Internationale verdragen kritieke grondstoffen

[0:00:00] Het is kwart over twee en we hebben maar een uur en we hebben allemaal drukke agenda's.

[0:00:04] Hierbij open ik de technische briefing over internationale verdragen en kritieke grondstoffen.

[0:00:13] Aangevraagd door de heer Ram van de PVV.

[0:00:19] Om beter inzicht te krijgen als commissie over internationale verdragen op het gebied van kritieke grondstoffen.

[0:00:29] We hebben hier een aantal specialisten van twee ministeries.

[0:00:32] Het ministerie van Buitenlandse Zaken en het ministerie van Economische Zaken.

[0:00:35] Welkom.

[0:00:37] Ik stel u even voor en dan zal ik vervolgens ook de Kamerleden voorstellen die er vandaag bij zijn.

[0:00:42] De heer Brouwer, plaatsvervangende directeur economische advisering en beleidsontwikkeling van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

[0:00:50] Mevrouw Noske, beleidsmedewerker economische advisering en beleidsontwikkeling ook van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

[0:00:57] en de heer Nuiten, teamleider kritieke grondstoffen en circulaire economie van het ministerie van Economische Zaken.

[0:01:05] Welkom en dank dat u de tijd neemt om ons mee te nemen in waar jullie dagelijks mee bezig zijn.

[0:01:11] Van de commissie zijn aanwezig de heer Ram van de PVV en mevrouw Heijten namens de NSC en ikzelf ben voorzitter en ik, Danielle Heers, GroenLinks, Partij van de Arbeid.

[0:01:23] Ik stel voor dat u eerst uw presentatie houdt.

[0:01:26] Ik heb begrepen dat u daar ongeveer 15 minuten voor nodig heeft.

[0:01:30] Het voorstel aan de commissieleden is om de hele presentatie te laten gaan.

[0:01:35] Maar als u verklarende vragen heeft, dat u die gewoon tijdens de presentatie stelt.

[0:01:42] En daarna gaan we één voor één vragen stellen.

[0:01:45] Welkom ook aan mevrouw Kaminga van de VVD.

[0:01:49] Gaan we één voor één vragen stellen.

[0:01:51] En mijn voorstel is om dat twee vragen per persoon te doen.

[0:01:55] En met name, ja, het is makkelijk als er ook vervolgvraag is gesteld.

[0:01:58] Akkoord?

[0:01:59] Dan geef ik nu het woord.

[0:02:01] Volgens mij, meneer Brouwer, gaat u de presentatie doen.

[0:02:05] Ja, zeer zeker.

[0:02:05] Dank u wel.

[0:02:07] Dank voor de uitnodiging, die u met graagte hebben aangenomen.

[0:02:11] Het doel van deze briefing is, zoals de voorzitter zei, u mee te nemen in de wereld van kritieke grondstoffenpartnerschappen.

[0:02:20] De rollen zijn als volgt, dat ik het grootste deel van de presentatie geef.

[0:02:24] Collega Noske zal nog het een en ander toelichten over ESG.

[0:02:27] En collega Nuyten zal, als vertegenwoordiger van het Coördinerend Ministerie op het gebied van grondstoffen, de bredere context geven van het grondstofbeleid en een toelichting geven op het werk van de heer Kastelijn, de speciaal vertegenwoordiger Grondstoffenstrategie.

[0:02:45] Ja, ik zal even naar de volgende slide gaan.

[0:02:49] Ja, wat we hopelijk als beklijvende boodschap achterlaten, is waarom we eigenlijk kritieke grondstoffenpartnerschappen sluiten.

[0:02:59] Daarvoor zullen we wel een vrij lange aanloop moeten nemen, ook om de rol van Nederland in de waardenketen toe te lichten en wat voor vormen grondstoffenpartnerschappen kunnen aannemen.

[0:03:11] Daar ziet u daar een korte schets van, maar daar zullen we later nog op terugkomen en Sarah zal nog een aparte toelichting geven op de ESG-kaders.

[0:03:23] Waarom sluiten we grondstoffenpartnerschappen?

[0:03:27] Omdat het in de nationale grondstofstrategie staat.

[0:03:31] Collega Nuyten zal alle vragen hierover beantwoorden.

[0:03:38] Die zal de pijlers van de grondstoffenstrategie nog naar het toe lichten.

[0:03:41] Maar de pijler diversificatie is de pijler op basis waarvan wij de partnerschap besluiten.

[0:03:49] De doelen waarom staan daar dan uitgelegd.

[0:03:54] Vooral ook om stabiele en duurzame mijnbouw in derde landen en ook raffinatie te faciliteren.

[0:04:02] En ook daar een rol voor de Nederlandse bedrijven in te vinden.

[0:04:08] Volgens mij zei ik de bondere wereld van grondstoffen.

[0:04:12] Nou, daar heeft u hem.

[0:04:14] Ik vermoed dat deze sheet u enigszins bekend voorkomt.

[0:04:19] Als we het hebben over afhankelijkheden van kritieke grondstoffen, dan is het wel zaak om te realiseren dat dit niet alleen de afhankelijkheden zijn van mijnbouw, maar met name ook van de verwerking, van de raffinage.

[0:04:34] En als je heel goed kijkt... Ik ben helaas op de leeftijd dat ik een leesbril nodig heb, maar ik ontken dat nog steeds, dus ik heb helemaal geen leesbril bij me.

[0:04:42] Maar je ziet, als het goed is, dat voor de verwerking van sommige kritieke grondstoffen China een honderd procent monopolie heeft.

[0:04:54] Dat is op de zware, zeldzame aardmetalen.

[0:04:58] En nu we toch in de definities zitten,

[0:05:02] om te realiseren dat er een verschil is tussen kritieke grondstoffen en strategische grondstoffen.

[0:05:08] Dus wij houden de lijst van de EU aan voor wat betreft de kritieke grondstoffen.

[0:05:12] Dat zijn er 34.

[0:05:15] Ruwweg is de definitie daarvan dat het daar een majeureconomisch belang bij gediend heeft en dat er een leveringszekerheidsrisico is, bijvoorbeeld bij de zware, zeldzame aardmetalen, de HREE's.

[0:05:28] De strategische grondstoffen, dat zijn er 16.

[0:05:31] en die zijn essentieel voor de energietransitie, digitalisering, defensieindustrie en aerospace.

[0:05:38] Er zijn twee bijzondere kritieke grondstoffen, dat zijn koper en nikkel.

[0:05:44] Daarvan is het leveringszekerheidsrisico niet gigantisch.

[0:05:49] Ik kijk steeds naar Sarah, omdat hij wel meer belezen is op dit onderwerp dan ik.

[0:05:54] Maar die zijn dermate relevant, strategisch, dat hij ook onder de lijst kritieke grondstoffen staat.

[0:06:02] Ik noem net wel even China.

[0:06:05] Belangrijk om in het achterhoofd te houden, als wij dit probleem aanvliegen, dat China dit op een heel andere manier doet.

[0:06:11] Dus die heeft echt een andere economische logica, zoals wij dat zeggen, wanneer ze dit bekijken, namelijk een verticale integratie van de waardeketen.

[0:06:21] Nou ja, simpelweg gezegd kan dat erop neerkomen dat ze in het ene deel van de waardeketen bijvoorbeeld op de mijnbouw heel veel verlies leiden, staat steun geven, maar dat wordt dan enigszins gecompenseerd met de winsten die ze daardoor kunnen maken in een ander deel van de waardeketen, bijvoorbeeld raffinage.

[0:06:36] op bepaalde toepassingen daarvan.

[0:06:39] Nou ja, recent is al ook naar voren gekomen dat China hier exportcontrolemaatregelen op kan nemen.

[0:06:46] Die zijn nog niet heel erg gevoelend hier in Nederland, maar 4 april zijn de exportcontrolemaatregelen afgekondigd op de, heb je ze weer, de HREE's.

[0:06:56] en ook op scandium en die zijn relatief relevant voor batterij- en windturbines.

