Verzameldebat CAS

[0:00:02] Goedenavond, goedevening en bon tardi voor de mensen hier in Nederland.

[0:00:07] En goedemorgen, goedmorning en bon dia voor de mensen die vanuit de Caribische landen met ons meekijken.

[0:00:13] Een hartelijk welkom aan de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties... en natuurlijk de diverse collega's aan mijn linkerhand.

[0:00:21] De heer Van Haasen van de PVV, de heer Bamenga van D66, mevrouw White... Ah, mevrouw White, excuse.

[0:00:28] Mevrouw Bruining van Nieuw Sociaal Contract.

[0:00:31] Dat komt er ook nog wel bij bij dit debat.

[0:00:34] En de heer White van GroenLinks Partij van de Arbeid.

[0:00:36] Maar ik was ook al een beetje in de war.

[0:00:38] Ik zie een nieuw gezicht, namelijk mevrouw van Groningen.

[0:00:42] En ik vraag om te beginnen bij dit debat instemming van de overgeleden.

[0:00:45] Want zij is geen lid van deze commissie, maar vervangt de heer van den Burg namens de VVD.

[0:00:50] Dat is akkoord, dat zij dit debat mag voeren.

[0:00:53] Mevrouw van Groningen, zeer welkom in deze erg interessante commissie, wat u vanavond ook gaat merken, denk ik.

[0:00:59] Wij voeren vandaag een commissiedebat met de staatssecretaris over het onderwerp verzameldebat CAS.

[0:01:04] En dat staat voor Curaçao, Aruba en Sint Maarten.

[0:01:08] Dit debat sluit perfect aan op onze afgelopen dagen, want waar hebben we daar met onze collega's, parlementariërs van de andere landen van het Koninkrijk, waren we bij elkaar voor het halfjaarlijkse interparlementair

[0:01:20] koninkrijkse overleg, ook wel het IPCO genoemd.

[0:01:25] En wij gaan daar ook ongetwijfeld iets over terug horen vanavond.

[0:01:30] De leden hebben een spreektijd van vijf minuten in eerste termijn.

[0:01:33] En ik stel voor maximaal vier interrupties toe te staan in eerste termijn.

[0:01:39] Is dat akkoord?

[0:01:43] Verder stel ik voor om na de eerste termijn van de zijde van de Kamer 45 minuten te schorsen voor de dinerpauze en de voorbereiding van de beantwoording van de staatssecretaris.

[0:01:52] Ja, dan gaan we dat ook zo doen.

[0:01:56] En dan zou ik als eerst het woord willen geven aan de heer Van Haasen van de PVV.

[0:02:01] Ja, bedankt, voorzitter.

[0:02:03] We pompen miljarden in de verschrikkelijke oorlog in Oekraïne.

[0:02:07] Tegelijkertijd woedt er een bloedig gestrijd tussen het IDF en de terroristenbonden van Hamas in Gaza.

[0:02:14] Ondertussen opperde een Nederlandse partijlader het wan idee om onze marine in te zetten om een Gaza-wappie-convoy in de Middellandse Zee te beschermen.

[0:02:23] En dat terwijl er aan de rand van ons eigen koninkrijk de spanningen tussen Amerika en ons buurland Venezuela hoog oplopen.

[0:02:31] Eind augustus zou het Amerikaanse marineschip USS Jason Dunham Willemstad aandoen.

[0:02:37] Het schip kwam uiteindelijk niet, maar alleen de aankondiging zorgde al voor veel onrust onder de bevolking.

[0:02:44] De vrees dat de Amerikaanse aanwezigheid de spanningen verder zou opvoeren.

[0:02:48] Zeker toen, slechts enkele dagen later, op nog geen honderd mijl van onze kust, een Venezulaans schip werd gebombardeerd.

[0:02:58] Al is Nederland geen partij in dit conflict, het gebeurt wel op de drempel van ons koninkrijk.

[0:03:04] Tijdens het net afgesloten IPCO hebben de delegaties van Aruba en Curaçao hun zorgen van de bevolking nadrukkelijk naar voren gebracht.

[0:03:13] Ik wil deze zorgen graag via uw voorzitter aan de staatssecretaris overbrengen.

[0:03:21] Nederland kan zijn ogen niet sluiten voor de risico's en de veiligheid en de stabiliteit van onze eigen eiland.

[0:03:28] Mijn volgende punt.

[0:03:30] Ik heb het statuut meerdere keren gezocht naar de term consensusrijkswet.

[0:03:37] Nu deze wet ter consultatie is voorgelegd.

[0:03:41] Ik weet niet wie dit woord heeft bedacht.

[0:03:44] Maar voor mij is het gewoon politiek geneuzel van de bovenste plank.

[0:03:48] Het lijkt een poging om een rijkswet een zachter tintje te geven door er consensus voor te zetten.

[0:03:54] Maar hoeveel echte consensus is er eigenlijk?

[0:03:57] Hoe breed wordt deze wet gedragen?

[0:03:59] En wat gebeurt er als Aruba zijn verworpen veto-recht gebruikt om toch niet te tekenen bij het kruisje?

[0:04:06] Premier Pisas van Curaçao heeft publiekelijk kritiek geuit op het verschil in behandeling.

[0:04:11] Hij wijst erop dat dit ongelijkheid binnen het koninkrijk creëert.

[0:04:16] Curaçao en Sint Maarten vallen onder een harde rijkswet die is opgelegd, terwijl Aruba nu een zachte variant krijgt met vetorecht.

[0:04:25] Dit is een politiek gevoelig punt omdat Aruba een bevoorrechte positie geeft

[0:04:31] en het idee van gelijkwaardigheid tussen de Caribische landen ondermijnt.

[0:04:36] De PVV vindt dat de Caribische landen in de toekomst volledig zelfstandig moeten kunnen worden.

[0:04:43] Dat betekent zelf hun financiën op orde hebben, zelf hun bestuur dragen en geen eindeloze geldstroom meer vanuit Nederland.

[0:04:51] Maar zolang deze landen onderdeel zijn van ons koninkrijk en er al haatelijk sprake is van corruptie, wanbestuur en financiële chaos, kan Nederland niet wegkijken.

[0:05:00] Daarom is het toezicht noodzakelijk, niet om te betuttelen of vanuit koloniale motieven, maar om ervoor te zorgen dat de eilanden straks echt op eigen benen zouden kunnen staan.

[0:05:11] Het doel is om hun zelfredzaamheid te vergroten, zodat loslaten uiteindelijk mogelijk wordt.

[0:05:17] In bredere zin kan de tegenovergestelde van koloniaal worden omschreven als onafhankelijk, soeverein en zelfbeschikkend.

[0:05:26] Wanneer een land zichzelf echter financieel afhankelijk blijft opstellen van het moederland, kan het worden gezien als een vorm van zelfkolonisatie.

[0:05:34] Kortom, de route naar echte gelijkwaardigheid loopt niet via mooie woorden of politiek eufenisme, zoals de Consensusrijkwet, maar over duidelijke afspraken, eerlijk toezicht en uiteindelijk de mogelijkheid op volledige zelfstandigheid voor alle landen binnen het Koninkrijk.

[0:05:51] Tijdens het IPCO is er weer gesproken over het democratisch deficit in ons koninkrijk.

[0:05:56] In de praktijk is dit nauwelijks oplosbaar door de enorme schaalverschillen.

[0:06:00] Nederland telt 18 miljoen inwoners en de Caribische eilanden samen slechts 336.000.

[0:06:05] Het advies van de Raad van State wekt de indruk

[0:06:07] dat er meer invloed te halen valt.

[0:06:10] Dat schept valse verwachtingen en kan juist leiden tot teleurstelling, populisme en instabiliteit.

[0:06:16] De PVV vindt de democratische divisie pak je het beste aan door de landen uiteindelijk echt zelfstandig te maken.

[0:06:24] Ik heb zelfredzaamheid al eerder naar voren gebracht.

[0:06:27] een van de belangrijke pijlers van de PVV.

[0:06:30] Tijdens het BES-verzameldebat een maand geleden heb ik de staatssecretaris daarop gewezen.

[0:06:34] Ik zei dat men toen op Curaçao druk bezig was met eigen initiatieven.

[0:06:39] Vorige week las ik een artikel in het Antilliaans Dagblad over deze agricultuurkassen.

[0:06:45] De regering heeft 24 miljoen vrijgemaakt om op alle 60 Caribische eilanden de zelfredzaamheid te vergroten.

[0:06:52] En met dit hypermoderne systeem zou dat op veel grotere schaal kunnen gebeuren.

[0:06:58] Volgens mijn informatie zou zelfs het Farmers Association Sint Eustatia ook interesse hebben getoond.

[0:07:03] Daarom zou ik graag een update krijgen hoe het staat met het verstrekken van subsidies en welke criteria's daarbij worden gehanteerd.

[0:07:12] Tot slot wil ik de staatssecretaris bedanken voor de brief die we gisteren hebben gekregen over de aanpak van ondermijnende criminaliteit, goed bestuur en integriteit.

[0:07:21] Al zijn de landen zelf verantwoordelijk voor deze misstanden.

[0:07:23] Ik verheug me op dat er gesprekken gaande zijn met Transparency International, iets wat ik de vorige staatssecretaris ook al over heb verzocht.

[0:07:35] Ik wacht de informatie af in de brief die is toegezegd.

[0:07:38] Dank u, voorzitter.

[0:07:41] Dank aan de heer Van Haasen.

[0:07:42] Ik zie een interruptie van de heer White.

[0:07:50] om nog even wat meer duidelijkheid te geven over zijn uitspraak over zijn zelfstandigheid.

[0:07:56] Wat houdt dat precies in?

[0:07:57] Als je kijkt bijvoorbeeld naar onze eilanden Texel, Ximonico en Gazomador, die zijn enigszins vergelijkbaar met de Caribische eilanden.

[0:08:12] Zouden die dan ook dezelfde zelfstandigheid moeten verkrijgen als zijnde die van de Cariben?

[0:08:20] Ik denk dat u appels met peren vergelijkt, want ik heb het niet over de Besseilanden, ik heb het over de Karseilanden.

[0:08:26] En de Karseilanden zijn zelfstandige landen binnen ons Koninkrijk.

[0:08:31] En wij zien de enige manier om het democratisch deficit echt op te lossen, dat ze ook echt zelfstandig worden.

[0:08:37] En wij willen ze er niet toe dwingen, maar we willen ze wel helpen dat ze zo ver komen dat ze het ook zelf kunnen.

[0:08:46] Voorzitter, ja, ik maak er op zich geen fout in de benoemingen, want de Besseilanden ben ik heel duidelijk over.

[0:08:53] Dat zijn buitengewone gemeentes van het Koninkrijk.

[0:08:58] Maar ik keek even naar het Europees deel van het Koninkrijk, Nederland, en het Caribisch deel van het Koninkrijk.

[0:09:05] Dus met z'n allen zijn we onderdeel van het Koninkrijk.

[0:09:08] Dus in doeldanigheid blijft mijn vraag volgens mij hetzelfde.

[0:09:11] Zelfstandigheid, is dat dan een andere soort zelfstandigheid dan de heer Van Haassen prefereert aan Texel ten opzichte van de Kassaeilanden?

[0:09:24] Ik zou de zelfstandigheid die ik voor de Kassaeilanden voorsta vergelijken met de zelfstandigheid van Suriname.

[0:09:34] Dat roept nog een derde interruptie op van de heer White.

[0:09:38] Oké, die begrijp ik niet helemaal.

[0:09:41] Suriname is volgens mij niet echt een helemaal onderdeel van het koninkrijk.

[0:09:45] Althans niet meer.

[0:09:46] Dat koloniaal verleden hebben we volgens mij afgehecht.

[0:09:49] En de Kassaheilanden zijn volgens mij nog steeds wel een onderdeel van het koninkrijk.

[0:09:53] Dus ik denk dat wij vanuit het Europees deel van het koninkrijk echt wel een belangrijke rol hebben om inderdaad te kijken naar hoe zelfredzaam

[0:10:02] we de eilanden kunnen maken, alleen het helemaal zelfstandig maken.

[0:10:08] En daar proef ik een beetje naar.

[0:10:09] Dus dat wilde ik even uithoren.

[0:10:11] Betekent dat het helemaal loskoppelen, het loslaten van de eilanden van het Koninkrijk?

[0:10:19] Dat is helder.

[0:10:23] Ik kijk verder.

[0:10:23] Mevrouw van Groningen had ook een interruptie.

[0:10:26] Ik heb toch een vraag.

[0:10:29] Ik hoor de heer Van Haassen spreken over de softe behandeling in relatie tot Sint Maarten en Curaçao.

[0:10:41] Ik begrijp niet zo goed waarom u zo kritisch bent.

[0:10:45] Als we eerlijk zijn en kijken naar Curaçao en Sint Maarten...

[0:10:49] ze nooit een goedkeurende accountsverklaring bij de jaarrekening hebben gehad.

[0:10:54] Sinds 2019 heeft Curaçao er überhaupt geen meer ingediend.

[0:10:58] En we zien eigenlijk dat het in Aruba relatief heel erg goed gaat.

[0:11:00] Ik denk ook dat we dat juist heel erg moeten waarderen, dat zij zo zelfredzaam zijn.

[0:11:07] Dus ik ben eigenlijk benieuwd waarom u nou zo kritisch bent op de manier waarop Aruba benaderd wordt.

[0:11:13] De heer Van Haasen.

[0:11:14] Nou, ik denk dat de regering ook vrij kritisch is tegenover Aruba.

[0:11:19] Want anders geven ze niet sinds maart een rentepercentage van 3,2 procent.

[0:11:23] In Aruba een rentepercentage van 6,9 procent.

[0:11:29] Ja.

[0:11:32] Dan denk ik dat wij naar de tweede spreker gaan van vandaag.

[0:11:35] En dat is de heer Bamenga van D66.

[0:11:38] Dank u wel, voorzitter.

[0:11:39] In de tijd waarin ons kabinet is gevallen en verkiezingen aankomen... zijn de blikken in Den Haag vooral gericht op het binnenlandse politiek.

[0:11:49] Maar wat we daarbij nooit moeten vergeten, zijn onze Caribische eilanden.

[0:11:53] Ze zijn het thuisland van honderdduizenden Koninkrijksburgers.

[0:11:58] Voorzitter, laat ik beginnen met de geopolitieke situatie.

[0:12:01] De spanningen tussen VS en Venezuela nemen continu toe.

[0:12:05] Volgens mij heeft de collega hiernaast daar ook iets over gezegd.

[0:12:10] De EVS heeft deze maand luchtaanvallen uitgevoerd... op vermoedelijk Venezuaanse schepen waar elf mensen bij zijn omgekomen.

[0:12:17] Daarna zijn er meerdere oorlogsschepen naar de Caribische Zee gestuurd.

[0:12:20] Ondertussen is president Maduro aan zijn kant zijn militaire positie aan het versterken.

[0:12:25] De eilanden zitten er tussenin en de vrees leeft op de eilanden... dat zij meegetrokken worden in het conflict.

[0:12:33] Hij maakt zich ontzettend veel zorgen en terecht.

[0:12:36] Wij ook.

[0:12:36] We hebben daar ook Kamervragen over gesteld.

[0:12:40] De eilanden die onderhouden natuurlijk ook banden met Venezuela.

[0:12:45] En vele zien de Amerikaanse aanwezigheid liever verdwijnen dan groeien.

[0:12:49] En laten we niet vergeten, defensie en buitenlandse zaken zijn koninkrijksaangelegenheid.

[0:12:54] Dat betekent dat de beslissingen in Den Haag genomen worden, maar de gevolgen rechtstreeks gevoeld worden op de eilanden.

[0:12:59] Dat legt een belangrijke verantwoordelijkheid voor ons neer.

[0:13:02] Daarom mijn vragen aan de staatssecretaris.

[0:13:04] Welke garanties kunnen wij geven dat Curaçao en Aruba niet onnodig in een geopolitiek conflict worden meegezogen?

[0:13:10] Welke afspraken zijn er precies gemaakt met Washington over de aanwezigheid van de Amerikaanse schepen in de regio?

