Voorjaarsnota en Suppletoire begroting

[0:00:00] Oh.

[0:00:04] Ik open deze vergadering.

[0:00:07] Welkom aan de minister, aan de generaal, aan mevrouw, maar ik heb uw naam niet helemaal doorgekregen en aan de staatssecretaris hier vanavond aanwezig.

[0:00:17] Welkom aan de Kamerleden.

[0:00:19] Welkom aan de mensen op de publieke tribune.

[0:00:21] Welkom aan de mensen die thuis zitten mee te kijken.

[0:00:24] We hebben vanavond een interessante wetgevingsoverleg op de agenda staan.

[0:00:29] En ik stel voor dat wij beginnen bij de twee Kamerleden.

[0:00:33] En op speciaal verzoek geef ik eerst meneer Van Dijk het woord.

[0:00:37] Het was niet uw verzoek, maar het was wel ons verzoek.

[0:00:39] U bent als eerste.

[0:00:40] Hartelijk dank, voorzitter.

[0:00:42] Dat verzoek was mij niet bekend, maar ik doe het met veel liefde.

[0:00:48] Want vandaag hebben we het niet slechts over de cijfertjes van de voorjaarsnota, maar over onze veiligheid, onze internationale verantwoordelijkheid en onze inzet voor de mannen en vrouwen die dagelijks dienen voor een betere en veilige wereld.

[0:00:59] En namens het nieuwe sociaal contract wil ik dan ook als eerste mijn dank en waardering uitspreken aan onze militairen en onze veteranen.

[0:01:06] Recent is bekend geworden dat Defensie heeft besloten om af te zien van het contract voor de aanschaf van de Tomhawk-raketten voor de huidige en nieuwe onderzeeboten.

[0:01:13] Dat roept niet alleen grote vragen op over onze operationele capaciteiten, maar ook over de betrouwbaarheid van onze langetermijnplanning.

[0:01:19] Deze raketten zouden bijdragen aan de slagkracht en afschrikking van onze marine, in het bijzonder voor de nieuwe onderzeeboten en fragatten.

[0:01:26] Kan de minister of misschien staatssecretaris aangeven waarom de Kamer nog niet geïnformeerd is over dat afzien van die Tomhawk-raketten?

[0:01:32] En kan hij daarbij toelichten waarom hij niet eerder tot de conclusie is gekomen dat de aanschaf van de raketten niet doelmatig zou zijn, met de wetenschap dat de raketten niet meer gemaakt worden en dat het proces om ze alsnog te maken zeer kostbaar is?

[0:01:44] En welke alternatieven worden nu onderzocht?

[0:01:46] Kan de minister iets zeggen over de vertraging die hierom staat?

[0:01:49] Nou, dan dame Naval.

[0:01:50] We hebben er eerder over gesproken.

[0:01:51] Er is van alles aan de hand.

[0:01:53] Kan de minister een stand van zaken geven op de staatssecretaris ten aanzien van het contract met Damenafval en wat de gevolgen zijn voor de Nederlandse aanbesteding naar aanleiding van het strafrechtelijk onderzoek en de nieuwe informatie over de Duitse aanbesteding?

[0:02:04] En wordt er rekening gehouden met vertraging?

[0:02:06] Voorzitter, in de voorjaarsnota is extra budget vrijgemaakt voor de intensivering van de grensbewaking.

[0:02:13] En NEC steunt in principe die investering.

[0:02:17] Maar zijn ze ook effectief?

[0:02:18] Worden de doelen gehaald?

[0:02:19] Want de Rekenkamer is eigenlijk vrij klip en klaar in dit rapport, namelijk niet.

[0:02:24] Die doelen worden niet gehaald.

[0:02:26] En met de herinvoering van die binnengrenscontroles wil het kabinet irreguliere migratie en grensoverschrijdende criminaliteit tegengaan.

[0:02:33] Maar de eerste resultaten laten zien dat die intensieveren controles niet sneller of effectiever werken dan die eerdere MTV-controles.

[0:02:39] Voorzitter, kan de minister op die conclusies van de Algemene Rekenkamer reflecteren?

[0:02:42] En waarom is voor deze aanpak gekozen?

[0:02:45] Daarnaast de personele capaciteit van de Koninklijke Mauritiuszee, want die staat al langer onder druk.

[0:02:50] De Kmarg geeft aan dat er op allerlei deeltaken tekorten zijn aan capaciteit.

[0:02:54] Zo kan het Caribisch deel van Nederland de Mauritiuszee op piekmomenten niet altijd alle passagiers controleren.

[0:03:00] Voorzitter, kan worden aangegeven door de bewindspersonen of het extra budget dat ter beschikking wordt gesteld voor deze taak ook daadwerkelijk leidt tot voldoende personele capaciteit.

[0:03:10] Want met geld alleen koop je nog geen mensen in tijden van personeelskrapte.

[0:03:15] Vanuit NSC hebben we ook zorgen over het risico van verdringing tussen de drie hoofdtaken van defensie door alle geopolitieke ontwikkelingen.

[0:03:23] Deze zorgen hebben we ook eerder geuit, maar uit het Algemene Rijnkamerrapport de derde hoofdtaak van de krijgsmacht blijkt dat de ondersteuning aan de civiele autoriteiten bij nationale rampen

[0:03:32] Die derde hoofddaak onder druk staat door personele tekorten binnen de Mauritiuszee.

[0:03:36] Door de verschuiving van prioriteiten naar die eerste hoofddaak.

[0:03:39] En de ARK concludeert in hun rapport dat de focus op die ene hoofddaak gevolgen heeft voor de mate waarin de krijgsmacht andere hoofddaken kan uitvoeren.

[0:03:46] Zolang de gevolgen van de focus op die eerste hoofddaak voor de derde hoofddaak niet uitgewerkt worden, blijft het risico op onleden concurrentie en verdringing tussen de verschillende hoofddaken voortbestaan.

[0:03:55] Voorzitter, graag een toezegging van de minister dat hij de gevolgen van de focus op die eerste hoofddaak voor de derde hoofddaak gaat uitwerken en zal delen

[0:04:02] Dank u wel.

[0:04:11] Ik dacht, dan neem ik het er ook maar van.

[0:04:15] Dank.

[0:04:16] Goed dat we dit debat ook hebben over focus op de grenscontroles en het rapport van de Algemene Rekenkamer.

[0:04:23] We hebben dit debat ook uiteraard in de commissie Asiel en Migratie.

[0:04:28] Daar mogen we een brief ontvangen van David van Wil, waarin hij aangeeft dat er resultaten zijn geboekt.

[0:04:35] Maar met alleen maar extra mensen aan de grens is niet waar je de grote resultaten mee boekt.

[0:04:40] Dus daarom stelt hij ook voor om inderdaad in te gaan zetten op slimmere manieren van toezicht.

[0:04:46] Begrijp ik het dan goed dat ik mijn collega van NEC hier dan aan mijn zijde vind als we niet alleen gaan kijken aan meer mensen aan de grens, maar vooral hoe we slimmer kunnen controleren?

[0:04:56] Dank voor de vraag.

[0:04:58] Ik denk dat het heel verstandig is om te kijken hoe je eigenlijk met middelen zo goed mogelijk die resultaten op die doelen kan halen.

[0:05:05] En ik denk dat slimmer toezicht daar een onderdeel van zou kunnen zijn.

[0:05:08] Kijk, wij voeren nu een debat over de voorjaarsnota, ook in hoeverre we de middelen die nu worden toegezegd aan die grenscontrollers ook het doel bereiken.

[0:05:18] Dat lijkt nogal tegen te vallen op basis van in ieder geval wat hier nu ook staat.

[0:05:23] Maar die doelen zelf, daar willen we ons als NEC zeker aan committeren.

[0:05:26] En als we dat op een andere manier beter kunnen bereiken, moeten we dat zeker doen.

[0:05:29] En links of rechtsom zullen we verstandig om moeten gaan met een beperkte capaciteit, ook bij de kmar.

[0:05:35] En ik denk dat dat hier ook zeker een uitdaging is.

[0:05:39] Ja, dank u wel.