[0:07:02] Het is een mooi bruggetje naar de volgende slide van waarvoor gebruiken we die kritieke grondstoffen eigenlijk en waarom zijn ze zo belangrijk voor Nederland?

[0:07:10] Nou ja, u ziet het, voor de windturbines, maar ook de militaire toepassingen.

[0:07:18] Nou, je ziet de soorten grondstoffen erbij.

[0:07:22] Ik wilde hier een bijzondere

[0:07:24] aandacht geven aan Nickel.

[0:07:27] Met de huidige economische ontwikkelingen zal de vraag naar Nickel in 2030 verdrievoudig zijn.

[0:07:37] Ja, dat is best wel behoorlijk.

[0:07:41] Even om een vraag te pre-empten.

[0:07:42] Excuus voor het anglicisme.

[0:07:44] Wanneer je het hebt over de risicovolle strategische afhankelijkheden, daar wordt aangewerkt via de Task Force voor Strategische Afhankelijkheden.

[0:07:51] Daar is ook een technische briefing over geweest, maar die is vertrouwelijk.

[0:07:54] Dus dan welke risicovolle strategische afhankelijkheden kennen we hier in Nederland?

[0:07:58] Dus daar kunnen we hier verder niet op ingaan.

[0:08:03] Oké, dit is een volmaakt economisch plaatje.

[0:08:07] We maken hier ook gebruik van de CBS-terminologie.

[0:08:11] En dat splitst eigenlijk uit van de kritieke grondstoffen die Nederland inkomen en wat daar eigenlijk verderop in de Europese keten mee gebeurt.

[0:08:21] Dus de voornaamste takeaway hiervan is dat we echt heel weinig, relatief weinig kritieke grondstoffen invoeren direct voor het gebruik in Nederland.

[0:08:33] Dat is behoorlijk belangrijk als port of entry voor de Europese kritieke grondstoffen.

[0:08:42] Zoals de factsheet aangeeft, voor 12 van de 34 kritieke grondstoffen zijn wij de grootste port of entry voor de EU.

[0:08:54] En voor negen stuks, Sarah, de tweede, geloof ik.

[0:09:00] De volgende slide.

[0:09:04] Wat doet Nederland nou eigenlijk in die hele keten van kritieke grondstoffen?

[0:09:09] Want we zijn helemaal geen mijnbouwland.

[0:09:12] Je hebt maar een paar grote Europese mijnbouwlanden van grondstoffen.

[0:09:17] Finland bijvoorbeeld, Estland is een grote.

[0:09:23] Maar waar hebben wij nou echt toegevoegde waarden in de keten?

[0:09:27] Dat geeft het al aan op de sheet.

[0:09:30] In alle grote fases van de keten kunnen Nederlandse partijen een rol spelen.

[0:09:36] En die zit met name toe op de technische dienstverlening.

[0:09:41] Misschien ook wel, als je zegt, de aanpalende industrieën.

[0:09:45] Ik mag dat woord niet zo gebruiken, maar ik doe het nu lekker toch.

[0:09:50] Bijvoorbeeld een IHC-meerbede...

[0:09:53] vergevorderd is of leading is op het gebied van teling dan bijvoorbeeld.

[0:10:00] Nederland heeft dus een unique selling point voor wat betreft de logistiek in de vorm van havenbedrijf Rotterdam.

[0:10:08] Ik weet niet of jij nog iets hierop wilt toelichten of niet.

[0:10:11] Volgens mij heb je het wel voorzichtig.

[0:10:17] Dan is dit een bruggetje, sorry.

[0:10:19] U had een vraag.

[0:10:27] Tenzij het een verklarende vraag is, omdat er iets niet helder is.

[0:10:34] Ik wilde het even overgeven aan Joost.

[0:10:36] Hoe past dit nou eigenlijk in het generale grondstoffenbeleid van Nederland?

[0:10:42] We zagen net al mooi die vijf pijlers naast elkaar.

[0:10:47] We werken daaraan in ieder geval met drie ministeries.

[0:10:50] Dat is het ministerie van Economische Zaken, Buitenlandse Zaken, Infrastructuur en Waterstaat.

[0:10:56] Steeds meer ook met Klimaat en Groene Groei en Defensie.

[0:11:00] Een steeds grotere groep van mensen waar we hiermee aan werken en dat is ook niet zo gek.

[0:11:04] want het is een vrij breed onderwerp.

[0:11:07] Om even de andere pijlen door te lopen die vandaag wat minder in de picture staan.

[0:11:10] Circulariteit en innovatie.

[0:11:12] Dan hebben we het bijvoorbeeld over prioritaire productgroepen waarin we kijken van oké hoe kunnen we nou met circulariteit die leveringszekerheid omhoog krijgen.

[0:11:22] Dus hoe kunnen we nu met hergebruik van kritieke grondstoffen bijvoorbeeld in de waardeketen van electrolyzers zorgen dat we dat kunnen hergebruiken.

[0:11:31] Hoe meer je hergebruikt

[0:11:32] Hoe minder je internationaal hoeft te winnen of hoeft te raffineren.

[0:11:42] Ik ga nu naar het eind, maar ze zijn allemaal interconnected, dus de volgorde maakt niet zoveel uit.

[0:11:49] Het grootste is het opzet van het Nederlands Materialen Observatorium.

[0:11:54] Dat is een club bij TNO die onder meer kijkt naar de kritieke grondstoffen en de kwetsbaarheden.

[0:12:06] En ook andersom, productgroepen, waar zitten de kwetsbaarheden in die productgroepen en waar moeten we dan op acteren?

[0:12:11] En wat zijn dan de mogelijkheden ook bijvoorbeeld op het gebied van circulariteit, maar ook op het gebied van innovatie?

[0:12:17] Ja, en dat is eigenlijk essentieel, want op het moment dat we via het NMO een beter beeld hebben bij waar onze kwetsbaarheden zitten,

[0:12:23] kunnen we daar ook gericht op ingrijpen vanuit de andere handelingsperspectieven.

[0:12:28] Mijnbouw en verwerking, dat is eigenlijk de inzet om te kijken of we ook een stuk verwerking kunnen halen.

[0:12:35] Zoals Dick-Jan al zei, dat zit voor een heel groot deel in China.

[0:12:39] Kunnen we een stuk verwerking ook naar Nederland of Europa halen?

[0:12:42] Wat is daar dan voor nodig?

[0:12:43] Wat is de rol die Nederland daarin zou moeten spelen?

[0:12:48] Dat doen we onder die kop.

[0:12:51] Verduurzaming en internationaliteit is ook belangrijk.

[0:12:59] Dan hebben we daar ook nog een Europese laag overheen liggen.

[0:13:03] Dat is de EU Critical Role Materials Act, die is sinds vorig jaar van kracht.

[0:13:09] Handelingsperspectieven zijn min of meer hetzelfde als wat we nationaal hebben.

[0:13:12] Dus dat zit hem ook op verwerking naar Europa halen, kijken naar seculariteit en zo.

[0:13:18] Daar zitten de grote verschillen niet.

[0:13:20] Het verschil is wel dat we Europees wel een aantal benchmarks hebben gesteld voor

[0:00:00] 2030.

[0:13:24] Dus we willen toe naar minimaal 10 procent van de jaarlijkse Europese consumptie.

[0:13:30] Mijnbouw in de EU, 40 procent van de verwerking moet in de EU zijn, 15 procent van de recycling en niet meer dan 65 procent, afhankelijk van een ander derde land, voor een specifieke kritieke grondstof of strategische grondstof.

[0:13:44] Ik zeg het verkeerd.

[0:13:45] Dus deze doelen gelden allemaal voor de strategische grondstoffen.

[0:13:48] Dus dat is die subset eigenlijk van 16,

[0:13:51] waar Dirk-Jan het ook net over had.

[0:13:54] Verder wordt er ook gekeken naar strategische projecten.

[0:13:56] Dus bedrijven en consortia kunnen vanuit de commissie het label strategisch project krijgen.

[0:14:01] Betekent dan dat je snelle vergunningverlening, dat die gefaciliteerd wordt.

