Nationale Strategie Vrouwengezondheid

[0:00:00] Ik open de vergadering.

[0:00:03] Welkom bij het rond de tafel gesprek met als onderwerp de nationale strategie vrouwengezondheid.

[0:00:10] Het kan zijn dat er nog leden binnenkomen.

[0:00:13] Het is half drie, dus we gaan gewoon starten.

[0:00:16] Ik heet iedereen welkom, om te beginnen met de gasten, die zichzelf ook zullen introduceren via hun inbreng.

[0:00:26] Alle aanwezigen hier, iedereen die dit op afstand volgt, maar ook de leden van de Kamer die zijn aangeschoven.

[0:00:32] hier links mevrouw Slag Tichelman van GroenLinks Partij van de Arbeid, mevrouw Thielen van de VVD, mevrouw Paulusma D66, mevrouw Rikkers, VVD... Zei ik VVD?

[0:00:45] Excuus.

[0:00:47] BBB.

[0:00:48] Ik hoop dat u het mij vergeeft, ik ging niet te snel.

[0:00:51] BBB-fractie, mevrouw Rikkers.

[0:00:53] En ikzelf als voorzitter zal weer proberen de komende uren door deze ronde tafel te leiden.

[0:01:00] We hebben nu twee blokken.

[0:01:03] We beginnen nu met blok 2.

[0:01:05] Blok 1 zou vanochtend hebben plaatsvonden, maar door technische problemen wordt dat verplaatst.

[0:01:10] Dus daarom heet dit blok 2 en niet blok 1, voor degenen die zich dat afvragen.

[0:01:15] En aangeschoven zijn hier rechts mevrouw Vollebrecht, mevrouw Huijnen, mevrouw Schotanis, mevrouw Viktorsen en mevrouw Kajer.

[0:01:27] Ik hoop dat ik dat goed heb uitgesproken.

[0:01:29] En dan stel ik voor om het als volgt te doen, dat u allen namens uw organisatie, en ik weet dat de eerste twee sprekers dezelfde organisatie vertegenwoordigen, een soort pitch houdt, een introductie op wat uw belangrijkste boodschap is richting de Kamer.

[0:01:44] En dat geldt voor u allemaal.

[0:01:46] En dan krijgen de leden de gelegenheid om zelf te bepalen aan wie ze de vraag richten.

[0:01:50] Zeg er ook even bij aan wie u de vraag richt, dat is altijd handig.

[0:01:53] En dan moet dat vanzelf goedkomen.

[0:01:57] Ik geef mevrouw Vollebrecht het woord.

[0:02:04] Dank u wel.

[0:02:05] Geachte leden van de Tweede Kamer, ik spreek hier namens de NVOG.

[0:02:09] Ik ben zelf gynaecoloog in het Spaarne Gasthuis en samen met Judith Huirne car tracker geweest van het project maatschappelijke acceptatie vrouwsspecifieke aandoeningen.

[0:02:20] En namens de NVOG vragen wij uw aandacht voor een urgente blinde vlek in de gezondheidszorg en de maatschappij.

[0:02:28] En die blinde vlek die treft de helft van de bevolking.

[0:02:33] Vrouwen leven namelijk langer in ongezondheid dan mannen.

[0:02:36] En uit ons onderzoek, wat we hebben uitgevoerd samen met Women Inc, het Kennisinstituut, bedrijfsartsen, huisartsen, gynaecologen, seksiologen, patiëntenorganisaties, gezondheidseconomen, blijkt dat elke vrouw te maken krijgt met één of twee vrouwspecifieke aandoeningen gedurende haar leven.

[0:02:58] En dat zijn aandoeningen die alleen bij vrouwen voorkomen.

[0:03:02] Het blijkt dat de gemiddelde tijd tot diagnose zeven tot acht jaar is en dat de impact op de kwaliteit van leven enorm is.

[0:03:10] En niet alleen de impact op de kwaliteit van leven, maar ook de impact op onze economie.

[0:03:17] Want de zorg- en verzuimkosten van drie veelvoorkomende aandoeningen, dat zijn de cyclusproblemen, de bekkenbodenproblemen en de hormonale problemen, bedragen samen meer dan zeven miljard euro per jaar.

[0:03:30] En dat is ook nog eens een onderschatting.

[0:03:33] Dit is slechts een topje van de ijsberg.

[0:03:35] Want het werkelijke probleem is dat de kennis ontbreekt.

[0:03:39] Want alleen al voor drie vrouwspecifieke aandoeningen... zijn er meer dan honderd urgente kennishijate geïdentificeerd... met deze brede werkgroep.

[0:03:51] Tegelijkertijd wordt er nauwelijks geïnvesteerd... om de vrouwspecifieke zorg te verbeteren.

[0:03:58] Want slechts een fractie van de 53 miljard euro die jaarlijks naar de curatieve zorg gaat, komt ten goede aan de vrouwspecifieke aandoeningen.

[0:04:07] En minder dan 1% van al het onderzoeksgeld wordt besteed aan de vrouwengezondheid.

[0:04:14] Daarbij is in de opleiding geneeskunde er geen specifieke aandacht voor de vrouwengezondheid en vergoedingen voor diagnostiek en behandeling van vrouwspecifieke aandoeningen zijn lager dan bij vergelijkbare onderzoeken of behandelingen die bij mannen voorkomen.

[0:04:28] En er is vrijwel geen academische inbedding voor deze zorg.

[0:04:34] Dank u wel.

[0:04:34] Wat is er nodig om deze problemen te verbeteren?

[0:04:37] Een nationale strategie, langdurig, voor vrouwengezondheid.

[0:04:54] onder regie van het ministerie van VWS in samenwerking met andere departementen, zodat vrouwspecifieke aandoeningen structureel worden meegenomen in het beleid.

[0:05:05] Maak vrouwengezondheid een expliciet thema binnen kennis en innovatieagenda's van NWO en ZONMW.

[0:05:13] En stimuleer publieke en private samenwerking om innovatie en geneesmiddelenontwikkeling te bevorderen.

[0:05:20] En spreek zorgverzekeraars aan, zodat ze ook een rol pakken om de vrouwengezondheid te verbeteren.

[0:05:27] Aanvullend is structurele financiering nodig voor onderzoek naar vrouwengezondheid en begin daarbij bij die aandoeningen waarbij de grootste maatschappelijke winst te halen is.

[0:05:40] Alleen al voor drie vrouwspecifieke aandoeningen met de grootste impact

[0:05:46] waarbij ook daadwerkelijk die snel oplosbaar zijn, zijn meer dan honderd urgente kennisiaten geïdentificeerd.

[0:05:54] Maar het huidige ZONMW-programma dekt slechts een klein deelje van en daarom is die structurele financiering nodig om deze kennisiaten ook daadwerkelijk op te kunnen lossen en daarmee betere diagnostiek en gerichte behandelingen te ontwikkelen en de inzetbaarheid van vrouwen te bevorderen.

[0:06:12] Aansluitend adviseren we om dezelfde systematiek voor die kennisagenda's ontwikkeling voor andere vrouwsspecifieke aandoeningen ook toe te passen.

[0:06:21] En dan hebben we het bijvoorbeeld over miskramen, kindergynecologie, vulverproblemen of hormonaal gerelateerde migraines.

[0:06:30] En tot slot is een duurzame alliantie nodig.

[0:06:34] En vanuit de huidige projectgroep vrouwspecifieke aandoeningen is er al een stevige samenwerking ontstaan tussen alle betrokken partijen.

[0:06:42] En we adviseren om hierop voor te bouwen en deze uit te breiden met aanpadende specialismen en gerelateerde patiëntenorganisaties, zoals bijvoorbeeld de cardiologie, neurologie, psychiatrie en urologie.

[0:06:54] En zo zijn er ook nog wel andere.

[0:06:57] Publieke partijen moeten de basis zijn voor betrouwbare, onafhankelijke en eenduidige informatie over vrouwengezondheid.

[0:07:05] Maar daarnaast zien we ook een rol voor private partijen, mits duidelijke afspraken gemaakt worden om belangenverstrengeling te voorkomen.

[0:07:13] En met deze alliantie borgen we de samenwerking tussen patiënten, zorgverleners, onderwijsinstellingen, subsidiegevers, verzekeraars,

[0:07:23] bedrijfsleven en de overheid om samen de vrouwengezondheid duurzaam te verbeteren.

[0:07:29] Kortom, prioriteer vrouwengezondheid op alle fronten.

[0:07:33] En daar wordt niet alleen de vrouw, maar de hele maatschappij beter van.

[0:07:38] Dank u wel.

[0:07:44] Hallo, mijn naam is Andra Schotanis.

[0:07:46] Ik heb samengewerkt met Judith en Alstred aan het project en wij hebben de Budget Impact Analysis gedaan vanuit de Vrije Universiteit.

[0:07:58] In ons land wonen 9 miljoen vrouwen.

[0:08:01] Vrouwen wachten vaak langer op de juiste diagnose.

[0:08:05] Vrouwensensitieve aandoeningen worden bij vrouwen gemist.

[0:08:09] De aandacht en de middelen om deze medische genderkloof te onderzoeken is ook schrikbarend laag.

[0:08:15] Maar betere zorg voor vrouwen die aansluit bij hun specifieke zorgbehoeften kost geld, maar levert potentieel ook veel op voor de maatschappij.

[0:08:24] In een recent rapport uitgebracht door McKinsey wordt geschat dat de adequate diagnose en behandeling van gezondheidsproblemen bij vrouwen wereldwijd één Nederlandse biljoen dollar kan opleveren in 2040.

[0:08:37] Wij hebben vorig jaar de eerste stappen gezet om de medische genderkloof in Nederland in cijfers uit te drukken.

[0:08:44] Van tevoren weet je dat het probleem bestaat.

[0:08:46] Je vermoedt dat hij groot is, maar je schrikt je lam als je de cijfers ziet.

[0:08:52] In een budgetimpactanalyse uitgevoerd in samenwerking met de NVOG hebben we aangetoond dat drie vrouwspecifieke aandoeningen jaarlijks meer dan 7 miljard kosten in Nederland.

[0:09:03] Meer aandacht voor deze aandoeningen kan naar schatting de maatschappelijke impact aanzienlijk verlichten.

[0:09:09] In een aanvullende kostenbatenanalyse uitgevoerd in samenwerking met Women Inc.

[0:09:14] hebben we een partiële inschatting gemaakt van de potentiële baten van extra aandacht voor snellere herkenning.

[0:09:24] Op basis van deze bevindingen schatten we dat tijdige diagnose en behandeling van deze aandoeningen kan leiden tot totale potentiële baten van 7,6 miljard per jaar in Nederland.

[0:09:36] Deze analyses tonen aan dat er veel te winnen is.

[0:09:39] Een nationale vrouwenstrategie is een logische investering gezien de baten die dit op kan leveren.

[0:09:45] We willen wel benadrukken dat de gepresenteerde kosten mogelijk een onderschatting kunnen zijn van de totale kosten.

[0:09:51] Tijdens de analyses gebruikten we openbare data om de kosten van verzuim en zorggebruik te schatten.

[0:09:57] De beschikbare data was beperkt en de werkelijke maatschappelijke kosten zijn waarschijnlijk vele malen hoger door ontbrekende gegevens over onnodige zorgtrajecten voorafgaand

[0:10:09] aan de juiste diagnose, over kosten door mogelijk onherstelbare schade als de diagnose eerder was gekomen, persoonlijke uitgaven, niet-verzekerde zorg, inkomensderving door gemiste opleidings- en carrière-mogelijkheden.

[0:10:25] Dus wat is er nu nodig?

[0:10:28] Wij zouden graag aanvulling van deze data zien, zodat er een vollediger inzicht

[0:10:35] en aanvullende kosten en baten of budget impact analyse uitgevoerd kan worden.

[0:10:41] We vinden ook dat er een langere termijnvisie gerealiseerd moet worden, gebaseerd op bredere gezondheidsdata.

[0:10:49] Er is door de toegenomen aandacht voor de vrouwengezondheid

[0:10:53] veel gepubliceerd in de afgelopen twee jaar.

[0:10:55] Deze nieuwe kennis moet ook meegenomen.

[0:10:58] Om een voorbeeld te noemen.

[0:11:00] Oestrogeenreceptoren zitten op alle vrouwelijke organen.

[0:11:05] En in de hersenen is geen enkel gebied die deze receptoren niet heeft.

[0:11:09] Het is eigenlijk niet in te denken dat de afname van oestrogeen tijdens de overgang geen rol speelt op het ontstaan van ziektes op latere leeftijd.

[0:11:22] Wij willen helder krijgen waar de mogelijk grote gezondheidswinst te verwachten valt en wat de precieze maatschappelijke impact is.

[0:11:30] Een economische evaluatie kan dan helpen bij het maken van keuzes in de gezondheidszorg, zodat middelen optimaal worden besteed en de zorg betaalbaar en toegankelijk blijft op de lange termijn.

[0:11:43] En dan als laatste begin met het investeren in de aandoeningen met de grootste maatschappelijke impact.

[0:11:49] Uit onze analyses komt naar voren dat bij vrouwspecifieke aandoeningen de meeste gezondheidswinst te verwachten valt.

[0:11:56] De helft van de bevolking is vrouw.

[0:11:59] Elke vrouw krijgt in haar leven te maken met een van deze aandoeningen.

[0:12:03] Het voorkomt onnodige behandeling, onnodige zorgkosten en de juiste behandeling verbetert de gezondheid van vrouwen.

[0:12:11] Dit kan leiden tot meer participatie op de arbeidsmarkt en betere carrière mogelijkheden.

[0:12:18] Tot slot wil ik wel benadrukken dat de onderzochte aandoeningen niet alleen tot hoge maatschappelijke kosten leiden, maar ook tot groot persoonlijk leed.

[0:12:26] Tijdige diagnose en adequate behandeling kunnen niet alleen kosten besparen, maar ook de kwaliteit van leven van vrouwen en hun positie in de maatschappij verbeteren.

[0:12:36] Vrouwen werken vaker in sectoren zoals de zorg en onderwijs, die toch al onder grote druk staan.

[0:12:41] Voorkomen van absentieisme en latent verzuim kan daar ademruimte in geven.

[0:12:46] In conclusie, genderspecifieke gezondheidszorg.

[0:12:49] Verschillen zijn erg hardnekkig en economisch schadelijk, maar de maatschappelijke kosten kunnen fors omlaag.

[0:12:57] Het is een no-brainer.

[0:12:59] Dank u wel.

[0:13:01] Dank u wel.

[0:13:02] Dan zijn we gekomen bij de volgende spreker en dat is

[0:13:05] Mevrouw Victors, aan u het woord.

[0:13:09] Geachte aanwezigen, namens FNV.

