Economische ontwikkeling Caribisch deel Koninkrijk

[0:00:00] Goedemiddag allemaal en welkom bij dit commissiedebat economische ontwikkeling Caribisch deel van het Koninkrijk.

[0:00:08] Ik de voorzitter en de waarnemend voorzitter waren vandaag helaas verhinderd vandaar dat ik het even waarneem en ik zeg ook alvast dat ik ook namens de VVD en mijn collega Aukje de Vristier

[0:00:20] Gisteren tot laat, of eigenlijk vanochtend tot vroeg bezig was ook vervang voor een inbreng namens de VVD.

[0:00:25] Dus dat zal ik aan het einde uiteraard doen.

[0:00:26] Dat zal ik een beroep doen op een van mijn collega's om dan even het voorzetschap over te nemen.

[0:00:30] Maar ik heet natuurlijk allereerst de minister van Hart en Welkom, de minister van Economische Zaken en de staatssecretaris.

[0:00:35] Dan heet ik ook de leden van Hart en Welkom, die ik nog even kort zal introduceren.

[0:00:39] Dat is de heer Bamenga van D66, de heer Weid van GroenLinks-VVD en de heer Van Hazen.

[0:00:44] namens de PVV, mevrouw Bruining namens Nieuw Sociaal Contract en de heer Baudet namens Forum voor Democratie.

[0:00:50] Welkom allemaal.

[0:00:50] Welkom ook de mensen op de tribune en die dit van elders kijken.

[0:00:55] Het is een debat met twee bewindspersonen.

[0:00:58] We hebben drie uur staan en best een aantal Kamerleden.

[0:01:00] Dus ik zou dan voorstellen dat we hebben die vier minuten spreektijd om met drie interrupties te beginnen aan elkaar.

[0:01:05] Mocht het nou snel gaan, dan kunnen we wellicht er vier van maken in de termijn richting het kabinet, maar aan elkaar dan even drie.

[0:01:11] En dan geef ik

[0:01:12] Meteen het woord aan de heer Bamenga voor zijn inbedenk namens D66.

[0:01:17] Dank u wel, voorzitter.

[0:01:18] Economische ontwikkeling in het Caribisch deel van ons koninkrijk is geen abstract begrip, maar raakt direct aan de bestaanszekerheid van mensen.

[0:01:26] Een duurzaam en toereikend inkomen is de basis voor een waardig bestaan, voor gelijke kansen en voor perspectief op de eilanden.

[0:01:33] Dat vraagt om gerichte investeringen, eerlijke kansen voor ondernemers en een overheid die betrouwbaar en ondersteunend is.

[0:01:39] D66 staat voor economie,

[0:01:41] die werkt voor de mensen.

[0:01:44] Voorzitter, de verduurzaming van de economieën van het Caribisch deel van ons koninkrijk biedt aanzienlijke kansen voor de werkgelegenheid, energie onafhankelijkheid en samenwerking met het Nederlands bedrijfsleven en draagt tegelijkertijd bij aan leveringszekerheid van energie.

[0:01:59] Toch lijkt het kabinet zich hier te passief op te stellen.

[0:02:03] Waarom wordt er geen concrete steun verleend aan veelbelovende projecten, zoals bijvoorbeeld het zonneveld met e-buspark op Curaçao?

[0:02:11] terwijl juist zulke initiatieven bijdragen aan de noodzakelijke energietransitie?

[0:02:16] En waarom laat het kabinet ruimte voor oneerlijke concurrentie van partijen als het Chinese BYD, terwijl Nederlandse bedrijven zoals VDL bij het spel terecht raken?

[0:02:26] Er ligt 150 miljoen euro op de aanvullende post, maar het blijft onduidelijk hoe dit geld wordt ingezet.

[0:02:32] Wat is de visie van het kabinet op de rol van Nederland in het versnellen van duurzaam ontwikkeling op de eilanden?

[0:02:38] Wat kan de staatssecretaris hier toezeggen?

[0:02:40] En wanneer wordt er eindelijk knopen doorgehakt over ondersteuning vanuit SDE++-middelen?

[0:02:48] Voorzitter, al in 2022 kwam het kabinet met plannen om een pilot op te starten voor elektrisch vliegen.

[0:02:54] Tussen de eilanden van het Caribisch deel van ons Koninkrijk.

[0:02:57] De korte afstanden tussen een aantal eilanden maakt het perfect voor innovatie op dit gebied.

[0:03:03] Wat is er tot op heden terechtgekomen van deze ambities?

[0:03:07] Overwegende dat het budget eerder zou kunnen komen vanuit de groeifonds, is het kabinet nog steeds van plan door te gaan met deze ambitie voor een pilot voor elektrisch vliegen.

[0:03:18] Voorzitter, de studie van Deloitte laat helder zien dat het huidige ecosysteem in het Caribisch deel van de Koninkrijk te zwak is voor een klassieke regionale ontwikkelingsmaatschappij.

[0:03:28] Tegelijkertijd ligt er een helder alternatief, de oprichting van een economisch groeiplatform Carib.

[0:03:33] Een coördinerend mechanisme dat regelingen bundelt, expertise verbindt,

[0:03:37] en bureaucratie verlaagt.

[0:03:39] Toch kiest het kabinet ervoor om dit voorstel niet op te volgen.

[0:03:43] Waarom eigenlijk?

[0:03:44] Waarom wordt dit concrete gedragen advies uit de studie tezijde geschoven?

[0:03:48] Waar is de urgentie als we weten dat ondernemers nu vastlopen in versnipperde regelingen en ontoegankelijke fondsen?

[0:03:55] En hoe borgt het kabinet zonder zo'n platform dat investeringen in bijvoorbeeld duurzame energie of innovatieve maat daadwerkelijk landen bij de ondernemers die ze nodig hebben?

[0:04:06] Voor D66 is het helder.

[0:04:07] Zonder regie, coördinatie en zichtbare versterking van lokale structuren blijft het risico levensgroot dat kansen onbenut blijven.

[0:04:15] Een goed bedoeld beleid verzand in losse vlodders.

[0:04:19] Waarom durft het kabinet niet te investeren in een krachtig verbindende structuur zoals het EGC?

[0:04:24] Voorzitter, tot slot nog een aantal losse vragen.

[0:04:26] Volgende maand gaat u naar Caribbean Climate and Energy Conference.

[0:04:31] Wat zal hier de inbreng zijn van Nederland?

[0:04:33] Hoe gaan we hier kansen binnenspelen voor het Caribisch deel van ons koninkrijk?

[0:04:37] Welke ondersteuning krijgen de eilanden om minder afhankelijk te worden van import en voedselzekerheid en lokale productie te vergroten?

[0:04:44] Op welke manier trekt Nederland samen op met het Caribisch deel van ons koninkrijk in het beperken van de schade als gevolg van de handelstarieven van Trump?

[0:04:51] Dank u wel.

[0:04:53] Dank u wel, meneer Baminga.

[0:04:54] Ik zie geen interrupties, dus dan gaan we door naar de heer Waithamers, GroenLinks PvdA.

[0:04:59] Dank u wel, voorzitter.

[0:05:01] Voorzitter, we zien dat veel mensen in het Caribisch deel van ons koninkrijk moeilijk rond kunnen komen.

[0:05:06] Tegelijkertijd zien we dat een groot deel van de economische inkomsten terechtkomen bij een aantal grote ondernemers.

[0:05:12] Wat GroenLinks-PvdA betreft moeten we samen met de eilanden toewerken naar een economie die meer in balans is en meer toekomstgericht is.

[0:05:19] Om de economie op de eilanden toekomstbestendig te maken is het wat GroenLinks-PvdA allereerst van groot belang dat het onderwijs op de eilanden dusdanig sterk is dat alle jongeren een passende opleiding kunnen volgen.

[0:05:30] Onderwijs is de basis voor een goede economie.

[0:05:33] Jongeren moeten de kans krijgen om een opleiding te doen die bij hen past en de opleidingen moeten goed aansluiten bij de arbeidsmarkt.

[0:05:43] Over de kwaliteit van het onderwijs zijn we nog veel zorgen.

[0:05:46] Hoe kijkt het kabinet hierna en welke concrete stappen zien de minister en de staatssecretaris om te zetten om het onderwijs te versterken?

[0:05:53] En hoe staat het met de verbetering van de VVE en de toegankelijkheid van de kinderopvang zodat ouders die naar hun werk moeten

[0:05:59] er zeker van zijn dat er goede opvang voor de kinderen is.

[0:06:02] Een andere fundamentele basisvoorziening is de connectiviteit.

[0:06:06] Zowel de fysieke als digitale verbindingen zijn essentieel.

[0:06:09] Ik denk bijvoorbeeld aan een kabel richting de eilanden, die snel internet garandeert en het ontbaar vervoer, zodat mensen ook daadwerkelijk op een betaalbare manier bij hun werk kunnen komen.

[0:06:20] Op bijvoorbeeld Saba leven grote zorgen over de betaalbaarheid van de verbindingen met Sint Maarten in Nederland.

[0:06:26] maar ook de elektriciteitsvoorzieningen moeten op orde zijn en zoveel mogelijk zelfvoorzienend en duurzaam.

[0:06:33] Welke stappen zet dit kabinet hierop?

[0:06:35] Voorzitter, we lezen dat het kabinet inzet op het versterken van de landbouw en daarmee de voedselvoorziening.

[0:06:41] Belangrijk en goed.

[0:06:43] Ik zou wel aan de bewindspersonen willen vragen om hierbij in te zetten op duurzame landbouw die en bijdraagt aan voedselzekerheid, maar ook aan de bescherming van het vaak al kwetsbare leefmilieu.

[0:06:54] Hoe kijkt het kabinet hiernaar?

[0:06:57] Voorzitter, GroenLinks BVD heeft grote zorgen over het feit dat we zien dat met name op de grotere eilanden de lokale bevolking veel te weinig profiteert van het toerisme.

[0:07:06] Een kleine groep ondernemers verdienen heel veel geld en de lokale bevolking leeft deels in armoede en mensen verdienen lage inkomen bij hun vaak onzekere werk in het toerisme.

[0:07:16] Ziet het kabinet deze ongeleid ook?

[0:07:18] En is het minister het met ons eens dat we hier stappen in moeten zetten?

[0:07:22] Ik hoor bijvoorbeeld signalen van dat grote ondernemers uit Europees-Nederland of uit de VS

[0:07:27] gebruik kunnen maken van regelingen die niet openstaan voor de inwoners van de eilanden.

[0:07:32] Klopt dit?

[0:07:33] En zo ja, willen de bewindspersonen ervoor zorgen dat dit wordt rechtgetrokken en dat ook juist lokale, kleinere partijen, ondernemers hiervan gaan profiteren.

[0:07:43] In het verlengde hiervan maken we ons zorgen over de toegang tot het bankingsysteem.

[0:07:47] Met name op de kleinere eilanden Sabah en Sint Eustatius.

[0:07:51] Inwoners, bewoners, bezoekers en ondernemers lopen hier tegenaan.

[0:07:56] Hier is ook eerder aan gedacht en al eerder vragen over gesteld.

[0:07:59] Graag een reactie van het kabinet hoe dit wordt aangepakt.

[0:08:03] Eerder is gesproken over de regionale ontwikkelingsmaatschappij.

[0:08:06] Het kabinet schrijft in de brief dat dit geen verstandige weg is.

[0:08:09] Maar mijn vraag is dan wel hoe kunnen we ervoor zorgen dat er voldoende financiering voor hand is om de regionale economie te versterken op een toekomstbestendige en duurzame manier.

[0:08:18] En zijn er niet ook nog mogelijkheden om via het EU-Corona Herstelfonds middelen voor het Caribisch deel van de Koninkrijk te realiseren?

[0:08:26] Graag ook hier een reactie op van de bewindspersonen.

[0:08:29] Tot slot, vraag ik graag nog aandacht voor snelle procedures voor werkvergunningen, met name op Saba en Sint Eustatius.

[0:08:37] Als daar nu bijvoorbeeld een nieuwe leraar wordt aangenomen, duurt het vaak erg lang voordat de werkvergunning geregeld is.

[0:08:44] Herkent het kabinet dit probleem?

[0:08:50] Ik sluit af met de aansporing aan het kabinet om concrete en integrale actie te ondernemen, niet alleen in het belang van de economie, maar ook voor de leefbaarheid van de eilanden.

[0:08:59] Ik zie uit naar de beantwoording.

[0:09:00] Dank u wel, voorzitter.

[0:09:09] Ja, bedankt.

[0:09:10] Voorzitter, in de hal van dit gebouw ligt het originele statuut, ondertekend door vormerhalige koningin Juliana.

[0:09:16] Steunend op eigen kracht staat erin opgetekend, maar dat schuurt met de honderden miljoenen euro's die Nederlandse belastingbetalers jaarlijks afdraagt aan het Caribisch deel van het Koninkrijk.

[0:09:25] Toch met de wil elkander bij te staan, werd bittere realiteit toen de economie daar instortte tijdens de coronacrisis en Nederland ruim 1,3 miljard euro moest bijspringen.

[0:09:37] Voor de PVV is economische zelfredzaamheid dan ook van groot belang.

[0:09:41] Niet alleen om de afhankelijkheid van Europees Nederland te verminderen, maar ook voor de trots en de eigenwaarde van de Caribische koninkrijksgenoten.

[0:09:50] De economie herstelt zich, vooral dankzij het toerisme.

[0:09:53] Dat is goed nieuws.

[0:09:54] The Caribbean is booming.

[0:09:57] Maar de regio is kwetsbaar.

[0:09:58] Eén externe schok uit Europa of uit Amerika en alles valt stil.

[0:10:04] Die eenzijdige afhankelijkheid moet worden doorbroken.

[0:10:07] Economische diversificatie is noodzakelijk, niet alleen op papier, maar ook zichtbaar op de eilanden.

[0:10:13] In de brief van staatssecretaris Sabo over de conferentie Taken Drains staat dat de eilanden prioriteiten hebben genoemd, voedselzekerheid, handel en connectiviteit en de blue economy.

[0:10:25] Prima uitgangsposities.

[0:10:28] Maar wie neemt daadwerkelijk de teugels in handen?

[0:10:32] Als we dat aan de eilanden zelf over maar laten,

[0:10:34] Vrezen wij stagnatie, gezien de beperkte uitvoeringskracht en bestuurlijke capaciteit.

[0:10:39] Kijk naar de voedselzekerheid.

[0:10:41] Kleinschalige initiatieven helpen, maar als we het echte verschil willen maken, is een grootschale aanpak nodig.

[0:10:47] Alleen dan dalen de prijzen en wordt de productie rendabel.

[0:10:51] In de brief wordt het OAX-systeem genoemd, een techniek om gebouwen met zeewater te koelen.

[0:10:56] Goed voor de hotels, maar ook uitstekend geschikt voor grootschalige kasttuinbouw.

[0:11:04] Waarom benutten we deze potentie niet?

[0:11:07] Ook op het gebied van handel en connectiviteit wringt het.

[0:11:11] De haven van Curaçao heeft groot potentieel, maar blijft onbenut zolang deze alleen tijdens kantoortijden open is.

[0:11:20] En in de luchtvaart hangt de dreiging boven de markt.

[0:11:23] De voorgenomen CO2-heffing op vliegtaks in 2027.

[0:11:26] In een interview op de televisie van Curaçao werd de staatssecretaris hierover bevraagd.

[0:11:32] Hij verveest daarvoor door naar de minister van Economische Zaken.

[0:11:37] En laat hij nou net tegenover ons zitten.

[0:11:40] Dus een mooie gelegenheid.

[0:11:42] De PVV is tegen klimaatheffingen zoals deze.

[0:11:45] Maar als een kabinet daaraan vasthoudt, dan moet een uitzondering voor het Caribisch deel van het Koninkrijk mogelijk zijn.

[0:11:54] Frankrijk heeft zijn overzeese gebiedsdelen gewoon vrijgesteld.

[0:11:58] Frankrijk en Nederland delen niet alleen een luchtvaartmaatschappij, maar ook nog eens een eiland, Sint Maarten.

[0:12:04] Hoe kunnen we dat verdedigen, dat het Nederlandse deel, net als Saba en Stesia, straks duurder en moeilijker bereikbaar wordt?

[0:12:12] Betaalbare luchtverbinding is voor alle zes eilanden cruciaal.

[0:12:16] Voor toerisme, handel, onderwijs, gezondheidszorg, voor alles.

[0:12:21] Toen de coronacrisis de toerisme stilviel, zakte de economie en moesten wij bijspringen.

[0:12:27] Als we nu zelf de toerisme sector ondermijden door een CO2-heffing, graven we ons eigen financiële valkuil.

[0:12:35] Dus aan de minister een oproep, regel een vrijstelling voor de Nederlandse Kariben, net als Frankrijk het heeft gedaan.

[0:12:41] Als dat niet vanzelf gebeurt, dan zijn wij graag bereid om dat via een motie alsnog te regelen.

[0:12:46] Dank u.

[0:12:47] Dank u wel, meneer Van Hazen, voor uw inbreng namens de PVV.

[0:12:50] Dan is het woord nu aan mevrouw Bruining namens de Nieuw Sociaal Contract.

[0:12:54] Dank u wel, voorzitter.

[0:12:55] We spreken vandaag over de economische ontwikkelingen in Caribisch Nederland en het is goed dat we dat doen.

[0:13:00] Maar laten we ook eerlijk zijn.

[0:13:01] We praten hier ook over het patroon van structurele traagheid, versnippering en bestuurlijke afstandelijkheid van de Rijksoverheid richting Caribisch Nederland.

[0:13:09] Laat ik beginnen met de bovenwindse eilanden, Sabah en Sint Eustatius.

[0:13:13] Die staan voor grote uitdagingen qua infrastructuur en bereikbaarheid.

[0:13:16] Sabah heeft ons in het gesprek laten zien hoe nijpend de situatie is.

[0:13:20] Toerisme loopt terug, vluchten zijn schaars en duur en er is geen sprake van eerlijke concurrentie.

[0:13:26] Zij vragen om een PSO, een Public Service Obligation, en dat is geen luxe, maar noodzaak.

[0:13:31] Ook op de benedenwindse eilanden en dat met name Bonaire zijn er uitdagingen.

[0:13:35] De druk op de infrastructuur op Bonaire groeit snel.

[0:13:38] Hoe wordt er op Bonaire rekening gehouden met de ruimtelijke draagkracht van het eiland?

[0:13:42] Hoe wordt voorkomen dat de groei niet leidt tot onomkeerbare schade aan de natuur- en leefomgeving?

[0:13:48] Het ministerie werkt aan een wijziging van de luchtvaartwet BES.

[0:13:51] Mijn vraag aan de bewindspersonen is dan ook, garandeert die wijziging dat Saba en Steza weer aantrekkelijk worden voor toerisme?

[0:13:57] Wordt er rekening gehouden met een unieke situatie als kleine kwetsbare eilanden in een geografisch en bestuurlijk ingewikkeld koninkrijk?

[0:14:05] Dan de veerdienst.

[0:14:06] In de brief van 10 maart lezen we dat deze dienst van waarde blijkt, maar de subsidie loopt eind dit jaar af.

[0:14:12] Wat is de stand van zaken en kan de staatssecretaris garanderen dat de veerverbinding behouden blijft met voldoende kwaliteit en frequentie?

[0:14:19] Want eerlijk is eerlijk, als we 250 miljoen kunnen investeren in de bereikbaarheid van Ameland, dan mogen we ook iets structureels doen voor Saba.

[0:14:27] Waar blijft de reflectie hierop?

[0:14:29] Voorzitter, uit het rapport Kleingebied Grote Opgaven blijkt dat de fysieke infrastructuur ernstig tekortschiet.

[0:14:35] Is er al een lange termijn agenda, of is de staatssecretaris bereid die alsnog op te stellen met de eilanden samen?

[0:14:41] Dan de arbeidsmigratie.

[0:14:43] De IND werkt niet, punt.

[0:14:45] De afhandeling van werk- en verblijfsvergunningen is bureaucratisch vastgelopen met alle gevolgen van dien voor ondernemers en publieke instellingen.

[0:14:52] Er is capaciteit op Saba en Sesia, maar alle aanvragen gaan alsnog naar Bonaire, waar ze blijven liggen.

[0:14:58] Het is geen mysterie waar het misgaat.

[0:15:00] Het is bureaucratie, gebrek aan capaciteit en een systeem dat niet is ontworpen voor kleinschalige eilanden.

[0:15:05] Dus mijn vraag is, wil de staatssecretaris werk maken van een herziening van deze hele procedure en wil de staatssecretaris onderzoeken of IND-locaties op Saba en Steja voortaan ook zelf aanvragen mogen afhandelen en niet alleen doorsturen?

[0:15:19] Voorzitter, Bonaire heeft zich ontwikkeld tot het bestuurlijke en economische zwaartepunt van Caribisch Nederland.

[0:15:24] De rijkdienst Caribisch Nederland zorgt voor een aanzienlijke structurele geldstroom en er zijn meer directe internationale verbindingen en Bonaire is simpelweg groter.

[0:15:32] Hoe zorgt de staatssecretaris ervoor dat deze centrale rol niet in kosten gaat van de andere eilanden?

