RES en wind op zee

[0:00:00] Welkom bij deze vergadering van de Vaste Kamer Commissie voor Klimaat en Groene Groei.

[0:00:04] Welkom aan de minister van Klimaat en Groene Groei, welkom aan de leden.

[0:00:08] De heer Vermeer van BBB, mevrouw Rodekerk van D66, mevrouw Kreuger van GroenLinks, de heer Peter de Groot van de VVD.

[0:00:16] Aan de orde is een commissiedebat over de RES, de regionale energiestrategieën en wind op zee.

[0:00:24] We hebben ruim de tijd, dus de spreektijd is vastgesteld op vijf minuten per fractie in de eerste termijn.

[0:00:29] Ik geef snel het woord aan de heer Vermeer.

[0:00:33] Ja, als er maar vier leden blijven, dan kunnen we wel zes interrupties doen in de eerste termijn.

[0:00:38] Dus laten we dat nu maar doen.

[0:00:39] En als er nog heel veel leden bijkomen, kan ik er altijd weer op terugkomen.

[0:00:42] Gaan we gaan.

[0:00:43] Nou, voorzitter, eerst even een punt van orde.

[0:00:45] Ik ga na mijn inbreng weg, omdat ik de algemene financiële beschouwingen moet gaan doen.

[0:00:52] Dus dat scheelt weer interrupties.

[0:00:57] Voorzitter, op 16 september kopte de Telegraaf, kabinet trekt knip voor windparken op zee.

[0:01:04] Minister Hermans haalt miljard uit klimaatfonds.

[0:01:07] Voorzitter, wat BBB betreft is dat een overbodige uitgave.

[0:01:12] Wij willen dat eerst de netcongestie opgelost wordt voordat we nog meer wiebelstroom het net in pompen.

[0:01:19] En het zal u niet verbazen, BBB is zeer kritisch op het nieuwe ontwikkelkade Wind op Zee.

[0:01:24] Want wat ons opvalt is dat de visserijsector vrijwel compleet over het hoofd wordt gezien.

[0:01:30] Onbegrijpelijk dat een sector die zo critiaal is voor onze voedselvoorziening en economie, hier niet structureel in beeld is.

[0:01:37] Ik heb eerder schriftelijke vragen gesteld en het antwoord van de minister was duidelijk.

[0:01:42] De visserij komt pas in beeld bij het programma Noordzee.

[0:01:45] Dat vond ik al onbegrijpelijk, maar nu spreken we vandaag ook over het infrastructuurplan Noordzee.

[0:01:51] En ook daar wordt de visserij helemaal niet als aparte sector of prioriteit genoemd.

[0:01:57] Er wordt slechts zijdelings verwezen naar ecologische drukfactoren, waarbij visserij zelfs vooral wordt neergezet als een veroorzaker van problemen.

[0:02:06] En het enige dat resteert is een vage verwijzing naar het Noordzeeoverleg, waar vissers slechts één van de vele stakeholders zijn.

[0:02:13] Voorzitter, daarmee worden de vissers weer naar de zeilijn geduwd en dat is wat ons betreft onverteerbaar.

[0:02:20] Het coalitieakkoord noemt de visserij expliciet als prioriteit.

[0:02:25] En ik kan het me bijna niet voorstellen, maar voor de zekerheid doe ik de checkvraag, heeft de minister die afspraken overboord gegooid.

[0:02:35] Wij willen geen nieuwe windparken zonder dat de belangen van onze vissers vooraf volwaardig worden meegewogen en verankerd.

[0:02:42] Ik vraag de minister ook aandacht voor de gevolgen voor de scheepvaart, de kustwacht en de veiligheid.

[0:02:50] En is er voldoende capaciteit bij de kustwacht om de veiligheid in het toenemende aantal parken te waarborgen?

[0:02:58] Dan, voorzitter, nog een punt over Duitse windturbines.

[0:03:01] In de grensregio dreigen Duitse windturbines van 250 meter hoogte pal langs de grens te vreizen, soms op nog geen 100 meter afstand.

[0:03:10] En voor Nederlandse bewoners, gemeenten en natuur is dat een regelrechte aantasting van de leefomgeving.

[0:03:16] Bezwaar maken kan alleen via dure Duitse advocaten, terwijl verdragen als ESPO, AARHUS en het Tractaat van Mepen juist zouden moeten garanderen dat Nederland inspraak en bescherming heeft.

[0:03:29] En voorzitter, ik heb die vraag gisteren ook gesteld bij het debat over de leefomgeving, bij INW.

[0:03:35] Die verwees weer naar andere ministeries.

[0:03:37] Dus die vraag zal ook via de staatssecretaris naar de minister toekomen.

[0:03:41] Maar ik wil het hier toch wel weer even aan de orde stellen.

[0:03:44] Wat gebeurt hier nou eigenlijk op dit punt?

[0:03:47] En kan dat concreet tegengehouden worden?

[0:03:49] Daar krijgt u een vraag over, mevrouw Kreuger.

[0:03:53] Ik hoorde de heer Vermeer met heel veel enthousiasme het verdrag van Arhus aanhalen.

[0:03:59] Is dat niet het verdrag waar ook de BBB gestemd heeft voor de motie om ons onder dit verdrag vandaan te halen?

[0:04:10] Voorzitter, ja, verdragen kunnen zowel voordelen als nadelen hebben en wij zouden daar op het termijn zouden wij van dat verdrag zouden wij graag af willen, omdat dat ook allerlei beperkingen oplevert.

[0:04:22] Maar het verdrag is op dit moment wel geldig en zou dus wel functioneel ingezet kunnen worden rond die windmolens.

[0:04:29] En ja, dat is ook een van de redenen dat ik niet alleen het verdrag van Aarhus noem, maar ook dat van Espoo en Tractaat van Meppe.

[0:04:37] En zolang verdragen er zijn, zolang wetten er zijn,

[0:04:40] hebben wij ook altijd gezegd dan hoor je daar aan te houden en parallel kun je sommige zaken proberen aan te passen of eventueel op te zeggen als je het er niet mee eens bent.

[0:04:51] Dit is toch een onwaarschijnlijk staaltje cherrypicking.

[0:04:56] Dat verdrag van Arhus is cruciaal om de belangen van bewoners te beschermen, om de belangen van de natuur te beschermen, om de belangen van het milieu te beschermen.

[0:05:06] Het idee is dat mensen toegang hebben tot de rechter, toegang hebben tot informatie en toegang hebben tot die transparantie.

[0:05:13] Duidelijk is dat de heer Vermeer dat erkent in de context die hij van belang vindt en daar ook een punt van maakt.

[0:05:21] Maar dan eigenlijk daarnaast zegt nee ik wil van dat verdrag af.

[0:05:24] Waarom dan eigenlijk?

[0:05:27] Volgens mij was dat een motie die in kader ook van de woningbouw behandeld is.

[0:05:36] Ook zo'n verdrag kan er ook voor zorgen dat procedures veel te lang duren.

[0:05:40] En daar willen we ook wat mee.

[0:05:42] Maar zoals gezegd, dit verdrag heeft zowel voor- als nadelen.

[0:05:46] Wij willen daar op termijn vanaf, maar op dit moment zou het er wel aan gerefereerd kunnen worden in deze casus.

[0:05:53] Ja, en dat kunt u cherrypicking noemen of dat kunt u gewoon laten... Pardon, volgens mij spreken we via de microfoon, voorzitter, toch?

[0:06:05] U bent aan het woord.

[0:06:06] Dat dacht ik.

[0:06:08] Dus dat kun je cherrypicking noemen en je kunt ook gewoon zeggen, daarmee laten we zien dat we, zolang wetten en verdragen er nog zijn, die respecteren en die dan ook maar functioneel inzetten, daar waar dat voor wat ons betreft handig zou zijn.

[0:06:26] U vervolgt u toog.

[0:06:28] Voorzitter, daarnaast wil ik nog aandacht voor de aanlanding van wind op zee in de noordelijke provincies.

[0:06:34] Er is al veel over gezegd over de Wantei-route die bij Schiermonnikoog zou moeten gaan lopen en die aanlandt vervolgens in Groningen en dwars door hoogwaardige landbouwgronden gepland staat.

[0:06:52] En voorzitter, dat is toch wel een ding, want onze noordelijke provincies die produceren heel waardevol pootgoedaardappelen voor de hele wereld.

[0:07:02] De totale Nederlandse pootgoedproductie voedt zelfs 800 miljoen mensen in de wereld.

[0:07:10] En er zijn grote, zoals dat heet, vitosanitaire gevaren bij het doorkruisen van die percelen.

[0:07:18] En dat gaat erom dat ziektes overgedragen kunnen worden van het ene perceel naar het andere.

[0:07:24] Wij willen nogmaals aandacht voor de tunnelvariant, die ook al eerder benoemd is, die weliswaar wat langer duurt en duurder is.

[0:07:32] Maar dat langer duren is wat ons betreft geen probleem, zoals ik ook al in mijn eerdere debatbijdragen aangaf, omdat we eerst die netcongestie op orde moeten maken.

[0:07:42] En ook al omdat rond die windparken, ten noorden van de watereilanden en door de wind, er toch niet voor

[0:07:51] 2032 waarschijnlijk geproduceerd gaat worden.

[0:07:55] Ook een waterstofproject is in de technische briefing gebleken dat die on hold gezet is.

[0:08:01] Dus wij zouden ook kunnen kiezen voor in één keer een goede oplossing waarbij wij ook voor toekomstige projecten

[0:08:09] En ik geloof dat zelfs de noordelijke provincies iets met CO2 door die tunnel zouden willen.

[0:08:15] Maar in ieder geval waterstof en kabels.

[0:08:18] Dat zou toch wel een betere optie zijn die ook meer recht doet aan de ecologische waarde van het gebied.

[0:08:24] En ik zal daar...

[0:08:26] Er is onder voorbouw volgens mij een twee-minuten-debat ingepland.

[0:08:30] Ik zou het heel graag hebben dat we dat twee-minuten-debat ook gaan voeren.

[0:08:34] En dan zou ik daar heel graag een motie op indienen, waarbij er wel een projectprocedure ook komt met een tunnelvariant erin.

[0:08:44] En volgens mij is daarvoor nodig dat er ook nou een specifieke projectvennootschap opgericht wordt, zodat de overheid in een leidende positie kan komen.

[0:08:52] Maar daar heb ik een motie voor gemaakt en die zal ik dan indienen.

[0:08:56] En dat was het, begrijp ik dus.

[0:08:59] Ja, dat is mooi, want de tijd is ook op.

[0:09:00] Dus dank.

[0:09:01] We hebben nog een vraag van de heer Peter de Groot.

[0:09:03] Ja, dank voorzitter, want ik ben ook op werkbezoek geweest naar het noorden van Nederland, bij de bij de hoogwaardige landbouwgrond, bij de boeren al daar op bezoek geweest en ik snap hun zorgen.

[0:09:16] U pleit zich nu voor een tunnelvariant, maar ziet u ook nog andere mogelijkheden voor de aanlanding van van stroom van zee?

[0:09:22] Wellicht, ja,

[0:09:26] Ik probeer dat een beetje praktisch te maken, maar langs het dijkrand.

[0:09:29] Dus minder in de landbouwgronden zelf, in plaats van dat we gaan kijken naar een toch wel dure tullenvariante.

[0:09:35] Dank u wel.

[0:09:35] We wachten heel even op de bel, want die duurt een minuut.

[0:09:39] Anders is het debat zo lastig te volgen.

[0:09:41] Dan snel een antwoord, want dan is de heer Vermeer nog net op tijd voor de AFB.

[0:10:30] Ja, natuurlijk hebben we daar ook over nagedacht.

[0:10:34] Een buitendijkse route zou ook een optie zijn, alhoewel dat volgens sommige mensen ook weer op ecologische bezwaren stuit, terwijl het eigenlijk maar eenmalige graafwerkzaamheden daar zijn.

[0:10:46] En dan moet dat misschien meevallen, maar ook daar lopen we wel weer risico op een stuk verzilting.

[0:10:51] Wat hoger in de dijk leggen zou dan een optie kunnen zijn.

[0:10:56] Maar volgens mij is die ook al eerder afgewezen.

[0:10:59] En ik kan nog niet helemaal helder krijgen waarom dat geen goede optie zou zijn.

[0:11:03] Maar de tunnelvariant, die biedt volgens ons op de echte lange termijn de beste oplossing.

[0:11:09] Plus dat we daar ook weer een mooi staaltje ingenieurschap kunnen laten zien.

[0:11:13] Alhoewel ik weet dat dat ook uw vak geweest is en u ook weet wat daar allemaal bij komt kijken.

[0:11:19] Maar het aquaduct bij Haddenwijk de Polder in is ook nog steeds goed bruikbaar.

[0:11:25] Dus ik heb daar wel vertrouwen in.

[0:11:28] Dank, voorzitter.

[0:11:30] Vanwege mijn achtergrond weet ik dat het voor de lange termijn natuurlijk een hele goede oplossing is.

[0:11:34] Alleen ik denk dat de kostenraam die daar nu op tafel ligt ook een beetje conservatief is.

[0:11:40] Dus daarom stel ik ook die vraag.

[0:11:41] Dus je kunt van eigenlijk bewezen technieken, dus aanleg, aanlanding op land, naar direct een tunnelvariant gaan.

[0:11:48] Maar het risico is natuurlijk heel erg groot.

[0:11:49] Kijk bijvoorbeeld naar de kostenoverschrijding alleen op de Noord-Zuidlijn als je onder de grond gaat.

[0:11:54] Nou, dit is een onontgonden gebied, zou ik bijna zeggen.

[0:11:57] En de kans dat het natuurlijk vele miljarden meer kost, dat is best groot.

[0:12:01] Dus vandaar mijn vraag voor u, voorzitter, aan de heer Vermeer van BBB.

[0:12:05] Wilt u dat niet eerst inzichtelijk hebben, voordat u pleit, via motie, wat u heeft aangekondigd, voor zo'n tunnelvariante?

[0:12:14] Dank u wel, voorzitter.

[0:12:15] Nou, ik hoop eigenlijk door die tunnelvariant nu in te brengen, dat die in ieder geval gewoon in de vergelijking en in die projectprocedure meegenomen wordt.

[0:12:27] En of die dan uiteindelijk de beste oplossing is, dat zullen wij dan zien.

[0:12:31] Maar dan is er in ieder geval een optie, een volwaardige optie waar we uit kunnen kiezen.

[0:12:35] En dat is het nu niet.

[0:12:38] Dan is het woord aan mevrouw Rodekerk van D66.

[0:12:51] Dank u wel.

[0:12:54] We zitten in de laatste Kamerweek.

[0:12:58] Als ik kijk naar de afgelopen jaren met dit kabinet, dan zie ik wel stilstand.

[0:13:07] Terwijl duurzame energie onmisbaar is voor de verduurzaming van Nederland.

[0:13:11] en we met groene energie van eigen bodem minder afhankelijk worden van fossiele energie uit foute regimes.

[0:13:16] En voorzitter, het kan wel, want Nederland heeft een unieke positie.

[0:13:21] We zijn wereldwijd koploper, zon op dak en de Noordzee is de ideale plek voor windenergie.

[0:13:26] En dat moeten we vasthouden.

[0:13:28] En daarom wil ik het vandaag hebben over wind op zee, duurzame energie op land en de opslag van energie.