[0:13:13] Elke vrouw ervaart menstruatie in de overgang op haar eigen manier en in haar eigen context.

[0:13:19] Een op de drie vrouwen heeft zulke ernstige menstruatieklachten dat ze hierdoor worden beperkt in hun dagelijks leven.

[0:13:26] Bij ongeveer 10 procent van deze groep vrouwen zijn hun klachten medisch.

[0:13:30] Dezelfde cijfers gelden voor vrouwen in de overgang.

[0:13:33] Dat betekent dat overgrote deel van de vrouwen wel klachten ervaart en wordt beperkt in hun dagelijks leven, maar niet valt onder medische indicatie.

[0:13:42] En daarom is het belangrijk dat vrouwen en hun ervaringen centraal staan in de nationale strategie vrouwgezondheid en dat de werkvloer daarin wordt meegenomen.

[0:13:52] Voor de vrachtwagenchauffeur tot de pedagogisch medewerker in de kinderopvang.

[0:13:58] Uit onze vragenlijst blijkt hoe groot de impact van menstruatieklachten... op de dagelijkse praktijk is.

[0:14:05] Een vrouw vertelt... Bij de kinderopvang, waar ik werk, sta ik alleen op de groep.

[0:14:11] En dan kan ik eigenlijk niet naar de wc.

[0:14:13] Een andere vrouw zegt... Ik heb rugpijn, buikpijn, uitstaling naar mijn benen.

[0:14:20] Ik ben misselijk en moet regelmatig overgeven.

[0:14:23] Ik voel me neerslachtig en heb concentratieproblemen.

[0:14:27] Soms moet ik naar huis om om te kleden, omdat ik ben doorgelekt.

[0:14:33] Dit zijn geen uitzonderingen.

[0:14:35] Maar liefst 85% van de vrouwen heeft last van menstruatieklachten.

[0:14:41] En 39% meldt zich hier wel een ziek voor.

[0:14:45] En twintig procent van hen durft niet te zeggen dat menstruatie de reden is.

[0:14:49] En daarnaast geeft tachtig procent van de menstruerende vijftien tot vijfenveertigjarigen aan minder productief te zijn op het werk door deze klachten.

[0:14:59] Het is overduidelijk.

[0:15:01] Menstruatieklachten zijn geen privéprobleem, maar een structureel arbeidsvraagstuk.

[0:15:08] En toch blijft menstruatie vaak een taboe.

[0:15:13] Hetzelfde geldt voor de overgang.

[0:15:16] Wist je dat ruim een derde van de werkende vrouwen in Nederland zich in de overgang bevindt?

[0:15:21] Dat gaat om ongeveer 1 miljoen vrouwen.

[0:15:24] Klachten zoals slecht slapen, opvliegers, vermoeidheid, concentratieproblemen kunnen dagelijks functioneren op het werk enorm beïnvloeden.

[0:00:00] 34 procent van het ziekteverzuim onder vrouwen tussen de 44 en 60 jaar is te herleiden tot overgangsklachten.

[0:15:43] Als FNV horen we veel verhalen van vrouwen die door het taboe op deze klachten niet bespreekbaar kunnen maken welke behoeften ze hebben.

[0:15:52] Een vrouwelijke buschauffeur vertelde ons dat door de korte pauzes en slechte toegang van toiletten ze soms doorlekte tijdens haar werk.

[0:16:02] Dit is hoe de werkvloer op dit moment niet werkt voor vrouwen.

[0:16:08] De FNV zorgt dat er in steeds meer cao's aandacht is voor de effecten van menstruatie en overgangsklachten.

[0:16:15] Zoals bij NS en in de kinderopvang.

[0:16:18] Het gaat dan om maatwerkafspraken voor werknemers en toegang tot menstruatieproducten op het werk.

[0:16:24] Ook partijen betrokken bij de CAO Rijk... hebben in het onderhandelingsresultaat afspraken gemaakt.

[0:16:31] Het is de bedoeling dat in elk geval van structurele gezondheidskrachten... leidinggevende en werknemer hierover het gesprek kunnen voeren.

[0:16:40] En maar nodig, maatwerkafspraken maken... die passen bij de persoonlijke situatie van de werknemer.

[0:16:47] Dit kan bijvoorbeeld gaan over het aanpassen van werktijden...

[0:16:51] het tijdelijk aanpassen van werkzaamheden of het regelen van hybride werken, als dat mogelijk is voor de functie.

[0:16:59] Deze afspraken dragen ook bij aan het doorbreken van het taboe dat er heerst.

[0:17:04] Want uiteindelijk moet het een onderwerp worden dat besproken kan worden.

[0:17:11] Want nog geen één procent van de vrouwen geeft aan dat aandacht voor menstruatieklachten onderdeel is van de gesprekscyclus.

[0:17:19] En voor de overgang is dat met 2% nauwelijks beter.

[0:17:24] Ook leidinggevenden geven aan dat zij het onderwerp meestal alleen bespreken als de merkmedewerker zelf over begint of als klachten zichtbaar worden.

[0:17:32] Het initiatief ligt vaak bij de medewerker, terwijl leidinggevenden aangeven dat ze graag meer ruimte zouden willen bieden, maar niet goed weten hoe.

[0:17:41] Zowel medewerkers als leidinggevenden missen handvatten, structuur of sociale veiligheid om dit op een goede manier te doen.

[0:17:51] Daarom drie concrete aanbevelingen vanuit FNV.

[0:17:56] Werk samen met het ministerie van SZW om ervoor te zorgen dat elke werkvloer werkt voor vrouwen.

[0:18:03] De nationale strategie vrouwgezondheid moet minimaal tien jaar duren en de interdepartementale samenwerking is daarin cruciaal.

[0:18:13] De stem van vrouwen moet centraal staan bij het ontwikkelen van beleid.

[0:18:18] Het is belangrijk dat de strategie de diversiteit van vrouwen weerspiegelt, zodat we echt impact kunnen maken op hun leven en werk.

[0:18:28] Laten we niet generaliseren, relativeren en wegwijven.

[0:18:33] Veel beleidsmedewerkers hebben bijvoorbeeld geen idee dat toegang tot toiletten nog een probleem is.

[0:18:39] Dat weet je alleen als je met die vrouwen bespreekt.

[0:18:43] Dus laten we de klachten serieus nemen en door middel van maatwerkafspraken en erkenning zorgen dat de werkvloer aansluit bij de realiteit van veel vrouwen.

[0:18:53] Als we willen dat vrouwen werken, moeten we ervoor zorgen dat die werkvloer ook werkt voor alle vrouwen.

[0:19:03] Dank u wel.

[0:19:04] Dan komen we bij de laatste spreker in het blok, mevrouw Kajer.

[0:19:11] Geachte leden, bedankt voor de uitnodiging.

[0:19:16] Normaliter zing ik de boodschap, maar dan zijn er vijf minuten om, dus ik ga het toch maar op deze manier doen.

[0:19:23] Mijn naam is Mirjam Kajer, ik ben oud-verpleegkundige.

[0:19:26] Ik heb maatschappelijke gezondheidszorg gestudeerd, daarna een coördinator geweest op de medische opvang van asielzoekerscentrum.

[0:19:35] Daarna de journalistiek inbeland met grote aandacht voor het medische vlak.

[0:19:40] En 2010 stond mijn leven eigenlijk een beetje stil, want ik kreeg onverklaarde gezondheidsklachten en die werden niet geduid.

[0:19:49] Dat duurde tien jaar en ik moet zeggen dat je zelfvertrouwen slinkt als snel voor de zon.

[0:19:55] Want al na een aantal maanden merkte ik dat het heel snel om de psyche werd geschoven.

[0:20:01] Terwijl ik echt wel voelde dat er meer aan de hand was.

[0:20:04] Ernstige spierpijnen, botontkalking, het werd toegeschreven aan de overgang.

[0:20:09] Een valkuil om te veel aan de overgang toe te schrijven.

[0:20:14] Fibromyalgie, burn-out.

[0:20:17] Ik ben bij heel veel specialisten geweest.

[0:20:19] Ik vertelde ook tegen de oud-minister dat ik de maatschappij een hoop geld heb gekost wat niet had gehoeven.

[0:20:27] Na tien jaar kwam ik een wildvreemde dame tegen die haar klachten in die van mij herkende.

[0:20:33] En zei van joh, ik weet eigenlijk honderd procent zeker dat jij een goed aardige tumor van de bijschildklier hebt.

[0:20:41] Goed aardig, maar met een hele schadelijke uitwerking op je organen.

[0:20:47] En op dat moment had ik bosontkalking en ik voelde me ook steeds zieker worden.

[0:20:51] En ze bleken ook nog gelijk te hebben.

[0:20:54] Ik ben naar een specialist gegaan en ik zou geopereerd worden, maar corona brak uit.

[0:21:00] Dus uiteindelijk ben ik naar Amerika gegaan en geopereerd met succes.

[0:21:05] En het was daar de arts die zei dat deze aandoen komt met name bij vrouwen voor.

[0:21:10] En toen vroeg ik hoe dat kon.

[0:21:11] En ze zei dat ze dat niet wist.

[0:21:13] Onderzoek is onvoldoende gedaan op het vrouwenlijf.

[0:21:17] En vrouwen worden heel anders ziek, dus dat is ongelooflijk zorgelijk.

[0:21:21] Dat is eigenlijk ook als journalist, maar ook als vrouw en als moeder van twee dochters, maar ook als oud-verpleegkundige voor het eerst dat ik dat echt zou horen.

[0:21:30] Dat is nog maar vijf jaar geleden.

[0:21:33] Ik was daar zo van geschrokken dat ik, en ik voelde me heel erg goed na de operatie en ongelooflijk dankbaar dat die dame mij die diagnose had gegeven, dat ik op onderzoek ben uitgegaan en het boek heb geschreven Ik ben geen man.

[0:21:48] En toen zo geschrokken dat ik letterlijk alles uit mijn handen heb laten vallen.

[0:21:52] En ik dacht, ja, ik moet dit delen met andere vrouwen, met iedereen in de maatschappij.

[0:21:59] Maar wat kan ik doen in mijn eentje?

[0:22:01] En toen dacht ik, ja, dan begin ik een petitie.

[0:22:05] En die ging eigenlijk als een mallen los.

[0:22:08] En op een gegeven moment was hij veertigduizend keer ondertekend.

[0:22:12] Toen heb ik hem hier overhandigd en toen kwam Wieke, trok ook een blauwe operatiejas aan en die stelde Kamervragen.

[0:22:20] En dat heeft geleid voor meer aandacht voor vrouwenspecifieke problematiek.

[0:22:25] Dus grote dank nog steeds daarvoor.

[0:22:28] Ook lanceerde ik een meldpunt waarin ik iedereen vroeg, vrouwen van Nederland, deel je verhaal.

[0:22:36] Niet alleen van jezelf, maar ook van je oma, van je tantes, van je moeders.

[0:22:40] Want wat ik merkte toen ik zelf ging graven in mijn

[0:22:44] familie dat er een enorm taboe op heel veel dingen is en een enorme eenzaamheid is aan het normaliseren van vrouwelijk leed en dat heel veel vrouwen dat in stilte dragen.

[0:22:56] Dus wat zijn die verhalen?

[0:22:57] Nou, er werd echt massaal op gereageerd.

[0:23:00] Dus duizenden vrouwen hebben epistels met ons gedeeld met ongelooflijke belangrijke informatie daarin.

[0:23:08] Ik heb jullie de trailer gestuurd op voorhand, waar jullie konden bekijken waar drie vrouwen die uiteindelijk in een euthanasietraject terecht zijn gekomen.

[0:23:18] Wat eigenlijk niet had gehoeven vanwege misdiagnoses.

[0:23:21] Gelukkig zijn ze er weer uit.

[0:23:23] Hun schrijnende verhaal delen, maar ook drie artsen die aangeven dit doet het met mij als arts.

[0:23:29] Er ligt een medisch kennis in ja, maar ik wil wel geacht.

[0:23:33] deze dames te behandelen.

[0:23:34] Ik voel me verantwoordelijk.

[0:23:36] En de vinger gaat vaak richting mij.

[0:23:39] Een mooie trailer die een duidelijke inkijk geeft.

[0:23:43] Ook heb ik op een gegeven moment de stichting Voices for Women opgericht, want mijn allergrootste angst was toen ik geopereerd werd, dat ik mijn stem zou verliezen, omdat het vlak bij de tumor zat.

[0:23:54] Dus dat was een reële optie.

[0:23:55] En ik weet nog dat ik wakker werd en ah deed.

[0:23:58] Oh, hij doet het nog.

[0:24:01] Ik noem de stichting Voices for Women, want ik wil mijn stem laten horen voor die andere vrouwen.

[0:24:06] Vrouwen die veel meer risico lopen dan dat ze zich bewust zijn.

[0:24:10] We zijn er ondertussen drie jaar en we stonden op de Dam afgelopen woensdag met roze paraplu's.

[0:24:16] Het regent, misdiagnoses.

[0:24:18] Onze fantastische ondersteuner Pia Dijkstra stond er ook en hield ook een betoog.

[0:24:24] En we hebben ons platform gelanceerd waar we een community hebben waar vrouwen elkaar kunnen vinden, gefinanceerd door SON en WE.

[0:24:32] Daar zijn we heel dankbaar voor.

[0:24:34] Maar we hebben dus ongelooflijk veel data.

[0:24:36] En we vinden dat we wat met die data moeten.

[0:24:39] En we zijn al diverse keren door heel veel organisaties en partijen benaderd.

[0:24:45] Ga iets doen met een kennisagenda.

[0:24:48] Maar pas een paar weken geleden vonden we nu is de tijd rijp voor.

[0:24:52] Die data is niet alleen via het meldpunt binnengekomen, maar ook via de petitie, via mails, via de enquêtes die we hebben gelanceerd.

[0:25:03] Drie weken geleden werden we gebeld door de huisartsenvereniging.

[0:25:07] En dat was voor ons het punt dat we zeiden, we gaan het oppakken.

[0:25:11] Dus dat zijn we aan het doen.

[0:25:12] Dus dat de ervaringsdeskundige verhalen zijn de kern om structureel mee te nemen in beleid.

[0:25:18] Dat is ons doel.

[0:25:20] Onze data geeft ongelooflijk belangrijke inzicht in de blinde vlekken, maar ook in de oplossingen.

[0:25:28] Daar waar kan.

[0:25:30] Het creëert belangrijke tools en die behoefte is er bij zorgprofessionals, met name bij de eerste lijn gezondheidszorg.

[0:25:38] Wat we vragen van jullie, neem ons mee in die nationale strategie voor de vrouwengezondheid.

[0:25:44] En ondersteun ons financieel.

