Raad Buitenlandse Zaken Handel op 15 mei 2025

[0:00:02] Ik open de vergadering.

[0:00:04] Aan de orde is een commissiedebat over de RBZ-handel.

[0:00:09] Ik heet de minister van harte welkom, uiteraard de ambtenaar ter ondersteuning ook.

[0:00:13] Ik heet de mensen die het volgen van de publieke tribune of elders van harte welkom en natuurlijk de collega-Kamerleden.

[0:00:21] Ik zal ze even kort voorstellen.

[0:00:22] Dat betreft de heer Seed namens de ChristenUnie, mevrouw Heerse namens GroenLinks-PvdA, de heer Ram namens de PVV, mevrouw Teunissen namens Partij voor de Dieren, ikzelf, Perelien Kamminga, ik zit dit voor, maar ik zal ook een inbring straks doen namens de VVD, want onze vaste voorzitter is verhinderd door een ander debat, dus die laat zich verexcuseren.

[0:00:41] We hebben vier uur de tijd.

[0:00:43] Ik weet niet of er wellicht nog, misschien ook voor de mensen die dit volgen, zo meteen nog een aantal mensen aanschuiven, want het overlapt.

[0:00:48] nog met een regeling van werkzaamheden.

[0:00:50] Dus waarin ligt dat er nog een aantal collega's ons gaan vergezellen verderop in dit debat, maar dan weten jullie dat alvast.

[0:00:56] Ik denk dat de heer Seder kijkt even naar u, dat u al aangegeven had dat u hier weer eerder weg moet in verband met een plenaire debat wat zo gaat aanvangen.

[0:01:03] Ik zou willen voorstellen dat we ieder vier interrupties hebben aan elkaar en dan daarna ook weer vier interrupties aan de minister en dat we dan snel van start gaan zodat de heer Seder naar het plenaire debat kan.

[0:01:15] De heer Seder, namens de ChristenUnie.

[0:01:17] Ja, voorzitter, dank u wel.

[0:01:18] Miljoenen mensen in de wereld zitten vast in moderne slavernij.

[0:01:22] Kinderen worden uitgebuit, bossen worden illegaal gekapt en mede voor de producten die wij hier in Europa en in Nederland kopen.

[0:01:28] Het is onbestaanbaar, terwijl consumenten anno 2025 nog steeds niet zeker kunnen weten dat de producten die ze in Nederland kopen zijn geproduceerd zonder schade voor mens en milieu.

[0:01:37] Het zou vanzelfsprekend moeten zijn, maar het is het helaas nog niet.

[0:01:41] Daarom is de inzet van de ChristenUnie en meerdere partijen hier in de Kamer al sinds jaar en dag gericht op productieketens.

[0:01:46] waar mensenrechten wel worden gerespecteerd voor eerlijke handel.

[0:01:50] Daarom hebben we de OESO-richtlijnen en waren we blij met de CSTDD toegegeven.

[0:01:55] Hij was niet helemaal in lijn met de richtlijnen, maar desondanks wel een belangrijke stap in de goede richting, want werk op basis van vrijwilligheid heeft helaas aan Tomaar tot nu toe niet geholpen.

[0:02:03] Maar slechts 35% van de bedrijven onderschuift de OESO-richtlijnen.

[0:02:07] Daarom ook mijn vraag aan de minister.

[0:02:08] Heeft u nog de ambitie om het percentage te verhogen?

[0:02:11] Zo ja, op welke manier?

[0:02:12] En hebben we niet jaren geleden al de conclusie getrokken dat er meer dan vrijwilligheid nodig zou zijn?

[0:02:16] En welke juridische stok achter de deur heeft de minister?

[0:02:19] Want zolang er geen actie wordt ondernemen, hoeven achterblijvers niks te doen en hebben koplopers een nadelige concurrentiepositie.

[0:02:25] Voorzitter, onder het mond van het verminderen van regeldruk vinden nu de onderhandelingen plaats over een flinke verschaling van de CSDD.

[0:02:32] Waar de CSRD over rapportageverplichtingen gaat, gaat de CSDD over de actie, over de plicht van bedrijven om mensenrechtenschendingen te monitoren, voorkomen en aan te pakken.

[0:02:42] Voorzitter, de ChristenUnie is voor vereenvoudiging van regels.

[0:02:46] Dat vinden wij prima en daar waar gesnoeid moet worden, moet dat ook doen.

[0:02:50] Zolang de doelen vier overeind blijven staan.

[0:02:53] In het belang van bedrijven die nu voorop lopen en in het belang van onze naasten wereldwijd.

[0:02:58] ook het onderspit.

[0:03:00] Het omnibusvoorstel wijkt op cruciale punten echter nog verder af van de OESO-richtlijnen dan het eerdere voorstel, bijvoorbeeld over het beperken van de zorgplicht tot directe zakenrelaties.

[0:03:09] De ACM waarschuwt hiermee dat de effectiviteit van de richtlijn in het geding is.

[0:03:13] Mijn vraag is of de minister hierop kan reflecteren.

[0:03:17] Ten tweede zien we dat de regeldruk betrekkelijk is.

[0:03:19] Kan de minister dit de perspectief zetten?

[0:03:21] Hoeveel regeldruk wordt nu bespaard door de vereenvoudiging van de CSDDD?

[0:03:25] Heeft de minister eigen zeggen nu

[0:03:27] goed zicht op de sociaal-economische gevolgen van Omnibus 1 en zonder degelijk impact assessment lijkt me dat onmogelijk.

[0:03:33] Is het niet vreemd dat de Europese Commissie zo haar eigen regels omzeilt?

[0:03:37] En het impactassessment van de originele richtlijn is natuurlijk behoorlijk over de datum.

[0:03:41] Voorzitter, waar de vereenvoudiging van de CSRD wordt geschat op 4,4 miljard, is het bij de CSDD slechts 230 miljoen.

[0:03:48] Waarom vindt de minister van de voorstel de deregulering van de CSDD dan toch noodzakelijk, terwijl het effect voor de regeldruk minimaal is?

[0:03:56] Is de minister het met mij eens dat vol inzetten op vereenvoudiging van de CSRD voldoende zou moeten zijn en het belangrijk is dat de doelen van de CSDD overeind blijven?

[0:04:06] Voorzitter, volgens onze fractie kan het hand in hand.

[0:04:09] Wordt de ACM waarschuwd aan de effectiviteit van de richtlijn in het gedingens hierdoor?

[0:04:14] Welke aanpassingen gaat het kabinet concreet voorstellen om de effectiviteit van die richtlijn te borgen?

[0:04:19] Ik overweeg aan de aandacht van de minister ook een aantal moties.

[0:04:23] Want de ChristenUnie wil de misstanden in de wereldwijde handelsketen zo doelgericht mogelijk oplossen.

[0:04:28] En die risicogerichte benadering waarbij het bedrijf zich erop

[0:04:30] richten, prangende misstanden aan het licht te brengen, is toch veel logischer dan tier 1-bepalingen in het OMU-busvoorstel.

[0:04:37] Volgens mij is het kabinet het op dit punt wel eens, ook gezien eerdere

[0:04:42] moties die aangenomen zijn en ook onderschreven zijn door de minister.

[0:04:46] Maar durft de minister dus dan ook met de vuist op tafel te slaan voor deze goede zaak?

[0:04:51] Voorzitter, de onderhandelingen lopen nog en Nederland kan nog van standpunt veranderen.

[0:04:54] Ik hoop alsnog op een ambitieuze minister, juist op dit thema, niet in het minst wegen de houding van Duitsland.

[0:05:00] Want Duitsland wil inmiddels de hele CSDD intrekken, zo liet de nieuwe bondskanselier weten.

[0:05:04] Voordat ik vraag naar welke gevolgen heeft dat of zou het hebben voor het Europees speelveld.

[0:05:08] Nederland loopt al langer meer voorop in de wereld.

[0:05:10] Het VK, de VS, Frankrijk, Australië, Noorwegen, Japan.

[0:05:13] Duitsland en Canada hebben al wetten en richtlijnen doorgevoerd.

[0:05:16] Thailand, Chile en Zuid-Korea zijn ermee bezig.

[0:05:19] Nemen wij ook onze verantwoordelijkheid of sluiten we achterin de rij aan?

[0:05:24] Voorzitter, ik hoop op een minister die ook daadrecht toont en leidt ook met de eerde aangenomen moties.

[0:05:29] Ik hoop ook dat we daarmee ook het bedrijfsleven dat voorop loopt, daarmee ook een niet nadeligere concurrentiepositie geven.

[0:05:35] Want juist ook in het belang van het bedrijfsleven, maar ook de productieketen, is het belangrijk om een regeldruk te versimpelen, maar de doelen vier overheen te houden.

[0:05:42] Ik hoop dat de Kamer in meerderheid en de minister daar volmondig met mij over eens is.

[0:05:46] En om die reden heb ik ook een vooraankondiging gedaan voor de twee minuten debat.

[0:05:49] Ik moet helaas door, maar een collega van mij zal die vast aanvragen.

[0:05:53] Juist ook om de koers die we eerder hebben ingezet, om die op dit geval vast te houden.

[0:05:56] Dank u wel, voorzitter.

[0:05:57] Dank u wel.

[0:05:58] Ik kijk heel even rond of er nog interrupties zijn.

[0:06:00] Ja, mevrouw Teunissen, Partij voor de Dieren.

[0:06:03] Goed betoog van de ChristenUnie over het behoud van de doelen van de CSDDD.

[0:06:10] Daar zijn wij ook groot voorstander van.

[0:06:11] Ik vroeg me alleen af waarom de heer Seder dan zegt dat CSRD, dat gaat dus over het rapporteren, dat hoeft eigenlijk niet.

[0:06:19] Dat is een verhelderende vraag.

[0:06:23] Heer Seder.

[0:06:24] In de volksmond wordt inmiddels alles geschaard onder de CSDDD en die moet gesnoeid worden, want bedrijven hebben te veel regelgeving.

[0:06:32] Voorzitter, dat is niet waar.

[0:06:34] Er zijn namelijk twee voorstellen, de CSRD en de CSDDD.

[0:06:40] En even om het plat te slaan, de CSRD gaat met name

[0:06:43] over het moeten rapporteren en verplichtingen, dus heel veel regels.

[0:06:48] Daarmee los je niet iets op, maar je rapporteert over wat je zou oplossen.

[0:06:51] Nou, belangrijk in het kader van compliance en dat je duidelijk maakt wat je doet, maar rapporteren aan zich lost niets op.

[0:06:59] Het CSDDD stelt doelen.

[0:07:02] Hij zet meetbale indicatoren die gehaald moeten worden, waardoor effectief kinderarbeid bestreden wordt en een bedrijf zeker weet, of zeker moet weten,

[0:07:11] dat in de keten er geen sprake is van misstanden die we hier in Nederland ook strafbaar zouden willen stellen en waarvan mensen, consumenten het recht op hebben om te weten.

[0:07:21] of in de keten van iets wat ze kopen, of daar misstanden van zijn, dat als ze dat zouden weten, misschien een ander product zouden aanschaffen.

[0:07:28] Kortom, wij zijn voor, als het kan, het snoeien van de regeldruk, maar dan moet je volgens mij, ik hoop dat de minister dat ook volmondig beaamt, bij de CSRD zijn en los het niet zoveel op door de CSDDD aan te passen in het kader van regeldrukvermindering.

[0:07:43] En ons voorstel en pleidooi is dan ook om bedrijven de ruimte te geven, misschien ook dat er ruimte nodig is,

[0:07:49] door als het moet de rapportageverplichtingen te verminderen, maar wel de doelen vier overeind te laten houden.

[0:07:55] Volgens mij is dat een win-winsituatie en eigenlijk ook in lijn met het voorstel waarvan Europa eerder heeft gezegd, die kant moeten we op voor mens en milieu.

[0:08:04] Dank u wel.

[0:08:04] Geen vervolg?

[0:08:07] Oké, dan gaan we door naar mevrouw Hirsch voor haar inbreng namens GroenLinks BvdA.

[0:08:12] Dank u wel.

[0:08:13] Voorzitter, op 24 april 2024 stemde een ruime meerderheid in het Europarlement voor de CSDDD, de zogenaamde anti-wegkijkwet.

[0:08:22] Het was die dag precies 11 jaar geleden dat de kledingfabriek Rana Plaza in Bangladesh instortte, waarbij 1134 arbeiders omkwamen.

[0:08:30] De aangenomen wet was een mijlpaal.

[0:08:33] Voor Bengaalse textielwerkers.

[0:08:35] Voor vrouwen in de Niger-delta weer kinderen door olie vervuilde vis eten.

[0:08:39] Voor consumenten die meer zekerheid krijgen dat ze geen gifbloemen meer voor moederdag kopen.

[0:08:45] Voor bedrijven die hun inzet op verduurzaming beloond zien en hun strategische ketenrelaties versterken.

[0:08:51] Drie jaar lang was over die wet onderhandeld.

[0:08:53] 500.000 belanghebbenden zijn geraadpleegd.

[0:08:57] In de raad gaf VVD-minister Adriaens namens Nederland groen licht voor de wet, die wat haar betreft zelfs een tandje scherper had gemogen.

[0:09:06] Dit wetgevende proces van jaren wordt nu in een kwestie van maanden door de versnipperaar gehaald.

[0:09:11] Nog nooit eerder vertoond in de geschiedenis van de EU.

[0:09:14] De juridische dienst van het Europese parlement velt een vernietigend oordeel over het proces.

[0:09:20] In tijden van grote druk op de rechtsstraat schept dit volgens juristen een gevaarlijk president.

[0:09:25] Deelt de minister onze zorgen over het gevolgde proces?

[0:09:29] Niet alleen het proces deugt van geen kanten, ook op inhoudelijk vlak zijn de aanpassingen aan de wet onwenselijk en ondoelmatig, ook voor bedrijven.

[0:09:37] Dat blijkt ook uit de antwoorden die de minister zelf op onze feitelijke en schriftelijke vragen heeft gegeven.

[0:09:43] De minister bevestigt dat de omnibus door de ondergrens van de OESO-richtlijnen zakt.

[0:09:48] Ze schrijft, en ik citeer, de aanpassingen zorgen voor meer verschillen met de OESO-richtlijnen.

[0:09:53] Het gevolg, onduidelijkheid voor bedrijven en een ondermijning van een internationale standaard.

[0:09:59] Door alleen nog maar naar directe leveranciers te kijken, gaan bedrijven extra werk verrichten, juist daar waar de risico's klein zijn.

[0:10:06] In de woorden van de minister zelf, informatie over risico's verderop in de keten, zullen door de aanpassing minder snel bij bedrijven terechtkomen.

[0:10:15] In de omnibus moeten bedrijven pas handelen als plausible informatie hen bereikt.

[0:10:20] Maar ook volgens de minister is onduidelijk wat daarmee bedoeld wordt, wat de rechtszekerheid aantast.

[0:10:26] Het ondermijnt ook het doel van de wet, het voorkomen van schrendingen.

[0:10:30] Immers, als informatie een bedrijf eenmaal bereikt, is het kwaad al geschiet.

[0:10:35] Het is precies om deze reden dat Nederland altijd in de Raad heeft gepleit voor opname van de gehele keten.

[0:10:41] Ook sleuvelt de EU brede eisen dat slachtoffers zich door NGO's of vakbonden kunnen laten vertegenwoordigen.

[0:10:48] Dat is een belemmering voor de rechtsgang, stelt het College van de Rechten van de Mens.

[0:10:53] De minister schrijft dat het kabinet zelf voorstander is van het behouden van deze EU-brede civielrechtelijke aansprakelijkheid.

[0:11:01] Stemt zij alsnog in met het omnibusvoorstel als het niet lukt om deze harmonisatie te waarborgen.

