsplan opstelt... voor het werven van capaciteit op de prioritaire thema's.

[1:09:42] En ik kom toch weer terug op het gesprek wat ik gisteren heb gehad.

[1:09:46] Ik heb daar duidelijk aangegeven in dat gesprek dat ik actie wil zien...

[1:09:51] We hebben genoeg plannen.

[1:09:52] Het gaat mij niet zozeer om de vraag wat, maar om de hoe-vraag.

[1:09:57] En als bij de hoe-vraag daar ondersteuning nodig is vanuit Nederland om zaken te bewerkstelligen, sta ik vooraan, ook om creatief na te denken, om die zaken goed in te vullen.

[1:10:09] Dan het volgende blokje, functie van de Rijksvertegenwoordiger en wetgeving.

[1:10:14] Een vraag samengevoegd van de heer Waid, de heer Bambenga en mevrouw De Vries.

[1:10:21] Is de wetgeving rond handhaving en toezicht op het moment voldoende?

[1:10:24] En zo nee.

[1:10:26] Wat wordt eraan gedaan om dit op te lossen?

[1:10:29] Het klopt dat hoofdstuk 5 van de AWB, daar werd naar gevraagd, dat gaat over handhaving niet rechtstreeks van toepassing is op de BES.

[1:10:38] En op grond van de wet from BES zijn de juridische handhavingsinstrumenten

[1:10:42] voor een bestuurscollege om op te treden in gevallen zoals Celibon.

[1:10:47] Het kabinet is bezig met de ontwikkeling van een AWB voor de BES.

[1:10:52] En op dit moment wordt hier ambtelijk gesprekken overgevoerd met de eilanden.

[1:10:57] En handhaving is nadrukkelijk onderdeel van dit traject.

[1:11:01] En dit komt ook terug in het regeerprogramma.

[1:11:04] Is daar ook aangekondigd.

[1:11:06] Ik heb twee interrupties voor u. De heer Baminga als eerste en daarna de heer Waard.

[1:11:12] Dank u wel, voorzitter.

[1:11:14] Dank aan de staatssecretaris ook voor de beantwoording van deze vraag.

[1:11:18] Ik begrijp dat er een soort AWB komt voor de BES.

[1:11:24] Even in het kader van comply or explain, want ik wil dat graag begrijpen waarom dat niet rechtstreeks van toepassing is.

[1:11:30] Zou de staatssecretaris daar wat meer uitleg aan kunnen geven?

[1:11:34] De staatssecretaris.

[1:11:42] Het is maatwerk en het hele wettelijke stelsel is in principe anders.

[1:11:45] Dus er moet goed gekeken worden hoe dit verder kan worden ingevuld.

[1:11:49] Dat is het antwoord dat ik hier van links krijg.

[1:11:54] Als dat niet voldoende is, dan wil ik in tweede termijn er nog op terugkomen.

[1:11:58] Prima.

[1:11:59] Dan kijk ik naar de heer White.

[1:12:02] Dank u wel, voorzitter.

[1:12:03] Ik had dezelfde vraag als de heer Bamenga.

[1:12:07] Maar u geeft net aan dat u daar in de tweede termijn op terugkomt.

[1:12:09] Dus dat is helemaal goed.

[1:12:11] En het zou ook mooi zijn als... Want u geeft ook aan dat ze bezig zijn met het ABB.

[1:12:15] Misschien dat de staatssecretaris wat kan vertellen over het termijn.

[1:12:21] De staatssecretaris.

[1:12:23] Ik zal u ook daarop in de tweede termijn op beantwoorden.

[1:12:27] Ja.

[1:12:28] Dan een vraag van de heer Bamenga.

[1:12:30] Nog eentje.

[1:12:32] Een excusesinterruptie van mevrouw de Vries.

[1:12:34] Ja, voorzitter, want tijdens het gesprek vanmiddag... werd een beetje de indruk gewekt dat er geen mogelijkheid was... om handhavend op te treden door het bestuurscollege.

[1:12:43] Begrijp ik nu goed dat Frontbest die mogelijkheden wel biedt... aan het bestuurscollege om toezicht te houden en te handhaven?

[1:12:51] De staatssecretaris.

[1:12:51] Het antwoord is een ja op.

[1:12:53] Een duidelijk ja.

[1:12:56] Gaat u verder.

[1:12:57] De heer Bamenga, een vraag...

[1:13:01] Onderschrijft de staatssecretaris dat sprake is van gebreken in de checks and balances op Bonaire.

[1:13:06] Is de staatssecretaris bereid hier onderzoek na te doen en de Kamer hierover te informeren?

[1:13:10] Uiteindelijk heeft het systeem gewerkt.

[1:13:13] Hoewel interbestuurlijk toezicht toepassen het laatste middel is, is er ingegrepen.

[1:13:18] En een onderzoek vind ik derhalve ook niet nodig op dit punt.

[1:13:26] Dat roept een vraag op bij de heer Bamenga.

[1:13:29] Dank u wel, voorzitter.

[1:13:30] Nou ja, zoals ik in ieder geval van het bestuurscollege begreep, is het zo dat er jarenlang ervan wisten dat dit op deze manier aan toe ging, maar dat het niet is ingegrepen.

[1:13:46] En dat suggereert dus dat het systeem niet helemaal functioneert zoals het behoort.

[1:13:51] En daarnaast, zoals ik begrijp, het Eilandraad was daar ook niet van geïnformeerd.

[1:14:01] Terwijl daar juist de verantwoording afgelegd aan moet worden.

[1:14:04] Dus vandaar deze vraag.

[1:14:07] Hoe kan het zijn dat een situatie zo lang niet boven tafel is gekomen?

[1:14:14] Zegt dat iets over een systeem dat wel of niet functioneert?

[1:14:17] De staatssecretaris.

[1:14:18] Dank u wel, voorzitter.

[1:14:20] Er is een inrichting activiteitenbesluit best gekomen.

[1:14:25] En op basis daarvan, per 1 april...

[1:14:28] In 2024 kan de ILT nu dit soort inspecties doen.

[1:14:32] Dus we hebben een additionele slag gemaakt om alsnog dit soort inspecties te doen.

[1:14:37] Dus er is een verbetering ingetreden in het proces.

[1:14:41] Dan een vraag van mevrouw Bruiding.

[1:14:43] Een volgvraag hierop van de heer Bamenga.

[1:14:45] Het is heel kort hoor.

[1:14:47] Begrijp ik dus door de verbetering wat nu is gedaan... dat dit in de toekomst niet meer op deze manier zal voorkomen?

[1:14:59] Dat is een ingewikkelde vraag.

[1:15:01] Ik weet niet wat er in de toekomst precies zich gaat voordoen.

[1:15:05] Op welke wijze.

[1:15:06] En hoe het bestuurscollege handelt.

[1:15:09] Dus ik ben bang dat ik daar niet een specifiek antwoord op kan geven.

[1:15:13] Maar we blijven er wel bovenop zitten natuurlijk als het gaat om toezicht.

[1:15:19] Dank u wel, voorzitter.

[1:15:21] Allereerst had de staatssecretaris over een halfjaarlijkse rapportagevorm op de hoogte gehouden.

[1:15:27] Ik vraag me af of dat wel gepast is in de huidige situatie.

[1:15:30] Er zijn grote zorgen over de volksgezondheid.

[1:15:33] Als je per jaar twee keer op de hoogte gehouden wordt...

[1:15:37] Dan vraag ik me af of u dan ook recht doet aan de situatie dat er elke week ontwikkelingen zijn.

[1:15:46] Mijn vraag is of die termijnen niet korter kunnen op elkaar volgen.

[1:15:50] Zodat we ook als Kamer en ook de ministeries voldoende grip en vinger aan de pols houden.

[1:15:58] De staatssecretaris.

[1:15:59] Ik snap deze vraag.

[1:16:01] Wij doen het voorstel van tweejaarlijks.

[1:16:04] Als de Kamer dan andere meningen heeft, dan heeft hij andere meningen over.

[1:16:07] Maar het kan ook zo zijn dat we gewoon afspreken dat we tweejaarlijks doen.

[1:16:11] En daar waar de situatie zich voordoet, dat we u daarover moeten informeren.

[1:16:17] Omdat zaken vereerstig zijn, doen we dat natuurlijk ook.

[1:16:21] Dus ter dubbelcheck, het is in ieder geval technisch en qua capaciteit mogelijk om in ieder geval in de eerste periode, ik denk dat daar de grootste zorg ligt, te kijken of het wat frequenter kan om ervoor te zorgen dat in ieder geval de grootste problemen nu eruit gewerkt zijn, waardoor je langzamerhand ook op wat langere tussenposten kunt hanteren.