[0:14:05] In Nederland onder de omgevingswet is dat al behoorlijk snel.

[0:14:08] Dus relatief tot andere lidstaten, zeg ik dan maar even.

[0:14:13] En tegelijkertijd word je in contact gebracht met meer financiers.

[0:14:17] Dus dat is een label wat je Europees kunt krijgen.

[0:14:19] Er is een board waarin de implementatie wordt besproken.

[0:14:23] Er zitten ook subgroepen onder, dus denk aan subgroepen over exploratie.

[0:14:27] Er zitten geologen in, over risk monitoring.

[0:14:30] Er zit bij ons het NMO in.

[0:14:33] Financiering, circulariteit, dat zijn er zes.

[0:14:37] Dat is het plaatje breder Nederlands en de Europese kant van dit verhaal.

[0:14:43] Ik denk dat we naar de volgende slide kunnen.

[0:14:48] Dank je wel, Joost.

[0:14:49] Hier is dus waar het om gaat, waar de briefing voor is aangevraagd.

[0:14:56] Dit is natuurlijk een open deur die ik met kracht intrap.

[0:15:00] Een heel moeilijk en stropig proces.

[0:15:04] Het is niet zo dat we gewoon een partnerschap sluiten en daarin zetten.

[0:15:08] Zeggen we bij wijze van spreken met een land, wij willen zoveel kritieke grondstoffen en in ruil daarvoor gaat het allemaal prima in de haven van Rotterdam of zo.

[0:15:15] Absoluut niet.

[0:15:17] We zijn heel druk bezig, met de FEZ vooral, en wij ook, om met de private sector in kaart te krijgen wat zijn nou precies de offtakes en de behoeften.

[0:15:25] Want heel veel bedrijven zitten zo ver in de keten in Nederland dat het best wel moeilijk te achterhalen is welke kritieke grondstoffen downstream in de keten voor gevoeligheden of chokepoints zorgen.

[0:15:37] En als we de diversificatie willen bewerkstelligen, dus minder bijvoorbeeld afhankelijk van de monopolisten,

[0:15:46] is het ook zaak dat we de gehele keten in kaart hebben.

[0:15:50] Dus dat we die gehele keten bedienen.

[0:15:51] Dus we kunnen wel misschien theoretisch in een klein stukje van de keten heel veel hulp geven, bij wijze van spreken.

[0:15:56] Maar als er volgens een Chinese partij verderop in de keten of upstream in de keten zit, dan is dat niet de diversificatie die we nastreven.

[0:16:07] En bij de partnerschappen is het ook heel duidelijk dat je wel iets te brengen moet hebben.

[0:16:15] Als je dat partnerschap aangaat.

[0:16:18] Niet alleen iets te halen.

[0:16:20] De partnerschappen kunnen drie verschillende vormen aannemen.

[0:16:24] Belangrijkste zijn de EU-grondstoffen, MOU's.

[0:16:29] Als interne markt is het belangrijk dat we bekijken...

[0:16:33] hoe we als EU onze off-takes zeker kunnen stellen.

[0:16:39] Als Nederland heeft het weinig zin om in je eentje te kijken van die eerste slide, die 0,2 kritieke grondstoffen procent van de invoer.

[0:16:46] Als we daar alleen op gaan zitten, dan bedienen we zeg maar niet de interne markt.

[0:16:53] Met 14 landen hebben we zo'n MOU gesloten.

[0:16:59] En de EU die kijkt naar de lidstaten zelf voor de uitwerking daarvan.

[0:17:05] Wij hebben onder andere als Nederlandse overheid ingezet op de uitwerking van het MOU met Canada.

[0:17:14] En hier maken we inderdaad afspraken over de integratie van de waardeketens, bevordering, duurzaamheid, et cetera.

[0:17:23] Een verbijzondering eigenlijk, zoals ik het zie van die EU-MOU's, dat zijn de bilaterale partnerschappen.

[0:17:30] En in die bilaterale partnerschappen kunnen we heel specifiek samenwerken.

[0:17:38] Niet alleen om bepaalde leveringszekerheid te borgen, maar ook om Nederlandse bedrijven mogelijk te positioneren in die keten.

[0:17:47] Dus dat Nederland er ook nog iets aan verdient.

[0:17:49] Het is allemaal prima om dat allemaal voor de EU te doen, maar het is mooi meegenomen als daar ook Nederlandse bedrijven in deze keten...

[0:17:56] We staan aan het begin van een heel lang proces.

[0:18:03] Het is ook vertrouwen winnen bij andere landen.

[0:18:07] Als je een partnerschap aangaat is dat vanzelfsprekend natuurlijk.

[0:18:10] En ook op gelijkwaardigheid de common grounds van samenwerking kunnen vinden.

[0:18:13] Zoals we met Vietnam kunnen zien.

[0:18:17] En tot slot zijn er ook nog handelsakkoorden.

[0:18:20] En in sommige handelsakkoorden of in ieder handelsakkoord, Sarah, is ook een specifiek hoofdstuk over... Niet allemaal.

[0:18:26] Niet allemaal, hè?

[0:18:27] Maar in een aantal dan een specifiek hoofdstuk over critical raw materials.

[0:18:38] Dit is eigenlijk niet helemaal binnen de rijkweten van deze briefing, omdat het gaat over partnerschappen, maar omdat het toch het verzoek was voor internationale verdragen over grondstoffen hebben voor de volledigheid nog ook de internationale kaders voor

[0:18:53] Ik denk dat dat een heel belangrijk punt is.

[0:18:54] Ik denk dat dat een heel belangrijk punt is.

[0:18:56] Ik denk dat dat een heel belangrijk punt is.

[0:19:09] Dus de Nederlandse overheid verwacht van bedrijven dat zij zich houden aan die richtlijnen voor verantwoord ondernemen en gepaste zorgvuldigheid.

[0:19:17] En verder zijn er dan ook nog onder de EU een aantal wetgeving die ook dat verplicht, dus voor de conflictmineralenverordening.

[0:19:28] Is het zo dat als een Nederlands bedrijf boven een bepaalde drempelwaarde van conflictmineralen importeert, dat zijn tin, tantaal, wolfraam en goud, dat zij dan aan die conflictmineralenverordening moeten voldoen?

[0:19:44] En hetzelfde geldt voor de batterijenverordening, dat dat ook wetgeving is waar ze aan voldoen.

[0:19:50] En misschien dan nog iets over het... Want verduurzaming internationale keten is dus ook echt onderdeel van de grondstoffenstrategie.

[0:19:59] En het idee daarachter is dat duurzaamheid ook bijdraagt aan leveringszekerheid.

[0:20:03] Omdat als je een meer stabiele keten hebt, dat dat meer investeringszekerheid biedt.

[0:20:08] Dus dat je dan uiteindelijk ook een stabielere keten hebt.

[0:20:12] En naast de internationale kaders voor verantwoord ondernemen en gepaste zorgvuldigheid, zetten we daar vanuit PZ ook nog op in om bijvoorbeeld verantwoord mijnbouw te ondersteunen of capaciteitsopbouw te doen.

[0:20:28] We steunen internationale vooruizen, zoals het Intergovernmental Forum on Mining, die ontwikkelingslanden helpt met de governance van hun mijnbouwsector.

[0:20:41] Dan ga ik weer even door met de speciaal vertegenwoordige grondstoffenstrategie, ook onderdeel van de nationale grondstoffenstrategie.

[0:20:48] Dat is op dit moment Allard Kastelein.

[0:20:50] Hij is begonnen in maart 2024.

[0:20:52] Eigenlijk is zijn opdracht tweeledig.

[0:20:55] Dus aan de ene kant kijken of projecten van de grond getrokken kunnen worden op duurzame winning, raffinage, circulariteit van kritieke grondstoffen in Nederland.

[0:21:07] en in de EU.

[0:21:08] En aan de andere kant het ondersteunen van internationale partnerschappen.

[0:21:11] Dus in de praktijk is hij zowel in gesprek met industriele clusters in Nederland, om bedrijven een stuk bewuster te worden van, hebben jullie een kaart waar de kwetsbaarheden in elkaar zitten?

