Duurzame, gezonde en rendabele voedselproductieketen

[0:00:03] Goedemiddag.

[0:00:04] We hebben vanmiddag een ronde tafelgesprek over duurzame, gezonde en rendabele voedselproductieketen.

[0:00:10] Ik heette Dieter van Houten.

[0:00:11] Welkom de leden van de commissie, de mensen op de tribune en de mensen eventueel thuis die dit volgen.

[0:00:17] Nog wel even een huishoudelijke mededeling.

[0:00:18] Er zijn vanmiddag stemmingen waarschijnlijk en dat laten we in principe aan ons voorbij gaan omdat het fractiegewijs gaat.

[0:00:24] Mocht het zo zijn dat er een hoofdelijke stemming wordt gevraagd, dan moeten we maar even kijken hoe we dat gaan invullen.

[0:00:29] Maar dit even als mededeling.

[0:00:32] De gasten, onze gasten, van harte welkom.

[0:00:35] U heeft ons een position paper gestuurd.

[0:00:38] Daar heeft u een ding in uiteengezet, die kunt u toelichten zometeen.

[0:00:42] Het is u al verteld.

[0:00:43] U krijgt dan iedere twee minuten de tijd.

[0:00:46] En de procedure hier is dan dat na iedere spreker de leden van de commissie de gelegenheid krijgen om vragen te stellen aan u.

[0:00:53] Dus ik denk dat we dat zomaar gaan doen.

[0:00:56] We hebben ruim de tijd, dus laten we die tijd vooral nuttig gaan gebruiken.

[0:01:01] Mag ik de eerste spreker de gelegenheid geven om zijn twee minuten te gebruiken?

[0:01:07] Dat is meneer van Albert Heijn, Constantijn Ninkblok, als ik het goed heb.

[0:01:10] Gaat u?

[0:01:11] Ja, dank u wel.

[0:01:13] Graagte voorzitter, graagte leden van de commissie.

[0:01:15] Ik wil u bedanken voor de mogelijkheid om met u in gesprek te gaan over duurzame, gezonde en rendabele voedselproductieketens.

[0:01:21] Een belangrijk onderwerp, ook voor Albert Heijn.

[0:01:23] Mijn naam is Constantine Blok en ik ben bij Albert Heijn verantwoordelijk voor onze producten.

[0:01:27] En daar hoort de verantwoordelijkheid voor onze versketens ook bij.

[0:01:31] Onze missie is helder.

[0:01:32] Samen beter eten bereikbaar maken, voor iedereen.

[0:01:35] En beter betekent voor ons gezonder, socialer en duurzamer eten.

[0:01:38] Met respect voor mens, dier en planeet.

[0:01:42] Voedsel dat met aandacht wordt geproduceerd en geconsumeerd.

[0:01:44] Want ons voedsel komt niet vanzelf op het bord.

[0:01:47] Daar zit werk, toewijding en vakmanschap achter, van iedereen in de keten.

[0:01:52] Albert Heijn ziet het als een verantwoordelijkheid en een kans om hier elke dag in te stappen, stappen in te zetten.

[0:01:56] En dat doen we door te innoveren, de klant mee te nemen in duurzame en gezonde keuzes en vooral door samen te werken.

[0:02:02] Dat doen we met al onze partners.

[0:02:04] Onze vaste leveranciers, varkens, melkvee- en pluimveehouders.

[0:02:08] Met onze aardappelen, groenten en fruittelers in onze Betuvoer natuur- en boerprogramma's.

[0:02:13] Sinds 2017 werken we in deze Betuvoer programma's samen met bijna 1200 Nederlandse boeren en telers.

[0:02:20] Een intensieve samenwerking in gesloten, transparante ketens met een gezond verdienmodel voor alle partijen vormt hiervoor de basis.

[0:02:26] Veel van ons boeren en telers kennen we persoonlijk.

[0:02:29] Gemiddeld werken we zo'n twintig jaar met telers samen en met enkelen al meer dan veertig jaar.

[0:02:33] In de gesprekken die we met elkaar voeren maken we goede, meerjarige afspraken over afnamegarantie, een gezond verdienmodel en een premie voor initiatieven op het gebied van duurzaamheid.

[0:02:43] Dat biedt ons de mogelijkheid om duurzamere producten aan onze klanten aan te bieden.

[0:02:47] Al ons Nederlands verse fruit, groenten, aardappelen en champignons.

[0:02:51] Maar ook onze varkensproducten, kip en eieren en natuurlijk ook alle Nederlandse verse zuivel en kaas.

[0:02:57] Een keten is alleen duurzaam als hij ook rendabel is.

[0:03:00] En daarom vinden we het essentieel dat alle ketenpartners een goede boterham kunnen verdienen.

[0:03:03] We stellen onze duurzaamheidspremie vast in overleg met de boeren en telers en laten ze onafhankelijk toetsen, zodat afspraken transparant en houdbaar zijn.

[0:03:12] We hebben als Albert Heijn Beter voor Natuur en Boer in 2023 opengesteld via een onafhankelijke stichting, zodat ook andere partijen kunnen aansluiten.

[0:03:18] Want verduurzaming lukt alleen als we het samen doen.

[0:03:22] Samen dus ook met onze klanten.

[0:03:24] Via productverbeteringen, informatie, inspiratie en een steeds breder biologisch en plantaardiger aanbod.

[0:03:29] Want de transitie begint op het land en eindigt in het winkelwagentje.

[0:03:34] Tot slot, we zijn er bij Albert Heijn van overtuigd dat gezond, duurzaam en redamel prima samen kunnen gaan.

[0:03:39] Het vraagt om een lange termijn visie.

[0:03:41] Om een overheid die heldere kaders schept, boeren helpt en zorgt voor een gelijkspeelveld binnen Europa.

[0:03:47] Albert Heijn blijft zijn verantwoordelijkheid nemen op weg naar een eerlijk, gezond en toekomstbestendig voedselsysteem.

[0:03:52] Voor boeren en telers, voor de klant en voor generaties na ons.

[0:03:57] Dank u wel.

[0:03:58] Dank u wel, meneer Blok.

[0:04:00] Ik heb het net verkeerd uitgelegd.

[0:04:01] We gaan eerst het rijtje even af en daarna is er gelegenheid om vragen te stellen.

[0:04:04] En dan kunt u zeggen aan wie u de vraag wilt stellen.

[0:04:07] Dus ik geef graag het woord aan mevrouw De Weerd.

[0:04:09] Gaat uw gang.

[0:04:10] Dank u wel, voorzitter.

[0:04:12] Geachte Kamerleden, geachte voorzitter.

[0:04:14] Bij Lidl werken we elke dag in het toekomstbestendig maken van ons bedrijf en van de agrarische sector.

[0:04:19] Een belangrijk onderwerp daarbij is voedselzekerheid, want zonder goed en betaalbaar voedsel kunnen wij niet bestaan.

[0:04:25] Het is Lidl's streven om een duurzaamheidsstandaard met de markt te bepalen en een toekomstperspectief te schetsen voor deze sector.

[0:04:33] Alleen op die manier kunnen wij onze missie blijven waarmaken.

[0:04:35] Hoge kwaliteit voor lage prijzen, zodat een gezonde en duurzame levensstijl toegankelijk wordt voor iedereen.

[0:04:41] Wij investeren in lange termijnafspraken en betalen meer prijs voor producten met topkeurmerken, zoals Planetproof, Biologie en Beter Leven, zodat boeren en telers zekerheid hebben om te investeren in verduurzaming.

[0:04:53] Wij willen laten zien wat nu al mogelijk is als je een gezamenlijk doel maastreeft, hoe een toekomstbestendig landbouw eruit zou kunnen zien.

[0:05:01] Vandaag lanceren wij een pilot samen met Friesland Campina en RegenL, waarbij wij boeren financieel ondersteunen om de overstap te maken naar regeneratieve landbouw.

[0:05:10] Ook zijn wij bezig om overgebleven voedsel om te zetten in Veevoer, een pilot die wij uitvoeren in samenwerking met het ministerie van LVVN en de NVWA.

[0:05:19] Wij willen graag nieuwe methoden uitproberen en daarvan leren.

[0:05:23] Aantonen wat kan en werkt om zo een concrete stap richting verduurzaming te zetten.

[0:05:28] Maar ook consumenten spelen een cruciale rol.

[0:05:31] Wij kunnen hen helpen door duurzaamheid de standaard te maken, zodat zij niet meer de keuze hoeven maken.

[0:05:36] Supermarkten, overheden en ketenpartners kunnen gezamenlijk die standaard bepalen, zodat duurzame en kwalitatieve producten voor iedereen vanzelfsprekend zijn.

[0:05:45] En wat kan de overheid hierbij doen?

[0:05:47] Duidelijkheid geven over wat er van ons en alle andere ketenpartners verwacht wordt.

[0:05:52] Aan de hand van een langetermijnvisie en een overkoepelende duurzaamheidssystematiek.

[0:05:58] die ervoor zorgt dat duurzaamheidsprestaties op dezelfde manier worden gemeten en gewaardeerd, zodat duurzaamheidsinspanningen op waarde worden geschat en onderling vergeleken kunnen worden.

[0:06:08] Wij werken hier al aan, met onze ketenpartners en zetten ons in voor een doelgestuurde, prestatiegerichte methode waarbij alle partijen dezelfde KPIs hanteren.

[0:06:19] Je hoeft namelijk een boer of teler niet te vertellen hoe ze werken om die doelen te behalen.

[0:06:24] Dat weten zij zelf het allerbeste.

[0:06:26] Maar het is wel aan ons als ketenpartners om met hen te bepalen binnen welke duurzaamheidskader zij dit kunnen doen.

[0:06:33] Lidl gelooft erin dat wij deze uitdagingen waar deze sector voor staat het hoofd kunnen bieden.

[0:06:38] Door samen te werken aan een toekomstbestendige agrarische sector.

[0:06:41] En ik nodig u dan ook van harte uit om een keer te komen kijken bij een van onze boeren en telers.

[0:06:46] Om te zien hoe wij samen met hen bezig zijn om die toekomst vorm te geven.

[0:06:50] Ik dank u wel.

[0:06:52] Dank u wel mevrouw de Wit.

[0:06:54] De volgende spreker is mevrouw Einwachter van Friesland Campina.

[0:07:01] Goed om hier vandaag bij jullie te zijn in dit gesprek aan te gaan.

[0:07:04] Ik ga ervan uit dat we daar allemaal veel uit kunnen halen en weer stappen voorwaarts kunnen maken, want uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde.

[0:07:10] We willen allemaal toegang tot betaalbaar en gezond voedsel voor onszelf, voor onze gezinsleden en voor de mensen die ons dierbaar zijn.

[0:07:16] Helaas is dit steeds minder vanzelfsprekend in een

[0:07:20] Onzekerder worden de wereld met stijgende prijzen, instabielere werelden en een instabieler klimaat.

[0:07:25] Dus hoe zorgen we ervoor dat duurzame zuiverproducten, geproduceerd in balans met de natuur, zodat we het niet alleen nu, maar ook voor de volgende generaties kunnen blijven doen, waarbij boeren een goed inkomen kunnen genereren enerzijds, maar ook betaalbare prijzen er kunnen zijn voor de consumenten.

[0:07:39] Niet elke consument heeft oneindige middelen.

[0:07:42] Zo simpel is het.

[0:07:44] We zijn een coöperatie van melkveehouders die al ruim 150 jaar bestaat en al ruim 150 jaar er is voor zijn melkveehouders, voor zijn leden.

[0:07:52] En we willen er ook zijn en wij gaan er ook zijn voor de toekomstige generaties.

[0:07:56] De onderliggende purpose van Vis en Campina daarin is nourishing by nature.

[0:08:00] En daarmee zeg ik eigenlijk al alles wat ik hierna ook nog ga zeggen.

[0:08:03] De kern van onze strategie is om samen met onze boeren, samen met onze partners in de keten, te bouwen aan een duurzame toekomst.

[0:08:12] Dat is essentieel voor gezonde voeding en voor een vitaal platteland.

[0:08:16] We moeten de dingen die we vandaag de dag hebben niet vanzelfsprekend zien.

[0:08:21] Wij stellen duurzaamheidsdoelen en ondersteunen onze melkveehouders door hen te belonen op de prestaties die zij leveren, op de impact die zij hebben.

[0:08:29] Wat mijn buurvrouw ook al zei, wij gaan onze melkverhouders niet uitleggen hoe ze dat moeten doen.

[0:08:33] Wij bouwen op hun vakmanschap en hun ondernemerschap.

[0:08:36] Zo hebben wij de afgelopen jaar, gebaseerd op die doelen en gebaseerd op onze gezamenlijke systemen, bijna 250 miljoen euro aan duurzaamheidspremies boven op de basismelkprijs uitbetaald aan onze leden.

[0:08:48] Met onze klanten maken wij afspraken om ook te betalen voor deze duurzaamheidsprestaties.

[0:08:53] We doen het samen.

[0:08:54] Die doelen die we stellen, stellen we ook samen.

[0:08:56] Nogmaals, we willen allemaal hetzelfde.

[0:08:58] Echter, onze klanten en de consumenten daarachter zijn slechts bereid te betalen voor wat ook weer uit die markt komt en wat consumenten kunnen betalen.

[0:09:05] Dus een eerlijke verdeling van betalingen voor duurzaamheid aan melkverhouders staat op gespannen voet met de marges die in de keten verdiend worden.

[0:09:13] En een noodzakelijke stap is dan ook dat duurzaamheid niet alleen vandaag, maar blijvend beloond wordt.

[0:09:18] Alleen dan is er een bestendig verdienmodel voor de melkverhouders en boeren in het algemeen nu en in de toekomst.

[0:09:25] Ook voortbouwend op wat de twee vorige sprekers al zeiden.

[0:09:28] Er moet nog het een en ander gebeuren op duurzaamheid op het boerenerf.

[0:09:30] We zijn er nog niet.

[0:09:31] We claimen ook niet dat we er al zijn.

[0:09:33] We zijn wel onderweg en we zijn de juiste dingen aan het doen.

[0:09:36] Maar dat vergt investeringen, een lange termijn visie en een goede samenwerking.

[0:09:40] Want alleen dan, als er duidelijkheid is en een duidelijk doel, kun je ook investeren als ondernemer.

[0:09:46] Dus wij roepen de politiek op om samenwerking in de keten te bevorderen, om de waarde eerlijk te verdelen.

[0:09:51] Wij roepen de politiek op om een gelijkspeelveld te creëren, om zo duurzame producten aantrekkelijker te maken voor de consumenten in Nederland.

[0:09:59] Om te sluiten waar ik startte, want we hebben een gezamenlijk doel.

[0:10:02] Een bijdrage aan een gezonde, duurzame en betaalbare voedselproductie met een goed inkomen voor onze boeren.

[0:10:11] Wij nemen onze verantwoordelijkheid daarvoor in de zuivelketen.

[0:10:14] Dank u wel.

[0:10:16] Dank u wel.

[0:10:17] De volgende spreker is meneer Abend van Unilever.

[0:10:23] Hartelijk dank voor de uitnodiging om namens Unilever deel te nemen aan deze belangrijke dialoog.

[0:10:28] Mijn naam is Manfred Abe.

[0:10:29] Ik ben in mijn rol bij Unilever verantwoordelijk voor innovatie van voeding.

[0:10:34] We namen de kennis en technologie die daarvoor nodig is als mede ons innovatiecentrum in Wageningen HIF.

[0:10:42] Daar kunnen we samen het voedselsysteem verduurzamen met nieuwe technologieën, productieprocessen en gezondere producten met een lager milieu-impact.

[0:10:50] Graag deel ik kort de verantwoordelijkheid die we voelen om meer duurzame en gezondere producten zo breed mogelijk toegankelijk te maken in Nederland en in de wereld.

[0:11:01] Nederland is een koploper als kennisland in agri- en food.

[0:11:04] Innovatie is cruciaal om het voedselsysteem te verduurzamen.

[0:11:08] Unilever investeert jaarlijks wereldwijd 1 miljard in innovatie, waarvan 100 miljoen euro in Nederland.

[0:11:14] De sterke positie van ons land in agri-food is daar de reden voor.

[0:11:18] Een compositie die zeer waardevol is, maar ook de nodige aandacht en vernieuwing vereist.

[0:11:24] De overheid en het bedrijfsleven dienen verduurzaming internationaal vorm te geven.

[0:11:29] Voeding is complex, onderdeel van internationale ketens.

[0:11:32] Het is daarom essentieel dat de verduurzaming ook over de landsgrenzen effectief is.

[0:11:36] Via het versterken van de Europese samenwerking is de impact en kans groter om de balans tussen voedselproductie, klimaat en natuur te herstellen.

[0:11:46] Duurzame inkoop en ketensamenwerking.

[0:11:48] Unilever zet in op regeneratieve landbouw.

[0:11:50] Wij zijn ook een van de deelnemers in RegenNL, een belangrijk groeifondsproject, waarbij structureel met ketenpartners wordt gewerkt aan verduurzaming van de landbouw.

[0:12:00] We hanteren een integrale aanpak gericht op klimaat, biodiversiteit, water, bodem en het verdienvermogen van de boer.

[0:12:07] Unilever heeft een doelstelling van 1 miljoen hectare regeneratieve landbouw in 2030.

[0:12:13] Hoewel het een complex speelveld is, deel ik drie aanbevelingen om te overwegen om stapsgewijs het voedselsysteem te veranderen.

[0:12:21] Eén.

[0:12:21] Versterk het innovatievermogen gericht op een duurzame koploperspositie van Nederland.

[0:12:26] Innovatie gericht op zowel kennisontwikkeling als valorisatie is van groot belang.

[0:12:30] Daar werken we aan in een verband zoals Next Food Collective en is cruciaal voor de herziening van het topsektorenbeleid.

[0:12:38] Twee, normeer verduurzaming op EU-niveau en stimuleer versnelling op nationaal niveau.

[0:12:43] De ontwikkeling, productie en verkoop van voeding is zeer internationaal.

[0:12:47] Door via EU-wetgeving stapsgewijs additionele eisen te stellen in combinatie met stimulerend beleid in Nederland, kan de transitie naar duurzame, gezonde producten versneld worden en wordt een ongelijk speelveld voorkomen.

[0:13:00] Bijvoorbeeld via belonen van reduceren van ketenemissies, koop 3,

[0:13:04] Bijvoorbeeld via een snelle invoering van een gedifferentieerde verbruiksbelasting op frisdranken, gebaseerd op suikergehalte.

[0:13:11] Dit stimuleert gezondere keuzes en productinnovatie.

[0:13:16] En punt drie.

[0:13:16] Stimuleer en beloon duurzame landbouw op basis van uitkomsten en resultaten, zoals net al genoemd werd.

[0:13:22] Beleidsmaatregelen gericht op verduurzaming moeten gebaseerd zijn op resultaatgerichte benaderingen, zoals via de Eco-regeling.

[0:13:29] Regeneratieve landbouw biedt concrete handvatten voor partijen.

[0:13:32] Echter wordt deze aanpak nog onvoldoende gestimuleerd via beleid.

[0:13:36] Laat ik afsluiten met een oploep tot nauwe samenwerking... tussen overheid, wetenschap en bedrijfsleven.

[0:13:41] Door beleid grondig te onderbouwen met onderzoek, impactanalyse... en aansluiting bij Europese initiatieven... kunnen we duurzame en gezonde producten breed beschikbaar maken... en investeren in de toekomst van rendabele ketens... waar Nederland van oudsher in uitblikt.

[0:13:57] Graag beantwoord ik zometeen de vragen.

[0:13:59] Dank.

[0:14:01] Dank u wel, meneer Raben.

[0:14:02] Het woord is nu aan meneer Nieuwhof van Hak.

[0:14:08] Dank u wel, voorzitter.

[0:14:09] Goed om hier vandaag te zijn en om vanuit HAC onze visie te kunnen delen op toekomstbestendige landbouw en een gezonde keten.

[0:14:16] Mijn naam is Joachim Nieuwhof, ik ben directeur landbouw en inkoop bij HAC.

[0:14:19] Ik ben opgegroeid in de agrarische sector en heb dagelijks contact met Nederlandse telers en teeltorganisaties.

[0:14:25] Het heeft daarbij mijn bijzonder interesse om te kijken hoe we de Nederlandse landbouw nog duurzamer kunnen maken.

[0:14:31] Eerst wil ik graag iets vertellen over hak.

[0:14:33] We zijn een groot merk, maar een relatief klein bedrijf.

[0:14:35] Al bijna 75 jaar werken we met 160 collega's, onze hakkers, aan onze missie.

[0:14:41] Mensen helpen meer groenten en pulvruchten te eten, door dit zo gemakkelijk en lekker mogelijk te maken.

[0:14:46] En dat is hard nodig, want in Nederland eten we nog steeds te weinig groenten.

[0:14:50] Al sinds de oprichting in 1952 is het motto van de familie Hakk leven uit afhankelijkheid.

[0:14:56] We realiseren ons maar al te goed dat we afhankelijk zijn van de natuur, van een gezonde bodem, van telers en van onze hakkers.

[0:15:03] Het principe van wederkerigheid en respect voor mens en natuur staat dan ook centraal bij alles wat we doen.

[0:15:09] We zijn een bedrijf dat de natuur volgt.

[0:15:12] We werken volgens een oogstkalender en halen de groenten van het land in het seizoen.

[0:15:16] Vervolgens wekken we ze en slaan ze op in onze grote voortkast.

[0:15:20] Als grootste Nederlandse aanmerking groenten geven we graag een gezicht aan lokaal geteelde groenten.

[0:15:26] Ruim 85 procent van onze groenten en pulveruchten worden geteeld in een straal van 125 kilometer rond onze fabriek in het Brabantse Giessen.

[0:15:34] We werken aan transparante, korte ketens.

[0:15:37] Zo kunnen we beter samenwerken met telers en de koek zo eerlijk mogelijk verdelen.

[0:15:41] Voor ons betekent dat ook dat we niet aan winstmaximalisatie doen, geen winst uitkeren en zoveel mogelijk terug investeren in ons bedrijf en in de keten.

[0:15:51] Een gezonde toekomstbestendige keet is alleen mogelijk als de teler ook een goede boterham kan verdienen en ook beloond wordt voor die extra inspanningen.

[0:15:59] Dit doen wij concreet met een financiële compensatie voor het onafhankelijke keurmerk On the way to planetproof al sinds zijn start in 2019.

[0:16:07] Onze ambitie is dat in 2027 al onze Nederlandse groenten biologisch geteeld worden, want we willen zoveel mogelijk telen in harmonie met de natuur, zonder chemische middelen, om ervoor te zorgen dat onze bodem ook voor de lange termijn vruchtbaar blijft.