[0:25:46] Maak het mogelijk via een extra programmalijn in het Zorn en Weeprogramma

[0:25:51] dat wij worden meegenomen en ons gaan focussen met name op vrouwensensitieve problematiek.

[0:25:57] Want daar hebben we duizenden verhalen van binnengekregen.

[0:26:01] Dus dat soort kennisagenda's zijn we aan het maken, gericht op de duizenden verhalen van vrouwen, gericht op de kennisriaten die vrouwen zelf aandragen.

[0:26:09] Kennisriaten op het gebied van elle lange zoektochten die jullie hebben kunnen zien in de trailer.

[0:26:15] Maar ook kennisriaten op het gebied, wat gaat er fout in de communicatie?

[0:26:20] maar ook op het gebied van medicatie, de bijwerkingen van medicatie.

[0:26:25] Vele al getest op de man.

[0:26:27] Maar ook, en daar worden wij heel erg blij van, alleen al mijn boek met betrekking tot mijn aandoening heeft tientallen vrouwen aan een diagnose geholpen.

[0:26:37] En dat horen we ook terug van de aandoeningen die we delen met andere vrouwen.

[0:26:41] Dus daar is ook ongelooflijk veel eer te behalen.

[0:26:45] Ons doel is passende zorg voor elke vrouw, want dat verdienen we.

[0:26:51] En dat we ook bijdragen aan een kostenbesparing.

[0:26:54] We hebben een prachtige campagne Doodzieke Kosten.

[0:26:57] Ik hoop dat jullie ernaar willen kijken.

[0:26:59] Waar we niet alleen het leed in gezicht hebben gegeven, maar ook de getallen die erbij horen.

[0:27:04] En die zijn natuurlijk schokkend.

[0:27:06] Zodat er uiteindelijk met deze kennisagenda minder verzuim is.

[0:27:10] Maar voor ons het allerbelangrijkste, dat er minder leed is.

[0:27:15] Want het leed is groot.

[0:27:17] En we zien met name, en daar kan ik uit ervaring over meepraten, dat als je onverklaarde gezondheidsklachten hebt en mensen je niet geloven, en je verliest vriendinnen en mensen om je heen...

[0:27:29] en met je werk gaat het niet goed, we lezen verhalen van vrouwen die geen werk meer hebben, in de financiële problemen komen, dat het heel erg zwaar is om tot die groep te behoren.

[0:27:40] En dat ze veel te vaak te horen krijgen, het zit tussen de oren.

[0:27:43] Het is psychisch, terwijl we zouden moeten zeggen nee, we weten nog heel veel niet van het vrouwenlichaam.

[0:27:50] Dus we hopen dat jullie ons mee willen nemen

[0:27:53] en dat jullie ons willen ondersteunen in die kennisagenda, zodat al die duizenden verhalen van al die vrouwen die misschien kijken, luisteren, die dat allemaal uit grote kwetsbaarheid met ons hebben gedeeld, dat dat niet voor niets is geweest.

[0:28:07] Dank jullie wel.

[0:28:11] Ik dank u allen, ook voor alle persoonlijke verhalen die hier worden gedeeld met de commissie, waarvoor veel overwaardering ook.

[0:28:20] Ik geef nu de gelegenheid aan de leden om

[0:28:22] De vraag is het liefst gewoon één en dan doorvraag mogelijk en ook gericht.

[0:28:27] Mevrouw Slachtingman, aan u als eerste het woord.

[0:28:31] Ja, dank je wel.

[0:28:32] En ten eerste heel erg bedankt voor het delen van jullie pitches of verhalen of punten.

[0:28:41] Ik heb een vraag voor Lisa Victorson, want ik heb ook met VNO-NC

[0:28:52] We hebben gesproken met de werkgevers en ik zie al dat sommige werkgevers een omslag maken en al gehele informatie over ziekelijke stoornissen en overgangsklachten soms aanbieden.

[0:29:09] Bij sommige kennisinstellingen is dat het geval.

[0:29:12] En soms dan ook daarbij maatoplossingen.

[0:29:15] Maar zij lopen tegen problemen aan van dat dat gefinanceerd wordt en dan niet aftrekbaar is of zoiets.

[0:29:27] Als vrouwen daar gebruik voor maken, dus dat het eigenlijk...

[0:29:30] afgaat van de betalingen.

[0:29:32] Hoe kijkt FNV er tegenaan en wat denken jullie dat er structureel bij de werkgevers mogelijk is en hoe wij daar het beste als Kamer in kunnen acteren?

[0:29:46] Dank u wel voor die vraag.

[0:29:50] Het klopt.

[0:29:50] We zien dat er steeds meer werkgevers... Dat er afspraken worden gemaakt, zoals bij de NS bijvoorbeeld.

[0:29:56] In januari 2024 is daar een CO-afspraak ook gemaakt.

[0:30:02] En betreft het financiële aspect, daar kom ik nog even op terug.

[0:30:09] Maar wat FNV belangrijk vindt, is in ieder geval dat het een werkvloer voor iedereen is, dat hij voor iedereen moet werken.

[0:30:14] En dat we daar dus samen voor moeten zorgen.

[0:30:19] Maar over de financiële vraag, daar komen we nog even op terug.

[0:30:21] Ja.

[0:30:25] Mevrouw Thielen.

[0:30:28] Dank u wel.

[0:30:29] Een vraag aan mevrouw Schotanus.

[0:30:31] Fijn dat u hier bent en uw verhaal heeft kunnen delen.

[0:30:33] Het gaat over de analyses die gedaan zijn.

[0:30:47] lichamelijke vrouw, specifiek vrouwelijke organen, waar u de onderzoeken naar heeft gedaan?

[0:30:54] Of heeft u het breder getrokken naar ook, waar we het ook al over hadden, ook andere ziektes die bij vrouwen gewoon anders tot uiting komen dan bij mannen?

[0:31:06] Dank u wel voor uw vraag.

[0:31:08] Ik licht hem graag toe.

[0:31:09] We hebben bij het onderzoek in samenwerking met NVOG naar de lichamelijke aandoeningen gekeken.

[0:31:21] In samenwerking met Women Inc.

[0:31:24] hebben we twee vrouwspecifieke aandoeningen.

[0:31:27] en twee vrouw-sensitieve aandoeningen.

[0:31:32] Bij de vrouw-sensitieve aandoeningen hebben we destijds gekozen voor hart- en vaatziekten die zich anders presenteren en psychische klachten.

[0:31:43] Over de vrouw-specifieke

[0:31:48] Aandoeningen was destijds, want deze analyses komen uit 2023, maar met data van daarvoor, meer te vinden.

[0:31:58] En in de afgelopen paar jaar is er echt steeds meer bijgekomen.

[0:32:05] Maar we hebben dus naar beide gekeken en eigenlijk alleen op basis wat er destijds was.

[0:32:09] Dus er moet veel en veel meer geregistreerd worden en aangevuld.

[0:32:19] Ik heb een vraag aan mevrouw Vollebrecht.

[0:32:21] Het was één zin die u noemde.

[0:32:22] U zei op een gegeven moment dat er vrijwel geen academische inbedding is.

[0:32:25] Hoe dan?

[0:32:39] Klopt.

[0:32:41] Het is zo dat de zorg voor deze vrouwen heel vaak buiten de academische centra plaatsvindt.

[0:32:47] Dat is een hoog volume.

[0:32:50] En dat die zorg daarom uit de academische centra geplaatst is.

[0:32:55] Het is zelfs zo dat ook het aantal hoogleraren wat onderzoek zou moeten aanjagen beperkt is op dit onderwerp en de afgelopen jaren ook degenen die met pensioen gaan ook niet vervangen worden.

[0:33:09] Dus dat is een grote zorg die we hebben, want van daaruit moet ook de motor van wetenschappelijk onderzoek plaatsvinden.

[0:33:18] Dus we roepen ook op om te zorgen dat die academische inbedding in samenwerking met de regio's, de grote ziekenhuizen, de huisartsenzorg, geprioriteerd gaat worden.

[0:33:37] Dank, voorzitter.

[0:33:40] Het aantal hoogleraar, ik zag uw buurvrouw haar hand opsteken, dat is er één.

[0:33:44] Maar dit klinkt een beetje als een soort black box waar dan iemand zijn hand in steekt en dan kan dan een hoogleraar uitkomen die onderzoek doet op dit thema of niet.

[0:33:52] Ik neem aan dat het niet zo werkt.

[0:33:55] Misschien even voor de orde.

[0:33:57] De microfoons moeten uitblijven tot u het woord krijgt.

[0:34:00] Anders gaan de camera's niet meedoen.

[0:34:03] We hebben weleens technische problemen.

[0:34:05] Als u het woord heeft, doet u de microfoon aan.

[0:34:15] Ik heb de vraag gegeven.

[0:34:16] Ik geef die even door aan mijn buurvrouw.

[0:34:18] Die werkt in een academisch centrum en kan dat heel goed toelichten.

[0:34:24] Ik wil hierbij benadrukken dat het grote probleem voor de academische inbedding is dat vrouwspecifieke aandoeningen, en nog een keer, dat zijn niet alleen maar lichamelijke, maar dat zijn aandoeningen die alleen maar bij vrouwen voorkomen omdat ze gerelateerd zijn aan de vrouwelijke geslachtsorganen of aan de hormonen.

[0:34:41] Dat is dus het verschil ten opzichte van vrouwensensitieve aandoeningen.

[0:34:45] Dat zijn aandoeningen die zowel bij mannen als vrouwen voorkunnen komen, maar zich anders presenteren en daardoor niet altijd herkend worden.

[0:34:52] Maar de vrouwenspecifieke aandoeningen, dan heb ik het echt over de gynecologische problematiek, die wordt gewoon niet serieus genomen, al jarenlang niet.

[0:35:00] En dat is ook de reden dat al al zo'n capaciteit onder druk komt te staan, ook in de academische centra, al gauw gezegd wordt, die moet worden uitgeplaatst en die moet ruimte maken.

[0:35:11] voor andere zorg.

[0:35:13] En dat is echt een probleem.

[0:35:15] Natuurlijk kan ook een deel van de zorg in de tweede lijn, maar je hebt gewoon wel academische inbedding nodig om ook de last resort functie uit te kunnen oefenen.

[0:35:24] En het is belangrijk dat je voldoende mensen hebt die zich bezighouden met kennis, onderwijs, opleiding.

[0:35:29] Want ook als de mensen niet meer in de academie zijn, dan neemt dat ook af.

[0:35:32] Dus dat is wel iets waar ik me al jaren hard voor maak en me echt zorgen over maak.

[0:35:37] En ik stak een vinger op, want voor de benigde gynecologie ben ik nog de enige hoogleraar die over is.

[0:35:43] En ook daar maak ik me dus ernstige zorgen over.

[0:35:46] En dit is echt een uiting van dat deze zorg niet geprioriteerd wordt.

[0:35:50] En dat moeten we dus wel benadrukken, dat er gewoon meer aandacht moet komen.

[0:35:54] Ook om dat onderzoek en onderwijs te kunnen blijven geven.

[0:36:00] Dank u wel.

[0:36:00] Mevrouw Rekkers.

[0:36:03] Ook allemaal bedankt dat jullie hier aanwezig zijn.

[0:36:05] Ik heb nog even een vervolgvraag op de vraag van mevrouw Paulusma.

[0:36:10] Is dat alleen in Nederland zo of is dat in heel Europa zo?

[0:36:15] Nee, daar is Nederland wel echt een koploper in.

[0:36:18] Dus als je kijkt in Europa en ook in Amerika en in Harvard, daar is de gynekologie echt veel duidelijker wel.

[0:36:28] Academisch ingebed zijn er ook hoogleraren voor.

[0:36:31] En het is zo dat de hoogleraar — dat was ook nog een terugkomende op uw vraag, hebben we dan een blik die je dan opentrekt, maar het heeft te maken met prioritering — belangrijk vindt er een speerpunt van te maken.

[0:36:43] En dat is waarom het heel belangrijk is.

[0:36:45] En in Amsterdam UMC is het gelukkig wel als speerpunt benoemd.

[0:36:48] waardoor we daar ook veel onderzoek naar kunnen doen.

[0:36:51] En we zien ook dat als we er aandacht aan besteden, dat we ook inderdaad in staat zijn om nieuwe behandelingen te ontwikkelen, nieuwe diagnostiek die ook daadwerkelijk deze problemen kunnen oplossen.

[0:37:03] En dat is waarom wij ook gezegd hebben, we beginnen met die vrouwspecifieke aandoeningen, want die hebben en een grote maatschappelijke impact.

[0:37:09] Maar we zien ook als je daar een beetje aandacht aan besteedt, dat je ook heel snel daar problemen kan oplossen en daar dus ook heel snel winst kan behalen.

[0:37:17] voor verbetering.

[0:37:19] En voor de werkvloer, en dan hou ik mijn mond, maar dat is om nog aan te geven van wat kan je doen op de werkvloer.

[0:37:25] We zijn in Amsterdam UMC dit jaar begonnen met een eigen poli voor eigen medewerkers, een gratis poli voor vrouwen met vrouw-specifieke aandoeningen.

[0:37:33] Dat was een aandeiding van ons rapport toen we dachten als het zoveel impact heeft en zoveel ziekteverzuim geeft, dan kunnen we dat ook voor onze eigen medewerkers doen.

[0:37:41] Er werken 9000 vrouwen in Amsterdam UMC.

[0:37:44] En we hebben in de eerste drie maanden al gezien dat onze aanmeldingen zijn echt ontploft.

[0:37:50] Het is ongelooflijk veel aanmeldingen die we zien en iedereen heeft gewoon een probleem die we snel kunnen diagnosticeren en kunnen oplossen.

[0:38:01] En alleen al bij de eerste twaalf vrouwen zagen we dat er al 292 verzuimdagen waren de afgelopen drie maanden vanwege vrouwspecifieke aandoeningen.

[0:38:10] Dus dat geeft aan dat het probleem echt heel erg groot is.

[0:38:16] Ook is later aangesloten, mevrouw Westerveld.

[0:38:21] Ik heb de bijdrage niet gehoord.

[0:38:22] Ik wil graag vragen stellen aan mevrouw Keijer.

[0:38:25] U pleit specifiek voor meer politieke steun.

[0:38:38] om bijvoorbeeld het voor elkaar te krijgen dat deze onderwerpen beter op de agenda worden gezet.

[0:38:42] Maar ik zou u willen vragen om dat nog iets meer in te kleuren.

[0:38:44] Waarom is nou die specifieke steun zo hard nodig?

[0:38:48] Want alleen op de agenda zetten is natuurlijk nog niet genoeg.

