Verzameldebat BES

[0:00:00] Goedemiddag, good day, bon dia.

[0:00:03] Welkom aan iedereen die ook in de zaal zit en zij die meekijken aan de andere kant van de Oceaan.

[0:00:10] Mijn naam is Heer Seder, ik ben vandaag uw voorzitter tijdens het verzameld debat BES.

[0:00:14] We hebben een flink aantal sprekers en er is ook gevraagd vanwege de agendapunten om vijf minuten spreektijd te hebben.

[0:00:20] Normaal hebben we er vier, maar dat geeft ook de urgentie aan.

[0:00:23] die de Kamer voelt om het vandaag te hebben over de eilanden Bonaire en Stacia.

[0:00:33] Ik ga de Kamerleden voorstellen aan u. Ik begin met mevrouw Bruining.

[0:00:38] Mevrouw Bruining van Nieuw Sociaal Contract gaat straks even weg.

[0:00:43] En dat heeft niet te maken met desinteresse, maar er is een... Gelijktijdig is er een debat waar zij een motie moet indienen.

[0:00:49] En zij zal daarna terugkeren.

[0:00:51] We hebben de heer Bamenga van D66, de heer White van GroenLinks-PvdA, de heer Van Hazen van de PVV, mevrouw De Vries van de VVD.

[0:00:58] Het is haar laatste debat voor de BES, want hierna wordt zij staatssecretaris... buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking.

[0:01:05] En zal dan dienen onder de kroon.

[0:01:06] Gefeliciteerd.

[0:01:07] En we hebben ook de heer Vermeer namens Boerenburgerbeweging.

[0:01:10] We hebben vijf minuten.

[0:01:12] We hopen dat we het vlot kunnen doen.

[0:01:13] Ik wil het voorstellen om vier interrupties maximaal toe te staan.

[0:01:17] Anders gaan we het mogelijk ook niet redden.

[0:01:20] En ik wil natuurlijk de staatssecretaris, de heer Vermaar, die volgens mij de eerste keer te gast is in deze commissie, met ons, wil ik last but not least, ook van harte welkom heten.

[0:01:28] We hopen op een mooi, zinnig en inhoudelijk en vruchtbaar debat.

[0:01:32] Ik ga dan zonder verdere vertraging het woord geven aan mevrouw Bruining.

[0:01:37] Dank voorzitter.

[0:01:39] Vandaag spreken we over Caribisch Nederland.

[0:01:41] Dit is het eerste debat met de nieuwe staatssecretaris van Koninkrijk Relaties en Digitale Zaken.

[0:01:45] Welkom, staatssecretaris.

[0:01:47] Een belangrijk moment, want de inwoners van Bonaire Saba en Sint Eustatius kijken mee.

[0:01:52] Zij willen weten of wij hun stem horen en of wij in Den Haag eindelijk laten zien dat we hun belangen serieus nemen.

[0:01:59] Laat ik beginnen bij een zorgwekkende ontwikkeling.

[0:02:01] Per 1 januari 2025 loopt de subsidie voor UNICEF Nederland af.

[0:02:06] Tien jaar lang heeft UNICEF samen met de Rijksoverheid gewerkt aan de bescherming van kinderrechten.

[0:02:12] Hun werk is breed en concreet.

[0:02:14] Jongerenparticipatie, opvoedcampagnes en onderzoek dat beleid beter maakt.

[0:02:19] Het stopzetten van de subsidie betekent het stopzetten van die projecten en verlies van opgebouwde kennis en het vertrouwen.

[0:02:26] Wij vinden dat kinderrechten op de eilanden structureel geborgen moeten zijn, ongeacht of er toevallig een subsidie loopt of niet.

[0:02:33] Maar vraag aan de staatssecretaris.

[0:02:35] Hoe gaat de staatssecretaris garanderen dat de bescherming van kinderrechten op de eilanden niet afhankelijk is van tijdelijke subsidies?

[0:02:41] Is de staatssecretaris bereid structurele financiering of een alternatief te organiseren zodat het werk van UNICEF niet verloren gaat?

[0:02:49] Voorzitter, dit raakt aan een groter patroon, fundamentele problemen in governance, zorg en inspraak.

[0:02:56] Neem Celibon.

[0:02:57] De afvalverwerking op Benerre is al jaren een hoofdpijndossier.

[0:03:01] Ondergrondse branden, gezondheids- en milieuschade en een bestuurlijke impassee.

[0:03:06] We hebben eerder gevraagd om out-of-the-box-oplossingen en er is een motie aangenomen, maar de uitvoering blijft uit.

[0:03:12] Maar vragen aan de staatssecretaris.

[0:03:14] Waarom is onze aangenomen motie nog steeds niet uitgevoerd?

[0:03:17] Welke concrete stappen, met de nadruk op concreet, worden dit jaar nog gezet om de puinhoop bij Celibon aan te pakken?

[0:03:24] Hoe gaat de staatssecretaris garanderen dat inwoners niet langer met gezondheidsrisico's worden opgezadeld door valend bestuur?

[0:03:31] Datzelfde geldt voor de zorg.

[0:03:33] Het ziekenhuis en het doorverwijzigingssysteem functioneren nog steeds niet naar behoren.

[0:03:37] En ook al weet ik dat dit niet direct onder de verantwoordelijkheid van de staatssecretaris van Koninkrijke Relaties valt, maar onder de verantwoordelijkheid van de staatssecretaris Jeugd, Preventie en Sport, wil ik de staatssecretaris er toch op wijzen dat de staatssecretaris naar mijn mening een coördinerende functie hierin heeft.

[0:03:57] Inwoners van Caribisch Nederland krijgen niet de zorg die inwoners van Europees Nederland vanzelfsprekend vinden.

[0:04:03] Dat leidt tot de volgende vragen.

[0:04:05] Erkent of begrijpt de staatssecretaris dat er sprake is van tweederangs zorg op de eilanden op dit moment?

[0:04:10] Wat gaat de staatssecretaris concreet doen, hetzij in samenwerking met de andere staatssecretaris of andere ministeries, om het doorverwijzingssysteem en de ziekenhuiszorg binnen een jaar op orde te krijgen?

[0:04:21] Kan de staatssecretaris garanderen dat de eilanden uiterlijk in de volgende kabinetsperiode toegang hebben tot dezelfde basiszorg als in Europees Nederland?

[0:04:29] En hoe zit het met de uitvoering van het verbeterplan dat was opgesteld door voormalig staatssecretaris Carmans?

[0:04:36] En dan het belastingplan.

[0:04:37] Vorig jaar hebben de eilanden uitvoerig input geleverd, maar er is nauwelijks iets meegedaan.

[0:04:42] Dat voedt het gevoel dat hun stem er niet toe doet.

[0:04:44] En dat gevoel raakt direct aan de kern.

[0:04:46] Inspraak.

[0:04:47] De pilot met de wetgevingstoets moet niet vrijblijvend blijven, maar structureel verankerd worden.

[0:04:53] mijn vragen.

[0:04:55] Is de staatssecretaris bereid de wetgevingstoets wettelijk vast te leggen voor de verkiezingen?

[0:04:59] Hoe gaat de staatssecretaris ervoor zorgen dat input van de eilanden bij het belastingplan dit jaar wel serieus worden meegenomen?

[0:05:06] En kan de staatssecretaris toezeggen dat eilanden structureel betrokken worden bij beleid dat hen direct raakt?

[0:05:13] Voorzitter.

[0:05:14] De problemen rond Celibon, de zorg en het belastingplan hebben één gemene deler.

[0:05:19] Gebrek aan serieuze inspraak en gebrekkige uitvoering.

[0:05:22] Als inspraak structureel geborgd is, dan komt er eerder een belastingplan dat aansluit bij de realiteit.

[0:05:28] Dan wordt er eerder geluisterd naar signalen uit de zorg.

[0:05:31] Dan is er waarschijnlijk sneller, of was er waarschijnlijk sneller, een oplossing voor afvalverwerking.

[0:05:35] Voor NEC is dit de kern.

[0:05:37] Wij willen een koninkrijk waarin de inwoners van Caribisch Nederland niet afhankelijk zijn van toevallige subsidies, losse projecten of Haagse goede wil.

[0:05:46] We willen een systeem waarin hun stem verankerd is, hun rechten gegarandeerd zijn en hun voorzieningen op orde zijn.

[0:05:52] Kinderen zijn geen verdiend model, burgers zijn geen bijzaak, de eilanden maken volwaardig deel uit van ons koninkrijk en zo moeten we ze ook behandelen.

[0:06:00] Dankuwel.

[0:06:02] Dank u wel, keurig binnen de tijd.

[0:06:04] U gaat dan zo ook de zaal verlaten.

[0:06:06] En dan wil ik nu het woord geven aan de heer Bamenga van D66.

[0:06:11] Dank u wel, voorzitter.

[0:06:13] Voorzitter, het college voor de recht van de mens is glashelder.

[0:06:17] De mensenrechten op de Besseilanden staan onder druk door de woningcrisis.

[0:06:21] Het recht op huisvesting, een fatsoenlijk dak boven je hoofd tegen een betaalbare prijs, is voor veel inwoners van Bonaire, Stetia en Saba nog steeds geen werkelijkheid.

[0:06:32] En dat zie je terug in de verhalen van de mensen zelf.

[0:06:35] Gezinnen die noodgedwongen met drie generaties in één huis wonen.

[0:06:39] Jongeren die hun eiland verlaten omdat er geen woning te vinden is.

[0:06:43] Ouderen die meer dan de helft van hun inkomen kwijt zijn aan huur en nauwelijks geld overhouden voor eten of medicijnen.

[0:06:51] Dit gaat over bestaanszekerheid, overwaardigheid, over mensenrechten in de praktijk.

[0:06:58] Wat heb je aan een huis als je de huur niet kunt betalen?

[0:07:01] Betaalbaarheid is misschien wel een van de grootste problemen voor mensen op de eilanden.

[0:07:06] De huren slokken een veel te groot deel van het inkomen op.

[0:07:10] Subsidies zouden juist die zekerheid moeten bieden.

[0:07:14] Maar in de praktijk laten ze mensen vaak in de steek.

[0:07:17] Op Bonaire loopt sinds 2022 een pilot met de bijdrage particuliere verhuur.

[0:07:23] Maar het blijft steken in een tijdelijke regeling.

[0:07:26] met onduidelijkheid over de toekomst.

[0:07:28] Wanneer wordt dit eindelijk structureel gemaakt, vraag ik aan de staatssecretaris.

[0:07:32] Wanneer krijgen ook Saba en Stesia toegang tot deze regeling?

[0:07:37] Waarom blijven hun inwoners uitgesloten?

[0:07:40] De verhuursubsidie is bedoeld om lage inkomens te ondersteunen, maar in de praktijk werkt die alleen als de verhuurder meewerkt.

[0:07:48] En dat gebeurt lang niet altijd.

[0:07:50] Hoe zorgt de staatssecretaris ervoor dat deze steun altijd bij huurders terechtkomt?

[0:07:55] Overweegt hij verplichtingen of alternatieve routes?

[0:07:59] Voorzitter, het is pijnlijk om te moeten constateren dat mensenrechten in Europees Nederland

[0:08:05] beter beschermd zijn dan in Caribisch Nederland.

[0:08:07] Burgers op de eilanden voelen zich tweede rangs in hun eigen land.

[0:08:13] Daarom mijn dringende oproep aan de staatssecretaris.

[0:08:16] Geen vertragingen meer, geen pilots zonder vervolg, maar concrete acties.

[0:08:21] Wanneer krijgen mensen op Bonaire, Stesia en Saba dezelfde bescherming en kansen op een betaalbare huis als iedereen in de rest van Nederland?

[0:08:29] Waarom moeten de eilanden wachten tot 2027 op een woonwet die in Europees Nederland al bijna 10 jaar geldt?

[0:08:36] Kan dit niet sneller?

[0:08:37] Waarom zien we vertragingen bij de woondeals op alle eilanden?

[0:08:42] En hoe is de minister van Volkshuisvesting hier actief bij betrokken?

[0:08:46] Op Bonaire kwamen er vorig jaar bijna dertienhonderd meldingen binnen de huurcommissie.

[0:08:52] Maar op Stesia en Saba is er nog steeds geen huurcommissie.

[0:08:55] Wanneer komt daar verandering in?

[0:08:58] Voorzitter, het college voor de recht van de mens... tikt het kabinet ook op de vingers op het gebied van klimaat.

[0:09:06] Inwoners van Caribisch Nederland krijgen niet dezelfde bescherming... tegen klimaatverandering als Europees Nederland.

[0:09:13] Ik ga u even ontbreken, want u gaat naar een ander onderwerp.

[0:09:16] Maar weer op een vorige punt een interruptie.

[0:09:18] Allereerst van de heer Haassen van de PVV.

[0:09:21] Ja, bedankt voorzitter.

[0:09:24] De heer Bamenga heeft het over wanneer krijgen de inwoners van de Besseilanden dezelfde recht op een woning als in Europees Nederland.

[0:09:34] Is de heer Bamenga, via u voorzitter, ervan op de hoogte dat hier in Nederland, in sommige steden, er een wachtlijst is van meer dan vijftien jaar?

[0:09:48] Voorzitter, ik ben zeker op de hoogte dat de wooncrisis zich niet alleen beperkt tot de eilanden, maar dat we in Nederland ook te maken hebben met enorme uitdagingen.

[0:09:59] Daarom vinden we dat als D66 natuurlijk ontzettend belangrijk en hebben we daar prioriteit voor.

[0:10:05] Maar we zien hier dat er allerlei ongelijkheid is als het gaat om hoe pakken we dat vervolgens aan en dat de problemen bij de eilanden daardoor dus nog groter zijn.

[0:10:15] En dat is waar ik het over heb.

[0:10:18] Ik zie geen volginterruptie.

[0:10:19] Dan heeft de heer Vermeer volgens mij nog een interruptie.

[0:10:21] Nee, laat hem lopen.

[0:10:23] Nee, sorry, voorzitter.

[0:10:24] Ik wilde alleen even attenderen dat er een interruptie was.

[0:10:28] Zeer collegiaal.

[0:10:29] Dank u wel.

[0:10:30] En dat is genoteerd.

[0:10:31] Dus dank u wel.

[0:10:32] De heer Bemenga, u zou verder gaan over klimaatverandering.

[0:10:36] Gaat uw gang.

[0:10:38] Er ontbreekt een effectief regelgevend kader, waardoor mensen op Bonaire, Sabah en Stacia kwetsbaar zijn.

[0:10:45] Juist daar waar de gevolgen het hardst voelbaar zijn, waaronder stijgende zeespiegel, kusterosie, horkanen, daalt het klimaatbudget van 18 miljoen in 2025 naar 5,5 miljoen in 2026.

[0:10:58] en 4,1 miljoen in 2027.

[0:11:01] Voor participatie en kennisontwikkeling is slechts 1 miljoen gereserveerd, terwijl juist de eilandbewoners oplossingen kennen en willen meewerken.

[0:11:09] Voorzitter, dit roept indringende vragen op aan de staatssecretaris.

[0:11:14] Hoe kan hij verantwoorden dat miljarden naar Europees Nederland gaan, terwijl Caribisch Nederland terugvalt naar enkele miljoenen?

[0:11:21] Wanneer komt er een volwaardig regelgevend kader dat dezelfde bescherming biedt als

[0:11:25] Tot slot had ik nog een opmerking over comply and explain.

[0:11:31] Wij krijgen berichten dat dat inconsistent en selectief wordt toegepast.

[0:11:36] Graag zou ik daar een toelichting van willen van de staatssecretaris.

[0:11:41] Ik wil de staatssecretaris ook heel veel succes wensen.

[0:11:43] met deze nieuwe rol, nieuwe functie, nieuwe taken.

[0:11:48] Wij werken al samen bij Herstel Groningen met veel plezier, dus ik wens u heel veel succes.

[0:11:53] En als allerlaatste wil ik mevrouw Aukje de Vries, collega-Kamerlid, bedanken ook voor de constatieve samenwerking en haar ook heel veel succes wensen bij een nieuwe taak en functie als staatssecretaris.

[0:12:04] Dank u wel.

[0:12:08] Het dreigt een heel vriendelijk debat te worden.

[0:12:21] Het was slechts een suggestie.

[0:12:23] U bent aan de beurt.

[0:12:28] Dames en heren, we spreken vandaag met een nieuwe bewindspersoon.

[0:12:33] Welkom op deze portefeuille over Caribisch Nederland.

[0:12:37] Er is veel te bespreken en ik zal in beperkte spreektijd van dit debat een aantal onderwerpen langsgaan.

[0:12:43] Allereerst de bestaanszekerheid op de eilanden.

[0:12:45] Al geruime tijd vragen we hier kamerbreed aandacht voor.

[0:12:50] Gelukkig zijn er de afgelopen jaren stappen gezet.

[0:12:52] Het is echter nog niet genoeg.

[0:12:55] Nog te veel mensen op de eilanden moeten rondkomen van een te laag inkomen en hebben nog steeds moeite met de hoge kosten van oudelevensonderhoud.

[0:13:03] De langetermijnmaatregelen laten op zich wachten en de val van het kabinet zullen helaas verdere vertraging opleveren.

[0:13:10] GroenLinks BVDA heeft voor nu enkele concrete vragen.

[0:13:14] Wanneer wordt de werkloosheidsvoorziening voor de eilanden afgerond?

[0:13:18] Hoe lang gaat het duren voordat de inkomstafhankelijke kinderregeling wordt geïnteresseerd als in het najaar de verkenning naar de Kamer wordt verstuurd?

[0:13:27] Wat is de reden dat het Openbaar Vervoer op Bonaire, Sint Eustatius, zo lang op zich laat wachten terwijl de budgetten beschikbaar zijn?

[0:13:35] En waarom heeft het kabinet er niet voor gekozen om de tegemoetkoming voor nutsvoorzieningen, telecom, drinkwater, elektra, niet structureel te regelen?

[0:13:45] Ook na 2026 blijft dit voor mensen op de eilanden van cruciaal belang.

[0:13:50] Voorzitter, Celibon.

[0:13:53] De problemen bij deze afvalverwerking op Bonaire zijn nog steeds niet goed opgelost.

[0:13:57] Omwonenden hebben nog steeds last van en de natuur en milieu worden nog steeds onvoldoende beschermd.

[0:14:03] Gisteren ontvingen we een stand van zaken van de staatssecretaris.

[0:14:07] Waarvan dank.

[0:14:08] Hierin staat dat een aantal grote vervolgstappen nog moeten worden gezet.

[0:14:13] Ik zou graag van de nog te zetten stappen concreet van de staatssecretaris willen nemen wanneer deze stappen worden gezet en kan hij aangeven hoe het staat met het versterken van de uitvoeringscapaciteit en het VDH-stelsel op de eilanden.

[0:14:27] Immers, zonder voldoende capaciteit zullen de verbeterschappen onvoldoende kunnen worden uitgevoerd.

[0:14:33] Een ander punt.

[0:14:35] Al langere tijd vragen wij aandacht vanuit GroenLinks BVDA betreft de gevolgen van de klimaatverandering op de eilanden.

[0:14:42] Er zijn klimaatplannen gemaakt en er is een natuur- en milieubeleidsplan.

[0:14:47] Voor dat laatste hebben we recent een tussenevaluatie ontvangen.

[0:14:50] Hoe staat het met de uitvoering van de klimaatplannen?

[0:14:53] Zijn deze effectief?

[0:14:55] En wanneer krijgen we hier de volgende evaluatie van waar wij eventueel kunnen bijsturen?

[0:15:02] Voorzitter, dan over Comply or Explain.

[0:15:05] GroenLinks BvA maakt zich zorgen over het feit dat onder het principe Comply or Explain vooral nieuwe wetgeving valt, maar dat reeds bestaande wetgeving slechts stapsgewijs wordt aangepast.

[0:15:16] Ook zien we dat ministeries verschillend met Comply or Explain omgaan.

[0:15:20] Volgens de RLE verschiet het met name in het fysieke domein ernstig tekort.

[0:15:25] En volgens de ROB moet het Rijk meer betrokken zijn bij grootschalig infrastructurele projecten.

[0:15:31] Dit alles vergroot de achterstand van de Besseilanden ten opzichte van Europees Nederland.

[0:15:35] Wat gaat het kabinet hier concreet aan doen?