[1:16:46] Als er nieuwsfeiten zijn die gedeeld moeten worden, dan doen we dat graag.

[1:16:52] En we blijven ook met elkaar in gesprek.

[1:16:55] Wat mij betreft kunt u mij iedere dag bellen op het moment dat u een additionele rapportage wil hebben.

[1:17:00] En dan ben ik bereid om daarna te kijken.

[1:17:04] Ik hoor een toezegging namelijk halfjaarlijks.

[1:17:08] Indien de situatie erom vraagt dat dat eerder moet, dan wordt de Kamer geïnformeerd.

[1:17:14] En als de Kamer iets anders wenst, dan zouden jullie dat nog eventueel tijdens het tweede debat kunnen voorstellen.

[1:17:21] Maar dit is denk ik de toezegging die ik nu hoor en die vrij concreet is en straks ga herhalen.

[1:17:26] Dan is dat voor nu voldoende, hoor ik collega Seder zeggen.

[1:17:31] Nog één andere vraag van de heer Seder.

[1:17:33] Ja, voorzitter.

[1:17:35] Voor mij constateer ik ook dat tussen de Rijksvertegenwoordiger... en de bestuurscollege, nou, hoop ik dat er wat meer gesprekken... om ook wat dingen uit de lucht te klaren, dat dat gewend is.

[1:17:49] Wat ik begrepen heb, ik wil even verifiëren of dat klopt... dat het bestuurscollege een plan had opgesteld... dat de Rijksvertegenwoordiger eigenlijk ook dat plan heeft uitgevoerd.

[1:17:58] En dat daarmee misschien ook wel de vraag...

[1:18:01] bestaat of leeft of het bestuurscollege niet te vroeg... of sorry, de rijksvertegenwoordiger niet te vroeg is ingestapt... omdat die in principe dat plan waar het bestuurscollege mee aan de slag zou gaan... heeft uitgevoerd.

[1:18:14] Ik weet niet of dat precies klopt, maar ik wil het ook even verifiëren.

[1:18:17] Even kijken hoe de staatssecretaris daarnaar kijkt.

[1:18:19] Ja, voorzitter.

[1:18:22] Dank dat u deze vraag stelt.

[1:18:24] De informatie die ik heb gekregen is anders.

[1:18:26] Dat niet klopt.

[1:18:28] De Rijksvertegenwoordiger heeft zelf zijn planning gemaakt.

[1:18:31] Op basis van de bevindingen, ook op basis van de rapporten van de ILT.

[1:18:35] En die heeft die stapsgewijs uitgevoerd.

[1:18:37] Met de resultaten waar ik heel blij mee ben die er nu liggen.

[1:18:46] Dank u wel, voorzitter.

[1:18:46] Ik was in eerste instantie helemaal niet van plan om in te gaan op het bestuurlijke stuk, omdat ik het inhoudelijke stuk eigenlijk veel belangrijker vind.

[1:18:53] Maar ik denk dat het wel handig is, want we hebben inderdaad vanmiddag een korte briefing gehad van de gedeputeerde, de heer Abrams.

[1:19:04] En die suggereerde in ieder geval dat het klopte wat de heer Zeden net vertelt.

[1:19:10] En dat daar ook bewijslast voor was.

[1:19:12] Dus ik krijg nu wel heel erg de behoefte

[1:19:15] om de dingen dan wel naast elkaar te leggen.

[1:19:17] Om helder te hebben van wat er nou precies gebeurd is.

[1:19:20] Want er zijn volgens mij dossierdata.

[1:19:23] En dat zouden we dan graag ook willen zien.

[1:19:27] De staatssecretaris.

[1:19:29] Ja, twee zaken hierover.

[1:19:31] We hebben u in principe ingelicht met de brieven.

[1:19:34] Maar dat is één.

[1:19:36] Maar als u een feitenrelaas alsnog wil hebben van ons... dan ben ik bereid om die aan u toe te sturen.

[1:19:41] De heer Roy.

[1:19:44] Dank voorzitter.

[1:19:44] En dan zou het mooi zijn om te kijken hoe we dat feitenrelaas kunnen leggen naast het feitenrelaas die dan vanuit het bestuurscollege is aangeleverd.

[1:19:54] Ik kijk de staatssecretaris aan of u daar aan kan voldoen.

[1:19:58] Dat kan ik nog niet toezeggen, want dat moeten wij natuurlijk vragen aan het bestuurscollege of zij hun feitenrelaas ook op tafel willen leggen.

[1:20:07] Voorzitter, volgens mij hebben we vanmiddag in het gesprek met de heer Aberans, misschien dat ik het verkeerd begrepen heb,

[1:20:13] ...een toezegging gehad dat hij de data beschikbaar wilde stellen.

[1:20:18] Dus volgens mij is dat dan bij deze gedaan... ...en kunnen we die twee feitenrelazen gewoon goed naast elkaar leggen.

[1:20:23] En dan weten we ook precies wat er aan de hand is.

[1:20:25] Meer wil ik er eigenlijk niet over zeggen.

[1:20:26] Ik kijk even naar de staatssecretaris.

[1:20:28] Volgens mij heb ik u horen zeggen dat u met een feitenrelaas komt... ...en dat u gaat navragen of vanuit het bestuurscollege ook een feitenrelaas komt... ...wat u daarnaast kan leggen.

[1:20:36] Voorzitter, dit klopt.

[1:20:39] Even de tijd.

[1:20:40] Want de meeste vragen zijn gesteld aan de staatssecretaris van INW, de heer Jansen.

[1:20:46] En ik wil hem straks alle mogelijkheid geven om zijn antwoorden te geven.

[1:20:51] En ik wil u ook niet teveel beperken in de interrupties.

[1:20:53] Dus met jullie permissie wil ik eigenlijk de staatssecretaris vragen om die vier vragen nog te beantwoorden.

[1:20:59] Daarna nog wat interrupties.

[1:21:01] Ik zie u, meneer Van Hasen.

[1:21:03] Daarna die interrupties op te nemen.

[1:21:05] En dan snel door te gaan naar de heer Jansen.

[1:21:08] Is dat akkoord?

[1:21:10] Ja.

[1:21:10] Oké.

[1:21:12] Oké, dan gaan we versneld verder.

[1:21:14] Vraag van mevrouw Bruining vindt de staatssecretaris dat de rol Rijksvertegenwoordiger moet worden versterkt.

[1:21:20] Of een andere invulling.

[1:21:21] Ik ben het met mevrouw Bruining eens dat de functie van de Rijksvertegenwoordiger behouden moet blijven in ieder geval.

[1:21:26] En de ingrepen op Celibon ondersteunt dat.

[1:21:30] De hoeveelheid overleggen tussen de Rijksvertegenwoordiger en het bestuurscollege was groot.

[1:21:34] En vanuit Den Haag.

[1:21:35] was dit in ieder geval niet georganiseerd.

[1:21:37] Dat heeft hij allemaal zelf gedaan.

[1:21:38] Ik heb ook begrepen dat gaande het proces ook het aantal gesprekken met het bestuurscollege toenamen.

[1:21:44] Dus dat was allemaal prima.

[1:21:47] Dan verder met de volgende vraag.

[1:21:51] Mevrouw Seder.

[1:21:53] Mevrouw Seder.

[1:21:54] Ik kijk naar mevrouw de Vries, maar dit is de vraag van de heer Seder, excuus.

[1:21:58] Klopt het dat de klimaatveranderingen een koninkrijksverantwoordelijkheid is?

[1:22:02] Zo ja, welke onderdelen vallen onder de verantwoordelijkheid?

[1:22:04] ...van de Nederlandse staat.

[1:22:05] De problematiek rond Celibon is primair een milieuprobleem... ...en niet een klimaatprobleem.

[1:22:11] En op het gebied van klimaatmitigatie en adaptatie... ...werken het Rijk en Bonaire, Sint-Eustatius en Saba goed samen.

[1:22:17] Zo werken alle drie de eilanden momenteel aan een klimaatplan op Bonaire... ...via een klimaattafel die onlangs is gestart.

[1:22:25] En dan zit ik al inmiddels in mijn laatste blokje, zonder u te melden.

[1:22:29] Nog twee vragen...

[1:22:32] Wie achter het ministerie verantwoordelijk voor de gezondheidsrisico's?

[1:22:35] Ook een vraag van de heer Seder.

[1:22:37] Het bestuurscollege van Bonaire is op grond van de wettelijke publieke gezondheid... ...verantwoordelijk voor de volksgezondheid op Bonaire.

