Omnibusvoorstel en de implementatie van de CSDDD

[0:00:00] om position paper in te dienen.

[0:00:01] Die is hopelijk goed gelezen door de leden van de Tweede Kamer.

[0:00:05] En voordat we start gaan wil ik eerst de Kamerleden even aan u voorstellen die aanwezig zijn.

[0:00:09] Allereerst mevrouw Daniela Hirsch van GroenLinks PvdA, de heer Ram van de PVV, mevrouw Kamminga van de VVD en mevrouw de Korte van NSC.

[0:00:20] En dan geef ik graag als eerst het woord aan de heer Wienand Kwaadvligt van VNO-NCW, kantoor Brussel, voor een korte introductie van drie minuten.

[0:00:30] En nu het woord.

[0:00:31] Voorzitter, dank u wel.

[0:00:33] En dank dat ik hier de visie van VNO-NCW en MKB Nederland kan geven op het omnibusvoorstel.

[0:00:40] Misstanden in de ketens moeten effectief worden aangepakt.

[0:00:44] Dat is de constante opstelling van ons en van onze leden.

[0:00:48] Die leden, dat zijn 150 sectororganisaties en 190 bedrijven.

[0:00:54] Tezamen vertegenwoordigen wij 300.000 bedrijven in Nederland en 90 procent van de private werkgelegenheid in ons land.

[0:01:03] We hebben de afgelopen vijf jaar zeer frequent en intensief met onze leden overlegd over het onderwerp van vandaag.

[0:01:10] En ik meen hier dus te mogen spreken namens het Nederlandse bedrijfsleven.

[0:01:14] We hebben ons ook actief ingezet om IMVO verder te brengen, onder andere via het CERT-traject voor multistakeholder-initiatieven.

[0:01:23] Een effectieve aanpak vraagt regels op Europees niveau.

[0:01:27] Alleen dan heb je maximale impact.

[0:01:30] Die regels moeten een gelijk speelveld creëren en ze moeten voor grote en kleine bedrijven praktisch uitvoerbaar zijn, zonder onnodige lasten.

[0:01:39] En daar zat hem nu juist te kneep.

[0:01:42] De CSDDD was te belastend en onuitvoerbaar voor bedrijven.

[0:01:47] De Europese Commissie is zelf, slechts enkele maanden na de vaststelling van de CSDDD, met de voorstel gekomen tot aanpassing ervan.

[0:01:55] We zagen het, dat is uniek.

[0:01:57] Wij zien daarin een bevestiging dat onze argumenten houtsneede.

[0:02:02] We zijn positief over de Omnibus.

[0:02:05] De Omnibus bevat 12 beperkte aanpassingen die de CSDDD werkbaarder maken.

[0:02:11] Ik zeg beperkte aanpassingen, want als je de tekst zorgvuldig leest, blijft er ook in de Omnibus een zeer substantiële due diligence verplichting rusten op alle bedrijven in de keten, grote en kleine.

[0:02:24] Ik noem één concreet punt.

[0:02:26] Ik hoor van alle kanten, ook net in de technische briefing, dat due diligence in de omnibus beperkt zou worden tot alleen de eerste schakel.

[0:02:35] Dat is onjuist.

[0:02:37] Er is in artikel 8 sprake van vier cumulatieve stappen van due diligence, die alle vier risk-based zijn.

[0:02:44] Een proactieve algemene scan van de hele keten.

[0:02:48] Een proactieve diepte-beoordeling van directe zakenpartners.

[0:02:52] Een diepte-beoordeling van indirecte zakenpartners in de keten op basis van plausibele informatie, en dat kan heel veel informatie zijn.

[0:03:01] en dan tot slot contractklausures om ook verderop in de keten naleving van de gedragscode te borgen.

[0:03:08] Het enige wat de omnibus hier verandert, is dat bedrijven niet meer proactief hun hele keten van soms duizenden toeleveranciers aan een diepteanalyse moeten onderwerpen, maar dat dit reactief op basis van informatie moet gebeuren.

[0:03:22] Dat lijkt tot meer impact en het is niets anders dan een invulling van het risk-based-principe.

[0:03:29] We vinden de omnibus dus een verbetering.

[0:03:31] Maar drie cruciale zorgpunten zijn nog steeds niet opgelost.

[0:03:35] Er is te weinig harmonisatie, de materiële normen zijn te open en de regels over het opschorten van activiteiten miskennen de geopolitieke realiteit.

[0:03:44] Ik ben graag blij dat dat nog nader toe te lichten.

[0:03:47] Voorzitter, afsluitend.

[0:03:49] Wij zijn positief over een aantal aanpassingen in de omnibus, maar we hebben ook zorgpunten die echt opgelost moeten worden.

[0:03:56] We menen dat de Omnibus uitzicht biedt op een CSDDD die uiteindelijk een enorme stap voorwaarts is ten opzichte van de situatie die we tot voor kort hadden.

[0:04:06] Dat kan leiden tot een effectieve aanpak van misstanden en daar willen wij en onze leden graag in bijdragen.

[0:04:12] Dank u. Dank u wel.

[0:04:14] Dan gaan we over naar Roxanna de Raet, manager Transparantse Ketens bij MVO Nederland.

[0:04:27] Al ruim twintig jaar helpen we duizenden bedrijven hun ketens eerlijker, duurzamer en weerbaarder te maken.

[0:04:33] Wij zien de CSDD dan ook als een kans voor het Nederlandse bedrijfsleven.

[0:04:37] De videoportretten uit onze position paper van bedrijven als Johnny Cashew en Schijvens Corporate Fashion laten zien hoe ketenverantwoordelijkheid voor deze bedrijven bijdraagt aan hun verdienvermogen.

[0:04:48] Juist in een tijd van geopolitieke verschuivingen, grondstoffen schaarste en prijsstijgingen biedt een stevige CSDD juist een kans om risico's te beheersen en de positie van Nederlandse bedrijven in de markt te versterken.

[0:05:00] Door goede stappen te zetten richting ketenverantwoordelijkheid tonen bedrijven leiderschap voorbij hun eigen deur en bouwen ze aan toekomstbestendige bedrijfsvoering.

[0:05:10] Bedrijven die hun ketens onvoldoende kennen, zijn immers kwetsbaarder voor mensenrechten schendingen en milieuschade in hun ketens, verstokkende toevoer van grondstoffen en reputatieschade.

[0:05:20] Net nu toekomstbestendig ondernemen terrein wint, wordt er in Brussel voorgesteld om de CS333 fundamenteel te verzwakken en af te wijken van de ingezet koers.

[0:05:29] Dit is een rem op de vooruitgang en zekerheid die het bedrijfsleven nodig heeft.

[0:05:34] Niet voor niets riepen organisaties als de NS, de Amsterdamse haven,

[0:05:38] WeFashion, Staydin en Tennet in een recent statement van ons op om vast te houden aan de oorspronkelijke CSDDD.

[0:05:46] Wat gaat er dan mis in het afgezwakte voorstel van de Europese Commissie?

[0:05:50] Ten eerste, een beperking tot de tier 1 leveranciers ondermijnt het doel van de wet.

[0:05:55] De belangrijkste grondstoffen en de grootste risico's zitten namelijk juist verderop in de ketens.

[0:06:00] Door die in de basis buiten beeld te houden, verandert de wet in vooral extra administratie met tal van uitzonderingen en mazen in de wet.

[0:06:08] Daar wordt niemand beter van.

[0:06:10] Ten tweede waait het nieuwe voorstel af van de OESO-richtlijnen.

[0:06:14] Bedrijven weten al goed hoe ze de OESO-richtlijnen moeten gebruiken voor transparante ketens,

[0:06:18] En ook de Nederlandse overheid heeft zich hier al jaren geleden aan gecommenteerd.

[0:06:22] Door allerlei afzwakkingen ten opzichte van deze oezo-richtlijnen in de CSDDD te zetten, wordt de ketenwet in de uitvoering alleen maar complexer.

[0:06:31] Ten derde, de afzwakkingen creëren een ongelijk speelveld voor het Nederlandse bedrijfsleven.

[0:06:36] Als de norm vanuit Europa daadwerkelijk zo laag wordt, zal een deel van de lidstaten mogelijk eigen wetten voor maatschappelijk verantwoord ondernemen neerzetten, als buitenboordmotor van de CSDDD.

[0:06:46] Dit leidt tot meer regelchaos en ongelijk speelveld tussen landen en bedrijven.

[0:06:52] Wat stellen wij voor?

[0:06:53] Een duidelijke CSTDD die de lat niet verlaagt, maar realistisch en effectief houdt.

[0:06:58] Omarm dan ook de waarde van de eerder gepresenteerde wet internationaal verantwoord ondernemen, de WIVO, en maak werk van een wettelijke verankering van gepaste zorgvuldigheid die standaard verder kijkt dan de directe leveranciers in tier 1.

[0:07:12] Zo ontstaat er een wet die past bij de investeringen die veel bedrijven al gedaan hebben en die past bij het ambitieniveau dat ze al kennen, vanuit onder andere de OESO-richtlijnen.

[0:07:20] Daarmee geven we onze bedrijven duidelijkheid, een gelijk speelveld en een eerlijke boterham voor de toekomst.

[0:07:26] Dank u wel.

[0:07:27] Precies, drie minuten.

[0:07:28] Dat is echt heel goed gedaan.

[0:07:31] En dan is het woord aan de heer Elmar Otten van EvoVenedex, senior beleidsadviseur internationaal ondernemers.

[0:07:37] Dank u, voorzitter, en dank ook aan de leden van de commissie voor de uitnodiging.

[0:07:41] Namens Evo Felix, de ondernemersvereniging voor handels- en productiebedrijven, spreek ik hier vandaag.

[0:07:47] Wij ondersteunen onze leden met kennis en advies over logistiek en internationaal ondernemen, waarbij open, eerlijke en duurzame handel centraal staat.

[0:07:55] Het Omnibus-pakket is wat ons betreft een stap vooruit.