[0:11:07] Ook verdwijnt de resultaatverplichting op klimaat, waardoor onzekerheid voor bedrijven toeneemt en duurzame bedrijven gestraft worden voor hun inspanningen.

[0:11:15] De grote problemen met het voorspellen zijn de reden dat een grote groep bedrijven, van Unilever tot Primark en van Nesmith tot Zeeman, van de textielsector tot verzekeraars, met klemvragen om de bestaande wet overeind te houden.

[0:11:28] En de reden dat bijna alle betrokken ministeries het Omnibus-voorstel ondermaats vinden.

[0:11:34] Is de minister bereid om alleen in te stemmen met Omnibus op voorwaarden dat bovenstaande zes problemen, die zowel door haarzelf als door bedrijven en juristen zijn gesignaleerd, worden geadresseerd?

[0:11:45] Voorzitter, de minister geeft aan dat haar visie op handel ergens voor de zomer naar ons toe komt.

[0:11:53] Dus ik hou het kort over handel.

[0:11:54] Ik denk dat daar het debat dan over moet gaan.

[0:11:56] Toch heb ik wel één vraag.

[0:11:58] Minister Veldkamp gaf vorige week in de naam van het hele kabinet aan dat handelspartner Israël het internationaal recht schendt.

[0:12:06] Kan de minister bevestigen dat zij dit standpunt onderschrijft?

[0:12:11] Voorzitter, iedereen in deze Kamer wil een krachtige Europese economie die staat en valt bij betrouwbare wetgeving en het naleven van internationale regels.

[0:12:20] De liberaal en extreemrechtse keuze voor minder regels gaat tegen de wens van veel bedrijven in.

[0:12:27] Onverstandig en kortzichtig beleid die onze economische positie verzwakt en onze waarden ondermijnt.

[0:12:33] Dank u wel.

[0:12:35] Dank u wel, mevrouw Heersch.

[0:12:36] Ik kijk heel even rond of er nog interrupties zijn.

[0:12:40] Niet.

[0:12:40] En welkom ook aan mevrouw De Korte namens Nieuw Sociaal Contract.

[0:12:43] Ik had al aangekondigd dat er wellicht wat collega's nog later binnen zouden komen, dus welkom.

[0:12:47] Dan geef ik nu het woord aan de heer Ram namens de PVV.

[0:12:51] Dank u wel, voorzitter.

[0:12:53] De Europese Commissie presenteert opnieuw een pakket dat zogenaamd voor verlichting moet zorgen, het Omnibus 1-voorstel voor de CS triple D en de CSRD.

[0:13:03] Puur cosmetica.

[0:13:04] Een dun laagje wit kalk over een bureaucratische muur van dwang, papieren lasten en geopolitieke naïviteit.

[0:13:11] De PVV verzet zich tegen deze Brusselse regels die onze bedrijven vurgen.

[0:13:15] Klimaat, transitieplannen, rapportageplichten, ketenverantwoordelijkheid.

[0:13:19] Het is en blijft een juridisch mijnenveld.

[0:13:22] En er zijn al meer dan 60 Europese en nationale duurzaamheidsregels.

[0:13:27] En er komt er nu weer iets bij.

[0:13:29] En dat zonder degelijk impact assessment.

[0:13:33] Dit hele pakket is doorgedrukt zonder toetsing, terwijl er direct gevolgen zijn voor onze industrie en onze rechtsorde.

[0:13:40] Voorzitter, in het regerenprogramma staat dat de regeldruk omlaag moet.

[0:13:43] In het coalitieprogramma is afgesproken dat er geen nationale koppen mogen zijn.

[0:13:48] Toch blijven bepalingen zoals de artikel 3, 3.5a van het burgerlijk wetboek bestaan, waarmee

[0:13:55] activistische buitenlandse NGO's via civiele procedures geopolitiek beleid kunnen afdwingen.

[0:14:00] Dit is geen EU-verplichting.

[0:14:02] Dit is een nationale kop.

[0:14:03] En ook in strijd met de belofte van het kabinet.

[0:14:06] Vindt de minister dat het wenselijk is dat NGO's uit Rusland of China of uit de Palestijnse gebieden of Oeganda via deze ruime wetgeving kunnen procederen?

[0:14:16] En ook met deze richtlijn in acht?

[0:14:19] Is de minister bereid om deze nationale kop aan te pakken en te bespreken in het kabinet?

[0:14:23] Graag een reactie.

[0:14:25] Voorzitter, de CS-tuppel is volgens de PVV een mislukt project.

[0:14:29] Zelfs de kerstverse Duitse bondskanselier Merckx zegt afschaffen, niet uitstellen.

[0:14:33] Hij pleit voor een volledige intrekking van deze richtlijn en het Duitse gedeelte daarvan.

[0:14:39] Als zelfs onze grootste handelspartner dat zegt, waarom houdt dit kabinet dan vast aan deze groene symboolpolitiek?

[0:14:49] Ook de zogenaamde oplossingen in het omnibusvoorstel zijn schijn.

[0:14:52] De tier 1-beperking verandert niets aan de constructuele druk op het MKB.

[0:14:59] En ook het kabinet erkent dit, dat de aflenting via contracten doorgaat en dat vrijwillige standaarden allesbehalve vrijwillig zijn, omdat ze afdwingbaar zijn via marktmacht.

[0:15:11] En de PVV wil graag dat de minister zich inzet in de Raad om de positie van het MKB in deze richtlijn te verbeteren.

[0:15:18] Graag een reactie.

[0:15:20] dan de economische realiteit, de werkelijkheid, de handelsoorlog.

[0:15:26] Volgens verschillende ondernemersorganisaties verwacht bijna de helft van de bedrijven die naar de VS exporteren een exportdaling van minimaal 43 procent en stelt meer dan de helft hun investeringen uit.

[0:15:38] De reden, de handelsoorlog met de VS en de nieuwe Europese regels.

[0:15:43] Ondertussen dreigt de EU met nieuwe tegenmaatregelen tegen de Amerikaanse producten ter waarde van 95 miljard euro.

[0:15:50] En daar wordt opnieuw onze bedrijven het kind van de rekening.

[0:15:53] En dan worden ook nog eens boetes opgelegd aan Apple en Meta vanwege vermeende overtredingen van het DSA en het DMA.

[0:16:00] Dit wordt de Witte Huis opgevat als een verdere escalatie van de handelsoorlog.

[0:16:05] En dat in tegenstelling tot wat wij gehoord hebben, dat we moeten deescaleren.

[0:16:09] Het lijkt dus een tegenstrijdige strategie.

[0:16:12] De EU-commissaris Sefcovic pleit voor de escalatie en vervolgens doet de Europese Commissie het tegenovergestelde.

[0:16:18] Hoe duidt de minister deze handelswijze van de Europese Commissie?

[0:16:22] De PVV steunt overigens wel het voorstel 0 voor 0 om dat te laten streven.

[0:16:27] 0% tarief voor industriële producten tussen de EU en de VS. Geen heffingen, geen escalatie.

[0:16:33] Dat is wat onze bedrijven nodig hebben.

[0:16:37] Voorzitter.

[0:16:38] Dan nog een stuk over economische veiligheid.

[0:16:40] Economische veiligheid moeten we serieus nemen.

[0:16:43] Maar de PVV vindt dat wij zelf de regie moeten voeren.

[0:16:47] De PVV wil dat Nederland het zelf regelt.

[0:16:49] Waarom wordt dit nu weer uitbesteed aan de EU?

[0:16:52] De aanbeveling om uitgaande investeringen in kaart te brengen is een begin, dat delen wij, maar moet verder worden verbreed.

[0:17:02] Waarom kijken we alleen naar AI en halfglijders?

[0:17:05] Kijk naar de hele keten, naar alle machines en alle strategische joint ventures.

[0:17:08] Graag een reactie van de minister hierop.

[0:17:11] Voorzitter, en dat was mijn betoog.

[0:17:14] Dank u wel.

[0:17:14] Ja, ik had al gezien dat er ook iets over de tijd was, dus ik hoopte al dat dit de laatste Alinea was.

[0:17:18] Een aantal collega's, de UFC, daar was ook wat lang van stof, dus ik dacht ik laad het eventjes.

[0:17:23] Mevrouw Teunissen voor haar eigen inbringing, of is dat een interruptie?

[0:17:25] Ik zie geen interrupties.

[0:17:26] Nee, mevrouw Teunissen voor inbringing van name Partij voor de Dieren.

[0:17:30] Dank u wel, voorzitter.

[0:17:32] Voorzitter, 1 euro en 4 cent per Nederlander per maand.

[0:17:36] Dat is wat het EU-Merkelsuurverdrag ons zou gaan opleveren volgens het gisteren verschenen onderzoek van de Universiteit van Wageningen.

[0:17:44] 1 euro en 4 cent.

[0:17:46] Dat is net genoeg om elke drie maanden één extra kopje koffie op een terrasje te drinken.

[0:17:51] Hoeveel is dat driemaandelijkse kopje koffie ons waard?

[0:17:55] Want de schaduwzijde van het verdrag is sinds het nieuwe akkoord van december niet kleiner geworden, maar juist groter.

[0:18:02] Want de Europese Commissie beloofde extra maatregelen voor de bescherming van klimaat en natuur, maar kwam terug met een paard van Troje van Zuid-Amerikaanse landen dat de verduurzaming van de Europese economie zal ondermijnen.

[0:18:16] Dat paard van Troje is het rebalancing mechanism dat Brazilië,

[0:18:21] en de andere Mercosur-landen kregen in ruil voor wat slappe afspraken over het klimaatakkoord.

[0:18:26] Het idee is even eenvoudig als gevaarlijk.

[0:18:29] Als nieuw Europees beleid nadelig uitpakt voor de exportkansen van Mercosur-landen, dan kunnen die landen tegen maatregelen nemen, zoals hogere handelstarieven.

[0:18:39] De regering van Uruguay noemt het een middel ter bescherming tegen de EU Green Deal en andere Europese milieumaatregelen.

[0:18:47] De Argentijnse president Milai, de man die Elon Musk een kettingzaag gaf, weet ongetwijfeld raad met hun mechanismen.

[0:18:56] Experts denken dat onder andere de Europese Bossenwet, de Carbon Border Tax en de Anti-Wegkijkwet allemaal reden kunnen zijn voor de Mercosur-landen om tegenmaatregelen te nemen.

[0:19:08] De kettingzagen liggen klaar in Zuid-Amerika.

[0:19:12] Het EU-Mercosur-verdrag wordt zo een blok aan het been van de Europese omschakeling naar een duurzame economie.

[0:19:18] Hoe kunnen partijen als D66, NEC, VVD en misschien zelfs de ChristenUnie hiermee akkoord gaan?

[0:19:26] Dat alles voor 1 euro en 4 cent per maand per Nederlander.

[0:19:30] En dan heb ik nog niet eens over de negatieve effecten voor de boeren gehad.

[0:19:34] Het is een gevaarlijk precedent, want gaan Indonesië, India, Malaysia en andere landen nu hetzelfde eisen?

[0:19:40] We ondermijnen ons vermogen om Europese bedrijven te beschermen tegen oneerlijke concurrentie

[0:19:46] om van duurzame productie de norm te maken, om onduurzame producten en productiemethoden buiten de deur te houden.

[0:19:53] En ik wil de minister vragen hierop te reageren.

[0:19:57] Hoe gaat ze om met dit scheppen van een president als we het Mercosur-akkoord zouden goedkeuren?

[0:20:04] Voorzitter, dan de CSDDD en de CSRD.

[0:20:07] Jarenlang is er gewerkt aan plannen om de Europese economie klaar te maken voor een duurzame toekomst.

[0:20:12] En dat is ook goed voor ons concurrentievermogen.

[0:20:15] Want voor Europa is een race naar de bodem gewoonweg geen optie.

[0:20:20] En nog voordat het goed en wel in werking is getreden, deze noodzakelijke wetgeving, wordt het ondermijnd.

[0:20:28] En dat is ook wat er gebeurt met de CSDDD en de CSRD.

[0:20:32] De wetgeving die niks anders vraagt dan dat bedrijven mensenrechten respecteren, dat er geen moderne slavernij toestaat, dat er geen kinderarbeid wordt gebruikt of vernieling van leefomgeving.

[0:20:43] En dat ze dat niet accepteren in handelsketens.

[0:20:47] En in onze reactie op een veranderde wereldorde, op Trump, Poetin en Xi Jinping, dreigen we te vergeten wat echt van waarde is.

[0:20:55] Dat zeg ik ook tegen de PVV.

[0:20:57] Het is niet omdat we bedrijven willen pesten.

[0:21:00] Nee, het is en goed voor ons concurrentievermogen en het gaat om de bescherming van onze aarde.

[0:21:05] En als we dat niet doen, dan kunnen we straks niet meer goed op een fatsoenlijke manier eten.

[0:21:10] We kunnen niet meer onze natuur beschermen.

[0:21:12] Dat is waarom we die regels hebben.

[0:21:13] Dus ik wil de minister vragen, wil ze alsjeblieft pleiten voor het hooghouden van die doelen in de CSDDD en de CSRD.

[0:21:21] Dank u wel.

[0:21:23] Dank u wel.

[0:21:23] Ik zie geen interrupties, dan gaan we door naar mevrouw de Korte namens Nieuw Sociaal Contract.

[0:21:28] Dank u wel, voorzitter.

[0:21:31] De wereld is in 2025 drastisch veranderd.

[0:21:34] Geopolitieke spanningen, handelsconflicten,

[0:21:38] en de druk op ons concurrentievermogen domineren de Europese agenda.

[0:21:43] Welke keuzes maken we?

[0:21:44] Welke koers vaart Europa?

[0:21:47] Welke koers voert Nederland?

[0:21:50] Laten we beginnen bij CS Triple D, de richtlijn van het maatschappelijk verantwoord ondernemen.

[0:21:56] Er zitten hele goede intenties in.

[0:21:58] Maar wat vragen we nu van bedrijven?

[0:22:01] Transparantie, verantwoordelijkheid, goed gedrag,

[0:22:05] Tegelijkertijd twingen we bedrijven tot juridische problemen.

[0:22:09] Nederland pleit namelijk voor herinvoering van civiele aansprakelijkheid.

[0:22:14] Aan de minister vraag ik wat betekent dit concreet?

[0:22:17] Betekent dit bijvoorbeeld dat een Chinese NGO via constructie in India Nederlandse bedrijven kan aanklagen?

[0:22:26] Betekent dit dat ons bedrijfsleven juridisch klem kan komen te zitten door buitenlandse partijen die procederen om onze bedrijven om zeep te helpen?

[0:22:36] Daarom pleit de NSC voor het schrappen van de civiele aansprakelijkheid.

[0:22:40] Klopt het dat de minister pleit voor een herinvoering van civiele aansprakelijkheid, terwijl dit bedrijf blootstelt aan juridische claims van derde landen?

[0:22:50] Is de minister bereid om in de Raad duidelijk te maken dat Nederland tegenstander is van het systeem waarin bedrijven juridisch klem komen te zitten door claims uit landen buiten de EU?

[0:23:02] Want hoe wil de minister voorkomen dat buitenlandse partijen

[0:23:05] gebruik maken van constructies om Nederlandse bedrijven voor de rechter te slepen.

[0:23:11] En voorzitter, dan is er nog een ander probleem en dat zijn de datapunten, de indicatoren.

[0:23:16] Want wat gaan we precies meten?

[0:23:19] Welke indicatoren tellen echt mee in de klimaattransitie?

[0:23:23] We hebben namelijk niets aan een papieren werkelijkheid waarin bedrijven vooral data produceren om te laten zien dat ze hun werk goed doen.

[0:23:32] We willen dat ze daadwerkelijk bijdragen aan die transitie.

[0:23:36] Kan de minister aangeven hoe zij gaat waarborgen dat de gekozen datapunten gaan bijdragen aan de klimaattransitie en niet slechts administratieve lasten opleveren?