[1:22:44] Dit betekent dat eventuele maatregelen of onderzoeken... ...naar het gezondheidseffect van de vuilstortplaats en branden... ...lokaal moeten worden geïnitieerd.

[1:22:53] Dan de laatste vraag van de heer Waid.

[1:22:58] En de heer Bamenga.

[1:23:00] Welke maatregelen neemt u om acute gezondheidsrisico's tegen te gaan?

[1:23:04] Wat ook te doen voor omwonenden.

[1:23:07] Hier is een drietal weken geleden al over gesproken.

[1:23:11] Van VWS is daar geweest.

[1:23:14] En die heeft de zorgen van Pro Lagoon onder de aandacht gebracht bij het bestuurscollege van Bonaire.

[1:23:20] En in de gesprekken met het OLB, GGD Bonaire, zijn er meerdere punten besproken.

[1:23:26] Het is een heel lijstje, maar gelet op de tijd kunnen we die misschien apart aanleveren.

[1:23:30] En dan was dat de laatste vraag die ik beantwoord moest krijgen.

[1:23:35] Dank u wel, staatssecretaris.

[1:23:36] Dan heb ik volgens mij drie interrupties gezien.

[1:23:41] De heer Van Hazen eerst, dan mevrouw De Vries, dan de heer De Waid.

[1:23:46] Eerst meneer Van Hazen.

[1:23:50] Ja, ik had eigenlijk een vraag aan de heer Waid.

[1:23:52] Want die had het net over een pijter, helaas.

[1:23:55] Dat kan niet.

[1:23:56] Als u een vraag heeft aan de staatssecretaris... Ik laat even geen interruptie toe onderling.

[1:24:02] Het spijt me, meneer Van Hazen.

[1:24:03] Mevrouw De Vries.

[1:24:05] Nou, misschien ga ik hem dan anders formuleren, maar ik denk dat het een beetje in dezelfde richting is.

[1:24:09] Ik hoop echt dat we niet belanden in iets van een feitenrelaas en tijdlijnen en dat soort dingen.

[1:24:14] Maar dat we ons focussen op het oplossen van de problemen voor de mensen op de eilanden.

[1:24:18] Dus ik zou ervoor zijn om daar echt heel terughoudend mee te zijn.

[1:24:22] Dat was overigens niet mijn vraag, voorzitter.

[1:24:26] De staatssecretaris gaf aan dat hij zegt het is eenmalig geweest dat de Rijksvertegenwoordiger in de plaatstelling heeft gedaan.

[1:24:34] Dat kan ik me ook bij voorstellen na de uitspraak van de rechter.

[1:24:38] Maar ik vind wel dat ook indien er op een aantal onderwerpen taakverwaarlozing plaatsvindt, dat er ruimte er moet zijn voor de Rijksvertegenwoordiger...

[1:24:46] om in het belang van de bewoners van de eilanden... dat nog wel als een optie gewoon achter de hand te kunnen hebben.

[1:24:53] Want ik heb ook een paar, daar zal de andere staatssecretaris straks wel op ingaan, denk ik... een aantal andere voorbeelden gezien.

[1:24:59] Ik wil gewoon dat de problemen opgelost worden op de eilanden.

[1:25:02] Het liefst doe ik dat in gezamenlijkheid.

[1:25:04] Maar als dat nodig is, vind ik dat er ook, indien dat echt niet anders kan... en in de plaatstelling zou moeten kunnen plaatsvinden.

[1:25:10] En ik hoop dus dat, nou ja, dat ook richting de Rijksvertegenwoordiger...

[1:25:15] de waarnemend Rijksvertegenwoordiger wel die ruimte blijft houden... en ook gegeven wordt door de staatssecretaris.

[1:25:20] De staatssecretaris.

[1:25:21] Voorzitter, daar is hij voor.

[1:25:22] En ingaande op de eerste opmerking van mevrouw de Vries over het feit... er is door de Kamer nagevraagd.

[1:25:28] Dus daarom ga ik die leveren.

[1:25:29] En de laatste additionele opmerking in dat kader.

[1:25:31] Ik heb dus gisteren ook met het bestuurscollege gesproken.

[1:25:34] Ik heb duidelijk aangegeven hoe ik erin zit.

[1:25:37] Dat betekent dus niet alleen maar wat vragen beantwoorden... maar ook de hoe-vragen.

[1:25:42] En ook gewoon proactief optreden daar waar nodig.

[1:25:46] Meneer White.

[1:25:49] Dank voorzitter.

[1:25:50] De staatssecretaris heeft prima antwoord gegeven op de vraag die gesteld werd omtrent de gezondheid en de effecten van de omwonenden.

[1:26:00] Nou begreep ik ook van mensen die ik van de Stichting Pro Laguna heb gesproken, maar ook van bewoners, dat er ook wel economische gevolgen zijn voor de omwonenden.

[1:26:12] En ik zou willen bekijken hoe we daar dan mee om kunnen gaan.

[1:26:17] De staatssecretaris.

[1:26:19] Die economische gevolgen heb ik nog niet gehoord, maar ik denk dat het bestuurscollege daarover moet gaan.

[1:26:26] Dank u wel voor jullie alle en voor de beantwoording.

[1:26:30] Ik ga nu naar de staatssecretaris.

[1:26:31] Hoeveel blokken heeft uw staatssecretaris van INW?

[1:26:35] Dank u voorzitter.

[1:26:36] Ik heb even een algemene inleiding, heel kort.

[1:26:38] Dan heb ik eigenlijk afval, laat ik zeggen middelen.

[1:26:42] En VTH.

[1:26:44] Ik denk dat dat de drie blokken zijn.

[1:26:45] En bij VTH zie ik nog iets wat daaraan gerelateerd is.

[1:26:48] Maar dat zijn de drie hoofdblokken die ik heb.

[1:26:49] Mijn suggestie is dat u gewoon elke blok afmaakt.

[1:26:53] En na elke blok, ik dan naar de Kamerleden kijk voor de nodige interrupties.

[1:26:59] Zodat u in ieder geval uw verhaal kan afmaken.

[1:27:01] Is dat akkoord?

[1:27:02] Dan doen we het zo.

[1:27:03] U heeft het woord.

[1:27:04] Dank voorzitter.

[1:27:05] Ik ben het ook helemaal eens trouwens met de commissie.

[1:27:07] Dank trouwens ook voor uw inbreng.

[1:27:09] En voordat ik het vergeet ook Bomdia, want anders ben ik de enige die dat niet zegt.

[1:27:12] Dat zou ook niet goed zijn, zeg ik voorzitter.

[1:27:14] Ik ben het helemaal eens met de commissie dat het goed is om vooruit te kijken en te kijken naar de problemen en die waar mogelijk op een goede manier met elkaar op te lossen.

[1:27:22] Maar het is ook wel goed om even stil te staan bij wat er heeft plaatsgevonden en hoe we hier terecht zijn gekomen.

[1:27:27] Het was ook een vraag van zowel de heer Seder als de heer White.

[1:27:30] Die vroegen om een stuk reflectie hoe we even zover kunnen komen.

[1:27:33] Ik denk dat dat ook in mijn algemene inleiding aan bod gaat komen.

[1:27:37] Kijk, om even de informatie gelijk te krijgen met elkaar.

[1:27:42] De Kamer heeft in 2020 de milieudoelen vastgesteld in het natuur- en milieubeleidsplan 2020-2030.

[1:27:49] Bijvoorbeeld dat de stortplaats Lagoon op Bonaire in 2030 gesloten moet zijn.

[1:27:55] En dat over waar nodig een vergunning is verleend en dat deze ook wordt nageleefd.

[1:27:58] Als deze doelen niet worden gehaald, dan gaat het uiteindelijk ten koste van de gezondheid van mensen, leefomgeving, maar ook de koraalriffen.

[1:28:06] Nou, laten we ook heel duidelijk zijn.

[1:28:07] Alles rondom afvalbeheer kost natuurlijk geld.

[1:28:10] Sluiten van de stortplaatsen, beperken van alles wat vanuit de stort weg ligt naar de bodem en naar de zee, kost geld.

[1:28:17] Bij sluiting van de stortplaats moet ook een oplossing worden bedacht waar het afval, dan wel restafval...

[1:28:22] uiteindelijk heen moet.

[1:28:23] Mogelijkheden zijn, dat is ook net bij de Kamer in eerste termijn al in de onderlinge vraagstelling aan bod gekomen, je kunt het verbranden, je kunt blijven storten, je kunt het exporteren naar andere eilanden of landen voor verwerking.