[0:07:57] Het brengt verschillende Europese duurzaamheidsregels beter met elkaar in lijn en biedt kansen om de uitvoerbaarheid voor bedrijven te verbeteren.

[0:08:06] Ik wil u drie hoofdpunten meegeven.

[0:08:07] Het huidige knelpunt in de uitvoering, een aantal concrete verbeteringen en onze oproep om vast te houden aan de Europese duurzaamheidsambities.

[0:08:16] Eerst het knelpunt.

[0:08:18] Onze leden onderschrijven het belang van ketend duurzaamheid, maar ervaren de wetgeving als versnipperd, complex en administratief zwaar.

[0:08:25] Rapporteren wordt soms een doel op zich.

[0:08:26] Dit kost tijd, geld en capaciteit die zeker in mkb bedrijven niet zomaar voor handen is.

[0:08:32] Dan de verbeteringen.

[0:08:34] Het omnibuspakket zorgt voor meer duidelijkheid en minder lasten.

[0:08:37] Kleine importeurs vallen buiten de CBAM-verplichtingen.

[0:08:41] De CSDDD wordt meer risicogabezeerd en combineert een algemene ketenanalyse met gerichte, diepgaande onderzoeken ook dieper in de keten.

[0:08:50] En bij de CSDD wordt het aantal verplichte rapportagepunten beperkt, inclusief een begrensing van informatieuitvragen richting mkb-leveranciers.

[0:08:59] Deze vereenvoudigingen zorgen voor ruimte om te werken aan echte impact in de keten.

[0:09:04] Tot slot onze oproep.

[0:09:05] We vragen u het kabinet te steunen in het omarmen van dit pakket.

[0:09:09] Maar verlies het bredere doel niet uit het oog.

[0:09:11] Duurzaam ondernemen is geen last, maar een kans.

[0:09:14] Voor toegang tot kritieke grondstaffen, voor samenwerking in de opkomende markten en als onderscheidend vermogen van het Europese bedrijfsleven.

[0:09:22] Daarom steun dit pakket als een stap naar minder regeldruk, maar blijf werken aan het verwezenlijke van de Europese duurzaamheidsambities.

[0:09:29] Dank u wel.

[0:09:31] Dank u wel.

[0:09:31] Dan gaan we over naar Alice van Ark, Managing Director van CNV.

[0:09:39] Hartelijk dank voor de uitnodiging voor dit ondertafelgesprek.

[0:09:43] Vandaag doe ik namens CNV en CNV Internationaal een dringende oproep.

[0:09:48] Kies voor een UVO-wetgeving die echt impact maakt op de plekken waar het het hardst nodig is.

[0:09:54] CMV Internationaal werkt al jarenlang samen met vakbonden en bedrijven in wereldwijde productieketens, van landbouw tot mijnbouw en textiel, in Azië, Afrika en Latijns-Amerika, in samenwerking met Nederlandse bedrijven.

[0:10:10] Wat werkt?

[0:10:10] Een aanpak op basis van risico's, zoals voorgeschreven in de OESO-richtlijnen.

[0:10:16] Je kijkt naar waar de grootste mensenrechtenrisico's zitten, zoals kinderarbeid of dwangarbeid.

[0:10:21] En daar begin je.

[0:10:23] Daar zet je je capaciteit op in.

[0:10:26] Maar juist dat staat nu onder druk in het EU-omnibusvoorstel.

[0:10:31] De focus verschuift namelijk van risico's naar alleen directe leveranciers en signalen.

[0:10:38] Vrij reactief dus.

[0:10:40] En dat lijkt praktisch, maar het werkt niet.

[0:10:43] Het leidt eigenlijk tot een soort schijnzekerheid.

[0:10:46] Bedrijven kunnen namelijk op papier aan de regels voldoen, terwijl de ernstige misstanden, zoals dwangarbeid, dieper in de keten gewoon blijven bestaan.

[0:10:55] En precies dat zien we eigenlijk nu al gebeuren in Duitsland, waar een vergelijkbare aanpak geldt.

[0:11:01] En het gevolg?

[0:11:02] Bedrijven besteden meer tijd aan papierwerk dan aan echte oplossingen en risico's blijven zodoende onopgelost.

[0:11:10] We hebben nog een tweede zorg.

[0:11:12] Minder betrokkenheid van stakeholders zoals vakbonden.

[0:11:16] In de oorspronkelijke CSDDD en volgens de OESO-richtlijnen... moeten zij betrokken worden bij het monitoren van maatregelen.

[0:11:23] Het omnibusvoorstel maakt dat optioneel.

[0:11:26] En het gevolg?

[0:11:28] Bedrijven kunnen eenzijdig bepalen of iets werkt... zonder de input van de mensen die de risico's direct ervaren.

[0:11:36] Laat ik een voorbeeld geven.

[0:11:38] In Indonesië werken wij met palmoliebedrijven.

[0:11:41] Arbeiders sluiten daar soms leningen af om op plantages te mogen werken.

[0:11:46] Die kunnen ze vervolgens niet terugbetalen.

[0:11:48] En zo raken zij gevangen in dwangarbeid.

[0:11:52] Een Nederlandse supermarkt zou dit willen aanpakken.

[0:11:55] En samen met vakbonden onderzoekt dit deze supermarkt, het bedrijf en de oorzaken en of de genomen maatregelen echt effect hebben.

[0:12:05] En zo bereik je verandering.

[0:12:07] Maar zonder die betrokkenheid van vakbonden of werknemers nemen bedrijven maatregelen die op papier misschien goed lijken, maar in praktijk niets oplossen.

[0:12:16] En in landen waar vakbondswerk gevaarlijk is, is een wettelijke verplichting de enige manier om te zorgen dat werknemers worden gehoord.

[0:12:25] Tot slot.

[0:12:26] We begrijpen de wens om regeldruk te beperken.

[0:12:29] Maar dit voorstel doet het tegenovergestelde.

[0:12:33] Het leidt tot meer bureaucratie en minder impact in de landen waar het om gaat.

[0:12:39] Hoe dan wel?

[0:12:41] Begin met implementeren.

[0:12:44] Evalueer vervolgens goed.

[0:12:46] Geef ook heldere rechtssnoeren, zodat bedrijven weten waar ze aan toe zijn.

[0:12:50] En investeer in sectorale samenwerking, zoals wij dat al jaren doen met bedrijven, VNO en CW en via de SER.

[0:13:00] Wat ons betreft staat voorop, kies voor een wet die verschil maakt.

[0:13:04] En niet alleen op papier, maar echt ook in de praktijk.

[0:13:07] En daar vragen wij uw steun voor.

[0:13:08] Dank u wel.

[0:13:10] Dank u wel.

[0:13:10] Dan gaan we over naar de laatste bijdrage en die is van Klara Bovens van het MPO-platform.

[0:13:16] Dank u wel, voorzitter.

[0:13:18] Ik spreek vandaag namens het MVO Platform.

[0:13:20] Wij zijn een breed netwerk van maatschappelijke organisaties en vakbonden dat zich al twintig jaar inzet voor het respecteren van mensenrechten en milieu in wereldwijde ketens van bedrijven.

[0:13:30] En de CSDD is voor ons belangrijk, maar het heeft nog veel meer invloed op werknemers die in moderne slavernij werken, voor onze kleding, gemeenschappen die worden vergiftigd omdat kopermijnen hun afval in rivieren dumpen en het klimaat dat door uitstoot drastisch verandert.

[0:13:44] Dit zijn breedgedragen zorgen, zoals blijkt uit de demonstratie voorafgaand aan deze rondetafel.

[0:13:49] Het NVO-platform maakt zich hard voor een effectieve antiewegkijkwet, zodat bedrijven actief aan de slag gaan met het voorkomen en aanpakken van misstanden in hun keten.

[0:13:58] Er is in Nederland, inclusief onder het bedrijfsleven, altijd grote steun geweest voor een antiewegkijkwet.

[0:14:04] De wet zorgplicht kinderarbeid ligt al sinds 2019 op de plank in afwachting van een Europese wet.

[0:14:09] En als de ombezwijzingen worden doorgevoerd, voldoet Nederland echter niet aan deze gepaste zorgvuldigheid zoals omschreven in de WZK.

[0:14:16] En is het de vraag of deze niet van kracht zou moeten worden?

[0:14:19] We snappen dat regels duidelijk en uitvoerbaar moeten zijn.

[0:14:22] Toch creëert de omnibus juist meer verwarring.

[0:14:25] Daarom licht ik graag drie punten van zorg uit.

[0:14:28] Allereerst, met het voorstel dat bedrijven alleen voor directe leveranciers en maar eens in de vijf jaar risico's in de keten identificeren, kan je niet meer spreken van ketenverantwoordelijkheid.

[0:14:38] De meeste schendingen vinden namelijk plaats verderop in toeleveringsketens.

[0:14:41] En onderzoek wijst uit dat bij supermarkten minder dan 6% van hun directe leveranciers in hoogrisicolanden zitten.

[0:14:49] Terwijl veel producten, zoals onze koffie en cacao, wel uit hoogrisicogebieden komen, waar kinderarbeid een veelvoorkomend probleem is.

[0:14:57] Als bedrijven verplicht worden om hun inspanning te richten op directe leveranciers, levert hun tijd en inzet weinig resultaat op, terwijl de negatieve gevolgen op mens en milieu onopgelost blijven.

[0:15:08] Ten tweede, belanghebbenden worden buitenspel gezet.

[0:15:11] Het omnibusvoorstel reduceert belanghebbenden tot degenen die direct getroffen worden door bedrijfsactiviteiten en relevante stakeholders.

[0:15:19] Dit geeft bedrijven te veel discretie om te bepalen welke stakeholders zij als relevant zien.

[0:15:25] Vanwege hun kennis en expertise en toegang tot belanghebbenden dieper in de keten is een dialoog met maatschappelijke organisaties essentieel bij gepaste zorgvuldigheid.

[0:15:35] En ten derde, het niet meer verplichten dat bedrijven klimaatplannen uitvoeren, leidt juist tot juridische onduidelijkheid.