[0:13:34] Eerder deze maand spraken we al over, maar het blijft een onderwerp dat onze volle aandacht verdient, wind op zee.

[0:13:40] Want de business case voor windenergie op zee staat onder druk en dat is zorgelijk.

[0:13:45] Daar moeten we kiezen voor, voor uitgang, niet voor stilstand.

[0:13:48] Ik ben dan ook blij dat dit kabinet laat zien, met het actieprogramma wind op zee en de bijbehorende reserveringen van bijna een miljard, dat hier echt hard aan gaat worden gewerkt.

[0:14:00] Dat is een belangrijke stap.

[0:14:02] Wel heb ik nog vragen bij of dit dan genoeg is.

[0:14:06] Daarom vraagt de minister of zij kan toelichten of dit bedrag... wat haar betreft genoeg is voor die 2 gigawatt wind op zee die voorzien is voor 2026.

[0:14:14] En zo niet, waar zit zij dan precies op in?

[0:14:19] En daarbij kunnen we natuurlijk niet alleen lijsters blijven plakken... we moeten ook zorgen voor zekerheid op de lange termijn.

[0:14:25] Daarom ben ik ook benieuwd wanneer er duidelijkheid komt over het budget van de contracts for difference en de SE++ vanaf 2027.

[0:14:33] Daarnaast is de vergelijkende toets voor het halen van maatschappelijke doelen versoberd in de afgelopen tenderronde en dat zorgt voor onduidelijkheid in de markt, wat mij brengt tot de volgende vraag of zij duidelijkheid kan geven over de rol en de vorm van de vergelijkende toets in de komende tenders voor wind op zee.

[0:14:50] dan terug naar land.

[0:14:54] Daarbij wil ik het hebben over de zon- en windprojecten in Nederland die ook stilvallen, terwijl we die hard nodig hebben om onze huizen en bedrijven te verduurzamen.

[0:15:05] Bedrijven hebben oplossingen en willen aan de slag, maar lopen vast door netcongestionegels en ruimtelijke beperkingen.

[0:15:12] Met slimme combinaties van zon, wind, levering en opslag kan het wel.

[0:15:16] Daarom heb ik de volgende vragen.

[0:15:18] Hoe staat het met de aangekondigde afstandsnorm voor wind op zee die meer duidelijkheid zou moeten geven aan de sector en omwonenden?

[0:15:29] En welke maatregelen neemt het kabinet om vergunningverleningen en bezwaarprocedures die de opschaling van verduurzame energie op landwarsbomen te versnellen?

[0:15:39] Kan de minister inzicht geven in welke ruimtelijke regels of beschermingsmaatregelen nu het vaatproject blokkeren en hoe deze sneller of anders afgewogen kunnen worden?

[0:15:50] Dan moeten we het nog hebben over de restregio's, die succesvol zijn geweest om de doelen voor duurzame energie op land te halen.

[0:15:59] Maar door een soort kamikaze-actie van de VVD met een motie waar we hier in deze Kamer amper debat over hebben gevoerd, is daar nu gewoon een streep doorheen gehaald.

[0:16:09] En dat leidt natuurlijk ook tot heel veel zorgen bij gemeenten die graag door willen met wind op land.

[0:16:14] Gemeenten voelen zich terecht overvallen en roepen op om het kind niet met het badwater weg te gooien.

[0:16:21] Het ontbreekt nu aan concrete afspraken met provincies en gemeenten.

[0:16:26] Ik heb daar heel kort iets in een Kamerbrief over gezien, maar ik zou heel graag van de minister horen hoe zij nu van plan is om uitvoering te geven aan die motie.

[0:16:36] Of zij gaat uitvoering geven aan die motie.

[0:16:38] En wanneer zij zorgt dat de doelen uit het Nationaal Plan Energiesysteem

[0:16:43] Dat zij in lijn daarmee afspraken maakt over de verdere uitroof van zon en wind op land.

[0:16:48] Want daar mogen we niet vertragen.

[0:16:52] Dan, voorzitter, tot slot energieopslag.

[0:16:55] De opslag van duurzame energie is essentieel voor een stabiel energiesysteem.

[0:16:59] Maar de ontwikkeling hiervan blijft achter.

[0:17:02] Er zijn nu vooral losse innovatieregelingen, maar een structureel instrumentarium voor de nationale opslagcapaciteit ontbreekt.

[0:17:10] Daarom heb ik de volgende twee vragen.

[0:17:11] Is het kabinet voornemens om met een structureel instrumentarium te komen om opslagcapaciteit te stimuleren?

[0:17:17] En welke nadregenen neemt het kabinet om opslag bij energiecoöperaties te stimuleren?

[0:17:23] Zou ze daarna erop in kunnen gaan?

[0:17:25] Voorzitter, tot slot.

[0:17:26] Stilstand moet weer beweging worden.

[0:17:29] Net als de wieken van windmolens moet ook de energietransitie weer gaan draaien.

[0:17:33] Duurzame energie is van groot belang voor onze klimaatdoelen, een sterke economie en onze energieautonomie.

[0:17:39] Het kan wel met energie van eigen bodem.

[0:17:41] Dank u wel.

[0:17:43] Dank u wel.

[0:17:44] Dan is het de beurt aan mevrouw Kreuger van GroenLinks PvdA.

[0:17:47] Voorzitter, het was één grote goed nieuwsshow van deze minister.

[0:17:54] 1 miljard voor 2 gigawatt wind op zee.

[0:17:58] Dat was het nieuws bij Prinsjesdag.

[0:18:00] En daarmee werd eigenlijk weggeduwd dat dit kabinet met stilstand en afbraak heeft veroorzaakt dat er nagenoeg geen enkele kans meer is dat we de klimaatdoelen gaan halen of dat we de doelen voor duurzame opwek gaan halen.

[0:18:17] Want wat is er eigenlijk aan de hand?

[0:18:19] De routekaart wind op zee wordt losgelaten.

[0:18:23] Dat is feitelijk wat er aan de hand is.

[0:18:25] 21 gigawatt in 2030, het oorspronkelijke plan, werd eerder al vooruitgeschoven tot 2032.

[0:18:31] En nu blijkt met wat doorvragen dat er een gat is van 9 megaton tot het halen van dat doel.

[0:18:40] Klopt dit?

[0:18:41] erkent de minister dit getal.

[0:18:44] En klopt het dat dat die negen megaton ook precies is waarvan PBL zegt dat is wat je nodig hebt om wel die duurzame energie doelen nog binnen bereik te kunnen houden.

[0:18:56] Voorzitter, het loslaten van de routekaart is dramatisch, niet alleen voor het klimaat, niet alleen voor onze duurzame energieopwek en alles wat daarbij samenhangt, maar ook eigenlijk voor die hele keten van bedrijven, belangrijke Nederlandse bedrijven, ik denk aan Van Oord, ik denk aan Sif, bedrijven in die keten die

[0:19:17] plannen maken om die uitrol van wind op zee te faciliteren.

[0:19:21] Dus mijn vraag is aan de minister, wat zijn de effecten hiervan op die bedrijven?

[0:19:25] Heeft ze daar beeld van?

[0:19:27] Ook zien we dat eigenlijk de hele innovatie van rond wind op zee, bijvoorbeeld zon,

[0:19:32] rond windmolens, dat die stilvalt.

[0:19:36] Die is net uit een tender gesloopt.

[0:19:38] Ook daar zit een hele keten achter van bedrijven die ongelooflijk kunnen innoveren, die ook wereldwijd eigenlijk kunnen bijdragen aan het verdienvermogen van Nederland.

[0:19:48] Ook dat valt stil.

[0:19:49] Wat doet de minister daar nou aan?

[0:19:52] Voorzitter, we zien eigenlijk dat wat ons paradepaardje had kunnen zijn, wind op zee als motor voor onze toekomstige welvaart,

[0:20:01] dat dat onder dit kabinet is stilgevallen en dat dat echt een hele stevige impuls nodig heeft.

[0:20:08] En waar wij dan voor pleiten is een Noordzeepact.

[0:20:12] een Noordzeepact waarbij windproducenten en bedrijven die willen elektrificeren, de industrie die gaat elektrificeren, en de netbeheerders met elkaar hele concrete afspraken maken over welke clusters gaan als eerst, waar gaan we als eerste bouwen, wie neemt die wind af, en we sluiten echt die PPA's en daar is dus ook dat garantiefonds voor nodig.

[0:20:36] Daar heeft de minister een eerste stap op gezet.

[0:20:39] En mijn vraag is, waarom trekt zij niet ook geld uit om dat bpa-fonds te vullen, zodat het echt snel van start kan gaan?

[0:20:47] En voorzitter, wat ik ook niet begrijp is, er wordt gepraat over vraagcreatie.

[0:20:52] Daar zijn we allemaal voor.

[0:20:53] We zeggen allemaal, je moet niet alleen de productiekant van wind op zee stimuleren, maar je moet ook juist die vraag van duurzame, schone stroom van de Noordzee aanjagen.

[0:21:02] Maar hoe kan het dan dat we een maatwerkafspraak sluiten?

[0:21:07] Minister, daar is heel veel over te zeggen.

[0:21:09] Daar gaan we vast een ander debat over hebben.

[0:21:11] Maar één ding.

[0:21:12] Een maatwerkafspraak voor een hele grote speler, Tata, waar niks in zit om ook die vraag naar wind op zee aan te jagen.

[0:21:23] Namelijk versneld naar groene waterstof.

[0:21:25] Hoe kan dat nou?

[0:21:26] Hoe kan het nou dat we het eigenlijk nergens zien terugkomen in die maatwerkaanpak?

[0:21:31] Bij vraagcreatie noemt de minister dan als maatregel de IKC.

[0:21:37] Nou, dat vind ik echt wel een behoorlijke stretch om iets wat toch een fossiele subsidie is, om dat nou te gaan promoten als je beleidt om duurzame energie aan te jagen.

[0:21:50] Dan, voorzitter, we hebben het nodig dat ook de projecten die nu in de pijplijn zitten, dat die echt doorgang vinden.

[0:21:57] Er zijn zorgen.

[0:21:58] Er is nu één aangepaste tender.

[0:22:01] En er zijn toch vragen over ook IJmuiden Fair Alpha.

[0:22:06] Hoe dat nou zit?

[0:22:09] Gaat dat project snel van start?

[0:22:11] Kunnen we zeker zijn dat dat in 2028 gewoon tot uitvoer komt?

[0:22:16] En wat kan de minister daarover zeggen?

[0:22:19] Dan voor komend jaar, voorzitter, schaalt de minister eigenlijk de plannen af van vijf megawatt wind op zee.

[0:22:27] Twee.

[0:22:30] Erkent de minister dat daarmee de routekaart los wordt gelaten?

[0:22:34] En wat doet dat?

[0:22:35] Ik zit over mijn tijd heen.

[0:22:40] Het is een onderwerp waar ik met liefde... Ik zal dan nog heel snel twee vragen stellen.

[0:22:45] Ik sluit me helemaal aan bij de vragen van D66 over de ressen en het belang daarvan.

[0:22:52] En misschien één laatste vraag.

[0:22:55] De minister in haar actieplan sluit eigenlijk de coöperatieve route voor wind op zee ook af.

[0:23:00] aangezien ze dat kostenverhogend vindt.

[0:23:02] Ik vind dat ook ongelofelijk zonde.

[0:23:04] Ik denk dat juist ook gemeenten en cooperaties samen ook onderdeel kunnen zijn van het creëren van die vraag in dat Noordzeepact om te zorgen dat we wind blijven produceren, windstroom, en echt die afname ook krijgen en dat wind op zee de motor is voor onze toekomstige welvaart.

[0:23:24] Dank u wel.

[0:23:25] Dank u wel.

[0:23:26] Dan gaan we luisteren naar de heer De Groot van de VVD.

[0:23:28] Dank u wel, voorzitter.

[0:23:30] Want voor de VVD is energiebeleid in eerste plaats veiligheidsbeleid.

[0:23:35] Als Nederland minder afhankelijk wil worden van onvrije landen, de energierekening betaalbaar weerhouden en onze bedrijven laten floreren, is verduurzaming noodzakelijk.

[0:23:44] En windenergie hoort daar onmiskenbaar in onze energiemix.

[0:23:48] Uiteraard naast kernenergie.

[0:23:51] Wind op zee moet prioriteit krijgen waar dat technisch en financieel haalbaar is.

[0:23:54] En wind op land kan in een dichtbevolkt land alleen onder strikte voorwaarden met harde afstands- en geluidsnormen en duidelijke grenzen voor zoekgebieden.

[0:24:01] We willen geen compromissen die leiden tot maatschappelijke onrust of vertraging.

[0:24:05] En zoals ik al aangaf, vormt wind op zee de ruggengraat van de energietransitie.

[0:24:09] En helaas zien we dat de business case van wind op zee in Nederland, maar ook in landen om ons heen, onder druk staat.

[0:24:15] En we zijn blij dat de minister inzet op structurele oplossingen om te voorkomen dat de ontwikkeling van wind op zee stilvalt.

[0:24:23] De minister heeft de Kamer geïnformeerd over de ontwikkelkader en de opdracht van Tennet voor extra netcapaciteit, waaronder door de windkabel 2.

[0:24:29] En dat is een belangrijke stap.

[0:24:32] Maar de financiering moet zorgvuldig.

[0:24:34] De nettarieven lopen de komende jaren sterk op en de energierekening mag niet onbetaalbaar worden.

[0:24:40] De stijgende nettarieven zijn ook een van de redenen dat de investeringen op wind op zeenamelijk achterblijven.

[0:24:45] Het kabinet onderzoekt alternatieven en nu amortisatie geen oplossing blijkt.

[0:24:48] En kan de minister inzicht geven hoe het staat met de uitwerking van pieken en dalen?

[0:24:54] En welke andere mogelijkheden er daarbij dus nog op tafel liggen?

[0:24:59] De VVD is blij met de invoering van Contract for Difference, om ontwikkelaars prijszekerheid te bieden.

[0:25:04] Maar het is cruciaal dat de overheid tijdige, heldere eisen formuleert, zodat ondernemers stabiele kaders hebben voor hun business case.

[0:25:12] Hoe wordt de sector op dit moment hierbij betrokken?

[0:25:14] En voorzitter, de uitrol van Wind op Zee staat of valt met randvoorwaarden.

[0:25:18] En in de brief over Pabels Eemshaven wordt de aanlanding via Noord-Nederland toegelicht.

[0:25:24] Het is essentieel dat de infrastructuur, kabels, stations, conversiecapaciteit gelijke tred houdt met de elektriciteitsvraag van het bedrijfsleven.

[0:25:32] En kan de minister met een duidelijke planning komen met jaarlijkse mijlpalen, zodat vertragingen snel zichtbaar worden of snel zichtbaar zijn?

[0:25:40] Het is van belang dat de elektrificatie van de industrie blijft worden gestimuleerd.

[0:25:43] En de VVD is dan ook blij dat de IKC-regeling met vier jaar wordt verlengd.

[0:25:47] Hoe zorgt de minister dat energieintensieve industrie erop kan vertrouwen dat de stroom op tijd beschikbaar is?

[0:25:52] En welke compensatie komt er voor regio's die aanlanding van kabels en stations opvangen?

[0:25:57] Ik heb daar in eerdere debatten ook al naar gevraagd.

[0:26:00] Ook is waterstof, zowel onshore als offshore, onmisbaar in onze wind-op-zee-ambities.