[0:21:23] In heel veel gevallen is dat heel lastig.

[0:21:25] Dus dat is niet altijd meteen een ja.

[0:21:29] En tegelijkertijd ook van, waar zitten nu de kansen, waar zit als Nederland nu

[0:21:33] de plekken waar wij in die keten wat kunnen.

[0:21:37] Dus dat is één kant van het verhaal.

[0:21:38] Het andere kant van het verhaal is dat hij ook internationaal bezig is, dus inderdaad in die partnerschappen actief is, om die aan de gang te krijgen, om daar deuren te openen, ook internationaal met de private sector te spreken.

[0:21:50] over hoe je een waardeketen met elkaar bouwt die er voor een aardig deel nog niet is.

[0:21:56] En hij heeft ook contact met zijn Europese counterparts.

[0:21:58] Dus er is bijvoorbeeld ook een Belgische evenknie van zijn functie.

[0:22:02] Er is een Franse evenknie van zijn functie.

[0:22:04] En überhaupt mensen op hoog niveau waarmee je dat gesprek kunt hebben.

[0:22:08] Dus dat is zijn rol in dit geheel.

[0:22:12] Dank u wel.

[0:22:13] Sorry dat het wat langer geduurd heeft, mevrouw.

[0:22:16] Maar we zijn door deze briefing heen en klaar om vragen te beantwoorden.

[0:22:22] Heel erg bedankt.

[0:22:23] Er zat veel in.

[0:22:27] Mijn collega's kennende gaan de vragen loskomen.

[0:22:30] Bent u al klaar?

[0:22:32] Dan geef ik u het woord.

[0:22:34] Ik had tussentijds wat aantekeningen gemaakt, dus die was ik aan het terugzoeken.

[0:22:39] Maar dank voor de introductie.

[0:22:40] Het is een onderwerp dat we vaak in de commissie bespreken en soms nog wel complex is om te snappen van waar we nou staan en wat we aan het doen zijn.

[0:22:51] Ik heb het heel goed om het proces te snappen, maar ik kan me af en toe niet aan het beeld onttrekken dat we allemaal werkgroepen hebben en allemaal dingen waar we met elkaar over in gesprek staan, wat er allemaal moet.

[0:23:04] Maar ik zit ook te kijken wat we eindelijk moeten gaan doen.

[0:23:07] We kunnen ons natuurlijk niet veroorloven om alleen maar te blijven praten.

[0:23:10] En dan vooral ook nieuwsgierig, wat zijn daar de bottlenecks in?

[0:23:14] die wij, waar wij ook als Kamer bij ligt, invloed op zouden kunnen uitoefenen om die weg te nemen of daar iets aan te doen.

[0:23:22] Dat zou dan een vraag zijn in het verlengde daarvan.

[0:23:28] Zijn wij ook als Nederland echt extra kwetsbaar ten opzichte van andere Europese landen?

[0:23:34] Ik tel de drie vragen.

[0:23:35] Ik weet hoe moeilijk de rol van voorzitter is als ik daar zit.

[0:23:41] Wie wil hierop antwoorden?

[0:23:44] Ik neem de vrijheid om te beginnen met antwoorden waardoor de moeilijke antwoorden voor Sarah zijn.

[0:23:52] U vraagt naar de bottlenecks en wat we nu eigenlijk doen.

[0:24:00] Uiteraard wordt er heel veel gepraat, daar worden wij ook voor betaald natuurlijk.

[0:24:05] Maar dit zijn ook wel concrete gesprekken.

[0:24:07] Dan wil ik graag het voorbeeld toelichten van Zuid-Korea.

[0:24:11] Die zijn best wel een stukje verder dan wij op het gebied van hoe om te gaan met je kwetsbaarheden.

[0:24:17] Dus zij hebben een heel goed monitoringsysteem, een early warning mechanism.

[0:24:22] En die hebben ook meteen, of meteen...

[0:24:25] Ik zit nu even te kijken in hoeverre dit vertrouwelijk is, maar laat ik het zo zeggen, die hebben een heel goed early warning mechanism.

[0:24:31] En daar werken wij nu op samen.

[0:24:32] Dus eigenlijk het NMO, het Nederlands Materialen Observatorium, is nu ook concreet aan het vergelijken met hun Koreaanse counterparts.

[0:24:39] Hoe kunnen wij ons eigen monitoringsysteem verbeteren?

[0:24:43] Dus wat dat betreft is dat al een voorbeeld van een concrete deliverable.

[0:24:49] Ja, de bottlenecks.

[0:24:51] Kijk, dit probleem vind ik,

[0:24:53] dat vind ik niet, maar dat is ook zo, moet vooral ook Europees worden aangepakt.

[0:24:58] Dus we hebben gelukkig wel een Europese strategie.

[0:25:01] Ik denk wel dat we heel goed moeten kijken naar de geldspuiten die bij wijze van spreken een land als China op dit soort industrieën zet.

[0:25:14] Ik noemde net al dat ze met een andere economische logica werken.

[0:25:20] En dit is mijn persoonlijke opvatting.

[0:25:21] Ik vind niet dat wij met diezelfde onlogica moeten werken, bijvoorbeeld met enorme sloten staatsteun.

[0:25:27] Ik denk wel dat wij wel wat meer kapitaal zouden kunnen mobiliseren om bepaalde afhankelijkheden te mitigeren.

[0:25:36] Ik weet niet in hoeverre ik nu helemaal het gras van jouw voeten wegmaai, Joost, maar...

[0:25:40] Heb je aanvullingen daarover?

[0:25:42] Er blijft nog wel een beetje gras over.

[0:25:47] Als je internationaal een keten opbouwt, dan kijk je welk deel daarvan in Nederland moet.

[0:25:51] Er is iets gezegd over financiering, maar ook gelden hier de bottlenecks die ook gelden voor andere energieintensieve industrie.

[0:25:59] Dus als je het hebt over verwerking van kritieke grondstoffen, dat is gewoon energieintensieve industrie.

[0:26:05] Dus waar je daar last hebt van netcongestie, zul je in dit geval dan ook last hebben van netcongestie.

[0:26:10] Hetzelfde geldt voor ruimtegebrek en dat soort dingen.

[0:26:11] Dus je moet heel goed gaan nadenken welke niche willen we hier pakken?

[0:26:16] En daar gelden eigenlijk dus dezelfde hordes als voor andere energieintensieve industrie die daar nog bij komen op termijn.

[0:26:25] Nou zijn we daar nog niet, maar het speelt wel een rol.

[0:26:29] Ik wilde kort nog over de kwetsbaarheden van Nederland.

[0:26:38] Daarvoor wil ik wel verwijzen naar de vertrouwelijke technische briefing van de TFSA.

[0:26:44] Ja, en nog om toe te voegen qua bottlenecks.

[0:26:49] Ik denk eentje is als je nieuwe bronnen wil aanwennen van kritieke grondstoffen, mijnbouw en raffinage om een nieuwe mijn te openen.

[0:26:56] Het duurt al snel vijftien jaar, dus dan is het heel moeilijk om op korte termijn echt resultaat te zien van nu is de leveringszekerheid verbeterd.

[0:27:03] Daarom lijkt het hele lange tijd alsof je alleen maar gesprekken voert.

[0:27:07] en niet echt verder komt, want alle projecten die al in een beginstuim zijn, daarvan zie je pas het resultaat over een hele lange tijd.

[0:27:13] En een tweede is, denk ik, dat er ook een hele grote verantwoordelijkheid ligt bij het bedrijfsleven en dat zij vaak ook niet weten wat hun kwetsbaarheden zijn, dus dat je dan ook als overheid heel moeilijk daarop kan inspelen.

[0:27:25] En dat is eigenlijk ook over de derde vraag van wat zijn dan de kwetsbaarheden?

[0:27:29] Omdat we zo erg downstream in de keten zitten en vaak weten ze een tier 1 of tier 2

[0:27:35] Toeleverancier, maar niet waar uiteindelijk de grondstoffen vandaan komen.