[0:23:48] Is de minister bereid om zich in te zetten voor een beperkt aantal, maar duidelijk en meetbare indicatoren die niet alleen de rapportages opleveren, maar ook echt leiden tot verduurzaming van bedrijven?

[0:24:00] En tot slot de handelsakkoorden.

[0:24:03] Nieuw Sociaal Contract heeft eerder aangegeven haar standpunt over Mercosur te herzien.

[0:24:10] Wat we al eerder zagen als een risico, zien we nu als kans.

[0:24:13] Kansen voor onze economische veiligheid.

[0:24:16] Deelt de minister de mening van Nieuw Sociaal Contract dat Mercosur in het licht van de huidige geopolitieke spanningen steeds belangrijker wordt voor onze economische veiligheid?

[0:24:27] Ziet de minister ook

[0:24:29] dat de economische belangen nu zwaarder wegen dan de bezwaren rondom landbouw.

[0:24:35] En tenslotte de handel met derde landen.

[0:24:37] Rusland zoekt nieuwe partners om sancties te omzeilen.

[0:24:41] Daarom moet Nederland scherp zijn.

[0:24:43] Wat nieuw sociaal contract betreft moeten we voorkomen dat dual use goederen via derde landen alsnog bij Rusland wil landen.

[0:24:51] We willen geen indirecte leveringsketens waarin Nederlandse technologieën of grondstoffen uiteindelijk bijdragen aan de Russische oorlogsindustrie.

[0:25:01] Is de minister bereid om in de RBZ duidelijk te maken dat Nederland en de EU niet kan handelen in duurzame goederen met landen die strategische banden hebben met Rusland?

[0:25:12] En voorzitter, Europa staat op een kruispunt.

[0:25:15] Onze economische veiligheid is in het geding.

[0:25:18] Laten we handelsakkoorden uitbreiden en gebruiken om onze strategische autonomie te versterken.

[0:25:25] Laten we voorkomen dat CSDDD een juridische valkuil wordt voor onze bedrijven.

[0:25:30] Laten we zorgen voor een helder Europees beleid waarin we als een EU gezamenlijk optrekken.

[0:25:36] Alleen zo versterken we onze strategische autonomie en beschermen we onze economische belangen.

[0:25:43] Dank u wel.

[0:25:44] Ik had een interruptie van mevrouw Heersch en ook eentje van mevrouw Teunissen.

[0:25:46] Mevrouw Heersch was eerder.

[0:25:47] Mevrouw Heersch, GroenLinks PvdA.

[0:25:49] Dank u wel.

[0:25:50] Ik heb eigenlijk twee instellaties als ik mag.

[0:25:52] Dus ik begin even met één.

[0:25:54] De eerste gaat even om helderheid te krijgen.

[0:26:00] Mevrouw de Korte geeft aan dat zij heel graag doelgerichte klimaatbeleid wil.

[0:26:05] Dus we moeten tot resultaten komen als ik het goed begrijp.

[0:26:08] niet onnodige rapportages veroorzaken.

[0:26:10] Nou is de aanpassing die de Omnibus voorzelt precies dat.

[0:26:15] We moeten nog wel rapporteren, maar eerst was het een resultaatsverplichting en nu is het een rapportageverplichting.

[0:26:20] Vind ik mevrouw de Korte aan mijn zijde bij het pleidooi dat de resultaatsverplichting weer terug moet komen zoals in het CSDD werd gesteld.

[0:26:31] Mevrouw de Korte.

[0:26:33] We willen in ieder geval dat de regels verminderd worden.

[0:26:41] De klimaatafspraken kunnen wat ons betreft voor een deel behouden blijven, maar moeten niet echt leiden tot grote rapportageverplichting.

[0:26:52] We willen zien wat bedrijven doen.

[0:26:56] Dat moet zichtbaar zijn.

[0:27:01] Dat kan via rapportage, maar het moeten niet rapportages zijn van dingen die je uiteindelijk ook niet kan controleren.

[0:27:09] Een vervolgvraag.

[0:27:10] Een positieve reactie, dank u wel.

[0:27:12] De tweede gaat even over de referentie van mevrouw de Korte aan de potentiële rechtszaken die via constructies door maatschappelijke organisaties of vakbonden naar Nederlandse bedrijven kunnen worden

[0:27:27] aangespannen.

[0:27:29] Het is natuurlijk zo dat rechtszaken alleen maar kunnen worden aangespannen op het moment dat er sprake is van verdachten van potentiële mensenrechtsschendingen.

[0:27:40] Nou hoop ik natuurlijk niet dat heel veel Nederlandse bedrijven dat soort rechtszaken dan ook daadwerkelijk zullen krijgen, want daar gaat deze wet over.

[0:27:46] Die gaat ons voorkomen van deze schendingen.

[0:27:51] Waarop baseert mevrouw de Korte dat er sprake

[0:27:55] zou kunnen zijn van constructies van, u gaf geloof ik het voorbeeld, Russische NGO's die via een Indiaanse constructie Nederlandse bedrijven kunnen gaan aan, hoe noem je dat, voor de rechter kunnen dagen.

[0:28:09] Ik ben daar heel erg benieuwd naar, ik ken die uit alle juridische analyses dat risico zelf niet.

[0:28:15] Wij hebben wel gehoord dat daar mogelijkheden voor zijn dat het inderdaad via constructies juridisch aangeklaagd kan worden, maar we horen graag van de minister of dat werkelijk zo is.

[0:28:27] Het gaat dan om de herinvoering van de civiele aansprakelijkheid waar wij uiteindelijk tegen zijn.

[0:28:34] Een vervolgvraag.

[0:28:36] Het is voor mij weten is de civiele aansprakelijkheid in Nederland al geldig en zat die ook in de CSPPD juist met het idee dat het niet alleen voor Nederland geldig zou zijn maar voor heel Europa want ook bedrijven vroegen daarin om een level playing field dus dat het

[0:28:53] niet alleen voor Nederlands bedrijven in Nederland zou gelden, maar juist voor iedereen die in Europa een investering heeft met een bepaalde omvang.

[0:29:01] Dus wij hadden al civiele aansprakelijkheid die zou gaan gelden voor de hele Europese Unie, mede op verzoek van een groot deel van het bedrijfsleven.

[0:29:09] Dus hoor ik het nou goed dat mevrouw de Korte pleit voor een afschaffing van die civiele aansprakelijkheid nog veel verder gaat dan oorspronkelijk de bedoeling was ook van de regering met de instemming van de CSVP.

[0:29:26] Wij hebben begrepen, maar dat vraag ik ook aan de minister, hoe de minister ziet, kijk naar die civiele aansprakelijkheid.

[0:29:34] Want wij hebben begrepen dat de minister dat uitgebreider wil dan de EU wil.

[0:29:41] Als dat niet zo is, dan zijn we daar blij om.

[0:29:46] En we willen inderdaad ook niet dat dat allemaal via ingewikkelde constructies aansprakelijk gesteld kan worden.

[0:29:52] via de ketels dus, dus daar zijn we heel erg benieuwd naar.

[0:29:59] Dan had ik nog mevrouw Teunissen, ik zie nu ook mevrouw Ran, maar eerst mevrouw Teunissen.

[0:30:03] Ja, voorzitter, dank.

[0:30:05] NEC is gedraaid op het EU-Merkelse verdrag, is nu voorstander van dat verdrag.

[0:30:11] Ik vroeg me af of NEC dan ook dat rebalancing mechanism goed heeft meegewogen in die draai, want

[0:30:17] Dat zorgt ervoor dat als wij duurzame maatregelen nemen in Europa, bijvoorbeeld de EU-bossenwet, en dat is nadelig voor de export van bijvoorbeeld Brazilië, dan kan Brazilië zeggen, oh, dan gaan we toch onze handelstarieven verhogen.

[0:30:33] Dus heeft NEC dat ook goed meegewogen in deze draai?

[0:30:37] Mevrouw de Korte.

[0:30:39] Voorzitter, ja, we hebben hier uitergebreid over gesproken binnen onze fractie, want er waren best wel

[0:30:44] Het zijn echt voor's en tegenzinnen.

[0:30:46] Het Mercosur-verdrag, en dat heeft u ook gemerkt, want de landbouw vonden wij ook best wel een probleem.

[0:30:52] Maar gezien echt de geopolitieke veranderingen, echt sinds januari, moeten we op zoek gaan naar andere landen waar we handel mee willen drijven.

[0:31:01] We moeten onze eigen eisen, die we andere landen willen opleggen, toch iets inperken, zodat we echt handel kunnen bedrijven met andere landen dan met de VS.

[0:31:15] Een vervolgvraag.

[0:31:17] Ja, voorzitter, dat zou dan een reden voor zijn, maar mijn vraag gaat meer over, maar heeft NEC dan al die de nadelen wel goed overwogen?

[0:31:24] Als we kijken bijvoorbeeld naar het rapport wat gisteren is uitgebracht door de Universiteit van Wageningen, dan zie je echt dat de boeren de prijs betalen voor dit verdrag.

[0:31:33] En dan zie je dat bijvoorbeeld de import van heel veel rundvlees in Europa ten koste gaat van de boeren hier.

[0:31:41] Hoe heeft NEC dat dan meegewogen in die draai?

[0:31:43] Want volgens mij staat deze partij

[0:31:45] altijd voor verduurzaming, maar ook voor de boeren.

[0:31:49] Dus hoe heeft u dat dan meegewogen?

[0:31:51] Mevrouw de Korte.

[0:31:52] Ja, voorzitter, wij hebben dat inderdaad zeker meegewogen en zeker met de woordvoerder landbouw overgesproken.

[0:31:59] En toch niet alle landbouw wordt hiermee getroffen.

[0:32:04] En dat heel veel vlees, er is uiteindelijk toch maar ook een beperkte hoeveelheid vlees.

[0:32:11] Wij hebben dat echt allemaal afgewogen.

[0:32:14] Het was een moeilijk probleem, maar wij zien toch vanwege alle veranderingen nu in de wereld dat we ook met deze landen een handelsverdrag moeten sluiten.

[0:32:28] Uw laatste interruptie, mevrouw Teunissen.

[0:32:29] Ja, voorzitter, dank u wel, tot slot.

[0:32:31] Ja, ik zou NSC toch willen vragen om het rapport van gisteren nog eens te bekijken, want daar zie je echt dat het oog uit de melkveesector een klein beetje op vooruitgaat.

[0:32:41] Maar verder gaat het toch echt ten koste van de boeren.

[0:32:44] En ja, ik concludeer ook dat NSC dus niet nadenkt over al die andere gevolgen die het heeft, want je kunt wel over veiligheid nadenken, maar er zijn andere manieren om je veilig te stellen, bijvoorbeeld de strategische autonomie,

[0:32:57] waar we het hier ook heel uitvoerig hebben gehad.

[0:33:00] Maar is dat dan, is het die ene stem en alleen maar dat veiligheid, is dat dan de enige reden voor NEC om al die andere zaken in de prullenbak te gooien?

[0:33:09] Daar lijkt het nu wel op.

[0:33:11] Mevrouw de Korte.

[0:33:12] Ja, voorzitter.

[0:33:13] Mevrouw Teunissen, die gooit meteen alles, nou lijkt wel of alles overboord gegooid wordt met Mercosur.

[0:33:20] Dat is niet het geval.

[0:33:22] De landbouw komt er iets minder uit.

[0:33:26] Ook de natuur.

[0:33:27] Maar nogmaals, we kunnen niet anders in deze omgeving, deze geopolitieke omgeving, om te zoeken naar andere landen.

[0:33:37] En dat heeft op zich nu de doorslag gegeven.

[0:33:44] Dan had ik nog de heer Ram genoteerd namens de PVV.

[0:33:47] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:33:48] Ook een vraag aan het NEC.

[0:33:51] We delen de opmerking over de civiele aansprakelijkheid.

[0:33:56] Alleen, ons recht gaat op dit moment veel verder.

[0:34:01] Het artikel wat ik aanhaalde van het burgerlijke wetboek, de 305a, dat gaat zover dat elke richtlijn die we invoeren daar binnenvalt.

[0:34:12] Dus die wordt dan niet aangepast en is dan ook geen onderdeel van de wetgeving.

[0:34:15] Alleen, hij is zo ruim dat het een nationale kop is.

[0:34:20] Deelt u ook deze taxatie en vindt u ook dat dit soort zaken in de burgerlijke wet moeten worden aangepast?

[0:34:27] Het gaat met name dan om dat buitenlandse NGO's ook hier kunnen procederen.

[0:34:34] Nou, voorzitter, dat deel ik met de heer Ram.

[0:34:37] Ik had het ook over een Chinese NGO die dus een Nederlandse bedrijf kan aanklagen en waarvan we denken, ja, waar zijn we dan mee bezig om door andere landen zo aangeklaagd

[0:34:48] te worden en waardoor Nederlandse bedrijven weer in klem komen aan Europese bedrijven, want het gaat over een Europese verdrag.

[0:34:58] Dus we delen deze zorg over de civiele aansprakelijkheid.

[0:35:06] Ik zie geen verdere interrupties, dan zijn we aangekomen bij mijn inbring.

[0:35:10] Ik kijk heel even of een van de collega's het voorzitterschap zou willen overnemen.

[0:35:14] Ik kijk naar de heer Ram, die ja kreeg.

[0:35:15] Dank.

[0:35:16] Ik neem het voorzitterschap over en dan geef ik hierbij mevrouw Karmaga het woord.

[0:35:22] Ja, dank voorzitter.

[0:35:24] En het voelt een beetje wonderlijk dat we eigenlijk het recess in zijn gegaan met een debat over handel en we nu eigenlijk het recess uitkomen en het wederom over handel hebben, terwijl we juist in die pauze zaten van 90 dagen.

[0:35:34] Maar in die pauze van 90 dagen, met de handelstarieven die aangekondigd zijn door de VS, zijn er wel allerlei ontwikkelingen ontstaan.

[0:35:42] Dus ik zou toch wel zeer nieuwsgierig zijn of de minister kan reflecteren op wat de laatste stand van zaken is in de gesprekken tussen de EU

[0:35:48] in de VS, maar ook zal ook de minister zelf veel gesprekken hebben in het reces met de VS, dus of ze iets kan aangeven over hoe dat loopt, wat de kansen zijn en wat het perspectief ook is, want er zitten natuurlijk gewoon heel veel ondernemers in onzekerheid van wat er gaat gebeuren.

[0:36:02] zeker in die sectoren die genoemd worden.

[0:36:05] Dan ben ik natuurlijk ook heel blij dat zojuist mijn motie is aangenomen die ik om ook echt te gaan pleiten om de, als er handelstarieven komen, want ik heb de minister goed gehoord, het is nog niet gezegd wat er komt en als ze gaan komen en er zijn grote negatieve consequenties, dat we toch eens gaan kijken naar de opbrengsten die we eventueel daarmee binnen zouden kunnen halen tegen de militaire maatregelen of we die kunnen benutten voor ondernemers om ze te compenseren.

[0:36:27] Want nogmaals, tuurlijk is er sprake van ondernemersrisico in sommige sectoren dat

[0:36:30] Er kent de VVD ook, maar als we het over dit soort maten van tarieven hebben, dan is dat toch iets verder dan dat.

[0:36:35] En dan vind ik het fijn.

[0:36:36] en zou ik een geruststelende gedachte vinden als het kabinet daar oog voor heeft en daar ook in Brussel voor wil pleiten.

[0:36:42] Verder ben ik nog nieuwsgierig naar de deal waarin we in de media veel horen tussen de VS en tussen China, of daar al iets over te zeggen is en of dat mogelijk ook nog effecten heeft voor de Nederlandse handel en ons Nederlands belang.

[0:36:54] En zeker ook omdat er dat nekkige gerucht gaat dat de VS ook nog tarieven overweegt op bijvoorbeeld de halfgeleidersindustrie.

