Klimaat en Energie (algemeen)

[0:00:00] deze vergadering van de Vaste Kamercommissie voor Klimaat en Groene Groei.

[0:00:03] Aan de orde is een algemeen debat over klimaat en energie.

[0:00:08] Ik heet de minister van harte welkom en ik heet welkom aan de leden, mevrouw Posma van NSC, de heer Vermeer van BBB, die zal zo wel komen, mevrouw Teunissen van de Partij voor Bevoerde Dieren, mevrouw Kreuger van GroenLinks-Pelenaar en de heer Peter de Groot van de VVD.

[0:00:22] In de eerste termijn hebben we vijf minuten inbreng aan de zijde van de Kamer, dus ik ga snel het woord geven aan mevrouw Posma.

[0:00:28] Ga u gang.

[0:00:29] Ja, dank, voorzitter.

[0:00:30] Er stond weer ontzettend veel op de agenda voor dit debat, zoals het altijd is met een klimaatdebat, algemeen zoals dat zo mooi heet.

[0:00:37] Ik wil de drie punten uitleggen, of uitlichten, dus die wil ik van tevoren ook eventjes kort noemen.

[0:00:44] Het eerste punt gaat over de energierekeningen en de grote energiekloof.

[0:00:48] Die is na aanleiding van het rapport Bereschot in opdracht van Essent.

[0:00:54] Het tweede punt gaat over wind op zee.

[0:00:57] Belang van het blijven investeren op wind op zee en de koppeling van STA++ daarbij.

[0:01:02] En daarbij ook wil ik een punt maken over de batterijen.

[0:01:06] En tot slot stond er nog een brief over de Waddenzee op de agenda.

[0:01:10] Dus ook die wil ik graag even behandelen.

[0:01:13] Wil ik naar het eerste punt, voorzitter.

[0:01:17] Ik moet bekennen dat ik hier echt wel van schrok.

[0:01:21] Er is zo'n groot verschil tussen de energierekening van iemand in de regio en in de Randstad.

[0:01:27] Volgens mij ging het over 105 euro of meer per maand zelfs, qua kosten.

[0:01:33] Voor een deel omdat het grotere huizen zijn die slechter geïsoleerd zijn, dus meer energie nodig hebben.

[0:01:38] Maar het is nogal wat als je daar woont.

[0:01:40] En in dat rapport staat ook dat bijna de helft van de Nederlandse huishoudens

[0:01:44] in 2035 nog steeds achterblijft in de transitie die we met elkaar maken.

[0:01:51] En gisteren was ik op een BN-komst, mevrouw Kreugen en de heer Vermeer waren er ook en de heer De Grote ook, waarbij we met veel uit de energiesector spraken.

[0:02:01] En daar kwam dit onderwerp ook naar voren.

[0:02:03] En de zorgen ook die energiemaatschappijen hebben over die mensen die hun rekening niet kunnen betalen.

[0:02:10] Want we denken in eerste instantie wel vaak dat energiemaatschappijen er alleen maar zijn om eigenlijk dat geld te verdienen, maar zij krijgen ook die telefoontjes en moeten die telefoontjes afhandelen van mensen die wanhopig zijn omdat ze hun rekening niet kunnen betalen, omdat ze in de kou zitten.

[0:02:25] Een van de punten die daar terecht werd genoemd was het belang van één loket.

[0:02:31] We hebben ontzettend veel subsidies waar we merken dat veel mensen met een hoog inkomen vooral toegang tot hebben.

[0:02:37] We zagen dat helaas bij de warmtepompen ook.

[0:02:39] Inkomsten boven de 60.000 euro, die weten te vinden, daaronder niet.

[0:02:43] Maar ook de isolatiebudgetten.

[0:02:45] En we zetten daar stappen in, namelijk rentevrije leningen.

[0:02:49] Maar nog steeds blijft het complex.

[0:02:50] Zij roepen dan ook op, kunnen we niet één loket maken waardoor ze geholpen zijn, mensen die die energietransitie door willen gaan, die hun huis willen verduurzamen.

[0:03:00] om die aanvragen te doen.

[0:03:02] Dus graag daarop een reactie van de minister.

[0:03:05] Een andere reactie zou ik dus graag willen op dat rapport dat net is verschenen.

[0:03:08] Wat vindt de minister daarvan?

[0:03:11] Wat daarbij samenhangt is het energienoodfonds of het structureel maken van het energiefonds waar we eigenlijk met z'n allen zo hard voor pleiten.

[0:03:18] Er zijn middelen vrijgemaakt vanuit het Social Climate Fund daarvoor.

[0:03:23] Maar het wordt alweer kouder.

[0:03:24] We hebben vandaag de eerste regenachtige dag.

[0:03:26] De zomer is definitief voorbij.

[0:03:28] Straks moet die thermostaat weer aan.

[0:03:30] Hoe staat het ermee?

[0:03:32] Is het gereed?

[0:03:33] Kunnen mensen, als het echt koud wordt, alweer aankloppen om aanspraak te maken op dat fonds dat we structureel willen maken?

[0:03:41] Graag een update.

[0:03:42] Dan wil ik graag naar Winthrop C.

[0:03:46] Ik zei toen Alka dat wind op zee is een van de belangrijkste successen die wij volgens mij in de transitie gemaakt hebben.

[0:03:53] Het is machtig mooi als je naar die Noordzijk kijkt en ziet hoeveel mooie windparken daar staan, hoeveel mooie windmolens er staan en wat voor energie we daar uithalen.

[0:04:01] Ik denk dat dat echt een succes is.

[0:04:03] En wat NEC betreft gaan we met die uitrol door.

[0:04:06] Je kan nooit genoeg

[0:04:08] duurzame stroom hebben.

[0:04:09] En het mooie aan veel duurzame stroom is dat het ook gekoper gaat worden.

[0:04:13] Dat zien sommigen als een uitdaging, want dan is het minder waard.

[0:04:17] Ik zie het als een enorme kans voor onze economie.

[0:04:20] Dus ik wil de minister oproepen om door te blijven gaan met die uitrol.

[0:04:24] En in de stukken lees ik juist dat er meer een soort vertraging plaatsvindt.

[0:04:31] Daar wil ik graag reactie op van de minister.

[0:04:33] We zitten op dit moment, dat is mijn tweede punt op wind op zee, ook op het punt dat we echt met elkaar moeten hebben over dat wij gaan ondersteunen weer om die wind op zee projecten tot een succes te maken.

[0:04:45] Er is meer nodig voor de tenders.

[0:04:47] We hebben daar al wat eerdere moties voor ingediend.

[0:04:49] We hebben de Contract for Difference.

[0:04:50] Die komt er in 2027 aan, als het goed is.

[0:04:53] Maar ik denk dat we ook moeten kijken.

[0:04:55] Zijn er mogelijkheden binnen SDA Plus bijvoorbeeld om ervoor te zorgen dat Wind op Zee ook mee kan doen en aanspraak kan maken op die subsidie?

[0:05:02] Want er zal geld van ons bij moeten of een andere manier moet komen om die risico's weg te nemen.

[0:05:08] Kan de minister daarop reageren?

[0:05:10] Uw laatste punt, u heeft nog twintig seconden.

[0:05:13] Mijn laatste punt gaat over de batterijen.

[0:05:14] Kunnen die ook in de SD++?

[0:05:16] En dan heb ik mijn allerlaatste punt.

[0:05:17] Die gaat over de Waddenzee, want ik heb nog twintig seconden en die sluit ik graag af op het wat.

[0:05:23] De Waddenzee heeft een beschermde status in Nesca Wereld Erfgoed en toch krijgen we als feedback dat wij niet genoeg doen aan die beschermde status.

[0:05:31] Er zijn veel drukfactoren op de Waddenzee.

[0:05:34] Deels liggen bij de collega van INW, maar ik wil toch een beroep doen op de minister om hierop in te gaan.

[0:05:39] omdat dit rapport hier bij dit debat lag.

[0:05:42] Een reactie graag op de 60 fabrieken die nog steeds legaal afvalwater lozen in de Waddenzee.

[0:05:48] 60 fabrieken die legaal afvalwater lozen in de Waddenzee.

[0:05:53] Hoe gaan we dat verminderen?

[0:05:55] Het toerisme wat toeneemt, de visserij die er is en natuurlijk, hoe staat het met daarna?

[0:05:59] En een reactie graag over de aanlanding.

[0:06:02] van de elektriciteit van de kabels.

[0:06:06] Dat is het echt.

[0:06:07] Dank u voor uw kolansen, voorzitter.

[0:06:09] Dank u wel.

[0:06:09] Dan gaan we snel verder met de heer Vermeer.

[0:06:11] We hebben ruim de tijd, maar we zijn ook wel met aardig wat leden, dus ik stel voor zes interrupties in de eerste termijn op elkaar.

[0:06:17] De heer Vermeer, ga u gaan.

[0:06:18] Ja, voorzitter, dat waren de langste twintig seconden ooit net.

[0:06:21] Ja, mooi hè?

[0:06:22] Ik begrijp uw oproep.

[0:06:24] En ik wil me eerst excuseren dat ik iets later binnenkwam en dat ik om vier uur ook weer weg ga, ongeacht waar we op dat moment zijn.

[0:06:34] Voorzitter, de energietransitie moet haalbaar, betaalbaar en uitvoerbaar zijn.

[0:06:38] Mensen en bedrijven merken dagelijks de gevolgen van klimaat- en energiebeleid.

[0:06:43] De energierekening, de investeringen die gevraagd worden, de onzekerheid of projecten doorgaan.

[0:06:49] En voor BBB staat voorop dat beleid moet werken in de praktijk en niet alleen in modellen.

[0:06:56] Op het gebied van duurzame warmte blijkt uit het ontwikkelperspectief duurzame warmtebronnen dat er in potentie genoeg bronnen zijn om aan de toekomstige warmtevraag te voldoen.

[0:07:07] Maar de praktijk is weer barstig.

[0:07:09] Piekvraag in de winter, lokaal beperkte beschikbaarheid en het bekende kip-ei probleem tussen bron en afnemer.

[0:07:17] BBB vindt dat gemeenten en regio's maatwerk moeten kunnen leveren zonder opgelegd keurslijf.

[0:07:23] Daarbij moet leveringszekerheid voor bewoners altijd voorop staan.

[0:07:28] Graag hoor ik van de minister ook of gemeenten voldoende ruimte krijgen voor regionale keuzes en dat de ontwikkelperspectieven en benoemde warmtebromen en technieken niet alsnog vertaald worden in uniformerende doelen.

[0:07:45] dan de hybride warmtepompen.

[0:07:47] Het actieplan hybride warmtepompen heeft geleid tot forse opschaling.

[0:07:51] Maar de overstap blijft voor veel huishoudens financieel een drempel, zeker nu cv-ketels goedkoper blijven.

[0:07:59] En BBB steunt de vrijwillige route en wijst dwangmaatregelen af.

[0:08:04] Hoe wordt geborgd dat subsidies en leningen voor warmtepompen ook bereikbaar zijn voor lage en middeninkomens die de investering vaak niet kunnen voorschieten?

[0:08:12] Ascent heeft daar vandaag ook een oproep op gedaan en gisteren in een energiedebat waar een aantal van mijn collega's bij waren, kwam dat ook aan de orde.

[0:08:21] Kan de minister ervoor zorgen op het gebied van klimaat, isolatie en investeringen in bijvoorbeeld warmtepompen dat er één loket komt voor burger en ondernemer.

[0:08:36] Één loket waarbij ook ervoor gezorgd wordt dat consumenten geen geld voor hoeven te schieten wat ze niet hebben.

[0:08:45] Dus kunnen we ook regelingen maken die ervoor zorgen dat bijvoorbeeld via de installateurs

[0:08:50] een deel van de subsidie opgehaald wordt, zodat de consument dat niet voor hoeft te schieten.

[0:08:55] Ik denk dat we op die manier de drempel behoorlijk kunnen verlagen.

[0:09:00] Dan de SDE++.

[0:09:03] Dit blijft het belangrijkste instrument op dit moment voor CO2-reductie en er zijn miljarden voor beschikbaar gesteld.

[0:09:11] Tegelijkertijd zien we dat in 2024 een fors deel van de aanvragen niet gehonoreerd werd, en meestal vanwege vergunningseisen.

[0:09:19] Ook hekjes voor duurdere technieken drukken op de kosteneffectiviteit.

[0:09:25] En BBB vindt dat middelen doelmatig moeten worden ingezet, liever projecten die echt bijdragen en uitvoerbaar zijn, dan papieren ambities die verval stranden in vergunningsprocedures.

[0:09:36] Hoe gaat de minister voorkomen dat deze kostbare middelen, ook die de bedrijven zelf in willen zetten, vastlopen in niet realiseerbare projecten?

[0:09:46] En hoe gaat de minister dat bewaken?

[0:09:48] Dan de glastuinbouw.

[0:09:50] Voorzitter, zoals bekend steunt BBB de glastuinbouw.

[0:09:53] Maar de klimaatdoelen in de glastuinbouw staan op losse schroeven, omdat toekomstige levering van externe CO2 onzeker is geworden.

[0:10:02] De recente interpretatie van de EU-ETS-gerichtlijnen door de NEA dreigt de succesvolle administratieve oplossing, de zogenaamde Bioswap, onmogelijk te maken.

[0:10:14] En daarmee komt de levering van groene CO2 aan de kassen in gevaar, terwijl juist dit systeem zorgt voor een verstandige balans.

[0:10:21] in de zomer groene CO2 naar de glastuinbouw en in de winter opslag van fossiele CO2 via CCS.

[0:10:30] Als we dit loslaten worden afvalenergiebedrijven gedwongen alles op te slaan via CCS, wat nadelig is voor de glastuinbouw en voor de verduurzaming.

[0:10:40] Er is dus snel duidelijkheid nodig omdat bedrijven deze weken al beslissingen moeten nemen in het kader van de SDE++-aanvragen.

[0:10:48] Is de minister bereid zich in Brussel hard te maken voor het behoud van de jaarlijkse massabalansbenadering, zodat deze bioswap in stand kan blijven?

[0:10:57] En welke mogelijkheden ziet de minister om, mocht de Europese lijn niet wijzigen, nationaal te zorgen voor compensatie, zodat levering van CO2 aan de glastuinbouw betaalbaar blijft?

[0:11:08] En is de minister bereid te zorgen voor een gelijk speelveld, dus gelijke steun voor levering aan de glastuinbouw in combinatie met CCS?

[0:11:16] ten opzichte van volledige CCS-opslag.

[0:11:19] Dank u wel.

[0:11:22] Mijn tijd is op.

[0:11:23] Ja, uw tijd is op, maar er kan nog wel 20 seconden bij horen.

[0:11:26] Voorzitter, BBB kiest voor klimaatrealisme.

[0:11:29] Geen ideologische jaartallen, maar concrete stappen die werken.

[0:11:33] Geen lastenverzwaring voor gezinnen of bedrijven die al onder druk staan, maar beleid dat zekerheid en perspectief biedt.

[0:11:39] Alleen zo houden we draagvlak, houden we banen in Nederland en zorgen we voor de betrouwbare en betaalbare energievoorzieningen.

[0:11:46] Bedankt voor de coulance, voorzitter.

[0:11:49] Graag gedaan, meneer Vermeer.

[0:11:51] Heeft een interruptie van mevrouw Kreuger.

[0:11:55] Ja, ik zou graag van de heer Vermeer willen weten of de jaartallen die in de Klimaatwet genoemd worden, of hij dat ook ideologische jaartallen vindt.

[0:12:06] Ik weet niet wie dat nog meer ideologische jaartallen vindt, maar wij vinden als BBB steeds het bereiken van het doel belangrijker dan het jaartal dat daaraan gehangen wordt.

[0:12:20] Dus wat ons betreft, zoals wij daar als partij in zitten,

[0:12:23] zouden wij het niet erg vinden als iets een jaar later tot stand komt, als dan die reductie maar tot stand komt.

[0:12:33] Mevrouw Kreuger met nog een vraag.

[0:12:36] Ja, voorzitter.

[0:12:38] De BBB doet nu net alsof die percentages en die jaartallen niet met elkaar zijn, waarvan de wetenschap zegt dit is nodig om ons land veilig en gezond en onze toekomst leefbaar te houden.

[0:12:52] Dus erkent de BBB dat je die jaartallen en die percentages, dat die samen het doel zijn en dat daar niks ideologisch aan is en dat dat adviezen zijn van wetenschappers die we met z'n allen volgens mij hoog moeten houden.

[0:13:07] Maar goed, de BBB heeft net tegen een motie gestemd over de klimaatwetenschap, dus wellicht zit daar een deel van het antwoord.

[0:13:14] De heer Vermeer.

[0:13:15] Voorzitter, punt 1.

[0:13:17] We hebben niet tegen een motie gestemd waarmee we tegen de klimaatwetenschap zijn.

[0:13:22] Dat is gewoon flauwekul, want dan ging die motie niet over of we voor of tegen klimaatwetenschap waren, maar dat terzijde.

[0:13:29] En punt 2.

[0:13:31] Er zijn adviezen inderdaad, maar het is natuurlijk vooral ideologisch om een precieze harde knip te leggen tussen 31 december 2049 en 1 januari 2050.

[0:13:46] of dat dat een keiharde deadline op de kalender af te strepen is.

[0:13:50] Dus waar wij achter staan is dat wij moeten komen tot de genoemde reducties.

[0:13:56] Op dit moment, dingen die we in de wetten hebben staan, hebben we ook in coalitieakkoord gezegd dat we ons daaraan conformeren.

[0:14:03] Maar ik geef aan dat wij als partij de beweging en de doelstelling zelf belangrijker vinden dan het kruisje op de kalender die daaraan vasthangt.

[0:14:13] Heeft u nog een interruptie van mevrouw Teunissen?

[0:14:16] Voorzitter, ik heb oprecht nog steeds moeite met begrijpen waar de BBB nou precies staat.

[0:14:21] Want aan de ene kant hoort de heer Vermeer pleiten voor bijvoorbeeld betere toegang tot warmtepompen, wat heel goed is.

[0:14:27] Tegelijkertijd doet de heer Vermeer alsof het een kwestie is van, nou ja, het komt niet op een dag aan.

[0:14:32] Terwijl we zien heel duidelijk dat het voorgestelde klimaatpakket gaat ons 4 megaton reductie opleveren, terwijl PBL zegt er is

[0:14:40] 24 megaton CO2 reductie nodig, willen we de klimaatdoelen halen.

[0:14:46] Dus het is niet een kwestie van het komt op een dag aan.

[0:14:50] De vraag is, is de BBB nou bereid om extra maatregelen te treffen?

[0:14:55] Want tot nu toe heeft de BBB tegen elke significante maatregel gestemd.

[0:15:02] Voorzitter, wat BBB betreft komt het niet op een dag aan.

[0:15:06] Dat klopt, dat heeft mevrouw Teunissen goed gezien.

[0:15:09] En de adviezen geven aan wat er nodig is om doelen te halen.

[0:15:13] En daar kijken wij ook naar en daar staan wij ook achter.

[0:15:18] Alleen wij koppelen die niet aan een specifieke dag op een kalender.

[0:15:23] En ja, ik snap eigenlijk niet waarom mevrouw Teunissen steeds in verwarring is dat wij dan in één keer wel voor warmtepompen zijn.

[0:15:31] Dat ik in een elektrische auto rijd, dat ik 23 zonnepanelen heb, dat ik van het gas af ben, dat ik een warmtepomp heb.

[0:15:39] Daar hoeft u helemaal niet verbaasd over te zijn, want BBB is gewoon...

[0:15:45] ook een voorstellende van een goed klimaat.

[0:15:49] En wij willen ook de effecten van klimaatverandering zoveel mogelijk beperken.

[0:15:54] Dus daar zit geen woord Spaans aan.

[0:15:56] Het gaat alleen om de weg daarnaartoe en welke realistische, haalbare manier je daarvoor kiest.

[0:16:06] Ja, sorry, voorzitter, maar dit is compleet ongeloofwaardig.

[0:16:11] Je kan niet vrijblijvend zeggen dat je de klimaatdoelen wil halen, terwijl keer op keer blijkt dat je tegen elke maatregel, die ook maar enigszins bijdraagt aan het halen van het klimaatdoel, dat je daartegen stemt.

[0:16:22] Dat is toch totaal ongeloofwaardig dat de BBB zegt we willen de klimaatdoelen halen.

[0:16:27] Waar blijkt dat dan uit?

[0:16:33] Ja, voorzitter, dat blijkt uit het feit dat we daarover in een coalitieakkoord afspraken over vastgelegd hebben en binnen die kades steeds ons commiteren aan alles wat er in dat coalitieakkoord staat en dat ook de stemmingen precies op afstemmen en netjes binnen de lijnen kleuren zoals je van een verantwoordelijke coalitiepartij mag verwachten.

[0:16:55] Dan zijn er weinig interrupties.

[0:16:56] Welkom aan mevrouw Rodekerk van D66.

[0:16:59] Of wilt u interrupteren?

[0:17:01] Oh ja, oké.

[0:17:02] Sorry, er is nog wel een interruptie.

[0:17:03] Mevrouw Rodekerk heeft het gehoord.

[0:17:04] Ik begreep het toch nog niet helemaal.

[0:17:07] Het is een beetje een vaag verhaal.

[0:17:08] BBB wil wel doelen halen, maar ze willen niet zeggen per wanneer.

[0:17:13] Want kijk, hij zegt dan een kalenderdag eerder of later, ja, niemand van onze partijen zegt natuurlijk een dag eerder of later daar zit hem de klem, de kruk zit hem er natuurlijk in.

[0:17:24] Hou je je aan die afspraken van Parijs die gebaseerd zijn op een klimaat waar wij nog met elkaar leefbaar op deze planeet vooruit kunnen, die anderhalve graden.

[0:17:38] Dus committeert de heer Vermeer zich daar nu aan en niet alleen omdat ze nu nog in een

[0:17:43] klein coalitieakkoord zitten, maar überhaupt, committeert de heer Vermeer.

[0:17:50] Dus in zijn beide rollen die ik hem hoor beschrijven, zowel vanuit BBB als vanuit het kabinet, wil hij gewoon die klimaatafspraken van Parijs halen.

[0:18:00] Voorzitter, zolang wij als BBB deelnemen aan dit kabinet en aan dit kabinet met dit coalitieakkoord, dan conformeren wij ons daaraan.

[0:18:11] Dat heeft mevrouw Rodekerk goed begrepen.

[0:18:14] Alleen, als partij willen wij wel die focus op een jaartal, die willen wij ter discussie stellen.

[0:18:21] En dat is niet omdat wij onwillig zijn, maar omdat wij kijken naar wat realistisch is en wat haalbaar is en wat betaalbaar is.

[0:18:31] En als er een nieuwe coalitie komt waar wij deel van uitmaken, dan zal uit die onderhandelingen blijken wat daar vastgelegd wordt.

[0:18:38] En wat er vastgelegd wordt, daar houden wij ons aan.

[0:18:40] Zo werkt dat bij ons.

[0:18:42] Dank u wel.

[0:18:43] Dan gaan we luisteren naar mevrouw Teunissen van Partij voor de Dieren.

[0:18:46] Voorzitter, aan het begin van deze kabinetsperiode stelde deze minister ons gerust het klimaatdoel van 2030, 55 procent minder CO2 dan in 2019.

[0:18:55] stond niet ter discussie.

[0:18:57] Het zou worden gehaald, dat stond immers in het hoofdlijnenakkoord.

[0:19:01] Als zou blijken dat het regeerprogramma onvoldoende was, zou ze met extra beleid komen.

[0:19:06] Voorzitter, hoe bedrogen zijn we nu uitgekomen?

[0:19:09] Woensdag 23 juli kwam het internationaal gerechtshof met een historisch advies op initiatief van eilandengroep Vanuata, uiterst kwetsbaar voor klimaatverandering.

[0:19:20] Dit initiatief werd ondersteund door 130 landen en in het historische advies maakte het internationaal gerechtshof duidelijk dat het recht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu een mensenrecht is en dat staten onder het internationaal recht verplicht zijn klimaatverandering aan te pakken en mensenrechten te beschermen.

[0:19:37] Ze moeten de hoogst mogelijke ambitie tonen, zegt het Hof, en ook een steeds hogere ambitie tonen bij elk nieuw nationaal plan.

[0:19:47] En inmiddels, voorzitter, is pijnlijk duidelijk dat het Nederlandse klimaatbeleid totaal om zeep gegolpen is door de VVD.

[0:19:54] De minister kreeg zelfs een dolksteek van haar eigen partij, doordat die partij meestemde met de motie om de nationale CO2-heffing af te schaffen.

[0:20:02] De Nederlandse klimaatplannen voldoen, volstrekt niet aan het advies van het internationaal gerechtshof.

[0:20:10] Erkent de minister dit?

[0:20:11] Graag een reactie.

[0:20:13] De invoering van de CO2-heffing staat op de tocht, de uitbreiding van windparken staat stil, de onderhandelingen met de industrie zijn grotendeels stopgezet en er zijn honderden miljoenen gegraaid uit het Klimaatfonds.

[0:20:25] Met het klimaatpakket kan maximaal 4 megaton CO2-reductie behaald worden, terwijl het PBL berekende dat er 24 megaton extra CO2-reductie nodig is.

[0:20:35] Nederland handelt hiermee in strijd met zijn internationaal rechtelijke verplichtingen om het uiterste te doen om klimaatverandering tegen te gaan.

[0:20:43] Fossiele subsidies ter waarde van 40 miljard blijven in stand.

[0:20:46] Een sectorakkoord van dit voorjaar met de gasindustrie breidt de gasproductie in de Noordzee aanzienlijk uit en worden nog steeds vergunningen voorbereid en verleend voor nieuwe gasboringen op de Noordzee.

[0:20:57] Er zijn concrete fossiele uitbreidingsplannen voor de Rotterdamse haven, waaronder de uitbreiding van de LNG-infrastructuur.

[0:21:04] Er ontbreken concrete en afdwingbare reductieverplichtingen voor de grote uitstoters.

[0:21:09] Voorzitter, wat gaat de minister doen om wel aan de internationale verplichtingen te voldoen?

[0:21:15] Het minste wat ze kan doen, is de CO2-heffing niet afschaffen.

[0:21:19] Ze geeft zelf in haar brief aan dat dit duurzame bedrijven remt in de transitie.

[0:21:24] Kan zij hier op dit punt verder ingaan?

[0:21:27] Gaat zij het 1,5-graden-doel expliciet juridisch bindend vastleggen?

[0:21:33] En hoe staat het met het afbouwplan voor de fossiele brandstoffen?

[0:21:36] Hoe valt dit te rijmen met het sectorakkoord met de gassector om meer gas te gaan boren op de Noordzee?

[0:21:41] Dit is waanzin.

[0:21:43] Waar blijft het afbouwplan voor fossiele brandstoffen, waaronder gas?

[0:21:48] En hoe staat het met de afbouw van de fossiele subsidies?

[0:21:50] De minister heeft altijd gezegd dat ze dit in Europees verband wil doen.

[0:21:54] En ik wil graag een update hoe ver zij daarin is, want tot nu toe loopt dat volledig vast.

