Ontwikkelingen tenders windenergie op zee IJmuiden Ver Gamma en Nederwiek I-A

[0:00:00] Hartelijk welkom bij een activiteit van de Vaste Commissie voor Klimaat en Groene Groei, terwijl een technische briefing over windenergie op zee.

[0:00:11] Ik heet onze gasten vanuit het ministerie welkom en de heer Vermeer vanuit de fractie van BBB.

[0:00:18] Ik neem aan dat we wellicht eerst een presentatie krijgen.

[0:00:22] Ja, het volgende is een korte presentatie waarin we langs een aantal onderwerpen van Wind op zee lopen en dat er dan nog voldoende ruimte is voor vragen.

[0:00:33] Dat klinkt geweldig.

[0:00:34] Gaan we dat doen.

[0:00:35] Gaat uw gang.

[0:00:35] Frederique het woord schrijven.

[0:00:38] Ja, dank u wel.

[0:00:39] Ik zal een presentatie geven.

[0:00:41] Deze technische briefing is aangevraagd naar aanleiding van de Kamerbrief over de tenders voor windenergie op zee.

[0:00:47] Dus ik zal eerst kort even schetsen hoe de marktsituatie voor windenergie op zee er nou uitziet en daarna ingaan op wat maatregelen die het afgelopen jaar zijn genomen om de tenders te verbeteren, maar die ook recent in het actieplan zijn aangekondigd.

[0:01:04] En dan ga ik dus eerst even uitzoomen richting hoe het energiesysteem eruit ziet en wat voor rol windenergie op zee daarin heeft.

[0:01:12] Want zoals jullie in deze grafiek kunnen zien, dit is een grafiek van de elektriciteitsproductie, wordt op dit moment ongeveer de helft van de elektriciteitsproductie CO2-vrij geproduceerd.

[0:01:25] Terwijl de doelstelling is om dat volledig CO2-vrij te doen.

[0:01:28] Dus dat is ongeveer nog de helft

[0:01:30] Daarnaast neemt door elektrificatie ook de totale elektriciteitsvraag toe en zou daarmee ook de elektriciteitsproductie moeten toenemen.

[0:01:46] We zien dus dat ongeveer de helft nog niet CO2-vrij is, dus dat kan nog worden ingevuld door andere hernieuwbare energiebronnen.

[0:01:55] of CO2-vrije energiebronnen.

[0:01:58] En als we dan kijken naar welke mogelijkheden er daarvoor zijn, dan is windenergie op zee eigenlijk de enige mogelijkheid of enige techniek die op grote schaal kan worden geproduceerd, relatief betaalbaar is, maar vooral ook op tijd kan worden geproduceerd als we bijvoorbeeld richting 2030 en 2035 kijken.

[0:02:20] Dus in dat geval is verdere opschaling van windenergie op zee eigenlijk onmisbaar in de energiemix.

[0:02:26] Dat klinkt vanuit de perspectief van investeerders als een positief signaal, maar tegelijkertijd is het uitdagend om te investeren in windenergie op zee.

[0:02:39] Dat komt door de fase waarin we zitten in de energietransitie.

[0:02:44] Het International Energy Agency heeft daar onderzoek naar gedaan en heeft zes fases van de integratie van flexibele hernieuwbare

[0:02:54] energie geïdentificeerd.

[0:02:58] Ik zal niet op alle fases individueel ingaan, maar het geeft denk ik wel een beeld van hoe de markt zich heeft ontwikkeld.

[0:03:06] In het begin, die eerste drie fases, is er eigenlijk nog weinig hernieuwbare energie in het energiesysteem en kunnen tussen zonne-energie en windenergie relatief makkelijk worden geïntegreerd, omdat ze vooral elektriciteit die uit

[0:03:22] gas- en kolencentrales worden geproduceerd en vervangen.

[0:03:26] Kool en gas maken nog steeds een groot deel uit van de energiemix en daardoor bepalen zij ook de marktprijs voor elektriciteit.

[0:03:38] Dus als dan de kostprijs van windenergie op zee rond de marktprijs voor kool en gas ligt, dan is er geen subsidie nodig.

[0:03:46] Dat hebben we de afgelopen jaren ook gezien, zeker in combinatie met een enorme kostenreductie voor windenergie.

[0:03:52] konden we relatief snel af van de subsidievrije tenders.

[0:03:58] Er waren zelfs momenten dat er geld betaald is om deel te nemen aan de tender.

[0:04:03] Vanaf fase vier zien we dat er steeds meer flexibele hernieuwbare energie in het energiesysteem komt, dus dat er steeds meer piekmomenten zijn dat de elektriciteitsvraag volledig kan worden ingevuld door de zonne- en windenergie op zee.

[0:04:21] En daardoor wordt de marktprijs ook volatieler en zien we bijvoorbeeld op momenten dat de elektriciteitsprijs heel laag is of zelfs negatief.

[0:04:33] Dit ondermijnt natuurlijk de business case van investeerders, zodat het onzekerder wordt en wordt het ook lastiger voor windparkontwikkelaars om contracten af te sluiten met de afnemers.

[0:04:47] En deze contracten...

[0:04:48] zogenaamde PPA, Power Purchase Agreements, hebben ze ook nodig om de risico's af te dekken.

[0:04:54] Want de windparkontwikkelaar doet een investering in een windpark wat ongeveer vijf jaar duurt om te bouwen en vervolgens in dertig jaar moet worden terugverdiend.

[0:05:03] Dus voordat die investering aan het begin wordt gedaan, willen ze enige zekerheid hebben dat ze ook die investering kunnen terugverdienen.

[0:05:14] Als we dan kijken naar de fase waarin Nederland zich ongeveer bevindt,

[0:05:17] Nederland bevindt zich op dit moment volgens de IEA ongeveer in fase vier en gaat rond 2030 richting fase vijf.

[0:05:26] Wat dus betekent dat er steeds meer... de exerciteitsvraag steeds vaker door hernieuwbare energie wordt ingevuld.

[0:05:35] En dat brengt dus die onzekerheid met zich mee.

[0:05:37] Die onzekerheid zien we niet alleen in Nederland.

[0:05:39] Dat zien we ook in andere landen om ons heen.

[0:05:41] Volgens IEA zit bijvoorbeeld ook Duitsland en het Verenigd Koninkrijk in dezelfde fase en is Denemarken zelfs al een stapje verder.

[0:05:49] En dat speelt dus ook mee in... Nou ja, dat is een van de redenen dat die tenders daar ook recent zijn mislukt.