[0:37:02] Het zou natuurlijk grote impact kunnen hebben in potentie op een belangrijke industrie voor Nederland.

[0:37:05] Dus ik zou ook nieuwsgierig zijn of de minister daar nog iets over kan zeggen.

[0:37:09] Dan handel.

[0:37:10] Mercosur is natuurlijk al een paar keer gedaan en ik was op zich, nou ja, vond ik het wel interessant om te horen dat de collega van de Partij voor de Dieren als het gaat om de positieve dan wel negatieve effecten en meerwaarde de percentages wel aanhaalt en dat belangrijk vindt, maar vervolgens als het gaat om

[0:37:25] de impact op bijvoorbeeld de runvleeshouderijen, waar dat nog niet eens om één stukje vlees per bewoner per jaar gaat, dat dat dan ineens wel groots aangezet wordt.

[0:37:32] Dus dat vond ik zelf wel fascinerend, maar ik ben dan maar gewoon blij met de toegenomen steun voor Mercosur en dat we stapje voor stapje dat blijven herhalen.

[0:37:40] Want nogmaals, voor de VVD is het evident

[0:37:42] We moeten die akkoorden sluiten, dat moesten we al, maar zeker nu.

[0:37:46] We moeten gewoon zorgen dat die handelstromen verbreed worden, dat we met meer landen handels drijven.

[0:37:51] En ik ben er ook heel erg blij als ik dan toch die inzet lees en die vier sporen waar het kabinet ook op inzet, dat die eigenlijk grotendeels overeen komen met de VVD-inzet en waar wij altijd voor gepleit hebben en ook een aantal moties van mijn hand.

[0:38:03] Maar dat we ook naar die handelsverdragen en die bilaterale aangelegenheden, dat we daar positief naar gaan kijken.

[0:38:09] Dan nog een wat kritischere noot over de strategische autonomie, want ik ben natuurlijk blij met de Global Gateway.

[0:38:14] Ik heb wel vaker in debatten aandacht gevraagd voor het feit dat dat allemaal nog wat abstract blijft en dat het wel heel veel bij gewoon woorden blijft, maar daar heb ik ook de minister aan mijn zijde gevonden om daar echt fors op in te zetten.

[0:38:25] Maar wat ik nog zag bij een onderzoek van TNO in Klingendal, dat die aangaven dat we nog heel veel kansen lijken te missen, zowel in Nederland ook in Europa, maar vooral in Nederland ook om die digitale kant van de Global Gateway-strategie aan te pakken.

[0:38:38] Dus ik ben heel blij met de steun van deze minister en ook haar inzet, want die zie ik ook als het om die grondstoffenkant gaat.

[0:38:44] Maar wellicht kan er ook nog wat aandacht gevraagd worden in de EU, maar ook in Nederland, naar de kansen die er zijn op het digitaal gebied.

[0:38:51] En dan midden in de aanleiding van het rapport wat van Klingendal in TNO kwam.

[0:38:54] Want tenslotte is er veel gezegd over de CSDDD.

[0:38:59] Het mag bekend zijn dat de VVD altijd heel sceptisch is geweest over de meerwaarde en het nut daarvan.

[0:39:03] Volgens mij zijn heel veel Nederlandse bedrijven heel actief om zich in te zetten om duurzaam maatschappelijk en verantwoord te ondernemen.

[0:39:09] Hebben we er niet allerlei aanvullende regelgeving voor nodig.

[0:39:12] Ik was dan ook, net als mijn collega Ram van de PVV eigenlijk best wel blij verheugd dat Merckx zich hard uitspreekt over de toegevoegde waarden van de CSDDD zijnde.

[0:39:22] Misschien moeten we dat eens heroverwegen.

[0:39:24] En ik ben eigenlijk wel nieuwsgierig hoe de minister daar naar kijkt, want voor de VVD zou het zeer wel bespreekbaar zijn om te kijken, moeten we niet alleen maar het gewoon harmoniseren en de regeldruk verminderen, maar moeten we eigenlijk niet gewoon eens fundamenteel kijken of het nog wel meer waarde heeft, en zeker in deze tijd, die CS triple D. Ik zie dat ik buiten de tijd ben, voorzitter.

[0:39:43] Dan geef ik je bij deze wereld voorzitterschappen terug.

[0:39:46] Dank u wel.

[0:39:46] Dan concludeer ik dat we aan het einde gekomen zijn van de eerste mijn van de zijde van de Kamer.

[0:39:52] Volgens mij hebben we met elkaar afgesproken dat we wat langer de tijd zouden hebben zodat we deze pauze zouden kunnen combineren ook met eten.

[0:40:00] Ik kijk heel even of dan vijftig minuten lang genoeg is dan wat tot zes uur schorsen of dat mensen dat u behoefte heeft aan een uur.

[0:40:06] Ik kijk dan ook vooral even naar de minister die het eten moet combineren dan met de beantwoording.

[0:40:11] Ja?

[0:40:11] Dan stel ik voor om tot zes uur te schorsen.

[0:40:14] Ik zie daar wat gezichten... Nee, zes uur, prima.

[0:40:17] Zes uur te schorsen, waarbij ik alvast even een vooraankondiging doe, want u heeft dat wellicht niet allemaal kunnen volgen, maar er is net plenaire steun uitgesproken voor een twee-minuut-rabat en die wordt nog vandaag gehouden.

[0:40:26] Die is voorlopig ingepland om vijf over half negen.

[0:40:29] Kunt u daar alvast even mentaal rekening mee houden.

[0:40:31] Stemmingen zijn pas morgen.

[0:40:32] Dus vandaag is er nog een twee-minuut-rabat.

[0:40:34] Maar ik schors nu tot zes uur, dan zie ik u dan terug.

[1:31:54] Kijk eens aan, allemaal keurig op tijd terug voor het tweede deel van het commissiedebat RBZ Handel.

[1:32:01] Mevrouw Teunissen heeft zich laten verexcuseren, want zoals ik al eerder zei, het God van de heer Seder, ook zij staat nu plenaire voor een debat over het Midden-Oosten en we zien gewoon toch dat veel woordvoerders van deze commissie ook woordvoerder buitenlandse zaken zijn, dus dat komt soms zo uit.

[1:32:16] Maar wij zullen daarom niet minder goed opletten naar de beantwoording van de minister.

[1:32:21] Dus welkom terug iedereen, ook de collega's en natuurlijk ook de mensen op de tribune en die dit verder volgen.

[1:32:27] We hebben net een aantal vragen op de minister afgevuurd.

[1:32:30] En ik ga ervan uit, ik zie de mapjes al klaar liggen, dat zij klaar is voor de beantwoording.

[1:32:34] Peter Om voor de leden, in principe vier interrupties.

[1:32:38] Ik zit op zich goed in de tijd, maar om nou dan meteen alles over boord te gooien, zou ik me niet willen voorstellen.

[1:32:41] Ook omdat we straks nog een twee minuten debat hebben, dan kunnen we ons ook nog weer daar op voorbereiden.

[1:32:46] Ik geef de minister het woord.

[1:32:50] Voorzitter, dank u wel.

[1:32:54] We spraken in de week voor het reces op dinsdag 22 april nog plenaire met elkaar over de tarieven van de Verenigde Staten.

[1:33:02] En het is goed hier vandaag, de eerste week na het reces, alweer met elkaar te spreken en nu ter voorbereiding van de Raad Buitenlandse Zaken Handel die overmorgen plaatsvindt in Brussel.

[1:33:12] En er staan drie onderwerpen op de agenda van de Raad.

[1:33:16] De eerste is handelsrelatie met de VS.

[1:33:18] tweede is economische veiligheid en ten derde een stand van zaken bilaterale handelsakkoorden.

[1:33:24] En ik ga ze op ieder van deze drie onderwerpen nader in en beantwoord dan ook uw vragen hierover.

[1:33:30] Dat zijn dan de eerste drie blokjes en daarna zijn ook nog heel veel vragen gesteld over INVO en de CSDDD, die zal ik dan als laatste behandelen.

[1:33:43] En voordat ik over deze vier onderwerpen spreek, zal ik eerst eventjes de vraag van mevrouw Heers beantwoorden of ik het standpunt van de minister van Buitenlandse Zaken over het Midden-Oosten-Vredesproces onderschrijf.

[1:33:57] Nou, zoals mevrouw Heers weet, spreekt het kabinet met één mond en dat geldt dus ook voor het beleid ten aanzien van Israël.

[1:34:04] En als mevrouw Heers daar nog meer over wil spreken, het is parallel, de voorzitter zei het ook al, het is parallel aan dit debat, is er ook een debat hierover met

[1:34:12] Die minister van Buitenlandse Zaken.

[1:34:15] Dat leidt tot een interruptie van mevrouw Jers.

[1:34:17] Ja, dank u wel en daar ben ik me zeker van bewust natuurlijk.

[1:34:20] Het is wel interessant omdat de heer Veldkamp expliciet refereert aan het EU-Israël Associatieakkoord.

[1:34:30] Om dat op te zeggen heb je een meerderheid, heb je een absolute unanimiteit nodig.

[1:34:37] Alleen wij hopen natuurlijk dat dat is moeilijk in de EU, dat weten we.

[1:34:43] De lidstaten zijn het niet.

[1:34:44] over het beleid richting israël maar voor het opschorten van delen van het associatieakkoord heb je een gekwalificeerde meerderheid nodig en een van de belangrijkste onderdelen van het associatieakkoord gaat over de portefeuille van deze minister namelijk dat is het handels onderdeel dat is ook waar specialisten van zeggen dat is het onderdeel waar je het meest duidelijke signaal mee af kan geven richting israël om ook

[1:35:10] vanuit Europa aan te geven dat het niet acceptabel is dat internationaal recht wordt geschonden.

[1:35:15] Dus ik was benieuwd of de minister misschien ook al met haar collega heeft besproken of tijdens de Raad Buitenlandse Zaken Handel wellicht ter sprake zou kunnen komen of dat handelsdeel van dat associatieakkoord wellicht opgeschort kan worden en om te kijken of daar wel een gekwalificeerde meerderheid voor te behalen valt.

[1:35:37] De minister.

[1:35:38] Ja, voorzitter, op het gevaar af dat we nu een paralleldebat gaan voeren aan het debat wat nu in de plenaire zaal aan de gang is, wil ik eigenlijk dit even daar laten, daar waar het hoort, bij de minister van Buitenlandse Zaken.

[1:35:53] Die voert het debat daarover en het kabinet spreekt met één mond en dat gaat dan over het feit dat de blokkade indruist tegen internationale

[1:36:02] humanitair recht en dat er een verzoek is gedaan aan de Europese Commissie om daar een onderzoek naar in te stellen.

[1:36:07] Dat is het kabinets standpunt.

[1:36:09] En verder, waar mevrouw Heers op doelt, dat is nog onderdeel van, dat is nog niet in, dat moeten we verder nog even bekijken binnen het kabinet, of en hoe ver we daarin meegaan.

[1:36:25] Een vervolgvraag.

[1:36:26] Dank u wel.

[1:36:28] Het gaat natuurlijk over hoe geheime consequenties verbinden aan de constatering dat een handelspartner internationaal recht niet meer respecteert.

[1:36:40] Kan ik erop vertrouwen dat de minister de Kamer dan kan informeren als zij dat gesprek heeft gehad met haar collega over het standpunt om te kijken of er in de EU wellicht een gekwalificeerde meerderheid te behalen valt?

[1:36:51] voor het opschorten van het handelsonderdeel van het associatieverdrag en zou dat dan ook kunnen voordat de raad plaatsvindt.

[1:36:59] Want het is wel nu gaande.

[1:37:00] De urgentie is groot.

[1:37:02] Een groot deel van de Nederlandse bevolking geeft ook aan.

[1:37:04] Wij vinden dat dit echt niet langer kan.

[1:37:06] Dus ik ben gewoon benieuwd

[1:37:08] of vanuit het handelsbeleid een signaal, dus dat we echt de EU ingaan met de ambitie om een signaal af te geven dat concreet is en wat ook nu afgegeven zou kunnen worden, juist ook omdat die Raad Buitenlandse Zaken Handel zo op korte termijn plaatsvindt.

[1:37:26] Kijken we naar de minister en volgens mij is de raad donderdag.

[1:37:30] Voorzitter, ik denk dat we stap voor stap moeten doen.

[1:37:32] Het eerste is wat de minister Veldkamp heeft gevraagd aan de commissie, is een onderzoek.

[1:37:37] Voor de rest gaan we niet vooruitlopen op wat er dan uit het onderzoek verder uitkomt.

[1:37:42] En dus ik ga nu ook niet vooruitlopen op zaken die daarna dan spelen.

[1:37:50] Dus ik denk dat het eerst dat we even moeten wachten tot de commissie besluit of ze überhaupt een onderzoek gaan doen.

[1:37:54] En daar gaan we verder niet op vooruitlopen wat daar dan verder nog uit volgt.

[1:38:00] Voorzitter, dan de EU-VS. Op 22 april spraken we in een plenaire debat uitgebreid over de ontwikkeling in de handelsrelatie met de VS en de impact hiervan op de EU en Nederland.

[1:38:22] En mevrouw Kamminga refereerde hier al even aan in haar bijdrage.

[1:38:26] En de Raad spreekt hier tijdens de RBZ Handel ook opnieuw over.

[1:38:30] Het onderwerp blijft terecht hoog op de grenzen van de EU staan.

[1:38:34] En dat geldt ook voor Nederland.

[1:38:36] Zo heb ik zelf kort geleden op 25 april in Washington gesproken met Secretary of Commerce Howard Lutnick.

[1:38:43] En eerder sprak ik al met de handelsvertegenwoordiger van de VS, Ambassador Jameson Greer.

[1:38:49] Dit waren open en constructieve gesprekken waarin ik aan de ene kant de Nederlandse en Europese zorgen over het Amerikaanse beleid heb kunnen overbrengen, maar aan de andere kant ook heb kunnen benadrukken dat we graag de samenwerking aangaan om tot uitkomsten te komen waar we allebei beter van worden.

[1:39:05] En ook met de Europese handelscommissaris Mara Ševković heb ik zeer regelmatig contact, zowel rond mijn bezoeken aan Washington als omgekeerd, wanneer er ontwikkelingen zijn vanuit de commissie.

[1:39:16] En niet alleen om onze standpunten op elkaar af te stemmen, maar ook echt heel duidelijk om de Nederlandse belangen goed onder de aandacht te brengen van de Eurocommissaris.

[1:39:26] En de Nederlandse inzet is helder.

[1:39:27] We blijven in eerste instantie een constructieve dialoog met de VS opzoeken.

[1:39:33] En alleen als het nodig is, reageren we robuust maar proportioneel om onze belangen te verdedigen en altijd gericht op deescalatie.

[1:39:40] En dat is ook in lijn met de boodschap van de Europese Commissie.

[1:39:43] En dat is goed, voorzitter, want samen staan we sterk.

[1:39:47] En we zijn als Nederland nauw betrokken bij iedere stap die de Commissie zet.

[1:39:53] De Europese inspanningen richten zich momenteel op vier sporen, ook in lijn met de Nederlandse inzet.

[1:39:59] Ten eerste blijft de EU zoeken naar positieve samenwerking.

[1:40:02] De VS is en blijft immers een cruciale handelspartner voor ons, maar ook andersom.

[1:40:07] Er zijn veel terreinen waar we samen op kunnen trekken.

[1:40:10] Onderdeel hiervan zijn gesprekken die de commissie met de VS voert over het verlagen van de tarieven.

[1:40:16] En zoals bekend, daar refereerde de heer Ram al aan, richt ik een nul-voor-nul aanbod op industriële goederen.

[1:40:23] En dat steun ik van harte.

