Raad Buitenlandse Zaken Handel

[0:00:01] Goedemorgen en welkom bij dit commissiedebat over de Raad Buitenlandse Zaken.

[0:00:11] Vandaag met de minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp, mevrouw Klever, welkom.

[0:00:16] Welkom ook aan mijn collega Kamerleden, de heer Seder van de ChristenUnie, mevrouw Kamminga van de VVD, de heer Ram van de PVV, meneer Van Houwelingen van de FVD en mevrouw de Korte van NSC.

[0:00:32] We hebben vandaag een debat waar drie uur voor staat.

[0:00:48] De spreektijd voor de introducties is vier minuten.

[0:00:53] En dan drie interrupties per kamerlid in de eerste termijn.

[0:00:57] Zodat we in de tweede termijn, als we het relatief kort houden, iets meer interrupties kunnen hebben als we met de minister in gesprek gaan.

[0:01:06] Even een extra mededeling, want er is een brief nog extra binnengekomen over de beoordeling van het voorstel van de Europese Commissie voor verlenging, opschorting, vrijwaringsmaatregelen op Oekraïns ijzer en staal.

[0:01:20] Daar kunnen dus ook vragen, dat kan ook meegenomen worden in dit debat.

[0:01:25] Aan het einde van de eerste termijn van mijn collega's ga ik de voorzittersnamen graag even overdragen, zodat ik zelf ook mijn inbreng kan geven.

[0:01:36] En dan kijken we wel even wie geen interrupties meer heeft.

[0:01:41] Ik heb de Griffie gevraagd om de interrupties op elkaar te timen, zodat we echt niet langer dan een minuut een interruptie doen, omdat daar in deze commissie relatief veel tijd in gaat zitten.

[0:01:55] Anders wordt mijn baan als voorzitter bijna onmogelijk.

[0:01:59] Of in ieder geval wordt het soms allemaal onmogelijk om binnen de drie uur te blijven, is gebleken.

[0:02:04] Dan geef ik het woord aan de heer Seder voor zijn inbreng.

[0:02:17] Klopt.

[0:02:17] Meneer Van Houwelingen, u moet om half elf weg, heb ik begrepen.

[0:02:20] Dus dank aan de collega-Kamerleden en dan kunt u als eerste het woord nemen.

[0:02:24] Dank aan de ambtsgenoten dat ik eerder mag spreken.

[0:02:41] Als er producten onder slechte omstandigheden worden geproduceerd in het buitenland, zou het oneerlijk en onredelijk zijn om dit soort producten te laten concurreren met vergelijkbare producten van Nederlandse producenten, die wel aan dergelijke regelgeving in ons land moeten voldoen.

[0:02:58] Een mooi voorbeeld zijn de eieren die worden geproduceerd in Oekraïne.

[0:03:05] De Nederlandse bevolking wilde niet dat die zomaar ingevoerd konden worden.

[0:03:09] Helaas, dat is vandaag natuurlijk wel toegekend.

[0:03:11] Nu hebben we die problemen met die eieren die ingevoerd kunnen worden.

[0:03:15] En tarieven kan dat voorkomen.

[0:03:16] Desal niet min.

[0:03:17] En de meeste economen onderschrijven dit ook.

[0:03:18] Het is in het algemeen vrij ondergunstig voor de welvaart en economische groei.

[0:03:22] En deze welvaartsgroei wordt belemmerd door het invoeren van economische tarieven.

[0:03:26] En dat geldt ook, volgens veel economen zelfs juist, voor het invoerende land dat de tarieven oplegt.

[0:03:33] Tarieven voor Amerikaanse producten, opgelegd door de Europese Unie, zijn daarom, zeker voor een handelsland als Nederland, wat vorm van democratie betreft, niet in het Nederlandse plan.

[0:03:43] Toch, lezen we, is het kabinet van plan de invoer van dergelijke EU-tarieven te gaan steunen.

[0:03:49] Waarom steunt de regering dit?

[0:03:51] Is het Nederlands belang hiermee gediend?

[0:03:55] Waarom organiseert de minister niet een handelsmissie naar de Verenigde Staten?

[0:04:01] De regering wil graag deals maken.

[0:04:04] Niet met de Europese Unie.

[0:04:08] die de Verenigde Staten niet of nauwelijks lijkt te herkennen zelfs, waar terecht de Amerikaanse regering een grote minachting wat ons betreft voelt, maar met, zoals het ook zou moeten zijn, de individuele soevereine landen.

[0:04:19] En dan is mijn vraag, waarom grijpt de minister deze kans niet?

[0:04:22] In het Nederlands Belang nogmaals.

[0:04:23] De minister heeft bovendien, denken we, sterke kaarten op zak.

[0:04:26] Het afgelopen jaar had Nederland, vooral door de invoer van LNG, een tekort op de handelsbalans met de Verenigde Staten van 50 miljard euro.

[0:04:33] Volgens de logica die president Trump zelf hanteert, profiteert de Verenigde Staten hiermee van Nederland.

[0:04:39] De minister zou de Verenigde Staten daarop kunnen wijzen.

[0:04:41] Een andere kaart is natuurlijk ASML, dat op verzoek van de VS de meest geavanceerde machines dient naar China exporteert.

[0:04:47] Als minister Clever zich zou verzetten tegen het opleggen van tarieven, heeft ze een derde toefkaart op zak, waarmee ze wat gedaan zou kunnen krijgen in de Verenigde Staten.

[0:05:02] Voor een verdemocratie denkt en helpt graag mee.

[0:05:04] We hebben goede contacten gehad met de eerste Trump-regering en ook met deze regering.

[0:05:10] Dus nogmaals mijn vraag is de minister bereid

[0:05:12] of er in ieder geval over na te denken om in plaats van tegen het Nederlands belang in mee te lopen met het invoeren van sancties door de Europese Unie tegen de Verenigde Staten.

[0:05:21] Of is ze bereid om de handschoen op te pakken en een handelsmissie te gaan organiseren naar de Verenigde Staten.

[0:05:27] En tot slot, voorzitter.

[0:05:29] Hoe kijkt de minister aan tegen de eis, vorige week aangekondigd door de regering Trump, dat bedrijven die producten leveren aan de Amerikaanse overheid, ook als ze in het buitenland zijn gevestigd, geen diversiteitsbeleid mogen hanteren?

[0:05:42] En zou het alleen al om de handel met de Verenigde Staten niet te obstrueren, niet verstandig zijn als de Nederlandse regering alle eisen met betrekking tot zogenaamde diversiteit die wordt opgelegd aan het Nederlandse bedrijfsleven zou laten varen?

[0:05:53] Dank u, voorzitter.

[0:05:57] Dank u wel.

[0:05:58] Ik zie geen interrupties van collega's.

[0:06:00] Dan kan ik nu het woord geven aan de heer Seder.

[0:06:04] Dank u wel, voorzitter.

[0:06:05] Bevrijdingsdag.

[0:06:07] Daar sprak president Trump gisteren over toen hij ongekende importheffingen aankondigde voor de EU en voor heel veel andere landen.

[0:06:15] Voorzitter, bevrijdingsdag die de beursen in het bloedrook hebben gestort.

[0:06:21] In een tijd van conflicten in Oekraïne, het Midden-Oosten, Oost-Afrika en meer

[0:06:27] China, die zich steeds agressiever opstelt, getuige de militaire oefeningen rondom Taiwan deze week, zijn deze maatregelen juist ook tegen bondgenoten ongekend en ongehoord.

[0:06:40] Hierbij past het helaas om zo snel mogelijk en ook zo hard mogelijk met gelijke munt terug te slaan.

[0:06:48] En om te blijven praten.

[0:06:50] Want wij geloven nog steeds dat dialoog mogelijk is en moet blijven.

[0:06:54] Amerika zal helaas moeten voelen dat dit een pad is, dat een heiloze weg is en daar dienen we ook eensgezind in te zijn.

[0:07:03] Daarom is mijn vraag of het kabinet deze lijn ook voorstaat en is de minister bereid om bij de commissie aan te dringen op een snelle, slimme en daadkrachtige reactie met tegenmaatregelen op dit ongehoorde pakket.

[0:07:16] Voorzitter, hoe zou het zijn geweest als de Amerikaanse president een andere bevrijdingsdag had uitgeroepen?

[0:07:21] Bijvoorbeeld een bevrijdingsdag voor de allerarmsten en de onderdrukte om recht te doen aan hen en de gevangenen vrij te laten voor de miljoenen mensen in moderne slavernij.

[0:07:31] Voorzitter, als Nederland en de EU staan we wel voor deze keuze, voor deze

[0:07:35] bevrijdingsdag, maar dan wel door de CSDDD.

[0:07:39] En de vraag is of we kiezen voor een race tot de bodem, kiezen we voor de koopman ten koste van de kwetsbaren?

[0:07:44] Of kiezen we voor recht en gerechtigheid?

[0:07:47] Zorgen we er op zijn minst voor dat de meest kwetsbaren niet het dupe zijn van de smartphones waarmee we in Nederland bellen?

[0:07:52] Het eten dat we hier eten en de kleding die we hier dragen.

[0:07:55] Het lijkt ons het minste wat we kunnen doen als welvarende Westen.

[0:07:59] En toch dreigt afzwakking van de CS3WPD, de zogeheten anti-wegkijkwet.

[0:08:03] Een wet die wat ons betreft niet ver genoeg gaat in de huidige vorm, maar nu nog minder effectief lijkt te worden in het beschermen van mens en milieu.

[0:08:11] Allereerst de minister steunt uitsnel.

[0:08:14] Hoe verhoudt dat zich tot de motie Sederhirs, die juist verzoekt tot effectieve voortzetting van de implementatie, eentje die ook met een ruime meerderheid is aangenomen?

[0:08:23] En wanneer krijgen we het gevraagde gespecificeerde tijdspad?

[0:08:27] Onnodige regeldruk voor bedrijven willen we ook als ChristenUnie beperken, uiteraard.

[0:08:31] Tegelijkertijd is hier in de Kamer vaak duidelijk gemaakt dat de doelstellingen van de CSJPP overeind moeten blijven.

[0:08:38] Zet de minister zich daarom ervoor in dat de wijzigingsvoorstellen regeldruk verminderen en de oorspronkelijke doelen van de CS triple overeind blijven?

[0:08:45] En is ze bereid om geen onomkeerbare stappen te zetten voordat de gevolgen van de versimpeling voor de doelstellingen in kaart zijn gebracht?

[0:08:52] Ik overweeg een motie, maar ik hoop ook gezien de eerdere aangenomen moties op een toezegging van de minister dat ze dit ook gaat uitdragen.

[0:09:00] De ChristenUnie verreest namelijk afzwakking, bijvoorbeeld door de gepaste zorgvuldigheid te beperken tot directe zaken en relaties.

[0:09:07] Ambtenaren hebben, zo lees ik in de beslisnota, ook deze minister gewaarschuwd hiervoor.

[0:09:11] Het voorstel doet zo afbreuk aan de belangrijkste doelstelling van de richtlijn, het identificeren van risico's voor mens en milieu in waardeketens, en deze er mogelijk aan te pakken.

[0:09:22] Hoe reflecteert de minister op deze kritiek van binnen haar eigen ministerie?

[0:09:28] Acht ze de doelstelling in gevaar?

[0:09:30] En waarom wil ze klip en klaar de voorstelde inperking niet steunen, zoals ambtenaren juist ook adviseren, omdat we de doelstelling nastreven?

[0:09:37] Bij placibele informatie over substantiële risico's verderop in de keten moet het bedrijf alsnog verder kijken.

[0:09:45] Maar voorzitter, placibel is niet duidelijk gedefinieerd.

[0:09:48] En dat is gevaarlijk in juridische context.

[0:09:50] Zie de minister, net als haar ambtenaren, het risico op juist nieuwe onduidelijkheid voor het bedrijfsleven en concurrentie nadeel voor koplopers op IMVO-gebied.

[0:09:59] Al jarenlang ligt er een goede wet op haar ministerie te verstoffen.

[0:10:03] De wet zorgplicht kinderarbeid is al in 2019

[0:10:07] in de Eerste Kamer aangenomen en wacht sindsdien op implementatie.

[0:10:10] Geeft verdere afzwakking niet aan dat we in Nederland gewoon moeten beginnen met de implementatie?

[0:10:15] De wet is immers gewoon aangenomen door beide Kamers.

[0:10:17] Graag een reactie van de minister.

[0:10:20] Ja, voorzitter, laatste vraag over het betrekken van relevante stakeholders.

[0:10:24] Begrijp ik goed dat de minister vindt dat het maatschappelijk middenveld, academici, mensenrechten en klimaatinstituties betrokken moeten worden blijven, ook in het belang van bedrijven zelf?

[0:10:34] Wordt dat ook in inzet als een meer duidelijkheid van de

[0:10:37] over de definitie komt.

[0:10:38] Dank u wel.

[0:10:43] Dank u wel, voorzitter.

[0:10:44] Ik kon in het begin heel eind met de heer Sede meekomen in zijn betoog, maar ik moet wel zeggen dat ik daar toch een beetje op afhaakte toen het over CSTD ging.

[0:10:51] Want ik dacht nu juist, de ChristenUnie die biedt een opening, die geeft aan, we moeten gewoon bredere markten verkennen, we moeten onze partners helpen die ook geconfronteerd worden met tarieven.

[0:11:00] En dan zou ik nu juist zeggen, zij lopen heel erg vaak aan dat het heel moeilijk is voor die landen om handel met de EU te drijven, omdat wij die extra regels hebben bovenop het OESO.

[0:11:08] Dus ik begrijp niet zo goed waarom nu de ChristenUnie blijft inzetten op

[0:11:12] extra regels voor de EU en voor handeldrijven met de EU bovenop die OESO-richtlijnen die er gewoon al zijn en die heel veel van die initiatieven waar de heer Seder op wijst, al waarborgen?

[0:11:24] We hebben al een aantal jaar een discussie over de impact van het CSDD.

[0:11:29] Allereerst de rijkwijten.

[0:11:32] Dit treft een heel klein, volgens mij 0,1 procent van de bedrijven.

[0:11:37] Dus ook over de rijkwijten wordt er heel vaak gedaan.

[0:11:40] Het zijn de allergrootste bedrijven die daarmee de zwaarste verantwoordelijkheid dragen.

[0:11:46] Ze moeten zorgen dat er geen misstanden zijn in de keten.

[0:11:51] We willen ook niet dat er kinderarbeid en uitbuiting plaatsvindt.

[0:12:01] als fractie niet ver genoeg, maar is wel een uitkomst waarvan wij zeggen laten we dat in ieder geval implementeren.

[0:12:06] Wil je überhaupt nog de doelstellingen overeen houden?

[0:12:11] En wij zijn het als fractie eens dat je de regels moet beperken, zoveel mogelijk voor ondernemers, helemaal mee eens, maar wel verenigbaar met dat de doelstellingen overeen blijven.

[0:12:20] En ik durf te beweren dat ook mevrouw Kamminka niet kan hardmaken.

[0:12:24] dat met wat er nu op ons afdreigt te komen, dat die doelstellingen overeind blijven.

[0:12:29] En dan is de vraag, kiezen wij voor die verantwoordelijkheid pakken?

[0:12:33] Het antwoord daarop is ja.

[0:12:38] Een volgvraag van mevrouw Kammer.

[0:12:40] Zeker omdat er natuurlijk helemaal geen antwoord was op de vraag.

[0:12:43] We kunnen verschillend kijken naar al die regelgeving en in hoeverre dit bij gaat dragen.

[0:12:47] Ik denk dat het funest is voor het bedrijfsleven om tot drie cijfers achter te komen tot ver in die catering verantwoordelijkheid neer te leggen.

[0:12:53] En dat we al voldoende richtlijnen hebben middels de OESO die al die zaken al waarborgen.

[0:12:57] Want ja, de VVD is ook tegen kinderarbeid.

[0:13:00] Laat ik dat nogmaals benadrukken.

[0:13:01] Er zijn al afspraken over gemaakt, waar mijn vraag op zat, is dat we nu juist zien, doordat wij deze regels implementeren, dat we dat ook van andere landen verwachten.

[0:13:09] Dat het daardoor heel lastig is of heel veel landen om aan die regels te voldoen en het nog lastiger is voor hen om met de Europese Unie handel te drijven.

[0:13:16] Dus ik zoek daar naar die ruimte.

[0:13:18] Als we die handreiking willen doen, te zeggen we moeten verder kijken dan onze neus lang is en onze traditionele handelspartners, dan vraagt dat wellicht ook wat versoepeling vanuit ons en dat we niet vanuit de EU

[0:13:28] al die extra regels die wij boven internationale afspraken leggen, ook te verwachten van die landen daar.

[0:13:34] Meneer Seder.

[0:13:35] Ja, voorzitter, mevrouw Kamink-Heineken, we vinden elkaar honderd procent als het gaat over onnodige regeldruk verminderen.

[0:13:43] Maar ik hoop ook dat we elkaar vinden dat je dat doet tot een mate waarbinnen de wet nog effectief is.

[0:13:50] En wat wij constateren is dat wat er nu voorgesteld wordt de wet tandenloos maakt.

[0:13:55] En daarvan zeggen wij dat is niet de bedoeling.

[0:13:58] Waarom heb je dan überhaupt een wet?

[0:14:00] Volgens mij hebben wij een aantal jaar geleden als Europese landen gezegd

[0:14:03] Dit is wat wij vanuit onze verantwoordelijkheid, moreel kompas, als ondernemers vinden, dat wij minimaal zouden moeten doen.

[0:14:12] En nogmaals, als het gaat over de rijkwijte, als het gaat over de impact, als het gaat over de kosten die ermee gemoeid zijn.

[0:14:19] We hebben hier talloze technische briefings en ronde tafels gehad en heel veel mythes zijn gewoon al doorgeprikt.

[0:14:26] Mythes waarvan ik begrijp.

[0:14:27] dat die continu weer op tafel gebracht worden om een stevig frame neer te zetten.

[0:14:31] Dat begrijp ik.

[0:14:32] Dat is ook het goed recht van vele partijen.

[0:14:35] Maar de experts zijn het over twee dingen eens.

[0:14:37] De regelgeving die nu voorgesteld wordt om te schrappen, botst met de doelstellingen.

[0:14:43] En ten tweede, de impact van die regelgeving op bedrijven is ook niet zo zwaar

[0:14:50] en dusdanig disproportioneel als dat heel veel bedrijven hebben voorgesteld.

[0:14:54] En er zijn veel bedrijven die dit al doen en die zeggen er is een ongelijk speelveld.

[0:14:58] Wij willen ons beste BV zetten, wij doen ons best.

[0:15:01] Er zijn partijen die daar misbruik van maken, juist ook omdat de wet de regelgeving daar ruimte verbiedt.