[0:15:39] Verder zien we dat in gevallen van ExplainFact slechts Sumi hier wordt gemotiveerd zonder heldere tijdspadden of criteria, waardoor er vaak sprake is van afstel van modernisering van wet en regelgeving.

[0:15:51] Dit heeft pijnlijke consequenties voor de mensen op de eilanden.

[0:15:54] Zo worden fundamentele rechten van mensen onvoldoende beschermd.

[0:15:58] Ik noem het verdrag van Instabul tegen huiselijk geweld,

[0:16:03] Het VN-gedrag voor mensen met een beperking, sociaal-economische rechten die structureel achterblijven bij Europees-Nederland en regelgevens ten aanzien van de verbetering van de milieu en klimaat.

[0:16:14] Dit moet wat genoemd is PvdA echt snel verbeterd worden.

[0:16:18] Graag een uitgebreide reactie van de staatssecretaris.

[0:16:22] Hoe gaat het kabinet waarborgen dat de rechten van de eilanden snel worden versterkt?

[0:16:26] En wanneer gaan de eerder genoemde verdragen nu eindelijk ook gelden voor de BES?

[0:16:31] En kan het kabinet toezeggen vanaf nu duidelijker en transparanter te zijn wanneer er wordt gekozen voor Explain?

[0:16:40] GroenLinks-PvdA wil graag gekorten mijn verbeterplan van het kabinet zodat het principe van Comply or Explain op een goede manier wordt toegepast en de eilanden niet juist op een nog groter achterstand zet.

[0:16:52] Voorzitter, ik heb ook nog een vraag over het feit dat deze staatssecretaris de functie van de Rijksvertegenwoordiger wil voortzetten.

[0:16:59] Hierover is onvrede op de eilanden.

[0:17:01] Het vorige kabinet had, met name met het advies van de RVS, niet voor niets gekozen voor het schrappen van deze functie.

[0:17:09] Heeft deze staatssecretaris met de eilanden hierover gesproken en hoe gaat hij zich inzetten voor een breed gedragen oplossing?

[0:17:17] Voorzitter, tot slot.

[0:17:20] Een vraag over de spanningen in de Caribische regio.

[0:17:23] Onlangs kondigde de VS aan marine schepen te sturen naar de kust van Venezuela.

[0:17:29] Hierover was bezorgdheid op de Beneden-Weense eilanden.

[0:17:34] Kan de staatssecretaris ons hierover een update geven?

[0:17:37] Op welke manier worden de eilanders ook hierover geïnformeerd?

[0:17:42] Dank u wel, voorzitter.

[0:17:44] Dank u wel.

[0:17:45] Geen interrupties.

[0:17:48] Dan wil ik graag het woord geven aan de heer Verhaas van de PVV.

[0:17:51] Bedankt, voorzitter.

[0:17:53] Vandaag voor een verzameldebat over de Besseilanden, Bonaire, Sint-Eustatius en Saba.

[0:17:58] Officieel zijn het drie openbare lichamen van Nederland in feite bijzondere gemeenten.

[0:18:04] En bijzonder zijn ze zeker.

[0:18:06] Bestuurlijk, geografisch, maar vooral de mensen die er wonen.

[0:18:11] We hebben vijf minuten spreektijd gekregen, terwijl er vijftien punten op de agenda staan.

[0:18:15] Dat betekent gemiddeld zo'n twintig seconden per onderwerp.

[0:18:19] Erg krap, dus ik zal een keuze moeten maken.

[0:18:22] En proberen zo min mogelijk uh te zeggen.

[0:18:26] De PVV vindt goed bestuur op de eilanden van cruciaal belang.

[0:18:30] Juiste kleinschaligheid is

[0:18:33] Juist door de kleinschaligheid is integer en degelijk bestuur essentieel.

[0:18:38] Gisteren tijdens de technische sessie van het WODC-rapport bleek dat er strafrechtelijk niet veel schokkens naar voren kwam.

[0:18:47] Toch blijven er vragen, bijvoorbeeld over soms onverklaarbare verleningen van bouwvergunningen en benoemingen, waarbij financieel gewin mogelijk toch een rol kan spelen.

[0:18:58] Bewustwording is daarom ontzettend belangrijk, zowel top-down als van onderaf.

[0:19:04] En ik begin dan bij de jeugd.

[0:19:06] Daar begint de vorming van het onderscheid te maken tussen goed, een beetje goed, een beetje slecht of slecht.

[0:19:15] Dat kan alleen goed functioneren als de TOV het bestuur zelf het juiste voorbeeld geeft.

[0:19:23] Door de kleinscheiligheid en de ons-kent-ons cultuur op de eilanden worden benoemingen en aanbestedingen regelmatig aan bekenden gegund.

[0:19:31] Uit de presentatie van gisteren bleek ook dat men vaak zelf niet eens doorheeft wat er gebeurt.

[0:19:38] Daarom moeten we werken aan een cultuur van transparantie en integriteit, zodat dat in de toekomst minder voorkomt en meer vertrouwen ontstaat in het bestuur.

[0:19:50] of uitbreiding van de bestuur de oplossing is, betwijfelt mijn partij.

[0:19:55] De voormalige PVV-staatssecretaris Sabo had de eerder genomen beslissing van zijn demissionaire voorganger terecht uitgesteld.

[0:20:05] Nu voert de nieuwe staatssecretaris toch het vernuffele beleid van meer, meer en meer uit.

[0:20:10] Wij kiezen liever voor kwaliteit dan voor kwantiteit.

[0:20:13] En zelfs aan de kwaliteit schort het nog wel eens, zoals de politieke gebeurtenissen deze zomer op Bonaire laten zien.

[0:20:22] Zet in op verbetering van kwaliteit.

[0:20:24] Dit zal automatisch de integriteit ten goede komen.

[0:20:28] De nieuwe staatssecretaris heeft gelukkig Sabo's beslissing overgenomen om de Rijksvertegenwoordiger te behouden en zijn bevoegdheden zelfs uit te breiden.

[0:20:36] Uit de presentatie van DSP gisteren bleek ook dat dit, gezien de grote opgave, een verstandige keuze is.

[0:20:44] De discussie over de Rijksvertegenwoordiger wordt volgens mij vooral gevoed door zijn status als waarnemend.

[0:20:51] Laat daar nu eindelijk een einde aan komen.

[0:20:54] De benoeming loopt gewoon gelijk met die van de commissaris van de Koning.

[0:20:59] De PVV vindt het onwenselijk dat deze functie zou vervallen, juist omdat de uitdagingen op de eilanden groot zijn.

[0:21:07] Het belang van deze functie werd nogmaals duidelijk bij de debacle rond Célibon, de vuilstort.

[0:21:13] Daar stond de Rijksvertegenwoordiger en het college lijnrecht tegenover elkaar.

[0:21:17] Zonder deze functie had de gezaghebber, die zelf voorzitter is van het bestuur, moeten ingrijpen.

[0:21:23] iets wat uiteraard ongewenst is.

[0:21:26] Ondertussen praten we wel over klimaattafels en rechtszaken tegen de Nederlandse staat over klimaat, terwijl mijzelf op Celibon een enorme ecologische puinhoop veroorzaakt.

[0:21:36] Voorzitter, laat zien dat alleen al

[0:21:42] over het onderwerp goed bestuur mijn spreektijd opgaat.

[0:21:45] Toch wil ik benadrukken, integer en degelijk bestuur is essentieel.

[0:21:50] Niet alleen voor het vertrouwen in de overheid, maar ook voor de economische zelfredzaamheid van de Besse-eilanden.

[0:21:56] De PVV hecht daar net zoveel waarde aan als een gezonde financiële huishouding.

[0:22:01] Ondanks enkele verbeteringen in financiële huishouding blijven er grote uitdagingen.

[0:22:07] De eilanden zijn sterfafhankelijk van rijksbijdragen en hebben beperkte mogelijkheid om eigen inkomsten te genereren.

[0:22:15] Daarna blijven er zorgen over de uitvoering van projecten en zal de efficiënt moeten worden omgegaan met de beperkte uitvoeringscapaciteit.

[0:22:26] Het is hoog tijd dat er niet alleen wordt gepraat over plannen en rapporten, maar dat er ook daadwerkelijk daden volgen.

[0:22:33] De PVV zal scherp blijven toezien op goed bestuur, integriteit en waarburgen van bestaanszekerheid van de inwoners van de Besseilanden.

[0:22:40] Dank u. Dank u wel.

[0:22:41] Onderkeurig binnen de tijd is het woord aan mevrouw De Vries van de VVD.

[0:22:44] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:22:47] Een nieuwe bewindspersoon, ook al op de eilanden geweest.

[0:22:50] En ik ben wel benieuwd welke eerste indrukken de staatssecretaris daar heeft opgedaan.

[0:22:53] Want het is een bijzonder mooie portefeuille.

[0:22:56] Ik heb dat met heel veel plezier gedaan.

[0:22:59] Er zijn ook een aantal uitdagingen in het gebied.

[0:23:02] Op de agenda staat ook het WOC-rapport over ambtelijke en bestuurlijke integriteit in Caribisch Nederland.

[0:23:06] En dat constateert dat de oneigenlijke gebruik van bevoegdheden door zowel ambtenaren als bestuurders van de lokale overheid veel voor lijkt te komen.

[0:23:14] En dat is zorgelijk.

[0:23:15] De staatssecretaris heeft een agenda voor goed bestuur gepresenteerd, maar ik ben wel benieuwd of hij het idee heeft dat dat voldoende de problemen daar gaat oplossen.

[0:23:24] En we zitten nog steeds te wachten tot wet BIBOB ook op de eilanden beschikbaar is en ik ben wel benieuwd hoe het daarmee staat.

[0:23:31] We zien sinds 2010-2010 eigenlijk weinig voortgang.

[0:23:35] We hebben heel veel geld geïnvesteerd.

[0:23:36] Er wordt heel veel geld geïnvesteerd.

[0:23:38] Er wordt veel ondersteuning geleverd, maar de veiligheids- en rechtshandhavingsketing op de beste te onderdrukken.

[0:23:44] De basispolitie voldoet niet aan de norm.

[0:23:45] De onderbezetting bij politie, douane en gevangenis.

[0:23:48] Ook het financieel beheer is nog steeds onder de maat.

[0:23:53] We zijn wel benieuwd welke acties de staatssecretaris daarop wil gaan nemen.

[0:23:56] Want we zien ook dat er een soort spaardrift blijkbaar ook is, onder andere op Bonaire.

[0:24:02] 17 miljoen extra blijft op de plank liggen in 2024.

[0:24:06] In totaal ligt er 84 miljoen op de plank.

[0:24:09] En dat zou eigenlijk gewoon voor de inwoners en de bedrijven op de Besseilanden moeten worden geïnvesteerd.

[0:24:17] Waar ligt dat nu aan en hoe kunnen we dat nu wel lostrekken?

[0:24:22] En dat leert mij extra zorgen hoe het gaat op dit moment bij het bestuurscollege op Bonaire.

[0:24:29] En ook de vorige relatie met de voormalige staatssecretaris was toch behoorlijk koel en ondermaats.

[0:24:36] En dat helpt allemaal niet, volgens mij, om de resultaten te boeken.

[0:24:39] En ik gun de Bonarianen gewoon

[0:24:42] dat ze een goed bestuurscollege hebben en dat er geld is om te investeren, maar dat het ook daadwerkelijk wordt gerealiseerd.

[0:24:50] En daar lijkt het nog wel aan te breken.

[0:24:52] Het lijkt een beetje op een ruzie in het schoolplein af en toe.

[0:24:54] En ik ben benieuwd hoe de staatssecretaris daarnaar kijkt, hoe die dat denkt op te lossen.

[0:25:00] Ik ben net als de PVV's de VVD-voorstander van het behouden van de Rijksvertegenwoordiger, overigens.

[0:25:06] Celibon, ik vind het treurig.

[0:25:08] We hebben een best intensief debat gehad over de afvalstoort Celibon op Bonaire.

[0:25:15] Grote zorgen bij de hele Kamercommissie, volgens mij.

[0:25:19] De EELT gaat het nog eens een keertje controleren.

[0:25:21] Een beetje gechargeerd, maar dat is wel de afdroom die ik ervan heb.

[0:25:26] Ik wil gewoon dat het opgelost wordt.

[0:25:27] Daar helpt ook die bestuurscrisis op Bonaire weer niet aan mee.

[0:25:32] Daar helpt de verstoorde relatie niet aan mee.

[0:25:34] Dus zorg dat we het voor de Bonaireana gewoon oplossen en dat dit probleem, dat grote probleem, voor de veiligheid en de gezondheid van de mensen gewoon opgelost wordt.

[0:25:44] En ik ben benieuwd hoe deze staatssecretaris daar zijn rol in ziet.

[0:25:48] Dan nog twee resterende... Nee, drie resterende puntjes.

[0:25:51] De brandstofvoorziening Bonaire, ook dat is nog steeds niet op orde.

[0:25:55] Ook daar zou ik willen pleiten.

[0:25:57] Pak door, want het probleem blijft liggen en wordt niet opgelost.

[0:26:02] Twee laatste punten.

[0:26:03] Wat is de stand van zaken van de veerverbinding naar Stesia en Saba?

[0:26:08] Want eigenlijk kunnen de eilanden niet zonder.

[0:26:11] En een laatste punt wat mij betreft, voorzitter, dat is het minimumloan.

[0:26:17] voor het zomerreces op bezoek geweest, op Bonaire onder andere.

[0:26:21] En dan hoor je toch wel dat de werkgevers in shock zijn over de verhoging van het minimumloon.

[0:26:26] Er is een compensatie, maar die komt eigenlijk niet bij de juiste mensen terecht, of bij de juiste bedrijven terecht.

[0:26:32] Dus de vraag is wel, wat gaat deze staatssecretaris daar aan doen?

[0:26:35] Welke stappen gaat hij nog zetten?

[0:26:37] Wat ons betreft doen we even een pas op de platen bij de verdere verhoging van het minimumloon.

[0:26:41] Het moet wel draagbaar zijn voor de werkgevers, zodat die ook de banen voor de Bonaireanen kunnen behouden.

[0:26:50] Dank u wel, voorzitter.

[0:26:55] Dank.

[0:26:55] Meneer Verhaas, u heeft uw microfoon nog aan.

[0:26:57] Dat betekent dat de camera continu op u gericht is.

[0:26:59] Een mooi campagnetrucje, maar we vragen om het graag uit te doen.

[0:27:03] Ik wil graag de heer Vermeer van BBB het woord geven.

[0:27:06] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:27:08] En helaas lukt het mij niet om vaak bij deze debatten aanwezig te zijn.

[0:27:14] Het werd al opgemerkt, zelfs de heer Vermeer is er.

[0:27:18] En dat is natuurlijk ook om aan onze staatssecretaris te laten zien... dat wij zijn werk ook als fractie van haar te steunen.

[0:27:26] Maar het is ook een signaal richting de inwoners van de Besseilanden...

[0:27:33] Kamerleden, heel veel burgers zien de eilanden als een prachtige vakantiebestemming, maar het is een onderdeel van ons koninkrijk en daar hebben wij ons ook als kamerleden, als volksvertegenwoordiger voor op te stellen.

[0:27:46] Dus excuses dat het niet altijd lukt in de prioritering om hierbij te zijn, maar dat betekent niet dat we het minder belangrijk vinden.

[0:27:56] En wij vinden ook dat Europees Nederland niet alleen moet bepalen en opleggen, maar dat we elkaar moeten helpen en ondersteunen.

[0:28:07] En daarom moeten ook de inwoners kunnen rekenen op een eerlijk sociaal minimum.

[0:28:10] Het is hier al eerder genoemd.

[0:28:12] afgestemd op de lokale leefomstandigheden.

[0:28:15] Maar het gaat niet alleen om inkomen.

[0:28:17] Ook de beschikbaarheid van goede infrastructuur en voorzieningen is belangrijk.

[0:28:22] En deze zijn valse advies van de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur, de RLI, achtergebleven.

[0:28:28] Kan de staatssecretaris toelichten hoe dit advies van de RLI wordt opgepakt?

[0:28:33] En misschien ook toch in combinatie met wat mevrouw de Vries al noemde van dat er geld op de plank blijft liggen, terwijl er wel allerlei zaken nog geregeld moeten worden.

[0:28:42] Voorzitter, de maatregelen en investeringen die nu zijn genomen vormen een eerste stap in de goede richting, maar tegelijkertijd laat het rapport van de commissie Sociaal Minimum Caribisch Nederland zien dat er nog veel werk te doen is.

[0:28:54] Daarom moedigt BBB het kabinet aan om door te gaan en extra aandacht te besteden aan de bestaande zekerheid van de inwoners van Caribisch Nederland.

[0:29:03] En ik kan de aanwezige Kamerleden en de mensen op de Besseilanden verzekeren

[0:29:07] Dat gezien het enthousiasme van hoe de staatssecretaris terugkwam van zijn werkbezoek en de vele berichten die hij daarover gedeeld heeft, kan ik ook echt zeggen dat dit al zijn aandacht heeft.

[0:29:21] Tegelijkertijd moet er meer nadruk komen op de eigen kracht van de eilanden en op brede welvaart.

[0:29:27] Want het gaat om meer dan alleen economie.

[0:29:29] Het gaat ook om behoud van natuur, cultuur en erfgoed, ruimte voor persoonlijke ontwikkeling en het versterken van lokale identiteit.

[0:29:36] En daarom vragen wij de staatssecretaris welke maatregelen kan de staatssecretaris nemen en gaat hij nemen om de inwoners van de beste eilanden meer kansen te geven om zelf in hun inkomen te voorzien, bijvoorbeeld via opleiding, werk of ondernemen.

[0:29:51] En hoe zorgt het kabinet ervoor dat de inzet niet alleen draait om geld en economie, maar ook bijdraagt aan brede welvaart en behoud van wat de eilanden uniek maakt.

[0:30:01] En naast het op orde krijgen van goede infrastructuur en voorzieningen, is het versterken van het lokale bestuur en de representatie op de Besseilanden belangrijke voorwaarden voor de goede samenwerking en verdere ontwikkeling.

[0:30:13] En daarom steunt BBB de versnelling van de verhoging van het aantal leden van de eilandsraden en bestuurscolleges van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[0:30:22] En deze maatregel draagt bij, volgens ons in ieder geval,

[0:30:26] aan betere representatie en meer bestuurskracht en sluit ook aan bij de bestuurlijke afspraken die zijn gemaakt.

[0:30:33] Wij vinden het belangrijk dat dit voortvarend opgepakt wordt zodat de wijziging tijdig voor de verkiezingen van maart 2027 kan ingaan.

[0:30:42] Toch zien we dat de uitvoering op de eilanden vaak vastloopt door een gebrek aan mensen en openstaande vacatures op belangrijke plekken.

[0:30:50] Hoe kan de staatssecretaris er concreet voor zorgen dat de geplande uitbreiding van het aantal leden in de eilandsraad en het bestuurscollege ook echt leidt tot meer representatie en bestuurskracht, zonder dat het bestuur juist zwakker wordt door een tekort aan personeel en ondersteuning?

[0:31:05] En welke blijvende maatregelen neemt de staatssecretaris om te zorgen dat er niet alleen maar meer zetels komen, maar ook voldoende ambtelijke ondersteuning en bezette functies, zodat deze besturen goed kunnen werken?

[0:31:18] Tot slot, het is onze taak om te zorgen voor sterke en transparante besturen, een eerlijk sociaal minimum, goede voorzieningen en een betrouwbare rechtsstaat op de eilanden.

[0:31:28] Alleen zo kunnen Bonaire, Sint Eustatius en Saber zich ontwikkelen en bijdragen aan een krachtig en verenigd Nederlands koninkrijk.

[0:31:36] Dank u wel.

[0:31:37] Dank u wel, de heer Vermeer.

[0:31:38] Ik zou graag het woord willen overgeven aan de heer Baminga.

[0:31:43] Ik bedoel omdat mevrouw Pruijnik zo weg had om het voorzichtschap te over te nemen, zodat ik ook mijn bijdrage namens de ChristenUnie kan doen.

[0:31:50] Dank u wel.

[0:31:51] En nu is het de heer Seer aan het woord, ChristenUnie.

[0:31:54] Dank u wel, voorzitter.