[0:05:59] Er zijn een aantal stappen die kunnen helpen om door deze fase heen te komen, zowel aan de vraagkant als aan de aanbodkant.

[0:06:06] Enerzijds aan de elektriciteitsvraagkant helpt het als de...

[0:06:11] als er wordt geëlektrificeerd, waardoor de totale vraag toeneemt.

[0:06:15] Maar het helpt ook als die vraag flexibeler wordt, zodat het productieprofiel van wind en zon beter kan worden gevolgd.

[0:06:22] En tegelijkertijd is het ook belangrijk dat er voldoende regelbaar vermogen in het energiesysteem zit, zodat ook op momenten dat er weinig wind en zon is, er wel elektriciteit kan worden geleverd.

[0:06:34] En aan de andere kant kan aan de aanbodzijde, dus bijvoorbeeld voor de windparkontwikkelaars,

[0:06:40] kan het helpen om een prijszekerheidsmechanisme in te stellen, zodat de risico's die bij zo'n volatiele elektriciteitsprijs komen kijken, worden verbinderd.

[0:06:49] En dat kan bijvoorbeeld door een tweezijdige contract for difference.

[0:06:55] In dat licht heeft het kabinet het afgelopen jaar een paar maatregelen aangekondigd.

[0:07:02] De maatregelen die jullie nu op het scherm zien, die zijn ook aangekondigd in de Kamerbrief over de tenders die dit jaar gepland stonden.

[0:07:09] Dat is voor de uitmijdende vergamma Nederwijk 1a.

[0:07:13] Daarvan zal de 1 gigawatt-tender eind oktober opengaan en sluiten.

[0:07:20] Want de minister heeft besloten om maar 1 gigawatt open te stellen, zodat er ook minder concurrentie is bij het afsluiten van die ppa's.

[0:07:29] de kans op slagen van deze tender vergroot.

[0:07:33] Daarnaast zijn er nog een aantal maatregelen genomen die vooral de risico's verlagen voor het ontwikkelen van een windpark, dus enerzijds door het project te verkleinen, waardoor per partij er minder hoeft te worden geïnvesteerd, maar er ook de rangschikkingscriteria in de tender te verlagen, waardoor er minder druk komt

[0:07:59] om zo hoog mogelijke biedingen te doen.

[0:08:02] En er is ook een periode tussen het moment dat een partij deelneemt aan een tender en het moment dat de finale investeringsbeslissing wordt genomen.

[0:08:10] En in die periode moet dan een windparkontwikkelaar nog contracten afsluiten met toelevenanciers, maar ook met afnemers.

[0:08:17] En door een zogenaamde dwangsomlimiet in te stellen, worden daar voor die periode de risico's verlaagd.

[0:08:25] Want dan weet een windparkontwikkelaar, stel, het lukt me niet,

[0:08:28] om die contracten af te sluiten, dan heb ik een mogelijkheid om de vergunning te laten intrekken tegen het betalen van de bankengrantie.

[0:08:39] Aan deze maatregelen zijn we allemaal bedoeld voor deze specifieke tender.

[0:08:44] In een tender zijn er beperkte sturingsmogelijkheden op de elektriciteitsvraag, maar ook breder op het energiesysteem, omdat het zich richt op dat ene specifieke windpark.

[0:08:55] Daarom had de minister ook een actieplan aangekondigd

[0:08:58] Vorige week met de Kamer is gedeeld, waar ook breder is gekeken naar maatregelen die kunnen worden genomen, zowel voor windenergie op zee als voor de vraagontwikkeling.

[0:09:10] Nou, daarin zijn voor 2026 drie maatregelen aangekondigd.

[0:09:17] Eén die zich richt op de aanbodstimulering en twee op de vraagontwikkeling.

[0:09:22] Dus één is uit voor de aanbodstimulering

[0:09:26] is het voornemig gedeeld om twee gigawatt te vergunnen met subsidie.

[0:09:31] Hierdoor wordt dus die prijszekerheid geboden aan windparkontwikkelaars die ze nodig hebben om zo'n investering te kunnen doen.

[0:09:41] En anderzijds zijn er twee maatregelen aangekondigd die zich meer focussen op knelpunten die kunnen liggen bij de elektrificatie van bijvoorbeeld de industrie.

[0:09:52] Dus dat is de verlenging van de indirecte kostencompensatieregeling, waardoor de energieprijs voor deze specifieke doelgroep verlaagt.

[0:10:05] En anderzijds is aangekondigd dat er een verder onderzoek wil worden gedaan naar het ontwikkelen van een PPA-garantiefonds.

[0:10:13] En dat houdt in dat er partijen kunnen zijn die wel willen elektrificeren, die ook zo'n langetermijn contract

[0:10:19] met een elektriciteitsproducent zoals een windparkontwikkelaar willen afsluiten, maar dit niet kunnen doen of alleen tegen hele hoge kosten kunnen doen, omdat een kredietwaardigheid te laag is.

[0:10:31] En met zo'n garantiefonds wordt dat risico afgedekt en neemt dat knelpunt weg.

[0:10:39] Hiervoor is ongeveer 1,1 miljard vrijgemaakt uit het Klimaatfonds.

[0:10:44] waarvan het meerdere deel gereserveerd is voor de subsidietenders.

[0:10:50] En dit budget wordt de komende tijd nog nader bepaald.

[0:10:54] Bijvoorbeeld BBL is bezig om een advies op te stellen over welk bedrag nodig is.

[0:11:00] Er vinden ook nog marktconsultaties plaats en die informatie wordt dan meegewogen in het definitieve bedrag dat kan worden gereserveerd voor een tender en ook de concept tenderregelingen.

[0:11:14] en het overige geld is gereserveerd voor de IKC en de PPA-garantiefonds.

[0:11:24] Daarnaast bevat het actieplan ook een vooruitblik richting 2027 en verder, met maatregelen die nog door het volgend kabinet of in 2026 verder zouden kunnen worden genomen om de realisatie van de routekaart voor windenergie mogelijk te maken.

[0:11:44] en daarmee ook de vertragingskosten voor Tennet te voorkomen dan wel te verminderen, omdat Tennet al contracten heeft afgesloten voor het net op zee.

[0:11:54] Die richten zich wederom zowel op de aanbodstimulering als de vraagstimulering.

[0:11:59] Aan de aanbodkant kan er worden gekozen om een tweezijdig contract for difference in te stellen.

[0:12:06] Er wordt momenteel gewerkt om dit juridisch mogelijk te maken.

[0:12:12] Daarnaast kan er worden gekeken naar de inrichting van een windkabel door de vermogensdichtheid te verlagen.