[0:05:40] Dan is het woord aan u.

[0:05:43] Dank u wel, voorzitter.

[0:05:45] Want de wereld is onveiliger dan het zijn jaren is geweest.

[0:05:49] Rusland voert nog steeds een brute aanvalsoorlog tegen Oekraïne en digitaal wordt het Westen al jarenlang aangevallen.

[0:05:55] Want digitaal leven we meer in oorlog dan in vrede.

[0:05:59] Er is genoeg reden om in actie te komen, en dat doet Nederland ook.

[0:06:02] Het is dan ook terecht dat onze NAVO-partners een beroep doen op ons allemaal.

[0:06:07] En Nederland komt dan ook in actie.

[0:06:09] Maar het had van de VVD al wel eerder en veel steviger gemogen, want veiligheid is geen sluitpost, maar een kerntaak van de overheid.

[0:06:16] We zien nu dat het kabinet nodig stappen begint te zetten.

[0:06:23] Miljarden euro's extra naar defensie.

[0:06:25] Het totale defensiebudget in 2025 komt op 26,1 miljard euro uit.

[0:06:31] Met deze investeringen halen we eindelijk de 2% norm van de NAVO.

[0:06:35] Dat is een belangrijke stap voor de VVD.

[0:06:37] En in aanloop naar de NAVO-top van Den Haag voor volgende week... kan secretaris-generaal Mark Rutte dan ook een eerste succes melden.

[0:06:44] Alle bondgenoten halen dit jaar de oude investeringsnorm van 2 procent.

[0:06:49] Ook een belangrijke stap in onze gezamenlijke verantwoordelijkheid... om ons veilig te houden.

[0:06:53] Niet meer leunen op anderen, maar ook zelf investeren.

[0:06:56] Want alleen zo houden we onze landen veilig en vrij.

[0:06:59] Want we mogen voor onze veiligheid niet afhankelijk zijn van al die andere landen.

[0:07:04] Maar we zijn er nog lang niet.

[0:07:07] Want de krijgsmacht komt al decennia met een achterstallig onderhoud.

[0:07:11] We willen daadwerkelijk aan onze bondgenootschappenverplichtingen voldoen.

[0:07:14] Daar moet er dus structureel 16 tot 19 miljard euro bij.

[0:07:17] Elk jaar bovenop de huidige ontwerpbegroting.

[0:07:20] En dat zal ons brengen richting de 3,5 procent van het bbp.

[0:07:23] Dus daar zit toch een forse opgave voor zitten.

[0:07:26] En ik wil het kabinet complimenteren voor een aantal concrete stappen.

[0:07:29] Ten eerste zijn er loon- en prijsbijstellingen van iets meer dan 400 miljoen en 54 miljoen euro verwerkt in de defensiebegroting.

[0:07:39] Het is essentieel om personeel te behouden, maar ook om nieuwe mensen aan te trekken.

[0:07:44] En daarnaast is een intensivering van de grensbewaking door de Koninklijke Mauritiuszee een belangrijke stap, zeker in de tijd van toenemende migratiedruk.

[0:07:51] Mijn collega begon hier ook al over.

[0:07:54] En ook de steun aan Oekraïne blijft robuust.

[0:07:56] In 2025 gaat het om 2 miljard euro.

[0:07:59] En dit is geen liefdadigheid, voorzitter.

[0:08:00] Dit is ook gewoon investeren in onze eigen veiligheid.

[0:08:04] Tegelijkertijd zien we ook dat er veel geld vastloopt.

[0:08:07] Leveringen worden vertraagd en contractonderhandelingen slepen voort.

[0:08:11] Er schuift veel geld door naar latere jaren.

[0:08:13] Dus de VVD roept het kabinet ook op, versnel deze realisatie.

[0:08:17] Maak daarbij gebruik van kennis en innovatie van het bedrijfsleven.

[0:08:21] En het opzetten van het SEC-punt met de verhoging van 75 miljoen euro is hier een positieve ontwikkeling in.

[0:08:27] Maar ook hier geldt dat het geld niet op de plank moet blijven liggen.

[0:08:32] Voorzitter, dan afsluitend.

[0:08:34] Voor de VVD is het duidelijk.

[0:08:35] Elke euro voor defensie is op dit moment een onmisbare euro.

[0:08:39] We moeten onszelf kunnen verdedigen en onze bondgenoten moeten op ons kunnen rekenen.

[0:08:43] Onze militairen verdienen het beste om hun werk te kunnen doen met de allerbeste middelen in de best mogelijke omstandigheden.

[0:08:49] Dank u wel.

[0:08:55] Ik ben blij met het betoog, maar we hebben gisteravond ook gezien dat VVD en NSC op dit punt echt samen optrekken waar het gaat over het optrekken ook van de norm en de steun aan de Oekraïne en het daar toe rekenen tegelijkertijd.

[0:09:07] Misschien kan mevrouw Rajkowski daar ook iets over zeggen.

[0:09:09] Is het ook belangrijk hoe we dat gaan betalen?

[0:09:11] Het wordt een belangrijk thema ook de komende maanden.

[0:09:14] Ik realiseer me dat zij het ook overneemt van een collega, maar wellicht kan zij de eerste gedachte ook namens de VVD aangeven van hoe men denkt ook die rekening, want ik ken ook de VVD als een partij van prudent begrotingsbeleid, hoe die rekening richting 3,5% betaald gaat worden de komende jaren.

[0:09:32] Ja, zeker kan ik daar een inkijkje in geven.

[0:09:35] En dat heeft eigenlijk onze fractievoorzitter gisteren ook in het debat over de navond opgedaan.

[0:09:40] Dus dat betalen kan bijvoorbeeld gebeuren door een kleinere overheid scherp te kijken naar wat de overheid nog wel en niet moet doen.

[0:09:47] Maar we hebben het ook gehad over ontwikkelingsbudget en zo nog een aantal voorbeelden.

[0:09:51] En hoe dat er precies uit gaat zien, dat gaat aan een onderhandelingstafel gebeuren.

[0:09:56] Maar dit inkijkje is gegeven en die kan ik hier zeker herhalen.

[0:10:00] Dank u wel.

[0:10:00] Ja, ga je gang.

[0:10:01] Dank, Helder.

[0:10:03] En toch ook wat ontwikkelingsbudgetten, want daar verschillen wij natuurlijk wel.

[0:10:05] Het moet ook goed om helder te krijgen waar die verschillen dan zijn tussen partijen.

[0:10:09] En daar zit hij zeker.

[0:10:12] Wij hebben gisteren ook een plek doorgehouden, voorzitter, voor conflictbeheersing en voor mediation.

[0:10:17] En ook juist om te voorkomen dat conflicten ontstaan en dat daar ook weer zekere defensieuitgaven voor nodig zijn.

[0:10:24] Vind ik de VVD aan onze zijde, als ik zeg dat we juist die uitgaven wel moeten blijven doen, dus dat we moeten blijven investeren in conflictbeheersing.

[0:10:31] Het zal altijd belangrijk zijn dat we verder blijven kijken dan alleen maar Nederland en Europa.

[0:10:41] Maar ik denk dat we hier ook wel kunnen constateren wat dit dan gaat betekenen voor een hoogte van het budget voor ontwikkelingssamenwerking.

[0:10:47] Dat we het daar misschien in eerste instantie niet eens zullen worden.

[0:10:50] Misschien in tweede instantie wel.

[0:10:52] Dus laten we daar het gesprek over blijven voeren.

[0:10:55] Maar als wij in Nederland en Europa niet veilig zijn, dan is het voor de VVD wel duidelijk waar we de euro als eerste aan uit gaan geven.

[0:11:04] Maar onze verantwoordelijkheid in de wereld zullen we nooit zomaar laten vallen.

[0:11:08] Dank u wel.

[0:11:10] Dan geef ik nu het woord aan meneer Noordkamp voor uw inbreng.

[0:11:15] Dank, voorzitter.

[0:11:16] Vandaag spreken we over de voorjaarsnoten en de suppletoire begroting.

[0:11:19] Het meest toevallende bedrag daarin is een bedrag van 1,1 miljard extra voor de ventie in 2029.