[0:15:41] Het geeft bovendien een zorgwekkend signaal af aan het bedrijfsleven dat klimaatverandering niet langer een prioriteit is waarvoor dringende actie nodig is.

[0:15:49] Terwijl het nu al zeer onwaarschijnlijk is dat Nederland en de EU de klimaatdoelen zullen halen.

[0:15:55] Het is cruciaal om essentiële onderdelen van de CSDD overheen te houden.

[0:15:59] en te zorgen dat de wet daadwerkelijk impact maakt.

[0:16:02] Juist nu, in deze tijd.

[0:16:04] Kortom, we pleiten voor het behoud van de risicogebaseerde benadering, waarbij bedrijven hun inspanningen richten op de meest significante risico's in de gehele toeleveringsketen, het betrekken van belanghebbenden en het erkennen van de rol van het maatschappelijk middenveld in Nederland en in productielanden.

[0:16:20] en voor het uitvoeren van klimaatplannen.

[0:16:22] Dank u wel, voorzitter.

[0:16:24] Dank u wel voor uw bijdrage en natuurlijk ook nogmaals voor de position papers.

[0:16:28] Dan gaan we nu over naar de vragen van de Kamerleden.

[0:16:31] We beginnen met één vraag per Kamerlid, maar ik denk dat er wel meerdere rondjes mogelijk zijn gelet op de tijd.

[0:16:37] Het verzoek is wel om ook duidelijk te maken aan wie de vraag richt.

[0:16:41] En dan is het verzoek om niet aan alle vijf de vraag te richten.

[0:16:45] De allereerste vraag is voor mevrouw Heersch van GroenLinks-Pevenaar.

[0:16:49] Even kijken of het mij in één keer goed gaat.

[0:16:51] Ik heb een vraag aan mevrouw de Raad.

[0:16:54] In de beslisnota die gepaard ging met de kabinetsappreciatie van de Onibus stond dat het Nederlands bedrijfsleven verdeeld is over de voorstellen van de commissie.

[0:17:06] Naast u zitten twee mensen die een hele stellige positie nemen.

[0:17:10] Die zeggen, nee, er verandert niks wezenlijks.

[0:17:12] Alleen de regeldruk gaat omlaag.

[0:17:14] En u geeft aan, er verandert wel iets wezenlijks.

[0:17:16] En daar maken wij zorgen over.

[0:17:17] Zou u daar iets dieper op in kunnen gaan?

[0:17:20] Wat in uw ogen de grote verandering is, namens uw achterban?

[0:17:25] Zodat wij goed begrijpen hoe verschillende bedrijven tegen deze verandering aankijken.

[0:17:30] Dank u wel, mevrouw de Raads.

[0:17:33] Dank u wel voor deze vraag.

[0:17:35] Allereerst werken wij dus al jaren met bedrijfsleven wat met internationale ketens werkt.

[0:17:39] Wij werken met bedrijven op verschillende manieren.

[0:17:44] Uiteraard zijn de meningen soms binnen die bedrijven ook verdeeld.

[0:17:48] Maar recentelijk hebben we ook heel veel gesprekken gevoerd met bedrijven hoe zij dit zien.

[0:17:52] En als we puur kijken naar de wet, de veranderingen daarin, ten opzichte van hoe het was voorgesteld in de Sears Triple D en de Omnibus,

[0:18:00] Ten eerste de risicogebaseerde aanpak, die eerst gebaseerd meer was op de OESO-richtlijnen en de UNGP's, nu echt een tier-one-aanpak heeft.

[0:18:08] Ten tweede dat in het oorspronkelijke voorstel met regelmaat due diligence gedaan moest worden, en dat nu dus om de vijf jaar.

[0:18:15] En ten derde dat het eerst voor een grotere scoop van bedrijven gold, ook indirect natuurlijk, toeleveranciers, en nu een zeer kleine scoop aan bedrijven.

[0:18:24] Daarna, op basis daarvan, zien wij vooral dat de definities van wanneer het alsnog verplicht is eigenlijk voor meerdere interpretaties vatbaar zijn en niet altijd eenduidig.

[0:18:35] Bedrijven weten in de praktijk vaak niet wat ze niet weten, dus het zelf op onderzoek gaan helpt om die problemen aan de voorkant aan te pakken.

[0:18:42] En doordat niet iedereen hoeft mee te werken, geven bedrijven aan de ene kant aan, het wordt voor ons moeilijker, voor degenen die wel moeten voldoen aan de wet, om die data te verzamelen, omdat er meer richtlijnen voorkomen.

[0:18:54] Aan de andere kant verwachten we, en dat geven bedrijven ook aan, omdat we dat bij de CSR die voorafgaand al gezien hebben, dat juist bedrijven in die tier one scope, wat heel veel Nederlandse bedrijven zijn die toeleveren,

[0:19:05] aan CS Triple, die plichtige bedrijven, dat daar waarschijnlijk meer druk op komt te liggen om juist die keten wel in te duiken en aan te geven of er aanleiding is of niet om verder te onderzoeken.

[0:19:16] Dat zijn enkele geluiden die wij in onze achterban juist horen.

[0:19:20] Dank u wel.

[0:19:20] Dan de heer Ram van de PVV.

[0:19:23] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:19:24] Ik heb een vraag aan de heer Kwaadvlieg.

[0:19:29] Ja, wellicht kunt u wat meer toelichten over de impact op het MKB.

[0:19:38] Het voorstel is wel dat er een soort MKB-schild wordt opgetuigd, dat daar gelijkertijd kan worden van afgeweken en als het niet anders kan toch nog een vraag worden gesteld aan een MKB-bedrijf.

[0:19:55] Dus wellicht kunt u toelichten wat voor impact dat precies heeft.

[0:19:59] Dank u wel, meneer Kwaad.

[0:20:02] Ja, voorzitter, dank u. We hebben het ook in de technische briefing gehoord.

[0:20:08] Er is heel veel verwarring, vind ik, ook wel door de commissie veroorzaakt over wat nou de impact op het mkb is.

[0:20:15] De commissie heeft gelijk als ze zegt er zijn geen juridische verplichtingen voor mkb, er is geen handhaving ten opzichte van het mkb en er is geen aansprakelijkheid van het mkb.

[0:20:30] Dat klopt.

[0:20:31] Maar wat is nou de belangrijkste verplichting die voortkomt uit de CSDDD of uit de omnibus?

[0:20:39] Dat is het doen van due diligence.

[0:20:42] Daar gaat het om.

[0:20:44] De verantwoordelijkheden, de aansprakelijkheden, de handhaving, de wettelijke verplichtingen, dat komt allemaal pas aan de orde als er iets fout gaat.

[0:20:53] Maar het gaat om het doen van due diligence.

[0:20:56] Nou, die doen van due diligence, dan stelt de CSDDD dat alle grote bedrijven hun keten moeten kennen.

[0:21:04] Je kunt de keten als grootbedrijf alleen kennen,

[0:21:08] als je precies weet wat er bij je toeleveranciers, ook de kleine toeleveranciers, gebeurt.

[0:21:14] Dus ofwel via de CSDDD ofwel via afspraken met je afnemers, zul je als mkb-bedrijf heel veel informatie moeten aanleveren.

[0:21:27] Dus er komt een grote verplichting op het mkb, op al het mkb in de keten te leggen.

[0:21:34] En dat is dan, net werd gezegd ook weer in de technische briefing, het is een lichte verplichting, want het gaat om de VSME-standaard.

[0:21:42] De VSME-standaard is een hele substantiële informatieverplichting.

[0:21:47] Dat gaat over heel veel punten waar je informatie over moet aanleveren.

[0:21:52] Bovendien, als er geconstateerd wordt dat het nodig is om extra informatie meer dan de VSME-standaard aan te leveren, dan moet je ook dat doen.

[0:22:02] Dus er is voor ons geen enkele twijfel dat het ook voor het MKB een flink belastende due diligence verplichting zal zijn.

[0:22:15] Dank u wel voor de introducties van de vijf sprekers.

[0:22:20] Het geeft helderheid en het is interessant om de verschillende nuances te horen.

[0:22:26] Mijn vraag gaat richting de heer Kwaadvlieg.

[0:22:29] Dat was omdat hij zo'n mooie cliffhanger deed.

[0:22:31] Bij zijn derde punt had hij het over de geopolitieke realiteit.

[0:22:34] Dat we daar niet aan voorbij moesten gaan.

[0:22:37] Ik wil hem graag die ruimte geven.

[0:22:46] Het gaat daarbij over twee aspecten.

[0:22:49] Eén is dat je ziet dat de extraterritoriale werking van de CSDDD, want het geldt niet alleen voor Europese bedrijven, maar ook voor niet-Europese bedrijven, zowel op de Europese markt als elders, dat die heel veel weerstand oproept elders in de wereld.

[0:23:03] En dat dat een muis is, die denk ik ook nog wel een staart zal hebben.

[0:23:07] Als je ziet hoe op dit moment bijvoorbeeld het Amerikaanse beleid tot ontwikkeling komt.

[0:23:12] Het tweede aspect is dat wij in een...

[0:23:16] wereld die toenemend bedreigend is en waar we afhankelijk zijn van essentiële grondstoffen die nodig zijn voor defensieproductie of groene productie.

[0:23:27] Die grondstoffen komen soms alleen uit landen waar een heel moeilijke mensenrechten situatie is.

[0:23:35] Als je kijkt wat hier in de omnibus staat, dan

[0:23:40] zegt de commissie, er is een verzachting van de verplichting, want je hoeft niet meer te stoppen, maar je moet alleen opschorten.

[0:23:47] Maar ja, als je opschort in een land waar eigenlijk geen kans is op verbetering, en die landen zijn er, omdat in die landen door de overheid gesanctioneerd mensenrechten, schendingen en beleid op grote schaal plaatsvinden, ik denk dat we allemaal wel weten over welk land het bijvoorbeeld gaat, dan word je dus geconfronteerd als bedrijf met een situatie, je moet opschorten zonder kans op verbetering.