[1:40:26] En ook heeft de EU aangegeven te willen samenwerken op zaken als overcapaciteit vanuit staatsgeleide economieën.

[1:40:34] Tegelijkertijd is de realiteit ook dat de onderhandelingen tussen de VS en de EU momenteel nog niet echt

[1:40:41] opschieten, niet erg vlotten.

[1:40:44] En daarom hebben we ook een tweede spoor, voorzitter.

[1:40:47] We blijven als EU gereed staan om onze belangen assertief te verdedigen.

[1:40:52] En dit betekent ook dat we bereid moeten zijn tegen maatregelen te nemen wanneer de onderhandelingen niet tot een gewenst resultaat leidt.

[1:41:00] Het huidige Amerikaanse tarief betreft een historisch hoog percentage van 10 procent op alle EU-import en voor sommige goederen zoals staal en auto's zelfs nog hoger.

[1:41:10] 25 procent.

[1:41:11] En op dit moment is meer dan 70 procent van de Europese export naar de VS belast met deze extra tarieven.

[1:41:21] En het Nederlandse bedrijfsleven voelt de negatieve gevolgen hiervan.

[1:41:25] Dat hoor ik ook steeds terug in de gesprekken die ik met Nederlandse bedrijven voer.

[1:41:30] En als de VS deze tarieven niet verlaagt, dan kan de EU niet anders dan zelf tarieven daar tegenover te stellen, ook om onze onderhandelingspositie te versterken.

[1:41:41] Vorige week heeft de Europese Commissie een tweede lijst met tegentarieven voorgesteld, te waarde van bijna 100 miljard euro aan geïmporteerde Amerikaanse goederen.

[1:41:50] En het is belangrijk bereid te zijn robuust tegen maatregelen te nemen.

[1:41:54] Tegelijkertijd moeten we ook voorkomen dat onze eigen economie disproportioneel geraakt wordt.

[1:42:00] En als Nederland zullen we daarom ook input leveren op deze lijst, in nauwe samenwerking met alle Nederlandse belanghebbenden.

[1:42:08] Mijn ministerie zal onder andere een consultatie organiseren met Nederlandse bedrijven.

[1:42:13] Ik heb zelf ook geregeld gesprekken met Nederlandse bedrijven.

[1:42:16] Vorige week heb ik samen met minister-president en collega van EZ Beljaars gesproken met zeven van de grootste bedrijven in Nederland.

[1:42:23] Ik ben uiteraard ook in gesprek met heel veel andere bedrijven, ook onder andere via werkbezoeken in binnen- en buitenland.

[1:42:31] Naast de analyse van handelscijfers zijn deze contacten met bedrijven cruciaal voor onze input aan de Europese Commissie.

[1:42:37] En net als bij de totstandkoming van de eerste lijst EU-tegentarieven zal het Nederlandse belang leidend zijn bij de vormgeving van onze input op die tweede lijst.

[1:42:49] Ten derde, voorzitter, is het duidelijk dat internationale samenwerking belangrijker is dan ooit.

[1:42:54] En dat werd ook vanuit uw Kamer aangegeven tijdens het plenaire debat van 22 april.

[1:42:59] Zowel om het op regels gebaseerde internationale handelssysteem te beschermen, als om onze handelsrelaties te diversificeren.

[1:43:09] Hier maken we in EU-verband ook actief werk van en het is iets waar ik de commissie aanstaande donderdag ook opnieuw toe zal oproepen.

[1:43:17] Ten vierde en tot slot pleit het kabinet in EU-verband voor versterking van het Europese concurrentievermogen.

[1:43:23] Een sterke en weerbare economie is het beste antwoord dat we op de huidige ontwikkelingen kunnen geven.

[1:43:29] Onderdeel hiervan is ook dat we het Europese handeldefensieve instrumentarium kunnen aanwenden wanneer blijkt dat exporteurs uit derde landen hun markt verleggen van de VS naar de EU.

[1:43:42] Voorzitter, ik heb een aantal vragen in mijn tekst al beantwoord.

[1:43:47] Dan zijn er nog een aantal specifieke andere vragen.

[1:43:50] De heer Ram vraagt bijvoorbeeld hoe duidt u de boetes aan Apple en Meta?

[1:43:56] Handhaving van de Digital Markets Act staat los van de tariefendiscussie met de VS.

[1:44:01] De boetes voor Apple en Meta zijn het resultaat van meer dan een jaar onderzoek en dialoog door de Commissie onder die DMA.

[1:44:09] Het is aan de Europese Commissie om in zaken als deze als onafhankelijk toezichthouder te bepalen of poortwachters aan de regels voldoen en zo nodig gepaste maatregelen te nemen.

[1:44:23] Mevrouw Kaminga vroeg naar de deal die China met de VS heeft gesloten.

[1:44:29] Het is goed nieuws dat de VS en China een deel van hun wederzijdse importheffingen voor een periode van 90 dagen hebben verlaagd.

[1:44:38] Dat heeft een deescalerend effect op de wereldwijde handelsinspanningen waar ook de EU en Nederland baat bij hebben.

[1:44:45] Ik wil er wel bij zeggen dat de VS-tarieven voor Chinese producten nog steeds 30% zijn en 25% op staal en aluminium.

[1:44:53] Dus dat is echt fors hoger dan de tarieven op de EU.

[1:44:56] En in reactie daarop heeft China 10% heffingen op de VS ingesteld.

[1:45:04] De situatie blijft onzeker en ook heeft de VS aangekondigd aan maatregelen op het gebied van halfgeleiders.

[1:45:13] te werken.

[1:45:14] Ze zijn het aan het onderzoeken op dit moment.

[1:45:16] Ik ga daar niet verder over speculeren.

[1:45:18] Zoals gezegd heb ik nauw contact met mijn Amerikaanse collega's gehad en de VS is op de hoogte van de belangrijke positie die Nederland inneemt op het Semicon-gebied en ook de belangrijke positie voor de Verenigde Staten op dat gebied.

[1:45:33] Daar zijn ze heel goed van op de hoogte.

[1:45:37] Dank u wel.

[1:45:38] Voor u verdergaat, u heeft een interruptie van de heer Ram, PVV.

[1:45:42] Ja, dank u wel, voorzitter.

[1:45:43] Ik begrijp de reactie van de minister als ze aangeeft dat de EU al een jaar bezig is om Apple en Meta te onderzoeken in het kader van DMA en DSA en dat dan op een gegeven moment een beslissing genomen moet worden.

[1:45:59] Maar ja, de beslissing is natuurlijk weer wel zeer ongelukkig in het moment dat wij net een handelsoorlog hebben.

[1:46:06] En het congres geeft echt duidelijk aan van ja, we zien het als een escalatie.

[1:46:11] Witte Huis geeft het aan als, we zien het als een escalatie.

[1:46:14] Was het niet gewoon beter geweest om even te wachten, met die 90 dagen af te wachten, om dan hier een uitspraak over te doen?

[1:46:21] Want het is gewoon, zij zien het gewoon echt als een escalatie van de handelsoorlog.

[1:46:25] En dat is precies het tegenooggestelde wat wij willen bereiken.

[1:46:28] Dus hoe moeten we nou nog van samenwerking spreken met de VS vanuit hun kant als wij dat zo'n manier ervaren?

[1:46:38] Ja, voorzitter, ik snap de zorgen vanuit de VS hierop, maar het is echt een heel losstaand traject.

[1:46:43] De Europese Commissie is een jaar bezig geweest om onderzoek te doen en uiteindelijk is het een onafhankelijk toezichthouder die ook uiteindelijk zelf zijn beslissingen neemt.

[1:46:55] Daarnaast heeft de Kamer in recent aangenomen moties Katman en Boswijk daar ook om verzocht om dit te doen.

[1:47:03] Dus het is ook een wens van de Kamer uiteindelijk om dit op deze manier te doen.

[1:47:11] Dan, voor u vervolgd, had ik ook nog een interruptie.

[1:47:13] Ik kijk heel even naar de heer Ram.

[1:47:15] Dan neem ik het voorzitterschap even over.

[1:47:16] Mevrouw Kammega.

[1:47:18] Ja, dank.

[1:47:19] En ik had eigenlijk nog een vraag over de inleiding, want nogmaals, ik had in mijn betoog ook al gezegd dat ik heel blij ben met de vier sporen die het kabinet kiest.

[1:47:27] Die sluiten ook goed aan bij de inzet van de VVD.

[1:47:30] Morgen is er natuurlijk... Vandaag is er een debat over het Midden-Oosten, wat ook relevant is voor de discussie hier, maar morgen is er een debat over Drakië, of misschien donderdag, maar in ieder geval deze week nog.

[1:47:39] Waar natuurlijk ook interessant kan zijn, ook ten behoeve van de RBZ-handel.

[1:47:44] Maar waar ik nog wel wat aandacht voor wilde vragen, en volgens mij zit het ook in het beleid van de minister, maar toch heeft het dubbel check, is ook het rapport Letta.

[1:47:51] en de barrières die we zien op de interne markt.

[1:47:54] Maar ik ben ook vooral nieuwsgierig wat de minister verwacht of daar ook voldoende steun van is.

[1:47:59] Want het zijn vaak van die dingen die we niet alleen in Nederland, hier in het parlement, maar ook in andere landen zeggen, daar moeten we mee aan de slag, net als met Draghi.

[1:48:05] Maar zit daar als God in de zaak?

[1:48:07] Wat kunnen we verwachten?

[1:48:08] Op welke termijnen dat we daar dan ook echt stappen op gaan zetten?

[1:48:12] De minister.

[1:48:13] Ja, voorzitter, mevrouw Kammega refereert al aan het debat met de minister van Economische Zaken, dat is donderdag volgens mij, dat is een debat over het concurrentievermogen.

[1:48:21] Daar heeft u ook uitgebreid de mogelijkheid om met de minister van Economische Zaken daarover van gedachten te wisselen, zowel over het rapport van Draghi als over het rapport van Letta.

[1:48:33] Ik kan wel zeggen dat er EU-breed wordt en wel de urgentie gevoeld om nu eindelijk ook die interne markt binnen de EU

[1:48:40] te vervolmaken.

[1:48:41] Dus er is wel draagvlak om op dit vlak bestaande belemmeringen weg te nemen.

[1:48:48] En dat is natuurlijk ook gewoon ingegeven door het feit dat het moeilijker wordt om de Amerikaanse markt te betreden, waardoor je toch wat meer dicht bij huis moet kijken of wat je kan doen en ook naar andere landen in ieder geval.

[1:49:00] Maar het staat hoog op de agenda.

[1:49:02] Het is een van de sporen waarop ingezet wordt.

[1:49:05] En voor de details wil ik u graag verwijzen naar het debat van donderdag.

[1:49:11] Heeft u nog een vervolg?

[1:49:12] Dan geef ik het voorzitterschap weer terug.

[1:49:15] Dank u wel.

[1:49:16] Dan vervolgt u uw betoog.

[1:49:19] Mevrouw Kam, ik vroeg nog wat het kabinet gaat doen met de zojuist aangenomen motie over het inzetten van de tarief op brengsten voor steun aan bedrijven.

[1:49:32] Ik begrijp heel goed de gedachte achter de motie.

[1:49:35] De heer Ram heeft dat verzoek ook al eerder in een eerder debat gedaan en ook het kabinet wil graag ons eigen bedrijfsleven helpen.

[1:49:44] Tegelijkertijd is de uitvoering van deze motie niet eenvoudig.

[1:49:48] Allereerst zijn er op dit moment geen extra EU-tariefopbrengsten en het is ook nog maar de vraag of die er komen.

[1:49:54] Het kan ook zijn dat handelstromen zich gaan verleggen.

[1:49:57] Maar op het moment dat die tariefopbrengsten er wel zijn, dan lopen natuurlijk, en dat weet mevrouw Kominka ook heel erg goed,

[1:50:03] aan tegen de scheiding van inkomsten en uitgaven.

[1:50:05] Op nationaal niveau en op EU-niveau werkt het allebei zo.

[1:50:09] Dus de motie is pas vanmiddag aangenomen en ik zal met mijn collega's van Financiën en EZ in gesprek gaan om te kijken hoe we dit kunnen realiseren.

[1:50:18] En dan komt het kabinet terug op hoe we die motie kunnen gaan uitvoeren.

[1:50:22] Ik zie dat mevrouw Kamergaan weer een instructie heeft.

[1:50:24] Mevrouw Kamergaan.

[1:50:26] Dank u wel voorzitter en dank aan de minister.

[1:50:28] Ik snap die moeilijkheid want ik heb goed naar de minister geluisterd en ook de VVD hecht erg aan het inkomsten uitgaven en tegelijkertijd dat heb ik in het plenaire debat gezegd en heb ik net ook geprobeerd om in mijn betoog duidelijk te maken dat het ook een beetje gaat om het signaal van als we een route opgaan dan toch, ik hoop het natuurlijk niet en ik zie ook dat de minister alles in het werk stelt om die escalatie te voorkomen, maar stel we zouden die escalatie komen.

[1:50:49] dat wij ook tegenmaatregelen gaan nemen, dat er een aantal bedrijven heel hard geraakt zullen worden, dat wij daar voldoende oog voor hebben, dat we ook kijken en als het dan niet via die route kan, maar dat het wat mij betreft niet zo kan zijn, dat we als staat dan daar baten bij hebben en dat vervolgens een heel groot deel van de ondernemers daar negatieve consequenties op hebben.

[1:51:04] Dus als het niet via die route dan sec lukt, dan wil ik in ieder geval de minister ook die ruimte geven in de leningheid ook voor het kabinet en de collega's om dan te kijken

[1:51:12] Hoe kunnen we dat wel?

[1:51:13] Want daar gaat het natuurlijk uiteindelijk om.

[1:51:15] Dat er een sector de dupe gaat zijn van een mogelijke escalatie waar wij ook allemaal snappen dat dat soms moeten, dat ook tegen... In ieder geval de VVD snapt ook dat er soms een keuze gemaakt kan worden, maar dat het dan niet zo kan zijn dat de staat rijker zou worden en een aantal sectoren een heel stuk armer.

[1:51:29] Dus daar gaat het de VVD in ieder geval om.

[1:51:32] De minister.

[1:51:33] Ja, voorzitter, ik snap waar de VVD naartoe wil en het verzoek kwam ook vanuit de PVV, dus ik ga met mijn collega's van Financiën 1Z in overleg in hoeverre we hier wat aan kunnen doen.

[1:51:51] Vervolgt u in betaling.

[1:51:53] U moest even wisselen, geloof ik.

[1:51:56] Mevrouw Kaminga heeft het ook over een TNO-Klingenaaronderzoek, wat zegt dat Nederland nog kansen mist om de digitale kant van de Global Gateway-strategie aan te pakken.

[1:52:07] Nou, dat is een goed punt.

[1:52:09] Het kabinet bemoedigt sowieso verdere ontwikkeling en opschaling van Global Gateway aan, ook op digitale terrein.

[1:52:16] Het biedt gewoon meer kansen voor het vergroten van het Nederlandse verdienvermogen.

[1:52:21] en met kansen voor onze bedrijven in opkomende markten.

[1:52:24] En ik zal dit punt in de RBZO meenemen.

[1:52:29] Dat is over twee weken.

[1:52:32] Daar hoort het dan thuis.

[1:52:37] Voorzitter, dat was het blokje VS. Ik kijk heel even rond.

[1:52:41] Ik zie geen verdere interrupties.

[1:52:42] Dan gaan we door naar economische veiligheid.

[1:52:49] Ja, tijdens de RBZ-handel zal ook worden gesproken over economische veiligheid en dit onderwerp is urgenter en actueler dan ooit.

[1:52:57] Juist in dit tijdsgevricht is het cruciaal dat onze economie weerbaar is en blijft tegen de inzet van economische activiteiten voor geopolitieke doeleinden.