[0:11:25] Dat lijkt fors, maar als we beter kijken, dan ziet het er toch net iets anders uit.

[0:11:28] Meer dan 700 miljoen euro van dat bedrag lijkt geen nieuw geld.

[0:11:32] Het gaat om een loon- en prijsbestelling die eerder was gereserveerd, maar nu boekhoudkundig is geschrapt en vervolgens nu als nieuwe investering wordt gepresenteerd.

[0:11:40] Graag te vragen of wij dat goed zien.

[0:11:44] Ook zien we dat Defensie steeds meer taken uitbesteedt aan de markt.

[0:11:47] Hier heb ik al vaker over gesproken met de bewindspersonen.

[0:11:51] Externe krachten vervangen mensen in vaste dienst.

[0:11:54] Dit maakt Defensie afhankelijk, versnipperd en duurder.

[0:11:56] Een stille privatisering van essentiële delen van een publieke kernfunctie als Defensie mogen we nooit normaal vinden.

[0:12:03] In de suppletoire begroting lezen we dat van het budget dat gereserveerd was voor externe inhuur ten opzichte van de begroting met 60 procent is toegenomen.

[0:12:11] Een extreem voorbeeld daarvan is het Kerndepartement.

[0:12:14] Voor externe inhuur op het Kerndepartement staat in de begroting voor 2025 een bedrag van 6 miljoen gereserveerd, maar in de actuele suppletoire begroting, waarin het ministerie-jaarbegroting aanpast op recente ontwikkelingen, lees ik een bedrag van 50 miljoen.

[0:12:29] Ook de vraag of dit klopt, een verklaring daarvoor, een duiding daarbij.

[0:12:32] Deze cijfers onderstrepen de groeiende afhankelijkheid van defensie van externe inhuur.

[0:12:37] Deze trend roept vragen op over de effectiviteit en efficiëntie van de huidige personeelstrategie binnen het ministerie.

[0:12:43] En dan is er nog de stikstofinpassen.

[0:12:45] Uit onderzoek van TNO blijkt dat vrijwel alle defensielocaties in de knel komen, doordat het kabinet weigert serieus werk te maken van stikstofreductie.

[0:12:53] Zonder stikstofruimte niet alleen geen woningbouw, maar ook geen uitbreiding van kazernes, oefenterreinen of opslaglocaties.

[0:12:59] Kortom, zonder natuurherstel geen nationale veiligheid.

[0:13:02] Hoe kijkt de minister van Defensie hierna?

[0:13:05] En hoe kan het dat de VVD onze veiligheidsplannen heeft laten saboteren door de BBB de sleutels van het stikstofbeleid in handen te geven?

[0:13:12] Ja, die moest even, jongens.

[0:13:14] Voorzitter, we leven in een stabiele wereld.

[0:13:18] De dreiging uit Rusland blijft reëel en het Amerika waar Europa decennialang op leunde verandert.

[0:13:24] Ik denk dat ik een interruptie heb.

[0:13:28] Dit zou een logisch punt zijn.

[0:13:30] Dan geef ik u toch het woord voor de interruptie.

[0:13:32] Dank, voorzitter.

[0:13:33] Begreep ik nou goed dat GroenLinks Partij van de Arbeid het investeren in veiligheid voorwaardelijk maakt voor natuurherstel?

[0:13:41] Ik hoorde zeggen zonder natuurherstel geen veiligheid.

[0:13:44] Is dat dan een voorwaarde die u rekent aan bijvoorbeeld het verhogen van de NAVO-norm?

[0:13:49] Nee, dat is bij lange na niet wat ik bedoelde.

[0:13:52] Het is meer dat als we zien dat we onze natuur niet herstellen, daar kunnen we dus ook, zoals wat TNO onlangs ook heeft onderzocht, dan is er dus geen uitbreiding mogelijk van extra kazernes, oefentreden en opslaglocaties.

[0:14:04] Dus in die zin zou je dus je natuur moeten herstellen, anders kun je dat niet doen en vandaar de uitspraak zonder natuur herstel geen nationale veiligheid.

[0:14:15] Dan begrijp ik het niet helemaal.

[0:14:18] Natuurherstel duurt ook wel even.

[0:14:22] U vindt de VVD aan uw zijde.

[0:14:23] Dat moeten we serieus nemen.

[0:14:26] Maar als we wachten tot natuur hersteld is, dan vraag ik me af of de oorlog en alle onveiligheid die wij fysiek en digitaal vinden, die mensen wachten daar niet op.

[0:14:38] Het werken aan natuurherstel en tegelijkertijd investeren in onze veiligheid.

[0:14:46] Of eerst natuurherstel voordat er stikstofruimte is en dan veiligheid.

[0:14:51] Wat is de volgorde die mijn collega kiest?

[0:14:53] Als ik mijn collega goed heb begrepen, dan denk ik dat ik het laatste bedoel hetgeen zij hier schetst, want volgens mij werkt de stikstofproductie niet zo dat we moeten blijven wachten tot natuurlijk dat de werking hersteld is en er voldoende stikstofruimte komt, zodat ook die vergunningen aangevraagd en vergeven kunnen worden voor die kacernes, voor die oevertreden en voor die opslaglocaties.

[0:15:17] Volgens mij wordt er gewerkt aan versnelde procedures.

[0:15:30] Is dat dan de richting?

[0:15:32] Het klinkt nog steeds alsof het voorwaardelijk is dat we eerst iets anders moeten meten en moeten zien voordat we iets kunnen doen.

[0:15:39] vinden wij dan, vind ik mijn collega dan aan zijde, als we ook kunnen kijken naar versnelde procedures, ruimte voor defensie.

[0:15:46] Tuurlijk dat we ook werken aan natuurherstel, maar dat we er niet op hoeven te wachten, want Poetin wacht ook niet, kan ik u vertellen.

[0:15:52] Nee, en nogmaals, zoals u het schetst, zo bedoel ik het ook niet.

[0:15:57] Het is niet zo dat we moeten wachten tot de natuur hersteld is.

[0:16:00] Het is ook geen voorwaard, het is ook geen mening van Gelderlandse Partij van de Arbeid.

[0:16:04] TNO heeft onderzocht, met het huidige stikstof, in passen zoals die er nu is, kunnen we geen kazernes of een terreinen, et cetera.

[0:16:11] Dus dat is het verhaal.

[0:16:12] Dat is ook niet per se een mening.

[0:16:14] Iets wat is vastgetoond, volgens mij komen de planning is dat ook einde jaar wat wetten komen over hoe we het een en ander sneller kunnen organiseren.

[0:16:21] Daar hebben wij een positieve grondhouding tegenover.

[0:16:24] Maar ook met een versnelde vergunningsaanvraag lossen we natuurlijk zo'n problematiek niet op.

[0:16:27] Maar dit is een beetje het verhaal.

[0:16:30] U kunt verder met uw inbreng.

[0:16:32] Dank u wel, voorzitter.

[0:16:33] We leven in een instabiele wereld.

[0:16:35] De dreiging uit Rusland blijft reëel.

[0:16:36] En het Amerika waar Europa decennialang op leunen veranderd.

[0:16:39] Autoritaire, onvoorspelbaarder en afstandelijker.

[0:16:43] Daarom moeten Nederland en Europa zelfverantwoordelijkheid nemen voor onze veiligheid.

[0:16:46] En GroenLinks Partij van de Arbeid staat pal achter die opdracht.

[0:16:49] Wij steunen dan ook de inzet van het kabinet voor de onderhandelingen over de nieuwe NAVO-norm.

[0:16:54] Omdat dit nodig is voor onze gezamenlijke afschrikking en daarmee voor onze vrede en veiligheid.

[0:16:58] We nemen onze verantwoordelijkheid.

[0:17:00] Wat ons betreft zouden veiligheid en solidariteit hand in hand moeten gaan.

[0:17:04] We zijn voor een sterke defensie, maar ook voor een rechtvaardige manier van financieren.

[0:17:11] Het politieke debat over defensie is te lang vernauwd gebleven tot het tegen elkaar opbieden met percentages.