[0:21:59] Tenminste, dat is wat we nu kunnen zien.

[0:22:01] En ik wil weten wat zij nationaal gaat doen.

[0:22:06] Ja, dank voorzitter.

[0:22:09] We hoeven niet in discussie over dat het klimaat verandert.

[0:22:12] Daar zijn we het allebei over eens.

[0:22:15] Daar vinden we elkaar.

[0:22:17] We hadden het net over het 2040-doel.

[0:22:19] Dat wordt op dit moment in Europa besproken.

[0:22:21] Maandag hebben we een schriftelijke inbrengmogelijkheid om input te leveren voor de positie van de... Even kijken, de stellingname van de minister in de Raad.

[0:22:31] En daar zal dit ook besproken worden.

[0:22:34] Nu zit mijn probleem niet zoveel bij het doel van 2040, maar wel bij het onderliggend pakket.

[0:22:39] Het onderliggend pakket leunt enorm op CCS.

[0:22:43] En toen ik die doorlas, vond ik me ook zeer onrealistisch.

[0:22:48] Hoe ziet mevrouw Teunissen dat?

[0:22:50] Als we dat doel Europees vastleggen op 90 procent, dan krijgen we ook dat pakket waar echt een aanzienlijk CCS-deel in zit, waarbij je dus eigenlijk gaat krijgen dat je verder gaat dan de hard-to-abate.

[0:23:01] Iets wat we volgens mij beiden niet willen.

[0:23:04] En de C kiest ervoor om daar niet het doel te steunen.

[0:23:08] Maar ik ben benieuwd wat de overweging van mevrouw Teunissen is om dat wel te doen, omdat dat erbij hoort.

[0:23:13] Mevrouw Teunissen.

[0:23:15] Volgens mij, voorzitter, moet je die twee zaken, dus klimaatdoel en CCS, wel los van elkaar zien.

[0:23:21] De Partij voor de Dieren is groot voorstander van het aanscherpen van doelstellingen, want wat ons betreft gaat die 2040-doelstelling ook nog niet ver genoeg als je puur kijkt naar de klimaatwetenschap.

[0:23:30] Maar aanscherpingen, dat steunen wij.

[0:23:32] Als het gaat om CCS, we waren er aan het begin al bij om te zeggen, CCS is letterlijk het CO2 onder het tapijt schoffelen.

[0:23:39] Het is niet een oplossing voor CO2 reductie en toch gaan er nu miljarden naartoe, naar de fossiele industrie, om te doen alsof we iets aan het klimaat doen en tegelijkertijd kan Shell lekker doorgaan met uitstoten en opboren.

[0:23:52] Dus nee, CCS is absoluut geen oplossing, het is een schijnoplossing.

[0:23:56] Dus wij zullen ook heel hard pleiten voor het schrappen van CCS uit die plannen en het vervangen door echte CO2-reductie.

[0:24:06] Dank u wel.

[0:24:07] Dan hebben we een volle vraag van mevrouw Pos.

[0:24:09] Ja, dank voorzitter.

[0:24:11] Dat is mooi, alleen niet realistisch op Europees gebied.

[0:24:16] En daar zit mijn grote angst.

[0:24:19] Want zomaar die CCS eruit halen, dat gaat niet lukken.

[0:24:23] Zomaar die maatregelen eruit halen, want er zitten er veel meer in, ook over houtige biomassen, waarin we elkaar vinden om daartegen te strijden.

[0:24:31] Dat zit daar ook in.

[0:24:33] Dus het een accepteren is in dit geval het andere ook.

[0:24:37] Wij maken die afweging daarom om het niet te doen.

[0:24:42] Mevrouw Teunissen die zei, er zijn wel dingen die we ervoor in de plaats hadden kunnen doen, maar wat dan bijvoorbeeld en hoe ziet mevrouw Teunissen dat realistisch?

[0:24:49] Vraag het eens.

[0:24:51] Nou, voorzitter, het is heel realistisch om bijvoorbeeld de miljarden aan landbouwsubsidies af te schaffen en die te gebruiken voor de transitie naar een meer plantaardige landbouw.

[0:25:00] Dat zal leiden tot een enorme CO2-reductie.

[0:25:03] Dus dat soort plannen zouden wij graag terugzien als onderliggend maatregelenpakket onder dat doel van 2040.

[0:25:11] Ik ga nu niet vooruitlopen op die discussie daarover.

[0:25:14] Ik moet dat pakket nog bestuderen.

[0:25:16] We gaan het hier ook in de commissie daar nog over hebben, dus ik ga er nu niet op vooruitlopen.

[0:25:20] of ik dat ga steunen.

[0:25:21] Ik zeg alleen maar dat het Huik voor de Dieren is heel duidelijk voor het aanscherpen van die doelen, het schrappen van CCS.

[0:25:26] Dus dat blijkt me helder.

[0:25:29] Dank u wel.

[0:25:30] U vervolgt uw betoog.

[0:25:31] U heeft nog 1 minuut 41.

[0:25:32] Voorzitter, ik was nog bezig met een rits vragen aan de minister om wel te voldoen aan onze internationale verplichtingen.

[0:25:39] Gaat zij lopende uitbreidingsplannen voor fossiele infrastructuur, zoals LNG terminals en havenuitbreiding,

[0:25:46] stopzetten.

[0:25:47] Ik heb eerder een aangenomen motie over NNG uit het buitenland om daar een afbouwplan voor op te stellen.

[0:25:54] Hoe staat het met de uitvoering van die motie?

[0:25:57] Gaat zij groot uitstoot ter strikte en afdwingbare reductieverplichtingen opleggen nu die maatwerkafspraken mislukt blijken te zijn?

[0:26:06] Vragen we ook al jaren naar.

[0:26:07] Waar blijft het adaptatiebeleid?

[0:26:09] substantieel versterken, met name voor de kwetsbare gebieden.

[0:26:13] Kijk naar Caribische Nederland, kwetsbare ecosystemen.

[0:26:16] Nog geen enkel plan hoe Nederland gaat helpen om die eilanden aan te passen, te helpen met zich weerbaar maken tegen klimaatverandering.

[0:26:25] En dan nog, voorzitter, tot slot een opvraag over de openstelling van de SDE++.

[0:26:31] De minister doet dit dus weer voor biomassa in combinatie met CCS.

[0:26:36] Ze voert daarmee de aangenomen motie van mij niet uit, van de Partij voor de Dieren.

[0:26:42] En ja, BEX stoot per saldo gewoon meer CO2 uit in plaats van dat het CO2 vermindert.

[0:26:52] Ik zie allemaal achterhaalde argumenten in die reactie van de minister.

[0:26:57] Ook over dat het alleen maar over rechtsstromen zou gaan, dat de handhaving om orde is, terwijl we weten dat hij zo lekker als een mandje is.

[0:27:04] Op welke manier heeft zij al deze argumenten meegewogen in haar besluit om die motie niet uit te voeren?

[0:27:09] Voorzitter, tot slot.

[0:27:11] De VVD heeft ons klimaatbeleid uit handen gegeven aan fossiele lobbygroepen die miljarden subsidies ontvangen.

[0:27:17] Het wordt hoog tijd dat we gaan voldoen aan onze internationale verplichtingen en de regie op ons klimaatbeleid terugpakken.

[0:27:23] Dank u wel.

[0:27:24] Dank u wel.

[0:27:26] Dan gaan we verder met mevrouw Kreuger, GroenLinks PvdA.

[0:27:28] Ga je gang.

[0:27:32] De klimaatcrisis dendert voor, maar bij de overgebleven partijen in de coalitie is er een totaal gebrek aan urgentie.

[0:27:40] Klimaatmaatregelen worden gesloopt, besluiten worden vooruitgeschoven en ondertussen valt het land stil.

[0:27:47] Groene bedrijven vallen om, bewonersinitiatieven vallen om, mensen haken af omdat ze geconfronteerd worden met een hoge energierekening en een onbetrouwbare overheid.

[0:27:58] En onze geopolitieke afhankelijkheid van fossiel groeit en groeit.

[0:28:02] De stilstand is asociaal, dom en kortzichtig.

[0:28:07] De enige oplossing voor de hoge energieprijzen is snelle verduurzaming.

[0:28:14] Volle vaart door met de uitrol van wind op zee dus.

[0:28:18] Wij pleiten voor een Noordzeepact, voor harde afspraken tussen industrie, windproducenten en netbeheerders over hoe we in een hoog tempo zorgen voor schone, goedkope stroom voor onze industrie en huishoudens.

[0:28:31] En de afwachtendheid van deze minister is echt niet te verkroppen.

[0:28:36] wind op zee en daarmee de elektrificatie van de industrie dreigt stil te vallen.

[0:28:41] Gaat de minister de SD++ volgend jaar ook openstellen voor wind op zee?

[0:28:47] Is zij bereid om echt creatief na te denken over hoe we wind op zee niet stil laten vallen?

[0:28:54] En wat ons betreft is de SDE daar de route voor.

[0:28:57] Actie.

[0:28:58] We kunnen niet hebben dat we in deze cruciale fase wind op zee laten stilvallen.

[0:29:04] En ondertussen dreigen er ook allerlei projecten op land in de soep te lopen.

[0:29:08] Tijdens het debat over de Warmtewet hebben wij het belang van coöperatieve projecten zoals Warmheeg en het Ketelhuis benadrukt.

[0:29:15] En mijn motie is aangenomen en ik heb de minister gevraagd, ga nou kijken naar die projecten die in de knel dreigen te komen.

[0:29:21] Welke actie heeft de minister ondernomen?

[0:29:24] Wij begrijpen dat de SAH-subsidie is uitgeput doordat een aantal grote commerciële warmtebedrijven, waar we eigenlijk van af willen in de warmtewet, dat die gebruikt wordt voor bestaande netten, waardoor juist nieuwe netten en coöperatieve projecten achter het net dreigen te vissen.

[0:29:41] Kan de minister toezeggen dat de SAH wordt doorgezet in 2026 en dat we ook echt zorgen dat die nieuwe en vaak coöperatieve projecten wel in aanmerking komen?

[0:29:53] Dan, voorzitter, de aanpak energiearmoede.

[0:29:58] Het nieuws van vandaag is hard.

[0:30:01] Het gaat over honderdduizenden mensen in energiearmoede, mensen die de energierekening niet kunnen betalen.

[0:30:07] En we hebben keer op keer met elkaar gezegd kom met dat isolatieoffensief.

[0:30:12] focus op de wijken met de meeste energiearmoede en zorg structureel voor een energiefonds om mensen te helpen.

[0:30:19] Hoe staat dat ervoor?

[0:30:21] De winter komt eraan.

[0:30:22] Krijgen we een herhaling van vorig jaar waarbij we ook eigenlijk het kabinet veel en veel en veel te laat in actie kwam.

[0:30:28] Graag vandaag duidelijkheid.

[0:30:30] Dan voorzitter, terwijl de boel in Nederland stilvalt en mensen de dupe zijn, ligt er een keiharde uitspraak van het internationaal gerechtshof.

[0:30:38] De aanpak van klimaatverandering is er niet slechts een kwestie van politieke wil of van vrijwillige inzet of van een jaartal een beetje heen en weer schuiven zoals de BBB wil, maar het is een juridische plicht.

[0:30:51] Wat gaat de minister doen met die uitspraak van het hof?

[0:30:55] Want het schrappen van effectieve klimaatmaatregelen, zoals de CO2-heffing, staat haaks op het advies van het internationaal gerechtshof.

[0:31:03] Het is een schoffering van het internationaal recht.

[0:31:06] En zo is ook het in stand houden van fossiele subsidies.

[0:31:09] Wat gaat deze minister doen?

[0:31:11] Dan, voorzitter, tot slot, rok ik zo.

[0:31:15] Hoe zit ik in mijn tijd?

[0:31:16] U heeft nog 1 minuut en 11 seconden.

[0:31:20] dan ruim de tijd te hebben over een dossier waarin ik eigenlijk de lakse houding van dit kabinet ter aanzien van klimaat, van de bescherming van natuur, van onze gezondheid, dat het echt pijnlijk zichtbaar wordt.

[0:31:32] En dat zijn onze prachtige wadden, ons meest kwetsbare natuurgebied, werelderfgoed.

[0:31:38] Maar UNESCO heeft ons een laatste waarschuwing gegeven.

[0:31:42] De mijnbouw moet stoppen.

[0:31:44] De impact van al die verschillende activiteiten werkt op elkaar in.

[0:31:48] Het moet stoppen.

[0:31:50] En wanneer geeft deze minister nou eindelijk duidelijkheid?

[0:31:54] Geen mijnbouw in de wadden.

[0:31:55] Een hard nee tegen Shell en Exxon.

[0:31:59] Of laat ze Shell weer het klimaatbeleid dicteren.

[0:32:03] Voorzitter, ik sluit af.

[0:32:05] Stilstand is geen optie.

[0:32:07] Het advies van het internationaal gerechtshof is duidelijk.

[0:32:12] Iedereen weet, stilstand bij klimaat is achteruitgang.

[0:32:17] We hebben alles in huis voor een gezonde, leefbare toekomst.

[0:32:20] We moeten aan de bak.

[0:32:22] Alleen vrees ik niet dat het deze minister is die dat nog gaat doen.

[0:32:26] Dank u wel.

[0:32:27] Dank aan mevrouw Kreuger.

[0:32:28] Dan gaan we verder met de heer Peter de Groot van de VVD.

[0:32:32] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:32:34] De VVD wil dat Nederland schoon, veilig en betaalbaar wordt, doorgegeven aan de volgende generaties.

[0:32:40] De energietransitie is daarvoor essentieel, maar vraagt ook om een realistische aanpak, waarin uitvoerbaarheid, betaalbaarheid en leveringszekerheid centraal staan.

[0:32:49] Geen extra papier vanuit de Den Haag, maar keuzes die in de praktijk gaan werken.

[0:32:54] De verduurzame lukt namelijk alleen als de randvoorwaarden kloppen.

[0:32:56] Bedrijven die willen investeren in schone technieken mogen niet klem komen te zitten door netcongestie of trage infrastructuur.

[0:33:03] De overheid moet daar de komende jaren echt snelheid maken.

[0:33:08] Daarnaast moeten we voorkomen dat Nederland zijn concurrentiepositie ondermijnt door knellende nationale wetten en regelgeving.

[0:33:13] De huidige nationale CO2-heffing doet dat wel.

[0:33:16] Bedrijven dreigen uit te wijken naar het buitenland en dat kost banen.

[0:33:21] En daarom wil de VVD dat deze heffing wordt afgeschaft.

[0:33:24] Daar hebben we voor de zomerreces een heel debat over gehad.

[0:33:28] Maar dat mag niet leiden tot stilstand.

[0:33:29] We willen dan ook weten van de minister hoe loopt de zoektocht naar een alternatief?

[0:33:34] Zit het bedrijfsleven goed aan tafel?

[0:33:37] En wanneer ligt er een voorstel dat wel zorgt voor verduurzaming met behoud van werkgelegenheid?

[0:33:43] Het leidt tot een interruptie van mevrouw Teunissen.

[0:33:46] Ja, voorzitter, die overlegtafels van de VVD kennen we intussen wel.

[0:33:50] Daar komt altijd een heel slap compromis uit in het voordeel van het fossiele bedrijfsleven, dus laten we daar niet teveel hoop op houden.

[0:33:57] Maar ik hoorde ook de VVD zeggen dat bedrijven naar het buitenland worden gejaagd door die CO2-heffing.

[0:34:05] Nou lees ik ook in de reactie van de minister in haar zoektocht dat het juist ook bedrijven die juist willen investeren in duurzame technieken,

[0:34:13] dat die benadeeld worden door het afschaffen van CO2-heffing.

[0:34:17] Hoe kijkt de VVD dan daarnaar?

[0:34:19] Heer De Groot.

[0:34:20] Ja, voorzitter, de cijfers spreken toch echt voor zich.

[0:34:23] Er zijn echt bedrijven... We hebben megatonnen winst gemaakt de afgelopen jaren, doordat bedrijven vertrokken zijn, omdat ze niet hier de investeringen gedaan hebben.

[0:34:33] Dus we zien dat gewoon in de praktijk, zien we dat gebeuren.

[0:34:36] En het zou dus VVD de laatste willen zijn dat bedrijven die goede initiatieven ontplooien daardoor, voor die verduurzaming, dat die vertrekken.

[0:34:45] Dus in het mechanisme wat er ook moet komen, daar heb ik al eerder voor gepleit, zou ik graag zien dat de bedrijven die ook goed hun best doen, zeker die beloning krijgen daarvoor.

[0:34:54] Wij hebben ook niet gezegd dat die CO2-heffing, die moet er weliswaar van tafel, maar dat we die CO2-reductie niet moeten halen.

[0:35:00] Dus er moet een alternatief komen, een alternatief middel om ervoor te zorgen dat het beter gaat werken.

[0:35:05] Dat is onze inzet.

[0:35:08] Nou, voorzitter, dit vind ik heel bijzonder, want de VVD heeft gewoon gezegd de CO2-heffing moet van tafel in een aangenomen motie.

[0:35:16] Maar dit was geen antwoord op mijn vraag.

[0:35:18] Kijk, duurzame bedrijven hier, die hebben al een hele benadelde positie door al die fossiele subsidies.

[0:35:25] En nu gaat ook nog eens die nationale CO2-heffing van de baan als het aan de VVD ligt.

[0:35:30] En mijn vraag is, hoe gaan we dan ervoor zorgen dat die duurzame bedrijven, die willen innoveren, dat die niet gaan omvallen?

[0:35:38] Ik moet toch als eerste zeggen dat we niet alleen hebben gezegd dat de nationale CO2 heffing van tafel moet, maar dat er ook een alternatief voor moet komen.

[0:35:45] En daar zit ook de oplossing voor de vraag die mevrouw Teunissen namens Partij voor de Dieren stelt.

[0:35:50] Is dat die bedrijven die goed hun best doen, die bedrijven die goede ideeën hebben, die innovaties hebben, dat die ook een goede plek hebben.

[0:35:56] in dat alternatief om ervoor te zorgen dat we die verduurzaming gaan halen.

[0:36:00] Kijk, die CO2-heffing is niet een doel op zich.

[0:36:03] Dat is een middel om te komen tot de verduurzaming van de industrie en het bedrijfsleven in Nederland.

[0:36:09] En als die nu niet goed werkt, waardoor we onze doelen niet halen, dan moeten we verder kijken dan dat.

[0:36:13] En dat is wat de VVD doet.

[0:36:15] Wij willen die bedrijven graag hier houden.

[0:36:16] We willen bedrijven die voorop lopen en verduurzamen en niet straffen.

[0:36:20] En dat is precies de reden waarom ik vraag welke bedrijven zitten er aan tafel?

[0:36:23] Hoe goed loopt dat overleg?

[0:36:25] En hoe snel komt de minister met zijn eerste contouren van het alternatief?

[0:36:31] Ja, voorzitter, tot slot.

[0:36:32] Dit is natuurlijk een volstrekt ongeloofwaardig verhaal.

[0:36:35] De VVD gaat een bewezen effectieve maatregel schrappen en dat doen ze wel degelijk.

[0:36:41] Nu zeggen ze van, we gaan het niet schrappen, maar we gaan er een alternatief op zoeken.

[0:36:45] Nee, nadat die CO2-heffing dan wordt geschrapt, als het aan de VVD ligt, en dan vervolgens een heel vaag alternatief wat er nog niet ligt.

[0:36:53] Dus mijn vraag blijft overeind staan.

[0:36:55] Hoe gaat u er nu voor zorgen?

[0:36:56] En ik hoor dus geen enkele concrete oplossing.

[0:36:59] Hoe gaat u er voor zorgen dat die duurzame bedrijven niet omvallen als die CO2-heffing wordt geschrapt?

[0:37:06] De heer De Groot.

[0:37:07] Ja, voorzitter, er worden allerlei klassificaties in de mond gelegd over dat wij dingen niet zouden willen of niet zouden zien.

[0:37:12] Maar ik heb al twee keer gezegd dat de bedrijven die voorop lopen en innovaties wel bieden, dat we die moeten blijven ondersteunen.

[0:37:20] Ik heb in het debat eerder ook al zo'n bonus-malus systeem bijvoorbeeld gehad, maar dat zijn allemaal uitwerkingen.

[0:37:24] Die ga ik hier in Den Haag, dat heb ik in jullie debat ook gezegd, die ga ik hier als politiek niet noemen.

[0:37:28] En waarom niet?

[0:37:30] Je kan niet van het bedrijfsleven verwachten dat zo'n commit moet afgeven op iets wat wij hier in de politiek bedenken.

[0:37:35] Het probleem is juist dat die nationale CO2-herving niet datgene doet wat we met elkaar willen bereiken.

[0:37:39] Het is een middel om ergens te komen.

[0:37:42] Ja, dan moet je naar een alternatief toe.

[0:37:43] En dat alternatief dat moet het ministerie samen met het bedrijfsleven vormgeven.

[0:37:49] En dan is het zaak dat we daar commitment op krijgen met elkaar.

[0:37:52] En zo kijkt de VVD hoe het daaraan toe gaat buiten.

[0:37:57] Dat is wellicht anders dan hoe de Partij van het Dieren ernaar kijkt.

[0:38:06] Het stukje geschietsvervalsing wat de VVD hier pleegt is echt een beetje gênant.

[0:38:12] We kunnen niet van bedrijven verwachten dat ze zich commiteren aan wat wij hier in Den Haag bedenken.

[0:38:18] De CO2-heffing was onderdeel van afspraken die vanuit een hele brede maatschappelijke veld gemaakt zijn.

[0:38:25] Daar zat de industrie aan tafel.

[0:38:27] Daar is toen gezegd, wij committeren ons aan CO2-reductie en het ging om een wortel en een stok.

[0:38:34] En nu zijn we, nou, hoeveel VVD-ministers verder en er is niks van terechtgekomen.

[0:38:41] De wortel niet, namelijk de maatwerkafspraken zijn fallicant mislukt en de stok die wordt nu van tafel gehaald.

[0:38:50] De VVD doet het fameuze spelletje vooruitschuiven, namelijk we gaan gewoon weer opnieuw in een overlegstructuurtje en de klimaatcrisis den erdoor.

[0:38:59] En uw vraag is?

[0:38:59] De vraag is, is de VVD van mening dat de industrie nog steeds zich moet houden aan de doelen die zijn afgesproken voor 2030?

[0:39:10] En dat dus wat het alternatief ook wordt, dat dat er dus met deze Prinsjesdag moet liggen.

[0:39:18] De heer De Groot.

[0:39:18] Ik wil als eerste wel zeggen dat ik het had over het alternatief waar ik over zei dat we daar commitment weer op moeten krijgen vanuit de industrie.

[0:39:30] Dat is belangrijk om voor elkaar te kijken.

[0:39:33] Ik heb het niet over de nationale CO2 heffing, daar heb ik geen klassificaties aan gegeven of wel of geen commitment was.

[0:39:39] Ik kreeg de vraag van mevrouw Teunissen van, wat doen we voor die bedrijven?

[0:39:43] Ik zeg, in die hele nieuwe oplossing, het middel, dit alternatief wat er moet komen voor die, in plaats van de nationale CO2-heffing, daar moet plek voor iedereen zijn en dat moet samen met de industrie en het bedrijfsleven gebouwd worden.

[0:39:55] Zij moeten namelijk die verduurzaming doormaken.

[0:39:58] En ja, wij staan voor die doelen.

[0:39:59] Dus dat is, dat zit ook in het hoofdlijnakkoord, daar hebben we ons aan gecommitteerd.

[0:40:04] Dus ja, dat is een korte antwoord, voorzitter.

[0:40:08] Nog een vraag?

[0:40:11] Het was een onvolledige antwoord, want mijn vraag was, betekent dat dus dat er bij deze Prinsjesdag het alternatief voor de CO2-heffing moet liggen?

[0:40:19] Want als de doelen voor 2030 wat de VVD betreft staan voor de industrie, dan moet dat alternatief er verdraaid snel komen.

[0:40:30] Ik ga niet voor deze minister spreken.

[0:40:31] Volgens mij hebben we in het debat in juli gehoord dat de ambitie van de minister is, zo heb ik het antwoord gehoord.

[0:40:37] om in oktober en november met het alternatief te komen, maar met de eerste contouren met Prinsjesdag.

[0:40:42] Ik stel daar nu ook de vraag over, dus ik wil het ook graag weten of de eerste contouren er dan met Prinsjesdag zijn.

[0:40:48] Ik hoop dat de minister dat kan toezeggen, maar ik ben daarnaar op zoek.

[0:40:52] Ik stel deze vraag omdat ik graag wil weten of we snelheid maken, of het goed gaat aan de tafel,

[0:40:56] Of de bedrijven ook echt meewerken, want dat zijn ze ertoe verplicht wat de VVD betreft.

[0:41:02] Of ze daar ook hun inzet plegen.

[0:41:04] En of die snelheid er ook echt komt, want anders hebben we dit jaar helemaal geen alternatief.

[0:41:07] Dus dat is precies de reden waarom ik die vragen stel.

[0:41:10] Misschien kan ik daar mevrouw ook gerust mee stellen.

[0:41:12] Ik weet het niet zeker, maar dat is wel de reden waarom ik die vragen stel.

[0:41:18] Ja voorzitter, het werkwoord meestribbelen is uitgevonden voor een partij als de VVD, maar ook voor een bedrijf als Shell.

[0:41:25] Het gaat over iedere keer, je doet alsof er commitment is, vervolgens laat je het de hele tijd lekker bruttelen en doorrollen.

[0:41:34] En als het echt een beetje serieus wordt, dan trek je jezelf weer terug en dan begin je weer een nieuwe ronde van heronderhandelen.

[0:41:40] Dat is wat we nu tegenaan kijken.

[0:41:42] Maar mijn vraag is een andere.

[0:41:44] De VVD zegt hier van het gaat ons echt omdat die werkgelegenheid in Nederland en die bedrijven in Nederland blijven.

[0:41:49] Waar was de VVD toen de warmtepompindustrie volkomen stil viel doordat de VVD een akkoord sloot om de warmtepompnormering weg te halen?

[0:42:01] Waar was de VVD toen de zonnepaneleninstallatiebranche volledig op zijn gat viel omdat de saldering abrupt werd gestopt?

[0:42:09] Zijn die banen doen er niet toe, die bedrijven doen er niet toe voor de VVD?

[0:42:14] Ja, voorzitter, ik ga toch in eerste instantie even op het eerste heen, want kijk, uiteindelijk

[0:42:18] Het gaat over het stribbelen, of het meestribbelen, zoals mevrouw Kreugen van GroenLinks Partij van de Arbeid dat noemt.

[0:42:24] Er zijn maar een heel klein aantal bedrijven die echt stribbelen.

[0:42:28] Er zijn meer bedrijven die niks zeggen en gewoon weggaan.

[0:42:32] En dat is wel een zure constatering die we met elkaar hier ook moeten stellen.

[0:42:36] Doordat we er zo hard op duwen, niet voldoende luisteren naar die bedrijven, bedrijven dus vertrekken, werkgelegenheid vertrekt, banen vertrekken, dus ook welvaart van Nederland vertrekt,

[0:42:47] Die bedrijven strippen helemaal niet mee.

