Aanbieding jaarverslag over het jaar 2024 van de Nationale ombudsman

[0:00:00] Maar nu is aan de orde de aanbieding van het jaarverslag over het jaar 2024 van de nationale ombudsman.

[0:00:06] Ik heet hem van harte welkom, de heer Van Zutphen, wederom weer in ons midden.

[0:00:11] Tevens een hartelijk woord van welkom aan de substituutombudsman, mevrouw Molenaar, de kinderombudsman, mevrouw Kalverboer, de algemeen directeur, mevrouw Van Essen en de andere medewerkers van de ombudsman.

[0:00:25] Die zitten ook op de tribune.

[0:00:27] Van harte welkom.

[0:00:28] De nationale ombudsman zal hier vandaag het ja-verslag aanbieden, de kinderombudsman en de veteranenombudsman tevens, omdat dat aparte onderdelen zijn van het geheel.

[0:00:39] Het is een jaarlijkse traditie die sterk tot uitdrukking brengt hoeveel waarde er door de Kamer wordt gehecht aan al het belangrijke werk dat door hen wordt gedaan.

[0:00:46] Ik dank hen daar al van harte voor.

[0:00:48] Ik wil nu het woord geven aan onze ombudsman.

[0:00:51] Gaat uw gang.

[0:00:57] Dank u wel voor de gelegenheid om vandaag een paar woorden te zeggen als begeleiding bij het aanbieden van drie jaar verslagen.

[0:01:04] U zei het al, de nationale ombudsman, de veteranenombudsman en de kinderombudsman hebben in één document hun verslagen gelegd.

[0:01:11] Zometeen mag ik dat aan u aanbieden.

[0:01:15] Dat is wel heel mooi, dat dat samen kan één keer, want onze collega's, u gaf ze al een welkom, hebben met z'n allen gewerkt als één bureau voor deze drie belangrijke ombudsfuncties.

[0:01:26] Het is dan ook heel fijn dat we inmiddels voor de vierde of de vijfde keer de drie verslagen bij elkaar kunnen voegen en in één keer aan uw Kamer mogen aanbieden.

[0:01:35] Ik vind het belangrijk om op dit moment nog eens te benadrukken dat er sprake is in Nederland van een parlementaire ombudsman, een parlementaire kinderombudsman en een parlementaire veteranenombudsman.

[0:01:45] Dat is niet in alle landen het geval.

[0:01:47] Soms wordt het bestuur degene die de ombudsman is.

[0:01:50] Nee, het moet juist het parlement zijn.

[0:01:53] Wij voelen ons ook door die positie, door u gekozen en aangewezen, gesterkt in wat wij aan u gaan vertellen.

[0:01:59] Dat klinkt soms een beetje hard en duidelijk en dat moet het ook zijn.

[0:02:02] Maar u hebt er zelf om gevraagd, zal ik maar zeggen, door het op deze manier in te regelen.

[0:02:06] Dus een beetje een intro van wat er nog gaat komen.

[0:02:08] Dat begrijpt u wel.

[0:02:10] Dus parlementair, en ik vind het dan ook heel belangrijk om vandaag hier door middel van de jaarverslagen verantwoording af te kunnen leggen over wat we in 2024 met elkaar hebben gedaan in ons instituut en voor wie we aan het werk zijn geweest.

[0:02:24] Ongeveer 27.000 keer zijn we het afgelopen jaar benaderd door burgers, door kinderen, door veteranen met vragen en problemen die om een oplossing vroegen, soms om informatie, soms om een echte diepgaande analyse en onderzoek, soms om grote rapporten.

[0:02:39] en soms om een vermalend woord in de richting van het bestuur.

[0:02:46] Wij hebben naar dat afgelopen jaar toch wel wat stilte.

[0:02:51] Gehoord zou ik bijna zeggen.

[0:02:52] Ik heb ooit een keer verteld in deze Kamer dat we last hadden van demissionaire stilte.

[0:02:56] Dat is alweer twee regeringen geleden.

