Wijziging van de Wet milieubeheer in verband met de implementatie van Richtlijn (EU) 2023/2413 (RED III) wat de bevordering van energie uit hernieuwbare bronnen betreft

[0:00:04] Goedenavond, dames en heren, bij deze open ik de vergadering voor de implementatie van RET3, wijziging met milieubeheer en een besluit.

[0:00:13] Hartelijk welkom allemaal.

[0:00:15] Welkom op de publieke tribune en eventueel mensen die ook online meekijken.

[0:00:19] Aan mijn rechterzijde staatssecretaris Aartsen, van harte welkom.

[0:00:23] Aan de linkerzijde leden van de Tweede Kamer.

[0:00:26] Ik begrijp dat er nog een paar mensen moeten komen, die zullen zo binnendruppelen.

[0:00:30] In ieder geval aan de linkerzijde de heer Bamenga van D66, de heer Pierik van het BBB en de heer Boutkan van de PVV.

[0:00:41] Wij gaan beginnen met de heer Bamenga.

[0:00:47] U heeft allemaal tien minuten spreektijd.

[0:00:52] We spreken af dat er vier interrupties per persoon mogelijk zijn.

[0:00:57] Dat is in ieder geval de eerste termijn.

[0:00:59] Gaat uw gang.

[0:01:01] Dank u wel, voorzitter.

[0:01:02] D66 steunt deze wetswijziging die pas binnen de bredere uitvoering van de herziene Europese richtlijn voor hernieuwbare energie.

[0:01:11] De scherpere doelen voor hernieuwbare energie in vervoer en de beoogde broeikasgasreductie zorgen voor meer duidelijkheid en samenhang in het beleid.

[0:01:21] Bij deze wet zetten we een stap richting een sterker en effectiever systeem dat beter aansluit bij echte emissiereductie.

[0:01:28] Dankzij de sectorspecifieke eisen

[0:01:30] kunnen we gerichten sturen, zonder dat één sector onevenredig zwaar wordt belast en alle sectoren verduurzamen.

[0:01:37] Voor DS-60 is het belangrijk dat de uitvoering transparant en praktisch blijft.

[0:01:42] Het schrappen van de dubbeltellingen en extra stimuleringsfactoren helpt daarbij.

[0:01:47] Zo houden we het speelveld eerlijk en voorkomen we verstoringen in de markt.

[0:01:51] Kortom, deze wet helpt om Europese afspraken op een geloofwaardige en effectieve manier waar te maken.

[0:01:58] Wat DS-60 betreft is het onmisbaar

[0:02:00] voor het halen van onze nationale en Europese klimaatdoelen.

[0:02:04] Voorzitter, we kunnen hier vandaag laten zien dat Nederland niet alleen woorden heeft, maar ook daden.

[0:02:09] Dat we Europese afspraken serieus nemen.

[0:02:13] En dat we kiezen voor beleid dat werkt voor bedrijven, voor mensen en voor een schoner vervoerssysteem.

[0:02:19] Zonder onnodige regels met duidelijkheid.

[0:02:22] Zo maken we niet alleen ambities waar, maar zorgen we ook voor dat de uitvoering haalbaar en eerlijk is.

[0:02:30] Voor bedrijven die investeren in de productie of verwerking van duurzame biobrandstof is één factor cruciaal.

[0:02:36] Beleidszekerheid op de lange termijn.

[0:02:39] Zonder duidelijkheid over de doelstellingen en stimuleringsmechanismen na 2030 is het voor veel ondernemers onmogelijk om een sluitende business case te maken.

[0:02:48] Heel veel bedrijven vragen hierom.

[0:02:50] De Vereniging voor Duurzame Biobrandstoffen vroeg hierom.

[0:02:53] Net zoals maatschappelijk verantwoord ondernemen en de Nederlandse Biobrandstoffen en Afvalstoffen Alliantie.

[0:02:58] Maar ook de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie, waar Shell onderdeel van is.

[0:03:03] Neem bijvoorbeeld bedrijven die willen investeren in installaties voor het opwerken van afval en reststromen tot biobrandstoffen.

[0:03:12] Zulke installaties vergen vaak miljoenen aan investeringen.

[0:03:15] met terugverdientijden die snel oplopen tot 10 tot 15 jaar.

[0:03:20] Als de markt na 2030 onzeker is, wordt investeren vandaag de dag gewoonweg te risicovol.

[0:03:26] De RET2-richtlijn heeft tot nu toe een stevige basisgeboden, zonder duidelijke normen tot 2040.

[0:03:32] Riskeren we dat de projecten uitgesteld worden of zelfs stilvallen.

[0:03:36] Terwijl we duidelijkheid moeten geven, zodat bedrijven hun bijdrage kunnen leveren aan het halen van de klimaatdoelen.

[0:03:43] Voorzitter, is de staatssecretaris bereid om snel, zo snel mogelijk duidelijkheid te geven over een bindende bijmengverplichting tot en met 2040?

[0:03:52] Zodat bedrijven die nu investeren in duurzame brandstoffen kunnen rekenen op de lange termijn zekerheid die daarvoor noodzakelijk is.

[0:04:00] Voorzitter, D66 onderschrijft het belang van de beborging van de duurzaamheid binnen de bijmengverplichting.

[0:04:06] De implementatie van RET 2 en straks RET 3 stelt stevige eisen aan biomassa, certificering en controle.

[0:04:14] Toch constateren we dat een aanzielijke deel van de ingeboekte hernieuwbare brandstofeenheden afkomstig is van de categorie overig, waarvoor de herkomst en duurzaamheid vaak minder transparant zijn dan de hoofdstromen.

[0:04:27] Voorzitter, de Nederlandse Emissieautoriteit heeft in de uitvoeringstoets aangegeven dat de categorie overig een potentieel verhoogd frauderisico kent.

[0:04:36] De autoriteit heeft voorgesteld deze categorie helemaal te schrappen om misbruik te voorkomen.

[0:04:42] Waarom heeft de staatssecretaris deze duidelijke suggestie om overig te schrappen niet overgenomen?

[0:04:47] Dat is de vraag.

[0:04:48] Duidelijkheid hierover is cruciaal voor geloofwaardige rapportage en klimaatimpact.

[0:04:53] Voorzitter, D66 vindt het van groot belang dat de duurzaamheidseisen binnen RET3 niet alleen op papier bestaan, maar ook daadwerkelijk worden nageleefd.

[0:05:03] Dat vereist een stevige inzet en samenwerking tussen nationale toezichthouders.

[0:05:08] Nu de markt voor hernieuwbare brandstoffen steeds internationaler wordt en biobrandstoffen vaak uit andere EU-lidstaten worden geïmporteerd, is het van essentieel belang dat toezichthouders in alle lidstaten beschikken over de capaciteit en bevoegdheden om effectieve controle uit te oefenen.

[0:05:24] Toezichthouders spelen een sleutelrol in het waarborgen en naleven door inspecties uit te voeren, certificeersysteem te controleren op betrouwbaarheid en door actief informatie uit te wisselen over risico's, fraudegevallen en onregelmaatregelen.

[0:05:38] Een zwakke schakel elders in Europa kan direct effect hebben op de betrouwbaarheid van onze eigen gegevens.

[0:05:45] En op het vertrouwen in het systeem.

[0:05:47] We lezen dat de minister zich in Europa wil inzetten voor duidelijke afspraken.

[0:05:53] Tussen

[0:05:54] de toezichthouders over samenwerking, onderlinge afstemming en werkwijze.

[0:05:58] En bovenal tijdige en volledige uitwisseling van feitelijke informatie.

[0:06:02] De vraag aan de staatssecretaris is, wat is de stand van zaken?

[0:06:05] Komen er nieuwe bevoegdheden en of mogelijkheden?

[0:06:08] Kijkt het kabinet ook naar verbetering in toezicht buiten Europa?

[0:06:12] Geloofwaardige certificering is essentieel, niet alleen voor het klimaat, maar ook voor het vertrouwen van bedrijven en consumenten in het systeem.

[0:06:20] Voorzitter, het veld vraagt om tempo en snelle implementatie.

[0:06:24] En terecht.

[0:06:25] Tientallen bedrijven, brancheorganisaties, ketenpartijen... hebben zich al gemeld via consultaties en e-mails voor lange termijn zekerheid.

[0:06:33] Laten we daarna luisteren.

[0:06:39] Dank u wel.

[0:06:39] Dank u wel, meneer Bamenga.

[0:06:41] Er zijn wat vragen van collega-Kamerleden.

[0:06:43] Ze hebben nu ruzie om wie het eerst de vraag mag stellen.

[0:06:48] De heer Boutkamp.

[0:06:51] Goh, voorzitter.

[0:06:55] Zo kennen we D66 weer.

[0:06:57] Het geloof in dat heiloze staartje van Brussel.

[0:07:02] Maar als je dit artikel erbij pakt...

[0:07:07] De Rotterdamse haven in een crisis.

[0:07:09] Bedrijven, groene investeerders en banen stromen weg.

[0:07:11] De Rotterdamse haven moest koploop in duurzaamheid worden.

[0:07:14] Groene stromen, elektrische trucks, overal schone waterstof, talloze groene en dan komt-ie.

[0:07:19] Vergezichten werden in het buitenland verkocht.

[0:07:22] Maar ze worden een bij een vallers om of worden ze geschapt omdat er gewoon geen held was.

[0:07:27] Snap D66 dat er eigenlijk actie nu nodig is?

[0:07:32] En niet alleen vanuit Nederland, maar ook vanuit Brussel.

[0:07:34] Maar dat we verder moeten kijken dan Brussel zijn neus lang is, vraag ik aan D66.

[0:07:40] Dank u wel, voorzitter.

[0:07:42] Een aparte vraag.

[0:07:45] Uiteraard gaat het erom dat wij nu ook actie ondernemen.

[0:07:49] Ik heb, denk ik, in mijn bijdrage ook laten zien dat het heel belangrijk is voor ons.

[0:07:52] En fijn dat dat ook over is gekomen bij de heer Boutkamp, dat wij inderdaad consistent zijn als het gaat om onze

[0:07:59] wat wij willen doen om die klimaatdoelen te halen.

[0:08:03] En dat wij ook in deze de zekerheid willen bieden, juist aan de ondernemers, aan iedere partij die hierin iets in kan betekenen, wat zij kunnen verwachten van de overheid.

[0:08:12] En dat is volgens mij wat wij hier willen doen als partij.

[0:08:19] Dit roept een vervolgvraag op bij de heer Boutkamp.

[0:08:22] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:08:23] Ja, dat wij, zoals de heer Domenko van D66 dat zegt, dat wij

[0:08:29] wij hebben wij nodig in Nederland.

[0:08:32] Want door dat wij-gevoel van Europa verliezen wij gewoon onze mondiale markt.

[0:08:36] Want die regelgeving gaat dadelijk niet in januari gelijktijdig in.

[0:08:39] Dus we beginnen al met een achterstand.

[0:08:41] En de vraag is gewoon hoe lossen we dat op?

[0:08:43] En als we maar blijven vasthouden aan achterhaalde technieken in dit land, terwijl aan de andere kant van de wereld ze al veel verder zijn, dan verliezen we gewoon die strijd.

[0:08:52] En dat is jaren geleden al ingezet.

[0:08:54] Dus de vraag aan D66 is, hoe gaat D66, deze crisis die nu is, hoe gaan zij die oplossen?

[0:09:05] Voorzitter, zoals ik al eerder zei, wij zijn voorstander om flink in te zetten op de klimaatdoelen die bereikt moeten worden.

[0:09:16] En dat betekent dus ook wel dat wij nu er alles aan moeten doen om dat mogelijk te maken.

[0:09:20] Wat ons betreft is het fantastisch als de richtlijn ook zo snel mogelijk wordt

[0:09:26] zodat iedereen weet waar ze aan toe zijn.

[0:09:31] Volgens mij moeten we in gezamenlijkheid dit doen.

[0:09:38] Europa is belangrijk in het creëren van het gelijk speelveld.

[0:09:42] Maar als het betekent dat er partijen zijn die verder willen gaan... dan vinden we het goed dat ze dat doen.

[0:09:50] Dat is hoe wij erin staan.

[0:09:56] Volgens mij was er ook nog een vraag van in ieder geval de heer Peerik.

[0:10:00] Ja, dank voorzitter.

[0:10:02] Aan de ene kant waardeer ik natuurlijk de inzet van D66 en dat ze ook zeggen van het wetsvoorwijziging die moet zo snel mogelijk worden ingevoerd.

[0:10:10] Aan de andere kant, de heer Bout nog af en toe al aan van er zijn bedrijven die hebben 18 september de

[0:10:17] Ze zijn nu bezig om zich op allerlei manieren voor te bereiden op de wijzigingen.

[0:10:30] Hoe gaat D66 ervoor zorgen dat de bedrijven die het zo moeilijk hebben, niet omvallen?

[0:10:40] Wij als partij vinden het belangrijk dat bedrijven die die transitie voor duurzaamheid willen maken... ook vollop gefaciliteerd worden.

[0:10:52] Dat hebben we de afgelopen periode veel te vaak gezien.

[0:10:56] Dat bedrijven die aan het verduurzamen zijn om welke reden dan ook uiteindelijk omvallen.

[0:11:02] En dat doet ons in ieder geval heel veel pijn.

[0:11:04] En dat moeten we absoluut zien te voorkomen.

[0:11:06] Dus ik kijk ook ons aan om te zorgen dat dat zo min mogelijk gebeurt.

[0:11:12] en dat wij zorgen dat zoveel mogelijk ondernemers, organisaties, daar noemen we op... dat zij ook echt die transitie kunnen maken.

[0:11:20] En voor die ene gaat het wat sneller dan bij de ander.

[0:11:25] Maar dan hoort bijvoorbeeld, wat je vaak ook hoort... het gaat ook vaak juist om die zekerheid.

[0:11:30] Die zekerheid die je wel of niet kan bieden voor organisaties... of het faciliteren door middel van regels die je opstelt... die wel of niet, zeg maar...

[0:11:40] in het voordeel zijn van deze organisaties, waardoor zij zich dus ook verder kunnen ontwikkelen en verder kunnen verduurzamen.

[0:11:49] En daar moeten wij, denk ik, heel goed naar kijken.

[0:11:56] Dank voor het antwoord.

[0:11:57] Goed om te horen dat D66 niet het bedrijfsleven wil faciliteren om dit allemaal te kunnen meemaken.

[0:12:04] Maar onderschrijft D66 ook dat het investeringsklimaat eigenlijk behoorlijk achteruit aan het hollen is in Nederland.

[0:12:11] En dat dus misschien wel extra gedaan moet worden om deze bedrijven te faciliteren.

[0:12:18] En mijn vraag is van

[0:12:20] Want de heer Bamenga heeft het over dat we ze moeten ondersteunen, maar ik zou graag iets meer inkleuring zien van D66, van hoe ze dan dat bedrijfsleven willen faciliteren om het te kunnen meemaken allemaal.

[0:12:36] Kijk, ik denk dat het creëren van een goede investeringsklimaat natuurlijk heel erg belangrijk is.

[0:12:44] En onze partij zul je daar altijd in zien, om dat werkelijk ook te doen.

[0:12:51] Ik kom zelf letterlijk uit Eindhoven, dus ik weet hoe belangrijk het is dat je bedrijven...

[0:13:00] internationaal opereren, heel veel talent hier naartoe brengen en natuurlijk waar we hele mooie producten kunnen maken.

[0:13:08] Het liefst zo duurzaam mogelijk producten kunnen maken.

[0:13:12] Niet alleen in Eindhoven, maar bijvoorbeeld in Helmond zie je dat ook.

[0:13:14] Automotive.

[0:13:16] Kijk, dat zijn dus bedrijven, naar mijn hart, die in ieder geval voor zorgen dat wij beter voorbereid zijn op de toekomst.

[0:13:25] en het creëren van een goede investeringsklimaat, nou ja, dat is precies waar we natuurlijk voor staan.

[0:13:32] En daar moet je dus wel iedere keer specifiek naar kijken wat er dus nodig is.

[0:13:37] En daarom vind ik ook het voorstel een goede, want het zorgt er in ieder geval voor dat niet één sector onevenredig hard of zwaar belast wordt, maar dat alle sectoren dus moeten verduurzamen.

[0:13:50] En er zijn natuurlijk verschillende manieren om dat te doen.

[0:13:54] En ik denk dat die besturingsmanieren, afhankelijk van welk sector, dat wij ons absoluut daarop inzetten.

[0:14:05] De heer Peer, ik heb nog een vraag, maar misschien iets korter antwoorden alsjeblieft.

[0:14:11] De vraag zal ik in ieder geval heel kort houden.

[0:14:14] Ik wil graag weten hoe belangrijk het is dat er voor deze bedrijven een gelijk speelveld ontstaat.

[0:14:22] Dat in Duitsland de bedrijven geen totaal andere randvoorwaarden hebben dan in Nederland.

[0:14:29] Waardoor je eigenlijk een beetje ongelijke concurrentie krijgt.

[0:14:33] Kijk, gelijkspeelveld is belangrijk.

[0:14:39] Maar ik zal eerder zeggen, zoveel als mogelijk.

[0:14:44] Want op het moment dat de ontwikkeling binnen Nederland veel sneller gaat dan de rest van Europa... dan vind ik dat de achterblijvers gestimuleerd zouden moeten worden... en dat degenen die veel sneller gaan...

[0:15:00] dat we vooral zijn gang moeten laten gaan.

[0:15:05] Dus dat is in ieder geval hoe wij erin staan.

[0:15:09] Dank u wel.

[0:15:09] En ik kijk nog even naar mevrouw Van Groningen, die vlak na aanvang van het debat ook is binnengekomen van de VVD.

[0:15:14] Hartelijk welkom.

[0:15:15] En ik heet meneer Thijssen van GroenLinks BVD ook meteen van harte welkom.

[0:15:19] Ik meen dat u nog een interruptie had ook voor de heer Baminga.

[0:15:23] U gaf aan in uw betoog dat u alles wil doen om die klimaatdoelen te halen.

[0:15:32] Dat vindt u heel belangrijk.

[0:15:34] Wat de VVD betreft staat voor ons die economie juist op één.

[0:15:39] Mijn voorgaande sprekers kaarten ook al een aantal dingen aan die niet goed gaan in dat gelijke speelveld.

[0:15:46] die bijvoorbeeld niet in 1-1-26 gaat starten, die hier niet mag vanuit de massabalanssystematiek, tanken is al goedkoper in de buurlanden.

[0:15:53] Waar ik naartoe wil, u zegt ja, zoveel mogelijk dat gelijke speelveld creëren, maar dan is mijn vraag concreet, wat gaat u dan doen?

[0:16:01] Wat zijn uw maatregelen vanuit D66 om in te zetten op dat gelijke speelveld?

[0:16:05] En niet zoveel mogelijk.

[0:16:07] Wel zo veel mogelijk, want dat is mijn taal.

[0:16:09] En dat is waar wij voor staan als D66.

[0:16:13] Ik denk dat dat het verschil is tussen D66 en de VVD.

[0:16:17] De VVD geeft aan, economie staat op één.

[0:16:19] Ja, voor ons is economie zeer belangrijk, maar niet ten koste van het klimaat.

[0:16:23] Want als we geen klimaat meer hebben, dan hebben we ook geen economie meer.

[0:16:26] Dus die twee zullen wel samen moeten gaan.

[0:16:29] En dat is iets wat wij in ieder geval belangrijk vinden.

[0:16:31] En ik denk dat dat wel de onderscheid tussen D66 en de VVD, zeker.

[0:16:37] Dank u wel en ik geef het woord graag aan de heer Berek.

[0:16:43] Ja, dank voorzitter.

[0:16:45] Voorzitter, BBB ziet de verduurzaming van vervoermobiliteit als een belangrijke opgave.

[0:16:51] Maar verduurzaming kan alleen slagen als deze haalbaar en betaalbaar is.

[0:16:56] Als ondernemers het kunnen uitvoeren

[0:16:59] En als er een gelijkspeelveld is met de landen om ons heen, daar draait het om voor de BBB.

[0:17:03] Niet om grootste ambities, maar om draagvlak in de praktijk en haalbaarheid en betaalbaarheid.

[0:17:11] Vandaag bespreken we een wet die diep ingrijpt op de transportsector en de binnenvaart, maar ook de zeevaart en de landbouw.

[0:17:20] De kern van dit voorstel is dat we overstappen van oude hernieuwbare brandstof eenheden naar een systeem van emissiereductie eenheden gebaseerd op CO2.

[0:17:31] Daarmee gaan we sturen op de totale uitstoot van bruikersgassen in de hele keten van bron tot eindgebruik.

[0:17:37] Dat klinkt logisch en doelgericht.

[0:17:40] Zo doen ze dat ook in Duitsland.

[0:17:43] Het reduceren van CO2-uitstoot is voor de BBB ook cruciaal.

[0:17:47] Natuurlijk moeten we dat wel robuust en eerlijk organiseren.

[0:17:52] Nederland is een klein land in een grote energiemarkt.

[0:17:57] Onze havens en logistiek spelen een indrukwekkende rol in de internationale concurrentie.

[0:18:02] Daarom is het cruciaal dat wij geen koplopers in de regels worden, maar samen optrekken met onze buurlanden.

[0:18:09] We lezen dat België de afgesproken implementatiedatum uit het memorandum van understanding niet haalt.

[0:18:18] Dat betekent dat Nederland straks eerder en strenger regels toepast dan de zuidenburen.

[0:18:23] Voor de binnenvaart en de zeevaart kan dat heel concreet leiden tot tanktoerisme en het wegvloeien van bunkervolumes naar Antwerpen.

[0:18:30] Dat raakt niet alleen de grote havens, maar ook talloze bedrijven in de regio die van deze goederenstromen afhankelijk zijn.

[0:18:37] Hetzelfde speelt bij het Europese emissiehandelssysteem voor weggebouwgebonden emissies.

[0:18:45] Als Duitsland of België de binnenvaart buiten dit systeem houdt, betalen Nederlandse schippers hogere lasten dan hun concurrenten net over de grens.

[0:18:55] Dat is funest voor het

[0:18:57] bedrijfsleven.

[0:18:58] Vandaar de volgende vragen aan de staatssecretaris.

[0:19:01] Hoe wordt concreet voorkomen dat Nederlandse bedrijven de rekening gaan betalen van het feit dat België of Duitsland achterblijft?

[0:19:08] En welke mitigererende maatregelen liggen er klaar?

[0:19:12] En wat de zeevaart betreft, waarom kiest de staatssecretaris ervoor om Alex IX B-brandstoffen, zoals frituurolie, in de zeevaart structureel uit te sluiten, terwijl de buurlanden een concurrentievoordeel hebben hierdoor?

[0:19:25] en het vergroot eveneens het risico op weglek.

[0:19:29] Hoe kijkt de staatssecretaris aan tegen de fraudegevoeligheid van deze brandstoffen?

[0:19:37] Ondernemers moeten kunnen vertrouwen op voorspelbare regels, maar wat zien we?

[0:19:42] de conceptministeriële regeling ter voorbereiding van de invoering van redrifers geen pas 18 september.

[0:19:48] Dat is veel te laat.

[0:19:49] Bedrijven hebben nauwelijks de tijd gehad om zich organisatorisch, administratief en commercieel voor te bereiden.

[0:19:55] We spreken MKB'ers die nu al verdrinken in de verplichte rapportages, certificaten en administratieve lasten.

[0:20:01] BBB vindt dat de bedrijven hierdoor niet mogen omvallen.

[0:20:05] Daarom pleiten we voor een zachte landing in 2026.

[0:20:09] Dat betekent geen harde sancties in het eerste jaar, maar begeleiding en proportionaliteit.

[0:20:15] Bedrijven die hun best doen moeten geholpen worden, niet gestraft omdat de ICT hapert of omdat certificeringen nog niet soepel lopen.

[0:20:24] Is de staatssecretaris bereid die zachte landing expliciet te garanderen?

[0:20:30] Voorzitter, een ander groot punt is de betaalbaarheid.

[0:20:34] In de beginjaren zullen hernieuwbare brandstoffen van niet-biologisch oorsprong schaars zijn.

[0:20:39] We weten allemaal wat dit betekent.

[0:20:41] Een krappe markt, oplopende prijzen en een rekening die terechtkomt bij transportbedrijven en het MKB.

[0:20:47] BBB mist een duidelijke analyse van de risico's van deze schaarste voor de betaalbaarheid.

[0:20:53] Juist daarom kiest de BBB voor een geleidelijke groeiopgave.

[0:20:57] Daarnaast zien we dat Nederland zichzelf onnodig beperkingen oplegt.

[0:21:01] De Europese richtlijn staat massabalans gewoon toe.

[0:21:05] Buurlanden zoals Duitsland en Frankrijk passen dit toe, maar Nederland kiest ervoor om dit transport te blokkeren.

[0:21:11] Voor de BBB is dit onbegrijpelijk.

[0:21:14] Met één beleidsaanpassing kunnen in één klap 1500 vrachtwagens op vloeibaar aardgas gaan rijden en 36 tankstations kunnen vergroenen.

[0:21:25] Boeren kunnen bovendien een nieuw verdienmodel krijgen door mestvergisting en bio-LNG.

[0:21:29] Dat is cruciaal, dat is praktisch en dat past bij de regio's waar ook de BBB voor staat.

[0:21:36] Daarom de volgende vraag aan de staatssecretaris.

[0:21:38] Waarom kiest Nederland ervoor om een nationale kop te leggen door massabalans in transport te blokkeren?

[0:21:45] Is de staatssecretaris bereid om dit alsnog recht te zetten?

[0:21:49] En hoe denkt de staatssecretaris de zeevaart op bio-LNG te krijgen als de massabalans niet wordt ingevoerd?

[0:21:57] Voorzitter, dan nog even over waterstof als brandstof.

[0:22:01] We zien dat de raffinageroute om diesel te ontzwavelen helpt om de doelstelling hernieuwbare energie dichterbij te brengen.

[0:22:09] Vooral de transportsector is het echter cruciaal om ook direct use routes stevig op de kaart te zetten

[0:22:16] om een benodigde kritische massa te krijgen en ook deze route vlot te trekken.

[0:22:21] Wat de BBB betreft moet de implementatie van RET3 een subdoel worden van 2 beta joules om het directe gebruik van groene waterstof op land mogelijk te maken.

[0:22:34] Vraag aan de staatssecretaris hoe wil hij het gebruik van groene waterstof stimuleren en het directe gebruik

[0:22:44] in de transportsector vlot trekken.

[0:22:48] Er zijn signalen dat de havenregioën Amsterdam-Rotterdam-Antwerpen goedkope T1-bunkerleveringen van biobrandstof uit China plaatsvinden.

[0:22:56] Deze brandstoffen tellen mee voor Europese doelstellingen, maar vallen niet onder de EU-invoerrechten en handelsregels.

[0:23:02] Dat betekent dat buitenlandse producenten dubbel profiteren en zo worden Nederlandse en Europese producenten op achterstand gezet.

[0:23:11] BBB vindt dit een oneerlijk speelveld.

[0:23:15] We moeten onze eigen boeren en producenten ondersteunen, niet de deur openzetten voor gekopen import die niet aan dezelfde productieeisen voldoet.

[0:23:25] Erkent de staatssecretaris dat dit een ongelijk speelveld is en welke maatregelen neemt hij om dit te stoppen?

[0:23:33] Ten slotte, BBB steunt verduurzaming die werkt in de praktijk.

[0:23:38] Verduurzaming die voor iedereen haalbaar, draagbaar en betaalbaar moet zijn.

[0:23:42] Maar dit wetsvoorstel roept nog wel vragen op over het gelijke speelveld met onze buren, over de uitvoerbaarheid, de regeldruk voor bedrijven, over de betaalbaarheid voor de transporteurs en het MKB.

[0:23:53] Wij hopen dan ook dat de staatssecretaris hier extra duidelijkheid over kan geven.

[0:23:58] Dank u wel.

[0:24:02] Dank u wel.

[0:24:03] Ik zie geen interrupties.