[0:12:19] Dus ik zal het even toelichten.

[0:12:23] Er wordt een windkabel, een bepaald oppervlakte op zee gereserveerd voor een windpark.

[0:12:30] En daar wordt een bepaalde capaciteit, bepaald vermogen aan windenergie op zee aangekoppeld.

[0:12:35] Dus bijvoorbeeld voor de komende tender is er

[0:12:38] is er ruimte gereserveerd en er moet dan minimaal één gigawatt windenergie op zee komen.

[0:12:44] Door te kijken naar de verhouding van het aantal gigawatten ten opzichte van het aantal kilometers en door dat te verlagen, kan een windparkontwikkelaar de windturbines optimaliseren waar ze hem neerzetten, waardoor ze de windopbrengsten kunnen optimaliseren.

[0:13:05] Dat kan enerzijds voor meer opbrengsten zorgen en mogelijk ook de kosten verlagen als er minder turbines nodig zijn.

[0:13:16] En tot slot, waar ook nog naar kan worden gekeken, is om de termijnen of de bouwtijd voor realisatie van het windpark te verlengen of te verruimen.

[0:13:27] Windparkontwikkelaars krijgen nu een aantal maanden waarin ze de turbines moeten aansluiten op het Tennet-platform.

[0:13:34] En dat betekent dus ook dat ze daar rekening mee moeten houden in de contracten die ze afsluiten.

[0:13:40] En door daar meer tijd voor te geven, hebben ze meer flexibiliteit in het afsluiten van die contracten en dat kan mogelijk de kosten verlagen.

[0:13:50] Nou, dan zijn er ook nog maatregelen die aan de vraagkant kunnen worden ofwel geïntroduceerd ofwel voortgezet kunnen worden.

[0:14:00] Dus bijvoorbeeld in de SDE++

[0:14:03] Er worden nu ook al maatregelen gestimuleerd die helpen bij elektrificatie.

[0:14:07] Door dit voor te zetten, kan doorgaan met dat beleid en dat kan helpen bij elektrificeren.

[0:14:16] Ook kan worden gekeken naar het wegnemen van knelpunten voor elektrificatie.

[0:14:21] Dus dat is of door bijvoorbeeld de IKC-regeling te verlengen

[0:14:26] of door bijvoorbeeld nettarieven en de heffingen op elektriciteit te verlagen, wat weer de totale energiekosten voor deze bedrijven vermindert.

[0:14:37] En tot slot zou er ook nog een contract for difference aan de vraagkant kunnen worden geïntroduceerd, zodat de afnemers zekerheid krijgen over de elektriciteitsprijs die ze moeten betalen.

[0:14:51] Voor al deze maatregelen zijn dus op dit moment nog geen middelen beschikbaar.

[0:14:56] Dus dat is aan een volgend kabinet of bij een volgende voorjaarsbesluitvorming om daar eventueel toe te besluiten.

[0:15:08] In het kort welke maatregelen er allemaal op het gebied van de tenders zijn genomen of zijn aangekondigd.

[0:15:16] En dan geef ik het woord terug.

[0:15:19] Dank u wel.

[0:15:20] Dan kijk ik naar de heer Vermeer voor een vraag.

[0:15:24] Ja, dank u wel en bedankt voor de presentatie en ik begrijp dat die nog even bij de stukken gevoegd gaat worden.

[0:15:32] Begrijp ik het goed dat als de vermogensdichtheid verlaagd wordt dat je dan een grotere beslag van, of zeg maar, dat je voor dezelfde hoeveelheid gigawatts dus een grotere oppervlakte nodig hebt?

[0:15:48] En wat voor invloed gaat dat hebben voor bijvoorbeeld de visserijen in dat gebied?

[0:15:55] Want dat betekent dat het gebied waarin je bepaalde activiteiten niet meer mag doen in verhouding groter wordt dan bij een hogere vermogensdichtheid.

[0:16:04] Klopt dat?

[0:16:11] We hebben gigawatten en terrawattuur wat weer uit de turbines komt.

[0:16:15] Dus de maatregel die hier wordt voorgesteld betekent dat het gebied dat wordt gereserveerd voor windenergie op zee hetzelfde blijft.

[0:16:23] Het aantal gigawatten wat in dat gebied wordt geplaatst dan wel afneemt, maar daardoor kan dus de daadwerkelijke elektriciteitsproductie toenemen.

[0:16:34] En dan mocht de keuze zijn om hetzelfde aantal gigawatten te behouden, dan zou bij een verlaging van de vermogensdichtheid inderdaad meer ruimte nodig zijn.

[0:16:44] Misschien in aanvulling, windmolens kunnen ook elkaars wind wegnemen, dus windparkontwikkelaars kijken heel goed hoe kunnen we het nou zo optimaliseren dat er ruimte ontstaat tussen die windturbines om de wind ook te laten waaien.

[0:16:59] We zijn natuurlijk ook aan het kijken in het kader van medegebruik en de ruimtelijke ordening, van hoe gaan we om met de ruimte rond de windenergiegebieden, maar ook in de windenergiegebieden.

[0:17:11] en dat zullen we ook in een volgend programma Noordzee weer verder ontwikkelen.

[0:17:15] Op dit moment hebben we gezegd dat we onderzoeken welke potentie hierin zit en daarna zal er dan een afweging gemaakt moeten worden, zowel ruimtelijk als vanuit de business case en de kosten voor de overheid.

[0:17:30] Roept het nog een vraag op bij de heer Vermeer.

[0:17:35] Nee, ja, op zich denk ik wel dat het mij duidelijk is dat als je dit doet, dat je als je uiteindelijk toch die gigawatts wil halen, dat je dan een groter gebied nodig hebt.

[0:17:46] Als het moet blijken dat we toch die gigawatts willen halen, dat er meer beslag op de ruimte plaats gaat vinden.

[0:17:52] En dat staat dan tegenover dat je binnen die gigawatts misschien wel een hogere vermogen, wel een hogere productie kunt halen, wat zou kunnen.

[0:18:00] Dus bedankt dat dat verduidelijk is.

[0:18:06] Dat behoeft niet nog een reactie?

[0:18:10] Het was geen vraag.

[0:18:13] Oké, dan heb ik zelf een vraag en dat gaat eigenlijk even over de routekaart om weer heel even het overzicht te houden.

[0:18:19] We hebben vanochtend een technische briefing gehad met PBL over de klimaat- en energieverkenning en die schetste eigenlijk dat we dus nu op 9 gigawatt in 2030 afboersen.