[0:13:16] En hoe zorgen we ervoor dat de bevolking van Curaçao en Aruba vertrouwen houdt in de bescherming die het Koninkrijk hen biedt?

[0:13:23] De eilanden in het Caribisch deel van ons Koninkrijk staan op een kritiek keerpunt.

[0:13:27] Klimaatonderzoek laat zien dat zij te maken krijgen met gestage temperatuurstijgingen, langere en intensere droogteperiodes, zeespiegelstijgingen en een toenemend risico op extreme weersomstandigheden.

[0:13:39] Wij als Nederlanders weten als geen ander hoe gevaarlijk de dreiging van water kan zijn.

[0:13:45] Geldt daarbij dat zij volledig afhankelijk zijn van hun eiland als leefgebied en ook als economische basis.

[0:13:51] Juist het deel toerisme, een van de grootste beides van hun economie, staat onder druk door klimaatverandering.

[0:13:56] Er zijn mooie plannen gemaakt door de klimaatagenda en er streven naar ambitieuze energietransitie, maar toch blijft de goede financiële support uit.

[0:14:05] Dit jaar is er voor drie eilanden slechts 18 miljoen begroten, waar de komende jaren nog drastisch op

[0:14:09] Daarom mijn vraag aan de staatssecretaris.

[0:14:12] Kan de staatssecretaris uitleggen hoe dit bedrag in verhouding staat tot de enorme uitdagingen waarvoor de eilanden staan?

[0:14:18] En of zij bereid is om de financiering substantieel te verhogen zodat plannen niet alleen op papier blijven, maar ook daadwerkelijk uitgevoerd kunnen worden?

[0:14:26] Hoe borgt de staatssecretaris dat deze eilanden, dat de eilanden gelijkwaardig en rechtvaardig ondersteund worden in hun strijd tegen klimaatverandering en vergelijkbaar met de bescherming die wij in Nederland

[0:14:36] De Europese Nederland vanzelfsprekend vinden tegen de dreiging van water.

[0:14:43] dan over onderwijs.

[0:14:44] Het beroepsonderwijs is de motor van onze samenleving.

[0:14:47] Het leidt vakmensen op die onmisbaar zijn in hun zorg, techniek en dienstverlening.

[0:14:52] Toch laten de cijfers zien dat op het eilanden slechts drie procent van de studenten voor een werkgeoriënteerde route kiest.

[0:14:58] Daarmee scoren zij aanzienlijk anders eigenlijk dan de leeftijdgenoten hier in Europees Nederland.

[0:15:04] Dat is zonde, juist omdat het beroepsonderwijs zowel hier als op de eilanden van groot belang is.

[0:15:08] Zonder beroepsonderwijs blijven jongeren achter en missen onze samenleving... en de vakmensen die we hard nodig hebben.

[0:15:14] Mijn vraag aan de minister is... kan de minister toezeggen dat er gekeken wordt naar extra financiële middelen... om de toestroom tot werkgeoriënteerde beroepsonderwijs te stimuleren?

[0:15:28] Dat was het, voorzitter.

[0:15:28] Dank u wel.

[0:15:29] Ik zie geen interrupties.

[0:15:30] Voorzitter, ik wil even opmerken dat ik... Ik heb nog een I&W-debat tegelijkertijd... dus als ik naar buiten loop, dan heeft het daarmee te maken.

[0:15:37] Dank u wel, heer Bamenga.

[0:15:39] Dan gaan we naar mevrouw Bruining van Nieuw Sociaal Contract.

[0:15:42] Dank u wel, voorzitter.

[0:15:44] Vandaag spreken we over de relatie van Nederland met Curaçao, Aruba en Sint Maarten.

[0:15:49] Een relatie die alleen duurzaam kan zijn als gelijkwaardigheid en respect het fundament vormen.

[0:15:53] Want laten we eerlijk zijn.

[0:15:55] Te vaak zien we dat besluiten over de eilanden in Den Haag worden genomen zonder dat er werkelijk geluisterd wordt naar de mensen die het raakt.

[0:16:02] Het gevolg is afstand, wantrouwen en het gevoel dat de stem van de eilanden er niet echt toedoen.

[0:16:07] De recente geopolitieke ontwikkelingen, waar mijn twee voorgangers het ook over hebben gehad, met name in Venezuela, maken dit debat nog urgenter.

[0:16:15] De Caribische landen liggen letterlijk in de frontlinie van instabiliteit in de regio.

[0:16:19] Dat vraagt niet alleen aandacht voor veiligheid en economie, maar ook voor de positie van de inwoners zelf.

[0:16:24] Hun veiligheid, hun bestaanszekerheid en hun vertrouwen in het Koninkrijk staan op het spel.

[0:16:28] Daarom deze vraag aan de staatssecretaris.

[0:16:31] Hoe gaat de staatssecretaris in zijn beleid concreet rekening houden met de geopolitieke realiteit van Venezuela en de impact daarvan op veiligheid en stabiliteit in het hele Koninkrijk?

[0:16:40] En vanuit zijn coördinerende rol, hoe gaat hij samen met buitenlandse zaken, binnenlandse zaken, Defensie en de landen zelf een plan maken voor het geval de situatie in Venezuela escaleert?

[0:16:50] Hoe wordt daarbij geborgd dat niet alleen in Den Haag wordt besloten, maar dat de landen zelf vanaf het begin mee aan tafel zitten?

[0:16:57] Voorzitter, de Raad van State heeft in zijn ongevraagde advies helder aangegeven dat de rol van de gevolgmachtigde ministers herzien moet worden.

[0:17:05] Op dit moment zijn zij vooral adviserend aanwezig.

[0:17:08] Maar als wij werkelijk spreken over gelijkwaardigheid, dan hoort daar ook een rol bij met stemrecht en zwaarwegend advies.

[0:17:14] Alleen zo kunnen de landen zich werkelijk vertegenwoordigd voelen in het hart van het Koninkrijk.

[0:17:19] Hoe gaat de staatssecretaris de rol van de gevolgmachtigde ministers concreet versterken, zodat zij meer zijn dan adviseurs in de marche?

[0:17:27] En hoe zorgt hij ervoor dat de adviezen van deze ministers niet vrijblijvend blijven, maar daadwerkelijk invloed hebben op besluitvorming?

[0:17:34] Dat raakt direct aan de bredere vraag.

[0:17:36] Hoe geven we representatie en inspraak beter vorm?

[0:17:39] Het advies noemt actief en passief kiesrecht voor het Nederlands parlement.

[0:17:43] Maar dat draagt volgens de landen niet automatisch bij aan echte vertegenwoordiging zoals wij afgelopen

[0:17:48] weekend op het IPCO hebben kunnen horen.

[0:17:51] Representatie betekent dat de mensen die besluiten nemen ook werkelijk weten wat er speelt en binding hebben met de gemeenschap waarover ze spreken.

[0:17:57] Daarom vinden wij dat er ruimte moet komen voor bijzonder gedelegeerden uit de landen, toegevoegd aan ons parlement, zodat hun stem niet meer via omwegen, maar rechtstreeks klinkt in onze debatten.

[0:18:07] Is de staatssecretaris bereid serieus te onderzoeken hoe dit eventueel kan worden vormgegeven?

[0:18:11] En hoe wordt gegarandeerd dat dit niet een symbolische zetel wordt, maar een echte stem die gewicht heeft?

[0:18:17] Voorzitter, ik wil ook stilstaan bij de rol van het IPCO.

[0:18:20] Tijdens deze interparlementaire bijeenkomsten ervaren we de nabijheid en de gezamenlijkheid die zo hard nodig is.

[0:18:26] Daar zien we dat de samenwerking niet abstract hoeft te zijn, maar tastbaar kan worden.

[0:18:30] Hoe zorgen we er gezamenlijk voor dat dit gevoel van verbinding niet alleen bestaat tijdens het IPCO, maar ook daarbuiten en structureel in ons werk wordt verankerd?

[0:18:39] Samenwerking is het sleutelwoord.

[0:18:41] Gelijkwaardigheid betekent niet dat we overal hetzelfde doen, maar dat we elkaar serieus nemen en verantwoordelijkheid delen.

[0:18:47] Als het preambule van het statuut al 70 jaar geleden sprak over gelijkwaardigheid, waarom durven we die woorden dan niet eindelijk in de praktijk te brengen?

[0:18:55] Mijn laatste vraag aan de staatssecretaris.

[0:18:57] Hoe reflecteert de staatssecretaris zelf op hoe de samenwerking nu verloopt?

[0:19:00] Wat neemt hij bewust mee, of juist niet, van zijn voorgangers in de manier waarop gelijkwaardigheid wordt vormgegeven?

[0:19:06] En kan hij toezeggen dat dit kabinet concrete stappen neemt om die gelijkwaardigheid meer te borgen dan alleen in woorden?

[0:19:14] Voor nu zo'n contract is de kern helder.

[0:19:16] Gelijkwaardigheid is geen mooi woord op papier.

[0:19:18] Het is een praktijk die we moeten waarmaken in beleid, in omgang en in de representatie.

[0:19:24] Alleen dan bouwen aan een koninkrijk waarin ieder mens zich gezien en gehoord voelt.

[0:19:29] Dank u wel.

[0:19:32] Dank u wel.

[0:19:34] Geen interrupties zie ik.

[0:19:35] Dan komen we bij meneer White van Voedingspartij van de Arbeid.

[0:19:42] Dank voorzitter.

[0:19:44] Bon dia, good evening, goedenavond allen.

[0:19:49] Voorzitter, de afgelopen dagen hadden we als Kamercommissie het genoegen om met onze collega's uit het Caribische deel van het Koninkrijk te spreken over de samenwerking binnen het Koninkrijk.

[0:19:58] We hebben opnieuw geconstateerd dat we op veel vlakken goed samenwerken, maar dat er ook nog heel veel zaken zijn in het Koninkrijk waar we elkaar echt moeten helpen en waarbij we beter moeten samenwerken.

[0:20:07] Ik noem de armoedebestrijding, het waarborgen van mensenrechten en de aanpal van klimaatverandering als grootste uitdagingen.

[0:20:14] Omdat ik maar beperkt tijd heb, zal ik mij tot enkele onderwerpen beperken vandaag.

[0:20:18] Allereerst het democratisch tekort.

[0:20:20] Nog steeds hebben niet alle koninkrijksburgers gelijke rechten.

[0:20:23] Dit wordt over precies een maand opnieuw pijnlijk zichtbaar bij de Tweede Kamerverkiezingen waarin de Nederlanders uit Aruba, Curaçao en Sint Maarten niet mogen stemmen.

[0:20:32] Terwijl de Tweede Kamer ook het Koninkrijksparlement is waar besluiten worden genomen die in het gehele Koninkrijk effect hebben.

[0:20:38] De Raad van State heeft hier de afgelopen jaar in haar spontane advies ter gelegenheid van 70 jaar statuut voor het Koninkrijk ook nadrukkelijk aandacht voor gevraagd.

[0:20:46] Omdat het kabinet dit tot op dit moment nog niet heeft opgepakt, zal ik namens GroenLinks-PvdA op korte termijn samen met collega Bemengel van D66 hier een initiatiefwet over indienen, zodat ook deze Nederlanders bij de volgende Tweede Kamerverkiezing hun stem kunnen uitbrengen.

[0:21:01] Voorzitter, dan de geopolitica.

[0:21:02] Mag ik even, als u met uw goedvinder, meneer Wajt, ik zie dat er een interruptie is en volgens mij ging u naar een volgend blokje, dat klopt hè?

[0:21:09] Dan is het aan de heer Van Haas.

[0:21:12] Ja, ik heb een vraag over het kiesrecht op de eilanden.

[0:21:18] Zou het niet raar zijn dat inwoners van Curaçao, Sint Maarten en Aruba kiesrecht hebben in twee verschillende parlementen?

[0:21:28] Want dat ga je dan teweeg brengen.

[0:21:30] Ze hebben dus kiesrecht in hun eigen parlement en het parlement van een ander land, waar 97% van de beslissingen worden genomen die niet over hun eilanden gaan.

[0:21:41] Je hoort.

[0:21:42] Voorzitter, wat het belangrijkste is, is dat je het recht hebt om te kiezen voor je vertegenwoordiging.

[0:21:47] Als dat nou hier in Nederland is, of als dat op Curaçao is, of als dat ergens aan de andere kant van de oceaan is in China.

[0:21:52] Als mens, als burger heb je recht om een keuze te maken voor je vertegenwoordiger die besluiten neemt, die impact hebben op jouw leven.

[0:22:01] In dit geval hebben we een duidelijk democratisch deficit en dat is zichtbaar al jarenlang dat burgers die op de kasteilanden wonen

[0:22:09] geen inspraak hebben op de keuze in het parlement, in de Tweede Kamer van Nederland, waarin er wel besluiten worden genomen op het gebied van belasting, op het gebied van defensie, die echt impact hebben op de burgers van Curaçao, Aruba en Sint Maarten.

[0:22:23] De heer Van Haasen.

[0:22:24] Ja, dan zal ik de vraag anders proberen te stellen, voorzitter.

[0:22:28] Is het niet raar dat je mensen stemrecht geeft over 97% beslissingen die niet over hun gaan?

[0:22:36] Voorzitter, alles is maar 1 procent, alles is maar 2 procent, 3 procent, 10 procent.

[0:22:42] Dat maakt op zich, wat mij betreft, en mijn partij helemaal niet uit, hoeveel procent het is.

[0:22:46] Het gaat om het principe van het recht hebben om je eigen vertegenwoordigers te mogen kiezen.

[0:22:52] Daar is op dit moment echt een deficit, een tekort in, en dat moeten we gewoon herstellen.

[0:22:59] Vervolgens uw betoog, heer Weid, alsjeblieft.

[0:23:02] Dank, voorzitter.

[0:23:03] Voorzitter, dan de geopolitieke situatie die impact heeft op het Caribisch gebied.

[0:23:08] Op de beneden Wintereilanden zijn de zorgen reëel, omdat zij dicht bij de kust zijn van Venezuela.

[0:23:14] Graag hoor ik van het kabinet een stand van zaken hoe de eilanden en de bewoners hierover zo goed mogelijk geïnformeerd worden, zodat onnodige zorgen weggenomen kunnen worden.

[0:23:23] Hier is net ook al enigszins aan gerefereerd door collega's.

[0:23:26] Voorzitter, Nederland vormt samen met de drie kasteilanden

[0:23:30] Het koninkrijk en wat GroenLinks PvdA betreft moeten we als gehele koninkrijk zorgen dat iedereen een fatsoenlijk bestaansminimum heeft en dat iedereen in en voor iedereen een gezonde levensomgeving is.

[0:23:42] We zien echte grote verschillen en op de eilanden is nog veel armoede.

[0:23:46] Als koninkrijksburger en als Kamerlid schaam ik mij ervoor dat er in ons koninkrijk nog zoveel mensen in armoede leven.

[0:23:52] Herkent de staatssecretaris dit gevoel en welke mogelijkheden ziet hij om dit samen met de landen aan te pakken?

[0:23:59] Een ander punt van aandacht.

[0:24:00] Voor de drie Kassel-eilanden is het versterken van een duurzame economie op zich een heel erg bekend

[0:24:06] Hoe kan Nederland de eilanden wat de staatssecretaris betreft hierbij zo goed mogelijk ondersteunen om op zo'n manier de eilanden nog minder afhankelijk te laten worden van alleen het toerisme?

[0:24:17] Hierbij zijn het ook goede infrastructuur, zijn natuurlijk ook goede infrastructuur en verbindingen van belang.

[0:24:23] Dan een vraag over structurele gezonde financiering en goed bestuur.

[0:24:27] De eilanden hebben een kleine omvang en zijn erg gevoelig voor bijvoorbeeld een pandemie of een natuurramp.

[0:24:32] Het is daarom belangrijk dat we er als Koninkrijk voor zorgen dat er degelijke afspraken zijn over financieel beleid.

[0:24:38] Daarbij is van belang dat we ook kijken naar de behoeften en de grote uitdagingen op de eilanden.