[1:53:07] Dit draagt bij aan behoud en versterking van onze open strategische autonomie.

[1:53:11] Het vermogen van Nederland en de EU om samen met internationale partners zelf keuzes te blijven maken om de eigen publieke belangen te borgen en weerbaar te blijven in een onderling verbonden wereld.

[1:53:22] En daarom heeft de EU in 2023 een Europese economische veiligheidsstrategie ontwikkeld die rust op drie pilaren.

[1:53:32] Protect, promote en partner.

[1:53:35] En de RBZ Handel komt op een goed moment om de implementatie van deze strategie te evalueren en vooruit te kijken naar de toekomst.

[1:53:42] En in dat kader kijk ik ook uit naar de economische veiligheidsdoctrine die de EU-handelscommissaris Sjefkovic later dit jaar zal publiceren.

[1:53:52] De strategie zal identificeren de voornaamste risico's van de EU op het gebied van economische veiligheid, evenals de instrumenten die vereist zijn om die risico's te mitigeren.

[1:54:04] De doctrine zal een praktische leidraad bieden voor de inzet van die instrumenten in concrete gevallen.

[1:54:10] Daarmee kan een economische veiligheidsdoctrine bijdragen aan de gerichte, proportionele en risicogebaseerde inzet van het economische veiligheidsinstrumentarium dat voor Nederland zo cruciaal is.

[1:54:23] En de heer Ram die vraagt als we de economische veiligheid serieus willen nemen.

[1:54:27] moeten we zelf de regie nemen.

[1:54:30] En de PVV wil dat Nederland dit zelf regelt en dat Nederland dit niet uitbesteedt aan de EU.

[1:54:36] Nou, dat kan ik inkomen.

[1:54:37] Waar het de nationale veiligheid raakt, is er ook sprake van een nationale competentie en dat zal ook zo blijven.

[1:54:44] Maar onze economie is natuurlijk ook weer sterk verbonden met de rest van de Europese interne markt en het geeft het economische veiligheidsbeleid ook een Europese dimensie.

[1:54:54] En Nederland wil vooral ook een gelijkspeelveld borgen.

[1:54:56] en economische veiligheidsrisico's daarom gezamenlijk ook aanpakken.

[1:55:01] En daarom is het van belang om in EU-verband beter te coördineren en samen te werken op het onderwerp.

[1:55:06] Maar uiteindelijk blijft het wel nationale competentie en daar zal ik ook op inzetten dat dat zo blijft.

[1:55:16] Dan vraagt de heer Ram.

[1:55:18] Ook naar de aanbeveling over uitgaande investeringen is een begin, maar moet worden verbreed.

[1:55:24] Waarom kijken we alleen naar AI en halfgeleiders?

[1:55:27] We moeten naar de hele keten kijken.

[1:55:30] De aanbeveling over uitgaande investeringen ziet op het uitvoeren van een risicoanalyse van uitgaande investeringen op het gebied van kunstmatige intelligentie, halfgeleiders en kwantumtechnologie.

[1:55:42] Daarbij worden verschillende vormen van uitgaande investeringen meegenomen, waaronder overnames,

[1:55:47] fusies, activa overdracht, greenfield investeringen en joint ventures.

[1:55:52] Wat het kabinet betreft is dit een welkome eerste stap om eventuele risico's in kaart te brengen.

[1:55:58] We moeten nog geen vergaande instrumenten optuigen voordat we weten of het überhaupt nodig, effectief en proportioneel is.

[1:56:08] Mevrouw de Korte vraagt of ik bereid ben om in de RBZ duidelijk te maken dat Nederland en de EU niet kan handelen in dual use goederen met landen die strategische banden hebben met Rusland.

[1:56:20] Nederland staat binnen de EU-boek als zeer uitgesproken lidstaat in het tegengaan van omzeiling van goederen naar het Russisch militair-industrieel complex.

[1:56:30] En voor dual-use-goederen bestaan uitvoerige controles voor alle export naar buiten de EU, waardoor we de risico's zo goed als mogelijk kunnen mitigeren.

[1:56:40] En de voornaamste zorg blijft bestaan voor de zogenoemde Common High Priority Goods.

[1:56:45] En dat is laagwaardige technologie die wordt teruggevonden in Russische wapenresten en die relatief vrij kan worden verhandeld.

[1:56:53] En om de doorvoer hiervan naar Rusland te voorkomen werkt het kabinet actief samen in EU-verband en ook in G7-verband.

[1:57:01] En het kabinet doet ook een beroep op naleving hiervan door bedrijven.

[1:57:07] En ik kan mevrouw de Korte toezeggen dat ik hier ook bereid ben aandacht voor te vragen in de komende RBNZ-handel.

[1:57:14] Ik denk dat dat de insteken van de vraag was.

[1:57:19] Voorzitter, voor zover de economische veiligheid.

[1:57:23] Ik kijk heel even rond.

[1:57:24] Ik zie geen instructies op dit onderwerp.

[1:57:27] Dan gaan we door naar handelsverdragen.

[1:57:37] Voorzitter, handelsakkoorden.

[1:57:39] De geoeconomische ontwikkelingen vragen van ons om onze blik te verbreden en onze handelsrelaties te diversifiëren.

[1:57:46] Handelsakkoorden spelen daarin een belangrijke rol.

[1:57:49] Momenteel zijn onderhandelingen afgerond met Mexico over verdieping van het bestaande handelsakkoord.

[1:57:56] En hopelijk kan de commissie tijdens het RBZ meer zeggen over het voorziene tijdpad voor besluitvorming.

[1:58:02] Onderhandelingen met Indonesië zijn in een vergevorderd stadium.

[1:58:06] En verder lopen er onderhandelingen met onder andere India, Maleisië en Thailand.

[1:58:12] En onderhandelingen met de Verenigde Arabische Emiraten gaan binnenkort van start.

[1:58:17] En voor wat betreft Mercosur heb ik u gisteren het rapport van de Universiteit van Wageningen gestuurd.

[1:58:23] En op het moment dat alle onderhandelingsdocumenten openbaar zijn gemaakt, zal het kabinet een brede appreciatie van het akkoord opstellen en aan de Tweede Kamer sturen.

[1:58:32] De verwachting is dat de definitieve teksten en conceptraadsbesluiten rond de zomerperiode door de Europese Commissie worden voorgelegd aan de Raad.

[1:58:41] Besluitvorming in de Raad zal dan in het najaar naar verwachting plaatsvinden.

[1:58:46] En in alle gevallen, zowel bij een gemengd als bij een EU-olieakkoord, geldt dat de Raad en het Europese parlement het akkoord nog moeten goedkeuren.

[1:58:55] En Nederland heeft hier dus hoe dan ook een stem in.

[1:58:58] En het kabinet, ik heb het al vaak gezegd, zal pas een positie innemen in de Raad nadat de Kamer, nadat uw Kamer, de kans heeft gehad hierover te debatteren op basis van de kabinetsappreciatie.

[1:59:09] En daarin worden dan de recente bevindingen uit het Wageningen-onderzoek meegenomen.

[1:59:13] evenals de uitkomsten van de economische onderzoeken die door de Europese Commissie op dit moment gedaan worden en, als het op tijd klaar is, het SEO-economisch onderzoek.

[1:59:24] Heeft de instructie van de heer Rand, PVV.

[1:59:27] Dank voor de duidelijke toelichting.

[1:59:29] Ik heb een vraag over de investeringsverdragen.

[1:59:32] Er zijn meerdere investeringsbedragen liggen op de plank, waaronder die bijvoorbeeld van de EU-Vietnam-investeringsverdrag.

[1:59:41] is het ook niet zaak om ook vaart te maken met die investeringsverdragen, want die zijn vaak veel minder vergaand dan die handelsverdragen.

[1:59:49] En bovendien, Nederland is vaak ook de nummer één investeerder in landen zoals Australië, Vietnam, Taiwan.

[1:59:58] Dus ja, het is heel erg belangrijk dat wij onze eigen investeringen veiligstellen.

[2:00:10] De minister.

[2:00:10] Ja, voorzitter.

[2:00:12] Dit is even een nieuwe vraag.

[2:00:13] Die had de heer Ram volgens mij niet in zijn inbreng.

[2:00:15] Dus als u het goed vindt, geef ik daar straks aan het einde van mijn blokje antwoord op.

[2:00:21] Of aan het einde van alle blokjes geef ik de antwoord op.

[2:00:24] Oké, noteren we die voor aan het einde of dan als tweede termijn?

[2:00:28] Ja?

[2:00:29] Oké.

[2:00:30] Mevrouw de Korte, namens het nieuwe sociaal contract.

[2:00:33] Dank u wel, voorzitter.

[2:00:35] De minister noemde net toch wel een aantal handelsverdragen die

[2:00:40] nog steeds in onderhandelingen zijn.

[2:00:42] Sommigen zijn al jaren in onderhandeling.

[2:00:45] Is daar ook niet de mogelijkheid om echt vervaart te maken?

[2:00:48] Dus de heer Ram vroeg specifiek over andere handelsverdragen, maar ook hierbij bij Mexico en Australië.

[2:00:57] Het blijft allemaal zo hangen.

[2:00:59] Er zijn daar geen versnellingen in te maken.

[2:01:05] Voorzitter, zoals mevrouw de Korte weet is het de Europese Commissie die onderhandelingen voert.

[2:01:11] Er zijn een heleboel onderhandelingen gaande.

[2:01:13] Daarnaast heb je natuurlijk ook nog de medewerking van het andere land nodig.

[2:01:16] Dus dat zijn nou eenmaal langere processen.

[2:01:19] Maar ik kan u vertellen dat ook de Europese Commissie wel ziet het belang van het snel afronden van die handelsverdragen.

[2:01:25] Ik kan verder geen tijdpad erop plakken, dat is van ongelofelijk veel factoren van belang.

[2:01:30] Ik snap de oproep eigenlijk van mevrouw de Korte, maar uiteindelijk is het aan de Europese Commissie om die onderhandelingen te doen.

[2:01:40] Vervolgvraag.

[2:01:41] Dan is de vraag, voorzitter, of de minister ook in de RBZ misschien dat ter sprake kan brengen.

[2:01:48] Gezien alle veranderingen nu in de wereld, die zo snelgaande zijn, moeten we nu ook wat sneller gaan handelen dan misschien in het verleden.

[2:01:58] Ja, voorzitter, dat is natuurlijk ook gewoon onderdeel van mijn beleid en dat zal ook in de beleidsbrief naar voren komen.

[2:02:06] Nu de VS handelstarieven heeft opgelegd, is het natuurlijk ook van belang om te kijken naar het aanhalen van de handelsbetrekkingen met andere landen.

[2:02:14] En daarbij hoort natuurlijk ook het aangaan van handelsakkoorden en het versnellen van handelsakkoorden.

[2:02:19] Dus ik zal dat zeker ook in de RBZ, zal ik die oproep doen aan de Europese Commissie.

[2:02:31] Nog een vraag van mevrouw de Korte over Mercosur.

[2:02:36] In het licht van de huidige geopolitieke spanningen wordt het steeds belangrijker voor onze economische veiligheid.

[2:02:44] En of ik zie dat economische belangen nu zwaarder wegen dan bezwaren rond landbouw, vraagt mevrouw de Korte.

[2:02:51] Zoals gezegd, de grondhouding van het kabinet ten aanzien van handelsakkoorden is positief.

[2:02:57] Juist nu om de weerbaarheid van onze economie te versterken.

[2:03:00] Juist nu gezien ook de tarieven vanuit de Verenigde Staten.

[2:03:04] Tegelijkertijd liggen er voor wat betreft Mercosur natuurlijk meerdere moties van deze Kamer.

[2:03:08] die mij oproepen om tegen het akkoord te stemmen.

[2:03:11] En vanzelfsprekend worden de positieve en de negatieve effecten van het akkoord op de Nederlandse economie, maar ook op de landbouwsector meegenomen in de afwegingen van het kabinet.

[2:03:22] En daar volgt dan een kabinetsappreciatie uit die dan zodra de teksten allemaal openbaar zijn naar uw Kamer gestuurd zal worden.

[2:03:33] Mevrouw Teunissen vraagt nog naar het rebalancingmechanisme.

[2:03:39] Indien de verplichtingen onder het akkoord niet worden nagekomen door een verdragspartij of bepaalde maatregelen van een verdragspartij de voordelen onder het handelsakkoord wegnemen of beperken, bevat het akkoord verschillende mogelijkheden om daar een oplossing voor te vinden.

[2:03:55] Dit is vastgelegd in de afspraken over geschillenbeslechting, waar het zogeheten rebalancingmechanisme ook onder valt.

[2:04:03] Beide verdragspartijen zijn betrokken bij het vinden van een oplossing van een geschil.

[2:04:08] In geen enkel geval zal de EU door de Mercosur-landen eenzijdig opgelegd worden om de eigen wetgeving aan te passen.

[2:04:16] De EU blijft dus baas in eigen huis.

[2:04:19] Voorzitter, zover het blokje Mercosur.

[2:04:23] Handelsakkoorden en Mercosur.

[2:04:25] Excuus.

[2:04:26] Heel even rond.

[2:04:27] Ik zie daar geen interruptie op.

[2:04:28] Dan gaan we door naar het laatste onderdeel.

[2:04:33] En dat is de CSDD, dan wel IMVO.

[2:04:47] Tot slot de CSDDD-omnibuswetgeving.

[2:04:50] Het kabinet verwelkomt het omnibusvoorstel in het licht van geopolitieke en economische ontwikkelingen en het belang van het versterken van het Europese concurrentievermogen.

[2:05:02] Het kabinet begrijpt dat de commissie geen nieuw impact assessment heeft uitgevoerd gezien de urgentie van de problematiek.

[2:05:09] Goed bestuur vraagt om flexibiliteit en snelheid en daarbij is het belangrijk dat partijen duidelijk worden geïnformeerd over het kabinets standpunt.

[2:05:19] Het kabinet is in algemene zin positief over de aanpassingen voor de CSDDD.

[2:05:24] Zo is er grotere coherentie tussen de CSDDD en de CSRD.

[2:05:30] Uitstel van toepassingsdatum geeft bedrijven meer tijd om zich voor te bereiden.

[2:05:35] Een eerdere oplevering van Richtsnoeren door de commissie helpt bedrijven ook.

[2:05:40] Ook is het kabinet in beginsel positief over de beperking van gepaste zorgvuldigheid tot directe zakenrelaties vanwege de regeldrukvermindering.

[2:05:50] Wel is het kabinet bewust van mogelijke risico's op afwenteling op directe zakenpartners en onduidelijkheid voor bedrijven.

[2:05:57] Het kabinet zal daarom aanpassingen voorstellen met behoud van regeldrukvermindering.

[2:06:03] Inzet is op een aanpak waarbij bedrijven zelf meer flexibiliteit hebben in de aanpak van risico's in de waardeketen

[2:06:09] en waarbij informatieuitvragen bij ketenpartners zo veel mogelijk beperkt blijven.

[2:06:15] Ook ziet het kabinet graag dat civiele aansprakelijkheid en boetebepalingen worden geharmoniseerd binnen de EU.

[2:06:21] Dat is goed voor het gelijke speelveld.

[2:06:24] En zodra de onderhandelingen zijn afgerond, zal het kabinet de richtlijn zuiver en lastelieuw implementeren zonder nationale koppen.

[2:06:36] De heer Seder vraagt mij slechts 35% van de bedrijven onderschrijft de OESO-richtlijnen en of ik nog de ambitie heb om dat percentage te verhogen.

[2:06:49] Bij de evaluatie van het IMVO-beleid is inderdaad geconstateerd dat verplichtende maatregelen nodig zijn om stappen te zetten met internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen.

[2:07:02] Daarbij heeft het kabinet aangegeven de voorkeur te geven aan Europese regels vanwege het belang van het gelijke speelveld en daar is de CSDDD het resultaat van.