[0:18:34] Is nu voor 20, voor volgend jaar,

[0:18:38] is dus eigenlijk het beoogde realisatie van 5 gigawatt verlaagd naar 2 gigawatt.

[0:18:45] Klopt dat?

[0:18:46] En hoe verhoudt dat zich tot die 9 gigawatt?

[0:18:52] Ja, er staat nu ongeveer 4,5 gigawatt aan windenergie op zee.

[0:19:01] Daarnaast is er ongeveer 1,5 gigawatt in aanbouw.

[0:19:05] Dus dan komen we op de 7 gigawatt.

[0:19:08] En er is ook nog eens 4 gigawatt vergund.

[0:19:13] Ja, sorry, 6.

[0:19:15] En er is 4 gigawatt vorig jaar vergund.

[0:19:20] Daarvan staat 3 gigawatt gepland om in 2029 of 2030 te worden gerealiseerd.

[0:19:29] Dus dan klopt het inderdaad, dan komen we op 9 gigawatt voor 2030 uit.

[0:19:37] Ja, maar die twee die dus komend jaar nog bovenop... Die worden pas vanaf 2031 gerealiseerd.

[0:19:46] Het klopt inderdaad dat er oorspronkelijk voor volgend jaar 5 gigawatt gepland stond, wat verlaagd is naar 2 gigawatt.

[0:19:56] Maar die windparken zouden al na 2030 worden gerealiseerd.

[0:20:04] Het zijn heel veel getallen.

[0:20:05] Nee, kijk, volg de getallen.

[0:20:07] Maar dus wat wij ook nu nog besluiten of doen voor 2030 blijft de teller staan op 9 gigawatt.

[0:20:15] Is dat klopt?

[0:20:17] Ja, oké.

[0:20:23] Ja, de heer Vermeer, een vraag.

[0:20:26] Ja, het was 4,5 gigawatt stater, 1,5 in aanbouw.

[0:20:32] En was het nou 3 gigawatt vergund tot 2030 en hoeveel nog daarna?

[0:20:38] Er is 4 gigawatt nog eens vergund.

[0:20:41] En die stonden oorspronkelijk allemaal voor 2029 of 2030 gepland.

[0:20:46] Maar in augustus is er een kamerbrief verstuurd over de vergunningswijziging voor het windpark in Amuiden-Verbetten.

[0:20:55] toen het kabinet besloot om 1 gigawatt nog wel in 2030 of 2029 te realiseren en 1 gigawatt pas in 2032.

[0:21:07] Ja, en dan heb ik nog een aanvullende vraag daarover.

[0:21:10] Die vergunning windpark ten noorden van de Waddeneilanden 1 die is geweest.

[0:21:16] Wat is daarvan de geplande opleverdatum en wat zou bij een

[0:21:23] bij door de wind de geplande opleverdatum zijn.

[0:21:29] Ja, daar kan ik kort op ingaan.

[0:21:30] Dat is ook inzichtelijk gemaakt in het programma Aansluiting Wind op zee.

[0:21:34] Daar is ook een kamerbrief afgelopen zomer naar uw kamer gestuurd.

[0:21:38] En wat daar nu in staat, is dat Door de Wind wordt opgeleverd in 2033.

[0:21:42] Nou goed, dat is deels ook nog hankelijk van hetgeen wij collega's hebben aangegeven zojuist en de acties die het kabinet nu maakt.

[0:21:50] En ten noorde van de Waddene eilanden staat voor 2032 gepland.

[0:21:54] Wel één kanttekening, en wellicht kan mijn collega daar nog aanvulling op geven, is dat als onderdeel van dat actieplan, als we kijken naar de vermogensdichtheid van door de wind, er ook wordt gekeken om ten noorden van de Wadden en door de wind met elkaar te koppelen.

[0:22:08] Dan gaat het over hetzelfde aantal gigawatts, dus 4 gigawatt, dat staat er gepland voor door de wind, maar dan zou je dus met meer ruimte uiteindelijk op een constanter niveau die 4 gigawatt kunnen halen, eigenlijk net wat mijn collega ook aangeeft.

[0:22:24] Kleine aanvulling daarop, want de klimaat- en energienota is ook met Prinsjesdag verstuurd.

[0:22:31] Voor wind op zee, en dat was in het win al van voor de zomer, hebben we gezegd, we zien een aantal ontwikkelingen die Frederique ook heeft geschetst, maar we zien ook ontwikkelingen rond de waterstofmarkt en ook de opschaling richting waterstof op zee.

[0:22:45] Toen is er voor de zomer gezegd dat we dat nader onderzoeken en met de klimaat- en energienota bepalen welke conclusie het kabinet daaraan verbindt.

[0:22:52] Het kabinet heeft ervoor gekozen om voor waterstof op zee vijf jaar pauze in te lassen en concreet betekent dat dat de demonstratieprojecten 1 en 2 die voorzien waren, demonstratieproject 2 was waterstof in ten noorden van de Wadden, dat die nu niet doorgaan en dat geeft ook de mogelijkheid om nader te onderzoeken wat het zou betekenen als het niet met waterstof in ten noorden van de Wadden wordt ingevuld, maar als we die betrekken bij door de wind

[0:23:20] en daar naar die vermogensdichtheid kunnen kijken.

[0:23:23] Dat is precies wat Pim net ook aangaf.

[0:23:26] Dan kijk je dus de vier gigawatt van door de wind en de potentie in ruimte van ten noorden van de Wadden.

[0:23:32] Kunnen we dat dan samen nemen?

[0:23:37] De heer Vermeer.

[0:23:39] Ja, en ik stelde die vraag ook.

[0:23:41] In die brief staat die planning, maar als ik dan nu kijk naar de actieplannen en zo, dan kan dat ook weer leiden tot vertraging in die projecten.

[0:23:49] Maar daar hebben jullie nog geen nieuwe datum aan gehangen.

[0:23:55] Maar bijvoorbeeld het uitstellen van die demo met waterstof maakt het wel verplicht dat die aanlanding, dat die dan nu gerealiseerd wordt.

[0:24:06] Terwijl als die demo zou slagen, dan zou je ook voor kunnen kiezen om die ten noorde van de wadden niet aan te landen.

[0:24:12] Gewoon alleen maar voor waterstof en niet voor de elektriciteit daar te zorgen voor.

[0:24:19] aanvoer richting land.

[0:24:23] Is dat niet vreemd, juist omdat er nu zo'n discussie is over die aanlanding, dat dat waterstoftraject nou net gestopt is?

[0:24:33] Maar even technisch gezien, wat is de aanleiding om dat ding te schrappen, die pilot?