[0:24:44] Zou het daarom niet goed zijn om voor de toekomst een soort koninkrijksfonds in te stellen waar de landen renteloze leningen uit kunnen krijgen voor belangrijke investeringen en waar de aflossingen van zulke leningen dan weer teruggestort kunnen worden?

[0:24:56] Graag hiervan een reactie van het kabinet.

[0:24:59] In het verlengde hiervan de vraag welke mogelijkheden het kabinet ziet voor de eilanden bij de opstelling van de nieuwe meerjarenbegroting van de EU.

[0:25:07] De eilanden zijn geen onderdeel van de EU.

[0:25:10] Maar het zogenoemde Global Europe Fonds is ook bedoeld voor landen en gebieden over zee.

[0:25:16] Graag de toezegging dat het kabinet samen met de kasteilanden zich zal ingaan zetten voor middelen uit dit fonds.

[0:25:22] Voorzitter, vorig jaar publiceerde Amnesty een zorgrapport over de tekortkoming in de bescherming van Venezolaanse vluchtelingen op Aruba.

[0:25:32] De kabinetsreactie uit juli roept vragen op.

[0:25:34] De belangrijkste voor nu zijn, is het kabinet bereid om een nieuw ambtsbericht over Venezuela uit te brengen?

[0:25:40] De meest recente dateert van juni 2020.

[0:25:44] Excuus, ik ben een beetje verkoud, dus dat gaat niet helemaal lekker.

[0:25:46] Vindt het kabinet dat de toegang tot asiel op Aruba voldoet aan internationale mensenrechtennormen?

[0:25:52] Zo nee.

[0:25:53] Waarom is de waarboorfunctie uit het statuut dan niet van kracht?

[0:25:57] Waarom verschilt de toegang tot asiel binnen het Koninkrijk?

[0:26:00] En streeft het kabinet naar gelijke toepassingen van internationale mensenrechtverdragen binnen het Koninkrijk gelijk?

[0:26:07] Voorzitter, tot slot.

[0:26:09] Nog een specifieke vraag over de zorgelijke berichtgeving de afgelopen dagen over de ouderenzorg op Aruba, maar eerder ook al op Curaçao.

[0:26:18] Ouderen worden verwaarloosd en soms zelfs mishandelswet geschreven.

[0:26:22] Zeer zorgelijk.

[0:26:23] Door de vergrijzing en de personeelstekort worden de problemen groter.

[0:26:26] Hoe gaat Nederland de landen hierbij helpen?

[0:26:28] En hoe kan de informele wijkgerichte ouderenzorg worden versterkt?

[0:26:33] Graag een reactie.

[0:26:34] Dank u wel, voorzitter.

[0:26:36] Dank u wel.

[0:26:36] Ik zie een interruptie van mevrouw Bruining van NRC.

[0:26:39] Nee, eigenlijk niet echt een interruptie, maar ik sluit me graag aan bij het punt wat collega White maakte over de oudere zorg.

[0:26:45] Dat is heel belangrijk, maar we krijgen hier natuurlijk maar vijf minuten.

[0:26:48] Dus ik ben blij dat de heer White dat heeft opgepakt.

[0:26:51] Dank daarvoor.

[0:26:53] Helder, dan dank ik de heer White en wens ik hem ook sterkte met zijn verkoudheid.

[0:27:00] Dan is het woord aan mevrouw Van Groningen van de VVD.

[0:27:04] Dank u wel, voorzitter.

[0:27:05] Vandaag spreken we over de koninkrijksrelaties met Curaçao, Aruba en Sint Maarten.

[0:27:10] Drie prachtige landen en tegelijkertijd ook landen waar de uitdagingen groot zijn.

[0:27:14] De VVD is dan ook van mening dat de inwoners van Aruba, Curaçao en Sint Maarten een integere overheid, veiligheid op straat en gezonde overheidsfinanciën verdienen.

[0:27:24] En daarom zijn dat de onderwerpen waar we vanavond bij stilstaan.

[0:27:27] Voorzitter, we weten het al jaren.

[0:27:30] als we het hebben over drugs, wapen en mensensmokkel.

[0:27:33] Criminele organisaties gebruiken de eilanden helaas als toegangspoort tot Europa.

[0:27:38] En in de brief van het kabinet van gister, 29 september, na aanleiding van onze motie Nieuwe aanpak voor goed bestuur, lezen we vooral herhaling van wat we al weten.

[0:27:47] Helaas zien we echt weinig concrete voorstellen voor nieuwe maatregelen en dat vinden we teleurstellend.

[0:27:52] Dus onze eerste vraag is simpel.

[0:27:54] Hoe zorgen we nou voor dat we niet blijven steken in rapportages en monitoring, maar gaan we echte actie zien?

[0:28:00] Er is een jaarlijks budget van 1 miljoen euro dat wordt ingezet voor ondermijning en dat vinden we ontzettend fijn.

[0:28:05] Alleen we zijn wel benieuwd welke projecten nou concreet hiervoor worden opgetuigd.

[0:28:10] Voorzitter, onze kuswacht speelt een cruciale rol in de bescherming van het Koninkrijk der Nederlanden.

[0:28:14] En onze mensen daar doen echt fantastisch werk en hun inzet wordt ook steeds belangrijker.

[0:28:19] Het is vanavond ook al een paar keer genoemd, alle mondiale ontwikkelingen en spanningen.

[0:28:23] En de WVD wil dan ook dat de kuswacht zo goed mogelijk wordt uitgerust, zowel qua materieel als ook personeel.

[0:28:29] In het jaarplan van Defensie staat dat de hangar op het vliegveld Hato op Curaçao in hele slechte staat verkeert.

[0:28:35] En dat tast de operationele capaciteit van de patrouillevliegtuigen aan.

[0:28:38] Wat de VVD betreft was onacceptabel en daarom hebben we daar een aantal vragen over.

[0:28:43] Allereerst, wanneer komt die nieuwe hangar?

[0:28:46] En hoe zorgen we ervoor dat het niet wederom vertraagt?

[0:28:49] En is de staatssecretaris met de VVD eens dat de operationele capaciteit van patrouillevliegtuigen nooit in het geding mag komen door achterstallig onderhoud?

[0:28:58] Wij zijn ook benieuwd om van u te horen welke doelstellingen we willen inzetten op het aantrekken van voldoende personeel.

[0:29:05] Voorzitter, ik gaf het al aan.

[0:29:06] We vinden financiën en goed bestuur ook erg belangrijk voor alle inwoners van de eilanden.

[0:29:11] En daarom wil ik daar wat langer bij stilstaan.

[0:29:13] Want als we kijken naar de jaarrekeningen, dan zien we nog steeds grote problemen op de kasseilanden.

[0:29:18] Aruba maakt in onze ogen goede vorderingen.

[0:29:21] Daarom ben ik het ook niet eens met de PVV.

[0:29:23] En dit eiland is erbij gebaat dat ze meer verantwoordelijkheid krijgt en dat er ook meer grip is op die overheidsfinanciën.

[0:29:29] En ik ben benieuwd om te horen, voorzitter, of de staatssecretaris deze mening dan ook deelt.

[0:29:35] Sinds 2010 zijn er forse middelen, rapporten en toezichtstructuren ingezet op de Caribische delen van ons koninkrijk.

[0:29:41] Desondanks zijn de resultaten nauwelijks zichtbaar.

[0:29:45] De financiële verantwoording bleef gebrekkig en vele aanbevelingen zijn genegeerd.

[0:29:53] Onlangs, en er is net al naar verwezen, was er een IPCO en de voorzitter van de Staten van Curaçao die zei eigenlijk dat de toezicht onredelijk is en niet open staat voor dialoog.

[0:30:05] Vorig jaar heeft de evaluatiecommissie, de RFT, een rapport gepresenteerd.

[0:30:10] Voorzitter, kan de staatssecretaris een schriftelijk update geven over de uitvoeringen van deze aanbevelingen?

[0:30:15] Ik denk dat dat in relatie tot deze uitspraak heel erg belangrijk is.

[0:30:20] Curaçao en Sint Maarten hebben dus vanaf 2010, wat ik net al zei, nog nooit eerder een goedgekeurde accountverklaring bij de jaarverslagen ontvangen.

[0:30:27] Curaçao heeft sinds 2019 er ook geen meer ingediend.

[0:30:31] In Sint Maarten dreigt inmiddels een zorgelijk overheidsfinanciën.

[0:30:35] Het CFT heeft aan de bel getrokken en die ziet echt een groot begrotingsrecord aankomen vanaf 2029.

[0:30:41] Dat vinden wij als VVD ronduit zorgelijk.

[0:30:43] Dus daar hebben we een aantal vragen over.

[0:30:45] Welke incentives kunnen we nou inbouwen om de eilanden te laten leveren?

[0:30:49] En hoe vaak hebben we ze aangesproken op hun verantwoordelijkheid?

[0:30:52] Wat gaat het kabinet doen om de financiële malaise in Sint Maarten te voorkomen?

[0:30:57] En hoe gaat de staatssecretaris ervoor zorgen dat de achterstallige doelstellingen uit de landenpakketten wordt ingehaald?

[0:31:03] Voorzitter, een goed bestuur is wat ons betreft cruciaal voor een goede toekomst op de eilanden.

[0:31:08] Dus hoe kunnen we ons toezicht op corruptie daar verder versterken?

[0:31:12] In 2021 is besloten tot de projectmatige aanpak in Sint Maarten en Curaçao.

[0:31:17] En inmiddels is ook een verdubbeling van het budget.

[0:31:20] Dat is natuurlijk mooi, omdat we daarmee meer kunnen doen.

[0:31:23] Alleen dan is het wel heel belangrijk dat we weten wat er concreet gedaan wordt.

[0:31:26] Dus dat is ook mijn vraag.

[0:31:27] Wat wordt er concreet gedaan om de corruptie aan te pakken van dit budget?

[0:31:32] Niet alleen in de stukken, maar ook uit gesprekken die wij voeren blijkt gewoon namelijk dat het echt lastig is om corruptie onder controle te krijgen.

[0:31:38] Op Sint Maarten hebben we sinds 2019 een integriteitskamer die actief is en op Aruba sinds 21.

[0:31:45] Ik ben benieuwd om te horen op welke wijze nou deze integriteitskamers bijdragen aan het tegengaan van corruptie.

[0:31:51] En wanneer wordt het bureau op Curaçao opgezet?

[0:31:55] Voorzitter, de VVD maakt zich oprecht zorgen, ook over die toekomstige generaties op de eilanden.

[0:31:59] Er is goed onderwijs nodig, als ook duurzame economie.

[0:32:03] En perspectief bieden voor die toekomstige generaties, daar ligt in onze ogen ook echt de sleutel tot de oplossing om ook corruptie tegen te gaan.

[0:32:11] Dus op welke manier kan de staatssecretaris perspectief bieden voor die toekomstige generaties?

[0:32:16] Voorzitter, ik kom tot een einde.

[0:32:17] De VVD wil gewoon resultaten zien.

[0:32:20] Geen eindeloos monitoring.

[0:32:22] concrete verbeteringen in veiligheid, bestuur en financieel beheer, dat wel.

[0:32:26] En daar moet het kabinet voor zorgen.

[0:32:27] Dank u wel.

[0:32:29] Dank u wel.

[0:32:31] Ik zie geen interrupties meer van de collega's.

[0:32:34] Dan kijk ik naar de klokken.

[0:32:36] Het is tien voor half zeven.

[0:32:39] Ik had u drie kwartier dinerpauze beloofd.

[0:32:42] Laten we in het kader van de hypernerveuze samenleving ook de rust gunnen en het iets ruimer afmeten met uw welvinden.

[0:32:49] Tien over zeven.

[0:32:50] Hier terug.

[0:32:52] Ja, dan schors ik deze week omstot tien over zeven.

[1:24:20] Ik heropen hierbij de vergadering van de vaste Kamercommissie Koninkrijksrelaties over het kas-verzameldebat.

[1:24:29] Ik meld volledigheidshalve dat collega Bamenga Verstek voor het tweede deel moet laten gaan vanwege een ander debat wat hij in dit huis heeft.

[1:24:37] En ook de heer Van Haas niet in de gelegenheid is om hier nog bij aanwezig te zijn.

[1:24:42] Dan is nu het woord aan de staatssecretaris voor de beantwoording in eerste termijn.

[1:24:49] Dank u wel, voorzitter en geachte leden van de Kamer.

[1:24:53] Het is ook nog voor alle kijkers thuis.

[1:24:56] Ik ben blij dat jullie hier ook aangesloten zijn.

[1:24:59] Het is goed en belangrijk dat we vandaag stilstaan bij de verantwoordelijkheden die we delen met de Caribische landen.

[1:25:05] Bespreken over de toekomst van Aruba, Curaçao en Sint Maarten.

[1:25:09] En dan vooral over de toekomst van de mensen die daar wonen.

[1:25:12] En in dit licht wil ik ook kort stilstaan bij het interparlementair koninkrijksoverleg dat de afgelopen dagen heeft plaatsgevonden.

[1:25:20] Ik hoop dat dit goede en constructieve bijeenkomsten zijn geweest en ik ben ook benieuwd hoe de leden van de Kamer dat hebben ervaren.

[1:25:27] Ondanks dat ik net met deze functie begonnen ben, voel ik me wel sterk betrokken bij deze delen van het koninkrijk.

[1:25:33] Zelf kom ik uit Groningen, een provincie die niet altijd de makkelijkste band met Den Haag heeft gehad.

[1:25:40] En als we er samen in slagen om die samenhang en verbondenheid te versterken, dan kunnen we in de samenwerking ook echt iets moois bereiken met elkaar.

[1:25:49] Vorig maart heb ik Sint-Maarten, Aruba en Curaçao bezocht.

[1:25:52] En het was mijn eerste bezoek sinds ik de portefeuille Koninkrijksrelatie heb overgenomen.

[1:25:56] En ik kan u zeggen, dat heeft indruk op mij gemaakt.

[1:26:01] In Sint-Maarten zag ik gelijk, toen ik uit het vliegtuig stapte, de prachtige herbouwde aankomsthal en vertrekhal van het vliegveld.

[1:26:11] En na de aankomst maakte ik de rondrit, zowel aan de Franse en aan de Nederlandse kant.

[1:26:15] Wat me het meest bijgebleven is, zijn de gesprekken met de bewoners.

[1:26:20] Ik sprak met hen over de verwoestende impact van de orkaan, over hun huizen die weer overeind staan, maar ook over de wijken waar nog veel moet gebeuren.

[1:26:29] Maar de focus moet niet alleen liggen op de wederopbouw, we moeten vooral ook bouwen aan nieuw perspectief voor de mensen op zetmate.

[1:26:38] Wat ik ook heel mooi vond daar, dat was de veerkracht van de mensen.

[1:26:42] Alles is kapot en toch zelf initiatief nemen om weer te gaan herbouwen en we gaan niet weg, we blijven hier toch.

[1:26:48] Het is ons land.

[1:26:50] In Aruba sprak ik met de bestuurders en bezocht ik het agropark.

[1:26:54] Er werken mensen met innovatieve ideeën aan duurzame landbouw, zodat meer voedsel op het eiland zelf verbouwd kan worden.

[1:27:00] En ook op Curaçao zag ik vergelijkbare ontwikkelingen.

[1:27:03] Ik ontmoette daar ook jonge ondernemers op de eco-farm Hoficas, Gora.

[1:27:09] En ook telen zij lokale voedsel en leveren dat aan restaurants.

[1:27:14] En verder sprak ik met de maatschappelijke organisaties en bezocht ik mangrovengebieden die ook heel belangrijk zijn voor het natuurherstel.

[1:27:21] En tijdens deze reis viel mij op dat de bestuurlijke capaciteiten en ambtelijke ondersteuning op de eilanden enorm beperkt zijn.

[1:27:29] Terwijl er

[1:27:30] redelijkwijs in tegelijkertijd heel veel op de agenda staat.

[1:27:36] Dat vraagt heel veel van de mensen die daar werken en ik heb daar ook grote waardering voor.