[0:24:04] Dan is het wel een interruptie van mevrouw van Groningen.

[0:24:09] Voorzitter, misschien meer een verhelderende vraag aan de heer Pierik.

[0:24:12] U heeft het over de direct use.

[0:24:14] Die steunen wij ook van harte.

[0:24:16] Wij denken ook dat het en-en nodig is.

[0:24:18] Die mobiliteitstransitie inzetten en daarnaast natuurlijk ook gewoon die raffinageroute blijven stimuleren.

[0:24:23] Juist om echt een zwengel te geven aan die waterstof.

[0:24:26] Maar als ik u goed beluister, dan zegt u ik wil die twee petajules in het totaal.

[0:24:30] Begrijp ik u goed of zegt u nee het mag er bovenop?

[0:24:35] Wij zien die twee per dajoul.

[0:24:38] Bedankt voor de vraag trouwens.

[0:24:39] Interessante vraag.

[0:24:41] We willen natuurlijk allemaal in de breedte die verduurzamingslag maken.

[0:24:44] Maar we vinden die direct use route voor de mobiliteit echt heel cruciaal.

[0:24:49] En dat subdoel willen we echt op twee per dajoul stellen.

[0:24:53] En dat is natuurlijk onderdeel van het overkoepelende doel dat we hebben.

[0:24:59] Mevrouw Van Groningen.

[0:25:01] Ik ben gewoon benieuwd of u ook interesse zou hebben om dat juist op het subtotaal te zetten.

[0:25:05] Ik denk dat het belangrijk is om te zorgen dat we die waterstoftransitie ook echt aanzwengelen.

[0:25:10] Daar hebben we die raffinageroute nou eenmaal van nodig.

[0:25:12] Sterker nog, en dat ga ik dadelijk ook nog aan de staatssecretaris vragen, ik krijg zelfs uit de markt dat ze elf tot twaalf petajules nodig hebben om echt substantiële verschillen te gaan realiseren.

[0:25:21] En dan zou ik eigenlijk het mooiste vinden dat we daar bovenop

[0:25:24] die mobiliteitstransitie vormgeven met direct use.

[0:25:27] Dus zou je er een voorstander van zijn om dat dus aan het totaal toe te voegen in plaats van het eraf te halen?

[0:25:35] Nogmaals, dank voor deze vraag.

[0:25:39] Wij gaan niet zover dat we er nog weer een extra verplichting bovenop willen.

[0:25:43] We hebben vooral die waterstof nodig voor die verduurzaming in die mobiliteitssector.

[0:25:51] Dus die twee petajouw vinden we cruciaal en die willen we er niet bovenop leggen.

[0:25:58] Goed, dan is het woord aan de heer Boutkamp.

[0:26:03] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:26:04] Laat ik vooraf zeggen dat ik zeer verheugd ben dat ik ondertussen mijn mantra zou bijna willen zeggen, haalbaar betaalbaar, terug wordt komen bij de BBB.

[0:26:13] Ik mis alleen nog wat realistisch, maar misschien komt dat nog wel.

[0:26:17] Dat vooraf, voorzitter.

[0:26:19] Ja, voorzitter, dit wetsvoorstel is ook weer een voorbeeld van een dictaat dat rechtstreeks uit de koken van Brussel komt.

[0:26:24] Nog erger, het komt uit de koken van Timmermans met zijn groene overeenkomst.

[0:26:28] De richtlijn 20-23.

[0:26:31] Schuilenstreep 2413, een nummer dat voor gewone Nederlanders niets betekent, maar wel enorme gevolgen heeft voor hun portemonnee.

[0:26:37] Het is geen Nederlandse wet, maar weer Brussel dat ons voorschrijft hoeveel groene brandstoffen wij in onze tank moeten stoppen.

[0:26:43] Met als gevolg weer een bureaucratisch gedrocht dat sectorspecifiek sturing gaat opleggen met allerlei verplichtingen.

[0:26:50] Wij vragen aan de staatssecretaris.

[0:26:52] Klopt het, vragen wij, dat de sector aan het ministerie kenbaar heeft gemaakt dat er risico's zijn dat er een ongelijk speelveld ontstaat binnen Europa wanneer niet gelijktijdig road3 wordt geïmplementeerd met onze buurlanden?

[0:27:05] Twee, zo ja, is er dan een noodremprocedure.

[0:27:08] De papieren Brusselse wereld zorgt ervoor dat de Nederlander meer gaat betalen aan de pomp, de Nederlandse transportondernemer op een achterstand wordt gezet ten opzichte van ondernemers die niet onder deze verplichtingen vallen en wat geen rekening houdt met de internationale handel in brandstoffen.

[0:27:23] Is de staatssecretaris het met de PVV eens dat de handel in brandstoffen een mondiale handel is waarbij dit voorstel geen rekening mee houdt?

[0:27:30] Voorzitter, de industrie ziet geen brood meer in de biobrandstoffen in de Rotterdamse haven.

[0:27:35] Was het eerst het Finse bedrijf UPM dat in mei na evaluaties van commerciële en strategische onderzoeken dit jaar aankondigde om de bouw van een biofabriek met een capaciteit van 500.000 ton biobrandstof per jaar stop te zetten.

[0:27:47] Van voren schort ExxonMobil de investeringen op voor plastic recyclen in zijn Rotterdamse raffinaderij.

[0:27:52] Mitsubishi pauzeert de bouw van een fabriek in het havengebied.

[0:27:56] En daarna volgt de Shell, dat al voor 554 miljoen euro had geïnvesteerd en er zelfs rekening mee houdt dat het verlies kan oplopen door een miljard, met het stoppen van de bouw van een fabriek voor het maken van biobrandstof.

[0:28:07] En dan trekt BP ook de stekker uit zijn plannen voor een biobrandstoffabriek, terwijl het ook al miljoenen had geïnvesteerd in de voorbereiding.

[0:28:14] Niet alleen deze olie- en gasreus heeft gemeld dat het vanwege de hoge kosten in Nederland niet anders kan, maar ook Shell en UPM wijzen naar de overgelopen kosten in Nederland.

[0:28:22] En dat lijstje is nog niet compleet, voorzitter, want je kan nog zo vier, vijf bedrijven toevoegen aan dit lijstje in de Rotterdamse haven.

[0:28:30] Voorzitter, als deze bedrijven al geen toekomst zien voor het produceren van biobrandstoffen ten behoefte van bijvoorbeeld de luchtvaart, is de vraag aan de staatssecretaris.

[0:28:38] Wie gaat hier nog wel brood in zien, vragen wij de staatssecretaris.

[0:28:42] De binnenlandse handel in brandstoffen aan de scheepvaart, zowel binnen- als zeevaart, zal het slachtoffer worden van prijsverschillen die gaan optreden omdat het buitenland goedkoper kan leveren.

[0:28:51] Welke actie kunnen wij dan verwachten van de staatssecretaris als dit gaat spelen?

[0:28:56] Het rapport Draghi sprak over de zelfverzienerheid van Europa.

[0:28:59] Maar ondertussen zien wij dat hetzelfde Europa geen rekening houdt met de wereld om ons heen.

[0:29:04] Europa stort zich nu als Lemmingen in de afgrond.

[0:29:07] Met het invoeren van dit bureaucratisch gedrocht zien we weer dat er niet mandejaar wordt gedacht en ontbreken wederom de principes haalbaar, betaalbaar en realistisch.

[0:29:17] Voorzitter, verduurzaming speelt de rol bij het implementeren van ROW3 om de hoeveelheid groene brandstof toe te voegen of te vervangen aan fossiele brandstoffen.

[0:29:25] De heer Boutran, mag ik u heel eventjes pauseren want de heer Thijssen heeft een vraag aan u.

[0:29:32] Dank, voorzitter.

[0:29:33] En ik heb ook allerlei kritische dingen over dit wetsvoorstel.

[0:29:35] Daar zal ik zo wel op komen.

[0:29:36] Maar hoe betaalbaar is het eigenlijk als we klimaatverandering zo gang laten gaan en de temperatuurstijging vier of vijf of zes graden wordt in de wereld?

[0:29:44] Hoe betaalbaar is dat?

[0:29:45] Vraag ik aan de heer Boutkamp.

[0:29:49] Dat kan ik heel kort over zijn, voorzitter.

[0:29:51] Wij geloven niet in die klimaatpraatjes die zijn opgedrongen door Brussel.

[0:29:58] Nog een vraag.

[0:29:59] Het KNMI, onze eigen wetenschappers, zeggen dat klimaatverandering een heel groot probleem is.

[0:30:05] Het is onze eigen RIVM, onafhankelijke wetenschappers, die zeggen dat de gevolgen voor Nederland, als de temperatuur met maar anderhalf graad stijgt, enorm zullen zijn.

[0:30:16] Dus betekent dat nou gewoon dat de PVV zegt, interesseert me niet die wetenschap, die negeren we even, want dat past niet in mijn verhaal vandaag.

[0:30:28] Er zijn meer wetenschappers op de wereld dan alleen het RIVM en het KNMI.

[0:30:44] Ik concludeer dat de PVV geen boodschap heeft aan het wetenschappelijke inzicht, wat het overgrote deel van alle wetenschappers die er verstand van hebben,

[0:30:54] Dus ik ben ook wetenschapper, maar ik heb geen verstand van klimaatwetenschap.

[0:30:57] Dus ik laat mij informeren door wetenschappers die daar wel voor hebben doorgelegd.

[0:31:00] Het overgrote deel van de klimaatwetenschap die zegt als we klimaatverandering niet stoppen en niet op tijd stoppen, dan staat de samenleving zoals we die kennen op het spel.

[0:31:09] Dat is niet eens uit te drukken in is het betaalbaar en realistisch.

[0:31:13] dan hebben we gewoon een loei groot probleem als samenleving zoals we die zijn.

[0:31:17] En het feit dat de PVV hier die wetenschappers even onder de bus gooit en daardoor een van de grootste uitdagingen van deze tijd negeert, is een schande voor dit parlement.

[0:31:27] Had u nog een vraag?

[0:31:29] Nee?

[0:31:29] Dan kunt u verder, meneer Woudkamp.

[0:31:32] Ik wil eerst even een antwoord geven, want ik word direct aangesproken hierop, dus dat gaat niet van mijn tijd af.

[0:31:38] Vanzelfsprekend.

[0:31:39] Dat ga ik even vanuit, want de heer Thijssen gebruikt grote woorden wat we zeggen voor de busgooienderken.

[0:31:45] Dat zijn niet mijn woorden, dat zijn zijn woorden.

[0:31:47] En jaren geleden hebben bepaalde wetenschappers al gezegd, als we zo doorgaan,

[0:31:51] In 2025, 2020 was het al eerder, dan zit de hemel op onze hoofden en zijn we allemaal al verzopen, want dan staat de aarde onder water.

[0:32:02] Nou, dat is nog steeds niet gebeurd, dus daar zeg ik erbij.

[0:32:05] Voorlopig zien we dat ook nog niet gebeuren als PVV.

[0:32:07] Ik wil best verdergaan met een spelletje met de heer Thijssen, als u het goed vindt, voorzitter.

[0:32:14] Nee, de heer Boutkamp.

[0:32:15] De heer Thijssen heeft nog een interruptie en dat is meteen zijn laatste.

[0:32:21] Nou ja, kijk, een spelletje.

[0:32:23] Een spelletje.

[0:32:25] Ik heb het hier over het VN-panel van klimaatwetenschappers.

[0:32:30] Die komen elke vijf jaar, nadat ze alle klimaatwetenschappen en al het onderzoek weer reviewen, weer naar bekijken, komen zij tot hele harde conclusies.

[0:32:39] Een grote, grote waarschuwing voor de mensheid.

[0:32:43] De secretaris-generaal van de Verenigde Naties zegt dat ook niet voor niks.

[0:32:46] En nu zegt u, ja, er waren ook wetenschappers.

[0:32:49] Wie dan?

[0:32:49] Die zeiden dat in 2020.

[0:32:51] Wat zou er precies gebeuren in 2020?

[0:32:53] Wie haalt u nu precies aan?

[0:32:54] Waar is de wetenschap die je kan checken?

[0:32:57] Die andere wetenschappers kunnen checken.

[0:32:58] Waar is de peer review?

[0:33:00] Kom op, u kunt niet het VN-panel van de IPCC, kunt u niet gelijkschakelen aan

[0:33:08] Ik weet niet eens waar het aan gelijkgeschakeld wordt.

[0:33:10] Ga eens wat serieuzer om met waarschuwingen van de beste, de knapste koppen van deze wereld.

[0:33:15] Die zeggen mensen, we hebben een probleem.

[0:33:17] Parlement, er is een probleem.

[0:33:18] Bescherm uw bevolking.

[0:33:20] Kom eens in actie.

[0:33:22] En zet die mensen dan niet weg dat u ook iets heeft gehoord van misschien wel een wetenschapper.

[0:33:25] Maar we zullen het nooit weten, want we weten eigenlijk niet waar u het over heeft.

[0:33:31] Ja, ik vind het prachtig hoor wat meneer Thijssen hier allemaal loopt te roepen vanuit zijn groeningspeel vandaag, koker.

[0:33:35] En wat hij gedicteerd krijgt vanuit die groene overeenkomst.

[0:33:38] En wat hij ook vervolgens krijgt opgelepeld door anderen.

[0:33:41] Maar wij gaan daar niet in mee, meneer Thijssen.

[0:33:43] Dus ik moet u gewoon teleurstellen, wij gaan niet mee met dat verhaal.

[0:33:47] Dus helaas, pindakaas voor u. Was u klaar met uw betoog?

[0:33:56] Mag ik verder, voorzitter?

[0:33:57] Zeker.

[0:33:57] Dank u wel, voorzitter.

[0:34:00] Voorzitter.

[0:34:02] Neem nu het HVO.

[0:34:04] Hydrobehandelde plantaardige olie.

[0:34:06] Het is duurder dan gewone diesel en daardoor economisch onredabel voor de binnenvaart.

[0:34:10] Laat staan voor de recreatievaart.

[0:34:14] Vraag aan de staatssecretaris.

[0:34:15] Is deze opgedrongen vervanger haalbaar, betaalbaar en realistisch ten opzichte van de gangbare goedkopere diesel?

[0:34:21] Voorzitter, ik ga afronden.

[0:34:23] Er is meer dan Europa.

[0:34:25] De PVV wil betaalbare brandstof, minder regels, geen nationale kop.

[0:34:29] En we willen dat Nederland weer zelf beslist over zijn energiebeleid, in plaats van dat wij de marionet zijn van de Europese Unie.

[0:34:35] Wij maken ons druk over van alles en nog wat in de wereld.

[0:34:39] Maar de problemen liggen hier om de hoek, in Nederland.

[0:34:41] En wat de PVV betreft zetten wij Nederland weer op één.

[0:34:44] Ik dank u wel.

[0:34:48] Dan is het woord aan mevrouw van Groningen.

[0:34:58] Misschien dan toch even... Een medespeech is meestal in de plenaire zaal.

[0:35:03] Maar mevrouw van Groningen is hier voor het eerst.

[0:35:07] Wgo ook.

[0:35:09] We maken er een bijzonder momentje van.

[0:35:13] Succes.

[0:35:14] Dank u wel, voorzitter.

[0:35:15] Het is een hele eer en ook fijn om hier vandaag te zijn.

[0:35:18] Zeker omdat ik uit het Rotterdamse kom.

[0:35:21] Dat zijn de omgevingen waar dit soort ontwikkelingen enorm belangrijk voor zijn.

[0:35:27] In die zin spreek ik ook voor die omgeving en niet alleen dat natuurlijk voor heel Nederland.

[0:35:31] Voorzitter, de VVD vindt het van groot belang dat Nederland zijn economie op één zet.

[0:35:35] Dat heb ik net al aangegeven.

[0:35:36] Dat betekent voor ons een gelijkspeelveld met landen om ons heen, het beschermen van onze eigen economie en het bieden van ruimte voor innovatie zonder ondernemers te verstikken en met torenhoge kosten of een weerwar aan regels op te zadelen.

[0:35:50] Het vertalen van de Europese richtlijn aan nationale wetgeving is een cruciale stap.

[0:35:55] De overgang van die hernieuwbare brandstofeenheden naar emissiereductieeenheden vraagt forse investeringen van de transportsectoren op weg en via het water.

[0:36:04] Bedrijven zullen logischerwijs altijd een kostenbatenanalyse maken en zich afvragen of de return on investment de moeite waard is.

[0:36:11] Laten we eerlijk zijn, transport houdt niet op bij de grens.

[0:36:15] En als wij een top zetten op Europese regels, ontstaat het risico van nadelige effecten, zoals tanktoerisme.

[0:36:21] Bijvoorbeeld binnenvaartschippers die in België of Duitsland gaan bunkeren omdat het daar goedkoper is.

[0:36:26] Precies wat wij als VVD, niet Rotterdam, niet willen.

[0:36:31] De binnenvaart staat al onder druk, fors onder druk.

[0:36:34] Denk aan grote investeringen, belemmeringen door onderhoud aan sluizen en bruggen en ook wisselende waterstanden.

[0:36:40] En dan heb ik nog niet eens over personeelstekorten.

[0:36:43] Tegelijkertijd is deze sector van groot belang voor onze economie.

[0:36:47] Eén binnenvaartschip vervangt ongeveer 120 vrachtwagens.

[0:36:50] En we moeten dus voorkomen dat Nederland zich uit de markt prijst.

[0:36:53] Zoals ik zei, voor de VVD staat economie voorop.

[0:36:57] Ik deel ook de zorgen die net zijn geschetst over de bedrijven die de Rotterdamse haven bijvoorbeeld verlaten.

[0:37:02] En we moeten niet achterloos omgaan met wetgeving die grote impact heeft op onze industrie en ondernemers.

[0:37:08] In eerdere overleggen zijn we hier ook altijd kritisch op geweest en daarom richten wij ons vandaag op drie onderwerpen.

[0:37:12] Het gelijke speelveld, langetermijnperspectief in innovatie en de regeldruk.

[0:37:17] Laat ik starten met het gelijke speelveld.

[0:37:20] Voor ons is het cruciaal dat Nederland niet te ver voor de troepen vooruit loopt.

[0:37:24] Er zijn overdrijfsverschillen met omringende landen, bijvoorbeeld fossiele brandstoffen en bio-LNG.

[0:37:30] En dat gat moeten we verkleinen, niet vergroten.

[0:37:34] En daarom enkele punten die wij inbrengen om dit speelveld juist gelijker te maken.

[0:37:39] Laat ik starten met de correctiefactor.

[0:37:41] Deze is mede na aanleiding van de motie van het CDA op 1 gesteld.

[0:37:45] Echter staat dat niet in de nieuwe wetgeving.

[0:37:47] En juist nu moeten we bedrijven zekerheid bieden om investeringen voor de transitie los te trekken.

[0:37:52] Daarom hebben we hier een amendement die we vandaag indienen, daarop voorbereid om dit tot 2030 vast te leggen op 1, waarna we met elkaar uiteraard moeten bekijken wat er dan nodig is.

[0:38:02] We horen graag van de staatssecretaris of hij welwillend is om in 2030 de wetgeving te evalueren en daarin ook

[0:38:08] de correctiefactor mee te nemen.

[0:38:11] Daarnaast willen we helder krijgen hoe wordt omgegaan met waterstof als blijkt dat er onvoldoende beschikbaar is.

[0:38:16] Komt er bijvoorbeeld een overgangsregeling?

[0:38:19] En voor het gelijke speelveld in Europa moet het gelijkheidsbeginsel wat ons betreft centraal staan.

[0:38:24] De RET 3 biedt expliciet ruimte via artikel 30 lid 1.

[0:38:29] De Europese Commissie heeft bevestigd dat LNG-terminals als invoedpunt binnen de massabalans kunnen gelden.

[0:38:35] Dan heb ik het over het interconnectingssysteem artikel 18.

[0:38:38] En landen als Duitsland, Frankrijk en Spanje passen dit ook al toe.

[0:38:42] En dan heb ik het over bio-LNG, dames en heren.

[0:38:46] En waarom zouden wij het nou in Nederland moeilijker maken?

[0:38:49] Wat ons betreft, wat de VVD betreft, moeten wij niet altijd het beste jongetje van de klas zijn en moeten we kiezen voor onze ondernemers en voor innovatie in ons eigen land.

[0:38:58] Wij als VVD zien dat hier de kansen liggen.

[0:39:00] Ons gasnet is gecertificeerd en geschikt voor LNG.

[0:39:04] Daarom wil ik graag van de staatssecretaris horen of hij kan bevestigen dat een gelijkspeelveld binnen Europa van groot belang is voor een eerlijke concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven.

[0:39:13] En in Duitsland is het al mogelijk om bio-LNG via de massenbalanssystematiek toe te passen.

[0:39:19] Zou de staatssecretaris bereid zijn om te verkennen of een vergelijkbare toepassing in Nederland ook mogelijk is?

[0:39:25] En daarbij te onderbezoeken welke belemmeringen er nog momenteel bestaan.

[0:39:29] Dan focus op lange termijn en innovatie.

[0:39:32] De transitie vraagt om grote investeringen en een lange adem.

[0:39:35] Ondernemers moeten kunnen rekenen op een betrouwbare overheid.

[0:39:39] Geen jaarlijks wisselend beleid.

[0:39:41] Wel duidelijke kaders en investeringsbeslissingen voor ruimte en innovatie.

[0:39:46] Onze buurlanden bieden sectoren vaak meer zekerheid.

[0:39:49] De VVD wil investeringszekerheid tot ten minste 2035.

[0:39:53] Dat brengt rust en ruimte voor innovatie.

[0:39:56] En draagt wederom bij aan dat gelijke speelveld.

[0:40:00] Heeft de staatssecretaris een beeld welke investeringshorizon omringende landen aan hun ondernemers bieden?

[0:40:06] Voorzitter, laten we eerlijk zijn.

[0:40:08] Nederland is hartstikke sterk in innovatie en ondernemerschap.

[0:40:11] Onze havens spelen daarin een sleutelrol, zoals de waterstofhavens Den Helder, Rotterdam en Amsterdam.

[0:40:17] En wat te denken van de Rotterdamse haven?

[0:40:19] Dat is de grootste bunkerhaven van Europa en behoort tot de top drie bunkerhavens van de wereld.

[0:40:24] Deze unieke posities moeten we behouden en verder uitbouwen.

[0:40:28] En daarom moet er ruimte zijn voor diverse soorten betaalbare brandstoffen voor zowel directe toepassing als voor raffinage.

[0:40:36] En momenteel gaan we uit van die 5,6 petajou, waar we het net al over hadden.

[0:40:40] En de VVD vindt dat een subdoe voor directe inzet van hernieuwbare waterstof echt nodig is, zodat investeringen in waterstof, vrachtwagens en tankinfrastructuur van de grond gaan komen.

[0:40:50] En wij zouden dan wel zien dat we dit ophogen op het totaal.

[0:40:53] Dus zou de staatssecretaris willen uitzoeken hoeveel er nu precies nodig is voor direct use en dit beschikbaar stellen boven op het totale target.

[0:41:02] En wat de VVD betreft gaan wij als Nederland investeringen aantrekken en hier die groene groei realiseren.

[0:41:08] We hebben echt van diverse kanten vernomen dat als we de waterstofsector willen stimuleren het totaal van 5,6 petajoule niet voldoende is.

[0:41:16] Daarom zou ik graag willen weten waarom we hebben gekozen voor die 5,6 petajoule en met welke actoren dit is vastgesteld.

[0:41:23] En is de staatssecretaris bekend met dat er signalen zijn vanuit de sector dat er elf tot twaalf petajoule nodig is om echt meters te maken voor die waterstoftransitie?

[0:41:33] En staat hij er voor open om te herzien als blijkt dat dit beter is voor onze economie en voor de innovatie?

[0:41:40] Dus naast de bescherming van onze industrie, die essentieel is, vind ik dat we ook eerlijk moeten zijn over met wat we concurreren.

[0:41:48] Namelijk met landen die goedkopere en minder duurzame grondstoffen aanbieden.

[0:41:53] Denk aan de Verenigde Staten en China.

[0:41:55] En dan is het echt vechten tegen de bierkaai.

[0:41:58] Voor de VVD geldt Nederland first, ondernemers first.

[0:42:01] En daarom hebben we een amendement voorbereid om bio-ethanol een kans te geven en minder goede varianten van buiten de EU niet langer toe te staan voor de reductievoorwaarden.

[0:42:11] dan wil ik vanuit innovatie en langetermijnperspectief toch nog even stilstaan bij de zeevaart.

[0:42:16] Want deze sector is echt het moeilijkste voor duurzame.

[0:42:19] Als je kijkt hoe moeilijk het voor ze is en bedenkt dat alleen maar elektrificatie niet werkt, want u zou ook niet willen dat u midden op de oceaan stilstaat met een lege batterij.

[0:42:28] Dus een breed palet aan grondstoffen is gewoon noodzakelijk.

[0:42:31] En als we kijken naar de Annex 9b grondstoffen, die zijn betaalbaar beschikbaar en nu al toegestaan voor zowel het wegverkeer als de binnenvaart.

[0:42:38] In de Europese Fiel EU-Maritiem Verordening uit 2023 zijn ze al opgenomen, terwijl de zeevaart in de Red III wordt uitgezonderd.

[0:42:46] En om eerlijk te zijn leidt dat echt tot onduidelijkheid en weer mogelijk een ongelijk speelveld.

[0:42:51] Daarom vragen we de staatssecretaris of hij bereid is om op Europees niveau te verkennen waarom deze uitzonderingspositie gekozen is en of er dan ruimte bestaat om de Annex IX B-grondstoffen voor de zeevaart te verruimen.

[0:43:08] Voorzitter, ik ga tot slot nog naar de regeldruk.

[0:43:11] Want Europese lichtdijnen zijn bindend.

[0:43:14] Maar we hoeven ze als Nederland niet nog complexer te maken.

[0:43:17] Ondernemers moeten gewoon weten waar ze aan toe zijn.

[0:43:19] Een betrouwbare overheid betekent dus ook geen onnodige regels, geen dubbele administratie en ook geen extra kosten.

[0:43:27] En de ATR heeft regeldruk in kaart gebracht, dat hebben we ook kunnen lezen.

[0:43:30] Maar wat gaan we nou concreet doen om dit ook echt te voorkomen?

[0:43:34] En weten we hoe omringende landen dit dan gaan doen?

[0:43:36] En hoe zorgen we dat onze recent aangenomen motie van de VVD om regeldruk te verminderen ook wordt toegepast bij de implementatie van de Red III?

[0:43:46] En wat doen we nou als blijkt dat de regels toch te complex of te duur zijn en investeringen daardoor wegvloeien naar het buitenland?

[0:43:53] Voorzitter, de VVD blijft echt kritisch op die hoge uitvoeringslasten voor MKB-ondernemers.

[0:43:57] En daarom hebben we nog een paar korte vragen.

[0:43:59] Of de drempelwaarde echt voldoende is?

[0:44:02] En hoe we dat nou doen als België pas in 27 gaat starten met de implementatie?

[0:44:06] En Duitsland wellicht nog later, want die gaan pas in oktober starten met deze ronde.

[0:44:11] Hoe gaan we dan ons ondernemers beschermen voor het ongelijke speelveld?

[0:44:14] En komt er dan bijvoorbeeld een overgangsregeling?

[0:44:18] Voorzitter, die Unidatabank hebben we een aantal keer nagevraagd en wat ons betreft is het echt belangrijk dat deze er komt.

[0:44:24] Dus wat is de tijdslijn hiervoor en wat doen we als dit te lang op zich laat wachten?

[0:44:28] Want op welke manier willen we dan onze ondernemers nog helpen?

[0:44:32] Echt afrondend, voorzitter.

[0:44:33] De VVD kiest voor een gelijkspeelveld, een betrouwbare overheid met een duidelijk investeringshorizon en natuurlijk werkbare regels.

[0:44:41] Want wij willen innovatie stimuleren, de positie van onze havens en de binnenvaart beschermen en voorkomen

[0:44:46] dat Nederland zich uit de markt prijst.