[0:31:56] De inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba zijn volwarige Nederlanders.

[0:32:01] Dat betekent dat ze mogen rekenen op bestaanszekerheid, veiligheid en zorg, net als Europees Nederland.

[0:32:08] Maar de werkelijkheid is helaas vaak anders.

[0:32:12] Daarom zijn de aankomende verkiezingen in Nederland ook zo belangrijk voor de mensen op de BES.

[0:32:16] Want het wordt tijd dat de BES als voorwaardig wordt gezien in woord en daad.

[0:32:22] En in de afgelopen vier jaar heb ik gezien dat de oplossingen vaak niet liggen in te hoge kosten, want de begroting en de opgave voor de Koninkrijksrelatiescommissie is relatief klein en beperkt.

[0:32:36] Het is geen kwestie van niet kunnen of te duur, het is een kwestie van politieke wil.

[0:32:41] En juist daarom benoem ik deze punten, omdat het belangrijk is dat de politieke wil in de Kamer verhoogd wordt op een flink aantal punten.

[0:32:48] De kosten van levensonderhoud zijn hoog, terwijl de inkomens achterblijven.

[0:32:53] Voor veel gezinnen is het leven niet betaalbaar.

[0:32:56] Daarom wil de ChristenUnie dubbele importtarieven schrappen, de lokale productie van voedsel, energie en drinkwater versterken en inkomens structureel verhogen.

[0:33:05] Mensen moeten gewoon kunnen rondkomen als ze werken en niet twee of drie banen standaard moeten hebben.

[0:33:10] Daar hoort wat ons betreft ook een WW-regeling bij voor de BES en het gelijktrekken van de onderstand en de AOV met Europees Nederland.

[0:33:19] Mijn vraag aan de staatssecretaris is welke van deze maatregelen zijn al in de pijpleiding?

[0:33:24] En is het met me eens dat het relatief weinig middelen kost en dat het een kwestie is van de politieke afweging?

[0:33:30] En welke afwegingen maakt de staatssecretaris dan?

[0:33:33] Voorzitter, bestaanszekerheid gaat niet alleen over geld.

[0:33:36] Het gaat er ook om dat gezinnen zonder voortdurende zorgen kunnen leven.

[0:33:40] En die zorgen, die zijn er.

[0:33:42] En die zorgen raken diep in het gezinsleven, maar zorgen ook voor moeilijke vraagstukken en dilemma's.

[0:33:49] Het aantal zwangerschapsafbrekingen op de BES is bijvoorbeeld heel hoog.

[0:33:53] We willen daarom ook betere ondersteuning van jonge ouders, met meer hulp voor zwangere vrouwen en ook goede voorlichting.

[0:34:00] Elk gezin verdient steun en ook elk kind verdient de kans, ook op de BES.

[0:34:04] Voorzitter, daarna staat de leefomgeving op de eilanden onder druk.

[0:34:07] Het college voor de rechten van de mens wees er gisteren nog op.

[0:34:11] Als het gaat om afvalverwerking, we hebben de situatie in Celibon gezien en is ook door mijn collega's benoemd, kusterosie, vervuiling en overbegrazing dreigen natuur en gezondheid op alle drie eilanden.

[0:34:23] Milieubescherming is geen luxe, het is een verplichting, het is een mensrechtelijke opdracht.

[0:34:29] Daarom mijn vraag aan de staatssecretaris, welke stappen hij naar aanleiding van

[0:34:33] de analyse van het college voor de rechten van de mens ziet en wil gaan oppakken.

[0:34:39] Ook veiligheid vraagt om actie.

[0:34:42] Er is meer politiecapaciteit nodig.

[0:34:44] We hebben hier ook eerder debatten over gehad.

[0:34:46] De ChristenUnie heeft eerder al opgeroepen om een TBS-kliniek in het Caribische deel van het Koninkrijk.

[0:34:53] op te zetten, waardoor we niet gevangen hoeven over te brengen of dat er gebrek aan goede zorg is, ook daar.

[0:35:01] Een ratificatie van het verdrag van Istanbul is cruciaal om huiselijke geweld en kindermishandelingen beter aan te pakken.

[0:35:08] Voorzitter, we hebben het er nog niet over gehad, maar dit is wel relevant.

[0:35:11] Sorry, er is in ieder geval een vraag vanuit de heer Van Hazen.

[0:35:17] Ja, bedankt voorzitter.

[0:35:19] Ik zat even aan de verkeerde voorzitter te staan.

[0:35:23] Ik heb een vraag aan de heer Seder.

[0:35:27] Hij noemde dat de onderstand, de AOV, gelijk moet worden getrokken met Europees Nederland.

[0:35:35] Vindt hij ook dat de AOV leeftijd gelijk getrokken moet worden met Europees Nederland?

[0:35:40] Ik vind op een aantal onderdelen dat die gelijkheid getrokken moet worden.

[0:35:44] Ook op deze onderdelen.

[0:35:46] Dat vraagt ook... Voor mij heeft mevrouw De Vries het erover gehad.

[0:35:51] Dat je aan de andere kant ook ervoor zorgt dat de kosten omlaag gaan.

[0:35:55] Dus wij zijn voor het inkomen verhogen.

[0:35:59] Maar daar staat tegenover dat je ook de kosten moet gaan verlagen.

[0:36:03] Maar het is ook vrij logisch om de onderstand gelijk te trekken.

[0:36:08] op de BES-eilanden is duurder.

[0:36:11] En wij trekken minder geld uit voor mensen waarvoor het leven duurder is.

[0:36:17] Dus die gevolgtrekking, als wij vinden dat er een x-aantal minimum euro nodig is om rond te kunnen komen in Nederland, als we dat niet toepassen op de BES, dan is er sprake van een

[0:36:29] ongelijkheidsverschil.

[0:36:31] En die kan er zijn als het gerechtvaardigd is.

[0:36:35] Maar in dit geval is dat niet gerechtvaardigd.

[0:36:37] Het zal stap voor stap gaan.

[0:36:38] Het is ook wetgeving.

[0:36:39] En ten aanzien van de AOV hoort dat er wat ons betreft ook bij.

[0:36:44] Maar dat zijn dus stappen die je de komende jaren moet doen om ervoor te zorgen dat je het evenwicht met elkaar bewaakt.

[0:36:51] Ik vraag eigenlijk gewoon heel simpel, is hij ook voor het verhogen van de AOV leeftijd op de Besseilen?

[0:36:58] Want die mogen nu met 65 met pensioen en wij hier in Nederland vanaf 67 zelfs oplopen tot 68 jaar.

[0:37:05] Dus mijn vraag is, wil hij ook dat de mensen op de Besseilen tot hun 67ste slash 68ste leeftijd moeten gaan werken?

[0:37:14] Ik zeg ja, je moet het gelijk trekken.

[0:37:18] Maar er zijn een aantal facetten en knoppen waar je aan moet draaien om ervoor te zorgen dat je tot gelijkwaardige regelingen komt.

[0:37:29] regelingen een-op-een kopieert, maar daar waar er sprake is van een verschil dat niet uit te leggen is en hij ook ongerechtvaardigd is, dan zal je dat gelijk moeten trekken.

[0:37:40] Alleen dat zal je wel op een manier moeten doen, dat zal in fases moeten.

[0:37:44] Daarom hebben we het ook over het sociaal minimum.

[0:37:47] Voor de tweede keer heb ik antwoord op uw vraag gegeven, maar ik probeer ook wel te schetsen dat er veel meer nodig is waar ik de PVV in de afgelopen jaren te weinig ook thuis heb zien geven, bijvoorbeeld als het over dat sociaal minimum gaat.

[0:38:04] Dus ik benoem het om ook de PVV hopelijk als grootste partij van het land ook mee te krijgen om op alle onderdelen

[0:38:11] stappen te zetten, zodat we ook recht doen aan de inwoners op de BES.

[0:38:18] Oké, er zijn volgens mij geen andere interrupties meer.

[0:38:20] Dan geef ik ook het voorzitterschap weer terug aan de heer Seder.

[0:38:25] Oh nee, de heer Seder is nog niet klaar.

[0:38:27] U was nog niet klaar met uw bijdrage?

[0:38:30] Nee, geen interruptie.

[0:38:33] Dan vervolg graag uw bijdrage.

[0:38:36] Er is meer veiligheid nodig.

[0:38:39] Dat betekent ratificatie van het verdrag van Istanbul.

[0:38:45] Er is onrust bij de zeegrens met Venezuela.

[0:38:50] Er zijn marineschepen, Amerikaanse oorlogsschepen in de buurt van de eilanden.

[0:38:58] Deze situatie is ernstig en ik hoor graag van de staatssecretaris welke stappen er gezet worden, mocht er verder geëscaleerd worden.

[0:39:14] En volgens mij is ook dit een rechtstreekse bevoegdheid en verantwoordelijkheid van het kabinet in Nederland.

[0:39:21] We willen voorkomen dat Bonaire, maar ook de andere eilanden ongewild in een geopolitiek conflict worden meegesleurd.

[0:39:28] Voorzitter, ten aanzien van goed bestuurd zijn een aantal vragen gesteld.

[0:39:34] We hebben met verbaasde kennis genomen van de ontwikkelingen met name op Bonaire.

[0:39:37] Ik moet ook zeggen dat de manier van het opstappen van twee gedeputeerden, mevrouw Sicilia en mevrouw den Heijer,

[0:39:44] Ik vroeg me af of de Rus is teruggekeerd en welke stappen de staatssecretaris wil zetten.

[0:39:55] Tot slot, de ChristenUnie wil dat de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba voelen dat Nederland hen ziet, hoort, maar ook beschermt.

[0:40:02] Het vraagt niet alleen mooie woorden, maar ook concrete daden.

[0:40:08] op Prinsjesdag of de staatssecretaris ook kan verzekeren dat ten aanzien van de onderdelen die ik, maar ook mijn collega's genoemd hebben, er ook een significante verbetering in het vooruitzicht wordt gesteld voor de mensen op de BES.

[0:40:22] Dank u wel.

[0:40:24] Oké, ik zie verder ook geen interrupties meer.

[0:40:26] Dus dan geef ik de voorzitterschap weer terug aan de heer Seder.

[0:40:29] Dank u wel, oud-voorzitter.

[0:40:30] En u heeft het voortreffelijk gedaan.

[0:40:31] Wij gaan schorsen.

[0:40:32] Ik vraag de staatssecretaris hoeveel tijd hij nodig heeft.

[0:40:35] Een half uur.

[0:40:36] Het is nu 42.

[0:40:39] Dat rond ik af naar 40.

[0:40:41] Dat betekent dat wij tien over twee doorgaan met elkaar.

[0:40:43] Ik schors de vergadering.

[1:09:57] Dank, allen.

[1:09:58] Iedereen is weer gearriveerd, ook de staatssecretaris.

[1:10:00] En dan zou ik graag de staatssecretaris het woord willen geven.

[1:10:03] Wij gaan... Ik wil even afspreken dat we maximaal vier interrupties toelaten voor deze termijn.

[1:10:12] En dan kijken hoe het verder gaat.

[1:10:14] Alleen de staatssecretaris het woord.

[1:10:16] Dank u wel, voorzitter.

[1:10:17] En bon dia, good morning voor iedereen die hier kijkt, maar ook natuurlijk voor de commissieleden in hun inbreng.

[1:10:25] Laat ik beginnen met de volgende.

[1:10:27] Ik ben in mijn eerste debat als staatssecretaris als het gaat over koninkrijksrelaties.

[1:10:32] In dit geval Bonaire, Sint Eustatia en Saba.

[1:10:37] En in de afgelopen maanden heb ik mij natuurlijk met volle inzet verdiept in de dossiers en vooral geluisterd.

[1:10:42] Ik heb geluisterd naar inwoners, ik heb geluisterd naar collega's, ik heb geluisterd naar de bestuurders op de eilanden en dit heb ik al kunnen doen op mijn kennismakingsreis naar Aruba, Curaçao en Sint Maarten.

[1:10:53] En ook op de vraag van mevrouw de Vries die daar naar vroeg.

[1:10:57] Daar is mij dus gewoon opgevallen, want toen je op school zat leerde je over de Nederlandse Antillen, zoals ik dat in het verleden geleerd heb.

[1:11:04] Daar had ik altijd een voorstelling bij als een eilandengroep, zoals we dat boven Nederland hebben, mooi dichtbij.

[1:11:10] Nou, wel met dat gedachtegroep erbij.

[1:11:15] Maar als je dan op die eilanden komt en in die landen komt, dan blijkt dat dat echt heel anders is.

[1:11:19] Elk land heeft zijn eigen dynamiek, zijn eigen mooie dingen, maar ook zijn eigen beperkingen.

[1:11:26] Een zeer klein bestuur, een zeer weinige ambtelijke ondersteuning en hele grote opgaven die er liggen.

[1:11:33] Die wel een aanpak vergen, die niet altijd de aanpak kan zijn die wij hier in Nederland ook hebben.

[1:11:40] Maar wat we gewoon met elkaar kunnen doen, als je goed luistert naar elkaar en als je vanuit de verbinding probeert te werken, dan denk ik dat we ook hele mooie dingen kunnen doen.

[1:11:51] De volgende maand ga ik mijn eerste bezoek brengen aan Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[1:11:56] En ik heb dit bewust naar voren gehaald, want ik heb gezien hoe belangrijk het is om ook daadwerkelijk met eigen ogen te zien en te horen wat er op de eilanden speelt.

[1:12:04] Te zien waar de mensen behoefte aan hebben en ook met een goede samenwerking om verder te kunnen.

[1:12:10] Hoewel ik nieuw ben in deze rol, voel ik een sterke verbinding met deze bijzondere delen van het Koninkrijk.

[1:12:16] Ik kom zelf uit Groningen.

[1:12:18] Groningen heeft ook niet altijd een even goede relatie met Den Haag gehad.

[1:12:22] En ik zit nu als Den Haag ook voor Groningen, maar nu ook voor Koninkrijksrelaties.

[1:12:29] En ik denk dat we, als we die goede cohesie weer kunnen krijgen met elkaar en de goede verbinding met elkaar, dat we in samenwerking echt mooie dingen daar kunnen doen.

[1:12:41] Ik wil graag voortbouwen op het werk wat Alphazet is in de gemaakte bestuursafspraken.

[1:12:46] Waarbij uitvoering en handhaving van wet en regelgeving verder worden uitgewerkt, versterkt en geborcht.

[1:12:53] We werken ook aan de grote opgave waar we voor staan en dat vraagt continuïteit, samenwerking en vertrouwen.

[1:13:00] En met oog voor de lokale omstandigheden.

[1:13:03] van Bonaire, van Sint Eustatius en van Saba.

[1:13:05] En dat geldt ook voor het versterken van het goed bestuur, solide overheidsfinanciën en het bevorderen van de economische weerbaarheid van de eilanden.

[1:13:13] En graag neem ik u mee naar een aantal ontwikkelingen rond Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[1:13:18] Uw Kamer heeft recent de Agenda Goed Bestuur Caribisch Nederland ontvangen.

[1:13:23] Deze agenda is een belangrijke stap in onze gezamenlijke inzet voor een overheid die presteert en betrouwbaar is voor haar inwoners.

[1:13:31] Voorbeelden van deze aanpak zijn de ondersteuning van de kabinetten van de gezaghebbers, het versterken van de wettelijke kaders, zoals in de voorbereiding zijnde Algemene Wet Bestuur zegt PES, werken aan het verbeteren van het bestuur, dat vergt daar een lange aarde op.

[1:13:46] Tegelijkertijd is het van belang om toe te werken naar een concreet perspectief voor inwoners op basis van concrete haalbare mijlpalen.

[1:13:54] Ondanks de grote uitdagingen die ik bij de uitvoering zie,

[1:13:58] zie ik ook dat daar positieve resultaten zijn bereikt op Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[1:14:04] Op Sint Eustatius heeft de uitvoering van het financieel verbeterplan tot het afgeven van een goedkeurende accountensverklaring.

[1:14:12] En hiermee beschikken alle drie de openbare lichamen over een goedkeurende accountensverklaring.

[1:14:17] Een belangrijke stap in het verbeteren van het financieel beheer.

[1:14:20] Verder verken ik de financieringsmogelijkheden om de ferryverbinding tussen Sint Maarten, Sint Eustatius en Sabah en omringende eilanden te continueren, zodat deze eilanden ook goed bereikbaar blijven voor eigen inwoners, ondernemers en toeristen.

[1:14:34] En ik informeer hierover op korte termijn.

[1:14:38] Het is bekend dat de eilanden te kampen hebben met onvoldoende uitvoeringscapaciteit.

[1:14:41] En mijn ministerie heeft daarom ook diverse initiatieven voor ondersteuning ontwikkeld om de uitvoercapaciteit te versterken.

[1:14:49] Tegelijkertijd vraagt de beperkte uitvoercapaciteit ook serieuze aandacht... ...en concrete stappen in het rijksbeleid.

[1:14:57] Haagse initiatieven en ambities moeten beter geprioriteerd en gefaseerd worden... ...want niet alles kan tegelijk.

[1:15:04] Ik ga daarom bezien waar slimme koppelkansen worden gemaakt... ...in de inzet van de verschillende ministeries... ...en zo ook de samenhang van beleid te verbeteren... ...in de verantwoordingslasten van de eilanden te beperken.

[1:15:17] Het versterken van de economische weerbaarheid vraagt ook om praktische stappen.

[1:15:21] Ik noem er graag twee.

[1:15:22] Ik ben heel blij met het voornemen van de ING om zich in 2026 te vestigen op zaadbaansindustraties.

[1:15:29] En binnen de Rijksoverheid is er ook hard gewerkt om dit mogelijk te maken.

[1:15:33] Ook de Nederlandse Bank zal nog dit jaar geldautomaten openen op de eilanden.

[1:15:38] En daarnaast werk ik aan het vergroten van de weerbaarheid van de eilanden door te investeren in voedselzekerheid.

[1:15:44] Het kabinet heeft hiervoor 24 miljoen euro beschikbaar stelt voor alle zes eilanden.

[1:15:48] En ik wil hierbij ook inzetten op het versterken van de private sector met een revolverend fonds om toegang tot kapitaal voor ondernemers te faciliteren.

[1:15:57] Er komt een agri, dus een hakjesacademie, gericht op een kennisontwikkeling, een business development en innovatie.

[1:16:06] en directe subsidies die bijdragen aan lokale overheden.

[1:16:10] Het streven is om de stichting en het loket voor lokale overheidsinitiatieven begin 2026 over te stellen.

[1:16:19] Als laatste heb ik de Kamer geïnformeerd over de laatste stand van zaken met betrekking tot de afvalverwerking bij Célibon Lagoon.

[1:16:25] Het is duidelijk dat er nog heel veel moet gebeuren en dat de situatie nog steeds zorgwekkend is.

[1:16:30] Ik onderstreep ook de noodzaak van effectief en daadkrachtig besturen als het gaat om milieubescherming volgens gezondheid.

[1:16:36] En ik zal hier ook met de inwoners over in gesprek gaan tijdens mijn kennismakingsreis in Bonaire.

[1:16:42] Hierbij is het wel belangrijk dat de primaire verantwoordelijkheid ligt bij het bestuurscollege.

[1:16:48] En van het bestuurscollege wordt ook verwacht dat er structurele verbeteringen doorgevoerd worden op basis van de huidige verbeterplan.

[1:16:54] En het is goed dat de Rijksvertegenwoordiger hier ook toezicht op houdt.

[1:16:58] Ook het ILT heeft eind september een nieuwe inspectie ingepland bij Celibon Legon.

[1:17:02] En dan ga ik nu over naar de beantwoording van de vragen.

[1:17:06] Die heb ik gedaan in een aantal blokjes.

[1:17:10] Goed besturen, comply, explain en financieel beheer.

[1:17:14] Wolbes, Fernbes.

[1:17:15] Fysieke leefomgeving.

[1:17:18] Celibon.

[1:17:20] Sociaal domein.

[1:17:22] en overige belangrijke onderwerpen.

[1:17:30] Dan ga ik de vragen over goed bestuur en ik zal ze samen beantwoorden in een blokje.

[1:17:35] Ik heb deze week de agenda Goed Bestuur Caribisch Nederland naar uw Kamer gestuurd.