[0:24:09] En dan krijg je dus publieke belangen, hier in Europa bijvoorbeeld, die komen dan onder druk te staan, omdat je essentiële grondstoffen of essentiële halfproducten, bepaalde chips of zo, niet meer zou kunnen krijgen.

[0:24:23] Op dit moment zijn de bepalingen in de omnibus, hoe je daarmee moet omgaan, gewoon niet helder.

[0:24:29] En dat moet dus verduidelijkt worden.

[0:24:31] GESPREKSLEIDERAAR.

[0:24:33] Dank u wel.

[0:24:33] Dan mevrouw de Korte van de NEC.

[0:24:35] Dank u wel, voorzitter, en dank u wel ook voor de sprekers, voor de verheldering.

[0:24:42] Er verandert weer het een en ander, terwijl er net wat veranderd was.

[0:24:46] Dus we proberen het met elkaar te begrijpen.

[0:24:49] Ik heb een vraag aan mevrouw Van Ark van het CNUV.

[0:24:55] Omnibus is bedoeld om in de regelgeving te realiseren en toch lees ik in uw stuk dat er toch meer bureaucratie komt.

[0:25:05] Kunt u uitleggen waarom Omnibus ook meer bureaucratie geeft?

[0:25:14] Wij trekken ook de vergelijking wat we nu zien in Duitsland... waar ook de focus echt is op de directe leveranciers.

[0:25:22] Waar veel papierwerk gedaan moet worden door de bedrijven... omdat ze eigenlijk alle directe leveranciers in scoop hebben.

[0:25:32] Wat wij daarom het voordeel zien van hoe het oorspronkelijk was, dat risico gebaseerd... betekent dat je in principe alleen naar je risico's gaat kijken en daarop prioriteren.

[0:25:43] Stel je voor je koopt je grondstoffen uit China, dan begin je daar.

[0:25:47] Dat betekent dus dat je in plaats van die hele keten... Sommige bedrijven hebben natuurlijk al duizenden leveranciers.

[0:25:53] Dat betekent dat je eigenlijk op een andere manier gaat kijken.

[0:25:57] Dus eigenlijk prioriteert en kijkt naar de risico's.

[0:26:04] Ik snap bijna niet vanuit een bedrijfsperspectief... waarom je daar niet voor zou kiezen.

[0:26:10] Want ik denk echt dat het uiteindelijk...

[0:26:13] minder bureaucratie leidt.

[0:26:14] En een belangrijk punt is dat de Europese Commissie geen impact assessment heeft gedaan.

[0:26:19] Dus of dit echt leidt tot veel minder bureaucratie is eigenlijk onduidelijk.

[0:26:25] Dus ik denk dat dat wel... Nou ja, dat zou voor mij al... ACM zelf heeft ook in Nederland gezegd... het is voor ons onduidelijk in hoeverre dit echt een besparing oplevert.

[0:26:36] En ik denk, nou ja, we kunnen heel goed naar Duitsland kijken als voorbeeld waarom dat niet zo is.

[0:26:43] Dank u wel.

[0:26:43] Als mevrouw De Korte even haar microfoon zou kunnen uitzetten.

[0:26:45] Dank u wel.

[0:26:46] Dan gaan we over naar mevrouw Keers.

[0:26:48] Ja, dank u wel.

[0:26:49] Ik heb ook een vraag voor mevrouw Van Ark.

[0:26:51] Het is een beetje in het verlengde van het antwoord van de heer Kwaadvlieg.

[0:26:55] Het gaat over mensenrechten.

[0:26:56] U heeft in uw introductie aangegeven dat u veel heeft gewerkt met mensen waar rechten werden geschonden.

[0:27:01] Dat zat in de textielsector, in de landbouw, dus niet alleen in de sectoren.

[0:27:06] zoals de kritieke grondstoffen waar de heer Klaatwegen aan refereert.

[0:27:12] Kunt u aangeven hoe dat werken volgens de principes van die OCD-guidelines, van de due diligence zoals u die voorstelt, het verschil heeft gemaakt voor de mensen wiens rechten werden geschonden?

[0:27:26] Dank u wel, mevrouw Van Ark.

[0:27:29] We zien dat de risico's plaatsvinden dieper in de keten.

[0:27:32] Mensen die hetzelfde werk doen in een textielfabriek.

[0:27:45] maar via een soort uitzendconstructie werken of via thuiswerken in een naaiatelier.

[0:27:52] Daarmee eigenlijk nog een stukje goedkoper kunnen werken dan de directe fabrieksarbeiders, maar eigenlijk aan dezelfde soort producten werken.

[0:28:00] En wat wij zien, is dat als wij dit soort problemen aanpakken en bespreken met bedrijven, dat er wel degelijk een verschil kan komen.

[0:28:09] Bijvoorbeeld door te zorgen dat die mensen die nu

[0:28:11] bijvoorbeeld in een tweede schil werken, hetzelfde werk doen, ook georganiseerd kunnen worden door een vakbond.

[0:28:19] En dat zijn eigenlijk kleine verschillen die een bedrijf kan maken door daarop de leverancier aan te spreken van het is niet fair dat 70 procent van de werknemers in dit geval eigenlijk niet onder contract staat, zich niet kunnen organiseren.

[0:28:34] En daar kan een bedrijf een groot verschil maken, eigenlijk door een hele simpele vraag te stellen aan een leverancier.

[0:28:43] Dank u wel.

[0:28:44] De heer Ram van de PVV.

[0:28:49] Ja, ik weet eigenlijk even niet van wie ik dit moet vragen, maar de CSDDD wordt uitgevoerd en als die geïmplementeerd wordt, wordt het belegd bij de civiele rechter.

[0:29:02] En dan wordt er niet een marginale toets gedaan, maar een volledige inhoudelijke toets van de implementatie van deze wetgeving, waaronder dus ook, ja,

[0:29:14] Als iemand een rechtszaak aanspant, in Nederland is het vrij breed wie er een rechtszaak kan aanspannen, vanwege ons burgerlijk wetboek.

[0:29:22] Hoe verhoudt dat zich tot andere rechtssystemen in Europa?

[0:29:28] Maken wij ons niet heel erg kwetsbaar vanwege ons eigen rechtssysteem?

[0:29:32] Het gaat met name ook om de collectieve actie die in Nederland kan worden gehanteerd als uitgangspunt.

[0:29:40] Er ligt met meneer Kwaadvlieg daar ook een idee over, want ik zie hem aandrukkelijk knikken.

[0:29:48] Ik weet niet, misschien dat ik nog even aan anderen daarop kan reageren, maar allereerst meneer Kwaadvlieg.

[0:29:57] Twee dingen.

[0:29:58] Op de eerste plaats, waar gaat het om welke normen moeten worden toegepast?

[0:30:02] Dat is een van onze grote zorgen.

[0:30:04] De normen die gelden voor bedrijven in de CSDDD en de omnibus staan in een annex.

[0:30:11] Dat zijn enige tientallen internationale akkoorden, overheid tot overheid, milieuakkoorden en ook mensenrechtenakkoorden, die normen zijn voor overheden geschreven.

[0:30:26] En ons probleem is, en dat is niet alleen ons probleem, maar dat is ook de meerderheid van de Nederlandse juridische gemeenschap zegt, die normen zijn eigenlijk niet zomaar toepasbaar op bedrijven.

[0:30:39] Sommigen wel, maar anderen, bijvoorbeeld dat een kind recht heeft op het best mogelijke niveau van onderwijs, dat is niet iets wat je zomaar

[0:30:49] invullen en waar je zomaar invulling aan kunt geven als bedrijf.

[0:30:53] Vandaar dat wij gezegd hebben, je zou die normen, als je ze zo laat staan, zou je aan bedrijven een rule of reason moeten geven.

[0:31:03] Dus eigenlijk moet de bedrijf een bepaalde marge hebben om die normen te interpreteren.

[0:31:08] En dat zou de rechter dan ook moeten respecteren door die uitvoering niet integraal, maar marginaal te toetsen.

[0:31:15] Anders zijn die normen niet toepasbaar.

[0:31:17] Dan uw vraag, hoe moeten rechteren ermee omgaan?

[0:31:22] Dat is dus op de eerste plaats dat we zeggen die marginale toetsing is nodig.

[0:31:26] Je krijgt uiteraard op het moment dat je zegt, het nationale systeem blijft bestaan, en dat is nieuw,

[0:31:34] CSDDD voorgesteld dat er één benadering zou komen voor heel Europa.

[0:31:38] Er was vanuit allerlei lidstaten bezwaar tegen, omdat men zegt, ja, dan ga je toch je eigen nationale systeem aantasten, ook je nationale systeem van internationaal privaatrecht.

[0:31:49] Dus daarom is er een de omnibus voor gekozen.

[0:31:52] om terug te gaan naar het systeem dat elk land zijn eigen systeem toepast.

[0:31:56] Dat kan tot bepaalde nadelen, tot bepaalde verschillen leiden.

[0:32:00] Maar aan de andere kant, ja, er is natuurlijk best een behoorlijke toenadering in de civiele rechtssystemen in de EU.

[0:32:08] Misschien nog even een staartje.

[0:32:11] En mevrouw Kamming had het zojuist over

[0:32:14] nuanceverschillen tussen de presentaties aan deze kant.

[0:32:18] Dat lijkt mij een apolitieke en diplomatieke benadering, want ik zie zelf een gapende kloof als het gaat om de vraag of de CSDDD en de OESO-rechtlijnen of die op één lijn zetten, of een risk-based nou wel of niet van toepassing is, of de stakeholderrechten beperkt worden.

[0:32:37] of de first tier van toepassing is of breder, of belanghebbende buitenspel worden gezet of niet.

[0:32:44] Enorme verschillen.

[0:32:47] Ja, ik denk eigenlijk dat ik de tekst wel erg goed gelezen heb, maar ik zou graag bereid zijn om er nog op een of andere manier, en wat mij betreft zelfs publiek, over door te praten, want ik vind het te belangrijk om dat niet verder te ontwikkelen in die discussie.