[0:02:58] Het was het afgelopen jaar een beetje een oorverdovende stilte, omdat er wel heel veel werd gezegd, maar we hoorden zo weinig waar we wat mee konden.

[0:03:07] En ik hoop dat na de demissionaire periode die nu is aangebroken,

[0:03:10] dat we weer zover gaan komen dat we voor de burgers in dit land, want daar gaat het uiteindelijk om, voor de burgers, de kinderen en de veteranen, dat we het weer op gaan pakken, beter gaan maken en dat we gaan leren van de lessen die hier te trekken zijn.

[0:03:23] Het ja-verslag heet dan ook niet voor niks zet de burger centraal.

[0:03:28] Als ik iets aan u zou mogen zeggen, is dat dat de afgelopen tijd onvoldoende is gebeurd.

[0:03:33] Ik wil niet zeggen helemaal niet.

[0:03:35] Dat zou veel te hard zijn, maar onvoldoende misschien zelfs wel heel erg onvoldoende is gebeurd.

[0:03:41] Burgers hebben daar absoluut behoefte aan.

[0:03:44] Ze willen graag dat wetten, regels, beleid, de uitvoering,

[0:03:48] dat hij voor hen er kan zijn, de problemen kan oplossen en liever nog de problemen kan voorkomen.

[0:03:55] We hebben de idee gekregen, en ik zeg het een beetje in een slagzinvorm, dat het hier vaker ging om de bühne dan om de burger.

[0:04:05] Er werden dingen wel verteld en gezegd waarvan ik van tevoren dacht, maar dat kan helemaal niet.

[0:04:10] Of daar zijn wetten en verdragen en vast beleid dat het onmogelijk maakt wat de voorstellen nu worden gedaan, uit welk hoek dan ook in deze Kamer, dat ze eigenlijk niet tot uitvoering gebracht kunnen worden.

[0:04:22] En ik heb daar een aantal malen, overigens ook anderen hebben dat gedaan, van gezegd als u teveel belooft en u kunt niet presteren wat u belooft, dan is het vertrouwen nog verder weg dan het al was.

[0:04:33] U hebt vandaag, misschien vanmorgen gezien, het Sociaal Cultureel Planbureau heeft weer burgerberichten geproduceerd en naar voren gebracht.

[0:04:42] En het blijkt dat het toch wel heel ingewikkeld is en ook de komende tijd zal zijn om dat vertrouwen van de burgers terug te winnen.

[0:04:49] En ik zou bijna zeggen, daar moet u dus echt aan de slag.

[0:04:52] En ik doe dat heel graag met u samen.

[0:04:53] Wat ik ervan weet, wil ik heel graag met u delen.

[0:04:56] En ik wil heel graag leren van datgene wat goed is gegaan.

[0:04:59] En ook daar overigens, maakt u zich geen zorgen, heb ik een paar voorbeelden meegenomen van dingen die wel lukken als je ze op de goede manier pakt.

[0:05:07] Dus niet meer voor de bune, maar echt voor de burger.

[0:05:16] Dat dat dat

[0:05:18] veel beloven en dan niet waarmaken, dat mag niet verworden tot een soort van mantra.

[0:05:26] We moeten het serieus nemen.

[0:05:27] Het is te makkelijk gezegd tegenwoordig.

[0:05:29] Ja, maar ik heb te veel beloofd.

[0:05:30] Het is me niet gelukt.

[0:05:31] Of ik wist het wel, maar ik moest het toch zeggen.

[0:05:33] We moeten dit serieus nemen.

[0:05:35] Het is een belangrijk punt dat als je beloftes maakt en je komt ze niet na, denk je maar aan het rapport van de rechtsstaat, van de commissie rechtsstaat.

[0:05:43] De gebroken belofte van de rechtsstaat.

[0:05:45] Dat is echt een ingewikkeld probleem.

[0:05:47] Hoe gaan we wat gebroken is weer heel maken?