[0:38:50] Dus kunt u nog iets meer uitweiden over waarom het kan helpen om meer politieke steun te krijgen?

[0:39:01] Ik heb net mijn verhaal verteld dat wij een meldpunt hebben voor vrouwen met onverklaarde gezondheidsklachten.

[0:39:09] Ik zei ook dat deze vrouwen veelal, wat we eigenlijk zien is, en dat vinden we heel zorgelijk, dat deze vrouwen vrij snel in een psychisch traject belanden.

[0:39:22] En burnout, overspannen, ADHD, angst, zornis, depressie.

[0:39:29] Terwijl we zien, en dat kwam ook in onze enquête naar voren, dat 70% van de vrouwen aangeeft, ik zie een verband,

[0:39:37] tussen de lichamelijke en de geestelijke klachten.

[0:39:40] Dus het is zo belangrijk, en daar waar we ook spreken voor huisartsen, zeggen we altijd prik door de emoties heen.

[0:39:48] Dus als een vrouw angstig is of bang of depressief, dan hoeft dat niet te betekenen dat je een angststoornis hebt of dat je depressief bent, maar dan kan het heel goed zijn dat er een hormonale disbalans is.

[0:40:01] De politieke steun die wij nodig hebben van Voices for Women is dat we een grote achterban hebben.

[0:40:07] We zijn ongelooflijk geschrokken van hoeveel vrouwen kampen met onverklaarde gezondheidsklachten.

[0:40:15] vaak financiële problematieken hebben, maar ook grote cijfers die op onze enquête naar voren komen dat deze vrouwen zich heel vaak moeten ziek melden en hun baan verliezen.

[0:40:25] Dat wij zeggen van nou ondersteunen ons in dat platform, maar ook met al die data die alle kwetsbaarheid met al deze vrouwen jarenlang met ons is gedeeld, waar we ontzettende belangrijke input uit kunnen halen.

[0:40:39] op het gebied van communicatie, medicatie, problematiek, maar ook die ellenlange zoektochten.

[0:40:44] Waar ging het nou fout en wat kunnen we daarvan leren?

[0:40:48] Dat het ontzettend belangrijk is dat wij die ondersteuning krijgen in die kennisagenda die ook wordt gesteund door huisartsen, kennisinstituten.

[0:40:56] Universiteiten, zodat we met name kunnen focussen op vrouwensensitief.

[0:41:01] Omdat we ons zorgen maken dat die grote groep vrouwen die uiteindelijk in de psychiatrie belandt of medicatie krijgt, veel alweer getest op de man.

[0:41:09] Dat we zien dat het een domino effect is, waardoor vrouwen afgeleiden en uiteindelijk ook echt in de psychiatrie belanden, terwijl ze er niet thuis horen.

[0:41:18] En dat veroorzaakt ongelooflijk veel leed en kost veel geld.

[0:41:28] Ja, voorzitter.

[0:41:29] In blok 1 zouden wij de nationale strategie van de UK bespreken.

[0:41:36] Nu heb ik een vraag aan mevrouw Heurenen, want ik denk dat zij die vraag goed kan beantwoorden.

[0:41:42] Hoe ziet zij de kansen, als je door die strategie kijkt, als zij minister zou zijn?

[0:41:49] Wat zou zij in Nederland doen?

[0:41:51] om die strategieën vanuit Australië of Engeland in Nederland op te zetten.

[0:41:55] Wat zou u als eerste doen en wat volgstappen, een paar implementatiestappen, hoe we dat over zou kunnen nemen?

[0:42:03] Dank u wel.

[0:42:05] Als ik minister zou zijn en vanuit haar ogen... Het is moeilijk om voor iemand anders te spreken, maar ik ga nu even bedenken wat handig zou kunnen zijn.

[0:42:15] Natuurlijk is het verstandig om best practice over te nemen en niet het wiel opnieuw uit te vinden.

[0:42:19] Dus de problemen die er al zijn, moet je gaan kijken wat je daarin kan overnemen.

[0:42:26] Als je bijvoorbeeld kijkt naar problemen als de miskraming, dat soort dingen die ook geprioriteerd zijn in Engeland, dat is natuurlijk iets wat ook een belangrijke impact heeft in Nederland.

[0:42:37] Daarvoor zou je dus ook kennisagenda's in Nederland moeten ontwikkelen om te kijken wat nu de grootste impact geeft en wat je dan het beste kunt oplossen.

[0:42:45] Ik denk ook dat de bestaande kennis en informatie die er nu al is op basis van de kennisagenda's die gemaakt zijn, waarbij ook gekeken is wat komt het meest voor, wat heeft de grootste impact op ziekteverzuim en wat

[0:43:00] Welke kennis is er en welke mensen zijn er om ook de verschillende vraagstukken op te lossen?

[0:43:06] En op basis daarvan is ook die kennisagenda geprioriteerd en die hiëraten zijn geïdentificeerd.

[0:43:11] Dus ik denk dat het verstandig is om die in ieder geval als eerste aan te pakken.

[0:43:15] En voor de aanpalende onderwerpen die nu niet meegenomen zijn, zoals die miskramen bijvoorbeeld, die wel in Engeland geprioriteerd zijn,

[0:43:23] om ook daarvoor te kijken wat de impact is voor de Nederlandse situatie en hoe we die het snelst in Nederland kunnen oppakken en oplossen.

[0:43:33] En ik denk dat daarnaast voor de vrouw sensitieve problemen, want dat is natuurlijk nog veel groter, alle aandoeningen die ook bij mannen en vrouwen voor kunnen komen, maar bij vrouwen zich anders uiten, ook daarvoor denk ik dat je een kennisagenda moet maken om te kijken welke

[0:43:49] problemen hebben nu de grootste impact en kunnen we ook het snelst oplossen.

[0:43:54] We kunnen namelijk niet alle problemen oplossen, maar we kunnen wel kijken waar we de snelste winst kunnen halen.

[0:44:00] En ik denk dat je daarvoor moet beginnen, zoals mijn buurvrouw net al zei en mevrouw Schotanis, om daarvoor ook die budget impact te maken en te kijken van welke hebben nu echt het grootste impact op de werkvloer.

[0:44:09] Mag ik aanvullen?

[0:44:12] Ja, dat mag.

[0:44:15] Het rapport wat ik net noemde, McKinsey, die heeft gevonden wereldwijd dat tien aandoeningen voor vijftig procent van die genoemde impact zorgen.

[0:44:28] Aan de top staan wel, vrouw, specifieke aandoeningen, maar het wordt inderdaad, de psychiatrie staat ergens op.

[0:44:37] Uit mijn hoofd, pin me er niet op vast, vier of vijf.

[0:44:42] Dus die is er.

[0:44:43] En ik zou voor willen stellen om te kijken hoe dat in de Nederlandse markt is.

[0:44:48] Want we hoeven het wiel niet opnieuw uit te vinden.

[0:44:55] Ja, het mag.

[0:44:56] Nog even kort.

[0:44:57] Korte aanvulling, want je vroeg specifiek ook naar Engeland als voorbeeld.

[0:45:01] En daar is ook de stem van de vrouw heel erg belangrijk.

[0:45:05] En ik denk dat wat wij in ons project gedaan hebben, juist vanuit een brede werkgroep waarin zowel inhoudsdeskundigen als bedrijfsartsen als de stem van de vrouwen meegenomen is en dat we gezamenlijk die prioritering hebben gemaakt.

[0:45:20] Dus dat zou ik ook als voorbeeld willen meegeven voor de andere aandoeningen.

[0:45:28] Fragile.

[0:45:30] Dank u wel.

[0:45:30] We hebben u uitgenodigd om tips te krijgen voor de politiek.

[0:45:35] Die vind ik best wel helder.

[0:45:36] Maar ik denk aan mevrouw Vollenbrecht.

[0:45:39] Ik hoor heel goed uw zorg over de tanende aandacht ervoor.

[0:45:46] Terwijl tegelijkertijd de medische sector behoorlijk feminiseert.

[0:45:50] Tenminste, het aantal studenten geneeskunde is in merendeel vrouw.

[0:45:54] Het aantal artsen is in merendeel vrouw aan het worden.

[0:45:57] En ik vind het gewoon een interessante vraag.

[0:46:00] Dus als u geen antwoord heeft, dan ook goed.

[0:46:02] Maar nu u toch aan tafel zit, wellicht kunt u ons een beetje helpen vanuit uw ervaring ook wellicht.

[0:46:10] Dat klopt, maar van oudsher is de geneeskunde op mannen gebaseerd.

[0:46:17] Zo is het onderwijsprogramma inmiddels ook nog steeds ingericht.

[0:46:22] En daarom is het ook zo belangrijk om daar verandering in aan te brengen en vanuit de kennisagenda's te gaan prioriteren.

[0:46:30] En ik denk ook juist door die verandering van de geneeskunde en meer vrouwen in de zorg dat er dus ook dit soort initiatieven zijn ontstaan.

[0:46:41] Maar prioriteer vooral vanuit die kennisagenda's.

[0:46:44] En daar hebben we gezegd wat de aanbevelingen zijn.

[0:46:47] En dat is onder andere ook pas de onderwijsprogramma's aan.

[0:46:50] Dat is één voorbeeld.

[0:46:51] Ja.

[0:46:55] Dank u wel.

[0:46:56] Mevrouw Paulusma.

[0:46:59] Ik weet nog niet zo goed wie de vraag het beste zou kunnen beantwoorden.

[0:47:03] Maar we zouden vanochtend in gesprek met een collega uit Engeland... dat ze helaas niet doorgegaan vanwege de techniek.

[0:47:10] En we halen dat vaak aan als voorbeeld van dat het goed geregeld is.

[0:47:13] Nu las ik ook recent dat ze niet alleen volgens mij de hele NHS gaan hervormen... maar dat ze ook al bezuinigen specifiek op dit deel rondom vrouwengezondheid.

[0:47:23] En we zeggen heel vaak, laten we nou een strategie doen... of laten we het inbedden in een programma.

[0:47:26] Maar dat is natuurlijk geen garantie.

[0:47:28] Hoe zorgen we ervoor dat het veld voldoende in actie komt om verder te komen dan alleen een programmalijn?

[0:47:39] Er knikken heel veel mensen.

[0:47:43] Vul elkaar kort aan, dat is mijn advies.

[0:47:50] Ik denk dat we zien dat op de kennisagenda's tot nu toe vaak oncologie en neurochirurgie waren, dus dat soort aandoeningen.

[0:47:57] Op het moment dat je iets prioriteert op de agenda, en we hebben dit nu gezien met het zonder mee-programma, dat was natuurlijk een beperkt programma, maar het heeft ertoe geresulteerd dat heel veel partijen nu al zijn samengegaan en initiatieven hebben genomen.

[0:48:10] Dus op het moment dat de politiek

[0:48:12] de kennisagenda's prioriteert voor zonder WNNWO, dan krijg je al dat partijen hiermee samen gaan werken omdat ze kansen zien om hier onderzoek in te gaan doen.

[0:48:22] En dan krijg je ook al die positieve effecten.

[0:48:26] Dus dat is één.

[0:48:27] En ik denk dat je aanvullend, door het wel belangrijk te vinden en dit te blijven benoemen, krijg je ook dat ik ook in mijn eigen academische ziekenhuis ook de

[0:48:39] Wat wij ook merken toen we begonnen en nog met een hele kleine club waren, dat we eigenlijk door de vrouwen van onder te gaan adviseren, te vertellen van dit zijn de feiten, het vrouwenlijf wordt anders ziek, kijk anders naar je lichaam.

[0:49:07] Zorg dat je gehoord wordt.

[0:49:08] Neem jezelf serieus.

[0:49:10] In die drie jaar dat we dit doen, is het een enorme grote olievlek geworden.

[0:49:17] Het was iets van 82 procent in onze enquête die er nog nooit van gehoord had.

[0:49:24] En dat is nu, meen ik, iets van 38 procent.

[0:49:27] Dus dat is enorm snel gegaan in drie jaar.

[0:49:30] Dus dat stemt ons ook enorm hoopvol.

[0:49:33] En daarom hopen we ook dat we die financiële ondersteuning krijgen voor ons platform om dat te kunnen blijven doen.

[0:49:39] Net zoals we de Dag van de Vrouw Gezondheid hebben gelanceerd vorig jaar.

[0:49:44] Dat is een dag waar vrouwen allemaal naartoe kunnen en dan informeren zich met de nieuwste feiten en de nieuwste informatie.

[0:49:51] En dat is ontzettend krachtig en effectief.

[0:49:58] En nog een aanvulling daarop.

[0:50:00] Het Zon&W-programma biedt ook mogelijkheid tot het vormen van een alliantie.

[0:50:05] En ik denk dat dat ook gaat bijdragen, want je vraagt wat kan je in het veld doen?

[0:50:10] En op het moment dat er een alliantie vrouwengezondheidszorg is, dan kun je daar ook makkelijke fondsenwerving aan koppelen, als die ook geprioriteerd worden.

[0:50:20] En dan onderhoud je uiteindelijk ook het goed, zeg maar.

[0:50:28] Mevrouw Rikkers.

[0:50:30] Dank u wel.

[0:50:30] Ik wil jullie heel graag bedanken voor jullie komst.

[0:50:32] Ik moet helaas naar een volgend overleg.

[0:50:34] Dus de rest van de rondetafels, die kijk ik met heel veel interesse terug.

[0:50:40] Dus maar bedankt voor jullie komst.

[0:50:42] U ook bedankt, mevrouw Rikkers, voor uw aanwezigheid.

[0:50:44] Veel succes bij de volgende bijeenkomst.

[0:50:46] Mevrouw Wistenveld.

[0:50:47] Ik heb een vraag over mentale gezondheid.

[0:50:50] Ik heb de indruk dat er ook bij mentale gezondheid een enorm verschil zit.

[0:51:03] in wat we weten over jongens en meiden.

[0:51:06] Wat mij opvalt, als ik berichten krijg, zijn het 9 van de 10 keer vaak jonge meiden die kampen met mentale problematiek.

[0:51:14] Veel minder jongens.

[0:51:15] Maar dat kan ook mee te maken hebben dat ze ons beter te pakken kunnen krijgen.

[0:51:19] Maar ik weet heel veel zaken daar niet van.

[0:51:21] Maar klopt mijn perceps, mijn idee dat ik erover heb, dat ook daar nog heel veel kennis ontbreekt?

[0:51:26] Helemaal als het gaat over sommige ernstige...

[0:51:31] Sommige ernstige zaken waar ze wel jongens als meisjes mee te maken krijgen.

[0:51:37] Mijn achtergrond is psycholoog.

[0:51:43] Dat klopt.

[0:51:44] Het is echt een ontzettend onderbelicht...

[0:51:49] onderwerp ook in research.