[0:15:37] Hoe kan de RCN ook op de overige eilanden een belangrijke rol spelen?

[0:15:41] Tot slot, voorzitter.

[0:15:42] Het probleem dat alles raakt.

[0:15:44] Onduidelijkheid over verantwoordelijkheden.

[0:15:46] In elk debat benoemen we het, maar nog steeds zijn er tien ministeries betrokken bij de eilanden en geen duidelijke eindsturing.

[0:15:52] Dat moet anders.

[0:15:54] De staatssecretaris van BZK is politiek verantwoordelijk.

[0:15:57] Maar als iedereen een beetje verantwoordelijk is, dan is er niemand echt verantwoordelijk.

[0:16:03] Daarom hebben wij vorig jaar een motie ingediend voor een rijksbrede begrotingsbijlage voor de BES.

[0:16:07] Wat is de stand van zaken?

[0:16:09] En kan deze bijlage uiterlijk met de voorjaarsnota worden opgeleverd?

[0:16:12] Zodat we eindelijk weten waar komt het geld vandaan?

[0:16:15] Waar gaat het naartoe?

[0:16:16] En dan verder.

[0:16:17] Kunnen we ook de interne geldstromen op de eilanden zelf inzichtelijk krijgen?

[0:16:21] Want zolang we die niet kennen, blijft beleid in het luchtleden gehangen.

[0:16:24] Dat is bestuurlijk niet verantwoord.

[0:16:26] Voorzitter, de BES zijn geen blok aan ons been.

[0:16:28] Ze zijn geen bijlage, geen voetnoot.

[0:16:30] Ze vallen onder de grondwet, onder het statuut, onder de kroon.

[0:16:34] Dat vraagt om betrokkenheid, om coördinatie en vooral om politieke wil.

[0:16:38] Dank u wel.

[0:16:43] Ik heb een vraag aan mevrouw Bruining.

[0:16:46] Zij begint haar verhaal met de bestuurlijke afstandelijkheid van de Rijksoverheid richting de eilanden.

[0:16:51] Ziet zij ook niet in dat er ook bestuurlijke afstandelijkheid is van de eilanden richting de Rijksoverheid?

[0:17:00] Dank u wel, voorzitter.

[0:17:01] Dank, collega, voor deze vraag.

[0:17:04] Ik ga niet ontkennen dat die bestuurlijke afstand, afstandelijkheid niet van beide kanten komt.

[0:17:09] Tegelijkertijd, en daar heb ik het ook al eerder met collega over gehad, denk ik dat de verantwoordelijkheid om die bestuurlijke afstandelijkheid te verkleinen voornamelijk bij Nederland ligt en niet bij het Caribische deel van Nederland.

[0:17:21] Een vervolgvraag.

[0:17:23] Ja, dan ben ik wel benieuwd waarom, waarom niet?

[0:17:25] Waarom die verantwoordelijkheid bij Nederland ligt en niet bij de eilanden?

[0:17:29] Mevrouw Bruijnen, u had hem al verwacht.

[0:17:33] Laat me het anders nuanceren naar collega toe.

[0:17:36] Ik vind dat de eerste stap moet liggen bij Nederland.

[0:17:41] Dat zal ik uitleggen, maar misschien moet ik dan hier een hele geschiedenisles gaan geven, dat ga ik niet doen.

[0:17:46] Dus in het kort, we weten dat er ingewikkelde verhoudingen zijn geweest tussen Caribisch Nederland en Nederland.

[0:17:52] Per 1010 zijn die veranderd.

[0:17:53] Tegelijkertijd

[0:17:55] is dat nog steeds een wond die voortettert en voortduurt en die altijd onderliggend is aan de samenwerking.

[0:18:01] Dus er moet gelijkwaardigheid, respect en al die andere dingen die daarbij horen zijn.

[0:18:05] En ik vind dat Nederland persoonlijk, maar ook als Tweede Kamerlid, dat Nederland daar de eerste stap in moet doen en daar zeg maar het voortouw in dien te nemen.

[0:18:20] Ja, begrijp ik hier goed dat u vindt dat Nederland, Europees Nederland, eilanden respectloos behandeld?

[0:18:29] Dank voorzitter, ik vind het altijd heel fijn als ik verkeerd gequote word.

[0:18:32] Maar goed dat ik het even kan nuanceren.

[0:18:34] Ik heb niet in mijn tekst net aangegeven dat Europees Nederland de eilanden respectloos behandelt.

[0:18:39] Tegelijkertijd denk ik wel dat het lastig is vanuit de constellatie waaruit we zijn gekomen en die we proberen te ontgroeien met z'n allen om daarin de gelijkwaardigheid en zeg maar de communicatie en het respect op het juiste pijl te krijgen om met elkaar die goede samenwerking aan te gaan zodat zowel de eilanden kunnen groeien als Europees Nederland de eilanden wat meer kan loslaten.

[0:18:59] waardoor iedereen tot zijn recht kan komen.

[0:19:02] Dank u wel.

[0:19:03] Dan gaan we door naar de heer Baudet voor zijn inbrengnames voor de democratie.

[0:19:07] Bedankt.

[0:19:10] Ja, hier in de Tweede Kamer heb ik gemerkt dat de werkwijze vaak is dat we vanuit een bestaande situatie kijken naar de

[0:19:20] Hoe kan dat nou even ietsje beter?

[0:19:21] Of waar moeten we daar iets schuiven om net dat ene dossier naar een voldoende te trekken?

[0:19:29] Dat soort dingen.

[0:19:29] Maar wat ik heel erg mis is een grote visie van waar willen we nou naartoe met Nederland?

[0:19:34] Waar willen we over 30 jaar zijn?

[0:19:35] Wat voor soort land willen we zijn?

[0:19:37] En dat mis ik ook in de discussie, en die volg ik al jaren, maar ik heb nog niet zo vaak aan dit debat deze commissie meegedaan, maar over het Caribisch deel van het Koninkrijk.

[0:19:45] Vroeger hadden we natuurlijk

[0:19:47] Heel veel meer land in de wereld.

[0:19:49] Indonesië, Zuid-Afrika, het was fantastisch.

[0:19:53] Nederland was echt een groot land.

[0:19:56] Geweldig.

[0:19:57] Imperium.

[0:19:58] Het laatste beetje wat we nog over hebben, daar zitten we eigenlijk alleen maar te kruidenieren.

[0:20:04] We moeten daar weer een schutting bouwen en is er een boom op een huis gevallen.

[0:20:11] waar, maar zou het niet fantastisch zijn als deze regering, zolang die nog zit, in ieder geval een proces in werking zet, een ministeriële werkgroep of iets van die aard, om de mogelijkheden te onderzoeken om een speciale economische zone te maken in het Koninkrijk, om daar een heel laag belastingtarief à la Hongkong, Dubai, Singapore, zoiets, te gaan

[0:20:40] ontwikkelen waardoor daar heel veel pensionado's naartoe gaan, die gaan genieten van het mooie weer, waardoor dat een springplan kan worden voor de enorme markten in Latijns-Amerika, waardoor we misschien daar een eigen lanceringsplatform kunnen opzetten om zelf ook naar de sterren weer te gaan rijken.

[0:20:56] En eigenlijk het hele denken over dat Caribische gedeelte van Nederland te veranderen en misschien

[0:21:04] Als gevolg daarvan ook ons hele zelfbeeld als natie te veranderen, om weer een trots land te worden, om weer een groot project te hebben.

[0:21:11] Kijk, Dubai heeft een oppervlakte van 35 vierkante kilometer.

[0:21:15] Daar wonen 3,8 miljoen mensen.

[0:21:18] Het is een van de rijkste, meest innovatieve, meest waanzinnig gave regio's in de wereld.

[0:21:23] Sint Maarten heeft een oppervlak van 88 vierkante kilometer, dus meer dan twee keer zo groot.

[0:21:27] Er wonen 43.000 mensen.

[0:21:29] Nou, als daar nou drie, vier, vijfhonderdduizend Nederlanders naartoe gaan, is het ook qua bevolkingssamenstelling helemaal van ons, is het helemaal onder controle.

[0:21:37] En dan kunnen we daar gewoon geweldige dingen doen.

[0:21:39] Zou een van de ministeries hier aanwezig, of misschien wel allebei, zouden die in overweging willen nemen om een werkgroep te starten

[0:21:50] om dat nou eens te laten uitzoeken.

[0:21:53] Want wat kunnen we daar nou mee doen?

[0:21:55] Hoeveel interesse bestaat daarin vanuit Nederland?

[0:21:58] Ik denk heel veel.

[0:21:59] Hoeveel mensen zouden hun oude dag willen slijten op die eilanden?

[0:22:03] Prachtig weer, lekker uitkijken over de Gulf Stream.

[0:22:06] Het is waanzinnig.

[0:22:08] Maar ook welke bedrijven zouden daar kunnen aarden?

[0:22:12] Kunnen we daar iets bouwen?

[0:22:13] Kunnen we daar iets maken wat van Nederland weer een land maakt met echt een overzeesproject?

[0:22:22] Ook wat er in de grond zit, voor de kust van Venezuela, Suriname, dat moet allemaal daar uitgaan.

[0:22:27] Al die enorme olie, dat soort dingen allemaal.

[0:22:30] Dat kunnen wij allemaal gaan doen.

[0:22:32] Daar ligt enorme rijkdom, enorme kansen.

[0:22:34] En ik ga uniek iets doen.

[0:22:38] Ik ga me niet mijn spreektijd volmaken hier.

[0:22:40] Maar ik zou het waanzinnig leuk vinden als we daar een gesprek over kunnen voeren.

[0:22:44] Een serieus gesprek.

[0:22:45] Is dat niet een visie voor Nederland?

[0:22:48] net als misschien een grote luchthaven in de Noordzee, alle dingen, maar een groot project waar wij de komende 20, 30, 40, 50 jaar enorme dynamiek uit kunnen halen, enorme economische groei en bovendien extra landen voor ons toch, extra grond voor ons toch zeer dichtbevolkte land.

[0:23:04] Dank u wel.

[0:23:05] Kijk eens aan, nog drie seconden op de klok.

[0:23:07] Maar u heeft nog interruptie van de heer Weid namens GroenLinks PvdA, dus wellicht krijgt u nog iets meer spreektijd.

[0:23:13] Dank voorzitter.

[0:23:15] Ik ben natuurlijk heel erg benieuwd naar de visie van collega Baudet omtrent de economische ontwikkelingen die hij voorziet op de eilanden en dat het goed is om grote projecten daar te ontwikkelen lijkt me ook heel erg goed.

[0:23:31] Maar ik ben ook heel erg benieuwd naar hoe hij kijkt naar wat voor effecten en wat het betekent van de positie en de rol van de lokale bewoners die op dit moment daar leven.

[0:23:43] Die mogen meeprofiteren van de enorme groei die Nederlanders daar te gaan bewerkstelligen.

[0:23:50] Een vervolgvraag zeker.

[0:23:53] Helemaal goed.

[0:23:54] Ik denk prima als zowel de lokale inwoners, bewoners van de eilanden economisch ook kunnen profiteren van zo'n mogelijke denkbeeld.

[0:24:06] Maar ik kan me ook voorstellen dat het ook nadeelgevolgen heeft.

[0:24:11] Het kenmerk van gentrificatie.

[0:24:14] De bewoners die op een bepaalde locatie wonen, als er verrijkt wordt, dat die dan mogelijk ook in de knel komen.

[0:24:25] Heeft u daar opvatting over?

[0:24:26] Wat is uw reflectie daarover?

[0:24:31] De vraag is heel goed om uit te leggen wat ik denk dat de verkeerde manier van denken is.

[0:24:37] waar iets groots wordt verricht, zullen ook misschien bepaalde mensen moeten worden uitgekocht omdat er een snelweg moet worden gebouwd of een wolkenkrabber en dan gaat er in bepaald lokaal iets verloren, dat is waar.

[0:24:50] Maar als je een groot project ontwikkelt, dan heb je een groter, hoger doel voor ogen.

[0:24:57] Dat geldt ook voor bepaalde... In Amsterdam bij het Victoria Hotel, dat kent bijna iedereen waarschijnlijk wel,

[0:25:05] Mooi, prachtig 19e eeuws gebouw en dan heb je een heel klein...

[0:25:08] 18e eeuws huisje van iemand die zich niet wilde laten uitkopen.

[0:25:13] Dat was een principieel mens.

[0:25:19] Dat staat er nog steeds, maar dat is ook een beetje symbool voor heel veel kleine huisjes en hutjes en bewoonplaatsen die op een gegeven moment opgaan in een grotere stad.

[0:25:31] Als wij de industrie daar echt vooruit gaan brengen, dan zal dat wel wat veranderen.

[0:25:37] dat weinig vlinders terug verlangen naar de tijd dat ze nog rupsen waren.

[0:25:42] Ik kijk even rond, ik zie geen verdere interrupties.

[0:25:45] Dan kijk ik even op wie van de collega's, even de heer White.

[0:25:49] Dank u wel, voorzitter.

[0:25:50] Dan geef ik het woord aan mevrouw Kaminga van de VVD.

[0:25:53] Dank, voorzitter.

[0:25:54] En het is natuurlijk een groot genoegen om vandaag namens de VVD als voormalig woord voor de Koninkrijksrelatie mijn collega Aukje de Vries te mogen vervangen.

[0:26:01] En dan ook nog eens op een onderwerp die mij altijd aan het hart gaat.

[0:26:04] De economische ontwikkeling op de BES en de KAS.

[0:26:07] Want het blijft een weerbarstig probleem.

[0:26:10] In eerdere debatten zei ik heel vaak, het voelt soms wel eens als Groundhog Day.

[0:26:13] Ik moet zeggen, als je dus wat langer weg bent, dan zie je de vooruitgang toch nog net iets beter dan als je ieder half jaar er een debat over voert.

[0:26:18] Maar nog steeds hebben we wel veel zorgen als de VVD.

[0:26:22] Want de economieën zijn nog steeds afhankelijk van toerisme en ook de kosten voor het levensonderhoud zijn nog steeds heel erg hoog.

[0:26:30] Veel subsidies voor de ondersteuning van die hoge kosten voor het levensonderhoud, met name de Besseilanden, lopen ongeveer een keer af of zijn net afgelopen.

[0:26:37] En ja, we moeten wel zorgen en zeker op de best dat de kosten voor het levensonderhoud en de voorziening als energie en het internet gewoon betaalbaar zijn.

[0:26:45] Kan de staatssecretaris iets meer toelichten over de plannen voor de komende periode?

[0:26:49] De punt welke stappen gaat hij zetten?

[0:26:51] Wat verwacht hij ook van de eilanden en welke mogelijkheden en kansen ziet hij ook in juist ook om die economie voor te brengen?

[0:26:58] Want het zal u niet verbazen dat de inzet van de VVD helder is.

[0:27:01] Wat de VVD betreft moeten we volop inzetten op het verlagen van de kosten door investeringen in plaats van

[0:27:06] extra toeslagen voor de eilandbewoners.

[0:27:09] Een terugkerend thema is het belang van diversificatie van de economie.

[0:27:13] Ze zijn nu te afhankelijk van één sector en dat is en blijft kwetsbaar.

[0:27:17] We zeggen dit al erg lang, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat er wel heel veel onderzocht en bestudeerd wordt, maar dat er weinig gerealiseerd wordt en uitgevoerd.

[0:27:25] Hoe kijken de blindspersonen naar dit punt?

[0:27:28] Waar zien zij kansen om nu ook echt die stappen te zetten en welke bottlenecks zijn er nog?

[0:27:32] En ook de afhankelijkheid van import van voedsel moet en kan wat de VVD betreft sterk worden verminderd.

[0:27:37] De voedselproductie op de eilanden moet prioriteit krijgen om ook daar weer de kosten voor de eilanders te verlagen.

[0:27:43] Er is 24 miljoen euro beschikbaar, maar ook hier weer onderzoeken, gesprekken en kwartiermakers vliegen je onder oren.

[0:27:50] Maar de VVD wil nu echt minder gaan praten en ook echt daadwerkelijk dingen gaan doen en resultaten zien.

[0:27:56] In de haven van Saba, essentieel voor de economie van het eiland.

[0:27:58] Er is 40 miljoen beschikbaar in het jaar 2035-2026, mede dankzij de VVD.

[0:28:03] Maar wat is nu de stand van zaken?

[0:28:05] Want 2025 vordert gestaag en het meeste geld is juist in dat jaar beschikbaar.

[0:28:12] Hetzelfde geldt voor de veerdienst van Sint Maarten, Sint Eustatius en Saba.

[0:28:14] Ook deze zijn cruciaal voor de economieën.

[0:28:17] Deze verbindingen hebben echt toegevoegde waarde.

[0:28:19] Maar in de brief van de staatssecretaris over de economische ontwikkeling leidt dit niet tot enige vervolgactie.

[0:28:24] Hoe zorgen we dat die verbinding in stand blijft?

[0:28:27] En hoe kijkt de staatssecretaris hiernaar?

[0:28:28] En welke acties onderneemt hij?

[0:28:30] Een stap die we sowieso kunnen doen is het verminderen van de regeldruk voor de ondernemers.

[0:28:34] En welke kansen zien de bewindspersonen hier?

[0:28:37] Het onderwerp van bancaire dienstverlening werd al genoemd.

[0:28:39] Ook daar spreken we al tijden over.

[0:28:41] En al jaren eigenlijk, moet ik zeggen.

[0:28:43] Maar nog steeds is dat onvoldoende op orde.

[0:28:45] En dat is toch echt wel een basisvoorziening.

[0:28:47] Op de Besseilanden is er ook het probleem dat sommige functies niet vervuld worden.

[0:28:51] Ik denk dat ook daar weer collega Weid het al had over de tewerkstellingsvergunningen, dus ik sluit me daar kortheidshalve bij aan.

[0:28:56] Want ik wil het ook nog even, voorzitter, over de kas hebben uiteraard.

[0:29:00] De VVD is blij dat op een aantal onderdelen de landspakketten en de gemaakte afspraken hun werk doen.

[0:29:05] Maar ook hier kan het tempo echt omhoog.

[0:29:07] Maar dat vraagt scherpe keuzes.

[0:29:09] juist ook van die landbestuurder zelf, want in het debat hebben we al een paar keer voorbij zien komen wat we als Nederland moeten doen, maar in de beleving van de VVD zijn de landen toch ook eerst zelf aanzet om die stap te zetten.

[0:29:18] Welke mogelijkheden zien de beide bewindspersonen daar?

[0:29:21] Welke stappen worden er gezet en welke stappen kunnen we nog een extra duwtje gebruiken, ook van ons als Kamer wellicht?

[0:29:27] En hoe gaan we nu echt zorgen dat ook die hervormingen over bijvoorbeeld een belastingssysteem ook echt nu van kracht gaan komen, ook met het oog op het aflopen van de onderlinge regelingen?

[0:29:38] Ja, voorzitter, dan had ik nog een wat meer technische vraag, dan toch maar eventjes ten slot, want ik was al die stukjes aan het lezen.

[0:29:42] Toen zag ik dat enerzijds op een aantal van de eilanden de werkloosheid naar beneden gaat, maar dat je juist bij de jeugdwerkloosheid een opwaartse trend ziet.

[0:29:49] Dus ik vroeg me ook af of die trend te duiden valt en of daar nog extra stappen op te zetten zijn om dat te voorkomen.

[0:29:55] Dank u wel.

[0:29:58] Eén interruptie van D66, toch, de heer Baminka?

[0:30:00] Gaat uw gang.

[0:30:01] Ja, dank u wel, mevrouw Kamicha.

[0:30:06] is het namens haar collega.

[0:30:07] Dus ik zal niet een te moeilijke vraag stellen.

[0:30:11] We hebben zelf eerder in een eerder debat een motie ingediend om juist de economie extra te stimuleren in het Caribisch deel van Nederland.

[0:30:21] En het gaat juist om die economische groeiplatform Carib.

[0:30:25] En daar ligt een heel rapport van Deloitte ten grondslag om aan te geven van dit is heel erg belangrijk.

[0:30:31] Dit zal de economische ontwikkeling en innovatie

[0:30:33] in de zes eilanden extra stimuleren.

[0:30:36] Het VVD was daar nog twijfelend over.

[0:30:40] Ik ben benieuwd of mevrouw Kamminga hierin anders, minder twijfelend is, want deze motie is namelijk aangehouden en we zitten nog steeds te wachten op de VVD die eindelijk, nou ja, wat mevrouw Kamminga net al zei, minder praten, meer doen en bereid is om hervormingen zeg maar door te pakken.

[0:31:01] Hoe hoort dat mevrouw Kamminga?

[0:31:03] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:31:05] En wat mijn betoog was juist ook meer verantwoordelijkheid nemen vanuit de landen zelf.

[0:31:09] Want volgens mij zijn we heel vaak, beginnen we hier aan de verkeerde kant.

[0:31:11] Er zijn gewoon drie landen die hebben gekozen om hun moverende reden om autonoom te zijn.

[0:31:15] Ik denk ook dat we dan ze de ruimte moeten geven om dat te doen.

[0:31:18] Maar er hoort ook een bepaalde verantwoordelijkheid bij.