[0:45:08] Dank u wel.

[0:45:11] Dank voorzitter en complimenten aan mevrouw van Groningen, want het is toch niet het makkelijkste onderwerp om even een medespeech te doen, maar u heeft het met vlag en wimpel gedaan.

[0:45:21] Voorzitter, voor een snelle transitie naar een circulaire economie en een klimaatneutrale energievoorziening kunnen we weinig middelen onbenut laten.

[0:45:29] De nood is hoog, de tijd is op, de klimaatcrisis is inmiddels bijna onafwendbaar.

[0:45:36] Gelukkig zijn we het daar bijna allemaal over eens.

[0:45:39] Dat maakt ook dat we zorgvuldig moeten zijn in waar we in investeren, welke transitiepaden uiteindelijk leiden tot oplossingen voor de lange termijn en welke oplossingsrichtingen vooral aandacht afleiden van wat er echt moet gebeuren.

[0:45:52] Investeringen die kleine stapjes zetten, maar nieuwe lock-ins creëren en de echte omschakeling vertragen in plaats van versnellen.

[0:45:59] Mijn fractie is altijd kritisch geweest op biobrandstoffen.

[0:46:02] Niet afwijzend, maar wel kritisch.

[0:46:05] En dat zit in drie punten die ik even wil toelichten en waar ik hopelijk een reactie van de staatssecretaris op ga krijgen.

[0:46:11] 1.

[0:46:11] Veel biobrandstoffen doen meer kwaad dan goed.

[0:46:14] Ontbossing en natuurvernietiging, grotere klimaatschade dan dat het oplost.

[0:46:21] Concurrentie met voedselgewassen, fraude.

[0:46:24] Dat is de reden dat we in Nederland de hoogste duurzaamheidseisen stellen aan de hier bijgemengde brandstoffen.

[0:46:30] Ook dat leidt tot fraude en vrijwel zeker tot meer fraude als we niet meer bijmenging eisen, terwijl de beschikbaarheid niet toeneemt.

[0:46:39] Ik wil dat we er echt voor waken, dat we water bij de wei doen qua duurzaamheidseisen.

[0:46:44] Als ik naar de schriftelijke inbreng van bijvoorbeeld de VVD kijk en hun pleidooi om feed en foodstock te gaan gebruiken en indirect land-use change... Ik doe even de afkorting, maar dat is natuurlijk nog steeds in het Engels.

[0:47:00] Maar goed, of er toch nog kan leiden tot meer ontbossing, zodat de prijs in de pomp niet stijgt, dan houd ik m'n hart vast.

[0:47:08] Als dat straks de lijn wordt, maken we alles erger.

[0:47:10] Dan jagen we ontbossing aan.

[0:47:12] Dan wordt voor miljoenen mensen voedsel onbetaalbaar en klimaatverandering erger.

[0:47:16] Kan de staatssecretaris mij garanderen dat we minimaal de hoogste eisen blijven hanteren?

[0:47:24] is de hoeveelheid beschikbare duurzame biobrandstoffen beperkt en eindig.

[0:47:28] Zeker als we de huidige bronnen beschouwen, zoals oud frituurvet uit China, dan kopen we eigenlijk alles al.

[0:47:34] We gaan met deze wet de vraag verder stimuleren, maar de productie van brandstoffen uit afval

[0:47:40] En reststoffen is amper schaalbaar naar het niveau dat we nu gaan eisen.

[0:47:45] Hoe gaat de staatssecretaris ervoor zorgen dat de productie van onbedenkelijke alternatieve brandstoffen de vraag gaat bijhouden die we met dit wetsvoorstel creëren?

[0:47:54] En hieraan gekoppeld, hoe gaat de staatssecretaris ervoor zorgen dat de vraag die amper gedekt kan worden niet leidt tot fraude?

[0:48:00] Want daar hebben we nu al heel veel last van.

[0:48:02] Meer import, minder toezicht en onze eigen diensten zeggen nu al dat ze meestal geen idee hebben wat er deugt en wat niet.

[0:48:10] Ten derde.

[0:48:11] Biobrandstof in de tank doet niets voor de transitie naar emissievrij verkeer.

[0:48:15] Sterker nog, het kan ertoe leiden dat elektrificatie en innovatie vertraagt.

[0:48:20] Het houdt de bestaande energienetwerken en marktdominantie in stand.

[0:48:24] Het is niet alleen voor het klimaat dat we af willen van verbrandingsmotoren.

[0:48:29] Ook voor fijnstof en stikstof moeten we toe naar emissieloos vervoer of elektrisch vervoer.

[0:48:34] Nou geeft dit wetsvoorstel ook ruimte voor het stimuleren van elektrificatie.

[0:48:38] Dat is voor ons echt voorwaardelijk.

[0:48:40] Want dat is immers echt een transitiepad naar een klimaatneutrale samenleving.

[0:48:45] Maar is de staatssecretaris bereid om met belendend beleid erop te sturen dat we de zeer schaarste duurzame biobrandstoffen vooral daar in zetten waar elektrificatie vooralsnog geen optie is?

[0:48:56] Scheepvaart en luchtvaart vraag ik de staatssecretaris.

[0:48:59] En dat we dus voor het wegverkeer niet met groen gekleurde aflaten werken die niet bijdragen aan het einde van fossiel, maar dat we zo gaan normeren dat het hele wagenperk zo snel mogelijk elektrisch wordt.

[0:49:12] Voorzitter, dat zijn mijn drie grote bezwaren.

[0:49:14] Maar we zien ook kansen en noodzaak voor de korte termijn.

[0:49:17] En ook daar helaas wel risico's en zorgen.

[0:49:20] We hebben nog steeds geen goed antwoord voor luchtvaart en scheepvaart.

[0:49:24] Daar komen aparte doelen voor, ik weet het.

[0:49:26] Maar we kunnen er niet los zien van wat we vandaag doen.

[0:49:29] Want het gaat veelal om dezelfde sector die deze brandstoffen moeten leveren uit veelal dezelfde grondstoffen, met dezelfde problemen.

[0:49:36] Mijn fractie vindt dat we de beschikbare duurzame grondstoffen voor duurzame brandstoffen zoveel mogelijk moeten reserveren voor lucht- en scheepvaart.

[0:49:44] Want commercieel vliegen op een accu gaat waarschijnlijk nooit van de grond komen.

[0:49:47] Ik hoor al 25 jaar verhalen over biro-kerosine.

[0:49:50] De hele Sahara zou nu vol moeten liggen met algafabrieken als je destijds naar de groene praatjes van KLM had geluisterd.

[0:49:56] niets van terechtgekomen.

[0:49:58] Raiders hebben schepen gekocht die op het duurdere LNG kunnen varen met de belofte dat ze binnenkort overal bio-LNG kunnen bunkeren.

[0:50:06] Maar dat valt nog vies tegen en de vooruitzichten zijn niet erg roodkleurig.

[0:50:09] Laat staan groen.

[0:50:11] Want de afgelopen weken is de ene na de andere biobrandstoffabriek in aanbouw ermee gestopt.

[0:50:17] Collega's zeiden het al.

[0:50:18] Shell, BP, ze zeggen het gewoon.

[0:50:20] Ze hebben bewust gekozen voor korte termijn aandeelhouderswinsten in plaats van voor de transitie naar een duurzame toekomst.

[0:50:25] Inclusief een mogelijke toekomst voor hun bedrijven.

[0:50:28] Weg ermee.

[0:50:29] Nu alles opmaken en na ons de zon vloed.

[0:50:32] Letterlijk.

[0:50:33] Natuurlijk.

[0:50:34] zijn het risico-investeringen.

[0:50:37] Miljarden investeren in een transitiebrandstof, terwijl je met een beetje goede lobby en klimaatontkenners in de regering ook gewoon kunt blijven doen waar je rijk mee bent geworden.

[0:50:46] Daar zit volgens mij een hele grote zwakte in ons klimaatbeleid.

[0:50:49] Alles maar zwalken, doelen afzwakken en vooruit schuiven.

[0:50:52] De middenpartijen zoals het CDA stribbelen mee.

[0:50:54] Gematigd recht zoals de VVD stribbelt tegen.

[0:50:57] En hun extreemrechtse vrienden zijn vol in verzet.

[0:51:00] Daar moet je dan als bedrijf je investeringen op afstemmen.

[0:51:03] Ik wil de staatssecretaris dan ook vragen om dat extra tussendoel voor 2040.

[0:51:07] We hebben een doel voor 2030.

[0:51:09] Dat had wat ons betreft ambitieuzer gemogen, maar is er weinig tijd meer.

[0:51:13] Dus zou het daarom goed zijn als we voor 2040 een ambitieus doel formuleren.

[0:51:17] Dat sluit beter aan bij investeringsplannen en de ambities in het buitenland.

[0:51:21] De VVD heeft vaak geroepen dat we de transitie wel allemaal moeten kunnen meemaken.

[0:51:26] Dat is natuurlijk niet zo.

[0:51:27] De voorlopers, de innovatoren, de innovators, de investeerders en de visionairen, voor hen is de toekomst.

[0:51:34] De achterblijvers, die blijven achter.

[0:51:36] Dat hoort zo in een transitie, zeker in een technology shift.

[0:51:40] Maar wat we nu zien is dat de voorlopers massaal in de problemen komen en aandeelhouders van de achterblijvers worden beloond.

[0:51:47] Vooral omdat de overheid niet of onvoldoende doorzet en sluiproutes opzet.

[0:51:52] Een van de sluiproutes die de transitie ondermijnen is het gesjoemel met garanties van oorsprong via de LNG-terminals.

[0:51:58] Als op papier groen gewassen fossiel LNG goedkoper is dan daadwerkelijk in Nederland geproduceerd groen gas, dan ondermijnen we de markt voor bedrijven die wel geïnvesteerd hebben in de productie.

[0:52:09] Daar komt bij dat fossiel LNG dat we importeren vaak afkomstig is van fracking en schaligas en daarmee door lekkage een veel grotere CO2-voetafdruk heeft.

[0:52:18] Die extra niet geregistreerde CO2-uitstoot wordt wit gewassen.

[0:52:21] Ik zou graag van de staatssecretaris de garantie krijgen dat we dit gaan voorkomen.

[0:52:25] Geen schaligas wit wassen en niet de productie van het veel schonere biogas uit reststromen van onze landbouw ondermijnen.

[0:52:33] Dan geeft de wet verschillende aandelen hernieuwbare energie voor de verschillende sectoren, wegverkeer en scheepvaart, met luchtvaart apart.

[0:52:40] Uit de beantwoording maak ik op dat de sectorspecifieke doelen zijn gebaseerd op wat men haalbaar acht en wat het buitenland doet.

[0:52:47] Dat klinkt redelijk, maar dat vind ik wel nogal vaag.

[0:52:49] Zoals ik in het begin stelde, wij willen graag een voertuigtransitie en de schaarste beschikbare duurzame biobrandstoffen zoveel mogelijk reserveren voor de sectoren die nog niet kunnen elektrificeren.

[0:53:01] Dat kunnen we dus grotendeels regelen met die verdeelsleutel.

[0:53:04] Het wegverkeer zo snel mogelijk elektrisch en biobij mengen voor lucht- en scheepvaart.

[0:53:09] Gaan we dat bereiken met die verdeelsleutel?

[0:53:12] En kunnen we die verdeelsleutel aanpassen als er eindleiding voor is, vraag ik de staatssecretaris.

[0:53:16] Ten slotte wil ik nog even terugkomen op de andere punten waarmee ik begon.

[0:53:20] Leidt de implementatie van de Red 3 daadwerkelijk tot een transitie naar emissievrij?

[0:53:25] Dus hebben we geen vertraging oplopen in de vehicleshift naar emissievrij in plaats van verbrandingsmotoren?

[0:53:33] Of is het vooral levensduurverlenging voor de fossiele sector, doordat we hun markt overeind houden?

[0:53:38] En gaat het lukken om fraude met biobrandstoffen en grondstoffen effectief te beschrijven?

[0:53:43] Gaat de staatssecretaris hier voldoende middelen voor vrijmaken?

[0:53:47] Gaat het lukken dit ook Europees te coördineren?

[0:53:50] Worden klokkenluiders voldoende beschermd en is inspecties onsite verplicht hier en in productielanden?

[0:53:56] Ik ben benieuwd naar de beantwoording.

[0:53:58] Dank voorzitter.

[0:54:01] Dank.

[0:54:01] U heeft een aantal interrupties.

[0:54:03] De heer Pierik was net eerst.

[0:54:07] Het is goed om van de heer Thijssen te horen dat hij in wil zetten op een breed scala van energiebronnen, om het zo eens te noemen.

[0:54:17] De focus ligt toch wel heel erg op elektrisch, maar ik zou graag zijn reflectie willen hebben als het gaat om de inzet van bio-lng en waterstof.

[0:54:26] Ziet hij dat ook als serieuze stappen om verder te verduurzamen?

[0:54:32] Nou ja, dat heb ik geprobeerd duidelijk te maken.

[0:54:35] Dat kan.

[0:54:36] Maar dan moet je wel heel erg voorzichtig zijn waar je de bio-LNG vandaan haalt.

[0:54:40] Want we zien wereldwijd ieder jaar weer heel erg veel bos verdwijnen.

[0:54:46] De aarde wordt steeds minder groen.

[0:54:48] En als we daar nu nog een druk op het bos leggen, dan kan dat leiden tot nog meer ontbossing.

[0:54:56] Terwijl in theorie natuurlijk het ook zo kan zijn dat BioLNG wel degelijk klimaatneutraal is en dat het een goede bron is om in te zetten in je systeem.

[0:55:06] Dus vandaar ook de vraag, we hebben de strengste duurzaamheidscriteria nodig.

[0:55:10] We moeten daar heel erg goed op handhaven en controleren dat het ook echt goed gaat.

[0:55:14] En als we die brandstof dan hebben, een super waardevol spul, dan moeten we dat inzetten op de plekken waar we echt niks anders kunnen doen.

[0:55:21] Het is duidelijk dat we het allerbeste met elektrisch vervoer kunnen doen.

[0:55:28] We kunnen windmolens op de Noordzee bouwen... en op die manier dat vervoer regelen op een duurzame manier.

[0:55:34] Dus ja, er zijn kansen.

[0:55:35] Maar ook, zoals ik aangaf in mijn inbreng, grote zorgen.

[0:55:38] Dat we dit heel secuur met elkaar moeten doen.

[0:55:43] Mevrouw van Groningen.

[0:55:45] Voorzitter, dank u wel.

[0:55:47] Ik voelde me aangesproken, want u zei dat de VVD tegenstribbelde.

[0:55:50] U verwijt ons dat wij de innovatie frustreren als ik het zo mag afpellen.

[0:55:55] Nu heeft het steeds over de bedrijven die hun zakken vullen en niet doorzetten.

[0:55:58] U spreekt aan op het feit dat het niet snel genoeg gaat.

[0:56:02] Als ik eerlijk ben, de PvdA GroenLinks die we overal top opzetten, die vindt de CO2-tax goed, of het vliegen of rijden is.

[0:56:10] En ik ben dan toch benieuwd, want wij als VVD zeggen wij willen juist deze bedrijven juist zekerheid bieden, want we weten ook allemaal dat het juist de grote bedrijven zijn die die innovatie versnelling kunnen geven, die er ook voor zorgen dat die start-ups en skill-ups uiteindelijk een goede plek krijgen.

[0:56:26] Dus mijn vraag is dan, durft u dan ook deze bedrijven echt een horizon te bieden en ook stabiel beleid aan te bieden, dus niet steeds wisselende wet- en regelgeving en dus ook niet de strengste duurzaamheidscriteria, juist om te zorgen dat de innovatie van de grond komt?

[0:56:41] Ik dacht bijna, we worden het hier eens met elkaar.

[0:56:43] Dus dat je een lange termijn zekerheid biedt, ben ik het helemaal mee eens.

[0:56:48] Dus dat je een doorkijk ook wat langer moet bieden, daarom stel ik ook voor, vraag ik aan de staatssecretaris, moeten we niet een doel stellen voor 2040?

[0:56:55] Want dan heb je natuurlijk al 15 jaar investeringszekerheid in plaats van maar vijf jaar.

[0:57:00] Wij denken dat je die zekerheid moet bieden en wij denken dat je die moet baseren op

[0:57:05] niet op wat de andere landen doen of wat bedrijven willen, maar op hoeveel duurzaam geproduceerde grondstoffen kunnen we nou eigenlijk produceren.

[0:57:16] En er zijn echt wel studies van, van mensen die daarvoor hebben doorgeleerd, die zeggen, nou ja, wij denken dat er zoveel petajules op een goede manier, op een duurzame manier, wellicht geoogst kan worden als we alle checks en balances erop inzetten.

[0:57:28] Daar zijn wij voor en om daar dan ook zekerheid op te bieden.

[0:57:32] Maar dat betekent dus wel dat die duurzaamheidscriteria, waarvan mevrouw van Groningen zegt, nou, moet het dan niet een tandje minder?

[0:57:40] Nee, dat moet je dus niet doen.

[0:57:42] Want op het moment dat je de duurzaamheidscriteria laat gaan, dan zul je zien dat die ontbossing nog meer wordt aangejaagd.

[0:57:49] En dat betekent dat je, waarom je dit bedrijf doet, namelijk om klimaatverandering te stoppen, dan ga je het alleen maar erger maken.

[0:57:54] Dus die strengste criteria met een supergoede toezicht en fraudebestrijding zijn essentieel.

[0:58:02] Dank, meneer Thijssen.

[0:58:03] Dit is het einde van de eerste termijn van de Kamer.

[0:58:08] Of, meneer Boutkamp, wat is uw vraag?

[0:58:30] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:58:34] Ik hoorde de heer Thijssen zeggen van GroenLinks Partij voor de Arbeid, de grote snelle geldverdieners, maar die stoppen nu stuk voor stuk.

[0:58:42] Want ja, de winsten waren weg en dat soort dingen.

[0:58:45] Maar volgens de vakbonden zijn er daardoor wel duizenden banen verdwenen.

[0:58:50] En die reden waarom die bedrijven nu stoppen, is onder andere die dure energie, oplopende kosten en dan ook nog die stikstofstop.

[0:58:56] En dan hoor ik de heer Thijssen praten over, ja, we moeten elektrificeren en dergelijke.

[0:59:00] Maar we hebben gewoon een hele dure energiebelasting in dit land.

[0:59:03] Nou worden wel allerlei labmiddelen weer gedaan.

[0:59:05] Ondertussen investeren wel die grote jongens in het buitenland.

[0:59:08] Notabene om de hoek in Duitsland gaan ze investeren.

[0:59:11] Dus hoe gaat de heer Thijssen van GroenLinks Partij voor de Arbeid nu uitleggen?

[0:59:15] Aan al die duizenden werknemers die nog wel lid zijn van een vakbond, dan vragen ze hoe lang nog, dat die hun baan zijn verloren.

[0:59:24] Omdat er gewoon daardoor door die oneerlijke concurrentie gewoon geen groei meer in dit land zit.

[0:59:38] We proberen een klimaatprobleem, waarvan u gelooft dat het niet bestaat, op te lossen.

[0:59:45] En daar zijn de experts die zeggen, pas op.

[0:59:47] Want als je dit niet op de juiste manier doet, dan zorgt het voor ontbossing.

[0:59:50] Dan zorgt het voor meer CO2-vervuiling.

[0:59:52] Dan zorgt het voor meer klimaatverandering.

[0:59:55] Dus daar hebben we een gesprek over.

[0:59:56] Hoe doen we dat nou op een goede manier?

[0:59:58] Uiteraard is het zo dat we bedrijven nodig hebben om dan vervolgens ook te doen wat wij hier bedenken.

[1:00:03] Want bedrijven zijn cruciaal om windmolens te bouwen, om biobrandstoffen te produceren, om elektrische voertuigen te maken.

[1:00:09] En er werken ook heel erg veel mensen.

[1:00:13] Dus als er inderdaad gebeurt dat bedrijven hier dichtgaan...

[1:00:19] Dan ligt het natuurlijk aan wat voor bedrijven er zijn.

[1:00:20] Kijk, als dat bedrijven zijn die alleen maar bezig zijn met de fossiele economie nog een tijdje in de benen houden, dan denk ik ja, dan heb je toch gergens de memo gemist dat ze bezig zijn om een groene economie te maken.

[1:00:31] Terwijl die groene bedrijven die dat heel erg graag willen, die moeten we natuurlijk helpen en moeten we proberen te laten groeien.

[1:00:37] Het punt is een klein beetje dat die werknemers die daar werken, die kunnen tussen het wal en het schip komen te zitten.

[1:00:41] Want die bepalen niet de koers van het bedrijf en die proberen wel gewoon met hun stinkende best een bootram te verdienen en hun gezin te onderhouden.

[1:00:47] Dus als die nou werken bij een bedrijf die de boot mist, dan vind ik dat er een werkgarantiefonds moet zijn om te zorgen dat die mensen, met behoud van inkomen, van een fossiele baan naar een groene baan kunnen gaan.

[1:01:00] Dat is volgens mij hoe we gaan zorgen dat we van de fossiele lineaire economie die we nu zijn, naar een duurzame circulaire economie gaan.

[1:01:08] Ik hoop dat alle bedrijven die slag mee kunnen maken, maar er zullen ook bedrijven zijn die dat niet gaan halen.

[1:01:13] En daarvoor moet je dan zorgen dat er een werkgarantiefonds is, dat in ieder geval die werknemers die we zo keihard nodig hebben in Nederland, want er is een tekort aan, dat we die meenemen en zorgen dat die een groene baan krijgen.

[1:01:26] Uw volgende interruptie, meneer Boutkamp.

[1:01:28] Ik concludeer dat de heer Thijssen wel een heel lang antwoord nodig had om op de simpele vraag over die werknemers te praten.

[1:01:36] Want die bedrijven die dus hun deuren gesloten hebben, die waren notabene bezig met biobrandstoffen.

[1:01:42] En die waren niet alleen maar om hun eigen toko te beschermen.

[1:01:45] Nee, die hadden een visie neergelegd richting de toekomst waar ze inzagen in die Rotterdamse haven om daarin te kunnen groeien.

[1:01:52] Als je een bedrijf runt, moet je ook geld kunnen verdienen.

[1:01:55] Daar is niks mis mee.

[1:01:56] Dat hoort erbij bij een bedrijfsleven, om ook geld te verdienen en dat te investeren.

[1:02:00] Er is een hele rij van bedrijven omgevallen in de Rotterdamse haven, omdat ze die toekomst niet hebben.

[1:02:08] Maar ik vond het wel interessant, want u had het elke keer over die bossen, die we dan steeds meer tegrondigen gaan.

[1:02:14] Maar diezelfde bossen en door datzelfde Brussel hebben ze dat eens een keer een groene energie genomen om dat in de biomassacentrales te douwen.

[1:02:22] Hoe kijkt GroenLinks-partijen daar nu tegenaan?

[1:02:25] Om die hele bossen erin te douwen?

[1:02:30] Nou, dat vinden we een ontzettend slecht idee.

[1:02:33] Je moet geen hele bomen in een biomassacentrale stoppen.

[1:02:36] Dus daar zijn we het snel over eens.

[1:02:38] En kijk, bedrijven die investeren in die groene toekomst, ik vind ook dat die langjarige zekerheid moeten krijgen.

[1:02:43] Ik vind daarom ook, heb ik gevraagd, moet er niet een doel komen voor 2040?

[1:02:48] Want volgens mij zijn dat de bedrijven die superbelangrijker zijn in Nederland om die groene toekomst ook echt te bouwen.

[1:02:53] Dus als u een pleidooi heeft gehouden voor hey, er zijn die bedrijven die investeren in de toekomst die we nodig hebben, dan sta ik aan uw zijde om te zorgen dat die bedrijven het kunnen halen.

[1:03:01] En als ze het niet halen, dan maak ik me er ook hele grote zorgen over.

[1:03:05] Er is ook zo'n bedrijf, vorige week vrijdag, die bouwt de monopalen voor windmolens op zee.

[1:03:12] Die maken zich heel erg veel zorgen dat er nu vertraging zit in de uitrol van wind op zee.

[1:03:15] Want dan komen ze toch wel in een hele nijpende situatie, terwijl er duizend mensen werken.

[1:03:20] Ja, dat is super zorgelijk.

[1:03:22] En mensen hebben er een mooie baan.

[1:03:24] En dat is precies wat we nodig hebben voor een duurzame toekomst.

[1:03:29] Goed, dan kijk ik nog een keer maar.

[1:03:32] De interrupties zijn op en dit was dan de eerste termijn van de Kamer.

[1:03:36] Dat betekent dat we nu even gaan schorsen.

[1:03:38] Ik begrijp dat een enkeling ook nog even moet eten, dus ik wil een half uur schorsen.

[1:03:41] En dat is dus tot vijf over acht.

[1:03:43] Dan zie ik u graag terug.

[1:36:32] Goedenavond allemaal.

[1:36:34] We zijn weer terug in onze commissieszaal voor het wetgevingsoverleg.

[1:36:40] De staatssecretaris is aan het werk geweest met zijn antwoorden en gaat allerlei antwoorden dicht op de vragen die gesteld zijn.

[1:36:47] Misschien kan de staatssecretaris aangeven op welke wijze hij dat wil doen.

[1:36:51] Ik wil toestaan dat we vier interrupties kunnen plegen op

[1:36:59] met vragen aan de staatssecretaris, of opmerkingen.

[1:37:02] En dat doen we dan na ieder blokje, want deze staatssecretaris kent de antwoorden in blokjes.

[1:37:08] En dan kunnen daarna de vragen gesteld worden.

[1:37:12] Aan u het woord.

[1:37:14] Dank, voorzitter.

[1:37:14] Ik begin met een inleiding.

[1:37:16] Na die anderhalf uur inleiding ga ik het beginner iets zeggen over de modaliteiten en het gelijke speelveld.

[1:37:23] Zou u de inleiding iets korter willen?

[1:37:24] Ja, ik ga mijn best doen, voorzitter.

[1:37:26] Daarna iets over investeringszekerheid en de systeemwijzigingen, fraudebestrijding, het kopje overig en ik zal ook gelijk dan de amendementen, die zijn ingediend, een tweetal stuks, dan appreciëren, voorzitter.

[1:37:39] Dank en uiteraard proficiat aan mevrouw Van Groningen met haar meden-WGO-bijdrage.

[1:37:48] Maar sowieso goed om hier vandaag te zijn.

[1:37:50] Ik mag de komende week vier keer in de Kamer zijn, voordat de Kamer met reces gaat.

[1:37:56] Ik vond dit nu al het meest leuke en meest inhoudelijke Kamerdebat.

[1:38:01] Ik vrees met grote vrezen toch dat we heel veel verkiezingspraat zullen gaan krijgen de komende weken.

[1:38:07] Zeg maar even met al mijn eigen kamerervaringen voor af en toe aan het reces.

[1:38:11] En daarom denk ik wel goed dat we vandaag ook oprecht over een heel inhoudelijk onderwerp spreken met elkaar.

[1:38:16] Wat echt wel van belang is voor Nederland.

[1:38:19] Voor de transitie die we gaan maken als Nederland.

[1:38:23] De heer Peer, ik zei dat ook heel mooi, van fossiel gebruik, stapje voor stapje, robuust, beheerst een kant op waar uiteindelijk de toekomst van de Nederlandse economie ligt en dat is namelijk schoon, dat is groen en dat is onafhankelijk als het gaat om energie.

[1:38:40] Daar zal de Nederlandse economie het van moeten hebben de komende tijd.

[1:38:44] En dan kunnen we er als het goed is ook nog een goede boterham, het liefst een dichtbelekte boterham, nog van aan verdienen.

[1:38:51] Het voorgestelde wet om reëelgereving zorgt dus ook niet alleen maar voor minder CO2-uitstoot in de mobiliteit.

[1:38:56] Dat benadruk ik ook maar even als het gaat om de klimaatuitdagingen.