[0:24:38] Dan zeg ik even als voorzitter dat de kwalificatie vreemd, dat doen we woensdag.

[0:24:43] En de technische vraag, wat de logica is.

[0:24:45] Ik probeerde mij te herstellen door een technische vraag te stellen.

[0:24:48] Ik hoorde het u doen.

[0:24:51] Dan hou ik het bij de techniek.

[0:24:54] In Pavelsen, en je kan straks aanvullen als dat handig is, zijn eigenlijk drie projecten onderzocht.

[0:25:00] Dus de waterstofaanlanding van ten noorde van de Waddene eilanden, Doordewind 1 en Doordewind 2.

[0:25:07] Tennet heeft al aanbestedingen gedaan, ook voor zowel Doordewind 1 en 2, want die zitten allemaal al in het ontwikkelkader, dus de opdracht die aan Tennet is gegeven.

[0:25:16] Dus als het gaat om de doorlooptijd waar wij mee rekenen, dan geldt voor Doordewind dat hij onafhankelijk is van de waterstofdoelstellingen die bij ten noorde van de Wadden gekoppeld waren.

[0:25:29] Dus ook de aanlandingen die voorzien zijn in de Eemshaven, de 2x2 gigawatt aanlanding, gaat om de elektronen die ook door de windbetrekking hebben.

[0:25:40] Dus ik denk goed om die qua techniek uit elkaar te halen.

[0:25:43] Dus het ene besluit beïnvloedt dus in die zin ook niet het andere besluit per se.

[0:25:53] Nou eentje dan nog.

[0:25:54] Het is wel je derde op rij, hè?

[0:25:56] Ja, bedankt voor de ongelooflijke coulance, voorzitter.

[0:26:01] Daarom wilde ik er zelf ook geen voorzitter worden, want dan zou ik dat niet kunnen doen.

[0:26:06] En die aanlanding van ten noorden van de Wadden, waar zit die ergens dan?

[0:26:15] Want die hoort daar eigenlijk bij, volgens mij, maar er wordt nu net specifiek gesproken over door de wind 1 en 2, dat daar opdracht gegeven is aan Tennet.

[0:26:23] En wat is de status van die ten noorden van de Wadden?

[0:26:27] De status daarvan is dat in datzelfde programma de Spa-Wals-Eemshaven inzichtelijk is gemaakt welke routes er mogelijk zijn voor de aanlanding van waterstof.

[0:26:37] Dat is vlak na de voorjaarsnota gepubliceerd.

[0:26:40] In de voorjaarsnota was er al sprake van in ieder geval de middelen voor waterstof dat daar discussie over was of in ieder geval waren afgeroomd.

[0:26:47] Toen hebben wij vanuit het kabinet gezegd, het is nu niet verstandig om één aanlandroute te kiezen en nog alle opties in beeld te houden.

[0:26:55] Dus wij hebben zelf drie opties in beeld voor nieuwbouwleidingen, moet ik erbij zeggen.

[0:26:59] Dus als we een nieuwe leiding zouden willen maken, wat zijn dan de opties?

[0:27:03] Tegelijkertijd loopt er ook nog binnen het ministerie een onderzoek naar het hergebruik van bestaande leidingen.

[0:27:08] Dus die zouden in beeld zijn voor de aanlanding van ten noorden van de Waddene eilanden.

[0:27:11] Maar goed, nu met de context die net werd geschetst, is dat ook even afwachten wat daar in de toekomst, dat is echt een nieuw kabinet ook, mee kan worden gedaan.

[0:27:21] En heel concreet de status.

[0:27:23] Dus voor de aanlandingen van Door de Wind heeft de netbeheerder Tennet al opdracht gekregen en heeft al stappen gezet.

[0:27:32] Voor waterstof ligt die opdracht niet bij GasUnie.

[0:27:35] en zijn er wat dat betreft ook geen concrete projectstappen gezet.

[0:27:41] Dan heb ik nog een vraag over de routekaart.

[0:27:46] Dus tot en met 2030 hebben we 9, wordt er nog steeds of koersen we nu op 9 gigawatt realisatie.

[0:27:56] Dan is er in 2032 in principe staat die doelstelling van 21 gigawatt nog.

[0:28:02] Dus wat betekent het feit dat we voor volgend jaar van 5 gigawatt aanbesteden naar 2 gaan voor dat doel van 2032?

[0:28:17] Ja, dat kan ik beantwoorden.

[0:28:19] Dat betekent dat de windparken die dus volgend jaar zouden worden vergund er niet meer in 2031 kunnen staan.

[0:28:29] Die verdragen dus.

[0:28:30] En dan is uiteindelijk aan het kabinet of een volgend kabinet om in de update van de routekaart te bepalen wanneer die windparken er dan wel komen.

[0:28:38] Maar er zit altijd ongeveer vijf jaar tussen het moment van de tender en het moment van realisatie.

[0:28:45] Ja, maar als ik 9 plus 2, kom ik op 11, dus dan heb je toch nog steeds een gat van 10.

[0:28:51] Ja, maar er moet dus nog worden besloten hoeveel gigawatt er dan, bijvoorbeeld, in 2027 zou worden.

[0:28:57] Dat zou dan 10 gigawatt moeten zijn om die 21 te halen.

[0:29:01] Klopt deze rekening?

[0:29:02] Dat klopt.

[0:29:02] Die probeer ik even te snappen.

[0:29:04] Oké.

[0:29:06] Goed.

[0:29:09] Dan heb ik nog een vraag over A, M, D, V, G, A en B. Wanneer valt daar de definitieve beslissing dat het doorgaat?

[0:29:26] A, M, D, V, G, A en B zitten nog steeds in de routekaart.

[0:29:29] Er staan nog steeds gepland, maar het klopt inderdaad dat die nu vertraagd zijn.

[0:29:34] Er wordt naar verwachting bij de conceptregelingen voor de eerstvolgende tenders in 2026, dus die komen eind dit jaar, wordt besloten welke windparken dat gaan worden.

[0:29:46] Dus dat zouden aan mij de vergamma A en B kunnen worden.

[0:29:50] En dan wordt er tegelijkertijd gewerkt aan een update van de routekaart.

[0:29:56] En daarin worden dus alle windparken die nog gepland staan, worden weer meegenomen en bepaald in welke vooroorde, welk windpark in welk jaar wordt vergund.

[0:30:12] Maar IJmuiden, Vergamme A en B, die 1 gigawatt, dus die verkleinde kavels, die zijn al getenderd.

[0:30:21] Nee, dus dit jaar stond oorspronkelijk de tender gepland voor Ameide voor gamma A, Ameide voor gamma B en Nederwijk 1A.