[0:15:07] Dus mijn oproep aan de VVD is zorg juist voor het gelijke speelveld en haal vast aan de doelstellingen.

[0:15:15] Even als voorzitter, ik ga ook nu kijken naar de lengte van de reacties op de interrupties.

[0:15:22] We hebben geklokt dat dit bijna twee minuten was.

[0:15:28] Ik ga kijken of er nog andere interrupties op de heer Seder zijn.

[0:15:32] Dan geef ik het woord aan mevrouw Kamminger.

[0:15:35] Heel goed, voorzitter.

[0:15:37] Goed dat u streng bent.

[0:15:38] Met groot spektakel kondigde Trump gisteren, tijdens wat hij Liberation Day noemde, tarieven van maar liefst 20% op alle producten uit de EU aan.

[0:15:46] En voor veel andere landen zijn die tarieven vele malen hoger.

[0:15:50] Echt ongekend.

[0:15:52] En die grillige en onvoorspelbare houding van president Trump maakt dat Europa niet alleen militair, maar ook economisch moet investeren in het vergroten

[0:15:59] van een strategische soevereiniteit.

[0:16:01] We moeten daarbij verder kijken dan alleen de traditionele handelspartners en meer investeren in het versterken van onze concurrentievermogen.

[0:16:07] Dit om te voorkomen dat een koerswijziging van één enkel land onze economie kan destabiliseren.

[0:16:13] Al sinds de coronacrisis en de inval van Rusland in Oekraïne staat het afbouwen van onze afhankelijkheden hoog op de agenda.

[0:16:19] Maar de echte keuzes blijven uit.

[0:16:21] Terwijl we zien dat 98 procent van onze zeldzame aardmetalen uit China komt en 90 procent van onze geavanceerde chips uit Taiwan.

[0:16:29] Wanneer gaan we nu ook echt invulling geven aan initiatieven zoals de Global Gateway in plaats van het discussiëren over punten en commas?

[0:16:36] En voor wat dat betreft de aangekondigde tarieven zelf.

[0:16:39] Het is goed dat de EU stevige tegenmaatregelen voorbereidt en niet bang is haar marktmacht in te zetten als dat nodig is.

[0:16:45] En als de VS doorgaat met aangekondigde tarieven, moet de EU wat de VVD betreft krachtig terugslaan met gerichte tegentarieven, bijvoorbeeld tegen Tesla's.

[0:16:54] Want deze tegentarieven zijn noodzakelijk middel om onze onderhandelingspositie te versterken.

[0:17:01] Mevrouw Kamminga heeft een interruptie van de heer Van Houdeling.

[0:17:03] Dank u voorzitter.

[0:17:04] Jij op dit onderwerp, want dit interesseert me heel erg.

[0:17:06] De VVD is begrijp ik voorstander voor Europese tarieven, maar is dat nou ook in het belang van Nederland?

[0:17:11] Want ik denk dat sowieso, Trump gaat echt die tarieven niet wijzigen omdat de Europese Unie ook tarieven invoert.

[0:17:15] Dus het enige wat we dan krijgen is extra Europese tarieven.

[0:17:18] En is dat nou in het belang van Nederland handelsland?

[0:17:21] Mevrouw Kamminga.

[0:17:23] Dank u wel.

[0:17:24] Als u nog iets meer geduld had gehad, dan was u tot de rest.

[0:17:26] Want ik begon de vorige zin met een maar.

[0:17:29] En dan had u gehoord.

[0:17:30] Dus ik wilde niet helemaal op vooruit lopen.

[0:17:33] Maar ik denk dat we moeten niet alleen maar met tarieven terugslaan.

[0:17:37] Ik denk dat we alles op het werk moeten zetten om een handelsoorlog te voorkomen.

[0:17:40] Maar we weten ook hoe Trump acteert en opereert.

[0:17:43] En als je alleen maar gewoon op de grond gaat liggen en zegt dank je wel voor die tarieven.

[0:17:47] We doen verder niets.

[0:17:48] Dat zou ik ook onverstandig vinden.

[0:17:49] Niet alleen voor Nederland, maar zeker ook voor Europa.

[0:17:52] Toch even daarop doorgaan, want dan verwacht je dus, anders heeft het echt geen zin om tarieven denk ik in te voeren, dat Trump dan de aanleiding daarvan zegt van nou dan ga ik die tarieven verlagen.

[0:18:01] Heeft de VVD daar aanwijzingen voor?

[0:18:03] Als ik dan nog mag toevoegen, je hebt veel economen die zeggen toch van ook het invoer van tarieven, vooral voor het land dat dat doet, is dat slecht.

[0:18:09] Dus is het ook eigenlijk niet gewoon sowieso, zeker voor Nederland, handelsland, gewoon slecht om Europese tarieven in te voeren, wat je er verder ook van vindt.

[0:18:16] Mevrouw Kaminga.

[0:18:18] De heer Van Houwelingen heeft een goed punt.

[0:18:20] Wij zijn als VVD altijd voor vrije marktwerking geweest.

[0:18:22] En tegelijkertijd is het ook zo dat als andere landen zich er niet aan houden, dat je dan ook met die werkelijkheid geconfronteerd bent.

[0:18:30] Dus dat je ook moet nadenken, hoe kunnen we nu zorgen dat we daar iets tegenover stellen?

[0:18:34] Wat is de beste route?

[0:18:35] En nogmaals, dat kan soms zijn dat je ook tegenmaatregelen moet nemen of in ieder geval moet laten zien dat je daartoe bereid bent.

[0:18:41] We hebben sectoren gehad waar Trump nieuwe tegenmaatregelen heeft aangekondigd, bijvoorbeeld op gedistilleerde dranken van 200 procent.

[0:18:52] Vier jaar geleden hebben we gezien dat Trump bereid was om in gesprek te gaan.

[0:19:02] De heer Van Houweling zegt heel terecht.

[0:19:04] In eerste instantie gaan die tarieven de Amerikaanse burger keihard raken.

[0:19:10] Maar laten we ook niet naïef zijn.

[0:19:12] Zo wereldwijd, op zo'n grote schaal, daar blijft ook de EU niet van bespaard en ook Nederland niet.

[0:19:16] En er zijn een groot aantal sectoren die ook meteen geraakt worden, die voor ons als Nederland heel belangrijk zijn.

[0:19:24] U kunt doorgaan met uw inbreng.

[0:19:27] Ik was dus gebleven bij maar.

[0:19:29] Met terugstaan alleen komen we er niet.

[0:19:31] De vraag die voor ligt is dan ook hoe we onze burgers en bedrijven beschermen tegen deze economische schade.

[0:19:36] De inzet van het kabinet moet zich wat de VVD betreft vooral richten op het voorkomen van een handelsoorlog en het zo snel mogelijk van tafel krijgen van importtarieven.

[0:19:44] Op dat punt zie ik nog wel weinig creativiteit bij zowel het kabinet als in Europa.

[0:19:50] Want van tarieven wordt niemand beter.

[0:19:52] Die zijn funes voor zowel bedrijven als consumenten.

[0:19:54] Ze zijn niets meer of minder dan extra belastingen die producten duurder maken, de inflatie aanjagen en de portemonnee van de hardwerkende Nederlander keihard raken.

[0:20:03] Het is dan ook erg belangrijk om ondernemers goed te betrekken.

[0:20:05] En kan de minister aangeven op welke wijze zij de afstemming zoekt met de betrokken sectoren en welke zorgen zij hoort en wat ze daarmee doet?

[0:20:12] En datzelfde geldt voor de uitvoering.

[0:20:14] Ze gaven onlangs in een briefing aan dat tarieven voor veel extra druk zorgen.

[0:20:18] Is de minister bereid om in gesprek te gaan met hen en ook te kijken hoe we het het beste vorm kunnen geven, zodat ze ook echt effectief zijn?

[0:20:24] En we moeten bovendien zo snel mogelijk nieuwe strategische partnerschappen en handelsakkoorden sluiten.

[0:20:29] Het is verstandig en noodzakelijk om de banden aan te halen met Afrika, Latijns-Amerika, Indië en Azië.

[0:20:34] Want we zien dat China al 1 biljoen dollar heeft geïnvesteerd in deze regio's, terwijl wij nog steeds discussiëren over de voorwaarden en de meerderheid van deze Kamer Mercosur van de hand wijst.

[0:20:44] Voorzitter, we kunnen ons deze luxe helemaal niet veroorloven.

[0:20:47] Deelt de minister deze mening en is zij bereid zich in te spannen voor Mercosur en andere handelsakkoorden?

[0:20:52] En ook moeten we kijken naar landen die net als wij voor de importheffingen van Trump worden geraakt, zoals bijvoorbeeld Canada en Mexico, in inzetten op het intensiveren van handel binnen bestaande handelsakkoorden.

[0:21:02] Deelt de minister die mening?

[0:21:04] De transnationele aanpak van Trump, wat we er ook van vinden, geeft ook mogelijkheden om een uitdeel te maken waar we beide wellicht beter van worden.

[0:21:10] Zoals bijvoorbeeld het vergroten van de import uit de VS op goederen die we zelf in de EU niet hebben, om het handelsoverschot binnen de EU te compenseren.

[0:21:17] Hoe kijkt de minister hiernaar?

[0:21:19] Maar we moeten bovenal inzetten op het versterken van onze eigen interne markt.

[0:21:24] Volgens het IMF en het rapport van Enrico Letta zijn de huidige barrières binnen de EU equivalent aan een tarief van maar liefst 44% voor goederen en zelfs 110% voor diensten.

[0:21:34] Door deze interne belemmeringen weg te nemen, kunnen we de pijn voor de Nederlandse consument aanzienlijk verzachten.

[0:21:39] Concreet vraag ik de minister daarom of zij bereid is om in Europees verband te pleiten voor het overnemen van de aanbevelingen uit het letterrapport.

[0:21:46] Is de minister het met me eens dat dit een cruciaal onderdeel moet zijn van ons antwoord op de Amerikaanse tarieven?

[0:21:51] En tot slot, voorzitter, jeugd de VVD toe dat er in EU-verband nadrukkelijk wordt gekeken naar het wegnemen van knellende regelgeving tussen het omnibus traject.

[0:21:59] Daarzijds is de VVD groot voorstander van.

[0:22:04] Dank u wel.

[0:22:18] Ik denk dat het altijd goed is om te investeren in bilaterale handelsrelaties en handelsmissies zijn daar denk ik een heel belangrijk voorbeeld van.

[0:22:26] Een instrument voor, ook daar hebben we altijd als VVD erg voor gepleit voor die incident.

[0:22:29] Zijn ook blij dat we dat meer doen.

[0:22:31] Waarbij ik wel wil zeggen dat we moeten waken om in deze situatie ons uit elkaar te laten spelen.

[0:22:35] Volgens mij zit de kracht in dit geval echt in het samendoen die 27 landen, die brede en die grote markt.

[0:22:42] En moeten we echt voorkomen dat ieder land op zichzelf

[0:22:44] voor z'n eigen sector gaat pleiten.

[0:22:47] Natuurlijk moeten we ons daarvoor inspannen, maar wat mij betreft dan aan die tafel in de EU en dan met elkaar gezamenlijk naar buiten.

[0:22:53] Want als we ons uit elkaar laten spelen, dan zijn we echt nog veel, heel veel verder van huis.

[0:22:59] Dank u wel.

[0:23:00] Ik zie verder geen interrupties.

[0:23:01] Dan geef ik nu het woord aan de heer Rammel.

[0:23:10] Dank u wel, voorzitter.

[0:23:12] Tijdens deze extra raad

[0:23:14] staan drie cruciale onderwerpen op de agenda.

[0:23:18] De handelsoorlog met de VS, de handelsrelatie met China en de extra duurzaamheidsregelgeving, de CSDDD.

[0:23:25] De PVV is zeer geschrokken van het handelstrief van 20% die Trump gisteren heeft aangekondigd op alle producten uit de EU.

[0:23:33] De PVV maakt zich ernstig zorgen over deze handelsoorlog en over de overmatige EU-regelgeving.

[0:23:39] Dit leidt tot hogere inflatie en durere boodschappen.

[0:23:42] Dit zal enorme schade toebrengen aan onze economie.

[0:23:46] Trump stelt dat dit besluit is genomen op basis van onderzoek en wederkerigheid.

[0:23:51] De PVV wil weten wat de daadwerkelijke impact is van deze tarieven op onze economie.

[0:23:57] Kan de minister dit exact laten uitzoeken?

[0:24:00] Daarnaast wil de minister alles in het werk stellen om deze tarieven van tafel te krijgen.

[0:24:05] In dat kader is het belangrijk wat nou de onderbouwing van het tarief is wat Trump instelt.

[0:24:10] Dat is iets wat iedereen afvraagt en geen antwoord op krijgt.

[0:24:14] Trump noemt tariefbarrières en non-tariefbarrières zoals CBAM en de CSDDD.

[0:24:19] Maar wat is nou de werkelijke onderbouwing van het tarief?

[0:24:22] Want als je überhaupt in gesprek wil gaan moet je weten waarom de VS dit doet.

[0:24:28] En kan de minister laten uitzoeken wat dan de precieze en exacte berekening is van dat tarief en wat de onderbouwing is?

[0:24:34] Graag in een uitgebreide brief, voorzitter.

[0:24:37] Terwijl president Trump importheffingen compenseert naar haar burgers via lagere belastingen, sales tax of lagere inkomstenbelasting, vloeien de opbrengsten van de EU-tarieven rechtstreeks naar Brussel.

[0:24:50] En dat is 75 procent naar Brussel en 25 procent naar de Nederlandse overheid.

[0:24:55] Maar niet naar de Nederlandse burger, zoals in Amerika, of naar Nederlandse bedrijven.

[0:25:00] Daarnaast betaalt de burger daar ook nog eens BTW over deze heffingen.

[0:25:04] Dus de burger betaalt dubbel.

[0:25:07] Want de douanewaarde wordt uiteindelijk gegeven met de importheffingen.

[0:25:11] En dan komt er een BTW-grondslag en daar wordt dan weer BTW overheen gegeven.

[0:25:17] En dat komt ook weer in de staatskast terecht.

[0:25:20] Vervolgens, volgens het recente besluit van de president Trump... Ik wil hier nog even een vraag over stellen.

[0:25:31] Is de minister bereid om te kijken hoe de burger en de bedrijven gecompenseerd worden voor de importheffingen die de EU zelf instelt?

[0:25:41] Want uiteindelijk betaalt de burger dit zelf.

[0:25:46] De EU reageert met plannen van meer dan 1700 tegenmaatregelen.

[0:25:50] Dat is wat er wordt voorgesteld.

[0:25:52] Op voedseldrank met de metaalsector.

[0:25:55] En dit leidt tot grote negatieve gevolgen voor de economie.

[0:26:01] De vraag, minister, is hoe de Nederlandse burger gecompenseerd kan worden.

[0:26:06] Is bijvoorbeeld ook een korting op de EU-afdracht bespreekbaar?

[0:26:09] Want er gaat ongeveer nu 3,2 miljard in 2023 richting de EU.

[0:26:14] Als dit dan hoger wordt, kunnen we dan ook gecompenseerd worden.

[0:26:18] Een andere maatregel is om sectoren die heftig getroffen worden ook te beschermen.

[0:26:23] Bijvoorbeeld de alcoholsector bijvoorbeeld.

[0:26:26] Of de metaalsector beschermen tegen de Amerikaanse heffingen.

[0:26:29] Is de minister er bereid om bijvoorbeeld de alcoholsector te schrappen uit de tegenmaatregelen van de EU?

[0:26:35] En wat is de strategie van de regering om een eerlijk en een wederkerig handelsakkoord te bereiken?

[0:26:41] Bijvoorbeeld vergelijkbaar met Israël en de VS, waar nu een nul procent tarief geldt.

[0:26:49] Een andere stap die ik graag wil laten zetten, is welke stappen wil graag de regering zetten om oneerlijke concurrentie vanuit China

[0:26:57] te bestrijden, zoals de subsidies en de belastingkortingen?

[0:27:01] En hoe wordt de metaalsector beschermd tegen de zogenoemde waterbed effect en andere dumpingsmaatregelen uit China?

[0:27:10] Tot slot vraagt het PVV de minister om tijdens de Europese Raad te pleiten voor een verdere versimpeling van de regelgeving, zoals de omnibus en de CSDDD, om de administratieve lasten en kosten

[0:27:21] Dank u wel.

[0:27:22] Zijn er vragen voor de heer Ram?

[0:27:33] Ik bleef even haken op die alcoholheffingen uitzonderen van heffingen.

[0:27:41] Waar baseert u dat op?

[0:27:43] Wat is de reden dat dat precies uitgezonderd moet worden?

[0:27:48] Zijn er geen andere dingen die beter uitgezonderd kunnen worden?

[0:27:50] Ik vraag me af waar dat precies vandaan komt.

[0:27:55] Op dit moment is er een consultatieronde geweest in het Nederlands bedrijfsleven.

[0:27:59] En daar heeft de regering ook natuurlijk informatie opgehaald.

[0:28:03] En bedrijven konden zelf aangeven, en sectoren, hoe ze getroffen worden.

[0:28:07] Eén van de sectoren is de alcoholsector.

[0:28:10] En de reden daarvoor is dat deze gebonden zijn aan Nederland.

[0:28:14] Je kan niet een Nederlandse Geneva gaan verbouwen in Amerika.

[0:28:21] Dus het betekent dat zij direct getroffen worden met een tegenmaatregel.

[0:28:25] En Trump heeft een tegenmaatregel aangekondigd voor 200 procent.

[0:28:29] En dat betekent dat deze sector knetterhard geraakt wordt als deze maatregel wordt opgenomen in de vergeldingsmaatregelen van de EU.

[0:28:37] Uiteraard zullen er ongetwijfeld andere sectoren zijn.

[0:28:41] Bijvoorbeeld de scheepvaart, de metaalsector zijn er ook genoemd.

[0:28:44] En wellicht kan de minister daar ook nog toelichting geven welke sectoren er nog meer geraakt worden.

[0:28:51] Want dat overzicht met 1700 maatregelen heb ik zelf niet.

[0:28:54] Maar wellicht heeft de minister dat wel.

[0:28:57] Mevrouw de Korte.

[0:28:58] Toch even een verduidelijking, want heeft meneer Ram misschien ook een idee hoe groot de alcoholsector is in Nederland?

[0:29:06] Want ik zie op het lijstje van meest voorkomende uitvoersectoren niet de alcoholsector erbij staan.

[0:29:14] Meneer Ram.

[0:29:16] Die staat er dan niet in de top 10 van de uitvoer.

[0:29:20] Maar het afzetgebied voor ons alcoholsector is voornamelijk de VS.

[0:29:27] Dat gaat echt tegen de veertig, vijftig procent voor sommige dranken.

[0:29:33] En dat betekent dat ze dus heel zwaar getroffen worden als daar tweehonderd procent op wordt geheven.