[1:27:41] Tegelijkertijd zag ik hoe elk land op zijn eigen manier en vanuit zijn eigen identiteit werkt aan zijn toekomst.

[1:27:48] Alle drie de landen zijn verschillend en uniek.

[1:27:51] Maar we hebben als Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten ook een gedeelde geschiedenis in een gezamenlijke toekomst.

[1:27:59] En dat is voelbaar op de eilanden.

[1:28:02] Daarom is het zo belangrijk dat we ons best blijven doen om samen te werken en elkaar te begrijpen.

[1:28:10] Samenwerken betekent hier ook wederkerigheid.

[1:28:14] Het ondersteunen van elkaar.

[1:28:15] Het leren van elkaar en gezamenlijk bijdragen aan oplossingen.

[1:28:20] Als partners kunnen we meer bereiken dan ieder voor zich.

[1:28:23] Bij wederopbouw, bij economische kansen en bij het sterker maken van de samenleving.

[1:28:28] Het belangrijke fundament voor de gezamenlijke toekomst... zijn de gezonde overheidsfinanciën.

[1:28:35] Zonder die basis kun je niet investeren in scholen, wegen of veiligheid.

[1:28:40] Het gaat bij financiële stabiliteit niet om cijfers, maar om vertrouwen en groei.

[1:28:46] Dat wil ik samen met de landen bereiken.

[1:28:49] Een belangrijk onderdeel daarvan is de herfinanciering van de schulden...

[1:28:53] ...in de nieuwe concept Rijkswets houdbare overheidsfinanciën, ARUBA, de HOVA.

[1:28:59] Voor ARUBA is dit een belangrijk traject.

[1:29:02] De wet geeft duidelijke spelregels voor gezond beleid... ...en voorkomt dat het land opnieuw in de problemen komt.

[1:29:08] Tegelijkertijd geeft de herfinanciering heel veel ruimte... ...om te blijven investeren in de samenleving.

[1:29:14] Het gaat dus om een balans.

[1:29:16] Streng zijn voor jezelf, maar ook vooruitkijken en perspectief bieden.

[1:29:21] In dat principe geldt niet alleen voor Aruba, ook Nederland kent zulke afspraken via onze eigen wet voor de houdbare overheidsfinanciën.

[1:29:31] Veiligheid gaat ook over onze samenwerking tegen de grensoverschrijding en ondermijnende criminaliteit.

[1:29:37] De eilanden liggen dicht bij grote smokkelroutes, terwijl ze klein zijn en beperkte capaciteiten hebben bij politie en justitie.

[1:29:43] Daarom ben ik ook blij met de bestaande samenwerking met politie, het recherche samenwerkingsteam, het openbaar ministerie of de openbaar ministeries en het Hof van Justitie.

[1:29:54] Ik blijf daarnaast ook in gesprek met de landen en steun hen ook bij het versterken van goed bestuur en integriteit.

[1:30:00] En actueel zijn hierbij ook de geopolitieke ontwikkelingen.

[1:30:04] In de Caribische regio door de geïntensiveerde inzet vanuit de Verenigde Staten.

[1:30:09] En de huidige Amerikaanse inzet richt zich vooral op kant de drugsoperaties in de internationale wateren en het Koninkrijk is daar niet bij betrokken.

[1:30:18] Wel wordt de situatie op Aruba, Bonaire en Curaçao van dichtbij beleefd.

[1:30:23] En daarom is snelle en duidelijke communicatie ook belangrijk om de inwoners en bezoekers goed te kunnen informeren.

[1:30:30] Vanuit de ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie is er regelmatig contact met de lokale overheden van de Benedenmense eilanden.

[1:30:37] Daar zijn ook goede afspraken over gemaakt.

[1:30:40] Tijdens mijn reis kwam het verder ook het thema voedselzekerheid vaak terug.

[1:30:45] De eilanden zijn sterk afhankelijk van import en dat maakt ze kwetsbaar bij tekorten en als voedselprijzen stijgen.

[1:30:52] En daarop wil ik ook een fonds opzetten dat ondernemers gemakkelijker toegang geeft tot kapitaal.

[1:30:58] Ze kunnen dan eenvoudiger een bedrijf gaan starten of een bestaand bedrijf laten groeien.

[1:31:03] En daarbij gaat het niet alleen om geld.

[1:31:06] Ook kennisdeling en begeleiding van ondernemers zijn cruciaal.

[1:31:10] Het voorstel dat we nu uitwerken bevat daarom ook een ondersteuning in de vorm van bedrijfsbegeleiding en training.

[1:31:16] En zo worden de landen veerkrachtiger en minder afhankelijk van import.

[1:31:20] De situatie in Venezuela laat zien hoe belangrijk dat is.

[1:31:24] Ook de uitvoering van de landspakketten verdient aandacht.

[1:31:27] De uitvoering is niet altijd makkelijk, maar er zijn stappen gezet.

[1:31:31] Beter financieel beheer, betere dienstverlening aan burgers en bedrijven en er is meer ruimte voor ondernemerschap.

[1:31:37] En ik waardeer ook de inzet van de landen in de samenwerking.

[1:31:41] Omdat de afspraken in 2027 aflopen, is het wel belangrijk dat de landen ook gaan prioriteren.

[1:31:47] Dus prioriteit te stellen, zodat projecten ook echt afgerond kunnen worden.

[1:31:52] Voorzitter, wat mij tijdens mijn reis ook vooral is bijgebleven, dat zijn de mensen die ik heb ontmoet.

[1:32:00] Niet alleen de bestuurders, maar vooral ook de jongeren, de studenten, de ondernemers en de gezinnen.

[1:32:05] Hun veerkracht en inzet maken indruk.

[1:32:08] Ze werken, dromen, ondernemen en zorgen voor elkaar.

[1:32:12] Onze gezamenlijke taak is het om hen perspectief te bieden door goed samen te werken binnen het Koninkrijk.

[1:32:18] En ik ben ervan overtuigd dat deze samenwerking alleen maar sterker wordt als we elkaar met openheid, vertrouwen en oprechte interesse blijven volgen en vinden.

[1:32:27] Zo bouwen we samen over de oceaan naar de oceanen heen aan een veerkrachtig en rechtvaardig koninkrijk.

[1:32:35] Dan ga ik nu over naar de beantwoording van de vragen.

[1:32:38] Ik wil nog een aandachtspunt meegeven in relatie tot de beantwoording.

[1:32:43] De samenwerking tussen Nederland en het Caribische land is van groot belang.

[1:32:47] Daar zetten we ons samen actief voor in.

[1:32:50] En tegelijkertijd moeten we ons wel realiseren dat Aruba, Curaçao en Sint Maarten autonome landen zijn met hun eigen taken en verantwoordelijkheden.

[1:33:00] En dat betekent dat sommige vragen die vandaag gesteld worden over autonome aangelegenheden ook buiten het directe kader van dit debat vallen.

[1:33:10] Maar daar waar het gaat over samenwerking en de gezamenlijke verantwoordelijkheden voer ik dat gesprek natuurlijk graag.

[1:33:17] Dan heb ik een aantal blokjes.

[1:33:20] Geopolitieke ontwikkelingen in migratie, advies van de Raad van State, economische ontwikkeling in klimaat, overig en ik heb nog bescherming, rechtsstaat en goed bestuur.

[1:33:37] Dan begin ik maar met bescherming, rechtsstaat en goed bestuur.

[1:33:49] Dan de vragen over goed besturen en de bescherming van de rechtsstaat.

[1:33:52] De inwoners van een koninkrijk moeten waar dan ook in de koninkrijk kunnen vertrouwen op een sterke rechtsstaat waar ondermijnende criminaliteit wordt aangepakt en waarin mensenrechten, goed besturen en rechtszekerheid worden beschermd.

[1:34:03] Gisteren heb ik u mede namens de minister van Justitie en Veiligheid de brief Verstevigde aanpak van ondermijning in goed bestuur Curaçao, Aruba en Sint Maarten gestuurd.

[1:34:13] Deze brief gaat over de Nederlandse inzet op gebied van de strafrechtelijke aanpak van fraudebestrijding, ondermijnende criminaliteit en de bestrijding van corruptie in de autonome landen.

[1:34:26] Ook is er aandacht voor de bestuurlijke aanpak van ondermijning en de samenwerking met de landen op gebied van goed bestuur en integriteit.

[1:34:34] Er zijn concrete gevragen gesteld over dit onderwerp in deze brief.

[1:34:39] U vroeg mij naar de plannen van de kustwacht voor een nieuwe hangar op het vliegveld Hato, aangezien deze momenteel een slechte status in dit risico met zich meebrengt.

[1:34:47] Dat vroeg mevrouw van Groningen.

[1:34:49] De kustwacht Caribisch gebied is een koninkrijksdienst die opereert onder de verantwoordelijkheid van de minister van Defensie.

[1:34:56] Net als u hecht ik ook groot belang aan het goede werk van de kustwacht.

[1:35:00] Ik ben het ook met u eens dat de operationele capaciteit niet in gevaar mag komen.

[1:35:05] En vanuit mijn ministerie worden hier ook op gemonitord.

[1:35:08] Zoals u heeft gelezen, in het jaarplan wordt ook deze nieuwe hangar gebouwd, juist om de bovengenoemde risico's voor capaciteit te voorkomen.

[1:35:17] Voor meer inhoudelijke vragen over de voorgang van dit project moet ik u verwijzen naar de minister van Defensie.

[1:35:23] En ik heb ook met eigen ogen kunnen zien op de eilanden hoe belangrijk

[1:35:26] die militairen kunnen zijn.

[1:35:28] We hebben op een bepaald moment iemand gehad die in de bergen een ongeluk had gehad en niet gevonden kon worden.

[1:35:35] En dan is het toch heel mooi dat de mariniers daar ingezet kunnen worden en zo iemand dan nog levend kunnen vinden en ook in goede gezondheid weer terug kunnen brengen.

[1:35:43] Dus het heeft niet alleen een verdedigende functie, maar ook sociaal is het heel mooi dat mensen daar soms ook ingezet kunnen worden.

[1:35:52] Dan de vraag van mevrouw Van Grompen wat er concreet wordt gedaan in de aanpak van corruptie en toezicht erop.

[1:35:59] In de Kamerbrief van Ondermijning is daarnaast vermeld dat er voor de komende drie jaar 24 miljoen ter beschikking wordt gesteld aan de lokale partners voor gerichte strategische inzet, specifiek met het overvolt balans in de keten.

[1:36:12] En met die middelen wordt onder meer strafrechtelijke onderzoeken uitgevoerd naar politici, medewerkers van overheidsbedrijven en andere betrokken partijen.

[1:36:22] Ik ben in gesprek met de landen om te komen tot een effectieve monitoring en toezicht op de inzet op goed bestuur en integriteit, en hiermee ook corruptie.

[1:36:31] Hiervoor ontvangt u voor het eind van het jaar ook een terugkoppeling.

[1:36:38] Dan de vraag, ook van mevrouw Van Groningen, op welke wijze dragen de Integriteitskamer op Zendmaten en Integriteitsbureau Aruba bij aan de aanpak van corruptie?

[1:36:47] Zowel de Integriteitskamer op Sint Maarten als het Integriteitsbureau op Aruba besteden veel aandacht aan de bewustwording van integriteit.

[1:36:57] Daarnaast wordt er gevraagd en ongevraagd adviezen gegeven aan overheden om daarmee de wet en regelgeving aan te passen.

[1:37:08] Door onderzoek, advisering en bewustwording dragen de Integriteitskamer en het Integriteitsbureau wezenlijk bij aan de aanpak van corruptie op zendmaten in Aruba.

[1:37:19] Dan de vraag van wanneer wordt er een integriteitsbureau op Curaçao opgericht?

[1:37:26] Curaçao is in het voorjaar op werkbezoek gekomen naar Nederland om informatie te halen voor hun plannen voor een integriteitsbureau.

[1:37:33] Ik ben ook blij dat er nu stappen worden gezet en ik heb Curaçao ook aangeboden om te ondersteunen.

[1:37:38] Curaçao voert momenteel een integriteitsscan, een soort nulmeting.

[1:37:41] Gekoerst wordt op 2026 voor de opzet van een integriteitsbureau.

[1:37:49] Dan heb ik nog weer een vraag van mevrouw Van Groningen.

[1:37:53] U vraagt welke projecten worden hiervoor voor ondermijning concreet opgetuigd.

[1:38:01] Voor de strafrechtelijke aanpak wordt het geld concreet ingezet voor het vergroten van de operationele capaciteit en expertise voor het doen van onderzoeken naar financieel-economische criminaliteit.

[1:38:12] Ook wordt er ingezet op meer informatiegestuurde inzet van capaciteit door het makkelijker maken van informatieuitwisseling.

[1:38:19] En voor de bestuurlijke aanpak worden we gefocust op de wijziging van wet- en regelgeving in bewustwordingscampagnes.

[1:38:29] Dan ga ik nu naar... Dat was het blokje, denk ik, goed besturen.

[1:38:33] Geen vragen daarbij.

[1:38:34] Ik zou willen voorstellen aan de leden dat we de vragen, als we die hebben, opsparen tot het eind van het blokje.

[1:38:39] Nee, per blokje.

[1:38:40] Dus als u nog vragen heeft naar aanleiding van het blokje Goed Bestuur, om die vragen nu te stellen.

[1:38:44] En ik zou willen beginnen hiervan met vier interrupties van de zijde van de Kamer richting de staatssecretaris.

[1:38:50] En als dat op een gegeven moment meer nodig is, kunnen we dat altijd nog bekijken, want we zijn met een beperkt aantal leden.

[1:38:56] Dus het verzoek is om het einde van het blokje.

[1:38:58] Mochten er nog vragen zijn naar aanleiding van de beantwoording van de staatssecretaris nu op het thema Goed Bestuur en rechtsstaat, dan is daar nu gelegenheid voor.

[1:39:04] Dus ik kijk even naar de leden of er vragen zijn.

[1:39:06] Mevrouw van Groningen.

[1:39:08] Dank voor de beantwoording, dat is fijn.

[1:39:11] Ik stop twee vragen in één.

[1:39:14] Het eerste gaat over de kustwacht.

[1:39:16] U zei dat de minister van Defensie die vraag moet beantwoorden.

[1:39:20] Zou ik u mogen vragen of u onze vragen aan hem wil voorleggen zodat hij die schriftelijk kan beantwoorden?

[1:39:25] Dan hoef ik ze niet via een andere weg te stellen.

[1:39:29] Ik denk dat iedereen er baat bij heeft.

[1:39:32] Nou, dat zou fijn zijn.

[1:39:33] Ik noteer een toezegging.

[1:39:35] Kunt u daar ook een termijn aan verbinden?

[1:39:38] Dat ik het aan hem ga vragen, dat kan ik heel snel doen.

[1:39:41] Maar wat zijn eigen toezegging daar op is voor de termijn, dat weet ik natuurlijk niet.

[1:39:45] Maar ik neem aan dat hij zo snel mogelijk met een antwoord komt.

[1:39:49] Als dat voldoende is voor mevrouw van Groningen.

[1:39:52] Ja.

[1:39:53] Zeker, dat is hartstikke fijn.

[1:39:55] En de tweede vraag die ik wilde stellen is, u heeft het over die projecten voor ondermijning.

[1:40:01] Goed om te weten wat het precies behelst.

[1:40:03] Ik denk ook dat het fijn is als wij daar wat meer inzicht in krijgen.

[1:40:06] Omdat je natuurlijk toch wil dat die budgetten goed besteed worden.

[1:40:09] En dan heeft u het over die bestuurlijke aanpak, de wet- en regelgeving.

[1:40:13] We hebben natuurlijk in Nederland de wet BIBOB, daar staat ook iets over in de brief.

[1:40:16] Zijn dat bijvoorbeeld processen die we daar willen uitrollen, een soort toetsing, zodat we ook echt weten dat mensen dus integer werken om uiteindelijk die corruptie tegen te gaan.

[1:40:27] De staatssecretaris in reactie.

[1:40:31] Ik zou toch wel verzoeken om deze vragen ook even wat gerichter aan minister van JNV te stellen, want daar kan ik inhoudelijk ook weinig antwoord op geven.