[0:26:05] Elektrolyse op land kan het net ontlasten door elektriciteit om te zetten in waterstof.

[0:26:10] En hoe worden vergunningsaanvragen voor elektrolyses ontschorgd en onzekerheden verminderd?

[0:26:16] Kan dit door alvast gebieden aan te wijzen of tenderprogramma's te ontwikkelen?

[0:26:20] En hoe wordt tijdig inzet op offshore elektrolyse, zodat waterstofleidingen die tien keer meer energie kunnen vervoeren, bijdragen aan onze ambities richting 2040?

[0:26:29] Hoe creëren we de juiste prikkels om de markt hier verder op gang te helpen?

[0:26:31] Dat zijn allemaal vragen aan de minister.

[0:26:34] En ten slotte, voorzitter... Sorry, meneer De Groot, het leidt tot een vraag van mevrouw Rodekerk.

[0:26:38] Ja, want luisterend naar deze bijdrage komt er vooral één vraag op.

[0:26:43] Hoe wil de VVD nou zorgen dat ze niet alleen de oude industrie helpen... met een fossiele subsidie, zoals de NKC... maar dat ze vooral ook de nieuwe groene industrie en economie helpen?

[0:26:55] Meneer De Groot.

[0:26:57] Nou, dat doen we volop.

[0:26:59] En die groene... Die verduurzaamheid die die bedrijven doen, dat betaalt zich ook uit.

[0:27:04] Omdat ze minder energie verbruiken.

[0:27:05] Dus dat is goed voor die bedrijven zelf.

[0:27:07] Daar zijn ze denk ik zelf ook heel erg blij mee.

[0:27:09] Maar ik denk dat de achterliggende vraag van mevrouw Rodenkirch van D66 is.

[0:27:13] Hoe zorgen we ervoor dat de verduurzaming van bedrijven doorgaat?

[0:27:17] En welke rol speelt de IKC erin?

[0:27:19] En de IKC speelt daar een belangrijke rol in.

[0:27:21] Want bedrijven verduurzamen anders op dit moment niet.

[0:27:24] Dus het hele ecosysteem van verduurzaming zit namelijk anders op slot.

[0:27:27] Dus het is en productie van wit op zee op gang houden en randverwaarde op orde brengen.

[0:27:33] En ervoor zorgen dat bedrijven die investeringen kunnen doen.

[0:27:36] Want zo hou je het hele terreintje aan de gang.

[0:27:38] Dus de IKC speelt daar een belangrijke rol in.

[0:27:42] Mevrouw Rodekerk.

[0:27:44] Dat is natuurlijk niet de enige manier.

[0:27:47] een fossiele subsidie herinvoeren, is er niet de enige manier om te verduurzamen.

[0:27:52] En wat ons betreft niet de juiste manier.

[0:27:54] Wij vinden ook dat de nettarieven omlaag moeten, de energieprijzen waar bedrijven tegen aanlopen, waarvan industrie terecht bijna zo'n beetje elke week in de Rotterdamse haven de noodklok luidt.

[0:28:05] Maar wij hebben daar een aangenomen voorstel op gedaan, aangenomen door de Kamer, niet uitgevoerd door de minister, om grootschalige investeringen te doen

[0:28:15] in wind op zee, ook naar de toekomst toe.

[0:28:17] En dan hebben we het over miljarden per jaar, waarmee je zorgt dat je zowel vergroent als de rekening niet bij de huidige gebruikers neerlegt.

[0:28:27] maar dat je dat uitsmeert voor de komende generaties, omdat die investeringen in ons land voor de komende generaties zo van belang zijn.

[0:28:34] Dus de heer De Groot schetst nu van ja, we doen dit al en dit is de enige manier.

[0:28:40] Dat is niet zo.

[0:28:41] En dat is daarom opnieuw mijn vraag.

[0:28:44] Waarom is de VVD met deze maatregel, met een CO2-heffing,

[0:28:51] vooral de oude industrie aan het helpen, in plaats van die koplopers, die vernieuwers, die nieuwe industrie van de groene economie?

[0:29:02] Ik maak al eerst bezwaar tegen het term oude industrie.

[0:29:05] Het is onze industrie.

[0:29:07] En onze industrie is niet een probleem, maar dat is de oplossing voor de toekomst.

[0:29:11] Onze industrie moeten we verduurzamen, zodat we investeren in die industrie, dat we ervoor zorgen dat die industrie hier blijft, dat die industrie zorgt voor banen en zorgt voor welvaart.

[0:29:19] Dus de VVD ziet

[0:29:21] ...ziet de industrie niet als een probleem.

[0:29:24] En als je oude industrie noemt, dan... Ja, dus dat had ik als eerste maar even gezegd hebben, voorzitter.

[0:29:29] Zo kijken wij er niet naar.

[0:29:31] Tweede punt.

[0:29:31] Dus ja, wij zijn ook voor het verspreiden van investeringen die gedaan worden... ...onder andere in de netten, over de langere termijn.

[0:29:38] Daar zijn we het helemaal over eens.

[0:29:40] Dus wij vragen de minister al langer in de debatten... ...hoe zit het dan met een andere variant als amortisatie niet kan?

[0:29:47] Omdat je zodanige hoge investeringen doet, is dat je ervoor moet zorgen dat die nettarieven niet nog verder gaan toenemen.

[0:29:54] Want dan moet er nog meer geld bij om die bedrijven uiteindelijk te kunnen verduurzamen.

[0:29:58] Dus dat is het tweede voorzitter, want dat is het tweede deel van de vraag.

[0:30:01] En het derde, ja, de VVD ziet echt dat op het moment dat we die bedrijven op dit moment niet helpen... is dat ze dus vertrekken, dat ze de grens overgaan, dat we ze niet hier houden.

[0:30:08] Ja, en dan is het niet alleen oude, maar ook geen nieuwe industrie.

[0:30:12] Dus wij zien het enige pad naar de uiteindelijke verduurzaming... als bedrijven het hier kunnen meemaken.

[0:30:17] En die bedrijven hebben op dit moment een handje nodig, een beetje hulp nodig... om ervoor te zorgen dat ze die stappen wel blijven maken en die investeringen hier doen.

[0:30:25] Want de krantenberichten staan vol.

[0:30:27] van bedrijven die of vertrekken uit de Rotterdamse haven of die duurzame investeringen hier niet doen.

[0:30:32] Dus ja, daar kun je je ogen niet voor sluiten.

[0:30:36] Mevrouw Rodekerk.

[0:30:37] Nee, maar kijk, de heer De Groot gaat nu weer een soort tegenstelling van wij zijn voor de industrie en jullie niet.

[0:30:44] Het is een stuk onzin.

[0:30:46] Wij hebben heel veel voorstellen gedaan om te zorgen dat juist die industrie door kan, maar ook kan vergroenen.

[0:30:52] Het probleem is nou juist dat de VVD allerlei plannen heeft teruggeschakeld voor subsidies voor verduurzaming.

[0:31:01] Dat de VVD allerlei zwarme beleid heeft laten zien de afgelopen jaren, met allerlei maatregelen dan weer wel, dan weer niet, waardoor zij geen zekerheid hebben.

[0:31:12] Dus laten we daar even duidelijk over zijn.

[0:31:15] Wij vinden het van groot belang dat de industrie verduurzaamt.

[0:31:18] Maar het probleem dat ik schets, is dat zij niks doen voor die koplopers.

[0:31:26] Voor die nieuwe bedrijven die hier nog niet zijn.

[0:31:30] Maar die wel heel graag willen meedoen aan die groene economie.

[0:31:36] of om dan een concreet voorbeeld te geven, die plastic recyclers, die elf plastic recyclers die over de kop zijn gegaan omdat die niet geholpen zijn door de VVD, door dit kabinet, terwijl die natuurlijk juist de toekomst zijn.

[0:31:50] Dit zijn ontzettend belangrijke bedrijven voor onze economie in de toekomst en die worden niet geholpen met fossiele subsidies.

[0:31:59] De heer De Groot.

[0:31:59] Ja, ik weet niet zo goed wat de vraag van mijn rode kerk is.

[0:32:02] Kijk uiteindelijk

[0:32:07] Wat doet de VVD voor bedrijven in Nederland?

[0:32:14] Wij helpen die bedrijven wel degelijk.

[0:32:17] Om ervoor te zorgen dat ze hier hun verduurzaming kunnen meemaken.

[0:32:20] Dat ze hier hun investeringen kunnen doen.

[0:32:22] Dat is hoe wij als VVD daarnaar kijken.

[0:32:26] Dat antwoord heb ik net al gegeven.

[0:32:31] U heeft nog zat interrupties, dus u kunt het nog een keer proberen.

[0:32:34] Maar we kunnen ook naar mevrouw Kreuger gaan, want die wil ook een interruptie doen.

[0:32:39] Mevrouw Kreuger.

[0:32:42] Nou, voorzitter.

[0:32:42] Kijk, de crux is natuurlijk dat we zien dat na jaren en jaren van VVD-ministers op economie en industrie,

[0:32:52] we nu op een punt staan dat de industrie het zwaar heeft, dat onze toekomstige industrie het zwaar heeft, dat wind op zee het zwaar heeft, terwijl dat eigenlijk de motor is van onze toekomstige welvaart, dat niemand blij is.

[0:33:09] En dan vraag ik toch, de heer De Groot, ja, hoe kijk je daar nou naar?

[0:33:12] Hoe kijkt u dan daarnaar via de voorzitter?

[0:33:15] Dank u wel, mevrouw Kruijgen, via de voorzitter inderdaad.

[0:33:18] De heer De Groot.

[0:33:19] Ja, dat uitvoering van klimaatbeleid, waar de VVD ook voor staat omdat het belangrijk is om ook energie onafhankelijk te worden, daar heb ik net iets over gezegd.

[0:33:29] Dat is ook gewoon veiligheidsbeleid.

[0:33:31] Dat het er nu op aankomt hoe we dat op een goede manier in uitvoering brengen met elkaar.

[0:33:34] En dat het wat weerbarstiger is dan hier in de Kamer elkaar over toepen over doelen die omhoog moeten.

[0:33:39] Of dat er nog meer geld in moet.

[0:33:44] Je kunt van alles verzinnen hier met elkaar wat je zou moeten doen.

[0:33:47] Maar dat het er uiteindelijk over gaat of het in de praktijk lukt.

[0:33:50] En we zien gewoon dat de problemen in de praktijk zijn omdat de...

[0:33:54] ...ambitie aan de ene kant die er is, bijvoorbeeld als het gaat over wind op zee... ...om dat te realiseren, dat we zien dat het in heel Europa onder druk staat... ...en dat het heel goed is, en dat ik heel erg trots ben op deze minister... ...dat ze daar realistisch beleid op voert en dat ze maatregelen neemt... ...bijvoorbeeld contract for difference... ...om ervoor te zorgen dat die projecten uiteindelijk door kunnen gaan... ...en tegelijkertijd dat we ervoor moeten zorgen dat die vraag niet wegvalt naar groene energie.

[0:34:20] En tegelijkertijd dat we ervoor moeten zorgen dat we het ook via het net kunnen transporteren.

[0:34:25] En dat dat wat weer barstiger is dan dat we wellicht in eerste instantie hebben gedacht met elkaar.

[0:34:29] Omdat ook marktopstandigheden veranderen.

[0:34:31] Dus als mevrouw Kreuger van GroenLinks Partij voor de Arbeid aan mij vraagt, ja hoe kijkt dat?

[0:34:35] Nou, met een realistische blik wat er nodig is om ervoor te zorgen dat we voortgang blijven boeken.

[0:34:41] En dat we anders naar de wereld kijken, dat is wel duidelijk.

[0:34:44] Maar ik zal mij vol inzetten, en daarom heb ik ook al die vragen hier gesteld namens de VVD.

[0:34:49] Ik zal mij vol blijven inzetten hier, om ervoor te zorgen dat we en vooruit gaan boeken.

[0:34:53] Maar dat we niet blijven vastlopen met zand in de motor, als het gaat bijvoorbeeld over... is die hele keten wel op elkaar aangesloten?

[0:35:02] Er is een stemmingsbel, daar wachten we heel even op.

[0:35:04] Er zijn andere collega's die gaan in de planeren zaal stemmen, het is niet hoofdelijk.

[0:35:08] Dus als de bel over is, dan wil mevrouw Kreug nog een vraag stellen.

[0:35:12] De tijd helemaal volgepraat.

[0:35:13] Mevrouw Kreuger.

[0:35:15] Voorzitter, dat de realiteit weer barstig is, dat zal iedereen erkennen.

[0:35:20] De vraag is hoe je daarmee omgaat.

[0:35:23] En de vraag is of dan je eigenlijk klimaatmaatregelen schrapt, de routekaart loslaat en eigenlijk alle spelers in die keten met lege handen laat staan.

[0:35:35] Want dat is wat er nu gebeurt.

[0:35:37] Geen van die partijen is blij.

[0:35:41] of dat je zegt, nee, we nemen verantwoordelijkheid.

[0:35:44] We vinden dat wind op zee de motor is van onze toekomstige welvaart en daarom gaan we heel concreet stappen zetten.

[0:35:51] En de VVD doet nu alsof dit een soort plek is om eens lekker vrijblijvend een beetje te schetsen of een beetje te reflecteren op de stand van de wereld.

[0:36:03] Maar wij zijn de Tweede Kamer.

[0:36:04] Deze minister is verantwoordelijk.

[0:36:06] Zij neemt maatregelen die ertoe hebben geleid dat we die doelen die we met elkaar gesteld hebben, wettelijk vastgelegd, bij lange na niet halen.

[0:36:16] Dan moeten wij toch zeggen, hier gaat iets echt falicant mis, minister.

[0:36:22] Ik ben het er niet eens dat er iets falicant misgaat.

[0:36:25] Ik ben hier ook niet vrijelijk aan het...

[0:36:29] We zijn niet zeker de Tweede Kamer, precies waarom ik al deze vragen stel over hoe de minister al die randvoorwaarden in nodigheid gaat verwezenlijken.

[0:36:38] Dat is wat de VVD betreft een van de belangrijke dingen die we op dit moment moeten doen.

[0:36:43] Kijk, en mevrouw Kreuger kan nog tien vragen erover stellen, maar de VVD ziet gewoon dat bedrijven in de Rotterdamse haven het op dit moment ontzettend moeilijk hebben dat de bedrijven vertrekken, dat de investeringen, ik kijk naar onlangs geld, niet gedaan worden in duurzame energie.

[0:36:57] En dan kunnen we hier heel hoog van de toren blazen, omdat we de Tweede Kamer zijn.

[0:37:00] Nou, dan zijn we als Tweede Kamer, dan zijn we niks waard als we daar niet naar kijken, als we daar niet naar luisteren.

[0:37:06] En we zien gewoon dat er desinvesteringen worden gedaan.

[0:37:08] We zien bedrijven over de grens vertrekken.

[0:37:11] Dat is de realiteit van de dag.

[0:37:13] Daarmee verliezen we welvaart en banen.

[0:37:18] Dat is precies de reden waarom ik pleit voor realistisch klimaatbeleid, met ambitie om vrij te worden van energieleverantie van landen waar we dat liever niet vandaan halen, maar de weg ernaartoe is om het daadwerkelijk te realiseren en niet tot te denken van nou, we schroeven de ambitie nog wat op, maar uiteindelijk in de praktijk komt er niks van terecht.