[0:17:16] Ik hoop toch echt dat we met elkaar nu het bredere debat over vrede en veiligheid kunnen voeren.

[0:17:21] Over diplomatie en ontwikkelingssamenwerking en uiteraard die sterke defensie en die krijgsmacht.

[0:17:27] Over bredere vormen van conflictpreventie dan enkel militaire afschrikking.

[0:17:31] Dat het gaat over een veilig Nederland in een sterk Europa, maar ook dat we onze eigen samenleving weer moeten opbouwen.

[0:17:37] Want een sociale samenleving is een sterke samenleving.

[0:17:40] Laten we met elkaar vanuit visie en een brede oriëntatie op vrede en veiligheid aan de slag gaan.

[0:17:46] Het maatschappelijk debat van de komende tijd zal gaan over de wijze waarop wij de hogere defensie-uitgaven gaan betalen.

[0:17:51] Andere partijen willen dit doen door verdere versobering van zorg, onderwijs en sociale zekerheid.

[0:17:56] Daar is wat ons betreft niet de weg vooruit.

[0:17:59] GroenLinks Partij van de Arbeid kiest voor solidariteit.

[0:18:02] Voor een eerlijke bijdrage van de mensen en bedrijven die dat het best kunnen dragen.

[0:18:06] Voor een samenleving die veiliger en sterker wordt van ons defensiebeleid en er niet door wordt uitgekleed.

[0:18:12] Voorzitter, juist nu we fors investeren in Defensie moet het financiële toezicht op orde zijn.

[0:18:18] De Algemene Rekenkamer spreekt van grote gebreken in de bedrijfsvoering.

[0:18:22] In haar rapporten over 2023 en 2024 heeft de Algemene Rekenkamer aanzienlijke budgetoverschrijdingen en beheersproblemen vastgesteld bij het ministerie van Defensie.

[0:18:32] Deze overschrijdingen zijn vooral zichtbaar in grote investeringsprojecten en materieelprogramma's.

[0:18:38] We investeren miljarden extra en terecht, maar met hogere investeringen groet ik de noodzaak van serieuze parlementaire controle.

[0:18:46] Maar op het terrein van defensie schuurt dat soms.

[0:18:48] Want daar speelt een reëel spanningsveld tussen de openbaarheid die nodig is voor democratische verantwoording en de geheimhouding die nodig is voor onze nationale veiligheid.

[0:18:57] Dat is een lastig, maar onvermijdelijk dilemma.

[0:19:00] We willen inzicht in hoe miljarden worden besteed, maar tegelijkertijd moeten we ook voorkomen dat gevoelige informatie in verkeerde handen valt.

[0:19:07] Onze vijanden hoeven niet te weten wat onze zwakke plekken zijn en hoe we deze versterken, maar het parlement moet dat wel kunnen controleren.

[0:19:14] We moeten verantwoord geld uitgeven, maar we moeten ook verantwoord controleren.

[0:19:18] Dat vraagt om volwassen politieke keuzes en om een professioneel ingericht systeem van vertrouwelijke informatievoorziening.

[0:19:24] Dat betekent dat er actief gestuurd moet worden op wat wel en wat niet openbaar kan.

[0:19:29] Dat er tijdig vertrouwelijke briefjes beschikbaar zijn voor Kamerleden.

[0:19:32] En dat het parlement op hoofdlijn en zicht houdt op risico's voortgang en financiële kaders.

[0:19:37] Ook wanneer het niet tot op de comma openbaar gesteld kan worden.

[0:19:42] Torsot voorzitter, de miljarden die nu naar Defensie gaan, mogen niet alleen verdwijnen in de zakken van de industrie.

[0:19:47] Investeren in veiligheid betekent ook investeren in onze mensen bij Defensie.

[0:19:52] Fratsoenlijke huisvesting, schone kantines, medische zorg, loopbaanperspectief.

[0:19:56] Alleen dan bouwen we een krijgsmacht die we nodig hebben en die we recht in de ogen kunnen kijken.

[0:20:01] GroenLinks Partij van de Arbeid kiest voor een sterke krijgsmacht binnen een sterke samenleving.

[0:20:05] Door te kiezen voor investeringen middels rechtvaardige financiering.

[0:20:09] Omdat we moeten beschermen wat ons dierbaar is.

[0:20:10] Dank u wel.

[0:20:12] Dank u wel.

[0:20:13] Ik zie geen interrupties.

[0:20:15] Dat betekent dat we aan het eind zijn van de eerste termijn van de Kamer.

[0:20:18] Ik kijk even naar de bewindslieden.

[0:20:21] Hoeveel heeft u nodig, ongeveer?

[0:20:28] Niet zo lang, maar we zitten helemaal achter elkaar op de derde.

[0:20:31] Twintig minuten?

[0:20:31] Twintig minuten?

[0:20:32] Ja, is uitstekend.

[0:20:34] We proberen sneller.

[0:20:37] Uiterlijk vijf voor negen.

[0:20:38] En als u er allemaal eerder bent, dan beginnen we gewoon als we er weer zijn.

[0:20:43] Ik schors de vergadering tot vijf voor negen.

[0:40:15] Ik heropen de vergadering voor de eerste termijn van het kabinet.

[0:40:21] En ik geef het woord aan de minister.

[0:40:24] Dank, voorzitter.

[0:40:25] En we hebben onze dagelijkse stappenteller weer weten te volmaken.

[0:40:32] Normaal gesproken werk ik met blokjes, maar ik heb maar drie vragen.

[0:40:35] Dus ik hou het overzichtelijk.

[0:40:39] Eén ding permitteer ik me toch om even vooraf te zeggen.

[0:40:41] Ik loop al een tijdje mee in Den Haag.

[0:40:45] Maar het is de eerste keer dat ik heb gezien dat de begroting onthamerd is.

[0:40:48] En dat degene die de begroting onthamert niet bij het debat aanwezig is.

[0:40:56] Ik ben graag bereid om voor ieder debat te komen.

[0:41:01] Maar als ik dan in een ambtenarenkamer binnenkom waar twintig mensen heel hard zitten te werken.

[0:41:06] En ik zelf mijn belangrijk werkbezoek met mijn Belgische collega in Den Helder eerder heb moeten afzeggen om hier te zijn.

[0:41:12] ...dan verwacht ik ook wel van degene die een debat aanvraagt... ...dan ook het respect om daaraan deel te nemen.

[0:41:17] Maar goed, dat even als persoonlijke nood vooraf.

[0:41:22] Daar wil ik toch heel even als voorzitter op reageren.

[0:41:25] Wij weten niet de motivatie waarom iemand hier niet aanwezig is.

[0:41:29] En het kan natuurlijk zijn dat er andere verplichtingen zijn... ...of in de familie of wat dan ook.

[0:41:34] Dus ik denk dat we toch voorzichtig moeten zijn... ...om daar nu oordelen over te vellen.

[0:41:37] Dus dat wou ik u toch even meegeven.

[0:41:40] Dank u wel.

[0:41:42] Ik begrijp uw opmerking, maar hebben we dan een afmelding ontvangen?

[0:41:46] Dat is toch het minste wat we hadden mogen horen van de collega die dit heeft aangevraagd.

[0:41:53] Als laatste reactie erop.

[0:41:54] Ik zit hier niet om mensen goed te praten.

[0:41:56] Ik geef alleen aan dat er andere motieven, argumenten kunnen zijn die we op dit moment niet kennen.

[0:42:01] En we zijn in dit land onschuldig tot onze schuld bewezen is.

[0:42:04] Dus vandaar.

[0:42:05] Laten we verder gaan met de...

[0:42:08] Oké, voorzitter.

[0:42:11] Ik begin met een algemene vraag van de heer Noordkamp, die de vraag stelde of de 737 miljoen extra geld is.

[0:42:21] Het antwoord daarop is ja.

[0:42:23] Als je kijkt naar het totaalbedrag dat aan de begroting is toegevoegd, dat is 1,1 miljard.

[0:42:28] Daarvan is 420 miljoen om aan 2% van het BPP te voldoen.

[0:42:33] Dus eigenlijk de automatische bijstelling, omdat de economie harder groeit.