[0:05:50] En daarover moet u en moeten wij en moet ook de uitvoering, vergeet u die vooral niet, hun beste beentje voortzetten.

[0:05:58] Dus de burger centraal.

[0:05:59] Zet de burger centraal.

[0:06:01] Vorig jaar was ons verhaal bij het jaarverslag burgerperspectief een manier van doen.

[0:06:07] Nou, zet de burger centraal is een handeling.

[0:06:11] Centraal zetten is dus al doen.

[0:06:13] En dat willen mensen graag merken en weten en ervaren in hun dagelijkse leven.

[0:06:17] Als ze problemen hebben rondom schulden of bij jeugdzorg of in de WMO of met de Belastingdienst of een politieklacht of gewoon wet en regelgeving die onevenredig zwaar uitpakt voor mensen die toch al kwetsbaar zijn.

[0:06:31] Dus het gaat erom dat we de burger centraal zetten.

[0:06:37] Er zijn een aantal zaken waar u volgens mij echt mee aan de slag moet.

[0:06:41] En dat heeft niks te maken met partijpolitiek.

[0:06:43] Het heeft alles te maken met politiek.

[0:06:45] Alles te maken met politiek, want er moeten dingen gebeuren in dit land en er moeten dingen gebeuren voor de burger.

[0:06:49] En daar maakt wat mij betreft, in ieder geval in mijn optiek, maakt de kleur niet uit.

[0:06:55] Want als het gaat over die beloften die gedaan zijn, maar laat ik het dan voorzichtiger zeggen, nog niet zijn waargemaakt, dan denk ik wel aan bestaanszekerheid.

[0:07:04] En dan denk ik aan goed bestuur, aan medemenselijkheid, aan leefbaarheid.

[0:07:08] Dat zijn de onderwerpen waar burgers, als ze met ons contact maken, om vragen.

[0:07:14] Wat moet er nou gebeuren?

[0:07:18] Neemt u het energienoodfonds.

[0:07:19] Er is een derde ronde nodig geweest.

[0:07:21] Ook in die derde ronde hebben niet-digitale burgers niet mee kunnen doen.

[0:07:26] Er zijn toch weer te veel mensen niet in aanmerking gekomen voor die toeslagen uit dat noodfonds.

[0:07:32] Het had anders gekund en anders gemoeten.

[0:07:34] Na de tweede ronde was er beloofd dat we dat niet nog een keer zouden doen en toch is dit gebeurd.

[0:07:38] Er is nu een derde keer gezegd dat we dat niet een vierde keer zouden doen.

[0:07:41] Ik zou u echt willen vragen of u ervoor wilt zorgen dat die vierde keer inderdaad niet nodig is, maar dat de nood die er is bij mensen die te maken hebben met de energieproblematiek, met name in hun portemonnee, op een andere manier wordt geholpen dan voor een noodfonds waar je alleen digitaal met een digidea mee kunt doen.

[0:07:59] We hebben gezien dat mensen die werken in beschut werk, dat die door bepaalde maatregelen, fiscaal, opheffen van de dubbele kortingen en dat soort zaken, er ernstig op achteruit zijn gegaan.

[0:08:11] Het idee was dat het een prikkel zou zijn om mensen meer uren te laten maken als er compensatie kan plaatsvinden.

[0:08:17] Maar als je dat niet kunt, omdat je een beperking hebt of om wat voor reden dan ook, dan ben je dus heel hard getroffen door die maatregel.

[0:08:25] Toen ik dat met de staatssecretaris besprak,

[0:08:27] Dat was een onbedoeld neveneffect.

[0:08:34] Dat kan wel zijn.

[0:08:35] Maar het effect was er wel.

[0:08:38] En op de vraag, kan het gerepareerd worden, was het antwoord eigenlijk niet.

[0:08:42] En op die manier zou ik u willen vragen, wilt u kijken naar wetsvoorstellen die er worden gedaan?