[0:30:29] En het kabinet heeft besloten om de tenders voor Ameide voor gamma A en gamma B uit te stellen, maar er is nog niet bepaald wanneer die dan worden vergund.

[0:30:38] En er wordt dus naar verwachting eind dit jaar zal het kabinet besluiten welke windparken er volgend jaar worden vergund.

[0:30:46] En dat kan dus Ameide voor gamma A en of B zijn.

[0:30:50] En zo niet, dan worden die meegenomen in de update van de routekaart volgend jaar.

[0:30:56] Helder.

[0:30:58] Heer Vermeer.

[0:31:01] Ja, dank u wel.

[0:31:03] In de acties vanaf 2027 stond zowel SDA++ als Contract for Difference genoemd, terwijl er eerder sprake van was dat de SDA zou stoppen en Contract for Difference daarvoor in de plaats zou komen.

[0:31:17] Tenminste, dat was...

[0:31:18] Laat ik het zo even zeggen, dat was mijn perceptie.

[0:31:24] Want er stond achter die contract for difference alleen aan de vraagkant stond daar achter.

[0:31:31] Kan daar iets toelichting op komen hoe dat model er dan uit gaat zien met die combinatie van en SDE++ en die contract for difference, zoals dat in de sheet stond?

[0:31:45] Ja, dus op dit moment bestaat inderdaad de SDE++

[0:31:48] plus plus voor onder andere hernieuwbare energie op land, maar dus ook andere technieken.

[0:31:54] Daarvoor heeft de Europese Commissie besloten dat voor hernieuwbare energie op land, maar ook op zee vanaf 2027 of halverwege 2027 die systematiek van een SDE plus plus niet meer mag, maar dat daar verplicht een contract for difference voor moet worden gebruikt.

[0:32:15] Dus dat is ook de reden dat er dus aan Contact for Difference wordt gewerkt voor hernieuwbare energie op land.

[0:32:22] Maar de andere categorieën die in de SDE plusbus zitten, daar kan dus ook nog een andere systematiek voor worden gekozen.

[0:32:31] En als ik dan aanvul voor windenergie op zee... Voor windenergie op zee is dus vanwege die juridische...

[0:32:40] dat de wetstraject is een contract for difference nog niet mogelijk en daarom heeft het kabinet aangekondigd om een subsidieregeling vergelijkbaar met de SDE++ voor te bereiden voor windenergie per se.

[0:33:00] Hoopt dit nog een vraag op?

[0:33:02] Vraag ik aan de heer Vermeer.

[0:33:04] Ja, dank u wel.

[0:33:04] Dus omdat er stond acties vanuit 2027, gaat dus om die knip van 1 juli 27, dat je daarom in die periode zowel SDA++ nog hebt als contract for difference.

[0:33:17] Want ik dacht dat de ene echt de ander zou vervangen, maar nu zie ik ze allebei staan.

[0:33:23] Dus is dat puur een kalenderding?

[0:33:26] Ja, ik denk dat op de sheet stond voor 2027 ook de continuering van de SDE++.

[0:33:31] Dus dat zit aan de vraagkant, want daarin worden ook technieken gestimuleerd die zorgen voor extra elektriciteitsvraag.

[0:33:40] En u heeft gelijk dat als we een contract for difference voor de aanbod kan doen om een windpark te ondersteunen, dat we dan niet meer een subsidie die lijkt op de SDE++ gebruiken om ook dat te doen.

[0:33:51] Dus wat er op de slides stond voor 2027 over de SDE++ zit inderdaad aan de vraagkant, omdat daar ook een stimulans in zit voor het gebruik van elektriciteit.

[0:34:08] Dan doe ik nog een vraag.

[0:34:10] Het is een beetje flexibel vandaag.

[0:34:12] En over, want in de miljoennota is dus die 948 miljoen vrijgemaakt

[0:34:22] voor wind op zee, dat gaat dus om die 2 gigawatt.

[0:34:28] En dan is mijn vraag eigenlijk, kan je zeggen dat dat twee vijfden van het benodigde budget zou zijn als je 5 gigawatt zou willen neerzetten of is dat een niet, is dat de kortere bocht?

[0:34:45] Die kwalificatie zal ik er niet aan hangen, maar op dit moment kunnen we nog niet zeggen wat het exacte budget is.

[0:34:54] Dus we hebben wel aangegeven van welke middelen zijn er vrijgemaakt, die middelen kloppen.

[0:35:00] Dus dat zijn de miljoenen waar u naar refereert.

[0:35:04] Vervolgens doet PBL een onderzoek naar de marktconstatie, bekijken wat de prijzen zijn.

[0:35:16] Strike price er ook logisch is.

[0:35:20] Al die dingen nemen we mee, evenals ook de tender die nog plaatsvindt dit jaar.

[0:35:25] Dus al die inzichten nemen we in het najaar mee.

[0:35:28] En dat leidt uiteindelijk tot een besluit van het kabinet voor de ontwerpregeling die aan het einde van dit jaar komt.

[0:35:34] Dus op dit moment kunnen we nog niks zeggen over de hoogte van het bedrag.

[0:35:41] Helder.

[0:35:43] En dan heb ik nog een vraag over de PPA garantiefonds.

[0:35:50] Kunt u iets meer detail schetsen hoe dat werkt en wat daarvoor nodig is om het te laten werken?

[0:36:00] Ja, dus we zijn nu samen met InvestNL bezig om dat te ontwikkelen.

[0:36:06] Hoe het werkt is dat er zijn best veel partijen die nu geen PPA kunnen afsluiten omdat ze geen kredietwaardigheid daarvoor hebben.

[0:36:14] En de investeerders die achter een windpark zitten, die accepteren dus dat soort PPA's niet als een garantie voor hun investering.

[0:36:23] Dus samen met InvestNL zijn we zo'n fonds aan het vormgeven.

[0:36:29] En dat betekent dat partijen die nu niet kredietwaardig genoeg zijn, dat zij een bepaalde premie kunnen betalen, van 2 tot 4 procent wordt daarvan gezegd, een kleine premie.

[0:36:37] En dat ze daarvoor een soort garantie krijgen dat als zij hun verplichtingen niet nakunnen komen, als ze die elektriciteit niet af kunnen nemen, dat dat fonds dat invult.

[0:36:48] En dat wordt gedaan vanuit de premie die gedaan wordt.

[0:36:52] Daarvoor zal private investering aangetrokken worden en Investinel zal daar ook deels in investeren.