[2:07:15] De heer Seder vindt ook dat het omnibus wetsvoorstel nog verder afwijkt van de OESO-richtlijnen dan de CSDD.

[2:07:24] En dat de AACM, de Autoriteit Consumentenmarkt, waarschuwt dat hij hiermee de effectiviteit

[2:07:30] van de richtlijn in het geding is.

[2:07:32] Het kabinet erkent dat het ominieuze voorstel op onderdelen een andere benadering hanteert dan de OESO-richtlijnen.

[2:07:40] De beperking van de zorgplicht tot directe zakenrelaties is daar een voorbeeld van.

[2:07:45] Tegelijkertijd blijft het doel hetzelfde en bevat de CSDD ook na aanpassing voorschriften op elk van de zes stappen van de OESO-richtlijnen.

[2:07:54] En aangezien de voorgestelde wijzigingen een betekenisvolle bijdrage aan regeldrukvermindering

[2:07:59] voor het Nederlandse en Europese bedrijfsleven kunnen leveren staat het kabinet hier positief tegenover.

[2:08:08] Dan had de heer Seder ook nog een vraag over de geschatte besparingen.

[2:08:14] De grootste besparing van het omnibusvoorstel zit inderdaad in die aanpassing van de Corporate Sustainability Reporting Directive, de CSRD, totaal geschat op 4,4 miljard.

[2:08:26] De aanpassingen aan de CS triple zijn minder omvangrijk en de CS triple heeft ook in de basis

[2:08:31] lagere administratieve lasten dan de CSRD en daarmee is het potentieel van administratieve lastenvermindering ook gewoon een stuk minder.

[2:08:49] Dan vragen de heer Seder en mevrouw Hirsch naar een impact assessment.

[2:08:54] De Europese Commissie heeft die impact assessment van de oorspronkelijke voorstellen niet herhaald.

[2:09:00] Het kabinet erkent het belang van een impact assessment om de effecten van regelgeving inzichtelijk te maken.

[2:09:06] Maar tegelijkertijd begrijpt het kabinet ook de keuze van de Europese Commissie, gelet op het belang van het concurrentievermogen en de lasten en nalevingskosten door het bedrijfsleven.

[2:09:20] Daarnaast benoemt de commissie dat er al een uitgebreide impact assessment is gedaan voor de wetgevende voorstellen van de CSRD en de CSDDD.

[2:09:29] Dan vraagt mevrouw Hiers ook nog over een gevaarlijk precedent, dat wetgevingsproces omtrent die CSDDD.

[2:09:44] De commissie heeft in het staff working document, geven ze aan, dat een derogatie is verleend om geen impact assessment te doen.

[2:09:53] Die mogelijkheid heeft de commissie op basis van haar eigen betere regelgevingsbeleid.

[2:10:03] Dan vraagt mevrouw Teunissen of ik wil pleiten voor het omhoog houden van de doelen van de CSRD en CSDD.

[2:10:12] Het kabinet verwelkomt de inspanning van de commissie om de regeldruk te verminderen en toch tegelijkertijd blijft de kern van de CSDD blijft gewoon overeind daarmee.

[2:10:22] Daarnaast zijn er een aantal aandachtspunten, dat heb ik ook in het BNC-fietsje geschreven.

[2:10:30] Om die aandachtspunten te adresseren, zal het kabinet waar nodig aanpassingen voorstellen die de regeldrukverminning behouden, maar bijdragen aan de effectiviteit van de CSDD en duidelijkheidsscherpen voor ondernemingen.

[2:10:45] Ik zag een interruptie van mevrouw Heersch.

[2:10:47] Ik vraag me even af of dit een interruptie is, want mijn vraag was niet wat de commissie heeft gedaan, mijn vraag was op basis van juridisch advies aan het Europese parlement wat vandaag is uitgekomen, die hele grote kritiek geeft op het proces, het wetgevende proces, op basis van uitspraken van een groot aantal juristen

[2:11:08] ook van verschillende universiteiten die we daar denk ik wel aandacht aan moeten geven.

[2:11:14] Wat de minister zelf vindt van de manier waarop dit gaat, omdat het ook volgens de EU-commissie nog nooit eerder zo gedaan is, de wijzigingen zijn groot en wat mij betreft, maar goed, daar kunnen we van mening over schillen,

[2:11:30] niet onderbouwd, want de reguleringsdruk in Europa is lager dan in de VS, de opbrengsten van de aanpassingen... Als je niet te lang maakt weet ik het nu als interruptie, anders wel.

[2:11:39] Doe maar als interruptie dan.

[2:11:42] Dan mag ik nog even door.

[2:11:45] De kostenbesparing van de aanpassing van de CSDD is volgens mij volgens de commissie 320 miljoen.

[2:11:51] Dus ik zou heel graag van de minister willen horen

[2:11:55] hoe zij de inschatting maakt van het verloop van dit proces, die dus door heel veel specialisten als zeer risico wordt ervaren.

[2:12:04] En ik zou graag de mening van de minister daarover willen weten.

[2:12:10] Voor het kabinet is regeldrukvermindering een belangrijke prioriteit vanuit het regeerprogramma.

[2:12:17] Dat is één.

[2:12:18] Ten tweede hebben we natuurlijk ook de geopolitieke verhoudingen die de afgelopen tijd veranderd zijn en daar moet Nederland zich ook toe verhouden.

[2:12:28] Dus tegelijkertijd erkent het kabinet dat de verandering van regelgeving

[2:12:34] door de commissie tussen inwerkendheden en omzetting niet de norm zijn, dat erkennen we wel.

[2:12:40] Het is inderdaad ook nooit eerder voorgekomen, maar dat betekent niet dat je het niet zou mogen doen.

[2:12:45] En in het licht van die ingrijpende geo-economische ontwikkelingen en goed bestuur

[2:12:50] is het ook juist van belang dat je een hoge mate van flexibiliteit hebt om goed in te kunnen spelen op ontwikkelingen.

[2:12:56] En die ontwikkelingen zijn nu een, omdat ons concurrentievermogen onder druk staat.

[2:13:00] Daar hebben wij ons toe te verhouden.

[2:13:02] En daarom vindt het kabinet het een goed voorstel van de commissie.

[2:13:08] En ook ondernemers en belangenorganisaties, zoals VNO-NCW, die hebben ook laten weten dat zij die aanpassingen grotendeels positief ontvangen.

[2:13:22] Vervolgt u de beantwoording.

[2:13:29] Even kijken waar ik gebleven ben, voorzitter.

[2:13:34] Even kijken.

[2:13:35] Meneer Seder had nog een aantal vragen.

[2:13:45] De ChristenUnie wil misstanden in de wereldwijde handelsketen zo doelgericht mogelijk oplossen.

[2:13:52] Dan heeft hij een risicoberichte benadering waarbij bedrijven zich erop richten prangende misstanden aan het licht te brengen is toch logischer dan een tier 1 bepaling.

[2:14:04] in het omnibusvoorstel.

[2:14:06] Het kabinet staat positief tegenover het beperken van de zorgplicht tot directe zakenrelaties vanwege het potentieel om regeldruk te beperken.

[2:14:16] En zoals ook in BNC visie staat, heeft het kabinet wel vragen en aandachtspunten bij het voorstel, onder meer over mogelijke afwendeling naar het MKB.

[2:14:24] En daar zal het kabinet dan ook

[2:14:26] de commissie op bevragen.

[2:14:29] Dan hebben we een aantal leden gevraagd van Duitsland wil inmiddels de hele CS Triple D intrekken, dat heeft de bondskanselier van Duitsland heeft dat gezegd en of dat, de heer Ram vraagt waar is dat ook niet een goed idee en voor dit kabinet de heer Seder vraagt ernaar en ik heb volgens mij nog een

[2:14:51] Het Duitse coalitieakkoord vermeld dat het intrekken van de Duitse ketenzorgplichtwet gebeurt om deze te laten vervangen door de CSDDD.

[2:15:07] En de coalitiepartner SPD heeft inmiddels ook aangegeven dat het afschaffen van de CSDDD voor Duitsland geen optie is.

[2:15:14] Dus het is nog even afwachten wat nou precies het Duitse standpunt is.

[2:15:21] Mevrouw Kammeren heeft een interruptie.

[2:15:28] Wat ik, mijn collega Heerstie vroeg net aan de minister en wat de minister zelf vond van iets en ik ben hier ook wel nieuwsgierig, want voor de VVD die vraagt zich steeds meer af, zeker in die veranderende geopolitieke situatie, of de stappen die we nu in de U-verband zetten eigenlijk wel voldoende zijn.

[2:15:45] En dus ja, wij zijn heel erg blij dat er geschap wordt in die regelgeving, want je wordt er helemaal gek van als je bij een bedrijf komt, die hebben stapels met regels waar ze aan moeten voldoen en vervolgens moeten we nog allemaal weer mensen gaan inhuren die dan die lijstjes gaan controleren.

[2:15:56] Dus dat is natuurlijk eigenlijk een beetje gekkigheid, zeker als je ziet

[2:15:58] dat het op een detailniveau zit.

[2:16:01] Dus daar zijn we voor, dus heel blij.

[2:16:03] Maar is dat niet eigenlijk gewoon slechts een eerste stap en zouden we niet veel verder moeten gaan?

[2:16:06] Dus ik snap wat er nu voor ligt, maar ik ben toch ook wel nieuwsgierig, nog los van wat Duitsland gaat doen, maar wellicht hebben we dus toch medestanders.

[2:16:13] Wat de minister er zelf van vindt, of we niet een stukje verder zouden moeten gaan en niet wat principieler zouden moeten kijken of die CS triple D nu wel in deze tijd nog het geschikte middel is?

[2:16:25] De minister.

[2:16:26] Ja, voorzitter, ik begrijp de vraag van mevrouw Kamminga, moeten we niet gewoon die hele CSDD afschaffen?

[2:16:34] Maar een belangrijke drijfveer achter die CSDD was nou juist de harmonisatie van die internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemerregels in de EU.

[2:16:45] En als de CSDD niet door zou gaan, dan zou bijvoorbeeld in Nederland de wet zorgplicht kinderarbeid ingevoerd worden.

[2:16:52] En naast die wet zorgplicht kinderarbeid zou dan ook nog de Franse loi de vigilance gelden.

[2:16:58] En er zijn in meerdere landen initiatieven voor nationale wetten voor gepaste zorgvuldigheid.

[2:17:04] En zonder die CSDDD zou de bedrijf dus terugvallen op een hele lappe deken aan EMVO-regels.

[2:17:10] Dat is nou juist niet goed voor dat Europese vestigingsklimaat en die vervolmaking van die interne markt.

[2:17:16] Dus ik ben er wel een voorstander van dat de regels allemaal gelijk getrokken worden.

[2:17:21] Maar ik ben er ook een voorstander van dat de regeldruk zo laag mogelijk blijft.

[2:17:32] Goed om te horen en ook de VVD is uiteraard voor harmonisatie in zijn hoek.

[2:17:37] Hoe zorgen we nou dat we een level playing field krijgen?

[2:17:39] En tegelijkertijd kan ik me ook nog de discussies herinneren die we hadden in aanloop naar de CSDD.

[2:17:45] En we kunnen toch ook niet ontkennen dat er ook een aantal... Daar kan je aan de onderkant gaan zitten van een gelijkspeelveld, maar aan de bovenkant.

[2:17:51] Dus mijn punt is meer, en het punt van de VVD is meer, is er nou niet nog enige ruimte, dat doen we onszelf niet tekort als we nu alleen maar naar het schrappen van Dublin kijken, maar zit daar nou niet nog meer marge in waarbij misschien totaal afschrappen één van de opties is, maar er zit volgens de VVD ook echt nog wel een aantal stappen tussen waar we nog keuzes in kunnen maken wat nu niet op tafel ligt.

[2:18:09] En zou dat gesprek niet toch nog de moeite waard zijn?

[2:18:13] De minister.

[2:18:15] Ja, voorzitter, de inzet van het kabinet is in het BNC-fiche is dat verwoord.

[2:18:22] Het kabinet verwelkomt de voorstellen van de commissie en er zijn een aantal zaken waar Nederland nog heel graag verduidelijking op wil.

[2:18:30] En als mevrouw Kaminga een aantal voorstellen heeft om verder nog aan de CSDD een aantal zaken te veranderen, dan zou ik zeggen, dan zie ik de voorstellen graag tegemoet.

[2:18:45] Ik geef het voorzitterschap weer terug aan mevrouw Kamergaan.

[2:18:48] Dank u wel.

[2:18:49] Vervolgt u de beantwoording?

[2:18:52] Ja, voorzitter.

[2:18:53] De heer Ram vraagt nog of ik het wenselijk vind dat NGO's uit derde landen kunnen procederen tegen Nederland.

[2:19:00] Nou, de CSDD verandert in Nederland niet aan de bestaande mogelijkheid voor partijen om te procederen bij de civiele rechter.

[2:19:08] En voor het Nederlandse bedrijfsleven is het daarom beter als de regels binnen de EU geharmoniseerd worden.

[2:19:16] Voor u vervolgd.

[2:19:17] Daar heeft u nog een interruptie op van de heer Ram.

[2:19:20] Ja, die heeft nog ruimte.

[2:19:22] Oké, dank u wel, voorzitter.

[2:19:23] Nou, de reden waarom ik het ook vraag, is omdat bijvoorbeeld in Frankrijk geldt er een ander soort rechtssysteem, andere voorwaarden.

[2:19:31] Een NGO mag niet zomaar gaan procederen, dan moeten ze een vergunning krijgen.

[2:19:35] Het is een heel ander stelsel.

[2:19:36] En daar kan een NGO dus niet zomaar een Franse, een buitenlandse NGO, niet zomaar een Franse bedrijf aanklagen.

[2:19:45] Dat kan in Nederland wel.

[2:19:46] En dat is een rechtsongelijkheid.

[2:19:48] Niet omdat de CSDT dan verschilt, maar omdat onze nationale wetgeving verschilt.

[2:19:53] En wij hebben dus de facto, ten opzichte van Frankrijk, een nationale kop.

[2:19:58] Ja, door die uitgebreide opvatting van de collectieve actie, zoals het in de burgerlijk wetvoegd staat.

[2:20:07] En daar maak ik me zorgen om met al die richtleidingen er aan te komen, geven we dus buitenlandse NGO's dus heel veel macht om in te grijpen in onze eigen, ja,

[2:20:16] ...ja, impact te maken op onze eigen bedrijven.

[2:20:20] En daar maak ik me echt zorgen over.

[2:20:23] Dus de vraag aan de minister daarbij is van... ...kan het niet in de ministerraad ook besproken worden... ...om hier nog eens goed naar te kijken?

[2:20:32] GESPREKSLEIDER.

[2:20:32] Minister.

[2:20:35] Ja, voorzitter, we komen in een juridische discussie terecht waar ik niet zo heel sterk in ben, moet ik eerlijk zeggen.

[2:20:42] De huidige CSDD bevat een verplichting voor lidstaten om in het nationale recht te regelen dat benadeelden zich bij de rechter kunnen laten vertegenwoordigen door een vakbond of een NGO.

[2:20:54] Dat zit in die CSDD, maar in Nederland is het zo dat in het privaatrecht al geregeld is dat een partij namens een benadeelde naar de civiele rechter

[2:21:02] In Nederland heeft dat verder niks te maken met de CS triple D. Dat kan in Nederland, kan dat dan gewoon.

[2:21:09] Dus als de heer Ram zegt van ja, ik wil dat dat niet kan, dan zouden we bij de minister van Justitie moeten kijken hoe dat zit.

[2:21:19] Mijn kennis van Nederlands privaatrecht reikt niet zover dat ik dat kan doen.