[0:08:46] En van tevoren al, als u weet, door adviezen van de Raad van State, van de Ombudsman, van de Rekenkamer, van wie dan ook, als u al weet wat er gaat gebeuren, als u die wetten toch invoert, wilt u dan alsjeblieft rekening houden met de mensen die er getroffen worden?

[0:09:00] Een verhaal van iemand die op die manier moest werken, die zei nu moet ik eerst zochtens een krantenwijk rijden om de benzine te kunnen betalen voor de auto en naar mijn merk te kunnen gaan.

[0:09:09] Dat zijn de situaties die wij niet willen, die ik in ieder geval denk dat ze onwenselijk zijn.

[0:09:16] Groningen, daar moet ik er nog veel over zeggen.

[0:09:18] Ik zag vanmorgen in de krant dat uw Kamer vindt dat er in Warfem niet opnieuw gewonnen zou mogen worden, maar de vergunning is afgegeven en de Raad van State heeft gezegd dat vooralsnog dat door mag gaan.

[0:09:28] Hebt u enig idee wat dat betekent als je in Groningen woont en dan gisteren hoort dat er eigenlijk niets moet gebeuren, maar de vergunning al verleend is?

[0:09:35] Dat is voor burgers echt heel moeilijk te begrijpen.

[0:09:38] Dat is geen perspectief bieden.

[0:09:40] Ik zeg niet hoe het wel moet.

[0:09:41] Dat is uw taak, uw zaak.

[0:09:43] Maar het is wel een signaal wat wij krijgen uit Groningen over de onbegrijpelijkheid van wet en regelgeving en beleid.

[0:09:50] Ik heb gezien dat waar jongens, door regelgeving die veranderd is, plots niet bij een aanmerking kwamen voor automatische kwijtschelding van lokale belastingen.

[0:09:57] Moet u zich voorstellen dat je dus heel lang gewoon automatisch kreeg kwijtgescholden?

[0:10:02] Je hoefde niet te betalen, je kreeg de rekening ook niet op de mat en ineens lag je er wel.

[0:10:06] Ik weet niet of u weet wat waterschappen tegenwoordig vragen aan bijdragen per jaar.

[0:10:10] Ik kreeg gisteren eentje in mijn eigen waterschap.

[0:10:12] Dat is niet weinig.

[0:10:14] En als je al niks hebt en je krijgt een rekening van een paar honderd euro op de mat, is dat ineens heel erg veel en heel erg schrikken.

[0:10:20] En eigenlijk is er nog steeds geen reparatie voor die verandering, dat onbedoelde neveneffect op de meest kwetsbare in onze samenleving.

[0:10:29] Ik kan nog wel een tijdje doorgaan zo, maar dat doe ik niet.

[0:10:32] Wel noem ik nog één groep die ik heel erg van daarbij de afgelopen tijd heb gesproken en meegemaakt, en dat zijn de boeren.

[0:10:41] Als je bij de boeren thuiskomt en je merkt wat er bij hen aan de hand is in hun bedrijf en hun gezin, in de onoplosbaarheid van het probleem waarin ze nu verkeren, in de onzekerheid van hun bedrijf, de bedrijfsopvolging, de financiering, alles wat daarmee samenhangt, dan grijpt dat heel erg diep in in het leven van die gezinnen.

[0:10:58] En ik vind echt dat er een einde moet worden gemaakt aan die onzekerheid.

[0:11:03] We weten precies wat er over gaat.

[0:11:04] U kent de regels.

[0:11:05] U weet wat er aan de hand is.

[0:11:07] U weet wat Europa heeft voorgeschreven.

[0:11:09] U wil ook goede waterkwaliteit, maar u wilt ook boeren die hun werk kunnen doen.

[0:11:13] Het is aan u, wat mij betreft, om stappen te zetten.

[0:11:16] Het is echt heel hard nodig, voor de natuur, maar zeker ook voor de boeren.

[0:11:23] Hoe gaat u dat nou doen, wat mij betreft?

[0:11:26] Nou, ik zou zeggen door eerst maar eens te doen wat de ombudsman ook altijd doet.