[0:16:21] Dit doen we stap voor stap sinds de introductie in 2023, waarbij dit jaar al zo'n 35 procent van onze lokale groenten en pulveruchten biologisch geteeld worden.

[0:16:30] Hiermee leveren we een belangrijke bijdrage aan de overheidsambitie om het aandeel biologische landbouw te laten groeien van 4,5% nu naar 15% in 2030.

[0:16:39] Deze ambitie is een dagelijkse balanceeract.

[0:16:43] De overstap naar biologisch brengt extra inspanningen en risico's met zich mee voor de telers waarvoor wij een hogere productprijs betalen.

[0:16:50] Deze extra kosten berekenen we niet door omdat we niet willen dat onze producten duurder worden.

[0:16:55] Jaarlijks kost ons dit ruim anderhalf miljoen euro.

[0:16:58] Een aanzienlijke investering voor ons bedrijf van ons formaat.

[0:17:02] We vinden behakt dat het eten van biologische groenten van eigen bodem normaal en toegankelijk zou moeten worden voor iedere Nederlander.

[0:17:08] Om dat mogelijk te maken moeten we op grotere schaal kunnen telen.

[0:17:12] Dat kunnen we niet alleen.

[0:17:13] We hebben de markt, telers en overheid nodig om die schaal te bereiken.

[0:17:17] Andere marktpartijen, zoals supermarkten en voedingsproducenten, moeten meedoen om die schaal te bereiken.

[0:17:23] Telers werken met een bouwplan waarin bijvoorbeeld ook uien en aardappelen worden geteeld.

[0:17:27] Als deze gewassen ook omgaan naar biologisch, wordt het makkelijker voor de teler om over te stappen.

[0:17:33] Schaal geeft telers ook de mogelijkheid om te investeren in het grootschalige inzetten van nieuwe technologieën om de transitie te versnellen zoals met drones en robots.

[0:17:43] Ten slotte kan ook de overheid bijdragen aan deze ambitie.

[0:17:46] Dat kan door een gelijkspeelveld te creëren op twee manieren.

[0:17:49] Ten eerste is het van belang dat de overheid hogere duurzaamheidsnormen gaat stellen aan de tilt van alle groenten, peulvruchten en fruit, met een gepaste compensatie voor de teler.

[0:17:59] Ten tweede kan de overheid helpen om de vraag naar lokale, duurzame producten te stimuleren, bijvoorbeeld door de btw te verlagen op biologische producten uit Nederland, of door het toepassen van True Pricing, waarbij de maatschappelijke kosten ook tot uit inkomen in de prijs van producten.

[0:18:14] Als we samen de schouder zullen onderzetten, wordt gezond en duurzaam bereikbaar voor de consument en de hele keten.

[0:18:21] Alleen op die manier kunnen we nog lang blijven genieten van groente en pulveruchten van Nederlandse bodem.

[0:18:26] En dat is winst voor iedereen.

[0:18:28] Dank u wel.

[0:18:30] Dank u wel en hartelijk voor uw mooie toelichting.

[0:18:32] U was ook allemaal een beetje over de tijd, maar dat heeft waarschijnlijk met uw enthousiasme te maken.

[0:18:36] Dat is alleen maar mooi.

[0:18:37] En dan geef ik nu het woord aan meneer Halman van NEC voor het zelfgevraagde.

[0:18:41] Gaat u gang meneer Halman.

[0:18:42] Ja, voorzitter.

[0:18:44] Nog even geen vraag.

[0:18:45] Ik wil graag de vijf bedrijven bedanken voordat ze hier zijn.

[0:18:50] Wij mogen trots zijn op de Nederlandse landbouw, tuinbouw en dat draagt u allemaal aan bij.

[0:18:55] Met alle organisaties hebben wij het afgelopen jaar wel een gesprek gehad.

[0:19:00] Dat was heel bevredigend.

[0:19:02] Er is heel veel lof.

[0:19:02] Ik zie allemaal de hele goede beweging naar de toekomst toe.

[0:19:05] En dan als je kijkt van wie is waarvoor verantwoordelijk en gaan we in de keten en doen we de goede dingen.

[0:19:11] Ik hoorde meneer van Unilever zeggen van

[0:19:12] We moeten op Europese niveau normen stellen.

[0:19:15] En u verwacht additioneel wat van de overheid.

[0:19:18] Ik verwacht als Kamerleer veel van u. En wat verwacht ik dan?

[0:19:23] En wat ik zie is dat je hebt telers, je hebt verwerkers en je hebt...

[0:19:29] verkopers, supermarkt.

[0:19:31] En als ik dan een vraag stel wie is waarvan verantwoordelijk, dan zie ik dat iedereen een beetje naar elkaar kijkt.

[0:19:38] Ik heb het als voorbeeld dan bijvoorbeeld glyfosaat.

[0:19:41] Als wij morgen willen, en Albert Heijn in Lille zou zeggen, wij nemen geen enkel product af waar glyfosaat in zit, want Friesland-Campina zou het niet alleen eisen voor de 10% plannend perhoeftelers, maar voor alle telers, dan gebeurt dat gewoon.

[0:19:53] En dan wie moet dat doen?

[0:19:56] Is dat nou de verantwoordelijkheid van de primaire boer?

[0:19:59] Is dat nou de verantwoordelijkheid van de verwerker?

[0:20:01] Of is dat nou de verantwoordelijkheid van de supermarkt?

[0:20:04] En ik zie dan dat iedereen naar elkaar kijkt.

[0:20:06] En dan concreet even het voorbeeld van Friesland Campina.

[0:20:09] Nourishing by Nature, dat is een goed programma.

[0:20:13] Ik ken het programma van beloningssystematiek.

[0:20:16] Wel heel eenzijdig gericht op CO2.

[0:20:21] Waar ik teleurgesteld in ben is bijvoorbeeld in Zuivel NL en NCO, die heel erg intern gericht zijn.

[0:20:27] NCO die heel druk bezig is met het verwerven van melk voor de eigen fabriek, omdat het van belang is, maar niet de verantwoordelijkheid neemt in de keten.

[0:20:35] Als je bijvoorbeeld de vraag stelt van wie gaat er een afrekensbare staffenbalans maken, die we gisteren al hadden moeten geïmplementeerd.

[0:20:42] Dan doet nog de LVO dat, nog Wageningen Universiteit, nog het overheid, nog Friesland.

[0:20:48] En wie ik vind dat het zou moeten gebeuren, moet het doen, met name de zuivelsector zelf.

[0:20:52] En ik zie het niet gebeuren.

[0:20:53] Dus de vraag aan mevrouw Eijwachter is, neemt u als zuivel wel de verantwoordelijkheid die u zou moeten nemen?

[0:21:00] Sorry voorzitter, een beetje een lange inleiding, maar we hebben vandaag wat extra tijd, dus dat kan.

[0:21:05] U houdt het heel betoog.

[0:21:07] Het was de bedoeling dat u een vraag zou stellen, maar die heeft u toch ook uiteindelijk gesteld.

[0:21:11] Dus graag geeft u m'n antwoord.

[0:21:17] Als ik de vraag dan mag samenvatten, dan ben ik zeker dat ik de goede vraag beantwoord.

[0:21:22] De vraag die u stelt is, neemt iedereen nou daadwerkelijke verantwoordelijkheid in deze keten?

[0:21:26] Of kijken we naar elkaar en gebeurt er niks?

[0:21:31] De zaken waar we invloed op hebben binnen onze coöperatie en in de gesprekken die we in de sector voeren, zie ik een heleboel beweging.

[0:21:38] Ik zie dat die verantwoordelijkheid genomen wordt.

[0:21:40] Alleen, waar het soms lastig is, precies zoals je zegt, is er een level playing field?

[0:21:46] Is het eerlijk voor iedereen om die beweging te maken?

[0:21:49] Of word je alsgene die als eerste die beweging maakt?

[0:21:53] loop je te ver voorop, loop je daarmee uiteindelijk achterop.

[0:21:56] Dat is de discussie die daar continu plaatsvindt.

[0:21:58] En dat is waarom ik denk dat ons alle vijf ook hoort pleiten voor dat gelijke speelveld, voor die duidelijkheid qua kaders.

[0:22:05] En dat maakt verandering soms lastig.

[0:22:11] Dit zijn geen systemen, de voedselsystemen, die in een maand of zelfs in een jaar omgedraaid zijn.

[0:22:18] Ook een melkverhouder of een teler, het maakt niet uit wat je van het land haalt, doet een investering voor de lange termijn.

[0:22:25] Niet voor volgend jaar of niet voor de komende twee jaar.

[0:22:29] En daar moeten we elkaar zien te vinden.

[0:22:31] En dat begint met gelijke standaarden die continu omhoog gaan.

[0:22:38] En eerlijke kaders.

[0:22:41] Dank u wel.

[0:22:42] Het woord is aan mevrouw Bromet van de fractie GroenLinks, Partij van de Arbeid.

[0:22:46] Voorzitter, ik heb wel eens verzucht dat ik beter bij de Lidl kon gaan werken dan in de politiek, omdat alles hier zo langzaam gaat.

[0:22:52] En als je de betoog hoort van de aanwezigen, dan blijkt dat ook wel weer.

[0:22:55] Ik ben het er niet mee eens met mijn collega dat het allemaal op het bordje van het bedrijfsleven ligt, maar juist dat de overheid daar wel een regierol in moet pakken.

[0:23:03] Ik hoor eigenlijk ook alle deelnemers vragen om duidelijkheid en om ambitie, dus ik hoop dat mijn collega's dat ook horen.

[0:23:12] Ik heb wel een vraag, want ik vind heel goed wat Hak gedaan heeft en gezegd heeft, we gaan gewoon 100% biologisch.

[0:23:18] De overheid streeft ook op Europees niveau naar 25% biologisch, maar Nederland loopt hooploos achter.

[0:23:25] En ik had vanochtend een gesprek met de LTO, met de voorzitter van de LTO, en die zegt dan elke keer hetzelfde, namelijk er is geen markt voor biologisch.

[0:23:32] Mijn vraag is eigenlijk aan Lidl en Albert Heijn, want dat zijn de supermarkten die aanwezig zijn.

[0:23:39] Moet je nou wachten totdat de consument uit zichzelf biologisch gaat kopen?

[0:23:43] Wat doen jullie met de marges die gerekend worden op biologisch?

[0:23:47] Want er wordt ook door de boerenorganisaties gezegd dat jullie daar marges opleggen die winstgevendheid voor jullie bedrijf verhogen, omdat je bij de kapitaalkrachtige consument bent.

[0:23:57] En de boer ziet daar niks voor terug.

[0:24:00] Kunt u daar eens op reflecteren?

[0:24:01] Want wij hebben in Nederland een lagere ambitie, 15 procent, en die gaan we lang niet halen.

[0:24:06] Dus ik ben op zoek naar waar gaan we nou eens een keertje vooruit gaan boeken.

[0:24:10] En ik vind dat Hacker een heel groot goed voorbeeld neemt.

[0:24:12] Maar ik kan me ook voorstellen dat je als supermarktketen zegt van we gaan gewoon alleen nog maar biologisch verkopen.

[0:24:16] En dan graag een reactie van de twee supermarkten.

[0:24:19] Mevrouw de Wit.

[0:24:20] Bedankt voor de vragen.

[0:24:36] Biologisch.

[0:24:37] Tot een aantal jaar geleden vonden wij zelf ook daar nog geen goed verhaal op.

[0:24:42] Wij staan met Lidl ook met 5 miljoen klanten wekelijks, ook voor mensen met een hele kleine, maar ook voor een hele grote portemonnee.

[0:24:50] Biologisch hadden wij een

[0:24:52] een assortiment, maar je ging daarvoor niet naar Lidl.

[0:24:55] Wat we hebben gedaan, is met de biologische sector in gesprek gegaan, omdat wij ook wilden vragen waar jullie behoefte aan hebben.

[0:25:01] Wij zijn een supermarkt die met name de onderkant van het segment bedient.

[0:25:05] Hoe kunnen wij voor jullie, wat kunnen wij voor jullie betekenen?

[0:25:07] En door met boeren en telers in gesprek te gaan, dat was eigenlijk een hele goede aanvliegroute.

[0:25:13] Onder andere met Digny, hij wordt nu geweldig.

[0:25:16] Biologische boer, waarmee we in gesprek zijn gegaan.

[0:25:19] Wat wij kunnen doen is biologisch voor een hele groep mensen... die niet denken dat biologisch iets voor hen is... omdat het een vrij elitair karakter heeft, omdat het wat duurder is.

[0:25:31] In de supermarkten kunnen wij dat bereikbaar maken voor iedereen.

[0:25:34] En wat wij toen ook hebben gezegd, wat ook een tip was vanuit de sector... is eigenlijk, ga nou kijken naar een doelstelling... eigenlijk ook wat Hak nu zegt, zodat je afzetgarantie geeft... zodat boeren die zich vanuit conventioneel willen gaan om... gaan investeren in biologisch...

[0:25:49] dat ze ook weten, als ik eenmaal biologisch boer ben, dus die tijd, die transitieperiode, dat zou ook misschien voor de overheid, maar ook voor ons als retailer, een manier zijn om daarbij te dragen, om die transitieperiode, dat zij weten dat daarna, dat er ook daadwerkelijk afzetkanalen zijn.

[0:26:05] Wat wij toen hebben gedaan, is een verdubbeling aangekondigd in ons groente- en fruitschap, om van 4 naar 8 procent te gaan in 2026.

[0:26:13] Daarmee enerzijds, zodat wij ook, want je moet niet wachten op de klant,

[0:26:17] Maar we kunnen de klant wel verleiden.

[0:26:21] Afgelopen maand, in de maand maart, hebben wij 10% korting gegeven de hele maand op ons biologische groente- en fruitschap.

[0:26:27] Totale biologisch.

[0:26:29] Om het ook voor klanten toegankelijker te maken om naar ons toe te komen en om te laten zien wat we hebben.

[0:26:34] Dus ik denk dat wat er belangrijk is, is dat je duidelijke afspraken maakt.

[0:26:37] met de sector.

[0:26:38] We hebben een hutspotakkoord gemaakt met de sector.

[0:26:41] We hebben een doelstelling gezet met de sector.

[0:26:43] En daarmee geef je ook dus aan als retailer dat wij dit heel belangrijk vinden.

[0:26:48] En nu zien wij, daarna komt die klantvraag, want die klanten die zijn er al wel en die gaan alleen maar groeien.

[0:26:53] En het liefst heb je eigenlijk op den duur, en dat zien wij nu ook gebeuren op ons schap, bepaalde producten die je alleen nog maar biologisch verkoopt.

[0:26:59] Onze tuinkruiden zijn alleen maar biologisch om te krijgen.

[0:27:02] Ook al willen mensen het liever niet.

[0:27:03] Stel je voor, je hebt klanten die het misschien niet willen.

[0:27:06] Ze kunnen bij ons niet anders.

[0:27:07] Dus wij kunnen ook die keuzes gaan maken.

[0:27:09] En ik denk dat daar ligt voor ons nog echt wel heel veel potentieel.

[0:27:12] Ook in de toekomst.

[0:27:13] Maar dat is een beetje vallen en opstaan.

[0:27:14] En een beetje learning by doing.

[0:27:16] En dat doen we nu.

[0:27:17] En ik moet zeggen, dat gaat hartstikke goed.

[0:27:18] Bijvoorbeeld, wij zijn ook in Duitsland actief.

[0:27:21] Daar ligt biologisch veel meer verankerd in de cultuur van consumenten.

[0:27:25] Bioland is daar echt een heel groot merk.

[0:27:28] En ik denk dat dat voor... Nou, blijkbaar niet zo interessant.

[0:27:33] Ik heb hele leuke dingen te vertellen, hoor.

[0:27:34] Ja, jij vindt het goed.

[0:27:36] Dank je wel.

[0:27:39] Lekker dit.

[0:27:39] Dat heb ik normaal nooit.

[0:27:44] Maar ik denk dat er heel veel potentieel ligt.

[0:27:45] En voor ons ligt er heel veel potentieel door het dure prijsimago, dat dat eraf te halen.

[0:27:52] En dat het voor echt een hele grote groep, dat zij zich zenang gaan voelen met biologisch.

[0:27:56] Ik denk dat dat hebben wij gedaan.

[0:27:58] Dank u wel, meneer Blok.

[0:28:00] Ja, dank u wel.

[0:28:01] Ik zal proberen niet te veel in herhaling te vallen, maar het aanmoedigen van het biologische assortiment is iets wat wij, wat we ook erg belangrijk vinden.

[0:28:09] Dat doen we op veel verschillende manieren.

[0:28:12] We voegen elke week nieuw biologisch assortiment toe.

[0:28:15] Dus het aantal producten wat beschikbaar is in onze winkel neemt gestaged toe daarin.

[0:28:21] We moedigen het ook aan door het onder de aandacht te brengen of het nou in de bonus is of allerhande of in onze winkels met aparte schapkaartjes om ervoor te zorgen dat die keuze helder is.

[0:28:29] En voor het grootste gedeelte van het biologische assortiment hebben wij de consumentenprijzen maximaal 10% duurder dan de reguliere prijzen.

[0:28:37] En met een premium abonnement bij ons heb je zelfs 10% korting erop en heb je hetzelfde als de reguliere prijzen.

[0:28:43] Dus om die manier eigenlijk dat te helpen en sinds we dat hebben ingevoerd zien we ook die drempel lager geworden is en dus steeds meer klanten het kopen.

[0:28:51] We voegen veel andere assortimenten toe.

[0:28:52] Denk bijvoorbeeld aan verspakketten of maaltijden, om klanten daar ook in te inspireren om het meer te kopen.

[0:28:57] En ook wij hebben een doel voor onszelf gesteld om uiteindelijk 10% van alle AGF biologisch te hebben in 2026.

[0:29:04] Dus allemaal stappen die we daarin zetten.

[0:29:07] Misschien wel goed om nog twee dingen te noemen.

[0:29:09] We zetten ook bewust in op Beter voor Natuur en Boer met al het andere versassortiment wat we hebben.

[0:29:15] Dat betekent dat we ook daar, het is niet biologisch, maar een duurzame keuze blijven maken.

[0:29:20] Dus voor de klant is daar ook geen keus.

[0:29:22] Het is of biologisch of het is Beter voor Natuur en Boer.

[0:29:24] Een programma wat eigenlijk de hele tijd in ontwikkeling is en waar we die bodem elke keer verder omhoog proberen te brengen.

[0:29:31] Ik herken niet dat de marges van bio hoger zijn dan van regulier.

[0:29:35] Bij ons zijn ze lager, gemiddeld gezien over ons versassortiment.

[0:29:41] Dank u wel.

[0:29:43] Het woord is aan de lid-constituent van de Partij voor de Dieren.

[0:29:46] Ja, dank u wel.

[0:29:47] Ook echt fijn om jullie hier te hebben en dank voor het openhardige gesprek.

[0:29:53] Ik ben natuurlijk met name benieuwd naar hoe we die voedselproductie gezond kunnen maken voor iedereen.

[0:30:04] En dat de boeren er ook nog iets aan kunnen verdienen.

[0:30:07] Ik hoorde van hier Nieuwhof dat zij niet doen aan winstmaximalisatie en zo'n aantal andere principiële uitgangspunten.

[0:30:16] Waar ze echt zelf een keuze in maken als bedrijf.

[0:30:19] dan vraag ik mij af of dat niet mogelijk is voor de andere bedrijven hier aan tafel.

[0:30:25] Is dat niet iets waar aan toegewerkt kan worden?

[0:30:30] Als er een bedrijf als Hak op zijn minst die norm zelf kan zetten, eigenlijk ook binnen de lijn van de kaars van een landelijk beleid, zoveel procent biologisch, daar streven we naar.

[0:30:42] maar bijvoorbeeld winsten iets mee.

[0:30:45] Waarom zouden de rest hier niet aan tafel ook iets kunnen doen?

[0:30:48] Dat jullie straks even weer samen gaan zitten, een borreltje drinken en zeggen oké, samen gaan we hiervoor.

[0:30:55] Die winsten mogen we iets lager, maar daar krijgen de consumenten en de boeren veel gezondere voedselproductie voor terug.

[0:31:03] Kunnen de andere vier daar kont op reflecteren?

[0:31:07] Meneer Blank.

[0:31:09] Ik denk dat het absoluut heel belangrijk is dat het voor alle betrokkenen in de keten een gezond model is.

[0:31:17] Wij geloven ook niet dat het of-of hoeft te zijn, we geloven echt in en-en.

[0:31:21] Uiteindelijk hebben we ook in onze, ik noem het net al, Beter voor natuur en boer, hebben wij zowel dierenwelzijn als natuur.

[0:31:28] Wij werken totaal niet naar winstmaximalisatie.

[0:31:37] De supermarktmarges zijn echt heel dun.

[0:31:43] Voor belasting en rente is ongeveer 4 cent per euro over.

[0:31:48] En ik denk ook dat het gezond is dat we als bedrijf weerbaar zijn voor de toekomst.

[0:31:53] Voor alle ketenpartners, voor onze medewerkers en voor onze klanten.

[0:31:58] Dat we ook in de toekomst nog zullen zijn.

[0:32:00] En dat daar een beetje winst ook wel goed bij is.

[0:32:06] Ik denk dat het ook een visie is vanuit de overheid.

[0:32:12] Wij hebben niks aan zwakke partners om mee samen te werken.

[0:32:15] Wij hebben echt heel veel aan hele sterke partners, want die hebben iets extra's te geven.

[0:32:20] En met de uitdagingen die wij met elkaar hebben, die moeten we het hoofd gaan bieden.

[0:32:24] En dat vergt investeringen aan onze kant.

[0:32:27] Het vergt duidelijkheid aan onze kant, maar het vergt ook echt iets van de andere kant.

[0:32:33] Dat is een verkeerde gedachte om te denken dat wij iedereen met wie wij samenwerken... bij wijze van spreken willen uitknijpen.

[0:32:42] Dat is helemaal niet ons doel.

[0:32:44] Ons doel is om een sterke partner, een sterke keten te bouwen... om daarmee ook de investeringen die we moeten doen om het hoofd te kunnen bieden.

[0:32:51] Dank u wel.

[0:32:51] Mevrouw Eindwacht dan nog.

[0:32:53] De Antwerpen-Vissing Campina is misschien bijzonder.

[0:32:55] We zijn een coöperatie.

[0:32:56] Mijn aandeelhouders zijn boeren.

[0:32:57] Dus alle winst die wij maken, gaat terug naar diezelfde boeren.