[0:51:51] Maar het geldt beide kanten op.

[0:51:53] Dus die nuance moet ik wel aangeven.

[0:51:57] Mannen worden vaker gediagnosticeerd met ADHD.

[0:52:01] Vrouwen vaker met angst en depressie.

[0:52:04] En er zijn nu lichte aanknopingspunten dat dat inderdaad

[0:52:10] gedurende het hele leven, dus niet alleen tijdens de overgang, maar ook tijdens de menstruatie, hormoongerelateerd kan zijn.

[0:52:17] Maar het is waarschijnlijk ook omdat we mannen en vrouwen tot nu toe altijd anders hebben gezien.

[0:52:24] Maar het is zwaar onderblicht en er moet ontzettend veel inzicht nog in komen.

[0:52:30] Maar je hebt gelijk, dat is een groot probleem.

[0:52:34] En wat aanvullend daar ook een probleem is, is dat mannen en vrouwen anders reageren op medicatie.

[0:52:41] Dus dat is in de hele medische wetenschap een probleem, maar dat is zeker ook mentaal ook van invloed.

[0:52:53] kort aan toevoegen.

[0:52:55] Onderzoek van Mark Gleeserman heeft inderdaad uitgewezen dat de afslag naar psyche eerder wordt genomen bij vrouwen dan bij mannen.

[0:53:07] En wat we ook zien is dat de laatste jaren de toenemende depressie bij vrouwen heel erg werd toegewijd aan het feit dat ze ook hadden geleden onder coronatijd.

[0:53:19] Het sociale isolement.

[0:53:21] Tegelijkertijd zien we dat heel veel vrouwen mensuatieproblematiek hebben gekregen na de vaccins.

[0:53:27] En als er mensuatieproblematiek is, dan kan het ook heel goed zijn, en die cijfers gaf ik net aan, dat zowel de geest als het lichaam gaat meedoen.

[0:53:37] En dat is wel wonderlijk, dat dat dan ook onvoldoende erin terugkomt en wordt meegenomen, maar dat het bij vrouwen dan toch weer wordt toegeschreven als iets sociaals en dat vrouwen graag bij elkaar hadden gekomen.

[0:53:49] En dan denk ik dat we de vrouwen tekort doen om het daarmee weg te zetten.

[0:53:54] Dus dat vind ik wel een belangrijke die wij zien op het meldpunt.

[0:53:58] Dank u wel.

[0:54:02] Dit blok staat in ieder geval tot half vier.

[0:54:07] Ik kan nog een laatste vragenronde doen.

[0:54:10] Is er nog behoefte aan een laatste vragenronde in dit blok?

[0:54:14] Dan kijk ik de leden aan.

[0:54:17] dan wil ik u hartelijk danken.

[0:54:22] Niet alleen voor uw komst, maar ook voor uw inbreng.

[0:54:25] Maar ook hier en daar al het persoonlijk wat u met ons heeft gedeeld.

[0:54:30] Dan gaan we... Ik zit even te kijken.

[0:54:32] Moeten we dan ook tot kwart over vier schorsen?

[0:54:34] Ja.

[0:54:36] Dus we hebben echt tot kwart voor vier voordat we aan blok drie gaan beginnen.

[0:54:42] Dus dan schorsen we tot kwart voor vier.

[0:54:47] Nogmaals bedankt voor uw komst.

[0:54:50] Dan gaan we straks naar het volgende blok.

[1:11:36] Ik heropen de vergadering.

[1:11:43] U bent allemaal aanwezig bij het ronde tafelgesprek over nationale strategie vrouwengezondheid.

[1:11:48] Inmiddels zijn we beland bij het derde blok, tevens het laatste blok.

[1:11:54] Daar hebben we ongeveer drie kwartier voor aangeschoven.

[1:11:58] Zijn, als ik het goed zeg, op volgeorde mevrouw Sommer.

[1:12:02] Mevrouw Lok en mevrouw Merens, u kunt uzelf straks in verschillende, ik moet even de korte pitches introduceren, ook vertegenwoordigde allerlei organisaties, met organisatieën, soms organisaties.

[1:12:18] En na uw korte introducties kunnen de leden vragen stellen.

[1:12:24] De leden heb ik al eerder geïntroduceerd, dat zal ik niet opnieuw doen.

[1:12:28] Vier leden zijn nog aanwezig.

[1:12:31] Ik stel voor dat we beginnen.

[1:12:33] Mevrouw Sommer, aan u het woord.

[1:12:36] Dank u wel voor de gelegenheid.

[1:12:38] Mijn achtergrond is psychiater en neurowetenschapper.

[1:12:41] Ik wilde kort toelichten hoe we komen bij waar we nu staan.

[1:12:46] De zorg voor vrouwen is duidelijk minder evidence-based.

[1:12:49] Dat leidt tot slechtere zorg, latere diagnose met een hele waslijst aan.

[1:12:54] negatieve consequenties die ik in de one-pager voor jullie heb samengevat.

[1:12:59] Maar hoe komt het nou dat we daar zijn en wat kunnen we daaraan doen?

[1:13:04] Als ik terugkijk, dat is van voor mijn geboorte, voor jullie geboortes, in de jaren zestig hadden we het softenon-schandaal, waarin zwangere vrouwen een middel kregen waardoor de kinderen ernstige aangeboren afwijkingen hadden.

[1:13:20] En de FDJ heeft toen besloten om vrouwen van al het geneesmiddelonderzoek uit te sluiten.

[1:13:26] En dat is begin jaren zeventig in werking gesteld.

[1:13:30] Pas in de jaren negentig kwamen we erachter dat dat eigenlijk niet zo'n heel goed idee was.

[1:13:35] En pas vanaf de jaren negentig zijn vrouwen weer meegenomen in het onderzoek.

[1:13:41] En pas vanaf de jaren nul is het usanse om evenredig veel vrouwen mee te nemen in geneesmiddelenonderzoek.

[1:13:50] In die periode, jaren 70 tot eind jaren 90... zijn ontzettend veel geneesmiddelen op de markt gekomen.

[1:13:56] Een heleboel van die middelen gebruiken we in mijn vak, de psychiatrie... maar ook in allerlei andere vakken.

[1:14:02] En van die middelen hebben we eigenlijk nooit meer onderzocht... hoe zit dat nou eigenlijk bij vrouwen.

[1:14:07] Die middelen zijn alleen maar in mannen getest... en geven we nu in dezelfde dosis op dezelfde manier voor vrouwen.

[1:14:14] En we komen er langzaam achter dat dat niet goed gaat.

[1:14:17] Ik ben zelf in de jaren negentig opgeleid in geneeskunde.

[1:14:21] Echt nog met de bikinivisie.

[1:14:22] Eigenlijk alleen maar de voortplantingsorganen zijn anders bij vrouwen.

[1:14:27] En verder hoef je eigenlijk niet te kijken of de patiënt nu een man of een vrouw is.

[1:14:33] Vervolgens heb ik neurologie en psychiatrie gedaan.

[1:14:36] En ook daar is mij weinig geleerd over de werking van hormonen.

[1:14:42] Sexespecifiek immuunsysteem of metabolisme.

[1:14:45] Pas toen ik zelf als neurowetenschapper onderzoek ben gaan doen, zag ik dat er gewoon grote verschillen zijn in het brein op allerlei terrein.

[1:14:52] Dat zie je met EEG, met MRI, met stressonderzoek, met immunologie.

[1:14:57] Steeds weer zie je gewoon grote verschillen tussen de geslachten en met name een groot effect van hormonen.

[1:15:05] Vrouwen hebben

[1:15:08] Wisselende hormonen dan mannen, met name de puberteit, zwangerschap... maar ook menstruatie en dan zeker ook de menopauze.

[1:15:16] En je ziet met name in de psychiatrie dat die hormonale wisselingen... gepaard gaan met een hele risicovolle tijd op het gebied van mentaal welzijn... waarvoor we op dit moment geen specifieke behandelingen hebben.

[1:15:34] Hoe komen we hier vandaan?

[1:15:36] De geneeskunde zal opnieuw haar huiswerk moeten doen voor alle middelen die bij vrouwen niet adequaat onderzocht zijn.

[1:15:42] Dus dat is gewoon terug naar de tekentafel.

[1:15:44] Dat is geen rocket science, maar dat is gewoon noesterarbeid.

[1:15:48] En daar moet echt een inhaalslag gemaakt worden.

[1:15:50] Daarnaast is er ook echt een hoop kansen door

[1:15:55] specifieke behandeling voor vrouwen verder te ontwikkelen, met name op het gebied van inzet van hormonale behandelingen, omdat we daar in kleine onderzoeken tot nog toe echt heel gunstige effecten van zien.

[1:16:09] Dus we zitten op een waardeloos niveau op het moment, maar er is ook een duidelijke manier om daar weer uit te komen.

[1:16:24] Dan komen we bij de volgende spreker, mevrouw Lok.

[1:16:26] Aan u het woord.

[1:16:30] Goedemiddag allemaal.

[1:16:32] Graag te aanwezigen.

[1:16:33] Mijn naam is Emma Lok, ik ben directeur van Women Inc.

[1:16:36] Een maatschappelijke organisatie voor het verbeteren van de positie van vrouwen in Nederland.

[1:16:40] Dat doen we op verschillende gebieden, van arbeidsmarkt tot duurzame financiële onafhankelijkheid, veiligheid en ook gezondheid, waar we hier natuurlijk vandaag voor zitten.

[1:16:51] We doen dat op verschillende terreinen.

[1:16:53] We geven advies aan politiek en overheid.

[1:16:55] We werken met zorgprofessionals, werkgevers en ook bewustzijnscampagnes voor het brede publiek.

[1:17:01] Vandaag hier zou ik willen focussen op de lessen die wij kunnen leren vanuit de nationale strategie vrouwgezondheid in de landen waar het al is.

[1:17:12] Dat zijn wat ons betreft de kritische succesfactoren ook voor de invoering en implementatie hier in Nederland.

[1:17:19] Dus juist op het moment waar we nu zijn, waarin die uitwerking plaatsvindt, is dat wat ons betreft heel belangrijk om mee te geven en ook mee te geven aan jullie, om ook straks te kunnen toetsen met de uitwerking of het hieraan voldoet.

[1:17:31] Daartoe zouden we jullie graag willen oproepen.

[1:17:35] Dat zijn wat ons betreft dus voorwaarden om dat ook een effectieve strategie te laten maken en meer dan een optelsom van de dingen die we misschien al hebben gedaan in het verleden, maar dat werkelijk ook richting de toekomst de verschil maken voor de gezondheid van vrouwen.

[1:17:49] Negen punten die we in het position paper hebben benoemd.

[1:17:53] Om te beginnen gaat het over het consultatieproces, ook al in eerdere rondetafels benoemd.

[1:17:58] Maar cruciaal dat we met vrouwen spreken en niet over vrouwen spreken.

[1:18:05] Wat we bijvoorbeeld zien, de landen waarvan we weten dat ze al nationale strategievrouwgezondheid hebben, Engeland, Australië, bijvoorbeeld Oostenrijk, Ierland, Noorwegen, Schotland, daar hebben we deskresearch gedaan.

[1:18:18] We hebben onderzocht wat daar die factoren van zijn en in Engeland weten wij bijvoorbeeld

[1:18:24] dat er een grootschalige consultatie heeft plaatsgevonden door middel van een vragenlijst onder het brede publiek genaamd Women's Health, Let's Talk About It.

[1:18:32] Dat zijn uitnodigingen geweest aan experts en organisaties en focusgroepen met vrouwen door heel Engeland in samenwerking met hun universiteit.

[1:18:40] Meer dan 100.000 vrouwen hebben gereageerd en meer dan 400 organisaties hebben hun inbreng gedeeld.

[1:18:47] Kortom, er is een heel rijk consultatieproces heeft daar plaatsgevonden.

[1:18:53] En ook in de eerste benadering vormde die ervaringen van de vrouw echt die basis voor de twee actieplannen die zijn opgesteld.

[1:19:01] En die input van vrouwen is dus ook echt gebruikt om de belangrijkste onderwerpen te selecteren.

[1:19:06] Dus ook die kennis en ervaring echt in te zetten bij de inhoudelijke prioritering.

[1:19:14] Het tweede punt wat ik zou willen meegeven is die lange termijn aanpak.

[1:19:18] Ook die heb ik al eerder teruggehoord vandaag.

[1:19:20] Dat gaat over het feit dat dat wat ons betreft minimaal om tien jaar zou moeten gaan.

[1:19:27] Waarom is zo'n lange termijn strategie zo belangrijk?

[1:19:29] Nou, dat staat echt de overheid in staat om een geïntegreerde aanpak van de gezondheidszorg te bevorderen, waarbij ook die verschillende aspecten van gezondheid met elkaar kunnen worden verbonden.

[1:19:38] En dat waarborgt de continuïteit en consistent beleid

[1:19:42] structurele en efficiënte inzet van financiële middelen.

[1:19:46] En dat maakt ook die effectieve samenwerking van alle stakeholders heel effectief.

[1:19:51] Daar kom ik zo nog verder op, want hoe je dat vormgeeft is ook een van de kritische succesfactoren.

[1:19:57] Maar als je dat eenmaal opzet, dan profiteer je daar ook van en pluk je daar ook de vruchten van.

[1:20:07] Als derde punt zou ik willen meegeven dat er dus een overkoepelende visie nodig is.

[1:20:13] Dat echt fungeert als een kompas.

[1:20:16] Dat ook richting geeft aan alle inspanningen en acties om de gezondheid van vrouwen te verbeteren.

[1:20:22] En dat het ook belangrijk is om daar eigenlijk de intersectionele analyse in mee te nemen.

[1:20:28] Om de gezondheidskansen van de verschillende groepen vrouwen heel duidelijk in kaart te brengen.

[1:20:33] En bijvoorbeeld als het gaat om verschillen tussen vrouwen in leeftijd, maar ook sociale klassen, migratieachtergrond, om oog te hebben dus voor de verschillende intersectionele groepen van vrouwen die er natuurlijk zijn.

[1:20:47] En dat zien we ook terug bijvoorbeeld in de Australische aanpak, waar daar heel mooi oog voor is.

[1:20:53] Concrete doelstellingen en acties, dus het is ook heel belangrijk om daar vervolgens dan concrete doelstellingen aan te verbinden en die te meten.

[1:21:02] Dus niet alleen de inhoudelijk vorm te geven, maar echt die doelstellingen erin te verwerken.

[1:21:07] Net als de levensloopbenadering.

[1:21:09] Dat we echt van menstruatie tot de overgang, dat eigenlijk alle levensfasen daar goed in naar voren komen, aan bod komen.