[2:21:24] Wel is het natuurlijk zo dat ik op het gebied van ontwikkelingshulp en maatschappelijke organisaties

[2:21:29] Het financieren van lobby door NGO's, die financiering, dat ik daar niet mee doorga.

[2:21:38] Dus daar heeft het kabinet al een aantal stappen in gezet.

[2:21:43] Heeft u nog een vervolgvraag?

[2:21:47] Mijn vraag was meer van, is het niet goed om eens in het kabinet te bespreken, er zijn gewoon nationale verschillen tussen de lidstaten.

[2:21:54] Is het niet gewoon goed om een keer te bespreken van of dit niet gewoon ook geleid getrokken kan worden?

[2:22:00] Of in ieder geval ingeperkt wordt?

[2:22:01] Want ja, buitenlandse inmenging van een Chinese NGO of een Russische NGO, dat kan gewoon in Nederland.

[2:22:08] Ja, dat gaat in Frankrijk veel lastiger.

[2:22:11] Dus ja, daar heb ik... Ik maak me daar zorgen over, zeker door al die richtlijnen die via het civiel recht lopen.

[2:22:18] De minister.

[2:22:19] Ja, voorzitter.

[2:22:20] Het is zo dat op dit moment de wet afwikkeling massaschade in collectieve actie, die hier onder andere overgaat, geëvalueerd wordt door het ministerie van Justitie en Veiligheid.

[2:22:33] Dus daar komt een evaluatie naar de Kamer toe.

[2:22:38] Ik weet alleen niet op welke termijn dat is, maar het wordt wel geëvalueerd.

[2:22:41] Dus volgens mij komt dit al heel erg tegemoet aan de wensen van de heer Omhoem hiernaar te kijken.

[2:22:47] Dank u wel.

[2:22:48] Dan had ik nog een interruptie van mevrouw de Korte.

[2:22:50] Ja, voorzitter, dank u wel.

[2:22:51] En ik ga er toch nog even over door, want het is me inderdaad helemaal niet duidelijk hoe dat gaat met de civiele aansprakelijkheid.

[2:22:59] Dus misschien kunnen we daar een brief over krijgen van hoe dat nou precies in elkaar zit.

[2:23:04] En dat in verband met CSDDD en Omnibus, want wij hebben begrepen als nieuwsoorzakencontract dat Nederland juist gaat pleiten voor herinvoering van civiele aansprakelijkheid.

[2:23:20] Misschien kan daar echt een brief over komen, dat geeft ons meer duidelijkheid.

[2:23:27] Zeker ten aanzien van constructies van derde landen die via omweg Nederlandse bedrijven gaan aanklagen.

[2:23:38] De CS triple D verandert in Nederland helemaal niets aan de bestaande mogelijkheid voor partijen om te procederen bij de civiele rechter.

[2:23:48] Het kabinet pleit ook helemaal niet voor herinvoering van civiele aansprakelijkheid.

[2:23:52] Het kabinet pleit voor herinvoering van Europese harmonisatie hiervan.

[2:23:57] Dat is goed voor het gelijke speelveld in de EU en dus ook voor het Nederlandse bedrijfsleven.

[2:24:07] Ik zie geen vervolgvraag.

[2:24:10] Kan de minister vervolgen?

[2:24:18] De PVV wil de positie van het MKB versterken in omneming met CSDD.

[2:24:23] Hoe ziet het kabinet dat?

[2:24:25] Nou, dan kan ik de heer Ram geruststellen.

[2:24:28] Het MKB valt niet direct onder de richtlijn en zal dus ook niet zelf aan die verplichtingen te hoeven voldoen.

[2:24:36] In het omnibusvoorstel is een bepaling opgenomen dat ondernemingen bij het in kaart brengen van de keten van directe zakenpartners met minder dan 500 werknemers in principe niet meer

[2:24:46] informatie opvragen dan is gespecificeerd in de CSRD-richtlijn.

[2:24:52] Dus dat vermindert de regeldruk voor het MKB.

[2:24:56] Grote bedrijven die wel onder de richtlijn vallen, moeten waar nodig ook steun verlenen aan het MKB in hun keten.

[2:25:04] Denk aan het bieden van trainingen of het bieden van financiële ondersteuning.

[2:25:08] En dit wordt dan ook onverkort overgenomen in de Nationale Implementatiewet.

[2:25:18] Mevrouw Heerst, die zegt slachtoffers kunnen zich niet langer laten vertegenwoordigen door NGO's.

[2:25:22] Een vakbonde stemt Nederland in met het omnibus als dit niet geborgd is.

[2:25:28] De CSD verandert in Nederland helemaal niks aan die bestaande mogelijkheid van die slachtoffers om zich te laten vertegenwoordigen.

[2:25:35] Ik heb net eigenlijk ook al gezegd het gaat over de Europese harmonisatie.

[2:25:39] beantwoord.

[2:25:41] Gaat die minister akkoord, vraagt mevrouw Heers ook, om pas in te stemmen als alle zes genoemde problemen, door mevrouw Heers genoemde problemen, worden geadresseerd?

[2:25:50] Nou, daar wil ik niet op vooruitlopen.

[2:25:52] Wanneer het resultaat van de onderhandelingen bekend is, zal het kabinet haar standpunt op een totaalpakket bepalen en daarover de Kamer informeren.

[2:26:01] Mevrouw de Kort had nog een ander probleem, datapunten.

[2:26:05] Dat gaan we precies meten.

[2:26:07] Welke indicatoren tellen echt mee voor de klimaattransitie?

[2:26:12] Het Omnibusvoorstel trekt de bepalingen over het klimaattransitieplan in de CSDDD meer gelijk met die uit de CSRD.

[2:26:21] En dat is goed voor de coherentie en dat draagt ook bij aan duidelijkheid voor bedrijven.

[2:26:27] En onder de CSRD heeft de Europese Commissie rapportagestandaarden ontwikkeld, inclusief de indicatoren voor klimaat.

[2:26:36] De Commissie gaat deze rapportagestandaarden ook herzien en vereenvoudigen voor bedrijven.

[2:26:41] En het kabinet steunt de commissie hierbij en houdt ook oog voor de effectiviteit hiervan.

[2:26:49] Deze heb ik al gehad.

[2:26:57] En deze heb ik ook al gehad.

[2:26:58] Voorzitter, dat waren de antwoorden.

[2:27:01] Ik kijk heel even rond.

[2:27:03] Ik zie mevrouw Heers nog voor een interruptie.

[2:27:05] Ik heb het opgespaard.

[2:27:07] Het is wel uw laatste.

[2:27:09] Het is mijn laatste.

[2:27:11] Ik wil toch heel even terugkomen op, ook omdat in de gesprekken met mijn collega-Kamerleden soms een beetje een karikatuur wordt gestest in mijn ogen van de regeldruk in Europa.

[2:27:22] En ik ben zo ontzettend benieuwd welke informatie de minister nou voor handen heeft.

[2:27:28] We hebben gezien dat de commissie zelf geen analyse heeft gemaakt.

[2:27:33] We hebben gezien dat meerdere instituties zeggen de regeldruk in Europa is veel lager dan die bijvoorbeeld in de VS. We hebben een dragierapport dat zegt het verduurzamen van de economie

[2:27:44] is een van de elementen onder het concurrentievermogen van de Europese Unie.

[2:27:50] We hebben geen juridische analyses gezien.

[2:27:53] We hebben wel zorgen ook van uw ministerie gezien over de verandering die de omnibusvoorstel aantast.

[2:27:58] Ik ben gewoon echt oprecht heel erg benieuwd waarop de minister baseert dat dit wel een goed idee is.

[2:28:07] Want ik heb die studie, geen enkele, ik heb wel meningen van bedrijven gezien die elkaar overigens ook

[2:28:12] volledig tegenspreken.

[2:28:13] Er zijn bedrijven die dit een goed idee vinden, maar er zijn ook heel veel bedrijven die echt schrikken van de effecten van die omnibusregels.

[2:28:22] Ik ben, ik zou dus het heel erg op prijs stellen als de minister mij mee kan nemen in de analyses die zij gebruikt om haar candidatsstandpunt te onderbouwen.

[2:28:33] Want ik kan ze eerlijk gezegd niet vinden.

[2:28:37] De minister.

[2:28:40] Ja, voorzitter, dat omnibusvoorstel, dat betreft natuurlijk de CSRD en de CSDDD.

[2:28:46] En daar is een berekening gedaan van de besparing van de administratieve lasten.

[2:28:52] Dat is 4,4 miljard voor de CSRD en 320 miljoen voor de CSDDD.

[2:28:58] Dus wel degelijk is er een besparing op administratieve lasten.

[2:29:04] En daarnaast kijken wij natuurlijk ook naar de input van een brede groep belanghebbenden.

[2:29:08] Dan heb ik het over VNO-NCW, over MKB Nederland, maar ook input van bedrijven, brancheorganisaties, stakeholdersbijeenkomsten.

[2:29:18] Dus we hebben ongelooflijk veel input ontvangen en over het algemeen worden deze voorstellen met open armen ontvangen.

[2:29:25] En natuurlijk zijn er ook een aantal bedrijven die voorgesorteerd hebben op de inwerkingtreding van de CSDDD.

[2:29:31] Die hebben investering gedaan, die lopen voorop.

[2:29:34] Ja, die bedrijven, dat snap ik ook heel goed.

[2:29:37] Die hebben natuurlijk nu een investering gedaan en hebben daardoor in plaats van concurrentievoordeel nu een concurrentienadeel.

[2:29:45] Die zijn er ook, maar over het algemeen is het, wat ik heb begrepen, is het merendeel van de bedrijven is voorstander van deze vereenvoudiging.

[2:29:57] Ik kijk nog heel even rond.

[2:29:58] Ik zie dan verder geen interrupties.

[2:30:00] Voorzitter, ik heb nog één beantwoording die ik me beloofd had.

[2:30:07] Dat was de heram die vroeg of we niet vaart moesten maken met onze investeringsverdragen, onder andere Vietnam.

[2:30:15] Het kabinet hecht belang aan investeringsbeschermingsverdragen en ook aan nieuwe verdragen zoals de EU en Vietnam, maar het is een ambitieus verdrag met een belangrijke handelspartner en het verdrag moet nog door acht andere EU-lidstaten worden geratificeerd.

[2:30:33] En de Goedkeringswet in zaken de EU-investeringsbeschermingsbedrag met Vietnam is momenteel in voorbereiding.

[2:30:41] En datzelfde geldt voor het EU-investeringsbeschermingsbedrag met Singapore.

[2:30:45] En ik zal u op de hoogte houden van de voortgang hiervan.

[2:30:53] Ik zie de heer Ram knikken, dus dank ook voor dat antwoord.

[2:30:57] Dan kijk ik even of er behoefte is aan een tweede termijn.

[2:31:01] Ik zie mevrouw Heersch knikken, dan krijgt u ook meteen als eerste het woord.

[2:31:05] Niet?

[2:31:11] Ik zie wel mensen knikken, dus mevrouw Heersch heeft geen behoefte aan een tweede termijn?

[2:31:17] Oké, maar het is ook geen verplichting, zeker niet.

[2:31:19] De heer Ram, PVV.

[2:31:23] Nou ja, ik wil het minister bedanken voor alle beantwoording van alle vragen en een duidelijk beeld.

[2:31:28] De PVV wil duidelijk een versimpeling van de CSDD.

[2:31:34] Liefst, als jullie nog hard kijken, dan zouden we hem gelijk af willen schaffen, uiteraard.

[2:31:38] Maar gezien de meerderheden in de Kamer, denk ik niet dat het haalbaar is.

[2:31:41] Maar we willen hiervan een poging doen om zometeen nog wat voorstellen te doen om de CSDD te versimpelen.

[2:31:50] En de oproep van Frank Carmichael, die zei van

[2:31:55] Moeten we niet een wat principielere vraag stellen over onze richtlijnen?

[2:32:00] Daar kan ik me bij aansluiten.

[2:32:02] Ik zou graag ook zien dat de Europese Unie veel beter naar al die richtlijnen kijkt en of ze allemaal wel echt nodig zijn.

[2:32:08] Zeker gezien de geopolitieke situatie.

[2:32:11] Dan toch even ter check.

[2:32:13] Betekent dat dan dat u ook behoefte heeft aan een twee-minuten-debat?

[2:32:16] Ja.

[2:32:17] Oké, dan is die bij deze ook officieel aangevraagd.

[2:32:20] Dan gaan we door naar mevrouw De Korte.

[2:32:23] Dank u wel, voorzitter, en dank u wel, minister, voor de beantwoording.

[2:32:26] Ook bedankt voor de toezegging dat u de dual use-goederen in de RBZ aan de orde stelt.

[2:32:32] Ik neem aan dat dat straks als toezegging is genoteerd.

[2:32:36] We hebben het gehad over de civiele aansprakelijkheid.

[2:32:40] Dat wordt geharmoniseerd.

[2:32:42] We willen toch aan de minister vragen om goed te kijken wat dit betekent voor Nederlandse bedrijven.

[2:32:49] Want wij hebben daar toch wel wat vragen over.

[2:32:54] Maar goed, misschien kunt u dat gewoon als opdracht meenemen.

[2:33:00] Wij zijn als nieuw sociaal contract echt veranderd ten aanzien van

[2:33:05] hoe we kijken naar het Mercosur-verdrag en dat heeft te maken met deze geopolitieke verandering de laatste maanden eigenlijk.

[2:33:14] Het is allemaal nog maar heel kort.

[2:33:18] En ja, we hopen ook dat de minister deze verschuiving ziet, want mogelijk komen er ook nog andere partijen.

[2:33:27] Wij hopen in ieder geval van wel.

[2:33:30] En we hopen ook dat er vaart gemaakt wordt met

[2:33:34] andere handelsverdragen die al jaren lopen, dat daar ook aan de orde wordt gesteld in de RBZ.

[2:33:42] Dank u wel, voorzitter.

[2:33:45] Dank u wel, mevrouw de Korte.

[2:33:47] Dan kortheidshalve sluit ik mij aan bij de oproep van mevrouw de Korte dan even als VVD-Kamerlid om waar mogelijk vaart te maken met handelsverdragen met die verstand dat ik de minister ook goed gehoord heb dat een aantal dingen zij ook gewoon niet in de hand heeft.

[2:33:59] En dan nog even als voorzitter in de reflectie op het verzoek van mevrouw de Korte over die toezegging.

[2:34:05] Een toezegging noteren we altijd als algemene toezegging als er ook een rapportage terugkomt naar de Kamer.

[2:34:11] Ik verwacht dat dit gewoon in een verslag dan terugkomt van de RBZ Handel.

[2:34:15] Doe ik even een dubbel check, dan markeren we dat op die manier.

[2:34:20] En dan kijk ik nog even of er andere toezeggingen zijn voordat ik dit commissiedebat sluit en wij ons kunnen voorbereiden op een twee minuten debat.

[2:34:29] Ik zie geen andere toezegging, maar nogmaals, bij de raders altijd het goede nieuws dat er ook altijd een verslag van komt, dus dat er eigenlijk al bijna een terugkoppeling gegarandeerd is, dus dat is altijd goed nieuws.

[2:34:37] Dan attendeer ik de leden nog even op dat twee-minuten-debat, maar hou wel even de tijd in de gaten, want ze hebben natuurlijk de tijd afgestemd met de eindtijd van dit debat, dus wellicht dat de schorsing straks eerder of later gaat zijn in het Midden-Oosten-debat, want ik vermoed dat wij bij aanvang van de avondvergadering dan zullen gepland worden.

[2:34:52] Dus ik ga nu uit van...

[2:34:54] half negen, vijf over half negen, maar ik doe wel even een oproep aan u allen om even het weekschema in de gaten te houden of daar nog een wijziging in kan plaatsvinden zodat uw kans niet misloopt.

[2:35:04] Dan zie ik u later vanavond en dan sluit ik voor nu dit debat.