[0:33:00] De enige keuze die wij daarin gemaakt hebben, is wat ik net ook zei.

[0:33:03] Wij keren een deel van die winst uit in de vorm van beloningen op duurzaamheid.

[0:33:06] Dus die 250 miljoen die wij hebben uitgekeerd op duurzaamheid, hadden we ook als winst kunnen uitkeren.

[0:33:12] Door het op die manier te sturen, kiezen wij er juist voor om op verduurzaming te blijven sturen.

[0:33:17] Dus het komt sowieso terug bij dezelfde boeren die ons helpen om die keten vooruit te brengen.

[0:33:23] Dank u wel, meneer Arben.

[0:33:25] Ik denk dat de tegenstelling tussen een gezond bedrijf en een gezonde planeet... ...voor een groot gedeelte een artificiële tegenstelling is.

[0:33:34] Het belangrijkste wat wij in hun leven al jaren doen... ...is investeren in zaken waarvan we denken dat het ook fundamenteel is... ...voor het voortbestaan van zowel het bedrijf... ...maar als wij geen supply chain meer hebben... ...waar we voldoende voedingsmiddelen uit kunnen halen... ...hebben we geen business meer.

[0:33:49] Dus bijvoorbeeld het investeren wat wij doen in zaken als regeneratieve landbouw... ...terwijl dat vrij ver van ons in de keten staat.

[0:33:55] Dat heeft niet alleen maar een idealistische perspectief, dat heeft ook heel duidelijk een economisch perspectief.

[0:34:02] Dus wij investeren ook een groot deel van onze investeringen in onderzoek en ontwikkeling en nieuwe producten maken.

[0:34:11] Die gaan juist in dit soort zaken, omdat dat fundamenteel is.

[0:34:13] Gezondheid eigenlijk hetzelfde.

[0:34:15] Het is natuurlijk wel makkelijk om winst te maken met hele ongezonde producten, maar uiteindelijk is dat niet een rendabel bedrijf op de lange termijn.

[0:34:23] Dus onze consumenten verwachten gezonde producten.

[0:34:27] Sommige consumenten verwachten duurzame producten.

[0:34:29] Helaas zijn we daar nog niet zo ver in.

[0:34:31] En daar richt je je dan op.

[0:34:34] Wat ik ook wil toevoegen is dat je als bedrijven ook... We moeten niet de consument vergeten.

[0:34:39] De consument is niet een soort losstaande factor in deze.

[0:34:43] Dus hoe kunnen we ook gemeenschappelijk het juiste gedrag bij de consumenten stimuleren?

[0:34:48] Een aantal voorbeelden werd al door de retail-collega's gegeven.

[0:34:50] Hoe je bijvoorbeeld...

[0:34:52] meer gezonde voeding voorrang kan geven, laat ik zeggen.

[0:34:57] Maar het zijn ook zaken als hoe kun je mensen meer groente laten eten?

[0:35:00] Hoe kun je mensen kiezen om meer zelf gezond te koken?

[0:35:04] En daar kan je natuurlijk als bedrijf ook een grote bijdrage aan leveren.

[0:35:08] Dank u wel.

[0:35:09] Het woord is van mevrouw Nijhoff van de PVV.

[0:35:12] Dank u, voorzitter.

[0:35:13] Nou, de signalen zijn duidelijk van u allen.

[0:35:18] Ik heb nog wel een vraag voor de kant van de supermarkt.

[0:35:24] Als we kijken naar gezondheid, hoe is dan de verhouding import en van Nederlandse bodem?

[0:35:31] We stellen in Nederland best hoge eisen aan de kwaliteit van producten van eigen bodem.

[0:35:37] En toch zien we dan vaak wel dat in de supermarkt een product voor een goedkopere prijs uit een ander land ligt, maar daar zijn de eisen dan vaak wat minder, dus de kwaliteit is wat minder.

[0:35:47] Hoe kunnen we nou zorgen?

[0:35:49] Ik kijk dan ook even naar Zwitserland bijvoorbeeld, waar ik zo kijk van wat hebben we van eigen borden?

[0:35:53] Wat weren we dus een beetje vanuit de import?

[0:35:56] Nou, dat kun je misschien als land niet doen, maar u kunt het als ondernemer, als supermarkt natuurlijk wel doen om de prioriteit

[0:36:03] en de productie en de afzet groter te maken voor de boer hier.

[0:36:08] En daarmee ook de kwaliteit voor de klant te verhogen.

[0:36:11] Dus wat is daar de verhouding?

[0:36:14] Want ja, mevrouw Weert van de Lidl zegt van hoge kwaliteit, lage prijzen.

[0:36:21] Lage prijzen prima, maar zeker ook een goede bootraam voor de ondernemer hier.

[0:36:25] Dus daarin zou ik dan graag willen weten hoe u daarnaar kijkt en hoe u kunt helpen om het meer van eigen bodem, dus hoge kwaliteit te krijgen.

[0:36:35] Dank u wel, mevrouw De Wit.

[0:36:37] Dank u wel voor de vraag.

[0:36:40] Vanuit Lidl, wij zijn de Europese grootste retailer in Nederland, de derde supermarkt van Nederland, maar Europees zijn wij de grootste retailer.

[0:36:47] Wij hebben ongeveer 50% van alles wat wij verkopen in Nederland en dat is ook in de rest van Europa hetzelfde.

[0:36:52] Dat komt uit het land zelf waar we operationeel zijn en 50% kopen we internationaal in.

[0:36:59] Dat kan uit heel Europa komen, maar ook over de rest van de wereld.

[0:37:03] Daarbij nemen we altijd als uitgangspunt om het van zo dichtbij mogelijk, ook om het gewoon zo rendabel mogelijk te houden, omdat je daarmee natuurlijk ook je kilometer, je transportje haalt het van zo dichtbij mogelijk.

[0:37:15] In principe hebben we de regel dat we zeggen alle verse ketens, dus dan kunt u denken aan alle groente en fruit, alle vlees, vis, zuivel.

[0:37:24] Dat halen we in principe uit het land van herkomst, waar we operationeel zijn.

[0:37:29] Dat is...

[0:37:31] U moet je voorstellen, wat we hebben gedaan met groente en fruit, daar hebben wij al heel lang geleden hebben wij gezegd, oké, dat was een keten die bestond uit veel verschillende ketenpartners.

[0:37:41] Daar hebben we eigenlijk gezegd, dan gaan we de veiling en de vereniging van die telers gaan we weghalen, gaan we gewoon direct inkopen bij boeren en telers op het erf.

[0:37:51] Daarmee hebben wij ervoor gezorgd, zeker in Nederland, dat er echt een x-aantal

[0:37:56] Dat zorgt voor investeringen aan beide kanten natuurlijk, maar het zorgt er ook voor dat je probeert, in het land van herkomst, daar hebben wij ook het meeste aan.

[0:38:15] telen ook sterker.

[0:38:16] Het zorgt er ook voor dat in Nederland bijvoorbeeld de tomaten die wij hier telen, die worden ook weer verkocht bij ons, Lidl, in België en in Duitsland.

[0:38:27] Dus we kunnen ook zorgen voor Nederlands leveranciers dat ze weer naar buiten toe kunnen exporteren.

[0:38:33] In Nederland groeien vrij weinig ananassen om die af en toe wel verder te halen.

[0:38:41] Maar we houden in principe, we hebben er namelijk, en zo moet je ook denken en dat zegt mijn collega natuurlijk ook, we proberen natuurlijk ook ervoor te zorgen dat het zo dichtbij mogelijk, ook qua transportkosten, alles, we proberen het echt zoveel mogelijk Nederland first, zou ik willen zeggen, te doen.

[0:39:01] Ja, meneer Blok wil dit er ook eens over zeggen.

[0:39:03] Gaat u graag.

[0:39:04] Ja, voor ons ook hier zal ik proberen niet in herhaling te vallen.

[0:39:07] Het motto al jaren zo dichtbij als mogelijk, zo ver weg als noodzakelijk.

[0:39:12] Alles wat wij in Nederland kunnen kopen, kopen we in Nederland.

[0:39:15] En dat hebben we ook geprobeerd verder en verder en verder op te rekken.

[0:39:20] Dat betekent zelfs dat als je in de winter, ook in de winter kun je bij ons Nederlandse aardbeien kopen.

[0:39:26] Dat heeft wel een andere prijskaartje dan de aardbeien die uit het buitenland komen, omdat het daar gewoon warmer is en makkelijker is om aardbeien te telen.

[0:39:34] Maar eigenlijk is alles wat we kunnen halen we dus ook uit Nederland.

[0:39:38] Wat we niet uit Nederland halen, hebben wij ook een programma op zitten voor onze internationale leveranciers.

[0:39:43] Dat noemen wij Positive Produce for People and Planet.

[0:39:47] Dat is een Engels woord, maar wat er allemaal in zit, is eigenlijk exact dezelfde basis die we hebben binnen onze programma's.

[0:39:54] Ons programma Beter voor Natuur en Boer in Nederland.

[0:39:57] Dus waar we een verantwoordelijkheid pakken en samen hebben voor zowel dieren, voor natuur als voor het verdienvermogen van onze mensen, hebben we ook hierin zitten.

[0:40:07] En daarnaast voor bepaalde landen hebben we ook nog een sociale factor in zitten waar landen soms nog wat verder achterlopen dan onze standaard, om ervoor te zorgen dat we daar ook met ze in gesprek gaan met de bedrijven die ons leveren, dat wij verwachten dat die standaard ook hoog ligt als ze aan ons willen leveren.

[0:40:23] Ik heb vijf gepassioneerde verhalen gehoord waarin alle vijf al aangeven dat ze belangrijk vinden dat de boeren een goed inkomen krijgen en dat het betaalbare producten voor de consument moeten worden.

[0:40:38] Daar hebben we natuurlijk wel een soort spanningsveld zitten.

[0:40:41] Ik lees in het rapport van Wur, wat in het tweede blok straks naar voren komt, dat boeren van de hele keten gemiddeld de laagste winstmarge hebben.

[0:40:49] En als ik dan een beetje het leven op zo'n boerderij bekijk, dan denk ik, nou ja, de laagste winstmarge, maar als ik kijk naar risico's van weersomstandigheden, van ziekteinsleef, van plagen en van, nou goed, de arbeid die verricht wordt daar, dan denk ik, nou, het is, ja...

[0:41:03] Dan zou ik wel graag een reflectie van de mensen aan de andere kant van tafel willen hebben... ...op hoe zij aankijken tegen die risico's die geleden worden, die er zijn in de sector... ...en de verdeling van die winstmarktjes.

[0:41:20] En dan wilt u het hele rijtje afgaan?

[0:41:22] Heel graag.

[0:41:23] Laten we dan deze keer maar eens beginnen met meneer Nieuwhof.

[0:41:27] Het geeft me weinig tijd om na te denken over deze vraag, maar ik ga proberen een antwoord op te formuleren.

[0:41:34] Nou, wat ik al vertelde is dat we de telers een extra vergoeding betalen voor de extra inspanning die zij doen voor On The Way To Planet Proof en voor de biologische producten.

[0:41:46] Die liggen sowieso hoger.

[0:41:48] Als het gaat over oogst en oogstmislukken, dat komt wel eens voor.

[0:41:54] Al moet ik zeggen, dat gebeurt weinig.

[0:41:56] Dat zijn situaties dat we altijd met telers om tafel gaan om te kijken hoe we dat samen kunnen oplossen.

[0:42:02] Maar vorig jaar hadden we een heel extreem nat voorjaar.

[0:42:05] Dan kan het wel eens voorkomen dat we een product niet hebben.

[0:42:08] Dus dat komt ook voor.

[0:42:10] Dus risico's liggen vaak bij beide partijen.

[0:42:15] En over de verdeling van de marge, daar heb ik net al iets over gezegd, denk ik.

[0:42:21] Dus dat is een eenvredige verdeling waarbij wij de winsten terug investeren in de keten en in ons bedrijf.

[0:42:27] Dank u wel, meneer Aben.

[0:42:30] In ons geval werken we natuurlijk met heel internationale ketens van duizenden boeren over de hele wereld.

[0:42:38] Wij hebben als een van onze vier duurzaamheidsdoelstellingen een leefbaar inkomen voor de boeren, terwijl die natuurlijk ver in onze ketens zitten.

[0:42:47] Dus de manier waarop wij dat doen is omdat ook aan onze toeleveranciers... Wij kopen niet de groente direct in.

[0:42:53] Wij kopen dan bijvoorbeeld verwerkte groente of gedroogde groente in.

[0:42:58] Maar met onze toeleveranciers dus de voorwaarden te stellen dat zij zorgen voor een... En dat houden we natuurlijk dan ook onafhankelijk.

[0:43:07] dat de boeren een fatsoenlijk inkomen krijgen.

[0:43:09] Dus dat is een deel van het financiële risico.

[0:43:11] Met name als je kijkt wereldwijd is dat natuurlijk een groot issue, waar veel boeren internationaal niet zo georganiseerd zijn als in Nederland, maar toch veel kleinere boeren zijn die via inkopenorganisaties werken.

[0:43:23] Een andere manier om het risico af te dekken is natuurlijk langdurige afnamegaranties.

[0:43:31] Dat is een belangrijker factor die we natuurlijk ook proberen te doen, zodat je niet elk jaar moet kijken of je je spullen af kan zetten, maar dat je dus langdurig een contract hebt waarin je dan ook gezamenlijk kan zorgen voor een betere productie, een betere productiemethode.

[0:43:48] We hadden het al over regeneratieve landbouw.

[0:43:50] Dus op die manier doen wij dat in onze keten.

[0:43:53] Dank u wel, mevrouw Einwachter.

[0:43:56] Dit bespreken wij natuurlijk ook vaak met onze melkverhouders, waar wij dagelijks mee praten.

[0:44:02] Als ondernemer ondernemen is risico nemen.

[0:44:05] Dat weet een boer als geen ander.

[0:44:06] En nogmaals, als coöperatie is de verdeling van die marge voor onze melkverhouders, aandeelhouders, is dat in die zin vestzak, broekzak.

[0:44:14] Lagere marge op het erf, hogere marge op het bedrijf en dan komt het weer terug bij hun.

[0:44:18] Er zijn twee dingen die ik wil aanhalen als het gaat om het verantwoord nemen van die ondernemersrisico's.

[0:44:24] Eén is het scheppen van duidelijkheid in de kaders.

[0:44:27] Zeker als je het over voedselsystemen hebt.

[0:44:29] Met omschakelen van reguliere melk naar biologisch.

[0:44:32] Of het instappen in bepaalde melkstromen.

[0:44:35] Zoals Better For of On The Way To Planet Proof.

[0:44:38] Of het investeren in jouw melkveehouderij om naar een regeneratief systeem te gaan.

[0:44:43] Dat doe je niet voor een jaar.

[0:44:45] Dat doe je voor tien, twintig, dertig jaar.

[0:44:47] Ook de leningen die je daarop neemt en de investeringen die je zelf doet.

[0:44:50] Die neem je niet voor morgen, maar voor de komende tien jaar.

[0:44:54] en zekerheid over dat die eisen ook vanuit de overheid niet wijzigen, is cruciaal.

[0:45:00] En het andere, en dat is waar wij, terug naar de vraag van meneer Holleman, doen jullie ook wel te nemen, jullie verantwoordelijkheid.

[0:45:05] Die verantwoordelijkheid zit ook hier, door partnerships te vormen.

[0:45:09] Quirine haalde er net ook een aan, op het gebied van regeneratief, door een partnership aan te gaan en te zeggen,

[0:45:15] Onze volgende transactie voor de komende maanden doen we met jullie.

[0:45:19] En daarna zien we wel waar we die melk naartoe sturen.

[0:45:21] Dat werkt dus niet.

[0:45:22] Dan kun je die transitie niet maken.

[0:45:24] En ook die risicoverdeling waar u op hint, die inherent is aan het voedselsysteem en weersinvloeden.

[0:45:31] Zekerheid.

[0:45:33] Zekerheid in wet- en regelgeving en partnerships om ook commercieel zoveel zekerheid als dat kan te realiseren.

[0:45:41] Dank u wel.

[0:45:42] Mevrouw de Wit.

[0:45:43] Ja, en ik denk, los van hetgene wat hier net besproken is, dat er heel veel ook zit in ketens in vertrouwen.

[0:45:49] En ik denk dat dat wel heel erg in ieder geval misschien weg is geweest.

[0:45:53] En ik hoop dat wij, daar doen wij dagelijks ons uiterste best voor om dat weer te herstellen in onze ketens in elk geval.

[0:45:59] En dat is bij ons door af te zetten, door duidelijk te hebben waar je naartoe gaat, door dagelijks contact te hebben met je toeleveranciers.

[0:46:06] maar ook elkaar te helpen als het even wat minder is.

[0:46:09] In covid waren wij als enige, mochten wij open zijn.

[0:46:12] We hadden een kipsterboerderij, die leverde ook aan Victoria Trading.

[0:46:17] Dat was onder andere de Efteling, die konden niet open.

[0:46:20] Nou, die konden alle eieren naar ons sturen.

[0:46:21] Dus je helpt elkaar ook in tijden als je even op je rug ligt om elkaar weer rechtop te zetten.

[0:46:26] Laatst was er in onze kas een tomatenteler, die had een virus.

[0:46:31] Daardoor was de hele oogst mislukt.

[0:46:33] Dit jaar daarop moest hij het weer opnieuw op kunnen zetten.

[0:46:35] Dan had je kunnen zeggen, ah joh, jammer voor je.

[0:46:38] Dat is je virus.

[0:46:38] En dan kan je als bedrijvenwijs ontsprekend niet meer een nieuwe tilt opzetten.

[0:46:46] Dan help je iemand daarbij.

[0:46:47] Dus dat zijn denk ik ook... Het is gewoon een sterke relatie bouwen met elkaar.

[0:46:52] En ook in tijden van nood elkaar helpen.

[0:46:55] Dank u wel, meneer Blok.

[0:46:57] Ja, ik denk twee onderwerpen, risico en verdeling van winstmarges, die eigenlijk dagelijkse kosten zijn ook voor ons.

[0:47:05] Binnen onze programma's in Nederland, overigens ook in het buitenland, hebben wij met al onze boeren en teders lange termijn contracten, in sommige sectoren zelfs contracten voor onbepaalde tijd met een lange opzegtermijn, om juist die zekerheid te geven dat investeringen ook terugverdiend kunnen worden op de boerderij, inclusief de

[0:47:23] garantie van afnames van teelten en afgesproken volumes.

[0:47:30] Als het gaat over, ik noemde het net, een langetermijncontract om te kunnen investeren, daar staat ook altijd een premie tegenover als dat duurzaamheidsinvesteringen zijn.

[0:47:37] Die bepalen wij niet alleen, die bepalen we samen met elkaar, die laten we onafhankelijk toetsen en die premie blijft doorlopen.

[0:47:43] de premies die we tot nu toe allemaal hebben ingesteld binnen onze verschillende ketens.

[0:47:47] Die zijn eigenlijk over de afgelopen jaren gestegen.

[0:47:49] Bij elke stap die we weer hebben gezet ben de volgende stap op duurzaamheid.

[0:47:53] En zo bouw je eigenlijk met elkaar een sterke samenwerking die ook echt duurzaam is voor alle spelers van alle partijen in de keten.

[0:48:02] Maar ook in bijzondere situaties, en Karine gaf daarna ook aan de voorbeelden, maar met vogelgriep en een ophokplicht.

[0:48:08] In het verleden was het niet ongebruikelijk dat de rekening daarvoor, voor het afschalen van deze eieren, bij de pluimveehouder terechtkwam.

[0:48:16] Daar zijn we mee gestopt.

[0:48:17] We hebben gezegd, die pluimveehouder is hier niet de schuldige van.

[0:48:19] We hebben met elkaar in die hele keten hiermee om te gaan.

[0:48:22] Dus dat betekent dat wij die kippen niet gaan afschalen naar schouw in prijs.

[0:48:26] Ja, we zullen aan de klant moeten uitleggen dat het wat anders is.

[0:48:28] Maar als je zoiets uitlegt, dan merk je ook vaak dat klanten dat echt niet doen.

[0:48:31] Dat is de samenwerking.

[0:48:36] We zoeken elkaar op in dat soort gevallen.

[0:48:40] Dat geldt ook in de tijd van de Oekraïneoorlog.

[0:48:49] hebben we gewoon een compensatie opgezet voor die voertoeslag.

[0:48:52] Want je moet uiteindelijk met elkaar... moet je zorgen dat je het blijft doen.

[0:48:57] Dit soort dingen bepalen wij overigens niet zelf.

[0:48:58] In zijn naam achter de laptop van... nou, dat gaan we maar eens even zo regelen.

[0:49:01] Dat doen we in klankbordgroepen met onze boeren en telers... waarin we ook echt met elkaar in gesprek gaan... zeggen wat zijn de consequenties van wat hier gebeurt... in de keuzes die wij maken... of de keuzes die ons overkomen in de buitenwereld... en hoe gaan we daar met elkaar mee om.

[0:49:15] Dank u wel.

[0:49:15] Het woord is aan mevrouw Pat van D66.

[0:49:17] Bij mij reist al wat langer de vraag hoe je die koplopers een beetje vooruit helpt.

[0:49:26] Eigenlijk zeggen jullie allemaal, stel nou als overheid standaarden zodat er een level playing field ontstaat.

[0:49:33] Maar nu horen we ondertussen dat jullie als bedrijven ook allemaal heel erg zelf al bezig zijn met allerlei dingen.

[0:49:39] En gelukkig maar, want als je inderdaad op de overheid moet wachten, dan duurt het nog wel even.

[0:49:44] Maar er gebeurt wel veel al een beetje binnen de eigen kolom, zou ik dan maar zeggen.

[0:49:49] Dus we worden planetproof, we worden beter voor boer en... Sorry, ik vergeet het einde altijd.

[0:49:56] Als consument loop ik dan wel eens in totale verwarring door de supermarkt.

[0:50:05] Ik spreek ook boeren die het heel lastig vinden.

[0:50:17] En ook als consument vraag ik me af wat de waarde is van al die verschillende dingen.

[0:50:24] Dat doen jullie natuurlijk niet, maar er zit ongetwijfeld ook behoorlijk wat greenwashing tussen.

[0:50:29] Dus mijn vraag is eigenlijk een beetje, is dit nou iets waar jullie zelf ook naar zoeken van hoe komen we daarin dichter bij elkaar?

[0:50:36] Is dit ook iets wat je als overheid zou moeten doen?

[0:50:38] Aan de ene kant stel je eisen en aan de andere kant ga je je misschien ook wel mengen in die discussie over die labels die eraan hangen.