[0:31:19] Die ligt wat mij betreft in eerste instantie daar.

[0:31:22] En als wij dan hier vanuit deze Kamer, ik was volgens mij was het nog in mijn tijd toen ik woordvoerder was dat er een motie ingediend werd om een rom

[0:31:28] in te stellen, dan zie je ook uit die onderzoeken dat dat gewoon een te klein werkgebied is.

[0:31:32] Nou zijn er allerlei alternatieven die verzonnen worden.

[0:31:35] Ik ben nog niet op voorhand overtuigd dat we dat vanuit Nederland allemaal moeten organiseren en moeten financieren.

[0:31:40] Ik zou vooral benieuwd zijn wat er vanuit die landen zelf komt, wat zij van plan zijn op tafel te leggen en ik vind dan dat je best bereid moet zijn om mee te kijken en te kijken kunnen wij ook vanuit Nederland nog een stap zetten.

[0:31:50] Maar ik vind wel dat we aan de goede kant moeten beginnen.

[0:31:53] Dat is in mijn beleving gewoon de verantwoordelijkheid en ook de zelfstandige taak die landen hebben en die ze ook zelf wilden hebben.

[0:32:00] Ik zie een vervolgvraag.

[0:32:03] Dank u wel, voorzitter.

[0:32:05] Volgens mij hebben de eilanden zelf al hun verantwoordelijkheid genomen en er zijn allerlei projecten

[0:32:12] die op dit moment ook gaande zijn.

[0:32:13] Dat heb ik volgens mij in mijn inbreng ook aangegeven.

[0:32:16] En is er dus ietsjes meer juist vanuit hier nodig?

[0:32:22] En hetgene wat vanuit hier nodig is, dat is precies wat wij hierom vragen.

[0:32:27] Dus volgens mij past het perfect bij de kaders die mevrouw Kamminka zojuist schetst.

[0:32:33] Dus ik ben inderdaad benieuwd of mevrouw Kamminka bereid is om ons hierin te steunen.

[0:32:38] Het woord is aan mevrouw Kamminka.

[0:32:40] Dat is natuurlijk een mooi betoog, maar de andere kant van de medaille is dan wel dat ik juist een hele hoop projecten heb opgenoemd, een hele hoop hervormingen heb opgenoemd, waar volgens mij men nog wel echt een been bij kan trekken.

[0:32:50] Dan heb ik het over het inneren van belasting, het ordentelijk belastingsysteem hebben.

[0:32:53] En volgens mij begint het in eerste instantie daar, dat de landen ook doen wat we afgesproken hebben, dat ze die moeilijke hervormingen doen.

[0:32:59] Daarmee speel je meer geld vrij, los je die staatsschuld af.

[0:33:03] En komt dus meer geld vrij, kunnen ze gewoon zelf doen.

[0:33:07] Hoeven ze ook niet zich zorgen te maken dat wij vanuit Nederland, soms gaan we moeien met hoe ze dat besteden, kunnen ze er helemaal zelf over gaan.

[0:33:11] Dus volgens mij is dat een win-win.

[0:33:13] En nogmaals, als ik al die stappen voldoende zie, dan kun je best kijken van wat moet er nog bij en wat kun je redelijkerwijs wel of niet vragen van de landen.

[0:33:20] Want ook dat zien wij natuurlijk ook.

[0:33:22] Als je kijkt naar die schaal, dan kunnen ze niet alles alleen.

[0:33:24] Daar hebben we ook een rol en verantwoordelijkheid.

[0:33:25] Daar loopt ook de VVD niet voor weg.

[0:33:27] Maar wat mij betreft is het wel in de juiste volgorde.

[0:33:29] En daar zit onze aarseling.

[0:33:30] Uiteraard blijven we altijd kijken naar dit soort moties.

[0:33:33] Maar nogmaals, ik zie ook nog een aantal stappen die er toch echt wel te zetten zijn door de landen zelf, voor we meteen overgaan tot wat kunnen wij als Nederland nu weer extra bijleggen?

[0:33:44] Laatste voorraad voor de heer Babenco.

[0:33:46] Ja, voorzitter.

[0:33:48] Ja, ik zie toch wel heel veel gepraat en weinig doen, terwijl dat ik zojuist hoorde vanuit de VVD dat ze juist minder willen praten en meer willen doen.

[0:33:58] Er is gewoon een studie verricht.

[0:33:59] Het is niet dat ik dat zeg, maar er is een studie vanuit Deloitte die gewoon aangeeft van dit is hetgene wat nodig is voor een goede ecosysteem om te zorgen voor die economische ontwikkeling en te zorgen voor meer innovatie.

[0:34:11] En dat is gewoon de oprichting van de economisch groeiplatform Karib.

[0:34:15] Dus ik begrijp werkelijk waar niet waarom die aarzeling op deze manier zeg maar door de VVD wordt wordt geformuleerd.

[0:34:21] En ik zou toch graag het heel erg fijn vinden ook juist voor de eilanden

[0:34:26] Als we echt met z'n allen willen staan voor die economie en ook voor die innovatie, steun dan projecten die daar lopen.

[0:34:34] Steun dan het creëren van een ecosysteem wat heel erg belangrijk is daar.

[0:34:41] Dank u wel.

[0:34:42] Volgens mij is mijn betoogde op gericht geweest om die economische ontwikkeling te steunen en voor te brengen.

[0:34:48] Als je duurzame ontwankelijkheid wil, dan zul je je economie moeten hervormen.

[0:34:55] Wij zijn van harte bereid.

[0:34:57] We hebben in al die jaren talloze projecten gesteund voor ontwikkeling.

[0:35:07] Hoe kun je met elkaar het gesprek aan gaan?

[0:35:10] Dat hoeft niet altijd allemaal van de overheid te komen.

[0:35:14] Wij kijken de hele tijd naar wat de overheid nog kan doen.

[0:35:23] dat we zorgen dat ze daar op eigen benen staan, dat ze daar hun eigen keuzes kunnen maken.

[0:35:28] En dat is niet door alleen maar geld te blijven geven vanuit Nederland, dat is ondersteunen waar dat moet.

[0:35:33] Maar ik zie hier echt nog een aantal andere stappen die we ook kunnen zetten.

[0:35:35] En nogmaals, ik ben van harte bereid naar dit vlammende betoog van de heer Bamenga, dit nog eens een keer aan mijn collega ook duidelijk te maken.

[0:35:41] Wij zullen dit als VVD over de hele linie wegen, over alle stappen die er zijn en waar dan wat nodig is, daar zullen we naar kijken.

[0:35:48] Maar nogmaals, wij vinden dat wel dat het wederkerig moet zijn en van beide kanten moet komen.

[0:35:53] Dan zie ik nog één interruptie van mevrouw Bruining van NRC uit de gang.

[0:35:58] Dank voorzitter.

[0:35:58] Ik heb eigenlijk één hele simpele vraag.

[0:36:01] Vindt collega Kamminga dat Europees Nederland een ordentelijk belastingstelsel heeft?

[0:36:06] Hebben wij dat zelf als Europees Nederland?

[0:36:09] Mevrouw Kamminga.

[0:36:11] Als je dat vergelijkt met... Ik vind dat wij een deugdelijk belastingsysteem hebben.

[0:36:16] Ik denk dat heel veel landen in de wereld daar heel jaloers op zouden zijn.

[0:36:20] Gaan er dingen mis?

[0:36:21] Ik heb ook met mevrouw Bruining eerder op andere dossiers daar debatten over gehad.

[0:36:24] Over bijvoorbeeld een toeslagenstelsel.

[0:36:26] Daar zouden wij als VVD ook van alles aan willen doen.

[0:36:29] Dus ik zeg, mijn betoog is niet dat het bij ons perfect is, maar we heffen wel belasting, we heffen belasting op iedereen.

[0:36:34] En als ik kijk wat in de voortgangsrapportage staat in die landspakketten, wat we notabene gewoon samen afgesproken hebben, dan is het toch niet gek dat ik vraag, wij zetten als Nederland stappen, wij doen ons deel in het kader van die landspakketten.

[0:36:46] Dan is het toch niet gek dat ik vraag van, goh, willen jullie ook jullie deel doen?

[0:36:49] En dat is wat wij hier vragen.

[0:36:52] Dan komen we tot de einde inbreng van mevrouw Kamicha van de VVD en dan geef ik het voorschap

[0:36:59] Dank u wel.

[0:37:00] Dan zijn we hiermee aan het einde gekomen van de eerste termijn van de zijde van de Kamer.

[1:04:49] Ik heropen de vergadering.

[1:04:51] Aan de orde is het commissiedebat Economische ontwikkeling Caribisch deel Koninkrijk.

[1:04:55] We hebben net de eerste termijn van de zijde van de Kamer gehad.

[1:04:58] We zijn aanbeland bij de eerste termijn van de zijde van het kabinet.

[1:05:02] Ik heb gehoord dat de minister als eerste het woord gaat voeren.

[1:05:05] Dat geef ik hem dan ook naartoe.

[1:05:06] Kamerleden, wij zitten redelijk in de tijd.

[1:05:08] Ik zou zeggen dat we dan vier interrupties doen, maar dan wel kort.

[1:05:11] Als het lange inleidingen zijn, tel ik ze als twee.

[1:05:14] De minister.

[1:05:15] Dank u wel, voorzitter.

[1:05:16] En fijn dat we dit debat vandaag hebben, want ondernemerschap en het MKB vormen de ruggengraat van de economie en zijn ook bepalend voor het leefklimaat op de eilanden.

[1:05:26] En daarom bezoek ik volgende week Curaçao om ook de economische samenwerking te versterken en ook lokaal ondernemerschap te stimuleren.

[1:05:34] De landen binnen het Koninkrijk zijn primair zelfverantwoordelijk voor hun economisch beleid, maar Nederland staat

[1:05:40] naast hen om hen te ondersteunen waar dat nodig en wenselijk is.

[1:05:44] Ik weet hoe belangrijk het is dat ondernemers de juiste kansen krijgen.

[1:05:48] Ondernemers zijn het kloppend hart van de eilandelijke economieën.

[1:05:52] Ze verdienen kansen en geen obstakels.

[1:05:55] En daarom zet het kabinet zich in om het ondernemersklimaat te versterken samen met lokale overheden en ondernemers zelf.

[1:06:02] Een goed voorbeeld hiervan is het Centrum van Ondernemerschap bij de Kamer van Koophandel op Bonaire.

[1:06:09] Dat startende en bestaande ondernemers ook begeleidt in hun groei en ontwikkeling.

[1:06:14] En ook spreek ik volgende week op Curaçao met voorzitters van de Kamer van Koophandel, de Vereniging Bedrijfsleven Curaçao, de VBC, de Sociaal Economische Raad.

[1:06:23] en de Curaçao Investment and Export Promotion Agency, Cinex.

[1:06:28] Daarnaast investeer ik in de professionalisering van de Kamer van Koophandel, Saba en Sint Eustatius.

[1:06:34] En dat helpt ondernemers om sneller en beter hun activiteit op te starten en ook uit te breiden.

[1:06:39] En ook werk ik aan een betere toegang tot financiering, onder andere via credits en de MKB-duurzaamheidslening, zodat ondernemers de middelen hebben om te investeren in hun toekomst.

[1:06:51] Toerisme blijft een cruciale sector voor de eilanden.

[1:06:54] Ik ondersteun hen dan ook graag bij het ontwikkelen van een toeristische sector die economische kansen creëert met respect voor de prachtige omgeving.

[1:07:02] Zo laat ik door CBS een pilot exit survey op Saba en Sint Eustatius uitvoeren.

[1:07:07] Financier ik een onderzoek naar de impact van toerisme op Bonaire en naar de mogelijke invoering van toerismebelasting op Saba en Sint Eustatius en ondersteun ik samen met RVO Sint Eustatius bij de ontwikkeling van hun

[1:07:20] Tourisme Masterplan als onderdeel van de Regio Deal.

[1:07:24] Daarnaast heb ik aan de Tourism Corporation Bonaire een subsidie verstrekt voor het uitvoeren van een aantal concrete projecten, waaronder trainingen voor professionalisering van de sector en het bevorderen van innovatie in deze sector.

[1:07:39] Een belangrijk speerpunt is verder de ondersteuning van de eilanden bij het ontwikkelen van economische visies

[1:07:45] die aansluiten bij hun specifieke behoeften en ambities.

[1:07:48] En dit helpt hen niet alleen bij het creëren van een sterkere economie, maar ook bij het inspelen op de bredere economische ontwikkelingen en kansen in de regio.

[1:07:58] Ik herken de uitdagingen, de kleinschaligheid van de economie, de hoge kosten van levensonderhoud en de kwetsbaarheid van de lokale markten.

[1:08:06] Maar juist door daar samen aan te werken, door te luisteren en te handelen, kunnen we bouwen aan een economisch sterke

[1:08:14] en duurzame toekomst voor de eilanden.

[1:08:17] Samen met bestuurders, ondernemers en inwoners blijft mijn ministerie zich vol energie inzetten voor een toekomstbestendige economie in Caribisch Nederland.

[1:08:26] Er zijn een aantal vragen aan mijn gericht aangaande CO2-heffing en de vliegtaks.

[1:08:32] Deze liggen op het terrein zoals bekend van mijn collega's van KGG en INW en derhalve zal ook de coördinerend bewindspersoon de staatssecretaris deze vragen behandelen.

[1:08:44] Dan te beginnen met enkele vragen van de leden Bamenga en White.

[1:08:52] Dank voor de vragen.

[1:08:54] Kamerleden Mamenga en Weid hebben vragen gesteld, onder andere over waarom er geen economisch groeiplatform Carib wordt opgezet in het Caribisch deel van het Koninkrijk en hoe we die regionale economie versterken.

[1:09:08] En die vragen liggen allemaal in het verlengde, dus vandaar dat ik ze ook even in deze samenhang beantwoord.

[1:09:15] Een sterkere, sterke

[1:09:17] Een sterkere economische ontwikkeling in het Caribisch deel van het Koninkrijk is belangrijk en daarom is ook op verzoek van de Kamer onderzocht of een ROM wenselijk en haalbaar is.

[1:09:27] De conclusie is duidelijk, op dit moment niet.

[1:09:30] Er is weinig draagvlak, het ondernemersklimaat is er nog niet klaar voor en ook de bestuurlijke complexiteit maakt zo'n structuur kwetsbaar.

[1:09:37] Ik volg ook die conclusie, voorzitter.

[1:09:39] Dus in plaats van nieuwe structuren in te richten, werk ik via de bestaande initiatieven aan een sterke economische ontwikkeling.

[1:09:46] Ik werk samen met de staatssecretaris van BZK en de openbare lichamen aan onder andere de ontwikkeling van de economische strategieën voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba, maar ook het infrastructuuronderzoek wat net is afgerond en het mogelijk maken ook van lenen door de BES voor investeringen op de kapitaalmarkt.

[1:10:06] Dat is ook nodig, want we zien dat ondernemers tegen praktische knelpunten aanlopen, zoals versnipperde regelingen en beperkte toegang tot fondsen.

[1:10:14] Daarom verbeteren we de toegankelijkheid met informatiebeeenkomsten, maar ook persoonlijk advies via de Kamer voor Koophandel, duidelijk overzicht van de verschillende regelingen op de website van RVO en ook hulp bij het aanvragen van Europese fondsen door RVO en de Speciaal Gezant.

[1:10:30] Deze aanpak sluit aan bij de praktijk op de eilanden en bouwt voort op wat er al is.

[1:10:35] Zo versterken we het ecosysteem voor bedrijven en innovatie op een manier die werkt en ook gedragen wordt.

[1:10:42] Als we het hebben over autonome landen, dan is economisch beleid een verantwoordelijkheid van de landen zelf.

[1:10:48] Verder spelen de RVO en de tijdelijk werkorganisatie van BZK, de TWO, een belangrijke rol.

[1:10:55] En de TWO werkt samen met de landen ook aan hervormingen en heeft bijvoorbeeld in januari een conferentie georganiseerd om de samenwerking op economisch beleid ook tussen de landen te versterken.

[1:11:06] Er wordt binnenkort de borgstelling MKB-kredieten, de BMKB, door de staatssecretaris van BZK voor Aruba, Curaçao en Sint Maarten opengesteld.

[1:11:15] En ik zal het daar ook volgende week op Curaçao over hebben.

[1:11:21] Dan blijf ik bij de heer White, die mij een vraag stelde over of het kabinet ongelijkheid ziet tussen de kleine groepen rijk ondernemers en de lokale bevolking in armoede.

[1:11:33] Het kabinet ziet dat toerisme een belangrijk economische motor was en is, maar dat opbrengst niet altijd neerslaan bij de lokale bevolking.

[1:11:41] En daarom ondersteunen we ook initiatieven die bijdragen aan lokale economische kansen.

[1:11:45] Een voorbeeld daarvan is de Community Based Tourism programma van RVO op de Besseilanden, waarbij lokale ondernemers ook worden geholpen om toeristische producten op te zetten en ook zo direct te profiteren van toerisme.

[1:11:59] En overigens in de keten profiteert de bevolking natuurlijk altijd als bedrijven in het toerisme het goed doen, doordat de belastingen weer bijdragen aan mogelijkheden van de landen om te investeren in infrastructuur, gezondheidszorg, et cetera.

[1:12:12] En uiteraard speelt hier ook de werkgelegenheid een belangrijke rol.

[1:12:17] Dan blijf ik bij de heer Weid die mij vroeg over de signalen van de grote ondernemers uit Europese landen en de Verenigde Staten of die gebruik kunnen maken van regelingen die niet openstaan voor inwoners van de eilanden.

[1:12:29] Het is mij niet bekend dat bedrijven uit de Verenigde Staten of Europees Nederland gebruik kunnen maken van regelingen die niet gebruikt kunnen worden door diezelfde inwoners van de landen.

[1:12:37] Ik verneem uiteraard graag van de heer Weid welke signalen dat zijn.

[1:12:41] Dan zal ik ze absoluut bestuderen.

[1:12:46] Dan blijf ik bij de heer Weid die mij vroeg over de mogelijkheden om via het EU-Coronaherstelfonds middelen voor het Caribisch deel te realiseren.

[1:12:55] Ik ben verheugd over de suggestie van de heer Weid.

[1:12:59] Ik ben graag bereid om deze mogelijkheden te onderzoeken.

[1:13:02] Ik moet daar wel bij aanmerken dat de Caribische gebiedsdelen vanwege hun speciale status geen onderdeel uitmaken van de EU en daarom ook geen aanspraak kunnen maken op alle EU-middelen en regelingen.

[1:13:14] En eventueel kan ik hier in het najaar op terugkomen per brief, voorzitter.

[1:13:20] En dan ben ik aangekomen bij mijn laatste vraag van mevrouw Kammingaard, voorzitter, over de kansen van de vermindering van regeldruk.

[1:13:31] Actueel onderwerp natuurlijk ook in Nederland, want regeldruk verminderen is altijd mijn inzet, grote prioriteit, zodat ondernemers ook kunnen ondernemen zonder onnodige red tape kunnen ondernemen.

[1:13:42] In een brede kijk ik dus ook naar een aanpak van die regeldruk, ook in Caribische Nederland.

[1:13:46] Dat is ook voor mij een prioriteit.

[1:13:48] Zo ben ik ook bezig bijvoorbeeld de vestigingswet aan te passen.

[1:13:52] En hierover ben ik op dit moment ook in gesprek met de openbare lichamen.

[1:13:56] En het doel daarvan is om de regeldruk te verlagen en de belangen van de ondernemers op de eilanden te dienen.

[1:14:04] Dank u wel.

[1:14:04] Ik kijk heel even rond.

[1:14:05] Ik zie allemaal handen omhoog gaan.

[1:14:06] De heer Van Hazen zag ik als eerste.

[1:14:07] PVV.

[1:14:09] Ja, bedankt voorzitter.

[1:14:10] Ik zou de minister graag willen vragen om

[1:14:14] Hij legt weer erg de nadruk op het toerisme en dat snap ik ook wel, want dat is natuurlijk de grootste motor daar.

[1:14:20] Maar we hebben kunnen zien dat diversificatie van de economie gewoon hartstikke belangrijk is.

[1:14:26] Ik hoor weinig over dat onderwerp in zijn betoog, dus zou u daar nog wat dieper op in willen gaan?

[1:14:35] Als het gaat om de landen, daar past ons natuurlijk ook een terughoudende rol, omdat het natuurlijk primair de verantwoordelijkheid is van de landen.

[1:14:45] Het is ook een van de gesprekken die ik met de regering ook wil voeren volgende week, om ook te kijken waar er een hulpvraag is, want daar waar we kunnen meedenken, gaan we dat absoluut doen.

[1:14:59] Maar dat is niet iets wat wij gaan opleggen.

[1:15:02] Dat is echt de hulpvraag die bij de landen vandaan moet komen om samen met ons te kijken.

[1:15:07] En ik weet er zijn ook op waterstof en ook op energie.

[1:15:12] Er zijn echt projecten, ook in de haven zijn er andere projecten die niet alleen toerisme gerelateerd zijn, waar ook de regering van onder andere Curaçao in dit specifieke geval ook naar naar kijken.