[1:28:35] Verschillende opties die er liggen, voorzitter.

[1:28:37] Om dit mogelijk te maken, geeft het ministerie van INW al sinds 2016 subsidies.

[1:28:44] En deze subsidies zijn echter wel voorwaarden verbonden.

[1:28:47] In 2016 is dan ook afgesproken dat Bonaire een afvalprogramma zou uitvoeren waarmee deze problemen één voor één zouden worden aangepakt.

[1:28:55] In totaal is er ook 10 miljoen euro gereserveerd op de begroting voor het uitvoeren van dit programma.

[1:29:02] In 2023 is vastgesteld dat het niet goed ging met het afvalprogramma.

[1:29:07] Bonaire zorgde niet voor professionele aansturing van het programma.

[1:29:10] Er was ook geen programmamanager.

[1:29:12] Er is geen enkel programma door was op dat moment gehaald dan wel volledig behaald.

[1:29:17] En er kwam ook geen verantwoording van de verstrekte subsidies.

[1:29:20] Ik kom straks nog even terug op welke bedragen we het precies over hebben daarin, voorzitter.

[1:29:26] In feite zat het afvalprogramma van Bonaire daarom eigenlijk sinds 2023 stil.

[1:29:29] En dat staat het nu nog steeds.

[1:29:32] In 2024 heb ik de ILT aangewezen als toezichthouder op de uitvoering van de milieutaak door het bestuurscollege van Bonaire.

[1:29:40] En de ILT heeft sindsdien een aantal onderzoeken ook uitgevoerd.

[1:29:43] Conclusies van de ILT waren wel ernstig, zeg ik heel eerlijk.

[1:29:47] En zij hebben het gebied van de VTH ernstige tekortkomingen met consequenties voor inwoners, natuur en milieu.

[1:29:53] Er is sprake van toenemende risico's voor het milieu door luchtemissies, bodem- en grondwaterverontreiniging en branden op de stortplaats.

[1:30:01] Daarnaast zijn er risico's voor de volksgezondheid, de flora en de fauna in de directe omgeving van de stortplaats en het afvalcentrum.

[1:30:09] ILT is ook van mening dat er sprake is van een urgente en zorgwekkende situatie.

[1:30:14] Ook zou er sprake zijn van taakverwaarlozing door het bestuurscollege van Bonaire en de rapporten zijn overhandigd aan de waarnemend Rijksvertegenwoordiger.

[1:30:23] De situatie bij de stortplaatsvoorzitter, zoals ik net zei, is zeer ernstig te noemen.

[1:30:27] Het afvalprogramma staat on hold.

[1:30:29] En het bestuur van Bonaire onderneemt vanuit onze optiek te weinig actie.

[1:30:34] Het opstellen van een lange termijnvisie is goed.

[1:30:36] Maar er moet wel ook concreet gewoon wat gebeuren.

[1:30:39] Het bestuur is verantwoordelijk voor het afvalbeheer.

[1:30:41] En ik heb nogmaals aangeboden vanuit de INW hierin te ondersteunen.

[1:30:45] En dat blijven we ook doen.

[1:30:47] Ik heb een wettelijke taak om doelen te stellen in de Milieubeleidsplan.

[1:30:50] Dat hebben we ook gedaan in de Natuur-Milieubeleidsplan 2020-2025.

[1:30:55] Ik vraag dat ook het bestuur van Bonaire uiteindelijk haar rol oppakt... en nog dit jaar een milieuuitvoeringsprogramma door de Eilandsraad laat vaststellen... zoals de wet dat ook verlangt, voorzitter.

[1:31:04] Dat is mijn algemene inleiding.

[1:31:10] Als er geen vragen zijn, dan ga ik...

[1:31:12] Ik zag geen... Nee, de bedoeling is dat na elke blok, en de inleiding is ook een blok, je een vraag kan stellen.

[1:31:19] En anders gaan we verder naar drie andere blokken die door de staatssecretaris zijn genoemd.

[1:31:23] Er zijn vragen, staatssecretaris.

[1:31:25] Voorzitter, wil ik zeggen.

[1:31:27] Eerst van de heer Ward.

[1:31:30] Voorzitter, een hele korte, meer nieuwsgierigheid.

[1:31:33] De staatssecretaris geeft volgens mij een heel duidelijk algemeen beeld.

[1:31:38] Maar de laatste opmerking vond ik heel interessant.

[1:31:42] Dat er in ieder geval vanuit de EU ook constant wordt aangegeven dat er ondersteuning geboden zou kunnen worden vanuit het ministerie.

[1:31:49] Dus ik ben wel benieuwd, is daar dan geen positieve reactie op vanuit het BCE?

[1:31:52] De staatssecretaris.

[1:31:55] Sorry voorzitter, ik had ook vergeten mijn microfoon uit te zetten.

[1:31:57] Ik zal het bij de volgende interruptie wel doen.

[1:32:00] Ik heb daar nog geen reactie op teruggekregen, maar het aanbod staat er.

[1:32:04] Want uiteindelijk ben ik het met de commissie eens.

[1:32:05] Wij zoeken natuurlijk naar oplossingen en aanpak van de zaken die zijn ontstaan.

[1:32:11] Mevrouw de Vries, ik zag u ook.

[1:32:13] Ja, dat gaat over het geld wat beschikbaar is of gereserveerd staat.

[1:32:17] Ik weet niet of daar straks nog uitgebreider op terug kan... maar ik zou het wel fijn vinden om ergens een keer schriftelijk te krijgen... wat is er tot nu toe gebeurd, wat is er besteed en wat is er beschikbaar... en hoe kan het ook gekoppeld worden aan het uiteindelijke plan.

[1:32:29] Want op zich is 10 miljoen natuurlijk best een stevig bedrag... en ik vind dat we daar ook goed naar moeten kijken dat het ook goed besteed wordt... zodat het probleem ook echt opgelost wordt met dat geld.

[1:32:40] De staatssecretaris.

[1:32:41] Ik had hem eigenlijk bij middelen willen pakken, maar ik pak hem toch hier.

[1:32:44] Omdat hij namelijk wel van wezenlijk belang is.

[1:32:47] Er was 10 miljoen gereserveerd.

[1:32:49] Daarvan is 6,5 miljoen uitgekeerd aan Celibon.

[0:00:00] 1,5 miljoen staat op de begroting van de OLB.

[1:32:58] Daarnaast staat er nog 2 miljoen op de begroting van INW.

[1:33:02] En Celibon moet nog het volledige bedrag van 6,5 miljoen verantwoorden.

[1:33:08] Mevrouw de Vries.

[1:33:11] Ja, ik schrik hier toch wel een beetje van.

[1:33:12] Omdat 6,5 miljoen is een heel groot bedrag.

[1:33:15] En welke maatregelen er dan ook zijn genomen, zeg maar.

[1:33:18] Ik hoop wel dat dat teruggekoppeld kan worden.

[1:33:20] En dat dat ook snel duidelijk gaat worden.

[1:33:23] En dat er dan ook voldoende geld is om de resterende problemen op te lossen.

[1:33:26] Want anders vind ik het echt wel een probleem dat er 6,5 miljoen beschikbaar is gesteld.

[1:33:30] En dat er eigenlijk nog steeds een heleboel ellende is daar.

[1:33:35] Voorzitter, die mening deel ik zeker met mevrouw de Vries van de VVD.

[1:33:39] Het is heel goed om te zien wat er met die 6,5 miljoen is gebeurd.

[1:33:42] En op die verantwoording zitten wij nog te wachten.

[1:33:44] Maar dat is wel essentieel met het oog op hoe je hier in de toekomst mee omgaat.

[1:33:51] Is er een deadline waarvoor zij dat moeten leveren?

[1:33:53] En anders zou ik voorstellen, laten we een deadline stellen waarvoor ze dat moeten leveren.

[1:33:58] De deadline is dat ze het al hadden moeten leveren, zeg ik heel eerlijk richting mevrouw de Vries.

[1:34:03] Ik denk dat de vraag achter de vraag is of de Kamer geïnformeerd kan worden hierover in de toekomst.

[1:34:10] Zeker, voorzitter.

[1:34:11] Dat tweede deel had ik gemist.

[1:34:12] Excuus.

[1:34:17] Er komt een halfjaarlijkse rapportage aan.

[1:34:19] En indien nodig, hoorde ik de andere staatssecretaris zeggen, kan de Kamer eventueel eerder worden geïnformeerd.

[1:34:27] Mag ik dat zo stellen?

[1:34:27] Ik denk over dezelfde voorwaarden.