[1:39:00] Dit wetsvoorstel gaat voor 50% bijdragen aan onze doelstellingen alleen al richting 2030.

[1:39:06] Ik denk dat dat belangrijk is om nog even te realiseren.

[1:39:09] Maar het gaat er ook voor zorgen dat we stapje voor stapje die transitie met elkaar kunnen gaan maken.

[1:39:15] We zorgen ervoor dat er vraag wordt gecreëerd en dat dat belangrijk is.

[1:39:19] Het gaat om ons investeringsklimaat.

[1:39:22] Maar ik vind juist ook de systematiek die we in de wet hebben weten te krijgen, samen met Brussel,

[1:39:29] door nu al de productie van hernieuwbare brandstoffen op te bouwen in de wegsector.

[1:39:33] Zorg je ervoor dat de wegsector zijn bijdrage haalt als het gaat om de CO2-doelstellingen, wat toch ingewikkeld is voor een hele hoop mensen die niet het budget hebben voor een elektrische auto of niet zomaar die stap kunnen zetten.

[1:39:45] Zorg je er toch voor dat je die CO2-reductie weet te behalen.

[1:39:49] En terwijl we dat doen, bouwen we dus vragen op, bouwen we capaciteit op voor daarna de zaken die

[1:39:56] Mevrouw Van Groningen zei dat ook, die echt een stuk ingewikkelder zijn om even zomaar op het stroom te zetten.

[1:40:03] Dan heb je het over de luchtvaart, dan heb je het over de scheepsvaart, de binnenvaart en ook bepaalde typen van chemie.

[1:40:10] Dus we moeten hier echt voor zorgen dat we die beweging maken.

[1:40:14] En dat draagt dan ook aan beide in het vetsvoorstel.

[1:40:17] Biobrandstoffen en ook groene waterstoffen zijn uiteindelijk bedoeld als transitiebeweging.

[1:40:24] Maar die transitie kan natuurlijk nog wel eventjes een tijdje duren.

[1:40:27] Helemaal als het gaat om die moeilijke sectoren, moeilijke modaliteiten die om te zetten zijn.

[1:40:35] En daar is dit juist een heel geschikt instrument voor om dat toch mogelijk te maken.

[1:40:39] Zonder dat je daar teveel pijn moet luiden.

[1:40:41] Dus uiteindelijk stap je voor stap je de juiste kant op.

[1:40:44] waarbij we wel, die vraag is ook een paar keer gesteld, wel primair kijken naar waar elektrificatie niet mogelijk is of nog niet mogelijk is.

[1:40:56] Daar moet het wetsvoorstel zich uiteindelijk aan voldoen.

[1:40:59] Het is zo dat vier keer minder energie nodig is als het gaat om elektriciteit dan andere energiedragers.

[1:41:04] Dus die voorkeur gaat wel primair uit naar zaken die nog niet geëlektrificeerd kunnen worden.

[1:41:09] Maar uiteindelijk is het wel bedoeld ook weer stapje voor stapje de juiste kant op.

[1:41:15] Ik zei al, het is voor ons een belangrijke stap richting die megatonnen in 2030.

[1:41:25] Ik wil ook echt benadrukken het feit dat we nu al de stap voor 2030 met dit instrument zetten.

[1:41:31] Het zorgt er echt voor dat in de breedte mensen ook nog met hun verbrandingsmotor en met hun eigen voertuigen

[1:41:37] die verduurzaming bij kunnen dragen, eigenlijk op een eerlijke manier, alle sectoren aan die verduurzamingsslag, terwijl we natuurlijk op een heleboel andere terreinen wel ons best zijn aan het doen zijn, als het gaat om de laadinfrastructuur bijvoorbeeld, als het gaat om de pseudo-eindheffing, om die elektrificatie van bijvoorbeeld het Wegenpark aan te jagen.

[1:41:56] Dan heb je aan de ene kant er ook voor gezocht dat met de electrolyzers en de groene waterstof daar

[1:42:02] Vraag is gecreëerd, aanbod is gecreëerd, die je dan vervolgens ook weer op andere plekken kunt inzetten.

[1:42:08] Ik denk dat dat mes in theorie goed kan werken en we gaan ons best doen om dit zo goed mogelijk te implementeren.

[1:42:15] Ongetwijfeld zullen we op een aantal plekken moeten bijsturen, maar ik geloof daar wel in.

[1:42:19] Met deze implementatie veranderen we vier zaken op hoofdlijnen.

[1:42:22] We gaan echt sturen op ketenemissies, CO2 in de volledige keten.

[1:42:28] We gaan sectorsturing doen, zowel in de weg- als binnenvaartsectoren krijgen een eigen verplichting per sector waar je dan ook weer op kan sturen vervolgens.

[1:42:38] Die elektrificatie, die telt dus ook mee en dat dat ook belangrijk is.

[1:42:42] Dus er zit ook een prikkel in om die elektrificatie mogelijk te maken.

[1:42:46] En we hebben bewustruimte gekozen voor de raffinageroute.

[1:42:52] Ik zal daar straks nog wat meer uitgebreider op ingaan op een aantal vragen die daarop zijn gesteld.

[1:42:56] Maar uiteindelijk zorgt dat er wel voor dat groene waterstof ook kan worden gebruikt in de raffinageproces en dat ze daarmee ook een credit kunnen genereren.

[1:43:06] We hebben een aantal principes ook hier weer gebruikt.

[1:43:10] Uiteindelijk moet dit bijdragen aan verantwoorde stapjes... richting een klimaatneutraal continent.

[1:43:17] Iedere sector moet eerlijk zijn deel hebben.

[1:43:19] Daar hebben we wel variatie in aangebracht.

[1:43:21] Maar wel met het idee dat dat uiteindelijk op een eerlijke manier gebeurt.

[1:43:26] Het moet bijdragen aan betaalbare energievormen.

[1:43:29] En, daar zal ik nog wat over zeggen in mijn inleiding...

[1:43:32] Uiteindelijk streven we naar een gelijkspeelveld binnen Europa.

[1:43:37] Het liefst buiten Europa, maar in ieder geval binnen Europa.

[1:43:39] En we moeten echt knokken voor die investeringszekerheid en die internationale concurrentiepositie.

[1:43:47] Omdat die uiteindelijk ook bijdraagt aan de energieonderhankelijkheid van Nederland.

[1:43:51] Ook twee belangrijke argumenten.

[1:43:53] En misschien goed nog in mijn inleiding twee korte dingen.

[1:43:56] Die energie onafhankelijkheid en dat investeringsklimaat.

[1:44:00] Want ja, het is inderdaad zo dat je nu in de laatste tijd in het nieuws ziet staan dat er een hoop biobrandstofbedrijven het moeilijk hebben.

[1:44:07] Dat ze hun investeringen stopzetten.

[1:44:09] Je kunt daar op verschillende manieren naar kijken.

[1:44:12] Ik hoor een aantal keer in het debat zeggen van... zie je wel, biobrandstoffen zijn kansloos, investeer er niet in.

[1:44:19] Ik denk dat dat onjuist is.

[1:44:22] Ik denk dat er genoeg vraag is in tal van sectoren om dit te doen... maar dat er juist naar dit soort wetgevingen wordt gekeken... om op een verantwoorde manier ook vraagcreatie te doen.

[1:44:33] En juist ook voorbij 2030 om dat op een goede manier te doen.

[1:44:37] Dus ja, biobrandstoffen hebben zeker toekomst in Nederland, het liefst in Nederland ook qua productie.

[1:44:44] Tegelijkertijd hoor ik ook andere mensen zeggen van ja, zie je wel, die fossiele bedrijven hebben weer gekozen voor korte termijn winsten.

[1:44:50] Ja, ook dat vind ik niet onjuist.

[1:44:52] Er zijn tal van redenen waarom al die bedrijven in Nederland zijn vertrokken, technisch.

[1:44:57] Het gaat om energiekosten die hoger zijn dan in omriggende landen.

[1:45:00] Netcongressie, stikstof.

[1:45:04] Je kunt ze allemaal opzonden.

[1:45:06] In de kern komt het wel neer, ook politiek gezien, dat bedrijven winsten moeten kunnen maken.

[1:45:11] Er moet een business case uit te halen zijn.

[1:45:13] Dat is denk ik ook wel belangrijk om met elkaar te blijven beseffen met alle wetgevingen die we maken.

[1:45:17] Bedrijven zijn op adem winsten te maken op een verantwoorde manier om een bijdrage te leveren aan onze samenleving.

[1:45:23] En dat is denk ik wel een belangrijke, dat economisch verdienmodel, die investeringsbereidheid, daar moeten we altijd naar kijken.

[1:45:28] En dat hebben we ook proberen te doen in dit wetsvoorstel.

[1:45:31] Continu kijken naar de balans.

[1:45:33] Wat kunnen we vragen van de modaliteiten?

[1:45:36] Wat kunnen we vragen van biobrandstoffenpartijen?

[1:45:39] Wat kunnen we vragen van raffinaderijen?

[1:45:42] en samen een balans zien te creëren.

[1:45:44] Dat hebben we in allerlei sessies proberen te doen.

[1:45:47] En nogals, ik zei dat investeringszekerheid belangrijk is, maar ook energie onafhankelijkheid.

[1:45:53] De heer Boutkamp vroeg mij of ik het niet eens was dat Nederland zelf regie moet nemen en zelf moet bepalen wat ze doet als het gaat om onze energie.

[1:46:01] Dat ben ik volmondig eens.

[1:46:03] En juist daarom denk ik dat het belangrijk is om deze biobrandstoftransitie te maken.

[1:46:08] Want laten we eerlijk zijn, de diesel en benzine die we in onze tank gooien, die pompen we niet op in Wagenberg.

[1:46:14] Vlak bij mij in Brabant.

[1:46:16] Die halen we toch van landen waar we met elkaar denken.

[1:46:20] We hebben niet helemaal dezelfde waarden, zullen we maar zeggen.

[1:46:23] Kijk naar Rusland, een land dat zich vijandig opstelt tegenover Europa.

[1:46:28] Ik wil niet afhankelijk zijn in de toekomst van Rusland als het gaat om onze brandstoffen.

[1:46:35] Hetzelfde geldt voor Soedi-Arabië, die toch echt hele andere waarden nastreven dan wij doen.

[1:46:43] Ik denk dat het heel onverstandig is dat wij ons afhankelijk maken van dat soort landen.

[1:46:47] En als we dat dus willen, moeten we dus stappen zetten.

[1:46:51] En dat zijn geen sprookjes of dictaten vanuit Brussel.

[1:46:55] Dat is logischerwijs optrekken samen met andere landen.

[1:46:57] Nederland is geen eiland.

[1:46:59] Nederland verdient al sinds jaren en dags een boterham in het buitenland.

[1:47:03] Bij andere landen om daar samen mee te werken.

[1:47:05] Dus we moeten dat samen doen.

[1:47:06] En daarom denk ik dat het wetsvoorstel dat nu voor ligt, dat dat een hele goede is om dat te doen.

[1:47:11] Dat, voorzitter, als mijn inleiding.

[1:47:14] Dan ga ik nu over naar de verschillende vragen die zijn gesteld.

[1:47:18] En laat ik dan beginnen bij de vragen die zijn gesteld over het gelijke speelveld.

[1:47:24] Want het is wel cruciaal dat we in Europa en helemaal met onze omliggende landen, Nederland, Duitsland, België,

[1:47:30] zoveel als mogelijk streven om het op eenzelfde manier te doen en op eenzelfde timing te doen.

[1:47:36] Want het laatste wat je wilt in deze hele discussie die nu wereldwijd ook speelt, is dat je elkaar op een vierkante kilometer gaat lopen beconcurreren, zeg ik maar even.

[1:47:47] Dus wij hebben er heel uitdrukkelijk gezegd, we willen alles zoveel als mogelijk afstemmen met Duitsland en met België.

[1:47:54] Er werd dan ook de vraag gesteld van een aantal leden, onder Heer Perik, als het gaat om hoe zorgen er nou voor dat je voorkomt dat Nederlandse bedrijven uiteindelijk de rekening betalen voor het feit dat België en Duitsland achterblijft.

[1:48:06] Het antwoord daarop is zorgen dat België en Duitsland niet achterblijft.

[1:48:10] Er werd een aantal keer gezegd dat België niet zou implementeren vanaf 1 januari 2026.

[1:48:18] Nu is het zo dat wij een MOU hebben afgesloten met een Memorandum of Understanding met België, om er juist voor te zorgen dat we gelijktijdig gaan implementeren.

[1:48:30] Het is vaak met geruchten.

[1:48:32] Als je hier begint, dan eindig je daar met een heel ander verhaal.

[1:48:36] We hebben nog bevestiging gekregen van onze Belgische counterpartners... dat België gaat implementeren vanaf 1 januari 2026.

[1:48:43] En als dat niet zo is, dan gaan we daar ook politiek druk op zetten.

[1:48:45] Maar de laatste berichten van afgelopen vandaag, volgens mij... is zo dat België gaat vanaf 1 januari 2026 implementeren.

[1:48:54] Dus dat moeten we dan ook doen.

[1:48:56] Gelijktijdig.

[1:48:57] Want anders krijg je weer zo'n kat en muispel dat iemand gaat naar achteren en die doet dit, die doet dat.

[1:49:02] Laten we nou als Nederland ervoor zorgen dat we dat gelijk als het wilde nastreven.

[1:49:06] Dus dat doen we dat op die manier.

[1:49:08] Hetzelfde geldt bij mijn Duitse collega om daar ook mee te spreken dat we dat goed doen.

[1:49:12] De heer Pier, ik vroeg mij ook, liggen er dan wel mitigerende maatregelen klaar?

[1:49:17] Nou ja, ik blijf herhalen, ik zie nu geen redenen om mitigerende maatregelen in te voeren.

[1:49:23] Vanzelfsprekend houden wij de boel in de gaten en zorgen we dat we ook voorbereid zijn.

[1:49:27] Want je wil niet de situatie zoals enkele leden zich ook hebben aangegeven,

[1:49:33] onze concurrentiepositie onderuit wordt getrokken omdat wetgeving achterblijft of juist versnelt.

[1:49:39] Ik vind wel dat we als Nederland wel moeten zeggen, jongens, als we afspraken maken op 1 januari, we lopen al achter als het gaat om de implementatieperiode.

[1:49:46] We moeten dat wel blijven streven, juist vanwege die investeringszekerheid.

[1:49:49] Want als iedereen steeds naar achteren gaat, dan kom je uiteindelijk ook niet verder met elkaar.

[1:49:56] Is het niet zo dat brandstofverhandel mondiaal is?

[1:50:04] En houdt het wetsvoorstel hier dan ook rekening mee?

[1:50:06] Ja, dat is zeker zo.

[1:50:09] Vooral als het gaat om de zeevaartbrandstofverhandel.

[1:50:13] En daarom is het ook zo dat we op dit moment druk bezig zijn om afspraken te maken op mondiaal niveau.

[1:50:18] Dat gebeurt met International Maritime Organization, het IMO.

[1:50:22] Ook de komende halfjaar worden daar weer flinke stappen op gezet, is de verwachting.

[1:50:26] Dus dat is een belangrijke, maar tegelijkertijd moeten we dat ook op Europees niveau doen.

[1:50:31] Uiteindelijk is Europa ook een grote speler in dat geheel.

[1:50:35] En door daar ook als Europa op in te zetten, ben je uiteindelijk ook een hub voor hernieuwbare brandstoffen en zijn we ook klaar voor de toekomst.

[1:50:44] De heer Boutkamp vroeg mij, klopt het dat de sector kenbaar heeft gemaakt dat er een ongelijk speelweld ontstaat wanneer hij niet tijdig wordt geïmplementeerd?

[1:50:53] Ja, dus we zijn ons daar leeg van bewust.

[1:50:56] Nogmaals, Nederland loopt inmiddels achter als het gaat om de verplichte implementatiedatum.

[1:51:01] Dit is de reden waarom we nu enorm samenwerken met landen als België en Duitsland om snel in te voeren.

[1:51:10] Even kijken.

[1:51:14] Even puzzelen, voorzitter.

[1:51:17] Dan een aantal andere vragen over de modaliteiten.

[1:51:20] Waarom kiest de staatssecretaris ervoor om Annex 9b-brandstoffen in de zeewaartsstructuren uit te sluiten?

[1:51:27] In Europees verband is het gebruik van Annex 9b-grondstoffen op dit moment gelimiteerd.

[1:51:35] Er zit een limiet op.

[1:51:36] En Nederland zit al boven dat limiet.

[1:51:38] Dus waar ik naar streef is het inzetten, het doorzetten eigenlijk van de huidige situatie.

[1:51:47] En dat is namelijk dat het... Wacht even hoor.

[1:51:53] Om die reden is er voor gekozen om de Annex IX-grondstoffen inboekbaar te maken voor sectoren met de hoogste verplichting.

[1:51:58] En daarbij eigenlijk ook de huidige situatie dus door te zetten.

[1:52:00] Omverwege het feit dat we dus met die limiet zitten.

[1:52:04] Als je dat nu ook nog voor de zeevaart gaat toestaan, dan kom je dus aan alle kanten in de knel op basis van de huidige situatie.

[1:52:11] Dat vonden wij onverstandig.

[1:52:15] En overigens sluit het ook zo aan bij de MOU die we op dit moment hebben gesloten met België, waarin zij dat ook doen.

[1:52:21] En dan kiezen we ook hier weer voor het belang van het gelijke speelveld met een land als België.

[1:52:28] De heer Pier, ik vroeg mij ook of ik herken dat het inboekbaar maken van T1-leveringen het ongelijk speelt, wat creëert en welke maatregelen ik neem om dat te stoppen.

[1:52:39] Ja, dat is zo.

[1:52:40] Om ontwijking te voorkomen heb ik er juist voor gezocht dat de T1, de doorvoerleveringen ook onder de verplichting worden gevallen, maar dat ze niet meetellen voor de credits.

[1:52:50] En als onder de T1 uitgeleverde biobrandstoffen credit zouden opleveren, dan leidt dit dus juist tot achterstand voor Europese producenten.

[1:52:57] Daarom stel ik ook in de huidige ontwerpregeling, die nu ter consultatie voor ligt, voor om de inboeking van deze biobrandstoffen niet mogelijk te maken.

[1:53:06] En zo voorkomen we dus ook een ongelijk speelveld.

[1:53:10] Mevrouw van Groningen vroeg nog over de Annex 9b-brandstoffen.

[1:53:17] Of ik bereid ben op een Europees niveau te verkennen of er een uitzonderingspositie zou kunnen komen voor de zeevaart.

[1:53:23] Daar ben ik toe bereid.

[1:53:25] Ik zet me graag in voor het verruimen van dat limiet.

[1:53:28] Wel in een Europees verband.

[1:53:30] Maar het feit dat we nu dat limiet hebben, kies ik er wel voor om het nogmaals gelijk speelveld

[1:53:35] en de huidige situatie door te trekken en niet te verruimen nu naar de zeevaart.

[1:53:38] Maar als het gaat om de algemene uitzonderingspositie, de verruimingen in Europa, kan ik dat aan mevrouw Van Groningen toezeggen om dat te gaan doen.

[1:53:46] De heer Bamenga vroeg mij nog hoe het komt dat wij de categorie overig hebben geschrapt.

[1:53:54] Of niet, niet heb ik geschrapt moet ik zeggen.

[1:53:55] Naar aanleiding van het advies van de NEA.

[1:53:57] Dat is dus ook weer vanwege het feit dat we graag het gelijke speelveld willen behouden.

[1:54:05] De NEA adviseerde dit specifiek voor de zeevaart.

[1:54:08] Niet voor alle modaliteiten, maar ik heb ervoor gekozen om het gelijke speelveld met België te prefereren.

[1:54:13] Vandaag dat we dit op deze manier hanteren.

[1:54:17] De heer Thijssen vroeg mij of er nog extra beleid komt om de schaarste duurzame biobrandstoffen daar in te zetten waar de elektrificatie vooralsnog geen optie is in de scheepvaart en de luchtvaart.

[1:54:34] Ik refereer naar mijn inleiding dat dat in beginsel wel is waar het beleid op gericht is.

[1:54:40] Het is bij far de meest efficiënte manier om het via elektrificatie te doen.

[1:54:45] En ook de hoofdroute als het gaat om elektrificatie van met name het wegverkeer, het personenvervoer, dat loopt echt via de elektrificatie.

[1:54:57] En de verbrandingsmotor wordt daarin ook uitgefaceerd.

[1:55:01] Het is natuurlijk nog wel zo dat in de wegsectoren nog steeds tot aan en ver in 2050

[1:55:05] nog auto's met verbrandingsmotoren in Nederland zullen rondrijden.

[1:55:09] Dat het dus juist ook heel verstandig is om dat dus op deze manier dan toch een bijdrage te laten leveren aan het verduurzamen ervan.

[1:55:18] De heer Thijssen vroeg mij dus hoe ik ervoor ga zorgen dat het wagenpark zo snel mogelijk wordt geëlektrificeerd.

[1:55:25] De hoofdroute blijft nogmaals elektrificatie.

[1:55:30] Alle nieuwe auto's die na 2035 worden verkocht in Europa moeten elektrisch zijn.

[1:55:34] Daarnaast hebben we een aantal fiscale elementen die we inzetten, waaronder de pseudo-eindheffing.

[1:55:39] Daarnaast proberen we ook zo goed als mogelijk

[1:55:41] de laadinfrastructuur te stimuleren.

[1:55:43] Ik kreeg laatst weer een rapport te zien dat we inmiddels op 55 laadpunten per dag zijn die erbij komen in Nederland.

[1:55:50] Het is ook goed om de positief nieuws te melden als het gaat om dit onderwerp.

[1:55:56] Deze heb ik al beantwoord.

[1:56:01] De heer Tijdsen vroeg me ook nog hoe het met de verdeelsleutel zit als het gaat om de elektrificatie van de lucht- en scheepvaart en of er dus aanleiding is om die verdeelsleutel aan te passen als daar aanleiding voor is.

[1:56:18] We proberen dus bij de wegsector in het gebied van elektrisch vervoer de meest cost-efficiënte manier om aan deze verplichting te kunnen voldoen.

[1:56:26] De verplichting voor de wegsector is hoger op dit moment dan voor andere sectoren.

[1:56:32] Daardoor zorgen we dat we daar snel dat kunnen realiseren, om het vervolgens op een andere plek in te zetten.

[1:56:39] Nieuw in deze implementatie is dat dan ook daarna de zee- en de binnenvaartsectoren ook deze verplichting krijgen.

[1:56:45] Voor de zeevaartsector is de verplichting lager dan het redgemiddelde, maar hoger dan de Europese verordening.

[1:56:54] En zo proberen we ook continu weer die balans te vinden tussen vergroening aan de ene kant en de concurrentiepositie van Nederland en de Nederlandse brandstofproducenten aan de andere kant.

[1:57:05] Dat was het kopje modaliteiten en gelijkspeelveld, voorzitter.

[1:57:08] Dank u wel.

[1:57:09] Modaliteiten en gelijkspeelveld.

[1:57:11] Daar zijn vast vragen over aan deze kant.

[1:57:13] De heer Bamenga.

[1:57:16] Dank aan de staatssecretaris voor de reactie.

[1:57:21] Ik had een vraag als het gaat om de categorie overig.

[1:57:27] Ik denk dat wij het heel goed begrijpen.

[1:57:31] Zo veel mogelijk gelijk speelveld.

[1:57:35] Maar ik mis hier nog wel de afwegingen, want in dit geval gaat het om... we laten het prevaleren en we willen het gelijk speelveld creëren... omdat België dat zo heeft.

[1:57:48] Het kan namelijk ook andersom.

[1:57:50] En dan heb je ook gelijk speelveld.

[1:57:52] Dus mijn vraag is eigenlijk, wat is de overweging?

[1:57:56] En is er ook een overweging geweest over de fraudegevoeligheid... van de categorie overig in deze?

[1:58:05] Ja, dat klopt.

[1:58:09] Op dit moment is het zo dat we met de Belgische collega's dit in die MOU zo is beland.

[1:58:13] Ik vind het dan ook verstandig om dat op dit moment te handhaven.

[1:58:17] Helemaal aangezien we in de implementatiepunten zitten.

[1:58:19] Het hele fraude onderdeel, dat komt zo nogal terug, gaat nu ook zometeen uit de startblokken.

[1:58:24] Daar is veel ook voor te zeggen.

[1:58:27] En ook hier denk ik dat we continu die balans weer moeten zoeken tussen... Aan de ene kant moet het rechtvaardig, je moet draakvlak behouden.

[1:58:33] Mensen moeten niet het gevoel hebben dat ze genept worden of voor de gek gehouden worden.

[1:58:37] En aan de andere kant moet je ook oppassen dat die uitspraak het betere niet de vijand wordt van het goede.

[1:58:45] Het feit dat we overstappen van fossiel naar bio... is al een enorme stap als het gaat om de verduurzaming daarvan.

[1:58:55] We staan hier echt nog aan het begin wat dat betreft.

[1:58:57] Dus ik denk dat voor nu deze stap het beste is.

[1:59:00] Maar dat zal natuurlijk in de toekomst... gaan er ook ongetwijfeld allerlei ontwikkelingen plaatsvinden... waardoor je altijd alles weer opnieuw moet bekijken.

[1:59:09] Ik zag de heer Pierek ook met een vraag.

[1:59:13] Het ging over gelijkspeelveld, maar ik zag de massabalans nog niet voorbij komen.

[1:59:17] Die komt bij systeemverandering misschien dan nog zo?

[1:59:20] Ik had nog twee mappjes, maar daar waren zoveel vragen over gesteld.

[1:59:25] Er zijn nog twee nieuwe mappjes toegevoegd.

[1:59:27] Dat is de raffinageroute en de terminalroute.

[1:59:35] Dus daar komt het in terug.

[1:59:37] Dank u wel, voorzitter.

[1:59:40] Ik hoorde de staatssecretaris Antwoorden op het ongelijke speelveld en dergelijke zeggen dat hij in goed contact is met België om gelijk op te trekken.

[1:59:51] Volgens mij hadden we ook Duitsland aan elkaar gesteld, maar Duitsland loopt dan waarschijnlijk ook gelijk op.

[1:59:56] Maar ja, de binnenvaart komt verder dan Duitsland, want die reist ook de donen af.

[2:00:00] Dus hoe zit het dan daar met die landen?

[2:00:02] Want in mijn eerste vraag had ik gesteld over die gelijke speelveld.

[2:00:06] Binnen Europa had ik genoemd.

[2:00:08] Dus dat is breder dan België en Duitsland.

[2:00:11] En in de tweede aansluitende vraag daar aan was gesteld, daar heb ik geen antwoord op, of er dan ook een noodremprocedure is als er binnen Europa een ongelijk speelveld ontstaat.

[2:00:19] Dat wou ik toch maar even kwijt, voorzitter.

[2:00:21] Daar heb ik geen antwoord op gehad.

[2:00:24] Staatssecretaris?

[2:00:26] Dank voor deze aanmoediging om in Europees verband samen te werken vanuit de PVV-fractie.

[2:00:30] Ik denk dat dat een goede aanmoediging is, want het is inderdaad belangrijk om dat Europees goed te regelen.

[2:00:37] Dat is de reden waarom je dit soort zaken niet als Nederland alleen regelt, maar juist in Brussel regelt.

[2:00:43] Omdat je namelijk wil dat het in Nederland gebeurt, in België gebeurt, in Duitsland gebeurt.

[2:00:46] In Oostenrijk moeten ze het doen, in Slowakije.

[2:00:50] alle Europese landen moet je deze R3-richtlijn uiteindelijk invoeren en implementeren.

[2:00:57] Dus vandaar dat wij daar op inzetten.

[2:01:00] En ik vind het onverstandig, helemaal als Nederlander, want we zijn toch een klein landje waarin we veel samenwerken met andere landen,

[2:01:08] moeten we denk ik vooral goed kijken of het allemaal met die andere landen goed klikt.

[2:01:12] Vandaar dat ik zeg laten we nou zo snel mogelijk implementeren samen met België en Duitsland.