[0:37:40] En dat is het grote verschil, denk ik, in het debat hoe we daar vandaag naar kijken.

[0:37:44] Maar de VVD sluit zijn ogen niet, ook hier in de Tweede Kamer niet, voor de bedrijven die het ontzettend moeilijk hebben.

[0:37:48] om in ieder geval tenminste mee te kunnen doen in de energietransitie.

[0:37:55] Mevrouw Kreuger.

[0:37:57] Ja, voorzitter.

[0:37:59] De probleemanalyse delen we.

[0:38:01] Bedrijven, onze industrie heeft het zwaar en ook de windbouwers en de hele keten.

[0:38:07] Alleen, daaronder zit natuurlijk wel dat als je niet erkent

[0:38:13] dat hoe langer we afhankelijk blijven van fossiel, hoe moeilijker die bedrijven het gaan hebben.

[0:38:20] Want we gaan niet meer terug naar dat hele goedkope gas wat we hadden toen we heel veel Gronings gas hadden of nog van Poetins overkochten.

[0:38:32] LNG is duur.

[0:38:34] We gaan daar niet meer naar terug.

[0:38:36] De enige oplossing is meer schone energie van eigen bodem.

[0:38:42] Wind op zee is daarbij dé grote kans voor Nederland.

[0:38:50] Als je dat niet herkent...

[0:38:52] En dat is eigenlijk wat de VVD doet door gewoon die ambities af te schalen en dat te zeggen.

[0:38:57] Dat is dan maar realisme.

[0:38:59] Dan doe je niks voor onze industrie.

[0:39:01] Doe je niks voor ons toekomstig verdienvermogen.

[0:39:04] Doe je niks voor al die bedrijven in de keten van wind.

[0:39:07] En dan laat je gewoon ons land vallen.

[0:39:10] Dat is waar het om gaat.

[0:39:11] Dan gaat er echt iets fallikant mis.

[0:39:13] En dat is wat de VVD doet door eigenlijk die fossiele lock-in gewoon keihard vast te houden.

[0:39:20] Ja, voorzitter, kijk.

[0:39:22] Prima hoor.

[0:39:22] Dat ik op allerlei dingen betekent als cvd, vind ik allemaal prima hier hoor.

[0:39:26] Maar ik lees nog even voor wat ik net gezegd heb.

[0:39:29] Zoals ik aangaf, vormt wind op zee de ruggegaat van de energietransitie.

[0:39:34] Zoals ik aangaf, vormt wind op zee de ruggegaat van de energietransitie.

[0:39:37] Ik doe het twee keer.

[0:39:39] En ik heb het dus nu drie keer voorgelezen.

[0:39:42] En ook deze minister, zeg ik er overigens bij, laat zien dat ze inzet op wind op zee.

[0:39:48] En daar kan mevrouw Kreuger van GroenLinks Partij voor de Arbeid mij van alles verwijten en aanwrijven hier in het debat.

[0:39:53] Maar ik doe hier allerlei voorstellen en ook vragen over hoe we die wind op zee ook daadwerkelijk in de benen houden.

[0:40:00] Ik zie dat deze minister ook heeft gezegd

[0:40:02] Ik hou vast aan het doel van 30 tot 40 gigawattuur voor wind op zee.

[0:40:08] Dus deze minister schaalt helemaal niet af.

[0:40:11] Alleen deze minister heeft een beetje tegenwind.

[0:40:14] En wij hebben als Kamer ook gevraagd om maatregelen te nemen, waaronder Conflict for Difference, onder andere, om ervoor te zorgen dat die business case wel rondkomt.

[0:40:23] Het feit is gewoon, en dat kunnen onze ogen ook niet versluiten, en ik probeer ook gewoon een realistisch verhaal neer te zetten, het feit is ook gewoon, is dat die tennissen onder druk staan.

[0:40:30] En niet alleen in Nederland.

[0:40:32] Dus daar moeten we mee aan de slag.

[0:40:34] Maar mij hier nu een beetje aan wrijven dat de VVD daar niet voor wil gaan en daar niet voor is, doet geen recht aan de bijdrage die ik daarop heb geleverd en ook niet de vragen die ik erover stel en de inzet.

[0:40:45] Want het is niet alleen maar een probleemanalyse die ik hier deel.

[0:40:47] Het zijn ook oplossingen die ik ervoor stel om ervoor te zorgen dat die projecten, wind op zee, daadwerkelijk vergund gaan worden.

[0:40:54] Want dat is het belangrijkste, vergund gaan worden.

[0:40:59] Voorzitter, drie keer de zin voorlezen dat wind op zee een ruggengraat is.

[0:41:04] Op het moment dat je die routekaart loslaat, en dat is feitelijk wat deze minister doet, heb je een heel zwak ruggetje en dan breekt gewoon dat hele systeem.

[0:41:13] Dus wat is de vraag aan de heer De Groot?

[0:41:16] Staat hij nog steeds voor de routekaart wind op zee, 21 gigawatt en 2032?

[0:41:21] En wat vindt hij dan dat er moet gebeuren om dat te realiseren?

[0:41:26] Ik heb net aangegeven dat ik zie dat de minister nog steeds gaat voor de doelstelling 30 tot 40.

[0:41:33] Dat is 21 gigawatt in 2032.

[0:41:36] Voorzitter, nu wordt weer buiten de microfoon hier... Ik vind dat heel vervelend.

[0:41:40] Mag ik dat zeggen tegen u, voorzitter?

[0:41:42] Mag u zeker zeggen.

[0:41:43] Want ik ben aan het woord.

[0:41:43] Ik ben mijn antwoord aan het geven en ja, ik word gewoon onderbroken.

[0:41:47] Vind ik heel vervelend.

[0:41:49] U heeft het woord.

[0:41:49] Gaan we gaan.

[0:41:50] Dus het antwoord daarop is dat ik achter die ambitie van de minister sta.

[0:41:58] Dat ik heel graag zou willen zien dat de eerstvolgende tenders lukken.

[0:42:01] Dat daarvoor nodig is dat we garanties afgeven.

[0:42:06] Dat ik aan de minister ook vraag hoe het daarmee staat.

[0:42:08] Dat ik van de minister ook wil horen of dat ook gaat lukken.

[0:42:12] Want de berichten rond ons heen over die tenders van wind op zee zijn niet zo roodkleurig.

[0:42:16] Dus in die zin... Ja, ik kan nog vijf of zes keer dat zinnetje opleveren.

[0:42:21] Het heeft niet zoveel zin.

[0:42:22] Maar dat is het standpunt van de VVD.

[0:42:24] Dank u wel.

[0:42:27] Dan heeft u nog bijna twee minuten.

[0:42:29] Dus gaat u verder met uw betoog.

[0:42:31] Ja, dank u wel, voorzitter.

[0:42:32] Want ik was bijna klaar, want ik was aan het slot gekomen van mijn bijdrage.

[0:42:35] Wat nog kort ging over wind op land.

[0:42:38] Want daar hanteren was VVD een stakkere lijn.

[0:42:41] We willen landelijke normen voor afstand en geluid, een voorafgaande draagvlaktoets en het schrappen van ongeschikte zoekgebieden.

[0:42:49] Ik heb een vraag aan de minister.

[0:42:50] Kan de minister toezeggen dat deze criteria voortaan harde voorwaarden worden in tenders?

[0:42:53] En bent u bereid zoekgebieden opnieuw te beoordelen zodat gebieden dichtbij woningen, dorp- of natuurgebieden worden uitgesloten?

[0:43:01] Dank u wel.

[0:43:02] En ik zie dat er geen interrupties meer zijn.

[0:43:04] Dus dan zijn we aan het einde gekomen van de eerste termijn aan de kant van de Kamer.

[0:43:09] Dan gaan we even schorsen zodat de minister zich kan voorbereiden.

[0:43:11] Dan zijn we om tien over elf.

[0:43:14] Tien over elf hervatten we het debat.

[0:43:16] Dit debat is geschorst.

[1:11:46] Ik heropen deze vergadering van de Vaste Kamer Commissie voor Klimaat en Groene Groei.

[1:11:52] Aan de orde is een commissiedebat over de regionale energiestrategieën en wind op zee.

[1:11:56] En we zijn toe aan de eerste termijn van de zijde van het kabinet.

[1:12:00] Dus ik geef de minister graag het woord.

[1:12:01] En we zitten ruim in de tijd, dus volgens mij zes interrupties kan prima.

[1:12:07] En we kijken wel of het later misschien nog meer kan worden.

[1:12:09] Het woord is aan de minister.

[1:12:11] Voorzitter, dank.

[1:12:13] En dank voor alle gestelde vragen, die ik in twee blokken zal beantwoorden.

[1:12:19] Ik begin met alle vragen die gesteld zijn rondom wind op zee.

[1:12:23] Dus ook de vragen bijvoorbeeld over de aanlanding in Noord-Nederland vallen daaronder.

[1:12:29] En een mapje met alle vragen die over zon en wind op land zijn gesteld.

[1:12:36] Ook de vraag over opslag, zoals mevrouw Rodekerk mij die stelde, en de restregio's.

[1:12:41] Voorzitter, ik begin met wind op zee.

[1:12:44] Het is vandaag al een paar keer gezegd, maar dat geldt ook voor het kabinet.

[1:12:48] Wij zien wind op zee als de belangrijkste energiebron voor een betrouwbaar, betaalbaar en onafhankelijk energiesysteem in de toekomst.

[1:12:57] En binnen een diverse energiemix is wind op zee de enige schaalbare hernieuwbare energiebron.

[1:13:04] Tegelijkertijd zien we dat de energietransitie heel erg complex is.

[1:13:09] En lopen we bij de realisatie van wind op zee tegen allerlei uitdagingen aan.

[1:13:17] Een aantal risico's, toen het vorige kabinet ervoor koos om de ambitie te verdubbelen...

[1:13:25] Toen is ook gewaarschuwd voor een aantal risico's, bijvoorbeeld een mismatch tussen vraag en aanbod.

[1:13:30] En wat we nu zien, is dat die risico's zich ook daadwerkelijk in de praktijk voordoen.

[1:13:36] En dat maakt dat die sector onder druk staat en het lastig heeft.

[1:13:40] Nou, dat is ook door u alle in verschillende bewoordingen uitgedrukt.

[1:13:46] En dat leidt ertoe dat we moeten constateren dat niet alle plannen haalbaar en ook noodzakelijk zijn in het tempo zoals we dat ooit bedacht hebben.

[1:13:55] Daarom heb ik in het WIN beschreven dat we voor 2040 de focus leggen op het realiseren van de onderkant van die bandbreedte van 30 gigawatt en de ruimte houden om naar 40 door te kunnen groeien.

[1:14:13] Nu, in 2025, is er iets meer dan 6 gigawatt wind op zee gerealiseerd.

[1:14:22] Ik zal zo meteen, aanleiding van de vraag van mevrouw Kreuger over de 9 gigawatt, ingaan op waar we nu staan met die routekaart.

[1:14:31] Voor mij, voor het kabinet, was het allerbelangrijkste om nu bij de miljoenennota de keuzes te maken zodat we voorkomen, althans laat ik het zo zeggen, dat wij alles op alles zetten om te voorkomen dat de ontwikkeling van wind op zee volgend jaar stilvalt.

[1:14:50] Ik denk dat dat het allerergste zou zijn als dat gebeurt.

[1:14:56] Voor alle partijen en bedrijven werkzaam in de windsector.

[1:15:00] Mevrouw Kreuger vroeg er ook naar.

[1:15:01] Ik zal er straks nog nader op ingaan.

[1:15:05] Daarom is dat actieplan Wind op zee gemaakt en gepresenteerd.

[1:15:10] Waarin we zowel de aanbodkant als de vraagkant stimuleren.

[1:15:14] en we voor die aanbodkant op de korte termijn een tender met subsidie uitschrijven.

[1:15:18] Maar daarmee zijn we er niet.

[1:15:20] Dat realiseer ik mij.

[1:15:21] Daar vroeg mevrouw Rodekerk ook naar.

[1:15:23] Je moet ook structureel voor de langere termijn stappen zetten.

[1:15:26] En dat zit hem in de contract for difference.

[1:15:28] Maar daar zit ook een financieel aspect aan.

[1:15:30] Daar zal ik straks op doorgaan.

[1:15:35] Nogmaals, de keuzes die het kabinet maakt en de overtuiging die ik ook echt heb... ...is dat stilvallen het allerergste is wat ons kan overkomen.

[1:15:47] Voor de energietransitie natuurlijk in het algemeen.

[1:15:50] Maar ook de hogere vertragingskosten die Tennet dan zou maken... ...en die ook in onze nettarieven terechtkomen.

[1:15:57] En zoals ik al zei, een winstsector die daar zwaar onder lijdt.

[1:16:01] Voorzitter, de heer Vermeer die zei ja doorgaan met wind op zee, dat moet je niet doen.

[1:16:07] Je moet eerst zorgen dat netcongressie wordt opgelost.

[1:16:11] De heer Vermeer is er niet, maar ik hecht er wel aan om te zeggen dat ik die twee dingen echt uit elkaar haal.

[1:16:18] Natuurlijk moet netcongrestie worden opgelost, of in elk geval moet het probleem worden verkleind.

[1:16:23] En we moeten ook doorgaan met het ontwikkelen van wind op zee.

[1:16:27] En die aanpak van netcongrestie, dat doe ik via het landelijk actieprogramma Netcongrestie, via de versnellingsaanpak die in april is gepresenteerd.

[1:16:37] Maar het is niet zo dat je door netcongrestie geen groei meer van...

[1:16:41] dat elektriciteitsgebruik niet meer zou kunnen groeien.

[1:16:44] En voor elke tenderronde vraagt het kabinet aan Tennet of de windparken nog op het net kunnen worden aangesloten.

[1:16:52] En dat geldt.

[1:16:53] Dat kan.

[1:16:53] En dat geldt dus ook voor de volgende tenderronde.

[1:16:55] En ook door de wind, want daar wees de heer Vermeer ook in zijn bijdrage waarin hij inging op de wantijnroute, kan worden aangesloten op het landelijk elektriciteitsnet.

[1:17:07] En daarnaast geldt dat windparken vooral aangeland worden dichtbij energieclusters, zodat de energie zo min mogelijk het landelijk elektriciteitsnet ophoeft.

[1:17:18] En tot slot, zeg ik dus ook op de opmerking van de heer Vermeer, windparken die in de komende jaren worden vergund, worden in de periode vanaf 2031 op het net aangesloten.

[1:17:28] En in die tussentijd werken we natuurlijk keihard door via het landelijk actieprogramma en netcongressie om die problematiek ook verder op te lossen.

[1:17:36] Voorzitter, dan over de routekaart en de vragen van mevrouw Kreuger.

[1:17:43] Laat de minister nu de routekaart los.

[1:17:46] Nou, voorzitter, ik laat geen routekaart los.

[1:17:48] Ik houd de routekaart op gang.

[1:17:50] Wat ik net al zei, ik denk dat stilvallen het allerergste is wat ons kan gebeuren.

[1:17:57] Dat betekent wel dat er een deel van de routekaart later dan we oorspronkelijk gepland hadden, zal worden gerealiseerd.

[1:18:05] En die negen gigawatt die mevrouw Kreuger noemde, die klopt.

[1:18:09] Even heel precies.

[1:18:13] Toen het vorige kabinet aankondigde dat de verdubbeling van de ambitie van de huidige routekaart, die zal iets opschuiven in de tijd.