[0:33:03] Dank u wel.

[0:33:04] Dank u wel.

[0:33:05] Dan mevrouw Kammerga van de VVD.

[0:33:08] Ik probeer altijd in technische briefings mijn best te doen om het niet te politiek te maken.

[0:33:13] Maar goed, ik hoor wat u zegt.

[0:33:17] En dank voor die aanvulling.

[0:33:20] Maar wel even in het verlengde daarvan.

[0:33:21] We hebben net ook de commissie gehoord.

[0:33:23] Daar hebben we niet voor niks uitgelegd.

[0:33:25] Volgens mij gaf die ook heel duidelijk aan waar de nuance zit.

[0:33:28] Het komt er niet overeen met een deel van wat er gezegd is.

[0:33:32] Dus dat is de verdieping sowieso waard.

[0:33:35] Nogmaals, we kunnen van mening verschillen over hoe we de feiten waarderen, maar het is wel handig als we allemaal hetzelfde uitgangspunt hebben.

[0:33:41] Maar goed, dat gezegd hebben we.

[0:33:43] Waar ik nog naar op zoek ben, en dan kijk ik misschien even naar de heer Otte, want ik denk dat nog in ieder geval mijn partij in heel hoop mee kan komen met een aantal van de uitgangspunten die u ook schetst.

[0:33:58] We zouden moeten zorgen dat er wat minder regeldruk komt, dat er ruimte moet zijn en tegelijkertijd

[0:34:03] maatschappelijk verantwoord ondernemen, een aantal van die doelstellingen.

[0:34:06] Dus ook mijn partij is daar zeer voor.

[0:34:08] Waar ik nog een beetje naar op zoek ben, is dus

[0:34:13] Enerzijds wordt gezegd steun die Omnibus en kijk nog verder.

[0:34:17] En anderzijds moeten we de doelen overeind houden.

[0:34:19] Ik ben een beetje op zoek naar een aantal van de andere sprekers.

[0:34:21] Ik krijg dan het sentiment van kunnen we niet beter gewoon die hele CSDD schappen en ons gewoon bij de OESO-richtlijnen houden.

[0:34:27] Want ik hoor ook een aantal van uw collega's eigenlijk zeggen van ja, als we voor de Omnibus gaan en die regels versoepelen, dan zijn we eigenlijk bijna slechter af als met het OESO.

[0:34:35] Dus ik denk dan, laten we ons dan een hele hoop moeite besparen en laten we gewoon

[0:34:39] het hele trajectschap en ons gewoon aan de OESO-richtlijnen als basis houden?

[0:34:42] De OESO-richtlijnen zijn natuurlijk precies wat het zijn, richtlijnen.

[0:34:48] Onze leden die zijn gevestigd door heel Europa hebben ook filialen daarbuiten, zijn in meerdere lidstaten actief.

[0:34:55] Voor hen is het gewoon essentieel dat er Europese wetgeving komt, zodat ze een duidelijk Europese kader hebben waar ze zich op kunnen richten.

[0:35:03] En ik denk dat de CSDD, met alle omnibusmaatregelen daartoe gevoegd, ervoor zorgen dat ondernemers veel meer ruimte hebben om hun inspanning daar in de keten op te richten waar het uitmaakt.

[0:35:15] We hebben erover gesproken, is die nu wel of niet voorbij tier 1 van toepassing?

[0:35:20] Nou, ik deel de mening van de heer Kwaadvlieg dat dat wel zo is.

[0:35:24] Er is nog steeds onveranderd een verplichting om de hele keten in kaart te brengen.

[0:35:29] En er is al gezegd dat sommige bedrijven meer dan duizend toeleferanciers hebben.

[0:35:33] kan oplopen tot 10.000 leveranciers.

[0:35:35] En dat vermenigvuldigt zich nog ook eens in de keten.

[0:35:39] En die risicogerichte benadering die zat er op zich al in, maar stel dat je een kwart van de bedrijven pakt als hoog risico, dan kunnen dat nog steeds duizenden bedrijven zijn.

[0:35:49] En daarom is het fijn dat deze extra toevoeging erbij is gekomen, om als ergens een rode vlag omhoog komt uit het onderzoek, en dat kan intern of extern onderzoek zijn, om dan daar diepgaat onderzoek te verrichten.

[0:36:02] Dus een Europees kader is belangrijk, maar wij vinden het vooral essentieel en belangrijk dat het behoudbaar is en dat bedrijven hun inspanningen gewoon gericht kunnen inzetten.

[0:36:14] Dank u wel.

[0:36:17] Dank u wel, voorzitter.

[0:36:18] Ik had het net al aan de heer Dionysi gevraagd.

[0:36:22] De vraag is aan mevrouw Bovens.

[0:36:26] We hebben de klimaatdoelen en nu wordt toch het een en ander versoepeld.

[0:36:33] Denkt u dat we de klimaatdoelen ook met omnibus kunnen halen?

[0:36:37] En als dat niet zo is, waarom niet?

[0:36:39] En welke klimaatdoelen we eventueel niet meer kunnen halen?

[0:36:43] Mevrouw Bovens.

[0:36:45] Dank u wel, mevrouw de Korte.

[0:36:46] Zoals ik in mijn dooi aan het begin ook liet weten, vraagt de Omnibus nu bedrijven om wel klimaatplannen op te stellen, maar niet zozeer uit te voeren.

[0:36:56] En als u vraagt over het behalen van deze klimaatdoelen, zowel als we het hebben over het Parijsakkoord,

[0:37:02] Zou dit een hele mooie kans geweest zijn om die klimaatdoelen te halen, zodat bedrijven ook verplicht hun uitstoot verminderen en dit ook uit moeten voeren binnen de Omnibuswetgeving?

[0:37:11] Dus daarom pleit ik ook voor terugkeren naar de CSDD en wat daarin staat.

[0:37:16] Want daar wordt wel gevraagd van bedrijven om zowel klimaatplannen op te stellen als uit te voeren.

[0:37:23] Dus ik zie deze mogelijkheid in het Omnibusvoorstel eigenlijk niet, omdat deze verplichting geschapt wordt.

[0:37:32] Dank u wel.

[0:37:35] Dan mevrouw Heersch.

[0:37:40] Ik begrijp de sentimenten van de heer Kwaatzig.

[0:37:43] Ik zou hier ook graag uren over door willen praten.

[0:37:46] Dus wie weet gaan we dat nog voor elkaar krijgen.

[0:37:47] We hebben nog maar twee weken.

[0:37:49] En een reces, dus dat wordt tamelijk ingewikkeld.

[0:37:55] Ik wil toch een vraag stellen aan u.

[0:37:59] Er zijn berekeningen die aangeven dat de kosten van de CSDD, zoals hij stond, voor de bedrijven met meer dan 450 miljoen omzet en meer dan duizend werknemers, neerkomen op ongeveer 0,13 procent van de winst die aan aandeelhouders wordt uitgekeerd.

[0:38:24] Heeft u ook dergelijke berekeningen of kunt u bevestigen dat dat een indicatie is van de kosten die de uitvoering van de SIA-stripple, dus niet de omnibus aanpassingen, met zich meegebracht zou hebben?

[0:38:39] Ik heb geen berekeningen die uitkomen op dit soort minimale percentages, maar als je ziet wat de totale belasting voor bedrijven betekent om en de CSDDD en de CSRD en andere wetgeving van de EU op dit terrein te realiseren, dan praat je over enorme bedragen, dan praat je over tientallen miljarden.

[0:39:02] En dat gaat om dingen die in de bedrijven moeten gebeuren, onderzoeken die moeten gebeuren, dat gaat om accountancykosten.

[0:39:10] Eén feit.

[0:39:12] Naar schatting zijn er een half miljoen extra accountants aangenomen in de afgelopen drie jaar om al de groene, al de sustainability, al de duurzaamheidsrapportage te realiseren.

[0:39:26] Maar als je dat uitrekent in wat dat aan salarissen betekent en aan kosten en aan personeelskosten in de bedrijven om de mensen te hebben om die accounts te voeden met informatie, en dat is dan nog maar één element van de kosten.

[0:39:42] Dus je praat over enorme bedragen.

[0:39:47] Dank u wel.

[0:39:47] Dan de heer Rom bij VV.

[0:39:51] Ik heb een vraag over de geopolitieke risico's.

[0:39:54] Die wil ik graag stellen aan mevrouw de Raad.

[0:39:57] Dat is een beetje een gewetensvraag, leg ik je voor.

[0:40:02] De CSDD wordt in een aantal landen wereldwijd al afgewezen.

[0:40:08] Qatar bijvoorbeeld.

[0:40:10] Amerika is daar ook een voorbeeld van.

[0:40:12] Die leveren dus LNG aan Nederland.

[0:40:15] En daar hebben wij gewoon een geopolitiek belang dat wij gewoon die LNG krijgen.

[0:40:22] Anders hebben wij gewoon geen energievoorraad.

[0:40:27] Hoe weegt u zo'n belang ten opzichte van dan die CSCCD?

[0:40:32] Want wij hebben als Nederland wel een echt Nederlands belang hier en een groot risico.

[0:40:38] Mevrouw de Raad.

[0:40:40] Dank u wel voor de vraag.

[0:40:42] MVO Nederland vertegenwoordigt onder andere het duurzame bedrijfsleven en de mindere mate type bedrijven wat u hier omschrijft.

[0:40:49] Dus ik denk dat deze vraag eigenlijk beter door mijn collega van de EVO-Venedex beantwoord kan worden.

[0:40:58] Dat weet ik eigenlijk niet.

[0:40:59] De heer Otten, we hebben uw hoop op u gericht.

[0:41:05] Ik ga mijn best doen voor een antwoord.

[0:41:07] Het klopt dat de politieke realiteit veranderd is.

[0:41:11] Nederland en de hele wereld verkeerd in een geopolitieke storm.