[1:34:29] Of halfjaarlijks of eerder, als de aanraking toe is.

[1:34:31] Dan noteer ik dat ook als een toezegging.

[1:34:34] En dan kijk ik nu naar de heer Van Haassen.

[1:34:38] Ja, bedankt voorzitter.

[1:34:39] Ja, ik schrik er ook wel een beetje van.

[0:00:00] 6,5 miljoen uitgekeerd.

[1:34:41] Dat is heel bonsonder dat ze daarvoor verantwoording hebben afgelegd.

[1:34:49] schemen we het ook al een beetje door of Celibon wel de juiste partij is om het afval op te halen en te verwerken op Bonaire.

[1:34:59] Dus die vraag wil ik ook graag bij de staatssecretaris neerleggen.

[1:35:02] En tevens wil ik de vraag neerleggen, klopt het dat het openbaar lichaam 100% eigen aandeelhouder is van Celibon?

[1:35:13] Via een tussenorganisatie, ja voorzitter.

[1:35:21] Via een tussenorganisatie.

[1:35:22] Het is technisch, maar ja.

[1:35:27] Ja, klopt.

[1:35:30] Ik stel voor dat u gewoon nu doorgaat met uw eerste blok, staatssecretaris.

[1:35:36] Dat is het blok afval en ook een beetje circulaire economie.

[1:35:39] Dat was ook een van de vragen die door de heer White is gesteld... van de fractie GroenLinks Partij van de Arbeid.

[1:35:45] Eigenlijk vroeg hij drie dingen aan mij...

[1:35:49] Een oplossing voor de overlast van de omwonenden en een structurele oplossing voor de afvalverwerking.

[1:35:53] En er zijn drie punten die specifiek genoemd werden.

[1:35:56] Caribisch Nederland zou zo spoedig mogelijk deel moeten gaan nemen.

[1:35:59] Een nationaal programma circulaire economie.

[1:36:01] Dat was de eerste punt wat de heer White aankaart.

[1:36:05] Ik kan mij vinden in het doel om te stimuleren dat Caribisch Nederland goed werk maakt.

[1:36:09] van de circulaire economie.

[1:36:11] Dat is van wezenlijk belang.

[1:36:13] Dat geldt ook natuurlijk hier voor Nederland, maar zeker ook daar.

[1:36:16] Ik ben daarover ook al in gesprek geweest.

[1:36:18] Alleen is er op de eilanden zelf nog zoveel winst te boeken... op het gebied van afvalbeheer en het stevige neerzetten van de eigen organisatie... dat het niet zomaar is gerealiseerd.

[1:36:27] En om goed te kunnen werken op het terrein van circulaire economie...

[1:36:35] Moet de basis wel op orde zijn, nog los even van de vraag hoe dit te financieren.

[1:36:38] Maar het is gewoon volgordelijk.

[1:36:40] Eerst de basis op orde en dan kun je ook stappen daarin zetten.

[1:36:43] Houdt overigens niet tegen dat je ook oplossingsgericht en wel proactief stappen kan zetten die in lijn zijn daarmee.

[1:36:49] Maar het is wel even goed om in elk geval de basis eerst goed neer te zetten, voorzitter.

[1:36:54] Het tweede punt was dat er snel een stappenplan moet komen om de doelen uit het natuur- en milieubeleidsplan Caribisch Nederland 2020-2030 te behalen.

[1:37:02] Dat was de opmerking van de heer White.

[1:37:05] Ik ben voorstander van meer inzet om de doelen uit het natuur- en milieubeleidsplan Caribisch Nederland te behalen en voor regionale samenwerking.

[1:37:14] Ook dit vergt van alle partijen wel een gedegen inzet en financiering...

[1:37:18] Die er nog niet is, zeg ik ook eerlijk.

[1:37:20] Financiering is er nog niet.

[1:37:22] Maar ik ben wel eens met de suggestie die de heer White namens GroenLinks Partij van de Arbeid hier neerlegt, voorzitter.

[1:37:30] Derde punt, en dat is eigenlijk ook door de heer Seder, de heer Van Hazen en de heer Bamenga aangekaart.

[1:37:35] Dat ging een zo spoedig mogelijk plan van aanpak om de eilanden in de regio... en dan ook bijvoorbeeld kijken naar Aruba en Curaçao... beter te laten samenwerken in de afvalverwerking en ten aanzien van circulaire economie.

[1:37:48] Ik ben ook in gesprek rond afvalbeheer en samenwerking tussen de eilanden in de regio.

[1:37:53] Daar moet ik wel een duidelijk verschil maken.

[1:37:55] Want Caribisch Nederland en de onafhankelijke landen, daar zit wel een verschil tussen.

[1:38:00] Die laatsten moeten er namelijk ook zelf brood in zien.

[1:38:03] Dat kunnen we niet afdwingen.

[1:38:06] Ik zie de gesprekken tussen de eilanden echter wel gebeuren.

[1:38:08] En ik hoop dat het uiteindelijk ook gaat leiden tot meer samenwerking.

[1:38:12] Maar nogmaals, we kunnen het niet afdwingen.

[1:38:14] We kunnen het alleen als een hele waardevolle suggestie meegeven.

[1:38:24] Daar ga ik door, voorzitter.

[1:38:25] Dan heb ik een vraag van de heer Haassen van de PVV.

[1:38:29] Zie ik mogelijkheden voor de samenwerking tussen de overige landen op het gebied van afvalproblemen?

[1:38:33] Nou ja, ik heb daar net eigenlijk al het antwoord op gegeven in het algemene punt.

[1:38:39] Vraag van mevrouw Bruining van NRC.

[1:38:42] U vraagt aan mij of er een lange termijn planning is voor afvalverwerking op Bonaire.

[1:38:46] Welke concrete stappen worden er gezet om milieuverontreiniging te verminderen?

[1:38:49] En is er voldoende capaciteit om milieuproblemen in de toekomst te voorkomen?

[1:38:53] Het antwoord is ja, mijn voorgangers en ik hebben in 2016 al, dus echt al bijna tien jaar geleden, met Bonaire afgesproken dat er een afvalbeheerprogramma wordt uitgevoerd.

[1:39:03] Daarnaast is in het natuur- en milieubeleidsplan 2020-2030 afgesproken dat de stortplaats in 2030 wordt gesloten.

[1:39:10] Helaas ligt het afvalprogramma, zoals ik net ook al aangeef, al wel een aantal jaren stil.

[1:39:15] En er worden lokaal op dit moment geen concrete stappen meer gezet.

[1:39:19] Dat is wel meermaals vanuit het Rijk ook aangegeven en aandacht is daarvoor gevraagd.

[1:39:23] Daarom zijn de rapporten van de ILT aan de waarnemend Rijksvertegenwoordiger gestuurd... die uiteindelijk die stappen wel heeft gezet.

[1:39:29] En Bonaire is nu weer zelf aan het zetten om afvalbeleid te gaan ontwikkelen.

[1:39:33] Om zeker te zijn voor voldoende capaciteit heb ik Bonaire natuurlijk wel al die tijd ondersteund.

[1:39:38] En ook bij het organisatorisch verbetertraject zijn wij bereid om daar steun te verlenen.

[1:39:42] Maar goed, die is op dit moment wel stilgevallen.

[1:39:46] Nog een vraag van mevrouw Bruining van NRC.

[1:39:49] Die ging over de lege zeecontainers.

[1:39:50] Of het mogelijk is om die te gebruiken.

[1:39:52] Het is zeker mogelijk om afval in Nederland te laten verwerken.

[1:39:55] De vraag is natuurlijk wel of dat echt de meest logische weg is.

[1:40:01] Ik heb in 2020 ondersteuning gegeven aan een onderzoek van bureau Ecovision hieraf.

[1:40:07] Het ging om onder andere oplossingen aan de storten van afval.

[1:40:11] Ik wil wel graag alle mogelijkheden onderzoeken met plussen en minnen.

[1:40:15] Dus ook routes als het verbranden van afval of een transport naar regionale verwerkers binnen bijvoorbeeld het Caribisch gebied.

[1:40:22] Ook hier is het lokale bestuur natuurlijk wel aan zet.

[1:40:25] Ik heb ze ook herhaaldelijk verzocht om dergelijk onderzoek wel te laten doen, voorzitter.

[1:40:30] Dan heb ik een vraag van de heer Bamenga van D66.

[1:40:35] Alleen die gaat over geld.

[1:40:36] Dus ik ben aan het einde van het blokje afval, voorzitter.

[1:40:39] Ik heb direct twee interrupties.