[0:27:39] Dus dan ook wat de kwetsbaarheden zijn, dat is gewoon moeilijk te bepalen.

[0:27:43] En dat is ook waar het observatorium nu mee bezig is, om dat beter in kaart te brengen.

[0:27:52] Bent u tevreden met de afkoming, of wilt u een vervolgvraag stellen?

[0:27:57] Ik begrijp het antwoord goed.

[0:27:59] We zijn vaak heel goed in doelen doen.

[0:28:02] Ik zag een lijstje met 10 procent, 40 procent, dat willen we allemaal.

[0:28:05] We kunnen het opschrijven, maar het gaat er vooral om hoe we zorgen dat het gebeurt.

[0:28:13] Wat hebben jullie nodig vanuit ons als parlement om aan te passen, wel te doen, niet te doen, zodat we die doelen kunnen bereiken.

[0:28:22] Dat was de achtergrond van mijn vraag.

[0:28:29] Meneer Ram.

[0:28:34] Ja, ik heb behoorlijk wat vragen, maar... Eén van de vragen waar ik mee zit is... In 2009 heeft HGSS, als ik goed zeg... HCSS.

[0:28:51] Die heeft een reportage gemaakt over de kritieke grondstoffen.

[0:28:58] Lithium, waar het vandaan te halen is.

[0:29:01] En we zijn nu in 2025.

[0:29:04] En we zijn nog steeds bezig met de kwetsbaarheden in kaart te brengen.

[0:29:10] De vraag is, hoe kan dat dat zo lang duurt voordat wij überhaupt een duidelijkheid hebben over waar onze kwetsbaarheden liggen en wat we nodig hebben?

[0:29:24] Dit was allemaal pre-COVID.

[0:29:27] Dat is een beetje het korte antwoord.

[0:29:29] Ik denk dat sowieso de waardekedens in de loop der tijd ook veel complexer slash efficiënter zijn geworden.

[0:29:37] Dus daar is ook een bepaalde ontwikkeling aan de gang geweest.

[0:29:43] En heb je een verschil ook in

[0:29:47] de vraag naar bepaalde kritieke grondstoffen en hoe essentieel ze in onze waardeketen zijn en in onze economie.

[0:29:57] Ja, en ik denk dat er sindsdien ook wel een aantal dingen inderdaad... Je hebt de energie- en de digitale transitie natuurlijk, die daar toch behoorlijk hard bovenop zijn gekomen.

[0:30:07] De positie van China, die natuurlijk ook wel is veranderd sinds die tijd, waardoor, ja... In principe in een vrije markt waar niemand, zeg maar, geopolitiek spel speelt, zou het geen probleem zijn als het uit China kwam.

[0:30:21] Alleen, ja, die verhoudingen zijn natuurlijk ook wel gewisseld.

[0:30:25] Dus je ziet ook dat zowel Europees als nationaal, en dat geldt voor alle lidstaten, dat we ook pas sinds een paar jaar dit als een probleem ervaren en daar op zijn gaan zitten.

[0:30:35] Dat is toch relatief korte termijn.

[0:30:38] En tegelijkertijd het uitpluizen van die waardeketens.

[0:30:43] Het is best wel ingewikkeld, omdat het ook een private component kent.

[0:30:47] Dus je kunt niet zomaar vanuit een bureau bij TNO zeggen waar het allemaal vandaan komt.

[0:30:53] Daar heb je bedrijfskennis voor nodig, dus dat kun je niet allemaal in je eentje doen.

[0:30:59] Dus dat duurt vrij lang.

[0:31:00] En het zijn allemaal totaal internationale ketens.

[0:31:03] Dus zelfs als je het stukje binnen Nederland redelijk in kaart hebt, ben je compleet afhankelijk van anderen.

[0:31:12] We doen het graag sneller, maar het is ook niet heel eenvoudig.

[0:31:22] Dank u wel, voorzitter.

[0:31:24] Ik moest ook in de voorbereiding van uw briefing denken aan Jan Rotmans, die het heeft over we steven af op een grondstoffencrisis.

[0:31:35] Ik hoorde u een paar dingen zeggen, namelijk dat het van belang is dat bedrijven zich bewust worden van hun kwetsbaarheden en dergelijke.

[0:31:42] Een van de grootste kwetsbaarheden op dit moment is dat 90 procent van onze grondstoffen zo wordt weggegooid en dat er nog veel te weinig wordt gerecycled.

[0:31:51] Ik vroeg me af...

[0:31:53] Ik hoor u ook zeggen dat het lastig is om dit nationaal te doen, dat het eigenlijk allemaal raakt aan internationale verbanden.

[0:32:01] Maar hier zou wellicht ook een rol kunnen liggen die wel nationaal veel beter zou kunnen worden ingevuld.

[0:32:05] Dus ik vroeg me af of u daar nog wat over kunt uitweiden en ook de rol die wij daar vanuit de Tweede Kamer in zouden kunnen pakken.

[0:32:13] Een hele lange vraag, maar... Ik trap weer even af, met permissie.

[0:32:22] Dit is uiteraard ook het beleidsterrein van de collega's van INW, die circulair in de lead zijn.

[0:32:33] Wat ik zelf vind, wat we meer zouden kunnen doen in Nederland,

[0:32:38] in Europees verband veel efficiënter de circulariteitsindustrie inrichten.

[0:32:45] Dus dat ieder land een bepaald stukje van de circulariteit zal doen.

[0:32:50] En je kunt die parallel ook eigenlijk trekken met halfgeleiders, de grote halfgeleiderketen in Europa.

[0:32:56] Ik denk dat we dat veel meer Europees moeten aanvliegen in plaats van dat... Dit is gewoon zuiver hypothetisch, dat zowel Nederland als België

[0:33:06] Gallium gaat winnen uit de restanten van zinkgravinage, bij wijze van spreken.

[0:33:11] Ik denk dat we daar nog wel een slag te maken hebben.

[0:33:14] Maar ik denk wel dat jullie daar wat verstandigere dingen over kunnen zeggen.

[0:33:20] Het zit ook in de grondstofstrategie.

[0:33:22] We zien dat circulariteit een belangrijke rol moet spelen.

[0:33:25] Daar ga je waarschijnlijk niet het hele probleem mee oplossen.

[0:33:28] Hoe meer we circulair kunnen doen, hoe beter.

[0:33:32] We hebben daar ook goede samenwerking op met INW.

[0:33:43] Er zitten een aantal pijlers onder.

[0:33:48] Eén van die pijlers is circulaire maakindustrie.

[0:33:51] Op circulaire maakindustrie werken wij samen met EZ.

[0:33:53] We kijken hoe we die met de sector circulairder kunnen krijgen op het gebied van kritieke grondstoffen.

[0:34:08] in elkaar geïntegreerd om puur te kijken naar... hoe kunnen we op kritieke grondstoffen de boel circulairder krijgen?

[0:34:16] Dat is één kant van het verhaal.

[0:34:17] Dat gaat over de productgroepen die ik net noemde.

[0:34:20] Daar zit zon-pv bij, maar er zitten ook batterijen bij.

[0:34:24] Een aantal van die groepen die echt voor Nederland belangrijk zijn.

[0:34:28] Andere kant van het verhaal is dat ook in die... We zijn ook bezig met het identificeren van projecten, ook in Nederland.

[0:34:34] Op het gebied van kritieke grondstoffen en wat we daarmee kunnen met bestaand instrumentarium, daar zitten ook circulaire projecten bij.

[0:34:45] Aan ondersteuning daarvoor zitten vooral de discussies inderdaad ook rond het nationaal plan circulaire economie en wat daar wel en niet mee gedaan wordt.

[0:34:53] Daar komt geloof ik ook een actualisatie van in september.

[0:34:58] Ik stik in de vragen.

[0:35:04] Mag ik mezelf voorzitten of wilt u mij voorzitten?

[0:35:06] Het gaat natuurlijk vandaag vooral over die handelsverdragen.

[0:35:14] Dat zijn dan drie type verdragen.