[0:42:49] Dus u kunt mij wel betekenen van meestribbelen, maar ik kom hier ook voor al die bedrijven op die hebben gezegd, nou ja, ik zie het wel, ik ga gewoon het land uit.

[0:42:57] En ik investeer wel ergens anders.

[0:42:58] Ik doe die investering niet in Nederland.

[0:42:59] En het gaat niet over kleingeld, het gaat over miljarden.

[0:43:03] Er zijn tig van voorbeelden van bedrijven die niet hier hebben geïnvesteerd, maar die gewoon investeren in, nou weet ik veel, Canada of België of Duitsland.

[0:43:11] Ja, en dan vinden die investeringen dus niet in Nederland plaats.

[0:43:13] En dat is gewoon heel erg zuur.

[0:43:15] Dus ja, dat als eerste reactie maar even over dat stribbelen.

[0:43:20] We stribbelen helemaal niet mee.

[0:43:21] We geven juist weerstand op het feit wat er in de praktijk gebeurt.

[0:43:26] Als het gaat over de warmtepompen, ja, het gaat alleen maar over de normering.

[0:43:29] We hebben niet de subsidie afgeschaft.

[0:43:32] Uiteindelijk gaat het erover dat mensen het mee kunnen maken.

[0:43:35] De heer Vermeer gaf al aan dat iedereen thuis heeft.

[0:43:37] Nou, ik heb er ook één thuis.

[0:43:39] Ik denk dat het een hele mooie techniek is waar we met elkaar nog veel gebruik van kunnen maken.

[0:43:45] Alleen dit is wel, kijk, politiek is ook geven en nemen en dit is wat je in de politiek met elkaar afspreekt op dat punt en dat is ook de werkelijkheid.

[0:43:54] Mevrouw Kreuger nog met uw laatste, geloof ik.

[0:43:59] Ja, voorzitter.

[0:44:03] Bedrijven en de industrie in Nederland heeft het moeilijk.

[0:44:06] Daar is volgens mij iedereen het over eens.

[0:44:09] Maar als we dan kijken naar wat er aan de hand is en de impact van de CO2-heffing die amper drukt,

[0:44:19] In het totaal van wat er aan de hand is, dan zie je dat onder een VVD-minister het gewoon niet van de grond is gekomen.

[0:44:28] Dus de maatwerkafspraken, de investeringen in de verduurzaming van de industrie, er is bezuinigd op groene waterstof, er is bezuinigd op batterijopslag, de netcongestie, het aanleggen van het stroomnet was onder een VVD-ministers verantwoordelijkheid, is allemaal niet van de grond te komen.

[0:44:45] En de hypocritie is nu dat dit allemaal wordt wegverdoezeld met de CO2-heffing.

[0:44:51] Terwijl dat is niet wat er aan de hand is.

[0:44:54] Het is gewoon falend beleid geweest en nu wordt een enige beetje effectieve klimaatmaatregel geschrapt en de VVD stribbelt lekker door.

[0:45:04] Geen vraag?

[0:45:06] Nou, ik weet niet of meneer De Groot nog wel reageren, maar er zijn nog meer interrupties.

[0:45:11] Ik hoor geen vraag.

[0:45:14] Het debat probeert netjes antwoord te geven op de vragen die gesteld worden.

[0:45:20] Ik zie hier niet een minister die alles afschaalt.

[0:45:23] Ik zie juist een minister die, naar aanleiding van wat er buiten in de praktijk gebeurt,

[0:45:28] een manier probeert te vinden om ervoor te zorgen dat die verduurzaming doorgaat, met alle realisme die erbij hoort, met alle betaalbaarheid die daarbij hoort.

[0:45:36] Dus vanuit de VVD kijken we daar natuurlijk heel anders naar.

[0:45:40] En ik zou willen zeggen dat we juist ervoor moeten zorgen dat al die bedrijven die hier in Nederland zijn, die we zo hard nodig hebben, dat die die verduurzaming kunnen meemaken.

[0:45:50] Ja, en ik ga zo nog in op wind op zee en wat ik daarop zie en wat daarvoor nodig is en ook op leveringszekerheid, dus daar kom ik straks wel in mijn termijn nog op.

[0:45:57] Daar kijken we naar uit.

[0:45:58] Eerst nog een interruptie van mevrouw Rodekerk.

[0:46:02] Dank, voorzitter.

[0:46:04] Want dit aanhorende, maar ook het verkiezingsprogramma van het VVD gelezend hebbende lijkt het enige klimaat nog van belang is voor de VVD het vestigingsklimaat te zijn.

[0:46:16] Klimaatbeleid wordt eigenlijk onderschikt gemaakt aan heel veel andere fossiele belangen.

[0:46:22] De VVD wil bijvoorbeeld de Klimaatwet aanpassen naar een Klimaat- en Groeiwet.

[0:46:27] En daarnaast willen ze ook de IKC verlengen om de hoge energiekosten te rempen.

[0:46:31] Maar dit is natuurlijk een fossiele subsidie die het gebruik van fossiele energie stimuleert.

[0:46:36] En er worden verder geen concrete acties genoemd die bedoeld zijn om de CO2-uitstoot te verlagen.

[0:46:40] Dus mijn vraag aan de heer De Goot is ook, welke concrete maatregelen de VVD voor zich ziet om er dan voor te zorgen dat de klimaatdoelen wel worden gehaald?

[0:46:50] De heer De Goot.

[0:46:51] Ja, voorzitter, kijk, onze verkiezingsprogramma is nog onder de leden, zal ik maar zeggen.

[0:46:55] Dus dat zeg ik al eerst even als disclaimer.

[0:46:56] Dat geldt natuurlijk voor heel veel partijen, maar die gaan er nog wat over zeggen.

[0:47:01] Maar om antwoord te geven op Rodekerk de vraag.

[0:47:05] Kijk, het belangrijkste wat wij nu te doen hebben met elkaar is ervoor te zorgen dat de plannen die we hebben, dat die ook echt uitgevoerd worden.

[0:47:11] Ik ga het straks nog hebben over wind op zee, waarin we nu zien dat we de tempo een beetje moeten temperen, omdat het anders lastig is om überhaupt die energie aan land te krijgen.

[0:47:20] Laten we maar zorgen dat die projecten dan ook echt een succes worden.

[0:47:23] Dat die kabels naar land en de aanleg daarvan in die termijn ook echt gehaald worden.

[0:47:28] Dat dat een succes wordt.

[0:47:29] Kijk, want de VVD is wel een realistische partij.

[0:47:31] Kijk, D66 stelt eerst hoge doelen en daarna gaan we wel kijken hoe we dat voor elkaar gaan krijgen.

[0:47:35] De VVD werkt liever andersom.

[0:47:37] Wat hebben we te doen om het voor elkaar te krijgen?

[0:47:38] En is het doel wat we daarbij hebben dan ook haalbaar?

[0:47:41] En wat moeten we doen om er dan voor te zorgen dat we dat met elkaar ook voor elkaar krijgen?

[0:47:46] En het zijn gewoon ontzettend veel dingen die moeten gebeuren.

[0:47:48] Ik noemde aanlanding aan zee al, vanaf zee aan land al.

[0:47:54] Maar bijvoorbeeld ook alle investeringen die nodig zijn in het net.

[0:47:57] En alle kosten die daarmee gemoeid zijn en alle kosten die we dan ook met elkaar moeten dragen, dat moet ook opgebracht worden.

[0:48:02] Dus daarvoor is het zo belangrijk dat we die bedrijven hier houden en zo is de cirkel weer rond.

[0:48:06] Op het moment dat we die bedrijven het land dat jaar met verduurzamen, kunnen we die kosten niet dragen met elkaar, komen die kosten bij de samenleving terecht en dan hebben we hier een gesprek met elkaar over dat nood van onze energie moet toch omhoog.

[0:48:16] Ja, kijk, dit is wel het cirkeltje waar we hier in het debat met elkaar steeds in terechtkomen.

[0:48:21] Want aan de ene kant moeten we het noodfonds omhoog doen en aan de andere kant moeten we meer tempo maken.

[0:48:26] De VVD zoekt naar de sweet spot hoe we in de juiste snelheid kunnen komen tot het verduurzamen van Nederland.

[0:48:34] Ik zou zeggen, laten we zeker niet in een cirkeltje redeneren, maar doorbraken creëren.

[0:48:41] De heer De Goot zegt dat we het nu maar moeten hebben van de leden om met duurzame voorstellen te komen.

[0:48:45] Ik hoop van harte dat ze dat doen, maar er is echt heel veel meer nodig.

[0:48:48] Want hij zegt ja, we willen vooral dat de plannen die er zijn worden uitgevoerd, maar de huidige plannen zijn bij lange na niet genoeg.

[0:48:55] Vier megaton besparing zijn de plannen van deze minister slechts, terwijl er twintig megaton besparing nodig is volgens de rekenmeesters.

[0:49:03] Dus dat is gewoon gênant.

[0:49:05] En zelfs dat lukt dus al niet voor elkaar te krijgen.

[0:49:08] En D60 is juist de partij die zegt we stellen doelen en we krijgen het ook voor elkaar.

[0:49:12] En aan beide kanten zie ik nu dat het de VVD dus niet lukt.

[0:49:15] En wat is realistisch?

[0:49:16] Is realistisch dan dat je dingen niet haalt en dan maar je doel bijstelt?

[0:49:20] Of is realistisch dat je probeert het klimaat zo voor elkaar te krijgen dat wij hier op een leefbare planeet kunnen leven?

[0:49:27] Dat lijkt mij nou realistisch beleid.

[0:49:29] Dus mijn vraag aan de heer De Goot is ook, want hij doet steeds alsof hij dan voor bedrijven spreekt en dat bedrijven

[0:49:36] zomaar het land moeten verlaten, maar hij kan daar natuurlijk wat aan doen.

[0:49:39] Er ligt een aangenomen voorstel van D66 om wind op zee, om met net daarvan forse investeringen te doen.

[0:49:45] Dat kan bij Prinsjesdag worden geregeld en daarmee gaat dan de energierekening van de huidige gebruikers van bedrijven en mensen omlaag.

[0:49:53] Gaat hij ervoor zorgen dat dat bij Prinsjesdag wordt geregeld?

[0:49:57] Dank u wel.

[0:49:57] De heer De Groot.

[0:50:00] Ja, er worden heel veel dingen achter elkaar gezet in één interruptie.

[0:50:02] Ik begin bij het eerste.

[0:50:03] Nee, ik vraag niet de leden om met de initiatieven te komen.

[0:50:05] Ik geef gewoon een disclaimer over wat de status van het programma is.

[0:50:08] That's it.

[0:50:08] Twee.

[0:50:09] Ja, dat is leuk.

[0:50:11] De D66 stelt torenhoge doelen en dan vervolgens vertrekken bedrijven naar Duitsland, doen daar de investeringen, komt daar CO2-uitstoot uit die industrie.

[0:50:21] En dan zeggen we nou, we hebben de wereld gered.

[0:50:22] Ja, zo werkt dat toch niet?

[0:50:24] Dat moeten we toch met elkaar doen.

[0:50:25] We moeten zorgen dat we Europees gezien met elkaar optrekken.

[0:50:30] Dat we ervoor zorgen dat die investeringen die gedaan moeten worden in de verduurzaming van die industrie, dat die ook daadwerkelijk hier gedaan worden.

[0:50:36] Of dat nou is in grote bedrijven, mkb'ers, innovatieve bedrijven of in de energiesector, dat maakt daar niet zoveel uit.

[0:50:43] Dus dat is wat de VVD voorstaat.

[0:50:45] En dan het derde punt, waar toch bijna drie interrupties in één voor zitten, over die investeringen in wind en verder.

[0:50:54] Kijk, ik maak me vooral zorgen, de VVD maakt zich vooral zorgen over hoe krijgen we al die stroom dan ook aan land en op de juiste plek.

[0:51:05] En dan kan je met extra geld wapperen om dat mogelijk te maken.

[0:51:11] Maar ik heb de afgelopen periode met heel veel bedrijven gesproken die ervoor moeten zorgen dat, vooral natuurlijk de Allianz en die partijen in de wereld, ervoor moeten zorgen dat het ook daar terecht komt waar het kan.

[0:51:20] En bedrijven die net aansluitingen nodig hebben.

[0:51:23] En dat is toch nog steeds heel erg moeilijk.

[0:51:25] Dus geld is niet altijd de oplossing.

[0:51:27] Het gaat ook over welke mensen buiten kunnen ervoor zorgen dat die netverzwaringen ook daadwerkelijk komen.

[0:51:33] En daar zitten echt limieten.

[0:51:34] Daar lopen we echt tegen onze limieten aan.

[0:51:36] En dat zien we ook terug in de, wat mij betreft, realistische plannen van deze minister als het gaat over hoe lang duurt het dan ook voordat we die verzwaringen voor mekaar hebben met elkaar.

[0:51:44] Dus het is niet altijd een kwestie van, oh, we gooien er nog wat extra geld tegenaan en dan komt het wel goed.

[0:51:49] Het gaat over alle toetsen gaat het erover.

[0:51:52] We hebben het geld nodig, we hebben het beeld, de visie nodig, de doelen hebben we nodig, het geld hebben we nodig, maar nog veel belangrijker, we hebben de handjes buiten nodig die de uitvoering van deze plannen tot was doen brengen.

[0:52:04] Dank u wel.

[0:52:04] Mevrouw Rodekerk met nog een vraag.

[0:52:06] Kijk, de heer De Grote die schetst de hele tijd allemaal dingen waardoor het allemaal niet kan.

[0:52:10] Maar ja, waar eindig je dan mee?

[0:52:13] Ja, met niks.

[0:52:15] Hij doet alsof dat dan niet zou kunnen investeren in het net op zee, want dat zou er nu niet nodig zijn.

[0:52:21] Kijk, ik zal het voorstel nog een keer toesturen.

[0:52:25] Wat daarin staat is juist, dat is het IBO-onderzoek, uitgebreid onderzoek, waarin staat, er moeten miljarden geïnvesteerd worden in het net.

[0:52:33] Wat we nu namelijk doen, we berekenen al die nieuwe netaanleggen, die we natuurlijk aan het aanleggen zijn, die berekenen we door aan de huidige gebruikers, dus aan de bedrijven en aan de mensen.

[0:52:42] die daar nu van gebruiken, maar dit zijn investeringen die we voor de toekomst doen.

[0:52:45] Dus D60 zegt, met een Kamermeerderheid, zorg nou dat je die investeringen als overheid doet, dat je daar geld in steekt, dat je er geld voor vrijmaakt, zodat je door kan met die net-op-zee-aansluitingen, maar dat je niet al die rekeningen, die nettarieven zo hoog houdt.

[0:53:00] Nogmaals, de heer De Groot doet zich voor als slachtoffer van het eigen VVD-beleid,

[0:53:06] wanneer hij niet zegt wat dan ook de oplossingen zijn die de VVD biedt.

[0:53:09] Dus nogmaals de vraag, wat gaat de VVD nou doen om te zorgen dat we die klimaatdoelen halen en dat die nettarief omlaag gaan?

[0:53:26] Want we kunnen hier net alsof dat slachtoffergedrag is, maar volgens mij is het gewoon heel realistisch gedrag dat op het moment dat het nu niet lukt en we lange termijnen hebben, dat we goed kijken met elkaar hoe kunnen we die termijnen verkorten en hoe gaan we om met de grenzen waar we tegenaan lopen.

[0:53:39] Neem bijvoorbeeld alleen al mensen die in de energiesector werken die net moeten aanleggen, waar we er niet meer van hebben, ja, hoe we dat voor elkaar krijgen.

[0:53:48] Laten we wel dan, als we het gesprek voeren met elkaar, niet alleen één kant van de medaille belichten, maar allebei de kanten van de medaille belichten.

[0:53:54] En ik doe dit, niet omdat we slachtoffers zijn, maar om juist de bakens te kunnen verzetten van welke snelheid hebben we dan nodig en wat is realistisch als je kijkt naar wat we ook echt voor elkaar kunnen krijgen in Nederland.

[0:54:04] Dank u wel.

[0:54:06] Mevrouw Rudekerk, nog een vraag.

[0:54:07] Nou ja, ik heb eigenlijk nu al vier keer dezelfde vraag gesteld.

[0:54:09] Ik krijg alleen maar problemen opgeworpen, maar geen antwoord de vraag was.

[0:54:12] Ik zal hem nog één keer voorlezen.

[0:54:14] Welke concrete maatregelen gaat de VVD nemen om te zorgen dat de klimaatdoelen toch worden gehaald?

[0:54:19] Of wat mij bepart of dat de mensen er komen om dat net aan te leggen.

[0:54:23] De heer De Groot, een beetje kort alsjeblieft.

[0:54:25] Nou, ik zal het heel kort houden.

[0:54:26] We zetten ook in op kernenergie.

[0:54:29] Maar daar kom ik zo nog even op terug.

[0:54:34] Dan heeft u nog een interruptie van mevrouw Postma.

[0:54:38] Ja, dank voorzitter.

[0:54:40] Ik werd vooral getriggerd door wat de heer Peter de Groot zei over weer bij elkaar gaan zitten van het bedrijfsleven om tot afspraken te komen.

[0:54:48] We hebben er gisteravond ook met elkaar over gehad.

[0:54:52] Dat lijkt mij sowieso een goede zaak om dat te doen, want je komt er alleen maar met elkaar uit, met het bedrijfsleven, politiek, maar ook de maatschappelijke organisaties om te kijken van hoe kunnen we nou die klimaatdoelen gaan halen.

[0:55:02] Want ik ga vanuit dat de heer de Groot en zijn fractie die ook echt belangrijk vindt om die te halen.

[0:55:07] Ik zie de heer de Groot knikken.

[0:55:10] Waar mijn chagrijn eerlijk gezegd wel vandaan komt, is dat die CO2 heffing een resultant is van zo'n soort gelijke afspraken.

[0:55:18] Met bedrijfsleven, overheid.

[0:55:21] en ook natuur- en milieuorganisaties.

[0:55:24] En daar hebben we met elkaar afgesproken, althans niet ik, want ik was er niet bij, maar de voorgangers van ons, om ervoor te zorgen dat we die doelen gingen halen.

[0:55:33] En daar zat ook pijn bij.

[0:55:34] Daar zat ook een extra stok bij, bovenop die ETS.

[0:55:38] Dat was met elkaar afgesproken.

[0:55:41] En wat schetst mijn verbazing nu, is dat bedrijven waar aankloppen van we halen het niet,

[0:55:48] door deze maatregel die notabene ze zelf ondertekend hebben, waarvan ze wisten dat die zou komen en die op een gegeven moment pijn zou doen, zo omstreeks nu en volgende week.

[0:55:59] En mijn vraag is,

[0:56:01] Deze maatregel, waar de VVD dus ook voor afschreving heeft gestemd, hoe gaat dan in die toekomstige afspraken, hoe ziet de heer Peter de Groot dat voor zich, dat er ook, er gaat echt pijn bij zitten, dat we elkaar wel aan die afspraken gaan houden en ook dat de politiek niet gaat zwabberen, want die is nu gaan zwabberen.

[0:56:23] Dank u wel, de heer de Groot.

[0:56:25] Ik vind het een terechte vraag en ik vind eigenlijk dat woord aan het eind, dat zwabberen, dat is

[0:56:30] Dat is wel een mooi punt om mee te beginnen over, doen we echt aan zwabberen?

[0:56:34] Er zijn partijen die het beeld hebben, hij wordt afgeschaft en daarmee zwa.

[0:56:38] Maar dat is natuurlijk niet waar de VVD voor gestemd heeft.

[0:56:41] De VVD heeft voorgestemd, dit instrument werkt niet, er moet een alternatief komen.

[0:56:45] Maar de C2-reductie is niet weg.

[0:56:49] Dus dit gaat over het middel en niet over, daarom heb ik ook, ja kijk, we kunnen heel lang over praten, u heeft deze vraag ook begin juli aan mij gesteld, precies dezelfde vraag in het debat.

[0:57:00] De VVD loopt niet weg voor die verantwoordelijkheid dat er een alternatief moet komen, zeker niet.

[0:57:05] En of dat een pijnloze alternatief wordt, nou ik denk het ook niet, maar die industrie moet wel aan tafel, daarom stel ik die vraag ook, om ervoor te zorgen dat die afspraken snel gemaakt worden.

[0:57:17] Wat een alternatief is, ik vind het dat je altijd moet evalueren, wat een beter alternatief is, wat beter werkt, waardoor die bedrijven niet vertrekken en wel investeren.

[0:57:26] Dank u wel.

[0:57:26] Want eigenlijk is dat de enige reden waarom wij voor die motie hebben gestemd.

[0:57:31] Omdat we dat zien in de praktijk namelijk.

[0:57:33] Dus je moet evalueren.

[0:57:34] Dank u wel.

[0:57:35] Rob post maar iets korter als het kan.

[0:57:41] Dit is juist interessant.

[0:57:44] Want hier geeft de VVD aan dat ze voor de motie hebben gestemd om de CO2-heffing af te schaffen, maar ze zijn eigenlijk wel voor die heffing, want we hebben die ETS-heffing dat ze Europees hebben, dat gaan we sowieso doen.

[0:57:56] Wat ik gek vind is dat de minister een handreiking deed, want ik heb ook een motie ingediend en die ging met name over cluster 6 bedrijven, de regionale bedrijven.

[0:58:03] die wilden investeren in verduurzaming, maar niet konden vanwege netcongressie, vind ik overheidsfalen altijd een rotwoord.

[0:58:12] Maar dat heeft te maken met het feit dat zij niet op het net kunnen, doordat het net niet goed is.

[0:58:19] Dat kunnen wij onszelf aanrekenen.

[0:58:20] Dus om die reden lijkt het me logisch dat zij een discrepantie krijgen.

[0:58:23] Dus bedrijven die wel willen.

[0:58:25] Maar deze motie, uw voorganger, meneer Erkes, die heeft er echt, echt voor gestemd dat het gewoon helemaal van tafel gaat.

[0:58:31] Het woord alternatief heb ik niet gehoord, dus die vind ik wel heel interessant.

[0:58:35] Dus uw vraag?

[0:58:36] Wat is dan precies dat alternatief en zou de VVD niet gewoon eens zijn met de voorstel die de minister had liggen voordat die motie werd ingediend?

[0:58:45] De heer De Groot.

[0:58:47] Nee, voorzitter, maar nu mis ik een stuk van het hele debat wat we begin juli hebben gedaan.

[0:58:51] waarin de VVD ook nadrukkelijk heeft, waar ik ook heb betoog dat het een gezondheid.

[0:58:58] Dat het een afschaffings, maar dat de minister wel werkt in een alternatief.

[0:59:03] Dus voor ons is dat het pad wat we met elkaar moeten bewandelen.

[0:59:07] Dat is precies de reden waarom ik in dit debat ook vraag hoe het daarmee staat.

[0:59:10] Dank u wel.

[0:59:12] Nog een volle vraag?

[0:59:13] Mevrouw Posma.

[0:59:15] Ja, dank, voorzitter.

[0:59:18] Dat alternatief is gewoon niet hetzelfde als die heffing.

[0:59:21] En wat ik daar zo bijzonder aan vond, was dat... Ik ben het mee eens dat we niet willen dat de industrie vlucht naar het buitenland.

[0:59:30] Maar het ligt aan veel meer dingen.

[0:59:31] En die oplossingen die je ook moet gaan zoeken, of die je juist moet gaan zoeken...

[0:59:35] is hoe zorgen we nou voor dat ze het net op kunnen?

[0:59:37] Hoe zorgen we er nou voor dat de kosten van op het net gaan niet zo hoog zijn als in het buitenland?

[0:59:43] Hoe zorgen we voor dat level playing field?

[0:59:45] En die factoren zijn vele malen belangrijker dan alleen maar die CO2-heffing afschaffen.

[0:59:49] Het werd een soort symbool.

[0:59:51] Dus als dat het alternatief is wat de heer Peter de Groot bedoelt, dan is het niet genoeg.

[0:59:57] Als de heer Peter de Groot eigenlijk aangeeft van ja, we gaan een nieuwe CO2-heffing neerzetten,

[1:00:03] Dan hoor ik dat graag.

[1:00:04] We werken gewoon een alternatief voor die nationale C2-heffing.

[1:00:09] Zo simpel is het.

[1:00:11] Moeilijker is het niet.

[1:00:12] Dank u wel.

[1:00:13] En dan de laatste interruptie van mevrouw Teunissen.

[1:00:15] Ga uw gang.

[1:00:16] Ja, voorzitter, ik sloeg even aan op dat meestribbelen waar mevrouw Kreuger terecht het VVD-beleid mee typeerde.

[1:00:23] En ik heb in al die jaren, ik hoor nu ook weer een kwartier lang alleen maar meestribbelen van de VVD, en ik heb in al die jaren nog niet één concrete maatregel gehoord vanuit de VVD om echt daadwerkelijk aan die klimaatdoelen

[1:00:36] te voldoen.

[1:00:37] En dan ga ik me toch afvragen, ik hoor nou weer vertragingstactieken, is het nou niet fijner voor de VVD om er gewoon voor uit te komen dat ze een fossiele partij zijn?

[1:00:46] Dat ze er gewoon voor uitkomen dat ze de klimaatdoelen niet willen halen.

[1:00:49] Dat ze er voor uitkomen dat ze de fossiele industrie op dit moment alle ruimte geven om de transitie te traineren.

[1:00:55] Dat ze meer gaswinning willen in de Noordzee.

[1:00:58] dat ze inzet op kernenergie waarvan we allemaal weten dat het te laat, te duur en te gevaarlijk is.

[1:01:03] Dus is het niet een idee om gewoon eerlijk te zijn naar de kiezer, naar de mensen, om te laten zien de VVD is een fossiele partij?

[1:01:12] Meneer De Groot.

[1:01:16] Ik denk dat het heel fijn is om dit te kunnen zeggen, alleen we zien ook dat dat natuurlijk niet zo is.

[1:01:24] Want je conformeert je niet aan klimaatdoelen als je dat bent.

[1:01:30] Dat je gewoon een fossiele partij bent.

[1:01:33] En dat laat ik me ook helemaal niet aanpraten.

[1:01:34] Ik bedoel, ik ben trots op het feit dat we een Noordzee-overeenkomst voor de gaswinning hebben gesloten met elkaar.

[1:01:43] Anders zouden we nog veel meer schepen uit Amerika moeten laten komen met gas.

[1:01:48] Dus dan zou de energierekening voor mensen in Nederland nog veel hoger zijn, want we zitten namelijk gewoon in een transitie en dat is ook verduurzaming.

[1:01:56] Het is een transitie en we praten hier net alsof het morgen geregeld kan zijn, dat we geen rekening hoeven te houden met wat daar dan voor nodig is.

[1:02:02] Dat we de fossiele industrie inderdaad nog een tijdje ook nodig hebben in de tijd dat we aan het verduurzamen zijn.

[1:02:07] Dus nee, ik laat me niet wegschetsen als een fossiele partij, maar wel een realistische partij als het gaat over de klimaat aanpak.