[1:40:43] In de eerste plaats de heer Seder.

[1:40:46] Ja, dank u wel.

[1:40:46] De staatssecretaris gaf aan, ten aanzien van de kastlanden, dat er niet zoveel kan.

[1:40:51] Maar ik dicht de staatssecretaris toch iets meer invloed toe dan hij dat misschien zichzelf doet.

[1:40:55] Ik denk dat volgens mij een regierol juist niet heel belangrijk is.

[1:40:58] Juist omdat je te maken hebt met...

[1:41:01] met verschillende autonome landen, maar wel één koninkrijk.

[1:41:05] En ik denk dat het belangrijk is, omdat als we dit niet doen... en we constateren dat al deze eilanden te maken hebben met een afvalprobleem... dat we het nu over Bonaire hebben, maar dat het een kwestie van tijd is... voordat we het over Saba moeten gaan hebben, voordat we het over Zittestages moeten gaan hebben.

[1:41:21] Dus het is ook in ons belang om nu al misschien ook wel...

[1:41:25] Aan te zwengelen, de discussie.

[1:41:27] Misschien moet je een afvaltop gaan organiseren, ik weet het niet.

[1:41:31] Maar om in ieder geval wel te kijken, wat gaan wij doen?

[1:41:33] Voor mij is het ook niet in het nederlands belang om dit op zijn bloop te laten.

[1:41:36] Mijn vraag aan de staatssecretaris is... Ik snap dat de staatssecretaris Formule G geen rol heeft.

[1:41:40] Is hij wel bereid om te kijken, met zijn counterparts in de kastlanden... of er mogelijk een bijeenkomst georganiseerd kan worden... waar je in ieder geval gaat verkennen wat er mogelijk is?

[1:41:52] De staatssecretaris.

[1:41:54] Ja, voorzitter, misschien ben ik daar niet helemaal helder in geweest in mijn beantwoording net.

[1:41:57] Maar tuurlijk ben ik ook van mening dat het heel goed is om met elkaar samen te kijken.

[1:42:01] Want nu hebben we het over Bonaire, maar het kan inderdaad ook in de komende tijd misschien op de andere eilanden optreden.

[1:42:06] Alleen, ik kan het niet afdwingen.

[1:42:08] Ik kan natuurlijk wel aanbieden om bij het gesprek mee te denken.

[1:42:11] En ook ambtelijk doen we dat al de hele tijd.

[1:42:14] Want uiteindelijk willen we het natuurlijk voor het hele gebied en voor alle eilanden willen we het eigenlijk gewoon op een goede manier, structureel, langdurig in goede banen leiden.

[1:42:24] De heer Van Aassen.

[1:42:26] Ja, mijn vraag is eigenlijk in het verlengde van de heer Ceder.

[1:42:29] Het gaat eigenlijk een beetje over hetzelfde.

[1:42:31] Kijk, sinds ik hier zit hebben we het heel vaak over economisch empowerment.

[1:42:38] Om met de woorden van onze staatssecretaris te spreken.

[1:42:42] Afvalverwerking is natuurlijk ook een verdienmodel.

[1:42:44] We zoeken al tijden naar extra verdienvermogen voor de eilanden.

[1:42:48] En ik zie dit als een uitermate geschikt middel...

[1:42:52] Om dit in te zetten.

[1:42:56] Om de economie en werkgelegenheid vooruit te helpen in de afvalverwerkingsindustrie.

[1:43:00] En vandaar ook dat ik me graag aansluit bij de heer Seder.

[1:43:06] Pak die coördinerende rol op om die eilanden bij elkaar te brengen.

[1:43:08] Zodat ze gezamenlijk tot een plan van aanpak kunnen komen.

[1:43:13] De staatssecretaris.

[1:43:13] Die rol pak ik zeker op, dat doen we ook al.

[1:43:16] En er is ook al wel gesprek tussen de drie eilanden.

[1:43:19] Alleen, je moet wel eerst ook op Bonaire de basis op orde hebben.

[1:43:23] Voordat je daar een volgende stap in kan zetten.

[1:43:25] Natuurlijk proberen we vanuit onze regierol wel degelijk hier ook op een goede manier in mee te denken.

[1:43:31] En waar noodzakelijk misschien een setje te geven.

[1:43:34] Om gewoon het algemeen belang daarbij goed voor ogen te hebben met elkaar.

[1:43:38] De heer White en vrouw Bruining.

[1:43:41] Dank u wel, voorzitter.

[1:43:44] De staatssecretaris gaf aan dat er inderdaad eerst de basis op orde moet.

[1:43:49] En dat lijkt me logisch.

[1:43:50] Daarom heet het ook de basis op orde.

[1:43:52] Maar misschien kunnen we, en daar wil ik graag een reflectie van over hebben, van de staatssecretaris, misschien kunnen we de basis op orde parallel ook laten lopen met het onderzoeken, het nadenken over verdere stappenplannen op dit onderwerp.

[1:44:07] Dus ik zal daar wel een korte reflectie van de staatssecretaris over doen.

[1:44:11] De staatssecretaris.

[1:44:13] Ja, voorzitter.

[1:44:13] Misschien dat ik per buis overkwam als dat ik het een voor het ander brand voorwaardelijk.

[1:44:18] Nee, ik zeg alleen.

[1:44:19] Als we de goede stappen willen zetten, moet de basis op orde zijn.

[1:44:22] En tegelijkertijd denken we natuurlijk ook na over het proces daarna.

[1:44:25] Want uiteindelijk kun je stappen ook al zetten.

[1:44:28] Alleen dan nog moet de basis op orde zijn.

[1:44:29] En dan nog moet er ook duidelijkheid zijn.

[1:44:31] Zoals ik net ook aangaf over de middelen.

[1:44:33] En wat daarmee gebeurd is.

[1:44:34] Want een deel daarvan was bijvoorbeeld heel concreet afvalwagens.

[1:44:39] Om het afval op te halen, sorteren, straten, dat soort zaken.

[1:44:42] Dat is voor mij nog onduidelijk.

[1:44:44] Daar heb ik nog geen nadere duiding over die 6,5 miljoen gekregen.

[1:44:48] Dat is natuurlijk wel wezenlijk om te kijken wat er nog noodzakelijk is.

[1:44:53] Mevrouw Bruining.

[1:44:54] Dank voorzitter.

[1:44:55] En ik hoorde de staatssecretaris net aangeven dat het initiatief voornamelijk bij het bestuurscollege ligt.

[1:44:59] Tegelijkertijd hebben we net ook gehoord dat de waarnemend rijksvertegenwoordiger moest ingrijpen.

[1:45:04] En dat ze ook bezig zijn met een verbeterplan wat ze moeten indienen.

[1:45:07] Dus mijn vraag is toch of de staatssecretaris vanuit die coördinerende rol... de staatssecretaris niet het gevoel heeft dat de staatssecretaris het initiatief zou kunnen nemen... voor dat onderzoek naar die andere mogelijkheden.

[1:45:18] Zoals bijvoorbeeld het exporteren van het vuil naar Nederland.

[1:45:23] Voorzitter, wij denken mee, maar de verantwoordelijkheid ligt er echt wel bij de OLB.

[1:45:29] Laat dat heel duidelijk zijn.

[1:45:30] Het kan niet zo zijn dat wij in de plaats treden, want dat is de afspraak die wij gemaakt hebben.

[1:45:35] Zij wilden dat zelf op zich nemen.

[1:45:37] Daar is zich aan gecommitteerd in de afspraken.

[1:45:39] Dan moeten ze hem ook nakomen.

[1:45:43] Ik zie geen verdere interrupties, dus ik stel voor dat u naar blok 2 gaat.

[1:45:49] Ja, dan zal ik die 10 miljoen niet nog een keer zeggen, want die heb ik net behandeld.

[1:45:54] Ik heb wel de vraag van de heer Bemenga.

[1:45:56] Is het kabinet bereid om extra financiële middelen en expertise beschikbaar te stellen om versneld structurele oplossingen te financieren?

[1:46:05] Laat ik zeggen, expertise ter beschikking stellen, tuurlijk.

[1:46:07] Dat doen we continu op alle terreinen waar het noodzakelijk is, bieden we dat netjes aan.

[1:46:13] Er is wel budget beschikbaar vanuit het bestaande programma Afval op Maat.

[1:46:17] We hebben ook nog 2 miljoen op onze begroting staan.

[1:46:19] Wij hebben op dit moment nog niet een indicatie gekregen dat er afvullend budget nodig is.

[1:46:24] Maar we willen wel weten natuurlijk wat er met die 6,5 miljoen gebeurd is.