[1:40:43] Oké, ik denk dat dat was voor dit blokje van de zijde van de Kamer.

[1:40:46] Dan kunt u uw betoog of de beantwoording vervolgen.

[1:40:51] Ja, dank u voorzitter.

[1:40:52] Dan heb ik hier het blokje geopolitieke ontwikkelingen.

[1:40:56] De laatste tijd heb ik ook kennisgenomen van de geopolitieke ontwikkelingen in het Caribisch regio door de inzet van de Verenigde Staten.

[1:41:02] Op de Benedenmense eiland wordt de situatie van dichtbij geleefd en beleefd.

[1:41:07] En we begrijpen dan ook de zorgen die daaronder een deel van de bevolking zijn.

[1:41:11] Ik snap ook goed dat u de vragen hier stelt en ik zal hier nu ook een aantal over beantwoorden.

[1:41:21] Mevrouw Bruining die vroeg van... Hoe houdt u rekening met de geopolitieke realiteit in de regio, in het Koninkrijk en hoe betrekt u de landen?

[1:41:30] En hoewel daar geen acute dreiging is, begrijp ik wel de zorgen van de mensen.

[1:41:35] Koninkrijksministeries Defensie en Buitenlandse Zaken staan heel nauw in contact met elkaar en met de besturen van de Caribisch delen van ons Koninkrijk.

[1:41:46] En gezamenlijk borgen we ook dat we op ieder scenario voorbereid zijn.

[1:41:50] Er is voortdurend contact met de autoriteiten in de Caribische delen.

[1:41:54] Zo was er vorige week in New York nog een overleg tussen premier Schoof en de minister van Buitenlandse Zaken, tussen premier Pisas van Curaçao, premier Messalina van Sint Maarten en minister Sicilia van toerisme van Aruba.

[1:42:11] Dan, welke garanties kunnen wij geven dat Aruba en Curaçao niet onnodig in een politiek conflict mee worden gezogen?

[1:42:19] Dat is de vraag van hem.

[1:42:21] Ik begrijp heel goed dat die zorgen van de bewoners op de eilanden leven, maar dat is op dit moment geen sprake van een acute dreiging.

[1:42:28] Het betreft een nationaal operatie van de VS en het Koninkrijk is hier niet bij betrokken.

[1:42:34] Defensie brengt natuurlijk wel scenario's in kaart.

[1:42:37] Dit hoort bij een taak om de soevereiniteit van het Koninkrijk te verdedigen.

[1:42:41] De veiligheid van inwoners en bezoekers van het hele Koninkrijk staat voorop en de ontwikkelingen houden we ook nou letterlijk in de gaten.

[1:42:50] Dan ook de vraag van de heer Bamenga, welke afspraken er precies gemaakt zijn met Washington over de aanwezigheid van Amerikaanse schepen in de regio.

[1:43:01] Het is belangrijk om te benadrukken dat het een nationaal aangestuurde operatie is door de Verenigde Staten.

[1:43:07] Het Koninkrijk is hier dus op geen enkele wijze bij betrokken.

[1:43:11] De ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie staan in contact met de VS.

[1:43:17] Dan ook de vraag van de heer Bamenga van hoe zorgen wij ervoor dat de bevolking van Aruba en Curaçao vertrouwen houdt in de bescherming die het Koninkrijk hen biedt.

[1:43:30] En ook hier weer, ik begrijp die zorgen van de bewoners van de eilanden, maar er is nu geen acute dreiging voor het Caribisch deel van het Koninkrijk.

[1:43:39] Er is voortdurend nauw contact tussen de autoriteiten en de Caribische delen van het Koninkrijk en de Koninkrijksministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie.

[1:43:47] En de bestuurders zijn verantwoordelijk, en de lokale bestuurders daar zijn ook verantwoordelijk voor de communicatie met de bevolking in de voorbereiding op ieder scenario door middel van de crisisplannen.

[1:43:57] Maar natuurlijk kunnen zij indien gewenst ook geholpen worden door de departementen.

[1:44:03] Dan de vraag van de heer Weid.

[1:44:06] Hoe zorgt u ervoor dat de politieke... dat de bevolking goed geworden... Nee.

[1:44:12] Hoe zorgt u ervoor dat de bevolking goed geïnformeerd wordt over de geopolitieke spanningen?

[1:44:17] Nou ja, wederom geen acute dreiging voor het koninkrijk, maar ik snap de bezorgdheid absoluut.

[1:44:24] Ruback, Curaçao en Bonaire zorgen zelf dat de bevolking goed geïnformeerd, zo goed mogelijk geïnformeerd blijft.

[1:44:31] Defensie en buitenlandse zaken informeren hun overheden ook doorlopend, zodat ze dat ook kunnen doen.

[1:44:40] Dus er is gewoon echt een heel directe lijn tussen defensie en buitenlandse zaken

[1:44:45] met betrekking tot de ontwikkelingen.

[1:44:47] Dat wordt goed gecommuniceerd, maar de bevolking zelf, dat is gewoon de taak van de lokale bestuurder.

[1:44:57] Dan de vraag over de Venezolaanse vluchtelingen.

[1:45:00] Is het kabinet bereid om een nieuw AMS-bericht over Venezuela uit te brengen?

[1:45:05] Het huidige AMS-bericht Venezuela vindt het kabinet nog steeds actueel.

[1:45:12] Dan de vraag van de heer Weid over de kabinetsreactie op het rapport van Amnesty.

[1:45:17] Vindt het kabinet dat de toegang ter asiel op Aruba voldoet aan de internationale mensenrechtennormen?

[1:45:22] Zo nee.

[1:45:24] Waarom wordt de waarbordfunctie uit het statuut dan niet van kracht?

[1:45:28] U sprak over het rapport van Amnesty International.

[1:45:31] Het is primair een aangelegenheid van Aruba om eventueel opvolging te geven aan de uitkomsten daarvan.

[1:45:38] Asiel- en migratiebeleid is een landsaangelegenheid van Aruba.

[1:45:42] Aruba bepaalt zelf hoe ze dat beleid toepast.

[1:45:46] Het inzetten van de waarborgfunctie is het laatste redmiddel en dat is nu niet aan de orde.

[1:45:51] Het waarborgen hiervan is een koninkrijksaangelegenheid.

[1:45:55] Voor de koninkrijk is pas een functie weggelegd als een land zelf niet in staat is om structureel dit fundamenteel recht te verwezenlijken.

[1:46:01] En dat is niet het geval.

[1:46:06] Dan toegang, asiel en mensenrechtenverdragen.

[1:46:10] Dat is ook een vraag van de heer Weid.

[1:46:13] Waarom verschilt de toegang tot asiel binnen het Koninkrijk en streeft het kabinet naar gelijke toepassing van internationale mensenrechtenverdragen binnen het Koninkrijk?

[1:46:23] Zoals ik eerder ook al zei van het asiel- en migratiebeleid zijn landsaangelegenheden.

[1:46:29] De landen binnen het Koninkrijk die bepalen zelf hun eigen beleid daarin.

[1:46:33] Binnen het koninkrijk wordt er zeker gestreven naar gelijke toepassing van internationale mensenrechtenverdragen.

[1:46:39] De implementatie binnen de Caribische landen kent echter ook zijn uitdagingen.

[1:46:44] Hiervoor wordt wel een samenwerking gezocht tussen de landen.

[1:46:51] Was dat het blokje?

[1:46:53] Ja, want ik heb een vraag als eerste van mevrouw Bruining.

[1:46:56] Ik schrik een beetje van wat ik van de stafs hoor.

[1:47:02] We kregen een presentatie van de heer Verbossen.

[1:47:08] In die presentatie werd echt gesproken van een dreiging die zou kunnen ontstaan.

[1:47:14] Een acute dreiging.

[1:47:16] Misschien niet per se, maar wel.

[1:47:21] Hoe moet ik dat goed zeggen?

[1:47:22] In ieder geval wel dat er dreiging zou kunnen ontstaan, dat er actoren zijn die dat mogelijk zouden kunnen maken.

[1:47:28] Dus mijn vraag is wel ook, na afdronk van het IPCO, waarin eigenlijk de staten ook aangaven niet heel goed geïnformeerd te worden, hoe de staatssecretaris tot deze conclusie komt, tot de antwoorden die de staatssecretaris op dit moment heeft gegeven.

[1:47:42] Want dat is niet nogmaals wat wij dit weekend hebben ervaren.

[1:47:44] Dus ik bemerk daar een discrepantie.

[1:47:48] De staatssecretaris.

[1:47:49] Ik kan u verzekeren dat ik heb rechtstreeks contact met de bestuurders daar.

[1:47:53] Daar zijn goede afspraken over gemaakt en die informatievoorziening richting de landsbestuurder die is gewoon goed.

[1:48:02] Ik wil nogmaals benadrukken dat het niet de afdronk is die wij in de gesprekken die wij hebben gevoerd het afgelopen IPCO hebben opgevangen.

[1:48:13] Het is niet het tegenovergestelde van wat de staatssecretaris hier stelt.

[1:48:19] Ondanks dat de staatssecretaris goed geïnformeerd blijkt te zijn, is dat vanaf de andere kant een ander geluid.

[1:48:27] toch echt te letten op die relatie en dat te benadrukken, dat er daadwerkelijk ook goed geïnformeerd wordt en daarop te reflecteren.

[1:48:34] De staatssecretaris.

[1:48:35] Ik blijf daar gewoon bij.

[1:48:37] Ik weet gewoon dat er goede informatievoorziening is.

[1:48:40] En ik treed niet in de plaats van de landsbestuurder.

[1:48:45] Hoe de landsbestuurder hun eigen bewoners informeren, dat is aan hun.

[1:48:50] Ik weet dat wij de bestuurlijke afspraken die we daar gemaakt hebben,

[1:48:53] die worden gewoon nagekomen.

[1:48:55] Wij hebben een goede informatievoorziening in de richting van de landsbestuurder.

[1:49:00] De heer Wajt.

[1:49:02] Dank voorzitter.

[1:49:03] Ik heb de staatssecretaris als een zeer begaan mens ervaren tot zover voor de mensen op de eilanden.

[1:49:11] Dus volgens mij zit dat stukje wel goed.

[1:49:14] Het is misschien toch wel even goed om door te gaan op het puntje omtrent die acute dreiging.

[1:49:20] Ik zou wel aan de staatssecretaris willen vragen

[1:49:23] om toch na te gaan wat de effecten hebben van die dreiging, even los van de fysieke dreiging, op de gemoedstoestand van de mensen.

[1:49:34] En we hebben echt tijdens het IPCO ook van de parlementariërs van de eilanden ook teruggekregen

[1:49:41] dat er toch wel enige vorm van angst aanwezig is in de bevolking over mogelijke inmenging op de mogelijke midden of de lange termijn en de gevolgen die dat kan hebben van de onrust die er aan de grens plaatsvindt, de verhalen omtrent, boten die daar getorpedeerd worden enzovoort enzovoort.

[1:50:03] Die hebben ook invloed, wat wij begrepen, ook

[1:50:07] misschien wel indirect, invloed ook op de economische ontwikkeling, al zijn de voorbeelden die we hoorden op de instroom van het toerisme, bleek dat het toerisme ook daadwerkelijk gedaald is geweest de afgelopen periode.

[1:50:22] Dus ik snap inderdaad dat als je het over acute dreigingen, er zullen geen bommen vallen op dit moment.

[1:50:26] Er is geen oorlog aan die grens, maar we moeten vooral ook proberen vooruit te denken om

[1:50:34] En daar zou ik de staatssecretaris voor willen gaan vooruit.

[1:50:38] Hoe kunnen we omgaan met het sentiment wat leeft onder de mensen?

[1:50:45] En hoe kunnen we ook alvast nadenken wat we vervolgens economisch zou kunnen gaan betekenen?

[1:50:51] De staatssecretaris.

[1:50:54] Ik benadruk nogmaals.

[1:50:56] In het Koninkrijk hebben wij een gezamenlijke taak.

[1:51:00] Daar waar het gaat over buitenlandse zaken en defensie en dit soort zaken.

[1:51:05] Nederland informeert de bestuurders van de landen gewoon optimaal.

[1:51:14] Er zitten goede informatielijnen in.

[1:51:20] Dat benadruk ik ook continu.

[1:51:23] En dat doet niets af aan het gevoel dat de bevolking heeft.

[1:51:30] ...en de zorgen die daar zijn.

[1:51:32] Dat doet daar niks aan af.

[1:51:34] Maar we moeten wel in onze eigen rol blijven.

[1:51:39] En het is niet aan mij om hier daarover uitspraken te doen... ...anders dan dat wij signalen serieus nemen... ...en dat er met Defensie en buitenlandse zaken en zo nodig ook met mij... ...ook gekeken wordt naar zaken die nodig zijn in dien.

[1:51:57] En daar heb ik ook in mijn spreektekst heb ik ook al aangegeven dat daar ook wel naar gekeken wordt.

[1:52:03] Maar wij gaan niet treden in de zaken die daar gewoon in de informatievoorziening naar de bewoners gaat.

[1:52:13] En dat is een landsaangelegenheid.

[1:52:17] Misschien kunnen we dat ook wel op een hele nette manier tacklen.

[1:52:23] Ik kan me ook heel goed vinden in de scheiding die de staatssecretaris meemaakte over de rollen die er zijn.

[1:52:30] Wij als parlementarisch volksvertegenwoordiger van het Europees deel van de kolonie geven het signaal af die wij te horen hebben gekregen van de volksvertegenwoordigers van de landen daar.

[1:52:40] Ik kan me voorstellen dat de staatssecretaris het signaal dat wij hem nu meegeven misschien wel in een gesprek mee kan nemen met de bestuurders van de landen.

[1:52:50] De staatssecretaris, zonder problemen zal ik dat doen.

[1:52:54] Ik zal het signaal overbrengen.

[1:52:57] Maar ik benadruk wel, en dat zal ik ook vaker in dit soort debatten zal ik dat benadrukken.

[1:53:03] Ik vind dat we wel een gezamenlijke verantwoordelijkheid hebben op bepaalde terreinen.

[1:53:10] Maar op andere terreinen hebben we ook echt dat de landen autonoom zijn.

[1:53:14] Dat is gewoon een eigen rol en verantwoordelijkheid.

[1:53:16] En daar moeten we wel zorgvuldig mee omgaan.

[1:53:21] We hebben een geschiedenis waarbij Den Haag ook een beetje de naam heeft dat ze op een stoel van de lokale besturen gaan zitten.

[1:53:29] Dat wil ik dus absoluut niet.

[1:53:31] Ik vind dat dit ook echt landsaangelegenheden zijn waarbij de informatievoorziening ook gewoon via die lijn hoort te lopen.

[1:53:38] En dat als daar zorgen zijn, en ik krijg vanuit mijn volksvertegenwoordiging te horen dat die zorgen er zijn, dan zal ik dat ook in de richting van die bestuurders zal ik die zorgen uitspreken.

[1:53:48] Maar dan laat ik nog steeds de informatievoorziening via die lijnen lopen.

[1:53:52] Dank.

[1:53:52] We noteren in ieder geval dat de staatssecretaris die zorgen zal overbrengen die zoals ze hier geuit zijn aan de bestuurders.

[1:54:01] Ja, dan denk ik dat u verder kunt met uw volgende blokje van de beantwoording.

[1:54:07] Het ongevraagde advies van de Raad van State.

[1:54:10] Het is al vaker genoemd, het ongevraagde advies van de Raad van State en twee onderwerpen zijn er uitgehaald.

[1:54:16] De positie van de gevolmachtende ministers en het democratisch tekort.

[1:54:21] Een democratisch tekort, vraagt mevrouw Bruining.

[1:54:24] Er wordt gevraagd of ik bereid ben om te onderzoeken hoe er een betere representatie kan worden vormgegeven, zoals het toevoegen van bijzondere gedelegeerden uit de landen.

[1:54:34] De Nederlandse positie op dit onderwerp volgt ook uit de Nederlandse reactie op het ongevraagde advies van de Raad van State.