[0:42:37] Die gebruiken we ook met name voor prijs- en looncompensatie.

[0:42:42] En die 737 miljoen daarbovenop... die dus ook toeleidt dat we meer zullen uitgeven dan 2 procent van de BPP... kunnen we dus ook gebruiken voor aanvullende investeringen... en voor nieuwe uitgaven die nog niet in de Defensie-nota 2024 stonden.

[0:43:01] Dan had ik nog twee vragen van...

[0:43:05] De eerste vraag ging over het intensiveren van de grenspolitietaak van de KMA.

[0:43:22] Nou zeg ik op voorhand toch even als disclaimer dat die vraag iets meer past bij de minister van ANM dan wel JNV.

[0:43:29] Maar toch, als beheerder van de Kmaar wil ik daar wel iets over zeggen.

[0:43:33] Kijk, de Kmaar werd al ingezet voor mobiel grenstoezicht en is nu ook meer ingezet voor de grenspolitietaak, dus om meer grenscontroles uit te voeren.

[0:43:45] Wat ik als beheerder van de Kmaar steeds heb gezegd, die ook het totaaloverzicht ziet van de inzet van de Kmaar,

[0:43:52] Dat het niet zo kan zijn dat die extra grenspolitietaak ten koste gaat bijvoorbeeld van de inzet op Schiphol of de inzet op andere plekken, want ook daar zien we dat er tekorten zijn aan capaciteit.

[0:44:03] Dus er is voor gekozen om binnen de capaciteit van de KMA die al werd ingezet voor het mobiel grenstoezicht, om dat in te zetten voor

[0:44:10] Je zou kunnen zeggen, het meer traditionele grenstoezicht.

[0:44:15] Ik lees inderdaad de conclusies dat je niet kunt vaststellen dat dat tot meer resultaat heeft geleid.

[0:44:23] Het heeft aan de andere kant dus ook niet heel veel meer capaciteit gekost.

[0:44:26] Het is binnen de bestaande capaciteit ingevuld.

[0:44:29] En voor meer detail over de precieze cijfers en dat soort zaken, denk ik dat dat beter past bij een debat met de minister van Arnhem.

[0:44:37] Maar voor mij als beheerder, kijkend naar het totaaloverzicht van de KMA, vond ik het vooral van belang dat er niet extra capaciteit bij andere taken is weggetrokken.

[0:44:46] Dan had de heer Van Dijk ook nog specifieke vragen over de CARIB.

[0:44:51] We zijn voor de KMAR in de CARIB inderdaad aan het werven.

[0:44:56] 35 FTE in de periode 2026-2028.

[0:44:59] Daar is ook van het extra budget voor de grenspolitietaak, daar is een deel dus ook voor de CARIB.

[0:45:06] Het is inderdaad een uitdaging om die mensen aan te nemen, dat zegt de heer Van Dijk terecht.

[0:45:10] Daarom geldt ook voor, en dat geldt voor de kwar en beden zin, maar ook daar is dat we ook kijken hoe we zoveel mogelijk of tegelijkertijd ook kunnen digitaliseren.

[0:45:18] Dus dat we meer van digitale middelen gebruik maken waardoor we minder mensen hoeven aan te nemen.

[0:45:23] Maar op dit moment waar we plannen voor maken om te werven, dat is 35 fd.

[0:45:29] Dan de laatste vraag van de heer Van Dijk over hoofdtaak 1 en 3.

[0:45:34] Daar vroeg de heer Van Dijk een toezegging of ik daar een analyse daarop of dat er geen verderinging plaatsvindt of dat ik die met de Kamer wil delen.

[0:45:41] Ik wil die toezegging graag doen.

[0:45:44] Zoals ik in een eerdebat ook zei, we zijn een kaart aan het brengen wat die uitbreiding of die intensiveren van hoofdtaak 1 of dat er niet toe leidt dat er spanning komt te staan op hoofdtaak 3.

[0:45:54] We hebben tot nu toe het onderzoek aan alle verzoeken kunnen voldoen, dus dat is mooi.

[0:45:58] maar het zou in de toekomst wel kunnen dat dat steeds ingewikkelder wordt.

[0:46:04] Aan de andere kant is het ook weer zo, en dat heb ik de vorige keer ook tegen de heer Van Dijk gezegd, dat wanneer we ook werken aan de uitbreiding en versterking van de krijgsmacht, en er zijn ook militairen hier in Nederland, omdat ze niet op uitzendingen of op oefeningen in het buitenland zijn, op het moment dat er dan een overstroming plaatsvindt, dan kunnen die militairen natuurlijk ook snel worden ingezet.

[0:46:25] Dan zijn ze wel dedicated voor hoofdtraak 1, omdat ze voorbereidende handelingen doen om in de toekomst aan de oostgrens te worden ingezet.

[0:46:32] Maar terwijl ze Nederlanders zijn, kunnen ze natuurlijk ook worden ingezet wanneer nodig voor hoofdtraak 3.

[0:46:36] Maar goed, die analyse willen we doen.

[0:46:39] En ik zeg de heer Van Dijk toe dat we voor het einde van het jaar, dat we daar een brief of een analyse met hem delen.

[0:46:46] En dat we nog even kijken wat daar dan de beste manier is om dat te doen.

[0:46:51] Dan wordt mij nog opgewezen dat er toch nog een vraag was van de heer Noordkamp of misschien meer een opmerking over dat het toezicht ook op orde moet zijn en dat we ervoor moeten zorgen dat we het geld wel op een fatsoenlijke manier uitgeven.

[0:47:13] Wat ik ook in het vorige debat zei, het mooie is dat we aan de ene kant heel hard groeien, dat onze uitgaven snel omhoog gaan, dat het afgelopen jaar voor 30 miljard aan verplichtingen zijn aangegaan, dus ook nog zelfs meer dan onze begroting.

[0:47:24] En dat de Rekenkamer heeft geconstateerd dat het aantal onrechtmatigheden, dat dat niet is toegenomen.

[0:47:28] Dus dat we dat op een juiste manier ook uitgeven.

[0:47:32] Ik meen in het vorige debat zei iemand, ik denk dat de heer Van Dijk was, die zei zoek nou de grens op, maar ga er niet overheen.

[0:47:37] Dat is precies wat we proberen te doen.

[0:47:39] We proberen processen te versnellen.

[0:47:41] We proberen soms ook als dat nodig is meer risico te nemen.

[0:47:44] Maar wel het extra budget dat we hebben op een rechtmatig manier uit te geven.

[0:47:48] En tot nu toe lukt dat gelukkig.

[0:47:58] Ja, dank voor de beantwoording van de minister.

[0:48:00] Misschien toch één vraag waarvan ik me afvraag of het misschien vanuit de beheerdersrol van de minister van de Kmar of die toch niet ook bij de staatssecretaris thuis wordt.

[0:48:07] Maar ik zet hem toch maar even omdat het wel iets aan de aanleiding van de beantwoording.

[0:48:10] We weten allemaal dat Defensie moet groeien, enorm moet groeien de komende jaren.

[0:48:13] We hebben natuurlijk vier krijgsmachtonderdelen en de Comarg heeft ook een specifieke uitdaging en die willen we ook intensiveren.

[0:48:19] Is het nou zo dat het, en dat is mijn beeld en misschien is dat beeld niet correct hoor, maar dat het moeilijker is om ook mensen die bijvoorbeeld een dienjaar hebben gedaan of anderszins te interesseren voor de Comarg zeg maar als onderdeel om te gaan werken en wordt daar dan ook specifieke inzet op gepleegd zodat die instroom specifiek ook bij de Comarg op orde is zodat ze dit kunnen doen zoals die intensivering?

[0:48:39] Ik hoor mensen naast mij zeggen juist niet.

[0:48:42] Misschien dat de staatssecretaris er nog meer over kan zeggen.

[0:48:46] Mijn beeld is niet dat de Kmar per definitie minder populair is dan de andere krijgsmacht onderdelen.

[0:48:53] Het mooie van de Kmar, ook voor heel veel mensen,

[0:48:56] is dat het vooral taken heeft die in Nederland gebeuren.