[1:15:23] Maar mij past daar een terughoudende rol om vanuit Nederland ons te bemoeien met

[1:15:28] Iets waar de autonome landen zelf over gaan, mijn voorzitter.

[1:15:30] Een vervolgvraag.

[1:15:33] Bedankt, voorzitter.

[1:15:34] Ja, wij hebben hier laatst een debat gehad over Celibon.

[1:15:37] Dat is het afvalbedrijf op Bonaire.

[1:15:42] En het afval is een groot probleem op alle zesde eilanden en vooral op de benedenwindse eilanden, die daar alle drie gigantische problemen mee hebben.

[1:15:55] Ik vraag me af of als u daar naartoe gaat of u misschien iets coördinerends kan betekenen voor deze drie eilanden om een samenwerking te realiseren om ook dat probleem aan te pakken.

[1:16:11] Dank u wel.

[1:16:12] Ik zoek heel even naar mijn verantwoordelijkheid binnen economische zaken voor afvalverwerking.

[1:16:17] Maar ik zeg uiteraard toe aan de heer Van Hazen dat als die vraag voortkomt uit de gesprekken ook die ik met de regering of de statenleden daar zal voeren, dat ik die absoluut zal meenemen en doorgeleiden ook binnen het kabinet.

[1:16:30] Met plezier.

[1:16:33] Ja, ik vraag dit.

[1:16:35] Kijk, in de jaren zeventig kwam BFI uit Amerika naar Europa toe, omdat afval gewoon het nieuwe zwarte goud was.

[1:16:43] En dat is gewoon een gigantische verdienmodel en dat zou het ook kunnen zijn voor de Beneden-Winstse eilanden.

[1:16:48] Vandaar dat ik het bij u neerleg, deze vraag.

[1:16:50] Dus dat wil ik even verduidelijken.

[1:16:52] Minister.

[1:16:52] Dank u wel.

[1:16:53] Dank u wel.

[1:16:54] Dan zag ik volgens mij ook de hand van de heer White omhoog gaan, of van de buurman.

[1:16:58] Dominga, namens D66.

[1:17:01] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:17:02] Dank u wel voor uw reactie, de minister.

[1:17:06] Volgens mij reageerde de minister over een regionale ontwikkelingsmaatschappij en gaf ook aan dat dit niet wenselijk is.

[1:17:13] Volgens mij gaf ik in mijn bijdrage aan, inderdaad volgens de adviezen, dat het ecosysteem daar veel te zwak is in het Caribisch deel van het Koninkrijk, maar dat er juist een alternatief advies is gegeven over een economisch goede platform Carib.

[1:17:30] Dus ik zou graag willen dat de minister daarop reageert over het alternatief wat gepresenteerd is door de studies die gedaan zijn.

[1:17:38] Ja, dank.

[1:17:40] En dat klopt inderdaad.

[1:17:41] Volgens mij hadden we eenzelfde lezing van het rapport van Deloitte.

[1:17:46] Waar ik aan refereerde was om inderdaad niet per se gelijk naar nieuwe initiatieven te kijken, omdat er al bestaande structuren zijn die we op een hele goede manier zouden kunnen utiliseren samen met de eilanden.

[1:18:01] Omdat ook het gevaar is dat als je iedere keer een nieuw vehikel of een nieuw organisatie optuigt,

[1:18:07] Dat kost heel veel tijd, dat kost heel veel overleg natuurlijk.

[1:18:10] U weet hoe complex dat kan zijn met alle overlegstructuren.

[1:18:17] En daarom kiezen wij vooralsnog om de bestaande structuren juist beter te pakken.

[1:18:22] Om daar te kijken waar de samenwerking en de consensus mogelijk is.

[1:18:26] Om daar de versnelling te zoeken.

[1:18:29] Met die inschatting leven wij dat dat de snelste manier is om echt het verschil te maken.

[1:18:36] Dan de heer Waard nog en dan de heer Baudet.

[1:18:39] Dank voorzitter.

[1:18:41] Dank voor de reactie van de minister.

[1:18:43] Ik zou graag nog even in willen gaan op het puntje waar ik in heb gebracht dat mogelijk de eilanden ook gebruik zouden kunnen maken van EU-middelen.

[1:18:51] En nou weten we inderdaad dat de eilanden niet tot de EU horen.

[1:18:58] Wij denken vanuit GroenLink.nl dat daar echt een soort van weefouw zit.

[1:19:02] Want Nederland is al zijnde het Koninkrijk ook lid van de EU.

[1:19:08] Dus als het Koninkrijk lid is van de EU en de Beste Eilanden horen tot het Koninkrijk, dan zouden uiteindelijk de Beste Eilanden ook onderdeel moeten zijn van de EU.

[1:19:19] Dus daar zit ergens een weefout.

[1:19:21] Ik snap de praktische aanvliegroute die de minister nu pakt, maar ik zou toch willen kijken hoe we toch een maat kunnen vinden om te kijken hoe dan die eilanden, omdat ze dus onderdeel zijn van het Koninkrijk, toch gebruik kunnen maken van die EU-middelen.

[1:19:40] Dank.

[1:19:41] Ja, daar moet ik wat terughoudend zijn, omdat het natuurlijk ook over meerdere departementen gaat, waaronder mijn collega.

[1:19:48] Maar dit heeft natuurlijk ook met buitenlandse zaken te maken als het gaat om de lijn naar de commissie.

[1:19:54] Dus ik wil hier heel voorzichtig zijn, voorzitter, met toezeggingen.

[1:19:58] Wat ik de heer Weid absoluut wil toezeggen, is dat ik ga kijken met de betreffende bewindspersonen

[1:20:06] om te kijken of hier inderdaad sprake is van een weeffout en dat we daar op terugkomen.

[1:20:12] Als de heer Weid daar genoegen neemt dat ik daar niet een te ambitieuze termijn aan hang omdat ik nog de afstemming moet hebben en dit waarschijnlijk hele complexe materie is, dan is dat de toezegging die ik met plezier wil doen.

[1:20:26] Dank u wel.

[1:20:27] Er ligt dat de staatssecretaris daar straks nog iets op kan toevoegen.

[1:20:30] Volgens mij is het een onderwerp wat vaak terugkomt.

[1:20:33] Dan had ik de heer geen vervolgvraag meer.

[1:20:35] Dan gaan we door naar de heer Baudet.

[1:20:37] Dank u wel.

[1:20:39] Ja, dus in mijn bijdrage probeerde ik een denkrichting te wijzen voor wat je nou ook allemaal kan doen met deze stukken land.

[1:20:50] En ik heb daar niets over gehoord van de minister.

[1:20:53] Ik snap dat hij misschien wat meer economisch gerichte vragen wil neerleggen bij de staatssecretaris.

[1:20:59] Dat is prima.

[1:21:01] Er zijn volgens mij ook op bestuurlijk niveau allerlei opties.

[1:21:04] Even iets helemaal anders out of the box, maar je zou alle asielaanvragen bijvoorbeeld, alle asielaanvragen die in Nederland binnenkomen, alle mensen die naar Nederland komen, linea recta met een vliegtuig naar bijvoorbeeld Saba kunnen brengen.

[1:21:19] Saba is in essentie een vulkaan met daaromheen wat grond.

[1:21:23] En daar zet je ze allemaal neer.

[1:21:25] En tot die tijd, totdat die asielaanvraag of wordt geaccepteerd of wordt afgewezen, zitten ze daar.

[1:21:31] Dat zou je kunnen doen, bijvoorbeeld.

[1:21:33] Er zijn een heleboel, ik heb een heleboel andere ideeën genoemd, meer de grootste, meer speciale economische zone, flat tax, pensionados erheen, dat soort dingen allemaal.

[1:21:43] Maar er zijn natuurlijk 10, 20, 30 ideeën

[1:21:47] Is de minister bereid, we hoeven dat niet nu te beslissen, we hoeven niet nu te zeggen dit moet het worden, maar om een werkgroep in te richten, gewoon op ministerie en een aantal.

[1:21:55] Laat nou als ambtenaren scenario's uitwerken, zoals we dat ook hebben gedaan met die luchthaven in de Noordzee, gewoon scenario's.

[1:22:02] Wat zijn de mogelijkheden?

[1:22:03] Zou de minister zo'n toezegging kunnen doen, en dan misschien in september dat dat een keertje terugkomt, dan eens over het doorpraten.

[1:22:09] Het zou zo interessant kunnen zijn.

[1:22:12] Ja, dank voorzitter.

[1:22:14] Ik weet dat de staatssecretaris ook nog deels terugkomt op die vraag, dus ik wil daar ook niet het gras voor de voeten wegmaaien.

[1:22:21] En ik vind het fantastisch om de ambitie te horen van de heer Baudet om een soort Singapore te creëren op de eilanden.

[1:22:28] Kijk, wat hier wel essentieel is, is dat de landen waar het eventueel

[1:22:34] iets van de ideeën zouden kunnen plaatsvinden dat dat de autonome landen zijn.

[1:22:39] En die gaan echt zelf over hun beleid.

[1:22:42] En de gemeenten binnen Nederland hebben ook niet die omvang om dit beeld wat u schetste, ook geografisch hebben ze ook niet het oppervlak daarvoor.

[1:22:53] Dus ik wil het graag heel feitelijk houden en ook daar waar de verantwoordelijkheden liggen bij de landen, daar bij de landen laten.

[1:23:00] Dus ik ben daar niet voor nemers om een werkgroep voor op te zetten, voorzitter.

[1:23:04] Volgens de derde interruptie, want die vorige heb ik echt als twee gerekend, die was heel lang.

[1:23:09] Dan heeft u nog eentje over.

[1:23:10] Ik heb in totaal vier.

[1:23:17] Ja, ik vind het echt heel erg teleurstellend.

[1:23:20] Er wordt nu met een beetje een Jantje van Leijen van afgemaakt.

[1:23:24] Dit is een denkrichting.

[1:23:26] Kijk, ik denk nog steeds, je kan met hoogbouw... Er kunnen pas een heleboel mensen in de boerskalifa, hoor.

[1:23:31] Dus dat geldt ook voor een klein grondgebied.

[1:23:34] Als je de lucht ingaat met bijvoorbeeld een opvanggebied.

[1:23:39] Maar dat is het punt niet.

[1:23:40] Het punt is, is het nou mogelijk om dit...

[1:23:44] om dat te ontstijgen, om gewoon eens out of the box te denken en ook het feit dat het autonome landen zijn.

[1:23:53] Ze horen wel bij het Koninkrijk en wij kunnen ook lobby's organiseren.

[1:23:56] OCW heeft ook een hele sterke lobby hier in de politiek en stuurt ook ons.

[1:24:01] Wij kunnen ook een lobby opzetten om de regering van Curaçao een bepaalde kant op te bewegen.

[1:24:07] Overduidelijk maakt de minister zich hier op een hele flauwe manier ervan af.

[1:24:12] Wat is erop tegen om gewoon eens een groepje slimme mensen bij elkaar te zetten van binnen het ministerie, wat mensen van daarbuiten.

[1:24:18] Laten we nou eens helemaal out of the box gaan denken.

[1:24:21] Wat gaan we doen met dat geweldige gebied daar in de golfstroom?

[1:24:27] Dank.

[1:24:27] Nou, dat geveldige gebied is het zeker.

[1:24:30] En ik denk dat we onze dagen goed kunnen vullen met de aandacht verdelen over waar we wel over gaan binnen Nederland zelf.

[1:24:37] En het zou het kabinet niet sieren als wij over autonome landen gaan nadenken zonder hun betrokkenheid.

[1:24:43] En overigens kan die denkrichting ook zonder een werkgroep vanuit het ministerie geïnitieerd, kan natuurlijk altijd plaatsvinden.

[1:24:51] Maar ik blijf bij mijn vorige besluit, voorzitter.

[1:24:55] Dank u wel.

[1:24:55] Dan kijk ik nog heel even rond, dan zie ik geen verdere vragen aan de minister.

[1:24:59] Dus dank voor de beantwoording en gaan we door naar de staatssecretaris.

[1:25:06] Microfoon, dat is mijn zwakste punt trouwens, dat weet ik vanaf nu al.

[1:25:10] Ik zal beginnen met een inleiding, een algemene inleiding en vervolgens heb ik een aantal blokjes van vragen die ik wil verwerken.

[1:25:16] Economische visie, randvoorwaarden voor ondernemerschap, voedselzekerheid, infrastructuur,

[1:25:25] en overige andere belangrijke thema's, noemen wij dat, met uw welneem.

[1:25:32] Voorzitter, vanaf de start van mijn ambtsperiode spreek ik over het belang van een goed werkende economie en groeiende zelfredzaamheid voor het Caribisch deel van het Koninkrijk.

[1:25:42] Maar ook goed bestuur en solide overheidsfinanciën dragen bij aan de economische ontwikkeling en zelfredzaamheid.

[1:25:49] En deze twee zijn wat mij betreft randvoorwaardelijk.

[1:25:53] Door goed bestuur,

[1:25:54] wordt het vestigingklimaat voor ondernemers verbeterd en de toekomstbestendige overheidsfinanciën zorgen ervoor dat het eilandbestuur zelf kan investeren in hun land.

[1:26:03] Het is goed dat er nu derhalve een debat over economische ontwikkelingen op de eilanden plaatsvindt en ik ben daarom ook blij om hier te zitten vandaag.

[1:26:12] Voorzitter, eerst een aantal observaties betreffende de landen, dus CAS.

[1:26:17] In het eerste kwartaal van 2025 hebben er belangrijke ontwikkelingen plaatsgevonden op de eilanden.

[1:26:23] zoals de installatie van het kabinet Eman op Aruba en de verkiezingen op Curaçao.

[1:26:28] Ik heb kennisgemaakt afgelopen week met het nieuwe kabinet Eman en premier Pisas, Curaçao en zijn partij gefeliciteerd met de behaalde overwinning.

[1:26:38] En die was behoorlijk fors voor Nederlandse begrippen, kan ik u wel vertellen.

[1:26:42] Het is aan deze nieuwe regering om te werken aan een goede toekomst voor de hele bevolking van hun land.

[1:26:47] Daar valt ook een gezonde, duurzame economische ontwikkeling onder.

[1:26:52] En het is belangrijk dat alle eilanden eigenaarschap tonen en verantwoordelijkheid nemen voor het bevorderen van een economische zelfredzaamheid.

[1:27:00] Voor Aruba, Curaçao en Sint Maarten geldt dat ik instrumenten ter beschikking stel om duurzame economische ontwikkelingen te stimuleren.

[1:27:08] Maar het is nu aan Curaçao, Aruba en Sint Maarten zelf, als autonome landen, om hier op een goede manier gebruik van te maken.

[1:27:17] En de openstelling van de borgstelling MKB-regeling voor de landen

[1:27:21] is hier een mooi voorbeeld van.

[1:27:23] Veel bedrijven hebben moeite te investeren en door te groeien, wat een rem zet op de economische groei.

[1:27:28] En met de invoering van deze BMKB-regeling wordt de toegang tot kapitaal op Curaçao, Aruba en Sint Maarten verbeterd voor het bedrijfsleven.

[1:27:38] En daarnaast wordt vanuit de landspakketten intensief samengewerkt met Aruba, Curaçao, Sint Maarten om hun ondernemingsklimaat te versterken.

[1:27:46] En zoals eerder aangegeven, lopen die landspakketten over twee jaar af.

[1:27:50] Ik heb intensieve discussies met de regeringen, alle drie, waarbij ik aangeef van deze lopen af.

[1:27:57] Het is niet vanzelfsprekend dat we dit voortzetten, want je zult nooit honderd procent iets goed kunnen laten aflopen.

[1:28:04] Maar wat mij betreft vanzelfsprekend is dat men nu al begint na te denken van welke activiteiten die we nu uitvoeren zijn dusdanig belangrijk om straks ook goed te kunnen implementeren.

[1:28:15] Dat betekent dat je nu al moet gaan nadenken welke resources je daarvoor nodig hebt.

[1:28:20] Je kunt je ambtenaren omscholen, je kunt kijken of je mensen van buiten af binnen kunt halen.

[1:28:24] Maar als je dat nu niet doet, dan zie ik het probleem al aankomen over twee jaar, dat men zegt, oh ja, we hebben al die pakketten afgerond, we moeten allemaal dingen gaan doen.

[1:28:32] Maar hoe verder?

[1:28:33] Want we hebben niet voldoende capaciteit.

[1:28:35] Dus daar heb ik op gewezen en zo sta ik er ook in.

[1:28:38] Dat een vruchtbaar ondernemersklimaat ook voor jongere en enthousiaste ondernemers kan helpen, heb ik tijdens mijn reis ondervonden van vorige week.

[1:28:47] en ook daarvoor trouwens.

[1:28:48] Zo sprak ik met innovatieve agrarische ondernemers over hoe zij bijdragen aan voedselzekerheid en het vergroten van zelfredzaamheid van Curaçao, maar ook met mensen die in de digitalisering zitten, ICT'ers dus, die hun eiland verder proberen te brengen.

[1:29:05] En niet zozeer het eiland zelf, maar ik heb ook met ondernemers gesproken

[1:29:09] die inmiddels al meer dan twintig landen werkzaam zijn.

[1:29:11] En dat betekent dus ook dat je digitalisering niet grensgebonden is en dat je succesvol kan zijn als je ook over grenzen kijkt, als je goede producten levert.

[1:29:23] Dit zijn mensen waar ik kansen voor wil creëren.

[1:29:26] Door hen meer mogelijkheden te bieden voor bijvoorbeeld financiering, kunnen zij een belangrijke bijdrage leveren aan de economie van hun land.

[1:29:33] Echter, uitgangspunt is zelf ondernemen en ondernemers risico's nemen.

[1:29:38] Want zo werkt het namelijk in het bedrijfsleven.

[1:29:40] Om een voorbeeld te geven, en ik ben heel vaak onder de indruk van veel dingen, maar vorige week was ik bijzonder onder de indruk op Curaçao van een ondernemer van D-Farm.

[1:29:51] Die meneer en zijn vrouw waren ontslagen bij de olieraffinaderij en hij had zoiets, ik moet weer verder.

[1:29:58] Dus toen zei hij, ik heb D-Farm opgezet, daar wordt sla verbouwd en hij gaat binnenkort ook andere producten verbouwen, mogelijk ook in de toekomst voor export.

[1:30:09] En ik vroeg hem van, ja, hoe heb je dit allemaal gefinanceerd?

[1:30:14] Waarop zijn antwoord was, ik heb mijn auto verkocht, ik heb mijn huisraad deels verkocht en ik ben gewoon begonnen en ik heb nu elf mensen voor me werken.

[1:30:22] Dus dit is een prachtig voorbeeld die ik ook in mijn hoofd blijf houden, want zo kan het ook.

[1:30:26] En dat is dus ook ondernemersrisico.

[1:30:28] Dus je hoeft ondernemers niet op allerlei manieren constant te ondersteunen.

[1:30:32] Mensen kunnen het ook vaak vanuit hunzelf met innovatieve oplossingen.

[1:30:37] De lokale economie is nauw verbonden met de ontwikkelingen in de rest van de wereld.

[1:30:42] De recente aankondiging van president Trump over de hoge Amerikaanse importtarieven, heffingen, zullen ook effect hebben op de Caribisch deel van het koninkrijk.

[1:30:50] En dit komt door de grote onderlinge economische verbondenheid, bijvoorbeeld doordat er veel Amerikaanse toeristen naar de eilanden afreizen.

[1:30:58] Dan, voorzitter, een aantal onderwerpen met betrekking tot Caribisch Nederland, dus de besteilanden.

[1:31:06] Onze verhouding met Bonaire, Saba en Sint Eustatius is natuurlijk anders ten opzichte van de autonome landen binnen het koninkrijk.

[1:31:13] En ook hier geldt dat economische ontwikkeling en zelfredzaamheid in eerste instantie een verantwoordelijkheid is van de openbare lichamen zelf.

[1:31:22] Al zie ik... Pardon.

[1:31:24] Al zien wij op bepaalde opgaven ook een rol voor de rijksoverheid weggelegd.

[1:31:29] Onze rol hebben wij reeds in de brief over economische ontwikkeling beschreven.

[1:31:33] Voorbeelden zijn het uitbreiden van het onderwijsaanbod

[1:31:36] om zodoende beter aan te sluiten op de behoeften van de arbeidsmarkt.

[1:31:40] Maar ook hier geldt, en dat heb ik ook gezien op de eilanden, dat ondernemers zelf ook een rol daarin hebben, want zij moeten natuurlijk de beste mensen binnenhalen.

[1:31:48] En ja, soms is het zo dat er geen goede scholing is op die eilanden.

[1:31:51] En ik heb ook gezien dat ondernemers zelf ook programma's hebben ontwikkeld om mensen te scholen, om mensen om te scholen, om up to date te blijven, om diensten en producten te leveren.

[1:32:02] Om te komen tot duurzame economische ontwikkeling is er allereerst een duidelijke visie en strategie nodig waar de drie eilanden zich zelf naartoe moeten ontwikkelen.