[1:17:38] In deze Kamerbrief geef ik weer op welke wijze ik in nauwe samenwerking met eilandbesturen de komende periode werk aan goed bestuur in Caribisch Nederland.

[1:17:48] in wat de inzet is en welke mijlpaal en resultaten daarbij horen.

[1:17:53] Deze agenda is een belangrijke stap om de gezamenlijke inzet voor een overheid die presteert en betrouwbaar is voor haar inwoners.

[1:18:00] Dit is belangrijk voor zowel het Europees als het Caribisch deel van Nederland.

[1:18:05] En het is van belang om de continuïteit van het bestuur in de samenwerking voor te zetten op de urgente dossiers.

[1:18:13] En als het gaat om integriteit, dan mogen we van de eilanden dezelfde integriteit verwachten als van de gemeenten in Europees-Nederland.

[1:18:20] En ik vind het belangrijk om samen met de eilanden ook verder te werken aan de eilandelijke aanpakken van goed bestuur.

[1:18:27] Dat vergt gesprekken, die gaan we ook gewoon voeren met elkaar met open vizier en kijken hoe we elkaar daarin kunnen ondersteunen, maar ook kunnen wijzen op het belang daarvan.

[1:18:37] En dan ga ik nu over op de beantwoording van de concrete vragen.

[1:18:40] Mevrouw Bruining van NRC vroeg hoe u gaat zorgen dat de input van de eilanden bij het belastingplan dit jaar wel serieus wordt meegenomen.

[1:18:50] Kan de wetgevingstoets voor de verkiezingen worden verankerd?

[1:18:53] Er vindt continu overleg plaats met de eilanden.

[1:18:55] Zo zijn ook deze week de ambtenaren van Financiën op Bonaire voor overleg.

[1:19:00] Overigens is er geen belastingplan voorzien voor 2026.

[1:19:06] Alleen eventuele maatregelen ten aanzien van de koopkracht zijn nog denkbaar.

[1:19:10] Die komen net als voor Europees Nederland naar buiten bij Prinsjesdag.

[1:19:14] Er wordt al gewerkt aan de fiscale verzamelwet 2027-BES.

[1:19:19] De hierin genoemde maatregelen zijn op dit moment in internetconsultatie.

[1:19:23] In voordeel wat betreft de uitvoeringstoets, binnen de VNG-Caribean Desk worden nu twee uitvoeringstoetsen uitgevoerd die zijn gericht op de uitvoerbaarheid van wetsvoorstellen binnen de eilandelijke context.

[1:19:35] Hierbij werken we nauw samen met de eilanden.

[1:19:37] Het is nog te vroeg om deze uitvoeringstoetsen in wetgeving te verankeren.

[1:19:44] Dan een vraag over comply of explain.

[1:19:48] Kan de staatssecretaris toezeggen dat eilanden structureel worden betrokken bij beleid waar hij hem direct raakt?

[1:19:54] Ik heb in Kamer 20 juni jongsleden een brief gestuurd over de stand van zaken rond de implementatie van het principe comply or explain en hoe ik dat in het vervolg beter wil gaan waarborgen.

[1:20:06] Het structureel betrekken van Bonaire, Sint Eustatius en Saba bij beleid en wetgeving is daarbij ook essentieel.

[1:20:12] Het blijft tegelijkertijd altijd een uitdaging.

[1:20:15] om een goede balans te vinden tussen goede betrokkenheid van de eilandbestuur in het overvragen van deze kleinere organisaties.

[1:20:25] Zo werk ik de komende periode toe naar een samenwerkingsovereenkomst met de eilanden waarbij een permanente vertegenwoordiging in Den Haag wordt gerealiseerd.

[1:20:33] Deze vertegenwoordiging garandeert dat de betrokkenheid van de eilanden wordt geborgd.

[1:20:37] Daarbij is de eigen inzet van de eilanden zelf ook van groot belang.

[1:20:43] Daarnaast zijn er een aantal andere initiatieven om de eilanden te betrekken bij beleid en wetgeving.

[1:20:47] Een voorbeeld daarvan zijn de VNG-Caribbean Desk en het vette versterken van de uitvoeringskracht.

[1:20:55] Dan had ik nog een vraag van de heer Baminga.

[1:20:58] Graag een toelichting van de staatssecretaris waarom dit inconsistent en selectief wordt toegepast.

[1:21:03] Comply & Explain gaat ervan uit dat er in begrensel alle nieuwe wet- en regelgeving in beleidsintensivering ook voor Bonaire, Sint Eustatius en SAWA gelden.

[1:21:14] Tenzij er onderbouwde redenen zijn om hiervan af te wijken.

[1:21:18] Dat betekent inderdaad dat er afwijkingen gemotiveerd moeten worden.

[1:21:23] Ik heb uw Kamer op 20 juni jongstleden een brief gestuurd met een stand van zaken rond de implementatie van het principe Comply & Explain en hoe ik dat in het volg beter wil gaan waarborgen.

[1:21:32] Onderdeel van mijn inzet is dat Explein in het vervolg beter en consequenter wordt gemotiveerd.

[1:21:40] Dan had ik de vraag over het financiële beheer van de pers van mevrouw De Vries.

[1:21:45] Het financiële beheer is ook nog steeds onder de maat.

[1:21:48] Wat gaat de staatssecretaris ondernemen?

[1:21:51] Ondanks het feit dat Bonaire, Sindhustage en Sabe beschikken over een goedkeurende accountverklaring, zijn verbeteringen van het financiële beheer nodig.

[1:22:00] En in het bijzonder bij Bonaire en Sindhustage.

[1:22:02] De staatssecretaris, voordat u doorgaat, heeft u een interruptie van mevrouw Bruining.

[1:22:06] Dus wil ik graag toestaan.

[1:22:07] Mevrouw Bruining.

[1:22:08] Dank, voorzitter.

[1:22:09] Nog even terugkomend op het onderwerp van de uitvoeringstoets.

[1:22:13] De staatssecretaris geeft aan dat het te vroeg is om deze wettelijk te verankeren.

[1:22:17] Dat kan ik begrijpen.

[1:22:19] Kan de staatssecretaris een tijdlijn geven waarin de staatssecretaris van plan is om deze uitvoeringstoets grondig te evalueren en eventueel bij te stellen in de dien nodig?

[1:22:27] Dank u wel.

[1:22:31] Dat zal ongeveer midden volgend jaar zijn.

[1:22:35] Dank u wel voor de beantwoording van de vraag rondom comply en explain.

[1:22:44] Ik begrijp heel goed dat de staatssecretaris aangeeft dat hij dat beter gaat doen en ook consistenter gaat uitleggen.

[1:22:53] En ik viel even op het woord nieuwe regelgeving, waarvan ik dacht dat het niet alleen maar over de nieuwe regelgeving gaat, maar ook over andere regelgeving.

[1:23:07] Zou de staatssecretaris ook wat meer daarover willen vertellen en ook willen kijken of daar ook wat meer prioriteit aan gegeven kan worden, behalve alleen de nieuwe regelgeving?

[1:23:17] Staatssecretaris, dat zou ik met alle plezier doen, maar dan moet ik me eerst even inverdiepen voordat ik er een goed antwoord op kan geven.

[1:23:24] Dat is goed.

[1:23:25] Dan de vraag is wel dan wanneer u daar op terug kan komen.

[1:23:27] Dat kunt u ook schriftelijk doen, dan ga ik het wel als een toezegging noteren.

[1:23:32] Ik wil graag na mijn reis dat ik daar geweest ben, wil ik daar schriftelijk even op reageren.

[1:23:36] Dan is dat denk ik goed en dan noteren we dat ook als een toezegging.

[1:23:40] U kunt u betogen volgen.

[1:23:46] Ik was gebleven bij de beantwoording van Financieel Beheer Besse, dus ondanks het feit dat Bonaire en Sindhustages in Saab hadden beschikken over goedkeurende accountsverklaring zijn verbetering van Financieel Beheer nodig.

[1:23:58] In het bijzonder voor Bonaire en Sindhustages.

[1:24:02] Bonaire en Sindhustages hebben dit ook ingezien en hebben ook verbeterplannen Financieel Beheer opgesteld.

[1:24:09] Deze plannen moeten 1.25 zijn uitgevoerd.

[1:24:13] Ik ben er positief over de inzet en ik volg de uitvoering van die plannen nauwletterend.

[1:24:18] En als daar hulp bij nodig is, zullen we die ook bieden.

[1:24:24] Dan maatregelen goed bestuur.

[1:24:26] Dat is een vraag van mevrouw De Vries.

[1:24:28] Er wordt een groot aantal maatregelen gepresenteerd, veel wetten en regels, maar het gaat uiteindelijk ook om cultuur.

[1:24:33] De VVD wil weten hoe de staatssecretaris dat gaat veranderen.

[1:24:36] Welke waarborgen kunnen hiervoor ingebouwd worden?

[1:24:39] Ook ambtelijk, bijvoorbeeld door het rouleren van ambtenaren.

[1:24:43] Maar dat duurt allemaal veel en veel te lang.

[1:24:45] Ook vanuit Nederland.

[1:24:47] Werken en bevorderen van goed bestuur, dat vergt een lange adem.

[1:24:51] En heeft zeker ook te maken met een cultuurverandering.

[1:24:55] En het is natuurlijk ook meer nodig.

[1:24:58] En ik wil vaatmaken met bevorderen van goed bestuur.

[1:25:02] Vanwege de beperkte uitvoeringscapaciteit van de eilanden in de lokale context, want die moet je absoluut ook meenemen, het dualisme is daar nog steeds niet volledig in geburgerd.

[1:25:15] En dit moet ook worden gezien als een groeiproces.

[1:25:18] Ik ben ervan overtuigd dat de Agenda Goed Bestuur een positieve verandering zal brengen.

[1:25:23] En de kracht van deze agenda, die zit hem erin dat wij aansluiten bij de lokale context, in een lokale aanpak voor goed bestuur en dat we die ondersteunen.

[1:25:33] Dat het een kabinets overstijgende agenda is, waardoor de inzet meer samengang krijgt en politiek bestuurlijk vast kan worden gehouden.

[1:25:40] En ik de voorgang ook nauwlettend zal monitoren.

[1:25:43] En als daar zaken niet goed gaan, dan zal ik de eilanden daar ook op aanspreken.

[1:25:51] En ook even terugkomen erop.

[1:25:52] Kort geleden is daar een rapport geweest waarbij gezegd wordt...

[1:25:57] Op zich geen grote schendingen, maar er zijn ook bepaalde gewoonten... waar mensen misschien geen kwaad in zien en waar niks kwaads bedoeld is... maar die wel gezien kunnen worden als.

[1:26:11] En ik denk dat het ook een stukje bewustwording is... naar beide kanten van let op, als je dit soort dingen doet... dan kan dat ook zo'n afstraling hebben op je bestuurlijke positie.

[1:26:20] Die zal ik ook meenemen om eruit te leggen... om te kijken of we daar verbeteringen naar kunnen brengen.

[1:26:28] Dan, met betrekking aan de wet BIBOB, dat die nog steeds niet geldt voor de BES, dat is ook een vraag van mevrouw De Vries.

[1:26:35] De wet BIBOB-BES valt onder de verantwoordelijkheid van de minister Justitie en Veiligheid.

[1:26:40] Het is dit jaar gewerkt aan de voorbereiding en het is belangrijk dat het geregeld wordt.

[1:26:44] Inmiddels is het wettraject gestart.

[1:26:47] De komende tijd wordt benut om de specifieke behoefte van de BES-eilanden door te vertalen naar een concreet wetsvoorstel.

[1:26:52] Over de voortgang blijven de minister van JNV en ik uw Kamer geregeld op de hoogte houden.

[1:26:58] Ik zal ook proberen de druk erop te houden om te kijken of we die voorspel nog kunnen implementeren.

[1:27:05] Dan heb ik een vraag van de heer Weid van GroenLinks PVDA.

[1:27:12] Internationale verdragen voor de BES.

[1:27:15] Hoe gaat het kabinet waarborgen dat de rechten van de eilanden snel worden versterkt?

[1:27:18] En wanneer gaan de eerder genoemde verdragen nu uiteindelijk gelden voor de BES?

[1:27:23] En kan het kabinet toezeggen of vanaf nu duidelijker en transparanter... of ze duidelijker en transparanter kunnen zijn wanneer er gekozen wordt voor Explein?

[1:27:33] Er wordt op dit moment gewerkt aan de voorbereiding van de aanvaarding van het verdrag van Istanbul voor Caribisch Nederland.

[1:27:40] En ook de heer Seder stelde hier de vraag over.

[1:27:43] Het ministerie van VWS bereidt samen met de ministers en ministeries van JNV, OCW, SZW en BZK, de openbare lichamen, in de openbare lichamen een bestuursakkoord voor, gericht op de verder implementatie in de verdragseisen.

[1:28:01] ...in de verdragsvereisten, op basis van een gemeenschappelijke visie... ...op de aanpak van huiselijk geweld, kindermishandeling en geweld tegen vrouwen.

[1:28:11] Het ministerie van JNV heeft een kaart gebracht van welke wettelijke hiëraten nou verstaan... ...en bereidt dit en volgend jaar samen met andere ministeries de benodigde wetgeving voor.

[1:28:20] Daarnaast wordt gewerkt aan een geleidelijke implementatie... ...en vervolgens ook medegelding van het VN-verdrag Handicap in Caribisch-Nederland.

[1:28:29] Momenteel onderzoeken de bewust drukke ministeries nog welke verdere stappen hiervoor gezet moeten worden.

[1:28:35] De staatssecretaris van Jeugd, Preventie en Sport zal u dit najaar per brief nader informeren hierover.

[1:28:41] En voor wat betreft de vraag hoe het kabinet kan toezeggen duidelijker en transparanter te zijn over Explein, verwijs ik naar mijn eerdere antwoord dat ik gegeven heb.

[1:28:52] Daar zal ik de komende tijd ook gewoon meer aandacht aan besteden.

[1:28:56] Dank u wel.

[1:28:56] Ik heb daar zelf als Kamerlid een vraag over.

[1:28:59] Ik wil graag het woord geven aan de heer Bamenga om mij de ruimte te geven om interrupties te plaatsen.

[1:29:04] Dank u wel.

[1:29:05] Ik wil graag het woord geven aan de heer Seer omdat hij een vraag heeft.

[1:29:08] Dank u wel, voorzitter.

[1:29:10] Ten aanzien van het ratificeren stelt de staatssecretaris dat we aan het inventariseren zijn wat er gedaan moet worden, welke ja-laat er zijn en wat aanpakken.

[1:29:18] En dat vind ik prijzenswaardig, want er zijn veel verschillen

[1:29:24] Wat ik niet begrijp is de redenering dat we daarop moeten wachten voordat wij overgaan tot ratificatie.

[1:29:34] Volgens mij hebben wij dat ook niet gedaan toen wij voor het Europees deel van Nederland de ratificatie in orde maakten.

[1:29:43] Volgens mij is het een teken van urgentie en ernst, juist ook door alle incidenten van de afgelopen weken, om te zeggen dat wij ratificeren.

[1:29:53] vandaag als de staatssecretaris dat wil.

[1:29:55] En omdat het geratificeerd is, dezelfde stappen en commitment uitzetten.

[1:30:00] Dus mijn vraag is of de staatssecretaris niet de urgentie voelt om juist nu te ratificeren, om daarmee ook een signaal af te geven dat het heel belangrijk is dat we huiselijk geweld en andere vormen van geweld ook op de best aanpakken.

[1:30:13] Staatssecretaris.

[1:30:14] Dank u wel voor de vraag.

[1:30:16] Ik denk dat ik in de beantwoording van mijn vragen ook de urgentie wel heb door laten klinken.

[1:30:24] Want er zitten natuurlijk ook een aantal praktische zaken aan dit soort zaken.

[1:30:28] En het is ook een traject wat loopt over meerdere ministeries.

[1:30:34] En ik denk dat dat ook een van de redenen kan zijn waarom daar nog wat vertraging op zit.

[1:30:41] Dus ik moet mij er ook even in verdiepen van waarom dit op deze manier zo gaat.

[1:30:46] Maar ik weet wel dat het mijn aandacht in elk geval wel heeft van dit zijn wel belangrijke thema's die ook op Caribisch Nederland gewoon goed geïmplementeerd moeten worden.

[1:30:56] Dat is een vervolgvraag van de heer Seder.

[1:31:00] Ik zie en hoor ook uit de beantwoording dat het aan het hart gaat.

[1:31:03] Tegelijkertijd is mijn vraag niet beantwoord.

[1:31:06] Wat ratificatie op dit moment belet als er al stappen gezet worden om de hiaten en verplichtingen vanuit het verdrag na te komen?

[1:31:16] Volgens mij kan je zeggen dat wij dat ratificeren.

[1:31:19] Wij ratificeren en erkennen omdat we ratificeren dat we stappen moeten zetten.

[1:31:23] Die zijn we ook nu aan het nemen.

[1:31:24] Het gaat niet sneller, maar daar zijn we mee bezig.

[1:31:27] Omdat je daarmee ook wel de urgentie uitdrukt... die volgens mij ook de afgelopen weken weer... gewoon heel belangrijk en ook op de politieke agenda staat.

[1:31:38] Dus ik snap niet waarom voor deze route gekozen wordt.

[1:31:42] Hoewel ik begrijp dat daarmee...

[1:31:46] de stappen die nu al gezet worden niet versneld worden.

[1:31:49] Maar het zou getuigen van urgentie en ernst om ook te zeggen vanuit die gelijkwaardigheid ratificeren we ook het verdrag van Istanbul voor de mensen op de BES.

[1:32:00] En we zijn al bezig om de verplichting daar het voortvloeien zo snel mogelijk in orde te maken.

[1:32:05] Is de staatssecretaris bereid om in ieder geval in het kabinet te bespreken of dat een mogelijkheid is en daarop terug te komen?

[1:32:12] Nogmaals, dank voor uw vraag.

[1:32:14] Zoals ik ook gezegd heb, ik moet me daar nog even verder in, nader in verdiepen.

[1:32:19] Dat beloof ik u ook.

[1:32:20] Ik zal ook bij VWS vragen van hoe dat er zit.

[1:32:24] En ik zal ook even een toezegging doen dat ik daar in mijn brief ook even op terugkom.

[1:32:31] De vraag is even wanneer?

[1:32:34] Dat is na mijn bezoek op de eilanden.

[1:32:38] Oké.

[1:32:38] Zullen we dat ook noteren als... Ja?

[1:32:42] Wanneer is het in de planning, uw bezoek?

[1:32:48] Ik heb nog één aanvulling.

[1:32:49] Ik maak een verzamelbrief van het aantal toezeggingen wat ik hier doe, om daar uw Kamer over te informeren.

[1:32:56] En die zaken komen in die verzamelbrief terug.

[1:33:00] Oké, de vraag is nog steeds inderdaad wanneer uw bezoek is?

[1:33:05] 13 oktober ga ik in.

[1:33:08] dan wordt dit ook opgenomen als toezegging.

[1:33:10] En dan geef ik het voorzitterschap terug aan de heer Sitter.

[1:33:14] Dank u wel, oud-voorzitter.

[1:33:15] Dank voor de gelegenheid en wil ik graag de stadsleiders de gelegenheid geven om door te gaan.

[1:33:20] Dan heb ik nog een vraag van mevrouw De Vries over het WODC.

[1:33:24] Het WODC rapport is in 2023 naar de Tweede Kamer gestuurd en op 1 september jongstleden is de agenda groepbestuur Caribisch Nederland pas opgeleverd.

[1:33:32] Waarom duurt het zo lang voordat er een aanpak is?

[1:33:35] In 2023 verscheen het WODC rapport en in 2024 heeft mijn voorganger samen met de minister van Justitie en Veiligheid een beleidsreactie aan de Kamer gestuurd.

[1:33:44] In deze beleidsreactie is aangegeven dat er extra waarborgen voor integriteit worden gerealiseerd.

[1:33:52] Op alle niveaus zijn in 2024 en 2025 ook verdere stappen gezet.

[1:33:58] En ik noem daar even in de agenda goed bestuur zijn de aanvullende reacties al benoemd.

[1:34:04] Inkoop- en aanbestedingsregels worden door de openbare lichamen vastgelegd met ondersteuning van het ministerie.

[1:34:10] Melders van integriteitsschenningen waaronder klokkenluiders zullen beter worden beschermd.