[0:41:15] Waarbij ook dit soort onderwerpen op tafel liggen.

[0:41:24] Maar de weerstand tegen dit soort wetten zit eigenlijk niet tegen de ambitie die eronder ligt, maar vooral tegen het eenzijdig uitrollen van de EU, waarbij eigenlijk weinig sociale dialoog is geweest, om het maar zo te zeggen.

[0:41:38] En bovendien wordt ook geen rekening gehouden met de lokale wetgeving in die landen.

[0:41:42] Maar in landen als Vietnam en Indonesië, om maar een voorbeeld te noemen, is wel degelijk een gesprek te voeren over werken aan duurzaamheid, maar dan niet op het voorwaarde van de Europese Unie, maar echt in een gezamenlijke dialoog.

[0:41:55] Maakt Omnibus dit nu behapbaarder voor dat soort landen?

[0:41:59] Daar is wel een vraagteken achter te zetten.

[0:42:01] Ik denk dat die spanning er wel blijft met landen als Qatar of de VS. Wat de EU hieraan kan doen, is echt die dialoog voeren en mensen betrekken bij de duurzaamheidsambities die de EU heeft.

[0:42:15] Dank u wel.

[0:42:17] De mevrouw Kammerga van de VVD.

[0:42:21] Dank u wel, voorzitter.

[0:42:24] Mijn vraag zit wel een beetje in het verlengde hiervan.

[0:42:27] Uiteindelijk is een belangrijk deel, hoe zorgen we nou voor een gelijk speelveld?

[0:42:34] De heer Kwaadvlieger, mijn vraag aan hem is een vervolgvraag op een eerdere vraag die ik aan hem stelde.

[0:42:43] Als we die veranderende wereld hebben, zien we nu al een land als de VS... Kijk, Qatar heeft het al aangekondigd dat ze het lastig vinden... ...maar ook een land als de VS... ...dat die terughoudender is om zaken te doen met Europese bedrijven... ...omdat er mogelijk een CR-sterpel komt waar ook zij mee te maken krijgen.

[0:43:03] Kijk, als je praat over het level playing field, dan heb je twee elementen.

[0:43:06] Je hebt het level playing field binnen Europa en je hebt het level playing field tussen Europa en de rest van de wereld.

[0:43:12] Als je praat over het level playing field binnen Europa, dan zit je met het punt van de harmonisatie.

[0:43:20] Dat is eigenlijk ons derde grote zorgpunt.

[0:43:24] Er zijn namelijk een paar bepalingen nu toegevoegd die geharmoniseerd moeten worden in Omnibus.

[0:43:31] Maar dat is een beetje fob, want er blijft staan in artikel 4.2 dat het mogelijk is om alle andere artikelen, om daar wel goldplating toe te passen.

[0:43:44] En dat is eigenlijk omdat het er expliciet in staat, een soort uitnodiging

[0:43:48] in de CSDDD of in de omnibus aanleedstaten om te goldplaten.

[0:43:53] Als het er namelijk niet staat, kun je het ook doen.

[0:43:56] Het staat er expliciet in.

[0:43:58] Bovendien staat in de recitals, in de overwegingen van de tekst, dat als je bepaalde artikelen wil aanpassen,

[0:44:08] Bijvoorbeeld de definities.

[0:44:10] En als de aanpassing van de definities vervolgens tot aantasting van de harmonisatie in de geharmoniseerde artikelen leidt, dan mag dat.

[0:44:20] Dus stel, er is een definitie die een duidelijke beperking inhoudt van wat de...

[0:44:27] wat de waardeketen is, met name downstream-waardeketen.

[0:44:32] Als je dus via goldplating die definitie aanpast, krijg je een totaal verschillend speelveld.

[0:44:39] En dan praat je dus niet over een keten vanuit Nederland naar ergens anders, of een keten vanuit Duitsland naar ergens anders.

[0:44:46] Nee, je praat over dezelfde keten, want in die ketens is waarschijnlijk de laatste stap, of de laatste twee stappen, zijn Nederlands, of Duits, of Portugees, of Est,

[0:44:57] Maar die ketens zijn Europees.

[0:44:59] Na twee stappen komt dat samen.

[0:45:01] En dan zou je dus de situatie krijgen dat er 27 afwijkende en mogelijk tegenstrijdige nationale wetgevingen uit de 27 lidstaten van toepassing zijn op dezelfde producten, dezelfde toeleveranciers in Europa en buiten Europa.

[0:45:16] Dat leidt tot totale chaos.

[0:45:18] Vandaar dat wij vanaf het begin gezegd hebben

[0:45:20] Je moet hier tot harmonisatie leiden.

[0:45:23] De angst was aanvankelijk dat als je teveel harmonisatie zou hebben en een te laag niveau van due diligence, dat je dan geen effect hebt.

[0:45:33] Inmiddels hebben we een due diligence op Europees niveau van zo'n hoog niveau dat de commissie zelf heeft gezegd, we moeten er een heel klein beetje van afdoen.

[0:45:42] Maar nogmaals wat ik zeg, wat blijft staan is buitengewoon substantieel.

[0:45:47] Dus de reden

[0:45:49] om te zeggen, we moeten niet te veel harmoniseren, valt weg.

[0:45:54] Het Europees Parlement had in zijn eindrapport precies het omgekeerde geformuleerd van artikel 4-2, namelijk niet een uitnodiging om te goldplaten, maar een uitnodiging expliciet aan de commissie en de lidstaten, een politiek commitment om te zeggen, we streven zoveel mogelijk naar harmonisatie.

[0:46:14] Niet een verbod op goldplating, maar wel een politiek streven.

[0:46:18] Het zou ons heel veel waard zijn als die terug zou kunnen komen, dat commitment.

[0:46:23] Dat is het interne level playing field.

[0:46:32] Je blijft staan met een... Met name in de Verenigde Staten.

[0:46:35] Het speelt bij een aantal individuele bedrijven die zich enorme zorg maken.

[0:46:39] Er zijn bedrijven die zeggen, waarom moeten mijn operaties in Australië voldoen aan normen van de Europese wetgeving, omdat ik toevallig ook in Europa actief ben?

[0:46:50] Maar het is niet alleen beperkt tot die bedrijven.

[0:46:53] Er is ook op politiek niveau in het congres stevige actie.

[0:46:59] sluit bepaald niet uit dat dat nog op een Trumpiaanse manier terug gaat komen, op de ene of andere manier.

[0:47:05] Dus dat is een uitdaging.

[0:47:07] Aan de ene kant zeg je, ja, wij moeten onze eigen normen kunnen bepalen als Europa.

[0:47:11] Intrinsiek zijn die normen ook belangrijk, want we willen maatschappelijk verantwoord ondernemen.

[0:47:18] Maar ja, wij willen nu extraterritoriaal onze normen aan anderen opleggen, maar we zien op dit moment het spel dat anderen dat op een hele botte manier

[0:47:27] in onze richting gaan doen.

[0:47:28] Dus dat is het spanningsveld waarin je zit.

[0:47:32] Maar nogmaals, dat spanningsveld is constaterend.

[0:47:35] Wij blijven van mening dat maatschappelijk verantwoord ondernemen buitengewoon belangrijk is en dat je dat met Europese regels verder moet brengen.

[0:47:44] Het congres is denk ik het Amerikaanse congres.

[0:47:47] Ja, ja.

[0:47:49] Mevrouw de Korte, NEC.

[0:47:51] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:47:53] We zijn bezig inderdaad met een afweging.

[0:47:57] Een vraag is aan mevrouw Van Ark.

[0:48:01] Ja, Omnibus is niet zomaar ontstaan, maar het heeft ook te maken met alle veranderingen in de wereld die we nu zien.

[0:48:08] En bedrijven staan onder druk.

[0:48:11] Dat wil ook zeggen dat elk bedrijf zijn werknemers heeft, dus we willen ook dat mensen aan het werk blijven.

[0:48:20] Anderzijds willen we inderdaad de hoge eisen aan bedrijven.

[0:48:27] Hoe ziet u dat speelveld?

[0:48:30] U komt op voor de werknemers, maar ook dat hun bedrijf blijft bestaan.

[0:48:36] Dus ik vraag me af hoe u dat afweegt.

[0:48:39] We werken heel veel met Nederlandse bedrijven die zien dat het een goed businessmodel is om verantwoord te ondernemen.

[0:48:49] Eigenlijk hebben we het hier ook over ondernemen met goed fatsoen.

[0:48:53] Ik denk dat geen enkel bedrijf kinderarbeid in zijn keten wil.

[0:48:58] of geen enkel bedrijf wil dwangarbeid.

[0:49:01] Er zijn ontzettend veel voorbeelden van bedrijven die al jaren eigenlijk hetzelfde doen, waar ze blij zijn dat dit nu eindelijk ook in een Europees verband wordt verplicht.

[0:49:13] Een mooi voorbeeld is de Zeeman.

[0:49:16] Zeeman doet dit al jaren en heeft ook een

[0:49:21] Iedereen weet dat het goed gaat met de zeeman.

[0:49:24] Dus duurzaam ondernemen is ook een goed bedrijfsmodel.

[0:49:32] NPO Nederland schrijft ook een mooi voorbeeld van een bedrijf waar ze hun omzet hebben zien stijgen door duurzaam te ondernemen.

[0:49:44] Ik denk dat dat de norm zou moeten zijn.

[0:49:47] Ik denk dat veel bedrijven, zodra ze aan de slag gaan met maatschappelijk verantwoord ondernemen... Sommige bedrijven kijken nog wel een beetje hoe andere bedrijven dat doen.

[0:49:57] Maar door samen risico's aan te pakken, kan het ook effectief.

[0:50:00] Dit is ook precies wat wij doen al in sectorverband.

[0:50:04] Binnen verschillende convenanten, bijvoorbeeld hier in Nederland.

[0:50:08] En door het samen te doen, kan het ook op een slimme manier en een betaalbare manier.

[0:50:17] Dank u wel.

[0:50:17] Ik kijk nog even naar de leden.