[1:54:41] Deze heb ik uw Kamer gisteren toegestuurd.

[1:54:43] Op dit moment is de Nederlandse regering daar nog niet toe bereid.

[1:54:48] Aan de hand van de gesprekken die zullen worden gevoerd over de posities van alle vier landen zal nader worden bezien of daar ruimte is om nader tot elkaar te komen.

[1:54:56] Dus we hebben nu allemaal onze position papers neergelegd.

[1:55:01] Daar zullen niet alle lijnen naar dezelfde kant uit lopen, maar aan ons nu de schone taak om naar de komende tijd met elkaar over te spreken en kijken hoe we daar bij elkaar kunnen komen en welke regelen we met elkaar hebben.

[1:55:20] Dan ook weer de vraag over de positie van de gevolgmachtige ministers.

[1:55:24] Gevraagd is hoe ik ervoor kan zorgen dat de rol van de gevolgmachtige ministers concreet

[1:55:29] worden versterkt zoals dat zij meer zijn dan adviseurs in de marge in hoe de adviezen daadwerkelijk invloed hebben op de besluitvorming.

[1:55:37] De gevolmachtigde ministers hebben stemrecht in de Rijksministerraad in de mogelijkheid om een voortgezet overleg aan te vragen.

[1:55:48] Dat is daadwerkelijke invloed.

[1:55:51] Al ben ik mij ervan bewust dat dit niet altijd zo wordt gevolgd.

[1:55:55] In haar ongevraagde advies heeft de Raad van State enkele suggesties gedaan om de rol van de gevolgmachtigde ministers te versterken binnen de huidige kamers van het statuut.

[1:56:04] In het Nederlandse standpunt wordt hier ook op ingegaan.

[1:56:08] Ik ga op basis van de position papers van de vier landen nu het gesprek aan met de landsregeringen en in dat kader komen ook deze punten uiteraard aan bod.

[1:56:17] Specifiek voor wat betreft de concrete werkwijze op de orderregels voor de Rijksministerraad

[1:56:21] heeft Nederland in haar position paper al opgenomen bereid te zijn om hier met de K-Olympische landen naar te kijken.

[1:56:30] Dan de vraag van mevrouw Bruining over gelijkwaardigheid.

[1:56:34] U vroeg mij hoe ik reflecteer op de huidige samenwerking met de landen, de wijze waarop we invulling geven aan de gelijkwaardigheid tussen de landen en ook hoe we die verbinding ook naar het IPCO kunnen voortzetten.

[1:56:48] De afgelopen maanden heb ik mogen zien dat er veel onderlinge betrokkenheid is... ...en dat we vanuit Nederland op veel onderwerpen... ...een intensieve samenwerking hebben met de Caribische landen.

[1:57:00] Gelijkwaardigheid is daar bij mij echt het centrale uitgangspunt.

[1:57:05] Dat betekent voor mij dat ieder land zijn eigen verantwoordelijkheid heeft... ...en dat we met elkaar het gesprek voeren over hoe we elkaar bij kunnen staan.

[1:57:12] Alleen zo kunnen we volgens mij in dit Koninkrijk verder komen met elkaar.

[1:57:17] Ik ben het met mevrouw Bruining eens dat nabijheid en gezamenlijkheid daarbij hard nodig zijn.

[1:57:21] En die verbinding zoek ik daar nu ook nadrukkelijk op, ook naar het IPCO.

[1:57:25] En ik heb hem eerder ook al aangegeven in een gesprek over hoe ik dat nou ervaren heb.

[1:57:37] Ik denk dat als wij in goede intermensieve verhouding op basis van gelijkwaardigheid... Ik heb een bandbreedte van mijn kabinet en van mijn parlement.

[1:57:47] Dat hebben de landsbestuurder, hebben dat ook.

[1:57:49] Als we binnen die baanbreedte kijken hoe we met elkaar tot resultaten kunnen komen op een aantal zaken die we gezamenlijk doen of waar we gezamenlijk verantwoordelijk voor zijn, dan kunnen we naar mijn idee gewoon hele mooie dingen doen met elkaar.

[1:58:08] Ja, dit was het einde van dit blokje, denk ik.

[1:58:10] Dan zie ik een vraag van mevrouw Bruining.

[1:58:12] Dank, voorzitter.

[1:58:13] We hebben natuurlijk het IPCO gehad en wat ook op het IPCO leefde is dat alles altijd zo lang duurt als wij dingen in samenwerking doen.

[1:58:21] Dus een geschillenregeling die al 15 jaar ligt en nog een paar andere dingen waar ik het hoofd van de staatssecretaris niet mee ga vermoeien.

[1:58:28] Maar hoe gaat de staatssecretaris eigenlijk borgen dat dit proces over het ongevraagd advies van de Raad van State niet te lang gaat duren?

[1:58:36] Staatsecretaris ook een soort tijdspad al in zijn hoofd, op welke termijn hij de gesprekken zou willen laten plaatsvinden en wanneer zal de staatssecretaris daarover een terugkoppeling kunnen geven aan de Kamer?

[1:58:50] Het woord is aan de staatssecretaris.

[1:58:54] Dat ga ik gewoon eerst bespreken met de ministers-presidenten daar.

[1:58:59] Kijk, bijna bij alle processen waar je mee te maken hebt, als je met vier partijen aan tafel zit, dan ben je natuurlijk altijd afhankelijk van elkaar voor de snelheid van processen.

[1:59:10] Natuurlijk proberen we altijd wel dingen snel te doen.

[1:59:15] Maar soms moet je ook even tijd nemen voor bepaalde zaken om ze goed samen te brengen.

[1:59:20] Dus dat is ook een beetje afhankelijk van het onderwerp.

[1:59:23] Het is een beetje afhankelijk van de gevoeligheid.

[1:59:24] Maar het is ook afhankelijk van de urgentie van bepaalde zaken, hoe snel dingen gaan.

[1:59:28] Maar dit ga ik dus eerst hernemen met de minister-president.

[1:59:33] Dank u wel.

[1:59:34] Ik kijk naar de leden.

[1:59:35] Geen andere vragen bij dit plokje.

[1:59:37] Dan kan de staatssecretaris zijn beantwoording vervolgen.

[1:59:42] Dat is mooi, want de heer Bamenga heeft net weer aangesloten en die heeft mij gevraagd of ik middag beschikking kan stellen voor de toestroom van leerlingen naar het beroepsonderwijs in de Caribische landen.

[1:59:53] Onderwijs is een autonome aangelegenheid van de landen.

[1:59:56] In het kader van de landspakketten werk ik wel aan een betere aansluiting tussen onderwijs en de uitwijsmarkt.

[2:00:01] Ik faciliteer samen met de landen de rondedafelgesprekken met stekenholders om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te verbeteren.

[2:00:11] En hierbij ontstaat wel een gedeeld beeld van de benodigde opleidingsrichting.

[2:00:16] Wordt ook structurele samenwerking tussen onderwijs, overheid en werkgevers bevorderd.

[2:00:20] En ja, dat zijn wel zaken die ook in de landen ook gewoon goed vallen.

[2:00:27] En daar hebben we gewoon mooi gesprekken over.

[2:00:30] Daar zien we ook wel kans.

[2:00:33] Dan had ik de vraag van de PVV over voedselzekerheid.

[2:00:39] Er is gevraagd of ik een update wil geven over het vertrekken van subsidies op het gebied van voedselzekerheid en wat de criteria hierbij zijn.

[2:00:45] Er is in totaal 24 miljoen euro beschikbaar voor het vergroten van de voedselzekerheid op alle zes eilanden.

[2:00:51] Hiervoor wordt onder andere een fonds opgericht wat leningen gaat uitgeven aan ondernemers.

[2:00:56] En er is geld beschikbaar om lokale overheidsprojecten te financieren.

[2:01:01] Het moet hierbij gaan om projecten en activiteiten die de voedselzekerheid verhogen, de eilanden minder kwetsbaar te maken en de import moet verlagen.

[2:01:09] De Kamer wordt in november of december verder geïnformeerd over dit onderwerp.

[2:01:14] En het mooie van het fonds, dat vind ik eigenlijk wel, het is een borstellingsfonds waarbij die ondernemers die eigenlijk nu geen kans bij banken hebben, wel kunnen lenen en eigenlijk ook in kunnen stappen in die mooie projecten die we daar aan het organiseren zijn.

[2:01:31] Dan had ik een vraag van de heer Bamenka over klimaat, 18 miljoen euro die hiervoor beschikbaar zou zijn.

[2:01:39] De vraag was hoe dit in verhouding staat met de enorme uitdaging waar de eilanden voor staan of ik bereid ben om de financiering te verhogen.

[2:01:48] De bedragen die hier genoemd worden, die gaan over het verbeteren van de energievoorziening en het tegengaan van de klimaatverandering op Bonaire, Sawa en Sint Eustatius.

[2:01:57] Nederland geeft 150 miljoen uit om het energiesysteem op de landen duurzamer te maken.

[2:02:07] Hiermee worden uitstoot van CO2 en andere broeikasgas verlaagd en worden de landen minder afhankelijk van fossiele brandstoffen.

[2:02:16] De verantwoordelijkheid voor de klimaatopgave van deze klimaatagenda ligt verder bij de Caribische landen zelf.

[2:02:23] Voor meer informatie hierover verwijs ik ook graag naar mijn collega Hermans van de minister van Klimaat en Groene Groei.

[2:02:33] Dan wordt door de heer Mamenga gevraagd hoe ik borg dat de eilanden gelijkwaardig en rechtvaardig worden ondersteund in de strijd tegen klimaatverandering vergelijkbaar met de bescherming die wij in Europees Nederland hebben.

[2:02:45] De eilanden worden daarbij geholpen via het programma International Panel for Deltas and Coastal Areas, IPDC.

[2:02:53] En via dat programma krijgen de zes eilanden hulp bij het opstellen van plannen om zich aan te passen aan klimaatverandering.

[2:03:04] En die plannen helpen om op de lange termijn beter om te gaan met de wateroverlast en andere waterdreigingen.

[2:03:10] De eilanden zijn hier zelf verantwoordelijk voor de uitvoering van die plannen.

[2:03:16] Graag verwijs ik voor verdere vragen ook door naar mijn collega van het ministerie van E&W.

[2:03:22] Het mooie was wel de afgelopen zaterdag daarvoor ben ik hier met de premier van Aruba in Groningen geweest en hebben we ook kunnen zien dat de vroege bewoners van Aruba en de vroege bewoners van Groningen allebei te maken hadden met water.

[2:03:44] De bewoners van Aruba gingen naar beneden en gingen dammetjes bouwen om het water vast te houden in de rode.

[2:03:53] ...en de Groninger bewoners die gingen op een terp zitten of op een wierde zitten... ...om omhoog te komen, om geen last te hebben van dat water... ...en die gingen ook werken met dammen en sluizen... ...om het water zo snel mogelijk kwijt te raken.

[2:04:05] Dus zo zie je maar dat water een hele bepalende factor is... ...maar dat we wel van elkaar kunnen leren... ...omdat heel vaak dezelfde technieken gebruikt worden... ...dan wel om water af te voeren, dan wel om water vast te houden... ...en dit zijn ook hele mooie basiskennisvelden... ...die we ook weer in kunnen zetten bij de ontwikkeling van voedselzekerheid.

[2:04:24] Dan armoede.

[2:04:27] Wat zijn de mogelijkheden om de armoede op de landen aan te pakken?

[2:04:31] Armoede, inkomensongelijkheid, een grote informele economie en een achterblijvend sociaal vangnet zijn inderdaad grote problemen op de eilanden.

[2:04:41] De problematiek is complex en vraagt om een samenhangende aanpak.

[2:04:45] En de landen zijn wel zelf verantwoordelijk om hier de juiste keuzes in te maken.

[2:04:50] Via de landspakketten kan Nederland de landen hierbij ondersteunen.

[2:04:53] En als wij bestuurlijke gesprekken voeren, is het verschil in inkomen tussen de lokale bevolking en de experts en dat soort dingen, dat zijn ook altijd wel onderwerpen die wij bespreken met elkaar.

[2:05:07] En zijn we ook wel op zoek van hoe we daar nu

[2:05:10] Ook voor de lokale bewoners om daar wat meer ruimte en lucht in te kunnen creëren.

[2:05:16] Maar uiteindelijk blijft het wel de verantwoordelijkheid van de landen zelf.

[2:05:21] Dan vroeg de heer Weid ook naar de investeringsfonds van de landen.

[2:05:25] naar de mogelijkheid een investeringsfonds op te richten dat renteloze leningen kan versterken om de zelfredzaamheid te versterken.

[2:05:32] De investeringen in Curaçao en Sint Maarten en na de Rijkswet ook in Aruba kunnen door Nederland al worden gefinancierd tegen gunstige voorwaarden.

[2:05:41] Renteloze leningen gaan een stapje verder en impliceren dat het een gif van Nederland aan de landen zou zijn.

[2:05:46] En dat zou een budgetaire impact hebben waar nu geen ruimte voor is.

[2:05:52] Wat we wel doen, en dat is dan veel kleiner, bij die borstellingsregelingen voor kleine ondernemers, dan hebben we natuurlijk wel wat minder zware druk op de mensen die lening aangaan.

[2:06:07] Maar dat heeft natuurlijk een heel ander niveau dan op landsniveau.

[2:06:17] Dan ook een vraag over de economie van de heer Weid.

[2:06:21] Hoe stimuleert u de duurzame economische ontwikkeling op de eilanden en zorgt dat ze minder afhankelijk worden van toerisme?

[2:06:28] Ik draag via het landspakket bij aan duurzame ontwikkelingen in elk van de landen.

[2:06:31] Bijvoorbeeld zijn we bijvoorbeeld agro-innovation park op Aruba in het aanbieden van agri-loans op Sint Maarten.

[2:06:39] In Sint Maarten draag ik ook via het Trust Fund bij aan de infrastructuur.

[2:06:44] Samen met de overheden werken we ook aan eenvoudige procedures met minder regels voor ondernemers.

[2:06:51] Ook via het landspakket is dit jaar een samenwerkingsforum tussen de drie landen gestart om ervaringen uit te wisselen en samen te werken bij de ontwikkeling van duurzaam economisch beleid.

[2:07:03] Dan vraagt de heer Weid nog ondersteunen van de KAS bij globale fonds van de EU.

[2:07:08] U vraagt of het kabinet wil toezeggen dat de landen te helpen met aanvragen van Global Europe Fonds van de Europese Unie.

[2:07:15] Wij hebben een EU-gezond die de zes landen kan ondersteunen... bij het aanvragen van Europese fondsen.

[2:07:21] De landen maken hier nog geen gebruik van, maar... Ik weet niet of het zes landen zijn, maar ik bedoel zes eilanden... kan ondersteunen bij het aanvragen van Europese fondsen.

[2:07:34] De landen maken hier nog geen gebruik van, maar dat kan wel.

[2:07:38] De Europese Commissie heeft inmiddels voorstellen gepubliceerd voor het MFK voor de periode 2027 en verder.

[2:07:45] Hierin komt ook de toegang voor de eilanden Global Europe terug.

[2:07:50] Bij het vormen van de kabinetsreactie op dit voorstel zijn alle delen van het Koninkrijk meerdere keren geraadpleegd.

[2:07:56] Ook in het vervolg van de onderhandelingen blijven zij nauw betrof.

[2:08:02] Dan vraagt mevrouw Groninger van de VWD perspectief voor toekomstige generaties.

[2:08:09] Op welke manier kunt u perspectief bieden voor de toekomstige generaties?

[2:08:15] Op diverse manieren wordt met de landen samengewerkt om toekomstige generaties perspectief te bieden.

[2:08:21] Via de landspakketten wordt onder andere samengewerkt aan het versterken van de economie.

[2:08:27] de verbetering van het onderwijs en ook de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt.

[2:08:32] En ook via het vierlandenoverleg onderwijs wordt gewerkt aan verbetering van onderwijs.

[2:08:39] Dan ben ik ook hiermee aan het einde van dit blokje gekomen.