[0:36:58] En wat we nu vanuit onze begroting hebben vrijgemaakt is eigenlijk een soort klein stukje startkapitaal wat Investinel ook nog zal matchen.

[0:37:06] Zij zullen daar een gelijk bedrag voor inbrengen, om het op te zetten en dat vorm te geven, om vervolgens private investeerders aan te trekken, die het grootste deel van het kapitaal inbrengen, om vervolgens die garanties te kunnen gaan geven.

[0:37:23] Ja, dat is de redelijk begnopte versie, dus ik hoop dat dit helpt.

[0:37:28] En welke ordengrootte qua bedrag is dan nodig vanuit de private sector om dat te doen?

[0:37:35] Dus ordergelden tientallen miljoenen.

[0:37:39] Ja, ordergelden tientallen miljoenen.

[0:37:46] De heer Vermeer.

[0:37:50] Ja, dank u wel.

[0:37:51] En die aankondiging van 1 miljard, is dat ongeveer onder te verdelen waar dat precies dan voor

[0:38:01] beschikbaar moet zijn, zeg maar, voor welke delen van de trajecten en voor hoeveel gigawatt dat dan beschikbaar zou zijn?

[0:38:11] Ja, dus voor een deel stond dit ook op de slide.

[0:38:15] Dus het grootste gedeelte daarvan is om die 2 gigawatt subsidietender in 2026 mogelijk te kunnen maken.

[0:38:23] Er is ook 150 miljoen gereserveerd voor de verlenging van de

[0:38:27] Ikc regeling in 2028.

[0:38:29] 1 miljoen gereserveerd voor het PPA garantiefonds.

[0:38:35] En er zit ook nog een stukje andere tegenvallers, wind op zee.

[0:38:39] Ik weet niet precies hoe groot het is, maar dat is een relatief klein budget wat hier ook nog uit zal gaan.

[0:38:49] En dan even voor het perspectief.

[0:38:51] Per gigawatt wind op zee, wat zijn de investeringen?

[0:38:55] Wat is het totale investeringsbedrag?

[0:38:57] wat die bouw kost?

[0:39:02] Het zit rond de 2,5 miljard euro per gigawatt.

[0:39:07] En die reservering die nu gemaakt is in het Klimaatfonds is dus ook een reservering.

[0:39:12] Dat betekent niet dat het automatisch wordt uitbetaald van de windparkontwikkelaars.

[0:39:17] Alleen als de elektriciteitsprijzen te laag zijn.

[0:39:31] Ik had nog een vraag over de IJmuiden Fair Alpha en Beta verhaal.

[0:39:40] Want die vergunning voor IJmuiden Fair Beta is aangepast, toch?

[0:39:46] Die is van 2 naar 1?

[0:39:49] Nee, die is aangepast nadat die getenderd is, zijn er bepaalde voorwaarden veranderd.

[0:39:53] Het blijft 2 gigawatt, alleen die 2 gigawatt wordt in twee fases gebouwd.

[0:39:58] En die IJmuiden...

[0:39:59] Veralfa, die is getenderd vergund, maar er is nog geen... Wanneer wordt dat definitief, die investeringsbeslissing, et cetera?

[0:40:13] Ik durf niet de exacte datum nu te noemen voor de investeringsbeslissing, maar die vergunning is inderdaad verleend in 2024 en die is nog steeds zoals die oorspronkelijk is vergund.

[0:40:25] Dus als we... Ja.

[0:40:27] En is onherroepelijk.

[0:40:29] exacte datum voor de investeringsbeslissing zouden we aan dit bedrijf moeten vragen.

[0:40:38] We horen verschillende planningen nu van verschillende parken en er worden dus ook al aanbestedingen gedaan of al opdrachten zijn verleend voor Tennet om die aanlandingen te regelen.

[0:40:53] In hoeverre is er zicht op dat ook daadwerkelijk die stroom dan het net op kan?

[0:40:58] Daar speelt netcongressie natuurlijk en een beperkte ontwikkeling van de vraag op dit moment ook een rol.

[0:41:06] In de laatste... Vanmorgen hebben we dat ook al naar orde gehaald bij de KEF, zeg maar.

[0:41:11] De laatste cijfers geven weer dat bijna 25% van die stroom geëxporteerd wordt op dit moment.

[0:41:17] Maar is daar nog iets inzichtelijk van hoe die verschillende ontwikkelingen in de tijd lopen?

[0:41:23] Van wanneer komt welk park, zeg maar, aan land?

[0:41:27] Hoeveel stroom is dat?

[0:41:30] Kan het net dat aan?

[0:41:33] Kan dat überhaupt geëxporteerd worden?

[0:41:35] Kan het net dat aan?

[0:41:38] Ja, daar kan ik, denk ik, op reageren.

[0:41:40] Het probleem van netcongestie is bekend en het is ook eigenlijk bij de verdubbeling van de opgave toen ook met de Kamer gecommuniceerd dat één van de uitdagingen is dat vraag en aanbod in balans komen en zijn.

[0:41:51] Er is wel heel nadrukkelijk ook bij het onderzoek naar de aanlandingen gekeken.

[0:41:56] Kunnen we daar aanlanden waar ook de grote industriële clusters zijn en waar ook grootschalige vraagontwikkeling verwacht wordt?

[0:42:03] Zoals ook in de Kamerbrief is vermeld, verloopt die vraagontwikkeling trager dan eerder ingeschat.

[0:42:12] Dus dat is wat je nu ziet.

[0:42:13] Als het dan gaat om de aankomende tenders, daar vragen we ook altijd aan Tennet om een inschatting te maken of die tender ook direct het net op kan.

[0:42:21] En als we dan naar 26 kijken, dan geeft Tennet aan dat die het net op kan.

[0:42:28] En daarnaast hebben we dus in het actieplan ook maatregelen opgenomen die de vraag verder kunnen stimuleren en die ook toezien op het matchen van vraag en aanbod.

[0:42:37] En ook naar aanleiding van het vorige commissiedebat zal er ook gesprek tussen industrie, windsector en ministerie plaatsvinden om daar ook een aantal dingen voor in gang te zetten.

[0:42:51] Er kan ook heel concreet gezegd worden dat als die door de wind in 2033 aan land komt, of gaat produceren en aan land komt, dat dat ook, kan Tennet dan nu al zeggen dat dat ook het net op kan?

[0:43:06] Of wanneer kunnen zij zeggen dat kan ook het net op?

[0:43:13] Dat is deels een vraag aan Tennet.

[0:43:16] Dus wij weten voor 2026 straks of het op het net kan voor de tender die we dan uitzetten.