[1:02:14] Omdat we iedereen die we in Nederland hebben, de bedrijven,

[1:02:18] keihard nodig hebben om dit ook te betalen.

[1:02:20] Dus nee, zitten we net iets anders in.

[1:02:24] Dank u wel.

[1:02:24] Dan vervolgt u... Oh nee, de heer Vermeer heeft ook nog een interruptie.

[1:02:30] Ja, voorzitter, want natuurlijk een partij die al langer bestaat, die heeft natuurlijk ook fossielen in de partij, maar daar gaat het hier niet over.

[1:02:38] Denkt de heer De Groot ook dat wij echt de komende veertig, vijftig jaar nog wel gas zullen gebruiken in Nederland?

[1:02:47] Of denkt hij daar anders over?

[1:02:48] Ja, ik vind dat een moeilijke vraag.

[1:02:52] Hoe lang?

[1:02:54] Want hoe sneller we kunnen verduurzamen, hoe beter dat is voor de gemiddelde portemonnee van een ondernemer of een inwoner, denk ik, at the end.

[1:03:02] Alleen, we moeten het wel met elkaar kunnen meemaken.

[1:03:04] En in die tijd zitten we in een transitie.

[1:03:07] En het zal steeds minder worden.

[1:03:08] Dat laten de cijfers ook zien, dat het steeds minder wordt.

[1:03:11] Maar er zit nog een tijdje nodig.

[1:03:12] En hoe lang dat is, daar heb ik geen zicht op.

[1:03:17] Dank u wel.

[1:03:17] U vervolgt uw betoog.

[1:03:18] Er is nog 3 minuten en 37 seconden.

[1:03:20] Kijk eens aan.

[1:03:21] Ik wil het, heb ik al aangekondigd, ook nog even hebben over wind op zee.

[1:03:24] Want, voorzitter, dat is essentieel voor onze energie-onafhankelijkheid.

[1:03:29] De doelstelling is inmiddels naar 21 gigawatt gegaan in 2032 en dat is 75 procent van onze huidige elektriciteitsgebruik.

[1:03:36] Maar dit succes, en het is al genoemd, staat ook onder druk.

[1:03:38] Marktpartijen die terughoudend zijn, tendens die worden gefaseerd en kavels die worden verkleind.

[1:03:44] Er wordt nagedacht over steunmechanismen om deze projecten te laten lukken.

[1:03:48] Maar dat is pas vanaf 2027 mogelijk.

[1:03:51] En mijn vraag aan de minister is dan ook, hoe wordt de periode tot die tijd overbrucht?

[1:03:55] Want hoe houden we zekerheid dat we investeerders in die windparken op zee houden?

[1:04:01] Ik noemde het ook al in het interruptiedebatje met collega van DS60 dat we de infrastructuur ook flink moeten laten meegroeien.

[1:04:09] Het Windenergie-Infrastructuurplan Noordzee en het programma Pavels Eemershaven schetsen een route, maar de uitvoering moet veel strakker.

[1:04:18] Knelpunten bij de aanlanding, zoals die er zijn na aanleiding van bezwaren in Noord-Groningen, mogen namelijk niet tot vertraging leiden.

[1:04:26] En kan de minister, ik was ook op werkbezoek in Noord-Groningen,

[1:04:29] Aangeven welke alternatieven er klaar staan als de routes daar vastlopen.

[1:04:34] Hoe zij ervoor zorgt dat bij de tracékeuze waardevolle landbouw niet of zoveel mogelijk eigenlijk wordt ontzien.

[1:04:42] En wellicht kunnen betere vergoedingen voor bedrijven in de landbouw daar zorgen voor een hoger draagvlak.

[1:04:49] Graag een reactie van de minister.

[1:04:51] Dan wil ik het nog even hebben over leveringszekerheid, want de monitor leveringszekerheid van Tennet laat zien dat de betrouwbaarheidsnormen vanaf 2033

[1:04:58] worden overschreden.

[1:05:00] Europese studies signaleren zelfs dat er vanaf 2028 wellicht tekorten zijn.

[1:05:05] En dat verschil is best wel zorgwekkend, want lever zeker, het is namelijk geen bijzaak.

[1:05:09] Het is het ruggegaat van onze economie, onze veiligheid en het vertrouwen van gezinnen en bedrijven.

[1:05:14] En daarom vraagt de VVD hierover opheldingen aan de minister.

[1:05:18] Wat verklaart die verschillen?

[1:05:19] En nog belangrijker, welke maatregelen worden er nu al getroffen?

[1:05:24] Dan heeft u een interruptie van mevrouw Postma, uw laatste interruptie.

[1:05:28] Die gaat nog over de aanlanding van de wind op zee.

[1:05:32] Terecht dat er aandacht gevraagd wordt voor inpassing.

[1:05:35] Dat is wat Peter de Groot hierbij doet.

[1:05:38] Vindt de VVD het belangrijk dat er gekeken wordt naar de inpassing van de natuur, bijvoorbeeld bij de wadden?

[1:05:46] kwetsbaar natuurgebied en zou de heer de Grote ervoor openstaan om eventueel in gebieden waar die kabel gelegd moet worden er bijvoorbeeld minder visserijdruk wordt toegestaan zodat de natuur zich kan herstellen?

[1:06:03] Ja, mooie vraag van collega Posma, want dat speelde erg in de regio toen ik er halverwege juli was.

[1:06:13] Ik denk dat dat in balans moet zijn met elkaar en dat we daar de juiste keuzes moeten maken.

[1:06:19] Ik heb ook gezien dat er bijvoorbeeld geopteerd is om de aanlading via een tunnel in de zee te maken.

[1:06:25] Dat lijkt me dan weer wat te ver gaan, omdat het volgens mij economisch niet haalbaar is en ook infrastructuurtechnisch heel uitdagend.

[1:06:36] Ik ben geen expert op hoe je de ecologie dan in stand houdt, maar het lijkt me goed dat we daar met elkaar naar kijken, zeker.

[1:06:50] Even kijken, voorzitter, waar ik gebleven ben.

[1:06:53] Dat is hier, kernenergie.

[1:06:55] Ik heb het al eigenlijk allemaal aangekondigd.

[1:06:56] Een zeer belangrijk onderwerp natuurlijk.

[1:06:58] Kernenergie is voor de VVD namelijk één van de noodzakelijke pijlers voor een robuust en toekomstig energiesysteem.

[1:07:05] Het biedt stabiele CO2-vrije basislast, vergroot onze energieondervankelijkheid en is daarmee cruciaal voor leveringszekerheid.

[1:07:16] Andere landen, zoals Zweden, zetten inmiddels stevig in op nieuwe kerncentrales.

[1:07:21] Er wordt gekeken naar staatsleningen of zogenaamde contracts for difference om investeringsrisico's te beperken en projecten sneller van de grond te krijgen.

[1:07:29] De VVD wil graag van de minister weten welke lessen Nederland hieruit kan trekken.

[1:07:33] Zou een vergelijkbaar kader met risicoverdeling tussen overheid en markt ook hier mogelijk zijn om projecten te versnellen?

[1:07:39] Daarnaast vragen wij de minister wanneer er duidelijkheid komt over de planning en financiering van de vier grote kerncentrales en ook de planning voor de eerste small modular reactors.

[1:07:50] Hoe wordt geborgd dat vergunningverlening en samenwerking met marktpartijen niet opnieuw jaren vertragen?

[1:07:56] Tot slot, voorzitter, en dan rond ik af.

[1:07:57] De VVD kiest voor een energie- en klimaatbeleid dat werkt, geen papieren werkelijkheid, maar concrete oplossingen.

[1:08:03] Een eerlijke balans tussen verduurzaming en betaalbaarheid.

[1:08:06] Het succes van wind-op-zee-borgen, leveringszekerheid, op tijd veiligstellen en kernenergie volwaardig benutten met de lessen van andere landen in ons achterhoofd.

[1:08:16] Want alleen zo kunnen we Nederland schoon, veilig en sterk doorgeven aan de volgende generaties.

[1:08:23] Dank u wel.

[1:08:26] Dank, voorzitter.

[1:08:27] En ook daar zijn de ambities niet waargemaakt, zou ik dan aan het vorige betoog willen toegevoegen van de heer De Groot, want ook op kernenergie hebben wij geen onbezwaardige stappen gezien.

[1:08:37] Voorzitter, we hebben hier vandaag niet alleen de minister van Klimaat, maar nog heel eventjes de minister ook van Onderwijs.

[1:08:44] Meneer De Groot, kunt u uw microfoon uitzetten?

[1:08:48] Dank u wel.

[1:08:48] En ik wilde toch, al was het heel kort, van de gelegenheid gebruikmaken om te zeggen dat dit natuurlijk de mooiste onderwijpen zijn in dit huis.

[1:08:57] Ik mag ook die portefeuilles combineren.

[1:08:59] En het zou nou zo mooi zijn als mevrouw Hermans nu nog, minister Hermans, de kans ziet om de portefeuilles samen te laten komen om echt een grootschalig programma op te zetten om vakmensen op te leiden voor de energietransitie.

[1:09:12] Want daar komen die thema's natuurlijk samen.

[1:09:14] En ik denk dat ook zij natuurlijk ziet dat dat heel hard nodig is om te zorgen dat we verder komen, ook op het gebied van het klimaat.

[1:09:23] Maar nu dan over naar de orde van de dag.

[1:09:25] Want er is best wat gebeurd tijdens het reces.

[1:09:29] En graag wil ik ingaan op drie punten.

[1:09:31] De wind-op-zee-ambities, of het gebrekt daaraan.

[1:09:34] De recente en isolerische klimaatuitspraak.

[1:09:37] En een betaalbare energierekening.

[1:09:40] Om te beginnen met wind op zee.

[1:09:43] Op 16 juli ontvingen we een brief van minister Hermans waaruit bleek dat het kabinet Nederlandse ambities drastisch naar beneden bijstelt.

[1:09:50] We gaan van 50 gigawatt tot minimaal 30 gigawatt aan vermogen in 2040.

[1:09:56] En de reden, de vraag vanuit de industrie en productie van waterstof blijft achter.

[1:10:02] Maar voorzitter, deze houding is wat D60 betreft onacceptabel, want met deze manier van denken stokt de verduurzaming van Nederland volledig.

[1:10:11] We missen hiermee echt een historische kans om onze industrie te verduurzamen, om onafhankelijk te worden van buitenlands olie en gas.

[1:10:19] Ik hoor nu steeds de VVD zeggen dat het realistisch is, maar wat ik mis zijn de ambities.

[1:10:26] Want wat ik al aangaf, zojuist ook in de interruptie, uiteindelijk is echt realisme dat je verder wilt op deze planeten, dat op een leefbare manier kan en dat is wat ons betreft het doel.

[1:10:38] En dat is waar wij ons aan vasthouden.

[1:10:42] De minister zouden zich dus volledig moeten storten op het stimuleren van vraag naar groene energie.

[1:10:47] Ze kan dé dealmaker zijn bij de ontwikkeling van windparken en verduurzaming van de industrie en doorbraken creëren, in plaats van een kip-ij-situatie waar we nu in verzanden.

[1:10:57] Ik zou willen zeggen, het kan wel.

[1:10:59] Hoe verhoudt bijvoorbeeld het Nationaal Plan Energie, waar toch maximaal aanbod van duurzame energie creëren het doel is, zich tot deze omlaag bijgestelde ambitie?

[1:11:11] En wat was de inzet van de minister in de afgelopen maanden om te zorgen dat er veel en veel meer projecten van de grond komen?

[1:11:19] Nou heeft zij aangekondigd om Contracts for Difference te gaan invoeren per 2027 en dat lijkt mij een goed idee.

[1:11:26] Maar de vergrote vraag is wel, wat doen we in de tustijd?

[1:11:29] Ruim een jaar geleden was de planning om in 2025 4 gigawatt neer te zetten en in 2026 ook 4 gigawatt.

[1:11:38] Nou ja, voordat we die Contracts for Difference hebben, wat gaat er dan komend jaar gebeuren om te zorgen dat dit van de grond komt?

[1:11:44] Heeft de minister bijvoorbeeld nagedacht over een onwendabele topsubsidie?

[1:11:47] voor deze twee windparken waar aan gewerkt wordt en heeft daarbij financiën gemeld om dit mogelijk te maken voor Prinsjesdag.

[1:11:56] Dan ten tweede die historische klimaatuitspraak die gedaan is in Den Haag.

[1:12:00] Afgelopen maand werd door het internationaal gerechtshof uitspraak gedaan over de rechtsverplichtingen van landen rond klimaatverandering.

[1:12:09] Wat als Den Haag ook de plek wordt waar de wereld concrete stappen zet om aan deze verplichtingen te voldoen?

[1:12:14] De strafof uitspraak bevestigt dat landen de plicht hebben om klimaatschade te voorkomen, niet alleen tegenover hun eigen burgers, maar ook tegenover andere landen en toekomstige generaties.

[1:12:24] En de juridische basis voor wereldwijde klimaatactie ligt nu in Den Haag.

[1:12:29] Hoewel Nederland zich heeft verbonden aan het Klimaatakkoord van Parijs, is dit anderhalf graad doel nergens expliciet opgenomen in de Nederlandse Klimaatwet.

[1:12:36] Ik ben heel benieuwd naar de reactie van de minister op deze klimaat uitspraak.

[1:12:41] Wellicht kan zij die per brief naar de Kamer toesturen en zou zij nuvels kunnen aangeven hoe zij zich gaat inspannen om hier aan te voldoen.

[1:12:50] Dan ten derde betaalbare energierekening tot slot.

[1:12:54] Voor het reces zouden we debatteren over energiebesparing en een betaalbare energierekening voor huishoudens.

[1:13:00] Dat ging toen niet meer door omdat het kabinet viel.

[1:13:03] Maar ik moet zeggen, ik ben ook benieuwd of ik deze Prinsjesdag daar nog een stap op kan verwachten, maar het is wel heel hard nodig.

[1:13:09] Dus daarom ook mijn vraag, gaat zij ervoor zorgen dat er voldoende geld komt voor het noodfonds Energie?

[1:13:17] Want zoals het afgelopen jaar ging, was echt onacceptabel.

[1:13:20] Eerst kon het niet, toen opeens wel.

[1:13:22] Toen was er binnen een week het geld op.

[1:13:24] En heel veel mensen die recht zouden hebben op ondersteuning, kregen deze toen niet.

[1:13:27] Dat moeten we echt dit jaar beter doen.

[1:13:29] Dus hoe gaat de minister dat regelen?

[1:13:32] En dan tot slot... En uw laatste, ja.

[1:13:34] Ja, tot slot, het kabinet heeft een aanvraag gedaan bij het Social Climate Fund voor financiering van de betaalbaarheid van de energietransitie.

[1:13:42] Ja, wat verwacht zij daarvan?

[1:13:43] Daar zit bijvoorbeeld ook zo'n aanvraag voor het noodfonds in, maar ook andere zaken die wij echt van belang vinden dat wel gebeuren.

[1:13:50] Dus ik ben benieuwd of ze daar wat over zou kunnen zeggen.

[1:13:53] Tot slot, het wordt tijd voor een kabinet van vooruitgang in plaats van stilstand voor zowel het onderwijs als het klimaat.

[1:14:00] Dank u wel.

[1:14:01] Ik zie wel een soort gelijkheid te retten in deze commissie.

[1:14:03] Met tot slot, tot slot.

[1:14:05] Maar goed, zo zijn we aan het einde gekomen van de eerste termijn aan de zijde van de Kamer.

[1:14:10] En alles in twintig seconden, precies.

[1:14:14] Hoe lang gaan wij schorsen, minister?

[1:14:16] Twintig minuten?

[1:14:18] Nou, een half uurtje.

[1:14:20] Een half uur.

[1:14:21] Nou, dan zien we elkaar om tien over half vier.

[1:14:25] Ik schors deze vergadering.

[1:47:31] We gaan dus snel beginnen.

[1:47:33] Ik heropen deze vergadering van de vaste commissie van Klimaat en Groene Groei.

[1:47:36] Aan de orde is een klimaatdebat algemeen over klimaat en energie.

[1:47:41] Het is tijd voor de eerste termijn aan de zijde van het kabinet.

[1:47:43] De minister zit er klaar voor.

[1:47:45] Ik moet even mededelen dat ik zelf om half vijf naar een rondetafelgesprek moet.

[1:47:48] in een andere zaal, maar collega Kreuger zal dan het voorzitterschap overnemen.

[1:47:52] Dus we gaan snel beginnen.

[1:47:53] Minister, aan u het woord.

[1:47:55] Voorzitter, dank u wel.

[1:47:56] En ik zal de beantwoording doen in vijf blokjes.

[1:48:02] Ik begin met alle vragen over wind op zee.

[1:48:06] Daarna alles over betaalbaarheid.

[1:48:09] Dan de vragen die gesteld zijn over maatregelen, maar ook de klimaatuitspraak van deze zomer.

[1:48:16] Dan de vragen die gesteld zijn over de wadden, de Waddenzee.

[1:48:21] En tot slot een mapje overig.

[1:48:29] Nee, nee, dat vond ik op geen enkele manier recht doen.

[1:48:33] Voorzitter, ik begin met wind op zee, want daar is door alle leden van de commissie zijn daar vragen over gesteld en terecht ook, want zoals ook door iedereen benadrukt, is de windenergie...

[1:48:49] De ruggen gaat vormen van onze energievoorziening in de toekomst.

[1:48:53] We hebben in de afgelopen jaren belangrijke en grote stappen gezet, ook in het realiseren van windparken op zee.

[1:49:00] Ik had zelf onlangs de eer in het genoeg om een windpark op zee te bezoeken, wat nog wel even een uitdaging is om op een boot in zo'n windpark te komen, met alle golven en deiningen van dien.

[1:49:13] Maar het is gewoon ongelooflijk indrukwekkend om zo'n

[1:49:16] project te zien en ook daar te zien, als je er tussen vaart hoe groot die turbines natuurlijk zijn, maar ook als je hoort hoe dat daar gebouwd en onderhouden wordt en daar ook weer allemaal Nederlandse bedrijven achter zitten die dat niet alleen hier op de Noordzee bouwen, maar over de hele wereld.

[1:49:33] Dus het is ook nog eens een sector om trots op te zijn en die we moeten koesteren.

[1:49:37] Niet alleen vanwege het feit dat zij onze elektriciteitsvoorziening van de toekomst bouwen, maar juist ook voor die grotere economische

[1:49:45] waarde die zij hebben.

[1:49:47] En voorzitter, ik deel ook met iedereen die zegt, de markt voor wind staat onder druk.

[1:49:55] Daar hebben we het volgens mij ook wel in een eerder debat een aantal keer met elkaar over gehad.

[1:50:00] En in het afgelopen jaar hebben we ook wel al stappen gezet om, in elk geval de tender die nu straks in oktober opengaat, om die zo aantrekkelijk mogelijk te maken.

[1:50:12] Dat was een vraag die mevrouw Rodekerk mij stelde.

[1:50:15] In het afgelopen jaar hebben we bijvoorbeeld de kavelgrote verkleind, of opgesplitst kan je zeggen, om de financiële risico's te verkleinen en daarmee de mogelijkheid om te kunnen investeren voor meer partijen mogelijk te maken.

[1:50:30] We hebben een zogenaamde dwangsomlimiet ingevoerd.

[1:50:34] Daardoor is het voor partijen beter of gemakkelijker om risico's in te prijzen en in te schatten bij het indienen van een aanvraag.

[1:50:44] En we hebben een aantal criteria die, hoewel belangrijk, wel extra druk leggen op de tenders hebben we versoberd of wat afgeschaald om de extra kosten te verlagen.

[1:50:56] Dus dat zijn de stappen die al gezet zijn.

[1:50:59] Maar terecht, zoals u allemaal zegt, er is meer nodig.

[1:51:03] En dan wordt vaak de contract for difference genoemd, die we vanaf 2027 mogelijk kunnen maken als die optie in de wet zit.

[1:51:13] En daar, met die voorbereiding, gaan we gewoon door en dat wetsvoorstel komt zo snel mogelijk naar de Kamer, zodat we in elk geval die optie met elkaar kunnen vastleggen.

[1:51:23] En ik vind dat ook belangrijk, omdat dat voor toekomstige beslissingen, en hoe ga je nou straks verder met wind op zee, moet je dit instrument gewoon in je instrumentenbox hebben, om het maar zo te noemen.

[1:51:35] Maar voorzitter, dan is er een tussenperiode waar terecht door iedereen op gewezen wordt, 2026.

[1:51:42] En dan hebben we dat contract for different nog niet.

[1:51:48] Contract for different nog niet.

[1:51:50] En ik kreeg de vraag, ja, zou je nou komend jaar de SDE++ open kunnen stellen voor

[1:51:59] voorwind op zee.

[1:52:01] Ik geloof dat mevrouw Posma, mevrouw Rodekerk, maar ook mevrouw Kreuger mij daar naar vroegen.

[1:52:10] Even heel technisch specifiek op die SDE++ vraag.

[1:52:14] In de openstelling van de SDE++ is wind op zee niet een goeduitvoerbare optie, maar de systematiek zoals we die hanteren in de SDE++ is wel een optie die we verkennen als maatregel om in te zetten, om juist in die tussenliggende periode ervoor te zorgen dat wind op zee niet stilvalt.

[1:52:38] Want laat ik daar heel helder over zijn, daar is mij...

[1:52:43] Ik heb alles aangelegen, ik zet alles op alles om dat te voorkomen.

[1:52:49] Vertragen vind ik al heel vervelend.

[1:52:52] Het is niet wat je wil, maar soms wel noodzakelijk om in elk geval te zorgen dat het niet helemaal stilvalt.

[1:53:02] En niet helemaal stilvallen vraagt mogelijk ook nog aanvullende acties.

[1:53:05] Die heb ik ook al eerder aan de Kamer toegezegd dat we daarvoor een actieplan zullen maken.

[1:53:12] Dat komt met Prinsjesdag naar de Kamer en dan kom ik dus ook terug

[1:53:17] op zo'n systematiek aanladen SDE, die mogelijk een optie zou kunnen zijn voor wind op zee.

[1:53:25] En ik zei dus al, de structurele maatregelen zoals contract for difference, dat loopt ook gewoon door en daar zal ik ook in datzelfde actieplan op doorgaan.

[1:53:32] Maar specifiek voor wat kan je nou doen in die tussenliggende periode, ga ik daar ook in dat actieplan op in.

[1:53:38] Dat lijkt op de vraag van mevrouw Posma.

[1:53:40] Ja, dank voorzitter.

[1:53:41] Goed dat er serieus naar gekeken wordt.

[1:53:44] Het belangrijkste hierbij is dat niet alleen de systematiek klopt, maar dat het geld er ook gewoon bij zit.

[1:53:49] En dat was de reden waarom ik en ik denk ook de andere fracties vroegen van kan het gewoon niet in de SJP plus plus, omdat dat een pot met geld is waar dan toegang voor is voor wind op zee.

[1:54:00] Dus de vraag die ik heb zit naast de systematiek dan ook geld bij die systematiek.

[1:54:07] De minister.

[1:54:07] Ja, voorzitter, u zult begrijpen dat ik twee weken voor bijna twee... Nee, gisteren was het twee weken voor Prinsjesdag, niet vooruit kan lopen op de besluitvorming daar.

[1:54:19] Maar ik kan hier wel zeggen, ik zie en herken de problematiek zoals ook door u allen geschetst en kom daar in dat actieplan op Prinsjesdag op terug.

[1:54:32] Dank u wel.

[1:54:32] Een interruptie van mevrouw Kreuger.

[1:54:37] Ja, voorzitter, het is altijd lastig een debat kort voor Prinsjesdag, maar ik denk dat er toch vooral behoefte is vanuit de Kamer om zekerheid dat er in 2026 op een manier, of het nou via een tender is, of het via de SDE is, of via een tussenfinanciering, dat er financiering komt voor wind op zee.

[1:55:00] Dat dat doorgang gaat vinden en dat we niet twee jaar stilstand hebben.

[1:55:06] Ja, voorzitter, dat begrijp ik heel goed.

[1:55:08] Dat verzoek, verlangen, zou je bijna kunnen zeggen, naar die duidelijkheid of die zekerheid.

[1:55:15] En toch kan ik niet vooruitlopen op die besluitvorming.

[1:55:19] Wat ik wel kan zeggen, is dat ik de zorgen zoals die door u allemaal geuit zijn, ook door partijen in de sector natuurlijk zelf, volgens mij heeft u ook allemaal een brief gekregen van betrokken partijen die met wind op zee bezig zijn,

[1:55:33] Ik zie het zelf ook, ik hoor het zelf ook en ik ben het daar ook helemaal mee eens.

[1:55:38] Dus ik maak mijn hart, heb mijn hart gemaakt en zal het ook blijven doen om te voorkomen dat wind op zee in 2026 stilvalt.

[1:55:49] Dat kunnen we gewoon om meerdere redenen, vind ik, kunnen we ons dat niet permitteren.

[1:55:54] Maar nu de zekerheid geven over de besluitvorming die op Prinsjesdag naar buiten komt, dat kan ik niet doen.

[1:56:01] Maar ik kan wel bedadrukken dat ik...

[1:56:03] Erken met u het belang van het kunnen doorgaan met wind op zee.

[1:56:09] Dat leidt tot een andere vraag.

[1:56:10] Mevrouw Kreugen.

[1:56:12] Heel veel in de discussie rond wind op zee gaat natuurlijk over welke risico's gelopen worden en of investeerders dat aandurven.

[1:56:23] En daarom hebben wij ook al langer gepleit voor

[1:56:27] Zorg nou dat vraag en aanbod bij elkaar komt.

[1:56:29] We hebben het over de PPA's, om die termen even te gebruiken.

[1:56:33] Wij hebben het over het Noordzeepact.

[1:56:35] Zorg nou dat producenten van wind op zee en industrie die elektrificeert, echt bij elkaar komen en dat er harde afspraken komen over afname.

[1:56:45] Dat biedt zekerheid.

[1:56:47] Kan de minister aangeven waar dat staat?

[1:56:52] De minister.

[1:56:52] Ja, voorzitter.

[1:56:54] Misschien twee dingen.

[1:56:55] In dat actieplan ga ik zowel in op hoe kan je naar de vraagkant verder stimuleren, als ook wat kan je doen om die aanbodkant te ondersteunen.

[1:57:05] Dus dat even in een algemene zin, als reactie op wat mevrouw Kreuger zegt, dan specifiek over het Noordzeepact.

[1:57:11] Klopt ook dat mevrouw Kreuger dat al, en volgens mij ook de voorzitter,

[1:57:16] Voorzitter, in de debatten die we hebben gehad over de verduurzaming van de industrie kwam ook met soortzelfde gedachten.

[1:57:23] En laat me daar een paar dingen over zeggen en dan een vraag of een oproep aan mevrouw Kreuger terugdoen.

[1:57:32] Kijk, we hebben het Noordzeeakkoord onder voorzitterschap van Sybilla Dekker en daarin zijn alle stakeholders die actief zijn op de Noordzee vertegenwoordigd.

[1:57:42] Ook de energiesector, de netbeheerders, de vissers, de scheepvaart.