[2:08:42] Ja, dat is denk ik het einde van het blokje sociaal-economische ontwikkeling en klimaat.

[2:08:46] Ik kijk naar mevrouw Van Groningen in eerste instantie en dan de heer Bamenga.

[2:08:50] Voorzitter, dank u wel.

[2:08:51] En ook dank voor uw antwoord op het perspectief voor toekomstige generaties.

[2:08:55] Want er zit wat ons betreft een grote zorg.

[2:08:57] Wij willen echt dat corruptie wordt aangepakt.

[2:09:00] En wij denken dat als we zorgen voor goed onderwijs en ook economische groei, dat dat in ieder geval het perspectief is wat we ze kunnen bieden.

[2:09:07] Waardoor wellicht dat ook afneemt.

[2:09:09] Maar u verwijst daarbij ook naar de landspakketten.

[2:09:11] En we weten ook allemaal dat ze achterlopen met de ambities daarop.

[2:09:16] Dus ik ben blij dat u het zegt, maar tegelijkertijd ben ik echt wel kritisch vandaag.

[2:09:21] Dat ik denk, ja, als we echt willen zorgen dat die toekomstige generaties ook perspectief krijgen, dan moeten we volgens mij een stapje extra zetten.

[2:09:27] En dan is het alleen verwijzen naar ambitie die in een landpakket staan niet genoeg.

[2:09:32] Dan moeten we volgens mij met elkaar echt kijken hoe kunnen we zorgen dat er ook echt resultaat geboekt is en geboekt wordt.

[2:09:38] Want we weten allemaal dat, nou,

[2:09:40] De resultaten uit die landspakketten dus nog niet zo zijn.

[2:09:43] Dus mijn vraag concreet is, wat gaat u er dan echt aan doen dat we ook resultaat boeken op deze onderwerpen?

[2:09:48] De staatssecretaris.

[2:09:49] Dank u wel voor de vraag, maar dit is dus een van de punten die ik ook gewoon bij al mijn gesprekken gevoerd heb.

[2:09:55] Wat je ziet is dat er eigenlijk hele kleine besturen zijn met een hele beperkte uitvoeringsmogelijkheid.

[2:10:01] En we zien dat eigenlijk in de volle breedte de zaken die in die landspakketten weggezet kunnen worden.

[2:10:09] Dat die aangepakt worden, maar dat de uitvoeringskracht gewoon ook simpelweg niet groot genoeg is om zaken tot een goed einde te brengen.

[2:10:17] Wat ik iedere keer heb gevraagd en ook heb aangegeven daar, is van ga prioriteren.

[2:10:25] Zorg ervoor dat je je inzet op een aantal projecten... ...waarvan je gewoon weet dat je ze af kunt krijgen... ...die ook gewoon een realistisch tijdpad kunnen laten zien... ...om gewoon binnen de looptijd van het landsbouwpakket de zaken af te ronden.

[2:10:40] En doe je best gewoon eventueel op die prioriteiten... ...zodat we ook dingen tot een goed einde krijgen.

[2:10:51] Toch nog een tweede vraag zie ik van mevrouw Van Groningen.

[2:10:56] Dat ik er ook nog eentje overhoud voor de financiën.

[2:10:59] Ik ben wel blij met uw inzet dat u aangeeft dat ze moeten prioriteren.

[2:11:06] Heeft u daar dan ook een soort termijn aan gesteld?

[2:11:08] Dat u zegt, prima, we willen voor het eind van het jaar weten wat die prioriteiten zijn.

[2:11:15] Nou, laten lopen dat we uiteindelijk volgend jaar, wel met wellicht een andere kamers samenstelling, wederom hetzelfde gesprek voeren.

[2:11:23] En dat ze zeggen, ja, maar we willen prioriteren.

[2:11:24] We willen dat die landspakketten gerealiseerd worden en de acties daaruit ook echt concreet worden uitgevoerd.

[2:11:29] Dus ik ben wel aan het zoeken aan een heel klein beetje druk en een termijn dat ze ook weten, oké, dan moeten we het leveren en dan zijn dit ook de acties waar we op gaan inzetten.

[2:11:40] De Kamer wordt in november geïnformeerd daarover.

[2:11:47] Maar ik wil toch ook wel aangeven dat de toon hier wel de muziek maakt.

[2:12:01] Als ik er op voorhand van uitga dat mensen zelf geen prioriteiten gaan stellen en dat ik daar als

[2:12:09] dat top-down bovenop gaat zitten.

[2:12:11] Dat wil ik niet.

[2:12:13] Ik vind dat mensen zelf de plekken

[2:12:16] De boodschap gehoordhebbende moet kijken van welke projecten ze willen prioriteren.

[2:12:24] En hoe ze daarmee omgaan.

[2:12:26] Op die stoel ga ik niet zitten.

[2:12:28] Ik vind dat ook een stukje eigen verantwoordelijkheid.

[2:12:31] Ik wil ze wel helpen.

[2:12:32] Als daar de vraag komt van kun je ons helpen om te kijken hoe we dat goed tot uitvoering krijgen.

[2:12:38] Of kun je ons helpen om de keuzes te maken.

[2:12:41] Dan zijn we er altijd toe bereid.

[2:12:42] Maar het gaat niet top down doen.

[2:12:46] De Kamer wordt geïnformeerd in november over de stand van zaken van de landspakketten.

[2:12:59] Volgens mij zei de staatssecretaris het belang van onderwijs, aan de aanleiding van een vraag die ik stelde.

[2:13:09] De staatssecretaris gaf ook aan dat er mooie gesprekken op dit moment gevoerd worden en dat de staatssecretaris ook kansen ziet.

[2:13:17] Alleen heeft niet gespecificeerd welke kansen de staatssecretaris ziet.

[2:13:22] Dus graag meer toelichting over de kansen die de staatssecretaris ziet als het gaat om die betere samenwerking in het kader van onderwijs.

[2:13:30] Staatssecretaris.

[2:13:37] Ik wil dat wel gewoon per brief ook nader informeren in november.

[2:13:40] Ik kan hier nu wel even een voorbeeld noemen van hoe wij ook een stukje onderwijs, dat is dan niet zo direct dat er een school is, maar in die landbouwplannen die we daar neerleggen,

[2:13:54] willen we ook een stukje bedrijfsbegeleiding gaan doen.

[2:13:58] Dat is teeltadviezen, fokadviezen, maar ook van een stukje economie erachter.

[2:14:08] Dat je die bedrijfsbegeleiding krijgt als je de investeringen hebt gedaan.

[2:14:11] Dan is het nog niet altijd dat je het eerste jaar direct verdient, dus dan kan je ook denken van oeh, ik krijg alleen maar kosten.

[2:14:16] Maar als je dan ziet dat je wel goed bezig bent met je bedrijf, dat je dan op een wat langere termijn wel zaken gaat verdienen.

[2:14:26] Dat we ook gaan meehelpen van hoe ga je je assetmarkt creëren met elkaar.

[2:14:32] Hoe doe je dit desnoods coöperatief?

[2:14:34] Dat zijn allemaal zaken die we wel ook als een onderdeel van onderwijs kunnen zien.

[2:14:40] Dat betekent dat je het niet altijd via een school hoeft te doen, maar dat je ook gewoon met een stukje bedrijfsbegeleiding ook mensen kunt stuwen in de ontwikkeling in de economie.

[2:14:53] Dank u wel.

[2:14:55] Dan kijk ik of de heer Wajt inderdaad ook een vraag heeft.

[2:14:58] Dank voorzitter.

[2:14:59] Ik wilde nog even reflecteren op de vraag die ik heb gesteld aan de staatssecretaris omtrent het Koninkrijksfonds, het investeringsfonds.

[2:15:08] Ik kan me goed voorstellen dat we inderdaad geen hele gekke dingen willen doen die de begroting onder druk zetten.

[2:15:14] Dus dat snap ik heel goed.

[2:15:15] Dus de vraag aan de staatssecretaris is eigenlijk om te kijken of de staatssecretaris bereid is om te onderzoeken of er een soort van investeringsfonds kan worden opgezet waarin de aflossing van bestaande schulden deels wordt teruggeploegd.

[2:15:30] Met name het deel waar de rente op zit.

[2:15:35] Zodat de landen dat geld weer terug kunnen inzetten voor duurzame investeringen in hun eigen economie en samenleving.

[2:15:41] En dan krijg je eigenlijk een soort van

[2:15:43] een cirkel die zichzelf versterkt.

[2:15:48] Staatssecretaris.

[2:15:50] Ik begrijp uw vraag, maar ik houd wel even vast aan de beantwoording die ik liet u neergeven.

[2:15:59] De heer Wajt.

[2:16:01] Voorzitter, proef ik daaruit dat de staatssecretaris hier wel over wil nagaan denken?

[2:16:07] De staatssecretaris.

[2:16:08] Het is een leuke poging, maar ik denk heel veel na.

[2:16:13] Maar ik blijf even bij het antwoord dat ik u daarop gegeven heb.

[2:16:19] U zult het daarmee moeten doen, heer Weid.

[2:16:21] Ik denk dat er verder geen vragen zijn naar aanleiding van dit blokje.

[2:16:23] Dan komt de staatssecretaris, als ik het wel heb, bij het laatste blokje overigen.

[2:16:28] En het overige was daar ook andere belangrijke onderwerpen.

[2:16:31] Dus dan pakken we dat gewoon even in één keer.

[2:16:37] De VVD vroeg naar de overheidsfinanciën van Aruba.

[2:16:39] Mevrouw van Groningen vraagt of ik haar mening deel dat Aruba goede vorderingen maakt op het gebied van financieel beheer en meer verantwoordelijkheid zou moeten krijgen.

[2:16:47] We zien inderdaad bij Aruba een goede voorgang bij het landspakket op het gebied van financieel beheer.

[2:16:52] Meer eigenaarschap is een van de kernelementen van de ontwerpte Rijkswet voor Aruba.

[2:16:57] Dus ik kan bevestigen dat ik u bedoel.

[2:17:02] Dan ook de vraag van de VVD met de RFT-evaluatie.

[2:17:07] Er wordt gevraagd om een schriftelijk update over de stand van zaken, opvolging, evaluatie, RFT.

[2:17:16] En dat zal ik doen.

[2:17:18] En dan gaat u natuurlijk vast en zeker vragen wanneer voor de begrotingsbehandeling.

[2:17:26] Dan...

[2:17:29] De vraag van mevrouw van Groningen.

[2:17:30] Financiën Zint-Maarten landen algemeen.

[2:17:36] Een vraag over de overheidsfinanciën van Zint-Maarten en het daaraan verbonden financieel toezicht.

[2:17:41] U vraagt welke incentives wij zouden kunnen inbouwen om problemen te voorkomen.

[2:17:47] De financiële uitdagingen van Zint-Maarten hebben uiteraard de aandacht van de regering van Zint-Maarten en het CFT en het kabinet in die volgorde.

[2:17:57] Vanuit de Koninkrijk is dat geregeld in de Rijkswet Financieel Toezicht.

[2:18:02] En vanuit die basis adviseert het CFT aan de regering van z'n laden.

[2:18:07] Over de versterking van het Financieel Toezicht komt het kabinet later dit jaar terug in reactie op de beleidsdoorlichting van artikel 5 van de begroting.

[2:18:15] Op dit moment worden de overheidsfinanciën van de landen door het IMF nogals houdbaar beoordeeld.

[2:18:23] Dan vraagt de heer Wijdt, de zorg van Aruba, hoe kijkt u aan tegen de situatie rondom de oudere zorg op de eilanden en hoe kan deze met een wijkgerichte aanpak worden gesterkt?

[2:18:35] De recente berichtgeving over de oudere zorg in Aruba, die grijpt mij ook aan.

[2:18:39] En een eventuele wijkgerichte aanpak is een interessante gedachte, maar vooral ook een overweging voor de landen zelf en van de zorginstituten op landen.

[2:18:48] Ik kan in de gesprekken met de regering van Aruba hier wel bijzonder aandacht voor vragen.

[2:18:58] Dan vraagt mevrouw van Groningen nog de nagekomen... Oh, die had ik al beantwoord.

[2:19:07] Oké, klaar.

[2:19:14] Heb ik die vraag... Het mag ook nog een tweede keer, als u twijfelt.

[2:19:19] Nou, ik twijfel in elk geval.

[2:19:20] Wanneer worden de landen aangesproken op het feit dat ze achterlopen op de afspraken in de landspakketten?

[2:19:24] Ik heb hem niet direct beantwoord, wel indirect.

[2:19:27] De landen zijn zelf eigenaar van de hervormingen in de landspakketten.

[2:19:30] Zo hebben we het ook in de onderlinge regeling met elkaar afgesproken.

[2:19:33] Twee keer per jaar maak ik met de landen afspraken over de voortgang.

[2:19:37] Waar nodig, voer ik ook de bestuurlijke gesprekken met de minister-presidenten.

[2:19:40] En dan klopt dat hervormingen langer duren dan bij de toestandkoming van de landsbekende waren gedacht.

[2:19:46] En dit komt ook omdat heel veel hervormingen echt complex zijn in de uitvoeringskracht gering.

[2:19:51] En dus eigenlijk heb ik in de vorige vraag al een deel van het antwoord gegeven, maar ik zie hierbij even compleet.

[2:19:57] Dan ben ik hiermee aan het einde van mijn beantwoording gekomen.

[2:20:03] Ik kijk nog even naar links.

[2:20:04] Ik zie geen vragen naar aanleiding van deze laatste beantwoording.

[2:20:07] Dan dank ik de staatssecretaris voor de beantwoording in eerste termijn.

[2:20:10] En dan kijk ik naar de leden of er behoefte is aan een tweede termijn.

[2:20:16] Er is toch nog behoefte aan een vegenonderzoek.

[2:20:17] Ik kijk naar mevrouw van Groningen.

[2:20:19] Die heeft nog één vraag vanuit de eerste termijn.

[2:20:22] Dus als zij nog een vraag heeft, naar aanleiding van de beantwoording van de staatssecretaris, dan zou ik die gelegenheid nu willen geven, nog in deze eerste termijn beantwoording, staatssecretaris.

[2:20:32] Dank u wel, voorzitter.

[2:20:33] Ik heb namelijk oprecht een openstaande vraag.

[2:20:35] Ik heb een vraag gesteld welke doelstellingen we willen inzetten op het aantrekken van voldoende personeel als we het hebben over de kustwacht.

[2:20:41] Ik heb daar geen antwoord op gehoord.

[2:20:44] En als u mij toestaat, voorzitter, dan wil ik toch nog even één vraag stellen over het blokje.

[2:20:53] Ik grijp toch even in, ook omdat uw eerste vraag volgens mij wel dergelijk is beantwoord, namelijk dat de minister van Defensie zal de vragen over de kustwacht schriftelijk beantwoorden.

[2:20:59] Zo heb ik de staatssecretaris...

[2:21:01] gehoord.

[2:21:03] En omdat we nog wat tijd hebben, krijgen we toch de gelegenheid om die tweede vraag te stellen.

[2:21:08] Mevrouw van Groningen.

[2:21:09] Dank u voor uw kulansen.

[2:21:19] U geeft aan over Sint Maarten, dat u het goed in de gaten houdt.

[2:21:24] U heeft ook de gradatie aangegeven, hoe u hiernaar kijkt.

[2:21:29] Ik ben toch wel benieuwd, u zegt het IMF vindt het houdbaar en tegelijkertijd als ik uw stukken lees en de signalen hoor dan streven we echt wel af op een niet houdbare situatie in 29 en ik zou willen voorkomen dat we uiteindelijk problemen hebben omdat we ook weten en dat heeft u met mij geconstateerd dat

[2:21:49] goede financiën cruciaal zijn voor de toekomst van een land.

[2:21:53] En we willen allemaal dat er goed onderwijs is, dat de bewoners kunnen genieten van een fijn land en niet dat ze dadelijk voor heel veel problemen aan de lat staan.

[2:22:02] En uiteindelijk wij als Nederland.

[2:22:03] Dus ik ben toch benieuwd om van u te horen wanneer u wel gaat ingrijpen, want alleen maar houdbaar vanuit het IMF.