[1:46:33] Dat was ook mijn laatste vraag rondom middelen, voorzitter.

[1:46:38] U heeft net een interruptiedebatje gehad met de Kamerleden, maar wellicht zijn er nog...

[1:46:42] Andere vragen?

[1:46:44] Stel ik voor dat u naar de laat... Nog één, toch nog een vraag.

[1:46:47] De heer Bamenga.

[1:46:54] Ja, volgens mij is die vraag misschien al gesteld, hoor.

[1:46:56] Maar dan heb ik het nog niet helemaal meegekregen.

[1:46:59] Maar dan wil ik graag misschien nog wel van de staatssecretaris weten... wat er precies gebeurt om te weten... wat er eigenlijk gebeurd is met die 6,5 miljoen...

[1:47:11] waarvan onduidelijk is waar het aan besteed is.

[1:47:17] We hebben meerdere keren gevraagd om duiding wat er met die 6,5 miljoen gebeurd is.

[1:47:23] We zijn er nu wel wat dwingender in geworden, laat ik het zo dan maar zeggen.

[1:47:26] Want we willen eerst weten waar het geld aan is besteed, of het is besteed.

[1:47:32] En zo ja, of we daar met het oog op toekomstige borging van mogelijkheden profijt van kunnen hebben.

[1:47:38] Of dat er misschien sprake is van geld wat in blijft liggen of misschien niet goed is uitgegeven.

[1:47:44] Laten we dat ook gewoon heel eerlijk zeggen.

[1:47:48] Gaat u door met uw laatste blok, staatssecretaris?

[1:47:53] Dat is blokje VTH, voorzitter.

[1:47:57] Vraag van mevrouw Bruining van NRC.

[1:48:00] Zijn er signalen bij het ministerie bekend dat het bestuurscollege onvoldoende capaciteit of expertise heeft om complexe problemen zoals afvalbeheer op te lossen?

[1:48:09] Het is bekend dat uitvoeringskracht op Bonaire een probleem is.

[1:48:13] Maar het bestuur heeft wel altijd aangegeven dat ze dit probleem graag zelf willen oplossen.

[1:48:17] Wij hebben daarom ondersteuning gegeven bij het opzetten van een projectuitvoeringsbureau en het vormen van een programmateam.

[1:48:24] Mijn voorgangers en ik hebben ook vanaf 2016 fors geholpen met het afvalprogramma.

[1:48:28] Daaronder viel wat ik net al bijvoorbeeld als voorbeeld noemde, de nodige infrastructuur.

[1:48:33] Denk aan milieustraten, sorteerhallen.

[1:48:35] verbrandingsinstallaties, wagens om het af en op te halen.

[1:48:39] En we nodigden capaciteit hiervoor.

[1:48:41] En dat was het bedrag van die 10 miljoen, was onder andere daarvoor bedoeld.

[1:48:44] Ja, en helaas heeft Bonaire pas na het verschijnen van het ILT-rapport vorig jaar... een programmamanager aangesteld toen de problemen best wel groot waren geworden, laat ik het zo maar zeggen.

[1:48:55] Een vraag van de heer Bamenga, D66.

[1:48:57] Hoe heeft het kunnen gebeuren dat Celibon zo lang zonder vergunning opereert?

[1:49:02] Welke concrete stappen ga ik zetten om toezicht en handhaving wel effectief te maken?

[1:49:07] Laat ik zeggen dat dit komt door de langdurige taakverwaarlozing ten aanzien van de VTH-taken van het bevoegd gezag.

[1:49:16] Lees de OLB.

[1:49:18] Celibon had lange tijd geen aandacht van het OLB.

[1:49:21] Inmiddels is op basis van onderzoek van de ILT in 2023... aan de Omgevingsdienst Nederland opdracht gegeven... om ondersteuning te leveren op het VTH-terrein aan het OLB.

[1:49:32] Daarnaast is er ook interbestuurlijk toezicht ingesteld... waar we het net ook al over hebben gehad.

[1:49:38] Een vraag van zowel de heer Seder van de ChristenUnie als de heer Bemenga...

[1:49:44] Welke stappen worden gezet om de acute problemen op te lossen en de veiligheid te beperken?

[1:49:48] Het OLB laat het heel duidelijk zijn.

[1:49:50] Ik heb het net ook al aangegeven richting mevrouw Bruining en ik geloof richting mevrouw de Vries.

[1:49:55] OLB is hiervoor wel verantwoordelijk.

[1:49:57] Wij ondersteunen het OLB hierin.

[1:50:00] En de waarnemend Rijksvertegenwoordiger heeft ook gevraagd aan het bestuurscollege om een plan van aanpak, om dat op te stellen.

[1:50:07] En de deadline daarvoor is 4 april.

[1:50:11] Dat was mijn laatste vraag.

[1:50:12] Oh nee, herstel, ik heb er nog één.

[1:50:14] Dat was een kopje overig.

[1:50:15] Dat is een vraag van mevrouw de Vries van de VVD.

[1:50:19] Hij staat onder brandstof, laat ik het zo maar noemen.

[1:50:23] U stelt dat de ILT betwijfelt of het gaat lukken... de eilandbrandstofvoorziening per 1 april 2026 veilig te hebben gemaakt.

[1:50:31] Kan ik dat ophelden of kan ik daar meer duiding aan geven?

[1:50:34] De minister van KGG heeft hierop het voortouw.

[1:50:37] Zij is hier overal geruime tijd in gesprek...

[1:50:40] met het bestuurscollege.

[1:50:41] Het bestuurscollege neemt binnenkort een beslissing... over de toekomst van de brandstofvoorziening.

[1:50:45] En de Kamer wordt ook op korte termijn schriftelijk hierover geïnformeerd.

[1:50:49] Maar dat ligt wel nogmaals bij de minister van KGG.

[1:50:52] Dat is het, voorzitter.

[1:50:54] Zijn er naar aanleiding van blok 3 nog aanvullende vragen?

[1:50:57] Mevrouw de Vries.

[1:50:59] Ja, ik snap dat het weer bij een andere minister ligt.

[1:51:03] Maar de vraag was ook, Hato speelt volgens mij ook nog, begreep ik.

[1:51:07] En de vraag was ook, zijn er meer van dit soort dossiers?

[1:51:10] Omdat ik eigenlijk wel belangrijk vind om een totaaloverzicht van deze problematische dossiers te hebben.

[1:51:15] Omdat we dan ook daar kunnen kijken van hoe dat opgelost moet worden.

[1:51:19] Want ik vind het echt zorgelijk.

[1:51:22] De staatssecretaris.

[1:51:31] De brandstofverschilling komt in de brief.

[1:51:33] Maar natuurlijk lijkt het mij ook goed om even... Ja, we hadden het net even over feiten helaas op orde.

[1:51:37] Daar heeft staatssecretaris Saba ook al iets over gezegd.

[1:51:41] Ik denk dat het heel goed is om even zaken naast elkaar te leggen.

[1:51:44] Want er zit heel veel overlap volgens mij in.

[1:51:46] Alleen de duiding van welke stappen, daar ligt misschien wat verschil van inzicht.

[1:51:52] Dat is voldoende, zie ik.

[1:51:53] Nog andere punten?

[1:51:55] Zo niet, dan stel ik voor, met dank aan jullie allen en de tempo, om nu naar de tweede termijn te gaan.

[1:52:03] Ik geef jullie allen... Kijk, even naar de tijd.

[1:52:05] Dat is met beantwoording van Anastas?

[1:52:11] Ik wilde eigenlijk zeggen een half minuut.

[1:52:14] Om en nabij.

[1:52:15] Dus meneer Seder heeft het woord.

[1:52:19] Er leven nog veel vragen, als ik niet de derde seconde kan afronden.

[1:52:23] Ik wil wel een twee-minuten-debat aanvragen, omdat ik ook denk dat het belangrijk is om een paar stappen richting de toekomst te zetten.

[1:52:28] Ik ben nog even benieuwd.

[1:52:30] En ik wil ook nog voor dat twee-minuten-debat, als het dan zo is, nog dat feitenrelaas hebben waar de heer White om vroeg, zodat we daar ook duidelijkheid over kunnen krijgen.

[1:52:39] Voor mij is mijn tijd op, dus ik laat het voorlopig hierbij.

[1:52:41] In ieder geval de beide staatsklaars bedankt om de tijd te nemen om het toelichting te geven.

[1:52:45] Dank.

[1:52:46] Dank aan de heer Seder, de heer White.

[1:52:48] Dank voorzitter.

[1:52:49] Ik ga het kort houden.