[1:34:15] En hiervoor loopt momenteel een onderzoek dat door het ministerie wordt bekostigd.

[1:34:19] Bonaire, Sint Eustatius en Saba sluiten aan bij de Monitor Integriteit en Veiligheid.

[1:34:25] En dat is wat ik daar op dit moment even over kan zeggen.

[1:34:33] Wat roept de interruptie op bij de heer Van Haassen?

[1:34:39] Wij hebben gisteren die presentatie gehad, of eigenlijk een technische briefing gehad over dat rapport.

[1:34:44] En daarin werd juist specifiek gezegd dat juist op het aanbestedingstraject geen enkele stap was ondernomen.

[1:34:50] Kunnen u dat nader verklaren?

[1:34:54] Nou, wat ik zeg van inkopen en aanbestedingsregelen worden door de openbare lichaam vastgelegd met ondersteuning van mijn ministerie.

[1:35:01] Als daar zorgen over zijn, zal ik op mijn ministerie ook vragen van... Dat is werk en uitvoering, dat hoorde ik net van mijn zijkant.

[1:35:09] Maar uw signaal is genoteerd en ik zal daar naar kijken.

[1:35:13] Dank u wel.

[1:35:14] U kunt uw vervolg betoogvervolgen.

[1:35:27] Beantwoording over de Wolbes-Finbes.

[1:35:30] Ik werk aan twee wetsvoorstellen tot wijziging van de wet openbare lichamen Bonaire, Sinterklaas en Saba.

[1:35:36] Eén wetsvoorstel, de herzieningswet, die ligt inmiddels in consultatie en één gaat voor advies naar de Raad van State.

[1:35:43] Voor nu vind ik het belangrijk om te zeggen dat ik uiteraard in goed overleg wil en ben.

[1:35:49] met de eilandenbestuurder.

[1:35:50] De herzieningswet is ook opnieuw in consultatie gegaan.

[1:35:53] Daardoor kan ik ook over de laatste wijzigingen bestuurlijk overleg voeren met het BES als ik daar mijn bezoek breng.

[1:35:59] Vooruitloper, daarop wil ik nog opmerken dat ik heb gemerkt dat er vragen zijn over het behouden van de functie van de Rijksvertegenwoordiger.

[1:36:05] Ook is er irritatie over het eenzijdige besluit van mijn voorganger om deze functie te behouden.

[1:36:11] Ik neem dit besluit wel over, maar ik vind het wel belangrijk dat de functie deels anders wordt ingevuld.

[1:36:17] Het is belangrijk dat er een bestuurder in de regio is die toeziet op de taakuitvoering op de openbare lichamen.

[1:36:26] Maar dat geldt ook in Europees-Nederland.

[1:36:29] De provincie is hier vaak verantwoordelijk voor.

[1:36:33] Het is ook goed om iemand in de regio te hebben die een sparringpartner voor het lokaal bestuur kan zijn.

[1:36:38] En zeker de...

[1:36:42] Het is goed om iemand in de regio te hebben die sparringspartner voor het lokaal bestuur en zeker ook de gezaghebber kan zijn.

[1:36:50] Met die herzieningswet wil ik bereiken dat we de wisselwerking tussen de BES en de Rijksvertegenwoordiger verbeteren.

[1:36:56] De Rijksvertegenwoordiger bij het Rijk trekt wel eens aan de bel als de belangen van de inwoners van de BES onvoldoende aankrijgt in Den Haag.

[1:37:04] Want dat is namelijk ook wat hij moet doen.

[1:37:05] Het is niet alleen zo dat hij de belangen van Den Haag vertegenwoordigt, maar hij moet ook de belangen van de inwoners daar vertegenwoordigen.

[1:37:14] En dat moeten we goed bespreken met elkaar hoe we die invulling geven aan die functie.

[1:37:22] Ik heb met de bestuurscolleges afgesproken over de keuze om een afzonderlijk wetsvoorstel te maken voor de verhoging van het aantal leden van de eilandsraden en bestuurscolleges.

[1:37:32] Ik merkte de steun voor dit voorstel, maar ook vragen over de implementatie.

[1:37:39] Het gaat over het vorige onderwerp.

[1:37:41] Dan ga ik hem toestaan.

[1:37:43] Ik wil terugkomen op de rol van de Rijksvertegenwoordiger.

[1:37:50] Ik heb in mijn bijdrage duidelijk omschreven waarom wij voorstander zijn voor het behoud van de Rijksvertegenwoordiger.

[1:37:58] We zien dat er op de eilanden veel aan de stoelpoten wordt gezaagd van zijn functie.

[1:38:03] Omdat hij een waarnemende status heeft.

[1:38:05] Terwijl hij al sinds 2018 deze functie bekleedt.

[1:38:12] Die functie is waarnemend, die blijft waarnemend, omdat zijn voorbestaan niet... omdat het voorbestaan van die functie ter discussie stond of staat.

[1:38:25] Dus mijn vraag is, is de staatssecretaris bereid om die status van waarnemend eraf te halen, zodat het gewoon een structurele baan is of een structurele rol is voor de Rijkstegenwoordiger?

[1:38:37] De staatssecretaris... Het wordt een structurele rol.

[1:38:45] Wordt dan in de toekomst dat waarnemend van de afgehaald?

[1:38:51] Dat is dus mijn vraag.

[1:38:53] Het zou wel prettig zijn.

[1:38:54] Hij is verjaardag vandaag, dus het zou misschien wel leuk zijn.

[1:39:01] Het gaat hier niet over de persoon, het gaat over de functie.

[1:39:04] En die functie die wordt vast.

[1:39:08] En ik feliciteer hem met zijn verjaardag dan, bij deze.

[1:39:15] Dan als laatste, ik heb met het bestuurscollege gesproken over de keuze om een afstandig wetsvoorstel te maken voor de verhoging van het aantal leden van de eilandsraden in het bestuurscollege en ik merkte dat dit voor het voorstel steun was, maar ook vragen over de implementatie.

[1:39:31] Ik heb daar oog voor en ik werk nu dus bijvoorbeeld met een opleidingsprogramma om meer mensen te enthousiasmeren om actief te worden in het lokaal bestuur en zo kunnen we ook de representatie van de inwoners verbeteren.

[1:39:42] Daar had ik een aantal vragen, onder meer van de heer Weid van GroenLinks-PvdA.

[1:39:48] Herziening, Wolbers behouden functie Rijksvertegenwoordiger.

[1:39:52] We hebben nog een vraag over het feit dat deze staatssecretaris de functie van de Rijksvertegenwoordiger wil voorzetten.

[1:39:57] Hierover is onvrede op de eilanden.

[1:39:59] Het vorige kabinet had mede op advies van de Raad van State niet voor niets gekozen deze te schrappen van deze functie.

[1:40:06] Heeft de staatssecretaris met de eilanden hierover gesproken en hoe gaat hij zich inzetten voor een breedgedragen oplossing?

[1:40:12] Dit wetsvoorstel is nog in voorbereiding en ligt nu in consultatie.

[1:40:17] Ik ben zeker van plan om met de bestuurscommissie van de BES in gesprek te gaan over de herzieningswet tijdens de consultatie.

[1:40:23] De keuze om de Rijksvertegenwoordiger te behouden, die begrijp ik.

[1:40:26] De Rijksvertegenwoordiger moet ook opkomen voor de belangen van de bewoners van de BES als het Rijk hier onvoldoende aandacht voor heeft.

[1:40:33] En ik beschouw dat ook als een belangrijke voorwaarde voor succes.

[1:40:37] Ik vind het belangrijk om van hen te horen hoe zij kijken naar het takenpakket... in hun relatie met de reisvertegenwoordiger.

[1:40:43] De functie moet wel veranderen.

[1:40:45] Minder aandacht voor de eerdere coördinerende taken... en meer aandacht voor goed bestuur.

[1:40:50] In de bestuurlijk toezicht, wat ik de poortwachterfunctie noem... is het opkomen voor de belangen van de BES in Den Haag wanneer nodig.

[1:41:00] Bij de consultatie horen we ook de inbreng van anderen.

[1:41:04] Ook deze inbreng vind ik van belang.

[1:41:06] De reisvertegenwoordiger heeft immers niet alleen een rol in de dagenrelatie tot het besturen van de eilanden, maar juist ook voor die inwoners.

[1:41:21] Dank, voorzitter.

[1:41:23] De gedachte om de rol van de rechtsvertegenwoordiger ooit af te schaffen was onder andere ook om de praktijk wat toelaatbaar te maken.

[1:41:32] Het verlenen van vergunningen, het benoemen van personeel.

[1:41:36] bureaucratie en dergelijke.

[1:41:39] Dus ik ben ook heel erg benieuwd hoe de staatssecretaris kijkt op het moment dat besloten wordt om de functie van Rijksvertegenwoordiger te handhaven.

[1:41:49] Hoe hij garanties gaat geven over de mandaten, de verantwoordelijkheden en de bevoegdheden en de verdelingen daarvan.

[1:41:58] Dank u wel, staatssecretaris.

[1:42:00] Ik ga daar nu op dit moment niet verder op in, want dit zijn namelijk net de gesprekken die ik ga voeren de komende tijd.

[1:42:07] Ik ga naar de eilanden toe, met de bestuurder ga ik daar spreken.

[1:42:11] En het is juist de bedoeling van die consultatie dat we daar een goede uitvoering aan geven met alle partijen die daarbij betrokken zijn.

[1:42:18] Dus ik heb mijn zaken hier in Nederland waarvan ik van mijn kabinet en van jullie als parlement de opdrachten krijg, de eilandraden hebben dat ook, de eilandbestuurden hebben dat ook.

[1:42:29] Wij moeten met elkaar gewoon de komende tijd zien van hoe we de invulling van die functie tot beide

[1:42:36] Aan beide kanten tot voordeel kunnen laten worden.

[1:42:39] Die gesprekken ga ik gewoon de komende tijd aan en daar kom ik dan op een of ander moment wel op terug.

[1:42:45] Is het een voorstel om dat mee te nemen in die verzamelbrief, wat het uitkomst daarvan is?

[1:42:51] Nee, dat doe ik niet bij die verzamelbrief, dat doe ik bij de WESPA-behandeling.

[1:42:55] De heer Hoyt, die heeft antwoord.

[1:42:58] Ja, dan wil ik u vragen om uw betoog te continueren.

[1:43:08] Dan kom ik nu bij het blokje fysieke leefomgeving Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

[1:43:14] In de laatste tijd heb ik net als u vernomen dat er grote opgaven zijn in de fysieke leefomgeving van Bonaire, Sint Eustatius en Sauwa.

[1:43:21] Zowel de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur, de RLI, en de Raad voor het Openbaar Bestuur, de ROB, constateren dat er, ondanks de inzet van het Rijk, nog steeds sprake is van achterstanden in de fysieke leefomgeving.

[1:43:35] En daarbij spreekt de RLI van in potentie onwenselijke verschillen tussen Caribisch Nederland en Europees Nederland.

[1:43:42] Ik ben de RLI en de ROB ook erkendelijk voor de uitgebrachte adviezen en ik ga met mijn collega bewindspersoon in het kabinet serieus naar de aanbevelingen en adviezen kijken.

[1:43:53] Een goede fysieke infrastructuur is gewoon hartstikke belangrijk voor de leefbaarheid en de weerbaarheid tegen klimaatverandering en voor de economische ontwikkeling van de eilanden.

[1:44:02] Ik werk met mijn collega-bewenstpersoon in het kabinet aan een kabinetsreactie op deze adviezen.

[1:44:08] En daarbij hoop ik uw Kamer in oktober of uiterlijk november nader over te kunnen informeren.

[1:44:13] En dan ga ik nu graag in op de beantwoording van die concrete vragen.

[1:44:19] Van de heer Wijd en Vermeer had ik daar een comply or explain in relatie tot het RLE-rapport.

[1:44:27] We maken ons zorgen over het feit dat er onder het principe comply or explain vooral nieuwe wetgeving valt, maar dat reeds bestaande wetgeving stapsgewijs wordt aangepast.

[1:44:39] Ook zien de ministeries dat we die verschillen omgaan met comply or explain.

[1:44:43] Volgens het RLI schiet met name in het fysieke domein dat ernstig tekort.

[1:44:48] En het ROB zegt dat het Rijk meer betrokken moet zijn bij de grootschalige infrastructurele projecten.

[1:44:54] Dit alles vergroot de achterstand van de BES-eilanden ten opzichte van Europees Nederland.

[1:44:58] En wat gaat het kabinet hier concreet aan doen?

[1:45:01] Ik ben het RLI erkendelijk voor het advies.

[1:45:04] Ik zal daar ook serieus naar kijken hoe die aanbevelingen ook ten aanzien van comply over explain vorm gaan krijgen.

[1:45:13] Ik wil daarbij in samenspraak met mijn collega-bewenspersonen kijken... naar waar er sprake is van achterstallige of bestaande wetgeving... die voor het best nog moet worden ingevoerd of herzien.

[1:45:23] Ik werk met mijn collega-bewenspersonen in het kabinet... ook aan een kabinetsreactie op dit advies... en ook op het advies van de Raad voor het Openbaar Bestuur... Financiering, Opgave, Infrastructuur, Caribisch Nederland.

[1:45:35] En ik zal in oktober of uiterlijk november... deze kabinetsreactie aan uw Kamer doen laten toekomen.

[1:45:43] Dan had ik nog een vraag.

[1:45:44] Het levert wel een interruptie op van de heer Weid.

[1:45:47] Ik neem dit aan als een toezegging.

[1:45:50] Mag ik dat zo vaststellen?

[1:45:52] Dat ga ik even verifiëren bij de staatssecretaris.

[1:45:54] Dat vraagt wel om een concrete tijdspad.

[1:45:58] Komt het in de verzamelbrief of op een ander moment?

[1:46:01] Ik heb een aparte brief aangegeven.

[1:46:05] In oktober of uiterlijk november zal die kabinetsreactie komen.

[1:46:09] Lijkt mij akkoord.

[1:46:10] Noteren we dat als een toezegging.

[1:46:11] U kunt uw betoog continueren.

[1:46:15] Dan had ik nog een vraag van de heer Weid.

[1:46:17] Voor het versterken van de uitvoeringscapaciteit van het vergunningstoezicht en handhavingstelsel.

[1:46:25] Of ik aan kan geven hoe het staat met de versterking van de uitvoeringscapaciteit in het vergunning en toezicht en handhavingstelsel op de eilanden.

[1:46:33] Zonder voldoende capaciteit zullen de verbeterstappen onvoldoende kunnen worden uitgevoerd.

[1:46:39] Sinds 2024 adviseert de Omgevingsdienst Nederland de openbare lichamen bij de uitvoering in het wegwerken van de achterstand op VTH-gebied.

[1:46:50] Dit gebeurde naar aanleiding van de inspectie leefomgeving.

[1:46:54] en transport, de ILT, een rapportage over de uitvoering van de VTH-taken en het stelsel op de eilanden.

[1:47:03] Momenteel werk ik met de Omgevingdienst Nederland, de eilanden en de ministeries van INW en LVVN aan een transitievoorstel.

[1:47:10] De lokale capaciteit en haalbaarheid bij de uitvoering van de VTH-taken hebben hier een belangrijke rol.

[1:47:17] Het voorstel verwacht ik in het najaar van 2025.

[1:47:21] Het doel is om tot een duurzame verbetering van het VTH-stelsel te komen.

[1:47:29] Dan de vraag van mevrouw De Vries over de brandstafvoorziening in Bonaire.

[1:47:35] Brandstofvoorziening in Bonaire, het probleem moet zo spoedig mogelijk worden opgelost.

[1:47:40] En zeker op het eiland is brandstofvoorziening natuurlijk belangrijk en cruciaal voor het eiland.

[1:47:45] En het is ook belangrijk dat dat op een goede wijze wordt gewaarborgd.

[1:47:49] Belangrijk is dat dit een eilandelijke taak is waarbij het bestuurscollege nu de nodige stappen zet.

[1:47:54] Er is intensief contact geweest met Bonaire.

[1:47:56] Hierbij is afgesproken dat het bestuur van Bonaire in samenwerking met de Q-Royal, de eigenaar, verbeteringen door te voeren op basis van die eerdere ELT-rapporten.

[1:48:10] Dan nog een vraag van mevrouw De Vries over infra.

[1:48:14] Ook de infrastructuur op de eilanden is volledig onder de maat.

[1:48:18] Hoe kan bereikt worden dat Bonaire het geld dat in kas is, wel nuttig besteedt?

[1:48:24] Er wordt gesproken over spaardrift van Bonaire in 2024, 17 miljoen is blijven liggen.

[1:48:30] In totaal ligt er nu 84 miljoen op de plank en dat zou in de inwoners moeten worden geïnvesteerd.

[1:48:37] Waar ligt dat aan en hoe kunnen we dat nu wel lostrekken?

[1:48:42] Naast die verbeteringen van het financieel beheer werken wij met Bonaire in de betrokken departementen INW, VRO, LVVN, EZ, KGG en OCW aan een gezamenlijke fysieke agenda.

[1:48:55] In deze agenda worden afspraken gemaakt over de samenhang, facering en uitvoeringskracht met betrekking tot de uitgaven in het fysieke domein.

[1:49:03] Dit ook met als doel om de middelen uit de vrije uitkering en de bijzondere uitkering beter tot besteding te laten komen.

[1:49:10] Dit sluit ook aan bij de gegeven adviezen van de Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur en de Raad voor Openbaar Bestuur om de gezamenlijke ambitieniveaus af te spreken met de drie eilanden.

[1:49:20] Ik werk aan een kabinetsreactie op deze adviezen en ik hoop later deze maand of in oktober uw Kamer hier ook nader over te informeren.

[1:49:29] Het leeft de interruptie op, mevrouw De Vries.

[1:49:32] Ja, want die tijd die genoemd wordt neem ik aan voor de kabinetsreactie.

[1:49:36] U gaf ook, de minister, de staatssecretaris gaf ook aan dat er gewerkt wordt aan een gezamenlijk agenda voor de fysieke leefomgeving.

[1:49:42] Wanneer is die dan klaar?

[1:49:48] Dat zal waarschijnlijk begin volgend jaar zijn.

[1:49:50] waarbij we echt gaan kijken of die koppelkansen die in die verschillende ministeries zitten, om dat bij elkaar te brengen en om daar ook te gaan kijken van welke prioriteiten er zijn, zodat de uitvoeringskracht ook echt niet meer als een een of ander breed net over alle onderwerpen gegooid kan worden, maar dat er ook echt gewoon gefocust gewerkt kan worden zodat ook projecten tot een goed einde kunnen komen.

[1:50:10] Dat is eigenlijk de doelstelling daarvan.

[1:50:14] Dank u wel, u contribueert.

[1:50:17] Dan had ik nog een vraag van

[1:50:20] De heer Weid en de heer Seter over de klimaatplannen in de natuur.

[1:50:25] Hoe staat het met de uitvoering van de klimaatplannen en zijn deze effectief?

[1:50:29] Wanneer krijgen we van het natuur- en milieubeleidsplan de volgende evaluatie en waar we eventueel bij kunnen sturen?

[1:50:40] OPSA en Sint Eustatius verwachten dat deze klimaatplannen eind zomer opgeleverd kunnen worden.

[1:50:47] De Klimaattafel Bonaire heeft aangegeven

[1:50:50] tot Q1'26 nodig te hebben.

[1:50:53] De voorgang van de klimaatplannen is ook toegelicht in de verzamelbrief Water van INW van 24 juli jongstleden.

[1:51:00] De evaluatie van het Natuur- en Milieubeleidsplan Caribisch Gebied kunt u het vierde kwartaal van dit jaar verwachten.

[1:51:10] Bij de appreciatie hiervan zal rekening gehouden worden met het rapport van het College van de Rechten van de Mens waar de heer Seder ook naar verwees.

[1:51:19] Dan had ik nog een vraag van mevrouw De Vries over de uitvoeringprojecten op Bonaire.

[1:51:24] Zorgen om het bestuurscollege Bonaire in de relatie met de vorige staatssecretaris, omdat die relatie niet goed was, dat helpt niet om resultaten te boeken.

[1:51:41] Het is geld om te investeren, maar dit wordt niet gerealiseerd.