[0:11:28] Heel goed luisteren en luisteren is iets anders dan aanhoren en luisteren is ook iets anders dan doen wat iemand zegt.

[0:11:35] Luisteren is je verplaatsen in de ander die ergens mee zit, een probleem heeft of een heel goed idee of een oplossing weet of wil leren van fouten die gemaakt zijn om op die manier met elkaar te spreken en vervolgens de stappen te zetten naar

[0:11:49] De volgende, de richting.

[0:11:52] Nou, niet alleen maar de richting, echt de stap naar de oplossing.

[0:11:56] Want ik zei het al, het is een manier van doen.

[0:11:58] En als u niet tot doen over kunt gaan of anderen het daartoe niet in staat stelt, dan gaan we het niet op korte termijn redden, laat ik me voorzichtig uitdrukken.

[0:12:08] U moet dus ook vooral luisteren naar de mensen in de uitvoering.

[0:12:12] Dat doet de link steeds beter met de stand van de uitvoering en met de discussies daarover.

[0:12:17] Maar de goede adviezen, de werkbaarheid van wetgeving, de werkbaarheid van beleid, het mogen combineren van data, de adviezen die u daarvoor krijgt van de uitvoering zijn voor het werk van de ombudsman van heel groot belang.

[0:12:29] Als wij de verbinding tussen burger en overheid

[0:12:32] weer op die manier aan de gang willen krijgen zoals dat goed zou zijn, dan is de uitvoering daarbij onontbeerlijk.

[0:12:40] En ikzelf ben steeds meer en steeds vaker eigenlijk met de uitvoering in gesprek over wat er dan voor burgers het belangrijkste is en hoe we dat gaan bereiken dan met wet en regelgeving.

[0:12:51] Nog even over die gebroken belofte van de rechtsstaat.

[0:12:55] Als u straks door onze stukken heen gaat, dan vindt u daar onder andere dat wij schrijven de rechtsstaat beschermt zichzelf niet.

[0:13:01] Dat lukt de rechtsstaat niet.

[0:13:02] De rechtsstaat heeft u nodig.

[0:13:04] De rechtsstaat heeft een ombudsman nodig.

[0:13:06] De rechtsstaat heeft gemeentebesturen nodig om te beschermen.

[0:13:10] Als we de rechtsstaat overeind willen houden, dan zullen we ons ultiem moeten inspannen.

[0:13:16] om die gebroken belofte weer te helen.

[0:13:19] Overigens, ik heb nog niet gezien dat de regering heeft gereageerd, een kabinetsreactie heeft gegeven op dat rapport.

[0:13:26] En het is toch wel weer, denk ik, nou, meer dan een jaar geleden.

[0:13:30] Zeg ik maar heel voorzichtig.

[0:13:32] Het lijkt een beetje als de kabinetsreactie op het jaarverslag van de Ommetsman.

[0:13:39] Dus heel die breuk.

[0:13:41] Heel die breuk.

[0:13:42] En ik zeg daarbij, in het algemeen belang,

[0:13:45] Dus in het belang van iedereen, een beetje à la artikel 1 van de Grondwet, voor allen die zich in Nederland bevinden.

[0:13:52] Daar gaat het om.

[0:13:53] Heel die breuk.

[0:13:56] Het kan.

[0:13:57] We hebben gezien dat na het debakel bij DUO over de controles op in- en uitwonende studenten heel voortvarend is gesproken met studenten, met uitvoerders, met allerlei anderen, om te kijken op welke manier we het beter gaan doen en hoe we de toegebrachte schade kunnen repareren.

[0:14:15] U hebt de brief van minister Bruins gezien op instigratie van DUO, zoals we het ontwerp hebben gemaakt om die hersteloperatie vorm te geven.

[0:14:22] Dat is volgens mij een van de beste voorbeelden van het afgelopen jaar.

[0:14:27] Er zijn meer goede voorbeelden.