[1:52:49] Dank ook aan de staatssecretaris voor hun beantwoording en voor hun aanwezigheid.

[1:52:53] En het zal goed zijn om inderdaad goed te kijken naar zowel het korte termijn voor het individu als het collectief, als wel de lange termijn.

[1:53:01] Dank u wel.

[1:53:02] De heer Van Hasen, geen tweede termijn.

[1:53:05] De heer Bamenga.

[1:53:06] Dank u wel voorzitter.

[1:53:08] Enkel wil ik de staatssecretaris bedanken voor de beantwoording op de vragen.

[1:53:14] En na het tweede minuutdebat is al aangevraagd, dus ik zal er zijn.

[1:53:19] Mevrouw Bruining.

[1:53:21] Dank voorzitter.

[1:53:21] Ook ik wil de staatssecretaris of beide staatssecretarissen bedanken voor hun antwoorden.

[1:53:25] En tegelijkertijd hoop ik ook dat we nog steeds met elkaar op zoek gaan naar de balans waarin we zeggen het ligt bij het openbaar lichaam.

[1:53:33] Maar wij hebben hier ook in Europees Nederland een verantwoordelijkheid om hulp te bieden en te ondersteunen.

[1:53:39] Dus dat vind ik nog wel belangrijk om te benoemen.

[1:53:43] Mevrouw de Vries.

[1:53:43] Dank u wel, voorzitter.

[1:53:44] Dank ook aan de staatssecretarissen.

[1:53:48] Ik wil echt over het bedrag en de besteding daarvan... eigenlijk vragen aan de staatssecretarissen... om aan Celibon dan wel en of het bestuurscollege te vragen... tegelijk met het opleveren van het verbeterplan op 4 april aanstaande... ook daar de verantwoording voor doen.

[1:54:04] Want het lijkt een puinhoop, laat ik het zo zeggen.

[0:00:00] 6,5 miljoen is geen klein bier.

[1:54:09] Dus ik zou dat graag willen vragen.

[1:54:11] En ik zou ook willen vragen dat wij...

[1:54:13] Als dat verbeterplan er is, dat gezamenlijk ook in een brief zouden kunnen krijgen op dat moment al.

[1:54:18] Dat is wat kort dag.

[1:54:19] Maar ik zou het goed vinden dat we dat ook na het twee minuten debat in elk geval na die tijd dan hebben.

[1:54:24] Maar dat we eerst die stukken krijgen.

[1:54:27] Maar dat geld zit me echt niet lekker op dit moment.

[1:54:32] Op die laatste vraag gaat de staatssecretaris van INW antwoord geven.

[1:54:36] Nou, ik had eigenlijk hetzelfde gesprek als mevrouw de Vries.

[1:54:39] Of we dan inderdaad het tweede minuutendebat, als de commissie het goed vindt, na 4 april doen.

[1:54:43] Want dan hebben we weer een aantal andere, noem het even feiten, wat meer op orde.

[1:54:47] Want dan hebben we ook denk ik het goede gesprek in het tweede minuutendebat met elkaar.

[1:54:51] Ik zie iedereen knikken, dus dat lijkt mij inderdaad ook verstandig.

[1:54:54] Ik kijk even naar de staatssecretarissen.

[1:54:56] De staatssecretaris van Binnenlandse Zaken.

[1:54:59] Ja, voorzitter, volgens mij twee punten.

[1:55:01] Inderdaad, als het na 4 april twee minuten debat plaatsvindt, dan gaat het wel lukken om het feit er helaas ook aan te leveren.

[1:55:09] Dus die toezegging die heeft u van ons.

[1:55:12] En er was nog één vraag over de AWB-BES, die ik nog moest beantwoorden in tweede termijn.

[1:55:17] Ik heb inmiddels het antwoord voor me liggen en ik hoop dat het het goede antwoord is.

[1:55:22] Per 10.10.10 gold een tijdlang legislatieve terughoudendheid, zoals u weet.

[1:55:27] En comply or explain is van de laatste jaren.

[1:55:30] En vanuit de legislatieve terughoudendheid in het begin is het logisch dat de AWB niet al van toepassing is.

[1:55:37] De AWB is een grote wet.

[1:55:40] Voorbereiding moet zorgvuldig en in goed overleg met de eilanden.

[1:55:43] En mijn collega's, Stas, rechtsbescherming,

[1:55:47] En de minister van Binnenlandse Zaken zijn hier nu mee bezig.

[1:55:50] En we zullen u ook informeren wanneer we denken daarmee klaar te zijn.

[1:55:58] Dank u wel.

[1:56:00] De staatssecretaris van INW nog.

[1:56:02] Heel kort, ik heb niet zozeer een specifieke vraag, maar ik ben het wel eens met mevrouw Bruining.

[1:56:05] Dat we inderdaad zowel kijken naar dieren nu, maar ook naar de lange termijn en de toekomst.

[1:56:11] Maar inderdaad, die zaken hangen met elkaar samen.

[1:56:14] Nog één laatste vraag van mevrouw de Vries.

[1:56:16] Ik had wel expliciet gevraagd om de verantwoording over de middelen.

[1:56:19] Dat is dan zowel de 6,5 miljoen die blijkbaar aan Celibon is overgemaakt... als dan, ja, er staat nog 2 miljoen bij het ministerie.

[1:56:26] Maar ook dan is er 1,5 miljoen, denk ik, aan het bestuurscollege beschikbaar gesteld.

[1:56:29] Dat die verantwoording er echt ook op 4 april aangeleverd moet worden.

[1:56:35] Dus ik hoop op een toezegging wat dat betreft.

[1:56:38] De staatssecretaris.

[1:56:39] Ik kan in ieder geval toezeggen dat wij ons denken de beste doen om daar zicht op te krijgen...

[1:56:43] Ik wil ook heel graag weten wat er met die 6,5 miljoen is gebeurd.

[1:56:46] Die 2 miljoen kan ik zeker traceren, want die zie ik op mijn eigen begroting.

[1:56:50] Die 1,5 miljoen kunnen we ook nog wel duidelijk vinden.

[1:56:53] Maar die 6,5 is even wat lastiger, denk ik.

[1:56:55] Maar goed, we hebben een deadline gesteld.

[1:56:57] Dus ik ga ervan uit dat dat ook goed komt, voorzitter.

[1:57:00] Ja, want ik wil wel graag weten waar dan ook die andere 1,5 miljoen nog aan besteed is.

[1:57:05] Die staat op de begroting van het OBL, voorzitter.

[1:57:12] Is het besteed of is het nog niet besteed?

[1:57:14] En waar gaat het dan aan besteed worden?

[1:57:15] Maar dat hoeft nu niet ter plekke.

[1:57:17] Het is prima om dat in de brief mee te nemen.

[1:57:19] Ik ben niet duidelijk.

[1:57:20] Hij staat nog niet besteed op de begroting.

[1:57:23] Laat ik het zo zeggen.

[1:57:26] Met die woorden gaan we bijna afsluiten, maar niet eerder dan dat ik de beide staatssecretarissen, hun ondersteuning en de Kamerleden heb bedankt.

[1:57:36] Er zijn een aantal toezeggingen gedaan, die ga ik nu even voorlezen.

[1:57:39] Het kabinet stuurt halfjaarlijks een voortgangsrapportage naar de Kamer of frequenter indien de situatie daarom vraagt.

[1:57:46] De staatssecretaris van BZK stuurt een feitenrelaas in de plaatsstelling naar de Kamer... en gaat na bij het bestuurscollege of hierbij ook een feitenrelaas vanuit hen gedeeld kan worden ter vergelijking.

[1:57:58] En dat... Het liefst na 4 april...

[1:58:07] Maar wel voor het twee minuten debat.

[1:58:09] En verder wordt de Kamer geïnformeerd over de 10 miljoen vanuit de INW over het afvalbeheer.

[1:58:17] Er is een twee minuten debat aangevraagd door de heer Seder.

[1:58:20] Met als eerste spreker, die dus na 4 april gaat plaatsvinden.

[1:58:24] En de staatssecretaris gaat zich inspannen om voor die tijd alle stukken en informatie te hebben.

[1:58:30] Zodat de Kamer geïnformeerd kan worden.

[1:58:32] Als dat akkoord is en geen andere aanvullende toezeggingen...

[1:58:35] waren gedaan die ik heb gemist.

[1:58:37] Dan zeg ik u hierbij dank.

[1:58:40] Bon dia en tot een volgende keer.

[1:58:42] En het is acht uur en dat hebben we netjes gedaan.

[1:58:44] Dank u wel.