[0:48:59] Dus als je juist bijvoorbeeld in een gezinssituatie zit waarbij je niet veel op uitzendingen of naar het buitenland wil, dan is de KMAR daarvoor een ideale plek.

[0:49:07] Wat mij altijd opvalt bij de KMAR is dat relatief jonge mensen al heel veel verantwoordelijkheid krijgen.

[0:49:12] Dus echt een platte organisatie.

[0:49:14] Ik zou zeggen, misschien heeft u dat al eens gedaan, maar ga een keer naar Schiphol.

[0:49:17] Fantastisch om te zien hoe mensen van Eind 20 al hele teams aansturen... en naar de hele boel op Schiphol runnen.

[0:49:24] En daarnaast heeft de KMA ook met alle moderne uitdagingen te maken.

[0:49:27] Of het nou criminaliteit is, of het is alles met een militaire taak.

[0:49:33] Dus het is ook nog een hele veelzijdige organisatie om voor te werken.

[0:49:37] Tot zover mijn promotiepraatje voor de KMA.

[0:49:41] Maar het is ook oprecht zo.

[0:49:42] Het is echt een heel mooie organisatie.

[0:49:44] En gelukkig zien mensen dat ook.

[0:49:48] Dan geef ik graag het woord door aan de staatssecretaris voor de overige vraag.

[0:49:53] Dank u wel, voorzitter.

[0:49:55] Een paar dingen op het gebied van personeel van de KMAG.

[0:49:58] Dat klopt wat de minister zegt.

[0:49:59] Eigenlijk hebben we de KMAG met betrekking tot de aantrekkingskracht vanuit de arbeidsmarkt.

[0:50:08] De KMAG heeft ook een eigen opleiding in Apeldoorn.

[0:50:11] Die gaat ook hartstikke hard.

[0:50:13] is dit gewoon aan zijn voegen met betrekking tot leslokale schietbanen en dat soort zaken meer.

[0:50:18] Je ziet ook dat voor de kmargen 10 jaar versterkt is.

[0:50:21] Dit jaar hebben we dubbel zoveel dienjarders die daadwerkelijk ook een kmargtraject gaan draaien.

[0:50:26] Dat betekent eigenlijk ook dat dienjarders een drie maanden opleiding krijgen.

[0:50:30] Ze zijn nog niet helemaal klaar met hun takenboek, maar bijvoorbeeld ook wat de minister zegt, in Schiphol er eigenlijk meteen mee aan de slag gaan.

[0:50:37] En dat is wel heel aantrekkelijk voor mensen, dat je direct in de praktijk aan de beurt bent.

[0:50:42] Ik besef wel heel goed inderdaad dat de groei bij de kmar is echt wel significant, ook ten opzichte van de andere opkous.

[0:50:50] En daar zit je wel aan hoeveel de kmar uiteindelijk kan opnemen.

[0:50:53] Want de jongens en meiden, de mannen en vrouwen die daadwerkelijk ook in Schiphol aan de gate staan.

[0:50:58] Ja, dat doet ertoe.

[0:50:59] Dan moet je ervaren, onderre vizier ervoor hebben die er in de buurt zijn en dat goed kunnen begeleiden.

[0:51:05] En daar zijn we nu ook wel hard mee aan de slag.

[0:51:07] Maar ik wil u vooral uitnodigen om ook morgen naar het commissiedebat personeel en defensie te gaan.

[0:51:12] Ik denk dat we daar nog specifiek nog verder en dieper erop in kunnen gaan.

[0:51:16] Dan had u een vraag over de Tommehok.

[0:51:18] Misschien dat u het gemist heeft.

[0:51:19] We hebben gisteren de Kamerbrief gestuurd over de Tommehok.

[0:51:23] Dus die ligt daar.

[0:51:25] Die geeft eigenlijk precies antwoord op op uw vraag.

[0:51:28] En kijk, het enige wat ik erover zeg is dat de Tomahawk gaat wel degelijk door, maar die komt uiteindelijk op de bovenwatervergatten te zitten.

[0:51:36] Nou, voor de onderwatervergatten, de onderzeeboten, dan moet die er horizontaal uit.

[0:51:40] uit de lanceerbuis in plaats van verticaal.

[0:51:43] Dat ding wordt niet meer gemaakt en dat weer in productie nemen.

[0:51:47] Dan zou de kosten bij elkaar ongeveer de kosten van de vervanging van de onderzeeboot evenaren.

[0:51:53] Dat gaf ook een mooie kans om op het Joint Strike Missile

[0:51:57] en dan Submarine Launch, zo heet het netjes, in te stappen samen met de Spanjaarden en met de Noren.

[0:52:06] Dat wordt een Europese en dat hoor ik vaak van ja goed, er zit een ontwikkeltraject aan, dat klopt, maar die Joint Strike Missile die bestaat al, die gebruiken nu oppervlakte schepen.

[0:52:15] Amerikanen gebruiken hem trouwens ook, hoewel het een Europese missile is en daar gaan we nu volop doorzetten.

[0:52:21] Dus die kunnen dan straks direct integreren op de Orca-klasse.

[0:52:26] Dan de vraag met betrekking tot dame.

[0:52:32] Eigenlijk wil ik er heel kort in zijn, voorzitter.

[0:52:33] We hebben twee dagen geleden hier uitgebreid over gesproken en sindsdien zijn er eigenlijk gewoon geen wijzingen.

[0:52:39] Dus we zijn er mee bezig, we houden het in de gaten.

[0:52:43] En zodra er bijzonderheden zijn die bij uw Kamer gemeld moeten worden, dan zullen we dat direct doen.

[0:52:49] Wat de heer Van Dijk onder de vraag aan kon geven of het extra budget leidt tot extra personeel, ja, dat doet het wel degelijk.

[0:52:59] Je kunt dat zien bijvoorbeeld in de defensienote.

[0:53:01] Er is significant geld vrijgemaakt voor mensen.

[0:53:05] We spreken eigenlijk altijd over mensen en niet zozeer over personeel.

[0:53:08] Je ziet het ook bijvoorbeeld in het additionele investeringspakket.

[0:53:12] En u zult het straks ook gaan zien zodra de brief met betrekking tot de voorjaarsnota met de bijzonderheden erin.

[0:53:19] We investeren eigenlijk altijd additioneel in mensen.

[0:53:23] Dat is noodzakelijk om uiteindelijk te kunnen groeien richting die honderdduizend.

[0:53:27] Het is uitdagend, maar ook noodzakelijk realistisch.

[0:53:29] En eigenlijk wil ik daar ook van zeggen...

[0:53:31] De specifieke details wil ik morgen met u uitgebreid bespreken... in het personeelsdebat, als u dat goed vindt.

[0:53:41] Dan had mevrouw Rooikoski nog een vraag of in ieder geval een oproep naar het kabinet... over snelrealisatie en vragen bedrijfsleven mee te werken met innovatie.

[0:53:53] Ja, goed, dat is een oproep naar mijn hart.

[0:53:56] Kleine anekdote.

[0:53:57] Ik ben gisteren teruggekomen van de Paris Airshow.

[0:54:01] Dat is alles wat in de lucht vliegt, zowel civiel als militair.

[0:54:06] Alles wat vliegtuiglijk is, gebruik ik voor beide kanten.

[0:54:10] Dat spreek ik ook met het bedrijfsleven.

[0:54:13] Het gaat echt van de innovatiekant.

[0:54:20] Onze onderzoeksinstituten tot en met de producten.

[0:54:24] Mijn punt is daar ook altijd.

[0:54:26] Wat goed genoeg is voor Nederland, is ook goed genoeg voor anderen.

[0:54:30] En zo nemen we ook... Nou ja, de minister doet het ook.

[0:54:33] Zo zijn we soms ook het breekijzer voor onze Nederlandse partners om dat verder te zetten.

[0:54:38] De Nederlandse markt is klein, hoewel ons budget vergroot.

[0:54:42] Dus dat betekent ook dat we in die internationale poot daar goed zaken moeten doen.