[0:35:16] Een maand of twee geleden waren er best wel een paar artikelen die aangaven van die handelsverdragen en ook de grondstoffenverdragen.

[0:35:24] Die leiden er tot nu toe niet toe.

[0:35:27] dat de leveringszekerheid of zelfs de toegang tot, volgens mij waren het, ik haal ze alle twee door elkaar, één van de twee groepen, toenam.

[0:35:37] Sterker nog, de conclusie was, de lijst met, dat zijn volgens mij de kritieke gronds, of de lange lijst, neemt alleen maar toe.

[0:35:44] Dus mijn eerste vraag is, kunt u duiden in hoeverre er evaluaties zijn, of wat de redenen zijn, dat het lijkt alsof die handelsverdragen in al hun breedte

[0:35:56] niet effectief zijn als het gaat over het verkleinen van die afhankelijkheden of het minder kwetsbaar maken van de Nederlandse economie.

[0:36:08] Volgens mij ging het artikel over die grondstoffen MOU's van de EU en dat zijn dus algemene niet-bindende overeenkomsten waarin de EU en die 14 partenlanden hebben afgesproken van we gaan

[0:36:21] samenwerken op integratie van waardeketens, op kennis en innovatie, op ESG, op capaciteitsopbouw.

[0:36:29] En de EU heeft die afgesloten eigenlijk tussen 2021 en nu, dus dat is nog niet een hele lange periode.

[0:36:40] Dus we kunnen eigenlijk gewoon nu nog niet zeggen of dat effectief is geweest of niet.

[0:36:44] Dus het doel van die samenwerking is op lange termijn om dan wel een mijnbouwsector op te bouwen in die landen en uiteindelijk die waardeketen dan te laten lopen van die landen naar de EU.

[0:36:55] Alleen is één of twee jaar niet genoeg om dat al te gerealiseerd te hebben.

[0:37:05] En er is dus nog geen evaluatie of iets daarop geweest.

[0:37:16] Ik leg deze even in de week en dan ga ik zo even opzoeken of het ook over handelsverdragen ging.

[0:37:24] Want het is natuurlijk voor ons wel relevant om te beseffen dat een van de redenen waarom we handelsverdragen willen is vanwege die toegang.

[0:37:30] Maar we moeten wel opletten dat we onszelf niet rijk rekenen.

[0:37:33] We hebben eerder technische briefingen gehad, maar ook eerder met collega's van u gesproken over de breedte van kritieken.

[0:37:46] En ik hoor in de analyses heel weinig terug over of dingen ook minder kunnen.

[0:37:52] Dus we zien alleen maar, de vraag neemt toe.

[0:37:55] En ik snap dat we allemaal een energietransitie willen, dat we een aantal dingen willen.

[0:38:00] Maar wordt er ook gekeken naar de dingen die nice to have, maar niet noodzakelijk zijn?

[0:38:06] Of waar we keuzes kunnen maken, omdat we met schaarste leven?

[0:38:10] En dat lijken nou typische dilemma's waar de Kamer wel naar zou kunnen kijken.

[0:38:17] Ik weet niet of ik het helemaal het antwoord heb vanuit die invalshoek.

[0:38:21] Maar in ieder geval, wat ik er wel over kan zeggen... Ik had het net over die ketens die we doorlichten.

[0:38:28] Hoe kan het circulairder?

[0:38:29] Substitutie zit daar dus inderdaad bij.

[0:38:31] Dus daar zit zowel levensduurverlenging bij als recycling, als substitutie.

[0:38:37] Dus al die onderdelen zitten daar wel in.

[0:38:42] Maar zoals u het nu formuleert als een ladder van... oké, dan moeten we bepaalde dingen misschien maar niet doen.

[0:38:51] Nee, zo hebben we hem nu niet bij de hand.

[0:38:55] Nee, ik denk dat we dan vooral zouden kijken naar... oké, dit is voor ons een belangrijke productgroep.

[0:39:00] Hoe kunnen we hier een substituut vinden voor die kritieke grondstof die erin gaat?

[0:39:04] ook omdat het vaak energietransitie gerelateerd is en je wil de windmolen toch hebben.

[0:39:10] Misschien ook niet, maar goed, dat is dan de politieke afweging.

[0:39:12] Daar hou ik me dan verder van.

[0:39:16] Ik wil nog kort aanvullen over het stukje criticaliteit.

[0:39:19] Door de technologische vooruitgang kan het ook zo zijn dat een bepaalde grondstof minder kritiek wordt.

[0:39:26] Niet dat ik een chemicus ben, maar het woord sodium neemt mogelijk in relevantie toe.

[0:39:35] Maar dan heb je nog steeds heel veel nikkel nodig.

[0:39:38] Jij weet het beter dan ik.

[0:39:42] dat die criticaliteitsindicatie of inschatting, die kan aan verandering onderhevig zijn.

[0:39:48] En die verdragen gaan niet alleen over de markttoegang, maar ook het mitigeren van de productie- en investeringstekorten, in feite, die er zijn.

[0:39:59] We hebben nog, volgens mij, tijd voor nog een ronde.

[0:40:05] Mevrouw Kamminga.

[0:40:09] Dank voor de toelichting.

[0:40:14] We zijn in Europa natuurlijk ook goed geworden om mijnbouw niet meer in Europa te doen, maar dan vooral elders te doen.

[0:40:19] Zijn er nog kritieke grondstoffen waarvan we ze wel in Europa bijvoorbeeld hebben, maar niet meer doen en misschien weer zouden moeten doen?

[0:40:27] Zijn er nu regels, los van een politieke keuze die ik snap, maar veel meer in de regelgeving, belemmeringen die dat verhinderen?

[0:40:39] Ja, nee, onderdeel Europees gezien.

[0:40:41] Er wordt ook gekeken of we in Europa mijnbouw kunnen doen.

[0:40:47] Er is een lijst vastgesteld met Europese strategische projecten.

[0:40:50] Er staan ook mijnbouwprojecten op binnen Europa.

[0:40:57] Als u de doelstellingen ziet, 10% mijnbouw in Europa, dat betekent nogal wat.

[0:41:02] Er zijn daar belemmeringen voor.

[0:41:06] Ik denk dat dat overal hetzelfde is.

[0:41:10] Er zitten allerlei vergunningverleningen aan mijnbouw vast.

[0:41:16] Dat zijn processen die vrij lang duren.

[0:41:18] Niet iedereen is blij met mijnbouw.

[0:41:22] Op allerlei plekken zijn er gesprekken met de lokale bevolking.

[0:41:26] Dat is altijd, maar het kan binnen Europa zeker.

[0:41:31] En op dit moment worden ook door alle lidstaten in kaart gebracht van welke kritieke grondstoffen zitten in welke landen.

[0:41:40] zodat het ook een beeld geeft van wat er mogelijk zou zijn.

[0:41:44] En tegelijkertijd, het opzetten van een mijn duurt 15, 20 jaar.

[0:41:50] Dus dat is echt een lange termijn oplossing.

[0:41:54] Daar moet je dan nu mee starten, maar daar pluk je voorlopig nog even niet de vruchten van.

[0:41:58] Plus zou dan ook de verwerking wel ergens in Europa moeten kunnen.

[0:42:02] Dus er zijn ook wel kritieke grondstoffen waarvan je dan de verwerking alsnog

[0:42:07] in China zou moeten doen.

[0:42:08] Dus je moet tegelijkertijd ook die verwerking dan kunnen faciliteren.

[0:42:15] Ik heb nog één laatste vraag en daar hou ik het dan ook bij.

[0:42:17] Dan ga ik het ook allemaal aan mijn collega's geven.

[0:42:21] Er is een overzicht bij van een aantal MOU's, verdragen of akkoorden.

[0:42:25] Hebben we nou ook eentje, want we hebben in de Kamer natuurlijk heel vaak dat we de minister aansporen van nog maar verdrag en waarom niet dit, maar is er nou ook een goed voorbeeld waarvan we zeggen van dat type verdrag of dat met die samenwerkingspartner dat werkt heel goed zodat wij ook eens kunnen kijken van wat is dat dan en daar wat dieper induiken om ook te zorgen dat we wel de juiste aansporingen geven dan we de juiste vragen stellen.