[0:50:47] Hoe moet ik dat zien?

[0:50:49] En naar wie stelt u de vraag?

[0:50:51] Nou, in ieder geval aan de twee supermarkten.

[0:50:53] Maar als de anderen zich geroepen voelen, dan zijn ze van harte welkom.

[0:50:56] Nou, laten we beginnen met de twee supermarkten.

[0:50:58] Meneer Blok.

[0:51:00] Ja, dank u wel.

[0:51:02] Ik denk dat het voor iedereen herkenbaar is dat er op veel vlakken stappen worden gezet en dat dat ook niet altijd gelijk is.

[0:51:14] Ik merk wel, als ik kijk over de afgelopen vijf jaar, dat ik denk dat er meer stappen zijn gezet dan in de vijf of tien jaar daarvoor.

[0:51:21] En dat komt ook omdat er wel wat concurrentie op het gebied van duurzaamheid heeft gezeten.

[0:51:26] En dat heeft de markt ook wel aangejaagd.

[0:51:28] En ik denk dat dat in een fase is geweest... die wij in elk geval ook al positief zijn... omdat daarmee de hele markt eigenlijk versneld in beweging komt.

[0:51:36] Er komt dan ook op een gegeven moment weer een fase... dat je met elkaar kijkt, oké, wat is dan de volgende stap?

[0:51:43] Wij hebben ook aan tafel gezeten bij het landbouwakkoord.

[0:51:47] Het landbouwakkoord dat er niet is gekomen.

[0:51:50] Maar om met elkaar te kijken... hoe kunnen we nou met elkaar die bodem omhoog krijgen...

[0:51:54] zonder dat degenen die voorop lopen, die hun nek uitsteken, daarin afgeremd worden.

[0:52:00] Want dat wil je niet.

[0:52:01] Want je wil niet zo snel gaan als de langzaamste bewegen, maar je wil wel eigenlijk dat de hele markt een beweging maakt.

[0:52:07] Ik denk dat dat uiteindelijk tot nu toe best ingewikkeld is geweest om daar consensus in te vinden.

[0:52:13] Ik denk ook dat de diversiteit binnen landbouw in Nederland ook heel erg groot is.

[0:52:18] En dat het ook moeilijk is om daar één standaard voor te vinden.

[0:52:21] Wij hebben in elk geval gezegd, laten wij dat BTV-programma wat wij hebben openzetten.

[0:52:26] Ook na het niet tot stand komen van het landbouwakkoord, laten we het in een stichting onderbrengen om daarmee ook...

[0:52:33] het niet alleen maar een Albert Heijn-programma te laten zijn, maar dat iedereen in de markt daarin kan instappen.

[0:52:38] Als een voorzet om daarin met z'n allen de standaard verder te brengen.

[0:52:43] Dat is niet makkelijk, dat snap ik ook, want het is een lat die hoog ligt daarin.

[0:52:48] Maar goed, Arla is inmiddels ingestapt en de gesprekken worden gevoerd voor nog anderen.

[0:52:53] En daarmee zie je wel dat er

[0:52:55] Ik denk wel een soort schifting plaatsvindt naar een minder diversiteit erin, maar wel de grote stappen kunnen blijven zetten.

[0:53:05] Dank u wel.

[0:53:05] Mevrouw De Wit.

[0:53:07] Ik denk ook zeker dat het voor klanten ook heel moeilijk is te bepalen wat nou daadwerkelijk beter is voor natuur, boer en milieu en het klimaat.

[0:53:18] En ik denk waar wij mee bezig zijn, dat is eigenlijk met een hele grote ketenpartners, ook vanuit ministeries wordt daar ook aan gewerkt, is eigenlijk om een stap daarvoor te doen.

[0:53:27] Eigenlijk om te kijken van hoe gaan wij op dezelfde manier duurzaamheidsbestaties waarderen en meten.

[0:53:35] Ik denk dat dat niet alleen voor Nederland is, maar ook voor Europa.

[0:53:38] We zijn zeker gericht op Nederland, maar het gaat ook echt voor een Europees issue.

[0:53:43] Ik spreek veel met mijn collega's in het buitenland en die hebben eigenlijk allemaal komen tot dezelfde conclusie dat de manier waarop we meten en wat er daadwerkelijk gewaardeerd moet worden, dat dat uniform zou moeten zijn.

[0:53:54] En daarin kan je er best wel voor zorgen.

[0:53:57] En zeker wat Constijn ook al aangeeft, het is hartstikke goed als er voor koplopers, als er incentive is voor boeren of telers die het heel graag goed willen doen, die daar dus ook een vergoeding tegenover kunnen krijgen.

[0:54:08] Dat is alleen maar goed.

[0:54:09] Maar je moet ook degene die daar misschien nu nog niet aan kunnen voldoen, die moet wel duidelijkheid hebben.

[0:54:13] Waar moet ik dan naartoe bewegen?

[0:54:14] Wat is dan voor mij dat bodem omhoog?

[0:54:17] Dat moet voor hun een duidelijke drempel zijn die iedereen over zou moeten gaan.

[0:54:22] En ik denk dat we daar... Wij zijn daarmee bezig.

[0:54:24] Daar kan ik jullie zeker later ook meer over vertellen.

[0:54:28] Maar het gaat over een doelgestuurde en prestatiegerichte methode... waarbij alle partijen ook diezelfde KPIs hanteren.

[0:54:36] En ik denk, als we dat doen, dan kunnen niet alleen wij, maar ook de overheid... maar ook de banken, de financiërers, de LTO, alle verenigingen... Die kunnen dat, als wij over hetzelfde hebben wat daadwerkelijk duurzaamheid is...

[0:54:49] En het is niet zo dat wij... Wij ontkennen de problemen helemaal niet.

[0:54:52] Alleen we willen wel zorgen dat de oplossingen die daar aangedragen worden, dat die ook daadwerkelijk zorgen voor dat die problemen weggaan.

[0:54:59] En ik denk dat we in die fase van de wedstrijd nu wel zitten, dat we dat moeten gaan doen.

[0:55:05] Dank u wel.

[0:55:05] Anderen nog?

[0:55:06] Mevrouw Aya Wachter.

[0:55:08] Ik wil onderschrijven wat mijn buurvrouw net zegt.

[0:55:11] Het belang van doelsturing ten opzichte van middelsturing is cruciaal.

[0:55:15] Als wij...

[0:55:17] boeren gaan vertellen hoe zij een bepaald doel moeten realiseren op de grond waar zij al generaties mee werken, dan gaan we echt de verkeerde kant op.

[0:55:31] Het gaat erom dat we sturen op doelen.

[0:55:34] Die ondernemer

[0:55:35] Die gaat uitvinden hoe dat gaat werken.

[0:55:37] De ene is er al bijna.

[0:55:39] De een moet nog een kleine stap zetten.

[0:55:42] De ander moet een grote investering doen.

[0:55:43] Maar laten we sturen op die doelen.

[0:55:45] En dan krijgen we niet alleen de koplopers naar voren, maar ook dat peloton daarachter.

[0:55:49] En dan gaan we het verschil maken.

[0:55:52] Dank u wel.

[0:55:55] Ja, ik zou nog willen toevoegen dat je het natuurlijk niet aan de consument zou moeten overlaten om te kiezen wat de beste keus is.

[0:56:02] Daar hebben we gelukkig de wetenschap voor en in zekere zin ook de politiek.

[0:56:06] Want het is natuurlijk belangrijk om die standaarden, waar we het net over hebben gezet, om die uniform te stellen en ook gewaarborgd te hebben.

[0:56:15] Tegelijkertijd wil ik ook aangeven, dat houdt ons allemaal niet tegen.

[0:56:20] Het is niet dat we, omdat we niet precies weten hoe we het allemaal kunnen meten en doorgeven aan de consumenten, wil niet zeggen dat we daarop wachten.

[0:56:27] Want ik blijf zeggen dat duurzaamheid en gezondheid van voedsel niet nice to have zijn, maar zijn ook essentieel.

[0:56:36] factoren voor ons allemaal die in deze sector werken, voor een goed lopend bedrijf.

[0:56:41] Dus we hebben die incentive al om dat te doen.

[0:56:44] Ik denk dat onze ervaring is dat de consument het heel moeilijk vindt om keuzes te maken op basis van duurzaamheid.

[0:56:51] En dus zullen wij ook moeten aangeven dat die duurzaamheid bijdraagt voor de consument op een manier die ze wel aanspreekt.

[0:56:59] Dus dat is een rol die wij ook hebben.

[0:57:01] Dank u wel, meneer Nieuwhof.

[0:57:04] Wat ik hier nog graag zou willen toevoegen zijn twee onderwerpen.

[0:57:08] Eén, met on the way to plan and prove hebben we ervaren dat met name in Europa dit Nederlandse keurmerk niet wordt herkend.

[0:57:14] Het is feitelijk een strijdje in het buitenland met standaard, niet verduurzaamde producten.

[0:57:21] Dat is een nadeel.

[0:57:22] Dat level playing field komt hier zeker in naar voren.

[0:57:25] En met biologisch, we zijn natuurlijk in transitie.

[0:57:28] Dit jaar delen we 35% biologisch.

[0:57:30] Dus we kunnen nog niet vertellen dat ons hele assortiment om is naar bio.

[0:57:34] Maar we zijn ook wel echt op zoek naar een hacktivistische manier om bio uit te gaan leggen aan de consument.

[0:57:39] Want alleen bio in onze gevallen te potzetten gaat niet uitleggen wat biologisch precies betekent.

[0:57:47] En ik denk dat daar nog een enorme uitdaging ligt om het besef en het begrip echt bij de consument te krijgen.

[0:57:54] Een vervolgvraag van mevrouw Bromant.

[0:57:56] Ja, heel kort, want wat mij in het hele rondje, wat ik mij afvraag is bio, nou ik weet wat bio is, maar al die andere keurmerken en dingen, daar weet ik niet van wat het is.

[0:58:05] Dus je kunt wel zeggen, je moet het niet overlaten aan de consument, maar is het nou handig om allemaal eigen verduurzamingslepels te gaan plakken?

[0:58:13] Want dan weet niemand meer waar die aan toe is.

[0:58:16] Aan wie stelt u de vraag?

[0:58:18] Nou, eigenlijk bijvoorbeeld aan Friesland Campina, omdat hij een beetje in het vage blijft over wat duurzaam nou precies is.

[0:58:28] Ja, terug naar de vraag van keurmerk.

[0:58:31] Ja, wat wij hebben gedaan, ook in onderweten plannen proeven, is er juist voor gekozen om een onafhankelijk keurmerk neer te zetten, zodat dat wetenschappelijk onderbouwt en juist integraal om duurzaamheid handen en voeten te geven.

[0:58:41] Het is niet alleen klimaat of CO2.

[0:58:43] Het is ook bodemkwaliteit.

[0:58:45] Het is ook dierenwelzijn.

[0:58:46] Het is ook waterkwaliteit.

[0:58:47] Daar hebben wij een onafhankelijk keurmerk van gemaakt, juist om er een stempel op te kunnen zetten wat herkenbaar en betrouwbaar is voor die consument.

[0:58:54] Ik ben het nog steeds met u eens als je in de supermarkt staat.

[0:58:56] Voor dat schap staat er heel veel.

[0:58:58] Er is heel veel te kiezen.

[0:58:59] En moet je ervan uitgaan dat de supermarkten en de producenten daar alleen lepels op zetten die betrouwbaar zijn?

[0:59:04] Voor ons het toevoegen van een onafhankelijk keurmerk, bijvoorbeeld zowel biologisch als onderweten planetproof, is dat betrouwbare stempel.

[0:59:13] En daarmee kunnen we ook invulling geven aan een

[0:59:15] keurmaak- en duurzaamheidseisen die progressief zijn.

[0:59:18] Nogmaals, deze stappen zet je niet in één dag.

[0:59:21] Daarmee kun je een pad ingaan om elk jaar verder te verduurzamen.

[0:59:26] En nogmaals, dat is meer dan alleen klimaat.

[0:59:28] Dat zijn allerlei eisen.

[0:59:31] Moet je daarvan af?

[0:59:33] Volgens mij niet.

[0:59:34] Wat ik net ook al zei, volgens mij moet je en en doen.

[0:59:35] Je moet en de basis omhoog op al die eisen.

[0:59:39] En je moet het onbescheidende houden om de koplopers te kunnen belonen.

[0:59:45] Dank u wel.

[0:59:46] Het woord is aan meneer Meulenkamp van de VVD.

[0:59:48] Ik vraag aan de heer Aben van Unilever.

[0:59:54] De voorspellingen zijn dat we in 2050 naar zo'n 10 miljard inwoners gaan op deze planeet.

[1:00:01] Dat is een gigantische groeimarkt in principe voor u als bedrijf.

[1:00:06] Denken jullie als bedrijf ook na over dit gesprek dat we hier hebben?

[1:00:10] Die duurzame, gezonde en rendabele voedselproductieketen?

[1:00:15] Kunt u daar iets over uitweiden?

[1:00:17] Dit verhaal dat we hier hebben, dat snap ik voor Nederland en West-Europa nog wel.

[1:00:23] Maar als je ergens in Midden-Afrika zit, denk ik dat daar heel wat andere wetten gelden.

[1:00:27] En ik ben blij dat je kunt overleven.

[1:00:30] Misschien kunt u daar iets over duiden.

[1:00:33] Het moet ook af van het idee dat duurzaamheid per se iets te maken heeft met duurdere en meer premium producten voor de rijke consument die zich daar druk over vermaakt.

[1:00:42] Het is een economische realiteit.

[1:00:50] Onze toeveringsketens worden steeds labieler door onder andere de impact van het milieukrisis.

[1:00:56] Dat zien we dagelijks.

[1:00:58] En dat is in Afrika, Azië, Latijns-Amerika zeker niet minder erg dan het op Europa betrekking heeft.

[1:01:08] Dus het is voor ons een economische noodzaak om daar goed over na te denken.

[1:01:11] Hoe kunnen we meer mensen bedienen met het gebruik van minder grondstoffen, minder land, minder water?

[1:01:20] Dat is natuurlijk de doelstelling.

[1:01:21] Dus een van de doelstellingen is bijvoorbeeld zorgen dat we minder weggooien.

[1:01:25] 30 procent van de geproduceerde voedsel wordt weggegooid.

[1:01:30] En daar zit heel veel voedzame voedsel in.

[1:01:34] 70% van het voedsel dat geproduceerd wordt gaat eerst via dieren voordat het naar mensen gaat.

[1:01:38] Daar kunnen we ook nog wel een hele stap in maken.

[1:01:40] Dus in al dat soort zaken, dat is onze strategie.

[1:01:45] Dat is waar wij zien hoe de voedselketen moet veranderen en hoe wij daar een rol in spelen.

[1:01:52] Door slimmer met grondstof om te gaan, mensen meer groente te laten eten, de proteïnetransitie te ondersteunen, etc.

[1:02:00] Dat is een hele mooie ambitie, maar het is ook een technisch best ingewikkeld verhaal.

[1:02:06] Daarom is onderzoek en wetenschap zo ontzettend belangrijk.

[1:02:09] Daarom hebben wij ons onderzoekcentrum ook op de campus in Wageningen staan, omdat Nederland daar echt leidend in is.

[1:02:16] En dat is een aspect dat misschien nog niet zo ter sprake is gekomen, maar met name hoe je nou zorgt dat je als Nederlander een koploper bent in de mondiale voedseltransitie, dat is een hele belangrijke factor.

[1:02:28] Ik beschrijf dat nog wel eens in de vergelijking met hoe we met water in Nederland om zijn gegaan.

[1:02:34] We hebben dijken gebouwd omdat we dreigden te...

[1:02:37] verdrinken en dat was gewoon direct in ons eigen belang.

[1:02:39] Maar we hebben daar uiteindelijk een kennisexportproduct van gemaakt, waar we overal in de wereld helpen om landen te beschermen tegen overstromingen.

[1:02:46] Ik zie dat precies hetzelfde in de voedseltransitie.

[1:02:48] Dus daar hebben we een grote rol in te spelen als Nederland, maar natuurlijk ook als wereldwijd te spelen als Unilever.

[1:02:54] Dank u wel.

[1:02:55] Mevrouw Fedder van het CNA.

[1:02:57] Ik heb een vraag aan mevrouw Einwachter.

[1:03:03] U sprak net al over het belang van doelsturing.

[1:03:07] Ik denk dat Vriesland Campina met Focus Planet een van de organisaties is in de agrarische sector die al het langst ervaring heeft met doelsturing uit te rollen.

[1:03:20] boeren in beweging te zetten door middel van belonen en het niet belonen.

[1:03:26] Dus ik zou graag willen vragen, wat kan dit kabinet nou leren van Focus Planet als het gaat om onze ambitie om doelsturing in te voeren?

[1:03:35] En misschien kunt u daarbij ook het verschil meenemen in hoe dat met Planet Proof is geregeld, bijvoorbeeld.

[1:03:43] Want daar zit nog meer verschil tussen Planet Proof in de melkveehouderij en in de akkerbouw, zoals bij Hak.

[1:03:49] Nou, daar ben ik heel benieuwd naar.

[1:03:52] Dat is misschien even voor de mensen die denken, waar gaat dit over?

[1:03:56] Focus Planet is ons standaard beloningssysteem voor alle melkverhouders die lid zijn van de coöperatie, waarbij wij een hogere melkprijs betalen voor de mensen die op bepaalde doelen, dierenwelzijn, CO2-uitstoot, stikselbodembalans, ammoniakemissie, weidegang.

[1:04:14] Doe je het beter, krijg je meer geld voor je melk.

[1:04:17] Daarnaast hebben wij On The Way To Planet Proof, een onafhankelijk keurmerk.

[1:04:20] Dat is een aparte

[1:04:21] Melkstroom, die boeren, scoren we ook op dezelfde Focus Planet eisen.

[1:04:26] En then some more.

[1:04:27] Daar zitten nog meer eisen aan die elk jaar in een onafhankelijk proces in griep consultatie worden worden vastgesteld.

[1:04:34] Terug naar het begin van de vragen Focus Planet.

[1:04:36] Wat hebben wij daar nou van geleerd een heleboel?

[1:04:40] Om te beginnen, het valt of staat met het hebben van goede, betrouwbare, geborgde data in de voedselketen.

[1:04:49] Kun je van elkaar erop aan dat je

[1:04:51] weet wat je koopt, dat die CO2-meting of die dierenwelzijnscores echt zijn gemeten.

[1:04:58] Dat is een systeem dat wij in Nederland via de kringloopwijzer al jaren goed in de voeten hebben.

[1:05:02] De Nederlandse boer verzamelt meer data en op een meer geautomatiseerde manier dan een hoop boeren in de landen om ons heen.

[1:05:08] Dus het beschikbaar hebben van de data.

[1:05:11] Terug naar mijn buurvrouw, die al eerder zei.

[1:05:14] Die uniforme datastandarden en het feit dat je die data hebt, is echt cruciaal.

[1:05:18] Moeten we niet onderschatten.

[1:05:19] Moeten we ook niet onderschatten wat we in Nederland hebben.

[1:05:22] Het volgende is, en daar herhaal ik mezelf, ook consistentie.

[1:05:26] Dat systeem wat wij hebben, verandert niet elk jaar, maar staat vast voor drie jaar.

[1:05:29] Dus jij weet, als ik in de komende drie jaar deze doelen haal, krijg ik dit geld daarvoor terug.

[1:05:36] Niet als ik het doe, krijg ik volgend jaar dit, en het jaar daarna misschien niks meer.

[1:05:39] Die betrouwbaarheid, en dus ook de voorspelbaarheid van de uitbetaling, is heel belangrijk.

[1:05:44] En dan terug naar de oorsprong van uw vraag, wat kun je daarvan leren, ook als je doelsturing van het overheid wegen gaat implementeren?

[1:05:53] voortbouwen op die datasystemen en voorspelbaarheid.

[1:05:57] We kunnen het niet implementeren en elk jaar andere eisen stellen.

[1:06:01] Daar kunnen ondernemers niet mee uit de voeten.

[1:06:06] Dank u wel.

[1:06:07] We hebben nog ongeveer een kwartier.

[1:06:09] We kunnen niet allemaal nog een vraag stellen, maar hele korte vragen zou kunnen.

[1:06:13] Ik begin met meneer Holman.

[1:06:15] Dank voorzitter.

[1:06:16] Even over de verlengde van de heer Pierik, een fair share in de keten voor de boer, voor de fabrikant en voor de supermarkt.

[1:06:23] Wat is de rol van aanmerken in dat geheel?

[1:06:29] Een lang houdbare melk levert aan Albert Heijn.

[1:06:31] Dan moet ik daar 1,99 voor in het schap betalen.

[1:06:33] Dezelfde plant approved melk gaat via een andere fabrikant naar Lidl toe en daar ligt hij voor 90 cent in, in het schap.

[1:06:39] En Albert Heijn doet af en toe een aanbieding voor 2 van de prijs van 1.

[1:06:43] Hoe kom je dan tot een geloofwaardig iets van dat je een fair share wilt hebben?

[1:06:47] En dat geldt nou ook voor de andere twee heren.

[1:06:49] Hack is helemaal dat.

[1:06:51] En bij Unilever dan wordt een directeur kritisch bekeken omdat hij niet 9% rendement haalt voor de aandeelhouders.

[1:06:58] Wat is de rol van A-merken en helpt dat om een versie voor de boeren en iedereen in de keder te krijgen?

[1:07:19] Het is een lastige vraag.

[1:07:22] De consument bepaalt waar zijn of haar voorkeur ligt.

[1:07:27] Dat is bepalend voor het dieet en de producten die hij kiest.

[1:07:32] Alles wat je op een Nederlandse schap koopt, is betrouwbare, kwalitatief hoogwaardige voeding.

[1:07:37] Dat is precies wat u zegt.

[1:07:40] Voor wat wij op het schap zetten, is dat zeker wel waar.

[1:07:45] Een consument die voor het aanmerkkiezen voor het huismerk kiest, betaalt daar soms een andere prijs voor, soms niet.

[1:07:52] Wat u zelf ook aangeeft met promoties, als je dan naar de prijsverschillen kijkt, is dat lang niet altijd heel groot.

[1:07:59] Die consument kiest het product, wat erin zit, is hetzelfde.

[1:08:02] De margeverdeling is anders.

[1:08:07] Nog iemand anders die daar een antwoord op wil geven?

[1:08:09] Ja, meneer Blok.

[1:08:12] De verkoopprijs van onze producten en de inkoopprijs van onze producten staan echt helemaal los van elkaar.