[1:32:14] Die strategie bestond nog niet, dus ik heb het initiatief genomen om samen met de openbare lichamen te streven om dit jaar per eiland een economische ontwikkelingsstrategie op te stellen voor de midden en langere termijn.

[1:32:26] Deze strategie biedt vervolgens de basis

[1:32:29] om als eiland in samenspraak met de lokale en regionale stakeholders en het Rijk stevige vervolgstappen te kunnen zetten.

[1:32:36] En ik ben blij dat wij met de regiodeals al een belangrijke impuls kunnen geven aan de economische ontwikkeling en zelfredzaamheid.

[1:32:44] En in de uitvoeringsrapportages van de regiodeal heeft u kunnen lezen dat we de afgelopen periode weer een aantal goede resultaten hebben bereikt samen met de eilanden.

[1:32:53] Er zijn bijvoorbeeld stappen gezet voor het bouwen van een enrichment center op Saba,

[1:32:58] het versterken van de kennis-economie.

[1:33:01] Sint Eustatius richt zich op Stasia D 226 en het versterken van het cultureel toerisme, wat een impuls aan de lokale economie zal geven.

[1:33:11] En voor de mensen die niet weten of niet hebben gehoord van Stasia D, het is 250 jaar geleden dat toen de first salute was.

[1:33:18] Eigenlijk heeft Nederland toen als eerste land Amerika erkend.

[1:33:22] Dat is belangrijk geweest voor Nederland.

[1:33:25] Dat is ook belangrijk geweest, mogelijk meer belangrijk,

[1:33:28] voor Amerika en het is nu ook buitengewoon belangrijk voor de mensen die op het eiland wonen.

[1:33:34] Want wij zien dit moment dat er aankomt als het moment voor Stasia om een boost te geven aan de economische ontwikkeling.

[1:33:43] Het gaat daar niet al te goed.

[1:33:45] Het toeristische sector is daar ook niet echt goed ontwikkeld.

[1:33:48] Het eiland is moeilijk te bereiken.

[1:33:51] Dus we hebben nu een programma gestart

[1:33:54] samen met de mensen op Stasia, samen met de mensen ook van mijn ministerie, om te kijken hoe we Stasia op de kaart kunnen brengen.

[1:34:02] En niet alleen richting Nederlanders, maar met name ook richting Amerikanen.

[1:34:07] De Amerikanen komen altijd aan land verderop, bij Sint Eustatius.

[1:34:11] En het zou ook fijn zijn dat ze nu ook Stasia aandoen, opdat het toerisme een boost krijgt.

[1:34:18] Het is geen klein pils.

[1:34:21] Er moeten heel veel activiteiten worden ontplooid, ook op het gebied van marketing.

[1:34:25] Ook helemaal nieuw voor de eilanden zelf en ook voor veel van mijn ambtenaren zijn dit andere aanpakken dan voorheen.

[1:34:32] Maar ik vertrouw erop, als dit allemaal goed wordt uitgevoerd, dat het toerisme zich duurzaam kan ontwikkelen op het staartsejaar.

[1:34:39] En deze kans mogen we niet laten liggen.

[1:34:41] We hebben niet lang tijd meer, dus ik wil ook vragen aan iedereen die op deze trajecten zit, om goed de deadlines in de gaten te houden, want dit is a once in a lifetime voor het eiland.

[1:34:52] En voor Bonaire ligt de focus onder andere op bereikbaarheid en het verbeteren van de logistieke keten.

[1:34:57] En ook hier zal de economie van profiteren.

[1:34:59] We werken met Bonaire toe na een confinant rond de zomerperiode, zodat deze regiodeal dan ook echt van start kan gaan op Bonaire.

[1:35:07] En voorzitter, economische ontwikkeling is belangrijk.

[1:35:10] Diverse randvoorwaarden hebben invloed op de economische groei.

[1:35:14] En Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn kleine eilanden waar grote opgaven spelen.

[1:35:19] En soms zijn er grote investeringen nodig,

[1:35:21] om de basis op het niveau te houden.

[1:35:24] Een voorbeeld is de investering van het Rijk om de zeehaven, dat is ook eerder naar voren gekomen, van Saba toekomstbestendig te maken en de beschikbaar gestelde middelen voor de wegen op Bonaire.

[1:35:35] Dat is een ander voorbeeld.

[1:35:37] Om deze eilanden zelf redzamer te maken, dienen zij ook in staat gesteld te worden om zelf structureel investeringen te kunnen doen in hun infrastructuur.

[1:35:47] En dit laat het ontlangs uitgebrachte AEF-rapport dan ook zien.

[1:35:51] en ik ga de komende periode hard aan de slag.

[1:35:55] Dan initiatieven met betrekking tot de landen en de Besseilanden samen.

[1:36:03] Tot slot is het vergroten van de voedselzekerheid ook een middel om de zelfredzaamheid te stimuleren op alle zes de eilanden.

[1:36:09] En het kabinet heeft 24 miljoen euro beschikbaar gesteld om de afhankelijkheid van de eilanden van geïmporteerd voedsel te verkleinen.

[1:36:18] Deze afhankelijkheid maakt de eilanden namelijk kwetsbaar

[1:36:21] en het zorgt voor veelste hoge prijzen in de supermarkten, in de winkels.

[1:36:25] Vers voedsel van eigen bodem betekent meer betaalbare groente en fruit voor de inwoners, dus tegen lagere prijzen in de supermarkten.

[1:36:33] En op dit moment bekijk ik, samen met de aangestelde kwartiermaker, hoe dit geld ingezet zal kunnen worden.

[1:36:41] En ondernemers in de agrarische sector zijn hard nodig om de voedselzekerheid te vergroten.

[1:36:47] En ook wat dit onderwerp betreft, ik ben verbaasd dat er zo weinig voedsel wordt verbouwd op de eilanden.

[1:36:53] Ik weet dat dat in het verleden veel vaker is gedaan.

[1:36:57] Ik kijk ook naar nieuwe technologieën, technologische ontwikkelingen.

[1:37:01] We hebben hier Wageningen, we hebben in Nederland de Westlanden, of het Westland, pardon,

[1:37:06] Er is er maar eentje en ook die zijn geïnteresseerd om te kijken hoe ze op dit dossier samen kunnen werken met de eilanden.

[1:37:12] En ik ga er ook vanuit dat we de komende jaren grote stappen kunnen nemen en hier ook een succesvolle sector van kunnen maken.

[1:37:20] Dan, voorzitter, het blokje Economische Visie.

[1:37:27] En ik begin dan met de vraag van de heer Bamenga.

[1:37:35] U heeft vier interrupties, dus we zitten nog goed in de tijd.

[1:37:39] Dus ik ben nu nog flexibel.

[1:37:40] Dat kan naarmate het debat voortgaat anders worden.

[1:37:42] Dus als u nu een interruptie heeft, ga u gang, meneer Weid.

[1:37:46] Dank, voorzitter.

[1:37:47] De staatssecretaris heeft het terecht over het bevorderen...

[1:37:50] van het ondernemersklimaat en dat juiste investeringen van belang zijn.

[1:37:54] Hier spelen banken natuurlijk een hele belangrijke rol in, maar ze lijken ook heel erg voorzichtig te zijn in het leningen verstrekken.

[1:38:02] Dus ik ben ook benieuwd, het voorstel van Carif Invest lijkt ook in de koelkast te zijn gezet en zou de staatssecretaris kunnen toelichten, is het kabinet bereid daar nog in heroverweging te nemen hoe een dergelijk investeringsinstrument toch kan bijdragen aan duurzame ontwikkelingen op de eilanden?

[1:38:28] U moet uw microfoon nog aanzetten.

[1:38:31] Waar ik de rij toe ben, is op het beleid wat ik hier heb neergelegd en die is vrij strak.

[1:38:36] Dus goed bestuur, solide financiën en zelfredzaamheid, economische groei, om me daar vol voor in te zetten.

[1:38:43] En alle instrumenten die daarvoor nodig zijn en die ook behapbaar zijn, die zal ik daarvoor inzetten.

[1:38:50] Een vervolgvraag is uw derde.

[1:38:52] Ja.

[1:38:53] Dus hoor ik goed, voorzitter, dat zo'n investeringsinitiatief als Invest dat heeft gedaan, Carivinvest dat heeft gedaan, dat dat ook nog steeds behoort tot de mogelijkheden?

[1:39:08] Wat u goed heeft gehoord is de zaken die ik op tafel heb gelegd waar ik voor wil investeren.

[1:39:13] Onder andere die 24 miljoen voor voedselzekerheid, de regio deals en dat soort zaken.

[1:39:17] Dat is het beleid waar ik me aan hou.

[1:39:21] Dan dacht ik dat ik nog iemand zag bewegen.

[1:39:24] Ik ga even kijken.

[1:39:24] De administratie.

[1:39:25] De heer Waard heeft inmiddels drie gehad.

[1:39:27] De heer Van Haas ook al drie.

[1:39:28] En de heer Baudet ook drie.

[1:39:29] En de heer Pamenga eens.

[1:39:31] Bewaart u hem nog eventjes.

[1:39:32] Dan vervolgt u betoog.

[1:39:34] Dan zijn we bij het kopje economie zijn gekomen, toch?

[1:39:40] Visie.

[1:39:42] Hoe noemen we dat?

[1:39:43] Economische visie.

[1:39:45] De eerste vraag van de heer Bamenga.

[1:39:47] Wat is de visie van het kabinet op de rol van Nederland versnellen van duurzame ontwikkeling op de eilanden?

[1:39:52] De verschillende ministeries staan achter het oplossen van de gestelde opgave uit de brief voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[1:39:59] Een voorbeeld hiervan is dat we samen met de eilanden werken naar economische ontwikkelvisie.

[1:40:04] Hier ligt de focus op langere termijn zoals ook aangegeven en daarmee borgen we duurzame ontwikkelingen.

[1:40:09] en die visie komt nog dit jaar en wat mij betreft zo snel mogelijk.

[1:40:14] Het bevorderen van de duurzame ontwikkelingen is voor de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten een autonome aangelegenheid, zoals ook eerder aangegeven, en waar wenselijk en mogelijk kan Nederland de landen daarbij vanuit de landspakketten de komende twee jaar nog ondersteunen.

[1:40:27] Meneer Van Haasen, na afloop van het evenement Talking the Rhines is het voorbeeld genoemd voor het benutten van techniek zeewater gebruikt

[1:40:38] koelen van hotels.

[1:40:42] Waarom dit niet ook gebruiken voor kas- en tuinbouw?

[1:40:45] Goeie vraag.

[1:40:47] De technologie om gebouwen met behulp van zeepwater te koelen wordt op Curaçao op enkele plaatsen toegepast.

[1:40:54] Ik ben ook bij een bedrijf geweest vorige week, Protec, die had een nieuw kantoor, die was hier ook mee bezig.

[1:41:01] Dat was ook een bedrijf die heel duidelijk aangaf van we hebben te weinig gescholde mensen.

[1:41:06] Dus gaan we ze zelf scholen.

[1:41:07] Dus dat vond ik ook prachtig tijdens dat bezoek.

[1:41:11] En dit is een voorbeeld van technologie die tussen de landen kan worden uitgewisseld in de follow-up van Talking the Rhines-conferentie.

[1:41:18] En bij deze concrete toepassing in bepaalde bedrijfstakken kan Nederland desgewenst assisteren.

[1:41:23] Maar de keuze is natuurlijk aan de landen zelf.

[1:41:26] Dan nog een vraag van u. Wie neemt de teugels werkelijk in handen aan de hand van de conferentie?

[1:41:33] Het doel van de conferentie was om een samenwerkingsprogramma op te zetten voor het bevorderen van de samenwerking tussen Aruba, Curaçao, Sint Maarten op economische onderwerpen.

[1:41:43] En dit proces is nu gaande.

[1:41:45] Het initiatief om de uitkomsten in de samenwerkingsprogramma verder te brengen ligt bij de Caribische eilanden zelf.

[1:41:51] En Nederland kan in het kader van het landspakket bepaalde vervolgactiviteiten de komende twee jaar ook blijven ondersteunen, in goed samenspraak met de KAS.

[1:42:01] Dan een vraag van mevrouw Kamiga.

[1:42:07] Hoe gaat de staatssecretaris de economische zelfstandigheid verbeteren samen met de eilanden, met behulp van de landspakket en regiodeals?

[1:42:16] Met landspakket stimuleren wij het ondernemerschap en het investeringsklimaat, bijvoorbeeld door het verminderen van bureaucratie en betere toegang tot financiering.

[1:42:26] Andere instrumenten die het kabinet inzet zijn openstellen van de BMKB-regeling, zoals aangegeven voor bedrijven.

[1:42:31] in het Caribisch deel van het Koninkrijk en het ter beschikking stellen van 24 miljoen euro voor voedselzekerheid.

[1:42:37] En de conferentie in januari van dit jaar faciliteerde de samenwerking tussen de drie landen op het gebied van economisch beleid.

[1:42:44] En hier heb ik u in een brief over geïnformeerd.

[1:42:47] En wat betreft de CN, dus de Besseilanden, Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn zelf aan zet voor het opstellen van de economische ontwikkelingsstrategie zoals aangegeven.

[1:42:58] En de minister van Economische Zaken en ik ondersteunen de eilanden waar nodig met expertise.

[1:43:04] En ook hebben we ons gezamenlijk gecommitteerd aan het aanpak van de vijf geïdentificeerde opgaven zoals beschreven in de brief.

[1:43:11] En ik ben blij dat wij met de regio deals een extra middel hebben voor de zeehaven op Saba en de wegen op Bonaire.

[1:43:18] En dat zie ik als een stevige financiële impuls voor de drie eilanden.

[1:43:24] Dan nog een vraag van u.

[1:43:27] Hoe zorgt u ervoor dat alle hervormingen, onder andere uit de landspakketten, ook leiden tot concrete resultaten?

[1:43:34] En kunnen we vanuit Nederland ook een stap zetten daarna?

[1:43:38] Ik ben het met mevrouw Kam, ik ga eens dat concrete, duurzaam geborgde resultaten voorop moeten staan.

[1:43:44] En daarom hecht ik er ook aan dat de evaluatie in 2022 van de onderlinge regelingen, samenwerking bij hervorming, die resultaten laat zien.

[1:43:55] Op basis van deze evaluatie wil ik samen met de regering van de landen bezien of en hoe de samenwerking op lopende en waardevolle thema's wordt voortgezet.

[1:44:04] En ik kijk daar met name ook naar het kijken of we nog additionele kennis en kunde kunnen leveren.

[1:44:11] En dat betekent niet dat we dit traject van landspakketten weer opnieuw gaan optuigen, want alles is eindig.

[1:44:17] En vandaar ook mijn gesprekken die ik heb nu met de eilanden om aan te geven, zoals ik daarnet heb aangegeven,

[1:44:23] van denk nu na over welke capaciteit je straks nodig hebt om de implementaties goed te doen.

[1:44:29] Want er is nog een hoop te doen.

[1:44:29] Ik heb zelf ook belastingdiensten bezocht en je ziet daar heel veel stapels papier.

[1:44:35] En wat mij opviel, dat vond ik wel heel interessant, dat ik vervolgens ook een presentatie kreeg over de digitale belastingdienst van de toekomst.

[1:44:43] En ik heb in mijn vorige leven ook verantwoordelijkheid gehad vanuit een bedrijf voor werkzaamheden bij de Nederlandse Belastingdienst.

[1:44:49] En nou, ik werd helemaal weggeblazen door dit verhaal.

[1:44:52] Maar er zit nog wel een heel groot verschil tussen die stapels papier die je ziet liggen op de planken, belastingaangifte van twee, drie jaar geleden en het verhaal rond digitalisering.

[1:45:01] En dat moet toch samenkomen.

[1:45:02] Vandaar ook dat ik steeds benadruk, denk na over je capaciteit, ga mensen trainen, want anders valt het straks stil.

[1:45:13] Dank u wel, voorzitter.

[1:45:13] Eén interruptie van mevrouw Kamicha van de VVD.

[1:45:17] Dank voor uw betogenheid.

[1:45:21] Wij worden als VVD weleens in het frame gezet dat wij string zijn om string te zijn.

[1:45:23] Dat zal misschien zo zijn, maar in dit geval zit dat er niet achter bij mij.

[1:45:28] Juist om die motivatie, om die dingen te doen voor de mensen die daar wonen, voor de ondernemers, voor de inwoners.

[1:45:34] beter hebben dan dat ze het nu hebben en daar zijn een aantal van die structurele hervormingen natuurlijk voor nodig.

[1:45:38] En ik snap heel goed het betoog van de staatssecretaris, er komt nog echt een evaluatie en tegelijkertijd die grote hervormingen, we volgen dat natuurlijk nu ook al.

[1:45:44] Dus waar ziet nou de staatssecretaris nog een punt waar wij misschien een extra stap moeten doen te zorgen dat we ook echt die heuvel overgaan, dat die hervormingen ook echt gaan beklijven, want die tijd is natuurlijk gewoon krap.

[1:45:55] En ik zou het gewoon zo jammer vinden.

[1:45:57] We hebben hier vaak debatten over allerhande dingen.

[1:45:59] Maar waar zouden we nou echt die landen en daarmee ook u misschien echt kunnen helpen om dat zetje te geven?

[1:46:04] Nogmaals, niet om gewoon streng te zijn of ons vingertje te wijzen, maar juist ook om te zorgen dat ze daar een betere toekomst krijgen.

[1:46:13] Vraag aan de staatssecretaris voor een concreet antwoord.

[1:46:20] Dat is een goede vraag, want ik zit na te denken over al die activiteiten binnen de landspakketten, waar we mogelijk nog additionele steun zou kunnen geven.

[1:46:28] Maar waar u mij zou kunnen helpen, is de discussie die ik nu heb op de eilanden, om die ook te ondersteunen, dat er goed na moet worden gedacht over welke resources ze nodig hebben.

[1:46:43] Die discussies zijn heel serieus.

[1:46:45] Ik zeg wel tegelijkertijd, als ik met die eilanden spreek, dat we in Nederland ook op allerlei dossiers te weinig resources en geld hebben.

[1:46:50] Dus wat dat betreft is het niet uniek wat daar gebeurt.

[1:46:54] Maar ik ben heel welwillend ook om de komende twee jaar ook heel serieus te kijken in hoeverre wij ze ook kunnen ondersteunen om die resources bijvoorbeeld op te leiden en om die resources beschikbaar te stellen.

[1:47:06] Maar wat ik niet ga doen, is op duizend en één trajecten die nu lopen, te zeggen van nou, dit zijn misschien de 300 succesvolle.

[1:47:13] En laten we daar eens wat meer aandacht aan besteden.

[1:47:15] Nee, de aandacht moet worden besteed op hoe je het straks kunt implementeren.

[1:47:20] Dank u wel.

[1:47:20] Vervolgens uw betoog.

[1:47:21] Ja.

[1:47:23] Dan ga ik naar de vraag van de heer Baudet over de grote visie.

[1:47:30] Allereerst zijn de autonome landen hier zelf aan zet voor de vorming van mogelijke vrijhandelszones, waar u het over heeft gehad.

[1:47:36] Daarnaast blijkt uit onderzoek dat de belastingdruk in het Caribisch-Nederlands deel best wel relatief laag is.

[1:47:43] Op mijn reizen naar de eiland heb ik vele inspirerende gesprekken gevoerd met ondernemers.

[1:47:47] Zij geven aan dat het kunnen ondernemen en handel vooral gebaat is bij het weghalen van diverse belemmeringen.

[1:47:56] En mijn focus ligt dan ook op goed bestuur, solide overheidsfinanciën als basis voor zelfredzaamheid.

[1:48:01] Dat is het beleid wat ik heb ingezet.

[1:48:03] Dat zal al moeilijk genoeg worden de komende jaren om dat goed uit te voeren.

[1:48:07] Maar ik wil gewoon resultaat zien.

[1:48:09] Ik wil gewoon zien dat die mensen veel zelfredzamer worden

[1:48:13] op economisch vlak en dan waarschijnlijk ook nog op andere vlakken.

[1:48:16] Maar zij moeten hun eigen economie opbouwen, met name de autonome landen.

[1:48:20] Met name de autonome landen zullen dat autonoom moeten doen.

[1:48:25] En wat betreft de bestlanden zullen we hun ondersteunen.

[1:48:28] Dus dat is het beleid.

[1:48:29] En ik denk dat dit ook redelijk nieuw beleid is.

[1:48:32] Althans, als ik spraak op de eilanden, dan hebben ze ook zoiets van oei, hier waait een andere wind.

[1:48:37] Die wind die waait pas sinds 3 juli vorig jaar.

[1:48:39] En die wil ik ook zo voortzetten zonder al te grote fluctuaties

[1:48:43] daarin te hebben.

[1:48:45] Dan vermoed ik dat u uw laatste interruptie wil gebruiken.

[1:48:47] Dank u wel.

[1:48:48] Ja, laatste interruptie dus.

[1:48:50] Het maakt niet uit wat uw antwoord.

[1:48:51] Ik kan toch niks meer terugzeggen, maar ik zou het waarderen als ik een serieus en inhoudelijk antwoord krijg, want ik ben serieus en inhoudelijk in mijn insteek.