[1:51:43] Hoe denkt de staatssecretaris dat op te lossen?

[1:51:47] Eigenlijk denk ik altijd dat je alleen maar kunt besturen vanuit verbinding.

[1:51:52] Af en toe moet er gewoon even wat outzeer op tafel en dat moet uitgesproken worden.

[1:51:56] Maar alleen als je de neuzen dezelfde kant op zet, dan kun je er eindelijk...

[1:51:59] ook gezamenlijk weer werken aan vooruit.

[1:52:02] Dat zal ook het doel zijn van mijn werkbezoek daar.

[1:52:05] Maar door die beperkte uitvoeringscapaciteit en weinig bestuurlijke besluitvorming worden die projecten op Bonaire niet of later uitgevoerd.

[1:52:15] En dat is zorgelijk omdat een aantal urgente dossiers vraagt om bestuurlijke keuzes.

[1:52:20] En een voorbeeld hiervan zijn ook de investeringen in de wegen.

[1:52:23] Bonaire moet daarom ook investeren in tijdige besluitvorming en versterking van de uitvoeringskracht.

[1:52:29] Een meerjarige investeringsagenda is daarbij noodzakelijk.

[1:52:33] Ik ondersteun Bonaire op verschillende manieren daarmee.

[1:52:36] Bijvoorbeeld door te gaan werken met een gezamenlijke fysieke agenda en via de samenwerking bij de VNG.

[1:52:45] Dan had ik nog een vraag van mevrouw Bruining.

[1:52:52] Hoe kan de staatssecretaris verantwoorden dat miljarden naar Europees Nederland gaan, terwijl Caribisch Nederland terugvalt naar enkele miljoenen?

[1:53:00] Wanneer komt er een volwaardig wetgevend kader dat dezelfde bescherming biedt als in Europees Nederland?

[1:53:06] Het gaat over klimaat.

[1:53:08] De nationale klimaatadaptatiestrategie wordt momenteel gereikt.

[1:53:12] Hierin wordt ook een hoofdstuk voor Caribisch Nederland opgenomen.

[1:53:16] Het is ook aan een volgend kabinet om een besluit te nemen hoeveel middelen hiervoor vrijgemaakt worden.

[1:53:24] Dan had ik nog een vraag van de heer Baminka over wonen.

[1:53:28] U heeft diverse vragen gesteld over wonen, waaronder een bijdrageparticulier verhuur, de verhuurssubsidie, bescherming van huurders, huurcommissies en de woonwet.

[1:53:38] Er zijn dus diverse vragen gesteld over die belangrijke opgave op het gebied van wonen, de toegang tot betaalbare woningen en andere belangrijke onderwerpen op dit gebied.

[1:53:47] De minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening zet zich in

[1:53:51] om voortgang te boeken op al deze belangrijke opgaven.

[1:53:54] Dat vergt inzet van het Rijk, maar ook van de openbare lichamen zelf.

[1:53:59] De minister Van Vrouw stuurt begin 2026 een rapportage over de voortgang op het terrein van volkshuisvesting in het Caribisch gebied, in Caribisch Nederland, naar de Tweede Kamer.

[1:54:15] Dan de vraag van mevrouw De Vries over de ferry voor de Bovenwindse Eilanden.

[1:54:21] Voordat u doorgaat heeft u een interruptie van de heer Bamenga.

[1:54:24] Dank u wel voor uw reactie.

[1:54:28] De reactie van de staatssecretaris.

[1:54:30] Ik begrijp het goed dat de staatssecretaris hierin voor zichzelf geen rol ziet.

[1:54:37] Want de staatssecretaris verwijst naar een andere minister.

[1:54:43] Maar ik krijg niet te horen wat de staatssecretaris zelf wil doen om dit belangrijk vraagstuk voor de eilanden

[1:54:51] aan te pakken.

[1:54:53] En als het gaat om wanneer we daar iets over terugkrijgen, misschien iets concreter, wanneer we iets terug kunnen verwachten daarover.

[1:55:03] Ik moet erbij gewoon even terugkomen op mijn rol.

[1:55:05] Ik ben coördinerend bewindspersoon.

[1:55:07] Dat betekent dat er heel veel andere ministeries zijn die uiteindelijk verantwoordelijk zijn voor de middelen die daar ingezet worden.

[1:55:14] Mijn rol, en die zal ik proberen ook te pakken, is gewoon continu de vakministers ook te betrekken bij de vragen die hier gesteld worden.

[1:55:23] Maar ik geef ook zelf aan, hier in deze commissie, dat de minister daar zelf voor verantwoordelijk is.

[1:55:29] En als u daar nadere vragen over heeft, dat u die ook bij haar moet stellen.

[1:55:33] Dus mijn rol zal zijn van, ik hoor wat er nodig is.

[1:55:37] Ik zal daar ook aandacht voor blijven vragen.

[1:55:39] Ik zal dat ook proberen bij mekaar te brengen.

[1:55:41] Ik zal proberen ook gewoon de komende tijd in die uitvoersagenda's

[1:55:44] om dat ook zo goed mogelijk bij elkaar te krijgen.

[1:55:48] Dus maar voor echt de concrete vragen met betrekking naar die huisvesting, verwijs ik u naar de minister van Vrouwen.

[1:55:54] Dank u wel.

[1:55:54] Volgende repetitie, de heer Bermenga.

[1:55:56] Ja, omdat we er hier toch over hebben, denk ik wel belangrijk dat ook juist in deze commissie dat we daar op terugkomen regelmatig, ook omdat het gewoon echt een urgent vraagstuk is.

[1:56:09] En volgens mij kunnen wij juist daar wat in betekenen.

[1:56:13] En ik zou het toch wel jammer vinden dat we hier in deze belangrijke commissie, die natuurlijk ook daarover gaat, dat wij niet kunnen volgen en niet kunnen handelen, onvoldoende kunnen handelen, omdat het versnipperd is als het gaat om dit onderwerp.

[1:56:28] Dus ik hoop wel dat als coördinerend bewindspersoon dat het ook betekent dat wij hier blijvend geïnformeerd worden over de gang van zaken als het gaat om de wooncrisis daar.

[1:56:44] Ik hoop dat ik u daar enigszins gerust in... Maar dit is gewoon onderdeel van de fysieke agenda die wij aan het maken zijn.

[1:56:50] Dus ik ben... Alles wat u hier zegt, alle zorgen die hieruit, die ook onder andere departementen vallen, die neem ik mee.

[1:57:00] En daar zullen ook gesprekken over gevoerd worden.

[1:57:03] En we proberen dat ook bij elkaar te krijgen.

[1:57:06] En mocht daar aanleiding voor zijn, of heb ik daar hulp bij nodig van uw Kamer, zal ik zeker niet nalaten die te vragen.

[1:57:14] Dank u wel.

[1:57:15] U kunt de betoog continueren.

[1:57:18] Dan had ik nog een vraag over de ferry van de bovenwetse eilanden.

[1:57:22] Ik verkende financieringsmogelijkheden om de verbinding tussen Zint Maarten en Zint Oost Aziz samen te continueren.

[1:57:28] Zo blijven de eilanden goed bereikbaar voor inwoners en toeristen.

[1:57:33] Ik kan niet anders dan u op korte termijn daarover te informeren, zeg ik met een blij gezicht.

[1:57:46] Ik reken dan maar dat dat een positief besluit gaat zijn, maar we wachten dat nog eventjes af.

[1:57:53] De vraag is wel of er dan iets structureels geregeld wordt of dat het uiteindelijk weer iets incidenteels wordt, want het blijft wel een soort van steeds terugkomen.

[1:58:01] En ik denk dat zekerheid en duidelijkheid ook voor de partijen die daarbij moeten ondersteunen, zoals de douane en de Koninklijke Maritie-UC, wel belangrijk dat ze ook voor de langere termijn weten waar ze aan toe zijn.

[1:58:14] Ik kan niet verder gaan dan wat ik net gezegd heb.

[1:58:24] Ik probeer altijd heel aardig te zijn, mevrouw De Vries, maar er zijn grenzen.

[1:58:27] U zult dat straks zelf ook zien.

[1:58:33] Dan wou ik naar Célie Bond naar u goedvinden, voorzitter.

[1:58:37] Het is absoluut duidelijk dat hier echt wat aan de hand is, dat hier nog heel veel moet gebeuren en dat de situatie nog steeds zorgwekkend is.

[1:58:44] Ik onderstreep de noodzaak van een effectief en daadkrachtig bestuur als het gaat om milieubescherming en volksgezondheid.

[1:58:51] En ik zal tijdens mijn kennismakingsreis daar ook in gesprek gaan met omwonenden.

[1:58:55] Er ligt inmiddels een verbeterplan opgesteld door het bestuurscollege van Bonaire.

[1:58:59] De branden zijn inmiddels geblust.

[1:59:02] En de Rijksvertegenwoordiger houdt ook toezicht op de uitvoering.

[1:59:05] De ILT voert deze maand nog een inspectie uit om de voorgang te controleren.

[1:59:10] Samen met mijn collega van INW zal ik uw Kamer ook informeren over de voorgang van de situatie rond Celibon.

[1:59:18] Ik ga nu graag over naar de beantwoording van de concrete vragen.

[1:59:23] Mevrouw Bruining vroeg waarom is deze aangenomen motie nog steeds niet uitgevoerd?

[1:59:29] Tijdens het commissiedebat Celibon op 12 maart 2025 heeft u erover gesproken met de staatssecretaris van INW.

[1:59:35] De staatssecretaris van INW heeft aangegeven graag alle mogelijkheden te willen onderzoeken met plussen en minnen, dus ook routes zoals het verbranden van afval of het transport naar regionale verwerkers binnen bijvoorbeeld het Caribisch gebied.

[1:59:46] En ook hier is natuurlijk wel het lokale bestuur aanzet.

[1:59:51] De staatssecretaris van INW heeft het bestuur ook herhaaldelijk verzocht een dergelijk onderzoek te laten doen.

[1:59:57] Ik zal dit nogmaals onder de aanbraak brengen bij de staatssecretaris van INW.

[2:00:02] Ik zal uw Kamer ook dit jaar hierover nader informeren via de halfjaarlijkse voorgangsrapportage.

[2:00:13] Dank, voorzitter.

[2:00:14] En alhoewel ik hoor wat de staatssecretaris aangeeft en zegt, bemoeilijkt het mij toch enigszins dat de staatssecretaris steeds aangeeft dat het bij het bestuur ligt.

[2:00:24] Nu het bestuur zeg maar minder maar lief laat zien dat het hen niet geheel lukt.

[2:00:28] Dus welke ondersteuning kan er vanuit Europees Nederland geboden worden om zo snel mogelijk eigenlijk tot dat onderzoek te komen en daar de resultaten van te kunnen verwachten?

[2:00:41] Ik denk dat het een tweeledigheid is van enerzijds wel blijven benadrukken dat het echt gewoon ook een lokale verantwoordelijkheid is.

[2:00:51] En die moet erin.

[2:00:52] Maar ik blijf ook mijn collega's in het kabinet wel aanduwen om dat wat nodig is om daar ook de stappen te nemen die daar nodig zijn.

[2:01:02] Dus die tweeledigheid die zit er wel in.

[2:01:05] Dank u wel.

[2:01:06] Het levert een interruptie op van mevrouw Fries.

[2:01:08] Ja, want ik begrijp op een heleboel punten echt wel dat het een lokale verantwoordelijkheid is.

[2:01:13] Maar ik vind de situatie van Celia Bonobonere echt wel zo urgent, met alle gevolgen die dat heeft qua veiligheid en gezondheid van omwonenden, dat ik dat ook wel soms wat te gemakkelijk vind.

[2:01:26] De ILT heeft al geconstateerd dat er sprake is van taakverwaarlozing en dat doen ze niet zomaar.

[2:01:32] En ik vind ook dat er gewoon

[2:01:34] een duidelijk eindpunt moet zijn wanneer het opgelost moet zijn.

[2:01:37] En als we daar dan bij moeten helpen, prima.

[2:01:40] Als we daarbij moeten overnemen, vind ik het ook prima, maar ik vind dat het opgelost moet worden voor de mensen op Bonaire.

[2:01:46] Een tweede deel van mijn vraag, dus de vraag is wanneer dan, zeg maar,

[2:01:52] er een goede oplossing voor is.

[2:01:55] En graag een reactie ook op de rol vanuit Nederland.

[2:01:59] Het geld vind ik steeds ook nog onzorgelijk, want er wordt steeds meer vooruitgeschoven.

[2:02:03] De verantwoording van het geld wat beschikbaar is gesteld.

[2:02:06] En ik denk dan, hoe langer je moet doen over de verantwoording van dat geld, dat het gewoon niet goed zit.

[2:02:11] Dus ik hoop echt dat we daar ook heel snel duidelijkheid over krijgen.

[2:02:15] En ik vind elke excuus van dat er weer gedeputeerden opgestapt zijn.

[2:02:18] Er moet gewoon een administratie van het project zijn.

[2:02:21] Het moet gewoon geleverd worden wat mij betreft.

[2:02:30] Ik zal dit bespreken met mijn collega van INW.

[2:02:34] Uw zorgen zijn genoteerd.

[2:02:39] Dan, de heer Vermeer had ook een interruptie.

[2:02:43] Ja, dank u wel, voorzitter.

[2:02:45] De staatssecretaren heeft al enkele keer het woord koppelkans gebruikt.

[2:02:49] Dat staat nummer vier in de jeukwoorden van 2024.

[2:02:54] Maar toch ga ik hem hier gebruiken.

[2:02:56] Er is ook een vraag gesteld over brandstofvoorziening.

[2:03:00] Nou is er bij Gemmelat in Limburg samen met RWE een project ontwikkeld, dat heet vuurrek.

[2:03:08] en dat gaat om het circulair verwerken van niet-recyclebaar afval.

[2:03:15] Kunnen we niet hier nu gewoon eens een keer onder dat hele gedoe daar een streep zetten en een hele andere kans gaan pakken en daar lokaal synthetisch gas gaan produceren op basis van al dat afval, zodat we lokaal daar kunstmes, nylon, brandstof, et cetera, kunnen gaan produceren?

[2:03:34] Zou de staatssecretaris met zijn collega van de INW

[2:03:37] hier de schoonheids naar willen kijken en ik zal daar ook een motie voor indienen om proberen daar wat ondersteuning aan te geven.

[2:03:45] Is dat een optie voor de staatssecretaris?

[2:03:50] Dank u wel heer Vermeer voor deze vraag en ook deze aanbeveling.

[2:03:55] Ik zal dit zeker ook meenemen naar mijn collega van INW, maar ik zeg daar wel bij, we hebben

[2:04:04] op dit moment echt eerst een probleem op te lossen.

[2:04:08] Voor de toekomst is het mogelijk een hele mooie oplossing die we kunnen gaan verkennen met elkaar.

[2:04:14] Maar het acute probleem is daarmee direct nog niet opgelost.

[2:04:17] En dat verdient echt alle aandacht om te kijken hoe we dat voor elkaar gaan krijgen.

[2:04:22] Daar zal ik de komende tijd ook gewoon op de eilanden goed over blijven praten.

[2:04:26] En ook gewoon kijken met mijn collega van INW wat daar de mogelijkheden wel zijn.

[2:04:34] Voorzitter, ik denk dat het op redelijk korte termijn kan, omdat het al een stuk technologie is die al uitgetest is.

[2:04:46] En het kan zelfs de oude rommel nog opruimen.

[2:04:49] Dus volgens mij verdient dit zeker de aandacht, want op korte termijn dit probleem oplossen gaat sowieso niet gebeuren.

[2:05:00] Zoals ik ook toegezegd heb, zal ik hier met mijn collega van INW het opnemen en kijken of dit ook tot een optie behoort.

[2:05:11] En uiteraard moet ik dat natuurlijk ook op de eilanden zelf neerleggen, want dit zijn zaken die moeten we met elkaar doen.

[2:05:19] Is het een idee om ook dit briljant plan na uw bezoek en de uitkomst daarvan terug te koppelen, hoe briljant dat echt was?

[2:05:26] Ik denk dat dat, na de gesprekken die ik heb op de eilanden, krijgt u een verzamelbrief waar een aantal zaken in staan.

[2:05:35] Ik denk dat dit wel even heel specifiek is, waar ik wel even wat meer tijd voor nodig heb om daar met mijn collega van IAB over te spreken en te kijken of dat een plan is wat wortels schiet in vruchtbare aarde.

[2:05:49] We gaan zien of uw plan wortels schiet in vruchtbare aarde, zegt de lid van het BWB.

[2:05:55] De heer Vaassen.

[2:05:57] Ja, ik wil hier toch nog wel een vervolgvraag over stellen.

[2:06:01] Want u zegt van dan is het acute probleem niet opgelost.

[2:06:04] Maar het acute probleem blijft bestaan zolang je geen adequate afvalverwerking hebt op dat eiland.

[2:06:11] Want ze gaan daar van landfill naar landfill.

[2:06:13] En dan na tien jaar is deze vol.

[2:06:16] Deze is volgens mij in 2030 vol.

[2:06:18] En dan wordt een nieuwe landfill geopend.

[2:06:20] En dan gaat het maar door en dan gaat het maar door.

[2:06:22] Je zal toch op een gegeven moment aan een structurele oplossing moeten komen om die afval te verwerken.

[2:06:26] Ik heb begrepen dat nu op Sint Eustatia, wat natuurlijk op een kleinere schaal is, dat ze daar al goede stappen in zetten.

[2:06:32] En die stap zal dus ook genomen moeten worden op de andere eilanden.

[2:06:35] En daarom wil ik dit toch wel extra onder aandacht brengen, dat de verwerking van het afval eigenlijk net zo belangrijk is als het oplossen van het probleem Celibon.

[2:06:49] Laat ik u zeggen dat ik niet alleen op de eilanden, waar we het nu over hebben, dit probleem gezien heb.

[2:06:57] Ik heb het ook in de landen gezien.

[2:06:59] Dus een afvalverwerking op eilanden is gewoon een heel belangrijk onderwerp.

[2:07:07] waar we gewoon in integraliteit goed over na moeten denken en ook toekomstbestendige zaken gewoon goed moeten doordenken van hoe gaan we dit in de toekomst doen.

[2:07:17] Dus volledig eens dat dit absoluut de prioriteit verdient.

[2:07:21] Ik ga met mijn collega van INW en met de Eilandraden ga ik hier gewoon goed over spreken om te kijken van wat we hier kunnen doen.

[2:07:28] Dank u wel.

[2:07:29] Dat was de laatste interruptie tegen de heer Vaassen.

[2:07:33] Staatssecretariat.

[2:07:35] Dan had ik nog een vraag van Bruininkwijd in De Vries, ook over concrete stappen.

[2:07:44] Welke concrete stappen wordt nog dit jaar gezet om de puinhoop bij Célibon aan te pakken?

[2:07:48] Op 3 september heb ik u samen met de staatssecretaris van INW geïnformeerd over de stand van zaken rond de afwerking Célibon op Bonaire.

[2:07:55] Hierbij heb ik aangegeven welke verbeterstappen zijn gezet vanuit interbestuurlijk toezicht en de opvolging van de door uw Kamer aangenomen moties.

[2:08:05] Uiteindelijk is de aanpak van dit probleem een verantwoordelijkheid voor het bestuurscollege, maar via de waarnemend Rijksvertegenwoordiger en het ILT houden we grip op de voortgang in de verbetering en krijgen we zicht op wat nodig is.

[2:08:18] In het kader van interbestuurlijk toezicht door de waarnemend Rijksvertegenwoordiger zal het bestuurscollege uiterlijk 11 oktober ook een voortgangsrapportage opleveren.

[2:08:26] De ILT heeft eind september een inspectie gepland bij Sidi Bonlagoum.

[2:08:31] Als de uitkomsten van deze inspectie door het ILT in de voorgaansreportage in het kader van het interbestuurlijk toezichtraject hier aanleiding toe geven, zal ik uw Kamer hier ook nader over informeren.

[2:08:42] Daarnaast zal ik tijdens mijn kennismakendreis ook in gesprek gaan met omwonenden.

[2:08:49] Interruptie mevrouw De Vries.

[2:08:50] Ik ga mijn laatste interruptie eraan wijden.