[2:01:16] Dat zijn de dichtstbije landen.

[2:01:18] En als andere landen niet snel genoeg implementeren, moeten we aan de bel trekken in Brussel.

[2:01:23] Zeggen, implementeer nu ook, want Nederland heeft continu baat bij een gelijkspeelveld.

[2:01:29] Uw noodremprocedure... Tuurlijk, wij zijn voorbereid.

[2:01:35] Je wilt niet onvoorziene situaties hebben, dus je moet altijd voorbereid zijn.

[2:01:39] Alleen ik vind het wel te makkelijk om nu te zeggen...

[2:01:42] We horen het gerucht dat België niet implementeert.

[2:01:46] We horen het gerucht dat Duitsland niet... Het voordeel van tegenwoordig is, je kunt bellen.

[2:01:50] Ik heb regelmatig contact met mijn Belgische en mijn Duitse collega.

[2:01:53] We kennen elkaar inmiddels ook.

[2:01:54] Je mag inmiddels ook gewoon appen.

[2:01:56] Dus je kunt dit soort dingen ook gewoon over en weer vragen.

[2:01:58] En daar is juist, denk ik, die internationale samenwerking voor.

[2:02:01] Dat je zegt, kom op jongens, laten we dit nou samen doen.

[2:02:03] Want uiteindelijk hebben we daar allemaal voorbeelden bij.

[2:02:05] Dus ja, we zijn voorbereid, maar het hoofddoel blijft wel snelle implementatie.

[2:02:11] Goed, ik zag nog een vraag van de heer Thijssen.

[2:02:14] Dank voorzitter.

[2:02:15] Ja, dank aan de staatssecretaris voor deze antwoorden.

[2:02:17] En als ik hem goed horen, volgt hij mijn betoog ook dat biobrandstoffen een zeldzaam kostbaar goedje zijn, dat we dat vooral moeten inzetten in die plekken waar elektrificatie zo lastig is, de lucht- en de scheepvaart.

[2:02:29] Maar houdt hij toch nog een deurtje open dat het wel bij de auto's erin kan?

[2:02:34] kunnen we het niet beter omdraaien.

[2:02:35] Kunnen we niet zeggen omdat dit zo zeldzaam is en zo duur en omdat we in 2050 klimaatneutraal moeten zijn, moet dan de elektrificatie van de mobiliteitssector niet in 2050 klimaatneutraal zijn, gebaseerd of helemaal elektrisch.

[2:02:51] En dat het kabinet daar beleid op inzet, zodat die kostbare biobrandstoffen vooral ten goede komen aan de sectoren waar niks anders mogelijk is.

[2:03:01] Staatssecretaris.

[2:03:02] Dat doen we nu.

[2:03:04] We beginnen nu bij de mobiliteit.

[2:03:07] Richting 2030 zorgt dat voor een enorme bijdrage.

[2:03:10] Nogmaals, de helft van de CO2-winst als het gaat om de mobiliteit tot 2030 komt van het wegverkeer.

[2:03:18] Dat is echt een enorme stap.

[2:03:19] En uiteindelijk na 2030 ga je die omklappen naar andere sectoren waar het veel moeilijker is, omdat je ook verwacht dat die elektrificatie van ons wagenpark sneller gaat.

[2:03:27] Ik denk alleen dat dat via andere methodes veel beter is om te doen.

[2:03:31] De elektrificatie wordt ook meegenomen in de credit.

[2:03:36] Dus op zich zit het dat in.

[2:03:39] Ik zou het nu niet zeggen laten we het in 2050 helemaal uitsluiten, omdat we nu gewoon simpelweg nog niet weten hoe het pad daarnaartoe op dat moment is.

[2:03:47] Laten we nu inzetten op de hoofdgroep de elektrificatie van het wegverkeer.

[2:03:51] Daar zijn we heel hard mee bezig met allerlei andere

[2:03:53] We klappen hem om in 2030 als het gaat om mobiliteit, wegvervoer naar andere modaliteiten.

[2:04:00] En uiteindelijk wil je dat dat gaat draaien.

[2:04:01] En laten we dan in 2030, 2035, 2040 weer bijkijken, weer bijstellen hoe het dan in 2050 is.

[2:04:07] Ik denk dat dat de meest verstandige inzet is.

[2:04:09] Maar ik denk dat we niet van mening verschillen als het gaat om het belang van elektrificatie van het wegvervoer.

[2:04:16] Goed, fijn als u naar het volgende blokje kunt gaan.

[2:04:20] Dat is systeemwijzigingen en de investeringszekerheid.

[2:04:29] De heer Pierik vroeg mij

[2:04:33] of ik bereid ben om een zachte landing te introduceren voor bedrijven.

[2:04:41] Het beeld dat het compleet uit de lucht komt vallen, dat deel ik niet.

[2:04:45] Er wordt heel intensief samengewerkt met het bedrijfsleven als het gaat om briefings en informatiedelen.

[2:04:52] Dat zit er al een tijd aan te komen.

[2:04:55] Dus er is ook een uitgebreide consultatie geweest.

[2:04:57] Het is inderdaad zo dat ontwerpconsultatie net open is.

[2:05:00] Maar dat is natuurlijk altijd voorafgaand aan een wetsvoorstel.

[2:05:03] Maar het is wel zo dat bedrijven al ver van tevoren wisten wat hier aan zat te komen.

[2:05:07] Hebben ook met regeldruk toetsen proberen dat mee te nemen.

[2:05:11] Dus vandaar dat we wel gewoon voornemens zijn om te beginnen vanaf 1 januari 2026.

[2:05:19] Dat lijkt mij gewoon verstandig om te doen.

[2:05:22] Ook weer verwijzigd naar het gelijke speelveld.

[2:05:27] De heer Thijssen vroeg mij of de implementatie van de RED3 wel daadwerkelijk gaat leiden tot de transitie naar de emissievrije en of er geen vertraging op gaat plegen als het gaat om de switch naar verbrandingsmotoren.

[2:05:45] Ik begrijp deze zorg.

[2:05:47] Ik denk alleen dat die op dit moment niet terecht is.

[2:05:50] Zoals eerder gezegd, in de implementatie

[2:05:54] is het zo dat bij CO2-reductie elektriciteit meetelt op dit moment, omdat het inderdaad vier keer efficiënter is.

[2:06:02] En daarom hebben we op het gebied van de EV de gewenste voorsprong ook weten te houden.

[2:06:06] Dus we zetten in op de ingroeiing naar hernieuwbare brandstoffen, zodat ze op middellange termijn uiteindelijk ook betaalbaar gaan worden en beschikbaar gaan worden voor de luchtvaart, de scheepvaart en de chemische industrie.

[2:06:19] Dus uiteindelijk is de RED3-implementatie een soort ultieme transitiewetgeving, maar we zijn er nog niet.

[2:06:28] We zijn pas in het jaar 2025 en we moeten uiteindelijk in 2050 delen we dat doel als het gaat om klimaatneutraal zijn.

[2:06:36] De heer Thijssen vroeg mij een aantal meer vragen, ook van de heer Bamenga en mevrouw van Groningen, over de investeringsplannen na 2030.

[2:06:49] De heer Thijssen vroeg naar een tussendoel voor 2040.

[2:06:53] Ik zie wel die problemen als het gaat om die investeringsbereidheid, die investeringszekerheid.

[2:06:58] Dat ondernemers zeggen, ja, je moet investeren, je moet zo'n plan neerzetten.

[2:07:02] En wat dan voor 2030?

[2:07:04] Hoe zit dat dan daarin?

[2:07:06] Ik moet daar wel een business case op kunnen bouwen.

[2:07:08] Wat ik al in begrip van mijn betoog zei.

[2:07:11] Dus op dit moment loopt er een onderzoek, een verkenning, om te kijken of wij die verplichting kunnen doortrekken voorbij 2030.

[2:07:22] Het is zo dat in Frankrijk de maatregelen inmiddels zijn vastgesteld op 2035, in Duitsland op 2040 en in België op dit moment nog niet beschikbaar.

[2:07:32] Maar ik ben dus bereid om te kijken of we hem kunnen doortrekken.

[2:07:36] Ik wil alleen wel even die verkenning afwachten, zodat we goed kunnen kijken hoe we dat ten aanzien van alle drie die modaliteiten goed kunnen doen.

[2:07:45] Ik werk dus die opties uit en ik verwacht daar in 2026 op terug te komen, tot hoever we die dan kunnen doortrekken.

[2:07:53] Maar wel een positieve grondhouding.

[2:07:57] Dat, voorzitter, ten aanzien van de investeringszekerheid.

[2:08:01] Dank u wel.

[2:08:02] Ik kijk even naar de zijde van de Kamer.

[2:08:04] Daar zie ik nu niets.

[2:08:06] U kunt toch wel even wat grootser zwaaien, want als ik alleen maar u zie denken, dan weet ik nog niet wat u wilt.

[2:08:16] Ga uw gang, de heer Bamenga.

[2:08:18] Ik zal wat grootse zwaaien voortaan.

[2:08:23] Ik zat in de dode hoek.

[2:08:25] Dank voor de reactie en de bereidwilligheid van de staatssecretaris om de termijn door te trekken.

[2:08:32] Ik ben heel erg benieuwd daarnaar.

[2:08:35] De staatssecretaris geeft aan dat er een verkenning is op dit moment.

[2:08:39] De keuzes moeten dan in 2026 gemaakt worden.

[2:08:44] Wij hebben aangegeven, wat wij horen vanuit de sector, dat 2040 een goede periode zou kunnen zijn.

[2:08:51] Ik ben heel erg benieuwd op basis van welke elementen het voor de staatssecretaris belangrijk is om af te wegen wat het gaat worden.

[2:09:01] 2035, 2040, enzovoort.

[2:09:05] Wat die elementen zijn voor de staatssecretaris in ieder geval.

[2:09:08] Wij verwachten in november deze verkenning gereed te hebben.

[2:09:14] Vandaar dat ik zeg, laten we het dan in 2026 doen.

[2:09:18] Zodat je nu wel door kan gaan met die implementatie van dit wetsvoorstel.

[2:09:22] Ik denk dat dat verstandig is.

[2:09:24] De elementen zijn natuurlijk, je kunt variëren per sector.

[2:09:27] waar je dat tussendoel op zet.

[2:09:30] Je wilt natuurlijk ook kijken hoe hoog moet dat tussendoel dan vervolgens zijn, waar mik je op.

[2:09:34] En het hangt natuurlijk ook af van de omliggende landen, wat die doen.

[2:09:38] Ik kan zeggen, België heeft dat op dit moment ook nog niet besloten.

[2:09:41] Het lijkt me ook verstandig dat we daarmee kijken, wat kunnen we daarmee samen doen?

[2:09:46] En zetten we dat dan op het punt van Duitsland of zetten we dat dan op het punt van Frankrijk?

[2:09:49] Er zijn Europese andere geluiden.

[2:09:51] Dit soort scenario's zitten allemaal in die verkenning.

[2:09:53] Vandaar dat ik daar die verkenning even op achter wil wachten.

[2:09:55] Maar dan hebben we het over november.

[2:09:57] Dus dat is al over een dikke maand.

[2:10:05] Dank voorzitter.

[2:10:06] Het onderdeel fraude.

[2:10:08] Er zijn een hoop vragen over gesteld.

[2:10:11] Ik vroeg mij welk vangnet er op dit moment is om fraude en misbruik te voorkomen.

[2:10:17] Ik denk dat het belangrijk is dat we ook zeker weten bij dit soort vraagstukken dat het van goede grondstoffen komt.

[2:10:25] Wat je niet wil, is dat er het gevoel ontstaat... ik word hier gepiepeld of ik word hier genept.

[2:10:31] Dus het is belangrijk dat we dat doen.

[2:10:32] Daarvoor hebben we de Unidatabank, de transparantie die dat biedt.

[2:10:38] Maar er is inderdaad ook een onafhankelijke certificeringsinstellingen... die de hele leveringsketen van biobrandstof controleren.

[2:10:46] Dus samen met onze buurland zetten we ook bij de Europese Commissie in... op de oprichting van een publieke Europese toezichthouder.

[2:10:55] waarmee we ook binnen en buiten Europa toezicht kunnen versterken.

[2:11:01] Dat betekent dus dat we aan de ene kant inzetten op publieke handhaving, liefst op Europees niveau, en aan de andere kant via private handhaving als het gaat om certificeringsinstellingen.

[2:11:11] Daarbij heb ik ook de vragen van de heer Thijssen beantwoord als het gaat om de fraude ervan.

[2:11:18] We zetten dus in op publieke en private toezichthoudersystemen.

[2:11:22] En het is zo dat de NEA inmiddels ook actief investeert samen met andere instellingen zoals het ILT en de douane om die samenwerking ook te versterken.

[2:11:36] Wij verwachten voor het einde van het jaar dat de Europese Commissie aanvullende maatregelen voor toezicht in de gehele keten zal verstrekken.

[2:11:46] En daar zijn wij als Nederland nauw bij betrokken.

[2:11:52] Dan de balans ten aanzien van de vraag.

[2:11:58] Ook daar eigenlijk hetzelfde antwoord dat we dus op meerdere sporen inzetten.

[2:12:03] Wat is het stand van zaken, vroeg de heer Bamenga?

[2:12:07] Het gaat om de bevoegdheden die er liggen voor het toezicht buiten de Europese Unie.

[2:12:15] Wij streven er dus naar dat er op Europees verband een publieke toezichthouder komt die ook buiten

[2:12:21] het grondgebied van de Europese Unie goed kan controleren.

[2:12:24] En het idee dan juist daarbij is dat je dat op Europees niveau doet.

[2:12:27] Zodat als Nederland alleen gaat doen, is het een hele kostbare capaciteit en je mist uiteindelijk ook massa om daar daadwerkelijk op te kunnen acteren.

[2:12:36] Uiteindelijk krijg je dan dat mensen Nederland zullen mijden in plaats van dat je daadwerkelijk effect sorteert.

[2:12:41] Dus je wil dat vooral op Europees niveau doen, zodat je als Europa-zijnde één vuist kunt maken tegen fraude buiten Europa.

[2:12:48] Mevrouw Van Groningen vroeg mij wat de tijdslijn op het handhavings- en fraude onderdeel was.

[2:12:57] Bij 1 januari 26 is de Unidatabank verplicht voor vloeibare biobrandstoffen.

[2:13:05] En de Europese Commissie heeft inmiddels aangekondigd dat zij een overgangsregeling zullen bieden.

[2:13:10] En in de tussentijd heeft Nederland dus een robuust systeem waar we op dit moment al, zowel langs de publieke kant als de private kant, proberen te zorgen voor goede handhaving.

[2:13:21] Dat was het kopje, mevrouw.

[2:13:25] Ja, ik zie een vraag van de heer Thijssen.

[2:13:29] over die certificaten om te kijken of het dan ook echt duurzaam is en aan die hele strenge duurzaamheidscriteria voldoet.

[2:13:37] Ik heb grote zorgen bij die private systemen, want dat is toch een beetje de bedrijven die een eigen certificeringssysteem ontwikkelen om te kijken of ze zelf goed voldoen aan de duurzaamheidscriteria.

[2:13:49] En ik heb vooral die zorg omdat we weten er is een beperkte hoeveelheid echt duurzame biomassa.

[2:13:55] De vraag wordt groter, dus er komt een enorme

[2:13:58] prikkel om meer te frauderen, helaas.

[2:14:02] Wat er vooral moet gebeuren is dat de publieke toezichthouder veel meer middelen moet krijgen om dat toezicht echt goed te doen.

[2:14:09] En om die private systemen hier en daar goed te controleren.

[2:14:14] Vooral omdat we veel signalen horen dat het leidt tot meer ontbossing.

[2:14:17] Mijn vraag is hoeveel meer deelt de staatssecretaris deze zorgen en krijgen onze publieke toezichthouders dan ook veel meer middelen om dat toezichthouder goed te doen?

[2:14:28] We zetten u dus in op privaat en publiek.

[2:14:33] Ik denk dat de private sector wel iets te weinig credits geeft als het gaat om certificeringen.

[2:14:39] We doen dat op heel veel plekken om dat op een goede manier te borgen.

[2:14:45] Ik zou dat niet één op één over boord willen gooien.

[2:14:48] En tegelijkertijd weten we ook dat in sommige gevallen certificering... inderdaad niet altijd heilig is of sluitend is.

[2:14:57] En dat je dus ook moet zien op publieke handhaving.

[2:15:00] Vandaar dat we op beide inzetten, private certificering waar dat kan... en volgens publieke handhaving waar dat moet.

[2:15:07] Maar dat doen we dan vervolgens op Europees niveau.

[2:15:09] Zodat je ook buiten de Europese Unie kunt toezicht kunnen houden.

[2:15:14] Ook op de certificaten, maar wel op Europees niveau.

[2:15:16] Daar moet de commissie mee aan de gang.

[2:15:18] Als we dat als Nederland doen, daar hebben we de capaciteit niet voor.

[2:15:22] Ook niet als we meer bevoegdheden of meer geld ernaartoe sturen.

[2:15:26] En uiteindelijk resulteert dat in het feit dat mensen dan uiteindelijk Nederland zullen vermijden.

[2:15:30] Dan hebben we en het probleem niet opgelost en een probleem in Nederland gecreëerd.

[2:15:36] Een vervolgvraag?

[2:15:37] Tja, als we het niet goed doen, dan schiet het klimaat er niks meer op en daar is het allemaal aan verbronnen.

[2:15:44] Ik ben toevallig zelf heel nauw betrokken geweest bij het certificeringssysteem voor de bijstok van biomassa en kolencentrales.

[2:15:52] Daar is uiteindelijk de hele milieubeweging eruit gestapt, omdat dat niet goed ging, volgens die milieubeweging.

[2:15:58] En daar hadden ze ook onderzoeken voor die dat lieten zien.

[2:16:02] Nou ja, ik zeg hier niet dat er helemaal niks privaat mag gebeuren.

[2:16:05] Wat ik wel zeg is dat er publiek heel hard toezicht moet worden gehouden.

[2:16:08] Volgens mij hoor ik de staatssecretaris dat ook zeggen.

[2:16:10] Dat moet in Europees verband.

[2:16:11] Ik denk dat dan mijn vraag is, oké, maar die Europese toezichthouder, met dat veel grotere kans op fraude, komt daar dan meer capaciteit om ook echt dat toezicht goed te houden?

[2:16:23] Ik denk dat we het eens zijn, dat juist ook voor klimaatimpact, maar ik voeg daar alleen nog het argument van investeringszekerheid in Nederland aan toe, aantrekkelijkheid van Nederland.

[2:16:31] Als je het op Nederlands niveau doet, heb je en geen resultaat voor het klimaat, en je hebt een nadelig effect voor de economie.

[2:16:40] Dus hebben we aan beide kanten een probleem.

[2:16:42] Vandaar dat wij zeggen, zet in op Europese Commissie, op Europees Verband.

[2:16:46] En ja, daar zal natuurlijk ongetwijfeld dan ook

[2:16:47] meer capaciteit naartoe moeten vanwege het simpele feit dat het nog niet bestaat op dit moment.

[2:16:54] Dus het moet worden opgezet, die publieke handhaving.

[2:16:58] En ook daar kan dan de publiek-private samenwerking met certificaten weer een andere manier aan bijdragen.

[2:17:05] Dus we doen het op dit moment in een Europees verband waarbij je gaat toezicht houden op die private certificering.

[2:17:11] Laatste interruptie voor de heer Thijssen.

[2:17:13] Maar dan komen we volgens mij wel ergens.

[2:17:16] Maar de vraag is dan natuurlijk wel... hoeveel capaciteit heeft die publieke toezichthouder in Europa dan nodig?

[2:17:22] Gezien de grootte van de markt, het opschalen van de doelstellingen... het feit dat het van over de hele wereld komt.

[2:17:28] Dus is er een inschatting vanuit de Europese Commissie... of misschien vanuit de staatssecretaris... wat is hiervoor nodig om dat goed te doen?

[2:17:34] En wordt dat ook geleverd?

[2:17:36] Dat is voor ons wel een belangrijke als we verder gaan met de Red 3.

[2:17:40] Staatssecretaris.

[2:17:41] En vanzelfsprekend.

[2:17:43] Je kunt niet bepleiten in Brussel dat er een toezichthouder moet komen en dan vervolgens niks doen.

[2:17:48] Hoeveel dat exact gaat zijn, kan ik natuurlijk niet zeggen.

[2:17:51] Dat is echt aan de commissie zelf om dat goed in te regelen.

[2:17:54] Maar daar zijn natuurlijk allerlei varianten op mogelijk.

[2:17:57] De verschillende handhavers in de landen kunnen natuurlijk samenwerken.

[2:18:00] Je kunt attachés of delegeringen

[2:18:03] mogelijk maken.

[2:18:04] Je kunt onderdelen gaan verdelen onderling.

[2:18:06] Je kunt per gebied kijken wat komt waar binnen.

[2:18:09] Er zijn allerlei mogelijkheden voor, maar ik denk dat het wel verstandig is om dat op Europees niveau te doen.

[2:18:14] En uiteindelijk is dat dan aan de Europese Commissie.

[2:18:16] Maar vanzelfsprekend dat daar een stevige handhaving tegenover moet staan.

[2:18:20] Ik denk dat dat een inzet is.

[2:18:24] Oké, dank.

[2:18:24] Het volgende mapje.

[2:18:30] Dank voorzitter.

[2:18:31] Ik begin bij de raffinageroute.

[2:18:34] Er zijn vragen gesteld van de VVD en van de BBB op dit onderdeel.

[2:18:41] Dat gaat specifiek over...

[2:18:44] er is ook een amendement over ingediend om het wetsvoorstel, om de correctiefactor tot 2030 in de wet te zetten tot 1.0.

[2:18:57] Ja, dat ben ik bereid te doen.

[2:18:59] Vandaar dat wij ook het amendement-oordeel Kamer kunnen geven.

[2:19:03] Het is zo dat die correctiefactor daar aan bijdraagt, aan de investeringszekerheid en ook de langdurige zekerheid ten aanzien van elektrolyseprojecten in Nederland.

[2:19:19] Dus ik snap die wens om tot 2030 vast te leggen.

[2:19:22] De reden waarom die oorspronkelijk niet in het West-Voorheel zat en waarom ik ook blij ben met het amendement dat het niet voorbij 2030 is, is omdat juist die correctiefactor wel een sturingselement

[2:19:31] in het wetsvoorstel is.

[2:19:32] En ik zou het zonde vinden als je die kwijt kan raken.

[2:19:39] Omdat als we nou één ding weten bij een energietransitie, dan is dat er heel veel kanten op gaat, maar nooit precies degene die je van tevoren had bedacht.

[2:19:47] Dus je moet continu bijsturen om te kijken waar het heen gaat en wat we moeten doen.

[2:19:51] Ik zou het zonde vinden om na 2030 dat sturingselement kwijt te raken.

[2:19:56] Met het feit dat het in het amendement staat, tot en met 2030, kunnen we hem door de Kamer geven.

[2:20:04] Mevrouw van Groningen vroeg mij ook nog...

[2:20:08] om de wet in 2030 te evalueren.

[2:20:10] Dat kan ik niet toezeggen, omdat het in 2030 te laat is om vervolgens in 2031 te kunnen aanpassen.

[2:20:16] Vandaar dat ik graag zou willen toezeggen om een eerder evaluatiemoment in te bouwen.

[2:20:23] Dat zou ik dan graag willen doen in 2029.

[2:20:26] Met die goedkeuring kan ik dat als een toezegging... Ik ben een kwinkslange toezegging aan mevrouw Van Groningen.

[2:20:32] Ik begrijp dat u uw agenda er al op heeft aangepast.

[2:20:37] Dan de oproep van de VVD en de BBB om het subdoel te verhogen.

[2:20:46] De oproep om het subdoel wat nu gereserveerd is voor de directe inzet.

[2:20:52] En ook ontvangingssignalen dat de directe inzet moeilijk kan concurreren met de raffinageroute.

[2:21:00] Dat dat een issue is.

[2:21:02] Alleen twee per ajour reserveren binnen het huidige R, F, N, B, O-subdoel resulteert in directe inzet, maar leidt ook wel weer tot grotere onzekerheid, met name met betrekking tot investeringen in entrolyse projecten, omdat het beschikbare volume voor de raffinageroute uiteindelijk dan weer wordt verkleind.

[2:21:25] Dus daarbinnen het alleen reserveren zou ik niet verstandig vinden.

[2:21:32] Omdat je daarmee juist die raffinageroute dan ook weer ondermijnt.

[2:21:37] Wat ik wel zou kunnen steunen is dat je het subdoel ophoogt met twee per azuur.

[2:21:45] zodat je ook voldoende ruimte biedt voor de directe inzet.

[2:21:49] Dat staat gelijk aan 1500 vrachtwagens en voor de Nederlandse elektrolyse projecten.

[2:21:56] En Italië en Finland stellen op dit moment al een vergelijkbaar subdoel voor.

[2:22:03] Dat in aanzien van mevrouw Van Groningen.

[2:22:07] Dat is een goede toevoeging.

[2:22:10] Je verhoogt hem dus en dat onderdeel reserveer je dus compleet voor directe inzet.

[2:22:18] Dan zou het kunnen, zeg ik tegen mevrouw Van Groningen.

[2:22:21] Op die manier.

[2:22:24] Ten aanzien van de schaarste, die vraag is er ook nog geweest.

[2:22:30] We hebben samen met KGG een bekende en geplande project.

[2:22:34] De projecten die bekend zijn en gepland zijn.

[2:22:36] Daar is inmiddels een ingroeipad voor bepaald.

[2:22:39] Dit pad begint te zeer bescheiden.

[2:22:41] In rekening houden met het feit dat er opstartfases zijn.

[2:22:46] En er zijn op dit moment

[2:22:47] wel al voldoende bestaande en in aanbouw zijnde projecten om de vraag zoals wij die voorzien, om die te voldoen.

[2:22:56] En qua afzetmogelijkheden wordt de mogelijkheid in alle sectoren geboden om de verplichting met credits uit de raffinage aan de verplichting met alle credits uit alle raffinageroutes om daaraan te voldoen.

[2:23:10] De afzetmarkt is op dit moment op schaal aanwezig.

[2:23:15] Dat waren de vragen ten aanzien van de raffinageroute.

[2:23:17] Volgens mij waren daar wat vragen over, in ieder geval van mevrouw Van Groningen.

[2:23:22] Voorzitter, dank u wel voor deze antwoorden.

[2:23:26] Ik wil een verhelderende vraag stellen en nog een aanvullende vraag.

[2:23:29] De eerste vraag is, als ik u goed begrijp, hebben we twee petagiel nodig voor direct use.

[2:23:35] Ik begrijp dat u toezegt dat u dit best wilt verhogen op het geheel... zodat we deze route ook mogelijk maken.

[2:23:43] Wij willen gewoon graag NN.

[2:23:45] Als dat zo is, hoor ik dat graag.

[2:23:48] Daarnaast probeer ik nog een beetje gevoel te krijgen...

[2:23:52] Bij die signalen die we kregen... Want u zegt, we hebben dus genoeg projecten om de markt te voorzien.

[2:23:58] Tegelijkertijd gaat het ons ook om het lostrekken van investeringen voor die waterstofmarkt.

[2:24:02] En die geven aan dat ze eigenlijk elf tot twaalf petajules zelf nodig zouden hebben.

[2:24:07] Mijn vraag is, en die had ik ook gesteld, maar ik zeg het nog een keer.

[2:24:10] of u er voor open staat, minst nou echt blijkt vanuit het ministerie dat dit ook belangrijk is voor het lostrekken van waterstofinvesteringen, om dan ook het totaal uiteindelijk nog een keertje aan te passen, zodat dus ook die grote investeringen gaan loskomen.

[2:24:24] De staatssecretaris.

[2:24:25] Op dat laatste wil ik wel wijzen naar mijn collega van KGG, die op het gebied van waterstof daar al wat mee bezig is.

[2:24:32] Dit is daar slechts een onderdeel van.