[1:49:00] Kijk, de staatssecretaris kiest woorden als zelfredzaamheid.

[1:49:03] We moeten die mensen helpen om hun eigen landje, gebiedje te... Dat is dus precies wat

[1:49:14] die manier van denken heeft Europa de wereld gekost.

[1:49:18] Vroeger waren wij gewoon overal de baas.

[1:49:19] Afrika, Azië, overal.

[1:49:20] Overal Europeanen de baas.

[1:49:22] En toen ineens toen gingen we daar die mensen helpen.

[1:49:25] Wat heeft ons dat gebracht?

[1:49:26] Wat zijn wij daar nou beter van geworden?

[1:49:29] Dat dat nu allemaal soort van onafhankelijke

[1:49:32] plekken zijn waar ze elkaar aan het uitmoorden zijn en waar er chaos is en dat soort dingen.

[1:49:36] Dit is nog een laatste stukje koloniaal gebied.

[1:49:40] Wij kunnen daarmee doen wat we willen.

[1:49:42] En wat gaan we doen?

[1:49:43] Een soort halve ontwikkelingshulp.

[1:49:45] Why?

[1:49:46] Dit is van ons.

[1:49:47] Wij kunnen daar iets prachtigs van maken.

[1:49:50] En zelfs een PVV, de meest drugsche regering ooit, gaat gewoon door met in essentie

[1:49:57] anti-westers, anti-Europees, anti-blank beleid.

[1:50:02] Waarom?

[1:50:04] De staatssecretaris.

[1:50:09] Ik ben vroeger woord voor ontwikkelingshulp geweest.

[1:50:12] Ontwikkelingshulp geweest voor een partij die u ook kent.

[1:50:16] En ik was daar heel kritisch over, want ik zag er helemaal niks in.

[1:50:20] En zoals u weet mogelijk was ik ook het eerste Kamerlid die zei, laten we hiermee stoppen.

[1:50:24] totdat iemand mij uitlegt wat de resultaten zijn.

[1:50:27] En toen ik kamerlid was, hadden we al 200 miljard uitgegeven aan ontwikkelingshulp.

[1:50:31] Zo zat ik er toen al in en zo zit ik er nog steeds in.

[1:50:34] En waar het hier om gaat, dan kom ik ook weer terug bij ontwikkelingshulp, mijn beleid, het beleid van uw partij, was toen we moeten met name kijken naar onderwijs en economische ontwikkeling.

[1:50:44] En dat is wat ik ook doe hier op de eilanden.

[1:50:46] Goed bestuur, solide financiën en economische ontwikkeling.

[1:50:50] En economische ontwikkeling kan alleen maar ook met goed onderwijs.

[1:50:52] Dat is het beleid waar ik op heb ingezet vanaf 3 juli vorig jaar.

[1:50:56] En dat ga ik ook blijven doen, want alleen dan ben je succesvol.

[1:51:03] Ik zag wat beweging, maar dat waren schijnbewegingen kennelijk.

[1:51:05] Het is schijnbewegingen.

[1:51:06] U kunt het natuurlijk ook vervolgen.

[1:51:08] Dank u wel.

[1:51:08] En de microfoon staat al aan, als dat scheelt.

[1:51:10] Hij staat al aan.

[1:51:11] Ja.

[1:51:12] Dan een vraag van de heer Bamenga.

[1:51:15] Op welke manier trekt Nederland samen op met de Caribisch deel van ons koninkrijk met betrekking tot

[1:51:20] de schade als gevolg van handelstarieven van Trump.

[1:51:22] Ja, ik heb daar net even over gesproken, maar we zijn het aan het monitoren.

[1:51:27] We betrekken daarbij ook het ministerie van de Buitenlandse Zaken als het gaat om de samenwerking met Aruba, Curaçao en Sint Maarten.

[1:51:35] En door tussenkomst vanuit de BZK werken we ook samen met Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[1:51:41] En gezamenlijk staan we dus in nauw contact met de regering van Curaçao, Aruba en Sint Maarten en het bestuurscollege van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[1:51:49] En zoals ik in mijn inleiding aangaf, houden we ontwikkelingen nauwlettend in de gaten en trekken we in het koninkrijk samen op.

[1:51:57] En nauwlettend betekent iedere dag, want iedere dag verandert er wel iets op dit dossier.

[1:52:03] Dat wat betrekt de economische visie dan, voorzitter.

[1:52:06] Randvoorwaarden voor ondernemerschap, de volgende blok.

[1:52:14] Dank u wel, voorzitter.

[1:52:17] Even een vraag op twee opmerkingen van de staatssecretaris.

[1:52:22] Namelijk, de staatssecretaris geeft aan dat er een ontwikkelvisie eraan zit te komen.

[1:52:29] Wanneer, weten we niet.

[1:52:30] Dus graag even een toezegging dat dat zo snel mogelijk... Nou ja, dat zei de staatssecretaris zo snel mogelijk, maar dat is natuurlijk nog geen termijn.

[1:52:37] Dus zou dat in ieder geval voor september naar de Kamer kunnen?

[1:52:44] En het laatste opmerking wat de staatssecretaris net zei over het monitoren, ja, het zal heel fijn zijn dat wij dus iets terugkrijgen van, nou ja, het zit zo of het zit zo in elkaar.

[1:52:56] Want fijn dat u monitoort, maar we zouden graag als Kamer geïnformeerd willen worden hoe dat nou precies zit.

[1:53:01] Dus wanneer worden wij geïnformeerd?

[1:53:03] De staatssecretaris.

[1:53:06] Ja, wat het monitoren betreft, het verandert iedere dag.

[1:53:09] Het is redelijk nieuw wat er nu gebeurt.

[1:53:12] Dus we zullen ook even kijken, ook in samenspraak met u, hoe we dat gaan doen, hoe we hierop kunnen informeren.

[1:53:19] Kijk, als er hele rare dingen gebeuren, dan informeer ik u vanavond al.

[1:53:22] Maar als we dat periodiek kunnen doen, graag.

[1:53:25] Dat is één.

[1:53:27] Twee, met betrekking tot die ontwikkelstrategieën.

[1:53:31] Ik ben al een hele tijd met de eilanden aan het praten.

[1:53:34] En de eerste gesprekken zijn ook al geweest.

[1:53:36] Ik heb daarnet trouwens aangegeven dat het dit jaar is, en wat mij betreft, zo vroeg mogelijk.

[1:53:41] Dus we zijn ook al bezig om te kijken welke economische prioriteiten zij zelf gaan benoemen.

[1:53:46] En daar hebben we ook de eerste gesprekken voor gehad.

[1:53:49] Dus die informatie ligt er al.

[1:53:50] Het is niet iets dat we langetermijn dingen gaan doen.

[1:53:53] Dus we hebben nu gekeken waarop ze kunnen gaan willen lopen.

[1:53:56] En vervolgens kijken we hoe we dat het meest effectief kunnen doen.

[1:53:59] En die informatie komt dit jaar ook naar uit toe.

[1:54:05] De derde interruptie?

[1:54:06] Nee, volgens mij heb ik nog steeds geen antwoord op mijn vraag.

[1:54:11] Ik bedoel, ik wil hier geen interruptie aan weiden, want er zijn genoeg onderwerpen.

[1:54:16] Periodiek, wat is dat?

[1:54:17] Is dat per maand?

[1:54:18] Is dat één keer in drie maanden?

[1:54:20] Op de tweede vraag heeft u het al.

[1:54:21] Op de eerste vraag.

[1:54:22] Dat was de eerste vraag.

[1:54:23] Nou, wat is periodiek?

[1:54:24] En dat andere is, volgens mij geeft u weer de vraag, het antwoord zo snel mogelijk.

[1:54:29] Maar ik wilde juist... Voor eind van het jaar in ieder geval krijgt u een voortgangsbrief.

[1:54:33] En de vraag over periodiek, wat periodiek is, is dat jaarlijks, is dat halfjaarlijks, drie maanden?

[1:54:39] Over het eerste onderwerp?

[1:54:41] Ja.

[1:54:41] Ja, dat moeten we bekijken.

[1:54:44] Nogmaals, het is een redelijk nieuw dossier.

[1:54:47] Dat moeten we samen bepalen, denk ik.

[1:54:49] Oké.

[1:54:49] Dus er komt eerst een eerste en dan naar aanleiding daarvan gaan we... Voor het einde van het jaar, werd er net gezegd.

[1:54:55] Nee, ook voor het einde van het jaar.

[1:54:58] En daar we nodigen eerder.

[1:55:00] Oké.

[1:55:02] Dit is wel nog een extra interruptie, want de staatssecretaris gaat wel over zijn eigen antwoorden.

[1:55:04] Ik ben ook streng geweest tegen de heer Baudet, dus... Ja, maar dit kan toch niet?

[1:55:07] Ik bedoel... Ja, maar dit kan toch niet?

[1:55:11] Eerst wordt er gezegd vanuit de staatssecretaris van het kan misschien wel morgen zijn, en dan komt er een toezegging over het einde van het jaar.

[1:55:18] Dat is toch zo'n groot verschil?

[1:55:20] Ik verwacht dat de staatssecretaris misschien zegt, nou, de eerste komt over een maand of over... Toch niet over het einde van het jaar?

[1:55:27] Dan snap ik het helemaal niet meer.

[1:55:28] Nee.

[1:55:29] De staatssecretaris.

[1:55:32] Even als voorbeeld, samen moeten we dit bespreken, wanneer die zou moeten komen.

[1:55:38] Ik denk, kijkend naar de situatie nu, is dat we voor het eind van het jaar met de eerste rapportage komen.

[1:55:43] Als er dingen daarvoor gebeuren waarover we moeten praten en u moeten inlichten, dan krijgt u daar eerder informatie over.

[1:55:51] We noteren dat en dan is het aan u om per motie of anderszins, als u dat sneller of anders wil, het te overwegen.

[1:55:57] En tegelijkertijd is wel de toezegging ook dat als er iets is wat acuut is, dat we daar in ieder geval tussentijds over geïnformeerd worden.

[1:56:04] Dat noteer ik dan in ieder geval.

[1:56:05] Oké, vervolgd subject.

[1:56:07] Oké, dan een vraag van de heer Waaijt.

[1:56:08] Welke initiatieven worden er concreet ondernomen om de bancaire dienstverleningen op Bonaire, Saarbein en Sint-Eustatius te verbeteren?

[1:56:15] De minister van Financiën verkent de mogelijkheid om middels een dienstverleningsovereenkomst met de lokale bank

[1:56:21] de dienstverlening over de gehele breedte te verbeteren.

[1:56:26] De onrendabele top van het aanbieden van de diensten zou dan door middel van een bijdrage weggenomen kunnen worden.

[1:56:33] Ook bezit de Nederlandse bank hoe content geld beter beschikbaar gemaakt kan worden op Saba en Sint Eustatius.

[1:56:40] Lopende gesprekken zijn nog te pril om details over te delen.

[1:56:44] De minister van Financiën en ik streven ernaar om uw Kamer op korte termijn te informeren over concrete stappen.

[1:56:49] en het toekomstperspectief voor de bankaire dienstverleningen op Bonaire, Saba en Sint Eustatius.

[1:56:55] Dan een vraag van mevrouw Bruining.

[1:56:58] Hoe wordt er op Bonaire rekening gehouden met de ruimtelijke draagvlak van het eiland?

[1:57:03] Bonaire werkt allereerst aan een ruimtelijke structuurvisie om te bepalen hoe zij om willen gaan met hun spaarzame ruimte en op welke wijze zij hier invulling aan willen geven.

[1:57:16] En dit doen zij in het kader van de ruimtelijke ontwikkelingsplan

[1:57:19] waarover ik samen met mijn collega van VRO overleg voer met Bonaire.

[1:57:23] Aanvullend werkt Bonaire aan een economische ontwikkelstrategie om te bepalen waar zij economische prioriteit aan willen geven, wat ook invulling geeft aan hun visie op migratie.

[1:57:35] Dan nog een vraag van NSC.

[1:57:39] Economische zwaartepunt Caribisch Nederland, Bonaire.

[1:57:42] Ja, oké.

[1:57:43] Het klopt dat het hoofdkantoor van de RCN gevestigd is op Bonaire.

[1:57:48] Dat laat onverlet dat de RCN ook diensten aanbiedt en gevestigd is op Sint Eustatius en ook op Saba.

[1:57:55] En ik zie met de directeur van de RCN op toe dat de diensten op een gelijkwaardige wijze op de drie eilanden worden aangeboden en ook zichtbaar en aanwezig zijn op Sint Eustatius en Saba.

[1:58:08] Dan een vraag van de heer Wajt.

[1:58:11] Ook de elektriciteitsvoorziening moet op orde zijn en zoveel mogelijk zelfvoorzienend en duurzaam.

[1:58:16] Welke stappen zet het kabinet hierop?

[1:58:19] Het kabinet werkt aan een betrouwbare, betaalbare en duurzame energievoorziening op de BES-eilanden.

[1:58:24] Denkt u bijvoorbeeld aan zonnepanelen op Saba, Bonaire en Stasia.

[1:58:29] En in samenwerking met de lokale energie stakeholders stimuleert KGG duurzame projecten op de BES.

[1:58:36] De inzet van duurzame technologie zorgt er ook voor dat de eilanden meer zelfvoorzienend zijn.

[1:58:42] En ook tijdens mijn bezoek heb ik gezien dat daar hard aan wordt gewerkt.

[1:58:46] met goede resultaten.

[1:58:47] En nog een vraag van u, niet u, voorzitter, maar de heer Wajt, via u. Welke concreet stappen zet de minister om het onderwijs te versterken?

[1:58:58] Zetten de ministeries, pardon, om het onderwijs te versterken?

[1:59:01] Ik ben het met u eens dat onderwijs de basis is voor een goede economie.

[1:59:05] Daar heb ik daarnet ook uitgebreid bij stilgestaan.

[1:59:07] Met Bonaire, Saba en Sint Eustatius werken we onder andere samen aan de uitvoering van de derde onderwijsagenda per eiland.

[1:59:15] Onderwijs is een landsaangelegenheid binnen de landspakketten.

[1:59:20] Dus daar waar mogelijk kunnen we in ondersteunen.

[1:59:23] En daarnaast wordt via het ministerieel vierlandenoverleg onderwijs periodiek afspraken gemaakt over onderwijs, over diverse samenwerkingsprojecten, zoals samenwerking aan de lerarenopleiding op de Beneden-Winsse eilanden.

[1:59:36] En onderwijs heeft, zoals ik daarnet aangegeven, ook mijn aandacht als het gaat om wat de ondernemers doen.

[1:59:43] Omdat ik denk dat die een steeds belangrijkere positie krijgen ook om hun mensen goed en tijdig op te leiden.

[1:59:49] Dan nog een vraag van de heer Waaijt en mevrouw Bruining.

[1:59:56] Snelle procedures, werkvergunning, SABA en Sint Eustatius, daar ging het om.

[2:00:01] En of ik die problemen herken.

[2:00:02] Ja, ik herken die problemen en dit moet beter.

[2:00:06] Ik zeg dan ook toe dat ik mij in samenwerking met ministerie van A&M en

[2:00:11] SZW zal inzetten om dit proces te optimaliseren.

[2:00:14] Het is goed om te melden dat ik samen met de ministeries van ANM, SZW en de RCN-diensten, ik denk dan IND en SZW, reeds bezig ben om te komen tot een versnelde procedure voor prioritaire beroepsgroepen.

[2:00:29] Ik verken daarbij ook de mogelijkheid, de mogelijkheden voor verbetering van IND- en SZW-faciliteiten op Saba en Sint Eustatius, om die afhandeling ook te versnellen.

[2:00:40] Het is wel goed om met de Kamer te delen dat het probleem ook wordt veroorzaakt doordat de landen van herkomst traag zijn in het verschaffen van documenten die nodig zijn voor de behandeling van de aanvragen.

[2:00:51] Dus het ligt niet alleen aan ons eigen oproostduur, maar ook in andere landen.

[2:00:54] En daar kunnen de RCN, IND en SZW helaas weinig aan doen.

[2:01:01] Voor u vervolgd, u heeft de interruptie van mevrouw Bruining.

[2:01:04] Dank voorzitter.

[2:01:04] Ik zou willen vragen aan de staatssecretaris wat het tijdsbestek is wat hierbij hoort, wat de staatssecretaris in het aangeeft.

[2:01:11] Aangezien het probleem al langer speelt, zou enige spoed passend zijn.

[2:01:17] Ja, daar kom ik graag op terug bij u na overleg met de bedrogen departementen, dus die zeg ik toe.

[2:01:26] Dank, voorzitter.

[2:01:26] Komt u daar schriftelijk op terug dan?

[2:01:28] Komt de staatssecretaris daar dan schriftelijk op terug?

[2:01:30] Ja, niet tijdens deze vergadering.

[2:01:32] Dat snap ik.

[2:01:34] Noteerde we dat als toezegging dat er schriftelijk op teruggekomen wordt over welke termijn het dan uiteindelijk wordt.

[2:01:42] Ja, oké.

[2:01:43] Ja.

[2:01:44] Vervolgt u betoog en volgens mij gaat u ook naar een ander onderwerp, toch nu?

[2:01:47] Ja, dat heeft u goed gezien, voorzitter.

[2:01:49] Dat is mijn volgende blokje.

[2:01:50] En ik heb er nog drie.

[2:01:52] Voedselzekerheid.

[2:01:54] De heer Van Haasen heeft een vraag gesteld over landbouw.

[2:01:58] Zoals aangegeven heeft het kabinet 24 miljoen euro beschikbaar gesteld voor de voedselzekerheid op de zes eilanden te vergroten.

[2:02:04] Dat is een periode van over vier jaar.

[2:02:07] En ik wil hierbij zowel in kleinschalige als grootschalige initiatieven investeren.

[2:02:14] Hierbij vind ik het belangrijk dat het ondernemerschap wordt gestimuleerd.

[2:02:18] Het voorbeeld dat de heer Van Haasen noemt zou een mooie optie zijn.

[2:02:22] Maar daar kan ik hier nog niet op vooruitlopen.

[2:02:24] En dat ging over de zeewatergebruik in kassen.

[2:02:28] Maar ik hoop dat ook meegekeken wordt op de eilanden en ook bij Nederlandse ondernemers hier in Nederland, dat ze zoiets hebben van, hé, die nemen we van de heer Van Haas over.

[2:02:37] En ik informeer de Kamer in mei over de inzet van de bedrokken middelen, die 24 miljoen.

[2:02:44] En dan een vraag van de heer Bamenga.

[2:02:50] Die gaat er in principe ook over.

[2:02:56] Hier staat dan nog wel bij dat ik het belangrijk vind.

[2:02:58] Dat heb ik daarnet ook al gezegd, maar ik kan het nog een keer halen omdat het zo belangrijk is.

[2:03:02] Dat lokale private partijen en ondernemers worden gestimuleerd om activiteiten te ontplooien op het gebied van landbouw en innovatie.

[2:03:08] En ook de samenwerking met Nederlanders, niet alleen ondernemingen.

[2:03:14] Maar ook het Westland, wat ik heb genoemd, en Wageningen is hierbij buitengewoon belangrijk.

[2:03:18] Want het kan.

[2:03:19] Het kan in de open lucht, maar het kan ook bijvoorbeeld in containers.

[2:03:23] Zo ben ik onder andere op bezoek geweest op Sint Maarten, waar ik een container in ben gestapt die meer leek op een discotent dan op een voorziening waar sla werd gekweekt.

[2:03:35] Met allemaal ledlampjes enzo.

[2:03:37] En het mooie was dat je die ledlampjes duskanig kunt gebruiken, manipuleren.

[2:03:41] Dat je voor die ene iets slaan maakt en de andere kiwis laat groeien of wat dan ook.

[2:03:45] Dus die kansen die zijn er gewoon.

[2:03:47] En wat ik ook al heb aangegeven van jongens, waarom schalen we niet op?

[2:03:52] Want als je één container hebt waarin het lukt, dan kun je er ook honderd neerzetten.

[2:03:56] Dus ook die gesprekken voer ik, ook die uitingen doe ik.

[2:04:00] Qua communicatie, ook richting de Nederlandse ondernemers die nu ook meekijken.

[2:04:04] van jongens, er liggen ontzettend veel kansen en pak die.

[2:04:09] Want de Nederlandse kennis en kunde, de kennis en kunde hier in Europees Nederland, die moeten we daar zoveel mogelijk uitbuiten om de economie zoveel mogelijk te versnellen.

[2:04:18] Dan een volgende blokje over infrastructuur.

[2:04:24] Waarom wordt er geen concrete steun verleend aan veelbelovende projecten, zoals bijvoorbeeld het Zonneveld en de e-buspark op Curaçao?

[2:04:34] Ook een vraag van de heer Bamenga.

[2:04:36] De inkoop van elektrische bussen is een verantwoordelijkheid van de regering, de autonome regering op Curaçao.

[2:04:43] Curaçao heeft een autonome positie binnen het Koninkrijk en bepaalt zelf zijn economische beleid.

[2:04:47] Het is dus aan Curaçao om de uitvoering en financiering vorm te geven.