[2:22:12] Ik ben daar wel een beetje huiverig voor.

[2:22:14] De staatssecretaris.

[2:22:15] Natuurlijk vanuit de landspakketten zijn wij hiermee bezig en voorlopig zijn we nog niet aan ingrijpen toe.

[2:22:24] Daar moet u het inderdaad voor deze beantwoording eerst even bij houden.

[2:22:28] Ik kijk naar de leden die hebben behoefte aan een tweede termijn en ik wijs erop dat ze daarvoor 1 minuut en 40 hebben.

[2:22:36] En dan kom ik als eerste bij de heer Bamenga.

[2:22:40] Dank u wel voorzitter en ook dank aan de staatssecretaris voor de beantwoording van alle vragen.

[2:22:46] Ik ben er helaas niet op alle antwoorden bij geweest, maar ik zal zeker ook terugkijken om te luisteren wat er in de totaliteit is gezegd.

[2:22:56] Ik zou ook een twee minuten debat willen aanvragen.

[2:22:59] Ik weet niet of de leden behoefte hebben om dat zo snel mogelijk te doen.

[2:23:05] Het staat hem vrij om dat twee minuten debat aan te vragen.

[2:23:21] ...zoals de gelijkwaardige samenwerking in de geopolitieke situatie... ...waar we ons natuurlijk heel veel zorgen om maken... ...en dat wij vanuit Nederland in ieder geval er alles aan moeten doen... ...om die zorgen weg te nemen en garanties te geven die wij kunnen geven.

[2:23:37] Onderwijs.

[2:23:38] Ik ben ook blij met de toezegging.

[2:23:40] die zojuist gedaan is dat wij schriftelijk in ieder geval daarover geïnformeerd zullen worden.

[2:23:45] Klimaat, dat blijft voor ons een belangrijk onderwerp.

[2:23:49] Democratisch deficit, waar we zeker ook samen met collega van GroenLinks PvdA er ook goed mee bezig zijn, denk ik.

[2:23:57] En verder zal ik het hierbij willen laten.

[2:24:01] En in ieder geval de staatssecretaris nogmaals willen bedanken voor de antwoorden.

[2:24:04] En ook de collega Vos voor het debat.

[2:24:06] Dank u wel aan de heer Bamenga.

[2:24:07] Dan is het woord aan mevrouw Bruining.

[2:24:09] Dank u wel, voorzitter.

[2:24:11] Allereerst dank aan de staatssecretaris voor zijn antwoorden en de open houding waarmee hij dit debat is aangegaan.

[2:24:17] Wat vandaag duidelijk is geworden is dat gelijkwaardigheid en respect niet alleen in afspraken en structuren besloten liggen, maar vooral in hoe we met elkaar omgaan.

[2:24:26] Autonomie betekent verantwoordelijkheid, maar nooit alleenstaan.

[2:24:30] Waarvoor we samen het koninkrijk en juist die verbondenheid maakt ons sterker.

[2:24:34] Het statuut is al meer dan 70 jaar de paraplu waaronder we samenleven.

[2:24:38] Het heeft ons veel gebracht, maar vraagt vandaag de dag om herijking en verdieping.

[2:24:42] Niet omdat het fundament wankelt, maar omdat de tijd vraagt om nieuwe vormen van samenwerking en om het zichtbaar maken van gelijkwaardigheid in de praktijk.

[2:24:50] Wat we nodig hebben is dat de nabijheid en de verbondenheid die we tijdens het IPCO ervaren niet beperkt blijft tot

[2:24:56] twee momenten per jaar, maar een doorlopende manier van werken en samenleven wordt.

[2:25:01] Alleen dan voelen inwoners in alle landen dat hun stem telt, hun belangen worden gehoord en hun bijdrage ertoe doet.

[2:25:08] Voor nu een sociaal contract is het duidelijk.

[2:25:09] Het Koninkrijk kan alleen toekomstbestendig zijn als het gebouwd is op wederzijds respect, gezamenlijke verantwoordelijkheid en een dagelijkse praktijk van gelijkwaardigheid.

[2:25:19] En daar zullen wij ons blijvend voor inzetten.

[2:25:22] Dank u wel.

[2:25:23] Dank u wel, mevrouw Bruining.

[2:25:25] Dan is het woord aan de heer White.

[2:25:28] Voorzitter, dank aan de Secretaris-secretaris en zijn staf voor de beantwoording van de vragen.

[2:25:34] Ik wil nog even een belangrijk punt uit het eerste termijn aanstippen.

[2:25:38] In het eerste termijn stelde de PVV voor om de Caribische delen van het Koninkrijk los te koppelen.

[2:25:44] Voor mijn fractie is dat onacceptabel.

[2:25:46] We hebben het hier over

[2:25:47] over mede-Nederlanders, over mensen met wie we geschiedenis, familiebanden en verantwoordelijkheid delen.

[2:25:53] Loskoppeling betekent geen zelfstandigheid, maar instabiliteit.

[2:25:58] De eilanden en Nederland zijn economisch en sociaal met elkaar verweven.

[2:26:02] In plaats van afstand te nemen moeten we werken aan een sterkere samenwerking en echte gelijkwaardigheid binnen het Koninkrijk.

[2:26:09] En ook op de lange termijn geldt dat als de eilanden zelf redzamer worden, en dat is wat we willen,

[2:26:16] dan versterkt dat juist het partnerschap.

[2:26:18] Zelf zijn samen is geen afscheid, maar volwassen samenwerking.

[2:26:22] Solidariteit is geen zwaktebot, voorzitter.

[2:26:25] Het is de basis van ons koninkrijk.

[2:26:27] Daarom kiest de GroenLinks-PvdA-fractie om niet af te stoten, maar voor verbinden, versterken en respect voor de samenwerking.

[2:26:36] De vraag aan de staatssecretaris als die kan toezeggen dat hij ervoor zorg zal dragen dat beleid en beleidsvorming of een Caribisch deel van de koninkrijk voortaan structureel samen met de eilanden wordt vormgegeven.

[2:26:47] Niet van bovenaf, maar in gelijkwaardigheid en wederzijds respect.

[2:26:51] Dank u wel, voorzitter.

[2:26:52] Dank u wel, meneer White.

[2:26:54] En dan is tot slot het woord aan mevrouw Van Groningen van de VVD.

[2:26:58] Dank u wel en ook vanuit ons dank voor de antwoorden en het constructieve meedenken.

[2:27:03] Dat is belangrijk.

[2:27:05] Uiteindelijk moeten we dit met elkaar doen.

[2:27:08] We moeten het samen doen op basis van respect en vertrouwen.

[2:27:14] Zoals we eerder aan hebben gegeven in onze eerste termijn, we zitten hier ook vanavond omdat we de inwoners van Aruba Curaçao en Sint Maarten echt het beste gunnen.

[2:27:22] En daarbij hoort in onze optiek dat we een integere en betrokken overheid hebben die kan opereren op basis van die gezonde financiën.

[2:27:29] Dat is wellicht ook de reden waarom we af en toe kritisch zijn en dat we ook hameren op die resultaten en de sluitende begroting.

[2:27:35] Dus we hebben toch nog een paar vragen in de tweede termijn.

[2:27:38] Allereerst, voorzitter, hoe kan het nou dat de jaarrekeningen stelselmatig ontbreken of worden afgekeurd?

[2:27:43] Dat is gewoon echt iets waar we graag wat meer helderheid over willen hebben.

[2:27:47] En wat kunt u doen in uw macht om uiteindelijk hier toch doorbraak op te forceren?

[2:27:53] U sprak in uw inleiding over Hofa Aruba.

[2:27:55] Ik had iets te weinig tijd in de eerste termijn, daarom nu.

[2:27:58] En ik was nog benieuwd hoe artikel 24 zich verhoudt tot 27 in de HOVA.

[2:28:03] En wat zijn dan precies de sancties in artikel 29?

[2:28:06] Want lid 3 is in onze optiek niet echt een sanctie.

[2:28:10] Ik hoor dat graag.

[2:28:10] En nogmaals, dank u wel.

[2:28:13] Dank u wel.

[2:28:14] Dan kijk ik naar de zijde van de staatssecretaris hoeveel tijd hij nodig heeft om deze vragen te beantwoorden.

[2:28:32] Schors ik even een enkel moment.

[2:28:53] Ik denk dat ik over kan gaan tot een beantwoording.

[2:28:57] Allereerst wil ik de

[2:28:59] Ik wil ook de commissie bedanken voor de fijne en open samenwerking die we met elkaar hebben.

[2:29:05] Ook dank aan mijn team en de teams die op de achtergrond zitten, want dat zijn ook mensen die heel enthousiast werken... en ook in hele goede contacten met de mensen in de landen mooie dingen aan het doen zijn.

[2:29:16] Dus die wil ik ook even een compliment geven van deze zijde.

[2:29:25] ambtenaren en de bestuurders van de landen.

[2:29:27] Want eigenlijk al hetgeen waar die nu ligt en al hetgeen waar die besproken wordt is samenwerking.

[2:29:33] En daar kom ik ook eventjes van door in respect en vertrouwen met elkaar om te gaan.

[2:29:38] Zoals u daar ook zei, heer Weid.

[2:29:41] Natuurlijk.

[2:29:42] Maar af en toe dan kom je ook eens een keer op het punt van dat bepaalde dingen even

[2:29:48] Niet helemaal lekker gaan.

[2:29:49] En dan moet je het er ook tegen elkaar kunnen zeggen.

[2:29:51] Dus je moet in wederrijds respect voor elkaar zijn.

[2:29:55] Maar af en toe mag je ook wel even een keer streng zijn op elkaar.

[2:29:58] Want we zijn in Blijven allemaal mensen.

[2:30:02] En we zijn in Blijven allemaal bestuurders of volksvertegenwoordigers.

[2:30:04] En af en toe mogen we ook even op onze verantwoordelijkheden gewezen worden.

[2:30:08] En dat hoort daar ook bij.

[2:30:10] Dus in die zin, ja, in gelijkwaardigheid en respect... ...maar ook wel met af en toe even de vinger omhoog naar elkaar... ...dat we elkaar wel even wijzen op de rol en de verantwoordelijkheden die we hebben... ...en ook op de taken die we opgenomen hebben... ...en ook over zaken daar waar het gaat, over verantwoording en integriteit.

[2:30:29] Dat zijn zaken waar je elkaar op aanspreekt.

[2:30:32] Dan de ja-rekenen die ontbreken.

[2:30:38] Daar zijn we nu met die landspakketten wel aan aan het werk om dat ook gewoon beter te krijgen.

[2:30:43] En op dat tweede deel van uw vraag, daar wil ik graag even schriftelijk op terugkomen.

[2:30:53] Daarmee is de staatssecretaris ook aan het einde van de beantwoording van zijn tweede termijn gekomen.

[2:30:59] En dat betekent dat we nog even de registratie gaan doen van dat wat er is besproken natuurlijk vandaag, een belangrijk moment.

[2:31:05] En dat begint met het feit dat de heer Bamenga een twee minuten debat heeft aangevraagd, waarvan we hebben geconstateerd dat het niet deze week meer op de agenda staat, maar dus op de agenda voor na het verkiezingsreces zal komen.

[2:31:17] En dan hebben we een aantal toezeggingen.

[2:31:20] Ik ga ze even oplezen en dan even verzoeken of het inderdaad correct is, zoals het hier is ook genoteerd.

[2:31:27] De eerste is de Kamer ontvangt voor eind 2025 een brief over de effectieve monitoring van de aanpak van corruptie.

[2:31:37] Dat is correct.

[2:31:38] Dan de minister van Defensie zal de vragen over de Kustwacht schriftelijk beantwoorden.

[2:31:42] Dat is een toezegging aan mevrouw van Groningen.

[2:31:46] Dan de minister van Justitie en Veiligheid zal de... Oh, de staatssecretaris wil die tweede toezegging.

[2:31:51] Ik heb gezegd dat ik hem door zal geleiden en dat ik het aan de staatssecretaris of de minister van Defensie laat van hoe hij die beantwoording regelt in de termijnen die hij daarover bent.

[2:32:00] De staatssecretaris zal de vragen die over de kustwacht zijn gesteld doorgeleiden naar de minister van Defensie.

[2:32:06] En ik neem aan wel met het verzoek om die schriftelijk te beantwoorden.

[2:32:11] Dan de minister van Justitie en Veiligheid zal de vragen over de strafrechtelijke aanpak schriftelijk

[2:32:16] Dat geldt denk ik hetzelfde voor, het doorgeleiden van de vragen aan de minister van Justitie en Veiligheid met het verzoek die schriftelijk te beantwoorden, ook een toezegging aan mevrouw Van Groningen.

[2:32:26] Dan wordt de Kamer in november nader geïnformeerd over het Fonds voor Voedselzekerheid.

[2:32:33] De Kamer wordt ook in november geïnformeerd over de stand van zaken van de uitvoering van de landspakketten, de staatssecretaris.

[2:32:39] Ja, dat kan ook aan december worden, maar het wordt in elk geval wel november of december.

[2:32:44] Dan maken we er denk ik van dat de Kamer voor het eind van het jaar wordt geïnformeerd over het Fonds voor Voedselzekerheid.

[2:32:51] De Kamer wordt ook voor het einde van het jaar geïnformeerd over de stand van zaken van de uitvoering van de landspakketten.

[2:32:55] Dat was een toezegging aan mevrouw van Groningen.

[2:32:57] En de Kamer wordt ook voor het einde van het jaar geïnformeerd over de kansen in het onderwijs.

[2:33:01] Dat was een toezegging aan de heer Bamenga.

[2:33:04] Laat even aan de staatssecretaris of dat één brief gaat worden.

[2:33:08] En de Kamer ontvangt voor de begrotingsbehandeling een stand van zaken van de RFT-evaluatie.

[2:33:14] Dat was ook een toezegging aan mevrouw Van Groningen.

[2:33:16] En zojuist hebben we volgens mij nog een laatste... Oh nee, daar hebben we het over gehad.

[2:33:24] Dan, als het goed is, waren dit alle toezeggingen die gedaan zijn.

[2:33:27] Hebben we er een paar gemist?

[2:33:29] Mevrouw van Groningen.

[2:33:30] Ja, voorzitter, er is ook toegezegd dat de staatssecretaris terugkomt op de artikel 24 in relaats tot 27 en de sancties uit 29.

[2:33:40] Dat zal hij schriftelijk doen en dat kan hij zelf doen als hij niet doorgeleid wordt door een ander ministerie.

[2:33:44] Dank inderdaad de vraag in tweede termijn van mevrouw van Groningen leidde ook tot een toezegging om terug te komen schriftelijk op de artikel 24 en 27 om de samenhang van de HOVA.

[2:33:53] Wanneer zou dat kunnen?

[2:33:55] Is daar ook een termijn aan te verbinden?

[2:34:02] Ook voor de begroting.

[2:34:04] Voor de begrotingsbehandeling noteren we.

[2:34:07] En dan denk ik dat we alle toezeggingen hebben genoteerd.

[2:34:12] En dan komen we tot een einde van dit debat.

[2:34:14] Niet voordat ik in eerste plaats natuurlijk de staatssecretaris, maar ook de ondersteuning uitgebreid dank zeg voor de beantwoording.

[2:34:21] En de leden voor de inbreng, misschien ook goed om de G4 even expliciet te noemen, die de ondersteuning ook van deze commissie vormgeeft.

[2:34:27] En dank zeg voor haar secure werk.

[2:34:29] En ook de mensen op de publieke tribune en zij die hebben meegeluisterd via de livestream.

[2:34:33] Nog een hele fijne avond.

[2:34:35] Veel wensen.

[2:34:36] En natuurlijk de boden niet te vergeten.

[2:34:38] Dank daarvoor voor het vele werk.

[2:34:40] Zonder de boden geen koffie.

[2:34:42] Zonder de boden geen goede koffie.

[2:34:44] En dan sluit ik hierbij dit commissiedebat.

[2:34:49] En de toehoorders?

[2:34:50] Die had ik al genoemd, de tribune.