[1:18:22] Dat was de eerste 4 gigawatt vertraging, zou je kunnen zeggen.

[1:18:30] En met de keuzes die ik heb moeten maken, kijkende naar de situatie op dit moment in de windsector, komt daar nog eens 5 gigawatt bij.

[1:18:39] De al eerder gecommuniceerde vertraging plus het effect nu van de afschaling in de omvang van de tenners van dit jaar en volgend jaar leidt tot een vertraging van de 9 gigawatt die mevrouw Kreuger ook noemde.

[1:18:59] Minister, voordat u verder gaat, een vraag van mevrouw Kreuger.

[1:19:03] Toch om het heel scherp te hebben, want ik merk dat...

[1:19:07] de minister door zowel eigenlijk 2040 termijn erbij te halen en door te hebben over de routekaart van het vorige kabinet, waar overigens volgens mij de partij van deze minister ook bij zat, maar goed.

[1:19:27] Voor de routekaart die in het regeerakkoord stond, was 2032 21 gigawatt.

[1:19:34] Zeg de minister nou, dat gaat niet meer gebeuren.

[1:19:39] De minister.

[1:19:40] Voorzitter, je hebt de routekaart.

[1:19:43] 21 gigawatt zou in 2032 gerealiseerd worden.

[1:19:47] Ik noemde net de 30 tot 40 gigawatt voor 2040.

[1:19:50] Die staat daar los van, die komt daarna.

[1:19:52] Dus voor de huidige routekaart, de 21 gigawatt, die halen we niet in 2032.

[1:19:58] Ik moet nog wat extra, helaas zeg ik daar wel bij, vertragen.

[1:20:02] Maar dat doe ik om te voorkomen dat het helemaal stilvalt.

[1:20:06] En daar komt dus nog een vertraging van 5 gigawatt bij door de keuzes die we nu in 25 en 26 maken.

[1:20:13] En daarmee zal de routekaart op z'n vroegst in 2033 gerealiseerd zijn.

[1:20:18] Dan kan je nog steeds, voorzitter, als ik dat mag aanvullen... kan je nog steeds, als de tenderronde volgend jaar lukt, met die subsidie... en we daarna vanaf 27 met die Contracts for Difference gaan werken... als we dan lukken om weer op ons schema van 4 gigawatt te komen... dan kan je dus die realisatie van de routekaart halen in 2033.

[1:20:40] Maar de marktsituatie zal ook van invloed zijn of dat gaat lukken.

[1:20:48] Of het lukt volgend jaar ook met de subsidietender die 2 gigawatt te vergunnen.

[1:20:53] Het gaat een belangrijk moment worden.

[1:21:01] Ik vind het wel een cruciaal punt, omdat er een aantal keuzes gemaakt worden, namelijk het afschalen van de ambitie voor komend jaar en het afschalen van wat er afgelopen jaar gebeurd is.

[1:21:13] En er eigenlijk nog niet het zicht is, ook niet in het flankerend beleid, op dat in 2027, 2028 inderdaad die getallen die de minister net noemt,

[1:21:28] Dat zou ik te cynisch vinden.

[1:21:41] Ik zei net al, deze routekaart is no regret.

[1:21:46] Dit aantal wat we hierin hebben afgesproken, die 21 gigawatt, die hebben we nodig.

[1:21:51] Sterker nog, de 30 gigawatt

[1:21:53] In 2040 is ook echt de onderkant van wat we sowieso, wat alle scenario's laten zien, dat we nodig hebben.

[1:21:59] Even terug naar deze routekaart, want we zitten volop in de uitvoering van deze routekaart.

[1:22:05] Ik heb inderdaad voor 2025 een besluit moeten nemen.

[1:22:09] Eerst hebben we gekozen om die kavels op te knippen en uiteindelijk ook om maar een kleinere tender uit te zetten.

[1:22:17] Dit jaar nog subsidievrij.

[1:22:18] Voor volgend jaar zou ik eigenlijk ook meer moeten tenderen.

[1:22:22] Maar om de kans zowel dit jaar als volgend jaar zo groot mogelijk te maken dat de tenders die we uitzetten wel slagen, heb ik...

[1:22:32] Ik vind het ook pijnlijk.

[1:22:36] Ik doe dit vanuit de overtuiging dat als ik gewoon maar die getallen laat staan die we ooit bedacht hadden, dat de kans dat het helemaal stilvalt en helemaal niet lukt, groter is.

[1:22:46] Dus dan maar liever iets kleinere aantallen.

[1:22:50] zodat die beweging er wel in blijft, wat voor die windsector ook belangrijk is.

[1:22:55] Maar ik realiseer me ook dat met het nu aankondigen van een tender met subsidie voor volgend jaar zijn we er nog niet.

[1:23:01] Dus die contract for difference, het begint met die mogelijkheid creëren in de wet.

[1:23:05] Dan zullen er ook financiën voor gerealiseerd moeten worden.

[1:23:08] Het verder stimuleren van de vraag.

[1:23:10] Daar heeft mevrouw Kreuger terecht vragen over gesteld.

[1:23:12] Zal ik zo op ingaan?

[1:23:13] Dus het is hiermee niet klaar.

[1:23:15] Sterker nog, het begint hiermee pas.

[1:23:18] Maar wat ik gedaan heb nu in dat actieplan, en in het afgelopen jaar al in aanpassingen rondom de tender die nu in oktober gaat lopen, is alles op alles zetten om te zorgen dat deze tender, die van volgend jaar slaagt, ook kijkt naar wat er in de landen om ons heen gebeurt, waar collega's van mij in België, het Verenigd Koninkrijk, Denemarken mee te maken hebben.

[1:23:42] Het is allemaal dezelfde struggle met die lastige marktsituatie.

[1:23:47] Dankuwel.

[1:23:50] U wacht even tot... Er komen nog allemaal antwoorden op Wint op Zee vragen, volgens mij.

[1:23:55] Dus de minister gaat verder met haar betaling.

[1:23:56] Ja, voorzitter.

[1:23:57] En in het verlengde van deze vraag van mevrouw Kreuger en ook dit interruptiedebat, beantwoord ik graag de vraag van de heer De Groot over of ik met een planning kan komen met jaarlijkse meldbalen, ook voor de aanleg van de netinfrastructuur om vertragingen en investeringsrisico's vroeg zichtbaar te maken.

[1:24:18] De planning van de aanleg van het net op zee is onderdeel van het ontwikkelkader windenergie op zee.

[1:24:27] Dat ontwikkelkader is ook met de Kamer gedeeld.

[1:24:31] Daar zit die routekaart van die 21 gigawatt in.

[1:24:35] Daarvoor heeft het kabinet Tennet opdracht gegeven om het net op zee aan te leggen.

[1:24:39] En hierin zijn ook meldpalen voor Tennet en de windontwikkelaars opgenomen.

[1:24:44] En die meldpalen zijn ook weer verwerkt in de contracten die Tennet heeft met haar aannemers en onderaannemers.

[1:24:52] Omdat we in 2025 en 2026 bij elkaar opgeteld dus niet 8 gigawatt, maar 3 gigawatt gaan vergunnen, wordt dus die 5 gigawatt vertraging, waar ik het net met mevrouw Kreugen over had,

[1:25:09] Die wordt dus later dan we eerder gedacht hadden gerealiseerd.

[1:25:14] En daarom moeten we de routekaart wel actualiseren, want ik vind het wel belangrijk dat we daar een goed en zo transparant mogelijk overzicht van geven.

[1:25:21] Daar wordt nu aan gewerkt en dat zal in de loop van volgend jaar klaar zijn en met de Kamer gedeeld worden.

[1:25:29] Ik ga wel nog dit jaar aangeven wat we in 26 gaan doen.

[1:25:33] Dus het is niet zo dat we met dat actualiseren wachten en dan verder geen duidelijkheid bieden dit jaar of volgend jaar.

[1:25:41] Voorzitter, dan de vraag van mevrouw Rodekerk over de subsidietender voor volgend jaar en het bedrag.

[1:25:49] Is die 1 miljard die daar nu voor gereserveerd staat nu genoeg?

[1:25:53] We zijn nu hard bezig om de voorbereidingen te treffen om een subsidietender voor 2 gigawatt op zee volgend jaar open te kunnen stellen.

[1:26:02] En wat ik gedaan heb is in elk geval die 1 miljard gereserveerd in het klimaatfonds.

[1:26:07] Dat was de ruimte die ik daar maximaal

[1:26:10] verantwoord kon vinden.

[1:26:12] Ik zeg ook niet dat dit makkelijke keuzes waren.

[1:26:17] Maar in het kader van... Je moet altijd kiezen in schaarste.

[1:26:21] Wat is voor mij nu belangrijk?

[1:26:22] Alles op alles zetten om die beweging, die aanleg van wind op zee...

[1:26:28] in gang te houden, heb ik dit geld gereserveerd.

[1:26:31] En tegelijkertijd onderzoeken wij nu hoe die subsidietender precies vorm moet geven en welke kosten daarmee gepaard gaan.

[1:26:38] Daarbij vragen we nu advies aan het PBL en kijken we ook naar de uitkomsten van de subsidievrije tender die dus nu in oktober loopt.

[1:26:48] Dus ik kan nog geen uitspraak doen over wat exact de kosten van die subsidietender zullen zijn en wat exact de benodigde middelen zijn.

[1:26:57] Zodra ik dat weet, zal ik de Kamer daarover informeren, natuurlijk.

[1:27:03] Dat leidt tot de vraag van mevrouw Rodekerk.

[1:27:06] Nou, even bijvoorbeeld meer scherpte.

[1:27:08] Want het kan toch niet zo zijn dat de minister zegt... nou, ik trek gewoon een bedrag uit en we kijken wat het wordt.

[1:27:14] Of wel?

[1:27:15] Want zij heeft aangegeven dat we de ambitie voor wind op zee verlaagd hebben.

[1:27:18] Dat vinden wij ontzettend zonde.

[1:27:20] Maar dat heeft ze aangegeven en daarbij heeft ze gezegd dat we 26,2 gigawatt willen.

[1:27:25] Klopt het dan met dit bedrag?

[1:27:27] Wij maken ons er zorgen over dat dat niet genoeg is.

[1:27:32] Ik houd er ook rekening mee dat dit niet het hele bedrag is.

[1:27:37] Ik ga nu ook niet speculeren over wat het bedrag wel moet zijn, omdat ik daarmee ook al vooruitlopend op die tender ook al informatie mogelijk prijsgeef die niet helpt in het goed vormgeven van die tender.

[1:27:49] Maar ik snap

[1:27:51] Als daarachter ook de vraag van mevrouw Rodekerk zit, heeft u er wel rekening mee gehouden, ook op de begroting?

[1:27:56] Dan is het antwoord ja.

[1:27:58] Ik moest nu zichtbaar maken in de miljoenennoten natuurlijk, wat kan je nou maximaal doen vanuit het klimaatfonds?

[1:28:06] Als er meer nodig is, dan zal ik kijken naar middelen op mijn eigen begroting en zal ik in eerste instantie naar middelen in de SDE kijken.

[1:28:15] Maar wat de exacte omvang van dat bedrag is, daarvoor wil ik echt eerst met de PBL, ook op basis van het advies van de PBL, kijken hoe geven we die tender nou kwalitatief en kwantitatief goed voor.

[1:28:27] Dank u wel, mevrouw Rodekerk.

[1:28:28] Ja, dus dat betekent dat die 2 gigawatt, die staat wel.

[1:28:33] Het bedrag dat daarvoor nodig is, daar wil de minister voor zorgen.

[1:28:36] En dat kan dus meer zijn dan wat er nu is voor uitgemaakt uit het klimaatfonds.

[1:28:39] De minister.

[1:28:40] Zeker.

[1:28:43] Gaat u verder.

[1:28:44] Voorzitter, dan vroeg mevrouw Rodekerk mij wanneer er duidelijkheid komt over het budget voor de contract for difference en de sde plus plus vanaf 27.

[1:28:56] Op dit moment zijn er voor de contract for difference en

[1:29:00] en of de SDE plus plus vanaf 27 geen middelen beschikbaar.

[1:29:06] Maar we hebben afgesproken, en ik dacht ook dat ik dat bij voorjaarsnota aan de Kamer had gemeld, dat wij in het voorjaar van 26 weer duidelijkheid willen geven over de benodigde middelen voor de openstelling van de SDE plus plus en voor de context for difference voor wind op zee in 2027.

[1:29:25] Waarbij natuurlijk de beschikbare middelen, alle andere belangen en onderwerpen, waar ook geld naartoe moet, gewogen moet worden.

[1:29:35] En ik vermoed maar zo dat dat ook op tafel ligt van de formatie.

[1:29:40] Maar het is belangrijk voor de markt en voor iedereen die betrokken is, dat die duidelijkheid natuurlijk komt.

[1:29:47] Dan vroeg mevrouw Rodekerk mij ook over de vergelijkende toets in de toekomstige tenderrondes voor Wind op Zee.

[1:29:55] We gaan dus die subsidietender volgend jaar openen.

[1:29:59] En het is op dit moment niet mogelijk om een vergelijkende toets met subsidie te houden.

[1:30:04] Want in de wet wind op zee zijn opties nu los van elkaar gedefinieerd.

[1:30:11] Dus of je doet de vergelijkende toets of je doet een subsidie.

[1:30:15] En wat wij willen doen bij het aanpassen van die wet wind op zee, waarin de contract for difference ook mogelijk worden gemaakt, is dat je wel het combineren van opties

[1:30:25] Maar dat moeten we juridisch regelen.

[1:30:29] Dat kan nu niet volgens de wet.

[1:30:35] Dus dat over de vergelijkende toetsen.

[1:30:38] Nog kort over die vorige vraag.

[1:30:42] Wij maken ons ook zorgen over dat het markt aangeeft dat we meer duidelijkheid willen over die contractual difference van 2027.

[1:30:54] Had dat dan niet eigenlijk beter nu al geregeld kunnen zijn, dat budget?

[1:30:58] Is het dus inderdaad een vraag van we hebben nu daar geen geld voor gereserveerd, moeten we nog over onderhandeld worden volgende keer?

[1:31:05] Want ja, we willen natuurlijk niet dat de dingen dus spaaklopen, dat de projecten niet doorgaan.

[1:31:11] Ik snap het belang van zo snel mogelijk duidelijkheid.

[1:31:16] Die openstelling en duidelijkheid is er altijd bij voorjaar.

[1:31:27] Dat ze demissionair zijn, dat er een formatie aanstaande is en dat de middelen ook schaars zijn.

[1:31:33] Daar moet ik ook gewoon eerlijk over zijn.

[1:31:36] Maar liever geef je zo snel mogelijk duidelijkheid.

[1:31:38] In de afgelopen jaren was dat ook steeds bij voorjaarsnota's.

[1:31:41] De uitgaven natuurlijk ook op de agenda staan.

[1:31:46] U vervolgt uw betoog.

[1:31:48] Voorzitter, dan vroeg de heer De Groot, maar ik dacht ook dat het mevrouw Rodekerk was, hoe de sector betrokken wordt bij de vormgeving van die Context for Difference.

[1:31:59] Nou, om die Context for Difference vorm te geven of mogelijk te maken, is een wetswijziging nodig.

[1:32:04] Daar is sowieso natuurlijk consultatie een vast onderdeel van.