[1:21:18] En dat daar ook bijvoorbeeld verschillende werkgroepen aangekoppeld zijn die op dat terrein echt aan het werk kunnen gaan.

[1:21:27] Prioriteitsgebieden op basis van de levensloopbenadering en die concrete doelstellingen hebben de landen ook allemaal prioriteitsgebieden gemarkeerd.

[1:21:35] Bijvoorbeeld in Engeland worden zeven specifieke gezondheidsgebieden genoemd.

[1:21:40] En het is heel belangrijk om die punten echt uit te roepen, daar echt met elkaar prioriteit aan te geven.

[1:21:48] En daarvoor is het belangrijk dat er ook

[1:21:50] echt het vrouwensensitieve en vrouwenspecifieke stuk in haar voren komen qua aandoeningen.

[1:21:59] En we hebben al eerder gehoord wat dat verschil is, dus daar hoef ik nu niet op in te gaan.

[1:22:04] Als ik bij de laatste punten kom, dan gaat het over de vertegenwoordiging van vrouwen en dat is iets anders dan de consultatie van vrouwen.

[1:22:11] De vertegenwoordiging van vrouwen, dat gaat echt over in hoeverre worden vrouwen ook gedurende het proces daadwerkelijk gehoord.

[1:22:19] In hoeverre worden hun stemmen ook meegenomen en ervaren in het hele beleidsvoeringsproces op alle niveaus en ook bij alle gezondheids- en zorgsystemen en instellingen.

[1:22:32] Dat is ook de professor Regan, die hier vanmorgen ook zou spreken, is ook wat zij doet.

[1:22:39] Zij was er helaas niet vanmorgen, maar dat is wel...

[1:22:43] De structurele stem die zij vertegenwoordigt is wellicht nog op een ander moment beschikbaar voor jullie.

[1:22:49] Ik denk dat dat zeker heel relevant is.

[1:22:53] Daarnaast, hoe geef je dit nou vorm?

[1:22:56] Die governance-structuur is ontzettend belangrijk.

[1:22:59] Wat ons betreft, als we kijken naar de learnings van de andere landen, is het belangrijk dat het ministerie van VWS het coördineert, maar daarvoor wel een autonome, onafhankelijke commissaris of coördinator aanstelt die dat ook echt met het veld, met verschillende strategische partnerschappen kan uitvoeren.

[1:23:18] Je ziet dat dit ook op deze manier is vormgegeven, bijvoorbeeld als het gaat over die nationale aanpak van grensoverschrijdend gedrag met Mariette Hamer als regeringscommissaris.

[1:23:28] En ook in de nationale democratie-strategie, andere Nederlandse voorbeelden.

[1:23:33] waar dat succesvol in geborgd is.

[1:23:37] En net als een strategisch partnerschap waarin ook het veld zit, maar ook de experts zitten, eventueel dus andere ministeries, ambassadeurs, klinici, dat we daar echt met elkaar verenigen, maar wel onder de regie vanuit de VWS.

[1:23:54] maar wel een autonome structuur.

[1:23:57] En tot slot, voldoende politieke steun en financiële middelen.

[1:24:00] En dan kom ik natuurlijk ook bij jullie.

[1:24:04] We weten dat bijvoorbeeld Ierland 140 miljoen is uitgetrokken voor de nationale dementiestrategie, 180 miljoen voor tien jaar.

[1:24:12] Er zijn absoluut ook dingen die zonder veel geld mogelijk zijn.

[1:24:16] Misschien een stukje verankering in de opleiding of iets, daar kun je misschien naar kijken.

[1:24:21] Voor onderzoek is er geld nodig.

[1:24:22] Voor die consultatie is er echt geld nodig.

[1:24:24] Voor het opzetten van die governance structuur is echt geld nodig.

[1:24:27] Dus voldoende middelen is echt een belangrijke voorwaarde voor het lange termijn succes.

[1:24:36] En dat zou ik jullie heel graag mee willen geven.

[1:24:40] En ik hoop dat jullie daar de uitwerking van de strategie op zullen toetsen.

[1:24:45] Ik dank u, mevrouw Lok.

[1:24:48] En dan komen we naar de volgende sprekers, mevrouw Middens.

[1:24:54] Dank u wel.

[1:24:55] Bedankt ook voor de uitnodiging voor vanmiddag.

[1:24:58] Mijn naam is Ans Merens.

[1:25:00] Ik werk bij het Sociaal Cultureel Planbureau.

[1:25:02] Ik doe daar arbeidsmarktonderzoek.

[1:25:05] En daarbinnen heeft de positie van vrouwen en mannen mij een speciale aandacht.

[1:25:10] Goed, we weten dus inmiddels dat vrouwen in allerlei opzichten een slechtere gezondheid hebben dan mannen.

[1:25:16] Maar wat betekent dit nu voor hun participatie op de arbeidsmarkt en op andere terreinen?

[1:25:20] En omgekeerd,

[1:25:22] Dat betekent participeren voor de gezondheid van vrouwen en mannen.

[1:25:26] In het algemeen is het zo dat een slechte gezondheid bijna allerlei vormen van participatie in de weg zit.

[1:25:32] Of het dan gaat om arbeid, vrijwilligerswerk, mantelzorg of actief zijn in een vereniging.

[1:25:38] Alleen voor deelname aan onderwijs gaat het niet of nauwelijks op.

[1:25:43] Als het gaat om arbeid dan zien we dat die minder goede gezondheid van vrouwen tot gevolg heeft dat ze een hoger ziekteverzuim hebben dan mannen.

[1:25:52] En daarnaast heeft een klein deel van het verzuim, het gaat om ongeveer 12 procent, te maken met specifieke klachten als klachten door zwangerschap, menstruatie en de overgang.

[1:26:05] De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor de overgang op het werk, zowel in beleid als onderzoek.

[1:26:12] Blijkt uit gegevens van TNO en CBS dat ruim de helft van de vrouwen in de overgang aangeeft dat het invloed heeft op hun werk.

[1:26:20] Ze ervaren bijvoorbeeld dat ze slechter functioneren.

[1:26:23] En in sommige gevallen leidt dat ook tot ziekteverzuim.

[1:26:25] Het is een belangrijke uitkomst, want tegenwoordig zijn er steeds meer vrouwen in die oudere leeftijdsgroepen die actief zijn op de arbeidsmarkt.

[1:26:34] Dat is heel anders dan bijvoorbeeld 30, 40 jaar geleden.

[1:26:39] Omgekeerd kan werken ook leiden tot een slechtere gezondheid.

[1:26:44] Als er sprake is van uitgesproken slechte arbeidsomstandigheden... kan werken op zich al tot uitval en arbeidsongeschiktheid leiden.

[1:26:52] In andere gevallen ligt dat wat minder één op één.

[1:26:57] Het is vaak een combinatie van factoren die dan tot ziekteverzuim en uitval leidt.

[1:27:02] Niet alleen arbeidsomstandigheden, maar ook de autonomie en invloed... die werknemers op hun werk, hun werktempo en dergelijke kunnen uitvoeren.

[1:27:11] Maar ook de thuissituatie.

[1:27:14] Het werk van vrouwen heeft, als het gaat om autonomie en invloed, wat minder gunstige kenmerken dan dat van mannen.

[1:27:21] Vrouwen werken namelijk vaker in sectoren en functies waarin de invloed en autonomie wat geringer is.

[1:27:29] Ze werken bijvoorbeeld heel vaak in de gezondheidszorg, waar je vast zit aan allerlei roosters.

[1:27:35] En vrouwen werken minder vaak dan mannen als leidinggevende, wat ook minder autonomie oplevert.

[1:27:41] Als het gaat om de thuissituatie kan het natuurlijk om allerlei zaken gaan.

[1:27:45] Ik noem er één van.

[1:27:46] Het combineren van werk en mantelzorg wat tegenwoordig steeds meer gebeurt.

[1:27:51] Vrouwen geven vaker dan mannen mantelzorg en ook voor langere tijd en voor meer uren per week.

[1:27:57] Bij de meeste mensen gaat het combineren van werk en mantelzorg goed.

[1:28:02] Maar mantelzorg voor een langere periode of veel uren werken kan wel leiden tot gezondheidsproblemen zoals overbelasting.

[1:28:10] en ook tot langdurig ziekteverzuim.

[1:28:13] Met het oog op de vergrijzing lijkt me dat een belangrijk aandachtspunt.

[1:28:19] Ik concludeer dat gezondheid en participatie van vrouwen en mannen dus op allerlei manieren samen gaan.

[1:28:25] En bij het maken van beleid rond vrouwenspecifieke gezondheid, zoals de Nationale Strategie, lijkt het me daarom heel belangrijk om hier rekening mee te houden.

[1:28:37] Dank u wel, mevrouw Meerdens.

[1:28:38] Dan zijn we gekomen bij de mogelijkheid voor de leden om vragen te stellen.

[1:28:44] Ik begin gewoon weer zoals we zijn geëindigd.

[1:28:47] Mevrouw Slagtegelman.

[1:28:50] Ik zat nog een beetje te broeden, maar ik ben heel blij met uw bijdrage.

[1:28:54] Dank u wel.

[1:28:55] Ik heb een vraag voor mevrouw Merens.

[1:29:03] Als we kijken naar inderdaad de vergrijzing en vrouwen die veel mantelzorgtaken voor langdurige tijd op zich nemen,

[1:29:14] Als u nou staatssecretaris was, wat zou u dan doen met de kennis die u heeft?

[1:29:21] Want u heeft heel veel kennis.

[1:29:24] Hoe kunnen we die als Kamer benutten?

[1:29:27] Wat zou u adviseren?

[1:29:31] Ik vind het een lastige, want mijn functie is die als onderzoeker.

[1:29:35] Politieke keuzes zijn natuurlijk niet aan mij.

[1:29:40] Wat betreft werk en mantelzorg heb ik vooral geput uit werk van mijn collega's.

[1:29:45] Maar goed, ik kan er wel iets over zeggen.

[1:29:49] Het eerste punt is, denk ik, dat het enorm belangrijk is dat op het werk het bespreekbaar wordt dat mensen mantelzorgtaken hebben.

[1:29:56] Sommige werknemers durven dit gewoon niet te zeggen.

[1:29:59] Het begint natuurlijk als je oplossingen zoekt voor overbelasting, dat je het bespreekt met je leidinggevingen, hoe moeilijk het ook is.

[1:30:07] Vervolgens moet je kijken wat er mogelijk is.

[1:30:10] Is zorgverlof een idee?

[1:30:13] Is het een idee dat je af en toe wat later begint?

[1:30:16] Of tijdelijk wat korter werkt?

[1:30:20] Het moet dus wel echt op de werkplek gebeuren, denk ik.

[1:30:23] Dus ja, als overheid kan je dat natuurlijk stimuleren.

[1:30:29] Wat verder wellicht zou kunnen helpen is dat langdurig het zorgverlof wordt uitgebreid en ook betaald.

[1:30:36] Want dan gaat het om een onbetaald verlof.

[1:30:38] Als je te maken hebt met een ouder die dementerend is, dan is dat bij lange na niet genoeg.

[1:30:46] Het zijn die oplossingen die wellicht helpen.

[1:30:48] Maar nogmaals, de keuze is aan u, de staatssecretaris.

[1:30:54] Dit zijn zo algemeen de oplossingen die mijn collega's vaak aandragen.

[1:30:58] Er zit hier geen staatssecretaris, trouwens, voor de goede orde.

[1:31:01] Nee, dat weet ik, maar goed.

[1:31:03] Ik wil even mijn distantie als onderzoeker aangeven.

[1:31:06] Ik begrijp dat heel goed.

[1:31:06] We zijn een onafhankelijke instituut.

[1:31:08] Nee, zeer terechte opmerking, zeer terechte opmerking.

[1:31:14] Ja, dank ook aan alle drie de bijdragen.

[1:31:17] Allemaal weer heel interessant.

[1:31:19] Maar ik begin even met de vraag aan mevrouw Meeres.

[1:31:22] Ik denk echt dat u in ieder geval aan mij weer een nieuw inzicht heeft gegeven.

[1:31:25] Want inderdaad, de invloed van werk op gezondheid, dan denken we, zoals u al schrijft, heel vaak aan fabrieken met stoffen, zwaartillen enzovoort.

[1:31:35] En ik denk dat u...

[1:31:37] op deze manier onze inzicht geeft dat het voor vrouwen in andere beroepen toch even invloedrijk zou zijn.

[1:31:45] Weet u of dit soort aspecten, zoals gebrek aan autonomie, vaker in een afhankelijke functie, laten we het maar zo zeggen,

[1:31:57] wat dus invloed kan hebben op de mentale gezondheid.

[1:31:59] Ik sla maar even plat, zeg maar, hoe ik het begrijp, ook om te toetsen of ik het goed heb begrepen.

[1:32:03] Of dat ook mee wordt genomen in inspecties, zeg maar, van risico-inventarisatie en weet ik wat allemaal wat we rondom arbeidsomstandigheden hebben.

[1:32:16] Voor zover ik weet houdt de arbeidsinspectie zich echt puur bezig met arbeidsomstandigheden.

[1:32:22] En dat kan bijvoorbeeld gevaarlijk werk of gevaarlijke stoffen zijn in fabrieken, chemische industrie.

[1:32:27] En ook wel zaken als bijvoorbeeld heel veel beeldschermwerk.

[1:32:31] Dat doen vrouwen meer dan mannen.

[1:32:33] En vrouwen hebben bijvoorbeeld ook meer te maken met geweld en intimidatie.

[1:32:37] In gezondheidszorg komt er natuurlijk veel voor.

[1:32:40] Voor zover ik weet, houdt de arbeidsinspectie zich wel met dat soort dingen bezig, maar niet met zaken alsof je autonomie en invloed hebt.

[1:32:47] Dat is ook lastiger te meten natuurlijk, maar volgens mij hoort dat niet bij hun takenpakket.

[1:32:53] Ja.

[1:32:57] Dank u wel.

[1:32:58] Mevrouw Paulusma.

[1:33:01] Dank voorzitter en ook dank aan de bijdrage van ieder.

[1:33:04] Ik heb een vraag aan mevrouw Sommer, want ik hou er altijd van als mensen zeggen we kunnen er ook wat aan doen, want u gaf aan we moeten eigenlijk gewoon alles opnieuw testen als het gaat om de middelen tussen de jaren zeventig en de jaren negentig.

[1:33:16] Maar ik ben wel benieuwd naar iets meer tipje van de sluier wat dat doen dan is en wat u daarvoor van de politiek nodig heeft.

[1:33:24] Het lijkt misschien eenvoudig, je zou kunnen zeggen

[1:33:28] Ik geef alle vrouwen drie kwart van de dosis van mannen.

[1:33:33] Dat is niet de oplossing.