[2:04:51] Nederlandse bedrijven kunnen hierop inspelen als marktpartijen en we houden de geopolitieke ontwikkelingen nauw in de gaten.

[2:04:57] Let op de veranderingen in de wereld.

[2:04:59] En dan kom ik eigenlijk ook op het onderwerp rond

[2:05:03] Chinese bedrijven die meekunnen dingen.

[2:05:08] Dit onderwerp wordt steeds belangrijker, ook vanuit geopolitieke optiek.

[2:05:14] Dus dit houden we ook in de gaten van wat er om ons heen gebeurt.

[2:05:20] En specifiek richting de autonome landen heeft Nederland formeel geen rol, maar we hebben wel het gesprek hier over hoe wij naar dit soort onderwerpen kijken.

[2:05:27] Twee vragen over elektrische vliegtuigen, ook van de heer Bamenga.

[2:05:32] Wat is er tot op heden terechtgekomen van de ambities?

[2:05:35] Want die waren hoog, die heb ik zelf ook gezien.

[2:05:38] Overwegend dat het budget eerder zou komen vanuit de groeifonds, is het kabinet nog steeds van plan door te gaan met deze ambities.

[2:05:44] Een pilot voor elektrisch vliegen.

[2:05:46] Er zijn diverse haalbaarheidsonderzoeken uitgevoerd.

[2:05:51] En het ministerie van INW heeft bijgedragen aan diverse conferenties en werkgroepen.

[2:05:56] En op dit moment heeft het ministerie van INW geen actieve beleidsinzet op dit onderwerp.

[2:06:00] vanwege de beperkte draagvlak en beperkte financiële middelen en personele capaciteit bij zowel de eilanden als IMW.

[2:06:09] Wel zie je kansen voor drones als een mooie toevoeging aan economische ontwikkelingen en connectiviteit op de eilanden.

[2:06:17] Drones kunnen een verbetering zijn ten opzichte van traditionele transportmiddelen, bijvoorbeeld van medisch transport, goederenvervoer, maar ook voor het vervoer van personen.

[2:06:29] Ik denk dat een aantal Kamerleden het weet, maar in 2018 ben ik naar China geweest op handelsmissie met de heer Rutte, toen nog premier, en heb ik als eerste Nederlander in een autonome droom gevlogen.

[2:06:41] Daar zit dus geen piloot in, daar zit dus geen stuur in, daar zit ook geen rem in.

[2:06:46] Alleen een iPad dat je zegt van ik ga van A naar B. De ontwikkelingen rond die modaliteiten die zetten zich voor, want dit was alweer zo'n zeven jaren geleden.

[2:06:55] En ik zie ook veel kansen op de eilanden.

[2:06:57] Ik voer die gesprekken daar ook.

[2:06:58] Denk bijvoorbeeld aan het inzetten van die drones waar mensen in kunnen zitten voor het toeristische sector.

[2:07:03] Daar heb ik vorige week ook nog met de Toeristische Bond over gesproken.

[2:07:08] Maar denk ook, en dan wordt die nog belangrijker, aan het vervoer van mensen tussen de eilanden.

[2:07:13] En dan komen we weer op de discussie rond de veerboten en de subsidies.

[2:07:17] Drones zijn veel goedkoper.

[2:07:19] Alleen je moet wel de certificeringen regelen.

[2:07:22] En ik heb in ieder geval begrepen dat vorige week

[2:07:25] de wetgeving rond is om te kunnen vliegen op drones, volgens mij op de PES-eilanden, door de ministerraad, ja, dat moet ik weten, door de ministerraad voor onbemande drones, maar ik hoop zo snel mogelijk dat dit ook wordt geregeld voor bemande drones.

[2:07:39] Dus die bewegingen zijn er.

[2:07:40] Het is niet dat we volgende week allemaal of volgend jaar daar op vakantie kunnen en zo'n ding kunnen vliegen, maar het zijn wel modaliteiten die niet kunnen worden tegengehouden.

[2:07:49] Dus voor langere termijn lost dit ook heel veel andere problemen op op de eilanden, als het ook gaat om het vervoer tussen de eilanden.

[2:07:57] Dan ga ik door naar een vraag van mevrouw Kamminga en mevrouw Bruining.

[2:08:02] Stam van zaken rond de haven van Saba.

[2:08:05] Er is een start gemaakt met de bouw van de zeehaven van Saba door Ballast Nedam, een Nederlandse onderneming.

[2:08:11] Focus ligt in eerste fase op het verplaatsen van het koraal en het testen van het ontwerp in een laboratoriumomgeving.

[2:08:19] Verder is de eerste tranche van de financiële middelen ter hoogte van 30 miljoen euro op basis van de KR-begroting 2.25 overgemaakt aan Saba.

[2:08:30] En het streven is om eind 2.26 de nieuwe zeehaven gereed te hebben.

[2:08:35] Dat is ambitieus maar haalbaar, werd mij verteld door Ballas Nedam, want we moeten ook even rekening houden met periodes waarbij het daar iets meer waait.

[2:08:45] en dan moet je gewoon stoppen.

[2:08:47] Maar ik heb het projectprogramma bekeken en ik hoop ook dat dit daar gewoon zo spoedig mogelijk kan worden afgerond, want het is dan een gigantische boost geven ook voor de economie van Saba, ook als het gaat om toerisme, want je hebt nu met name ecotourisme, maar je kunt straks ook met bepaalde boten aanmeren, bijvoorbeeld vanuit Sint-Bart of Sint-Maarten.

[2:09:09] Dus grote kansen voor economische ontwikkeling.

[2:09:13] Dan nog een vraag van mevrouw Bruining.

[2:09:17] Wetswijziging garanderen SABA-syntestaties, dat aantrekkelijke woord voor toeristen, omdat de cijfers dalen.

[2:09:25] Met de wijziging van de luchtvaartwet BES wordt de wettelijke basis gelegd waarop de zogenaamde Public Service Obligations, de PSO, ingesteld kan worden.

[2:09:36] Een PSO biedt de mogelijkheid om eisen te stellen aan bepaalde onderdelen van de vliegroute.

[2:09:41] Denk hierbij bijvoorbeeld aan frequenties en ticketsprijzen.

[2:09:46] Op dit moment is er nog geen financiering voor de PSO.

[2:09:49] Ook wordt nog gekeken of de PSO het beste instrument is om bereikbaarheid Caribbean Breed te verbeteren.

[2:09:57] Daarom worden ook andere instrumenten onderzocht en de minister van INW zal u hier voor de zomer in de Tweede Kamer over informeren.

[2:10:07] Dan, voorzitter, mijn laatste blokje.

[2:10:12] Ook een vraag van D66, weer meneer Bamenga.

[2:10:18] Stappen om jongeren perspectief te bieden voor de toekomst op de eiland?

[2:10:21] Ja, de landen zijn primair zelfverantwoordelijk voor het bieden van een goede toekomstperspectief voor hun jongeren.

[2:10:27] Daar hebben we uitgebreid over gesproken, wat allemaal kan rond economische ontwikkelingen.

[2:10:31] En ik heb ook heel veel jongeren heel enthousiast gezien

[2:10:35] Er is veel kennis en kunde, dat moeten we niet onderschatten, maar om dat nog beter te krijgen, is onderwijs, wat ik al zei, een belangrijke randvoorwaarde voor toekomstperspectief en ontwikkeling.

[2:10:46] Het ministerie van OCW werkt samen met onderwijsinstellingen aan het ontwikkelen van opleidingen waar lokaal behoefte aan is, zoals de opleidingen apothekersassistent en doktersassistent op Bonaire, Curaçao en Aruba.

[2:10:59] In mei worden op de landen samen met OCW de Tijdelijke Werkorganisatie,

[2:11:04] en het programma Strategic Education Alliance, de SEA, rond de tafel gesprekken georganiseerd met overheden, het onderwijsveld en werkgevers om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te verbeteren.

[2:11:17] Daarnaast werken we met de landen via het landspakket aan economische ontwikkeling, arbeidsmarktflexibilisering en diversificatie, waarmee het toekomstperspectief van jongeren wordt versterkt.

[2:11:29] En dan met betrekking tot de jeugdwerkloosheid

[2:11:35] Ik kan de stelling die hierover op tafel is gelegd, of door mevrouw Bruining of door de heer Bamenga, ja, u, ja, sorry, die over jeugdwerkeloosheid, dat die hoog is, kan ik niet goed plaatsen.

[2:11:46] In zijn algemeenheid is de werkeloosheid laag en het probleem is juist dat de jeugd vertrekt van de eilanden.

[2:11:52] En daar voeren we ook gesprekken over, over hoe we dat kunnen voorkomen.

[2:11:58] Dan een vraag van de heer Waaijt.

[2:12:01] Concrete stappen

[2:12:08] om het onderwijs te versterken.

[2:12:10] Met Bonaire, Sabers en Intustaties werken we onder andere samen aan de uitvoering van de derde onderwijsagenda per eiland, zoals aangegeven.

[2:12:18] Het is een landsaangelegenheid en ik ben het met u eens dat onderwijs de basis is voor de goede economie en daarmee ben ik het ook met mezelf eens, omdat ik dit al een paar keer heb verteld vandaag.

[2:12:27] Binnen het landspakket zijn er mogelijkheden om de landen erbij te ondersteunen als het land daar vanzelfsprekend ook voor kiest.

[2:12:34] En zo heeft Nederland bijvoorbeeld samen met de onderwijsinspectie van de landen doorlichtingen van het onderwijs uitgevoerd in het onderwijs waar een groot aantal stakeholders bij betrokken is geweest.

[2:12:45] En daarnaast worden via het ministerie van Vierlandenoverleg onderwijs periodiek afspraken gemaakt over diverse samenwerkingsprojecten.

[2:12:53] Dan nog drie vragen.

[2:12:55] Deze is nog van de heer Waaid, voorzitter, over kinderopvang.

[2:12:59] Voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba geldt dat het kabinet werkt aan

[2:13:03] Het verbeteren van de kwaliteit en de financiële toegankelijkheid.

[2:13:07] Uw Kamer ontvangt uiterlijk in juni een update vanuit de staatssecretaris SZW.

[2:13:13] En voor de landen geldt dat het gaat wederom om autonome verantwoordelijkheid van de landen zelf.

[2:13:19] En dan een vraag van mevrouw Bruining.

[2:13:22] Stand van zaken met betrekking tot de motie van NSC over het creëren van meer inzicht in de rijksuitgaven.

[2:13:29] Bonaire, Sint Eustatius, Saba.

[2:13:34] Vanuit mijn coördinerende rol informeer ik uw Kamer reeds op hoofdlijnen over de uitgaven van verschillende departementen aan Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[2:13:43] Dit overzicht is opgenomen in bijlage 6 van de begroting van Koningsdijkse relaties.

[2:13:48] Gelet op de motie van mevrouw Bruining, heb ik besloten om dit overzicht te concretiseren, per departement op te nemen op welk artikel middelen worden uitgegeven en of er sprake is van een subsidie

[2:14:03] inkomensoverdracht of bijdragen.

[2:14:06] En het jaarverslag 2-24 van Koningsdijks Relatie zal deze nieuwe werkwijze, daar zal deze werkwijze voor het eerst worden toegepast.

[2:14:14] En deze informatie opvangt u dus medio mei.

[2:14:18] Dus nog even geduld via de voorzitter aan mevrouw Bruining.

[2:14:22] En dan de... Nee, jongens.

[2:14:27] Nog meer vragen.

[2:14:28] Ik heb er nog drie, had ik daarnet ook, maar nu heb ik er nog steeds drie.

[2:14:32] Verder willen we van mevrouw Bruining een vraag over geldstromen van overheden op eilanden, om die inzichtelijk te maken.

[2:14:43] Volgens mij heb ik daar net ook al een antwoord op opgegeven, met uw welnemen.

[2:14:50] Maar dit is een ander punt.

[2:14:52] Ik deel de behoefte van NRC om inzicht te krijgen in de geldstromen van Bonaire.

[2:14:57] Ik heb al zo gezet oplezen, neemt u het me niet kwalijk.

[2:15:00] Sint Eustatius en Saba, om dit inzicht te vergroten, ontvangt u vanaf dit jaar een integraal overzicht Financiën BES.

[2:15:07] Middels kerngetallen zal een beeld worden geschetst van de financiële positie van de eilanden.

[2:15:13] Daarnaast zal inzicht worden geboden in de verschillende inkomstenbronnen van de eilanden en de ontwikkeling van de lasten.

[2:15:20] U ontvangt dit overzicht in september.

[2:15:22] Daarnaast onderzoek ik de mogelijkheid om de financiële data van de eilanden op te laten nemen op findo.nl,

[2:15:30] Op deze site wordt de financiële data van decentrale overheden bijgehouden.

[2:15:35] Op die manier is de data voor iedereen toegankelijk.

[2:15:38] En ook in gesprekken met de eilanden, eigenlijk vanaf dag één dat ik daar al aanlandde, hadden we het er ook over hoe we kunnen kijken om data zoveel mogelijk beschikbaar te stellen.

[2:15:47] Want data is de basis voor het bestaan sinds de digitalisering is ingetreden.

[2:15:54] En dan een vraag van de heer Hazen.

[2:15:57] Wat zal de differentiatie naar afstand van het tarief

[2:16:00] van vliegbelastingen betekenen voor het Caribisch deel van het koninkrijk.

[2:16:04] Het kabinet heeft ervoor gekozen het tarief van de vliegbelasting te differentiëren naar afstand.

[2:16:09] Langere vluchten worden hierdoor hoger belast.

[2:16:11] Mijn collega van Financiën en IMW, mijn collega's dus, zijn druk bezig om de vormgeving en verschillende vormen van differentiatie van deze maatregel te bepalen.

[2:16:21] Bij iedere variant wordt gekeken naar lokale effecten op het Caribisch deel van het koninkrijk.

[2:16:27] En ze hebben kennisgenomen van de zorgen van het Caribisch deel van het koninkrijk met betrekking tot deze maatregelen en nemen deze mee in de besluitvorming.

[2:16:35] Deze maatregelen worden opgenomen in het Belastingplan 226 dat met Prinsjesdag wordt gepresenteerd.

[2:16:42] Dan de laatste vraag, voorzitter, en die is van u, van mevrouw Kaminga.

[2:16:48] Hoge kosten levensonderhoud, kan de stad iets meer toelichten over de plannen voor de komende periode?

[2:16:54] Zoals u weet heeft het kabinet met Prinsjesdag 9 miljoen extra structureel vrijgemaakt, 9 miljoen euro in deze, voor het versterken van de bestaanszekerheid op Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[2:17:05] Met verschillende collega's in het kabinet is bekeken hoe deze koopkrachtmiddelen het efficiëntst kunnen worden ingezet en de uitkomsten hiervan lopen mee in de voorjaarsbesluitvorming en ik verwacht uw Kamer en de eilanden over het precieze pakket uiterlijk in mei te informeren.

[2:17:21] Dit waren de antwoorden op de gestelde vragen, hoop ik, voorzitter.

[2:17:25] Dank u wel.

[2:17:25] Ik had een paar handen al gezien.

[2:17:26] Ik zie de heer Baminga en ik had de heer Weidink gezien en ik zie mevrouw Bruins.

[2:17:30] De heer Baminga voor uw laatste interruptie.

[2:17:35] Dank u wel, voorzitter.

[2:17:37] De staatssecretaris gaf net aan dat er eigenlijk geen apart beleid is als het gaat om elektrisch vliegen.

[2:17:47] Voor mij is dat verbazingwekkend omdat ik

[2:17:50] Onlangs, dat was in december, samen met collega De Groot van de VVD hebben wij een motie ingediend en die is aangenomen wat juist gaat over het faciliteren van beleid vanuit de regering om te zorgen dat de belemmeringen worden weggenomen voor elektrisch vliegen.

[2:18:09] Dus ik vraag me af hoe dat komt dat er geen beleid hierin is.

[2:18:14] Dus ik stel die vraag nog een keer.

[2:18:16] En als dat inderdaad zo is, dan wil ik graag een toezegging dat dit zo snel mogelijk

[2:18:21] wordt gerealiseerd, naar aanleiding ook van de motie die wij hebben ingediend.

[2:18:28] Voorzitter.

[2:18:30] Dank u. Met uw welnemen neem ik over dit onderwerp contact met de minister van INW.

[2:18:37] En kom ik erop terug dus.

[2:18:39] Ja, het antwoord op uw vraag, ook over die motie.

[2:18:42] Dank u wel.

[2:18:43] Dan wordt dat opgepakt.

[2:18:45] Dan had ik de heer Weid voor zijn laatste interruptie.

[2:18:49] Dank, voorzitter.

[2:18:49] Ik was nog even aan het wachten, want ik dacht dat ik ook een vraag had gesteld omtrent digitale verbindingen, als je het hebt over het onderdeel connectiviteit, bijvoorbeeld aan de kabel richting de eilanden die dan een sneller internet kunnen garanderen.

[2:19:06] Volgens mij heb ik die niet teruggehoord, dus ik zal nog allemaal een reflectie willen vragen, voorzitter.

[2:19:14] Wie van u kan ik het woord opgeven?

[2:19:15] Ik dacht inderdaad al dat ik de minister zou bewegen, de minister.

[2:19:18] Dank.

[2:19:19] En we zijn daarover in gesprek, dat klopt, om te kijken wat daar de mogelijkheden zijn.

[2:19:25] En dat heeft niet alleen met zeekabels te maken, maar ook met satellietcommunicatie, waar verschillende initiatieven lopen.

[2:19:34] We hebben dat in consultatie om daar dus te kijken wat wijsheid is.

[2:19:39] En er zijn ook vanuit uw Kamer in de vaste commissie Digitale Zaken, hebben we daar ook vaker over gehad, of daar een

[2:19:45] een kabel vanuit Nederland naar Caribisch Nederland nodig is of niet, of dat dat op een andere manier kan gebeuren.

[2:19:52] Dus dat zijn gesprekken die lopen.

[2:19:53] Daar is ook nog niks besloten.

[2:19:54] Er is ook geen funding voor op dit moment.

[2:19:58] Dus er is nu niet een update die ik de heer Weid kan geven, voorzitter.

[2:20:03] Heel kort, omdat dit een openstaande vraag was.

[2:20:05] Een hele korte, inderdaad.

[2:20:07] Ik was ook even benieuwd, voorzitter, als ook de commissie Defensie ook betrokken is, want ik heb ook begrepen

[2:20:15] dat er ook vanuit Defensie ook hele logische gedachten zijn omtrent die Zeekamer richting de Kariben.

[2:20:21] Dat hoort bij een korte vraag ook een korte antwoord, voorzitter.

[2:20:25] Dan zal ik... Nee, dat dacht ik al.

[2:20:29] Dank voor de vraag.

[2:20:30] Dat klopt.

[2:20:30] In brede zinnen ook hebben wij, zelfs vandaag nog, hebben we gesprekken gevoerd

[2:20:35] Ook als het gaat over zeekabels, niet alleen over de connectiviteit, maar ook over de veiligheid van de zeekabels, hoe we daar toezicht op houden.

[2:20:43] Dus die gesprekken zijn er zeker en die departementen zijn allemaal betrokken en in gesprek met elkaar.

[2:20:49] Dus daar kan ik de heer Weid kon voorgeven.

[2:20:58] Bedankt, voorzitter.

[2:20:58] Ik wil nog even kort terugkomen op de connectiviteit met de CO2-heffing.

[2:21:06] Als dit in september met Prinsjesdag naar de Kamer komt, dan moeten we daar eigenlijk nu op acteren om in orde te krijgen wat we willen realiseren en dat is die ontheffing voor het Caribisch deel van ons Koninkrijk.

[2:21:21] Dus mijn vraag is dat u in ieder geval

[2:21:26] want het wordt steeds tussen ministeries heen en weer geschoven, dat er in ieder geval wel druk op die ministeries komt die er dan wel over gaat om dit te realiseren.

[2:21:37] Want anders ben ik geneigd om hier een motie over in te dienen om dat toch op de agenda te zetten.

[2:21:44] Bestaatssecretaris Vierenmikrofoon, graag.

[2:21:49] Ik heb aangegeven dat ik dit onderwerp ook aan de aandacht breng bij mijn collega's die hierover gaan.

[2:21:57] Dank u wel.

[2:21:57] Mevrouw Bruining.

[2:21:58] Dank voorzitter, dan gaan we netjes het rijtje af.

[2:22:01] Ik kan het mishebben, maar volgens mij mis ik nog twee antwoorden op twee vragen die ik had, of het was toen ik net even wegliep, over de veerdienst, de reflectie daar op de stand van zaken en de garantie of die behouden zou blijven of niet.

[2:22:14] En over de fysieke infrastructuur, of daar een lange termijn agenda voor is en of die anders dan met de eilanden zelf kan worden opgesteld.

[2:22:23] Kijk eens aan, dan bespaart u mij een vraag, want ik had die ook over de veerdienst.

[2:22:27] De staatssecretaris.

[2:22:32] De veerdienst, daar zijn we mee bezig.

[2:22:35] Als ik het wel heb, komt de INW daarop terug.

[2:22:39] We zijn in overleg met de INW.

[2:22:42] Dus daar wordt u nog over geïnformeerd, waar die discussie precies staat.