[0:29:42] Meneer Seder?

[0:29:44] Ja, voorzitter, dank.

[0:29:46] Het roept bij ons wel enige verbazing op de van alle sectoren en maatregelen.

[0:29:50] De BV pleit voor de alcoholsector.

[0:29:54] Volgens mij ook wel heel veel andere, denk ik,

[0:29:58] sectoren zijn die van maatschappelijke waarde zijn.

[0:30:00] Nee, u roept in een tussenzin op dat de minister ook nog andere kan noemen, maar u pleit voor de alcoholsector.

[0:30:06] En dat bevraagt mij toch.

[0:30:08] Ja, het klinkt toch alsof de alcohollobby de PVW weten te vinden en gezegd heeft, joh, dit is wat wij belangrijk vinden.

[0:30:15] En ik hoop dat u dat beeld kunt wegnemen door ook wel aan te geven of er nog specifieke andere sectoren zijn waarvan u zegt dat die misschien nog wel iets meer

[0:30:24] maatschappelijke en economische belang hebben, dat als we keuzes moeten maken, dat u daar de voorkeur aan geeft.

[0:30:34] Ik heb meerdere genoemd, landbouw, metaal, dus wederom Seder.

[0:30:39] Meneer Seder luistert niet zo heel goed.

[0:30:41] Ik vind het wel jammer, dat doet hij eigenlijk elke keer in debatten.

[0:30:45] Dat vind ik erg jammer.

[0:30:45] Goed, ik heb meerdere sectoren genoemd, dus daar blijf ik bij.

[0:30:52] Kan ik er dan ook van uitgaan, we gaan straks de beantwoording van de minister beluisteren, dat als er in het pakket, nou ja, misschien zullen er uitzonderingen zijn, dat de heer Ram met de ChristenUnie eens is dat er een aantal sectoren zijn, als we moeten kijken naar uitzonderingen, die voorrang krijgen dan de alcoholsector?

[0:31:14] Of is dit de sector waarvan u zegt, ja, als er uitzonderingen komen, dan moet deze daar sowieso tussen zitten?

[0:31:21] Meneer Ram?

[0:31:23] Als er andere sectoren zijn die zwaarder worden getroffen... dan moet je die afweging uiteraard maken in het belang van de Nederlandse economie.

[0:31:33] Dat is een hele logische.

[0:31:35] De alcoholsector is een van de... Die heeft aangeklopt.

[0:31:39] Metaalsector ook, scheepbouw enzovoort, landbouw.

[0:31:43] Dus ja, we spreken als PVV met heel veel sectoren.

[0:31:46] Ik heb deze specifiek uitgelicht omdat er een tegenmaatregel wordt getroffen van 200 procent door Trump.

[0:31:51] En dat betekent dat die echt heel erg hard worden geraakt en daarmee ook bedrijven om gaan vallen.

[0:31:56] Maar het gaat om de integrale afwegingen uiteraard.

[0:32:00] En uiteraard moet de minister dat ook bespreken in de Raad.

[0:32:06] Dank u wel.

[0:32:07] Zijn er als verder geen interrupties zijn voor de heer Ram, dan geef ik het woord aan mevrouw de Korte.

[0:32:12] Dank u wel, voorzitter.

[0:32:14] Gisteren heeft president Trump aangekondigd dat Amerika 20% belasting gaat heffen op alle producten die zijn land binnenkomen.

[0:32:24] Eerder had hij al importheffingen van 25% opgelegd voor staal en aluminium.

[0:32:30] De handelsoorlog lijkt nu echt begonnen.

[0:32:34] Het lijkt erop dat diplomatieke onderhandelingen niet voldoende zijn.

[0:32:38] Maar we vragen de minister om bij de Raad Buitenlandse Zaken Handel te blijven pleiten voor diplomatieke

[0:32:44] contacten, zodat de situatie niet verergert.

[0:32:48] We mogen niet vervallen in een negatieve spiraal van wederzijdse verhoging van handelstarieven.

[0:32:55] Echter, de fractie van nieuw sociaal contract begrijpt dat de Europese Unie genoodzaakt is te reageren op de extreme verhoging van de Amerikaanse handelstarieven.

[0:33:07] Voorzitter, bij president Trump is het uitgangspunt America first.

[0:33:11] En we zien wat daarvan het resultaat is.

[0:33:14] Ook deze minister gaf in haar brief voor ontwikkelingshulp aan dat Nederland voorop staat.

[0:33:20] Mijn vraag aan de minister is, hoe ziet de minister deze visie van Nederland voorop in de context van buitenlandse handel?

[0:33:28] Gaan we met dergelijke houding de Nederlanders echt helpen?

[0:33:33] Maandag is de raad van buitenlandse zakenhandel.

[0:33:36] Welke boodschappen

[0:33:37] neemt de minister in het kader van haar portefeuille in ieder geval mee naar de Raad.

[0:33:43] De verhoging van de tarieven zal Nederland en Europa zeer ernstig treffen.

[0:34:07] en instrumenten en apparaten voor beroepsuitoefeningen en wetenschap 2 miljard.

[0:34:11] Hele hoge bedragen.

[0:34:13] Daar zie ik even geen alcohol bij staan.

[0:34:17] De vraag aan de minister is, weet de minister welke sectoren Nederland het hardst geraakt worden?

[0:34:22] En minstens zo belangrijk, hoe verhoudt de impact op de Nederlandse economie zich tot die van de andere Europese landen?

[0:34:32] Wacht even op de bel.

[0:34:35] Kan de minister dit spoedig in kaart brengen?

[0:34:38] Hoe kwetsbaar zijn de sectoren en worden ze geraakt?

[0:34:42] En gaan er Nederlandse bedrijven omvallen?

[0:34:46] Hoe gaat de minister om met kwetsbare sectoren?

[0:34:50] Daarnaast wil ik het nog hebben over China.

[0:34:53] Grote hoeveelheden pakketjes uit China komen de grens over.

[0:34:57] Bij mij thuis spreken we over Chinese rommel, omdat veel spullen heel snel stuk gaan.

[0:35:03] Maar het gaat ook over structurele, oneerlijke handelspraktijken.

[0:35:08] Volgens recente berichtgeving voldoet 85 tot 95 procent van de pakketjes uit China niet aan de Europese productregels.

[0:35:18] Deze goederen worden verkeerd gelabeld en via talloze kleine zendingen Europa binnengebracht, buiten het zicht van de douane.

[0:35:27] De staatssecretaris heeft al aangegeven dat Nederland terug wil naar beter controleerbare verzendstructuren.

[0:35:34] Mijn vraag aan de minister is, is de minister in de Raad bereid om pleitbezorger te zijn voor bulkcontroles op zendingen uit risicolanden zoals China en de versnelling van de Europese douanehervorming en versterking van de handhavingscapaciteit?

[0:35:53] Het handelsbeleid van de Europese Unie en Nederland staat onder druk.

[0:35:58] Bedrijven kunnen gaan wankelen.

[0:36:00] En dat kan vele mensen persoonlijk raken.

[0:36:04] Voorzitter, we nemen aan dat deze minister van Buitenlandse Handel niet alleen voor het Nederlands Belang spreekt, maar de hele Europese en wereldwijde context meeneemt.

[0:36:14] Nederland leeft niet op een eiland.

[0:36:16] We hebben de wereld nodig.

[0:36:18] Zeker als het gaat om buitenlandse handel, waar we voor een groot deel onze verdienvermogen aan te danken hebben.

[0:36:26] Wij wensen de minister veel wijsheid in de Raad toe.

[0:36:28] Dank u wel.

[0:36:30] Dank u wel.

[0:36:31] Meneer Boswijk heeft een vraag aan mevrouw de Kort.

[0:36:36] Een punt wat collega Kamminga aanhaalde richting collega Seder.

[0:36:42] Helemaal eens met de analyse van NEC.

[0:36:45] Tegelijkertijd moeten we natuurlijk ook onszelf veel weerbaarder maken.

[0:36:49] Dus moeten we onze risico's gaan spreiden en in de toekomst misschien iets minder overhankelijk zijn van

[0:36:54] van Amerika en nog veel minder afhankelijk van China.

[0:36:58] En dat vraagt natuurlijk om handelsverdragen met andere continenten.

[0:37:01] En Mercosur is zo'n verdrag.

[0:37:03] Hoe staat de NRC in dat verdrag?

[0:37:06] Mevrouw de Korte.

[0:37:07] Ja, voorzitter.

[0:37:09] Dat weet de heer Boswijk dat wij daar kritisch naar kijken.

[0:37:15] We zijn er dus nog niet over uit of dit door moet gaan.

[0:37:20] Dus dat is het antwoord tot nu toe.

[0:37:22] We vinden zeker

[0:37:25] Handelsverdragen zijn belangrijk, maar Mercosur zijn we toch nog even kritisch over.

[0:37:33] Ja, voorzitter, het CDA is ook kritisch.

[0:37:35] Er zijn echt wel dingen in het verdrag waar wij ook niet enthousiast over zijn of waar we ons zorgen over hebben als het gaat over onder andere de gezondheid van vee, het vaccineren daarvan wel of niet enzovoort en wat de eisen daarvan zijn.

[0:37:49] Ik denk dat dat terechte zorgen zijn.

[0:37:51] Tegelijkertijd zijn wij bijvoorbeeld als het gaat om ReArm Europe ook niet enthousiast over gemeenschappelijke schulden, maar gezien de actualiteit en de druk hebben wij als CDA toch gezegd ja, het is misschien geen 9,5

[0:38:02] Maar een 7,5 is op dit moment ook voldoende wat het CDA betreft.

[0:38:07] Zou NSC zo'n afweging ook niet kunnen gaan maken bij Mercosur?

[0:38:10] Mevrouw de Kort.

[0:38:12] Voorzitter, we zien zeker de wereld veranderen en die gaat ontzettend snel sinds Trump aan de macht is.

[0:38:20] Maar op dit moment zijn we inderdaad nog niet veranderd, maar Mercosur ligt nu niet voor.

[0:38:26] Dus daar zullen we zeker nog een afweging op maken.

[0:38:33] U begrijpt natuurlijk dat als ik het woord Mercosur hoor dat ik niet anders kan dan daar ook een vraag over te stellen als VVD'er.

[0:38:42] Nee, maar zonder gekheid.

[0:38:43] Ik zie het dan maar als hoopvol dat er in ieder geval een nieuw sociaal contract bereid is om er naar te kijken en ook nadrukkelijk die internationale componenten de huidige situatie daarin meeneemt.

[0:38:52] Het ligt weliswaar niet voor, maar er is ook weinig onderhandelingsmarge.

[0:38:56] Dus wat zou er voor de NSC nu nog meer moeten veranderen in de wereld, willen ze die stap wel durven zetten.

[0:39:02] En ook eindelijk onze handel te verbreden en voor Mercosur te zijn.

[0:39:10] Wat zou er moeten veranderen in de wereld?

[0:39:12] Dat is een grote vraag.

[0:39:16] Die kan ik niet beantwoorden.

[0:39:19] We hopen dat dit het laatste is wat Trump gaat doen.

[0:39:26] Hier kan ik geen antwoord op geven.

[0:39:30] Ik zie verder geen interrupties op mevrouw de Korte.

[0:39:33] Dan geef ik het woord aan de heer Boswijk.

[0:39:39] Dank u wel, voorzitter.

[0:39:40] Ik moest even appen met mijn beleidsmedewerker.

[0:39:42] Ja, voorzitter, wij hebben dit al een keer eerder meegemaakt.

[0:39:44] Tenminste, wij niet, tenzij er iemand 150 is in deze zaal.

[0:39:48] Maar in 1890 kwam Amerika met een soortgelijke Tariff Act, met het exact dezelfde argumenten, namelijk het beschermen van de interne markt, van de industrie, en zelfs ook het doel om in dit geval Canada te verzwakken.

[0:40:06] Dat was niet een heel groot succes.

[0:40:08] Het leidde uiteindelijk tot een recessie in 1893.

[0:40:11] De republikeinen die toen ook al dat idee opwierpen, werden afgestraft en de democraten kwamen volgens hun aan de macht en die draaiden dat terug.

[0:40:17] En hoe kwam dat?

[0:40:18] Omdat een groot deel van de wereld toen ook vrij eensgezind reageerde met tegentarieven.

[0:40:24] Voorzitter, laat het helder zijn.

[0:40:26] Wij juichen de situatie als we nu zien als CDA niet toe.

[0:40:30] Zoals Christine Lagarde ook zegt, elke handelsoorlog creëert verliezers.

[0:40:33] Niemand wint.

[0:40:34] Ik denk dat dat inderdaad terecht is.

[0:40:36] Maar tegelijkertijd kunnen we ons niet laten chanteren en moeten wij ook gewoon hierop reageren.

[0:40:41] Dus ja, je moet de diplomatieke relaties aanhouden.

[0:40:44] Hopen dat

[0:40:47] dat er wordt gekeerd, maar tegelijkertijd niet naïef zijn.

[0:40:50] En daarom is het goed, denk ik, dat de Europese Unie eensgezind hierop gaat reageren.

[0:40:54] Dat we ook als Nederland niet een soort freerider gedrag gaan, ondanks dat wij misschien een sterke positie hebben richting de VS als onze buurlanden.

[0:41:03] Maar moeten we hier eensgezind in optrekken?

[0:41:05] En ik wil ook op aandringen bij deze minister dat we ook breder naar de Europese Unie kijken.

[0:41:11] Dus samen optrekken met gelijkgestemde landen.

[0:41:14] Zuid-Korea, Japan, Australië, Canada, Nieuw-Zeeland, om er zomaar een paar te noemen.

[0:41:18] Ook omdat deze landen dezelfde dreiging ervaren vanuit Rusland en China.

[0:41:24] Dus ik ben heel benieuwd hoe de minister daarnaar kijkt.

[0:41:27] De tarieven van Trump die worden opgelegd kan een daling betekenen van een economische groei van 0,3% en van Europa van 0,5% als het tegen maatregelen neemt.

[0:41:36] Hij kent, de minister, deze cijfers.

[0:41:38] Voorzitter, deze week is de Europese Commissie voor het eerst met boetes voor Apple en Meta gekomen op de basis van het Digital Markets Act.

[0:41:46] Dit heeft natuurlijk niet direct iets met handelstarieven te maken, maar het kan me niet aan de indruk onttrekken dat het geen toeval is dat de Amerikaanse regering juist deze week met handelstarieven komt.

[0:41:54] Ziet de minister ook dit verband tussen het boeten van de Amerikaanse techreuzen enerzijds en het opleggen van handelsterieven aan Europa door Trump anderzijds?

[0:42:03] Er gaan overigens al geruchten rond dat de EU overweegt om de aanstaande Digital Fairness Act af te willen zwakken, om daarmee Trump tegemoet willen komen.

[0:42:11] Kan de minister toezeggen bij de Europese Commissie te pleit om niet te zwichten voor deze vorm van afpessing?

[0:42:18] Tata Steel Nederland is een van de bedrijven die hard wordt geraakt door de Amerikaanse importrechting op staal en aluminium.

[0:42:26] Tata Steel leeft onder andere zeer gespecificeerde en kritische strategische staalsoorten van hoge kwaliteit die de VS niet zelf kan produceren.

[0:42:35] Ze zijn bijvoorbeeld de enige Amerikaanse leverancier van vernikkeld band voor de batterijen en de EV-batterijen.

[0:42:41] In 2018 is de Nederlandse regering gelukt om een soort uitzondering voor deze staaltarief te krijgen.

[0:42:46] Nu lijkt het uit de executive order dat er niet nog een extra heffing van 20% komt.

[0:42:52] Wellicht dat de minister hier iets meer over kan melden, maar stel dat dat wel zo is, is de minister bereid om binnen de Europese Commissie opnieuw te pleiten voor die uitzondering.

[0:43:01] Voorzitter, de huidige Europese staalfrijmaatregelen stammen uit 2019.

[0:43:05] Sindsdien zijn de omstandigheden mondiaal echt flink veranderd, ook natuurlijk de energieprijs waarop deze industrie mee wordt geconfronteerd.

[0:43:12] En er komt ook steeds meer goedkoop staal vanuit China op de Europese markt.

[0:43:17] Door de Amerikaanse inputheffingen wordt Europa alleen nog maar meer aantrekkelijker voor de overtollige capaciteit.

[0:43:22] De Europese Commissie heeft daarom afgelopen december aangekondigd onderzoek hoe deze vrijwaring herzien zou moeten worden.

[0:43:28] Kan de minister aangrijpen wat de stand van zaak is van het onderzoek?

[0:43:31] En klopt het dat de Europese Commissie pas eind van het jaar de vrijwaringsmaatregelen voor staal wil aanscherpen?

[0:43:37] En is de minister met ons eens dat er veel meer haast mee moet worden gemaakt?

[0:43:40] En is er ook daarvoor te pleiten bij de Europese Commissie?

[0:43:45] Het is van groot belang dat de Europese Commissie zich niet uit elkaar laat spelen.

[0:43:49] Dus ik hoop ook dat de minister dat hierbij opnieuw kan bevestigen.

[0:43:53] En ten slotte, voorzitter, eigenlijk in lijn met mijn interruptie net bij collega de Korte, ben ik ook benieuwd hoe de minister kijkt naar Merkelsoer, of daar nu niet haast mee moet worden gemaakt.

[0:44:04] En is er ook beleid om daarvoor te gaan pleiten?

[0:44:07] Ik zie volgens mij geen interrupties.

[0:44:11] Dan geef ik nu het woord aan mevrouw Heersch voor haar inbreng namens GroenLinks PvdA.

[0:44:24] Dank u wel, voorzitter.

[0:44:26] De handelsverhoudingen met Amerika zijn op een historische dieptepunt met de tariefaankondigingen door president Trump.

[0:44:32] De tarieven en maatregelen door de VS raken Nederland handelsland.

[0:44:35] Ze kunnen onze economie miljarden kosten en zetten banen op de tocht.

[0:44:39] Alleen als onderdeel van de EU kunnen we onze handelsbelangen borgen.

[0:44:42] De commissie moet dus snel en proportioneel kunnen reageren.

[0:44:45] Alleen als ze ons niet uit elkaar laten spelen, hebben we een sterke onderhandelingspositie.

[0:44:50] Die Europese eenheid wordt nu ondermijnd door president Orbán, die op zijn eigen houtje met de VS praat over een economisch samenwerkingspakket.

[0:44:59] Hoe stelt het kabinet zich op in de bilaterale relatie met Hongarije?

[0:45:03] Welke maatregelen moet de EU volgens de minister richting Hongarije nemen?

[0:45:08] Gegeven het belang van Europese eenheid is het goed dat de minister in haar brief aangeeft dat Nederland de commissie steunt.