[1:08:17] Dus de verkoopprijs van onze producten, zowel de reguliere prijs als de prijs die wij wel eens hanteren als wij producten eenmaal zijn gratis doen, heeft niets te maken met de inkoopprijs van die producten.

[1:08:28] De inkoopprijs van de producten zijn de afspraken die wij maken met onze leveranciers, met onze telers, met onze boeren.

[1:08:35] Ik zal niet ter herhaling vallen over wat ik zei over het feit dat we daar veel oog voor hebben, wie wat daarin verdient.

[1:08:41] En als het gaat over consumentenprijzen, dan kijken we uiteindelijk naar...

[1:08:45] De rest van de supermarkten in Nederland, een klant kan de deur uitlopen... ...heeft een van de meest dichtbevolkte supermarktgebieden van de wereld.

[1:08:56] 300 meter links zie je de voordeur uit of 300 meter rechts.

[1:08:59] Je kan elke dag kiezen waar je je boodschappen doet.

[1:09:01] En dat is hoe onze consumentenprijzen tot stand komen... ...waar wij het gevecht voeren uiteindelijk met onze concurrenten elke dag.

[1:09:09] En dan moet u het mee doen, meneer Holman.

[1:09:10] Het woord is aan mevrouw Bromet.

[1:09:14] Ik wil nog even doorgaan op die verschillende labeling.

[1:09:18] Ik heb ook twee aanwezigen gehoord zeggen dat ze met regeneratief aan de slag gaan.

[1:09:23] Ik vraag me af waar begint dat en waar eindigt dat?

[1:09:25] Wat is de definitie van regeneratief?

[1:09:29] Ik geloof dat het Unilever was.

[1:09:33] Regeneratieve landbouw is een manier waarop je landbouw bedrijft.

[1:09:37] Er zijn in de ontwikkeling allerlei regelingen of methoden waarop je je soil gezond houdt.

[1:09:49] en zorgt dat de producten duurzamer worden geproduceerd.

[1:09:53] Als u vraagt hoe dat met een label te maken heeft, ik zie ons niet, bijvoorbeeld als Unilever, heel snel daar een soort label voor maken.

[1:10:01] De consument... Het regerentieve landbouw is al ingewikkeld uit te leggen aan experts, maar het is al heel erg moeilijk uit te leggen aan consumenten.

[1:10:08] Dus ik zie daar niet direct een link met labels.

[1:10:10] Misschien kunt u dat nog... Mijn vraag is eigenlijk...

[1:10:16] Waarom zou je als hak kiezen voor biologisch?

[1:10:20] Daar hoef je niet over na te denken.

[1:10:24] Je weet niet waar het staat.

[1:10:27] Waarom niet kiezen voor biologisch?

[1:10:29] Dan weet iedereen waar je aan toe bent.

[1:10:31] Het klinkt een beetje als screenwashing.

[1:10:34] Nou nee, het is eigenlijk andersom.

[1:10:36] Wij kijken heel kritisch naar landbouwmethodes en organisch en biologisch hebben we een aantal beperkingen.

[1:10:43] Bijvoorbeeld, die staan niet toe om het meer intensief gebruik te maken van grond.

[1:10:48] Intensief klinkt vaak negatief, maar intensief betekent ook dat je minder grond gebruikt.

[1:10:52] En regeneratieve landbouw probeert juist de beste technologieën en technieken bij elkaar te brengen om zo duurzaam mogelijk en zo gezond mogelijk te werken.

[1:11:03] Waar de consument geïnteresseerd is in biologisch en organisch, daar kiezen wij ook voor.

[1:11:08] Maar we kiezen ook voor uiteindelijk de beste wetenschappelijke methoden.

[1:11:11] Dank u wel, lid Kostic.

[1:11:14] Ja, voorzitter.

[1:11:16] Het beste wetenschappelijke methode.

[1:11:17] Ik moet eerst zeggen, fijn dat Unilever net ook schetste dat het heel belangrijk is, ook voor onze voedselzekerheid, ook conform wetenschap, dat we juist investeren in voedselproductie die beter is voor milieu.

[1:11:28] Dat betekent dus ook in meer plantaardig, want het kost minder grond, minder veevoer, meer direct voedsel voor mensen.

[1:11:34] Dat hoor ik ook bij anderen.

[1:11:35] Dat is in lijn met de wetenschap.

[1:11:37] Dan heb ik twee leden gevraagd.

[1:11:38] De eerste is die eiwittransitie.

[1:11:40] Dat is ook door de overheid eerder uitgezet.

[1:11:42] Hoe dragen jullie daar precies aan bij?

[1:11:45] Welke doelstellingen hebben jullie daarbij?

[1:11:48] En hoe stimuleren jullie daar boeren en mensen in?

[1:11:53] En de tweede vraag gaat over hoe je ervoor zorgt dat die consument wordt meegenomen.

[1:12:00] Ik begreep van het gedragswetenschap dat het verwarrend is om alle groene labels te hebben.

[1:12:08] Biologisch geldt ook internationaal, dus kies daar gewoon voor.

[1:12:11] Maar je moet ook eerlijk zijn over de rest.

[1:12:16] Is het dan niet ook belangrijk, juist voor de consument?

[1:12:21] Eigenlijk is alles gewoon goed wat we doen.

[1:12:24] Maar als je dat tegen mensen thuis zegt, ja, welke prikkel hebben zij dan om voor biologisch te kiezen of ander groenmerk?

[1:12:31] Als je eigenlijk tegen ze steeds zegt, alles is goed.

[1:12:33] U stelt nu een aantal vragen.

[1:12:36] En wie stelt u de vraag?

[1:12:37] Dan selecteer ik even in ieder geval Unilever, Albert Heijnen en Friesland Campina.

[1:12:45] Dat zijn er nog wel een paar.

[1:12:47] Ik denk dat er meer mensen zijn die nog vragen willen stellen.

[1:12:58] Hoe stimuleren wij de protientransitie?

[1:13:03] Ten eerste bevat ons portfolio bijna geen dierlijke producten.

[1:13:09] Wij kunnen zelf niet heel veel transitioneren.

[1:13:11] We hebben de vegetarische slager heel groot gemaakt.

[1:13:15] Dat is een manier om de consument zover te krijgen om die switch te maken.

[1:13:21] En in al onze producten proberen we zoveel mogelijk... Ten eerste geen gebruik maken van dierlijke producten.

[1:13:28] En waar nodig is dat er plantaardige protein is om te zetten... maar er is niet echt een proteinprobleem in de wereld.

[1:13:35] Dus dat is het belangrijkste.

[1:13:39] Over labels, ja, de labels moeten kloppen en moeten waar zijn, en dan kan je ze erop zetten.

[1:13:43] En voor ons is het natuurlijk ook van belangrijk van, ja, gaat een consument daardoor je product kiezen?

[1:13:48] En dat is niet een automatisch geval overal, dus we zullen er altijd kijken waar het nodig is.

[1:13:54] Maar in de meeste gevallen is dat, ja, wij hebben al jarenlang, zoals u waarschijnlijk wel weet, duurzame landbouwtechnieken die we promoten in onze hele supply chain.

[1:14:05] En waar we dat kunnen claimen wettelijk, dan zullen we dat zeker doen.

[1:14:08] Dank u wel.

[1:14:09] Mevrouw Nijhoff.

[1:14:11] Geen vragen.

[1:14:12] Meneer Peerik.

[1:14:13] Ja, dank voorzitter.

[1:14:16] Het is best lastig.

[1:14:19] Mevrouw De Weerd gaf dat ook aan.

[1:14:22] Klanten vinden het lastig om goed te bepalen van wat nou werkelijk duurzaam geproduceerd is.

[1:14:27] En we hebben daar het 88 labels voor.

[1:14:29] Ik geloof dat inmiddels twintig procent van de verkopen in supermarkten een duurzaamheidslabel heeft, zeg maar.

[1:14:35] Mijn vraag is, wat kunnen we eigenlijk het beste doen om die duurzaamheid van ons klanten in te weten?

[1:14:41] Wij willen natuurlijk heel graag transparantie en duidelijkheid over wat nou daadwerkelijk duurzaam is.

[1:14:45] En dan is het wel meer duurzaam dan alleen biologisch, denk ik.

[1:14:48] En dan is het ook maar de vraag van, hoe kunnen we die klant nou het beste informeren over hoe duurzaam iets geproduceerd is?

[1:14:55] spelen meer dingen mee dan alleen geen kunstmest en geen gewasbeschermingsmiddelen.

[1:14:59] Dus wat kunnen wij doen om die transparantie en die duurzaamheid te bevorderen?

[1:15:05] Toch een vraag aan mevrouw De Weerd.

[1:15:08] Ja, dank u wel, meneer Peerik.

[1:15:09] 25 procent van alles wat wij verkopen heeft een duurzaamheidskeurmerk.

[1:15:13] En ik ben het compleet met u eens.

[1:15:15] Onze opdracht, zie ik ook echt binnen Lidl, om ervoor te zorgen dat de 3500 producten die wij verkopen gezond dan wel duurzaam zijn, zodat de klant altijd de goede beslissing neemt.

[1:15:23] Ik denk alleen, wat ik net ook al eerder zei, wat belangrijk is, en daar kan de overheid ook echt aan bijdragen, is door duidelijk te maken, wat waarderen we dan?

[1:15:33] Wat is duurzaamheid?

[1:15:34] En wat betekent dat voor boeren?

[1:15:36] Welke doelsturing hebben wij?

[1:15:38] Zodat we daar ook de duidelijkheid in hebben, zodat het ook niet meer dat het geen weerwaar wordt aan claims die er nu heerst, maar dat je gewoon ervan uit mag gaan dat alle Nederlands geproduceerde verse artikelen in supermarkten daaraan voldoen.

[1:15:49] Een minimumstandaard in de wereld.

[1:15:51] En in de wereld en het liefst in Europa voor ons zou dat heel fijn zijn.

[1:15:55] Maar laten we starten met Nederland.

[1:15:57] Dank u wel, mevrouw Pot.

[1:16:00] Ik had een vraag aan unilever over de regeneratieve landbouw.

[1:16:07] U gaf aan dat het onvoldoende gestimuleerd en ondersteund wordt.

[1:16:18] in ieder geval de intentie om daarop stappen te zetten en het beter te doen dan dat het is.

[1:16:23] Nou, ik denk dat dat goed is.

[1:16:26] U noemde ook het is een groeifondsproject.

[1:16:28] Nou, we weten ook allemaal wat de toekomst van het groeifonds is.

[1:16:31] Die is nog wat minder rooskleurig dan die van de landbouw op dit moment.

[1:16:36] Ik vroeg me even af, als u zegt het wordt onvoldoende gestimuleerd en ook zo'n groeifonds gaat dan verdwijnen, hoe moeten we dan zorgen dat dit soort innovaties, niet per se regeneratieve landbouw, maar wel de dingen die ons helpen om dit soort stappen te zetten, dat we die als overheid op de goede manier inzetten en dat die er blijven?

[1:16:56] Dank u voor deze vraag.

[1:16:59] In de sector zijn we al twee jaar bezig met de Next Food Collective op te zetten.

[1:17:06] Dat is een collectie van bedrijven, kennisinstellingen, universiteiten... die zich bezighouden met de versnelling van het duurzamer maken van de voedselketen.

[1:17:20] Vanuit de Next Food Collective wordt ook Regen NL...

[1:17:24] gedraaid als project, waar duizend boeren in Nederland overgaan naar regeneratieve landbouwmethodes.

[1:17:32] We zijn nu bezig om een vergelijkbaar project op te zetten.

[1:17:37] Hoe produceer je voedsel?

[1:17:39] Hoe zorg je dat niet alleen de landbouwkant goed zit, maar ook de verwerkingskant?

[1:17:46] Hoe kan je grondstoffen hergebruiken?

[1:17:51] Dan merk je dat het ontzettend moeilijk is om daar financiering voor bij elkaar te krijgen nu er geen groeifonds meer is.

[1:17:59] Ik heb het voorrecht gehad om acht jaar in Azië te werken, onder andere in China.

[1:18:04] Dat is het soort omgekeerde van Nederland.

[1:18:06] Daar kiezen we een langetermijnstrategie voor vele jaren en financieren die transities voor langere tijd.

[1:18:14] Ik stel niet voor dat we naar het Chinese systeem overgaan.

[1:18:16] Maar in Nederland is het bijna andersom.

[1:18:19] Het financieringssysteem is enorm versnipperd over regionaal, nationaal, en dan heb je ook nog Europees.

[1:18:27] Dat helpt niet om dan voldoende funding te krijgen om publiek-private partnerschappen goed te ondersteunen.

[1:18:36] Daar is een grote slag te maken.

[1:18:39] Dat linkt natuurlijk ook met de herziening van de topsectoren.

[1:18:43] Maar dat is een proces dat...

[1:18:46] erg lang langzaam gaat.

[1:18:48] Maar het groeifonds was daar natuurlijk een fantastische omslag in, waar eindelijk gezegd werd, ja, we kiezen een aantal grote gebieden waar we als Nederland sterker willen zijn en zetten daar substantiële financiering achter, goede voorstellen.

[1:19:01] Dat is weggevallen en dat is zeker in deze sector waar je niet één of twee spelers hebt die het geld bij elkaar kunnen brengen, maar met een hele gedifferentieerde keten is, daar heb je toch wat meer centrale ondersteuning voor nodig voor innovatie.

[1:19:18] Wat voor ons ook een belangrijke factor is om als internationaal bedrijf onderzoek vanuit Nederland te doen.

[1:19:25] En dat is op dit moment niet het meest positieve situatie inderdaad.

[1:19:29] Dank u wel, meneer Meulenkamp.

[1:19:31] Geen vragen.

[1:19:32] Dan zitten we mooi binnen de tijd.

[1:19:34] Mag ik u van harte dank zeggen voor uw openhartige en uitgebreide uitleg.

[1:19:40] Ik denk dat het zeer gewaardeerd wordt door onze commissie.

[1:19:43] We gaan even vijf minuten schorsen, dan kunnen we even wisselen.

[1:19:45] Dank u wel, wel thuis.

[1:19:47] En dan gaan we over tien minuten verder.

[1:30:06] Ik heropen dit rond de tafel gesprek.

[1:30:09] We hebben vier nieuwe gasten.

[1:30:11] En voor hen gelden dezelfde regels als zo net.

[1:30:15] Ik dacht dat ze er net ook bij waren, maar u heeft twee minuten spreektijd.

[1:30:19] We gaan het rijtje af.

[1:30:20] En nadat alle vier de mensen zijn geweest, dan hebben de commissieleden de gelegenheid om vragen te stellen.

[1:30:27] Daarbij de opmerking geplaatst dat mevrouw Jo, zo spreek je dat uit volgens mij, redelijk goed Nederlands spreekt en ook verstaat, maar de voorkeur geeft om haar betogen in het Engels te houden.

[1:30:37] En ook het verzoek heeft gedaan dat als u vragen heeft of u die dan in het Engels wilt gaan stellen.

[1:30:43] Dus dat is voor de begripsvorming misschien een beetje beter.

[1:30:50] Bedankt voor de introductie, meneer de voorzitter.

[1:30:53] Mijn naam is Miao Miao Jiao.

[1:30:56] Mijn naam staat in mijn taal voor de sparkling van vuur.

[1:31:01] Ik ben hier om onze onderzoeksinstituut N.E.X.T.

[1:31:04] te representeren.

[1:31:05] Dat staat voor Materiale en Energie Transition Center of Expertise van Applied Research.

[1:31:12] We bevinden ons in Bleda van de Aadvance University of Applied Sciences en Hazet, dat is Hoekschol Zeeland.

[1:31:20] We are working very hard in helping with the transition for a sustainable, healthy and profitable food production chain.

[1:31:28] What we want to discuss is that we want to offer a viable business model for the farmers.

[1:31:35] Ze nemen de leiding in het verminderen van de omgeving... ...en het bewijzen van residuele stromen.

[1:31:42] We proberen non-voedsel naar voedsel te brengen... ...en volledige gebruik van voedselresourcen, zoals planten.

[1:31:49] Maar tijdens dit proces ontmoet iedereen veel uitdagingen.

[1:31:54] Vooral financiële uitdagingen.

[1:31:57] We proberen deze problemen uit verschillende aspecten te beheersen.

[1:32:01] Onze werk is innovatie.

[1:32:03] We zijn een kennisinstituut.

[1:32:06] We collaboreren met de overheid, met lokale bedrijven, met onderwijs en met onderzoek.

[1:32:18] We hebben een ecosysteem voor innovatie.

[1:32:21] Bijvoorbeeld hebben we projecten waarbij we uit de grondwassen, de juice van de stemmen, fermenteren en bioplastiek maken.

[1:32:32] Of we fermenteren de voedselwassen, die rijk zijn in stof, om hoge kwaliteiten te maken.

[1:32:38] Dat is slechte voedsel voor hoge prijs consumables en chemicals.

[1:32:47] En geen voedsel voor voedsel.

[1:32:52] We dediceren ons ook heel erg aan alternatieve proteïnen.

[1:32:56] En dit is het werk dat we proberen te doen.

[1:32:59] De visie van het lokale gebied is plantbaasd.

[1:33:04] Het doel is dat in vijf jaar plantbaasd en volledig gebruik van de hele plant de nieuwe norm wordt.

[1:33:11] En in tien jaar is het overal in de samenleving.

[1:33:15] Om dit te doen, combineren we dit ook met de onderwijs.

[1:33:19] Want de werkmarkten veranderen naar die richting.

[1:33:24] Een van onze uitdagingen is dat de hoeveelheid studenten dit jaar echt neerloopt.

[1:33:31] Dus we proberen ons focussen op lifelong education.

[1:33:33] Op die manier kunnen we de werkmarkten redirecteren met de mensen die daar al werken en die zullen nog niet vertrekken.

[1:33:42] Dit zijn de werkzaamheden die we nu doen en we kijken ook naar de oceaan.

[1:33:47] Van planten, marijnen en fermentatie met nieuwe soorten voedsel... ...proberen we het nieuwe voedselsysteem in de lokale gebieden te brengen.

[1:33:59] Daarvoor hebben we veel uitdagingen.

[1:34:01] Eén daarvan is hoe we R&D in de productie brengen.

[1:34:05] Het registreren van onze nieuwe eten is erg moeilijk in dit land.

[1:34:11] Veel van deze goede bedrijven... Er is bijna geen manier om iets te registreren.

[1:34:17] Omdat er geen regulatie is, is het moeilijk.

[1:34:21] De R&D-resultaten na tien jaar ontwikkeling... ...kunnen nu niet worden opgegroeid, kunnen niet worden geproduceerd, kunnen niet worden geregistreerd.

[1:34:30] Ze verliezen.

[1:34:31] Dit is een van de problemen die we in ons gehoofd hebben.

[1:34:34] En het andere probleem is dat we deze visie hebben met de lokale regering, met Raving.

[1:34:42] En we hebben deze visie samen gedeeld dat we in de twintig jaar...

[1:34:48] Meneer Van Galen, van de BRUG, u geeft het woord.

[1:35:15] Dank u wel, geachte voorzitter, geachte Kamerleden.

[1:35:18] Dank u wel dat ik hier uitgenodigd ben.

[1:35:22] Ik ben Michiel van Galen van Wageningen Social and Economic Research en we hebben in ons position paper geprobeerd de vragen te beantwoorden die u heeft gesteld.

[1:35:31] Ik moet daarbij zeggen dat de vraag over de gezondheid van de producten, dat wij die niet belicht hebben.

[1:35:37] Misschien koppelt het in het gesprek nog terug, maar het is niet mijn expertise.

[1:35:43] Ik wil beginnen te zeggen dat duurzaamheid een ketenvraagstuk is en een maatschappelijk vraagstuk.

[1:35:49] Het gaat dus om de hele keten, boeren die verduurzamen, verwerkers en handelaren en retail, catering, toeleveringspartijen, banken.

[1:35:58] Maar het is ook een maatschappelijk vraagstuk in de zin dat we ons af moeten vragen wat doet de overheid en wat doen de bedrijven.

[1:36:05] En dat is ook, denk ik, in uw vragen goed naar voren gekomen.

[1:36:09] Verduurzaming vindt echter wel vooral plaats bij boeren, op het boerenbedrijf en in de toeleveringsketen.

[1:36:16] Vaak ook producten, voer bijvoorbeeld, wat van landgebonden productie komt.

[1:36:24] Dus daar zijn grote vraagstukken.

[1:36:29] En ook in andere stukken van de keten, als het gaat over voedselverspilling, energieverbruik, sociale duurzaamheid, denk ik dat er in de verwerkingen en detailhonden ook een aantal grote vraagstukken spelen.

[1:36:39] Het goede nieuws is dat er al veel wordt verduurzaamd.

[1:36:42] Dat hebben we vanmorgen ook gebeurd.

[1:36:44] Er zijn allerlei initiatieven en daar zijn bedrijven mee bezig en ook overheden.

[1:36:49] Ik kom er straks nog even op terug.

[1:36:51] En dat het de afgelopen jaren ook met de gemiddelde inkomens van de boeren en tuiners in Nederland eigenlijk wel de goede kant op lijkt te gaan.

[1:36:58] En ik zeg daarbij voorzichtig met de gemiddelde inkomens.

[1:37:02] Het slechte nieuws is namelijk dat op een aantal punten verduurzaming achterblijft.

[1:37:08] En dat partijen zoeken naar van hoe komen we verder met de verduurzaming.

[1:37:12] En dat met name kleine bedrijven moeite hebben om voldoende inkomen te genereren.

[1:37:17] Je ziet heel duidelijk, de plaatjes ontbreken in de position paper, maar ze staan ook op onze website, dat kleinere landbouwbedrijven gemiddeld niet rendabel zijn, terwijl grotere landbouwbedrijven gemiddeld wel rendabel zijn tegenwoordig.

[1:37:31] Dus uit de cijfers blijkt dat steeds meer boeren wel rendabel zijn en dat kleinere boeren daar veel meer moeite mee hebben.

[1:37:38] En dat werpt de vraag op van moeten we iets doen met de omvang van de bedrijven, de dynamiek in de sector.

[1:37:45] We hebben ook gekeken naar de winsten in andere ketenschakels en dan valt toch wel op dat als je het

[1:37:53] grof bekijkt dat de gemiddelde winsten van de verwerking en de detailhandel ook niet hoog genoemd kunnen worden.

[1:37:59] Het is gewoon zo dat gemiddeld supermarkten slechts drie, vier procent winstmargin maken.

[1:38:04] En ook dat veel verwerkers, die ook gedeeltelijk in de handen zijn van boeren via coöperaties, moeite hebben om internationaal concurrerend te zijn.

[1:38:14] Het is niet zo dat er heel veel te halen valt bij die andere partijen.