[1:57:49] En we hebben nauw contact natuurlijk met de industrie over de verduurzaming, inclusief ook wat dat betekent, wat daar nodig is vanuit wind op zee.

[1:58:01] En wat we ook moeten doen om wind op zee te verbeteren, om die verduurzaming nog verder van de grond te krijgen.

[1:58:06] Dus ik ben even op zoek naar wat mevrouw Kreuger mist in wat we hebben in het Noordzeeakkoord, de overleggen die er zijn, wat voor aanvullende stap zij nog zou willen.

[1:58:20] Want het is niet dat ik tegen overleg ben of tegen afspraken maken,

[1:58:25] Ja, maar dat zullen we elkaar, denk ik, zullen we het eens hebben.

[1:58:28] We moeten ook niet extra werk gaan doen als dat niet nodig is.

[1:58:31] Dus dit is even mijn... Ja, het is een beetje ongebruikelijk misschien, voorzitter, maar toch mijn vraag terug.

[1:58:38] Het is inderdaad een beetje ongebruikelijk.

[1:58:40] Maar goed, we zitten ruim in de tijd.

[1:58:41] Dus laat ik zeggen, nou, we hebben in ieder geval zes interrupties.

[1:58:43] Misschien gaan we zelfs wel naar acht, want we hebben tot zeven uur.

[1:58:45] Maar dat laat ik, denk ik, aan mevrouw Kreuger dadelijk als voorzitter over hoe ver ze wil gaan.

[1:58:49] Maar als u hier op wilt antwoorden, dan kan dat natuurlijk.

[1:58:52] Ja, zeker, voorzitter.

[1:58:55] Wat we zien is eigenlijk dat aan de ene kant de aanpak van de industrie nu nog heel erg draait om individuele afspraken met bedrijven, de maatwerkafspraken.

[1:59:03] Nou, dat gaat moeizaam, op z'n minst gezegd.

[1:59:07] Ondertussen is er ook wel een clusteraanpak, maar dat leidt niet echt tot harde businessafspraken met die industrie.

[1:59:14] En aan de andere kant is inderdaad het Noordzeeakkoord, maar dat is veel meer over de ruimtelijke inbedding van wind op zee.

[1:59:20] Waar het mij om gaat, is dat een windproducent

[1:59:23] vertrouwen kan hebben, oké, er komt echt afname, en dat een bedrijf wat wil elektrificeren of groene waterstof wil gaan gebruiken, vertrouwen kan hebben, oh, dat windpark gaat echt gebouwd worden en die investeringen komen los.

[1:59:38] Nu is het eigenlijk twee partijen die naar elkaar kijken en ondertussen de netbeheerders

[1:59:42] die, nou ja, de hele boel moeten aansluiten en ook willen weten waar moet ik prioriteit leggen.

[1:59:48] Die drie moet je bij elkaar brengen in een Noordzeepact.

[1:59:51] Nou, daar is een minister voor in een perfecte positie om die regie te voeren, zodat je echt die marktpartijen op elkaar aanbrengt.

[1:59:58] Dus niet om het ruimtelijke vraagstuk, daar is inderdaad het Noordzeeakkoord voor, maar dit gaat echt om een markt falen waar we nu tegenaan kijken en dat kunnen we oplossen.

[2:00:08] Nou, kijken of de minister daar wat mee kan.

[2:00:11] Toen ik naar mevrouw Kreugers zat te luisteren, dacht ik... Ik begrijp heel goed wat ze zegt, want je hebt eigenlijk het kip en de kip ei.

[2:00:17] We moeten nou eerst de vraag er zijn voordat het aanbod zich gaat ontwikkelen of andersom.

[2:00:22] En eigenlijk vraagt mevrouw Kreugers...

[2:00:24] Zet kip en het ei, als dat zo kan, op die manier nou bij elkaar aan tafel, met ook de netbeheerder of met tennet erbij en ikzelf om, nou ja, hoe breng je dat bij elkaar?

[2:00:35] En ik vind dat op zich, die gedachte van zo'n gesprek, laat ik even beginnen met gewoon een eerste gesprek om die partijen in die samenstelling ook aan tafel te brengen, dat ik toezeg dat ik dat zal doen, daar het initiatief voor zal nemen.

[2:00:50] of dat gaat leiden tot een Noordzeepact.

[2:00:53] Als mevrouw Kreuger dat even over wil laten of het vertrouwen wil hebben dat ik kijk tot wat voor conclusie we in het gesprek komen, wat nou helpt voor het vervolg, maar dan wil ik zo'n gesprek initiëren.

[2:01:08] Dat noteren wij als een mooie toezegging.

[2:01:10] Mevrouw Rodekerk met interruptie.

[2:01:13] Ja, en ik wil dank uitspreken aan de inzet hier van de minister om echt een actieplan te maken voor wind op zee en daarvoor te zorgen dat we gewoon door kunnen, komend jaar ook.

[2:01:24] En ik was benieuwd, want ze verweest dus naar Prinsjesdag, of ze daarmee ook uitvoering zal geven dan aan de motie die ervan ons ligt om ook voor ze te investeren in het net op zee en dat zij daar ook dus op Prinsjesdag op terugkomt.

[2:01:38] Ja, voorzitter, ik heb toegezegd om bij Prinsjesdag ook aan te geven of die amortisatievariant, ja, dat is ook wat mevrouw Rodekerk bedoelt, of dat een route is die we verder kunnen gaan uitzoeken, zeg je dat, opzetten als manier om die nettarieven die in de toekomst gaan stijgen, om die stijgingen te dempen.

[2:02:04] Ik heb in de brief in april een aantal criteria genoemd waar langs we moeten kijken.

[2:02:10] Kan je die amortisatie lening op zo'n manier vormgeven dat je de intergenerationele effecten op een goede manier verdeelt?

[2:02:19] Het effect op de staatsschuld, hoe ziet dat eruit?

[2:02:22] betrokkenheid natuurlijk van de ACM.

[2:02:26] Dus daar kom ik ook op terug bij Prinsjesdag.

[2:02:29] Dat antwoord heb ik toegezegd en dat wordt nu ook afgerond, deze dagen, hoe die nadere verkenning daarna eruit heeft gezien en wat dat dus betekent voor het vervolg.

[2:02:41] U vervolgt uw betoog.

[2:02:42] Ja, voorzitter, dan over wind op zee.

[2:02:46] Ja, als je dan een windpark op zee hebt gebouwd, moet dat ook aangeland worden, die elektriciteit aan land.

[2:02:53] En daar vroeg onder andere de heer De Groot naar.

[2:02:59] En dan gaat het specifiek over de aanlanding in Noord-Nederland, in Eemshaven.

[2:03:03] En dat is de voorkeursroute waar net een besluit over is genomen, de zogenaamde wantij-route.

[2:03:10] want een kabel onder Schimmelende Koogdoorn is en die landt dan aan door de Waddenzee in Noordoost Groningen.

[2:03:19] En ik begin even met de vraag van de heer De Groot, staan er nou alternatieven klaar als dit vastloopt?

[2:03:25] Nou, er zijn in het programma PAWOS verschillende routes onderzocht.

[2:03:34] Routes die niet kunnen, omdat ze bijvoorbeeld ook door het Duitse water, door het Duitse grondgebied gaan.

[2:03:41] Routes die niet vergunbaar lijken te zijn.

[2:03:44] De tunnelroute, waar de heer De Groot zelf ook al naar verwees, wat er wel in is die we verder verkennen en uitzoeken voor de toekomst, maar die voor deze specifieke aanlanding te laat

[2:03:55] nog te lang op zich laat wachten.

[2:03:59] En de route die nu gekozen is, die is op basis van alle onderzoeken die we gedaan hebben, is dat een vergunbare route waarbij we met bewezen technieken de impact op de natuur en op de landbouw zoveel mogelijk minimaliseren.

[2:04:18] En ik kom zo naar aanleiding van de vraag van mevrouw Posma over de Waddenzee.

[2:04:24] Ik raak daar nog wat specifieker op in op welke maatregelen dat zijn.

[2:04:27] Dus we zetten nu in op deze route.

[2:04:30] Die projectprocedure moet nu officieel gaan starten.

[2:04:32] Dat zal, ik verwacht, in oktober zijn.

[2:04:37] En begin oktober heb ik sowieso ook weer een vervolgoverleg met bestuurders en partijen in de regio, want zo'n project is niet zonder impact.

[2:04:48] Dat heeft de heer De Groot waarschijnlijk zelf ook ervaren in die gesprekken in Groningen en mogelijk ook op Schiermonnikoog.

[2:04:58] Dus ik vind het belangrijk om goed in contact met partijen te blijven en ook te zien, wat kunnen we nou nog doen, want het exacte tracé bijvoorbeeld moet nog gekozen worden.

[2:05:09] Hoe kunnen we daar samen op een zo goed mogelijke manier uitkomen en hoe kunnen we ook die technieken

[2:05:15] zo goed mogelijk inzetten om bijvoorbeeld landbouwgrond, het probleem van verzilting dat er al is, niet verder te verjergen.

[2:05:22] Dat leidt tot de vraag van de heer Vermeer.

[2:05:24] Ja, voorzitter, want de minister die noemt terecht het risico op verzilting.

[2:05:31] en ook nogal wat organisaties en provincies rond de Waddenzee hebben hier tegen geprotesteerd.

[2:05:40] Kan de minister nog even uitleggen wat er nou precies in oktober gaat starten en wanneer we eigenlijk het moment zouden kunnen bereiken dat er geen weg terug is?

[2:05:52] Want zoals de minister bekent zijn wij een sterk voorstander van de tunnelroute.

[2:05:58] Ja, voorzitter, laat ik even duidelijk zijn.

[2:06:00] Het besluit dat genomen is vlak voor de zomer, dat is eigenlijk voor het aanlanden van door de wind kiezen we voor de wandtij-route en tegelijk verkennen we die tunnelroute voor de toekomst, want er komen natuurlijk meer aanlandingen en vanuit de regio is ook het verzoek gekomen, zou nou door die tunnel dan ook bijvoorbeeld CO2 vervoerd kunnen worden.

[2:06:25] Maar die tunnelvariant die gaat minimaal een jaar of vier, vijf langer duren voordat die gerealiseerd is dan de wandtij route.

[2:06:35] En die tijd hebben we niet, want we moeten dat windpark door de wind.

[2:06:41] natuurlijk zo snel mogelijk kunnen aanlanden, zodat ook de industrie, de bedrijven in Eemshaven daarvan kunnen profiteren.

[2:06:51] De formele procedure, de formele projectprocedure waarin... De heer Vermeer kent die procedure met al die verschillende stappen daarin.

[2:07:00] Die start in oktober en dan... Daar komen natuurlijk ook weer allerlei momenten voorzienswijze en inspraak op.

[2:07:09] De heer Vermeer.

[2:07:11] Ja, en vanaf wanneer gaat Door de Wind leveren?

[2:07:15] De minister?

[2:07:15] Wel, produceren, laat ik het zo zeggen.

[2:07:17] Of ze leveren, hangt er vanaf of ze een kabel of zoiets... Je kan aanlanden.

[2:07:24] De minister?

[2:07:24] Ik... Oh, ik... Deze check ik even, want anders vliegen nu driejaartallen door mijn hoofd.

[2:07:30] Ik geef zo antwoord op die vraag.

[2:07:33] Er is ook nog een tweede termijn, dus dat komt helemaal goed.

[2:07:34] De heer De Groot, met een interruptie.

[2:07:37] Dank voorzitter en dank voor de minister voor de beantwoording.

[2:07:41] Mijn vragen zijn eigenlijk niet zozeer toe op het traject tot aan vandaag, de keuzes die gemaakt zijn, maar zien vooral op hoe gaat de uitvoering van het leggen van die kabels in die waardevolle landbouwomgeving die we daar in Nederland hebben.

[2:07:57] Het is een uniek stukje Nederland, sowieso, maar ook uniek in de waarde voor de landbouw.

[2:08:03] En ze hebben best wel wat ervaring daar met het leggen van kabels.

[2:08:06] En dan komen ze er altijd een beetje beroerd bij af.

[2:08:07] Dat doen ze ook op een andere manier, maar zeker als het gaat over die kabelleggen komen ze er wel beroerd bij af.

[2:08:11] Dus mijn vragen waren ook, hoe gaat dat samen met de Boerenalda voor de beste tracé, waardoor zo min mogelijk landbouwgrond wordt geraakt?

[2:08:21] En kan de minister nog een keer kijken naar de vergoedingen van het uitbedrijf halen van grote stukken landbouwgrond?

[2:08:27] Nou, voorzitter, ik begin even met het leggen van de kabel.

[2:08:34] Dat gebeurt normaal gesproken met echt open gravingen.

[2:08:38] Dan wordt echt het land gewoon open gelegd, open gegraven.

[2:08:43] En Tennet heeft al op plekken, ik dacht in Duitsland, ook met van die gestuurde boringen gewerkt.

[2:08:49] Dan hoef je het niet helemaal open te graven, maar gaat het onder de grond door.

[2:08:57] Nou, ik zei net, je wilt die effecten minimaliseren.

[2:08:59] En dit minimaliseert de effecten op het... Ja, het verdere verzilting, moet ik eigenlijk zeggen, maakt dat zo minimaal mogelijk.

[2:09:13] Maar ook daar moet je kiezen, waar doe je dat dan precies?

[2:09:16] Ja, dat gaat natuurlijk wel in overleg.

[2:09:18] Dan over vergoedingen via het programma Aanlandingen Wind op Zee.

[2:09:23] is het budget beschikbaar om in die specifieke gebieden in overleg met partijen, organisaties die geraakt worden, om daar een vergoeding of een compensatie voor te geven, zo ook in Eemshaven.

[2:09:38] En precies daarover gaat ook het gesprek begin oktober, als ik weer met alle partijen om de tafel zit, om te kijken hoe kunnen we nou...

[2:09:44] Ook met een beetje geld wat we hebben, de maatregelen nemen of stappen zetten om die effecten te minimaliseren.

[2:09:58] Ja, voorzitter, ook op dit punt van de alternatieven en de vertraging.

[2:10:04] Kijk, we hebben zien overal dat projecten met draagvlak altijd sneller gaan dan projecten waar gewoon heel veel maatschappelijke weerstand tegen is.

[2:10:14] En in dit geval is gewoon

[2:10:16] vanuit provincie, vanuit schier zelf, vanuit natuurorganisaties.

[2:10:21] Iedereen heeft hele grote zorgen over wat dit betekent voor de natuur.

[2:10:27] Dus ik wil toch de minister vragen om daar rekenschap van te geven en ook de vertraging die dat met zich meebrengt om nu te kiezen voor deze variant in plaats van voor een alternatief.

[2:10:42] Voorzitter, daar ben ik me ongelooflijk bewust van.

[2:10:45] In sommige gevallen zijn het zorgen en in sommige gevallen is het echt tegenstand.

[2:10:49] Dus dat loopt een beetje door elkaar.

[2:10:54] Maar die emoties of die gevoelens en die standpunten zijn er allebei.

[2:10:57] Dus daar ben ik me bewust van.

[2:10:59] Ik heb veel gesprekken daar gevoerd.

[2:11:01] En nogmaals, ik ga begin oktober nog een keer om verder te praten met hoe kunnen we nou met dat budget wat er is, met de keuzes die nog gemaakt worden, dat op een zo goed mogelijke manier samen doen.

[2:11:13] Dus ik stap daar niet lichtzinnig of gemakkelijk overheen.

[2:11:16] Maar als ik heel even uitzoom en kijk naar wat er moet gebeuren, voor wat voor opgaven we met elkaar staan, waarvan u terecht allemaal zegt die ontwikkeling van wind op zee moet doorgaan, de ruggengraat van onze energievoorziening, cruciaal om onafhankelijk te worden van energie uit landen waar we niet afhankelijk van willen zijn,

[2:11:36] Dan moeten we een aantal projecten realiseren, voor elkaar krijgen in de komende jaren.

[2:11:42] En die zullen ook een effect hebben of een impact hebben op de leefomgeving, op onze leefomgeving, in dit geval in Eemshaven.

[2:11:48] Maar ik ben komende maandag in Borsele, daar gaat het over kernenergie.

[2:11:52] En zo kunnen we allemaal nog heel veel plekken in Nederland opnoemen.

[2:11:58] En toch zullen we dat gesprek aanboeten met elkaar en zullen we...

[2:12:01] op sommige plekken ook moeten zeggen, dit is misschien niet waar we allemaal honderd procent blij van worden, maar in het grotere belang voor de verduurzaming van Nederland, voor het realiseren van een betrouwbare en onafhankelijke energievoorziening, zetten we wel deze stappen en doe ik wat ik kan, wat in mijn vermogen ligt, om de zorgen die er zijn zo veel mogelijk te adresseren.

[2:12:26] Of dat nou gaat bij boeren over het

[2:12:29] over mogelijke beschadigingen van hun landbouwgrond, beschadiging van de natuur of zorgen die er zijn bij de inwoners van Schiermondenkoog.

[2:12:36] Daar geef ik me absoluut rekenschap van en ik ben me ook bewust van die grotere opgave waar we voor staan en die onherroepelijk ook iets betekent voor ons landschap en voor keuzes die we daarin moeten maken.

[2:12:51] Dank u wel.

[2:12:51] U vervolgt uw betoog.

[2:12:54] Voorzitter, de vraag van de heer Vermeer, wanneer door de wind gaat produceren en de verwachting nu is het eerste kwartaal van 2033.

[2:13:10] Voorzitter, dit waren de vragen, wind of zee.

[2:13:16] Dan kom ik bij de betaalbaarheid.

[2:13:27] Er zijn veel vragen gesteld naar aanleiding van het onderzoek dat vanochtend gepubliceerd is, het onderzoek van Bereschot in opdracht van Essent.

[2:13:37] En ik zal een paar algemene dingen zeggen over de betaalbaarheid en de conclusies uit dat onderzoek die in de media zijn gekomen.

[2:13:45] Ik ben nog niet in de gelegenheid geweest het hele onderzoek te lezen, zeg ik daar direct eerlijk bij.

[2:13:50] Daarna zal ik op de drie aanbevelingen die ook door de stuurder van Essent expliciet onder de aandacht zijn gebracht en die hier ook in het debat naar voren zijn gebracht.

[2:14:03] Die enorme opgave waar we voor staan, de energietransitie, we hadden het net over de onafhankelijkheid, het is voor onze veiligheid, het is voor het schoon doorgeven van ons land en voor de economische kracht van ons land, is van essentieel belang.

[2:14:21] Maar we krijgen dit alleen voor elkaar als we dit met z'n allen kunnen doen en het dus betaalbaar is.

[2:14:26] De heer Vermeer wees daar in zijn inbreng op, ook de heer De Groot en mevrouw Posma, betaalbaar voor mensen thuis, voor huishoudens, maar ook voor bedrijven, of dat nou grote of kleine bedrijven zijn.

[2:14:38] En hieruit dit onderzoek blijkt dat de verschillen tussen randstad en regio groter worden.

[2:14:46] Volgens mij eerder deze zomer ook de energiearmoedemonitor, die nu jaarlijks verschijnt na aanleiding van een amendement van mevrouw Kreuger in de Energiewet.

[2:14:58] Een heel belangrijk document en informatie levert ons dat natuurlijk over hoe gaat dat nou met die betaalbaarheid.

[2:15:06] Het raakt natuurlijk aan een gevoel van, is dat nou eerlijk verdeeld en gaat dat nu goed?

[2:15:15] Dan zien we dat mensen in Groningen, maar ook Limburg, een groter deel van hun inkomen kwijt zijn aan energielasten.

[2:15:22] Wat weer gekoppeld is, logisch ook, aan het type huizen waar mensen daar in Groningen en Limburg wonen, zijn vaak wat grotere, slecht geïsoleerde woningen.

[2:15:37] En in veel gevallen wonen daar ook mensen met een relatief laag inkomen.

[2:15:41] Dus ja, dat dan gecombineerd met een hoge energierekening zet natuurlijk extra druk op de betaalbaarheid van deze gezinnen.

[2:15:49] En het structureel iets doen aan betaalbaarheid en aan een lagere energierekening krijgen we voor elkaar door te isoleren en door huizen te verduurzamen.

[2:16:01] Dus daar is dit kabinet gewoon mee doorgegaan en blijven we ook mee doorgaan via de nationale aanpak, bijvoorbeeld de nationale aanpak isolatie.

[2:16:13] Dan doet het, van de aanleiding van het onderzoek, eigenlijk drie specifieke aanbevelingen.

[2:16:20] En ik begin even met de versimpeling.

[2:16:23] Er zijn veel verschillende subsidies voor isolatie, voor verduurzaming en dat is best complex.

[2:16:30] En kan je dat nou niet samenbrengen in één loket, zodat het voor mensen gewoon makkelijk is, daar moet ik naartoe, daar kan ik hulp vragen.

[2:16:38] en aan de slag.

[2:16:40] En één loket zou, vind ik ook het allermooiste uitgangspunt, als dat natuurlijk werkbaar is.

[2:16:48] Dus dit is ook zoveel mogelijk het streven.

[2:16:52] En er zijn al veel beter slagen gemaakt, denk ik, de afgelopen jaren, maar we zijn er ook nog niet, zeg ik daar direct bij.

[2:16:59] Dus er gebeuren wel mooie dingen, ook in het land.

[2:17:02] Gisteren is in Groningen en Noord-Drenthe het één loket open gegaan.

[2:17:11] Dat geeft daar echt invulling aan die integrale isolatieaanpak die daar plaatsvindt.

[2:17:17] Iedere gemeente heeft een energieloket, dus dat zou natuurlijk zo'n functie kunnen hebben.

[2:17:23] En met middelen uit het Social Climate Fund, als dat allemaal wordt goedgekeurd natuurlijk ook in Europa, willen we dat energieloket, dat ene energieloket, ook echt doorontwikkelen naar, nou, daar stond nu weer een nieuwe naam voor, het energiehuis, maar heel erg vanuit die gedachte dat er in elke gemeente een plek is waar al die energie

[2:17:43] ...initiatieven en dus ook subsidies een plek bij elkaar komen... ...en mensen dus gewoon één plek hebben om naartoe te gaan.

[2:17:53] Dat leidt tot de vraag van mevrouw Postma.

[2:17:56] Ja, dank, voorzitter.

[2:17:57] Deze voorbeelden klinken heel goed.

[2:18:00] Ik ben even aan het zoeken in hoeverre het echt beleid is om te eindigen als een één-loket-functie, dus echt om daar naartoe te werken.

[2:18:08] Ik hoor de minister zeggen we zijn wel bezig om te kijken of... Dus betekent dat dat hier een concreet actieplan al onder ligt om te komen tot dat één loket of wordt het per punt opgepakt?

[2:18:20] En wat zijn de milestones?

[2:18:21] Wanneer hebben we dat ene loket?

[2:18:23] Dank u wel.

[2:18:24] De minister.

[2:18:25] Ja, voorzitter, dat zou ik moeten nagaan bij hoe die aanvraag... of dat project in het Social Climate Fund bijvoorbeeld ook, van dat energieloket een energiehuis te maken, wat daar, als dat geld wordt toegekend, wat daar de stappen in zijn.

[2:18:39] Ik zal ook dan bij de minister van Vro moeten kijken wat voor afspraken heeft zij al gemaakt in het kader ook van die landelijke isolatieaanpaks.

[2:18:49] Ik ben bereid om dat na te gaan, maar ik weet niet exact hoe dat ook in de tijd...

[2:18:54] is uitgewerkt en hoe dat ook samenvalt met alles wat er gebeurt, van energiecoaches tot de fixteams.

[2:19:02] Ik moet nu in de uzie zitten en mevrouw Rodekerk, denk aan het amendement van afgelopen jaar.

[2:19:07] Dus ik wil dat best nagaan, maar hoe dat allemaal samenkomt, dat zal ik dan checken.

[2:19:15] Dank u wel.

[2:19:15] De heer Vermeer.

[2:19:17] Ja, voorzitter, dank u wel.

[2:19:18] En de minister bedankt voor dit antwoord.

[2:19:20] Dat lijkt een goede kant op te gaan met dat loket.

[2:19:23] Ik had er nog wel de vraag bij gesteld van hoe kunnen we voorkomen dat mensen geld voor moeten schieten.

[2:19:29] En kan het niet andersom dat dat via installateurs en aannemers loopt.

[2:19:33] Ja, voorzitter, dat was de volgende aanbeveling, namelijk inderdaad het voorschieten.

[2:19:40] Dus zeker mensen met een lager inkomen is best al fors als je moet voorschieten.

[2:19:47] Hiervoor geldt ook, er zijn al verschillende mogelijkheden en manieren ook waarop gemeenten hier een rol in kunnen spelen en ook al spelen.

[2:19:57] Nog lang niet overal hoor, maar het is ook niet dat het niet gebeurt.

[2:20:01] Want gemeenten kunnen via het Nationaal Isolatieprogramma voorfinancieren.

[2:20:07] En dan vragen zij ook voor de bewoner de ISDE-subsidie aan.

[2:20:14] Dan hebben we natuurlijk het Warmtefonds.

[2:20:16] Dat is echt gericht op mensen met een inkomen tot maximaal 60.000 euro per jaar.

[2:20:22] En bijvoorbeeld in Twente loopt er weer een pilot dat mensen een lening aanvragen bij het warmtefonds en dat voor hen wordt geregeld dat een ISDE-subsidie daar ook weer mee verrekend wordt.

[2:20:38] Dus het concept van het voorschieten zit in de warmtefondssystematiek, of sorry, in deze pilot.

[2:20:46] En die pilot wordt het najaar geëvalueerd.

[2:20:49] Ja, en ik zou het heel mooi vinden als, en ik hoop dus ook heel erg dat hier positieve resultaten uitkomen, want ik denk dat dit ongelofelijk kan helpen in het verlagen van de drempel, juist bij een grote groep, dat laat het onderzoek van vanochtend natuurlijk ook zien, bij een grote groep die zo gebaat zijn bij investeringen in isolatie en verduurzaming, om die rekening structureel omlaag te krijgen.

[2:21:16] Voorzitter, dan de derde aanbevelingoproep, ook door een aantal van u genoemd, is maak nou dat energienoodfonds structureel.

[2:21:29] En de staatssecretaris van SZW stuurt op hele korte termijn, en ik hoop deze week nog, een brief aan de Kamer met wat nu de stand van zaak is.

[2:21:42] Aan kort en goed kan ik u zeggen dat in datzelfde Social Climate Fund-voorstel is ook een bedrag in opgenomen voor het inrichten van een publiek energiefonds.

[2:21:53] Dat is 174,5 miljoen.

[2:21:56] En dat komt dan samen met de 60 miljoen die al op de rijksbegroting staat voor volgend jaar ook.

[2:22:01] En daarmee is er dan ruim 230 miljoen beschikbaar voor de periode 2026 tot 2050.

[2:22:09] 32 en er zal een aantal keuzes gemaakt moeten worden over hoe richt je dat in?

[2:22:14] Wie is precies de doelgroep?

[2:22:15] Maar daar komt de staatssecretaris dus over met een brief.

[2:22:22] Ik hoop deze week maar zo snel mogelijk.