[0:45:14] Steunt het kabinet ook eventueel verdere maatregelen die gericht druk zetten op de big tech en crypto sectoren achter de regering Trump?

[0:45:22] Wordt er gesproken over maatregelen op het gebied van fossiele energie?

[0:45:27] De minister is recentelijk bij de Amerikaanse regering langs geweest.

[0:45:30] Wat heeft zij daar precies besproken?

[0:45:32] En met wie heeft ze dat gesprek gehad?

[0:45:34] De trade representative of een andere regeringsfunctionaris?

[0:45:39] Voorzitter, we staan voor grote uitdagingen.

[0:45:41] Het is zaak om die samen met de Nederlandse belanghebbenden aan te gaan.

[0:45:44] Met wie spreekt de minister over de handelsoorlog en de te nemen maatregelen?

[0:45:49] Hoe betrekt ze werkgevers, vakbonden en maatschappelijke organisaties?

[0:45:53] Komen in die gesprekken ook zorgen over soft measures, zoals de recente brief over het diversiteitsbeleid aan bedrijven aan de orde?

[0:46:02] Heeft dit kabinet een sociaal plan om Nederlandse werknemers in getroffen industrieën te steunen?

[0:46:08] Voorzitter, naast een snelle en eensgeschiende reactie op de gister aangekondigde tarieven, is er ook een visie op langere termijn nodig.

[0:46:16] Die tarieven zijn slechts het voorportaal van een historische omslag in handelsverhoudingen.

[0:46:21] Al in november vroeg de hele Kamer om een visie op die veranderende handelsverhoudingen.

[0:46:25] De minister heeft toegezegd in het vroege voorjaar met haar visie te komen.

[0:46:29] Kan de minister bevestigen dat ze haar visie nog voor het meireces naar de Kamer stuurt?

[0:46:35] Kan de minister toezeggen dat ze in die visie ingaat op de relatie tussen haar handelbaarheid en het industriebeleid?

[0:46:42] Zal ze ingaan op de manier waarop we minder afhankelijk kunnen worden van de VS en China?

[0:46:48] Voorzitter, om onze afhankelijkheid te verminderen moet Europa gelijkwaardige samenwerkingen opzoeken met opkomende economieën.

[0:46:55] Voorbij de economische relaties die hun vastzetten in de rol van grondstoffenleveranciers en richting moderne samenwerking die bijdraagt aan brede welvaart.

[0:47:04] Vormen gelijkwaardigere handelsrelaties een pijler onder de handelsvisie van Nederland, vraag ik de minister.

[0:47:09] Zet zij in Europa in op gelijkwaardig handelsrelatie en wat is haar inzet daarvoor in de G20 dit jaar?

[0:47:16] Ten slotte, ook de CSDD, de zogenaamde anti-wegkijkwet, staat op de agenda van de ingelaste raad.

[0:47:24] Onder het mon van vermindering van regeldruk wil de commissie haar voorstel tot ernstige afzwakking van die wet in hoog tempo door het besluitvormingsproces jassen.

[0:47:32] Er bestaan grote zorgen bij banken, ondernemers, vakbonden en maatschappelijke organisaties over het commissievoorstel, dat een directe ondermijning voor de ketenzorgvlucht betekent.

[0:47:42] Het is uiterst zorgelijk dat de minister die voorstellen

[0:47:45] die voorstellen van de Europese Commissie toch zegt te verwelkomen.

[0:47:49] Deze week heeft de Kamer een behandelvoorbehoud geplaatst op het voorstel van de Commissie.

[0:47:53] Gaat de minister de raad hiervan op de hoogte brengen?

[0:47:56] Wat is de tijdlijn van de besluitvorming?

[0:47:58] Hoe gaat het kabinet waarborgen dat zij geen onomkeerbare stappen neemt in Brussel op dit dossier, tot de Kamer erover van gedachte heeft kunnen wisselen?

[0:48:07] Voorzitter.

[0:48:08] Een zelfverzekerd Europa heeft alles in huis om op eigen benen te staan en de wereld een betere plek te maken.

[0:48:14] Het is hoog tijd om zelfbewost keuzes te gaan maken.

[0:48:16] Dank u wel.

[1:15:06] We zijn er allemaal, dus ik heropen de vergadering.

[1:15:09] Een minuut eerder dan we hebben afgesproken, maar dat scheelt weer.

[1:15:16] Ik heropen de vergadering.

[1:15:18] Ik geef iedereen weer drie interrupties.

[1:15:22] Ik stel wel voor dat we na elk blokje even kijken of er brandende vragen zijn bij Kamerleden die niet beantwoord zijn door de minister.

[1:15:30] En dan vraag ik ook echt selectief te zijn om brandende vragen in die lijstje af te werken.

[1:15:34] Dat zal ik in eerste instantie niet als interruptie tellen.

[1:15:40] Dan geef ik nu het woord aan de minister voor Eerste Termijn.

[1:15:48] De aankondigingen van president Trump gisteravond maken duidelijk dat we ons in een tijd van grote mondiale economische verschuivingen bevinden en daarom is het goed dat er een extra raad buitenlandse zaken handel is ingelast aanstaande maandag om met de collega's en de Europese commissie van gedachte te kunnen wisselen en daarom ben ik ook blij dat we dit debat vandaag kunnen voeren met elkaar.

[1:16:13] Ik zal eerst ingaan op de handelsrelaties met de VS, daarna relaties derde landen, dan China, dan heb ik nog een blokje CS Triple D en een blokje overig.

[1:16:34] Gisteren heeft president Trump de plannen gepresenteerd in het kader van de America First Trade Policy.

[1:16:40] Onder de noemer van wederkerigheid en re-industrialisatie worden er flinke tarieven ingevoerd op een groot aantal producten.

[1:16:49] De VS beoogt met deze plannen de in hun ogen oneerlijke handelsbalans met andere landen te verbeteren.

[1:16:55] De nieuwe tarieven gelden voor alle derde landen, maar de hoogte van de toepasselijke tarieven verschilt per land.

[1:17:02] Ook de EU wordt geraakt en daarmee ook Nederland.

[1:17:05] Voor producten uit de EU gaat het om een buitentarief van 20 procent met een aantal uitzonderingen.

[1:17:12] Dan gaat het ook om auto's, waar voor alle importen uit alle handelspartners van de VS 25 procent gaat gelden.

[1:17:19] Net zoals voor staal en een aantal andere producten waar voorlopig nog geen tarief op komt, zoals halfgeleiders.

[1:17:27] Laat ik duidelijk zijn, ik betreur deze maatregelen ten zeerste.

[1:17:31] Deze protectionistische maatregelen zullen significante negatieve economische gevolgen hebben.

[1:17:37] voor de VS zelf en voor de handelspartners van de VS, en dus ook voor Nederland.

[1:17:44] En zoals commissievoorzitter Van der Leyen vanochtend vroeg in een verklaring al aangaf, er zal in EU-verband een reactie komen.

[1:17:51] En die is er niet meteen, want het is goed om daar de tijd voor te nemen, zodat onze reactie aansluit bij wat er nodig is om onze belangen te verdedigen.

[1:18:00] En om de VS de kans te geven met Europa te onderhandelen, zoals Van der Leyen vanmorgen ook aangaf.

[1:18:06] En dat is dan ook tevens een antwoord op de vraag van de heer Van Houwelingen.

[1:18:11] De EU-tegenreactie heeft dus twee doelen.

[1:18:15] De VS aan de onderhandelingstafel krijgen en tot afspraken komen om die tarieven aan beide kanten weer naar beneden te brengen.

[1:18:21] En ten tweede wordt daarmee beoogd om de VS af te houden van verdere markttoegang beperkende maatregelen.

[1:18:28] Want het uitblijven van een EU-reactie kan de VS en ook de andere handelspartners de indruk geven dat het mogelijk is om ongestrafte tarieven

[1:18:35] op de EU producten te verhogen.

[1:18:39] Zoals gezegd, we moeten bereid zijn stevig te reageren.

[1:18:43] Maar onze samenleving en internationaal opererende bedrijven zijn ook niet gebaat bij een overhaaste reactie.

[1:18:51] Dan laat ik even kort ingaan op waar we staan met de EU-reactie op de VS staal- en aluminiumtarieven.

[1:18:57] Een aantal woordvoerders hebben dat ook al genoemd.

[1:19:04] We zijn de afgelopen weken al geconfronteerd met de staal- en aluminiumtarieven die vorige maand op 12 maart zijn ingegaan.

[1:19:11] En de Europese Commissie heeft vorige maand ook tegenmaatregelen voorgesteld.

[1:19:15] En afgelopen weken heb ik contact gehad met Nederlandse bedrijfsleven en mijn collega's op andere ministeries over het pakket aan Europese tegenmaatregelen dat er nu ligt voor die staal- en aluminiumtarieven.

[1:19:29] Op die basis hebben we de commissie aangegeven waar de Nederlandse aandachtspunten en zorgpunten zitten.

[1:19:34] Want het blijft ook heel belangrijk dat we goed letten op het zoveel mogelijk voorkomen van schade aan onze eigen economie.

[1:19:41] En daarom kijken we onder andere naar de vraag of er voldoende alternatieven zijn uit andere landen of productie binnen de EU zelf, voordat we een VS-importproduct met een extra tarief willen belasten.

[1:19:54] En ik verwacht dat de commissie morgen vrijdag met een definitief voorstel komt.

[1:19:58] Het gaat dus om die tegenmaatregelen enkel voor aluminium en staal.

[1:20:03] Besluitvorming vindt dan volgende week plaats en de daadwerkelijke toepassing van die tarieven volgt weer enkele weken later, zodat ons bedrijfsleven ook de kans heeft om zich voor te bereiden.

[1:20:15] Dat brengt me dan terug bij de Nederlandse inzet in de Raad Buitenlandse Zaken Handel aanstaande maandag, waar we zullen spreken over de Europese reactie.

[1:20:23] op de America First Trade Policy aankondigingen van gisteren.

[1:20:29] Onze economie is sterk verweven met de Amerikaanse.

[1:20:32] Onze belangen zijn groot, maar die van de VS zijn ook groot.

[1:20:35] En daarom is een stevige EU-reactie van groot belang.

[1:20:39] Een reactie die we als EU gezamenlijk voorbereiden om onze economische belangen te verdedigen en waarbij we ook als één geheel blijven optrekken.

[1:20:48] Dit doen we robuust, proportioneel, maar ook deescalerend.

[1:20:51] We gaan niet over haast en onbesuiste werk, maar houden oog voor het aangaan van een constructieve dialoog.

[1:20:58] Daar moet de EU toe bereid blijven, en dat zal ik maandag duidelijk aangeven.

[1:21:03] Want het doel blijft om er naartoe te werken om aan beide kanten de tarieven zo snel mogelijk

[1:21:08] weg te halen.

[1:21:15] Daarnaast is het duidelijk dat de samenwerking met andere landen en het aanhalen van de banden met andere handelspartners dan de VS nog belangrijker is dan voorheen.

[1:21:26] En natuurlijk is het ook van belang dat we uitblijven gaan van eigen kracht en werk blijven maken van het versterken van de interne markt.

[1:21:34] Wat ook al door mevrouw Kamminga is aangegeven.

[1:21:38] En dan ga ik nu over op de beantwoording van de vragen.

[1:21:48] Volgens mij zijn er op dit moment nog geen vragen.

[1:21:50] Dus ik zou zeggen, dan zijn we aan het eerste blokje toe, specifiek over de VS.

[1:21:55] De heer Ram vraagt mij wat de onderbouwing is van die tarieven van Trump, de tarifaire en de non-tarifaire barrières.

[1:22:05] Die berekeningen van Trump zijn vooral gebaseerd op het handelstekort wat zij hebben in goederen.

[1:22:10] En dan kijken ze naar de EU als geheel.

[1:22:14] Daarnaast kijkt Trump ook naar non-tarifaire maatregelen zoals bijvoorbeeld Btw en een wisselkoersbeleid.

[1:22:20] De regering ziet Btw als een importheffing, terwijl wij dat heel anders zien dan de EU.

[1:22:26] Wij heffen op zowel goederen die geïmporteerd worden als goederen die hier geproduceerd worden.

[1:22:31] Maar Trump kijkt er dan heel anders tegenaan.

[1:22:35] Het is aan de VS zelf om verder uitleg te geven.

[1:22:38] Daar hebben wij verder geen zicht op.

[1:22:41] Onze ambassade in Washington is ook bezig om dit verder in kaart te brengen, hoe dit precies zit.

[1:22:48] Dan vraagt de heer Ram en mevrouw de Korter wat het daadwerkelijke impact is van deze tarieven op onze economie.

[1:23:03] Voor een goede dialoog met de VS moet je weten waarom ze zaken doen.

[1:23:09] Het geeft aan dat de ambassadeur in Washington bezig is om dat in kaart te brengen.

[1:23:13] Op wat voor een termijn kan de Kamer hierover geïnformeerd worden?

[1:23:17] We willen het het liefst op zo'n kort mogelijk termijn weten, omdat de tarieven van de EU op staal in medio half april worden ingevoerd.

[1:23:31] We hebben al een aantal indicaties waarop die het baseert.

[1:23:35] Op het handelstekort, BTW, wisselkoersbeleid.

[1:23:38] Maar ook een aantal non-tarifaire belemmeringen.

[1:23:41] Er staat ook het een en ander op de website van de US Trade Representative.

[1:23:46] En de ambassade is nu bezig om het exact in kaart te brengen.

[1:23:49] Ik ben ook bereid de Kamer hier het over te informeren.

[1:23:52] Op wat voor termijn?

[1:23:52] Ga ik heel even naar rechts kijken hier.

[1:23:56] Enkele weken.

[1:23:58] Enkele weken, hoor ik hier.

[1:23:59] We hebben wel een aantal indicaties, maar als ik het heel specifiek wil weten, dan komt er over enkele weken een bredere brief daarin.

[1:24:11] Dan de impact, vroeger de heer Am en mevrouw de Korte.

[1:24:15] Het CPB heeft een scenario al doorgerekend dat vergelijkbaar is met de aangekondigde maatregelen.

[1:24:22] Volgens het CPB krimpt de Nederlandse export in dit scenario

[1:24:25] met 1,7 procent en de invoer daalt met zo'n 2 procent.

[1:24:30] En dan gaat het om vooral de productie in de machinebouw en de farmaceutische industrie die door deze tarieven direct geraakt worden.

[1:24:40] En ik zal ook uw Kamer informeren over de exacte impact zodra die berekeningen bijgewerkt zijn.

[1:24:49] De heer Van Houwelingen zegt dat tarieven niet in het Nederlands belang zijn.

[1:24:53] Waarom steunt de regering dit dan?

[1:24:56] Ik ben het met de heer Van Houwelingen eens.

[1:24:58] Het is niet in het Nederlands belang, en ik betreur ook de Amerikaanse tarieven.

[1:25:04] Uiteindelijk moeten we ook wel een duidelijk signaal afgeven dat extra tarieven niet onbeantwoord blijven.

[1:25:11] Dan heeft de EU een betere onderhandelingspositie om met de VS te onderhandelen.

[1:25:16] Dat is echt het belangrijkste.

[1:25:18] De reden om met die tegenmaatregelen te komen is die onderhandelingspositie.

[1:25:22] En daarom steunen we die commissie ook in het treffen van die tegenmaatregelen.

[1:25:27] Maar het moet wel proportioneel en de inzet is wel deescalerend.

[1:25:32] Dat is ook mijn inzet.

[1:25:34] We moeten bereid blijven om met de VS om tafel te gaan en met de VS in dialoog te blijven.

[1:25:40] Ik zie een interruptie van de heer Van Houwelingen.

[1:25:43] Ik begrijp dat de minister al met al die EU-tarieven die er waarschijnlijk aangekomen zijn, gaat steunen, maar we moeten natuurlijk een totale afweging maken.

[1:25:51] En inderdaad, als de kansen heel groot zijn dat Trump naar aanleiding van die tarieven die er waarschijnlijk komen van EU zegt, nou, we gaan het nu intrekken, dan zou ik er ook nog voor kunnen zijn.

[1:25:58] Maar daar hebben ze natuurlijk al lang in gecalculeerd, die Amerikanen.

[1:26:00] Dat gaat echt niet gebeuren.

[1:26:01] En waar we ondertussen zeker weten mee zitten, dat is dat wij als Nederland, we hebben, zegt de minister zelf ook,

[1:26:07] relatief grote handelsrelaties met de VS, dat wij door die tarieven, die EU-tarieven heb ik het nu over, getroffen gaan worden.

[1:26:12] Dat zegt de minister ook, van Amerika wordt door zijn eigen tarieven getroffen.

[1:26:15] Dat zegt het geld natuurlijk ook, dat wij straks door die EU-tarieven getroffen worden.

[1:26:18] En wie krijgt het geld van die EU-tarieven?

[1:26:20] Dat krijgt NEL niet, dat zei de heer al net rechtop.

[1:26:21] Dat krijgt de EU.

[1:26:22] Je wordt ook nog sterker en machtiger.

[1:26:23] Het gaat ten koste van ons bedrijfsleven, ten koste van onze consumenten, die meer moeten gaan betalen van Amerikaanse bedrijven.

[1:26:28] Dus als je dat al met al afweegt, en dat is natuurlijk de taak van de minister, in het Nederlands belang, natuurlijk niet in het EU-belang, maar in het Nederlands belang, daarvoor zitten we hier, dan moet je toch zeggen,

[1:26:36] verstandig om daarin mee te gaan, dan zou de minister toch ook moeten zeggen en met mij eens moeten zijn dat de EU-tarieven niet goed lijken voor Nederland.

[1:26:51] zullen ons raken, maar die zullen ook de VS raken en de tegenmaatregelen van de EU zullen ons ook raken.

[1:26:56] Maar het allerbelangrijkste is natuurlijk ook dat we een onderhandelingspositie hebben richting de VS. Als we helemaal niks doen, dan zullen die tarieven niet van tafel gaan.

[1:27:04] Dat kunnen we ook concluderen.

[1:27:05] Dus het is belangrijk dat we als EU eensgezind optreden.

[1:27:08] De EU is een belangrijke afzetmarkt voor de VS. Dus als we eensgezind optreden en dat we ook echt wel met stevige tegenmaatregelen komen,

[1:27:17] om aan die onderhandelingstafel te komen en met elkaar tot een dialoog te komen om die tarieven naar beneden te brengen.

[1:27:25] Dat is de inzet.

[1:27:26] Dus de inzet is niet om zomaar weer tarieven te heffen, de inzet is om die tarieven van tafel te krijgen.

[1:27:31] En daarvoor moet je soms ook maatregelen nemen binnen de EU om dat voor elkaar te kunnen krijgen, om een positie te hebben.

[1:27:38] Maar dit is nou bij uitstek een prachtig voorbeeld, zoals de minister zelf zegt, waar het Europese Uniebelang divergeert van het Nederlands Belang.