[1:38:18] Wel is er iets te halen, denk ik.

[1:38:20] En dat zit vooral in de samenwerking en het eerlijk verdelen van alle kosten die gemaakt moeten worden.

[1:38:26] Uiteindelijk is het echt zo dat de consument moet betalen en de burger.

[1:38:29] Dus de consument voor wat zij belangrijk vinden en de burger voor wat maatschappelijk ook belangrijk is.

[1:38:36] Uit onderzoek blijkt dat producenten van biologische producten over het algemeen de meerkosten uit de markt vergoed krijgen.

[1:38:42] De melkveehouderij is daarop wel een uitzondering de laatste tijd.

[1:38:46] En ook dat technische risico's voor de biologische landbouw misschien wel hoger zijn, maar dat er wel een stabielere markt is.

[1:38:54] Dus we zien ook dat daar voor het verdienmodel via de biologische landbouw, via stabielere marktvorming, wel positief nieuws is.

[1:39:02] Ook zijn er keurmerken zoals Planetproof, onderweten Planetproof moet ik zeggen, en Beter voor natuur en boer.

[1:39:09] Wat ook laat zien dat ketenpartijen daarin een verantwoordelijkheid nemen en bovenwettelijke duurzaamheid implementeren.

[1:39:16] En we zien ook dat steeds vaker die duurzaamheidsinitiatieven een vergoeding krijgen uit de markt.

[1:39:23] Waardoor partijen toch overhaald worden om daaraan mee te doen en verduurzamen.

[1:39:26] Je kunt je afvragen, is dat genoeg?

[1:39:28] Zijn er meer stappen nodig?

[1:39:29] Waar gaat dat naartoe?

[1:39:30] Is dan biologisch het einddoel of een ander einddoel?

[1:39:34] Maar goed, dat is denk ik ook aan de politiek.

[1:39:38] Wat ik nog even wil benadrukken is dat het wel zo is dat niet alle bedrijven meedoen aan Planetproof of Beta4.

[1:39:48] Dat het juist ook de kleinere bedrijven zijn die misschien daarin niet geselecteerd worden en die dus wellicht meer begeleiding nodig hebben om te verduurzamen.

[1:39:56] Ten slotte zijn heel veel zaken al genoemd die nodig zijn.

[1:40:00] Een duidelijke lange termijnvisie, transparantie, het bevorderen van de bedrijvendynamiek, dus ook groei van bedrijven waar dat wel mogelijk is, geeft boeren een beter verdienmodel, gelijk speelveld en ik noem ook nog het opruimen van tegenstrijdige regels en procedures die voor duurzaamheid in de weg kunnen staan.

[1:40:17] Dank u wel.

[1:40:18] Dank u wel.

[1:40:19] Het woord is aan meneer Van Dendries.

[1:40:22] Gaat u graag.

[1:40:25] Ik ben Digny van de Dries, akkerbouwer uit Flevoland en sinds 35 jaar biologisch.

[1:40:31] Ik ben al die tijd actief geweest op het gebied van marktvraag en kennis en systeemontwikkeling.

[1:40:35] Ja, overigens naast het bedrijven van het bedrijf uiteraard.

[1:40:40] En als bijzondere uitstap ben ik de laatste zes jaar projectleider geweest van de niet-bio Akker van de Toekomst.

[1:40:47] Dat is bijna één op één, voor u wel bekend, te vergelijken met de Boerderij van de Toekomst.

[1:40:51] En een opvallende detail daarin, alle daarin ingezette innovatieve methoden en maatregelen zijn geboren en ontwikkeld in de biologische landbouwpraktijk.

[1:41:03] U heeft het Bionex position paper ontvangen en ik voeg nu een eigen accent toe.

[1:41:09] De Europese Commissie heeft vanuit de erkenning dat biologische landbouw op een reeks van maatschappelijke uitdagingen heel goed scoort, voorgesteld om 25 procent van het landareaal voor 2030 om te laten schakelen naar de biologische bedrijfvoering.

[1:41:22] En in die zin is het beleidsmatig een volstrekte no-brainer om de tilt van en de marktvraag voor biologische producten te bevorderen.

[1:41:31] Ook opmerkelijk en belangrijk, de mindset van deze landbouwers is meer gericht op de belangen van de samenleving en laat meer respect zien ten aanzien van natuur- en milieubehoeften.

[1:41:42] Idemdito geldt voor consumenten die bezig gaan met biologisch voedsel.

[1:41:45] Ze krijgen op een of andere manier toch meer focus op hun eigen levensstijl en voedingspatroon.

[1:41:51] Goed, terug naar...

[1:41:52] Uw centrale vraag, hoe dan die duurzame, gezonde en rendabele voedselproductieketen?

[1:42:00] In ons eigen rondje retailgesprekken van het afgelopen jaar deelde vrijwel iedereen de waarneming dat consumenten biologisch voedsel associëren met duur.

[1:42:10] En dat is bijzonder als je realiseert dat op boerenniveau de prijsverschillen met niet-bio vaak beperkt zijn tussen de 25 cent per kilo.

[1:42:19] Die prijsverschillen weer spiegelen naadloos de maatschappelijke kosten die de bioloos landbouw niet afwintelt op de samenleving.

[1:42:27] De overheid kan instrumenten à la de energietransitie inzetten om de biologische productiekosten nagenoeg naar gelijk te trekken.

[1:42:35] Dat kan voor een schijntje ten opzichte van wat de energietransitie heeft gekost.

[1:42:40] De Europese Commissie adviseerde overigens het B2-instrumentenmoeven van bio in te zetten, wat realistisch en makkelijk uitvoerbaar is, omdat biologische producten nu eenmaal stringent zijn afgebakend en herkenbaar in het schap.

[1:42:53] Helaas zien we die kleine boerenprijsverschillen vaak opgerekt naar 50 cent tot meer dan een euro per kilo in het winkelschap terug.

[1:43:02] En dan wordt dat gevoel van die consument duur wel begrijpelijk.

[1:43:09] toch en tegelijkertijd diverse deelsuccessen laten zien dat opschaling en volumevergroting deze grote verschillen als sneeuw voor de zon kunnen laten verdwijnen.

[1:43:19] U kunt in de vraagstelling mij deze deelsuccessen bevragen.

[1:43:23] Je hebt namelijk maar twee hoofdingrediënten nodig.

[1:43:25] Ten eerste, een brede erkenning dat biologische producties een gewenst en stevig onderdeel zijn van een duurzaam geproduceerd en gezond voedingspakket en daar dan ook consequent in zijn.

[1:43:36] Dat is wel wat lastig voor de politiek, lijkt me.

[1:43:38] Want ik stel vast dat het beleid nog niet voldoende is doorgedrongen.

[1:43:43] Elke keer weer doen we er andere, vage, modieuze termen op.

[1:43:46] Zoals natuurinclusief, circulair en het laatste modewoord regeneratief.

[1:43:51] In al die vage concepten zie je als donkergroene variant de biologische bedrijfstijl boven drijven.

[1:43:58] En meestal gebruikt of misbruikt als vlag voor zo'n beweging die greenwashing o zo makkelijk maakt.

[1:44:05] Het tweede hoofdingrediënt betreft een uitgesproken lange-termijnambities en commitment van met name de retail- en A-merkketenpartijen.

[1:44:16] Eerlijk gezegd heb ik daar iets meer vertrouwen in.

[1:44:18] Retailpartijen willen vooruit, willen scoren op duurzaamheidlijstjes.

[1:44:23] Wel kunt u ze door een stabiele beleidsomgeving beter faciliteren ten behoeve van hun lange-termijn- en duurzaamheidvisies.

[1:44:31] Wetende dat deze regering zich zegt

[1:44:34] zegt zich in te zetten op de groei naar vijftien procent biologisch in Nederland, is het mijn inziens een no-brainer om vanuit de beleid- en marktpartijen in te zetten op de groei van biologisch.

[1:44:44] Ik herhaal een no-brainer.

[1:44:51] Het is voor mij onbegrijpelijk dat zulke laaghangend fruit, de groei naar slechts vijftien procent biologisch, voor zo weinig geld niet omarmd wordt door uw parlement en regering.

[1:45:02] U worstelt nu met stikstof, straks met een waterrichtlijn.

[1:45:06] Daarbij gaat het om miljarden.

[1:45:07] En het is terecht enorme maatschappelijke opheffen over het beseinsmiddelengebruik, over PFAS, over de stand van de natuur en, last but not least, de gezondheid van de Nederlander.

[1:45:17] Allemaal zaken waar uw eigen beleidsdoel, groei naar 15% biologisch areaal, een stuk aan kan bijdragen.

[1:45:23] Ik vraag u, waarom wordt die kant niet gepakt?

[1:45:26] En ik herhaal het nog maar eens, het is een no-brainer.

[1:45:29] Een no-brainer om vanuit het beleid in te zetten op die groei van bioloos landbouw.

[1:45:35] Ja, u heeft al meerdere regels... Wij, wij biologische landbouwers, gaan gewoon stuk door met het verder ontwikkelen van ons productiesysteem.

[1:45:43] Afgelopen winter op ons bedrijf nog zes kilometer hecht geplant.

[1:45:47] Een robot gekocht die 24x7 de afgelopen weken aan het wieden is.

[1:45:51] Een experiment opgezet met het toepassen van mulch in meerdere gewassen.

[1:45:54] En een nieuw accent qua visie op plantgezondheid aan het testen.

[1:45:58] Ik zie vooruit naar uw vragen.

[1:46:00] Dank u wel.

[1:46:00] Die gaat u zeker krijgen.

[1:46:02] Het woord is aan meneer Witmond.

[1:46:05] Goedemiddag, dank voor de uitnodiging.

[1:46:08] Ik ben Bart Witmond, partner bij ECORIS, een onderzoeks- en adviesbureau in Europa.

[1:46:15] En ik heb me bezighouden afgelopen jaar met oneerlijke handelspraktijken.

[1:46:20] Daar is een richtlijn over in Europa.

[1:46:22] Die is een Nederlandse wetgeving geïmplementeerd en is nu een paar jaar onderweg.

[1:46:26] En voor het ministerie van LVVN mag ik die evalueren.

[1:46:30] En dat rapport is nog niet helemaal klaar.

[1:46:32] Ik kan dus ook nog niet vertellen wat er precies in staat, want dat krijgt hem nog van de minister toegestuurd.

[1:46:37] Maar ik kan wel wat dingen alvast delen die mij zijn opgevallen.

[1:46:41] Het eerste wat u moet beseffen is dat landbouw een heel bijzondere markt is.

[1:46:45] Het is echt anders dan heel veel andere producten.

[1:46:48] Zoals de tegenwoordiger van het groente- en fruithuis zei, wij doen aan stervensbegeleiding.

[1:46:54] Hij zegt, alle planten die wij verkopen, die zijn uiteindelijk dood.

[1:46:59] En de kunst is, hoe krijgen we ze nog zo vers in de winkel dat mensen het willen kopen?

[1:47:05] Dat geeft tegelijkertijd handelsmacht van partijen die het gaan aankopen.

[1:47:09] Want die rijden gewoon langs een boerderij en die zeggen, goh, ik bied nu vandaag vijftien cent per kilo voor dit product.

[1:47:16] Dan zegt die boer, ja, maar ik wil eigenlijk vijfentwintig hebben.

[1:47:18] Ik zeg, nou, dan kom ik volgende week nog een keer langs.

[1:47:20] Ja, dan is de boel verlept en dan kun je het voor die vijftien cent niet meer verkopen.

[1:47:24] Je ziet dus in die markt hele bijzondere dingen die je nergens anders ziet.

[1:47:29] Ook weer voor fruit, als je daar een contract afsluit, dan krijg je pas na levering 60 dagen later betaald.

[1:47:36] Dus je zegt, ja, ik wil eerder betaald krijgen.

[1:47:39] Dan krijg je niet de volle prijs, maar dan wordt er iets van afgetrokken.

[1:47:42] Nou, als consument vind ik dat heel raar.

[1:47:44] Als ik een bankstal koop, dan betaal ik een prijs en dan krijg ik het voor mee.

[1:47:48] en hoef ik niet 60 dagen te wachten met betalen.

[1:47:53] Dat is heel raar.

[1:47:54] Is dat overal in de landbouwsector zo?

[1:47:56] Nee, in de pluimveesector.

[1:47:58] Daar maak je een afspraak en de slachterij betaalt gewoon binnen een week het geld dat je afgesproken hebt.

[1:48:03] Dus het is een bijzondere markt met hele ongelijke verhoudingen die dus ook invloed hebben op het verdienmodel van die boeren.

[1:48:13] Een ander voorbeeld is gratis schoolontbijt.

[1:48:15] Dat kennen we.

[1:48:16] Dat wordt aangeboden door supermarkten, maar dan worden of worden nog steeds boeren onder druk gezet.

[1:48:22] Dus jij levert nou voor een hele lage prijs, of weet je wat, doe het ook even gratis.

[1:48:26] Dan kan ik het ook gratis in het schoolontbijt stoppen, want dat is gezond.

[1:48:29] Dan voeden wij de consument op.

[1:48:31] Zo mag een markt niet werken.

[1:48:33] Er zitten gewoon ongelijke machtsverhoudingen in die markt.

[1:48:37] De markt is waanzinnig efficiënt georganiseerd.

[1:48:41] Het is fantastisch dat wij dit kleine landje de tweede landbouwexploiteur ter wereld zijn.

[1:48:46] Dat is een wereldprestatie.

[1:48:50] Als je dertig rondjes gereden hebt, moet je de pits in en nieuwe bandjes krijgen.

[1:48:58] Dus wij stoppen er in die landbouw kunstmest in, bestrijdingsmiddelen, krachtvoer, om die maximale prestatie te halen.

[1:49:05] Maar er komt ook heel veel afval bij vrijheden, lees, milieubelasting.

[1:49:09] En dat systeem is uiteindelijk niet houdbaar.

[1:49:11] Mijn buurman kan alles vertellen over gezonde bodem en de belang van regenwormen, wat die allemaal doen.

[1:49:16] maar een systeem dat alleen maar op kunstmensen kachtvoer drijft en waar vlees als eiwit de kern is, loopt uiteindelijk vast.

[1:49:27] Wat er moet gebeuren is dat die prijs van het milieu moet worden geïnteresseerd in de prijs van het product.

[1:49:32] Voedsel is eigenlijk te goedkoop.

[1:49:34] Je zegt hoe kan het nou, bestaanszekerheid, supermarkten, duur.

[1:49:37] Maar eigenlijk betalen we niet de echte prijzen.

[1:49:39] Er moet nog iets bij.

[1:49:40] Terecht dat ook de vijf mensen hiervoor zeiden

[1:49:43] in de eerste ronde.

[1:49:45] We hebben een opslag op de producten om die duurzaamheid te kunnen betalen.

[1:49:50] Eigenlijk is die opslag nog veel te laag, want het kan nog een stap beter en verder.

[1:49:55] Leidt dat dan tot onbetaalbare boodschappentas voor de consument?

[1:50:00] Dat hoeft niet, als er ook weer meer plantjes gegeten worden, want de omzetrelatie tussen het plantaardig eiwit en het dierlijk is afhankelijk van het dier.

[1:50:09] Kip is één op vier, maar er zijn ook beesten die één op zeven doen.

[1:50:13] En de rest blijft dus achter in mest, in nutriënten die onze bodem belasten.

[1:50:19] Tot zover even mijn inleiding.

[1:50:23] Dank u wel, meneer Witmond.

[1:50:25] We gaan over tot de vraag stel ik.

[1:50:26] Meneer Halman, gaat uw gang.

[1:50:29] Dank u. Dank voor de verhalen en de enthousiaste verhalen.

[1:50:35] Ik wil een vraag voor mevrouw Joe hebben.

[1:50:43] Het was een interessante verhaal die u vertelde.

[1:50:45] Kun je een beetje predicteren wat er gaat gebeuren?

[1:50:48] Wat is de grootste uitdaging voor de voedselsector en de grootste verandering die u predicteert voor de komende tien jaar?

[1:50:57] Ik denk dat de grootste probleem nog steeds de politiek is.

[1:51:02] We proberen innovaties te maken die beter gebruik kunnen maken van de voedselresourcen.

[1:51:10] Het is niet om meer originele groenten te maken met hogere prijzen, maar we houden het duurzaam maar we gebruiken het meer effectief.

[1:51:20] Dit betekent dat we de grenzen moeten breken voor de nieuwe producten die we produceren.

[1:51:26] En dit is erg moeilijk, want we moeten die certificaten registreren, deze nieuwe, gecombineerde, hybride eten in eten, of voedselen voor dieren.

[1:51:40] De politieken zijn ons echt dood.

[1:51:42] Al die registratiedrukken.

[1:51:45] Als er geen regels zijn om te volgen, krijgen we gewoon een nee.

[1:51:48] Maar dat is niet de manier om te gaan.

[1:51:51] Dat zou de grootste uitdaging zijn.

[1:51:53] Om het sneller te maken, moeten we samen werken.

[1:51:58] Anders gaat elke innovatie naar de VS of China.

[1:52:04] Als er geen regel is, ga je verder.

[1:52:10] Als er geen regel is, stop je.

[1:52:15] Dat is de probleem.

[1:52:16] Heel erg bedankt, mevrouw Rommelt.

[1:52:19] Voorzitter, ik twijfel wel eens of ik elke keer weer over biologisch zal beginnen, maar ik ben eigenlijk wel heel erg blij met het betoog van de heer Van der Does, die eigenlijk precies ook ingaat op de vragen die ik net in de vorige ronde stelde over al die afgeleiden van biologisch.

[1:52:37] Wat is het nou dat partijen biologisch altijd een beetje in de marge proberen te houden?

[1:52:44] Ik heb het niet over de partijen net horen aan tafel, maar ook zo'n LTO-voorzitter die ik vanochtend sprak.

[1:52:49] En wat zou de overheid nou kunnen doen?

[1:52:51] Want de Nederlandse overheid doet een beetje aan marketing, maar voor de rest helemaal niks.

[1:52:55] En we kunnen natuurlijk die overgang makkelijker maken.

[1:52:58] Maar het antwoord dat ik altijd krijg is van ja, er is geen markt voor.

[1:53:00] Hoe kijkt de heer Van der Doest daarnaar?

[1:53:05] Ik heb het als voorbeeld al aan willen geven dat die betrekkelijk kleine prijsverschillen op boerenniveau enorm opgerekt worden in de keten of in de laatste stap van die keten.

[1:53:18] Als je met supermarkten praat...

[1:53:21] Ik ben echt ongelooflijk blij met de uitspraak van de Albert Heijn meneer.

[1:53:25] Hij zei letterlijk dat er geen link is tussen de verkoopprijs aan de consument en de inkoopprijs die wij hebben.

[1:53:33] Dat betekent in feite al dat ze ongelooflijk kunnen sturen.

[1:53:39] Dat supermarktwezen is een geweldig feestje van de categorie-managers.

[1:53:44] Die moeten wel allemaal winst maken, maar binnen hun eigen categorie kunnen ze spelen met margins.

[1:53:53] En dat doen ze ook.

[1:53:54] En dan komt dan dit uit.

[1:53:56] Dat type keuze die ze blijkbaar maken, maakt het echt verschrikkelijk lastig om te groeien.

[1:54:07] Even in die laatste stap, maar ook in... Toch even terug naar die kostprijs.

[1:54:16] Die kostprijsverschillen spiegelen de maatschappelijke kosten... die wij niet afwintelen op de samenleving.

[1:54:25] Dus dat is al een achterstand waar je mee begint.

[1:54:29] En dan heb je nog iets, ik weet niet hoe je dat moet noemen, sociaal of zo.

[1:54:34] Wij zijn drie, vier, vijf procent of zo van die boerder-samenleving en we hebben ook dezelfde kleine positie in allerlei functionerende organen waarin je jezelf in de vaart te volkeren wil laten groeien.

[1:54:52] Ja, een voortdurende minderheid.

[1:54:54] Dus dat is niet makkelijk om je eigen geluid in die hele dominante gremia te laten doorklinken.

[1:55:02] En in die zin ben ik wel hartstikke blij dat hier SEC namens de Biologische Landbouw een keten mag staan.

[1:55:09] Dank u wel.

[1:55:10] Kleine vervolgvraag van mevrouw Boromet.

[1:55:12] Wat zijn dan de belangen die verhinderen dat biologisch de norm wordt uiteindelijk?

[1:55:20] Ik weet niet of ik het altijd belangen moet noemen.

[1:55:23] Als ik even naar de boerenpopulatie kijk, dan is ook voor een belangrijk deel van de boeren dat het onmogelijk is.

[1:55:33] Dat is langzamerhand heel moeilijk vol te houden dat het onmogelijk is.

[1:55:39] Ik doe het al 35 jaar en ik ben echt niet de enige.

[1:55:43] Maar dan begint een tweede argument van ja, kun je wel voldoende goedkopen enzovoorts.

[1:55:48] Nou ja, die kostprijsverschillen laten zien dat daar het probleem niet in zit.

[1:55:54] Maar goed, er is wel een soort algeheel beleven dat we als biologische lammer niet in staat zouden zijn om de wereld te voeden.

[1:56:02] En dat is een flauwekul argument.

[1:56:04] Tenzij je ons voedingspatroon wat zo sterk gericht is op dieren serieus neemt, dan heb je wel een probleem.

[1:56:13] Dank u wel.

[1:56:20] Het is mooi om weer te horen hoe ontzettend veel rijkdom biologisch Nederland brengt.

[1:56:28] Ik zit even te denken, in de vorige ronde heb ik ook de vraag gesteld, maar ik wil me hier weer duidelijker stellen.

[1:56:35] Wat ik van gedragswetenschappers hoor als het gaat om biologische producten is... ja, ze worden groen gelabeld, maar voor consumenten is het ook nodig... dat je duidelijk bent over wat dat andere betekent.

[1:56:47] Dus eigenlijk dat we met het andere onze aarde aan het beschadigen zijn.

[1:56:51] En als je voor biologisch kiest, dan beperk je dat.

[1:56:53] Dus je moet ook eerlijk zijn over wat dat betekent als we doorgaan op dezelfde voet.

[1:56:59] Is het ook hoe Ecoris en Bionext dat ziet als het gaat over eerlijk...

[1:57:05] communiceren richting burgers en consumenten?

[1:57:10] Ik denk, en dat was in de eerste ronde eigenlijk ook wel hoorbaar bij de Lidl onder meer, dat je de consument niet altijd de vrije keuze moet laten.

[1:57:18] Je moet met elkaar vertellen dat er een uitvoorzieningstraject is van de oude niet duurzame wijze en dat je naar de nieuwe duurzame producten toe moet.