[0:54:47] Om er ook voor te zorgen dat er meer productiecapaciteit is, dat het uiteindelijk goedkoper wordt, dat we er meer voor kunnen kopen.

[0:54:53] Maar voornamelijk ook dat een aantal van de zaken waar we echt heel goed in zijn, dat het ook de standaard wordt voor Europa.

[0:55:01] Mijn dag en nacht ben ik daarmee bezig.

[0:55:05] De avondtop komt eraan.

[0:55:06] Daar zet ik een industrieforum bij en dan zullen we elke keer dezelfde boodschappen aangeven.

[0:55:12] We hebben nog Defport opgericht.

[0:55:15] De minister is er ook veel mee bezig om in het publiek-private partnerschap ook wat dat betreft inzicht te geven in

[0:55:23] welke capabilities hebben we nodig voor de komende tien, vijftien jaar en hoe kun je daar met de industrie ervoor zorgen dat je de juiste innovatie, de juiste orders wegzet, zodat je niet alleen hard de behoeftes vult van de krijgsmacht, maar dat je ook de productiecapaciteit uiteindelijk versterkt, die bedrijven ook langetermijnperspectief biedt, maar dat je uiteindelijk ook de krijgsmachten van andere landen dan mee kunt versterken.

[0:55:49] Dan was er nog een vraag van de heer Notkamp.

[0:55:52] Die had het over uitbesteden en afhankelijk duurder externe inhuur toegenomen met 60 procent, kerndepartement 50 miljoen.

[0:56:01] Daar wil ik dan ook nu op inzoomen.

[0:56:05] in detail ingaan en die andere zaken ook gewoon morgen in de breedte erin mee te nemen.

[0:56:10] Dat klopt, 50 miljoen.

[0:56:11] Maar je moet zich ook goed beseffen dat de inhuur van die 52 miljoen is gestegen en 7 miljoen daarvan naar het kerndepartement gaat.

[0:56:23] En wat ik erbij wil aangeven,

[0:56:24] Een tijdje terug hebben we de wet op de defensie gereedheid in consultatie gebracht.

[0:56:30] Dat zijn meer dan, volgens mij, 180 pagina's.

[0:56:34] Allemaal juridische tekst.

[0:56:36] Dus wat je ziet, de laatste jaren hebben we ook specifiek expertise aangenomen.

[0:56:41] Dat komt dan wel in, wij noemen dat het A-gebouw, hierachter op het departement, het kerndepartement terecht.

[0:56:47] Er zijn juristen, maar er zijn ook ecologen.

[0:56:50] We doen ook nu veel meer aan natuurbeheer.

[0:56:52] Het gaat ook over inkoop.

[0:56:53] Dus we hebben op sommige zaken gewoon specifieke expertise nodig en die huren we dan ook wat dat betreft in.

[0:57:04] Als overheid zitten we vast dat we onder de Roemen-norm moeten blijven voor externe inhuur, dat is 10 procent.

[0:57:09] We zitten nu op 7,9 van de totale personeelsuitgave.

[0:57:13] En een deel daarvan zit ook daadwerkelijk in oprationele capaciteit.

[0:57:17] Daar gaan we morgen ook meer verder over spreken.

[0:57:19] Dus de externe inhuur... Ja, zo heet het.

[0:57:22] De externe inhuur die we doen met betrekking tot instructeurs.

[0:57:25] Ongeveer 10 procent van onze instructeurs en instructiecapaciteit... die huren we in.

[0:57:30] Over het algemeen zijn dat allemaal weer reservisten.

[0:57:33] Dat zijn eigenlijk allemaal oud-gediende... die in hun voorleven bij ons ook hebben gewerkt.

[0:57:39] En daar zit het eigenlijk voornamelijk in.

[0:57:42] Ik ga u even onderbreken.

[0:57:43] Ik heb een interruptie.

[0:57:44] Kort hierop.

[0:57:45] Op zich is het vooral goed te volgen.

[0:57:48] Met wet op de gereden stelling heb je bepaalde expertise nodig, wat niet per se gevechtskracht is en wat ook niet onderdeel is van de kernfunctie, wat mij betreft, van defensie.

[0:57:58] Waarmee ik dat woonwerk natuurlijk niet te kort wil doen.

[0:58:01] U geeft zelf aan de roemennorm 10%.

[0:58:03] Als we het bijvoorbeeld hebben over instructeurs, zitten we nu op 10%.

[0:58:08] Dat zei de staatssecretaris juist.

[0:58:11] Erkent de staatssecretaris ook met mij dat de trend eerder is dat het meer wordt dan dat het minder wordt?

[0:58:18] En als dat zo is en we nu al op die 10% zitten, wat dus eigenlijk al die Roemen-norm is, wat gaat de staatssecretaris Van der Roende ervoor te zorgen, wetende dat de trend is dat het stijgt, om te voorkomen dat we over die Roemen-norm heen gaan?

[0:58:31] Dank u wel.

[0:58:32] De staatssecretaris.

[0:58:33] De norm gaat over het totaalpakket.

[0:58:37] Als je dat vergelijkt met de rest van de markt.

[0:58:45] Als u het heeft over capaciteit met betrekking tot opleidend trainen, het gaat niet alleen over de basisopleidingen, het gaat ook over onze militaire verpleegkundigen.

[0:58:53] Dat is wel slim om daar, als je dat wil verdubbelen, om daar extra capaciteit op in te huren.

[0:58:57] Het gaat ook over technische opleidingen.

[0:58:59] Het gaat ook over hoe we bijvoorbeeld samenwerken met scholen en bedrijven.

[0:59:05] Wat ik wel ga aangeven, en dat zal ik morgen ook verder expliciteren, verder uitleggen,

[0:59:11] We gaan meer capaciteit nodig hebben vanuit de markt op het gebied van opleiden en trainen.

[0:59:18] Als ik dat niet doe, dan zullen we eenheden stil moeten gaan zetten.

[0:59:30] Onze naam van geredenheid.

[0:59:32] Wat we allemaal willen, is de geredenheid zo hoog mogelijk houden.

[0:59:37] Afschrikwekkend zijn voor iedereen die ons kwaadgezind is.

[0:59:43] Daarbij gebruik ik alle mogelijkheden die ik heb.

[0:59:47] Dus in de toekomst zal het eerder toenemen dan afnemen.

[0:59:52] Dan had de heer...

[0:59:56] Nog een vraag over stikstof.

[1:00:01] Dit kabinet, ook een dimissionaire staat, heeft stikstof en dat Nederland op het slot zit, hoog op de agenda staan.

[1:00:08] Daar hebben we een ministeriële commissie voor.

[1:00:10] economie en natuur.

[1:00:11] Wat mij betreft had er veiligheid en defensie ook bij kunnen staan.

[1:00:15] En we hebben echt wel een koerswijziging ingezet op dat stikstofblijd.

[1:00:19] En dan moet je ervoor zorgen dat Nederland de krijgsmacht van het stikstofslot uiteindelijk af gaat komen.

[1:00:25] En een belangrijk voorstel dat het kabinet ook net naar de Kamer heeft gestuurd, volgens mij wordt er op dit moment nog over gedebatteerd, is ook die rekenkundige ondergrens.

[1:00:33] En als die door de Kamer omarmd wordt, dan kunnen we vooruit de meeste activiteit ook wel vergund worden.

[1:00:38] En daar werken we vandaag aan.

[1:00:41] U had ook nog een opmerking over natuur en natuurmaatregelen.

[1:00:47] Dat klopt.

[1:00:47] Het gaat natuurlijk over het verslechteringsverbod van de natuur.

[1:00:51] Dat komt eigenlijk vast uit Europese wetgeving op het gebied van vogel- en habitatrichtlijnen.

[1:00:59] Wat ik erover wil zeggen, dat staat heel duidelijk ook in het TNO-rapport, is dat de krijgsmacht, de defensie, een zeer beperkte

[1:01:08] bijdrage heeft aan emissie en depositie.

[1:01:12] 0,05 tot 0,1 maximaal.

[1:01:17] Het tweede is dat de uitdaging die wij als Defensie hebben op onze activiteiten, want daar gaat het over, we moeten uitbreiden, meer activiteiten verrichten.