[1:27:45] Heel duidelijk.

[1:27:46] Want wij, zoals ik al gezegd heb in mijn betoog, hebben een handelsoverschot met de vers van 50 miljoen euro.

[1:27:51] Dus volgens de logica van Trump zelf zou waarschijnlijk als wij nog een zelfstandig land waren geweest, dan was het maar zo buiten de EU.

[1:27:56] Dan hadden we misschien helemaal geen tarieven gehad.

[1:27:58] Dus dat EU-belang, dat zie je heel mooi in de hele discussie, dat is dus tegengesteld aan het Nederlands Belang.

[1:28:03] En dat moet de minister toch onderkennen.

[1:28:04] En wat ik al heb gezegd,

[1:28:06] Trump heeft al lang ingecalculeerd dat de EU-tarieven komen.

[1:28:08] Dus hij heeft ook helemaal geen zin om mee te doen aan die wapenwetloop.

[1:28:10] Dus nogmaals mijn vraag.

[1:28:12] Het is toch heel duidelijk dat die belangen hier uit elkaar lopen.

[1:28:14] En dan moet de minister toch kiezen voor het Nederlands belangen.

[1:28:16] Dat lijkt me overduidelijk.

[1:28:17] Niet het steunen van nog meer EU-tarieven.

[1:28:22] Nederland zit nou eenmaal in de EU en is nou eenmaal onderdeel hiervan.

[1:28:27] We treden dus als EU op.

[1:28:30] En uiteraard is het gewoon niet de bedoeling om in een handelsoorlog te raken.

[1:28:34] Het is juist de bedoeling om deescalerend op te treden.

[1:28:36] Maar met Amerika moet je ook een onderhandelingspositie opbouwen om überhaupt aan tafel te komen.

[1:28:42] En dat is wat we doen.

[1:28:43] En uiteindelijk is het in Nederlands belang om die tarieven van tafel te krijgen of in ieder geval fors naar beneden.

[1:28:48] Dat is het Nederlandse belang en het EU-belang is dat.

[1:28:54] Wat hier gebeurt is ontzettend interessant.

[1:28:59] Het EU-belang wordt gelijk geschakeld naar het Nederlands-belang.

[1:29:04] De minister zegt met zoveel woorden dat dat niet het geval is.

[1:29:07] Daarom is het zo belangrijk dat we de Europese Unie niet in ons belangen zetten.

[1:29:13] Dit is een mooi voorbeeld van zo snel mogelijk verlaten.

[1:29:15] Het is maar één partij die dat wil.

[1:29:17] Dat is een vorm van democratie.

[1:29:19] Ik hoor geen vraag.

[1:29:24] Nou, het is natuurlijk ook zoals EU samen, samen sterk.

[1:29:29] Zijn we een groter blok.

[1:29:30] En de aanname van de heer Van Houwelingen dat we zonder de EU geen tarieven hadden gehad, dat is een aanname.

[1:29:36] Die kunnen we natuurlijk ook helemaal niet onderbouwen, want je ziet dat er wereldwijd tarieven in ingesteld worden.

[1:29:40] Dus wat dat betreft denk ik dat het goed is dat we eensgezind met de EU optreden in deze tot zover.

[1:29:49] Heb ik ook nog een vraag van de heer Seder.

[1:29:54] Ik steun de lijn dat het belangrijk is om snel tegen maatregelen te nemen die wel slim zijn, maar een onderhandelingspositie creëren.

[1:30:01] De verwachting is dat dat ook de Europese markt zal raken.

[1:30:06] Mijn vraag is, terwijl we dit doen, wat volgens mij een noodzakelijke stap is, vraag ik me wel af, als dit langer voortduurt,

[1:30:14] of de minister ook een plan heeft, of het kabinet, hoe vervolgens de Nederlandse bevolking, de Europese bevolking, maar specifiek de Nederlandse bevolking, daar nou ook meegenomen kan worden.

[1:30:22] Want op het moment dat dingen duurder worden, op een gegeven moment dat deze noodzakelijke stap ingezet moet worden, is het denk ik ook wel belangrijk dat we daar een draagvlak hebben, behouden, en dat vraagt ook om communicatie van het kabinet.

[1:30:34] Dus kunt u toezeggen dat daar al een plan voor is, of zo niet, dat dat onontwikkeld wordt?

[1:30:39] Dankjewel.

[1:30:40] Minister.

[1:30:44] Dat is nog een beetje vooruitlopen op de zaken.

[1:30:47] Er is nog geen voorstel gekomen van de commissie alleen op de tegenmaatregelen voor wat betreft aluminium en staal.

[1:30:53] Maar voor deze tarieven van 20% gaan we maandag over praten.

[1:30:58] En dan zal het ook zeker nog een tijdje duren voordat er... Want dan komt er een consultatieronde.

[1:31:03] Tarieven voor aluminium en staal is dat gebeurd.

[1:31:06] Een consultatieronde.

[1:31:08] En daarna komt pas besluitvorming.

[1:31:09] Dus we zijn nog niet zover dat we nu al die tarieven gaan invoeren.

[1:31:14] En uiteraard heeft het kabinet oog voor de koopkracht van de burger.

[1:31:19] Dat is sowieso in het hele bredere kabinetsbeleid een belangrijk aandachtspunt.

[1:31:23] En daar zal dit ook in de afwegingen meegenomen worden.

[1:31:28] Volgvraag van de heer Seder.

[1:31:40] Het gaat mij niet om de koopkracht, het gaat mij om de communicatie vanuit het kabinet richting de Nederlandse bevolking op het moment dat al deze scenario's uitkomen en het helaas niet lukt om met elkaar aan tafel te zitten.

[1:31:55] De Nederlandse bolk wordt meegenomen waar we mee bezig zijn.

[1:32:01] en de inflatie zou stijgen, dan kan dat ook een effect hebben wat men niet begrijpt, omdat de overheid daar onvoldoende over communiceert.

[1:32:13] Mijn vraag is of u in ieder geval kunt toezeggen dat u tijdig aan voorbereidingen begint om ook communicatief als kabinet de bevolking te informeren wat er momenteel gaande is en het strategische plan van de overheid.

[1:32:30] Ja, voorzitter, dat advies van de heer Seder om tijdig te communiceren en de bevolking mee te nemen in de gevolgen, dat neem ik ter harte.

[1:32:41] Ik kijk even of er nog verder vragen zijn.

[1:32:44] Derde interruptie, meneer Seder.

[1:32:45] Nou, ter harte vind ik mooi.

[1:32:47] Mooi vind ik een toezegging, want dat betekent dat je dan op een brief terugkomt hoe dat uitgevoerd wordt.

[1:32:51] Ik denk dat dit wel gewoon even een belangrijk piketpaaltje is.

[1:32:54] Dus de vraag is of het niet mis is dat ze bij de toezegging.

[1:32:56] Minister.

[1:32:57] Nou, ik weet niet of ik nou een brief moet gaan sturen over hoe we communiceren met de Nederlandse bevolking.

[1:33:05] Ik neem de suggestie, het advies van de heer Zelen te harten.

[1:33:09] We zullen aandacht hebben voor communicatie richting de bevolking.

[1:33:12] Zeker ook als het daadwerkelijk komt tot tegenmaatregelen, dan zullen we dat ook zeker communiceren naar de bevolking.

[1:33:18] En dat kan de heer Zelen dan gewoon ook volgen.

[1:33:20] Dus ik denk niet dat we daar dan in een aparte brief nog over moeten terugkomen, dat we de bevolking geïnformeerd hebben.

[1:33:26] Het gaat wel heel ver.

[1:33:28] Ik zal het doen, maar dan op de manier waarop het kabinet dat past.

[1:33:34] Ik had een vraag gesteld over de compensatie van burgers en bedrijven.

[1:33:46] Ik weet niet of dat dit blokje is, maar het is een brandende vraag.

[1:33:52] Ik ga het even vertellen als interruptie, maar de afspraak is dat we wachten tot het blokje af is.

[1:33:56] Tot er kijkt of er brandende vragen... Wacht, als het... Laten we zorgen dat we genoeg tijd hebben, zodat we allemaal... Ja?

[1:34:03] Maar ik laat het... Minister, kunt u antwoorden op de vraag van de heer Ram?

[1:34:09] Voorzitter, dat komt nog in het blokje.

[1:34:10] Ik heb nog een hele stapel antwoorden, dus... Ik kan hem naar voren halen, hoor.

[1:34:16] Nu moet ik eventjes kijken.

[1:34:18] Even zoeken.

[1:34:24] Ik kom er zo op terug, voorzitter.

[1:34:26] Laat ik eerst naar de heer Seder nog even gaan.

[1:34:30] Zo snel en hard mogelijk terugslaan, dat is wat de heer Seder mij vraagt.

[1:34:34] En blijven praten.

[1:34:36] Nederland steunt de aanpak van de commissie.

[1:34:39] We proberen die positieve handelsrelatie met de VS voor te zetten.

[1:34:43] zijn ook sterk verweven met elkaar.

[1:34:46] Maar we zijn ook bereid om onze belangen te verdedigen als dat nodig is.

[1:34:49] En dat betekent dat we robuust, proportioneel en deescalerend reageren als EU.

[1:34:55] En dat de Europese eenheid wordt bewaard.

[1:34:57] En dat is ook de reactie die we zullen aandragen bij de commissie.

[1:35:01] En dat lijkt mij in overeenstemming ook met wat de heer Seder mij vraagt.

[1:35:06] Mevrouw Kamicha zegt dat tarieven extra belastingen zijn en dat ze de portemonnee van de hardwerkende Nederlander raken.

[1:35:13] Wat ga ik doen?

[1:35:15] Het is belangrijk dat we goed in contact staan met de bedrijven, want zij hebben het meeste te maken met deze handelsmaatregelen.

[1:35:24] Mijn team op het ministerie en ik staan in nauw contact met het bedrijfsleven.

[1:35:28] Eigenlijk vrijwel permanent staan we in contact met het bedrijfsleven.

[1:35:32] De bedrijven geven duidelijk aan dat die tarieven veel impact zullen hebben op hun handel.

[1:35:37] Ook de aankondigingen van Trump zorgen voor veel onzekerheid, wat weer een negatieve impact heeft op de investeringen.

[1:35:56] Dus belangrijk om goed met het bedrijfsleven in contact te blijven.

[1:36:00] En dat doen we dus ook continu en ook met VNO en CWE bijvoorbeeld.

[1:36:05] Dank u wel, voorzitter.

[1:36:08] En dank aan de minister voor de beantwoording.

[1:36:10] En ook fijn dat ze dit serieus neemt en serieus oppakt.

[1:36:13] Overigens had ik ook niet anders verwacht.

[1:36:15] Maar dat terzijde, waar ik nog wel nieuwsgierig naar ben, is welke zorgen worden het meest geventileerd?

[1:36:21] En hoe kunnen we ook dan dat meenemen in de discussie die u gaat hebben komende week in Europa?

[1:36:28] Ik denk dat dat uiteindelijk het belangrijkste is.

[1:36:31] dat we dan ook iets doen voor die zorgen.

[1:36:33] En anderzijds dat we nadenken over mitigerende maatregelen, hoe we dan die sectoren kunnen helpen.

[1:36:38] Want we hebben heel veel van die sectoren keihard nodig.

[1:36:40] Het zijn enerzijds mooie bedrijven, maar soms ook juist voor de industrie die wij hier willen behouden.

[1:36:46] Minister.

[1:36:47] Ja, voorzitter.

[1:36:48] Er zijn natuurlijk heel veel diverse zorgen, maar de belangrijkste zorg is natuurlijk dat de afzetmarkt in de VS, dat die verdwijnt of aanzienlijk krimpt.

[1:36:57] En dat is natuurlijk ook logisch.

[1:36:59] Het is ook belangrijk dat mijn allereerste inzet is om die tarieven van tafel te krijgen, om die handelstromen weer op gang te krijgen of niet te belemmeren.

[1:37:11] Anderzijds is het ook belangrijk om te kijken naar nieuwe markten, nieuwe afzetmarkten.

[1:37:16] Ook daar zet het kabinet zich op in.

[1:37:18] Dat zal ook een onderdeel zijn van de handelsbrief waar ik mee bezig ben.

[1:37:25] Die brief komt in ieder geval voor het debat over handel naar de Kamer.

[1:37:30] Het lukt niet voor het meireces.

[1:37:32] Het wordt na het meireces.

[1:37:36] Het handelsdebat is ergens eind mei, volgens mij.

[1:37:39] In ieder geval enige tijd daarvoor zal die handelsbrief naar de Kamer komen.

[1:37:44] Tot zover.

[1:37:48] De heer Ram vraagt of ik bereid ben om de alcoholsector uit de maatregelen van de EU te schrappen.

[1:37:53] Dat gaat dan over de tegenmaatregelen die klaar liggen voor de staal- en aluminiumsector.

[1:38:01] Die tegenmaatregelen moeten robuust, proportioneel en deescalerend zijn.

[1:38:04] We kijken naar een aantal criteria.

[1:38:07] Dat is met name de leveringszekerheid en daarnaast ook de aanwezigheid van voldoende alternatieven voor de geraakte import.

[1:38:17] Vanuit deze criteria kijk ik heel nauwkeurig naar de voorstellen van de commissie en daar lever ik input op.

[1:38:23] En we nemen de belangen van Nederland en van het hele Nederlandse bedrijfsleven mee in de overwegingen voor de positiebepaling van de Nederlandse inzet.

[1:38:33] U begrijpt ook dat daar bedrijfsvertrouwelijke informatie tussen zit die ik niet zomaar hier kan delen.

[1:38:38] En daarnaast is het ook onderhandelingstechnisch niet opportun om de exacte inzet te

[1:38:45] te vermelden hier, maar we nemen dat allemaal mee in de overwegingen.

[1:38:50] En hoe de lijst er dan uiteindelijk uitziet, is aan de commissie.

[1:38:56] De heer Ram vraagt ook nog of de korting van de EU-afdracht bespreekbaar is als gevolg van hogere inkomsten uit invoerheffingen.

[1:39:05] Als invoerrechten stijgen, krijgt Nederland daar een aanzienlijk deel van.

[1:39:08] Nederland mag een kwart van de invoerrechten die in Nederland worden geïnd.

[1:39:14] Driekwart helaas niet, maar een kwart wel.

[1:39:16] Dat is zwaar bevochten.

[1:39:18] Daar is zwaar over onderhandeld.

[1:39:20] Maar het is ook zo dat Nederland invoerrechten voor de hele EU pint.

[1:39:24] Of veel invoerrechten voor de EU als importland.

[1:39:28] En wij zouden dus netto het meeste van alle landen krijgen.

[1:39:33] Dus het antwoord is ja, we krijgen al een deel daarvan.

[1:39:41] De vraag die ik had, is hoe Nederlanders en bedrijven worden gecompenseerd.

[1:39:53] Het jaagt inflatie aan, die importtarieven.

[1:40:01] En hoe wordt dan de Nederlander en het Nederlands bedrijf gecompenseerd?

[1:40:04] Want het wordt bij de burger neergelegd.

[1:40:09] De EU en de staat profiteert ervan.

[1:40:14] We hebben geen compensatie voor bedrijven en burgers.

[1:40:19] We hebben in Nederland sociale voorzieningen en een sociaal vangnet, maar vanwege hogere tarieven een compensatie hebben we niet.

[1:40:28] Wel werkt het kabinet aan koopkracht en koopkrachtplaatjes.

[1:40:33] Als de prijzen stijgen, zullen we ons als kabinet integraal over moeten buigen.

[1:40:42] Ik zie verder geen interrupties.

[1:40:45] We zijn nog niet aan het eind van het blokje, toch?

[1:40:47] Nee.

[1:40:48] Voorzitter, dit is het langste blokje.

[1:40:50] Het zal u niks verbazen.

[1:40:51] Dat duurt even.

[1:40:52] Ik heb net even overlegd met de regering.

[1:40:55] We zitten nog goed op tijd.

[1:40:57] Dus we gaan rustig verder.

[1:40:58] Ja, de laatste blokjes zijn allemaal vrij kort, hoor.

[1:41:00] Mevrouw Kamminga vroeg naar aanvullende inkopen van VS-producten als vloeibaar gas.

[1:41:09] Het is te vroeg om specifiek in te gaan op hoe we moeten reageren op die handelsmaatregelen van de VS. We kijken in EU-verband en er zal een Europese reactie komen.

[1:41:20] Het is wel goed om mee te geven dat wat betreft het aankopen van goederen verschillende variabelen meespelen.

[1:41:27] Bijvoorbeeld wat de marktpartijen doen en de prijsverschillen tussen landen.

[1:41:32] Ten aanzien van de inkoop van vloeibaar gas moeten we ook opmerken dat de overheid slechts beperkte mogelijkheden heeft om marktpartijen te bewegen om van een bepaalde afnemer in te kopen.

[1:41:43] Dus die mogelijkheden zijn beperkt.

[1:41:51] Het gaat mij erom dat we wat creatiever moeten zijn.

[1:42:00] U heeft zelf in uw introductie ook gezegd hoe Trump kijkt naar die disbalans en dat het handelsoverschot daar een belangrijk onderwerp voor is.

[1:42:09] Het gaat mij erom dat we wat creatiever moeten kijken.

[1:42:15] Wat kunnen we doen om weer met elkaar in gesprek te gaan?

[1:42:22] Het gaat er dan om wat je nog meer in je arsenaal kan hebben in de gesprekken met de VS. Dat zou bijvoorbeeld kunnen zijn producten die wij weinig hebben of die we toch nodig hebben om op die manier een andere oplossing te vinden waar we allemaal iets aan kunnen hebben in plaats van tarieven op tarieven op tarieven.

[1:42:43] Ik ben het helemaal met mevrouw Kammerga eens dat het niet de bedoeling is dat we tarieven op tarieven zetten.

[1:42:48] De inzet is juist om deescalerend te werk te gaan en die tarieven achter de hand te houden om die partijen aan tafel te krijgen.

[1:42:57] Er wordt heel breed gekeken.

[1:43:00] Er wordt ook zeker wel met de Trump-administratie gesproken.

[1:43:04] Van der Leyen weet ik niet, maar eurocommissaris Sjefkovits is al twee keer naar de VS geweest.

[1:43:10] Dus die gesprekken zijn er wel.

[1:43:13] Ik kan alleen maar het pleidooi van mevrouw Kaminga onderstrepen.

[1:43:17] Dat het belangrijk is om creatief te kijken naar oplossingen en geen handelsoorlog uit te lokken.

[1:43:26] Mevrouw Heers vraagt wat ik besproken heb in de VS met wie en wat ik besproken heb.

[1:43:33] Ik heb met de US Trade Representative Jameson Greer gesproken.