[2:24:35] Dus met uw goedvinden wil ik daar wel naar verwijzen.

[2:24:39] Als ik nu ja zou zeggen, ik weet niet wat ik aan die kant lostrek.

[2:24:42] Je moet altijd een beetje voorzichtig zijn in het kader van de eenheid van het kabinetsbeleid.

[2:24:47] Als het gaat om de vraag van mevrouw Van Groningen,

[2:24:50] Het ophogen van het doel met twee per joule en dan dat uniek te reserveren voor directe inzet, dat kan ik toezeggen om dat te doen als daar behoefte aan is in de Kamer.

[2:25:05] Dus dat wil ik bij deze toezeggen.

[2:25:12] Dat zouden wij in ieder geval geweldig vinden en ik weet ook heel veel mensen die willen investeren in die mobiliteitstransitie.

[2:25:18] Gaat u dit dan per brief aan ons kenbaar maken of hoe moet ik dat dan qua vervolg zien dat we ook weten dat de industrie goed geïnformeerd is hierover?

[2:25:26] Het is eigenlijk even het vervolmaken van een toezegging begrijp ik de staatssecretaris.

[2:25:35] Moet je even zoeken waar we dat gingen doen.

[2:25:38] Maar dat doen we formeel in een besluit.

[2:25:39] Dus dat gaan we dan nemen.

[2:25:42] Dat moet nog even langs de Raad van State.

[2:25:43] Maar dan kunnen we u een afschrift sturen als u dat wenst.

[2:25:47] Dan noteren we dit als een toezegging.

[2:25:49] En wanneer zal dat dan ongeveer zijn?

[2:25:52] Even naar mijn buurman.

[2:26:04] Ik dacht dat was wel heel ambitieus.

[2:26:07] Maar eind oktober krijgt u het besluit in de brievenburs.

[2:26:19] Gaat u verder.

[2:26:23] De terminalrouten, LNG, daar zijn een hoop vragen over aangesteld.

[2:26:32] Of Nederland, net als andere landen, de massabalans zou willen toestaan.

[2:26:36] voor het gastransport.

[2:26:38] Daar zijn een aantal vragen over gesteld.

[2:26:41] Daar ben ik wel terughoudend in om dat te doen, om een aantal redenen.

[2:26:46] De Europese regels staan op dit moment niet toe dat massa-balans wordt gebruikt voor bio LNG via het gasnet.

[2:26:54] Nederland heeft dus ook geen Europese kop.

[2:26:57] Ik ben me er wel van bewust dat andere landen deze regels op een andere manier interpreteren.

[2:27:02] Precies om die reden hebben wij dan ook inmiddels ook al contact gehad, een aantal keer, met de Europese Commissie om daarop toe te zien.

[2:27:12] Daar zijn ook rekzaken over geweest.

[2:27:15] De Europese Commissie is op dit moment bezig met het herzien van de uitvoeringsverordening.

[2:27:20] En ik heb juist ook opgeroepen, zorg er nou voor dat er eenduidige regels komen, want het kan niet zo zijn dat de regels op verschillende manieren worden geïnterpreteerd.

[2:27:32] Ik ben inhoudelijk ook geen voorstander ervan om dat te doen, om een aantal redenen.

[2:27:40] De eerste reden is ook dat het via die manier ook mogelijk wordt om bijvoorbeeld Amerikaans schaligas, Thijssen zei dat volgens mij, om die te vergroenen.

[2:27:49] Dus die bezwaren die zitten daarin.

[2:27:52] Maar uiteindelijk is het ook, bijvoorbeeld als het gaat om het systeem wat Duitsland gebruikt,

[2:27:58] Het systeem van garantie van oorsprong, de JVO's, ook dat is een onwenselijk systeem vanwege het feit dat wij ook een bijmengverplichting in de bebouwde omgeving, huishoudens, hebben.

[2:28:15] Wanneer je deze certificaten nu zou gaan toestaan in Nederland, dan leidt dat uiteindelijk tot een prijsstijging in de gebouwde omgeving en ook in de tuinbouwsector, omdat uiteindelijk dan de vraag enorm zal gaan toenemen.

[2:28:29] En we weten allemaal dat als de vraag gaat toenemen en het aanbod gelijk blijft, dat dan de prijs ook zal gaan stijgen, waardoor niet alleen maar verduurzaming in de bebouwde omgeving een probleem is,

[2:28:41] maar uiteindelijk ook de prijs zal gaan stijgen in de gebouwde omgeving.

[2:28:47] Dat is de reden waarom wij dat niet zien zitten, voorzitter.

[2:28:54] Dat ten aanzien van de terminalroute.

[2:28:58] Dank u. Er zijn wat vragen over de heer Pierik.

[2:29:04] De antwoorden van de staatssecretaris verrassen me toch wel, eerlijk gezegd.

[2:29:09] Want de staatssecretaris hamerde enorm op dat we naar een gelijkspeelveld moesten.

[2:29:15] En dan kijk ik naar dit punt en dan zie ik inderdaad in Duitsland dat het anders is.

[2:29:21] Het zou tot prijsstijgingen leiden, maar er komt gewoon meer groengas.

[2:29:25] Dus ik denk dat het juist de productie van groengas hier in Nederland enorm zal stimuleren en dat er juist geen prijsstijgingen volgen.

[2:29:33] En de Europese Commissie heeft de Nederlander toegedwongen om bij de bijmenker voor groen glas in de gebouwde omgeving import toe te staan.

[2:29:40] Dus er zijn eigenlijk allemaal indicaties, allemaal feiten die eigenlijk precies het tegenovergestelde aangeven.

[2:29:50] Ik wil de staatssecretaris vragen om toch al die overwegingen nog eens mee te nemen en te kijken of die massabalans ook hier in Nederland ingevoerd kan worden zodat het ook in Duitsland prima functioneert.

[2:30:04] Volgens mij is het een enorme stimulans om het bio-LNG hier in Nederland wat meer body te geven.

[2:30:12] De staatssecretaris.

[2:30:15] Maar ik zie dat niet zitten om dat in Nederland te doen.

[2:30:21] We hebben al jaren het standpunt dat dit niet te toe is gestaan in het Europese verband.

[2:30:27] We hebben de Europese Commissie erop gewezen dat er besluiten moeten worden genomen...

[2:30:34] allemaal aan dezelfde wet te voldoen.

[2:30:37] We verwachten eind dit jaar ook een uitvoeringsregeling vanuit de Europese Commissie waarin ze dit ook kenbaar zullen maken dat dit niet is toegestaan.

[2:30:45] Precies vanwege de argumentatie die de heer De Tijssen zei dat er een verschil zit tussen het daadwerkelijke biogas en het LNG wat weer van andere zaken afkomstig is.

[2:30:55] En ten aanzien van het Duitse systeem wijs ik er echt op dat het uiteindelijk een groot risico met zich meebrengt dat er prijsstijgingen voor normale huishoudens in zitten.

[2:31:07] Omdat de vraag zal gaan toenemen.

[2:31:11] Nederland heeft natuurlijk een aanpassing gedaan als het gaat om de bijmengverplichting voor huishoudens.

[2:31:18] Dus ik zou het erg onverstandig vinden om dat risico hier nu te nemen.

[2:31:24] Een vervolgvraag van de heer Perik.

[2:31:27] Ja, toch nog een vervolgvraag, want de staatssecretaris geeft aan dat de vraag zal toenemen.

[2:31:31] Maar ziet de staatssecretaris ook niet dat de productie, dat aanbod, ook behoorlijk zal toenemen dan?

[2:31:42] Het woord is aan de staatssecretaris.

[2:31:45] Die overlegt even.

[2:31:46] Uiteindelijk zien we dat die vraag forser zal stijgen dan het aanbod.

[2:31:52] Daar zetten ze ook het risico in.

[2:31:55] Het is nu niet toegestaan.

[2:31:59] Dat is het standpunt van de Nederlandse regering al een tijd.

[2:32:01] We verwachten voor het einde van het jaar een uitvoeringsregeling vanuit de Europese Commissie waarin zij hetzelfde zullen zeggen dat het niet is toegestaan.

[2:32:09] Dat het dus ook onwenselijk is vanuit een klimaat oogpunt.

[2:32:14] Maar ook vanuit een marktmechanisme oogpunt zou ik het niet willen doen.

[2:32:18] Dus nogmaals, ik ben daar erg vergoudend in.

[2:32:23] Een vraag van de heer Boutkamp.

[2:32:26] Dank u wel, voorzitter.

[2:32:27] Toch even voortbedurend op de vragen van de heer Peer.

[2:32:32] Is de vraag aan de staatssecretaris op basis van welke analyse vanuit het ministerie baseert de staatssecretaris dat de prijzen zullen stijgen en dat er ongewenste stoffen binnenkomen in dit land?

[2:32:49] Dus kan de staatssecretaris graag de analyse aanleveren

[2:32:54] waarop die teruggehoudenheid is en die focus is op bepaalde zaken.

[2:33:03] Ik deel die analyse zojuist hier, dat er namelijk sprake is van stijgende prijzen, omdat de vraag enorm zal toenemen vanwege het feit dat wij die bijmengverplichting voor en de bebouwde omgeving en dus ook woord voor glastuinbouw hebben verlaagd fors.

[2:33:24] Dus dat heeft nou eenmaal tot effect dat er meer vraag zal zijn.

[2:33:27] Nogmaals, dan val ik in herhaling.

[2:33:29] Wij interpreteren de regels zo dat het niet mag.

[2:33:35] Er zijn ook een aantal juridische zaken over geweest.

[2:33:38] Wij verwachten ook dat dit najaar de Europese Commissie ook zal zeggen dat het niet mag.

[2:33:45] En we zien risico's voor het gebied van de duurzaamheidscriteria.

[2:33:52] En we zien risico's ten aanzien van de prijs van de huishoudens.

[2:33:55] En dat alles maakt dat ik niet bereid ben om die beweging te maken.

[2:33:59] Dat ik het verstandig vind om te houden zoals we het nu hebben.

[2:34:02] U vond die herhaling en dergelijke, zeg ik tegen de staatssecretaris, want u geeft namelijk geen antwoord.

[2:34:09] Mijn vraag was namelijk op basis van welke analyse doet u deze avond deze uitspraak?

[2:34:15] Dus ik zou graag die analyse zwart op wit van u willen ontvangen.

[2:34:21] Als u het op schrift wil hebben, kunt u het van mij op schrift krijgen.

[2:34:24] Dat is geen enkel probleem.

[2:34:24] U krijgt alleen hetzelfde antwoord met misschien wat extra zinnen.

[2:34:30] Maar als dat schriftelijk moet worden gegeven, dan ga ik dat schriftelijk geven.

[2:34:40] refereert richting analyses en dergelijke.

[2:34:43] En ik vraag op basis waarvan die dan zijn onderzocht, die analyses.

[2:34:48] En die zie ik dan graag tegemoet.

[2:34:49] En dan kan hij vervolgens zeggen, ja, dan krijgt u hetzelfde antwoord op schrift wat ik nu zeg.

[2:34:53] Dat betekent dus, als ik de antwoorden van de staatssecretaris goed begrijp, dat deze antwoorden komen dus vanavond ter plekke uit de antwoordelijke organisatie richting de staatssecretaris en zijn dus niet onderzocht voor die tijd om deze antwoorden te kunnen geven.

[2:35:06] Dat is mijn conclusie, voorzitter.

[2:35:09] Als mij gevraagd wordt om dat nog uitgebreider op papier te zetten, ben ik daar van harte toe bereid.

[2:35:17] Ik probeer altijd goed te luisteren naar de behoeften van de Kamer.

[2:35:20] Dat probeer ik in alle Kamerdebatten ook te doen.

[2:35:23] Kijken naar waar zit ruimte, hoe worden belangen gewogen.

[2:35:27] Op een aantal onderdelen maak ik een andere belangenafweging.

[2:35:31] En dan val ik dus wel weer in herhaling.

[2:35:33] Het standpunt van Nederland was en is dat het niet in overeenkomst is met wat er in Europa mag.

[2:35:40] Wij verwachten ook gewoon dat over drie maanden er een uitspraak zal komen van de Europese Commissie.

[2:35:45] Die zal zeggen het mag niet.

[2:35:46] Ik vind het dan heel onverstandig als je dat weet.

[2:35:49] om dan te zeggen, we gaan het toch nu al doen en dan moeten we over drie maanden het besluit gaan omdraaien.

[2:35:57] Daarnaast zie ik risico's ten aanzien van de herkomst en de klimaatwinst die we daarmee maken.

[2:36:03] En ik zie een risico als het gaat om de bijmengverplichting die wij in Nederland hebben, onze bebouwde omgeving en de glas- en tuinbouw, om daar extra vragen te gaan toevoegen.

[2:36:14] Omdat je dan zal zien dat de prijs zal gaan stijgen.

[2:36:16] Dat is uiteindelijk mijn totaalafweging hierin.

[2:36:19] Als u het daar niet mee eens bent, dan hoor ik dat.

[2:36:21] Maar dit is wel mijn afweging.

[2:36:25] Mevrouw van Groningen.

[2:36:28] Ja, voorzitter, dank.

[2:36:29] En ook dank voor uw concentrieve meedenken, want dat merken we inderdaad.

[2:36:33] En dat is ook alleen maar heel fijn.

[2:36:35] We merken natuurlijk ook dat deze massabelandsystematiek ons alle aan het hart gaat, omdat wij gelijk speelveld wilden en ook graag bio-LNG gewoon in Nederland mogelijk willen maken.

[2:36:44] Ik denk dat er veel bedrijven zijn die kunnen opschalen als het eenmaal mogelijk is.

[2:36:47] Ik durf met uw volmenig te verschillen of er een prijsdaging komt.

[2:36:53] Waar ik naar toe wil, is het volgende.

[2:36:58] We hebben enige tijd geleden een tik op onze vingers gekregen van de Europese Commissie.

[2:37:02] Dat ging over de bebouwde omgeving en het bijmengen daarvan.

[2:37:07] De bijmenverplichting is artikel 34 uit de VW-EU.

[2:37:10] En naar aanleiding daarvan moest vanuit KGG dan wel de wet worden bijgesteld om toch die bijmengverplichting mogelijk te maken.

[2:37:19] U zegt, u stelt, over drie maanden krijgen wij uitsluitsel.

[2:37:23] En wat nou als blijkt dat het wel mag?

[2:37:27] Heeft u dan interesse om dit wel mogelijk te maken?

[2:37:30] Want ik ben echt op zoek naar niet wat niet kan en vooruitlopen.

[2:37:33] Ik wil echt zorgen dat we deze industrie de helpende hand bieden.

[2:37:38] Want uiteindelijk in Duitsland mag het en in Italië mag het en in Spanje mag het, maar hier mag het dus niet.

[2:37:42] En ik vind het een ongelijk speelveld wat wij niet moeten willen.

[2:37:47] Dan maak ik even onderscheid tussen massabalans en gvo.

[2:37:50] Gvo nogmaals heeft dat effect, dus dan zou ik het toch steeds op ten aanzien van gvo's niet willen.

[2:37:55] Als het gaat om massabalans, dan volg ik weer dezelfde remunering zoals ik hem in het begin ook volgde.

[2:38:00] Dan ga ik voor het Europese gelijke speelveld.

[2:38:02] Dus als er op massabalans wordt gezegd, we staan het toe op Europees niveau, dan ben ik van harte bereid om dat ten aanzien van massabalans, dus niet van gvo's, massabalans om dat te doen.

[2:38:11] Alleen, we hebben het standpunt altijd ingenomen als het gaat om het feit dat het niet mag.

[2:38:18] En wij verwachten ook dat de Europese Commissie zal zeggen dat het niet mag.

[2:38:21] En dan vind ik het onwenselijk om nu als Nederland te zeggen drie maanden voordat we het gevraagde besluit, wat we vanuit Brussel graag zouden willen, om dan te zeggen we gaan nu iets anders doen.

[2:38:34] Maar als Brussel zegt dat massabalans zou mogen, dan ben ik natuurlijk van harte bereid om dat te volgen.

[2:38:38] Juist ook vanwege het Europese gelijke speelveld.

[2:38:43] Oké, u kunt verder gaan.

[2:38:46] En ik zal u uiteraard informeren op het moment dat we weten wat daar uitkomt.

[2:38:52] Dank voorzitter.

[2:38:53] Dan ben ik inmiddels bij het kopje Overug.

[2:38:55] Dat helpt.

[2:38:55] En de amendementen waar ik er al een van heb beantwoord.

[2:38:59] Even kijken.

[2:39:01] Mevrouw Van Groningen had nog een tweetal vragen gesteld over regeldruk.

[2:39:07] Wat we daar concreet aan gaan doen.

[2:39:10] We hebben te horen gekregen van de ATR dat op dit onderdeel de regeldruk-effecten goed in beeld zijn gebracht.

[2:39:16] Ondernemers zijn ook tijdens diverse bijeenkomsten geïnformeerd over de implementatie.

[2:39:20] Dus we hebben een aantal maatregelen genomen, waaronder de inboek dienstverlener die we hebben geïntroduceerd als het gaat om de administratieve lasten voor kleine ondernemers en juist voor kleine ondernemers en ook inwoners is het een enorme verbetering en verlaging van de administratieve lasten.

[2:39:39] Ook is de verplichting voor de raffinaderijen opgeheven.

[2:39:45] Daarnaast kijken we continu, ook met de NEA, hoe we ervoor kunnen zorgen dat we de regeldruk, met name voor kleine ondernemers, zo goed als mogelijk kunnen verlagen.

[2:39:56] En mevrouw Van Groningen vroeg nog over de drempelwaarde.

[2:40:00] Ja, wij verwachten dat de drempelwaarde hier enorm veel juist gaat helpen, omdat voor veel ondernemers hoeven we simpelweg niet door deze limiet te voldoen aan de brandstoftransitieverplichting.

[2:40:13] Dat ten aanzien van het kopje overig, voorzitter.

[2:40:16] En dan mijn laatste mapje en dat was de abonnementen, waarbij ik al iets heb gezegd over het abonnement van Veldman van Groningen over de correctiefactor in de wet tot eind aantem 2030.

[2:40:33] Die kan ik orderkamer geven, conform de argumentatie zoals ik hem eerder gaf.

[2:40:39] En dan het amendement ten aanzien van de bio-ethanol.

[2:40:43] Ook die kan ik oordeelkamer laten.

[2:40:46] Het is zo dat er vanuit het mobiliteitsoogpunt eigenlijk geen reden is om dit te doen.

[2:40:53] Tegelijkertijd zien we wel natuurlijk wat er gebeurt in de wereld.

[2:40:56] En zien we ook wat er gebeurt op het gebied van onze industrie.

[2:40:59] En juist ook vanuit dat industriebelang.

[2:41:01] Denk wij dat het voordeel kan hebben en ook een competitief voordeel kan creëren voor Europese bio-ethanolbedrijven.

[2:41:09] Vandaar dat ik deze ook aan het oordeel van de Kamer zal willen laten.

[2:41:14] Tot zover, voorzitter.

[2:41:17] Dank u wel.

[2:41:18] En ja, hier wordt gezwaaid.

[2:41:20] De heer Pamenga heeft een vraag.

[2:41:23] Dat is een onbeantwoorde vraag.

[2:41:27] Ik heb eerder een vraag gesteld over de categorie overig.

[2:41:34] Wat zijn de inhoudelijke overwegingen?

[2:41:37] De staatssecretaris heeft aangegeven dat België dat doet.

[2:41:44] Daarom gaan we dat op die manier doen.

[2:41:47] Maar dan is mijn vraag nog steeds niet beantwoord.

[2:41:50] Ik was meer op zoek naar een inhoudelijke overweging los van België.

[2:41:56] Nou, dat is eigenlijk de vraag.

[2:42:04] Sorry, omdat u de lijn zelf maakte met fraude... dacht ik misschien is het in het kopje fraude.

[2:42:10] Vandaar dat ik nog even gewacht heb.

[2:42:13] Wat de kern is, is dat uiteindelijk het kopje overheid om zeer weinig...

[2:42:18] De toegevoegde waarde om die te schrappen weegt niet op tegen de toegevoegde waarde om hem te behouden.

[2:42:30] Nogmaals, omdat het een vrij limitief groepje van grondstoffen zal gaan.

[2:42:42] Dank u wel voor deze reactie.

[2:42:44] De tweede vraag ging over de investeringshorizon.

[2:42:51] We hebben erover gesproken dat het op 2040 zou worden gezet.

[2:42:58] Daar kreeg ik een afwachtende houding vanuit de staatssecretaris.

[2:43:05] De staatssecretaris verwijst naar andere landen, waaronder Duitsland... die wel besloten heeft naar 2040 te gaan.

[2:43:12] Ik vroeg me af waarom Nederland niet voorop wil lopen... in plaats van maximaal kijken wat de omgeving doet.

[2:43:20] Als wij gaan voor een gelijkspeelveld met Duitsland... zouden jullie juist willen dat het op 2040 gezet wordt?

[2:43:29] Als ik terughoudend overkwam, was het absoluut niet mijn bedoeling.

[2:43:34] Ik ben voornemens om die horizon te verruimen voorbij 2030.

[2:43:38] De vraag is alleen, wil je dat doen tot 2035 of wil je dat doen tot 2040?

[2:43:44] En dat hangt natuurlijk af of je dat met Duitsland doet, maar ook of je dat met België doet.

[2:43:49] Ik zei al, Frankrijk in 35, Duitsland 40.

[2:43:52] Met België zijn we nog ook aan het kijken wat zij doen.

[2:43:55] En je wil natuurlijk niet alleen maar de horizon verruimen, maar je wil ook weten hoe hoog wordt dan het doel en hoe hoog dan het doel per sector.

[2:44:02] Dus dat zijn we op dit moment gewoon nog even aan het verkennen.

[2:44:05] Maar nogmaals, ik sta heel positief om dat te doen, omdat ik zie dat je wil juist die investeringszekerheid bieden.

[2:44:10] Alleen, we moeten gewoon nog even goed nadenken wat wordt de horizon en hoe hoog wil je dan het doel per sector gecombineerd met wat ze in België en Duitsland en Frankrijk doen.

[2:44:22] Een volgende vraag van de heer Boutkamp.

[2:44:25] Nou, eigenlijk de opmerking dat ik nog een openstaande vraag heb van de staatssecretaris.

[2:44:32] Zou u die kunnen herhalen?

[2:44:34] Ja, misschien kunt u hem even op weg helpen.

[2:44:36] Nou, met alle liefde, voorzitter, wil ik dat doen.

[2:44:40] In mijn inbreng bij het begin heb ik zeg maar een heel rijtje van bedrijven genoemd die zeg maar gestopt zijn, de stekker eruit getrokken hebben, noodgedwongen gestopt zijn, enzovoort enzovoort.

[2:44:50] Nou, ik heb ook gezegd dat het lijstje is niet compleet.

[2:44:52] En mijn opmerking was, als deze bedrijven al geen toekomst zien voor het produceren van dit soort brandstoffen, biobrandstoffen, wie gaat er nog wel brood in zien en welke maatregelen kunnen we dan volgen vanuit het kabinet?

[2:45:07] Dus met name, wie zien er dan wel brood in?

[2:45:11] Dat zei ik bij mijn inleiding in reactie op wat er gebeurt.

[2:45:17] Het is niet zo dat deze bedrijven zeggen wij zien geen brood meer in specifiek biobrandstoffen.

[2:45:23] En als dat wel zo zou zijn overigens, dan helpt dit wetsvoorstel juist

[2:45:29] om er brood in te zien.

[2:45:30] Dit wetsvoorstel creëert vraag, creëert markt.

[2:45:33] En als er markt is, is er vaak ook aanbod.

[2:45:35] En dan kun je er dus brood in zien.

[2:45:37] Dus juist dit wetsvoorstel zorgt voor marktcreatie tot 2030 en het liefst dus ook daarna.

[2:45:43] Zodat je kunt kunnen investeren.

[2:45:45] Ik gaf net ook al aan, er zijn nog een hele hoop andere factoren.

[2:45:49] Energieprijzen, netcongressie, stikstof.

[2:45:52] die helaas hebben bijgedragen aan het feit dat dit soort bedrijven niet meer investeren in Nederland.

[2:45:58] De kern zit er maar uiteindelijk in.

[2:46:00] Kun je überhaupt een boterham verdienen met dit soort bedrijven in Nederland?

[2:46:03] En ik denk dat dat niet zit als het gaat om de biobrandstofbedrijven.

[2:46:09] Of het geen markt is of geen vraag is, ik denk dat die vraag er is.

[2:46:13] En met dit wetsvoorstel creëren we die juist.

[2:46:15] Ik denk dat dat op een aantal andere onderdelen in Nederland zit... waar we goed naar moeten kijken de komende jaren.

[2:46:20] Hoe de investeringszekerheid en het economische belang in Nederland eruitziet.

[2:46:27] Dat is ook een politieke vraag na de verkiezingen.

[2:46:32] Welke onderwerpen vind je belangrijk?

[2:46:35] Zet je in op economie en investeringszekerheid?

[2:46:37] Dat hoofdstuk mist nog even, volgens mij, in het verkiezingsprogramma van de PVV.

[2:46:43] Maar ik zou er geen verkiezingsdebat van maken, had ik beloofd, aan het begin van de avond.

[2:46:47] Maar juist investeringsklimaat, investeringszekerheid, versterkingsklimaat... kun je een boterham verdienen in Nederland met vernieuwende technologieën.

[2:46:53] Dat is natuurlijk echt een onderwerp waar we de komende tijd over door moeten praten.

[2:46:59] Dank u wel.

[2:47:01] De vier interrupties, meneer Boutkamp, daar bent u doorheen.

[2:47:06] Dank u wel, voorzitter.

[2:47:19] Uitnaling van het land van de staatssecretaris.

[2:47:22] Maar die bedrijven die gestopt zijn,

[2:47:24] Die zijn het dan niet gek of zo, die weten toch ook wat er speelt.

[2:47:27] Volgens sommige partijen zijn die kind aan huis bij het ministerie, bij zowel uw collega van KGG als bij INW.

[2:47:35] Maar zij trekken niet voor niks hun stekker eruit of stoppen met hun investeringen.

[2:47:40] Dat betekent dus dat er toch iets aan de hand moet zijn.

[2:47:42] En dan hoor ik de staat zeggen, ja, dan moeten we na de verkiezingen maar kijken voor wat dan het gaat worden.

[2:47:48] Maar daar hebben die bedrijven, maar vooral hun werknemers, op dit moment geen boodschap aan.

[2:47:53] Zij zitten nu gewoon met het feit dat die handel gestopt is.

[2:47:56] Dus mijn vraag aan deze staatssecretaris is, hoe gaan wij toch, zeg maar, dit uit het slop trekken op zeer korte termijn?

[2:48:03] Want als we moeten gaan wachten op iets nieuws, dan kunnen we voorlopig over zitten wachten, denk ik.

[2:48:08] Dan maak ik het niet politiek.

[2:48:11] Uiteindelijk zit de kern daar natuurlijk in.

[2:48:16] Die bedrijven zijn niet gek.

[2:48:18] Die bedrijven zitten te wachten aan de ene kant op vraag naar hun product.

[2:48:23] Dat regelen we met dit wetvoorstel.

[2:48:26] Dat er heel veel vraag zal gaan komen in Europees verband ook op hun product.

[2:48:30] En aan de andere kant kijken ze of ze hun business case kunnen rondrekenen.

[2:48:33] En dan zijn dus belastingen, wet en regelgeving,

[2:48:39] Regeldruk telt daarin mee.

[2:48:42] Ik ben heel blij dat deze regering heeft gekozen om een aantal maatregelen te nemen die goed zijn voor het vestigingsklimaat van dit soort bedrijven.

[2:48:52] De IKC die we terug hebben gebracht, de CO2-heffing hebben we ondergrond gezet.

[2:48:57] We hebben ook het amendement van de Lee van twee jaar terug kunnen terugdraaien in dit kabinet.