[0:14:28] In de gemeente Rotterdam is gekeken op basis van van data die er zijn, waar jongens die ook in de wanbetalersregeling zaten, maar geen gebruik maakten van de zorg toeslag.

[0:14:39] Als je weet wie het zijn, als je weet waar ze woont, dan ga je erheen.

[0:14:43] En dat brengt mij bij die proactieve overheid en die proactieve overheid kunnen met elkaar veel beter organiseren.

[0:14:49] Als we ook met zorgvuldigheid data gaan combineren op een manier die natuurlijk de AP goed vindt.

[0:14:54] Maar vooral op een manier die de ombudsman aanbeveelt, namelijk zo combineren dat mensen er beter van worden en dat onderbenutting niet gebruik wordt voorkomen, omdat de overheid laat zien dat ze weet wie ze zijn, wat ze nodig hebben en dat ze ze komen brengen.

[0:15:09] Dan mag je misschien dan nog nee zeggen, maar ik kom het in ieder geval brengen.

[0:15:12] Ik kom het in ieder geval brengen.

[0:15:14] Dus dat proactieve zou, als ik hier volgend jaar nog een keer zou mogen staan, iets zijn waarvan ik hoop dat het dan goed gaat.

[0:15:23] Het kan dus wel.

[0:15:25] Als er maar persoonlijk contact is.

[0:15:28] Als er maar wordt geluisterd naar de burger.

[0:15:30] Als er maar wordt gevraagd wat heb je nodig.

[0:15:33] En als er dan maar een eerlijk antwoord komt van de overheid.

[0:15:35] Welke overheid dan ook.

[0:15:37] Dit is wat ik je kan bieden.

[0:15:38] Dit mag je verwachten.

[0:15:39] En dit kan ik realiseren.

[0:15:41] Dit ga ik doen.

[0:15:44] Zet u alsjeblieft volgend jaar de burger centraal.

[0:15:46] Dank u wel.

[0:15:48] Hartelijk dank.

[0:15:53] Ik zal u graag in deze envelop de drie jaarverslagen overhandigen.

[0:16:02] Ik dank onze nationale ombudsman hartelijk voor het jaarverslag, ook namens de gehele Tweede Kamer.

[0:16:08] U komt met een heldere boodschap.

[0:16:10] De titel Zet de burger centraal, zegt alles.

[0:16:13] U stelt de vraag wat een burger wel mag verwachten, ook juist als het misgaat tussen burger en overheid.

[0:16:19] De belangrijke boodschap die u uitspreekt, komt in veel opzichten niet alleen tot uitdrukking bij deze aanbieding, maar ook in al die andere onderzoeken die u gedurende het jaar met de Kamer deelt en op al die momenten dat u zelf bij de vaste Kamercommissies te gast bent.

[0:16:33] Zowel uit het jaarverslag als uit uw verhaal zojuist blijkt een enorme inzet en toewijding voor al die burgers die bij u aankloppen.

[0:16:40] Dat geldt niet alleen voor u. Dat geldt niet alleen voor de substituutombudsman en de kinderombudsman, die ik al eerder even noemde, maar ook voor al die medewerkers die het allemaal dagelijks mogelijk maken en hierin voor een deel ook aanwezig zijn op de tribune.

[0:16:55] Wij zijn nu allen zeer erkentelijk.

[0:16:58] Het ja-verslag van de nationale ombudsman zal ik nu in handen stellen van de vaste Commissie voor Binnenlandse Zaken.

[0:17:04] Het werk van de kinderombudsman zal worden besproken binnen de vaste Commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

[0:17:11] Het werk van de veteranenombudsman zal ik doorgeleiden naar de commissie Defensie.

[0:17:15] Die commissies zullen vervolgens bepalen op welke manier de behandeling van dit jaarverslag verder vorm krijgt.

[0:17:21] Nogmaals dank ik iedereen die hier een bijdrage aan heeft geleverd.

[0:17:25] Ik sluit de aanbieding van het jaarverslag over het jaar 2024 van de nationale ombudsman.