[1:43:38] Ik heb mijn Amerikaanse collega aangegeven dat tarieven schadelijk zijn, dat we wederzijds belang hebben om een open handelsrelatie te houden, dat onze economieën nauw verweven zijn, dat er veel banen bij betrokken zijn.

[1:43:54] Ik heb ook aangegeven dat als die tarieven er komen,

[1:43:57] Dat de EU zich beraadt op tegenmaatregelen en dat er ook tegenmaatregelen zullen komen.

[1:44:03] Daarnaast heb ik ook de belangen van Nederland en het Nederlandse bedrijfsleven over het voetlicht gebracht.

[1:44:10] Wat wij allemaal te bieden hebben aan de Verenigde Staten qua expertise en dergelijke.

[1:44:15] Nederlandse bedrijven zijn ook gebaat bij zekerheid en voorspelbaarheid.

[1:44:18] Amerikaanse bedrijven ook.

[1:44:20] Ook dat heb ik gezegd en ik zal deze boodschap blijven uitdragen richting de Amerikaanse collega's.

[1:44:27] Uiteindelijk maken ze wel een eigen afweging.

[1:44:31] Mevrouw Heers vroeg ook of ik de maatregelen steun die gericht druk zetten op de sectoren achter regering Trump, zoals Big Tech en crypto.

[1:44:43] We moeten reageren op de maatregelen, maar we moeten niet over haast reageren.

[1:44:49] We moeten daar goed over nadenken en de impact op onze eigen economie zo veel mogelijk beperken.

[1:44:57] De commissie-voorzitter heeft vanochtend direct gereageerd en aangegeven dat de EU bereid is om te onderhandelen, maar ook om stevig te reageren.

[1:45:05] Welke sectoren worden meegenomen in de reactie van de EU?

[1:45:11] Daar wil ik nu nog niet op vooruitlopen.

[1:45:17] Mevrouw Hiers vraagt ook naar een sociaal plan.

[1:45:20] Het kabinet gaat eerst verder in kaart brengen wat de gevolgen van de tarieven zijn.

[1:45:26] Het is ook van belang om erop te wijzen dat de situatie elk moment weer kan veranderen.

[1:45:31] als er bijvoorbeeld onderhandelingen met de VS plaatsvinden.

[1:45:34] Daarnaast staat het kabinet uiteraard in contact met bedrijven, VNO-NCW, diverse stakeholders over gevolgen van de tarieven en het sociaal plan waar zij om vraagt.

[1:45:46] We hebben natuurlijk in Nederland een sociaal vangnet in de vorm van onze sociale voorzieningen.

[1:45:53] Dat is het vangnet wat wij hebben.

[1:45:57] De heer Boswijk heeft een interruptie en ik heb zelf ook een interruptie.

[1:46:03] De heer Boswijk.

[1:46:05] Omdat de minister zelf begon met de link naar de digitale wereld.

[1:46:09] Ik was benieuwd of er daar nog antwoorden over kwamen.

[1:46:15] we de zorg hebben dat de Europese Commissie misschien nu de Digital Fairness Act zou gaan afzwakken als een soort, ja, handreiking richting Trump.

[1:46:26] Wat ons betreft heel onverstandig zou zijn, want los van de handelsoorlog, waar we ook het liefst zo snel mogelijk een einde aan zien, lijkt het ons wel verstandig om alsnog die techreuze aan te pakken.

[1:46:42] Mijn blaadje met het antwoord op deze vraag lag bovenop.

[1:46:46] Zonde van uw interruptie.

[1:46:53] Die Digital Fairness Act is er nog niet.

[1:46:55] In 2026 wordt die verwacht.

[1:46:59] We wachten eerst dat voorstel af en dan zullen we de Kamer daarover informeren.

[1:47:04] Dat gaat via de minister van Economische Zaken.

[1:47:07] Maar de heer Boswijk vraagt ook naar de samenhang, die boetes van Apple en Meta, of dat samenhang met die tarieven van Trump.

[1:47:13] Nee, die hangen niet samen.

[1:47:14] Deze tarieven waren al lang van tevoren aangekondigd.

[1:47:17] De datum, Liberation Day, was ook al lang van tevoren aangekondigd.

[1:47:21] En je ziet ook dat die

[1:47:22] voor heel de wereld tarieven heeft aangekondigd.

[1:47:25] Dus die tarieven zijn geen reactie op Europese acties voor boetes.

[1:47:33] Wel is het zo dat zij zich daar natuurlijk aan storen en dat zij daar een punt van zullen maken in de onderhandelingen met de EU.

[1:47:44] Maar dat zullen we dan integraal moeten bekijken.

[1:47:50] In het officiële standpunt zal het inderdaad vanuit de VS zijn dat het één niet met het ander te maken heeft.

[1:47:58] Tegelijkertijd doen ze er vrij weinig moeite voor om het te verhullen.

[1:48:02] We hebben natuurlijk eerder al gezien dat zelfs artikel 5 van de NAVO erbij wordt gehaald als wij met wetgeving vanuit de Europese Commissie komen om

[1:48:13] om deze techreuzes te reguleren.

[1:48:15] Dus ik vind het totaal niet onlogisch dat er in zo'n kabinetsbijeenkomst dit op één hoop komt te liggen.

[1:48:23] Dus ik zou toch willen vragen aan deze minister, is zij bereid om in ieder geval het signaal af te geven in de Raad dat het wat ons betreft onverstandig lijkt om deze dossiers aan elkaar te knopen?

[1:48:35] dat het los van deze handelsoorlog verstandig is om deze techreuzen te reguleren, los van welke handelstarieven er ook aankomen.

[1:48:47] Minister.

[1:48:48] De heer Boswijk heeft ook gelijk met zijn observatie dat de VS allerlei dossiers aan elkaar knoopt.

[1:48:55] Dat zien we ook.

[1:48:57] Trump is heel transactioneel.

[1:49:00] Dat zal hier in de EU ook niet anders zijn, dat hij een aantal dingen aan elkaar knoopt, en dat zie je ook met de berekening van zijn...

[1:49:18] Dat is ook een bepaalde berekening waarvan alles bijgehaald wordt.

[1:49:22] Dus we moeten ook niet naïef zijn.

[1:49:24] Het gesprek zal niet alleen over tarieven plaatsvinden.

[1:49:27] Dat zouden wij natuurlijk wel willen, maar er wordt van alles bijgehaald.

[1:49:33] Dus ik kan niet toezeggen dat we die techreuzen buitenschot kunnen laten bij de onderhandelingen.

[1:49:40] Ik denk dat die er gewoon ook bij komen.

[1:49:42] Ik kan er ook niet op vooruitlopen nu.

[1:49:45] Inzet is natuurlijk wel om de Europese regelgeving zoveel mogelijk in tact te houden, uiteindelijk.

[1:49:51] Dank u wel.

[1:49:54] En dank, minister, voor de gedeeltelijke beantwoording van mijn vragen.

[1:49:57] U geeft aan dat u om de tafel zit met

[1:50:07] Ik zou heel graag van de minister willen horen of er tussen die andere belanghebbenden ook vakbonden en maatschappelijke organisaties zijn.

[1:50:17] En het antwoord op de effecten die komen, die gaat natuurlijk heel erg gericht zijn op sectoren.

[1:50:26] En we weten dat er sectoren geraakt zullen worden, want anders noemen we het geen handelsoorlog.

[1:50:30] Dus ik vind het, is de minister het met mij eens, dat het sociaal vangnet van Nederland daar tegenover zetten een wat vage en ook niet heel geruststellende reactie is voor de sectoren die zich nu enorm veel zorgen maken.

[1:50:46] We hebben net een aantal voorbeelden gehoord.

[1:50:48] over de gevolgen van die handelsoorlog.

[1:50:50] Dus nogmaals mijn vraag, is er in het kabinet een gesprek gaande over specifieke steun aan sectoren die bovenmatig getroffen zullen worden door deze handelsmaatregelen?

[1:51:05] Dat waren twee vragen in één.

[1:51:10] De eerste ging over met welke belanghebbenden ik spreek.

[1:51:13] Ik sta in nauw contact met een diverse groep Nederlandse bedrijven om hun zorgen te horen en hun input mee te nemen.

[1:51:21] Daarnaast heb ik regelmatig contact met Europese collega's en de Europese commissie.

[1:51:26] om eensgezind op te teden.

[1:51:27] Dat blijf ik doen.

[1:51:29] Uiteraard sta ik open voor input van andere belanghebbenden.

[1:51:33] Die hebben zich ook nog niet gemeld.

[1:51:35] Ik sta open voor input van iedereen die

[1:51:38] Ik denk ook dat het belangrijk is dat we gezamenlijk met elkaar optreden.

[1:51:44] We hebben allemaal een gezamenlijk belang.

[1:51:45] En dat is de tarieven van tafel te krijgen en de Nederlandse economie te beschermen.

[1:51:51] Dus dat over de belanghebbenden.

[1:51:53] Dan over de sectoren.

[1:51:56] Ja, het is inderdaad zo dat er een aantal sectoren mogelijk zwaarder getroffen wordt dan andere sectoren.

[1:52:04] Nu nog te vroeg om daar een indicatie van te geven, omdat we ook nog niet hebben gekeken naar wat we als tegenmaatregelen vanuit de EU doen.

[1:52:11] Behalve op aluminium en staal.

[1:52:13] Daar hebben we natuurlijk wel veel dieper naar gekeken.

[1:52:16] En daar gaan we die sectoren ook extra beschermen.

[1:52:22] We praten nu over vrijwaringsmaatregelen voor de staalsector.

[1:52:28] Dus in principe wordt daar zeker naar gekeken.

[1:52:33] En daarom spreken we ook met die bedrijven.

[1:52:40] Dank u wel.

[1:52:41] Zijn er verder... Nee?

[1:52:42] Gaat u verder?

[1:52:43] We zijn nog steeds in VS, toch?

[1:52:46] Jan, ik heb zelfs een vraag van u hiervoor liggen.

[1:52:48] Geweldig.

[1:52:48] Ik ben stil.

[1:52:52] Dat ging de eensgezindheid en het feit dat Orbán deze eensgezindheid ondermijnt, die vraag.

[1:52:58] Ik onderschrijf het belang van een eensgezind EU-optreden.

[1:53:02] Daarom spreek ik ook regelmatig met de EU-collega's.

[1:53:05] Onder andere aanstaande maandag in Luxemburg tijdens de extra raad buitenlandse zaken.

[1:53:12] En die eensgezindheid die staat voorop.

[1:53:16] Uiteraard heeft elke lidstaat een eigen handelspolitieke inzet binnen de belangenbeweging binnen de EU, maar dat doet niks af aan de EU-eenheid.

[1:53:25] En dat geldt ook voor Hongarije.

[1:53:27] Die zijn onderdeel van de EU, dus die kunnen zich daar niet aan onttrekken.

[1:53:42] Dit is ook nog een blokje VS.

[1:53:44] Meneer Van Houwelingen vraagt waarom geen handelsmissie naar de VS?

[1:53:48] Nou, de VS is een belangrijke exportmarkt voor Nederland.

[1:53:51] Het is buiten de EU de belangrijkste exportmarkt.

[1:53:56] En we hebben een handelsinstrumentarium dat ruim open staat voor ondernemers die kansen zien in de VS. En dat geldt ook voor handelsmissies.

[1:54:04] Die blijven we organiseren.

[1:54:06] En op dit moment zijn we aan het kijken naar de tweede helft van dit jaar welke handelsmissies we kunnen organiseren.

[1:54:12] Daar wordt ook de VS in meegenomen.

[1:54:14] En overigens heb ik dat ook al geopperd bij mijn gesprekken met de US Trade Representative, dat we graag met een handelsmissie willen komen.

[1:54:23] Dan vroeg de heer Van Houwelingen nog naar de TEY.

[1:54:35] Ja, de diversiteitseisen van de Verenigde Staten.

[1:54:40] We hebben navraag gedaan of Nederlandse bedrijven ook zo'n brief hebben gehad om die diversiteitseisen los te laten.

[1:54:47] Het blijkt dat de Amerikaanse ambassade een aantal van hun toeleveranciers een dergelijke brief heeft gestuurd.

[1:54:54] Dus het geldt alleen maar voor bedrijven die willen leveren aan de ambassade.

[1:55:02] Maar het standpunt van de Nederlandse regering is dat hier de Nederlandse wet geldt en dat het verder aan Nederlandse bedrijven zelf is om invulling te geven aan hun interne organisatie.

[1:55:12] Dus druk van de Amerikaanse overheid daarop is ongewenst.

[1:55:17] En daarom betreur ik ook dat dit gebeurt.

[1:55:27] Dit was de VS.

[1:55:43] Dan kom ik bij het blokje relaties met derde landen, waar ook Mercosur onder valt.

[1:55:49] Mevrouw Kaminga vraagt om de relaties met landen zoals Canada en Mexico te intensiveren binnen de bestaande handelsakkoorden.

[1:56:00] Ik deel het belang van internationale samenwerking en ik deel ook het belang van aanhalen van relaties met

[1:56:06] met handelspartners en dat is nog veel belangrijker nu dan voorheen.

[1:56:11] De EU heeft al een handelsakkoord met Canada en er wordt ook gewerkt aan modernisering van het bestaande handelsakkoord met Mexico.

[1:56:21] Dus ja, dat ben ik volledig met mevrouw Kominga eens en dat gaan we ook doen.

[1:56:27] Dan Mercosur.

[1:56:30] De grondhouding van het kabinet ten aanzien van handelsakkoorden in het algemeen is positief.

[1:56:36] Ik denk dat dat goed is voor Nederland, handelsland.

[1:56:39] Specifiek voor het EU-Mercosur-akkoord hebben we hier al vaker over gesproken in de Kamer.

[1:56:44] ligt de zaak wat anders.

[1:56:45] Het akkoord is onstreden in Nederland en ook in uw Kamer.

[1:56:50] Uitgangspunt voor het kabinet is dat de regering pas een positie inneemt in de Raad als er daadwerkelijk sprake is van besluitvorming over dat hele Mercosur-akkoord.

[1:57:01] En zoals u weet zijn nog niet alle teksten openbaar.

[1:57:05] Daar zitten we nog op te wachten.

[1:57:07] Zodra alle teksten openbaar zijn en we het onderzoek van de Wagen Universiteit beschikbaar hebben over de gevolgen van dat handelsakkoord, komt er zo snel mogelijk een kabinetsappreciatie uw kant op.

[1:57:25] En in aanvulling daarop zeg ik ook nog over de vraag van de heer Boswijk daarover dat de verwachting is dat die definitieve teksten rond de zomerperiode door de Europese Commissie voorgelegd worden aan de Raad.

[1:57:41] En uiteraard krijgt de Kamer voor die tijd die appreciatie dan.

[1:57:47] Dat was het blokje relaties met derde landen.

[1:57:52] Met uitzondering van China, want dat komt nu.

[1:57:56] Zijn er beringende vragen die niet beantwoord zijn?

[1:58:03] Ik had een aantal vragen over de gelijkwaardige handelsrelaties met andere landen dan de VS en China.

[1:58:08] Komen die in de overig?

[1:58:10] Ik ga heel even kijken, voorzitter.

[1:58:24] De heer Ram vraagt welke stappen de regering gaat zetten tegen oneerlijke concurrentie uit China.

[1:58:52] We kennen de uitdagingen en problemen in de handelsrelatie met China, waaronder oneerlijke concurrentie, subsidies, dumping.

[1:59:00] In EU-verband zetten we erop in om dit aan te kaarten bij China, zowel via dialoog als door de inzet van het handelsdefensieve instrumentarium wat we kennen.

[1:59:13] Een voorbeeld hiervan zijn de antisubsidieheffingen die de EU vorig jaar heeft ingesteld tegen de dumping van

[1:59:20] Chinese elektrische voertuigen.

[1:59:22] De subsidie daarvan, sorry, niet de dumping.

[1:59:25] Mevrouw de Korte vraagt of Nederland in de Raad pleitbezorgen voor bulkcontroles en versnelde hervorming van het douane stelsel, versterking van de handhavingscapaciteit en betere Europese coördinatie in het kader van al die pakketjes met Chinese rommel, noemde ze het bij haar thuis, geloof ik.

[1:59:45] Chinese producten in ieder geval.

[1:59:49] Een belangrijk probleem aan die enorme stroom producten die dagelijks de interne markt opkomen, brengen grote uitdagingen met zich mee.

[1:59:57] Onder andere ook op het gebied van productveiligheid, maar ook eerlijke concurrentie.

[2:00:02] De Europese Commissie is zich hier ook van bewust en heeft daarom een pakket aan maatregelen gepresenteerd om deze problematiek aan te pakken.

[2:00:11] En uw Kamer is op 14 maart geïnformeerd over de kabinetsinzet ten aanzien van deze commissiemaatregelen door de minister van Economische Zaken.

[2:00:22] Nederland is actief binnen de onderhandelingen over een nieuw douane-wetboek voor de Unie waaraan wordt gewerkt.

[2:00:29] En dit proces is reeds al in een stroomversnelling gekomen.

[2:00:34] En dit proces is onder de verantwoordelijkheid van de minister van Financiën.

[2:00:38] Dus zoals u ziet is er in het kabinet breed aandacht voor.

[2:00:43] En ik ben ook wel bereid om hier nog aandacht voor te vragen in de RBZ-handel van aanstaande maandag.

[2:00:56] Voorzitter, dat was China.

[2:01:00] We hebben het veel over Amerika, maar we moeten niet vergeten dat uiteindelijk de enige partij die echt strategisch nadenkt op dit gebied is China.

[2:01:15] Daarom heeft deze Kamer al meerdere keren moties van mijn hand aangenomen.

[2:01:26] Als het gaat over onze enorme afhankelijkheid en groeiende afhankelijkheid over mobiliteit, of het nou elektrische bussen, stepjes, fietsen of nu recent auto's gaat.

[2:01:36] Niet alleen de economische afhankelijkheid, maar ook de veiligheid die in het geding komt met alle 360 graden camera's.

[2:01:42] Ik was even benieuwd hoe het staat met de uitvoering van deze moties, want het duurt wel erg lang inmiddels.

[2:01:46] Of dat er al bekend is, wat de kwetsbaarheden zijn en wat we eraan gaan doen.

[2:01:52] Minister.

[2:01:55] De motie ligt voornamelijk bij INW en Economische Zaken.

[2:02:07] Zij zijn daarmee bezig, ook als het gaat over de veiligheid van elektrische voertuigen.

[2:02:13] Ik kan u niet zeggen op wat voor termijn die uitgevoerd wordt.

[2:02:16] Ik zou een navraag kunnen doen, maar die ligt voornamelijk bij mijn collega's van INW en EZ.

[2:02:25] Ik geef u even een laatste vraag.

[2:02:28] U mag vaker voorzitter zijn.