[2:49:03] Toen had de Kamer dat aangenomen, waardoor je zag dat grote bedrijven, belangrijke bedrijven, bedreigden uit Nederland te gaan vertrekken.

[2:49:10] Dat soort grote, belangrijke politieke vragen liggen ook deze verkiezingen weer op tafel.

[2:49:16] Dit kabinet wil graag zorgen dat dit soort bedrijven in Nederland blijven, dat dit soort bedrijven gaan investeren in Nederland.

[2:49:23] Maar uiteindelijk zullen we daar ook met elkaar als politiek over na moeten denken over hoe hou je Nederland nou aantrekkelijk voor dit soort investeringen en voor dit soort bedrijven.

[2:49:35] Mevrouw Van Groningen heeft een open, onbeantwoorde vraag.

[2:49:40] Of twee zelfs.

[2:49:42] Voorzitter, dank u wel.

[2:49:46] Ik had nog een vraag gesteld dat we heel graag helder willen krijgen hoe we omgaan met waterstof als blijkt dat het onvoldoende beschikbaar is en of er dan een soort overgangsregeling komt.

[2:49:56] Ik denk dat die nog even goed is om helder te hebben.

[2:49:58] U heeft heel veel gezegd over waterstof, maar deze heb ik niet gehoord.

[2:50:03] En ik moet even naar onder scrollen, want daar had ik nog eentje.

[2:50:07] Ik had ook veel vragen gesteld, hoor, voorzitter.

[2:50:10] We hadden concreet gevraagd, het was in relatie tot onze VVD-motie over regeldruk, want daar heeft u een aantal dingen over gezegd en ook een paar concrete voorbeelden genoemd, maar wat we nou precies doen om die regeldruk te verminderen in relatie tot de RET3?

[2:50:22] En als blijkt uiteindelijk dat regels te complex of te duur zijn en daardoor investeringen wegvloeien naar het buitenland, wat we dan doen?

[2:50:29] Dus hebben we dan nog mogelijkheid aan te passen?

[2:50:32] De staatssecretaris.

[2:50:36] Dank, voorzitter, ten aanzien van waterstof en eventuele overgangstermijn.

[2:50:42] Wat ik al aangaf, er is nu een voorziene capaciteitsplanning met bestaande projecten en projecten die concreet ook al in aanbouw zijn.

[2:50:52] Daar is het pad op gebaseerd.

[2:50:54] En dat zit ook bij mijn collega van KGG die daar

[2:50:58] breedteverantwoordelijkheid heeft.

[2:51:01] In dit wetsvoorstel introduceren we heel bewust ook de raffinageroute, zodat dat ook ingezet kan worden.

[2:51:08] Zodat je ook al vroegtijdig eigenlijk die vraag kan gaan creëren naar groene waterstof.

[2:51:15] Zodat je dat ook in kan zetten als een credit om andere zaken te doen.

[2:51:19] Dus ik denk dat die raffinageroute hier een hele belangrijke rol in speelt.

[2:51:24] Als het gaat om de regeldruk... Er zitten een aantal punten in het wetsvoorstel om naar de regeldruk te kijken.

[2:51:33] Ook de NEA kijkt continu naar wat er aan regeldruk op ondernemers afkomt.

[2:51:38] Als dat toch blijkt dat dat te veel is, moet dat of blijken uit...

[2:51:43] rapportages vanuit INEA.

[2:51:46] Sowieso houden we natuurlijk periodiek in de gaten hoe het gaat met de implementatie van dit soort wetgeving.

[2:51:52] Anders krijgen we het via u ongetwijfeld in de Kamer te horen.

[2:51:55] En we hebben nu de evaluatie 2029 voorzien.

[2:52:00] Dan zal dit ook ongetwijfeld opkomen zetten.

[2:52:02] Dus dat zijn eigenlijk de drie dingen zoals we dat proberen te doen.

[2:52:07] Mevrouw van Groningen.

[2:52:10] Dank u, voorzitter.

[2:52:13] Dank voor de antwoorden.

[2:52:14] Ik denk, heel verhelderend, ook goed dat we dit periodiek monitoren.

[2:52:18] Wat ik denk ik belangrijk vind is dat bedrijven ook weten waar ze eventueel terecht kunnen.

[2:52:22] Hebben we een soort van meldpunt?

[2:52:24] Wellicht is dat er?

[2:52:25] Geen idee.

[2:52:26] En indien ja, kunnen we dat dan ook goed communiceren?

[2:52:29] Want ik denk dat het wel belangrijk is als we tegen belemmerende regelgeving aan lopen, dat we dat ook zo snel mogelijk weten, zodat we die aanpassing kunnen doen.

[2:52:37] Ik zou bijna grappig zeggen vincent.caramans.minez.nl.

[2:52:43] Daar mag u zich melden voor alle regels.

[2:52:44] En regulier is dat bij de NEA natuurlijk het geval.

[2:52:58] Er worden ook allerlei dingen in het kader van die regeldruk ingesteld.

[2:53:03] Er gebeurt daar van alles op.

[2:53:05] We weten kamerleden te vinden.

[2:53:09] Ik kijk naar links voor nog een vraag of onbeantwoorde vraag.

[2:53:17] De heer Pierik gaat uw gang.

[2:53:21] Dank, voorzitter.

[2:53:22] Toch nog een concrete vraag over die massabalans.

[2:53:25] Want ik heb bijvoorbeeld de vraag gesteld van hoe de staatssecretaris denkt om in de zeevaartsector het gebruik van bio-LNG te stimuleren of handel en voeten te geven als die massabalansroute niet ingevoerd wordt.

[2:53:40] En ik heb die vraag, er is nog geen antwoord op gekomen.

[2:53:46] Met uw goedkeur kom ik daar even in het tweede termijn op terug.

[2:54:02] Dan stel ik voor dat we overgaan naar de tweede termijn.

[2:54:06] Ik begrijp dat u niet een schorsing wenst, toch?

[2:54:14] Ik denk voor die laatste vraag, na de moties.

[2:54:18] Hartstikke goed.

[2:54:19] Dan kijk ik aan mijn linkerzijde voor eerst naar de heer Bamenga voor de tweede termijn.

[2:54:24] Dank u wel aan de staatssecretaris voor alle antwoorden en reacties op het betoog.

[2:54:31] Fijn ook dat de staatssecretaris heeft aangegeven dat de investeringshorizon zeker voornemens is om dat verder te verruimen.

[2:54:40] Ik wil aan de hand van de motie de staatssecretaris daarin ondersteunen, maar ook de brede steun die er is in het veld wil ik ook verder onderschrijven.

[2:54:52] De Kamer, gehoord de beraadslaging, constateert dat RET3-regelgeving nu slechts tot 2030 is vastgesteld, overwegend dat bedrijven die investeren in hernieuwbare brandstoffen behoefte hebben aan een langjarige horizon om hun investeringen terug te verdienen.

[2:55:06] En nieuwe projecten aan te gaan, overwegende dat er brede steun in het veld is voor langere looptijd van de R3.

[2:55:13] En Duitsland heeft gekozen voor een looptijd van 2040.

[2:55:17] Verzoekt de regering om de investeringshorizon van de R3-wetgeving te verlengen tot 2040.

[2:55:24] Om gelijk gespeelveld in Europa te waarborgen.

[2:55:26] En gaat over tot de orde van de dag.

[2:55:27] Bamenga-Thijssen.

[2:55:31] Dank u wel, dat was het.

[2:55:31] Dat was het.

[2:55:32] Oké, dan is het woord voor de tweede termijn aan de heer Pierik.

[2:55:37] Dank, voorzitter.

[2:55:38] Ik wil ook de staatssecretaris bedanken voor zijn uitgebreide antwoorden.

[2:55:43] De antwoorden op het gebied van die massabalans, daar was ik niet helemaal tevreden over, maar daar kom ik later nog wel op terug.

[2:55:50] In ieder geval vind ik het wel goed om te horen van de staatssecretaris dat als de Europese Commissie groen licht geeft om dat wel te omarmen, dat die dan daar toch nog heel serieus naar wil kijken.

[2:56:02] Wat mij betreft zou dat ook een toezegging zijn van de staatssecretaris.

[2:56:08] Mijn inschatting is dat er toch echt veel meer mogelijkheden moeten zijn in Europa.

[2:56:14] Dan moeten we dat toch ook hier in Nederland zo snel mogelijk gaan invoeren.

[2:56:21] Dat over de massabalans, dan heb ik nog een motie.

[2:56:23] De Kamer gehoord de beraadslaging overwegende dat het productie- en gebruik van groene waterstof in transport bijdraagt aan het terugdringen van de uitstoot van stikstof, fijnstof en CO2, wat goed is voor ondernemers in het wegtransport en het behalen van de desbetreffende internationale doelstellingen.

[2:56:37] overwegende dat de inzet van groene waterstof voor het ontzwavelen van diesel in een raffinellerij indirect bijdraagt aan het verschonen van de mobiliteit echter de directe inzet van groene waterstof voor zwaarwegvervoer noodzakelijk is voor de vergroeningsopgave van deze sector, overwegende dat

[2:56:55] door de correctiefactor op 1 te stellen, er geen level playing field ontstaat tussen de raffinageroute en het direct gebruik van groene waterstof en mobiliteit, verzoekt de regering bij de implementatie van Rette 3 een subdoel van 2 petajoule vast te stellen voor het direct gebruik van groene waterstof in sector land en gaat over tot orde van de dag.

[2:57:16] Ja, dat was het voorzitter.

[2:57:18] Dank je wel.

[2:57:19] Dank u wel.

[2:57:20] Het woord is aan de heer Boutkamp.

[2:57:22] Dank u wel voorzitter.

[2:57:28] Waarom blijft de staatssecretaris vasthouden aan de eenzijdige focus op waterstof en elektrificatie en een al jaren geleden uitgestippelde politieke lijn die inmiddels is achterhaald door stagnatie in de waterstof en de toenemende netcongestie?

[2:57:45] Voor veel transportondernemers is de overstop naar waterstof en elektriciteit in de praktijk simpelweg geen optie.

[2:57:51] En dat zou deze staatssecretaris toch moeten aanspreken.

[2:57:54] En de vraag is toch van waar komt toch die vasthoudendheid vandaan bij het ministerie?

[2:57:59] Dus lees de staatssecretaris, vraag ik aan deze staatssecretaris.

[2:58:03] Dank u wel.

[2:58:06] Prima.

[2:58:07] En er is een vraag van de heer Thijssen.

[2:58:10] Ik heb nog even gekeken naar die wetenschappers die zeggen dat de hemel op ons hoofd gaat vallen.

[2:58:16] Maar ik vind nogal wat een klimaatonkender hier in de Tweede Kamer.

[2:58:21] Terwijl Nederland toch echt wordt bedreigd door klimaatverandering.

[2:58:24] Welke wetenschappers bedoelt hij nou precies die het opnemen tegen het klimaatpanel van de Verenigde Naties?

[2:58:38] Ik kijk een beetje naar de tijd, want ik wil mijn terrein dadelijk ook halen, want ik denk ook aan het milieu.

[2:58:44] We hadden 10 klimaatvoorspellingen die uitkwamen door allerlei mensen die voorspeld zijn.

[2:58:49] Vervolgens hadden we de bekende Al Gore's klimaatfilm, die ook voorspelde dat het aardig zou vergaan.

[2:58:55] Dan hebben we het natuurlijk ook nog een keer gehad over de dramatische afkalfing van onze ijskappen en dergelijke.

[2:59:01] Ook daar zijn de nodige wetenschappers over gerenommeerd.

[2:59:03] Dus daar zal de heer Thijssen het op dit moment doen.

[2:59:06] Maar ja, ik begrijp nog dat hij natuurlijk nog volop doelt op zijn Greenpeace tijd om hier even te zitten oreren richting de PVV.

[2:59:13] Maar daar trappen wij niet in.

[2:59:15] Dank u wel, voorzitter.

[2:59:18] Heer Thijssen.

[2:59:20] Ja, sorry hoor, maar welke wetenschappers bedoelt meneer Boutkamp nou?

[2:59:25] Eén van de grootste uitdagingen van de mensheid veegt hij even aan de kant.

[2:59:30] En dan heeft hij eigenlijk geen antwoord over welke klimaatwetenschappers hij nou bedoelt.

[2:59:33] Bedoelt hij bijvoorbeeld de film van Al Gore?

[2:59:35] Al Gore is geen wetenschapper.

[2:59:36] Al Gore haalt heel veel wetenschappers aan.

[2:59:38] Al Gore voorspelt, vertelt het verhaal van de klimaatwetenschappers.

[2:59:43] En die klimaatwetenschappers die zeggen elke zoveel jaar weer... ja, we kijken naar allerlei scenario's.

[2:59:49] En steeds weer blijkt dat we in het slechtst denkbare... of het slechtste scenario wat we voorspelden zitten.

[2:59:54] It is happening, meneer Boutkamp.

[2:59:56] En het wordt tijd dat de PVV actie onderneemt om Nederland veilig te houden.

[3:00:02] Ja, in goed Nederlands gebeurt het, in plaats van elke keer de Engelse term.

[3:00:08] Want de Nederlandse taal is een prachtige mooie taal, zeg ik maar, meerdere malen.

[3:00:12] Maar nogmaals, er zijn meerdere wetenschappers en ik heb net een paar voorbeelden gegeven.

[3:00:16] En u zegt elke keer wel dat ze in het rijtje van de VN-wetenschappers moeten passen en dergelijke.

[3:00:22] Er zijn zat dingen die, zeg maar, tot nu toe zijn bewezen die zeggen van om zo laat begint de...

[3:00:27] zeg maar de zeespiegel te stijgen.

[3:00:29] Ja, zoveel, dat is niet gebeurd.

[3:00:31] En zo laat begint de temperatuur te stijgen, dat is ook niet gebeurd.

[3:00:35] Dus ja, ik zal mijn huiswerk beter doen als u daarmee tevreden bent om een heel lijstje van wetenschappers te gaan aanleveren.

[3:00:42] Dus beschouwt u dat als een toezegging van mijn kant.

[3:00:45] Ik dank u wel, voorzitter.

[3:00:49] Dank u wel, leer Boutkamp.

[3:00:51] Het woord is aan mevrouw van Groningen.

[3:00:55] Voorzitter, dank u wel.

[3:00:56] Laat ik beginnen te zeggen dat ik de constructieve houding van de staatssecretaris enorm waardeer.

[3:01:01] Want hij ziet het belang van het stimuleren van onze economie, het voorkomen van afhankelijkheidsrelaties van landen buiten de Europese Unie en natuurlijk ook de wens om innovatie in bedrijven hier te houden.

[3:01:10] Voordat ik naar mijn moties ga, wil ik nog even stilstaan bij uw toezegging om bij de Europese Commissie naar de verruiming te vragen.

[3:01:17] U kunt ons per brief op de hoogte stellen van deze ontwikkeling.

[3:01:26] Dat geldt overigens ook over uw berichtgeving om bij KGG na te vragen hoe het zit met de 11, 12 petajoule voor de sector.

[3:01:35] Dat gaf u nu betoog aan.

[3:01:37] Ik moet dat even navragen bij mijn collega bij Klimaatzaken.

[3:01:40] En dat is dan ook fijn als u dat naar ons kunt toezenden.

[3:01:44] Dan heb ik drie moties, voorzitter.

[3:01:47] De eerste motie gaat over de investeringszekerheid tot in ieder geval 2035.

[3:01:51] Welk natuurlijk één op één gekopieerd is door D66, maar met een andere termijn, zeg ik daar even bij.

[3:01:57] De Kamer, gehoord de beraadslaging, constateren dat de RET-3-doelen nu slechts tot 2030 zijn vastgelegd.

[3:02:04] Constateren dat buurlanden hun sectoren meer zekerheid bieden en deze niet onnodig belemmeren.

[3:02:09] Overwegen dat bedrijven die investeren in hernieuwbare brandstoffen behoeven hebben aan een langjarig horizon om hun investeringen terug te verdienen en nieuwe projecten aan te gaan.

[3:02:17] Overwegen dat verlengingen van de horizon meer duidelijkheid, rust en ruimte voor innovatie biedt en bijdraagt aan een eerlijk speelveld in Europa.

[3:02:24] verzoekt de regering om de investeringshorizon onder RET3-wetgeving in ieder geval te verlengen tot 2035.

[3:02:30] Om investeringszekerheid te bieden en indien blijkt dat omringende landen zoals Duitsland en België een lange horizon hanteren, dit gelijke speelveld ook in Nederland te waarborgen en gaat over tot de orde van de dag, de leden van Groningen en Veldman.

[3:02:41] Dan ga ik door naar de tweede motie.

[3:02:43] Dat is namelijk een jaarlijkse evaluatie van het gelijke speelveld.

[3:02:46] De Kamer, gehoord de beraadslaging, constaterende dat Nederland vanaf 2026 sectorspecifieke CO2-reductieverplichting invoert voor wegvervoer, zeevaart en de binnenvaart.

[3:02:55] Constatering dat de binnenvaartsector daarbij bijzondere zorgen uit over de beschikbaarheid en betaalbaarheid van duurzame alternatieven, terwijl ook in wegvervoer en zeevaart verschillen met buurlanden tot concurrentie nadeel kunnen leiden.

[3:03:07] verzoekt de regering om jaarlijks te evalueren welke verschillen er zijn met buurlanden en wat de gevolgen daarvan zijn van de concurrentiepositie van het Nederlandse wegvervoer, de zeevaart en in het bijzonder de binnenvaart en havens.

[3:03:18] Dit te doen en overleg met verschillende partners uit die sectoren en de Kamer hierover te informeren en gaat over tot de orde van de dag van Groningen en Veldman.

[3:03:25] En dan tot slot, voorzitter.

[3:03:27] Naar aanleiding van het betoog ook van de staatssecretaris op mijn vraag of het mogelijk is om die bio-LNG via de massenbalans mogelijk te maken als het ook kan vanuit Europa.

[3:03:35] En de heer Pierik vroeg daar net ook om.

[3:03:37] Dus daar heb ik ook een motie voor.

[3:03:39] En dat is de motie Gelijkheidsbeginsel en biobrandstoffen.

[3:03:42] De Kamer, gehoord de beraadslaging, constateren dat de Rep3-richtlijn EU 2023 2413 artikel 31

[3:03:49] expliciet ruimte biedt voor de massabelandsystematiek voor gasvormige en vloeibare brandstoffen, mits de methode betrouwbaar en transparant is, overwegen dat dit reeds wordt toegepast voor biogas, echter niet voor bio LNG, terwijl Duitsland, Frankrijk, Spanje en Italië dit wel toepassen, overwegen dat er momenteel gesprekken worden gevoerd met de Europese Commissie over de balanssystematiek, verzoekt de regering, omindien blijkt dat de massabelandsystematiek Europees is toegestaan, zo snel mogelijk toe te staan dat bio LNG via de massabelandsystematiek toegepast kan worden

[3:04:17] en de sector aan de Kamer over te informeren en gaat over tot de orde van de dag van Groningen-Veldman.

[3:04:25] Dank u wel, voorzitter.

[3:04:38] Ik heb nog een aantal punten voor de staatssecretaris.

[3:04:51] Eentje gaat over elektrisch vervoer.

[3:04:55] Als we kijken naar de klimaat- en energieverkenningen, de tussenrapportage over hoe het gaat met die omslag naar een duurzame samenleving en ook naar elektrisch vervoer, dan zien we dat er minder dan vijf procent kans is dat de doelen voor mobiliteit gehaald worden.

[3:05:17] En volgens mij heb ik de staatssecretaris wel aan mijn zijde dat hij zegt ja, het zou toch wel beter zijn om

[3:05:22] bij de personenmobiliteit over het gaan op elektrisch.

[3:05:25] Dus mijn vraag is eigenlijk waarom komt hij dan niet met additioneel beleid?

[3:05:29] Want dan halen we de klimaatdoelen, maar dan zorgen we er ook voor dat we deze hele waardevolle biobrandstoffen vrij spelen voor die sectoren die zo lastig te elektrificeren zijn of niet te elektrificeren zijn, zoals scheepvaart en luchtvaart.

[3:05:41] Dat is nog één keer toch de vraag aan de staatssecretaris.

[3:05:44] Kan hij daar niet in combinatie met deze wet daar naar kijken en daar met extra maatregelen komen?

[3:05:52] Dan hebben we het ook gehad over de fraude.

[3:05:55] Ik ben toch wel benieuwd.

[3:05:56] Kijk, ik maak mij hele grote zorgen over dat we nu meer biobrandstoffen gaan produceren.

[3:06:04] Dat dat kan leiden tot verdere ontbossing.

[3:06:06] Dat daarmee we eigenlijk de klimaatdoelen niet helpen, maar eerder meer CO2 uitstoten.

[3:06:12] Deelt de staatssecretaris nou die zorg?

[3:06:18] Ik heb die zorg, dat betekent dat we heel erg goed moeten handhaven, heel erg goed toezicht moeten houden op wat komt er nou precies ons land in.

[3:06:23] En is dat wel duurzaam?

[3:06:25] Voldoet het aan die strenge duurzaamheidseisen?

[3:06:27] En dan zegt de staatssecretaris, ja, dat moet dan in Europa gebeuren.

[3:06:30] Maar het is toch...

[3:06:31] de Nederlandse organisatie die in Rotterdam en in andere havens gaat kijken wat dit land binnenkomt.

[3:06:37] Dat gaan we toch niet uitbesteden aan Europa, als ik de staatssecretaris goed begrijp.

[3:06:41] Dus dat betekent dat als we meer gaan importeren en het is al schaars en die risico op fraude alleen maar groter wordt, dat er toch fix wat capaciteit bij moet, ook bij die Nederlandse toezichthouder.

[3:06:50] Is de staatssecretaris dat met mij eens?

[3:06:51] En zo ja, hoeveel gaat die dan intensiveren?

[3:06:55] Want daar horen gewoon budgetten en FTE's bij om dat beter te kunnen controleren.

[3:07:00] Tot slot, voorzitter.

[3:07:01] Ik zal afronden.

[3:07:09] Dank u wel.

[3:07:10] Ik heb vanavond veel naar u geluisterd.

[3:07:13] Elke keer maar weer komt u vanuit PvdA GroenLinks met vragen om additioneel beleid, om weer strengere maatregelen.

[3:07:23] Ik vind het een beetje een utopisch denkbeeld om te denken dat die bedrijven dat allemaal in één dag kunnen.

[3:07:30] Ook het wegvervoer heeft waterstof nodig, zeker als we kijken naar zware transporten zoals bouw.

[3:07:36] Ik ben benieuwd hoe je daar kijkt en waarom je dit zo wil.

[3:07:40] Ik denk dat alles onbetaalbaar gaat worden.

[3:07:45] Niet alleen voor bedrijven, maar ook voor de gewone Nederlander die elke dag met zijn auto naar het werk gaat, afhankelijk is van die auto, omdat dat de enige manier is waarop ze daar komen als ze in de haven werken.

[3:07:56] En wat gaat u dan dadelijk tegen al die mensen zeggen die gewoon hard werken in de haven, waar volgens mij de PvdA vroeger voor opkwam, omdat die bedrijven straks gewoon moeten stoppen?

[3:08:06] Omdat het over hun hoofd groeit, qua regelgeving, qua kosten.

[3:08:11] Wij willen het graag betaalbaar houden, maar wat is dan uw antwoord op die bedrijven en op die arbeiders?

[3:08:16] Het woord is aan de heer Thijssen en mevrouw Van Groningen mag via de voorzitter spreken, alsjeblieft.

[3:08:21] Het is toch wel de wereld op z'n kop.

[3:08:23] U praat tegen de partij die het altijd heeft over klimaatrechtvaardigheid.

[3:08:27] En dat betekent dat mensen het mee moeten maken.

[3:08:30] En er was niet zo heel erg lang geleden belastingwetgeving waardoor ervoor zorgde dat er veel meer elektrische auto's werden verkocht.

[3:08:35] Waarom?

[3:08:36] Omdat het financieel gewoon beter was dan een fossiele auto.

[3:08:39] Wij pleiten er al jaren voor dat we ervoor zorgen dat die leaseauto's allemaal elektrisch worden.

[3:08:44] Wat nu inderdaad gaat gebeuren.

[3:08:45] Want dan weten we dat over vijf tot acht jaar die in de tweedehands worden.

[3:08:50] Zodat elektrisch rijden ook veel meer betaalbaar wordt voor iedereen in Nederland.

[3:08:54] Dus we hebben uitgebreide transitiepaden... ...naar hoe we nou komen tot die klimaatneutrale samenleving... ...waar wij weer heel scherp oog hebben voor... ...dat iedereen dat wel moet kunnen meemaken.

[3:09:05] Maar wat wel heel belangrijk is... ...is dat we niet alleen klimaatbeleid voeren... ...maar dat we ook een inkomenspolitiek doen.

[3:09:12] Dus, bijvoorbeeld... ...vijf jaar geleden maakten bedrijven winst.

[3:09:16] Nu maken bedrijven meer winst.

[3:09:18] Dertig miljard winst.

[3:09:19] Dertig miljard extra winst.

[3:09:22] Wij zeggen, hé...

[3:09:24] maar het zijn de Nederlanders die al dat werk voor zetten.

[3:09:26] Dus wij vinden het niet meer dan normaal dat als bedrijven heel erg winstgevend worden, wat de afgelopen vijf jaar zo is, bedrijven maken historische winsten, mensen zijn nog steeds niet verder dan de koopkracht van 2019, wij vinden het dan niet meer dan normaal dat we zeggen de lonen moeten omhoog.

[3:09:40] En die kunnen dus ook omhoog, want de bedrijven zijn verschrikkelijk winstgevend.

[3:09:44] Nou, en als je dus zorgt dat mensen meer inkomen hebben, meer koopkracht hebben,

[3:09:49] Dan zorg je er ook voor dat als er een keer iets is waardoor het klimaatbeleid wel duurder uitvalt voor mensen, dat ze dat kunnen betalen.

[3:09:57] Dus zo doen wij dat.

[3:10:02] Ja, voorzitter.

[3:10:04] Op het gevaar dat we hier nu een discussie gaan krijgen over dat werken moet lonen, want dat vind ik uiteraard ook, alleen niet op de manier waarop de PvdA dat wil regelen of gewoon links PvdA.

[3:10:13] Wij denken dat er namelijk een hele andere knop is en dat is de belasting op arbeid.

[3:10:18] Want als we de lonen omhoog doen, dan wordt alles duurder.

[3:10:20] Maar waar ik terug naar toe wil, ja, u kunt zeggen klimaatrechtvaardigheid, maar volgens mij zijn er heel veel mensen die überhaupt die hele elektrische auto nooit kunnen kopen, ook niet met de subsidies die erop zitten.

[3:10:30] Waar het ons om gaat, is dat we een reëel en realistisch klimaatbeleid hebben, en eigenlijk precies zoals er vandaag, voorzitter, werd gezegd door de staatssecretaris, dat we dat stapje voor stapje moeten doen, robuust, betrouwbaar, en dat dat de manier is waarop we hier het klimaatbeleid in Nederland zouden moeten willen voortzetten.

[3:10:46] en niet door steeds op te toppen, niet door CO2-taxen, niet door taxen op het vliegen.

[3:10:52] We moeten ervoor zorgen dat die sectoren kunnen verduurzamen en daarvoor hebben we een handreiking nodig, namelijk dat we bedrijven de mogelijkheid bieden te verduurzamen met niet-complexe regelgeving, wel een gelijkspeelveld en dat is precies waar wij op inzetten.

[3:11:07] Ik begrijp werkelijk niets van deze interruptie, want ik snap niet zo goed waar dan GroenLinks PvdA nu aan het pleiten is dat bedrijven niet kunnen verduurzamen of mensen niet kunnen verduurzamen.

[3:11:15] en dat u de lasten op arbeid wil verlagen, prima, dan vindt u mij aan uw zijde.

[3:11:18] Dat wil ik ook.

[3:11:19] Wat ik onbegrijpelijk vind, onbegrijpelijk, dat de VVD je de hele tijd de mond vol heeft over de hardwerkende Nederlander en 30 miljard extra, ieder jaar weer, laat wegvloeien naar onnodige winsten van bedrijven.