[1:32:08] Maar verder, in de gesprekken die we hebben met de sector gaat het ook hierover over hoe geef je die Context for Difference nu vorm, want het moet voor iedereen gaan werken.

[1:32:19] Voorzitter, dan vroeg de heer De Groot, hoe kan het bedrijfsleven erop vertrouwen dat de geproduceerde stroom tijdig wordt geleverd?

[1:32:28] En ik herhaal nog maar dat echt iedereen, zowel de windsector als de afnemers uit de industrie, die zijn gebaat bij een stabiele en voorspelbare uitrol van wind op zee.

[1:32:42] En met de routekaart, met het ontwikkelkader en daarin natuurlijk de opdracht aan Tennet, zetten we alles op alles om die duidelijkheid over die planning en die uitrol zo goed mogelijk te geven.

[1:32:54] Maar we zien ook dat dat niet meer voldoende is, omdat het onzeker is of windparkontwikkelaars investeren in windparken op zee.

[1:33:04] Dat is de hele reden waarom we weer toegaan naar een tender met subsidie.

[1:33:10] Ik zei net al iets over de middelen die je dan voor de langere termijn nog moet reserveren of moet vrijmaken.

[1:33:20] Of dat nou contracts for difference zijn in 2027.

[1:33:26] Je zou nog iets extra met een subsidietender kunnen doen, maar vanaf 2027 zegt ook de Europese Commissie dat het moet via Contracts for Difference.

[1:33:37] Maar daar middelen voor vrij te maken, dat gaat langjarig een perspectief bieden.

[1:33:42] Dan heb je niet alleen het instrument, maar ook het geld dat daarbij hoort.

[1:33:48] Dat is aan de kant van het aanbod.

[1:33:49] Dan heb je natuurlijk ook aan de kant van de vraag of het bedrijfsleven moet verder elektrificeren en die stroom ook daadwerkelijk gaan afnemen.

[1:33:58] Daarbij focust het kabinet op dit moment op het wegnemen van knelpunten, zodat het bedrijfsleven ook daadwerkelijk kan elektrificeren.

[1:34:10] Een hele belangrijke natuurlijk netcongrestie.

[1:34:12] de verlenging van de IKC-regeling, maar ook het PPJ-garantiefonds, waar ook mevrouw Kreuger naar vroeg.

[1:34:21] Misschien gelijk even over dat garantiefonds.

[1:34:23] Daar is nu een klein bedrag vrijgemaakt.

[1:34:26] Dat is om te onderzoeken hoe je dat nou precies vorm moet geven, zodat het ook gaat doen wat het moet doen.

[1:34:32] En daarna zal ook daar geld voor vrij moeten worden gemaakt.

[1:34:38] Zowel aan de overheidskant als natuurlijk ook aan de marktkant.

[1:34:41] En InvestNL zal daar ook een rol in spelen.

[1:34:46] Dan kom ik op de vraagcreatie, want die hangt hier natuurlijk nauw mee samen.

[1:34:54] Ik noemde al het verlengen van de IKC, de garantieregeling, maar dat is niet het enige.

[1:35:04] We onderzoeken en werken nog aan een aantal andere maatregelen.

[1:35:07] In Europees verband zetten we in op maatregelen die de concurrentiepositie van Nederland verbeteren, zowel ten opzichte van de rest van Europa als van de wereld.

[1:35:20] Een gelijke speelveld, een betere concurrentiepositie, maakt natuurlijk investeren in verduurzaming en elektrificatie ook aantrekkelijker en moet op die manier die vraag stimuleren.

[1:35:31] En het nieuwe Europese staatssteunkader, het CSAF-kader, geeft ook de mogelijkheid tot het geven van subsidie op elektriciteitsprijzen.

[1:35:41] Dus dat zou een manier kunnen zijn om die elektriciteitsprijs te verlagen en daarmee investeringen te stimuleren.

[1:35:51] Dan hebben we de Contract for Difference.

[1:35:53] Die kun je natuurlijk tweezijdig doen, maar ook vierzijdig.

[1:35:56] En dan ga je combinaties tussen aanbod en vraag nog verder stimuleren.

[1:36:02] En hoe dat er precies uit kan zien, brengen wij nu in kaart, zodat daar voor de toekomst keuzes in gemaakt kunnen worden.

[1:36:10] De IKC is nu tot 28 verlengd.

[1:36:12] Dat mag Europees gezien tot 2031.

[1:36:15] Het budget is er nu alleen tot 28.

[1:36:20] Voorzitter.

[1:36:23] Dan het Noordzeepact, waar mevrouw Kreugen mij naar vroeg en volgens mij ook al een keer eerder naar gevraagd heeft.

[1:36:29] Ik ben het heel erg met mevrouw Kreugen eens dat...

[1:36:33] Juist ook door de situatie waar we nu in zitten, heb je dat hele nauwe overleg en afstemming nodig tussen alle betrokken partijen.

[1:36:42] Ik had al toegezegd dat ik zo'n gesprek zou organiseren.

[1:36:46] Dat staat nu gepland op 30 oktober.

[1:36:51] Dan heb ik weer een stuurgroepvergadering.

[1:36:54] Een bijzondere datum.

[1:36:59] Ik wilde toch maar doorgaan op 30 oktober.

[1:37:02] Dit vraagstuk vraagt om...

[1:37:06] Maar dan staat er weer een stuurgroep Verduurzaming Industrie op de agenda.

[1:37:13] Daarvoor is ook de windsector uitgenodigd.

[1:37:15] Tennet zit daar ook aan tafel.

[1:37:17] Dan hebben we alle partijen aan tafel.

[1:37:18] Dan wil ik een eerste gesprek voeren en kijken hoe we er vanaf dan vervolg aan geven.

[1:37:25] Ik zal indachtig de vraag van mevrouw Kreuger dat gesprek voeren en daarna aan de Kamer laten weten

[1:37:33] wat voor mogelijkheden ik zie om daarmee verder te gaan en ook vanuit de sector gezien worden om daarmee verder te gaan.

[1:37:40] Sectoren, moet ik zeggen.

[1:37:44] Dan, voorzitter, vroeg mevrouw Kreuger mij naar IJmuiden Fair Alpha.

[1:37:51] En hoe zorgen we nou dat de projecten die al vergund zijn, dat die ook doorgaan en dat dit project ook snel van start gaat.

[1:38:02] Nou, we zijn in het kader van die verslechterende marktsituatie ook in gesprek met de partij die de Fair Alpha zou gaan bouwen of die die tender vergund heeft gekregen.

[1:38:19] De opleverdatum in de vergunning voor dit kavel staat in 1929, maar 2029.

[1:38:27] Maar zoals ik al zei, we zijn ook met hen in gesprek omdat, net zoals bij de andere vergundetender, we ook met Zeefonk gesprekken gevoerd hebben.

[1:38:41] Ik zie het belang dat het doorgaat, dus dat doen we.

[1:38:46] Dan kom ik bij de vragen die over elektrolyse zijn gesteld.

[1:38:53] De heer De Groot vroeg of ik inzet op een tijdige doorontwikkeling hiervan.

[1:39:05] Ja, ik heb nu twee vragen over elektrolyse, de tunnelroute.

[1:39:10] Ik kom straks nog... Tata is nog een vraag afgesteld.

[1:39:14] Dan wachten we rustig op.

[1:39:16] Elektrolyse raakt ook aan wind op zee.

[1:39:18] Je hebt elektriciteit nodig.

[1:39:21] Precies.

[1:39:22] Gaat u verder met uw antwoord aan de heer De Goot.

[1:39:26] Dus de energie uit windparken op zee, die worden met kabels naar land gebracht.

[1:39:35] En de verwachting is dat er minder energie uit wind op zee en minder waterstof nodig is om aan de vraag te voorzien.

[1:39:43] Dat is de reden dat we die aanpassing in dat wind hebben gedaan voor de zomer.

[1:39:49] Daarom is ook de urgentie van waterstof op zee veranderd en heb ik besloten om die demonstratieprojecten te pauseren.

[1:39:59] In elk geval voor vijf jaar, maar daarbij wel gezegd we gaan in 28 kijken naar wat is nu de stand en hoe ga je daarmee verder.

[1:40:07] We zullen de komende jaren wel natuurlijk doorgaan met onderzoek, internationale samenwerking, het leren ook uit bestaande projecten, zodat we alle kennis in huis hebben om op een later moment alsnog elektrolyse of electrolyzers bij windparken op zee te kunnen realiseren.

[1:40:29] Dan vroeg de heer De Groot mij ook hoe vergunningsaanvragen voor elektrolyse verder kunnen worden ontzorgd.

[1:40:36] TNO onderzoekt op dit moment in opdracht van het kabinet opties om de kosten en risico van elektrolyseprojecten te verlagen en kijkt daarbij ook naar beschikbare ruimte en vergunningen.

[1:40:49] Dat onderzoek volgt weer op een inventarisatie van ideeën uit de sector die door NL Hydrogen, de brancheorganisatie, op verzoek van het kabinet is gedaan afgelopen jaar.

[1:41:01] Ik verwacht de resultaten van het onderzoek komend voorjaar, zodat we ze nog kunnen betrekken bij de derde OBE-elektrolyse tender in het tweede kwartaal van volgend jaar.

[1:41:15] In de tussentijd helpt het kabinet, waar dat kan, bedrijven die tegen concrete problemen aanlopen.

[1:41:22] Voorzitter, dan... Ja, deze had... Ik begrijp wel dat mevrouw Kreuger dat even vroeg had, ook wel bij de vraagcreatie net gekund en de Tata-vraag.

[1:41:35] En waarom daar niks in staat over wind op zee.

[1:41:39] Kijk, de maatwerkafspraak met Tata, maar in het algemeen maken wij maatwerkafspraken over hoe gaat een bedrijf elektrificeren?

[1:41:47] En de manier waarop zij dat doen, met welke energie dragen of welke techniek, is aan een bedrijf zelf.

[1:42:00] Nu hebben we specifiek in het Tata-geval gezegd, of zit in de plannen, dat Tata gaat overstappen op groene energiebronnen zoals waterstof en biomethaan.

[1:42:14] En zoals de adviescommissie ook stelt, levert Tata als grote afnemer een belangrijke bijdrage aan de ontwikkelingen van de markt van deze groene energiebronnen.

[1:42:25] En wij hebben ons natuurlijk gecommitteerd aan het blijven stimuleren van de markt, in dit geval waterstof en biomethaan.

[1:42:33] Dat leidt tot de vraag van mevrouw Kreuger.

[1:42:42] Dit antwoord, en zonder in de specifieke casus data in te gaan, want daar is echt een heel apart debat voor nodig, schetst volgens mij precies wat er mis is gegaan in het industriebeleid van de afgelopen jaren.

[1:42:54] De minister zegt eigenlijk ja, die maatwerkafspraken, ja, dat is specifiek met een bedrijf en zij gaan zelf over welke techniek ze inzetten.

[1:43:02] Dus de minister heeft aan de ene kant een maatwerkafspraak-traject... met hele grote gebruikers van energie.

[1:43:10] En aan de andere kant zegt ze dat ze de routekaart niet meer haalt, want de vraag is er niet.

[1:43:17] In plaats van dat dat bij elkaar is gebracht.

[1:43:19] En dat is echt wat wij de hele tijd gezegd hebben.

[1:43:22] Dat is ook de basis van het Noordzeepact.

[1:43:25] Zeg nou...

[1:43:26] breng het bij elkaar.

[1:43:28] Zorg dat bedrijven elektrificeren en gekoppeld worden aan de bouwers van windparken.

[1:43:35] Zorg dat het bij elkaar komt.

[1:43:37] En dan is mijn hele specifieke vraag.

[1:43:40] Als er nou eindelijk gekozen wordt voor inderdaad dat PPA garantiefonds, waarom wordt er dan niet nu al gewoon geld gereserveerd zodat dat ook snel van start kan gaan?

[1:43:50] Waarom is dat weer

[1:43:52] op de lange baan.

[1:43:53] We hebben haast tegen deze minister.

[1:43:59] Ik maak er echt bezwaar tegen dat de suggestie wordt gewekt alsof ik die routekaart maar gewoon een beetje naast me neerleg.

[1:44:05] Echt totale onzin, totale nonsens.

[1:44:07] Die routekaart is een ongelooflijk belangrijke richting.

[1:44:10] Waar ik mij wel mee geconfronteerd zie is een waarschuwing die door het vorige kabinet ook al gedaan is.

[1:44:15] Er kan een mismatch tussen vraag en aanbod ontstaan.

[1:44:18] Er kunnen zich in de markt ontwikkelingen voordoen die maken

[1:44:22] Dat we opnieuw moeten kijken naar hoe je die routekaart realiseert.

[1:44:27] Want dit aanbod van elektriciteit hebben we gewoon nodig in ons toekomstig energiesysteem.

[1:44:32] Maar hoe doe je het wel op zo'n manier dat we het allemaal bij kunnen benen?

[1:44:37] Dat is wat ik met die routekaart doe en heb gedaan.

[1:44:40] Ik ben het volkomen met mevrouw Kreuger eens... dat we vraag moeten blijven stimuleren en creëren.

[1:44:49] En dat daar ook een goed overleg en afstemming voor nodig is.

[1:44:53] Daarom heb ik haar ook toegezegd in het vorige debat, voorzitter... dat ik dat gesprek zal voeren in de volgende stuurgroep Verduurzaming Industrie.

[1:45:01] Nogmaals op 30 oktober.

[1:45:03] En dat als daar...

[1:45:05] een handzame aanpak uitkomt om daarmee verder te gaan.

[1:45:09] Ik ga dat graag doen en ben ook bereid om dat op te pakken.

[1:45:13] Maatwerkafspraken dragen daar ook aan bij.

[1:45:17] Het draagt natuurlijk ook bij aan het creëren van die vraag, maar niet alleen.

[1:45:22] Het zijn niet alleen de maatwerkafspraken.

[1:45:23] Het zit ook in al die innovatieregelingen die we, de subsidieregeling, excuse, die we hebben om innovatie en verduurzaming te stimuleren, waar ook elektrificatie uit voortkomt.

[1:45:34] Dus ja, die vraagcreatie moet doorgaan.

[1:45:37] Ja, we moeten die vraag heel dicht bij het aanbod gaan krijgen, in de praktijk, bij de ontwikkeling van windparken en natuurlijk het aansluiten en afnemen daarvan, maar ook in de plannen die we maken, de actualisaties die we maken door de juiste partijen bij elkaar aan tafel te zetten.

[1:45:54] En nogmaals, die zitten bij elkaar op 30 oktober.

[1:45:59] De minister schetst dat het vorige kabinet gewaarschuwd heeft voor een mismatch tussen vraag en aanbod.

[1:46:11] En vervolgens is er een kabinet aangetreden dat die mismatch alleen maar vergroot heeft

[1:46:17] door eigenlijk de fossiele lock-in verder in stand te houden en niet concreet te zorgen dat vraag en aanbod bij elkaar kwamen.

[1:46:25] Dus nogmaals, mijn concrete vraag.

[1:46:28] Ik zie in het actieplan als enige maatregel concreet om vraag te stimuleren de IKC, het verlengen van een fossiele subsidie.

[1:46:37] Dus wat gaat de minister nog meer doen

[1:46:39] Dus mijn vraag was, komt er dan geld beschikbaar voor dat PPE-garantiefonds?

[1:46:46] Gaat de overheid zelf vraag creëren door het mee te nemen in aanbestedingen?