[1:33:35] Het lastige is dat het effect van geslacht en hormonen werkt op verschillende niveaus.

[1:33:42] Ik doe zelf onderzoek naar antipsychotica.

[1:33:49] de spiegel in het bloed bij dezelfde dosering als mannen twee tot drie maal zo hoog wordt, van een ander middel juist lager en van nog een aantal middelen geen verschil.

[1:33:58] Dus het kan alle kanten op.

[1:33:59] Je moet het echt per middel bekijken en ook nog per levensfase.

[1:34:04] Want meisjes voor de puberteit, na de puberteit, vrouwen voor of na de menopause en zelfs vrouwen in verschillende fases van de menstruatie kunnen een andere verwerking van medicijnen hebben.

[1:34:15] Dus het is best

[1:34:17] een complex klusje dat je niet over één kan scheren.

[1:34:23] Dat betekent dat specialisten van alle vakken hun medicijnkast na moeten gaan.

[1:34:31] Welke middelen zijn in die periode 70-90 op de markt gekomen?

[1:34:36] Eigenlijk 70-2000, want eer dat het goed geïnfecteerd was, zaten we wel in het jaar nul.

[1:34:44] Wat weten we van die middelen bij vrouwen?

[1:34:46] Vaak is het antwoord dat we het niet weten.

[1:34:48] Misschien is het prima bij vrouwen, maar we weten het niet.

[1:34:52] Je schrikt soms wanneer je mannen en vrouwen met elkaar gaat vergelijken... op bloedniveau bij dezelfde dosis.

[1:35:00] Dat kan misgaan met als gevolg veel meer bijwerkingen bij vrouwen.

[1:35:07] En we zien ook de bijwerkingen, dubbel zo vaak bij vrouwen, juist voor die medicijnen die een interactie met oestrogenen hebben, met vrouwelijk geslachtshormoon.

[1:35:16] Dus er is wel werk aan de winkel.

[1:35:20] Mevrouw Poudersma nog even.

[1:35:21] Ja, ik had ook nog gevraagd, heeft u daar de politiek bij nodig?

[1:35:24] Of gaat dit veld allemaal zelf in hun eigen kastjes kijken en zorgen dat dit goed komt?

[1:35:31] Dat is een goede vraag.

[1:35:33] Ik denk dat daar vooral subsidie voor nodig is.

[1:35:36] En dat zou ook kunnen dat Zon&W besluit om een heel groot gedeelte van hun subsidies daaraan te prioriteren.

[1:35:44] Die keus hebben ze vooralsnog niet gemaakt.

[1:35:48] Wat geld kost, heeft baat bij prioritering.

[1:35:58] Ik ga hier wel graag op door.

[1:36:01] Er komt een ontluisterend beeld.

[1:36:03] We moeten ons er niet in moeten berusten dat het algemeen bekend is dat vrouwen

[1:36:18] veel vaker bijwerkingen hebben die niet bekend zijn, of bij sporten veel vaker blessures hebben, enzovoort.

[1:36:23] Volgens mij zitten we hier juist om daar inderdaad op in te gaan.

[1:36:26] Dus mijn vraag in aanvulling op mevrouw Paulusma is, wat zou nou jullie helpen?

[1:36:31] Want volgens mij spreekt u niet alleen voor uzelf, maar hoor ik hier allemaal mensen die gewoon allemaal aangeven dat er een groot probleem is.

[1:36:39] Wat kunnen wij nou doen om ervoor te zorgen dat al die medicijnkastjes opnieuw worden bekeken?

[1:36:45] Is dat zorgen dat er meer subsidie komt?

[1:36:46] Is dat de minister een bepaalde uitspraak laten doen?

[1:36:50] Is dat op een andere manier daarvoor pleiten?

[1:36:52] Waarmee kunnen we jullie daarmee helpen?

[1:36:55] Er is eerder gezegd dat dit moet meegenomen worden in gaande subsidies.

[1:37:04] Maar dat gebeurt nauwelijks.

[1:37:05] Dan zie je dat er een aparte analyse wordt gedaan voor de mannen en vrouwen.

[1:37:09] Maar beide zijn te klein, omdat de studie daar niet op is ingericht.

[1:37:15] specifiek onderzoek hierop nodig is.

[1:37:19] En dat zou helpen door een specifieke subsidiemogelijkheid echt voor verbeteren van de gezondheid bij vrouwen, die niet hoeven te concurreren met de nieuwe very fancy en very nuttig kankertherapie.

[1:37:36] Want daar verliezen we het gewoon qua prioritering.

[1:37:39] Dus het meenemen in een bestaande coal is eerder gedaan... en heeft eigenlijk nauwelijks succes gehad.

[1:37:47] Dus echt een subsidie oormerken voor dit onderwerp.

[1:37:53] Ik spreek trouwens inderdaad niet alleen namens mijzelf... maar met name namens de alliantie Gender en GGZ.

[1:38:00] Dus met name vanuit de psychiatrie.

[1:38:05] Ook wel.

[1:38:06] Vraag slag tegen man.

[1:38:08] Dank u wel, voorzitter.

[1:38:09] Ik ga hier toch ook nog even iets verderop door, want voordat medicijnen op de markt komen, hebben ze fase 1, 2, 3, 4 doorlopen van medicijn, specifiek onderzoek, en er zit geen seksespecifieke klassificering in.

[1:38:26] Wat is jullie verwachting?

[1:38:27] Komt die er wel wereldwijd binnenkort?

[1:38:30] Of moeten wij hier in Nederland op inzetten?

[1:38:33] Of wat kunnen wij doen om de krachten te bundelen?

[1:38:38] Die is er.

[1:38:40] Dus de huidige middelen die nu getest worden, bijvoorbeeld de GLP-1 agonisten tegen diabetes en obesitas, daar wordt keurig gekeken.

[1:38:48] Hoe is het bij vrouwen?

[1:38:49] Hoe is het bij mannen?

[1:38:50] Ik zag zelfs een studio.

[1:38:51] Is het met pre- en postmenopausale vrouwen?

[1:38:53] Dus ik glom helemaal dat dat tegenwoordig is.

[1:38:55] Dus de nieuwe middelen is echt niet het probleem.

[1:38:58] Maar wij hebben ontzettend veel oude middelen.

[0:00:00] 80 procent van wat er in het dagelijks gebruik aan medicijnen wordt voorgeschreven is in die periode.

[1:39:08] Dus de oudere middelen, daar zit het probleem.

[1:39:11] En naar de toekomst toe zie ik mooie resultaten komen.

[1:39:21] En is het dan nu in de huidige nieuwe onderzoek, want ik ben heel blij met de aandacht die ervoor is, maar is het voldoende ingebed, is mijn vraag.

[1:39:31] Worden de fabrikanten voldoende verplicht om dit nu zo te doen?

[1:39:39] In de huidige registratie is het in elk geval verplicht om aparte analyses voor mannen en vrouwen te doen.

[1:39:45] En ook om het aantal deelnemende vrouwen in onderzoek naar ratio van hoe vaak die aandoening bij vrouwen voorkomt.

[1:39:55] Dus dat is verankerd, maar dat is alleen het verschil mannen-vrouwen.

[1:39:59] Omdat er veel hormonale interacties zijn, is het mogelijk ook relevant om voor na pubertijd

[1:40:06] voor en na menopauze, en uiteraard zwangerschap en wellicht ook menstruatie.

[1:40:12] Hoe groot die invloeden zijn, dat is heel stom.

[1:40:14] We weten het gewoon niet.

[1:40:16] Er is echt maar een handjevol onderzoek dat zo'n invloed laat zien.

[1:40:20] Dus daar moeten we eerst eens aan de bak.

[1:40:24] En ik denk dat we vrouwen veel beter tegenmoet kunnen komen... door ook die verschillende levensfasen mee te nemen in het medicatieonderzoek.

[1:40:40] Vraag aan mevrouw Lok, omdat ik denk dat zij het beste antwoord kan geven.

[1:40:44] Ik hoorde, ik denk vorige week of de week daarvoor, ik ben zelf altijd wel op het seksenspecifieke, omdat het lichaamsverschil, maar daar werd ook nog een, en we hebben het over sensitief gehad ook, maar hoorde ik ook nog iemand uitleggen, dat vond ik best wel overtuigend.

[1:41:00] Je hebt seksenspecifiek, want dat heeft met het vrouwelijk lichaam te maken, maar ook genderspecifiek, en dat is meer de benadering

[1:41:05] van de arts of andere zorgprofessional in reactie op hoe vrouwen hun vraag of klacht presenteren ten opzichte van hoe mannen dat doen.

[1:41:20] Hebben we daar voldoende onderzoek naar beschikbaar of is dat ook een onderwerp waarvan u zegt dat moet ook op die nationale strategie vrouwengezondheid en hoe zou dat dan ongeveer, hoe zouden we dat moeten verwoorden?

[1:41:32] Want ik merk dat ik nu alweer vijf zinnen nodig heb om het

[1:41:35] om dat op de agenda te zetten.

[1:41:38] Ja, een heel belangrijk punt inderdaad, want er is wel wat onderzoek naar gedaan dat vrouwen bijvoorbeeld minder vaak worden doorverwezen, minder vaak verder diagnostisch onderzoek krijgen, dus minder vaak een scan krijgen of rundgefoots gemaakt worden, et cetera.

[1:41:52] Vaker gewoon naar huis gestuurd worden inderdaad met nee, maar een paracetamolletje, dat is even symbool voor niet serieus genomen worden in de klachten die ze presenteren.

[1:42:03] of waarmee ze naar de arts komen.

[1:42:07] En dat heeft te maken met eigenlijk de blinde vlekken, het baljusbewustzijn dat we allemaal hebben, maar artsen ook, omdat zij door wie zij zijn in het leven op een bepaalde manier kijken en ook bepaalde dingen niet weten, niet zien en het niet verankerd is in de opleidingen.

[1:42:23] Het is heel belangrijk dat dat aspect ook in die opleidingen echt verankerd is, dus dat de artsen al gedurende hun opleiding al bewust worden van hoe stel je vragen, welke blinde vlekken heb jij misschien als mens, hoe dek je dat af in het gesprek wat je aangaat met je patiënt.

[1:42:46] Dus dat is iets wat absoluut heel belangrijk is en nog onderbelicht is.

[1:42:50] En wat belangrijk is, dat dat ook... Je zou kunnen zeggen, dat zou misschien kunnen verschillen tussen een vrouw en een man als arts, maar ook dat is niet helemaal zo bewezen, want door de traditionele rolpatronen of de hardnekkige gender-stereotypen zie je soms ook dat vrouwen weer anders naar vrouwelijke patiënten kijken en mannelijke artsen ook.

[1:43:15] Dus het is niet zo dat je kan zeggen, een vrouw kijkt zo naar een vrouw en een man kijkt zo naar een vrouw.

[1:43:20] Nee, als arts worden vrouwen daarin anders gezien en wordt het verhaal van vrouwen vaker weggezet als aanstellerig, drammerig, niet serieus te nemen en meer mentaal, wat ook Mirjam Kajer al benoemde, meer als mentale klachten.

[1:43:41] Ik heb een ervaringsdeskundige daarin.

[1:43:43] Toen onze kinderen klein waren, liet ik mijn man de huisarts bellen als er iets mis met ze was.

[1:43:49] Ondanks dat ik arts ben.

[1:43:51] Want ik werd gewoon niet serieus genomen als moeder.

[1:44:10] Dat gaat mijn vraag wel over, voorzitter.

[1:44:14] Niet specifiek over u, trouwens.

[1:44:17] Mevrouw Lok zei, u maakte een heel specifiek punt over de vertegenwoordiging van vrouwen.

[1:44:26] En toen dacht ik, moeten wij ook niet eens wat met de vertegenwoordiging van mannen?

[1:44:31] Ook in deze bijeenkomst slaat de teller uit naar meer vrouwen dan mannen.

[1:44:39] En ik weet niet of we ons zelf daarmee in de weg zitten.

[1:44:43] Ik ben wel benieuwd hoe Women Inc.

[1:44:44] daar ook naar kijkt, maar misschien anderen ook.

[1:44:46] Want zolang de andere helft niet ook aan tafel zit, gaan we dit, ben ik bang, niet snel genoeg oplossen.

[1:44:56] Ik denk een heel belangrijk punt.

[1:44:58] We zijn een samenleving met iedereen, van iedereen, voor iedereen, door iedereen.

[1:45:04] Dit is ook een issue van de gehele samenleving.

[1:45:07] Dat is al meerdere keren aangestipt.

[1:45:09] Het uitval van vrouwen, het leed van vrouwen, dat raakt iedereen.

[1:45:13] In eerste instantie vrouwen, maar uiteindelijk iedereen.

[1:45:15] Of het nou werkgevers zijn, of de partners, of de kinderen.

[1:45:18] Uiteindelijk raakt het iedereen.

[1:45:20] Dus het is absoluut belangrijk.

[1:45:22] En ook de oplossing ligt bij iedereen.

[1:45:24] Want inderdaad, artsen, dat zijn mannen en vrouwen, dat is iedereen.

[1:45:30] Dus ik denk dat het heel belangrijk is dat we daarmee heel goed kijken.

[1:45:34] Wie hebben er een rol in het gehele gezondheidsveld?

[1:45:39] Wat zijn de verschillende experts?

[1:45:41] Wat zijn de verschillende stakeholders?

[1:45:43] van verzekeringen tot onderzoekers, dat iedereen daarin meegenomen wordt.

[1:45:48] En inderdaad, het is schokkend, denk ik, dat we met zoveel vrouwen hier vandaag zijn, want zo ziet het gezondheidsveld er niet uit.

[1:45:55] En ook de zorgbestuurders, als je daarnaar kijkt in de representatie van vrouwen daarin, is ook natuurlijk nog ondergerepresenteerd en daarmee ook weer een stukje gemiste kant voor de prioritering, zou ik zeggen.

[1:46:07] Ja, ook iets waardoor dit nog zo lang niet misschien op alle agenda's altijd bovenaan staat.

[1:46:15] Dus een heel belangrijk punt waar absoluut aan gewerkt moet worden.

[1:46:17] De representatie van vrouwen overal, op alle posities in deze sector, maar dus ook de betrokkenheid bij specifiek het aanpakken van die vrouwengezondheid.

[1:46:32] Ik zie u nadenkend nog een vervolgvraag.

[1:46:36] Mevrouw Westerveld.

[1:46:41] Ik heb ook nog een vraag aan mevrouw Lok.

[1:46:44] Jullie en andere organisaties pleiten al lang dat er een brede nationale strategie, een meerjarenplan komt met passende financiering.

[1:46:52] In jullie position paper staat dat er een duidelijke governance structuur bij hoort.