[1:01:26] We moeten andere soorten activiteiten verrichten en we moeten hebben een groeiopgave, ook met kazernes, schietbanen en ook andere activiteiten, andere soorten munitie en dat soort dingen.

[1:01:35] Wat ons knel zit is de vergunningsverlening.

[1:01:38] Dus waar we heel goed naar moeten kijken is hoe krijg je die vergunningsverlening, krijg je die los?

[1:01:42] Dus enerzijds is dat

[1:01:44] Dat is het eerste spoor.

[1:01:49] De andere kant heeft te maken met stikstofreductie.

[1:01:54] Er is een sterppakket, daar is de eerste aanzet van.

[1:01:59] En de tweede is dat als je goed kijkt naar Defensie, dan zie je eigenlijk dat er weinig te reduceren is op stikstofemissie.

[1:02:07] Een paar voorbeelden erover.

[1:02:09] Als je bijvoorbeeld naar Woensdrecht kijkt, daar hebben we een vliegbasis liggen, maar ook de F-35 motoren, die ontwikkelen we daar en die testen we daar, zo moet ik het zeggen.

[1:02:17] En we werken ook nu samen met partners, met de private partijen aan de andere kant van het hek, maar het ligt in de Brabantse Wal.

[1:02:24] Daar ligt de Hexagon,

[1:02:25] van een Natura 2000-malletje, dat is een hectare, in een zeshoek.

[1:02:30] Die ligt eigenlijk bijna tot aan de start- en landingsbaan.

[1:02:34] En wat het bijzondere daar is, dat gaat over de haboeitatiepe... Ik heb hem even kwijt, hoor.

[1:02:40] In ieder geval, een schrale grasland.

[1:02:44] Daar heb je leeuwenrekken en dat soort dingen allemaal zitten.

[1:02:46] die zitten daar.

[1:02:47] Die zitten echt gewoon op het vliegveld zelf.

[1:02:49] En waarom zitten die daar?

[1:02:51] Omdat wij een jaar of dertig geleden begonnen zijn met, in Woensdrecht, als een beheersmaatregel om het veilig te houden te vliegen door het afvoeren van het maisel.

[1:03:00] En dat is echt een natuurmaatregel die superbelangrijk is.

[1:03:03] Als je het maisel afvoert, dan krijg je minder stikstof in de grond.

[1:03:07] Daardoor krijg je kruidrijke mengsels.

[1:03:09] Dan komen die vogels terug.

[1:03:10] En waarom doen we dat?

[1:03:11] Niet zozeer om de natuur beter te maken.

[1:03:13] Dat doen we omdat je de grote grazers, dat zijn ganzen en dergelijke,

[1:03:16] die komen niet het gebied in.

[1:03:18] En dat maakt het vlieg veilig.

[1:03:20] En je ziet eigenlijk op allerlei zaken dat we dat best wel goed doen.

[1:03:23] Dat doen we ook op het gebied van hydrologie.

[1:03:25] Dat doen we ook op het gebied van natuurterreinen.

[1:03:30] Eigenlijk zijn het oefenterreinen.

[1:03:31] Ongeveer 50, 55 procent van Natura 2000 zijn ook onze oefenterreinen.

[1:03:36] En ik blijf het wel aangeven, dat is eigenlijk best wel een goed huwelijk.

[1:03:40] En daar hebben we ook best wel veel onderzoek van.

[1:03:42] Ook van ecologen en natuurkoepels en organisaties.

[1:03:45] Die zeggen ook dat natuur en defensie goed samengaan.

[1:03:52] Een van mijn grootste boodschappen is het multifunctioneel gebruik van ruimte.

[1:04:04] Ruimte is schaars.

[1:04:05] Als we alle opgaves naast elkaar willen leggen, gaat het niet passen.

[1:04:10] Want op energie moeten we een hoop dingen doen, op wonen moeten we een hoop dingen doen.

[1:04:15] Dus we moeten ook ernaartoe dat we de zaken om elkaar gaan stapelen.

[1:04:19] Minuutse complexen en natuur gaat hartstikke goed samen.

[1:04:21] Eigenlijk is dat de win-win.

[1:04:23] En dat is niet omdat ik dat vind, maar omdat we daar al jaren ervaring op hebben.

[1:04:28] Hetzelfde geldt op het gebied van oefenterreinen, zie je dat ook kan.

[1:04:31] En de laatste die ik erover zeg is dat we een supergrote opgraven hebben op het gebied van vastgoed.

[1:04:36] En daar gaan ongeveer...

[1:04:38] Twee derde van alle kazernes gaan we revitaliseren en dat doen we allemaal emissievrij.

[1:04:43] We zijn ook niet met de officiële voertuigen, maar met alle dienstvoertuigen en onze bedrijfsvoering.

[1:04:48] Op alle vlakken zijn we dat ook emissievrij aan het maken.

[1:04:52] En dan de laatste, echt de allerlaatste, is als je kijkt naar het energieverbruik.

[1:04:57] Het kost ons iets meer geld.

[1:04:59] Als overheid en als defensie zijn we er koploper in geweest... om alle energie die we afnemen, dat het ook groene energie is... en dat die niet uit andere zaken komt.

[1:05:16] Even kijken.

[1:05:18] En dan de laatste opmerking van de heer Noordkamp.

[1:05:22] U gaf aan dat het ook belangrijk is om te blijven investeren in kazernes, infra en dat soort zaken.

[1:05:27] U had het over onze mensen en dat ben ik helemaal met u eens.

[1:05:30] En daarom ziet u ook dat we met het Nationaal Programma Ruimte voor Defensie dat we er rekening mee houden, onze mensen moeten kunnen trainen.

[1:05:36] We zijn ook bezig met die revitalisering, een mooi voorbeeld.

[1:05:40] In Schaarsbergen zit onze 11e lofmobiele brigade.

[1:05:46] Het is heel schrijnend.

[1:05:50] Onze mensen die in de kantoortjes zitten, die moeten van de ene kant naar de andere kant van het gebouw, want als het regent, dan komt het gewoon door het dak heen.

[1:05:56] Dat heeft hele hoge prioriteit, maar het zit wel in Natura 2000, of zit er tegenaan.

[1:06:03] En daarvan zeg ik ook van, ja jongens, alsjeblieft.

[1:06:08] Onze totale emissie, als we revitaliseren, die wordt alleen maar minder.

[1:06:12] En daar moeten we echt stappen zetten.

[1:06:14] Dat zijn we nu gaan doen.

[1:06:15] Ik ben ook blij dat zowel de gemeente als de provincie

[1:06:19] nu akkoord is.

[1:06:20] We hebben ook een bestuurlijke overeenkomst daarvoor getekend en daar gaan we nu ook snel weer volgende stappen zetten, dat die kazerne ook snel op orde is en heeft de Noordkamp helemaal gelijk in.

[1:06:30] Als je mensen gemotiveerd wil houden, dan moet je ze een plek bieden die veilig is, die functioneel is, maar die ook wat dat betreft inspireert.

[1:06:40] Dank u wel.

[1:06:42] Dan kijk ik naar de kant van de Kamer of er behoefte is aan een tweede termijn.

[1:06:46] En ik zie geen behoefte aan een tweede termijn.

[1:06:49] Dat bespaart het kabinet dat werk.

[1:06:52] En dan betekent dat wij naar de toezegging toegaan van vandaag.

[1:06:56] En ik heb hier staan dat de minister van Defensie zegt toe dat hij een analyse van een mogelijke verdringing van de hoofdtaak 3 door hoofdtaak 1 uiterlijk eind 2025 aan de Kamer zal doen toekomen.

[1:07:09] En dat is een toezegging aan het lid Van Dijk.

[1:07:12] Tot zover.

[1:07:15] Dan wil ik graag het kabinet, de minister, de generaal, mevrouw en de staatssecretaris van harte bedanken voor hun aanwezigheid.

[1:07:24] De Kamerleden bedanken, de mensen op de tribune bedanken en ook de mensen thuis nog een prettige avond wensen.

[1:07:29] En dan sluit ik hierbij deze verhaal uit.