[1:46:53] Gaat concreet als onderdeel van maatwerkafspraken met de grootste energieverbruikers, concreet

[1:47:01] contracten afgesproken worden met windbouwers.

[1:47:05] Als de minister erkent dat die mismatch het grote probleem is, wat zijn de acties?

[1:47:11] Want dat Noordzeepact is niet een vergadering.

[1:47:14] Dat Noordzeepact is een lijst met concrete acties om vraag en aanbod bij elkaar te brengen.

[1:47:20] Dat zou een uitkomst kunnen zijn van dat overleg.

[1:47:26] Mismatch wordt door meer ontwikkelingen gevoed dan wat mevrouw Kreuger hier suggereert.

[1:47:36] Kijk even naar de internationale economie, wat er aan de hand is.

[1:47:41] Staat de concurrentiepositie van bedrijven onder druk?

[1:47:46] Schuiven ze investeringen voor zich uit, omdat het op dit moment financieel niet uit kan?

[1:47:53] Dan wil een bedrijf misschien wel, maar kan het ook niet?

[1:48:01] Dan over de PPA, dat garantiefonds.

[1:48:08] Ik geloof echt dat dit een route is die kan helpen bij die vraag stimuleren en zeker bij het afdekken van risico's.

[1:48:15] Dat is best een constructie waar even goed over nagedacht moet worden en ook die financieel op een verantwoorde wijze gevuld moet worden, want we willen daar publiek en privaat geld in bij elkaar brengen.

[1:48:27] En ik zeg daar ook bij, ja, daar zal dus ook vanuit de overheid geld in moeten komen, als je dat echt wil gaan laten functioneren.

[1:48:36] Maar die keuze, of dat, wij willen eerst, hebben nu voor gekozen om dat geld beschikbaar te maken om het verder te onderzoeken, zodat we het op kunnen zetten.

[1:48:44] En dan is het aan een volgend kabinet, aan een formatie, om te besluiten of je daar ook geld in stopt.

[1:48:53] Mevrouw Kreven.

[1:48:56] Ik zie weer een hoop vooruitschuiven.

[1:48:59] Ik realiseer me ook dat ik te maken heb met een demissionair minister.

[1:49:05] Een minister die wel de concrete stappen kan zetten om vraag en aanbod bij elkaar te brengen.

[1:49:12] Mijn vraag was over vraagcreatie door middel van aanbesteding.

[1:49:18] Dat de overheid zelf ook een rol speelt.

[1:49:21] Het zorgen voor extra vraag van duurzaam geproduceerde producten waarbij wind op zee de bon is.

[1:49:31] Als mevrouw Krug het goed vindt, wil ik hier graag in tweede termijn op terugkomen.

[1:49:34] Anders ga ik nu een gok doen.

[1:49:37] En dat lijkt me nooit goed.

[1:49:39] Dus ik zal even kijken wat hier de mogelijkheden zijn.

[1:49:43] Prima, komen we in tweede termijn op terug.

[1:49:46] Zeker.

[1:49:47] Komt er nog meer over Wind op Zee?

[1:49:48] Ik weet het niet zo goed.

[1:49:56] Ik wilde nu iets zeggen over... Ik zal die vraag gelijk doen.

[1:50:02] Hoe voorkomen we dat de innovatie rond Wind op Zee

[1:50:06] En mevrouw Kreuger verwees naar de innovatie met zon op zee.

[1:50:16] Dat project gaat gewoon door.

[1:50:18] We zien daar wel een aantal problemen zich voordoen.

[1:50:23] Maar dat hoort ook bij als je zo'n project probeert en kijkt hoe dit kan werken.

[1:50:28] Maar ik geloof er echt in dat dit de capaciteit van windparken op zee

[1:50:34] Dus ik vind het ook goed dat hiermee wordt doorgegaan.

[1:50:40] Dat wij aanvullende eisen ten aanzien van innovatie nu uit die tender gehaald hebben, vind ik jammer.

[1:50:49] Maar het is wel een kostenverhogende factor in die business case voor wind op zee.

[1:50:54] En dan kom ik toch terug bij mijn basispunt.

[1:50:57] Ik wil dat die wind-op-zeeparken worden gebouwd.

[1:50:59] Ik wil voorkomen dat dat helemaal niet gebeurt, dat partijen niet inschrijven.

[1:51:05] Dus we hebben helaas, zeg ik erbij, aan die kwalitatieve kant moeten versoberen om de kans van slagen van de tender zo groot als mogelijk te maken.

[1:51:15] Dat neemt niet weg dat via het algemene innovatiebeleid en stimuleringsregelingen die we daarvoor hebben, zoals de mooi en die plus, innovatie gewoon mogelijk blijft.

[1:51:27] Maar als onderdeel, als criterium in de tender, hebben we nu moeten versoberen.

[1:51:36] Voorzitter, dan vroeg de heer Vermeer mij of er nou voldoende capaciteit is bij de Kustwacht om de veiligheid in het toenemend aantal windparken te waarborgen.

[1:51:49] Voorzitter, bij het aanwijzen van de windenergiegebieden voor de huidige routekaart in het programma Noordzee heeft het kabinet een pakket van maatregelen genomen waaronder extra inzet van de Kustwacht.

[1:51:59] Een van die maatregelen betreft de Vessel Traffic Monitoring.

[1:52:04] En daarmee wordt het dreigend gevaar voor de scheepvaart in en rondom windparken vroegtijdig gesignaleerd.

[1:52:09] En zo kan de kustwacht sneller ingrijpen als er iets misdreigt te gaan.

[1:52:13] En momenteel wordt personeel van deze nieuwe kustwachtdesk opgeleid.

[1:52:17] En deze manier van monitoren gaat nog dit jaar van start.

[1:52:21] Dan, voorzitter, twee vragen naar aanleiding van de aanlanding wind op zee.

[1:52:32] Ik begin met de vraag van de heer Vermeer over waarom niet de tunnelroute in plaats van de wandtijroute?

[1:52:38] en of ik dit in een projectprocedure kan vatten.

[1:52:43] En hij vroeg ook nog naar de dijkvariant.

[1:52:46] Voorzitter, in het programma Aansluiting Wind op zee Eemshaven in Pawels zijn meerdere opties onderzocht voor de aanlading van Wind op zee, meerdere routes.

[1:52:54] En op basis van hele uitgebreide onderzoeken, waaronder ook een plan meer... en een gezamenlijk onderzoek naar de effecten op de landbouw... is er een afweging in het programma gemaakt.

[1:53:06] En hebben we gekozen, ook in de belang van de leveringszekerheid... voor de meest betrouwbare, tijdige en zekere route.

[1:53:13] En dat is die schimmelende kogel-wandtuinroute.

[1:53:16] En door extra onderzoeken die samen met omgevingspartijen zijn gedaan, blijkt dat de route zonder significant negatieve effecten kan worden aangelegd, als we natuurlijk ook bij de aanleg een aantal mitigerende maatregelen nemen.

[1:53:32] En dan moeten we denken aan gestuurde boringen op land in plaats van open ontgravingen.

[1:53:37] Maar het is ook het inzetten van de zogenaamde wattrencher op het wat om de druk op het wat zo beperkt mogelijk te houden.

[1:53:43] Die tunnelroute, ik weet en ik ken de voorkeur vanuit de regio.

[1:53:47] We hebben dan ook afgesproken dat we wel verder samen verder werken en onderzoeken aan wat de mogelijkheid van die variant is.

[1:53:56] Maar dat is dus niet voor de korte termijn voor de aansluiting van door de wind.

[1:54:00] De tunnelroute is complex, risicovol en het is ook wel echt de vraag of het haalbaar en uitvoerbaar is.

[1:54:06] Daarom onderzoeken we hem als mogelijkheid voor toekomstige windparken in Noord-Nederland.

[1:54:13] Waarom we dat niet in één procedure doen?

[1:54:17] Het afwegen van verschillende alternatieven gebeurt in een planmeer in de verkenningsfase en niet in een projectmeer.

[1:54:23] En de planmeer is al afgerond in PABOS op basis van zeer uitgebreide onderzoeken waar ik al naar verwees en waar ik ook in de Kamerbrief van afgelopen juli de Kamer over heb geïnformeerd.

[1:54:35] En in de projectmeer, waar we dus nu zijn, wordt één alternatief verder uitgewerkt.

[1:54:39] En dat is de Schiermonnikoog-Wantijnroute.

[1:54:41] En het is niet mogelijk om twee alternatieven in één projectmeer te doorlopen.

[1:54:47] Dan vroeg de heer De Groot mij nog wat voor compensatie ik voorzie voor regio's zoals Noord-Groningen en gemeenten bij de aanlanding van kabels en stations en hoe we participatie organiseren.

[1:55:01] Tennet is verantwoordelijk voor het compenseren van schade die de aanleg van infrastructuur veroorzaakt.

[1:55:06] Daarnaast investeren we ook in de leefbaarheid in de regio's waar de aanlandingen plaatsvinden, zoals Noord-Nederland.

[1:55:16] Daarvoor heeft het kabinet middelen gereserveerd voor de gebiedsinvesteringen.

[1:55:21] En voor Noord-Nederland specifiek geldt dat we nu werken aan een regiopakket met afspraken over gebiedsinvesteringen.

[1:55:29] Een directe regionale participatie in windparken is heel complex.

[1:55:34] Dat komt door hoge investeringskosten en het risico op staatsteun als het Rijk inspringt.

[1:55:41] Op 6 oktober, zoals volgende week, ga ik met de bestuurders in Noord-Nederland in gesprek over dat regiopakket om nadere afspraken te maken.

[1:55:47] Natuurlijk blijf ik ook in het verdere proces in gesprek met regio, bestuurders en bewoners.

[1:56:06] Amortisatie.

[1:56:09] En dat de VVD graag zicht wil krijgen op wat voor mogelijkheden er nog meer zijn.

[1:56:13] Voorzitter, ik heb met Prinsjesdag de brief gestuurd dat amortisatie niet de optie is waarmee we het probleem waar we voor staan kunnen oplossen.

[1:56:21] Dat is echt een te grote ingreep daarvoor.

[1:56:24] Maar dat neemt niet weg dat het vraagstuk van die hoge nettarieven en breder dan dat, de hoge elektriciteitskosten, urgent blijft.

[1:56:31] En op dit moment werkt er een onafhankelijke ambtelijke werkgroep aan een formatierapport over klimaat en energie om de opties en keuzes voor 2030 en daarna in beeld te brengen.

[1:56:42] En daar wordt ook dit vraagstuk bij betrokken.

[1:56:47] Ik zei het al, we hebben ons vaak gefocust op de nettarieven, maar het is natuurlijk de elektriciteitskosten in het algemeen gaat ook over belastingen en leveringskosten.

[1:56:59] Dus ook daar zitten knoppen om aan te draaien om de rekening voor bedrijven en huishoudens te dempen.

[1:57:06] Dus het is de verwachting dat het rapport echt breder kijkt dan alleen de nettarieven.

[1:57:12] Voorzitter, dan tot slot over wind op zee, de visserij, waar de heer Vermeer mij naar vroeg en dat die niet in beeld zouden zijn.

[1:57:23] Tegendeels waar, voorzitter.

[1:57:25] De heer Vermeer verwees naar het ontwikkelkader en naar het windinfrastructuurplan.

[1:57:30] Dat zijn de hele technische

[1:57:33] We hebben kaders en plannen waarmee we technisch in beeld brengen wat er nodig is om een windpark aan te kunnen sluiten.

[1:57:45] Dat heeft dus niks met de ruimtelijke invulling in de Noordzee te maken.

[1:57:50] Op het moment dat die aan de orde zijn, dan, heeft de heer Vermeer gelijk, moeten we ook kijken naar het ruimtegebruik door de visserij.

[1:58:01] En dat gebeurt dus ook in het programma Noordzee en in de nu lopende partiele herziening is daar ook rekening mee gehouden.

[1:58:09] Bijvoorbeeld door het schrappen van het eerder aangewezen windenergiegebied Lagenlander.

[1:58:14] Ook wordt in het aan te wijzen windenergiegebied 6-7 een open zone ingericht, ten bate van de langoustinevisserij.

[1:58:22] Verder is het streven om actieve visserij in windenergiegebied door de wind mogelijk te maken.

[1:58:27] Dus voorzitter, we houden zeker rekening met de visserij.

[1:58:31] Voorzitter, dit was mijn blok over wind op zee.

[1:58:38] Ik weet niet of er nog gemiste vragen zijn of nog interrupties.

[1:58:41] Eerder Groot, Gauwgang.

[1:58:44] Ik heb natuurlijk vragen gesteld over contract for difference.

[1:58:52] Ik ben op zoek naar wat meer antwoorden, zowel voor contract for difference als voor de alternatieven van de amortisatie.

[1:59:00] Ik heb het ook in mijn bijdrage aangegeven, dat ik gezien heb dat er ook een rapport van pieken en dalen rondom die amortisatie, dat het ook op tafel ligt.

[1:59:09] Dat geeft me nog echt onvoldoende grip.

[1:59:11] Ook het antwoord van de minister van ja, er wordt gewerkt aan een document.

[1:59:14] Hoe kunnen we die duidelijkheid geven?

[1:59:16] Waar zijn we nou op weg om ervoor te zorgen?

[1:59:19] Hoe vast kunnen we dat pakken?

[1:59:20] Want die beide, laat ik het zo zeggen, die beide onderdelen zijn snuhard nodig om die randvoorwaarden op orde te brengen.

[1:59:28] Dus ik ben daar heel erg zoeken in, van hoe kunnen we wat meer grip krijgen als Kamer ook, of dat dat echt rond gaat komen.

[1:59:35] Ik kan wel een vorm noemen waar je aan kan denken, dat is een subsidie geven.

[1:59:42] Maar de echte vraag die er achter vandaan komt, is hoe gaan we dit betalen?

[1:59:47] En waar komt de rekening daarvoor terecht?

[1:59:51] Dat is een dermate groot vraagstuk met financiële consequenties.

[1:59:56] Die kan een demissionair kabinet in deze fase niet maken.

[2:00:01] Wat ik wel belangrijk vind, is dat de opties op tafel liggen.

[2:00:04] Hoe ga je om met de elektriciteitskosten?

[2:00:09] Maar ook hoe zorg je dat wind op zee in de toekomst ontwikkeld kan blijven worden?

[2:00:14] Dus wat is er nodig om die context for difference, niet alleen technisch in de wet.

[2:00:19] Dat wetsvoorstel daar werk ik gewoon aan verder.

[2:00:20] Maar ook wat moet je daar dan financieel voor organiseren?

[2:00:23] dat die ook daadwerkelijk vorm en inhoud kunnen krijgen, dat dat klaar ligt om daar keuzes over te maken.

[2:00:29] Dat vind ik een verantwoordelijkheid die ik nu heb, maar meer duidelijkheid dan dat kan ik niet geven, want dan kom ik in hele grote financiële besluiten, of althans besluiten met grote financiële consequenties.

[2:00:42] Dank u wel.

[2:00:43] Dank aan de minister, want ik denk dat dat ook de situatie is waar we nu natuurlijk in zitten.

[2:00:48] Maar de Kamer is nooit demissionair, die wil natuurlijk vooruit.

[2:00:51] Dus daar zit natuurlijk een beetje spanning op.

[2:00:52] Welke helderheid kan je op welk moment geven?