[1:46:59] Maar mijn vraag is dan... Zou dat niet, als je zegt die verantwoordelijkheid moet primair bij het ministerie van VWS liggen... dat je ook daar alle verantwoordelijkheden houdt... in plaats van dat er nog een aparte ambassadeur komt... of een aparte iemand die daarmee bezig is?

[1:47:19] Dus mijn vraag is, hoe zien jullie dat nou?

[1:47:22] Wat is nou jullie ideale structuur?

[1:47:24] Hoe zou dat eruit moeten zien?

[1:47:27] Goeie vraag.

[1:47:27] Wat wij leren uit die andere landen is dus dat die sterke regie vanuit VWS en coördinatie vanuit VWS heel belangrijk is.

[1:47:36] Zij moeten echt die kaders en die contouren vormgeven.

[1:47:40] Maar iemand die het eigenlijk als een strategisch partnerschap in het veld coördineert, dat is wel een hele belangrijke om dus te zorgen dat alle actoren in het zorgveld daarin echt een plek krijgen.

[1:47:55] waar dus de inhoud in vormgegeven wordt.

[1:47:58] Dus dat zijn inderdaad ook die werkgroepen waar verschillende specialisten in zitten, waar de consultatie van vrouwen plaatsvindt.

[1:48:05] Dus echt een expert die daar vanuit de inhoudelijke strategie boven hangt en dat dus zo de invulling in nauw contact met VWS die invulling kan vormgeven.

[1:48:15] Dus wat heb je daarmee?

[1:48:16] Een stuk autonomie op de inhoud, maar wel de borging van een VWS.

[1:48:23] En dat zijn dan eigenlijk de goede gesprekspartners.

[1:48:25] Ook omdat diegene dan goed die afstemming kan hebben met de andere ministeries.

[1:48:31] Dus we zien dat dat eigenlijk heel goed werkt.

[1:48:38] Dank u wel.

[1:48:41] Laatste ronde.

[1:48:41] Mevrouw Slachtegelman.

[1:48:47] Dan heb ik nog een vraag voor mevrouw Meerens.

[1:48:57] Want er zijn zoveel vrouwen die in de zorg werken en ook nachtdiensten draaien, onregelmatige werktijden.

[1:49:06] En we weten dat dat ook kanker gerelateerd is of sommige hormonale ziektes dan ook meer de kop op steken.

[1:49:17] Terwijl dat juist in die beroepen inderdaad lastig bespreekbaar is om dan geen nachtdiensten te draaien of een ander rooster.

[1:49:29] Ook onder collega's onderling.

[1:49:34] Heeft u gegevens van hoe dat is voor werknemers onderling op de werkvloer?

[1:49:44] Zijn er onderzoeksgegevens van hoe hoog die acceptatie is om daar iets aan te doen?

[1:49:51] Er zijn misschien wel onderzoeken gedaan op de werkvloer, maar ik ben daar niet bij bekend.

[1:49:56] Dat zijn natuurlijk vaak case studies in een ziekenhuis of een andere zorgorganisatie.

[1:50:01] Op de SAP zijn we in elk geval vaak toch meer landelijk bezig.

[1:50:03] Ik weet het niet, maar ik kijk ook even naar jullie.

[1:50:08] De meeste ziekenhuizen hoef je vanaf 60 geen nachtdiensten meer te doen.

[1:50:12] Maar goed, dan heb je de hele overgang dus al gehad.

[1:50:17] Ik weet ook dat je bij sommige borstvoedingsperiodes geen nachtdiensten hoeft te doen en zwangerschappen, maar dat de acceptatie daarvan bij collega's onderling best wel lastig is.

[1:50:28] Dus zou daar een kans liggen voor vakbonden of cao's om dat beter te borgen?

[1:50:38] Misschien ook nog een kleine aanvulling.

[1:50:40] In de beroepen waar het enigszins mogelijk is, zie je dat veel mensen in de zorg natuurlijk naar het ZZP-schap neigen voor zichzelf.

[1:50:46] Ze zijn begonnen juist omdat ze zeggen ik wil me niet meer schuldig voelen richting mijn collega's.

[1:50:51] Ik wil mijn eigen pakket bepalen waardoor ik ook het kan combineren met mijn zorgtrek of met andere dingen.

[1:50:56] Dus dat maakt voor ons heel duidelijk dat het systeem zoals het is ingericht hen niet helpt en dat grote schuldgevoel en hun verantwoordelijkheidsgevoel, tegelijkertijd hun liefde voor hun vak, dat dat allemaal samenkomt en hun eigenlijk naar het ZZP-schap drijft, wat daarmee voor de niet-ZZP'ers het vak niet aantrekkelijker en beter maakt en ook weer voor meer uitval daarvoor zorgt.

[1:51:18] Dus ik denk dat hier absoluut verbeteringsmogelijkheden liggen, om het zo te zeggen.

[1:51:27] Ik heb nog een vraag aan mevrouw Merend.

[1:51:30] Ik ken het Sociaal Cultureel Planbureau als een enorme bron van veel inzichten.

[1:51:37] Als u luistert naar alles wat er aan kennis nog ontbreekt of niet duidelijk is, waarvan zegt u dat wij als Sociaal Cultureel Planbureau graag onze tanden in zouden zetten om daar meer kennis over naar boven te halen als het gaat over vrouwengezondheid?

[1:51:56] Ik ondersteun van harte wat hier ook allemaal wordt geschreven, maar wij hebben geen medici bij ons in huis.

[1:52:02] We hebben sociaal wetenschappers, sociologen, economen, psychologen.

[1:52:07] En we houden ons wel met zorg bezig, maar meer in de zin van wie zijn degenen die mantelzorg geven en hoe combineren ze dat met werk.

[1:52:18] Ik zou niet direct zo'n witte vlek weten van dat moeten we nou eens gaan doen.

[1:52:23] Maar misschien is het ook goed als u met mijn collega's die specifiek met mantelzorg en andere vormen van zorg bezig zijn.

[1:52:30] Ja, ik kan u wel na afloop wat namen geven anders.

[1:52:35] Graag, alhoewel ik het ook altijd wel weer jammer vind dat als we het over vrouwengezondheid hebben, dat dan mantelzorgen logisch zijn.

[1:52:42] Ik begrijp het uit de cijfers, want de meeste mantelzorgen worden nou helemaal door vrouwen geleverd.

[1:52:47] Maar graag, ja.

[1:52:49] Ik ben zelf meer arbeidsmarkt- en genderonderzoeker, dus ja.

[1:52:52] We spreken elkaar straks.

[1:52:56] Heel goed, mevrouw Paulusma.

[1:52:59] Mijn laatste vraag is aan mevrouw Sommer.

[1:53:02] En dan gericht op uw expertise, achtergrond, psychiatrie.

[1:53:08] Het mag drie zijn, het mag ook één zijn, maar wat is nou het eerste, als u zou mogen kiezen, wat er zou moeten gebeuren in dat werkveld als het gaat om vrouwengezondheid?

[1:53:19] Dan wijs ik zonder meer naar de menopause.

[1:53:23] Dat wil niet zeggen dat alle vrouwen die met klachten rond perimenopause en menopause

[1:53:29] in de psychiatrie komen ook primair psychiatrie zijn.

[1:53:33] Een gedeelte wel.

[1:53:34] Maar daar zou eigenlijk zoveel meer kunnen.

[1:53:38] Er is zoveel meer mogelijk aan het ondersteunen en specifiek behandelen van vrouwen in die fase.

[1:53:46] Wij zien nu dat vrouwen precies dezelfde

[1:53:52] als vrouwen die niet in de menopause zijn.

[1:53:53] Zelfs dezelfde behandeling als mannen.

[1:53:56] Ook qua medicatie, dat zijn SSRI's, benzodiazepines.

[1:54:00] Terwijl de menopause is een hele specifieke fase... waarin de hormonen echt als een skischans naar beneden gaan.

[1:54:07] En dat is niet alleen geslachtshormoon... maar ook melatonine en cortisol, andere hormonen.

[1:54:14] zijn weerklank heeft op het lichaam en voor veel vrouwen die daar gevoelig voor zijn, op mentaal welzijn.

[1:54:21] En dat hoef je niet per se binnen de psychiatrie te behandelen.

[1:54:25] Dat kan wel, maar dan is het belangrijk om de psychiatrie ook uit te bereiden en daar ook hormonale behandeling en niet-hormonale behandelingen van bijvoorbeeld hot flushes,

[1:54:37] te positioneren.

[1:54:38] En nu zie je dat die behandelingen vooral bij de huisarts zijn, heel mondjesmaat worden ingezet en alleen maar voor typische overgangsklachten, nachtsweten en hadflasjes, fullstop.

[1:54:52] En binnen de GGZ wordt eigenlijk niet gewerkt met hormonale behandelingen, terwijl ze daar wel heel effectief zouden kunnen zijn.

[1:55:01] En ook niet met non-hormonale

[1:55:03] behandelingen voor overgangsklachten.

[1:55:07] En dat is zonde, want nu vallen vrouwen met overgangsklachten en psychische problemen tussen wal en schip.

[1:55:13] Dat zijn enerzijds vrouwen die nieuwe psychische klachten ontwikkelen in die periode.

[1:55:20] Anderzijds vrouwen die al een psychiatrische aandoening hebben en die dan sterk verslechterd.

[1:55:25] En psychische stoornissen zijn niet anders dan lichamelijke.

[1:55:29] Dat is eigenlijk een

[1:55:32] Het is ook moeilijk om die grens te trekken van hormonen, immuunsysteem, brein, dat werkt allemaal met elkaar samen.

[1:55:39] Nu zijn dat geen communicerende velden.

[1:55:42] Nu is het of de huisarts, die kijkt of je hot flushes hebt, of het is depressie, angst, en dan ga je er geen reset in.

[1:55:54] Er is een heel groot gebied daartussen met allerlei lichamelijke klachten, maar ook veel psychische klachten.

[1:56:00] Wat nu eigenlijk niemands land is en waar vrouwen op een paar commerciële instellingen na ook nergens echt terecht kunnen.

[1:56:07] Dus ik denk dat de psychiatrie zich dat terrein zou moeten toeigenen om betere zorg te kunnen bieden.

[1:56:14] En om ook de mentale klachten die ontstaan of verergeren in de menopause gewoon gericht, ja, oorzakelijk te behandelen.

[1:56:23] Daarvoor hebben we nog niet de evidentie.

[1:56:25] We moeten aan de slag om goede evidentie op te bouwen.

[1:56:32] Er zijn wel wat studies en die laten goede resultaten zijn.

[1:56:35] Daar word je enthousiast van als je die leest.

[1:56:39] Dat moet goed verankerd worden en in de richtlijnen komen.

[1:56:43] Het is ook super interessant.

[1:56:46] vanuit de psychiatrie een veel breder palet aan zorg bieden, wat waarschijnlijk veel effectiever is.

[1:56:53] Dus dat is ook een enorme kans die daar ligt.

[1:56:55] Een heel korte aanvulling is dat er ook oog moet zijn voor het taboe wat op de overgang heerst, waardoor vrouwen er nog niet goed over praten, waardoor ze niet weten wat is normaal, wat is niet normaal, wanneer moet ik naar een dokter gaan.

[1:57:08] Dus ik denk dat daar ook een soort maatschappelijk bewustzijn nog aan gewerkt moet worden.

[1:57:13] Verder sluit ik me helemaal aan.

[1:57:20] Mevrouw Westerveld.

[1:57:24] Ik vroeg me af of het niet hetzelfde kan spelen bij vooral ook jonge meisjes, omdat je ziet dat heel veel psychiatrische aandoeningen zich op hele jonge leeftijd manifesteren.

[1:57:37] Misschien wel rond de puberteit, in ieder geval uit cijfers van de Nederlands GGZ zien we dat dat ook vaak op jonge leeftijd zo is.

[1:57:44] En speelt ook daar niet dat er heel veel onbekendheid is

[1:57:49] En dat je ook bij jongens en meiden ziet dat het op een andere manier tot de uiting komt.

[1:57:53] En is daar ook voldoende over bekend.

[1:57:59] Nee, daar is absoluut niet voldoende over bekend.

[1:58:02] En ook daar liggen enorme kansen.

[1:58:04] We weten dat vrouwelijke geslachtshormonen, eustrogeen, heel groot effect heeft op de hersenen.

[1:58:10] Dat werkt op alle neurotransmitters, de boodschappersstoffen.

[1:58:12] Op dopamine, serotonine, op GABA-rustgevende boodschappersstoffen.

[1:58:17] En daar liggen ook enorme kansen.

[1:58:19] Zowel voor vrouwen in en na de menopause, maar zeker ook voor de pubertijd.

[1:58:24] En ook voor vrouwen met premenstrueelsyndroom.

[1:58:30] En nu is dat een beetje het stukje bij de gynaecoloog.

[1:58:36] Ben je niet vruchtbaar, dan gaat de gynaecoloog kijken of hij daar wat aan kan doen.

[1:58:40] Maar die hormonen hebben heel veel effect op ons welbevinden.

[1:58:47] Het feit dat hier alleen maar vrouwen zitten, ja, wij weten dat.

[1:58:50] Wij weten hoe je je voelt wanneer die hormonen even vreemd doen.

[1:58:54] Dus dat maakt het voor ons ook urgent en invoelbaar.

[1:58:59] Maar dat is voor mentaal welzijn een enorme kans die we nu totaal laten liggen.

[1:59:03] Want we durven nauwelijks hormonale behandeling in te zetten omdat we onvoldoende evidentie hebben.

[1:59:09] Dus het kan dat daar fantastische mogelijkheden voor preventie en gerichte behandeling liggen.

[1:59:16] die we nu niet toepassen.

[1:59:25] Dank u. Ik dank de leden voor alle vragen.

[1:59:29] Belangrijker is dat ik alle sprekers bedank voor hun inbrengen, delen van inzicht, maar ook aan alle deelnemers van dit rondtafelgesprek ook dank voor het vooraf aanleveren van position papers.

[1:59:44] Misschien wel goed nog op te merken dat er nog een in te plannen commissiedebat staat op de agenda over vrouwgezondheid.

[1:59:52] En dan is het natuurlijk handig dat er zoveel inzichten zijn gedeeld met de commissie.

[1:59:56] Blok Maas, dank.

[1:59:58] Ik dank alle aanwezigen die dit ook met veel belangstelling hebben gevolgd hier en op afstand.

[2:00:04] voor hun interesse en geduld.

[2:00:07] We zijn gekomen naast half vijf.

[2:00:09] Daarmee sluit ik dit rond de tafel gesprek.

[2:00:14] Ik dank u zeer en tot de volgende keer.

[2:00:16] Dank u.