[2:22:47] En de fysieke infrastructuur.

[2:22:49] Kunnen we nog even één keer halen?

[2:22:54] Voorzitter, uit het rapport Kleingebied grote opgave blijkt dat de fysieke infrastructuur ernstig tekort schiet.

[2:22:58] Is er al een lange termijn agenda of is de staatssecretaris bereid die alsnog op te stellen samen met de eilanden zelf?

[2:23:05] Ook hier wordt u nader over geïnformeerd, want we zijn ook met verschillende ministeries hierover in overleg.

[2:23:10] Wanneer?

[2:23:10] En dan is het denk ik de vervolgvraag van mevrouw Bruining, of die enige indicatie kan geven, wat helpt ons natuurlijk ook voor de sturing daarop.

[2:23:17] U wordt geïnformeerd in de voortgangsbrief economische ontwikkeling eind van het jaar.

[2:23:25] Mevrouw Bruijding, u had nogal introductie.

[2:23:27] Ja, ik hoor dat de staatssecretaris aangeeft eind van het jaar, maar de subsidie van de veerverbinding loopt eind van dit jaar af.

[2:23:35] Dus als de Kamer daar iets eerder over geïnformeerd zal worden, zal wel fijn zijn, want anders lijkt het me een soort voorbehouden ramp.

[2:23:42] Dat was de eerste punt inderdaad waar u naar vroeg en daar wordt u eerder over geïnformeerd.

[2:23:50] Ja, ook hier, niet om vervelend te zijn, maar voor ons is het makkelijker ook om te voorkomen dat de Griffie iedere week naar het departement belt, is die brief er al, dat we enige indicatie hebben.

[2:23:59] Dus voor het tweede punt was het dus eind van het jaar, is hier misschien iets meer te zeggen, ook juist omdat het wel een aangelegen punt is, geled op het verloop van de subsidie.

[2:24:06] Ik snap het hoeft echt niet op maandniveau, maar dat we een beetje weten is wanneer we dat kunnen verwachten.

[2:24:11] Nou dat ga ik wel doen, want het wordt oktober.

[2:24:13] Oktober, kijk eens aan.

[2:24:15] Dan noteren we dat en dan zullen we tot die tijd het ministerie ook niet lastig vallen.

[2:24:21] Dan kijk ik nog heel even rond.

[2:24:22] Iedereen is ook door z'n interrupties heen, dus dat maakt het overzichtelijk.

[2:24:26] Dan dank ik de beide bewindspersonen voor de beantwoording.

[2:24:28] Dan kijk ik even rond of er nog behoefte is aan een tweede termijn.

[2:24:31] Ja, dan gaan we daar meteen mee door.

[2:24:33] En dan is de eerste die het woord krijgt, natuurlijk de heer Baminga namens D66.

[2:24:36] Dank u wel, voorzitter.

[2:24:37] Allereerst zou ik graag een twee-minutendebat willen aanvragen.

[2:24:42] Als tweede punt, is er een vraag niet beantwoord over de Chinese bedrijven

[2:24:49] die volgens mij een betere positie krijgen dan de Nederlandse bedrijven.

[2:24:57] Die vraag is wel beantwoord, maar de vraag was eigenlijk wat is de visie van de staatssecretaris in plaats van ja, we zijn daar in gesprekken over met de landen.

[2:25:06] En volgens mij het laatste punt is wanneer, volgens mij kreeg je daar net een toezegging op, dat de staatssecretaris gaat kijken met INW

[2:25:14] over de uitvoering van de motie en alleen we weten nog steeds niet wanneer precies wij daar een terugkoppeling van krijgen als kamer.

[2:25:23] Dank u wel.

[2:25:24] Dank u wel.

[2:25:25] Dan gaan we door naar de heer Wijd.

[2:25:29] Dank voorzitter.

[2:25:31] Allereerst dank aan de minister en staatssecretair voor de beantwoording en natuurlijk ook de staf daarom.

[2:25:36] Er zijn goede voornemens, maar ik mis nog voldoende concrete acties op het onderdeel banking, de problematiek daaromtrend.

[2:25:42] Waarom kunnen bewoners geen bankrekeningen open?

[2:25:45] Is er gebrek aan pinautomaten?

[2:25:47] Dus ook gebrek aan cash flow, waardoor toerisme niet maximaal benut kan worden.

[2:25:53] Geen bankrekeningen kunnen openen.

[2:25:54] Heeft ook invloed op andere zaken, zoals huisvesting, ondernemerschap, digitale connectiviteit.

[2:26:01] Dus ik zou graag nog van de minister en de staatssecretaris willen wel

[2:26:05] concrete acties op het punt van banking kunnen we verwachten.

[2:26:17] Ik dank de minister en de staatssecretaris voor hun antwoorden.

[2:26:21] Economie is iets wat we samen doen met z'n allen.

[2:26:23] Natuurlijk is daar geld voor nodig, dus je moet ook grote investeringen doen.

[2:26:28] Wil je een economie op boten helpen?

[2:26:31] En daarmee help je ook de zelfredzaamheid dus toch ook wel

[2:26:34] de nadruk om samen met de landen te blijven kijken hoe je dat samen in gelijkwaardigheid en met respect voor elkaar kan krijgen zodat je er bijden van kan profiteren.

[2:26:43] Dank je wel.

[2:26:46] Dank, en ik dank ook beide bewindspersonen voor hun beantwoording.

[2:26:49] En ik zou gewoon zo hopen dat er niet een te groot gat zit tussen de korte termijn oplossingen en de lange termijn oplossingen.

[2:26:55] Want ik heb een aantal goede suggesties gehoord waarvan ik ook denk, ja, daar gaat mijn liberale hart ook wel van kloppen.

[2:27:01] Mooie vergezichten, kansen die er ook liggen.

[2:27:03] En tegelijkertijd zie ik ook en blijf ik ook zien dat de problemen die er nu zijn, acuut zijn.

[2:27:09] En dat we, ik deel met de staatssecretaris, ik heb ook ooit in zo'n kas gestaan, want ik dan denk, hartstikke mooi, daar groeit van alles.

[2:27:13] En tegelijkertijd constateer ik ook dat een paar jaar later

[2:27:16] wat nog steeds bij die ene kleine container dan wel kassen is.

[2:27:18] Dus ja, ik zou toch wel een oproep willen doen aan de bewindspersonen om waar ze die kansen zien om echt die opschaling van die goede voorbeelden ook echt kracht bij te zetten.

[2:27:28] En dat we niet ieder jaar eigenlijk dezelfde discussie hoeven te hebben.

[2:27:32] Nou ja, dus dat wens ik ze eigenlijk gewoon toe en waar wij als Kamer daarin kunnen helpen.

[2:27:36] Dus in ieder geval mijn partij daar van harte toe bereid.

[2:27:40] Dan zijn we hierbij aan het einde gekomen van deze termijn van de zijde van de Kamer.

[2:27:43] Ik kijk heel even naar... Ik heb meneer Baudet nog even laten weten die weg moest.

[2:27:49] Hij ziet af van zijn termijn, maar voor de zekerheid.

[2:27:53] Hoe lang wilt u schorsen voor de beantwoording of kunt u meteen door?

[2:27:57] Meteen door?

[2:27:58] Dan gaan we meteen door.

[2:27:58] Dan geef ik de minister, de staatssecretaris het woord.

[2:28:01] De staatssecretaris.

[2:28:01] Dank u wel.

[2:28:03] Ja, met betrekking tot de positie van de Chinezen.

[2:28:08] Wat ik al aangaf, ook eerder de wereldorde is aan het veranderen.

[2:28:11] We houden dat nauwlettend in de gaten, ook met het ministerie van BZ.

[2:28:16] We houden ook goed in de gaten hoe aanbestedingen verlopen.

[2:28:22] Of die ook eerlijk verlopen of niet.

[2:28:25] Of die niet onder de prijs wordt geboden en binnen welke sectoren.

[2:28:29] Zo heb je dus een basket aan zaken waar je naar moet kijken.

[2:28:32] Dat is het enige wat ik daarover kan zeggen.

[2:28:35] en dat beleid vanuit ons zal steeds meer worden aangescherpt.

[2:28:40] Maar ook hier geldt, als ik kijk naar het Nederlands bedrijfsleven, blijf zo scherp mogelijk aanbieden, met een scherp mogelijke prijs, met goede kwaliteit, om zoveel mogelijke opdrachten te winnen.

[2:28:54] Dus dat is ook goed voor de BV Nederland.

[2:28:57] De uitvoering van de motie, de grote, zei u,

[2:29:01] Ja, daar zal mijn collega toch over moeten gaan, dus die leg ik toch bij mijn collega neer.

[2:29:11] Met betrekking tot het bankaire stelsel, dat heb ik aangegeven en daar wil ik ook graag bij blijven dat we zo spoedig mogelijk u daarover zullen informeren.

[2:29:22] En als het gaat om opschalen en goede voorbeelden, ja zeker,

[2:29:29] Ik kom zelf uit het bedrijfsleven zoals u weet, dus daar zal ik bovenop blijven zitten.

[2:29:36] Maar waar ik hier ook mee bezig ben is een change of mindset.

[2:29:42] Ook binnen mijn eigen ministerie.

[2:29:44] Dus als daar vragen komen over, ja, hoe kan bijvoorbeeld, en vandaag ook over gehad, onderwijs helpen bij mensen op te leiden en zo, dan is het goed dat je daar kijkt of je daar programma's op los kan laten.

[2:29:58] Maar onderwijs kan bijvoorbeeld ook, en dat heb ik ook een aantal malen gemeld, goed worden gegeven, dus omscholing, herscholing, vanuit de bedrijven daar zelf.

[2:30:07] Dus het is niet zo van, er is een vraag en wij moeten antwoorden,

[2:30:10] Als daar een vraag is op de eilanden, dan zal ook daar zelf moeten worden gekeken, zowel bij BES als CAS, op welke wijze zo effectief mogelijk kan worden geschakeld.

[2:30:21] Dank u wel.

[2:30:24] Een korte, verheldende vraag van de heer Baminga.

[2:30:28] Ja, voorzitter.

[2:30:29] Volgens mij vertelde net de staatssecretaris dat hij samen met collega van INW gaat kijken

[2:30:38] na de uitvoering van de motie als het gaat om de eilanden van het Caribisch deel van het Koninkrijk.

[2:30:45] Dat was volgens mij wat de staatssecretaris in eerste instantie heeft aangegeven.

[2:30:50] En mijn vraag was wanneer krijgen we daar iets van te horen?

[2:30:54] Dat was mijn vraag en niet want ik krijg een antwoord op een andere vraag.

[2:31:00] Volgens mij heb ik in de eerste termijn aangegeven dat ik

[2:31:03] Hierover in overleg moet ook met mijn collega van INW.

[2:31:07] Ja, oké.

[2:31:09] Ik weet dat u daarmee in overleg gaat, maar de vraag was wanneer krijgen we daar iets over terug te horen wat er uit dat overleg is gekomen?

[2:31:20] Ja, we hebben heel snel de zes, dus kort na de zes.

[2:31:24] Ja, want dit is even voor het beeld.

[2:31:25] Dit is een motie die zit primair op het werkveld van de collega Winters, toch?

[2:31:29] Want ik zie dat je de motie hebt even bijgepakt om ook even te lezen, los van het doorgeven, maar om ook even een ander scherp te krijgen.

[2:31:34] Wat is dan?

[2:31:36] Nou ja, kijk, volgens mij was de reactie van de staatssecretaris dat er geen beleid is hieromtrend.

[2:31:43] En wij pogen juist inderdaad om met beleid te komen.

[2:31:48] En daar zijn ook toezeggingen over gedaan.

[2:31:51] en het beleid heeft ook te maken met het Caribisch deel van Nederland.

[2:31:54] Dus vandaar, ik reageerde daarop.

[2:31:58] Wat ik heb aangegeven, ook specifiek, is dat er ook capaciteitsgebrek is op dit dossier.

[2:32:04] Dus er wordt wel degelijk nagedacht, alleen de capaciteit is schaars.

[2:32:08] En dat geldt trouwens ook, daarom wil ik u niet al te blij maken.

[2:32:12] voordat we morgen allemaal in die drone kunnen vliegen, op het gebied van drones.

[2:32:16] Dat zijn nieuwe technologieën.

[2:32:17] Mensen moeten daar ook voor zich geëquipeerd raken.

[2:32:20] En er is ook in Nederland op bepaalde dossiers, net zoals op de eilanden, een schaarse capaciteit.

[2:32:29] Maar om het dan even niet al te ingewikkeld te maken, is het een optie dat u met uw collega nog even informeert van op welke termijn ze met dat beleid komen en waarmee dan ook een stap gezet kan worden, wat dat dan gaat betekenen voor het Caribisch deel van het Koninkrijk?

[2:32:42] En ons daar dan even over informeert, want ik denk ook dat de collega's dan weten, enerzijds natuurlijk van INW, maar vooral ook hier, wanneer we hiermee aan de slag kunnen, dan wel misschien tot meer spoed kunnen manen.

[2:32:53] En dan heeft u het over de stand van zaken rond de uitvoering van de motie, als ik het wel heb.

[2:32:57] Ja, en dan uiteindelijk de vervolgvraag natuurlijk van wat dat dan gaat betekenen voor de problematiek die wij vandaag besproken hebben.

[2:33:04] Ik denk dat we er niet meer van kunnen maken.

[2:33:06] Nee, maar ik hoorde net... Kijk, het wordt... Wat er lastig aan is, ik ga je toch even interpreteren, want dit is een motie die u ingediend heeft die natuurlijk ziet op een beleidsterrein van een andere collega.

[2:33:16] Dan is het best ingewikkeld om de staatssecretaris naar toezeggingen te vragen over een motie die qua uitvoering ergens anders ligt.

[2:33:23] Voorzitter, ik kan best voor mezelf spreken, dat hoeft.

[2:33:26] U hoeft ook niet voor de staatssecretaris te spreken, dat kan ik best van mezelf ook.

[2:33:30] En ik stel gewoon een vraag, en volgens mij reageert de staatssecretaris daarop, dat het na het meireces krijgen we daar als Kamer, krijgen we daar een reactie op, punt.

[2:33:39] En dan hoef ik niet een soort, nou ja, extra interpretatie vanuit de voorzitter te horen.

[2:33:45] Ja, goed, ik neem dat mee voor een volgende keer.

[2:33:48] Dank daarvoor.

[2:33:48] Ik ben hier voorzitter en ik zit hier voor beide partijen en ik constateerde een misverstand, dus ik vond het belangrijk ook voor de verslaggeving om dat held te hebben.

[2:33:55] Dus goed dat we dat nu gemarkeerd hebben.

[2:33:56] Dan zijn we hierbij aan het einde gekomen van dit debat.

[2:33:59] Oh, heeft u nog een verduidelijkende vraag?

[2:34:01] Nou, niet per se een verduidelijkende vraag.

[2:34:03] Ik heb gewoon geen antwoord gehad nog.

[2:34:05] Ik had een vraag gesteld omtrent de problematiek die ik zie op het bankinggebied en ik wilde graag van de minister of de staatssecretaris horen welke concrete acties

[2:34:15] We kunnen maken op het gebied van bewoners op de BEST-eilanden die geen bankrekening kunnen openen en het gebrek aan pinautomaten op de eilanden.

[2:34:22] Ik zou graag daar enige acties en overtoezeggingen willen horen.

[2:34:27] Ik heb wat ik al heb aangegeven, daar wordt u binnenkort over geïnformeerd, maar daar wil ik geen datum voor neerzetten, maar het begrip binnenkort wil ik daarvoor wel inzetten.

[2:34:39] Ik vind binnenkort iets te ruim, voorzitter.

[2:34:41] Dan adviseer ik u toch om een motie, want we kunnen natuurlijk niet bij iedere vraag een deadline aanstellen.

[2:34:45] Als u dat echt voor een bepaalde datum moet adviseren, kun je dus een twee minuten debat aangaan om dat aan te vragen, want we hebben deze vraag nu twee keer ook gehad.

[2:34:52] En zeer binnenkort, ik zou dan... De staatssecretaris gaat wel over zijn eigen antwoord.

[2:35:01] Dan constateer ik dat we hier maar aan het einde zijn gekomen van dit twee minuten debat.

[2:35:04] Dan hebben we er een aantal toezeggingen.

[2:35:06] Dus luister je even mee, want het komt precies.

[2:35:08] Dan is de eerste toezegging, denk ik, van de minister van Economische Zaken.

[2:35:12] In het najaar een brief over EU-hulpmiddelen voor de Besseilanden als niet zijnde onderdeel van de EU wordt gekeken met betreffende bewindspersonen over eventuele weeffout.

[2:35:22] Dat was een aanleiding van de minister.

[2:35:25] Ja, dank.

[2:35:25] En die toezegging zou ik graag wat extra kleuring geven met de invulling om het lopende onderzoek van BZK op dit gebied, op die ultraperifeergebied.

[2:35:37] Dat onderzoek loopt.

[2:35:40] Die moet eind dit jaar klaar zijn.

[2:35:42] Dus dat we die toezegging op die manier invullen dat dat rapport aan uw Kamer wordt toegestuurd, voorzitter.

[2:35:49] En dat is alomvattend.

[2:35:51] Daarnaast is ook

[2:35:52] Na het zomerreces nog een debat over Koningsrijksrelaties en de EU.

[2:35:59] Ook nog geen nieuw kamer, dus ook dat zou misschien een mogelijkheid zijn om daar verder invulling aan te geven.

[2:36:05] En dan hoop ik op die manier in ieder geval ruime invulling te geven aan de toezegging.

[2:36:10] En als u mij een persoonlijke nood toestaat, voorzitter, via deze weg ook, wil ik lid Kamminka van harte feliciteren met de voordracht tot burgemeester van Groningen.

[2:36:21] Veel dank daarvoor.

[2:36:25] Ik zit nog steeds in de kamer, dus het duurt nog heel eventjes, maar dank.

[2:36:28] Is dit voldoende?

[2:36:28] Want volgens mij was het een toezegging met name aan u, mevrouw Bruijden, toch?

[2:36:31] Was het voldoende?

[2:36:34] Ja, oké.

[2:36:35] Dan had ik ook nog dat er als toezegging ook van de minister, dat de terugkoppeling over de afvalverwerking op de BES en de samenwerking daarin, dat daar ook nog een terugkoppeling op zou komen.

[2:36:46] Dat klopt, daar heb ik ook geen termijn bij genoemd en dat was volgens mij een overeenstemming omdat dat uiteraard ook met de mede collega's besproken moet worden.

[2:36:57] Dan de staatssecretaris.

[2:36:59] Einde jaar komt een terugkoppeling over de ontwikkelstrategieën.

[2:37:04] Dan, periodiek wordt de Kamer geïnformeerd over monitoring en indien nodig wordt de Kamer acuut geïnformeerd.

[2:37:12] Dat was het punt, maar ik kijk heel even, is de woord monitoring voldoende concreet?

[2:37:17] Ja?

[2:37:18] Oké.

[2:37:20] Noteren we dat.

[2:37:22] Ja, volgens mij wel, maar ik doe even de double check, vandaar ook dat we allemaal het over hetzelfde hebben.

[2:37:27] Dan A en M en S en W.

[2:37:33] Even kijken.

[2:37:33] Wordt schriftelijk teruggekomen door A en M en SZW hoe zij samen het proces en zaken de IND gaan optimaliseren.

[2:37:42] Dan minister INW informeert de Kamer voor het zomerproces over de uitvoering van de motie van de heer Bamenga en de heer De Groots.

[2:37:50] Klopt ook.

[2:37:51] Dan zie ik nog dat de staatssecretaris iets wil toevoegen.

[2:37:54] Ja, een kleine toevoeging.

[2:37:56] U zult begrijpen dat felicitatie van de minister van Economische Zaken ook mede namens de staatssecretaris komen zijn relaties was.

[2:38:04] Veel dank.

[2:38:05] Dan zie ik geen nabranders meer.

[2:38:07] Oh, we hebben nog meer moties.

[2:38:08] Kijk eens aan, hele pagina erbij.

[2:38:09] Excuus.

[2:38:11] Dat is nog een motie van richting mevrouw Bruining.

[2:38:13] Overzicht in de begroting wordt geconcretiseerd, medio mei.

[2:38:17] Zie je ook mensen knikken?

[2:38:18] Het gaat niet om een motie hiervoor zitten, maar over toezegging.

[2:38:22] Toezegging.

[2:38:30] Het is een toezegging naar aanleiding van de motie.

[2:38:32] Oké, helder.

[2:38:34] In september wat inzicht geboden in de geldstromen BES.

[2:38:39] In oktober over de veerverbinding.

[2:38:43] En dan deze hebben we net gehad, denk ik.

[2:38:46] En dan over de banking, dat was de laatste.

[2:38:50] Wordt de Kamer binnenkort geïnformeerd.

[2:38:52] Waarbij ik denk dat de heer Weid wel op enige urgentie heeft geduwd.

[2:38:55] En wij hopen dat de staatssecretaris dat goed gehoord heeft.

[2:38:58] Dank u allemaal voor uw aanwezigheid en dan sluit ik deze vergadering.