[0:42:49] Het is nog relatief kort dat we dit allemaal doen, dus de effectiviteit moet zich nog bewijzen.

[0:42:56] Ik denk wel dat het partnerschap dat we met Zuid-Korea bijvoorbeeld hebben...

[0:43:00] goed is.

[0:43:01] En ik denk ook, juist vanwege wat ik zei, daar hebben we best wel wat te halen.

[0:43:06] We kunnen echt heel veel leren hoe de Zuid-Koreanen omgaan met het probleem van leveringszekerheid kritieke grondstoffen, ook omdat het een enigszins vergelijkbare entiteit is, in die zin dat ze ook geen eigen mijnbouw of ravinage hebben.

[0:43:22] En ook een relatief, ja, qua economie enigszins overeenkomt.

[0:43:27] Ik denk, maar dat is een beetje op de zaak vooruit lopen, hoor, maar...

[0:43:33] de partnerschappen bilateraal die we afsluiten, waar ook bijvoorbeeld haafdbedrijven Rotterdam baat bij heeft.

[0:43:38] Dus gewoon puur bijvoorbeeld de letter of intent die we met Quebec gesloten hebben, waarbij ook in die keten van Canada naar Nederland toe, dat we inderdaad goed die samenwerking kunnen verbeteren.

[0:43:51] Dus als overheid dat we die facilitering bewerkstelligen.

[0:43:55] Ik weet niet of jij nog aanvulling hebt?

[0:43:58] Ja, ik denk dat het algemeen goed is om dus te bedenken dat wij als Nederland beperkt grondstoffen direct afnemen en ook geen grote mijnbouwindustrie hebben, dus dat dat best wel moeilijk is in je propositie richting grondstofrijke landen.

[0:44:13] Dus dan als je zegt van, oh, we willen partnerschappen met die en die in die landen, dat we, ja, dat dat soms een beetje zoeken is en dat daarom dus dat voorbeeld van Zuid-Korea goed werkt, lijkt nu omdat we een soort gelijke positie hebben en gewoon die informatie kunnen uitwisselen.

[0:44:28] van wat de kwetsbaarheden zijn.

[0:44:31] Misschien nog een aanvulling daarop.

[0:44:33] De partners die we uitkiezen, het gaat niet alleen om de grondstoffen.

[0:44:37] Het gaat ook over de... Dat je ook geopolitiek bekijkt van welke landen moet je meer alignment mee kunnen gaan zoeken.

[0:44:48] Die tot voor kort niet echt bij ons op de radar stonden.

[0:44:52] En dat doen we via deze partnerschappen ook.

[0:44:54] Het soortelijk diplomatiek gewicht dat we krijgen daarmee wordt dan ook vergroten.

[0:45:03] Ik heb een vraag over handelsverdragen.

[0:45:07] De voorwaarden voor bedrijven scheppen is een andere zaak.

[0:45:12] Daar begint de effectiviteit van die hele keten mee.

[0:45:18] In Frankrijk zijn ze nog wel aardig voortvarend.

[0:45:23] Als het gaat om het trekken van raffinagecapaciteit.

[0:45:27] Aan de voorkant gelijk een belastingkorting.

[0:45:31] Een korting op energie.

[0:45:34] Grond dat makkelijk te vergeven is.

[0:45:38] Kunnen wij daar überhaupt tegen in mee in competitie?

[0:45:44] Wat zijn onze financieringsinstrumenten erbij?

[0:45:46] We hebben natuurlijk de EKV.

[0:45:48] Daar kunnen we ook voor import inzetten.

[0:45:50] Dat is andersom.

[0:45:53] Er wordt ook over nagedacht hoe wij onze financieringsinstrumenten inzetten.

[0:46:01] We hebben vorig jaar in december een brief gestuurd over verwerking van kritieke grondstoffen.

[0:46:10] Een aantal van de dingen die ik nu ga noemen zitten daar ook in.

[0:46:15] overigens in de zomer ook weer op terug.

[0:46:17] Dus een van de dingen die daarin zitten is dat we eigenlijk met een werkgroep begonnen zijn waarin we al die publieke financiers hebben gezet.

[0:46:24] Dus u heeft het over de EKV, dus daar zitten dan ook Atradius in.

[0:46:29] Die kunnen tegenwoordig inderdaad ook dekken op kritieke grondstoffenprojecten, dus daar zijn we bijzonder blij mee.

[0:46:35] Maar er zit bijvoorbeeld ook InvestNL zit daarin, Invest International zit daarin.

[0:46:39] Daar hebben we de verschillende departementen die grote subsidieprogramma's hebben ingezet.

[0:46:46] Dat gaat bijvoorbeeld om KGG.

[0:46:49] Sommige programma's vanuit de energietransitie kunnen deels ook

[0:46:55] benut worden voor projecten op kritieke grondstoffen die bijdragen aan die energietransitie.

[0:46:59] Dus zo proberen we nu het bestaande instrumentarium wat we in Nederland hebben goed in kaart te brengen.

[0:47:05] Zodat we echt weten wat we allemaal hebben en hoe kunnen we daar die projecten mee ondersteunen.

[0:47:10] B. kijken we ook met elkaar van wat zit er nu in die pijplijn en zijn er individuele projecten waarvan we zeggen van oké, die kunnen we eigenlijk met dit instrumentarium goed

[0:47:19] goed bedienen.

[0:47:20] We kijken waar de lacunes zitten.

[0:47:24] Ontbreekt daar dan wat in die puzzel aan soortenfinanciering die we ook nog nodig zouden hebben?

[0:47:30] Die zit daar ook in.

[0:47:34] Zo proberen we die plaat rond te krijgen.

[0:47:37] Op Europees niveau zie je nu ook dat er een werkgroep strategische projecten is waar allerlei financiers in zitten, waar onder andere ook Invest International in zit.

[0:47:47] Er zijn verschillende stukken van de puzzel die we nu in elkaar proberen te schuiven.

[0:48:01] Ik had een vraag van twee ledigen.

[0:48:07] Wat voor voorwaarden kunnen wij scheppen aan onze kant om het aantrekkelijk te maken om überhaupt de raad van financiële capaciteit te krijgen in Rotterdam?

[0:48:17] Nu moet ik even mijn papieren gaan zoeken en dat kan ik misschien beter niet doen.

[0:48:20] Maar in die verwerkingsbrief lag een rapport aan de grondslag.

[0:48:25] Daar zaten ongeveer zes aanbevelingen over in van wat nodig was om verwerking aan te trekken naar Nederland.

[0:48:33] Dat heeft onder meer te maken met stroomvoorziening, maar ook met een aantal andere... Eigenlijk de meer algemene industriële dingen die ik eerder ook heb benoemd zaten daar veel in.

[0:48:41] En wat we ook hebben gezegd is oké, we gaan eigenlijk een agenda maken met de betrokken ministeries

[0:48:46] Om te zorgen dat ook die invalshoek van kritieke grondstoffen in al die problematiek goed ingebracht wordt.

[0:48:55] geldt dat net zo hard voor de kritieke grondstoffen, dus daar hoef je geen aparte agenda op los te laten.

[0:48:59] Maar we komen dus nog ook naar de Kamer toe met een actieagenda om eigenlijk uw vraag te beantwoorden, namelijk oké, wat zouden we hier nog moeten doen om die voorwaarden beter te maken?

[0:49:11] En ja, dat heeft natuurlijk een hele grote samenhang met de hele discussie rond investeringsklimaat voor de industrie, die sowieso duidelijk speelt.

[0:49:23] Dank u wel, voorzitter.

[0:49:25] Nog even een beetje hardopdenkend.

[0:49:26] We hebben het gehad over minder grondstoffen gebruiken.

[0:49:31] Ook hergebruiken, hoe belangrijk dat is.

[0:00:00] 90 procent wordt nu nog steeds weggegooid, kennelijk.