[2:08:54] Ik maak me wel wat zorgen, want we hebben in het verleden natuurlijk ook heel vaak... we gaan stappen zetten en we gaan nog eens een keer praten... en dan gaat de inspectie nog een keer onderzoek doen.

[2:09:03] Ik mag hopen dat als het blijkt uit die inspectie en uit dat overleg... wat er dan nu blijkbaar gepland is en die tussenrapportage... dat als daar niet genoeg voortgang van is... dan vind ik echt dat we andere maatregelen moeten nemen.

[2:09:17] Dan moeten we echt veel meer ingrijpen vanuit Nederland.

[2:09:20] Ik weet dat het niet...

[2:09:20] sympathiek is en ook niet sympathiek gevonden wordt op de eilanden.

[2:09:24] Maar ik vind dat de inwoners van Bonaire dat gewoon verdienen en zeker de omwonenden van Celibon.

[2:09:29] Dus ik hoop echt dat als duidelijk is dat het niet voldoende voortgang is en dat het eindbeeld, het oplossen van het probleem niet in zicht is, dan vraagt dat echt wat mij betreft andere actie vanuit het Haagse.

[2:09:47] Nou, dank u voor uw vraag, opmerking die daar zit.

[2:09:51] Het heeft mijn prioriteit in elk geval wel.

[2:09:55] Wij zitten daar echt wel bovenop.

[2:09:59] Maar ik ga niet vooruit lopen op de uitkomst.

[2:10:01] Dat ga ik niet doen.

[2:10:03] Dus wat als, dat vind ik altijd lastige vragen.

[2:10:07] Het heeft prioriteit.

[2:10:08] We zitten er bovenop en gaan kijken van wat we kunnen doen en indien nodig, dan kom ik terug bij uw Kamer.

[2:10:15] Dank u wel.

[2:10:16] U continueert.

[2:10:21] Dan kom ik bij sociaal domein en gezondheid.

[2:10:26] De leden van NSC, BBB, VVD en PvdA GroenLinks hebben verschillende vragen gesteld over het gebied van sociaal domein.

[2:10:34] En wij werken al gedurende langere tijd nauw samen met de SZW om de bestaanszekerheid te verbeteren.

[2:10:40] Samen met de SZW hebben we uw Kamer ook geïnformeerd over de voortgang.

[2:10:44] In relatief korte tijd is er al heel veel bereikt en zijn de minimumlonen en de uitkeringen in zaken als kinderbijslag fors verhoogd.

[2:10:53] Ik deel overigens de opvatting van de VVD-fractie dat we ook nu oog moeten hebben voor de gevolgen hiervan, vooral voor die werkgevers.

[2:11:01] En dan ga ik nu graag ook even in op de concrete vragen.

[2:11:06] De heer Weiti vroeg naar de werkloosheidsvoorziening.

[2:11:08] Wanneer wordt de werkloosheidsvoorziening voor de eilanden afgerond?

[2:11:12] Het invoeren van de werkloosheidsvoorziening wordt op zo'n kort mogelijke termijn beoogd.

[2:11:16] Naar verwachting wordt de conceptregeling voor de formele consultatie uitgezet in 2026.

[2:11:24] De werkloosheidsvoorziening staat ook zo genoemd in het prioritair wetgevingsoverzicht dat op de convocatie staat.

[2:11:32] Dan een vraag van de heer Weid, de duur introductie inkomensafhankelijke kentregeling.

[2:11:38] Hoe lang gaat het duren voordat de inkomensafhankelijke kentregeling wordt geïntroduceerd als in het najaar de verkenning naar de Kamer wordt gestuurd?

[2:11:46] Uw Kamer wordt dit najaar via een beleidsbrief over Caribisch Nederland nader geïnformeerd over de brede ontwikkeling op het terrein van SZW.

[2:11:53] en daarbij wordt ingegaan op de bevindingen van de lopende verkenning naar de inkomensafhankelijke kentregeling en wordt het vervolgproces ook toegelicht.

[2:12:05] Dan openbaar vervoer.

[2:12:07] Wat is de reden dat het openbaar vervoer op Bonaire Centristaties zo lang op zich laat wachten terwijl de budgetten beschikbaar zijn?

[2:12:14] Bonaire heeft daar een projectplan opgesteld voor een OV-stelsel en werkt aan de voorbereiding voor de uitvoer van dat plan.

[2:12:21] Z'n investatie verkent de behoefte en de mogelijkheden voor passende OV-dienst en hierbij wordt ook gekeken naar aansluiting op een lopende pilot in het kader van de maatschappelijke ondersteuning.

[2:12:31] Het is aan de eilanden om vanuit de lokale context invulling te geven aan een OV-stelsel.

[2:12:36] Mijn beeld is wel dat dat op zorgvuldige wijze gebeurt.

[2:12:42] Dan tegemoetkoming nutsvoorzieningen, ook een vraag van de heer Weid.

[2:12:47] Waarom heeft het kabinet er niet voor gekozen om de tegemoetkoming van de nutsvoorzieningen telecom, drinkwater, elektra structureel te regelen?

[2:12:55] Ook na 2026 blijft dit voor mensen op de eiland van cruciaal belang.

[2:12:59] Bij de voorjaarsnota heeft het kabinet besloten om verschillende subsidies voor nutsvoorzieningen voor te zetten voor 2025 en 2026.

[2:13:10] Het is aan het volgende kabinet om af te wegen of deze maatregel structureel kan worden voorgezet.

[2:13:16] Dan vroeg mevrouw Bruining nog naar gezondheidszorg.

[2:13:19] Er kent de staatssecretaris dat er sprake is van tweederangszorg op de eilanden.

[2:13:23] Wat gaat hij concreet doen om het doorverwijzingssysteem en de ziekenhuidszorg binnen een jaar op orde te krijgen?

[2:13:28] Kan hij garanderen dat de eilanden uiterlijk in de volgende kabinetsperiode toegang hebben door dezelfde baanzorgers als in het Europees Nederland?

[2:13:35] En hoe zit het met de uitvoering van een verbeterplan dat was opgesteld door voormalig staatssecretaris Karremans?

[2:13:43] U zal snappen dat ik die garanties niet kan geven over wat er in de volgende kabinetsperiode plaats gaat vinden.

[2:13:49] Wel kan ik u informeren over de huidige stand van zaken en dat wat mij betreft gelijkwaardige zorg het uitgangspunt is.

[2:13:56] Het verbeteren van de doorverwijzingen, ook medische uitzendingen, is continu een punt van aandacht.

[2:14:02] Momenteel maakt mijn collega staatssecretaris Jeugd, Preventie en Sport van het ministerie van VWS afspraken met de betrokken zorgaanbieders en de openbare lichamen om tot concreet verbetere maatregelen te komen.

[2:14:14] In april van dit jaar heeft mijn collega van VWS de Kamer schriftelijk geïnformeerd over deze maatregelen in de brief Aankondiging helpt deel Caribisch Nederland.

[2:14:24] In het vierde kwartaal van 2025 wordt de Kamer hierna daarover geïnformeerd.

[2:14:31] Dan ook een vraag van mevrouw Bruining.

[2:14:35] Is de staatssecretaris bereid de structurele financiering of een alternatief te organiseren zodat het werk van UNICEF niet verloren gaat?

[2:14:43] De afgelopen jaren is door UNICEF in samenwerking met mijn ministerie en de openbare lichaam een goed werkverzet om de kinderechten in Caribisch Nederland te verbeteren.

[2:14:52] momenteel wordt door Unicef geïnventariseerd wat de opbrengsten zijn van het lopende programma en welke onderdelen voortgezet zouden moeten worden.

[2:14:58] Op basis van deze inventarisatie zal ik beoordelen of en in welke vorm ik het programma voortgezet zou willen zien.

[2:15:08] Dus dat is de lopende zaak.

[2:15:14] Dat levert de interruptie op.

[2:15:16] Mevrouw Bruininga derde.

[2:15:18] Dank, voorzitter.

[2:15:19] Ik hoor wat de staatssecretaris zegt.

[2:15:21] Zou de staatssecretaris een tijdspad kunnen toezeggen waarin dit plaatsvindt en waarin er eventueel meer duidelijk wordt?

[2:15:27] En of de staatssecretaris dat dan eventueel per brief aan de Kamer zou kunnen mededelen?

[2:15:33] Ik ga uit van eind van dit jaar.

[2:15:39] Oké, dan concreet.

[2:15:40] Er komt een brief aan het einde van het jaar met een tijdspad, aangevraagd door mevrouw Bruining.

[2:15:50] Nou, mooi.

[2:15:51] Heeft de andere interruptie van de heer Wajt?

[2:15:54] Nou, voorzitter, ik dacht, we maken het blokje af, maar als het toch al een interruptie is en dan gelijk ook een interruptie op de vragen die ik eerder heb gesteld en waarvan de staatssecretaris naar mijn oren twee fijne toezeggingen doet omtrent kindregeling en de werkeloosheidsvoorziening.

[2:16:12] Ik was nog wel even benieuwd naar de vraag die ik stelde omtrent het OV.

[2:16:17] Ik zou willen bekijken als de staatssecretaris wat concreter en gedetailleerder een update zou kunnen geven over de stand van zaken.

[2:16:27] Het wordt mij niet echt helemaal helder en duidelijk wat nou precies nu op dit moment de stand van zaken is.

[2:16:33] Dat hoeft niet nu gelijk, dat mag ook middels een brief, waarin even goed uiteengezet wordt van oké, maar wat gebeurt er nou op de twee verschillende eilanden?

[2:16:42] Want die budgetten zijn er en ligt het aan een financieel vlak, dat die budgetten niet volgens ons goed getransformeerd kunnen worden.

[2:16:49] En op het moment dat die budgetten niet gebruikt worden dit jaar, wat gebeurt er dan met die budgetten en blijven die budgetten gealloceerd voor, zeg maar, dit doel?

[2:17:02] Ik heb uw vraag gehoord en ik neem ze mee en die komt in de verzamelbrief terug.

[2:17:11] Ik neem uw vraag mee en die wordt teruggekoppeld in de verzamelbrief.

[2:17:18] Kijk, uw vraag wordt beantwoord in de verzamelbrief.

[2:17:21] Dat is dan weer een extra toezegging.

[2:17:23] U bent lekker bezig, meneer Weid.

[2:17:25] Gaat u maar door.

[2:17:26] Er staat nog een microfoon aan.

[2:17:35] Even kijken hoor.

[2:17:41] Hoe ik ga garanderen dat de bescherming van de kinderrechten op de eiland niet afhankelijk wordt van of zijn van tijdelijke subsidie, vraagt mevrouw Bruining.

[2:17:50] De bescherming van kinderrechten is net als in Europa en het Europese deel van Nederland een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de meest betrokken beleidsdepartementen.

[2:17:57] Vanuit mijn coördinerende rol hou ik in de gaten dat de inzet voor Caribisch Nederland volgens het principe van comply or explain net zo intensief is.

[2:18:05] en reken maar dat kinderrechten voor mij heel erg belangrijk zijn.

[2:18:13] Dan de vraag van mevrouw De Vries, verhoging wettelijk minimumloon.

[2:18:17] De verhoging van het minimumloon op de pers heeft tot nu toe een shock voor ondernemers geleid.

[2:18:22] De compensatie die het Rijk de bedrijven biedt komt niet bij de goede bedrijven terecht.

[2:18:26] De VVD wil dan pas op de plaats maken met verdere verhoging van het wettelijk minimumloon.

[2:18:30] Graag een reactie van de staatssecretaris.

[2:18:33] Uitvoeringstechnisch bleek een gerichte maatregel gericht op werkgevers met werknemers rond het wettelijk minimumloon niet mogelijk.

[2:18:43] Gekozen is daarom voor een generieke maatregel in de vorm voor het verlagen van de werkgeverspremie voor alle bedrijven.

[2:18:50] En het demissionaire kabinet deelt het standpunt van de VVD dat een beleidsmatige verhoging van het wettelijk minimumloon dit jaar niet in de reden ligt.

[2:18:59] De economie moet het ook kunnen dragen.

[2:19:01] Ik blijf dit terechte issue met de staatssecretaris van SZB in de gaten houden.

[2:19:08] Dan een vraag van de heer Vermeer over de brede welvaart.

[2:19:12] En hoe zorgt het kabinet ervoor dat de inzet niet alleen draait om geld en economie, maar ook bijdraagt aan een brede welvaart in behoud van wat de eilanden uniek maakt?

[2:19:25] Geld en economie die zijn natuurlijk heel vaak onlosmakelijk verbonden met brede welvaart.

[2:19:31] Maar in de aanpak voor bestaanszekerheid kijken we dus zeker niet alleen naar inkomens en kosten van leven onderhouden.

[2:19:37] Daarom hebben we ook aandacht

[2:19:39] voor het belang van de integraliteit in de aanpak en onder we steunen we Bonaire Zaba en steunen we Eustatius hierbij.

[2:19:47] Via regiodeals doen we ook investeringen in de brede welvaart en de zelfredzaamheid van de eilanden.

[2:19:53] En hierbij wordt ook nadrukkelijk geïnvesteerd in culturele voorzieningen en in historisch erfgoed.

[2:19:58] In de brief over de economische ontwikkelingen van 10 maart en tijdens het debat van 16 april hebben mijn voorganger en de voormalige minister van EZ uw Kamer hierover geïnformeerd over de plan.

[2:20:10] Dan een vraag van de heer Vermeer over de kansen inwoners op eigen inkomsten.

[2:20:16] Welke maatregelen gaat de staatssecretaris nemen om inwoners van de Besseilanden meer kansen te geven om zelf hun inkomen te voorzien, bijvoorbeeld via opleiding werk of ondernemen?

[2:20:28] Het kabinet stelt sinds 2022 1 miljoen structureel beschikbaar voor arbeidsbemiddeling, scholing van werkzoekenden en matching met werkgevers.

[2:20:38] Ook krijgen de eilanden al enkele jaren geld voor instrumenten die mensen met afstand tot de arbeidsmarkt nodig hebben om te kunnen werken.

[2:20:45] Vanaf 2026 zijn hiervoor structureel 4 miljoen voor beschikbaar.

[2:20:53] De heer Vermeer met zijn derde interruptie.

[2:20:56] Ja, voorzitter, zouden wij dan in die beruchte verzamelbrief ook iets terug kunnen krijgen over de prestaties van die programma's en hoe zich dat verhoudt tot soortgelijke programma's in Nederland?

[2:21:10] In Europees Nederland, moet ik zeggen.

[2:21:12] De staatssecretaris?

[2:21:14] Ik wil hem niet zozeer als beruchte, maar liever als beroemde verzamelbrief zien, maar die toezegging kan ik doen.

[2:21:20] Kijk, het wordt een mooie brief, denk ik zomaar.

[2:21:24] De staatsstatus continueert.

[2:21:26] Het wordt een telefoonboek.

[2:21:32] Ja, maar ik weet het nog wel.

[2:21:35] Dan de vraag van de heer Seder.

[2:21:37] Gelijktrekken, uitkering naar het Europees niveau.

[2:21:40] Moet op het sociale domein niet de inkomens verder verhoogd worden naar het Europees-Nederlands niveau?

[2:21:48] De afgelopen jaren zijn er enorme stappen gezet om de kosten van levensonderhoud te verlagen.

[2:21:53] En vooral ook om de inkomensvorst te verhogen.

[2:21:56] Ik verwijs ook naar bijlage 1 van de Kamerbrief die ik vlak voor het reces heb gestuurd.

[2:22:00] Met ongekende stijging van wettelijk minimumloon, AOV.

[2:22:04] en onderstand en kennisbijslag.

[2:22:07] Ik zie ook de bijdrage van mevrouw De Vries.

[2:22:09] De economie moet het kunnen dragen.

[2:22:12] En ik heb daar nog een klein tabeltje.

[2:22:15] Het is misschien op afstand te zien, maar hier is te zien hoe die stijging de afgelopen jaren gegaan is.

[2:22:22] En dat is best enorm.

[2:22:27] Ik zou graag de heer Bamenga willen vragen om het voorschriftsschap over te nemen.

[2:22:36] De heer Seerder heeft een vraag.

[2:22:38] Dank u wel, voorzitter.

[2:22:40] En ik dank ook de staatsstatus voor zijn beantwoording.

[2:22:42] Het klopt dat er afgelopen jaren veel geïnvesteerd is in de BES.

[2:22:46] Daar ben ik ook erkendelijk voor.

[2:22:48] En het heeft inderdaad ook tot nieuwe uitdagingen geleid.

[2:22:50] Inderdaad ook het sociaal minimum.

[2:22:51] Dus dat zie ik ook.

[2:22:54] Wat de staatsstatus echter doet, is dat...

[2:22:57] op beantwoording van mijn vraag of dat niet in de toekomst gelijk getrokken zou moeten worden, dat de staatssecretaris zegt dat er in absolute zin veel gedaan is, en laat ook een grafiek zien waar ik het mee eens ben, maar relatief gezien er nog steeds een verschil is die niet uit te leggen is.

[2:23:18] Namelijk, op het moment dat het leven op Bonaire goedkoper zou zijn dan op Amsterdam of Texel, dan zou ik kunnen begrijpen dat een lagere onderstand rechtvaardigt.

[2:23:30] Maar het leven op Bonaire is duurder en wij geven een lagere onderstand.

[2:23:35] Dus in relatieve zin...

[2:23:37] is er nog steeds sprake van een niet uitlegbare of niet gerechtvaardigde scheefgroei.

[2:23:43] Mijn vraag is, en dat hoeft niet in één keer, want ik snap ook dat dat de evenwicht en balans zou verstoren, maar erkent het kabinet dat er sprake is van een relatieve...

[2:23:56] scheven verhouding die niet gerechtvaardigd is en we op termijn dus wel moeten gaan werken naar verhoudingen die wel recht doen aan het besteedbaar inkomen van de inwoners daar.

[2:24:14] Kijk, we blijven natuurlijk werken aan die voorzieningenkant... ...om te zorgen dat we dat zo goed mogelijk voor elkaar krijgen.

[2:24:22] Maar ik blijf ook gewoon zeggen, die economie moet het ook kunnen dragen.

[2:24:27] Dat is gewoon een hele belangrijke.

[2:24:30] Dus met dat voor de bril moet ik gewoon kijken... ...wat ook de snelheid kan zijn om zaken recht te trekken daarin.

[2:24:40] En we hadden net even het voorbeeld van Amsterdam en Texel.

[2:24:44] Maar als je al kijkt naar het verschil tussen Amsterdam en Texel, daar zit al een heel groot verschil in.

[2:24:50] Want alles wat op Texel verkocht wordt, dat moet er met het boot heen gebracht worden.

[2:24:54] En dat is nou precies ook hetgeen wat daar met de eilanden is.

[2:24:58] Bijna alles wat daar in de winkel ligt, of wat gekocht moet worden, moet er met het boot heen.

[2:25:03] Dat is ook een van de redenen waar ik graag nog even wil zeggen waar we mee bezig zijn.

[2:25:08] even uit mijn hoofd 24 miljoen voor de landbouw hebben wij voor allerlei landbouw projecten hebben we daar liggen en daar zijn we bezig met een aantal hele mooie projecten zodat we ook de

[2:25:24] zelfredzaamheid, want zelfredzaamheid wordt wel heel vaak als een containerbegrip gezien, maar dat we die zelfvoorzienheid van voedsel, dat we dat daar op die eilanden echt een boost willen geven.

[2:25:38] Want op het moment dat je je eigen voedsel kunt produceren, wat niet meer aangevoerd hoeft te worden, en dat we ook de jeugd kunnen enthousiasmeren om een eigen volkstuintje te hebben, zodat je ook je verse groente en dat soort dingen weer

[2:25:49] Dat kan een enorme bijdrage leveren aan de volksgezondheid, maar ook aan het welzijn.

[2:25:56] En daar komen ook weer ondernemertjes uit die zien dat ze zaken kunnen leveren aan de supermarkten daar.

[2:26:04] Bij mijn bezoek daar heb ik een heel mooi voorbeeld gezien.

[2:26:08] In de coronaperiode kreeg iemand zijn ontslag, een vrouw kreeg ontslag.

[2:26:11] Hij had zijn fiets verkocht, zijn auto verkocht, zijn brommer verkocht.

[2:26:14] Hij heeft een hydrocultuur gekocht waar hij sla is gaan kweken.