[2:22:27] Dat leidt tot de vraag van mevrouw Kreuger.

[2:22:29] Maar dan is dat dus ook al voor dit voor komende winter.

[2:22:34] Nee, dat is voor 2026, want het actieplan van... Sorry, het noodfonds voor dit jaar is opengesteld geweest en daar hebben we al een aantal keer over gedebatteerd en heeft u ook terecht Kamervragen over gesteld.

[2:22:49] Dat ontzettende gedoe toen die website openging en mensen daar geen toegang toe hadden.

[2:22:56] Mevrouw Kreuger.

[2:22:58] Nu worden we een klein beetje semantisch.

[2:23:01] Het noodfonds is er voor in de winter als je de energierekening niet kan betalen.

[2:23:06] Wij hebben vorige zomer de hele tijd geduwd van stel het nou open vanaf november, want dan gaat het spelen.

[2:23:12] Uiteindelijk was het wanneer?

[2:23:14] Maart?

[2:23:15] Nee, ja, maart, februari.

[2:23:17] Ja, dat je een aanvraag kon doen.

[2:23:19] Dat is dus behoorlijk laat voor mensen die energierekening niet kunnen betalen.

[2:23:23] Dus de vraag is voor komende winter

[2:23:26] Gaat het dan op 1 november open, 1 december, 1 januari of dan weer als het eenmaal weer lente is?

[2:23:35] Want dan help je mensen niet.

[2:23:36] De minister.

[2:23:43] Voorzitter.

[2:23:45] Ik begrijp heel goed deze vraag, maar ik moet toch echt even verwijzen naar de brief van de staatssecretaris, want wij willen een publiekfonds inrichten, want we kunnen niet meer... Die constructie die we de afgelopen jaren hadden, die gaat niet meer.

[2:23:59] Toen hebben we voor dit jaar...

[2:24:01] De, nou, laat ik maar even zeggen, hybride variant gemaakt.

[2:24:07] En voor komend jaar gaat dat niet meer op die manier.

[2:24:11] We hebben wel gewoon nog die 60 miljoen staan en we vullen aan met middelen uit het Social Climate Fund.

[2:24:16] Hoe dat precies, dat publieke energiefonds, energienoodfonds eruit gaat zien, het exacte moment voor wanneer het opengaat,

[2:24:24] Dat moet u echt even lezen in die brief van de staatssecretaris van Sociale Zaken.

[2:24:33] Maar daar zit dus geld in voor 2026.

[2:24:36] Maar hoe dat precies zit in wat dan wanneer opengaat, dat ligt echt bij de staatssecretaris van SZW.

[2:24:45] Dank u wel.

[2:24:46] U vervolgt uw betoog.

[2:24:50] Pardon, u heeft een vraag van mevrouw Rodekerk.

[2:24:52] Misschien ter overvloed, hoor.

[2:24:53] Maar kan de minister dat dan misschien afstemmen met ZW en dan ons op de hoogte stellen van wanneer die opengaat?

[2:24:59] Want het lijkt mij wel heel van belang.

[2:25:02] Of gaat ze dat nu doen?

[2:25:04] Ja, minister.

[2:25:04] Ja, voorzitter.

[2:25:05] De... Excuus.

[2:25:07] Het energiefonds valt onder verantwoordelijkheid van de staatssecretaris.

[2:25:13] En we hebben daar natuurlijk wel contact over, want het raakt mijn beleid en vooral het draagvlak onder het beleid waar ik verantwoordelijk voor ben nogal direct.

[2:25:23] Maar er worden mij nu een aantal technische, wel hele relevante, maar vragen gesteld die ik gewoon niet exact weet, omdat die vormgeving heel nauw komt, omdat we naar een andere vormgeving gaan dan waar we vandaan komen.

[2:25:36] Maar de vraag die mevrouw Hodekerk stelt staat, naar ik het heb begrepen, in de brief die er dus heel snel aankomt.

[2:25:43] Dat leidt toch tot de ondervraag van mevrouw Kreuger.

[2:25:47] Ja, voorzitter, ik vind of de regeling tijdens het stookseizoen van gestart gaat of niet, vind ik echt absoluut geen technische vraag.

[2:25:55] Dat vind ik namelijk de hamvraag die mensen thuis hebben.

[2:25:58] En vorig jaar, wij zijn hier al een keer geweest dit rondje,

[2:26:01] Vorig jaar hebben we de hele tijd zitten duwen en toen kregen we uiteindelijk te horen ja, nee, we moeten nog beginnen met het inregelen en daardoor was die regeling veel te laag.

[2:26:11] Dus ik neem aan dat als de bedoeling is dat het begin bij het stookseizoen, of in ieder geval tijdens het stookseizoen, dat nu die voorbereiding al helemaal in kan en kruik is, anders haalt men het nooit.

[2:26:25] De minister.

[2:26:25] Ja, voorzitter.

[2:26:26] Mevrouw Kreuger doet nu alsof er een verschil is tussen wat zij en ik zouden willen.

[2:26:32] Ik vind ook dat... Ik vind dit energienoodvonds een heel belangrijk instrument.

[2:26:37] En ik ben ook blij dat dat in die publieke variant er gaat komen.

[2:26:41] Ik ben overigens ook blij dat we het afgelopen jaar nog in die publiek-private samenwerking hebben kunnen doen.

[2:26:47] Nu moeten we over van dat publiek-privatenfonds naar een publiekfonds.

[2:26:53] Nou, daar zal een aantal stappen voor gezet moeten worden.

[2:26:55] En je wil niet dat in de tussentijd, in de tussenliggende winter, laat ik het zo zeggen, mensen tussen wel een schip vallen.

[2:27:02] Maar daar zullen we wel iets voor moeten organiseren of dat vorm moeten geven.

[2:27:06] Hoe dat er precies uitziet, dat weet ik niet, maar ik deel met mevrouw Kreuger dat ik dat graag...

[2:27:12] A, zo snel mogelijk dat we dat moeten weten.

[2:27:15] Ik niet alleen, maar u ook.

[2:27:16] Daarom verwijs ik naar die brief.

[2:27:18] En twee, en dat is nog veel belangrijker, dat voor mensen thuis die afhankelijk zijn van dit fonds, dat die weten waar en wanneer zij aanspraak kunnen maken op middel uit als fonds.

[2:27:31] Misschien kan de ondersteuning van de minister...

[2:27:33] in de tweede termijn de brief gelezen hebben en even precies haar antwoord geven.

[2:27:38] Suggestie vanuit de voorzitter?

[2:27:39] Ik wil daarmee oppassen, want dit is echt de verantwoordelijkheid van de staatssecretaris.

[2:27:43] Ik heb net ook niet voor niks toegezegd dat bijvoorbeeld over de één loket, dat is ook echt iets, en hoe die hele nationale isolatieaanpak daar ook werk van maakt, iets waar vanuit de minister van Vrouw aan wordt gewerkt.

[2:27:56] En ik wil dat allemaal nagaan, ik wil dat bespreken met collega's, maar als ik hier op al die onderwerpen...

[2:28:01] Dan moeten we de volgende keer... Misschien gewoon zal ik mijn collega's meenemen, maar ik kan dat niet allemaal weten.

[2:28:11] Oké, dank u wel.

[2:28:13] Dan moet ik zelf naar een rondetafelgesprek over de postwet en wil ik collega Kreugen vragen om het voorzitterschap over te nemen.

[2:28:19] En dan wens ik iedereen nog een goed debat.

[2:28:39] Ja, dan vraag ik de minister om door te gaan met of het blokje betaalbaarheid of wellicht al door naar het volgende blok.

[2:28:50] Ik ga naar het volgende blok, alle vragen die zijn gegaan over de maatregelen, maar ook de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof.

[2:28:59] Daar begin ik dus mee.

[2:29:02] Een aantal van u heeft gevraagd om een reactie van mij daarop.

[2:29:08] En mevrouw Rodekerk zei ook al dat dat kan ook schriftelijk.

[2:29:12] Ik ga een paar woorden erover zeggen, maar ik kom er ook schriftelijk op terug.

[2:29:16] Aan de ene kant omdat er schriftelijke vragen zijn gesteld, dus dat moet sowieso.

[2:29:20] maar ook omdat ik dat samen met de minister van Buitenlandse Zaken moet doen en wij die afstemming nog niet hebben kunnen doen in de afgelopen dagen.

[2:29:32] Maar die vragen die vorige week gesteld zijn, zullen zo snel als mogelijk beantwoord worden.

[2:29:36] Dan over het advies van het internationaal gerechtshof over de klimaatverplichtingen van staten.

[2:29:45] Dat is een belangrijk advies.

[2:29:47] Hoewel het niet juridisch bindend is, vormt het natuurlijk wel een gezaghebbende uitleg van relevant internationaal recht in de context van klimaatverandering.

[2:30:00] Het is een lang advies, het gaat op heel veel aspecten en terreinen in, dus dat vergt echt een zorgvuldige juridische analyse die we dus nu doen en waar ik ook echt even de tijd voor wil nemen om daar op een goede manier op te kunnen reageren

[2:30:14] de daarover gestelde vragen ook te kunnen beantwoorden.

[2:30:21] Dan, voorzitter, vroeg mevrouw Teunissen mij naar de CO2-heffing en wat is nou het effect op de koplopers of bedrijven die al geïnvesteerd hebben in verduurzaming.

[2:30:37] En dat is een hele terechte vraag.

[2:30:39] Dat is ook niet voor niks een van de aspecten die ik noemde in het debat begin juli, die ik echt vind dat we goed in beeld moeten hebben.

[2:30:48] Wat is nou de impact op die bedrijven, ook op de bedrijven met wie we één maatwerkafspraak en in drie gevallen een joint letter of intent hebben getekend?

[2:30:59] Want dit zijn bedrijven die natuurlijk al een stap hebben gezet, die hebben gerekend in hun

[2:31:02] business case met de CO2-heffing.

[2:31:06] Dus ik vind dat bij de verantwoordelijkheid die ik heb om te kijken wat is nou de impact daarop.

[2:31:12] En daar zal ik ook op Prinsjesdag kom ik terug op het uitzoekwerk wat ik beloofd heb te zullen doen en wat dat dan ook betekent voor de CO2-heffing.

[2:31:29] Een interruptie van mevrouw Teunissen.

[2:31:32] Ja, voorzitter, allereerst even over die uitspraak van het internationaal gerechtshof.

[2:31:37] Er ligt al sinds juli een advies.

[2:31:40] Dus dan is mijn vraag eigenlijk, ik vind het vrij vreemd dat er nog geen afstemming is geweest met het ministerie van Buitenlandse Zaken.

[2:31:46] Dus ik ben gewoon benieuwd, hoe werkt dat dan?

[2:31:48] Het is een ontzettend belangrijke uitspraak.

[2:31:51] Ja, echt het hoofddossier van deze minister.

[2:31:54] Waarom is er dan niet al eerder afstemming gezocht?

[2:31:57] Voorzitter, dat advies is inderdaad in de zomer in juli gekomen.

[2:32:01] En zoals ik al zei, is een heel uitvoerig advies.

[2:32:04] Dus daar wordt nu door collega's op mijn ministerie, maar ook op buitenlandse zaken, dat wordt zorgvuldig bestudeerd.

[2:32:10] En zo'n advies verdient ook een zorgvuldige bestudering.

[2:32:13] Vervolgens wordt er een reactie op gemaakt, zijn er ook vorige week Kamervragen gesteld en ik vind wel, ik wil die, zowel die analyse waar ik van heb beloofd om er schriftelijk op terug te komen, onze analyse daarvan en wat voor acties daar mogelijk bij horen, wil ik ook op een ordentelijke manier met collega's van buitenlandse zaken kunnen bespreken.

[2:32:39] Dat verdient zo'n advies, dat verdient dit onderwerp en dat kost soms gewoon even tijd.

[2:32:43] Mevrouw Teunissen.

[2:32:46] Oké, dat is duidelijk dat het niet alleen maar is gekomen omdat er vragen zijn gesteld dat het ministerie nu aan de slag is gegaan.

[2:32:53] Dat is goed om te horen.

[2:32:54] Ik heb nog een vraag dan over, dat is fijn dat de minister met Prinsjesdag ingaat over wat betekent nou het afschaffen van die CO2-heffing voor duurzame bedrijven?

[2:33:05] Gaan die niet omvallen?

[2:33:06] Ik vroeg me af, kan zij daarin ook meenemen wat het effect is dat het kabinet nog steeds fossiele subsidies in stand houdt?

[2:33:16] Want dat is net zo goed een bijdrage aan het feit dat veel duurzame bedrijven niet van de grond komen of niet kunnen doorontwikkelen, omdat er allerlei voordelen zijn voor die fossiele bedrijven.

[2:33:28] We hebben ook in de eerste termijn gezien

[2:33:30] Het zijn mevrouw Keuger zonnepanelenbedrijven die zijn omgevallen, warmtepompenbedrijven zijn omgevallen.

[2:33:37] Ja, op deze manier krijgen we natuurlijk die transitie nooit.

[2:33:39] Dus mijn vraag concreet aan de minister is om bij Prinsjesdag dus niet alleen maar in te gaan van wat is nou het effect van het afschaffen van de CO2-heffing op duurzame bedrijven, maar ook het instand houden van die fossiele subsidies.

[2:33:52] Ja, voorzitter, dit zijn volgens mij twee elementen.

[2:33:56] En natuurlijk hangt alles met elkaar samen.

[2:33:58] En op beide elementen zal ik ingaan met Prinsjesdag, omdat hoe het staat met fossiele subsidies, dat wordt sinds twee jaar, dus dat wordt nu het derde jaar op rij over gerapporteerd in de Miljoenennota.

[2:34:10] En over het effect van het instrument CO2-heffing op bedrijven die al investeringsverduurzaamingsbeslissingen hebben genomen.

[2:34:20] Dat is een belangrijke factor om mee te wegen met hoe ga je nou met dat instrument om in de toekomst, op de kortere termijn en op de langere termijn.

[2:34:29] Dus op beide elementen zal worden ingegaan, maar op verschillende plekken of in verschillende documenten.

[2:34:39] Ja, dank.

[2:34:40] En ik zie uit ook inderdaad naar de brief met de analyse, de zorgvuldige juridische analyse.

[2:34:46] Ik denk ook belangrijk dat dat op die manier gebeurt.

[2:34:50] Nou, we hebben ook een brief ontvangen of het ministerie van Klimaatjuristen die zeggen dat ons klimaatbeleid op een aantal punten ook strijdig is met die uitspraak.

[2:34:58] Dus mijn vraag aan de minister is of ze dan ook echt

[2:35:01] in die brief een toets doet aan de kernbevindingen van die advisory opinion van het internationaal gerechtshof.

[2:35:08] Zodat we echt zien van waar zit hem nou het verschil en wat zou Nederland meer moeten doen.

[2:35:14] Dus dat ze dat ook echt op die manier grondig nu laat analyseren.

[2:35:21] De minister.

[2:35:21] Voorzitter, even dat ik het goed begrijp.

[2:35:24] Mevrouw Rodekerk verwijst nu naar een brief die weer naar aanleiding van het advies is verschenen.

[2:35:30] Ik zal kijken op welke manier we die kunnen betrekken.

[2:35:34] Of, nou, mogelijk is daar in de Kamervraag ook naar verwezen, bedenk ik me nu.

[2:35:39] Maar ik ga ook kijken hoe we dit een plek kunnen geven.

[2:35:44] Ja, en die noemde ik meer om aan te geven dat ik denk dat het echt goed is een grondige analyse te maken, omdat het uit elkaar zal liggen als ik zo die brief van de juristen lees.

[2:35:52] Dus ik ben blij dat de minister dat ook aan het doen is en dus heel fijn dat ze die daarin wil betrekken.

[2:35:59] Maar daarnaast ook de vraag of ze echt goed naar aanleiding van die van die kernbevindingen dus daar analyseert waar het Nederlandse klimaatbeleid dan tekortschiet, omdat natuurlijk ook juridisch

[2:36:08] daar niet in de problemen willen komen in de toekomst en of zij kan aangeven op welke termijn zij nu verwacht dat die brief zou komen.

[2:36:19] Ja voorzitter, ik zal even, omdat ik nu even niet helemaal kan overzien hoe die analyse eruit ziet, reactie en ook op

[2:36:28] Wat betekent dat in acties en op welk moment in de tijd ook?

[2:36:32] Maar ik snap heel goed de vraag van mevrouw Rodekerk.

[2:36:35] Dus het zou misschien dat we daar deels al inhoudelijk op in kunnen gaan en voor een deel moeten zeggen, daar komen we dan of dan of op dat moment in die of die brief op terug.

[2:36:43] Maar in elk geval dat ook duidelijk is hoe er vervolg aan wordt gegeven.

[2:36:46] En ik denk dat dat de zoektocht is van mevrouw Rodekerk.

[2:36:52] Ja, en ook dat het dus echt wel een uitgebreide analyse is, maar ik hoor de minister dat volgens mij ook wel aangeven, dat er echt goed wordt bekeken van waar is het klimaatbeleid van Nederland nu nog niet overeenkomstig met die internationale uitspraak.

[2:37:08] Nou ja, en dat daar dus ook zorgvuldig op wordt ingegaan, dat is inderdaad de wens die wij hebben daarbij.

[2:37:14] En mocht ze aankunnen geven wanneer zij verwacht dat af te kunnen ronden, dan weten wij dat ook, dan kijken wij daar naar uit.

[2:37:20] Dat zal ik in tweede termijn laten weten wanneer die brief komt, ja.

[2:37:28] Ja, ik zou zelf een interruptie willen plaatsen.

[2:37:32] Mevrouw Teunis, kan ik het voorzitterschap over... Zeker, gaat te gang, mevrouw Kreuger.

[2:37:36] Dank u wel.

[2:37:37] Ja, over de CO2-offering is hartstikke veel al gewisseld.

[2:37:40] Eigenlijk is mijn concrete vraag, er was natuurlijk voor de industrie een heel duidelijk doel

[2:37:46] qua aantal megatonnen reductie in 2030.

[2:37:51] Nu wordt er gekeken naar een alternatief, maar blijft daarmee wel dat doel voor 2030 gewoon staan.

[2:37:57] Dus dat waarvoor naar een alternatief wordt gekeken.

[2:38:01] Voorzitter, we hebben eigenlijk, wat ik ook schetste in de brief over de CO2-heffing begin juli, we hebben eigenlijk twee periodes, tot 2030 en de periode kort na 2030 en de periode daarna.

[2:38:18] Het effect, waar mevrouw Teunissen naar vroeg, dat ziet natuurlijk echt op wat betekent de motie voor de CO2-heffing voor de korte termijn.

[2:38:28] En daarnaast wil ik, en daar is die tafel voor ingericht, wat zijn nou alternatieven of misschien een alternatieve vormgeving van die heffing waarmee je wel borgt dat die verduurzaming gewoon doorgaat op een langere termijn na 2030?

[2:38:48] Waarom ik dit even zo...

[2:38:49] Schets is niet omdat ik geen antwoord wil geven op de vraag die mevrouw Kreuger excuus stelt, maar wel om te laten zien dat een aantal van de verduurzamingsmaatregelen die in de industrie... Of investeringen, moet ik zeggen, die nu in de industrie in de komende jaren gedaan gaan worden, zullen ook een effect...

[2:39:11] in of kort na 2030 hebben, wel bedoeld om dat doel van 2030 te halen.

[2:39:17] Want daar is alles op gericht, daar is het hele beleid op ingericht.

[2:39:21] Maar we kunnen er niet voor weglopen dat de randvoorwaarden niet op orde zijn.

[2:39:27] De drukte op het stroomnet maakt dat bedrijven die klaarstaan om te investeren, of er nou wel of niet een CO2-heffing is,

[2:39:33] gewoon niet eerder dan in begin jaren dertig, en dan is het in sommige gevallen nog vroeg, een aansluiting krijgen op het elektriciteitsnet.

[2:39:43] Ja, voor die bedrijven, die willen dus wel, maar die kunnen niet.

[2:39:47] Dus ja, de doelen en de afspraken die we gemaakt hebben, blijven staan, maar het kan wel in sommige gevallen betekenen dat je ziet dat een bedrijf echt wil, dat hij klaarstaat of zelfs al een investeringspositie ingenomen heeft, maar het pas kan realiseren.

[2:40:00] kan materialiseren op het moment dat er een aansluiting is op het stroomnet.

[2:40:06] Mevrouw Kreug voor tweede interruptie.

[2:40:09] Ja, dit antwoord geeft voor mij heel veel verwarring, want er was beleid ingezet om een bepaald doel voor de industrie in 2030 te halen.

[2:40:19] Nou, dat beleid is geschrapt.

[2:40:20] door die motie met de CO2-heffing.

[2:40:23] Nu schetst de minister dat er alternatief beleid komt na 2030, maar wat wordt dan het alternatieve beleid tot 2030 om wel die doelen te halen?

[2:40:35] De focus in de komende jaren ligt natuurlijk op het realiseren van doelen en afspraken die we gemaakt hebben, maar voor mij persoonlijk ook op het op orde brengen van die randvoorwaarden.

[2:40:48] Want we kunnen doen alsof dat misschien iets kleins in de marge is, maar geen plek op het elektriciteitsnet, betekent gewoon dat je niet kan elektrificeren.

[2:40:59] Een waterstofmarkt die minder ver is dan we gedacht hadden, dan we gehoopt hadden en zeker ook gewild hadden, dat heeft gewoon een effect.

[2:41:11] Een internationale wereldeconomie die

[2:41:15] het heel erg zwaar heeft, heeft een effect op investeringscapaciteit.

[2:41:19] Daar kan ik mijn ogen niet voor sluiten.

[2:41:24] Dus we moeten die randvoorwaarden op orde brengen.

[2:41:27] CCS kunnen opslaan, om maar een voorbeeld te noemen.

[2:41:30] Zo'n project als Aramis moet wel gerealiseerd kunnen worden en die investeringsbeslissing moet genomen worden.

[2:41:37] Dus we zetten onverminderd door.

[2:41:41] De motie over de CO2-heffing

[2:41:44] die heeft in de modellen een effect, maar laten we eerlijk zijn, als een bedrijf niet investeert omdat de CO2-heffing dat in de weg staat, of het productie naar het buitenland verschuift en daar CO2 blijft uitstoten, dan is er geen probleem duurzaam opgelost.

[2:42:03] En in die complexiteit en in die veelheid aan factoren maken we afwegingen en nemen we keuzes.

[2:42:13] Mevrouw Kreuger, ik weet niet hoeveel interrupties u nog heeft, maar volgens mij nog wel.

[2:42:16] Ik zal dit wel even de laatste laten zijn op dit onderwerp, maar een heel lang onderwerp, maar mijn vraag was vrij simpel.

[2:42:23] Er was een maatregel met een bepaald doel voor 2030, wat die maatregel ging bereiken.

[2:42:28] Die maatregel is geschapt, er komt een alternatief na 2030, maar er komt dus geen alternatief tot 2030.

[2:42:40] Ja, voorzitter, volgens mij heb ik dat ook al in het debat in juli gezegd, dat het mogelijk opschorten van die CO2-heffing tot 2030 sowieso een beperkt effect zou hebben.

[2:42:55] Dus dat moet je in ogen schoonnemen.

[2:42:59] En nogmaals, ik wil dat de industrie hier verduurzaamt en hier die investeringen doet, omdat we die industrie nodig hebben voor onze economie, voor onze weerbaarheid.

[2:43:11] Dat vraagt ook wel een intrinsieke motivatie vanuit de bedrijven om dat ook zelf te willen.

[2:43:19] Als je besluit om dat niet te doen, dan houdt het hier ook op op enig moment.

[2:43:25] Maar dat is een keuze van een bedrijf zelf.

[2:43:26] Dan hebben we natuurlijk ETS, bouwt gewoon rechten af, gaat ook gewoon door.

[2:43:30] Wij hebben daar bovenop een Nederlandse doelstelling gesteld.

[2:43:34] Daar sta ik ook achter.

[2:43:35] Ik vind ook dat we alles op alles moeten zetten om die te halen, maar dat ik ook mijn ogen niet kan sluiten voor de ingewikkeldheden die zich de afgelopen jaren hebben voorgedaan en de randvoorwaarden die gewoon niet op orde zijn.

[2:43:48] Ja, ik zou het voorzitterschap weer over willen geven, maar mevrouw Kreugen.

[2:43:51] Ja.

[2:43:51] Zelf een interruptie.

[2:43:53] Ja, dan geef ik het woord aan mevrouw Teunis voor een interruptie.

[2:43:58] Dank u wel, voorzitter.

[2:44:00] Ja, ik vind het toch heel ingewikkeld worden nu met dat klimaatdoel, want ik hoor de minister nu zeggen het heeft toch een beperkt effect die nationale CO2-effing.

[2:44:10] Dus als we hem afschaffen, doet dat eigenlijk niet zoveel voor het doel.

[2:44:14] Als ik dan naar de cijfers kijk, dan ligt er een klimaatpakket wat tot 4 megaton reductie leidt.

[2:44:20] En dan hebben we nodig dat we minimaal 20 megaton reductie gaan bereiken.

[2:44:26] Heb ik echt serieus nog geen enkele extra maatregel van de minister gezien om daar te komen?

[2:44:31] En dan wordt nu ook nog eens de nationale CO2-heffing op het spel gezet.

[2:44:37] Dan denk ik, is de minister nog steeds bereid om aan het klimaatdoel vast te houden?

[2:44:41] Want het lijkt me onrealistisch worden.

[2:44:44] Voorzitter, ik vind het van het grootste belang dat wij alles op alles blijven zetten om de afspraken die we hebben gemaakt voor 2030, voor 2050, om die na te komen.

[2:44:55] En dat doen we niet omdat ik een cijfer of een getal of een percentage of een jaartal heel mooi vind, maar omdat er iets onder zit of boven zit waarom we dit met elkaar doen.

[2:45:05] Een sterke economie, een veilig land, een eigen betrouwbare betaalbare energievoorziening en een land wat we schoon doorgeven.

[2:45:14] Tegelijkertijd hebben we ons rekenschap te geven van wat er in de wereld gebeurt.

[2:45:19] De geopolitieke onrust van de afgelopen maanden, die bepaalt, heeft een effect op uitvoerbaarheid, op risico's die er zijn.

[2:45:33] Maakt het vraagstuk ook urgenter, dus dat gaat twee kanten op.

[2:45:38] En ik zoek daarbij continu naar beleid dat werkt.

[2:45:41] Niet op papier, maar in de praktijk.

[2:45:44] En wat ik merk bij de CO2-heffing, die is ooit in 2019 in het Klimaatakkoord opgenomen.

[2:45:51] Daar is ook over gesproken, ook met de industrie.

[2:45:54] En in datzelfde Klimaatakkoord staat ook dat de overheid dan werkt aan randvoorwaarden, zoals het elektriciteitsnet, zoals CCS.

[2:46:04] En het is een wederkerige verantwoordelijkheid.

[2:46:07] Ik, wij hebben vanuit de Rijksoverheid te leveren en ja, die bedrijven hebben ook te leveren.

[2:46:12] Dat is niet zomaar iets vrijblijvends, maar gewoon een instrument tot doel gaan verheffen als...