[0:50:19] We hebben nog tijd.

[0:50:20] Mevrouw Hirsch staat te trappelen.

[0:50:23] Ik sta ook te trappelen, want ik vroeg net een vraag aan de heer Kwaadwiger over kosten.

[0:50:29] En we hebben net ook van de commissie gehoord dat de te besparen kosten van de verandering ongeveer €320 miljoen zijn.

[0:50:37] En ik zag mevrouw Bovens haar hand op z'n jaar zo werken.

[0:50:40] Dus ik wilde graag u even het woord geven om ook op die vraag te reageren over de kosten voor het bedrijf.

[0:50:46] Mevrouw Bovens.

[0:50:47] Dank u wel.

[0:50:48] Er werd net genoemd dat er geen cijfers zijn over wat het kost voor bedrijven om te voldoen aan de CSDDD en die zijn er eigenlijk wel.

[0:50:56] De Europese Commissie heeft uitgerekend dat het voor bedrijven 0,01 procent van de gemiddelde omzet is om te voldoen aan de CSDD en 0,09 procent van hun netto winst.

[0:51:13] En zoals net werd genoemd, 0,13 procent van wat er uitgekeerd wordt aan aandeelhouders.

[0:51:18] We hebben het hier dus nog niet eens over een halve procent wat dit kost voor bedrijven.

[0:51:23] Dus het lijkt ons niet echt te gaan om aanzienlijke bedragen.

[0:51:27] En hier blijft telkens het argument over regeldrukvermindering genoemd te worden.

[0:51:32] En hiermee willen wij ook aangeven dat het zeker behapbaar is voor bedrijven om hier aan te voldoen.

[0:51:39] Dank u wel.

[0:51:39] Ik kijk nog even naar de overgeleden.

[0:51:43] U slaat een rondje over.

[0:51:45] Mevrouw Kammergaan, VVD.

[0:51:46] Ik was nieuwsgierig of er voorbeelden zijn van landen die het beter doen op het gebied.

[0:52:07] Over de hele wereld?

[0:52:08] Nee, in de EU.

[0:52:09] Hoe loopt de discussie in de EU en welke kant gaat het op?

[0:52:11] Ik probeer daar meer zicht op te krijgen.

[0:52:13] Wat zijn landen waar we ons van op kunnen trekken?

[0:52:28] Wie kan de vraag het beste beantwoorden?

[0:52:30] Mevrouw Bovens, mevrouw de Raad, mevrouw... Ik durf alleen maar wat te zeggen.

[0:52:37] Het meest concreet voorbeeld is Duitsland.

[0:52:40] Daar heb ik net ook iets over gezegd.

[0:52:42] Er zitten ook veel textielbedrijven die hiermee te maken krijgen.

[0:52:49] In die zin werken wij samen met Verwer.

[0:52:52] Er vallen ook Duitse kledingmerken op.

[0:52:56] Die zijn we aangesloten om die Duitse wet te maken te krijgen.

[0:53:02] Ik weet niet of ik dat model direct als voorbeeld zou nemen.

[0:53:07] Het is mooi om te zien dat ze er al mee aan de slag zijn gegaan.

[0:53:13] En dat ze ook gezien hebben dat het belangrijk is om er wel een verplichting van te maken.

[0:53:19] Maar bij ons zit echt het pijnpunt toch op die tier one benadering.

[0:53:26] eigenlijk de directe leverancier.

[0:53:29] Dus eigenlijk is misschien dat voorbeeld niet het goede voorbeeld.

[0:53:33] En ik denk ook voor Duitsland wel belangrijk om te zien... Het is goed, denk ik, om Duitsland daar wel goed in oog te nemen.

[0:53:43] Dus vandaar ook ons pleidooi om toch meer naar die risicogerichte benadering te gaan, zoals in het oorspronkelijke voorstel.

[0:53:50] Dank u wel.

[0:53:51] Mevrouw Van Ark, excuus dat ik ze net de verkeerde naam noemde.

[0:53:53] De heer Kwaadwrig wilde hier nog iets aan toevoegen.

[0:53:55] Nou, even op een ander punt, voorzitter, nog even terugkomend op die kostencijfers.

[0:54:00] Kijk, je kunt natuurlijk eindeloos stoutrekken daarover, maar als ik met kleinere bedrijven spreek, als ik met kleinere bedrijven spreek

[0:54:10] over hoeveel mensen zij in dienst moeten hebben om de CSRD te kunnen voorbereiden, om de CSDDD te kunnen voorbereiden.

[0:54:20] En als ik hoor hoe ze ermee worstelen, dan gaat het echt niet over 0,01 procent.

[0:54:26] Het gaat echt over heel veel meer.

[0:54:29] Dan nog een ander punt over de relatie tussen de CSDDD of de omnibus en de OESO-richtlijnen.

[0:54:36] Ik ben sinds een jaar of veertien de onderhandelaar van het hele OESO-bedrijfsleven met de OESO bij de herziening van de richtlijnen geweest, zowel in 2010, 2011 als kort geleden.

[0:54:48] Het zijn twee volkomen verschillende instrumenten.

[0:54:53] En het idee van, nou ja, de CSDDD zou nu zo verzwakt zijn, laten we dan maar bij de OESO-rechtlijnen blijven.

[0:55:01] Ik kan het niet plaatsen.

[0:55:03] Ik denk dat de omnibus een enorme sprong voorwaarts is, juist omdat het nu juridisch afdwingbaar wordt ten opzichte van de OESO-rechtlijnen.

[0:55:13] Ik denk dat beide instrumenten hun waarde behouden, want je hebt door de omnibus een

[0:55:20] juridische basis om veel harder dan voorheen dingen te kunnen aanpakken.

[0:55:24] Maar het geldt wel natuurlijk, de OESO-richtlijnen gaan verder.

[0:55:28] De OESO-richtlijnen zijn heel erg ambitieus in de tekst en kijken naar de verre toekomst soms en zetten een punt op de horizon.

[0:55:39] Maar de OESO-richtlijnen bepalen ook, na de laatste herziening expliciet, dat de OESO-richtlijnen niet een template zijn voor wetgeving.

[0:55:47] Je moet juist het verschil kunnen hebben

[0:55:49] tussen wetgeving die veel hardere maatregelen mogelijk maakt, maar daardoor een wat beperktere scoop heeft, en daarnaast de richtlijnen die vrijwillig blijven bestaan, die ook voor bedrijven van toepassing zijn, want ze zijn vrijwillig, maar ze zijn niet vrijblijvend, en die soms veel verder kunnen gaan, zodat je ook naar de horizon kunt kijken.

[0:56:10] Bedankt.

[0:56:22] Om terug te komen op de OESO-richtlijnen en wat er in de omnibuswet staat, waar het ons omgaat is dat er onduidelijkheid is over bepaalde termen en situaties waarin je verder moet gaan in je keten.

[0:56:35] Onder andere termen als plausibele informatie, waarschijnlijke misstanden en redelijke wijs.

[0:56:40] die zijn voor multi-interpretabel en kan tot verwarring leiden.

[0:56:45] Daarnaast wil ik graag het punt maken dat, en de cijfers kunnen we na afloop vast boven tafel vissen, ik weet ze nu niet uit mijn hoofd, maar dat er vele onderzoeken zijn die tonen dat duurzame bedrijven of bedrijven die zicht hebben op hun ketens ook weerbaarder zijn en winstgevender.

[0:57:00] En wij zien in ieder geval in onze achterban dat er al heel veel investeringen zijn gedaan.

[0:57:04] Niet zozeer om te voldoen aan wetten, maar vooral om toekomstbestendiger te zijn

[0:57:08] en te weten wat er in keten speelt en om ook meer leveringszekerheid bijvoorbeeld te kunnen garanderen.

[0:57:13] In dat opzicht verwachten wij niet superveel meer investeringen.

[0:57:17] Hangt er natuurlijk vanaf van hoever het bedrijf al is en daar zijn wel verschillen in, maar wij zien dat eigenlijk veel Nederlandse bedrijven al relatief ver zijn ten opzichte van andere landen als het gaat om ketenverantwoordelijkheid, waardoor zij mogelijk juist benadeld kunnen worden met de afzwakkingen in de omnibus.

[0:57:32] En wat ik eerder al noemde, veel van het Nederlands bedrijfsleven

[0:57:36] zit ook in tier 1, waardoor deze juist meer informatielast en druk krijgen door de beperkingen in de omnibus, ongeacht of ze wel of niet met OESO geleerd zijn.

[0:57:45] Dank u wel.

[0:57:47] Dank u wel.

[0:57:47] Dan mevrouw de Korte nog voor een vraag.

[0:57:50] Het hoeft niet, maar... Nee, dank u. Er is al heel veel uitleg gegeven.

[0:57:54] Ik kijk nog even naar de leden dan.

[0:57:55] We hebben nog een kwartiertje, dus er is nog ruimte voor een vraag.

[0:57:59] De heer Ram van de PVV.

[0:58:03] Ik heb een vraag aan de beide vertegenwoordigers van de branches, van de bedrijven.

[0:58:13] Het gaat mij even om, hebben jullie ook contact met andere vertegenwoordigers in andere Europese landen?

[0:58:20] En zo ja, hoe reageren zij op deze omnibus aanpassing?

[0:58:26] De heer Ot, zullen we daarmee beginnen?

[0:58:30] Wij zelf hebben dat niet.

[0:58:31] We hebben wel een vertegenwoordiging in Brussel, maar we hebben niet direct contact met andere landen.

[0:58:37] Wat wij wel hebben is een eigen IMVO-denktank met daarin ondernemers die deze wetgeving omarmen, daarin ook vooruitlopen en in meerdere landen actief zijn.

[0:58:49] Wat ik van hen hoor is dat de regeldruk op dit moment dus wel zodanig is dat zij hun programma's om daadwerkelijk aan impact te werken hebben gepauzeerd.

[0:58:58] Dat vind ik zelf een ernstig signaal, want dat komt bij bedrijven vandaan die dat in hun hart hebben zitten.