[2:02:35] Het zou wel mooi zijn als hier een toezegging op zou kunnen komen dat teruggekoppeld wordt.

[2:02:41] De motie is destijds bij Defensie ingediend, maar het is een integraal probleem.

[2:02:45] Ik denk dat ik elke minister hierover zou kunnen bevragen.

[2:02:49] Dank u wel.

[2:02:55] Ja, voorzitter, ik begrijp dat u dat vraagt.

[2:03:00] Ik zou dat wel kunnen toezeggen, dat ik even een navraag doe hoe het daarmee staat bij de collega's.

[2:03:07] En dat zou ik dan in het verslag van de RBZ, wat na de RBZ naar uw Kamer gaat, zou ik dat kunnen meenemen.

[2:03:15] Dank u wel.

[2:03:15] Zijn er nog andere vragen naar Nederland?

[2:03:18] Dan gaan we naar de CS Tripoli.

[2:03:23] Over de CSDD waren ook een aantal vragen gesteld.

[2:03:28] Het kabinet staat voor internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen.

[2:03:35] Het draagt bij aan veerkrachtige waardeketens en biedt kansen voor het Nederlandse bedrijfsleven.

[2:03:43] Op 24 maart deelde het kabinet het BNC-fichier met de appreciatie van het Omnibus 1-voorstel.

[2:03:49] van de Europese Commissie met uw Kamer.

[2:03:52] Het kabinet verwelkomt de inspanningen om een regeldruk ten aanzien van de Corporate Sustainability Due Diligence Directive, de CSDDD, en de Corporate Sustainability Reporting Directive, de CSRD, om die te verminderen.

[2:04:08] Concurrentievermogen en ondernemingsklimaat zijn echter ook gebaat bij stabiel en voorspelbaar beleid en zekerheid voor bedrijven.

[2:04:17] En daarin de juiste balans vinden is van belang.

[2:04:21] Het kabinet kan veel van de voorgestelde aanpassingen steunen.

[2:04:25] Tegelijkertijd zijn er ook een aantal vragen van het kabinet richting de commissie over een aantal voorstellen op het gebied van het gelijke speelveld.

[2:04:34] En is er wat onduidelijkheid over de concrete uitwerking.

[2:04:38] Zo is het bijvoorbeeld door het voorstel om gepaste zorgvuldigheid te beperken tot tier one, zoals dat heet voor bedrijven, is het niet altijd duidelijk tot hoever zij de risico's in de productieketen moeten nagaan.

[2:04:52] Daar werd nu ook door enkele leden naar gevraagd.

[2:04:56] Het schrappen van EU-brede civiele aansprakelijkheid zorgt ook voor verschillende regels binnen de EU en dat maakt naleving voor bedrijven ook

[2:05:07] moeilijker en kostbaarder.

[2:05:09] En op die twee punten gaan we in Brussel aandacht vragen, zoals ook aangegeven in het BNC Fisher.

[2:05:16] Ik moet wel zeggen dat besluitvorming hierover nu niet aan de orde is.

[2:05:20] Het staat ook maandag niet op de agenda van de RBZ Handel.

[2:05:24] De reden waarom het naar uw Kamer is gestuurd is vanwege een Kamermotie waarin gevraagd wordt om regelmatig een update hierover te sturen.

[2:05:33] Dus er is nog geen besluitvorming aan de orde.

[2:05:37] Dan de vragen.

[2:05:38] De heer Seder vraagt het uitstel.

[2:05:43] Hoe verhoudt zich dit tot de motie Seder-Heersch, die oproept tot voortzetting van de implementatie van CSDDD?

[2:05:50] De motie vraagt ook over effectieve voortzetting van de implementatie van de CSDDD.

[2:05:58] De volgende stap in het wetsproces is adviesaanvraag bij de Raad van State.

[2:06:03] Maar dat is op dit moment natuurlijk niet effectief.

[2:06:06] Zolang het aannemelijk is dat het wetsvoorstel nog moet worden gewijzigd naar aanleiding van die omnibuswetgeving.

[2:06:12] Want als er echt ingrijpende wijzigingen komen, dan moet het wetsvoorstel in Nederland ook aangepast worden.

[2:06:18] En dan moet er ook weer opnieuw advies aangevraagd worden.

[2:06:21] En dat zorgt alleen ook maar weer voor onduidelijkheid bij bedrijven.

[2:06:25] Ten aanzien van het tijdspad is het wel zo dat het streven van het Poolse voorzitterschap is om de onderhandelingen nog dit jaar af te ronden.

[2:06:34] En over de voortgang wordt de Kamer geïnformeerd, zoals toegezegd, via de geannoteerde agendas van de RBZ-handel.

[2:06:43] De heer Seler vraagt ook of er een goede wet te wachten ligt.

[2:06:46] De wet zorgplicht kinderarbeid.

[2:06:48] Moeten we dan niet gewoon aan de gang met deze wet?

[2:06:52] De inzet van het kabinet is om die wet zorgplicht kinderarbeid te vervangen door de wet internationaal verantwoord ondernemen, die CSDD.

[2:07:02] Die zorgt voor harmonisatie in Europa en richt zich ook op kinderarbeid, maar ook op andere risico's.

[2:07:08] En afhankelijk van de waardeketen van een bedrijf maakt dat maatwerk mogelijk.

[2:07:12] En dat is effectiever en daarom heeft een brede Europese wetgeving en zorgvuldigheidsverplichting nog steeds de voorkeur van dit kabinet.

[2:07:24] De heer Seder vroeg ook of ik mij inzet dat de minister zich ervoor inzet dat de CSDDD-wijzigingen regeldruk verminderen en de oorspronkelijke doelstellingen zo veel mogelijk overeind houden.

[2:07:39] Bedrijven behouden ook in het nieuwe voorstel van de commissie een belangrijke verantwoordelijkheid voor misstanden in de keten.

[2:07:49] Als ze informatie hebben over mogelijke problemen dieper in de keten, dan moeten ze daar nog steeds gepast op reageren.

[2:07:57] Dat blijft een essentieel onderdeel van de richtlijn.

[2:08:01] Als dit goed wordt geborgen, dan blijft het doel van de CSDD overeind.

[2:08:05] Dat is het voorkomen en aanpakken van schade aan mens en milieu in wereldwijde waardeketens.

[2:08:12] Dat doel blijft overeind.

[2:08:14] We zullen daar kritisch op doorvragen bij de commissie.

[2:08:18] Dus we zullen steeds een zorgvuldige afweging maken tussen het beperken van regeldruk en het zoveel mogelijk waarborgen van de doelstelling van gepaste zorgvuldigheid.

[2:08:33] De heer Seder heeft nog een heleboel meer vragen gesteld.

[2:08:37] Onder andere ambtenaren hebben voor afzwakking gewaarschuwd.

[2:08:44] De kabinetspositie is het resultaat van zorgvuldige afstemming, ook tussen de verschillende departementen die betrokken zijn bij het opstellen van de appreciatie.

[2:08:55] Het BNC-visie is goedgekeurd door de ministerraad.

[2:08:59] Het is niet ongebruikelijk dat een kabinetspositie door politieke keuzes op onderdelen kan afwijken van eerdere ambtelijke adviezen.

[2:09:11] Dan nog een vraag.

[2:09:12] Plausibele informatie is een onduidelijk begrip.

[2:09:17] Zie ik daarmee risico's op infogebied?

[2:09:23] Zoals ik ook in het BNC-fiche heb geschreven, heeft het kabinet nog vragen bij dit voorstel van de commissie.

[2:09:29] En die vragen zien onder andere ook op het begrip plausibele informatie, zoals de heer Seder aangeeft.

[2:09:35] En het kabinet zal aan de commissie vragen om dit

[2:09:38] dit punt nader toe te lichten wat ze ermee bedoelen en mogelijk ook voorstellen te doen die de richtlijn verbeteren en meer duidelijkheid geven, vooral ook aan bedrijven.

[2:09:52] Blijft de inzet van de minister dat bedrijven relevante stakeholders betrekken bij hun gepaste zorgvuldigheid?

[2:09:59] Nou, dat staat ook in dat omnibusvoorstel.

[2:10:03] Dit specifieert ook dat bedrijven relevante stakeholders moeten betrekken.

[2:10:07] Dat is een bepaling die erin staat.

[2:10:10] En dat is dus inderdaad ook wel van belang dat die stakeholders betrokken zijn.

[2:10:15] Welke stakeholders dit zijn, blijft een afweging van het bedrijf zelf.

[2:10:19] Het voorstel legt daar in ieder geval geen beperking op aan bedrijven.

[2:10:25] De heer Ram vroeg nog of ik ga pleiten voor een versimpeling van de regelgeving van de CSRD en de CSDD om de administratieve lasten voor bedrijven fors te verminderen.

[2:10:39] Dat omnibusvoorstel voorziet daar precies in, namelijk vermindering van administratieve lasten voor bedrijven.

[2:10:47] Dat is ook een prioriteit van het kabinet en daarom heeft het kabinet dit voorstel ook verwelkomd.

[2:10:53] Een aantal voorstellen tot aanpassing steunt het kabinet, omdat ze de regeldruk verminderen voor bedrijven of zorgen voor meer duidelijkheid.

[2:11:04] Over een aantal punten is het kabinet kritisch, omdat het leidt tot onduidelijkheid en ook niet bijdrage aan harmonisatie.

[2:11:15] De gedetailleerde positie staat ook in dat BNC-visje.

[2:11:22] Dan vraagt mevrouw Heers naar het behandelvoorbehoud van de Kamer voor het Omnibusvoorstel.

[2:11:31] Dat behandelvoorbehoud heeft het kabinet ontvangen en zal dit respecteren.

[2:11:36] En dat betekent dus dat het parlementair voorbehoud verzoekt het kabinet geen onomkeerbare stappen te zetten.

[2:11:43] En wij zullen dus uw Kamer op de hoogte houden van de ontwikkelingen en de daarbij genomen inzet.

[2:11:49] Nederland heeft een parlementair voorbehoud gemaakt in Brussel, in afwachting van het overleg met de Kamer hierover.

[2:11:58] Het kabinet zal zo spoedig mogelijk reageren op de vragen van uw Kamer, naar aanleiding van dat visje.

[2:12:12] Tot zover het punt CSBB.

[2:12:16] Ik kijk heel even of er onder andere goede vragen zijn.

[2:12:19] U heeft al drie interrupties gehad, meneer Seger.

[2:12:24] Dan wil ik graag zelf even een vraag stellen aan de minister.

[2:12:29] Mevrouw Eersts namens GroenLinks BVDA.

[2:12:31] Dank u wel.

[2:12:32] Ik hoor de minister op wat mij betreft een onlogische manier praten over het omnibusvoorstel.

[2:12:41] Aan de ene kant pleit de minister, dat heeft ze overigens in meerdere debatten gedaan voor de OECD guidelines, dat kwam ook in het debat over Congo naar voren, dat ze die steunt en dat waardeer ik ook zeer.

[2:12:53] Dat zijn enorm belangrijke garanties dat mensen die getroffen worden door maatregelen door multinationals,

[2:13:01] nog ergens een plek hebben waar ze heen kunnen gaan.

[2:13:03] Het probleem met de omnibus is dat zelfs de mensen die de OCD-guidelines al 50 jaar beheren, zeggen dat het omnibusvoorstel die OCD-guidelines ondermijnt.

[2:13:15] En dat komt omdat er een totaal andere interpretatie wordt gemaakt van het begrip due diligence in de keten.

[2:13:22] En het verschil zit hem erin, onder andere, dat de ketenverantwoordelijkheid ook preventie van risico's betreft.

[2:13:30] en niet alleen maar reageren op als er signalen van risico's zijn.

[2:13:35] Dus de OECD maakt zich groot zorgen over het omnibusvoorstel, waar ze ook zelf niet over geraadpleegd zijn door de EU, omdat deze wet de hele OECD guideline interpretatie van due diligence

[2:13:49] Kan de minister mij aangeven waarom zij denkt dat het niet het geval is, zoals hij net betoogd, en dat het wel degelijk een versterking van de OECD-guidelines zou zijn in haar optiek?

[2:14:06] Ik begrijp de vraag en ik vind het goed dat ik daar in tweede termijn even uitgebreider op terugkom, want anders ga ik nu alleen zeggen dat de omnibuswetgeving in ieder geval zorgt voor harmonisatie binnen de EU, dus binnen de EU een gelijkspeelveld.

[2:14:20] Maar voor verder dat hele specifieke punt, hoe dat zich verhoudt tot de OESO-guidelines, daar kom ik dan in tweede termijn even wat uitgebreider op terug.

[2:14:32] Als er geen verdere vragen over de OECD-richtlijn zijn, gaan we over naar Overig.

[2:14:40] Voorzitter, binnen het blokje Overig heb ik ook nog twee vragen over China en de VS die van uw hand komen.

[2:14:51] blokje overig beginnen.

[2:14:53] Hoe wordt de metaalsector beschermd tegen het waterbedeffect en andere dumpingmaatregelen uit China?

[2:14:59] De staalindustrie wordt beschermd door de staalvrijwaringsmaatregelen.

[2:15:06] Deze zorgen ervoor dat er een

[2:15:08] maximum aan staal in de EU kan worden geïmporteerd, dus daar heeft het kabinet aandacht voor.

[2:15:13] De staalvrijwaringsmaatregelen lopen op 1 juli 2026 af.

[2:15:19] De Europese Commissie onderzoekt nu naar een nieuw instrument ter bescherming van die staalsector, dus daar is aandacht voor.

[2:15:28] Mevrouw Kaminga vraagt over het afbouwen van de...

[2:15:36] Er is een principe, dat heet poor and melt.

[2:15:43] Dat aangeeft dat je niet zomaar via derde landen kan exporteren die metaal.

[2:15:51] China kan natuurlijk ook naar Vietnam exporteren en daar laten smelten.

[2:15:58] Maar dat ondermijnt de Europese vrijwilligers.

[2:16:03] Dus de vraag is of die punt ook kan meeworden genomen in het hele overleg hierover.

[2:16:17] Voorzitter, zoals gezegd, de Europese Commissie onderzoekt nu de mogelijkheden voor een nieuw instrument ter bescherming van die staalsector en die omzeiling waar de heer Rammert over heeft.

[2:16:28] Daar zijn we ook bekend mee en dat wordt ook meegenomen.

[2:16:34] De strategische afhankelijkheden.

[2:16:38] Global gateway is een strategie die tot doel heeft het aanbod van de EU aan partnerlanden te versterken door de kracht van diplomatie, handel en ontwikkelingshulp te bundelen.

[2:16:53] Die strategie biedt kansen voor het vergroten van de effectiviteit van ontwikkelingshulp, maar het biedt ook kansen voor het vergroten van het Nederlandse verdienvermogen, met kansen voor onze bedrijven in opkomende landen.

[2:17:04] Die strategie moet bijdragen aan het versterken van de positie van Europa, om zo de Europese en Nederlandse belangen, waaronder die op het terrein van economische stabiliteit en migratie,

[2:17:14] beter te kunnen behartigen.

[2:17:17] Het kabinet steunt de verdere ontwikkeling en implementatie van Global Gateway en spant zich er ook voor in dat deze ten doel staat aan de Nederlandse belangen.

[2:17:27] En over de bredere aanpak van afhankelijkheden

[2:17:30] is uw Kamer geïnformeerd op 31 oktober met de voortgangsbrief kabinetsaanpak risicovolle strategische afhankelijkheden.

[2:17:40] Dit onderwerp zal ook terugkomen in de beleidsbrief handel die ik in mei naar uw Kamer zal sturen.

[2:17:47] Dat zal een belangrijk onderdeel zijn van het nieuwe beleid.

[2:17:53] De minister schetst wat de global gateway is.

[2:17:58] Dat ken ik inmiddels.

[2:17:59] We horen al vijf jaar wat het is.

[2:18:01] Dan komt er iedere keer een beschrijving van wat het is en waarom het belangrijk is.

[2:18:05] De VVD deelt die belangen van harte.

[2:18:10] Wat gaan we dan doen?

[2:18:12] Gaan we dan nu ook die keuzes maken die daaronder voortvloeien?

[2:18:14] Gaan we nou echt ook aan de slag met die grondstofverdeals?

[2:18:16] Welke grondstofverdeals hebben we al gemaakt?

[2:18:18] Betekent dat ook dat we weer gaan mijnen?

[2:18:20] Gaan we weer een industrie opbouwen?

[2:18:21] Dat zijn de keuzes die we moeten maken.

[2:18:23] Welke partnerschappen sluiten we uit?

[2:18:24] En nogmaals, ik snap het brede verhaal helemaal voor, maar het wordt echt hoog tijd dat we nou eens een keer van dat papier en die losse termen toekomen naar concrete maatregelen.

[2:18:35] Ja, voorzitter.

[2:18:36] Ik begrijp de oproep van mevrouw Kamminga.

[2:18:39] Wij maken er ook al werk van.

[2:18:41] Zo ben ik onlangs naar Canada geweest, waar de grote Canadese grondstoffenbeurs was.

[2:18:46] En daar heb ik ook een overeenkomst getekend met Quebec bijvoorbeeld voor de toelevering van een aantal kritieke grondstoffen die daar gewonnen worden richting Nederland.

[2:18:54] Dus we maken er ook wel degelijk werk van.

[2:18:56] Het is ook een integraal onderdeel van het beleid.

[2:18:59] Het gaat misschien niet zo snel als mevrouw Kamminga wil, maar zoals u weet is dat ook... Nederland heeft niet

[2:19:06] niet echt specifieke expertise op het gebied van mining en dergelijke.

[2:19:09] Dus het moeten kleine stapjes vooruitmaken, maar we hebben in ieder geval al met Canada hebben daar zo'n overeenkomst over gesloten.

[2:19:19] Mevrouw Hirsch vraagt over de visie.

[2:19:26] Ze vraagt ook of ik in kan gaan op de relatie tussen handelsbeleid en industriebeleid, op het verminderen van de afhankelijkheden van de VS en China.

[2:19:36] Vormen gelijkwaardige handelsrelaties een pijler van de visie en ook de inbreng van het kabinet in de EU en de G20?

[2:19:42] Dat zijn een heleboel vragen.

[2:19:45] Omdat de belangen groot zijn en de omstandigheden complex zijn, ga ik niet over een nacht ijs bij het opstellen van mijn beleidsbrief.

[2:19:54] Deze beleidsbrief komt de eerste helft van het jaar voor het debat daarover.

[2:20:00] De brief gaat over handelsbeleid en uiteraard geven we daarin ook rekenschap van internationale ontwikkelingen

[2:20:07] rond industriële subsidies, hoe die raken aan het handelsbeleid.

[2:20:11] Maar de uitwerking van het Nederlandse industriebeleid ligt bij mijn collega van EZ.