[2:46:20] Dus de CO2, het instrument tot doel gaan verheffen, dat doe ik niet.

[2:46:24] Ik ben met het instrument niet getrouwd, maar wel met de afspraken die we gemaakt hebben.

[2:46:27] Vooral de reden van waarom we het doen, die daaronder zit.

[2:46:30] En dat is de reden dat ik ook tegen die tafel heb gezegd, kom met alternatieven, kom met beleid om die verduurzaming van de industrie in Nederland te realiseren.

[2:46:38] En dan zeg ik het gelijk in reactie op een vraag van de heer De Groot.

[2:46:42] Die tafel komt met een rapport of met bevindingen uiterlijk 1 november.

[2:46:49] Mevrouw Teunissen.

[2:46:50] Ja, voorzitter, sorry, maar ik heb hier déjà vu na déjà vu.

[2:46:52] We hebben nou deze discussie al ruim twee jaar en elke keer zegt de minister weer ja, het is het, we zetten alles op alles.

[2:47:00] En het is gewoon feitelijk zien we dat het kabinet niet alles op alles zet.

[2:47:05] Sterker nog, we gaan nu meer gas winnen op de Noordzee.

[2:47:07] Wij niet, maar het kabinet heeft een sectorakkoord gesloten met de gassector.

[2:47:12] Ja, we gaan nog alles lekker uit die Noordzee, die kleine gasvelden halen wat er valt op de pompen.

[2:47:17] Dat is toch niet geloofwaardig wat de minister hier zegt van we blijven vasthouden aan het klimaatdoel en tegelijkertijd levert de minister continu niet als het gaat om extra maatregelen.

[2:47:28] Dus mijn vraag is, moet de minister niet gewoon erkennen dat ze dat klimaatdoel losgelaten heeft?

[2:47:34] Voorzitter, dank.

[2:47:39] Voorzitter, er lopen hier allerlei dingen door elkaar.

[2:47:41] Mevrouw Teunissen gooit ook even de gaswinning op de Noordzee erin.

[2:47:45] Ja, voorzitter, die is nodig.

[2:47:48] Natuurlijk willen we af van gas en we zullen het gebruiksal ook afnemen, dat neemt het namelijk ook.

[2:47:54] Maar we hebben het in de transitie nog wel nodig.

[2:47:55] Als we nu zeggen we stoppen er per volgend jaar mee, heeft dat ongelofelijke consequenties.

[2:48:01] Niet alleen in betaalbaarheid, maar er gaat ook van alles en nog wat stilvallen in onze economie en gewoon in onze samenleving.

[2:48:06] Dat ga ik niet voor mijn kap nemen, voor mijn verantwoordelijkheid.

[2:48:10] Daar ga ik geen verantwoordelijkheid voor nemen.

[2:48:12] Dus ja, we hebben die gaswinning op de Noordzee nodig, nog nodig in de komende jaren.

[2:48:17] Dat neemt niet weg dat je tegelijkertijd ook maatregelen moet blijven nemen, stappen moet blijven zetten om die verduurzaming voor elkaar te krijgen, om die klimaatdoelen te halen.

[2:48:25] Dus daar hou ik aan vast en daar ga ik mee door.

[2:48:28] Maar ik zoek wel naar maatregelen en instrumenten die werken en dat is een totaalpakket van maatregelen.

[2:48:33] En we hebben het nu de hele tijd over één instrument, maar het is een optelsom

[2:48:36] van instrumenten, van maatregelen, van beleid.

[2:48:41] En daar zullen we sowieso met elkaar over moeten spreken.

[2:48:44] Dat is ook echt in mijn optiek een belangrijke opgave, formatie voor een volgrond kabinet, om door te gaan kijken naar wat is het beleid voorbij 2030.

[2:48:54] Want het is nog twee keer knipperen en het is 2030.

[2:48:57] En ook al verzinnen wij nu maatregelen, die zijn ook niet zomaar morgen of overmorgen in wetten vastgelegd.

[2:49:06] Mevrouw Teunissen.

[2:49:07] Ja, voorzitter, hier ging mijn vraag niet over.

[2:49:10] Mijn vraag ging over of de minister het nog geloofwaardig vindt dat we het klimaatdoel gaan halen.

[2:49:16] En ik hoor steeds hetzelfde verhaal.

[2:49:18] Nu is het weer ja, de gaswinning, dat is eigenlijk niet relevant, want dat hebben we gewoon nodig.

[2:49:23] Het IPCC heeft al twee jaar geleden gezegd we kunnen ons het niet veroorloven om meer gaswinning, om meer gaswinning te doen.

[2:49:31] Dat is niet in lijn met het 1,5 graden doel.

[2:49:34] Dan laten we dat los.

[2:49:36] De CO2-heffing, hoor ik hetzelfde verhaal, ja, dat heeft nou maar een beperkt effect.

[2:49:41] Dus gaat de minister letterlijk bij elke maatregel bedenken waarom we het niet gaan doen?

[2:49:47] Dan raakt toch het klimaatdoel volledig uit zicht, wat nu het geval is.

[2:49:54] Of ze zegt nu, ik laat het klimaatdoel los, want ik heb nog geen enkele extra maatregel gezien.

[2:50:00] Of zij zegt, ja, ik kom met extra maatregelen, maar dan wil ik ook zien bij Prinsjesdag dat we die 2030 gaan halen.

[2:50:07] Kan ze dat dan toezeggen, dat we bij Prinsjesdag gaan zien, oh ja, hier ligt het maatregelenpakket, 2030 gaan we halen.

[2:50:15] Voorzitter, in april heeft het kabinet een pakket gepresenteerd, het groene groeipakket.

[2:50:21] Daar zitten maatregelen in om de uitvoering verder op orde te brengen en een aantal maatregelen om aanvullend klimaatbeleid te voeren.

[2:50:29] Dat kun je discussiëren, dat gaan we ook in september, zullen we gaan zien wat het pbl daarover zegt in de klimaat- en energieverkenning.

[2:50:37] Maar het is niet zo dat er geen aanvullende maatregelen zijn genomen of worden genomen.

[2:50:42] Het is ook niet zo dat ik hier bij elke maatregel nu ga zeggen waarom het niet kan of ik het niet zou willen.

[2:50:47] Ik schets alleen dat het niet zo makkelijk, dat het niet zo eenvoudig is als mevrouw Teunissen doet voorkomen.

[2:50:53] Dat als je iets niet leuk vindt, namelijk gaswinning op de Noordzee, dat dan de oplossing is, dan stoppen we er maar mee.

[2:51:00] Misschien is dat de keus die mevrouw Teunis maakt, maar het is niet de keus die ik maak, omdat ik niet geloof dat we op die manier de energietransitie met de hele samenleving, met onze hele economie gaan meemaken.

[2:51:11] We zijn op weg naar een einddoel in 2050.

[2:51:14] Het is nu 2025, dus we hebben nog 25 jaar te gaan om een ongelooflijk ingewikkelde transitie met z'n allen te doen.

[2:51:21] En we moeten het doen, daar is echt geen spoor van twijfel over, maar we moeten het wel doen op een manier

[2:51:27] dat wij dit met z'n allen kunnen dragen, dat het ons met z'n allen lukt en dat we ook een economie, ook een industrie overhouden en een samenleving huishoudens die hier draagvlak voorbij verhouden en hun bijdrage blijven leveren.

[2:51:45] Ik zie een interruptie van mevrouw Rodeke.

[2:51:50] Ja, met het risico dat we dit cirkeltje hebben natuurlijk al wel zo vaak doorlopen.

[2:51:55] Maar verwacht de minister nou dat het PBL dan in september zegt, ja, je bent op weg om het klimaat om te halen?

[2:52:02] Voorzitter, ik moet... Op 16, ik zeg steeds 18, maar het is 16 september, op Prinsjesdag, komt de klimaat- en... Sorry, komt de klimaat- en energieverkenning en komt het kabinet ook met de klimaat- en energienota, waarin wij zullen reageren natuurlijk op de KEV.

[2:52:18] Ik ga daar nu niet op vooruitlopen.

[2:52:21] Voor mij is het van het allergrootste belang dat we doorgaan met de uitvoering van beleid dat we al hadden afgesproken.

[2:52:26] Want, voorzitter, laat me dat even hier op klip en klaarmaken.

[2:52:30] Er waren de afgelopen jaren heel veel maatregelen aangekondigd, maar nog lang niet alles was omgezet in beleid.

[2:52:35] Of dat nou wetgeving moest zijn of onderliggende ANVB's bijvoorbeeld.

[2:52:39] Daar wordt keihard aan gewerkt.

[2:52:41] Ik werk het beleid uit wat we aanvullend hebben aangekondigd in april en al die maatregelen op randvoorwaarden.

[2:52:48] Daar ga ik onverminderd mee door en ik reageer op het pbl op prinsdag.

[2:52:56] Ja, dus de minister wil er nu niet op vooruit lopen, maar als ik kijk naar analyses die er zijn gedaan, dan komen ze uit op 4 megaton besparing, terwijl PBL zegt er is 20 megaton nodig, dus dat geeft al een indicatie van wat de reactie gaat zijn van PBL.

[2:53:11] Dus nou, er komt een minister dan met een reactie, dan daarna, gaf ze net aan, gaat ze dan wanneer het niet genoeg is, en inderdaad niet genoeg blijkt te zijn, ook daarin meteen aanvullende maatregelen voorstellen om te zorgen dat het wel genoeg gaat zijn om het klimaat tot te halen?

[2:53:27] Voorzitter, even... Ik hoor nu een paar keer aantallen megatonnen waar je over kunt discussiëren, want die zijn weer gekoppeld aan hoe groot is de kans dat je het doel gaat halen in 2030.

[2:53:41] Maar laat ik daar... Die hele discussie gaan we voeren als straks ook de klimaat- en energieverkenning van het PBL daar is.

[2:53:50] Ik zal daar dan op reageren en ik heb al aangekondigd, bijvoorbeeld wind op zee, ik kom niet voor niks met een actieplan.

[2:53:59] Omdat ik zie wat er aan de hand is in de markt.

[2:54:04] Ik niet wil dat wind op zee stilvalt, omdat dat grote consequenties heeft voor onze energietransitie en ook de klimaatdoelen die we gesteld hebben.

[2:54:14] Dus met dat actieplan zet ik een stap.

[2:54:19] Komt er een heel apart pakket met maatregelen, zoals ik dat bijvoorbeeld in april heb gepresenteerd?

[2:54:24] Nee, dat is niet wat ik doe, want daar hebben we al eerder met elkaar het over gehad.

[2:54:27] Daar zitten andere ritmen in, hebben we daarin afgesproken, bovendien.

[2:54:32] vind ik het ook, gegeven de dimensionaire staat, niet heel passend om daar nu allerlei nieuwe voorstellen neer te weggen.

[2:54:42] En als we in het debat met de Kamer, met u moet ik zeggen, tot aanvullende voorstellen komen, dan ben ik natuurlijk altijd bereid om daar naar te kijken.

[2:54:52] Mevrouw Rodeker.

[2:54:54] Ja, maar dan concludeer ik dus, de minister wil er nu niet op vooruitlopen, maar als we het niet halen, als PBL met de KEV concludeert je haalt het niet, dan komt er geen nieuw pakket maatregelen los van waar de minister nu al heeft aangekondigd mee bezig te zijn.

[2:55:13] dan zou je toch moeten concluderen dat je dat doel loslaat?

[2:55:16] Want anders gaan we toch... Waar zijn we dan mee bezig?

[2:55:18] Dan is het toch gewoon realistisch om te zeggen, we laten dat doel los.

[2:55:25] De minister.

[2:55:25] Nou, voorzitter, dit vind ik A, vooruitlopen op over twee weken als de klimaat- en energieverkenning komt en B, dan... Nou, het is ook...

[2:55:39] Dus het loopt daarop vooruit, op die discussie.

[2:55:42] En ik vind ook... Kijk, ik meen echt, als ik zeg, en we hebben dat al vaker in deze debatten de discussie over gehad, we zijn met elkaar zo ongelofelijk gefocust op dat ene percentage en megatonnen die daaronder hangen, dat we...

[2:56:00] Vergeten, wel eens vergeten, als we buiten deze zaal komen of buiten die grote Excel sheets, u kent ze waarschijnlijk ook, waar al die maatregelen met megatonnen in staan.

[2:56:11] Het is wel eens vergeten wat er buiten allemaal al wel gebeurt.

[2:56:14] Laat ik het even, ook even de mooie dingen benoemen.

[2:56:17] Maar ook wat er niet lukt of niet kan, omdat er geen plek is op het stroomnet, omdat we die ruimte voor CCS nog niet hebben, omdat er onduidelijkheid was over de jaarverplichting, omdat de prijs van waterstof nog zo hoog is.

[2:56:32] En ik vind echt dat wij met elkaar veel meer de discussie in dat debat moeten voeren.

[2:56:37] Hoe zorgen we nu dat we die ambities die we hebben, die afspraken die we gemaakt hebben,

[2:56:42] Dat we daarvoor gaan, dat we die in het vizier houden, maar dat we ons ook realiseren dat er een werkelijkheid is en dat we beleid maken dat in die werkelijkheid ook gerealiseerd kan worden en tot stand kan worden gebracht.

[2:56:54] Omdat ik er vast van overtuigd ben dat dat nodig is voor draagvlak en dat dat nodig is om de stappen te kunnen zetten om dat doel te halen wat we met elkaar hebben afgesproken.

[2:57:05] Mevrouw Rodeker.

[2:57:07] Nou ja, dit is een verhaal waar ik, die werkelijkheid die is er.

[2:57:12] Daar kunnen we niet omheen.

[2:57:14] Dat hoort u mij ook niet zeggen.

[2:57:16] Maar de werkelijkheid is ook dat we afdoende maatregelen moeten nemen om te zorgen dat wij een leefbare planeet hebben voor onze toekomst.

[2:57:26] Je kunt inderdaad volhouden dat er obstakels zijn waardoor het niet lukt.

[2:57:30] Dat kan.

[2:57:31] Maar wees dan ook eerlijk en zeg dan ook dit is ook het bijgestelde doel wat wij na gaan jagen.

[2:57:36] We gaan niet doen alsof we dan die klimaatdoelen van Parijs halen.

[2:57:39] Het probleem is namelijk wanneer je dus zegt de CO2 heffing gaat eraf.

[2:57:44] Die stond in de plaat voor drie plusjes.

[2:57:46] Dus dat is meer dan 1,5 megaton.

[2:57:48] Die gaat er dus wel van af.

[2:57:50] Dat is ook de werkelijkheid.

[2:57:52] Dus laten we daar dan ook eerlijk over zijn met elkaar.

[2:57:55] Ja, voorzitter, maar die plusjes zaten gekoppeld aan een verhoging na 2030.

[2:58:01] En dat was precies wat ik net... Ja, in veel woorden, maar het is ook... Het vergt ook wel even wat woorden om het goed uit te leggen.

[2:58:09] Een aantal maatregelen heeft ook effect in of na 2030.

[2:58:13] En daarom is het sek naar zo'n doel in 2030 kijken en naar plusjes of megatonnen, doet geen recht

[2:58:21] aan wat er allemaal gebeurt, wat er ook moet gebeuren.

[2:58:24] Ik ben het helemaal met mevrouw Rodekerk eens dat er heel veel werk te doen is, dat we er nog lang niet zijn, dat we nog een aantal hele ingewikkelde debatten met elkaar gaan voeren, of dat nou met mij is of met mijn opvolger.

[2:58:38] Maar die lastige fase van de transitie waar we in zitten, die is niet zomaar... Daar zijn we niet zomaar doorheen.

[2:58:43] Dat is geen reden om te stoppen.

[2:58:44] Dat is geen reden om niks meer te doen.

[2:58:46] maar wel een reden om heel goed om ons heen te kijken.

[2:58:49] Wat is nu het beleid dat het beste werkt, dat op de korte termijn de resultaten boekt die we willen, en ook na 2030, als we nog niet klaar zijn?

[2:58:57] Want mevrouw Rodekerker heeft gelijk, het verdrag van Parijs, het gaat uiteindelijk om 2050 klimaatneutraal.

[2:59:04] Ik denk dat we naar het volgende onderwerp moeten, want ook mevrouw Rodekerker is over haar interrupties heen de minister vervolgd.

[2:59:16] Voorzitter, dan vroeg mevrouw Teunissen mij nog naar de fossiele subsidies en wat er stand is en vooral ook wat ik Europees doe.

[2:59:29] Nou, in Europa voer ik nog steeds dat gesprek met collega's.

[2:59:35] Is het wachten ook nog op dat routekaart of het afbouwplan van de Europese Commissie?

[2:59:41] Wat Nederland zelf doet, dat is in het kader van die internationale coalitie, die ook op de kop weer bij elkaar zal komen, is dat wij, wat we hebben afgesproken, dit jaar ons plan voor het afbouwpad zullen publiceren.

[2:59:56] Dat is een van de acties die in die coalitie is afgesproken.

[3:00:00] Dan, voorzitter, over de SDE++.

[3:00:05] Stelde mevrouw

[3:00:07] Volgens mij een vraag of de batterijopslag ook onder de SDE++ kan komen.

[3:00:12] Die mogelijkheid daarvoor is in 2021 door het pbl onderzocht en dat bleek toen geen goede optie omdat de geschatte kosten per ton vermeden CO2

[3:00:24] hoger zijn dan de bovengrens in de SDE++.

[3:00:29] De opslag met batterijen, of ik moet zeggen de opslag inclusief batterijen, wordt gestimuleerd en dat zit in de energieinvesteringsaftrek, dus de EIA.

[3:00:39] En wat je daar ziet, is dat de aanvragen voor batterijen in die specifieke regeling is de afgelopen jaren fors toegenomen.

[3:00:48] En voor de SDE++ verkennen we onder welke voorwaarden

[3:00:52] Het mogelijk kan zijn dat je uitgestelde levering van elektriciteit, die je via een batterij dan toch weer inzet, in een aanmerking zou kunnen laten komen voor een subsidie.

[3:01:06] Dan vroeg de heer Vermeer mij nog hoe ik ga voorkomen dat kostbare middelen van overheid en bedrijven vastlopen in niet realiseerbare projecten.

[3:01:16] En dat was ook in relatie tot de SDE++.

[3:01:19] In die regeling worden aanvragen voor subsidie door de Rijksdienst voor Ondernemen in Nederland getoetst op de haalbaarheid.

[3:01:25] Daarnaast geldt voor bijna alle technieken in de SDE++ dat bedrijven bij hun aanvraag moeten beschikken over de vergunningen die noodzakelijk zijn voor de realisatie van de productieinstallatie.

[3:01:38] Tegelijkertijd moeten er natuurlijk geen onnodige barrières ontstaan en daarom wordt er vanaf 2025 voor veel categorieën niet langer gevraagd om de technische bouwvergunning om te voorkomen dat partijen die vergunning door de SDE++ twee keer moeten aanvragen.

[3:01:54] En zo borgen we ook dat de subsidie zoveel mogelijk wordt toegekend aan projecten met een goede kans op realisatie en zonder administratieve lasten.

[3:02:03] Dan de heer Vermeer over de glastuinbouw.

[3:02:09] En dat is mede na aanleiding van een artikel in De Telegraaf, als ik dat goed zeg, gister.

[3:02:15] Dat is een vrij technisch verhaal, voorzitter, maar ik zal het proberen zo kort mogelijk te houden.

[3:02:22] Kijk, externe biogene CO2 is, precies zoals meneer Vermeer zei, een belangrijke randvoorwaarde voor de glastuinbouw om te kunnen verduurzamen.

[3:02:30] En vorig jaar heeft de Europese Commissie de ETS-regels aangepast en in reactie daarop heeft de NEA mondeling aangegeven dat ze op dit moment helaas geen ruimte zien voor de administratieve verrekening of voor die biospop waar de heer Vermeer het over had.

[3:02:48] En na overleg met betrokken partijen, waaronder de glasduinbouw, wordt aan de hand van analyses

[3:02:55] een analyse van de NEA en ETS-regelgeving nu nog een extra juridische check gedaan.

[3:03:01] En als de administratieve verrekening dan nog steeds niet kan, als ook die check daar geen ruimte voor biedt, dan gaan we naar alternatieven kijken en eventueel een vraag stellen in Brussel.

[3:03:14] Dus dat is de stand op dat vrij technische, maar voor de glasduinbouw belangrijke punt.

[3:03:22] Dan het adaptatiebeleid, vroeg mevrouw Teunissen naar.

[3:03:29] Waar mijn primaire verantwoordelijkheid de klimaatmitigatie is, ligt de verantwoordelijkheid voor adaptatie bij de minister van INW.

[3:03:38] Dat beleid wordt uitgewerkt via het Delta-programma Ruimtelijke Adaptatie en de Nationale Klimaatadaptatiestrategie.

[3:03:47] En daarin is ook specifiek aandacht voor de kwetsbare gebieden, waar mevrouw Teunissen ook naar vroeg.

[3:03:54] Dan een paar vragen over warmte.

[3:03:58] Ik begin met de vraag van mevrouw Kreuger over wat zijn de actie die loopt voor projecten zoals Warmheeg en Ketelhuis, noemde mevrouw Kreuger volgens mij.

[3:04:08] Voor Warmheeg kan ik zeggen dat er op 18 september een overleg is met de gedeputeerden, de wethouder en het ministerie van KGG.

[3:04:19] om te kijken of er kansen zijn om het gestopte project weer op te kunnen starten.

[3:04:24] Dat is conform de toezegging die ik heb gedaan in het debat over de warmtewet.

[3:04:30] Toen werd ook het project meer energie genoemd en daarvoor wordt ook een gesprek gepland en dat staat nu met potlood, moet ik zeggen, dat is nog niet door iedereen bevestigd, in oktober in de agenda.

[3:04:44] En vanuit Amsterdam ben ik benaderd over het project Ketelhuis.

[3:04:51] En daar zitten het ziende problemen vooral op de SAAH-subsidie.

[3:04:55] En daar stelde mevrouw Kreuger volgens mij ook nog een vraag over.

[3:04:58] Dus daar zal ik apart nu nog even op ingaan.

[3:05:03] Want die subsidie... Volgens mij zei mevrouw Kreuger dat ook die is uitgeput.

[3:05:08] Daar zat een flinke budget in, 195 miljoen.

[3:05:13] Later nog iets bijgekomen.

[3:05:17] Misschien zat daar wel onderdeel van, maar in ieder geval voor die vastrechtkosten.

[3:05:22] En dat hele budget is uitgebut.

[3:05:26] Dus er is voor de rest van het jaar geen subsidie meer beschikbaar.

[3:05:30] Wat ik jammer vind, want ik kan me voorstellen dat warmtebedrijven en woningcorporaties daar mogelijk wel op hadden gerekend.

[3:05:38] en projecten zoals het Ketelhuis of zoals op sommige plekken in Amsterdam onder de vinden daar nu last van.

[3:05:48] Ja, dat is geen goed nieuws, geen fijn nieuws, maar dat is helaas wel de realiteit van dit moment.

[3:05:55] En er is in een paar maanden voor 19.000 aansluitingen subsidie gevraagd en dat is

[3:06:02] drie keer zoveel als normaal gesproken in een jaar.

[3:06:07] Voor de voortgang van de warmtetransitie is dit wel een belangrijke regeling, vind ik het ook belangrijk.

[3:06:14] Hoop ik ook dat daar in de toekomst weer budget beschikbaar voor wordt gesteld, maar op dit moment is dat budget dus uitgeput.

[3:06:21] En dat doet mij gelijk denken, mevrouw Posma heeft eerder een motie ingediend of ik kan rapporteren over wat is nou de aanvullende subsidiebehoefte voor verschillende regelingen.

[3:06:36] Ook de behoefte van de kabinetsformatie en dat zal ik nog, dat breng ik in beeld en daar informeer ik de Kamer nog over.

[3:06:42] En dan zal deze ongetwijfeld ook op dat lijstje staan.

[3:06:45] En dan vroeg de heer Vermeer nog of gemeenten voldoende ruimte krijgen voor regionale keuzes rondom warmtebronnen.

[3:06:57] En afgelopen jaar, of eind vorig jaar moet ik zeggen, is het ontwikkelt perspectief warmtebronnen gedeeld met de Kamer.

[3:07:06] En dat geeft een overzicht van de verschillende duurzame bronnen waar we gebruik van kunnen maken.

[3:07:12] En het is geschreven juist om aan te geven dat keuzes in het vinden van de goede mix niet op nationaal niveau gemaakt moeten worden, maar dat daar regionaal en gemeentelijk maatwerk nodig is om te bepalen welke bron het beste past.

[3:07:28] En de gemeente kan daar als regisseur, wat we in de Warmtenwet hen daar natuurlijk een bijzondere plek voor hebben gegeven, daar invulling aan geven.

[3:07:38] Het aangevezen warmtebedrijf is vervolgens verantwoordelijk voor de ontwikkeling en de exploitatie van het warmtenet en bepaalt ook welke bron benut wordt.

[3:07:47] Voorzitter, tot zover het mapje maatregelen.

[3:07:51] Dan kom ik nu bij de Waddenzee.

[3:07:58] Voorzitter, mevrouw Posma benadrukt eigenlijk het belang, volgens mij trouwens ook mevrouw Kreuger, van de Waddenzee als UNESCO werelderfgoed en of we er echt alles aan doen om dat te beschermen en mevrouw Posma noemde ook een aantal

[3:08:15] drukfactoren waar we in de Waddenzee mee te maken hebben en die op een goede manier in balans gebracht moeten worden.

[3:08:24] We hebben het al bij een paar andere dossiers gehad, dus ook hier zeg ik het er wel even bij.

[3:08:30] De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij INW en LVVN, waar het natuurdeel natuurlijk betreft.

[3:08:38] Maar ik zal een paar dingen erover zeggen, over activiteiten die ook onder mijn verantwoordelijkheid vallen.

[3:08:44] En laat ik daarbij zeggen dat voor mij, voor het kabinet, maar ook voor mij persoonlijk, de Waddenzee de maximale inspanning en bescherming verdient, vanwege die status van de werelderfgoed, vanwege de intrinsieke waarde ook van dat gebied, van de Waddenzee, voor ons, voor huidige generaties, maar natuurlijk ook voor de toekomst.

[3:09:08] Dat betekent niet dat er geen activiteiten kunnen plaatsvinden, dat is ook niet zoals ik mevrouw Posma begreep, maar wel dat je steeds naar een hele verantwoorde balans moet zoeken tussen wat is nou noodzakelijk en hoe bescherm je de natuurwaarde.

[3:09:25] Mevrouw Posma noemde lozing van afvalwater, daarvoor geldt natuurlijk een heel streng regime en ik heb begrepen dat op dit moment Rijkswaterstaat werkt aan het aanpassen van vergunningen aan de kaderrichtlijn water en daarbij ook de best beschikbare technieken meeneemt.

[3:09:45] om ook op dit specifieke punt alles te kunnen doen en die bescherming te kunnen bieden die we belangrijk vinden.

[3:09:54] Toerisme en visserij, daar kijkt echt specifiek de staatssecretaris van LVVN, de heer Rummeni, naar.