[0:43:23] Dus ik zou de vraag voor wat er in 33 pries gebeurt, zou ook met Tennet nagecheckt moeten worden.

[0:43:28] Maar er is nog heel veel ook in ontwikkeling.

[0:43:30] Dus op dit moment kijken we naar 26.

[0:43:36] Kan daar schriftelijk nog op gereageerd worden, via de Griffie, dat we dat weten voor het debat volgende week woensdag.

[0:43:46] Dat er wat informatie komt van Tennet, want dit gaat over projecten vanaf 2032-2033.

[0:43:51] Maar als we maar in beeld hebben bij Tennet tot 2026, dan hebben we ergens een gat.

[0:43:58] En dat is wel van belang voor het debat, denk ik.

[0:44:03] Ja, ik denk... Wij kunnen in ieder geval toezeggen om in beeld te brengen wat we daarvan weten en hoe dit ook loopt.

[0:44:10] Dus dat kunnen we aanleggen.

[0:44:15] Ik had nog één vraag over de vraagstimulerende maatregelen.

[0:44:18] Daar wordt de IKC genoemd en de SD++, maar niet zozeer, zeg maar...

[0:44:26] de NIKI, de VEKI, het maatwerk.

[0:44:30] Is dat bewust dat die drie er maar genoemd worden of moet ik het gewoon zien als algeheel al het beleid wat industrie verduurzaamt?

[0:44:40] Die instrumenten staan wel genoemd in de bijlage bij het actieplan als beleid wat er is.

[0:44:50] We hebben hier specifiek die dingen genoemd waar nog een beslissing over genomen zou kunnen worden door een volgend kabinet en waar wij ook op een aantal vlakken voorbereidend werk voor doen nu om die beslissing mogelijk te maken.

[0:45:05] Want inderdaad, er zijn meer instrumenten en die staan ook in de bijlage bij het actieplan genoemd.

[0:45:15] Even over nadenken.

[0:45:20] Misschien dan nog een vraag van de heer Vermeer over de planning van tenants.

[0:45:30] In hoeverre matcht deze routekaart, de getallen die we nu horen, met het Nationaal Plan Energiesysteem en de MIEK, waarin dus de verduurzaming van al die clusters staat, en dan de investeringsagenda van Tennent.

[0:45:49] Is dat allemaal in dezelfde tijdpad te zien?

[0:45:57] Er zit een samenhang tussen, het MIEK wordt opgesteld, daar zit de routekaart wind op zee in.

[0:46:04] In onze nationale programmering zit de routekaart wind op zee.

[0:46:10] Tennet krijgt altijd een opdracht vanuit het ministerie en dat doen we via het ontwikkelkader waarin alle projecten daarbinnen ook in opdracht worden gegeven.

[0:46:18] Dat is 23 gigawatt in totaal, die zijn in opdracht gegeven aan Tennet.

[0:46:26] Dat zijn ook projecten die in het investeringsplan van Tennet zijn opgenomen.

[0:46:30] Dus die zitten er allemaal in, net als heel veel andere projecten op land.

[0:46:35] Om de zoveel tijd herzien wij het Nationaal Plan Energiesysteem, herzien wij ook het MIEK en de programmering en herijken we onze routekaart.

[0:46:44] Dus zoals Frederique net aangaf, volgend jaar zullen we ook onze routekaart moeten herijken.

[0:46:48] Al is het maar vanwege de beslissingen die de afgelopen tijd zijn genomen.

[0:46:52] Daarbij kijken we heel goed wat dat doet met het investeringsplan van Tennet, wat ook binnenkort uitkomt, en wat dat weer doet voor het MIEK en de keuzes die we op land maken met elkaar.

[0:47:02] Dus daar zit een iteratie in en er zit ook een afstemming in.

[0:47:07] Tegelijkertijd is het ook waar dat er heel veel in ontwikkeling is en dat de netcongressie ook zeer dynamisch is.

[0:47:12] Dus vandaar dat ik even ook verwees naar Tennet als het gaat om de zaken die ook wat verder in de toekomst liggen.

[0:47:19] Maar die iteratie zit er nadrukkelijk wel in.

[0:47:22] en ook de afweging tussen de verschillende onderdelen van het systeem.

[0:47:28] Meneer Vermeer.

[0:47:30] Ja, in de presentatie worden een aantal dingen vanaf 27 verwacht, actielijsten, verwijzing waar een toekomstig kabinet mee aan de slag moet.

[0:47:38] Maar is deze informatie, zoals die net genoemd wordt, is die dan ook voor de formatie beschikbaar of gaat dat door elkaar heen lopen?

[0:47:48] Want dit gaat om grote bedragen.

[0:47:52] En welke informatie specifiek?

[0:47:54] Nou, die net noemt het updaten van een routekaart, de beslissingen die in de afgelopen periode genomen zijn, wat die weer voor gevolgen hebben.

[0:48:02] Dus dat er zeg maar weer even een foto komt van waar staan wij nu op dit moment en wat kan er wel en wat kan er niet de komende jaren.

[0:48:13] Ja, dat kan ik wel wel.

[0:48:15] Wat wij zullen doen richting de formatie is inderdaad, zoals in het actieplan genoemd, een aantal dingen klaarzetten, zodat ze ingezet kunnen worden.

[0:48:22] En wij zullen natuurlijk met opties daarin ook komen en de consequenties die daaraan verbonden zijn.

[0:48:28] De verwachting is dat we dan na het proces van formatie en ook na de volgende voorjaarsnota met een herziende routekaart komen, zodat daar ook alles in afgewogen is, inclusief de opdracht aan Tennet.

[0:48:44] Ja, dan heb ik nog maar eigenlijk één vraag en dat is over het besluit over de Delta Rhine Corridor wat is genomen ook afgelopen jaar.

[0:48:52] In hoeverre dat een weerslag heeft gehad over de uitrol van de wind-op-zee plannen?

[0:49:03] Ja, dat heeft dus weerslag gehad op het project in Ameule Verbetta en dat is ook de reden dat daarvoor de vergunning is gewijzigd.

[0:49:12] Het heeft natuurlijk verder ook wel zijn effect op in hoeverre de groene waterstof kan worden getransporteerd, maar dat raakt dus niet meer verder aan specifieke wind-op-zeeprojecten.

[0:49:26] Het meer in algemeen heeft natuurlijk invloed op het energiesysteem.

[0:49:34] Oké.

[0:49:35] De heer Vermeer, we hebben echt heel veel vragen kunnen stellen.

[0:49:39] Wat een luxe.

[0:49:42] Ongelooflijk bedankt en dan sluit ik hierbij deze bijeenkomst.