[0:49:36] Maar hoe belangrijk is de rol van innovatie in deze?

[0:49:40] Waar we als Nederland zelf geen grondstoffen hebben, bij handelsverdragen gelijkwaardig willen zijn.

[0:49:48] Dus we gaan wat halen, maar we willen misschien ook wat brengen.

[0:49:52] juist ook op het gebied van innovatie in Nederland en in Europa, behoorlijk veel zouden kunnen brengen.

[0:49:58] Of het nou gaat om nieuwe technologieën voor batterijen, opslag, zodat we ook bepaalde grondstoffen misschien niet eens meer nodig hebben.

[0:50:07] Zou u daar nog iets over kunnen vertellen en ook weer in relatie tot de rol die wij dan vanuit Den Haag daarin zouden kunnen pakken?

[0:50:15] Het is altijd een beetje ingewikkeld, want ik wil geen politieke vragen stellen, maar ja.

[0:50:22] Nou, de rol van innovatie is heel erg belangrijk.

[0:50:25] Wat ik net ook al zei, daardoor maak je ook bepaalde waardelijkheden efficiënter of misschien makkelijker termijnen grondstoffen of makkelijker toe te passen grondstoffen.

[0:50:37] In onze partnerschappen, die we aan het sluiten zijn, is R&D, innovatiesamenwerking, nogal belangrijk.

[0:50:44] Dus wij faciliteren ook... We hebben hier ook het gesprek over met de 4TU, overigens.

[0:50:51] ook om meer gezamenlijk het probleem aan te vliegen.

[0:50:57] Dus niet alleen maar vanuit het probleem geld verdienen, of meer geld verdienen, of we hebben een tekort aan grondstof, maar ook om de capaciteit in de landen mee te helpen opbouwen, of daar zelf ook van te leren.

[0:51:08] Dus dat is eigenlijk een best wel bazaal begin van een samenwerking.

[0:51:12] En daar kun je nooit iets achter zoeken, van oh, we worden hier een poot uitgedraaid of zoiets.

[0:51:18] Dus wat dat betreft, wij supporten ook samenwerking Universiteit Twente en Universiteit in Chili, geloof ik.

[0:51:25] En zo zijn er nog wel een aantal andere voorbeelden.

[0:51:29] En wat ik al zei, we hebben goed contact met de kennisinstellingen hierover.

[0:51:35] Er zit ook geld onder om te werken aan innovatie op het gebied van kritieke grondstoffen.

[0:51:40] Daar zit ook een deel in.

[0:51:51] Veel van de innovatie zit op circulariteit.

[0:51:55] Zeker in het Nederlands geval.

[0:51:56] Die dingen lopen een beetje samen.

[0:51:58] En de kennis- en innovatieagenda, die onderdeel is van het bredere Nederlandse innovatiebeleid op allerlei vlakken.

[0:52:08] Maar ook op circulaire economie.

[0:52:09] Die richt zich voor een aardig deel op kritieke grondstoffen.

[0:52:12] En je ziet ook aan projecten die in Nederland in beeld komen, dat dat ook vaak gaat over circulariteit.

[0:52:18] En heel vaak ook over innovatie.

[0:52:21] Het circulair krijgen van die kritieke grondstoffen is vaak maar ten dele al uitgespind hoe dat dan precies moet.

[0:52:29] En hoe je vaak toch ook wel met een chemisch proces dan weer de afzonderlijke grondstoffen daar weer uithaalt.

[0:52:36] Dus daar zit vaak een flinke chunk met innovatie aan verbonden.

[0:52:46] Dan heb ik nog twee vragen.

[0:52:50] Ik zal één vraag stellen en dan haal ik.

[0:52:58] Is er iets met de verbinding zodat mijn livestream is uitgevallen?

[0:53:02] Die is er wel.

[0:53:10] Dan weten wij allemaal waar het over gaat.

[0:53:13] En dan gaan wij gewoon door met het gesprek.

[0:53:15] We hebben nog vijf minuten.

[0:53:18] Er is één case die vaak wordt genoemd als het gaat over... daar zouden wij wat van kunnen leren.

[0:53:27] En ik wil even checken of dat klopt.

[0:53:29] En zo ja, waarom dan?

[0:53:30] En wat we ervan kunnen leren.

[0:53:31] En dat is de discussie met Indonesië over Nikol.

[0:53:36] Daar, als ik het goed heb begrepen, hebben wij daar redelijk als EU op onze strepen gestaan over de WTO-regels, dat Indonesië geen beperkingen mocht leggen op haar export van de ruwe grondstoffen.

[0:53:48] En Indonesië heeft daar een conclusie aan verbonden.

[0:53:51] Jammer dan, even in mijn woorden, jammer dan.

[0:53:54] Wij gaan in samenwerking met China onze nickelindustrie top van de grond trekken.

[0:53:58] En dat is één van de redenen waarom China succesvol is geweest in het integreren van de keten van batterijen.

[0:54:06] Dus de eerste vraag is, klopt dit verhaal?

[0:54:08] En de tweede vraag is, hebben wij daarvan geleerd?

[0:54:10] En zo ja, hoe zien we dat dan terug in onze houding ten opzichte van andere landen?

[0:54:18] Ja, dus het klopt inderdaad dat Indonesië een exportverbod heeft op ruwe nikkel, waardoor ze dus investeringen uit met name China hebben aangetrokken om die verwerkingsindustrie op te bouwen.

[0:54:31] De EU heeft een casus aangespannen binnen de WTO, omdat exportrestricties in principe niet WTO-conform zijn.

[0:54:42] Daarom is die WTO-zaak aangespannen.

[0:54:49] Maar nu kan het wel zo zijn dat je in handelsakkoorden afspraken kan maken om toch beleidsruimte te geven aan grondstofrijke landen om

[0:54:57] een industrie op te bouwen.

[0:55:00] Dus dat is bijvoorbeeld wat er nu in het handelsakkoord met Chili gebeurt.

[0:55:04] Daarin zeggen we van, we willen wel Chili de mogelijkheid geven om die verwerkingsindustrie op te bouwen.

[0:55:10] Dus dan hebben ze wel de ruimte om dat te doen en bepaalde uitzonderingen te maken, zolang de EU maar wel ook toegang houdt.

[0:55:18] Dus daar zijn wel mogelijkheden voor.

[0:55:21] Ik weet niet of dat de vraag beantwoord.

[0:55:27] En dan is de vervolgvraag daarbij.

[0:55:30] Eén van de redenen dat China zoveel met gemak is geïntegreerd, is niet alleen dat ze subsidieren, maar ook dat de milieu en mensenrechtenregels in China, maar ook volgens mij in andere landen,

[0:55:48] niet dezelfde zijn als bij ons.

[0:55:53] En als de EU dit soort verdragen met bijvoorbeeld Chili aangaat, zijn wij dan ook bereid om te investeren in een duurzamere verwerking en een winning?

[0:56:03] Nog steeds met het voorwaarde dat wij toegang krijgen, maar wel dat we weten dat als we die toegang hebben,

[0:56:10] de spullen waar we toegang toe krijgen ook gewonnen zijn en verwerkt zijn op een manier die in ieder geval ook aan onze standaarden voldoet.

[0:56:17] Zit dat dan ook in die verdragen?

[0:56:23] In het Energy and Raw Materials chapter van dat verdrag met Indonesië, daar staan ook afspraken van hoe kunnen we de omstandigheden verbeteren.

[0:56:35] En als Europese bedrijven die investeringen doen, moeten zij sowieso voldoen aan de OESO-richtlijnen en aan Europese wetgeving.

[0:56:46] Ik zou nog twee uur doorpraten, maar dat gaan we niet doen, want het is kwart over drie.

[0:56:51] Ik wil jullie allemaal heel erg hartelijk bedanken voor jullie presentatie en jullie toelichting.

[0:56:58] En ik wil mijn collega's hartelijk bedanken voor de interessante vragen en voor de discipline ook daarin.

[0:57:03] En dan sluit ik hierbij de vergadering.

[0:57:05] Dank u wel.