[3:10:01] Hoe kunnen we nou die cumulatieve druk terugbrengen?

[3:10:05] En het beleidskader natuur-Waddenzee, maar ook aan het UNESCO toegezegde plan MER op die cumulatieve druk zijn daarvoor belangrijk.

[3:10:15] U noemde ook de kabel, de aansluiting wind op zee.

[3:10:20] Ik heb een aantal dingen gezegd over het beschermen van de landbouwgrond, maar dat geldt natuurlijk ook voor

[3:10:25] de Waddenzee en het gebied waar we daar doorheen gaan.

[3:10:32] En een van de maatregelen die we nemen is het inzetten van de zogenaamde Watt Trencher.

[3:10:38] En dat is een apparaat of een machine waarmee je de druk op de grond, op de bodem zo beperkt mogelijk maakt

[3:10:47] om de verstoringen die dat als gevolg heeft zoveel mogelijk te mitigeren.

[3:10:53] En we kijken ook sowieso bij het onderzoek wat we de afgelopen periode hebben gedaan om tot deze route te kijken, zijn ze ook vergunbaar volgens de hele strikte eisen van de natuurbeschermingswetgeving.

[3:11:10] En de aanzetting van dit windpark valt binnen de eisen van de natuurbescherming.

[3:11:14] En door de inzet van zo'n wat trenchers, wat ik noemde, kan je de effecten dus nog verder mitigeren.

[3:11:24] Mevrouw Posma heeft een vraag.

[3:11:26] Ja, dank voorzitter.

[3:11:27] Laten we positief beginnen.

[3:11:28] Het is goed dat er mitigerende maatregelen worden genomen, zoals dat zo mooi heet.

[3:11:32] Mitigerende maatregelen die reduceren het risico echt nooit tot nul.

[3:11:36] Ze verkleinen het risico.

[3:11:38] Het is goed om te horen dat we een wat trencher hebben die ingezet wordt, maar tegelijkertijd zal het gebied

[3:11:45] zal de bodem redelijk beroerd worden, wat betekent dat gewoon veel schelpen zullen sterven en dat is dus weer een voeding voor de vogels die daarvoor regeren.

[3:11:54] Waar ik zorgen over heb, is dat de minister aangeeft van ja, dit ligt bij mijn collega Rummeni, de druk van de visserij, dit ligt bij Rijkswaterstaat.

[3:12:07] Het wat is natuurlijk gewoon één gebied en als jij iets extra's gaat doen, het wat staat al onder druk,

[3:12:14] Als je een drukfactor toevoegt, zoals een kabel leggen, dan betekent het dat het slim is dat je ook een ander drukfactor vermindert.

[3:12:23] Vandaar dat ik het had over visserij, bijvoorbeeld vindt veel garnalenvisserij daar plaats.

[3:12:29] Dus is het niet wijs, dat is eigenlijk mijn vraag aan de minister, om dat te combineren en specifiek voor dat gebied waar die kabel wordt

[3:12:36] aangelegd gaan kijken van welke maatregelen kunnen we echt daar nog doen om dat kwetsbare gebied, het wordt heel kwetsbaar als je erin gaat werken in die bodem, meer met rust te laten.

[3:12:49] Welke mogelijkheden ziet zij bij haar collega ministers?

[3:12:54] Dit soort besluiten worden natuurlijk altijd in overleg en in afstemming genomen.

[3:13:01] Over dit specifieke kabel heb ik ook met mijn collega's van INW en natuurlijk LVVN gesproken.

[3:13:13] uitwerking en de precieze keuze van het tracé blijven zijn natuurlijk ook betrokken, maar ook partijen bestuurlijk, maar ook organisaties, natuurorganisaties in de omgeving.

[3:13:29] En kijk, het is natuurlijk helemaal niks doen,

[3:13:33] Als je geen effect wil, moet je helemaal niks doen.

[3:13:37] Alleen daar komt het... Wij willen die wind op zee.

[3:13:43] We hebben die duurzame energie nodig.

[3:13:47] Dus we zullen af en toe besluiten moeten nemen met een zekere impact.

[3:13:51] Maar dan is het aan ons om die impact zo beperkt mogelijk te houden en steeds in de ogen te houden, wat gebeurt er nog meer?

[3:13:59] Wat is die cumulatieve druk en die specifieke verantwoordelijkheid en dat beleidskade-natuur-Waddenzee?

[3:14:07] Daar werkt de staatssecretaris aan en daar hebben wij dus ook... Nou, als ik dus iets wil, zeg maar, in termen van activiteiten, dan hebben we daar ook contact over.

[3:14:17] Dat we wind op zee willen, dat is heel logisch.

[3:14:23] Dat er verstoring is als je een kabel aanlegt voor de aanlanding, dat is ook heel logisch.

[3:14:27] Dat moeten we absoluut doen en we moeten zoveel mogelijk mitigeren.

[3:14:31] Maar, wat ik net al zei, de mitigerende maatregelen gaan nooit nul zijn.

[3:14:35] En mijn vraag die ik heb, van wat kan er dus nog meer?

[3:14:39] En het idee wat ik heb is dat er te weinig gekeken is

[3:14:42] naar visserij, want dat is echt een hoogdrukfactor in het Waddenzeegebied.

[3:14:48] Of je daar minder van kan doen, ja precies, of je dus minder visserij kan doen op dat moment om te zorgen dat dat kwetsbare stuk waar die kabel wordt aangelegd en in die omgeving verminderd kan worden zodat dat zich kan herstellen.

[3:15:00] Dan heb je sneller die natuurwaarde weer terug, want daar maak ik me zorgen om.

[3:15:04] De minister.

[3:15:05] Ja, voorzitter, die vraag begrijp ik, maar daar moet ik echt even nagaan of dat ook onderdeel is van bijvoorbeeld het kiezen van die twee... De route die we nu gekozen hebben is een vrij breed tracé waar je eigenlijk nog twee specifieke keuzes in kan maken.

[3:15:25] Of je dan bijvoorbeeld ook hiermee rekening kan houden.

[3:15:28] Dat zal ik nagaan en kan ik zo denk ik een tweede termijn op terugkomen.

[3:15:34] Zijn er nog andere... Ja, mevrouw Posma.

[3:15:38] Ik was bewust even aan het wachten totdat dit blokje een beetje afroemt, maar ik wou ook even terug naar de lozing van de afvalwater door bedrijven.

[3:15:44] Het is goed dat daar meer naar gekeken wordt.

[3:15:48] Mijn vraag is, per wanneer gaat dat in?

[3:15:52] Want er komen de best beschikbare technieken worden meegewerkt met de 60 bedrijven die nu gewoon lozen in de Waddenzee.

[3:15:59] Wanneer kunnen we dus verwachten dat die bedrijven dat niet meer doen of minder doen?

[3:16:04] De minister.

[3:16:04] Ja, voorzitter, die moet ik ook navragen.

[3:16:06] Dit weet ik niet.

[3:16:10] De minister vervolgt haar.

[3:16:13] Yes.

[3:16:14] Voorzitter, dan nog één natuurlijke activiteit in Waddenzee, die we in elk geval, waar we geen nieuwe vergunningen meer gaan afgeven, is de mijnbouw.

[3:16:28] Maar nog wel één lopende aanvraag.

[3:16:32] En in deze zomer hebben we een aantal gesprekken gevoerd.

[3:16:36] Mevrouw Krug vroeg daar ook naar wanneer komt er duidelijkheid over.

[3:16:39] We hebben een aantal gesprekken met de aandeelhouders van NAM gevoerd.

[3:16:43] De insteek van het kabinet is ongewijzigd, maar ik kan daar op dit moment nog geen duidelijkheid of uitsluiting over geven en ik hoop dat zo snel mogelijk te kunnen doen.

[3:16:54] En volgens mij, want ik heb de fossiele

[3:16:58] Dat plan afbouwen heb ik gezegd.

[3:17:01] Ja, dan heb ik de vragen over wat er zijn gesteld.

[3:17:05] Dan rest.

[3:17:09] Ah, mevrouw Posma heeft nog één vraag.

[3:17:11] Nee, ik moet even snel weg naar een afspraak, dus ik ga er ook vandoor.

[3:17:15] Dat wou ik gewoon even zeggen.

[3:17:17] Als het kan, maar dat weet ik niet.

[3:17:18] Ik zou graag twee minuten de weltime willen vragen.

[3:17:22] Nou.

[3:17:23] Volgens mij wordt dat aan het eind van de termijn, dus dan moet mevrouw Boswijn even wachten.

[3:17:32] Minister vervolgt haar betaal.

[3:17:36] Ik zou ook daar gewoon op gereageerd hebben om te beginnen.

[3:17:39] Voorzitter, dan kom ik bij het mapje Overug.

[3:17:42] En begin ik even met het begin van de inbreng van mevrouw Rodekerk.

[3:17:47] Dat ik hier ook nog als waarnemend minister van OCW zit.

[3:17:53] Nog een paar aantal uren, anderhalve dag.

[3:17:56] En de verbinding die zij terecht schetste tussen onderwijs en een onderwijsprogramma eigenlijk om de vakmensen op te leiden, om die energietransitie voor elkaar te krijgen.

[3:18:10] En als deze waarneming langer zou hebben geduurd, zou ik daar acuut mee aan de slag zijn gegaan.

[3:18:15] Of in elk geval het actieplan Groene Banen.

[3:18:17] ook vanuit die rol oppakken, want hier en op heel veel plekken zit de sleutel voor de energietransitie, maar hier toch ook wel zeker, want uiteindelijk

[3:18:31] Of het nou een transformatorhuisje neerzetten is of een hoogspanningskabel aanleggen of een kabel in de Waddenzee, hebben mensen nodig om dat te doen.

[3:18:42] En we zien op al die vlakken tekort aan mensen.

[3:18:46] En voordat ze kunnen werken in die sector moet je natuurlijk opgeleid worden.

[3:18:50] Ik zie die verbinding.

[3:18:53] Ik zal met de twee weken ervaring die ik straks heb op het ministerie me ook voor dat onderwerp blijven inzetten.

[3:19:02] En zeg ik daarbij ook, ik spreek nog deze week op regelmatig basis met de netbeheerders en dan gaat het ook vaak over dit onderwerp en ook aparte acties die zij er nog op zetten.

[3:19:14] Dus ik zal ook dit onderwerp met hen juist vanuit die twee petten bespreken.

[3:19:20] Voorzitter, dan de heer De Groot, die mij een tweetal vragen stelde over kernenergie.

[3:19:32] Ja, ik had ook niet anders van hem verwacht, voorzitter.

[3:19:35] Eerst even over de...

[3:19:38] de planning voor de nieuwbouw van de confessionele kerncentrales.

[3:19:46] Volgende maand, het is inmiddels september, begin oktober stuur ik een voortgangsbrief hoe het staat.

[3:19:53] Heel specifiek gaat dat dan in op hoe staat het met locatie, de techniekselectie en de financiering en ook wat daarvoor georganiseerd moet worden.

[3:20:02] voor de bouw van de eerste twee centrales.

[3:20:05] Want dat is waar nu... Daar hadden we natuurlijk het vorige kabinet al heel veel voor in gang gezet.

[3:20:11] Daar werken wij stug aan door.

[3:20:13] En daaruit leren we ook lessen voor de ambitie kerncentrale 3 en 4.

[3:20:21] En daarbij kijk ik ook naar ervaringen van andere Europese landen.

[3:20:25] hoe zij hun programma's vormgeven, waar zij tegenaan lopen in de financiering, in de planning, want daar leren we ook hoe weerbarstig ook deze projecten zijn.

[3:20:39] Ik zal daar ook ingaan op het eventueel toepassen van een contract for difference, leningen door de staat, gewoon alles wat je moet afwegen en overwegen in de financiering.

[3:20:52] En die brief moet dan ook aan de technologieleveranciers meer duidelijkheid bieden over de beoogde financiering, staatsstemprocedures die erbij horen en wat we bij de Europese Commissie moeten starten, hoe gaat onze government support package eruit zien.

[3:21:08] Dan de planning rondom de SMR's.

[3:21:16] Daarover komt ook volgende maand een brief.

[3:21:19] Dat is een, heb ik toegezegd, naar aanleiding van het actieplan of de initiatiefnota van

[3:21:24] Erkens en Bontebal, die mij ook gevraagd hebben om een visie.

[3:21:28] Hoe kijkt nou het kabinet naar die SMR's in het Nederlandse energiesysteem?

[3:21:34] En daar kom ik ook volgende maand mee.

[3:21:38] En dan ga ik ook in op hoe ziet die planning er nou uit?

[3:21:43] En hoe kunnen we initiatieven die er zijn op een gerichte manier ondersteunen?

[3:21:48] Ik zal daar ook iets zeggen over mijn bezoek aan het VK begin juli, waarin ik ook gesproken heb met

[3:21:54] Het programmateam dat daar werkt aan de realisatie van SMRs.

[3:22:06] De heer De Groot naar de monitorleveringszekerheid van Tennet.

[3:22:11] En ook het verschil tussen... Je hebt de monitorleveringszekerheid van Tennet en de Europese variant, als ik het zo even mag zeggen, daarop, de ERA, die net een iets ander beeld laten zien van wanneer komt nou die leveringszekerheid onder druk te staan.

[3:22:31] Dat zit hem in... Die verschillen in uitkomsten in die monitoren zitten hem in aannames, ander type aannames die in de monitor worden gehanteerd.

[3:22:42] En dat zijn vrij technische, dus... Wanneer reken je nou dat er nog wel of niet beschikbare capaciteit van kolencentrales is?

[3:22:51] Hoe zit het met vraag, respons en curtailment sharing?

[3:22:54] Sorry, voorzitter, voor dit Engelse woord.

[3:22:57] Maar dat gaat eigenlijk over het verdelen van schaarste over Europa.

[3:23:00] U kunt zich voorstellen dat hoe je die aannames in de monitor hebt zitten, kan een effect hebben op wanneer die leveringszekerheidsvraagstukken zich gaan voordoen.

[3:23:12] Maar dat ze zich voordoen, in elk geval begin jaren 30, laat ook de monitor van Tennet zien.

[3:23:17] En dat is de reden dat het kabinet, ongeacht de verschillen tussen die twee monitoren, die risico's zeer serieus neemt en er verschillende maatregelen in gang gezet zijn om hier iets aan te doen.

[3:23:33] Dus we onderzoeken nu de mogelijkheden van een capaciteitsmechanisme

[3:23:37] We kijken wat er met vraagrespons mogelijk is.

[3:23:42] En we treffen de noodzakelijke voorbereiding om ook een wettelijke basis te creëren voor als je zou besluiten tot zo'n capaciteitsmechanisme.

[3:23:52] En dat besluit moeten we... Ik denk dat het wraadzaam is om dat in de eerste helft van 2026 echt te nemen, omdat ook hiervoor weer, ook in Brussel, gesprekken zullen moeten worden gevoerd

[3:24:05] dat het mechanisme ook in Brussel natuurlijk op goedkeuring kan rekenen.

[3:24:11] Maar ik zeg er wel bij, zo'n capaciteitsmechanisme heeft ook financiële consequenties, dus het zal in die context natuurlijk ook gewogen moeten worden.

[3:24:21] Voorzitter, dan geloof ik dat ik alle vragen beantwoord heb, maar ik kijk even wat er nog nu... Ik heb een paar dingen voor tweede termijn toegezegd, maar misschien kan ik die nu vast doen.

[3:24:33] Ik kijk even wat dat hier is.

[3:25:19] Ja, voorzitter, ik heb hier, ik had gezegd, nog even terug te komen over dat één loket in het kader van al die subsidies voor verduurzaming en een toegankelijke duidelijke plek voor inwoners.

[3:25:32] Wij horen begin 2026 terug vanuit de Europese Commissie op het Social Climate Fund voorstel

[3:25:39] En dan kunnen we dus ook aangeven hoe gaan we verder met dat energiehuis en hoe gaan die plannen eruit zien.

[3:25:48] In de tussentijd werken wij natuurlijk gewoon door.

[3:25:49] Dus die pilot waar ik naar verwees, wat gemeenten al kunnen doen, dat wacht niet op die reactie.

[3:25:57] Maar specifiek de reactie op het Social Climate Fund voorstel volgt begin 2026.

[3:26:08] Voorzitter, dat was het.

[3:26:10] Nou, dan hebben we nu de tweede termijn van de Kamer en ik vraag aan... We zijn niet met nog heel veel, maar aan de heer De Groot of hij iets heeft voor de tweede termijn.

[3:26:21] Ja, dank, voorzitter.

[3:26:22] Ja, misschien heel kort.

[3:26:23] Allereerst dank aan de minister voor de beantwoording.

[3:26:29] Eigenlijk alle vragen die ik vandaag gesteld heb naar tevredenheid beantwoord.

[3:26:34] Ik heb veel vragen in het debat gehad over... Hoe zit het nou met die verduurzaming?

[3:26:43] Hoe zit het nou met de CO2-heffing?

[3:26:45] De minister heeft al terecht aangegeven dat we moeten zorgen dat het in de praktijk werkt.

[3:26:49] En ik heb daarom nog één vraag over de toevoeging van kernenergie.

[3:26:52] De minister heeft aangegeven dat ze met plannen komt volgende maand.

[3:26:56] Zowel voor de grote kerncentrales, maar ook voor de kleinere SMR's.

[3:27:01] Wat ik heel interessant vond aan de deal die gesloten is in Zweden is dat er met twee potentiële leveranciers al in een vroegtijdig stadium samengewerkt wordt.

[3:27:12] Wat ook iets aangeeft dat er goed vertrouwen is tussen

[3:27:16] de techniek, de markt, de kennis die ervoor nodig is om dit te organiseren, waarvan ook die leveranciers nog niet precies weten of zij wel uiteindelijk dat gaan leveren.

[3:27:25] Ik zou expliciet aan de minister willen oproepen om dat ook in de aanpak van Nederland een plek te geven, om daar naar te kijken, omdat dat ook iets zegt over hoe je dat met elkaar kan doen.

[3:27:36] En dat ook de snelheid, denk ik, tegen goede kan komen.

[3:27:39] Of misschien dat de mensen daar nog op kunnen reageren.

[3:27:41] Maar ik zag dat als een specifiek punt waar in Zweden aandacht aan gegeven is en waar misschien ook van Nederland kan leren.

[3:27:48] Dus dat voorzitter, dank u wel.

[3:27:52] Ja, dank voorzitter.

[3:27:55] Nou, ik zal allereerst een twee minuten debat willen aanvragen.

[3:28:00] Dan zie ik uit naar de onderwerpen die hier ter sprake zijn gekomen vandaag en waarop de minister ook heeft aangegeven aan te werken.

[3:28:08] Dus ten eerste de Wind op zee actieplan, zeer nodig voor komend jaar.

[3:28:12] Ten tweede de analyse van de klimaatuitspraak die is gedaan in de zomer.

[3:28:17] En ten derde ook ten aanzien van de betaalbare energierekening, de branden daarvoor bij Prinsjesdag.

[3:28:24] En informatie van SZW over de openstelling van het noodfonds, voor ons ook zeer van belang.

[3:28:30] Ja, en tot slot zeg ik dan, we koersen toch af op te weinig actie, op stilstand, of in ieder geval geen vooruitgang die nodig is om de klimaatafspraken te halen, maar ook echt te zorgen voor een duurzame planeet.

[3:28:52] En ik begrijp natuurlijk ook alles wat er gewisseld is over de moeilijkheden die er zijn op de korte termijn, maar ik hoop ook dat we echt oog blijven houden voor de lange termijn en daar ook echt ambitieus mee doorgaan en wellicht is dat dan ook aan een volgend kabinet.

[3:29:12] Misschien hoef ik niet het voorzitterschap over te dragen, maar zal ik gewoon kort mijn tweede termijn doen.

[3:29:19] Voor het reces lag er een voorjaarspakket.

[3:29:26] Daar zouden we een debat over hebben.

[3:29:27] Dat is niet doorgegaan tot toen het kabinet viel.

[3:29:29] Inmiddels is het kabinet nog een tweede keer gevallen en zitten we eigenlijk te kijken naar een situatie waarin de stilstand compleet is.

[3:29:40] Dat is dramatisch voor bedrijven, voor de industrie.

[3:29:43] Het is dramatisch voor burgers, voor mensen die het vertrouwen verliezen.

[3:29:47] En het is met name ook dramatisch voor het klimaat.

[3:29:50] En ik denk echt dat het Noordzeepact cruciaal is om gewoon productie en afname van stroom bij elkaar te brengen.

[3:30:01] Ik ben benieuwd of de minister snel met die partij om de tafel gaat om daar een stap op te krijgen.

[3:30:09] En over de opensteuning van het noodfonds.

[3:30:12] We zitten echt in precies hetzelfde pad van vorig jaar en het punt is, het moet tijdens het stookseizoen open.

[3:30:19] Dus dat is wel wat ik de minister nog heel erg mee wil geven.

[3:30:22] En tenslotte over de S.H.A.

[3:30:24] en over warmteprojecten door energiecoöperaties.

[3:30:27] Inderdaad, er was een budget en dat is nu op.

[3:30:30] Wat blijkt is dat met name een aantal van de grote warmtebedrijven voor bestaande netten subsidie hebben gekregen, terwijl juist nieuwe projecten en coöperaties daarin achter het net vissen.

[3:30:45] Dus mijn vraag aan de minister is of ze toch kan kijken, ook in het licht van de motie die ik bij de Warmtewet heb ingediend, kunnen we nou projecten waar jaren aan gewerkt is, waar alles klaar voor staat, zoals bijvoorbeeld het Ketelhuis,

[3:30:58] dat daar toch naar gekeken wordt naar een oplossing.

[3:31:03] Dan vraag ik aan de minister hoeveel tijd zij nodig heeft voor de beantwoording.

[3:31:10] Ik denk dat het wel gelijk kan eerlijk gezegd.

[3:31:14] Of willen jullie even... Even om te beginnen met de vraag van de heer De Groot.

[3:31:22] Kijk, ik snap de vergelijking met Zweden... maar de vergelijking gaat ook weer niet helemaal op... omdat daar al met Vattenfall een deelneming bestaat... die ook een focus heeft op smr's.

[3:31:37] Maar neemt niet weg dat we natuurlijk wel kijken wat we daarvan kunnen leren.

[3:31:43] Dus misschien kan ik toezeggen dat ik in de brief over de SMRs inga, ook op wat de lessen uit Zweden, net zoals ik ook iets over mijn gesprekken in het VK zal opnemen.

[3:31:56] Dan de oproep van mevrouw Rodekerk over het oog voor de lange termijn.

[3:32:02] Ja, ik kan het niet meer met haar eens zijn.

[3:32:05] Nee, maar omdat ik ook echt... We moeten voorbij 2030 gaan kijken en ook echt wat voor stappen zijn er nou nodig voor die langere termijn.

[3:32:15] sectoren.

[3:32:16] Dus ik sluit me heel erg aan bij die oproep.

[3:32:19] Dan mevrouw Kreuger.

[3:32:23] Dat was geen vraag, maar daar wil ik toch iets over zeggen.

[3:32:26] Met uw begin of inleidende woorden van de tweede termijn over stilstand.

[3:32:32] Dat niet alles zo snel gaat als we zouden willen, dat deel ik.

[3:32:38] En daar zit soms bij mij frustratie achter en soms ook de puur realistische constatering dat is een gevolg van geen ruimte op het stroomnet.

[3:32:47] Nou, ik heb de verschillende randvoorwaarden genoemd.

[3:32:50] Maar de stelligheid waarmee mevrouw Kreuger dit net zei, vind ik geen recht doen aan alles wat er wel gebeurt in dit land.

[3:33:00] Niet alleen bedrijven groot en klein die dag in dag uit bezig zijn en investeringen doen en na aan het denken zijn hoe ze hun processen beter, efficiënter, duurzamer, maar ook door minder energie te gebruiken kunnen inrichten.

[3:33:14] En die ongelofelijke hoeveelheid lokale initiatieven die er zijn.

[3:33:19] Ik heb gisteren het koffertje... We hebben elkaar daar gezien.

[3:33:23] Tuurzaam en dinsdag in ontvangst genomen en ik heb het opengemaakt en ik heb er even in gekeken.

[3:33:28] En dit waren 180 initiatieven, maar er zijn natuurlijk nog veel meer.

[3:33:31] En die zijn ook dag in dag uitgaande.

[3:33:34] En ik vind dat het ook aan ons is om de energie en de motivatie en het enthousiasme erin te houden voor dat soort...

[3:33:42] Prachtige initiatieven die er zijn, die op hun manier, maar opgeteld ook een gigantische bijdrage leveren aan die transitie waar we in zitten.

[3:33:51] Dan uw vraag over het stookseizoen voor het noodfonds.

[3:33:56] Heel goed gehoord en ik begrijp dat ook.

[3:33:58] Wat heb je eraan om te horen dat er volgend jaar een fonds komt als de winter voor de deur staat?

[3:34:03] Dus ik zal na het debat contact opnemen met de staatssecretaris

[3:34:07] hem het verloop van dit debat schetsen en benadrukken dat die brief zo snel mogelijk naar de Kamer komt.

[3:34:17] En tot slot uw vraag over de SAH en vooral het feit dat subsidies terechtkomen bij bestaande projecten en daarmee

[3:34:30] Nieuwe projecten, dit is nou ook zo'n initiatief, vorm van een initiatief, waar je wil dat de energie in blijft.

[3:34:38] Ik zal dat nagaan en kom daar dan op terug in een brief.

[3:34:47] Ik zit even te denken wat een geschikte plek daarvoor is.

[3:34:52] Ik had hier een lijstje liggen.

[3:35:02] Ik zie er hier niet 1, 2, 3, 1 staan, maar ik moet vragen ook beantwoorden voor de Eerste Kamer natuurlijk, want daar ligt nu de Warmtewet.

[3:35:12] Dus er gaat een moment komen dat ik hier op korte termijn op reageer.

[3:35:23] Volgens mij heb ik dan alle vragen geantwoord, voorzitter.

[3:35:26] Ja.

[3:35:28] Dan ga ik de toezeggingen doornemen en dan sluit ik de vergadering.

[3:35:34] Er zijn de volgende toezeggingen genoteerd.

[3:35:36] De minister zal initiatief nemen voor een gesprek met industrie- en marktpartijen rond wind op zee, productie en afname en de Kamer daarover informeren.

[3:35:46] De minister zal bij Fro nagaan hoe het staat met de uitvoering van één loketgedachte voor subsidieregelingen, isolatie, verduurzaming en de Kamer daarover informeren.

[3:36:00] De Kamer ontvangt een uitgebreide reactie op de uitspraak van het Internationaal Hof van Justitie.

[3:36:05] De Kamer ontvangt rond Prinsjesdag een brief over wat de afschaffing van de nationale CO2-heffing betekent voor duurzame bedrijven.

[3:36:13] En in de brief over SMR's zal de minister ingaan op lessen uit Zweden en het bezoek aan de VK.

[3:36:24] En er is een twee minuten debat aangevraagd door mevrouw Rodekerk en dat gaat ingepland worden.

[3:36:31] En dan wil ik de minister bedanken voor haar beantwoording en sluit ik de vergadering.