[1:57:28] Dus we stimuleren veel aan de productenkant als overheid.

[1:57:32] Ga groener produceren en daar hebben we subsidieregels voor.

[1:57:35] Maar er hoort eigenlijk spiegelbeeldig bij dat je ook die consumenten opvoedt.

[1:57:41] Je moet vertellen, ja, we faceren bepaalde dingen uit.

[1:57:45] Dat doen we ook.

[1:57:45] Even een voorbeeld met loodhoudende benzine in het verleden.

[1:57:48] Die kun je niet meer kopen.

[1:57:49] De auto's rijden nu op loodvrije benzine.

[1:57:52] Dat doen we ook met aardgasvrije wijken.

[1:57:54] We gaan toen naar andere manieren van je huis verwarmen.

[1:57:59] Zo zou je ook eigenlijk met voedsel moeten zeggen, bepaalde producten faceren we met elkaar uit.

[1:58:03] Die willen we niet meer.

[1:58:04] Supermarkten hebben daar best wel een stap in gezet.

[1:58:06] Denk even aan de plofkip onder druk, overigens ook van een wakker dier.

[1:58:09] Maar als overheid zou je best in dat gat mogen springen.

[1:58:12] Wij gaan u helpen niet de keuze te hebben, maar die keuze faceren we uit.

[1:58:17] Straks kunt u alleen maar het goede kopen.

[1:58:19] Dat klinkt totalitair, maar dat is het uiteindelijk niet.

[1:58:27] Ja, ik ben het in belangrijke mate eens met wat u zei.

[1:58:30] Alleen, ik heb van de vorige ronde opgeschreven... als je de bodem omhoog wil halen, dat is volgens mij een taak van de overheid.

[1:58:37] Die verhoogde eisen, daar vind ik echt... het bedrijfsleven heeft daar... ja, die kan dat gewoon doen.

[1:58:41] En ja, ze zitten niet meer in de zaal... maar daar zou ik ze heel graag toe willen oproepen.

[1:58:47] Ja.

[1:58:49] Meneer Peerk.

[1:58:52] Ja, dank, voorzitter.

[1:58:54] Ik hoorde de heer Witmond aangeven dat die machtsverhoudingen in de keten eigenlijk ongelijk zijn.

[1:59:03] Uit het rapport van de heer Van Galen van de WUR blijkt eigenlijk dat als het gaat om die verdeling van die winstmarges, dat de boer inderdaad wel de laagste winstmarges heeft en relatief weinig van de taart binnen kan harken, maar dat die winstmarges in de rest van de keten ook niet

[1:59:21] bijzonder hoog zijn of zo.

[1:59:23] Dus dat vind ik eigenlijk wel bijzonder.

[1:59:25] Dus ik zou eigenlijk de heer Van Galen willen vragen of hij even kan reflecteren op die verdeling van die winstmarges, ook in het licht van die ongelijke machtsverhoudingen in de keten, kennelijk, wat de heer Witmond aangeeft, maar ook kan aangeven of dat verschilt tussen biologische bedrijven en gangbare bedrijven.

[1:59:46] Ga ervan.

[1:59:47] Dank u wel.

[1:59:48] Ja, dat klopt.

[1:59:51] Ik denk dat je het zo kunt zien...

[1:59:54] in landbouwketens in Nederland en wereldwijd eigenlijk traditioneel en voornamelijk de boeren wel de onderliggende partij zijn in de machtverhoudingen.

[2:00:05] Dat is vaak zo.

[2:00:07] Het is echter ook zo dat supermarkten met elkaar concurreren.

[2:00:12] Best fel.

[2:00:13] We hebben gewoon heel veel voorbeelden van prijzenslagen van supermarkten die gestopt zijn in recente jaren.

[2:00:19] En nogmaals, de winsten van de supermarkten zijn

[2:00:23] Ja, naar mijn mening was het niet enorm hoog.

[2:00:27] Als ik m'n geld had, zou ik nu geen nieuwe supermarkt beginnen in Nederland.

[2:00:33] Maar het is wel zo inderdaad dat boeren in veel sectoren een slechte positie hebben.

[2:00:41] Er zijn er veel van, ze zijn tegen elkaar uitwisselbaar.

[2:00:44] Het is ook echter wel zo dat de laatste jaren, mede door de opkomst van producentenorganisaties, er in een aantal ketens wel wat veranderd is.

[2:00:53] We hebben gezien in bijvoorbeeld de glasgroententeelt, dat daar grote producentenorganisaties zijn ontstaan in de afgelopen twintig, dertig jaar, die eigenlijk, als we puur kijken naar de inkomens van de glasgroententelers, dan zou ik zeggen, ja,

[2:01:13] Gemiddeld genomen is dat niet enorm slecht.

[2:01:17] Dat kunnen we gewoon stellen.

[2:01:18] En ik weet ook dat in de onderhandelingen tussen supermarkten en producentenorganisaties daar gesproken wordt over voorwaarden, over prijzen.

[2:01:30] Het is geen diktaat.

[2:01:32] Het verschilt een beetje bij supermarkten hoe dat wordt ingestoken.

[2:01:36] Voorbeelden waren er vanmorgen ook al.

[2:01:38] Als er bijvoorbeeld een crisis is, dan zitten tegenwoordig die grote producentenorganisaties steeds vaker wel aan tafel bij hun afnemers.

[2:01:46] We hebben een probleem, hoe kunnen we dat samen oplossen?

[2:01:52] En als het gaat om de verwerkende industrie... De verwerkende industrie heeft een positie...

[2:01:59] eigenlijk tussen de boer en de retail.

[2:02:09] Als de prijzen van de boeren stijgen, dan zien we meestal dat de winsten van de verwerkers dalen.

[2:02:16] Omdat zij een tijdje moeite hebben om die

[2:02:20] gestegen prijzen door te brekenen aan hun afnemers.

[2:02:24] En dan is het vaak wel zo dat als de prijzen van de boeren weer dalen, dat er dan wat meer winst gemaakt wordt.

[2:02:30] Zulke dynamiek kun je zien en dat geldt voor supermarkten ook wel vaker.

[2:02:34] Dat ze bijvoorbeeld wachten met het doorgeven van gestegen prijzen aan consumenten, omdat ze daarmee marktaandeel verliezen.

[2:02:42] Maar als de prijzen helemaal toch in de prijs verwerkt zijn, dat het een tijdje duurt voordat die prijzen weer omlaag gaan.

[2:02:49] Mijn algemene oordeel zou zijn... de boeren zijn zeker de zwakste schakel in veel gevallen.

[2:02:57] Er moet goed in de gaten gehouden worden of er geen misbruik gemaakt wordt van marktmacht.

[2:03:00] Dat gebeurt ook.

[2:03:01] Dat hebben we ook gezien in het voorbeeld van de bijdrage van de heer Witmond.

[2:03:08] Of er geen misbruik gemaakt wordt, daar zijn ook regels voor.

[2:03:10] We hebben nu in Fair Trading Practices wetgeving en andere wetgeving.

[2:03:15] Dat is heel belangrijk.

[2:03:17] Ik denk in het licht van verdere verduurzaming dat het beter zou zijn om samen te werken met deze partijen dan om te zeggen van ja, zij zullen het allemaal moeten betalen en dan is alles opgelost.

[2:03:29] Dat is mijn... Dank u wel.

[2:03:32] Nog een korte vervolg vandaag, meneer Pierik.

[2:03:35] Gaat u graag.

[2:03:35] Ik had eigenlijk stiekem twee vragen gesteld.

[2:03:36] Nog één vraag over die margeverschillen tussen de biologische landbouw en gangwerken.

[2:03:46] Ik denk dat de heer Van der Dries dat misschien nog beter kan beantwoorden dan ik, maar wat wij in ons onderzoek hebben gezien, de agronutriën monitor, daar hebben we specifiek gekeken naar verschillen in kosten en marges voor gangbare producten en biologische producten.

[2:04:01] En dan zien we in ons onderzoek dat de boeren eigenlijk voor de meeste van die biologische producten, met de uitzondering van melk, dat is de afgelopen jaren echt wel een probleemmarkt voor biologische boeren, dat zij de meerkosten die zij maken daarin redelijk vergoed krijgen.

[2:04:21] En dat de andere ketenschakels eigenlijk op biologisch ietsje minder winst maken.

[2:04:26] De suggestie wordt ook wel eens gewerkt dat supermarkten op biologisch heel veel winst maken, omdat ze een procentuele marge maken op biologische producten.

[2:04:36] In ons onderzoek blijkt dat niet.

[2:04:38] Het is niet zo dat de 20 procent extra inkoopkosten die een supermarkt moet betalen aan de boer, dat dat de enige meerkosten zijn.

[2:04:45] Je maakt voor een kleiner product wat een mindere omloopsnelheid heeft en wat toch schapruimte in beslag neemt, maak je ook meer overheadkosten als supermarkt en meer handlingkosten.

[2:04:58] Ik wil ook het voorbeeld geven van Ecoplaza, een biologische supermarkt.

[2:05:03] Die hanteren dezelfde prijzen als de andere supermarkten.

[2:05:09] Er zijn veel verschillen licht aan het niveau van service.

[2:05:14] Over het algemeen maakt Ecoplaza niet overdreven veel winst.

[2:05:19] Zij hanteren dezelfde prijzen.

[2:05:22] Er zijn meer kosten aan biologisch.

[2:05:25] overschakeld geheel.

[2:05:27] Ik zou wel willen zeggen, ik ben het helemaal eens, dat als we schaal kunnen maken met biologische landbouw, dan gaat dat veranderen.

[2:05:33] Want dan wordt biologisch mainstream en dan kun je dus echt veel meer kosten besparen in de keten.

[2:05:38] Uiteindelijk zou het dan kunnen dat biologische producten voor een veel lager prijs worden aangeboden.

[2:05:44] Dank u wel, meneer Meulenkamp.

[2:05:46] Of wilt u nog een vervalvraag stellen?

[2:05:49] Ik zou graag een reactie willen hierop ook van Bionext en Ecoris, want ik zie ze hoofdschudden de ene op de andere kant op en ik was wel benieuwd naar een korte reflectie.

[2:05:57] Ja, ik had echt met het voorbeeld van Ecoplaza... dan vergelijk je dus een peanut ten opzichte van een grootmacht.

[2:06:05] Ja, die werkt altijd veel duurder.

[2:06:07] Dus die heeft gewoon een hogere kostprijs.

[2:06:09] Dat is niet anders.

[2:06:10] En dat is jammer, maar dat is de realiteit.

[2:06:13] Ik ben hartstikke blij met de laatste woorden, met de laatste zinnen... dat wanneer Eco inderdaad kan opschalen... dan worden de kostprijsverschillen marginaal.

[2:06:23] Dank u wel.

[2:06:23] Meneer Witman.

[2:06:24] Ik kan het betoog van meneer Van Galen goed volgen, dat de marsjesverdeling redelijk gelijk is, maar de boeren net even iets minder krijgen.

[2:06:37] Maar het probleem zit natuurlijk in, uiteindelijk moet er een hogere prijs voor dat voedsel worden betaald om al die duurzaamheidselementen, die nu niet geprijsd zijn, erin mee te nemen.

[2:06:46] Dus de marges gaan beter worden als die consument uiteindelijk meer gaat betalen.

[2:06:50] Dus daar is het eerste knop.

[2:06:52] En dat is een heel moeilijk verhaal, want bij de verkiezingen ging het over bestaanszekerheid en de huurprijzen stijgen ook.

[2:06:58] En hoe ga ik nou toch vertellen dat voor voedsel meer moet worden betaald?

[2:07:01] Maar het is niet anders.

[2:07:02] Voedsel is te goedkoop, zoals het nu in de supermarkt ligt.

[2:07:04] Kijk je 50 jaar geleden, je kijkt naar het aandeel in de huishoudportunee wat voedsel kostte, is dat nu heel veel lager dan het toen was.

[2:07:12] We zijn dus eigenlijk in relatieve zin veel minder vervoers te gaan betalen, omdat die landbouw zo fantastisch kan produceren, op een efficiënte manier, maar die niet duurzaam is.

[2:07:26] Ik heb een vraag aan de heer Van Galen.

[2:07:29] Hij gaf aan in zijn intro dat grotere boeren meer rendement draaien dan kleinere boeren.

[2:07:34] Of dat kleine boeren niet winstgevend zijn.

[2:07:38] Wel licht moeten we iets met de dynamiek in die sector.

[2:07:42] Zou u daar een toelichting op willen geven?

[2:07:46] Deze sessie gaat over verdienmodellen.

[2:07:50] En er zijn heel veel verschillende verdienmodellen, zowel voor grote boeren als voor kleine boeren.

[2:07:56] Maar als je zo duidelijk ziet in de cijfers dat grotere boeren het beter doen dan kleinere boeren, en ook niet alle grote boeren doen het heel goed hoor, maar er zijn gewoon heel veel verschillen tussen boeren.

[2:08:07] dan zou ik wel durven te stellen dat het misschien voor een deel van de boeren in Nederland, als je dat op zo'n manier kan doen dat dat op het milieu geen negatief effect heeft, dan is schaalvergroting natuurlijk in dit geval helemaal geen slecht idee.

[2:08:24] En het is een proces wat ook al jaren aan de gang is en wat ermee ervoor gezorgd heeft in de afgelopen decennia dat de inkomens van boeren in Nederland zijn gestegen.

[2:08:34] Het is gewoon ontdekbaar dat je teruggaat

[2:08:37] Het is ontdekbaar, het is denkbaar, maar het is heel moeilijk om terug te gaan naar een landbouw uit de jaren 50.

[2:08:43] De aantallen koeien per bedrijf zijn nu eenmaal toegenomen en met 10, 20 koeien kan een boer in Nederland zich niet meer van een goed inkomen voorzien.

[2:08:53] Voor sommige bedrijven moet je dus denken, kunnen we dan zorgen voor wat groei?

[2:09:00] En dat kan volgens mij als er grond overgenomen kan worden van buren, als er maatschappen kunnen worden opgezet waarbij boeren samenwerken in coöperaties.

[2:09:08] Er zijn allerlei modellen voor om toch een beetje schaal te creëren en verder dan wat het nu is, om die boeren wat ruimte te geven.

[2:09:16] En mijn indruk is dat nu veel gesproken wordt over

[2:09:20] minder boeren en boeren weg in de buurt van natuur.

[2:09:24] Waar allerlei redenen voor kunnen zijn.

[2:09:26] Maar dit element wilde ik ook eventjes benoemen.

[2:09:29] Dat het misschien voor sommige boeren juist wel goed is om wat te groeien.

[2:09:32] En dat dat gefaciliteerd zou kunnen worden.

[2:09:35] Dank u wel.

[2:09:35] We hebben nog tijd voor een tweede rondje.

[2:09:37] Meneer Halman.

[2:09:39] Ja, de heer Van Galen nog even doorgaan weer op wat Pierik zegt.

[2:09:44] Hoe kijkt u aan tegen de vorige ronde van de supermarkten in het licht van de discussie?

[2:09:50] Fair share, transparantie en krijgen we wat.

[2:09:52] En u herkent dat de boeren op het randje van net genoeg krijgen.

[2:09:58] Hebt u daar ideeën over hoe we die systemen kunnen veranderen, dat het wel transparant wordt en dat iedereen zijn fair share krijgt?

[2:10:07] Het is daarbij ook weer goed om aan te geven dat de supermarkten die hier aan tafel zaten, die hebben leveranciers, boeren, maar dat is slechts een deel van de Nederlandse boeren en tuiners.

[2:10:21] Ik denk Albert Heijn of zo stond precies bij de 1200 boeren.

[2:10:27] En dat is dus echt een fractie van de Nederlandse boeren en tuiners.

[2:10:32] En de leveranciers van de grote supermarkten zijn over het algemeen niet de achterlopende bedrijven.

[2:10:38] Dat zijn de bedrijven die kunnen voldoen aan de eisen die deze supermarkten stellen.

[2:10:43] Die deelnemen in programma's die worden opgezet door de supermarkten en ook door de verwerkers.

[2:10:51] Uit ons onderzoek blijkt dan ook dat de boeren die leveren aan deze supermarkten zijn over het algemeen

[2:11:08] meer tevreden over de handelsrelaties en afzetrelaties... dan de boeren die niet leveren aan die supermarkten.

[2:11:13] Dus het is nogmaals een pleidooi om te kijken... zijn er ook andere groepen boeren, misschien kleinere boeren... die meer afhankelijk zijn van exportmarkten... waarin de eisen wellicht ook anders zijn... maar ook de onderhandelingen anders plaatsvinden.

[2:11:30] Of daar iets voor gedaan kan worden.

[2:11:34] Want dat is toch een grote groep boeren in Nederland.

[2:11:37] Ik weet niet of dat uw vraag beantwoordt, maar dat is mijn reactie.

[2:11:42] Meneer Holman kijkt van ja.

[2:11:44] Klein vervolg.

[2:11:46] Ja, maar wat je ziet is dat supermarkten, die hebben dan een preferred supplier, maar toch wordt er even stevig onderhand over de prijs die betaald moet worden.

[2:11:54] Dus aan de ene kant is de erkenning wel daar, maar je houdt het spanningsveld van, u schetst ook aan de lage rendementen, van de houding van de supermarkt.

[2:12:04] Ja, maar goed.

[2:12:06] We leven natuurlijk in een markteconomie.

[2:12:11] Supermarkten en leveranciers onderhandelen over prijzen.

[2:12:15] En nogmaals, als daarin dingen misgaan en er worden prijsafspraken gemaakt of er worden oneerlijke handelspraktijken toegepast die ook verboden zijn, dan moet dat natuurlijk hard worden aangepakt.

[2:12:30] Maar dat er een onhandeling plaatsvindt tussen supermarkten en de leveranciers, dat lijkt me normaal.

[2:12:36] En is het dan een fair share?

[2:12:42] Op dit moment, maar goed, nieuw onderzoek komt daarover wellicht later ook uit, dus uit die agronutriemonitor waar ik zelf bij betrokken ben geweest, blijkt niet dat de leveranciers van de supermarkten, dat die meer ontevreden zijn, of eigenlijk die zijn meer tevreden over de prijs en over de verhouding met hun afnemen dan de andere boeren, ja.

[2:13:08] Dank u wel, mevrouw Bromet.

[2:13:10] Wij zitten hier natuurlijk om de regering te controleren, maar wij kunnen ook beleid voorstellen en wetten maken.

[2:13:18] Ik wil eigenlijk aan de twee onderzoekers, de heer Witmond en de heer Van Galen, vragen.

[2:13:21] Als je nou Kamerlid was, wat zou je nou als eerste doen als Tweede Kamerlid?

[2:13:29] Met stip op 1 een heffing op bestrijdingsmiddelen.

[2:13:33] Dat doen we in Zweden, dat doen we in Frankrijk.

[2:13:35] We hebben het ook onderzocht.

[2:13:37] Die studie is wel al naar de Kamer gestuurd.

[2:13:39] Dan maak je in ieder geval een prijsprikkel in het systeem.

[2:13:42] En dat gaat ook biologische boeren weer helpen, want de traditionele boeren die het gebruiken, gaan het duurder produceren.

[2:13:47] Dus dat prijsinstrument, er is Europese ervaring, inzetten.

[2:13:52] Meneer Van Galen misschien.

[2:13:55] Dus als je de doelen hebt gesteld, en er zijn doelen voor de biologische landbouw, dan vind ik dat je daar ook de beleidsinstrumenten, de consequenties samen moet verbinden.

[2:14:08] Ik denk het idee van de heer Van der Dries en van de Europese Commissie van de Unie van een Btw-maatregel voor biologische producten lijkt me geen ondenkbaar of slecht idee.

[2:14:20] Het is uitvoerbaar.

[2:14:22] Ik denk dat het kan doen wat het moet doen om stimulerend te werken voor met name de biologische sector.

[2:14:33] dat via het ontwikkelen van meer doelsturing en KPI's en het bijhouden van de duurzaamheidsprestaties en activiteit van bedrijven op een transparante manier, dat ik zie dat daar een verdienmodel aangekopt kan worden voor boeren.

[2:14:54] Wat je nu ook ziet, dat supermarkten en ketenpartijen

[2:14:58] programma's opzetten waar boeren betaald krijgen voor bepaalde duurzaamheidsinspanningen, zodat deze partijen dat op hun labels kunnen zetten, dat zij kunnen voldoen aan bovenwettelijke duurzaamheid.

[2:15:12] Je kunt het greenwashing noemen, maar je kunt ook zeggen er gebeurt wel iets daar.

[2:15:16] Dus die boeren die in dat programma meedoen, die presteren, dat kun je transparant maken.

[2:15:21] En dat lokt ook een soort van concurrentie uit tussen boeren en hun afnemers.

[2:15:26] Ik kan me voorstellen, en dat zie je ook nu gewoon gebeuren, dat on the way to plan approved is enorm in opkomst.

[2:15:34] Albert Heijn heeft zijn eigen label, wat ook een label is.

[2:15:38] Maar als je daarvoor betaalt, dan willen boeren daarin meedoen.

[2:15:42] En dat geldt ook voor programma's die er geweest zijn in de varkenshouderij, als een duurzaamheidsprogramma.

[2:15:47] Dat is ook voor beter leven.

[2:15:48] Als je betaalt, dan willen boeren daarin meedoen.

[2:15:50] En als boeren daarin mee willen doen, dan betekent dat andere afnemers geen producten kunnen krijgen.

[2:15:55] Want boeren kunnen natuurlijk maar in één aflevering hun product maar één keer leveren.

[2:16:01] Dus je creëert dan concurrentie.

[2:16:03] En supermarkten willen stabiele relaties, of voldoende aanbod en stabiele relaties.

[2:16:10] Als je eenmaal in zo'n duurzaamheidsprogramma zit, je hebt daar kosten voor gemaakt, dat hebben we vanmiddag ook gehoord, dan zijn die relaties over het algemeen voor wat langere termijn.

[2:16:20] En dat betekent dat je ook een premie moet betalen aan de boeren.

[2:16:23] Dus daar zit wel een verdienmodel aan.

[2:16:25] Is het genoeg om de duurzaamheidsdoelen van de overheid te behalen?

[2:16:29] Ja, dat is de vraag die ook voor ligt.

[2:16:32] Dank u wel.

[2:16:33] Ik was eigenlijk benieuwd van Bionext.

[2:16:39] Ik heb het al een beetje gelezen, maar waar lopen biologische boeren tegenaan in dit systeem als het gaat om level playing field?