[2:20:16] Speerpunten van mijn brief zijn het Nederlandse verdienvermogen maximaal versterken en onze economie weerbaarder maken tegen schokken uit het buitenland.

[2:20:24] En dat gaat dan ook over afhankelijkheden van het buitenland.

[2:20:28] Maar die brief die volgt dus na mijn reces.

[2:20:35] Mevrouw de Korte vroeg nog de visie Nederland voorop.

[2:20:41] Ik had toch wel een iets wat concreetere vraag over of de minister gelijkwaardige handelsrelaties mee gaat nemen in haar handelsvisie.

[2:20:57] Dat is meer een visie richting de relaties met een aantal landen in de wereld waar we nu heel weinig over horen.

[2:21:04] Behalve als het over Mercosur gaat, overigens.

[2:21:07] En wat haar inzet gaat zijn in de G20, waar al die landen toch echt aan tafel zitten.

[2:21:11] Dus ik zou het heel fijn vinden om iets meer over de inzet in de G20 te horen.

[2:21:21] De inzet in de G20 is vooral ook het wereldwijde handelssysteem.

[2:21:26] Daar praten we over.

[2:21:30] Daar zal ook zeker aan de orde komen de tarieven waar Amerika mee bezig is.

[2:21:36] De Nederlandse inzet is altijd op een eerlijk handelssysteem.

[2:21:43] Volgens de regels van de WTO.

[2:21:45] Daarnaast de Nederlandse belangen.

[2:21:48] Het verdienvermogen van Nederland staat natuurlijk voorop.

[2:21:51] Dat komt in mijn handelsbrief naar voren.

[2:21:54] Ik kan een klein tipje van de sluier opleggen.

[2:21:57] Het gaat over het versterken van bestaande markten.

[2:22:00] Het gaat ook over veelbelovende nieuwe markten.

[2:22:02] Het gaat ook over het afbouwen van de afhankelijkheden, het weerbaarder maken van de Nederlandse economie, het verminderen van regeldruk.

[2:22:13] Een aantal elementen komen in mijn brief terug.

[2:22:16] Dat is ook de inzet die Nederland zal meenemen naar de overleggen binnen de EU en binnen de G20.

[2:22:28] U ging een vraag van mevrouw De Korte beantwoorden.

[2:22:36] De visie dat we de Nederlandse belangen voorop moeten zetten past goed in de context van buitenlandse handel.

[2:22:44] Nederland verdient een derde van wat we met elkaar verdienen met buitenlandse handel.

[2:22:49] We dragen deze visie in de context van buitenlandse handel ook uit door ons bij onderhandelingen van handelsakkoorden hard te maken voor het Nederlandse belang.

[2:22:59] en door ook Nederlandse bedrijven te beschermen waar nodig.

[2:23:02] Dus Nederland voorop, ook zeker bij handel, is dat een belangrijke prioriteit.

[2:23:15] U benadert het anders dan ik eigenlijk hoopte.

[2:23:19] Want natuurlijk is Nederlandse handel belangrijk, maar het kan niet zonder de context van Europa, van de hele wereld.

[2:23:28] Dus ik hoop ook dat die visie uitgedragen wordt.

[2:23:32] Dus niet alleen Nederland voorop.

[2:23:34] Dat vinden we te beperkt.

[2:23:35] We leven niet op een eilandje.

[2:23:38] Maar juist moet het in de Europese en wereldcontext bekeken worden.

[2:23:49] Als ik op een handelsmissie ga, dan doe ik dat voor het Nederlandse belang.

[2:23:54] Uiteraard binnen de spelregels van de Wereldhandelsorganisatie.

[2:23:58] Die willen we natuurlijk ook naleven en daar zullen we ons ook voor inzetten.

[2:24:03] En zoals we natuurlijk in het begin van het debat hebben uitgebreid gehad over de handelsterieven van Amerika.

[2:24:09] In dat verband zitten we natuurlijk in de EU en als EU willen we met elkaar optrekken.

[2:24:15] Dus daar willen we eensgezind in optrekken.

[2:24:18] Maar goed, het is natuurlijk ook in het Nederlands belang dat we eensgezind optrekken, want dan kunnen we ook veel meer een vuist maken richting de Verenigde Staten.

[2:24:32] De heer Boswijk vroeg nog de staalheffing of die cumulatief was met de extra heffingen van 20% die gisteren aangekondigd zijn.

[2:24:42] Het antwoord is nee.

[2:24:43] De tarieven op staal en aluminium en op auto's en auto-onderdelen zijn uitgezonderd van de nu aangekondigde extra heffingen.

[2:24:50] Die zijn 25% en 20% komt daar niet bovenop.

[2:24:57] Dan vroeg de heer Boswijk nog naar de herziening van de staalvrijwaringsmaatregelen.

[2:25:02] Dat heb ik net al beantwoord in de richting van de heer Ram.

[2:25:07] Dan heb ik nog een vraag openstaan van mevrouw Heersch.

[2:25:11] Die had ik eigenlijk voor de tweede termijn, maar die kan ik nu al antwoorden.

[2:25:16] Zij vroeg de aansluiting van de omnibuswetgeving met die OESO guiding principles.

[2:25:21] De zes stappen van gepaste zorgvuldigheid uit de OESO-richtlijnen blijft een belangrijk onderdeel van die omnibuswetgeving.

[2:25:31] Tegelijkertijd maakt het kabinet ook een afweging

[2:25:35] met betrekking tot regeldrukvermindering voor het Nederlands bedrijfsleven.

[2:25:40] Waar mogelijk zet het kabinet in op betere aansluiting met die OESO-richtlijnen, bijvoorbeeld bij Tier 1.

[2:25:47] Dat heb ik ook al eerder gezegd.

[2:25:48] Het kabinet kijkt of we daar verbetering in aan kunnen brengen, in ieder geval ook met betrekking tot de onduidelijkheid daarvoor.

[2:25:56] Dan waren er nog twee vragen van mevrouw Heers.

[2:26:06] over samenwerking met andere landen richting de VS.

[2:26:23] Uiteraard, nu de tarieven van de VS zijn opgelegd, gaan we natuurlijk ook kijken naar verbreding van onze handelsrelaties.

[2:26:31] Kijken of we ook andere handelspartners daar extra op kunnen inzetten om onze handelstroom te verleggen en minder afhankelijk te worden van de VS.

[2:26:40] En daarnaast werken we in EU-verband natuurlijk met elkaar samen om in ieder geval die tarieven van tafel te krijgen.

[2:26:46] Ik hoop dat dat enigszins een antwoord is op de vraag van mevrouw Heers.

[2:26:50] En zo niet, dan zal ze dat wel zeggen nu.

[2:26:55] Niet te rusten, ik laat het hier even bij.

[2:26:58] Volgens mij bent u dan door de beantwoording van de vragen heen.

[2:27:01] Dank u wel.

[2:27:03] Ook aan de collega's dat we nog ruimte hebben voor onze tweede termijn.

[2:27:08] Dus ik wou daarvoor als eerst het woord geven aan de heer Seder.

[2:27:12] Dank u wel, ook dat in turbulente tijden dit gesprek... Sorry, meneer Seder, één seconde.

[2:27:18] Ik geef iedereen 1,5 minuut.

[2:27:20] Het is één derde van de...

[2:27:24] Iedereen heeft anderhalve minuut.

[2:27:28] Dank u wel.

[2:27:29] Het is belangrijk dat er veel onderwerpen besproken worden de komende tijd.

[2:27:34] Als het gaat over de tarieven, denk ik dat het belangrijk is dat de minister ook steunt met de inzet.

[2:27:41] Ik zou daar ook een motie over willen indienen, een twee minuten debat willen aanvragen rondom CSDD.

[2:27:48] heb ik beluisterd naar de antwoorden van de minister.

[2:27:51] Ik vraag me af of de minister kan toezeggen dat de inzet, zoals we die ook in moties hebben vastgelegd, eigenlijk de doelen overeind proberen te houden.

[2:27:59] Uiteraard kijken naar waar regelgeving minder kan, maar dat dat nog wel echt de inzet is, zoals de Kamer dat ook in meerderheid

[2:28:07] als wens heeft uitgesproken, dat zou ik graag willen horen, de a-cita van de wet kinderarbeid die al door de Tweede en Eerste Kamer is.

[2:28:14] Tenminste, geeft aan dat de CS-strip die deze zou vervangen, maar juist door afzwakking, en misschien zelfs verdere afzwakking,

[2:28:22] is die strenger op een aantal punten dan de wet CSDDD, dus kan die ook als aanvulling gelden.

[2:28:28] De vraag is of de minister dat herkent en daar in ieder geval naar zou willen kijken, want het zou jammer zijn als wij ook op dat punt waar de Tweede en Eerste Kamers hebben uitgesproken en er al een wet ligt, stap af stap terug gaan doen.

[2:28:42] Dank u wel.

[2:28:44] Dank u wel, meneer Seder.

[2:28:45] Mevrouw Kamming.

[2:28:47] Dank voorzitter en dank ook aan de minister voor haar beantwoording.

[2:28:51] Ik denk dat het goed is, mijn collega zei het ook al, dat we zo eenduidig mogelijk niet alleen in Nederland maar ook in de EU richting de VS opereren.

[2:29:02] en kijken wat we kunnen doen om tarieven op tarieven te voorkomen.

[2:29:07] Niemand wordt daar beter van.

[2:29:09] Maar in de eerste termijn kwam minder aan de orde de indirecte gevolgen van deze tarieven.

[2:29:18] Het is ook logisch na gisteren over de directe impact, maar ik denk ook dat er heel veel bedrijven en ondernemingen wellicht de secundaire effecten ervaren.

[2:29:27] En ook het punt over het vestigingsklimaat.

[2:29:30] Want waar de VVD ook wel zorg heeft, is of dit niet gaat leiden, dat bedrijven het gunstiger gaan vinden om in de VS zelf zich te vestigen of daar te produceren.

[2:29:39] Ik ben ook wel nieuwsgierig in hoeverre de minister bereid is om ook daar aandacht voor te vragen, voor dat risico, tijdens de raad.

[2:29:47] Dank u wel.

[2:29:48] Meneer Ram.

[2:29:50] Ja, dank u wel, voorzitter.

[2:29:51] De PVV blijft zich zorgen maken over de gevolgen

[2:29:55] van deze handelsoorlog en met name ook dat het Nederlandse burger- en het Nederlandse bedrijfsleven niet wordt gecompenseerd.

[2:30:02] Dus daar willen we ook zo meteen een motie over ingaan dienen in het Tweede Minutendebat.

[2:30:07] Een ander punt is de verdere versimpeling van de CS triple D en de onderbusregelingen.

[2:30:13] Wij willen graag daar extra inzetten op om het verder te versimpelen dan wat de Europese Unie voorstelt.

[2:30:19] Er zijn nog een aantal knelpunten die er liggen.

[2:30:21] en daar zal ik ook in de twee minuten wel even op terugkomen.

[2:30:27] Meneer Van Apelding?

[2:30:28] Ja, veel dank voor de beantwoording.

[2:30:31] Wat vorm voor democratie betreft zijn de sancties die de Europese Unie wil opleggen aan Amerika zeker niet in het Nederlands belang.

[2:30:37] Helaas gaat de minister die sancties, het sanctiepakket waar de Europese Unie waarschijnlijk mee komt steunen.

[2:30:42] Dat betekent natuurlijk welvaartsverlies in Nederland, juist Nederland wat

[2:30:46] veel handelt met de VS, wat ook een handelsoverschot heeft.

[2:30:48] Het zou nu door bilateraal te gaan, zouden we het veel beter doen.

[2:30:52] En we zien het eigenlijk ook al aan het Verenigd Koninkrijk, wat dat wel kan doen, wat niet in de Europese Unie zit, en die hebben eigenlijk maar 10% heftig gekregen.

[2:30:59] Wij krijgen straks 20%.

[2:31:00] Dus dit is een fantastisch voorbeeld, waar je ziet dat het dus veel beter zou zijn als Nederland zijn eigen pad zou trekken.

[2:31:06] Sommige landen binnen de Europese Unie doen dat ook.

[2:31:07] Hongarije is natuurlijk een bekend voorbeeld.

[2:31:09] Dat is heel duidelijk wat ons betreft in het Nederlands belang.

[2:31:12] Maar daar zijn we dus niet eens met het kabinet.

[2:31:14] Het kabinet zegt van, moeten de Europese Unie het bewaken?

[2:31:16] Moeten we doen wat de Europese Unie wil?

[2:31:18] Ja, dat vind ik heel jammer.

[2:31:19] Daar willen we denk ik ook in twee minuten het debat een motie over indienen, waarin we dan de regering oproepen om dus die sancties die er gaan komen binnen de Europese Unie, om die niet te steunen.

[2:31:26] Dank u wel.

[2:31:27] Dank u wel.

[2:31:28] Mevrouw de Kort.

[2:31:29] Dank u wel voorzitter en dank voor de minister voor de beantwoording.

[2:31:33] We zijn heel blij dat u samen met de EU optrekt in deze moeilijke tijden.

[2:31:38] We hebben elkaar hard nodig.

[2:31:41] Het zal veel impact geven op de sectoren allemaal in Nederland en daar zullen we ook een motie voor indienen.

[2:31:50] Het zou ook mooi zijn als we kunnen vergelijken met andere landen wat de impact is, zodat we ook weten of het ene land zwaarder getroffen wordt dan het ander.

[2:32:01] Daarnaast zullen we ook een motie indienen over de Chinese pakketjes en de omzeiling van de handel daarmee, als steuntje in de rug voor de minister.

[2:32:15] Dank u wel.

[2:32:17] We zijn heel blij met de volledige steun voor Eensgezind Europa.

[2:32:20] We vinden wel dat er een signaal afgegeven moet worden richting de landen die Eensgezindheid wat ons betreft ondermijnen.

[2:32:41] een motie voor indienen, specifiek op Hongarije.

[2:32:45] En als laatste wil ik toch even duidelijk maken dat het mij echt zorgen baart hoe er op dit moment over de CSDD en de ONU-bus wordt gesproken.

[2:32:56] Er is een voortdurende

[2:32:59] mix worden woorden gebruikt die verdoezelen wat hier werkelijk aan de hand is.

[2:33:05] En wij zullen dan ook in de komende debatten terug blijven komen op onze zorgen dat deze omnibusvoorstellen echt ondermijdend zijn aan het werk van de afgelopen vijftig jaar als het gaat over ketenverantwoording.

[2:33:15] Dank u wel.

[2:33:19] Dan is het nu.

[2:33:21] Heeft u behoefte aan schorsing voor uw tweede termijn?

[2:33:24] Dan geef ik u het woord, minister.

[2:33:28] Een paar vragen waren er nog.

[2:33:30] De heer Seler vraagt of mijn inzet bij de onderhandelingen over de CSDD de inzet om die regeldruk te verminderen, waarbij de doelstelling blijft om zoveel mogelijk... Nee, nou zeg ik het helemaal verkeerd.

[2:33:48] Ik kan toezeggen dat ik mij ervoor inzet dat die CSDD-wijzigingen

[2:33:53] regeldruk verminderen en de oorspronkelijke doelstellingen zoveel mogelijk overeind zullen blijven.

[2:33:59] Als ik dat op die manier zeg, dan kan ik dat toezeggen.

[2:34:10] De heer Seder heeft ook nog een vraag over de wet kinderarbeid.

[2:34:14] Het kabinet blijft voorstander van een Europese brede gepaste zorgvuldigheidsverplichting.

[2:34:21] Dat is in het belang van een gelijk speelveld.

[2:34:23] Daar komt kinderarbeid ook in terug als het een risico is in de keten.

[2:34:32] Het gelijke speelveld vindt het kabinet ook erg belangrijk.

[2:34:35] Maar die kinderarbeid komt daar dus in terug.

[2:34:39] Dan had mevrouw Kamminga, die vroeg nog aandacht voor de indirecte gevolgen van de tarieven.

[2:34:43] Ja, ik ben het met haar eens.

[2:34:44] Die zullen er zeker zijn.

[2:34:46] Het is alleen heel lastig om die in kaart te brengen, omdat je ook niet weet of de handelstromen zich gaan verleggen of wat dan ook.

[2:34:52] Maar ik ben zeker bereid om dat in de RBZ, die zorgen ook onder de aandacht te brengen.

[2:34:59] en de zorgen over het vestigingsklimaat, waarbij de kans is dat Europese bedrijven zich in de VS gaan vestigen.

[2:35:06] Die zorgen deel ik ook en ben ik bereid om die onder aandacht te brengen.

[2:35:13] Verder is het aankondigingen van een aantal moties en volgens mij geen vragen meer.

[2:35:19] Dan ga ik nu naar de toezeggingen.

[2:35:24] De minister informeert de Kamer binnen enkele weken over de onderbouwing van de tarieven van de Amerikaanse regering.

[2:35:39] En de tweede toezegging die wij hebben genoteerd is de minister doet navraag bij haar collega's van Infrastructuur en Waterstaat en Economische Zaken over de uitvoering van de motie Boswijk over afhankelijkheid van China voor elektrische voertuigen en informeert de Kamer daarover in het verslag van deze extra raad Buitenlandse Zaken Handel.

[2:35:57] En dat was een toezegging aan de meneer Boswijk.

[2:36:02] Ik zie een hand van meneer Ram.

[2:36:09] Er waren twee toezeggingen aan mij.

[2:36:11] Eentje is de doorrekening van de economische gevolgen.

[2:36:15] En de andere was de onderbouwing waar Trump mee kwam.

[2:36:22] Klopt dat?

[2:36:24] We hebben alleen de onderbouwing genoteerd.

[2:36:26] Over de doorrekening heeft u wel iets gegeven, maar ik weet niet meer wat precies.

[2:36:30] Ja, die doorrekening komt ook naar de Kamer, dus dat is ook een toezegging.

[2:36:32] En heeft u daar een tijdspad bij?

[2:36:34] Enkele weken, ja.

[2:36:37] Ja, het is een beetje afhankelijk van wanneer het CPB die doorrekening klaar heeft, maar zodra die klaar is, komt hij naar de Kamer.

[2:36:42] Kunnen we die verwachten voor het debat hierover?

[2:36:45] Lijkt mij ook zo.

[2:36:49] Het probleem is dat ik dat niet in eigen hand heb, dus dat kan ik niet toezeggen.

[2:36:54] Zijn we daar tevreden mee, mevrouw?

[2:36:55] Ja?

[2:36:55] Is dat oké?

[2:36:56] Het is wel een toezegging dat hij naar ons toe komt.

[2:36:59] Oké, heel erg bedankt.

[2:37:00] Ik kijk nog heel even op.

[2:37:03] Dan hebben wij volgens mij een twee minuten debat om.

[2:37:06] Dan zien we elkaar over een half uur in de plenaryzaal.

[2:37:11] Dan sluit ik hierbij de vergadering.