[0:59:06] Nog even terugkomen op het kostenaspect.

[0:59:08] Ik herken het getal van 0,01 ook niet echt.

[0:59:12] Wat ik hoor van onze leden is dat zij hiervoor personeel hebben moeten aannemen, afdelingen oprichten.

[0:59:22] Personen, echt teams, worden ingeschakeld.

[0:59:26] Zij moeten extern advies in huren, consultancy, juristen.

[0:59:30] Ze moeten aan IT-systemen werken.

[0:59:32] En ik hoor dus, behalve de personeelskosten, bedragen van ongeveer 30.000 euro per jaar tot enkele tonnen per jaar.

[0:59:39] Dat loopt flink uiteen en dat komt door de omvang van het bedrijf en de complexiteit van de ketens.

[0:59:45] Maar belangrijker dan die kosten is voor mij het signaal dat bedrijven op dit moment programma's stilzetten om te voldoen aan die regeldruk.

[0:59:54] Misschien is dat omdat we allemaal nog die systemen aan het inregelen zijn, is dat in de komende jaren minder.

[0:59:59] Maar desondanks is dat een signaal dat we serieus moeten nemen.

[1:00:07] Die zijn heel intensief.

[1:00:09] We zijn aangesloten in Brussel bij Esme United, dat is de Europese koepel voor MKB-organisaties.

[1:00:16] En we zijn aangesloten bij Business Europe, dat is de koepel voor VNO-NCW en aan verwante organisaties.

[1:00:23] De discussie in beide organisaties is jarenlang zeer intensief.

[1:00:27] Het is een van de belangrijkste onderwerpen op de agenda.

[1:00:30] Er is soms behoorlijk verschil van mening.

[1:00:33] En wij hebben ons vanaf het begin ingezet om er constructief tegenaan te kijken, tegen de due diligence wetgeving, en te komen tot Europese regels die effectief zijn en werkbaar zijn voor bedrijven.

[1:00:51] Dank u wel.

[1:00:52] Ik kijk voor de laatste keer nog naar de leden.

[1:00:54] Ja, mevrouw Heersch.

[1:00:59] Ik weet niet meer wie referentie maakte aan de wet zorgplicht kinderarbeid.

[1:01:02] Die is door de Kamer aangenomen.

[1:01:03] Die ligt dus even op de plank.

[1:01:25] U gaf volgens mij aan dat het onubisvoorstel dat nu voor ligt niet voldoet aan de voorwaarden die die wet stelt.

[1:01:38] Kunt u mij daar iets meer over zeggen?

[1:01:40] Wat is het verschil tussen wat er in de onubis wordt voorgesteld en wat wij al aan wetgeving hebben?

[1:01:46] Mevrouw Bovens.

[1:01:48] Zeker.

[1:01:49] Ik refereerde naar de wet zorgplicht kinderarbeid.

[1:01:51] Deze is in 2019.

[1:01:55] is deze ingang aangenomen in afwachting van Europese wetgeving.

[1:02:01] Nu de omnibus wordt gewijzigd, zorgt het ervoor dat de due diligence verplichting niet meer voldoet aan deze wet.

[1:02:10] In de zorgplicht kinderarbeid wordt gevraagd om kinderarbeid aan te pakken.

[1:02:15] En wij verwachten dat dit niet gebeurt als er enkel bij directe leveranciers verplicht gekeken hoeft te worden.

[1:02:21] Want zoals veel van mijn collega's hiernaast hebben aangegeven, zitten veel van de echte misstanden in de keten pas verderop en zullen bedrijven daar niet verplicht naar hoeven te kijken.

[1:02:33] Dus wat deze wet doet, hij gaat eigenlijk onder de norm van de wet zorgplicht kinderarbeid zitten, waardoor wij denken dat deze afgestoft moet worden.

[1:02:40] En het wacht op de Europese wetgeving eigenlijk

[1:02:43] nu niet meer zin heeft, omdat hij niet meer voldoet.

[1:02:58] hoe kinderarbeid plotseling niet meer aandacht zou kunnen krijgen in het due diligence proces.

[1:03:03] Kinderarbeid is een van de ernstigste misstanden die er zijn.

[1:03:08] Dus op het moment dat er ook maar geringe informatie beschikbaar komt, dat er ergens in de keten

[1:03:14] kinderarbeid zou zijn, dan denk ik dat het gewoon valt onder plausibele informatie, juist omdat het zo ernstig is.

[1:03:21] En op dat moment gaat dus artikel 8 gelden dat je proactief in je keten moet gaan kijken.

[1:03:27] Wat is er aan de hand?

[1:03:28] En als er iets aan de hand is, dat je er iets aan moet doen.

[1:03:31] Dus volgens mij verandert er wat dat betreft niets.

[1:03:34] En terecht.

[1:03:36] Dit is natuurlijk een van de belangrijkste dingen.

[1:03:38] En als de due diligence wetgeving hier geen vat op zou hebben,

[1:03:43] dan moet die maar afgeschaft worden.

[1:03:46] Dan moet die versterkt worden.

[1:03:48] Dit is het essentiële.

[1:03:50] En dat is volgens mij volledig gedekt door die proactieve verplichting om bij plausible informatie, en zeker als het om ernstige misstanden gaat, om dan een diepte-analyse te doen.

[1:04:01] Volgens mij verandert er niets ten opzichte van de CSDDD.

[1:04:06] Mevrouw Bovens nog heel kort even, dan ga ik dan nog even naar mevrouw Kammerkamp, die had ook nog een vraag.

[1:04:12] Er wordt vaak nu gebruikt dat het een proactieve verplichting is, terwijl er eerder ook gezegd werd dat het een reactieve verplichting is.

[1:04:18] En zoals het nu met placibele informatie ingericht is, is het een reactieve verplichting.

[1:04:23] Dit betekent dat bedrijven alleen iets hoeven te doen als ze deze informatie hebben.

[1:04:27] En de Europese Commissie is eigenlijk nog niet heel duidelijk over wat dat inhoudt.

[1:04:31] En daarom zou ik willen pleiten dat Nederland zich inzet voor een ruime definitie van placibele informatie, omdat anders worden deze misstanden vooral op kinderarbeid dus niet aangepakt.

[1:04:43] Omdat we hebben al jaren de OESO-richtlijnen en toch is er kinderarbeid.

[1:04:47] En daarom zou ik willen pleiten voor dat Nederland zich hiervoor inzet, want wij denken niet dat kinderarbeid anders wordt aangepakt door bedrijven onder de omroep.

[1:04:54] Ik zie nog allemaal mensen die hierop willen reageren.

[1:04:59] Laten we eerst even kijken naar de vraag van mevrouw Kamminka.

[1:05:02] Volgens mij helpt het niet om er wel eens niet een spelletje over te gaan doen, want dan zou je in die zin ook kunnen zeggen waarom andere landen zich wel aan de OESO-richtlijnen houden en hebben ze geen wetgeving nodig en wij wel.

[1:05:13] Volgens mij is dat voor een ander moment.

[1:05:20] Laten we hier niet de politieke discussie doen.

[1:05:24] Dit is een rondetafelgesprek om informatie te halen.

[1:05:30] Duidelijk dat er verschillende meningen zijn bij de panelleden.

[1:05:33] Maar u heeft hier voldoende tijd straks in het debat om hier nog de degens over te kruisen.

[1:05:38] Mevrouw Kammer, ik ga voor een vraag.

[1:05:40] En dan stel ik dat met name even aan de heren die...

[1:05:47] wel voorstander waren van de omnibus en de dingen die erin zaten.

[1:05:52] Ik vroeg me af wat is nou iets wat in die omnibus nog niet is meegenomen wat we eigenlijk mee zouden nemen en zouden moeten meenemen omdat anders een gemiste kans zou zijn.

[1:06:05] Enkele dagen geleden zou mijn antwoord geweest zijn.

[1:06:08] Het ontbossingsverordening moet erin meegenomen, maar ook daar zijn inmiddels enkele voorstellen gedaan om die te vereenvoudigen.

[1:06:14] Dat is van alle wetten die vandaag genoemd zijn, is dat denk ik de meest complexe en de meest bewerkelijke.

[1:06:21] Dus we zijn blij dat ook die onder de loep worden genomen en dat daarna wordt gedacht over vereenvoudigingen.

[1:06:27] Een hele kleine inhoudelijke aanvulling over de opmerkingen over kinderarbeid, dat natuurlijk een enorm belangrijk onderwerp is.

[1:06:34] Er is nog een wet in Europa, de Forced Labour Product Ban, die natuurlijk kinderarbeid in de keten aanpakt.

[1:06:39] En in principe alle productstromen waar kinderarbeid en dwangarbeid aan te pas is gekomen, bij de douane moet stoppen.

[1:06:47] Dank u wel, de heer Kwaterlich.

[1:06:49] Ja, drie dingen die naar onze mening cruciaal zijn om te regelen in het verdere proces is duidelijkheid over harmonisatie en meer harmonisatie.

[1:06:57] Duidelijkheid over de open normen, wat ik net heb toegelegd, en duidelijkheid over de opschorting, wat ik ook eerder heb toegelegd.

[1:07:03] Dat zijn de drie dingen die in mijn mening essentieel zijn om de kwaliteit van de omnibus te verbeteren.

[1:07:13] Ja, mevrouw Heerschens mij nog helemaal aan te kijken.

[1:07:15] Ik wil eigenlijk toch een einde maken aan dit rondetafelgesprek, terwijl u nog een hele dringende vraag heeft.

[1:07:22] Dank aan alle insprekers.

[1:07:23] Dank ook voor de levendige discussie.

[1:07:25] Het is al ongetwijfeld vervolgd worden in het commissiedebat op 13 mei aanstaande.

[1:07:32] Ik denk dat de inzichten die vandaag zijn geleverd en ook de positionspaper daarbij kunnen helpen voor de verschillende partijen.

[1:07:39] En dan sluit ik hierbij het rondetafelgesprek.

[1:07:42] Dank.