[2:16:46] Ik hoorde onlangs van een geval van een peulvruchtenteler, biologisch, van wie de producten waren afgekeurd, alles, omdat er restanten landbouwgif van een buurman op zaten.

[2:16:59] Dat is een van de voorbeelden waar de biologische boeren tegenaan lopen.

[2:17:04] Ik heb ook gehoord dat het huidige systeem van financiële prikkels vooral is gericht op meer productie, meer groei.

[2:17:11] En dat eigenlijk, zoals ik het nu zo voel, maar misschien kan de Bionex mij daarin corrigeren, de biologische boeren nu moeten betalen voor de achterstand van wat anderen.

[2:17:22] En dat de overheid daar onvoldoende in corrigeert.

[2:17:25] Kunt u wat meer vanuit de praktijk vertellen?

[2:17:30] Nou, sowieso, dat voorbeeld dat u gaf, van er waar je gifstoffen overkomt op jouw product en het wordt afgekeurd, dat komt helaas te vaak voor.

[2:17:42] In die 35 jaar dat ik biologisch ben, heb ik dat vier keer meegemaakt.

[2:17:48] Eigenlijk kun je niet anders doen dan op dat moment naar de veroorzaker toe gaan en zeggen dit is mijn schade en dat zou jij moeten betalen.

[2:17:56] Dat is tot nu toe ook gebeurd.

[2:17:59] Want tot nu toe was het meestal verzekerd, maar die schijnen ook steeds moeilijker te doen.

[2:18:04] Dus ik moet zeggen dat het laatste akkervietje dat ik meegemaakt heb, en toch wel enige hulde voor Liebu man, dat hij dat uit eigen zaak heeft betaald.

[2:18:13] Wat was het?

[2:18:13] 35.000 euro of zo.

[2:18:16] Maar ik weet niet of je dat nou een...

[2:18:19] Ja, ik vind het wel een probleem, hoor.

[2:18:21] Ik wil er helemaal niets van bagatelliseren, maar dat is nou niet iets wat de totale ontwikkeling van de bioloos gelandbouw in de weg staat.

[2:18:32] Daar zit toch wel die margeverdeling of de margeopbouw.

[2:18:36] Nogmaals, ik ben hartstikke blij met wat de Albert Heijn-meneer zei.

[2:18:41] We bepalen zelf wel wat we erbovenop doen.

[2:18:44] En de enige toets is de omgeving, namelijk de concurrentie, wat die doen.

[2:18:50] Ik zou zeggen dat ze met z'n allen prima kunnen beslissen om Van Biel ook een succes te maken.

[2:18:58] Dat is de kern van de vraag.

[2:18:59] Wat zit in de weg om stevig door te groeien?

[2:19:02] Dat is met name het prijsniveau voor de consument.

[2:19:12] Bio is duur, dus dat ga ik niet kopen.

[2:19:16] Het uitleggen wat bio is, dat heeft ook al geklonken in de eerste ronde, is ook absoluut noodzakelijk om tot een forse groei te komen.

[2:19:25] Nou, daar wordt ook wel wat aan gewerkt, maar dat kan allemaal veel sterker.

[2:19:28] Dat kan allemaal veel sterker.

[2:19:31] Mevrouw Nijhoff, nog een vraag?

[2:19:33] Meneer Peerik?

[2:19:35] Ja, dank voorzitter.

[2:19:38] De heer Van Galen geeft aan dat de verduurzaming eigenlijk op landbouwbedrijven heel goed verloopt op het moment dat ze een bepaalde schaalgrootte hebben.

[2:19:48] Dus hoe groter de boer, hoe makkelijker ook die verduurzamingsopgave ingevuld zou kunnen worden.

[2:19:55] Ik wil eigenlijk graag weten of er naast draaien aan de knop van schaalgrootte nog andere mogelijkheden zijn om ook die verduurzamingsstappen te zetten.

[2:20:09] En ik vraag me ook af in hoeverre, stel dat we richting die 15% biologisch gaan, wat voor invloed dat heeft op de

[2:20:19] op het hele agrocomplex.

[2:20:21] Wurdi doet ook veel onderzoek naar wat de impact is van andere vormen van boeren op het hele sector.

[2:20:32] Daar zou ik ook graag een bespiegeling van willen hebben van de heer Van Galen.

[2:20:36] Allereerst, ik geloof niet dat ik heb gezegd dat schaalgrote de verduurzamingsproblemen oplost.

[2:20:43] Wat ik heb gezegd is dat in sommige gevallen een beetje meer schaal voor bestaande kleine boeren kan leiden tot een beter verdienmodel, waardoor voor die boeren misschien bepaalde verduurzamingsopgaven makkelijker draagbaar zijn.

[2:20:58] Dat wilde ik eventjes gezegd hebben.

[2:21:02] Wat heeft het opschalen van de biologische landbouw voor gevolgen op het agrocomplex als geheel?

[2:21:14] Het agrocomplex bestaat uit veel partijen, maar er zijn boeren en tuinders en toeleveranciers van boeren en tuinders en afnemers en adviseurs en partijen die daar omheen bewegen, zoals banken, et cetera.

[2:21:29] Ik denk dat de grootste gevolgen in dit geval zullen liggen voor de leveranciers van gewasbeschermingsmiddelen, chemische gewasbeschermingsmiddelen en kunstmest.

[2:21:41] Maar er zijn ook alternatieven voor.

[2:21:44] Nederland is ook heel groot in het produceren van biologische bestrijdingsmiddelen.

[2:21:48] Dus ik verwacht op zich niet dat dat op de middellange termijn tot enorme problemen voor het agrocomplex in Nederland zou leiden.

[2:21:57] Nee, ik denk dat dat kan.

[2:22:02] Dank u wel.

[2:22:03] Meneer Peerik, nog een vervolgvraag.

[2:22:04] Toch nog een korte vervolgvraag over mijn eerste vraag, want op zich begreep ik dat wel, dat die verduurzaming... Mijn vraag is, je hebt een bepaalde schaalgrootte nodig om eenvoudiger te kunnen verduurzamen, maar zijn er naast het opschalen van je bedrijf andere manieren om ook die verduurzamingslag te kunnen maken?

[2:22:25] Waar we het nog niet over gehad hebben, is de verantwoordelijkheid van de bedrijven.

[2:22:33] Die hebben we best veel besproken.

[2:22:37] Supermarkten zijn hier geweest en verwerkers en allerlei verduurzamingsprogramma's.

[2:22:41] De biologische sector is ook een private sectorinitiatief van verduurzaming.

[2:22:48] Daar gebeurt een heleboel.

[2:22:50] Er zijn natuurlijk ook boeren waar dat wel heel lastig voor is.

[2:22:54] Dan is er wat mij betreft ook een rol voor de overheid om te stimuleren.

[2:22:58] Er zijn een heleboel instrumenten mogelijk.

[2:23:02] Veel van die instrumenten zitten ook in het gemeenschappelijk landbouwbeleid.

[2:23:06] En we zien bijvoorbeeld goede voorbeelden van agrarisch natuurlandschapsbeheer, waarbij via collectieven, er zijn er inmiddels een stuk of veertig in Nederland, gebruik gemaakt wordt van subsidies voor zijn doelen eigenlijk op het gebied van

[2:23:28] agrarische natuur en landschapsbeheer, waarin boeren in een bepaalde regio samenwerken onderling, delen van kennis en infrastructuur, met provincies, met waterschappen, met andere partijen, soms met banken en andere partijen.

[2:23:43] En ik denk dat dat een heel goed voorbeeld is, ook voor boeren die wat minder groot zijn, om toch een verdienmodel te maken van verduurzaming.

[2:23:54] Oké.

[2:23:55] Hebben de leden van de commissie voldoende informatie?

[2:23:59] Nog één vraag.

[2:23:59] Ja, meneer Holman.

[2:24:02] Ja, toch even over bio.

[2:24:03] Bio is duur in de roep.

[2:24:05] Ik kom vaker tegen een soort van true pricing.

[2:24:08] Dat zou helpen, terwijl je politiek ziet van... Ik heb daar ook mijn gedachten over, maar politiek zie je dat dat weinig weerklank krijgt.

[2:24:15] Dus een vraag van... Heeft bio wel de goede marketing, de goede uitstraling?

[2:24:23] Is er gebrek aan kennis of niet?

[2:24:25] Hoe kun je dat doen?

[2:24:30] Een beter voorprogramma van Albert Heijn dat backt veel beter naar de consument en daar heeft de consument een beleving bij en die wordt er enthousiast door.

[2:24:38] Bij bier op een of andere manier niet.

[2:24:41] Waar zou de bottleneck kunnen zitten?

[2:24:44] Dat wil ik toch weer spreken.

[2:24:47] Het is echt vanwege...

[2:24:50] Het is echt vanwege dat imago dat het duur is.

[2:24:53] Het is ook gewoon langdurig duur geweest.

[2:24:56] De meneer van Albert Heijn en Lidl hebben al aangegeven, de laatste jaren zijn ze een schip echt aan het draaien.

[2:25:04] Alleen, dat is nog niet bekend bij een consument.

[2:25:06] Als een consument... In de gesprekken met supermarkten hebben ze het volgende voorgelegd.

[2:25:11] Consument komt een winkel binnen, ziet iets groens, concludeert bij zichzelf dat het duur is, kijkt er al niet meer naar.

[2:25:18] En dat is in alle gevallen door de supermarktorganisaties bevestigd, dat dat het gedrag is van de consument.

[2:25:24] En we hebben gezamenlijk geconcludeerd, ja, dat is nu eenmaal een feit, maar daar moeten we hard aan werken.

[2:25:32] En ik kan niet anders zeggen dan met enige...

[2:25:35] Ik heb gemengde verhoudingen met dit type afnemer, maar ik vind toch dat ze daar goede stappen in aan het zetten zijn.

[2:25:44] Maar goed, we zullen ook beter moeten uitleggen wat BO is.

[2:25:48] Op alle fronten moet het beter en kan het ook beter.

[2:25:51] Dank u wel.

[2:25:53] Ik wil daar wel even op doorgaan.

[2:25:56] Vorige week waren we in Denemarken, dus we hebben alle nieuwtjes die vanuit Nederland kwamen met z'n allen doorgenomen.

[2:26:01] Een van de nieuwtjes was de blauwe bessen en de naleving van de telers als het gaat om gebruik van landbouwgif.

[2:26:08] Ik stond die zaterdag daarna in de Lidl om blauwe bessen te kopen.

[2:26:13] Ik had echt geen zin om die gifbessen te kopen.

[2:26:15] Maar meneer Holman, mijn collega, had gezegd hoe duur die dingen zijn.

[2:26:22] Het was inderdaad een gigantisch prijsverschil.

[2:26:24] Dus het is er wel.

[2:26:26] Maar ja, ik ben kamerlid en het kan me niet schelen.

[2:26:29] Maar een ander die denkt...

[2:26:31] 3,26 euro voor een doosje biologisch blauwe bessen, dat kan ik niet betalen.

[2:26:36] Dus het idee dat die prijs al geregeld is en dat de consument het alleen nog niet weet, dat is niet zo, jammer genoeg.

[2:26:44] En ik weet niet aan wie ik de vraag stel, maar ik ben een beetje zoekend naar oplossingen en doorbraken in dit dossier, want het gaat allemaal zo traag.

[2:26:52] Het is inderdaad waar.

[2:26:58] Ze zijn echt stappen aan het zetten.

[2:27:02] Daar wil ik ze in verdedigen, maar het is nog lang niet af.

[2:27:04] Over dit soort exotische dingen zie je enorme prijsverschillen.

[2:27:08] Waar je bijvoorbeeld ook enorme prijsverschillen ziet, is in het gebied van conserven.

[2:27:14] Ik vind het echt beschamend.

[2:27:16] Op het boerenniveau heb je dat nou over vijftien cent of zo en dan zie je dat voor meer dan een euro voor een potje verschil terug.

[2:27:25] En daar moeten ze echt nog die stap in zetten.

[2:27:28] Maar goed, er speelt ook een ketenrol.

[2:27:30] Dus ik heb daar niet helemaal het inzicht in in hoeverre die keten daar een belangrijke rol in speelt dan wel de retail als laatste stap in de keten.

[2:27:39] Mevrouw Bromet.

[2:27:40] Ja, maar is Bionext ook niet een beetje te braaf?

[2:27:43] Want niemand wil toch giftige blauwe bessen in zijn yoghurt hebben?

[2:27:46] Dus waarom daar een beetje chic over doen?

[2:27:52] Ja, dat is echt een gewetensvraag.

[2:27:57] Mijn buren zijn niet bio.

[2:28:00] Of een aantal, de meesten zijn niet bio.

[2:28:02] En ik merk aan mijn biocollega's, die vinden het heel lastig om het over gif te hebben.

[2:28:10] publiek over een gif te hebben, omdat ze daar inherent een buren beschadigen.

[2:28:15] We weten allemaal hoe stevig de term gif dat pakt.

[2:28:21] Ik vind het soms inderdaad wel valse solidariteit.

[2:28:28] Er wordt vanuit de beweging tegengehouden dat we die terminologie gebruiken.

[2:28:35] Terwijl het ongelooflijk succesvol kan zijn.

[2:28:41] andere partijen het woord gif wel in de mond genomen.

[2:28:44] Dat is ook gesteund door allerlei metingen enzovoorts.

[2:28:46] Daar is veel ophef over.

[2:28:48] Nou, er is een enorme angstgolf door die hele keten heen en daar gaan dingen heel snel veranderen en de bierloze bloemen zijn hier aan te slepen.

[2:29:00] Eerlijkheid is vooral belangrijk.

[2:29:04] Terug naar het financiële plaatje.

[2:29:08] Je moet uiteindelijk op het geld passen, ook wat je besteedt als overheid.

[2:29:13] Ik ken van Ecoris onderzoeken die laten zien dat als je juist kiest voor biologisch,

[2:29:21] meer plantaardig, dan zorgt dat juist voor het besparen van geld, ook vanuit het overheidspotje, dat je belastinggeld effectiever en efficiënter gaat besteden.

[2:29:34] Dus klopt het inderdaad wat ik daar zeg, dat je eigenlijk ook tegen partijen die het belangrijk vinden om goed op onze portemonnee te passen vanuit de overheid, dat je als je inderdaad uiteindelijk kiest op lange termijn voor biologisch en meer plantaardig, dat je daarmee ook qua financiën beter uitkomt.

[2:29:50] De simpele antwoord is ja.

[2:29:56] We hebben een data-studie gedaan.

[2:29:59] Als je de veestapel kleiner zou maken en je zou meer akkerbouw doen, of dan de landbouwsector financieel goed kan blijven functioneren en de maatschappij daar ook baten mee heeft.

[2:30:09] En dat gaat financieel goed uit.

[2:30:12] En het is ergens ook logisch, want in de veeteelt, zowel in de eerste ronde als wat ik zelf ook vertelde, is de eiwittransitie.

[2:30:20] Je moet veel plantaardig eiwit in het dier stoppen en dan gaat veel verloren voordat het eiwit in het dier komt en de consument het kan nuttigen.

[2:30:27] Het is een stap ertussen als het ware.

[2:30:30] Twee is, stikstofkunstmest wordt met heel veel energie gemaakt, dus er zit aardgaskant in.

[2:30:40] Dat was vroeger heel goedkoop, aardgas.

[2:30:43] Er waren ook aparte regelingen met die bedrijven gemaakt.

[2:30:46] Ze kregen zogenaamd potjesgassen, ze konden het tegen een heel lage prijs kopen.

[2:30:49] Maar die is eigenlijk ook van buiten.

[2:30:51] Dus als je een reële prijs oprekent, dan moet het gewoon duurder gaan worden.

[2:30:56] En je kunt plantaardig goedkoper produceren en ook in de supermarkt brengen, zodat het voor de consument uiteindelijk in het dieet goedkoper wordt.

[2:31:07] Maar het raakt natuurlijk mensen letterlijk van binnen.

[2:31:11] Eten, als er iets emotioneels is, is dat het.

[2:31:14] Want het komt echt in al je zintuigen binnen.

[2:31:17] Ik sloot mijn position paper ook af als ik een huis wil verkopen.

[2:31:19] Dat heb ik net gedaan.

[2:31:20] Ja, je bakt een appeltaart.

[2:31:21] Als mensen dat ruiken, denken ze, oh, wat een fijn huis.

[2:31:24] Zo werkt het.

[2:31:25] De geur van voedsel en wat je eet is ook een stukje identiteit.

[2:31:29] Dus het overschakelen van als je vlees eet naar meer plantaardig, dat is best een hele ingewikkelde, maar daar moet het wel naartoe.

[2:31:40] Dank, mevrouw Nijhoff.

[2:31:42] En meneer Peerik nog een vraag.

[2:31:44] Ja, nog een laatste vraag ook voor de heer Van Galen.

[2:31:47] De heer Van Galen houdt een pleidooi ook voor meer langere termijnafspraken, transparantie, maar hij noemde ook het afschaffen van tegenstrijdige regels.

[2:31:59] Kan u daar ook een paar voorbeelden van geven?

[2:32:01] Want wij zijn hier van het maken van regels en zo, dus als wij wat tegenstrijdige regels kunnen afschaffen, dan zou ik daar graag mee willen werken.

[2:32:12] Ja, deze vraag had ik verwacht en ik moet helaas zeggen dat ik... Kijk, we hebben onderzoek hierna gedaan.

[2:32:20] Dit argument wordt veel gebruikt.

[2:32:22] Ik heb daarin dat onderzoek niet verder uitgevonden wat dat dan voor tegenstrijdige regels zijn.

[2:32:27] Uit de gesprekken die ik heb gevoerd komt wel naar voren dat bijvoorbeeld als je wil verduurzamen en je weet dat je een goede...

[2:32:39] een goede businesscase hebben, een bedrijfsvoorstel op een bepaalde plek, maar je hebt een vergunning nodig.

[2:32:46] En dan wordt die vergunning nu soms geweigerd vanuit bepaalde milieueisen, terwijl het geheel van het plan uiteindelijk wel een voordeel kan opleveren.

[2:32:56] Dus zo zijn er nog meer regels.

[2:32:58] Die details heb ik nu helaas niet paraat, maar misschien weet mijn buurman dat wel beter, want vanuit de biologische secte lopen jullie natuurlijk ook tegen een hoop regels.

[2:33:06] En buurvrouw ook.

[2:33:23] open de visie.

[2:33:25] We hebben het idee van geen waste of volledige gebruik van de groenten.

[2:33:30] Dat betekent bijvoorbeeld onions.

[2:33:32] We willen perfecte onions in onze supermarkten en dat moet een biologisch eten zijn.

[2:33:37] Dat betekent een heleboel waste daarvan.

[2:33:39] Dat zijn goede onions en ook de onion peels.

[2:33:42] We hebben nieuwe technologie die CO2-bestand is.

[2:33:48] Het is niet chemisch, het is CO2, superkritische CO2.

[2:33:52] We kunnen er alles goede uit krijgen.

[2:33:56] De cellulose, de structuur, de smaak en het essentieel olie.

[2:34:00] Die worden teruggevoerd in de onionsoup, gemaakt door minder kwalifieerde onions.

[2:34:05] En we hebben fermentatie met fungi.

[2:34:08] Die produceren alle proteïnen die je nodig hebt, die je ooit nodig hebt.

[2:34:12] Het leuke is, er is geen smaak, geen textuur van deze powder.

[2:34:16] Je voegt dat aan je soep.

[2:34:18] De nutritie, de smaak, de smaak is beter dan wat je nu hebt.

[2:34:23] Noem je dit biologische eten?

[2:34:26] Biologische eten?

[2:34:27] Het is helemaal biologisch, hè?

[2:34:29] Of je noemt het geprocesde eten.

[2:34:32] Dan zet je dat in een andere categorie in de supermarkt.

[2:34:35] Voor ons is dit een heel grote vraag om te vragen.

[2:34:38] Waar kunnen we dat plaatsen?

[2:34:40] Of we noemen dat een nieuwe categorie, biobased eten.

[2:34:44] Dat is nog steeds goed.

[2:34:45] Wat dat betekent, is dat we deze mini... We kunnen het hele proces decentraliseren voor de kleinere boeren.

[2:34:53] Als ze dit hebben, dan hebben ze...

[2:34:56] Twintig tot veertig procent van hun inkomen komt uit minder waarde en produceert nog steeds goede eten.

[2:35:04] En dat is de vraag die we in ons hoofd hebben.

[2:35:07] Waar zullen we deze nieuwe visie plaatsen?

[2:35:11] Kunnen we een alternatief toekomst voorzien van deze aspecten?

[2:35:15] Een compleet gebruik van de planten en van de ressourcen.

[2:35:20] Geen waarde en van waarde geen eten naar eten.

[2:35:25] Dat is de vraag.

[2:35:26] Dank u wel.

[2:35:28] Wie wil erop reageren?

[2:35:29] Het was in ieder geval een mooie reclame voor de uiensoep.

[2:35:33] Ik ben er absoluut voor het gebruik van geweest om weer goed voedsel van te maken.

[2:35:39] En fermentatie, fantastisch.

[2:35:42] Maar goed, de vraag ging over de regelgeving.

[2:35:45] Ik zal gelijk eerlijk zijn, ik heb een heleboel regels.

[2:35:51] Ik wil... Voor mij staan vaak de doelen, duurzaamheidsdoelen, gewoon centraal.

[2:35:57] En als je daarop richt, dan heb je niet zoveel last van regels.

[2:35:59] Maar goed, ik heb meegekregen... Het staat ook in dat dingetje dat consistent een wet en regelgeving die ruimte geeft aan ondernemers in plaats van hen te belemmeren.

[2:36:08] Dat is blijkbaar iets wat de biologische lambo nog een beetje in de weg staat.

[2:36:12] Ik ken niet zo heel veel voorbeelden, maar ik ben ook akkerbouwer, dus ik denk met name in de dierhouderij met mestwetgeving en weet ik veel wat allemaal, dat er vast wel wat regels zijn die voor bio op een hele rare manier uitpakken.

[2:36:29] Ik weet in ieder geval, toen die fosfaatwetgeving kwam, dat is een buitengewoon, daar moeten jullie nog steeds plaatsvervangend voor schamen.

[2:36:40] Moeten we daarmee besluiten of willen we nog vragen stellen?

[2:36:42] Ja, dat is een goede duidelijke boodschap.

[2:36:43] Het was mooi wat er gezegd vanuit de leden van de commissie.

[2:36:48] Nou, dat is volgens mij een compliment voor u. Dank u wel voor uw komst.

[2:36:52] Dank u wel voor uw openhartige antwoorden.

[2:36:56] En dan sluit ik nu de vergadering en wens ik u al een wel thuis.

[2:36:59] Dank u wel.