[2:26:19] Heel diepgezeden, maar de kracht van de mensen daar is wel dat ze ook knokken voor hun bestaan.

[2:26:28] En hij levert nu aan de lokale supermarkt.

[2:26:31] Nou, dat zijn de dingen waar ik gewoon blij van word.

[2:26:34] En als wij dit soort projecten kunnen stimuleren, gewoon laagdrempelig in kunnen stappen, klein ondernemerschap, dan denk ik dat we hele mooie dingen kunnen doen die ook tegenwoordig kunnen komen aan dit onderwerp.

[2:26:46] Ik ben het eens met de staatssecretaris om te investeren in landbouw.

[2:26:50] Dat moet ook gebeuren.

[2:26:53] We hebben ook hele mooie projecten gezien.

[2:26:56] Dat ondersteunen wij ook volledig.

[2:26:59] Ik wil nog benadrukken dat ten aanzien van de prijsverschillen op Tesla en Amsterdam, die evident zijn...

[2:27:07] Tegelijkertijd is het ook zo dat er voor beide gebieden dezelfde minimumbijstandsnormen gelden.

[2:27:16] Wij als overheid moeten die gelijkwaardigheid ook op de BES hanteren.

[2:27:24] Omdat de prijskostenverhouding daar nog hoger is.

[2:27:31] om dat geleidelijk, en ik snap dat je dat in stappen moet doen, maar we wel naar een situatie toe moeten dat er een gerechtvaardigde minimumnorm is die dat zich ook verhoudt tot het prijscostenniveau daar, terwijl we aan de andere kant natuurlijk ook de kosten proberen te drukken, zoals u terecht zegt.

[2:27:49] U heeft van mij gehoord dat het mijn aandacht heeft en dat ik ook besef dat deze problematiek er is.

[2:27:56] Ik heb ook gezegd dat daar geen grote stappen gezet kunnen worden, maar dat het wel in de geleidelijkheid met de economie bekeken moet worden.

[2:28:07] Dank voor de beantwoording en ik geef het voorzitterschap terug aan de heer Sidder.

[2:28:11] Dank u wel, oud-voorzitter.

[2:28:13] Dank u wel voor uw bijdrage.

[2:28:15] Wil ik de staatsheids vragen of die wil continueren?

[2:28:20] Dank u wel.

[2:28:20] Dan heb ik eigenlijk nog mijn laatste blokje overige belangrijke onderwerpen.

[2:28:26] Er was een vraag van de heer Weid en de heer Seder over een update over de geopolitieke spanningen in de Caribische regio.

[2:28:37] De heer Weid vroeg van onlangs konden de VS aan marineschepen te sturen naar de kust van Venezuela.

[2:28:43] Hierover was bezorgdheid op de benedenwinterse eilanden.

[2:28:45] Kan de staatssecretaris ons hierover een update geven?

[2:28:48] Op welke manier worden de eilanders geïnformeerd?

[2:28:50] De heer Seder vroeg welke stappen worden gezet en mocht dit verder escaleren.

[2:28:58] Dit betreft een nationaal aangestuurde inzet door de Verenigde Staten.

[2:29:01] Het Koninkrijk is hier niet bij betrokken.

[2:29:04] Informatie wordt steeds gedeeld tussen Den Haag, de autoriteiten van Aruba, Curaçao en Bonaire.

[2:29:10] De ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie staan in contact met de VS. Ik zie ook dat er zorgen zijn op Aruba, Bonaire en Curaçao.

[2:29:21] Dat ervaren de collega-bestuurders van de Beneden-Winterse eilanden.

[2:29:25] Onder andere de informatie van BZ en Defensie informeren ook de bestuurders en hun bevolking.

[2:29:39] De veiligheid van inwoners en bezoekers staat voorop.

[2:29:43] Op dit moment zijn er geen extra maatregelen nodig, maar ik verzeker u dat het kabinet de ontwikkelingen zeer zeker in de gaten houdt.

[2:30:02] De heer White gebruikt zijn laatste interruptie voor dit zeer belangrijke onderwerp.

[2:30:06] Het kan niet anders, voorzitter.

[2:30:09] Dank, voorzitter.

[2:30:11] U had de vraag gesteld hoe het zit met de geopolitiek in het gebied.

[2:30:17] Om onze Kamer een update te geven.

[2:30:19] Nu hoor ik u zeggen dat dat niet heel erg lukt om dat te doen.

[2:30:26] Maar ik denk dat het wel van belang is dat we die informatie wel krijgen.

[2:30:29] Dus ik zou aan de staatssecretaris willen vragen om toch met de minister van Buitenlandse Zaken contact te hebben.

[2:30:38] En de Kamer wat gedetailleerder te informeren over de stand van zaken in die regio.

[2:30:44] En toch te kijken, ondanks dat de landen autonoom zijn, zijn ze toch onderdeel van ons koninkrijk.

[2:30:51] en heeft dat ook direct mogelijk gevolgen als het escaleert in die regio, op reactie mogelijk vanuit De Vinci en de Hague.

[2:31:02] Dus we zouden toch iets meer willen weten daarover.

[2:31:07] Dank u wel voor de vraag.

[2:31:09] Ik snap de wens van uw Kamer om hier meer over te horen.

[2:31:14] Op dit moment is er kennisgenomen van de militaire actie die de VS heeft uitgevoerd op een boot in de Zuid-Karibische Zee op dinsdag 2 september.

[2:31:23] Volgens de VS zou die boot die vanuit Venezuela drukt vervoeren bestemd voor de VS. En het kabinet beschikt op dit moment niet over een aantal informatie.

[2:31:31] Ik zal uw verzoek echter doorgeleiden naar het ministerie van BZ en

[2:31:36] Defensie en ook vragen u te informeren daarover.

[2:31:42] Dank u wel.

[2:31:43] Dat komt aan uw kant op.

[2:31:44] De staatssecretaris heeft u weer met alle vragen beantwoord.

[2:31:47] Mooi.

[2:31:48] Het is half vier.

[2:31:49] Ik stel voor om gelijk door te gaan met het tweede termijn.

[2:31:52] Er zijn al flink wat toesteggingen gedaan.

[2:31:55] Dus ik wil mevrouw Bruijnen graag het woord geven.

[2:31:59] Dank u wel, voorzitter.

[2:32:00] Allereerst wil ik de staatssecretaris bedanken voor zijn antwoorden.

[2:32:03] Ik proefde bereidheid om stappen te zetten en dat geeft hoop.

[2:32:06] Maar voorzitter, de inwoners van Bonaire-Saba en Sint-Eustatius hebben al te vaak gehoord dat het beter zou worden.

[2:32:12] Belangrijk is nu dat woorden worden omgezet in daden.

[2:32:15] De rode draad van dit debat is voor mij helder.

[2:32:17] Gelijkwaardigheid, dat vraagt om samenwerking, om het serieus nemen van inspraak en om een voortdurende dialoog met de mensen op de eilanden zelf.

[2:32:24] Alleen door te luisteren en samen oplossingen te vinden, kunnen we het vertrouwen herstellen en bouwen aan een koninkrijk waarin ieder deelgebied zich gezien en gehoord voelt.

[2:32:32] Voorzitter, een koninkrijk is pas sterk als alle stemmen meetellen, ook die van onze eilanden.

[2:32:38] En bij deze wil ik ook een twee minuten debat aanvragen.

[2:32:41] Voorzitter, dank u wel.

[2:32:43] Dank u wel.

[2:32:46] Mevrouw De Vries vraagt, buiten de microfoon om, waar het twee minuten debat over gaat.

[2:32:52] Want het is inderdaad zo, we hoeven geen twee minuten debat te houden.

[2:32:55] Er is ook heel veel toegezegd, tenzij er echt een onderwerp is waar mevrouw Bruijning zich graag een Kameruitspraak over wil.

[2:33:01] En de vraag is welk onderwerp dat zou zijn.

[2:33:03] Voor mijzelf geldt het over de situatie in Celibon, waarin ik toch nog de antwoorden enigszins onafdoende vond over dat het daar ligt.

[2:33:13] Ik vind dat de problemen van dusmate groter zijn dat wij eigenlijk als regering hier of als Europees Nederland zouden moeten ingrijpen en iets zouden moeten doen.

[2:33:23] Dus vandaar dat ik daar raar meer uitspraken over zou willen, onder andere.

[2:33:27] Dank u wel.

[2:33:27] Dank u wel.

[2:33:29] De heer Vermeer wil ook reageren op het verzoek voor een twee minuten debat.

[2:33:32] Zeer ongebruikelijk, maar ik zal het toestaan.

[2:33:37] Oké, ja, want wij willen ook een paar verzoeken indienen die de staatssecretaris wat aansporing kunnen geven in het uitvoeren van bepaalde plannen.

[2:33:46] Ondanks de vele toezeggingen.

[2:33:49] Of naast de vele toezeggingen, dank u. Nee zeker, ja, maar volgens mij wordt gewoon een twee minuten debat ingepland.

[2:33:54] Van mij is er ook een wens om dat liefst zo snel mogelijk dan wel voor het verkiezingsreces te doen.

[2:33:58] Dus volgens mij hoeven we hier geen orde debat over te starten.

[2:34:01] Maar mevrouw Bruini wil daar nog op reageren.

[2:34:03] Niks ten nadele van de staatssecretaris, want zoals ik in mijn tweede termijn heb gezegd, zie ik heel veel goede antwoorden en dat geeft echt hoop totdat de juiste stappen gezet gaan worden.

[2:34:12] Maar wij mogen als Kamer ook wel gewoon af en toe nog een beetje een duwtje in de goede richting geven.

[2:34:17] Zeker, maar voor mij vermoedde de heer Vermeer die zijn microfoon nog uit moet doen, dat er misschien een motie van wantrouwen aan zou komen.

[2:34:22] Dat is dus niet het geval.

[2:34:24] Dus er is veel lof en waardering.

[2:34:25] Dus met dat gezegd hebben, dan gaan we over naar de heer Baminga.

[2:34:30] Dank u wel, voorzitter.

[2:34:31] Dank aan de staatssecretaris.

[2:34:33] voor de beantwoording van alle vragen, ook de toezeggingen die gedaan zijn.

[2:34:37] Ik heb natuurlijk wat vragen gesteld over de wooncrisis.

[2:34:40] En dat raakt natuurlijk de mensenrechten, het raakt ook een gelijkwaardige manier omgaan van mensen in Caribisch Nederland.

[2:34:50] Dus daar zou ik toch ook heel graag willen dat de staatssecretaris, de staatssecretaris heeft het net ook uitgelegd, dat hij samenwerkt met andere bewindspersonen op dit vlak.

[2:35:00] Maar het zou het wel belangrijk vinden dat de staatssecretaris inderdaad daar regie op houdt en ook kijkt op welke manier wij hier in deze commissie de voortgang kunnen kunnen volgen van de situatie daar waar het gaat om

[2:35:13] de woningcrisis.

[2:35:15] Het is een heel belangrijk vraagstuk.

[2:35:18] Ik hoop dat ik daarvoor dus geen motie hoeft in te dienen, maar dat de staatssecretaris daarop terug kan komen op welke wijze wij hier de voortgang over deze situatie kunnen gaan volgen.

[2:35:31] Tot slot wil ik me aansluiten bij alle kritische geluiden

[2:35:37] hierover, waaronder vanuit de VVD.

[2:35:41] En nogmaals heel veel succes voor je werk.

[2:35:46] Dank u wel, de heer Wajt.

[2:35:48] Dank voorzitter.

[2:35:49] Ik dank de staatssecretaris voor de getaalde toezeggingen.

[2:35:52] Voor mijn fractie blijft het van belang dat besluiten goed, snel en helder worden genomen, zonder extra bureaucratische vertragingen.

[2:36:04] De toezeggingen die nu zijn gedaan, van belang is dat dit niet alleen de bestuurskaft versterkt, maar vooral ook bijdraagt aan het dagelijkse leven van de bewoners van de eilanden.

[2:36:13] Mijn fractie zal de uitvoering hiervan kritisch blijven volgen, juist in het belang van de bewoners.

[2:36:18] En we gaan er vanuit dat de staatssecretaris dit waar zal maken.

[2:36:22] Aan de bewoners wil ik meegeven dat wij ons blijven inzetten om ervoor te zorgen dat dit beleid daadwerkelijk ten goede komt.

[2:36:29] Dank u wel.

[2:36:31] De heer Van Haassen.

[2:36:33] Ja, bedankt, voorzitter.

[2:36:36] De staatssecretaris had het over voedselproductie, dat hij daar een mooi initiatief heeft gezien met hydrocultuur.

[2:36:44] Maar hij noemde ook het woord containerbegrip en we zien ook nog steeds dat er op vele plekken op de eilanden in stalen containers gewoon nog groenten verbouwd wordt om ze tegen de zon te beschermen.

[2:36:56] Dan bestaat er zoiets tegenwoordig, vooral op Curaçao zie je dat zeewatergekoelde projecten gestart worden om gebouwen te koelen.

[2:37:07] Die schijnen ook dus gebruikt te kunnen worden voor innovaties in kassenbouw.

[2:37:12] Dus dit wou ik dan nog even meegeven aan de staatssecretaris.

[2:37:15] En aanvullend wil ik nog wel iets terugkomen op een bijdrage van mevrouw Bruining.

[2:37:20] Want die had het over UNICEF, over projecten die stoppen aan het eind van het jaar.

[2:37:26] En de staatssecretaris gaf daar toezegging op dat hij daarvoor het eind van het jaar op terugkomt.

[2:37:31] Maar deze projecten stoppen aan het eind van het jaar.

[2:37:33] En voor de continuïteit van die projecten is het misschien raadzaam om eerder met een antwoord te komen, zodat UNICEF ook weet waar ze aan toe zijn.

[2:37:43] Wij zijn over het algemeen niet altijd even positief over de ontwikkelingssamenwerkingsprojecten van UNICEF.

[2:37:49] Maar wat ons eigen land betreft wil ik daar toch een opmerking over maken.

[2:37:56] Dank u wel, voorzitter.

[2:37:57] Het PNV die een lans breekt voor ontwikkelingssamenwerking in het eigen land.

[2:38:00] Maar wel het verzoek om te kijken, en dat snap ik wel, om eerder op terug te komen.

[2:38:04] Dus de vraag is of u daar... Ik probeer even te helpen, rond Prinsjesdag een antwoord, omdat dat misschien samenvalt met de politieke beschouwingen.

[2:38:15] Is het mogelijk om de commissie al van een antwoord te voorzien op of rond Prinsjesdag?

[2:38:22] Ik wil dat eigenlijk gewoon met mijn verzamelbrief, wil ik dat proberen om die informatie terug te komen.

[2:38:32] Ja, alleen volgens mij komt het verzamelbrief na uw reis.

[2:38:39] Dus dat zou zijn... Eind oktober.

[2:38:43] Eind oktober, oké.

[2:38:44] Volgens mij heeft de commissie wel de wens uitsproken om voor het reces nog een twee minuten debat te hebben.

[2:38:51] Dus de vraag is toch of u

[2:38:53] Voor de begrotingsbehandeling.

[2:38:54] Voor de begrotingsbehandeling een antwoord op dit specifiek punt zou kunnen geven.

[2:38:58] En het heeft ermee te maken omdat hier financiën mee gemoeid zijn en de commissie er ruimte aan geeft om, als we dat in meerderheid willen, andere financiële keuzes te maken.

[2:39:08] Meer dan de toezegging dat ik doe wat ik kan, om het eerder naar u toe te krijgen, die kan ik op dit moment niet doen, maar ik doe mijn vreselijke best.

[2:39:15] Die behandeling is pas ergens later.

[2:39:19] Ja, de begrotingsbehandeling is er later.

[2:39:20] Dat is pas met een nieuwe Kamer.

[2:39:22] Ja, dus de begroting is wat anders dan de politieke beschouwingen.

[2:39:25] De vraag is om het voor de begroting, de KR, de Kamer hierover te informeren.

[2:39:32] Dan kan het in de verzameldrief.

[2:39:35] Dat is dan ook wel weer waar.

[2:39:37] Dus dan zetten we het in de verzameldrief en dan is dat wel een toezegging van de heer Hazen.

[2:39:41] Fijn dat we het zo met elkaar oplossen.

[2:39:44] Mevrouw de Vries.

[2:39:46] Dank u wel, voorzitter.

[2:39:47] Dank aan de nieuwe staatssecretaris.

[2:39:50] Hij is al goed ingelezen in het dossier en ik wens hem ook een goede reis naar de andere eilanden toe.

[2:39:56] Een paar punten nog.

[2:39:59] Hij zegt ik zoek de verbinding.

[2:40:00] Dat is natuurlijk altijd goed, maar ik ga ervan uit dat hij als Groninger ook wel direct en duidelijk gaat zijn, want ik denk dat dat soms zacht de heel meeste stinkende wonden veroorzaken.

[2:40:09] Ik hoop ook wel dat hij dat ook blijft en ook aanspreken wederzijds, overigens, als er dingen niet goed gaan.

[2:40:17] Nou, veerverbinding wachten we af.

[2:40:18] Dan het minimumloon.

[2:40:21] Daar geeft de Staatssecretaris vandaan voorlopig geen verpassende plaats en dat is prima.

[2:40:25] Hij geeft aan, ja, de economie moet het dragen, helemaal eens.

[2:40:29] Het is ook zo dat het natuurlijk uiteindelijk ook effect heeft op de hoogte van de prijzen, want uiteindelijk zullen de werkgevers dat doorberekenen en ik denk dat je dan ook een beetje in een

[2:40:37] een soort spiraal terechtkomt.

[2:40:39] Ik worstel nog wel wat met het twee minuten debat en Celi Bon, want de staatssecretaris heeft informatie toegezegd en ik weet dan niet zo goed van waar we dan over gaan debatteren nog.

[2:40:50] Ik ben ervoor om stevige aanpak te doen, ook niet te lang door te modderen, maar ik wil ook wel dat

[2:40:56] in elk geval de eiland eerst nog een keer de kans krijgt, want dat geeft de staatssecretaris volgens mij aan, maar dat op het moment dat dat niet geleverd wordt bij de eerstvolgende actie, dan vind ik ook dat er ingegrepen moet worden vanuit hier.

[2:41:09] Dus ik ben een beetje zoekende.

[2:41:12] Maar goed, er is een twee minuten debat aangevraagd en dat gaan we dan wel doen.

[2:41:15] Maar ik vraag me echt af of het niet zinniger is om toch even dan die informatie af te wachten, omdat we dan echt concrete stappen kunnen zetten, ook als Kamer.

[2:41:22] Dat is aan de Kamer, denk ik, zelf.

[2:41:26] Maar uw hartkreet wordt gehoord, zal ik dan zeggen.

[2:41:30] Heer Vermeer.

[2:41:32] Dank u wel, voorzitter.

[2:41:33] Ik bedank de staatssecretaris en zijn team voor de beantwoording van de vragen.

[2:41:39] Ik zou toch wel de oproep van mevrouw Ookje de Vries willen steunen in deze.

[2:41:45] Dat er wel duidelijkheid moet komen en dat we even goed moeten kijken naar de volgtijdelijkheid van brief, twee minuten debat, begroting, et cetera.

[2:41:55] Maar ik weet niet helemaal, misschien kan de Griffie helpen om mij inzicht te geven wat dan de beste volgorde zou zijn en planning.

[2:42:06] komen dan denk ik zo op terug.

[2:42:08] Ik weet niet of hier vragen zijn gesteld waarbij u nog tijd hebt om voor te breiden of kunnen we gelijk door.

[2:42:14] Vraag jij van de staatssecretaris.

[2:42:17] Volgens mij kan ik gewoon door.

[2:42:19] Oké zullen we dat dan even doen en dan even de planning en organisatie met elkaar doorspreken.

[2:42:25] De heer Bamenga die vroeg over

[2:42:30] U wordt regelmatig geïnformeerd.

[2:42:35] Afgelopen januari is er nog een debat geweest en ik zal uw verhaal ook overbrengen aan de minister.

[2:42:41] Dus ik ga er ook vanuit dat de minister ook die informatie tijdig naar u toe laat komen en regelmatig.

[2:42:50] Dan de heer Van Hasen.

[2:42:52] Ik ga het zeewatergekoelde project zeker meenemen.

[2:42:56] Dank ook voor de suggestie.

[2:42:59] Eh, en...