[3:11:31] Het is de grootste sociaal-economische ontwikkeling van de afgelopen vijf jaar.

[3:11:35] De VVD staat erbij en kijkt ernaar.

[3:11:38] Als de winsten gelijk zouden zijn aan 2019, dan zou het inkomen van een gezin honderden euro's per maand hoger zijn.

[3:11:45] Dat is koopkrachtbeleid.

[3:11:47] Maar de VVD doet niks, want de VVD vindt het wel prima dat er overwinsten zijn.

[3:11:52] Die prijzen van de afgelopen jaren zijn niet zo hoog geworden door de hogere lonen, maar vanwege de grijflatie, vanwege de winstflatie.

[3:12:01] Dat de prijzen stegen en dat bedrijven zeggen, hé, ik doe er nog wat extra op, dan kan ik extra winst maken.

[3:12:05] En dat zien we allemaal terug in de miljoenennota van uw minister van Financiën.

[3:12:09] Nog één ding, voorzitter.

[3:12:10] Wat ik wil zeggen is, kijk, we kunnen het hier wel zeggen over het is haalbaar en betaalbaar.

[3:12:14] Ik vind ook dat iedereen het mee moet maken.

[3:12:17] Ik vind ook dat we wel degelijk hoge eisen kunnen stellen, maar wel oog moeten hebben van hoe kunnen we nou zorgen dat die bedrijven dat ook echt voor mekaar gaan krijgen?

[3:12:25] Maar wat er wel is, is er zijn planetaire grenzen.

[3:12:29] Er is een klimaatverandering aan de gang die uit de hand loopt en daar moet op gehandeld worden.

[3:12:34] En daar zie ik de VVD gewoon niet thuis geven.

[3:12:41] Ik had toegestaan twee interrupties per persoon in deze tweede termijn, dus ik weet niet of de anderen nog interrupties hebben, maar dat zag er niet zo naar uit.

[3:12:48] En daarmee beëindigen de... Is de heer Thijs klaar met zijn bijdrage in de tweede termijn?

[3:12:57] Excuus.

[3:12:59] Helemaal oké.

[3:13:00] Bijna.

[3:13:01] Ik had nog één ding en dat was inderdaad dat ik blij ben met de motie van D66, waar ik inderdaad ook onder sta, om langjarige zekerheid te geven aan bedrijven die hierin willen investeren, want ik denk dat dat nodig is.

[3:13:13] Je hebt langjarig zeker beleid nodig om die klimaatdoelen te halen, maar ook om te zorgen dat bedrijven weten waar ze aan toe zijn en investeringen ook echt doen.

[3:13:20] Dank u, voorzitter.

[3:13:22] Dank u. Dan kijk ik even naar de rechterkant en de staatssecretaris wil graag meteen door.

[3:13:29] Een sociaal-economische hart ging net een slag harder kloppen toen we de arbeidsinkomens kwaad hadden.

[3:13:35] Dat concept overwinsten bestaat niet.

[3:13:42] Bedrijfswinsten zijn investeringen in de toekomst.

[3:13:44] Dat gezegd hebben we, voorzitter.

[3:13:45] Ik wil u eventjes... Dit was een grapje, voorzitter.

[3:13:53] Ik wil graag even kort schorsen, omdat wij nog de moties uitgereikt krijgen.

[3:20:28] Oké, we gaan weer verder.

[3:20:30] Iedereen heeft de moties uitgereikt gekregen en de staatssecretaris gaat daarop reageren.

[3:20:34] En de linkerzijde, u kunt weer ook vragen stellen aan de staatssecretaris.

[3:20:39] Ik stel voor twee interrupties en eventueel nog vragen over de appreciaties.

[3:20:44] We hebben nog even de tijd, dus het woord is aan de staatssecretaris.

[3:20:52] Dank, voorzitter.

[3:20:54] Er zijn een paar vragen aan mij gesteld.

[3:20:58] De VVD vroeg mij nog de toezegging ten aanzien van de verruiming.

[3:21:02] Pluidoor wat ze in Brussel zouden houden over de annex 9b brandstoffen.

[3:21:06] Dat kunnen we netjes in een brief daar een stand van zaken over geven als we daar meer over te melden hebben.

[3:21:13] Als het gaat om de waterstofvraag... Sorry, ik vraag nog eventjes.

[3:21:26] De vorige toezegging, daar moet nog even een termijn bij.

[3:21:35] toezegging over op EU-niveau verkennen wat er nog met de Annex 9b-grondstoffen mogelijk is.

[3:21:43] Wanneer kan die brief komen?

[3:22:06] Het is ook wel fijn als we iets terug kunnen koppelen.

[3:22:09] Het is prettig om het antwoord te weten op dat pleidooi.

[3:22:14] Als we dat op december kunnen zetten... De vraag over de waterstof zou ik willen doorverwijzen aan mijn collega van KGG.

[3:22:21] Dat kunnen wij doen.

[3:22:22] U kunt ook gebruikelijk instrumentarium stellen.

[3:22:26] Dat het echt daar op dat terrein ligt.

[3:22:28] Daar heb ik ook de vraag over.

[3:22:31] Mevrouw Van Groningen vroeg of dat in een brief teruggekopt kan worden.

[3:22:34] Wat daar dan uitkomt als u dit met haar bespreekt?

[3:22:36] En wanneer dan ook daar informatie over zou kunnen volgen?

[3:22:40] Nou ja, dan zullen we hem doorzetten naar KGG.

[3:22:43] Ik kan niet namens KGG spreken, maar dat zal dan binnen de gebruikelijke termijn van zes weken zijn.

[3:22:49] Oké.

[3:22:51] Dank u wel.

[3:22:52] De heer Boutkan vroeg nog over de vasthoudendheid op het gebied van waterstof en elektrificatie.

[3:23:02] Vooral elektrificatie via waterstof, omdat transportondernemers, dat hij juist aangeeft, wij kunnen die stap nog niet maken naar elektriciteit of naar waterstof.

[3:23:13] Dat is precies de reden waarom dit wetsvoorstel voor ligt.

[3:23:15] Omdat je juist dan met die bijmengverplichting ervoor zorgt dat bedrijven die die stap nog niet kunnen maken toch een bijdrage kunnen leveren aan het verduurzamen van Nederland door middel van die bijmengverplichting.

[3:23:29] En dat je er juist een prikkel in bouwt om dat aan de gang te helpen op een goede manier.

[3:23:35] Dus wat dat betreft denk ik dat er weinig verschil zit als het gaat om die ondernemer die nu die stap nog niet kan maken, die heeft juist voordeel bij dit wetsvoorstel en kan er juist voor zorgen dat we uiteindelijk wel die stap kunnen gaan zetten, omdat je die markt uiteindelijk kan gaan aanjagen en ook verder inzet op elektrificatie en onze infrastructuur.

[3:23:54] De heer Thijssen stelde eenzelfde vraag.

[3:23:58] Het gaat om de elektrificatie van het wegenpark.

[3:24:03] Ik zie die tegenstelling binnen dit wetsvoorstel niet, omdat we de hoofdroute voor elektrificatie van elektrisch vervoer

[3:24:10] op de weg is elektrisch en blijft ook elektrisch.

[3:24:14] En daar zitten we op volle bak op in.

[3:24:17] We zien dat de mobiliteit het, vind ik zelf, gewoon goed doet.

[3:24:22] Of het te veel of te weinig is, daar hebben we discussie over.

[3:24:25] Maar we zijn inmiddels ook met aanvullend beleid gekomen.

[3:24:29] De pseudo-eindheffing is inmiddels geïntroduceerd in het lopende belastingplan.

[3:24:35] Dat is bedoeld om de lease-riders ook te stimuleren.

[3:24:39] De brandstofverplichting, de transitieverplichting geldt dus ook voor het EV.

[3:24:45] We rollen de laade-infrastructuur uit en we hebben natuurlijk de gewichtscorrectie die we inmiddels hebben doorgevoerd.

[3:24:49] We kunnen daar een discussie over voeren of dat te veel of te weinig is.

[3:24:52] Maar ik denk dat dit voor nu belangrijk is om te doen om die elektrificatie aan te jagen.

[3:24:56] En dat dat geen effect heeft op de implementatie RED3 op dit moment.

[3:25:01] Een vraag van de heer Thijssen.

[3:25:05] Dat denk ik ook niet.

[3:25:06] Ik denk alleen, als we de RE3 gaan invoeren, dan komt er meer druk te staan op de biodiversiteit en op de biobrandstof.

[3:25:12] Dan moeten we die op de allerbeste plek inzetten.

[3:25:13] De staatssecretaris loopt nu allemaal maatregelen en daar wil ik eigenlijk geen discussie over voeren.

[3:25:18] Want daar hebben we een rekenmeester voor die één keer per jaar het net ophaalt en zegt

[3:25:22] Het is goed of het is niet goed.

[3:25:23] En de rekenmeester zegt, minder dan 5% kans om uw eigen doelen te halen voor elektrisch vervoer.

[3:25:29] En daarom denk ik, nou, het is een mooie set maatregelen, er moet nog veel meer bij om de doelen van deze staatssecretaris te halen.

[3:25:35] Dus mijn vraag is, ik stem over deze wet.

[3:25:39] die misschien wel weer meer druk gaat leggen op de bossen die medierbaar zijn, die misschien wel niet gaan leiden dan als we de verkeerde biomassa gebruiken tot klimaatbescherming.

[3:25:48] En dan vraag ik aan de staatssecretaris, luister naar uw eigen regermeester en neem extra maatregelen voor elektrisch vervoer.

[3:25:56] Is de staatssecretaris daartoe bereid?

[3:25:58] We hebben nog een commissie-debat over verduurzaming van het vervoer.

[3:26:02] Volgens mij is er morgen een uitgebreid overmorgen kamerdebat over de KEV met mijn collega van KGG.

[3:26:14] Volgens mij is juist in dit wetsvoorstel wat voorlicht, zit een mooie balans waarbij we aan de voorkant, tot 2030, juist die biobrandstoffen gebruiken.

[3:26:24] voor het werkvervoer, omdat het op dit moment verschrikkelijk ingewikkeld is om op korte termijn echt meters te maken.

[3:26:32] Daar hebben we ook gewoon marktontwikkeling voor nodig.

[3:26:35] Daar moeten we in zitten op laadinfrastructuur.

[3:26:38] Dat is niet van de ene op de andere dag geregeld.

[3:26:40] Dus de helft van de mobiliteitsvraag aan CO2 komt van dit wetsvoorstel.

[3:26:47] We hebben zelfs nog even wat...

[3:26:49] nog een heel klein beetje bijgeschaafd omhoog... om een kleine compensatie voor de brandstofvaccinskorting die we doortrekken... en het afschaffen van de Rittenregistratie... die we van 100 medewerkers naar 250 medewerkers doen.

[3:27:04] Dus dit wetsvoorstel zorgt er echt voor dat je in die beginfase dat creëert.

[3:27:07] Ik denk dat de zorg van de heer Thijs al onterecht is... omdat na 2030 uiteindelijk ook dit soort biobrandstoffen beschikbaar zullen komen... juist voor de plekken waar het minder snel goed gaat.

[3:27:15] En dan heb je nog die periode tot 2030 tot 2050 om die ook daarvoor in te zetten.

[3:27:24] We zullen het mee moeten doen dan voor dit debat.

[3:27:26] Dus dat doe ik het dan ook maar mee.

[3:27:27] Rest mij alleen nog te zeggen dat hoge winsten zouden kunnen leiden tot meer investeringen.

[3:27:31] Waar het niet dat we zien dat de winsten historisch hoog zijn, maar de investeringen een beetje teruglopen.

[3:27:36] En daarom vind ik het zo verbazend dat dit kabinet niet zegt, hé, we doen iets met die historische winsten, zodat de lonen omhoog kunnen en de investeringen kunnen aanjagen.

[3:27:43] Maar ook dat is misschien voor een volgend debat.

[3:27:47] Zeker voorzitter.

[3:27:47] Daarom moeten we investeren in het investeringsklimaat.

[3:27:49] Juist om het aantrekkelijk te maken voor bedrijven.

[3:27:51] Zodat die investeringen worden aangejaagd.

[3:27:54] Ik was nog een keer goed als kandidaat Thijs en als kandidaat Aartsen.

[3:27:59] De heer Thijs had nog een aantal vragen gesteld over de zorgen rondom fraude.

[3:28:08] We hebben die Unidatabank waarmee we gaan starten.

[3:28:14] Die gaat ook echt streng toezien op die duurzame kenmerken.

[3:28:18] Dat doen we via zo'n blockchain constructie.

[3:28:22] Daarnaast zijn er private schema's die op dit moment al druk bezig zijn om te verbeteren.

[3:28:28] Bovenop die private schema's willen we dus de pleidooi om in de Europese Unie in te zetten op publiek toezicht.

[3:28:35] Daarnaast verwachten we ook nog een maatregelenpakket van de Europese Unie einde dit jaar om te kijken hoe we dit doen.

[3:28:42] We hebben al aangeboden om mee te werken in die publieke toezichtfunctie.

[3:28:46] Daarnaast trekken we ook samen met Duitsland en Frankrijk op om in de Europese Raten voor te zorgen dat we hier ook een bijdrage aan leveren.

[3:28:55] En ook juist die duurzaamheidsschema's die ik eerder noemde, waar we dus ook publiek toezicht op willen gaan toepassen, die boren ook de toenemende vraag, zodat dat niet toeneemt, die vraag naar ontbossing.

[3:29:11] En ook de ILUC-regels, die haalde u net ook al aan uw kind in de afkorting wel, die zorgen daarvoor.

[3:29:19] En ook daar heeft de Europese Commissie nu aandacht voor.

[3:29:23] Hoe denkt de staatssecretaris dat de zeevaart op bio LNG te krijgen als de massabalans niet wordt ingevoerd, maar ja wat we graag zouden willen is dat de zeevaart dan ook die overstap maakt op fysieke.

[3:29:40] De zeevaart kan direct uit groen gas geproduceerde bio-LNG, dan hebben we het over LBM, liquid biomethaan, inzetten.

[3:29:51] En naast bio-LNG kan de zeevaart ook voldoen met bijvoorbeeld biomethanol, feem of HVO 100.

[3:30:01] De Europese regels staan op dit moment niet toe dat massabalans wordt gebruikt voor bio-LNG via het gasnet.

[3:30:08] En wat ik al zei, aan het einde van het jaar komt er een uitvoeringsverordening vanuit de Europese Commissie.

[3:30:16] Dan de moties, voorzitter.

[3:30:18] Motie één over de investeringszekerheid tot 2040.

[3:30:25] Die ga ik oordeel Kamer geven.

[3:30:28] Met die verstanden dat ik nog wel graag de ruimte zou willen houden om te kijken hoe we dat per sector doen.

[3:30:34] Dus of we het voor alle sectoren doen of dat het voor sommige sectoren toch verstandig is om een andere termijn dan 2040 te nemen.

[3:30:41] En dat we ook goed kunnen kijken naar de doelen die we daar dan aan plakken per perjaartal.

[3:30:46] En dat doe ik dan bij die bij die verkenning.

[3:30:48] De motie 2, dat gaat over het subdoel.

[3:30:55] Die kan ik orde op Kamer geven als het dictum iets wat wordt aangepast.

[3:31:01] Namelijk dat het subdoel met 2 wordt opgehoogd.

[3:31:07] Dat was het debat dat ik met mevrouw van Groningen had.

[3:31:12] Dat op het moment dat wij in die...

[3:31:15] in die raffinageroute voor zorgen dat dat dus binnen het huidige doel 2 puur en alleen gebruiken voor direct gebruik van groene waterstoffen.

[3:31:26] Dat kan niet.

[3:31:27] Dat heb ik eerder uitgelegd.

[3:31:28] Maar als je het er bovenop zou zetten, dan kan het wel.

[3:31:30] Dus het verzoek om hem dan aan te passen, zodat je het subdoel ophoogt, dan kan ik hem oordeel Kamer geven.

[3:31:37] Als dat niet zo is, moet ik hem helaas ontraden.

[3:31:39] Vrouw van Groningen heeft daar een vraag over.

[3:31:42] Ook misschien al anders meer van de orde.

[3:31:45] Ik ben gewoon benieuwd hoe het werkt.

[3:31:47] Volgens mij heeft u een toezegging gedaan op die twee petajules bovenop.

[3:31:54] Dus ja, is dat eigenlijk al geregeld?

[3:31:55] Dus ik ben gewoon meer benieuwd hoe dit nou gewogen wordt als er dus zo'n motie ligt.

[3:31:59] Het is meer omdat ik het proces dan niet begrijp.

[3:32:02] In Rotterdam werkt dat anders.

[3:32:03] Dan dien je dus niet per motie in, want dan is er al een toezegging gedaan.

[3:32:06] Dat staat gelijk aan de motie.

[3:32:08] Dus ben ik even benieuwd, gewoon meer procedureel, hoe dit dan in elkaar zit.

[3:32:11] Of de toezegging dan eigenlijk die motie vervangt.

[3:32:20] Ik ben voornemens om het te gaan doen.

[3:32:22] Ik ben voornemens om besluiten te nemen.

[3:32:24] Het staat natuurlijk de Kamer altijd vrij om dat voornemen kracht bij te zetten met een motie.

[3:32:29] Maar het is in principe niet nodig om de motie in te dienen omdat ik het al toegezegd heb om te gaan doen.

[3:32:35] Dus ik begrijp dat u daarmee eigenlijk zegt dat hij overbodig is geworden?

[3:32:40] Ik was in een koelante bui vandaag, dus ik dacht... Ik wil hem ook overbodig geven als dat, maar dan doe ik misschien de heer Pierik weer onrecht.

[3:32:48] Volgens mij willen we allemaal hetzelfde.

[3:32:49] Oké, daar wordt nog nader over gesproken.

[3:32:52] Hij moet dan wel even worden aangepast, dat zeg ik wel tegen de heer Pierik.

[3:32:55] Ik zal er even over nadenken of ik hem inderdaad ga aanpassen, maar het verhaal is in ieder geval duidelijk.

[3:32:59] Ik bedoel, aangepast zou die orde de Kamer krijgen en zo niet.

[3:33:05] Dus ik moet even kijken wat ik ermee doe.

[3:33:08] Dank u wel, heer Peerik.

[3:33:13] En ik al een toezegging heb gedaan.

[3:33:15] Mocht hij nou worden aangepast, dan verandert het oordeel naar de Kamer.

[3:33:19] Ik begreep dat als hij aangepast wordt, dat hij dan ook nog steeds overbodig is.

[3:33:23] Maar dit is dan een hele... Zeg maar hoe u het wilt, voorzitter.

[3:33:27] We gaan het doen.

[3:33:32] Ik kijk even naar de heer Pierik.

[3:33:35] Ik wil hem voorlopig even aanhouden, inderdaad.

[3:33:37] Want ik wil nog even kijken of ik hem op deze manier invul, of ik hem toch de dikte mag aanpassen.

[3:33:43] Oké, hartelijk dank.

[3:33:44] Gaat u verder, staatssecretaris.

[3:33:46] Voorzitter, dan de motie 3 om de investeringssekerheid in ieder geval tot 2035 te bieden.

[3:33:52] Die kan ik ook orderkamer geven, omdat die met hetzelfde verhaal van de heer Baminga.

[3:33:57] Er zijn voornemens om dit te doen.

[3:33:58] We moeten alleen echt even goed kijken per sector welk doel en welke jaartal daarbij hoort.

[3:34:08] Dan motie 4, voorzitter.

[3:34:11] De jaarlijkse evaluatie.

[3:34:13] Ook die kan ik order op Kamer geven, omdat we dat graag doen.

[3:34:16] Juist bij dit soort wetgeving is het gewoon belangrijk om een goed beeld te hebben wat de buurlanden doen.

[3:34:21] Ook wat de effecten dan vervolgens zijn op de industrie, op de bedrijven.

[3:34:27] En dat we daar ook goed rekening mee kunnen houden.

[3:34:29] Dus vanzelfsprekend logisch om dat jaarlijks te doen.

[3:34:32] Dan motie 5.

[3:34:38] Wat hier eigenlijk staat is, kabinet, hou u aan de wet.

[3:34:44] Want er is namelijk een Europese richtlijn en als die zegt dat iets mag,

[3:34:47] dan mag dat en dan houden wij ons daar ook netjes aan.

[3:34:52] Want anders krijgen we een infractieprocedure aan onze broek.

[3:34:54] Dus als de Europese Commissie zal oordelen dat het mag, dan mag het hier ook automatisch.

[3:34:59] Dan gaan we dat gewoon netjes op die manier organiseren.

[3:35:02] Mijn punt is nou juist dat wij...

[3:35:05] Dat artikel 3 die mevrouw van Groningen noemde, dat gaat hier natuurlijk wel om hernieuwbare brandstoffen.

[3:35:13] En daar is natuurlijk de discussie over of bio-LNG wel of niet onder biobrandstoffen of dat het onder hernieuwbare biobrandstoffen valt.

[3:35:21] Daar zit het interpretatieverschil namelijk in.

[3:35:26] Dus vandaar dat wij ons op het standpunt stellen dat

[3:35:30] dat het niet mogelijk is en dat we einde dit jaar een uitvoeringsverordening krijgen van de Europese Commissie, die zal zeggen dat het niet mogelijk is.

[3:35:40] Ja, als nogmaals de richtlijn zo uitgelegd moet worden dat het wel mogelijk is, dan zullen we dat in Nederland gewoon aanpassen, want dan volgen we de Europese richtlijn.

[3:35:49] Dus wat dat betreft is deze motie eigenlijk overbodig, dat oordeel wil ik hem dan ook geven, omdat

[3:35:56] Ja, hier staat, verzoekt de regering om de wet te volgen of om uitvoering te geven aan Europese richtlijnen.

[3:36:02] Dat doen we altijd.

[3:36:04] Maar ik denk in the end zijn we het eens.

[3:36:07] Namelijk dat als Brussel zegt dat het mag, dat we het dan doen.

[3:36:11] Dat alleen onze inschatting is dat het op dit moment niet mag.

[3:36:15] En dat Brussel ook zal zeggen dat het niet mag.

[3:36:17] Ik kijk even naar de indiener, omdat ik begrijp dat hij overbodig krijgt als appreciatie.

[3:36:23] En wat zou mevrouw Van Groningen daarmee willen?

[3:36:30] Dank, voorzitter.

[3:36:31] Kijk, waar het ons natuurlijk om gaat, is dat we de sector niet onnodig willen laten wachten als het niet nodig is.

[3:36:37] Dus er zit voor ons ook een bepaalde, laat ik zeggen, haast achter.

[3:36:41] Dat zodra het kan, dat we het ook zo snel mogelijk doen, dat communiceren, zowel aan de sector en aan ons als Kamer.

[3:36:46] Dus ik ga nog een keertje naar Dictum kijken in hoeverre we dat nog kunnen aanpassen.

[3:36:53] Want hetgeen wat u al ons heeft meegegeven is natuurlijk niet een toezegging.

[3:36:56] En daarom dacht ik, ik wil dat eigenlijk bekrachtigen met de motie die er gewoon zorgt dat we dit gewoon wel gaan regelen zodra het kan.

[3:37:04] Nou, voorzitter, ik wil best toezeggen dat één, op het moment dat wij die uitvoeringsverordeningen hebben gekregen, dat we die direct uw kant op sturen.

[3:37:15] Dat is één.

[3:37:16] En twee, als er uit die verordening zal blijken dat het wel is toegestaan, dat we ook dan de wet aanpassen.

[3:37:27] Thomas, wij volgen de wet.

[3:37:28] Dus dat is ons hele punt.

[3:37:32] U kunt de motie gewoon in stemming laten brengen.

[3:37:39] U kunt hem ook aanhouden of intrekken.

[3:37:42] Ja, voorzitter.

[3:37:43] Kijk, als er gewoon een harde toezegging ligt en dit komt per brief naar ons als Kamer, dan vind ik dat prima, want het gaat er gewoon ons om dat we die zekerheid bieden aan de sector dat bioenergie, als dat mag, gewoon is toegestaan.

[3:37:58] Dus dan denk ik dat ik hem voor nu beter kan intrekken dan dat ik hem ga indienen.

[3:38:03] Oké, hartelijk dank voor deze reactieopheldering.

[3:38:08] Dat waren volgens mij de moties.

[3:38:12] En dan is er een lijstje van toezeggingen wat ik graag even met u allen doorloop.

[3:38:19] De eerste is de Kamer wordt begin 26 geïnformeerd over de verkenning over de mogelijkheden om een tussendoel per sector vast te stellen na 2030.

[3:38:27] En dat is een toezegging aan meerdere leden.

[3:38:32] De tweede is eind oktober ontvangt de Kamer een afschrift van het besluit... dat de 2-petazool als subtool wordt gesteld voor direct juice voor groene waterstof.

[3:38:42] Bovenop het alreeds vastgestelde aantal petazools.

[3:38:49] De derde is dat de Kamer ontvangt een analyse waarom de invoering van een massabalans voor bioenergie onwenselijk is.

[3:38:55] Dat is een toezegging aan de heer Boutkamp.

[3:38:58] De Kamer zal eind dit jaar worden geïnformeerd over het oordeel van de Europese Commissie of een massabalans is toegestaan.

[3:39:03] Ik kijk even naar de staatssecretaris.

[3:39:06] Dan ga ik dus op papier zetten van wat ik zojuist heb gezegd.

[3:39:10] Ik weet niet of dat nuttig is.

[3:39:11] Volgens mij zal het misverstand even zojuist in de massabalans.

[3:39:15] Dit ging trouwens over GVO.

[3:39:17] Als de heer Boutkamp daarin pesticideert om dat te houden, dan sturen we dat nog een keer.

[3:39:21] Ik denk dat we dan aan werkverschaffing bezig zijn met elkaar.

[3:39:25] De vraag is aan de heer Boutkamp of met de informatie die daarna is gewisseld hij wellicht dit anders is gaan zien.

[3:39:33] Nou, ik ben het niet anders gaan zien voor ze, want de conclusie is dat er geen onderbouwende analyse is uitgevoerd voordat de staatssecretaris met deze antwoorden kwam.

[3:39:41] Maar ik zit ook niet in het kader van de werkverschaffing, dus laat maar.

[3:39:47] Oké, deze strepen we door.

[3:39:49] Dan komen we bij de vierde, dan derde, toezegging.

[3:39:52] De Kamer wordt in december geïnformeerd over de inspanningen van de staatssecretaris om op EU-niveau te verkennen.

[3:39:58] Of een uitzondering voor het toestaan van Annex IXB-grondstoffen mogelijk is, is de toezegging.

[3:40:03] En aan Pierik en Van Groningen.

[3:40:06] Tot slot, de Kamer wordt binnen zes weken geïnformeerd nadat de staatssecretaris bij zijn collega van KGG heeft nagevraagd hoe zij denkt over het doel van 1112 petajoule voor groene waterstof, zijn toezegging aan Van Groningen.

[3:40:25] Dit leidt tot een aanvullende vraag van mevrouw Van Groningen.

[3:40:30] Het is gewoon meer omdat ik nog even een beetje moet wennen aan de processen, maar ik denk over de motie mag ik hem toch nog aanhouden in plaats van intrekken, want wellicht is er nog iets anders dat we dan beter kunnen regelen, maar dat heb ik dan ook liever dat ik dat even in overleg doe.

[3:40:45] Zeker, dan staat hij nu op aangehouden.

[3:40:52] Aanstaande donderdag is er stemming over de ingediende moties, de twee amendementen en het wetsvoorstel.

[3:41:03] En daar gaan wij op dit moment mee afronden.

[3:41:07] Dus ik dank u allen in de zaal, mensen die online hebben meegekeken, de staatssecretaris met ondersteuning en de Kamerleden en natuurlijk de Griffie en de ondersteuning voor al uw hulp om dit mogelijk te maken vanavond.

[3:41:22] En tot de volgende keer.

[3:41:23] Ik sluit de vergadering.