[2:00:55] Goed dat de minister daaraan werkt.

[2:00:57] Nog één vraag over die gesprekken met die marktpartijen voor dat Contract for Difference.

[2:01:02] Voor wanneer zouden die gesprekken afgerond moeten zijn om ook echt die deadline te halen?

[2:01:14] De deadline om het mee te kunnen nemen... We zijn nu met het wetsvoorstel bezig zodat je per 2027 die Contacts for Difference in kan zetten.

[2:01:28] Dat traject, dus wanneer de wet wordt ingediend, consultatie, als u dat precies wil weten, zal ik even checken.

[2:01:34] Dat kan ik er zo in tweede termijn op ingaan.

[2:01:39] De andere vraag is het daadwerkelijk vormgeven van het instrument.

[2:01:46] Wanneer je daar dan mee moet beginnen en wanneer de afspraken daarover duidelijk moeten zijn.

[2:01:51] Om hem zo snel mogelijk als het ook wettelijk mogelijk is in te kunnen zetten.

[2:01:55] Ik zal op die beide planningsvragen even terugkomen.

[2:02:02] Ik had een niet beantwoorde vraag over de coöperatieve wind op zee.

[2:02:13] De minister noemde even de aanzienlijke vertragingskosten voor Tennet.

[2:02:19] bij iedere vertraging van wind op zee.

[2:02:23] Kan de minister schetsen, als er toch onzekerheid is over of ijververalfa op tijd gerealiseerd wordt, welke kosten daar dan mee gemoeid zijn en in hoeverre zit daar niet ook een route om toch

[2:02:44] voor elkaar te krijgen.

[2:02:46] Op welke manier zet de minister zich nou in dat het gewoon op tijd gerealiseerd wordt?

[2:02:52] Ik zet alles op alles om te zorgen dat wat we vergund hebben ook daadwerkelijk gebouwd gaat worden.

[2:02:59] En dat we de vertraging zoveel mogelijk beperken.

[2:03:04] Daarom versober ik, zodat er wel in elk geval een deel door kan gaan volgend jaar.

[2:03:13] Maar dat er vertragingskosten gemaakt worden...

[2:03:18] Dat is inherent aan de vertraging die ik eerder in reactie op een vraag van mevrouw Kreuger schetste van die 9 gigawatt.

[2:03:26] Nogmaals, we proberen dat tot minimum te beperken, maar helemaal niet doorgaan zou natuurlijk nog meer vertragingskosten opleveren.

[2:03:33] schipperen tussen nog erger voorkomen.

[2:03:37] Exacte omvang van de vertragingskosten, als mevrouw Kreuger daar eigenlijk meer over wil weten, daar kan ik niet in het openbaar op ingaan.

[2:03:46] Maar er zat ook een vertrouwelijke brief bij de stukken die op Prinsjesdag verstuurd zijn.

[2:03:51] Daar wordt daar nader op ingegaan.

[2:03:53] Als mevrouw Kreuger daar nog meer vragen over heeft, kunnen we dat natuurlijk in een vertrouwelijke setting doen.

[2:03:57] Maar ik kan dat niet in het openbaar doen.

[2:04:03] Volgende opdracht.

[2:04:05] Ik zei daar kort even iets over in reactie op een vraag van de heer De Groot.

[2:04:12] Hoe we met de regio omgaan, want bij de aanlanding door de wind is ook gekeken of daar nou door participatie van de provincie of provincie en gemeente kunnen we dat vormgeven.

[2:04:27] Dat lukt daar niet op die manier.

[2:04:30] Maar als mevrouw Kreuger daar nog meer over wil weten wat voor stappen ik daar wel of niet op kan zetten,

[2:04:35] Dan moet ik dat heel even nagaan, maar zal ik daar in tweede termijn op terugkomen.

[2:04:43] Dan wind en zon op land.

[2:04:46] Begin ik met de vraag van mevrouw Rodekerk over de afstandsnormen wind op land.

[2:04:54] Voorzitter, daarover zijn gisteren ook vragen gesteld aan de staatssecretaris van INW.

[2:05:00] die daar verantwoordelijk voor is om dat voorstel te doen.

[2:05:05] Dat besluit is nog niet genomen, maar staat binnenkort op de agenda om besproken te worden.

[2:05:12] Zo snel mogelijk komen we met een nieuw pakket aan milieunormen.

[2:05:18] Dan vroeg de heer de Groot mij of bij wind-op-land projecten naast afstandsnormen ook vooraf een draagvlaktoets kan worden opgenomen als harde voorwaarden.

[2:05:29] En voorzitter, de betrokkenheid van inwoners is in het vergunnings- en realisatieproces ingeregeld en geborgd.

[2:05:39] Dus omwonenden en belanghebbenden zijn vroegtijdig betrokken bij het maken van de restafspraken, waar veel wind-op-land-projecten uit voortgekomen zijn.

[2:05:48] En participatie is natuurlijk als vast onderdeel opgenomen in de Omgevingswet.

[2:05:55] Dus het is de verantwoordelijkheid van gemeenten en provincies om daar invulling aan te geven voordat een vergunning kan worden verstrekt.

[2:06:02] Dus om die reden zie ik het toevoegen van een draagvlaktoets als harde ijs niet.

[2:06:11] Dat voegt niet iets toe aan wat we al geregeld hebben.

[2:06:16] Neemt niet weg dat ik het wel belangrijk vind dat dat proces, zeker bij wind op land, wat gewoon een gevoelig onderwerp is, natuurlijk op een zorgvuldige manier wordt vormgegeven.

[2:06:27] Voorzitter, dan vroeg de heer De Groot mij ook of ik... Even kijken hoor.

[2:06:36] Gaat u een herziening van zoekgebieden vormgeven, inclusief voldoende afstandsnormen, zodat ongeschikte gebieden formeel uit de tenderkaders verdwijnen?

[2:06:45] De restregio's hebben de zoekgebieden voor wind op land democratisch vastgesteld in gemeenteraden en provinciële staten.

[2:06:54] Daarbij is rekening gehouden met de wettelijke kaders.

[2:06:57] Dus ook de gevolgen voor woningen, geluid moeten we dan aan denken.

[2:07:02] En natuurgebieden, daar gaat het over verstoring voor vogels, aanleg van onderhoudswegen.

[2:07:07] En er is rekening gehouden met de vlieghoogte van vliegtuigen.

[2:07:11] Dus dat gaan we niet herzien.

[2:07:15] De staatssecretaris werkt, zoals ik al zei, aan die nieuwe ANVB.

[2:07:20] En op het moment dat die nieuwe ANVB ingaat, zullen de regels die daarin zijn opgenomen dus ook gaan gelden voor nieuwe vergunningen.

[2:07:28] En dat kan invloed hebben natuurlijk op de zoekgebieden.

[2:07:32] Dan vroeg mevrouw Rodekerk welke maatregelen we nemen om vergunningverlening en bezwaarprocedures die de opschaling van duurzame energie op land dwarsbomen om dat te versnellen.

[2:07:45] En voorzitter, de vergunningverlening en bezwaarprocedures die zijn gericht op zorgvuldige inpassing en ook het invullen geven aan de participatie en het betrekken van betrokkenen.

[2:07:59] En tegelijkertijd willen we onnodig lange procedures voorkomen.

[2:08:06] Wat we eigenlijk nu vooral zien in de praktijk bij het opschalen van die duurzame opwek op land, is dat netcongressie en de verslechterde business case de grootste belemmering vormen.

[2:08:18] En in de Kamerbrief

[2:08:25] Decentrale ontwikkelingen, die een maand of twee geleden naar de Kamer gestuurd is... geven we dus aan dat vooral het combineren van vraag en aanbod... daar moet echt de grootste winst in gaan zitten... om die versnelling op gang te krijgen.

[2:08:42] Naast natuurlijk netcongressie, ruimte op het net creëren... en hopen dat die business case ook weer beter gaat worden.

[2:08:53] Dan vroeg mevrouw Rodekerk mij ook wanneer en hoe ik in lijn met de doelen uit het Nationaal Plan Energiesysteem afspraken ga maken over de verdere uitrol van zon en wind op land.

[2:09:09] Dat mag niet vertragen.

[2:09:10] En hoe ik omga met de motie over de restregio's.

[2:09:14] Voorzitter, wat ik toen ook al heb gezegd, toen die motie werd ingediend... Nou, eerst toen er vragen over werden gesteld in het debat en later bij het indienen van de motie.

[2:09:21] Ik vind echt dat die restregio's een belangrijke rol spelen in de energietransitie.

[2:09:27] En dat we dankzij de inzet van de regio's en de mede-overheden, die restdoelen die gesteld zijn voor 2030, dat die binnen bereikt zijn.

[2:09:38] Nu is het ook zo dat we aan het werk zijn aan nieuwe interbestuurlijke samenwerkingsafspraken met gemeenten, provincies en met mede-overheden.

[2:09:50] En wat we vanaf januari 26 eigenlijk willen gaan doen, is om drie interbestuurlijke programma's

[2:09:56] Dat is de vraag die ik me afvraag.

[2:10:01] Dat is de vraag die ik me afvraag.

[2:10:10] Dat is de vraag die ik me afvraag.

[2:10:17] eigenlijk nauw met elkaar samenhangen, zien we winst in dat bij elkaar brengen.

[2:10:24] Zodat de restregio's, maar bijvoorbeeld ook de energy boards, meer bij elkaar komen en ook efficiënter kunnen worden ondersteund en worden ontzorgd.

[2:10:34] Dus dat is de manier waarop ik invulling wil geven aan die restregio's.

[2:10:37] Want nogmaals, ik vind dat zij goed werk hebben gedaan en nog steeds doen.

[2:10:42] En ik zie ook met de fase van de transitie waar we in zitten, dat door een paar van die programma's bij elkaar te brengen, dat we efficiënter te werk kunnen gaan.

[2:10:52] Dan vroeg mevrouw Rodekerk mij naar de opslagcapaciteit... en structureel instrumentarium om dat verder te stimuleren.

[2:11:01] We stimuleren energieopslag op dit moment op verschillende manieren.

[2:11:05] We hebben de FlexE-regeling, een nieuwe subsidieregeling... die tot oktober 2025 beschikbaar is om bedrijven te helpen... om meer flexibiliteit in de bedrijfsvoering te vinden.

[2:11:19] Het instrument zal ook volgend jaar weer worden opengesteld.

[2:11:23] Dan hebben we in de energieinvesteringsaftrek ruim 400 miljoen beschikbaar aan belastingvoordelen voor bedrijven en ondernemers die investeren in de aanschaf van batterijopslag.

[2:11:36] En bij thuisbatterijen zien we dat ook zonder de stimulering de aanschaf en het gebruik sterk aan het toenemen is.

[2:11:47] En in algemene zin wordt verdere opstraling van opslag structureel gestimuleerd via breed innovatie instrumentarium.

[2:11:54] Nou, ook weer door die DIJ en die mooi regeling die ik eerder ook al noemde.

[2:11:58] En in het kader van het landelijk actieprogramma netcongesti zijn we eigenlijk continu aan het kijken hoe je grootschalige batterijen congestieneutraal, of congestiepositief, wat een woorden, maar in elk geval dat ze echt helpen om de drukte op het stroomnet te verzachten, hoe we ze in kunnen zetten en wat voor beleidsaanbevelingen er nog

[2:12:23] om dat nog verder te stimuleren.

[2:12:25] Ik was vorige week in Japan en sprak daar ook met mijn Japanse collega.

[2:12:29] Ook daar hebben ze last van de netcongestie.

[2:12:31] En Japan doet veel met batterijen.

[2:12:36] Dus ook daar heb ik gevraagd om meer inzicht te krijgen in hoe zij dat doen en of we daar ook nog van kunnen leren.

[2:12:43] En we hebben de motie Ginwis natuurlijk.

[2:12:47] En we zijn nu naar aanleiding van die motie samen met net meerders aan het kijken... ...wat zijn nou de geschikte opslaglocaties in het land.

[2:12:54] En de uitkomst daarvan zal ik eind van het jaar met de Kamer delen.

[2:13:00] Dan vroeg mevrouw... Het luidt op de vraag van mevrouw Rodekerk.

[2:13:07] Dat gaat ook over... Ik zat even wat informatie erover terug te zoeken.

[2:13:14] Maar over die openstelling, die wind op zee.

[2:13:18] Om het mogelijk te maken dat die tenders gaan lopen.

[2:13:22] Mijn vragen gingen daarover dat er nog niet voldoende geld is voor de komende jaren.

[2:13:26] Toen gaf de minister aan dat hangt van de formatie af en volgend jaar, et cetera.

[2:13:30] Maar er zit een bezuiniging op de prijs-risico-buffer in het hoofdlijnenakkoord.

[2:13:37] En dit soort zaken zorgen ervoor dat er minder zekerheid is over toekomstige financiering.

[2:13:51] Ja, ik hoor de minister dan zeggen dat is dan aan een volgend kabinet, maar het is toch eigenlijk heel erg zonde dat er door dit kabinet dus niet genoeg zekerheid wordt geboden om te zorgen dat die projecten ook van de grond komen.

[2:14:04] Dit gaat even terug naar een vraag bij Wind op Zee.

[2:14:16] Voor de tender voor volgend jaar, voor die 2 gigawatt, heb ik dat geld uit het Klimaatfonds beschikbaar gemaakt.

[2:14:25] gereserveerd, tussen haken gezet, hoe u dat wilt noemen.

[2:14:29] En ik realiseer me dat er hoogstwaarschijnlijk meer nodig is.

[2:14:32] En daarvoor zal ik op mijn eigen begroting kijken.

[2:14:34] En dan is het logisch om naar de SDE te kijken.

[2:14:36] Dat is even voor de tender van volgend jaar.

[2:14:38] Dan heeft mevrouw Rodekerk volkomen gelijk dat je daarmee alleen 2026 twee gigawatt tender geregeld hebt.

[2:14:47] Mocht dat natuurlijk allemaal goed gaan en mochten er partijen op inschrijven.

[2:14:51] Dus wil je ook voor de langere termijn zekerheid geven aan de ene kant voor wind op zee... en aan de andere kant op het gebied van de SDE++-subsidie... wat gewoon een hele belangrijke subsidie is in ons verduurzamingsbeleid.

[2:15:08] Voor komend jaar hebben we natuurlijk de openstelling van de SDE++.

[2:15:12] Die gaat nu komende maand open voor 8 miljard.

[2:15:15] Dus die zekerheid is er.

[2:15:17] en de openstelling voor 2027 te bekijken bij het voorjaar.

[2:15:24] Maar het liefst, dat ben ik met mevrouw Rodekerk eens, geef je natuurlijk langjariger inzicht.

[2:15:29] Situatie is wel, even los van de bezuiniging op de prijs-risicobuffer, dat de financiële situatie anders is dan een aantal jaar geleden.

[2:15:36] Dus dat er wel keuzes gemaakt zullen worden.

[2:15:40] En ja, ik zou, maar dit zeg ik dan nu van, ja, wat ik een opvolger zou

[2:15:47] toewenstig of belangrijk zou vinden in de formatie.

[2:15:51] Kijk nou of je voor dit soort subsidies inderdaad langjariger... SDE++ langjariger perspectief kan geven.

[2:16:00] Omdat dit ook over... Ja, we zijn met een langjarige transitie bezig.

[2:16:04] Dus ik zie dat belang van die langjarige zekerheid.

[2:16:07] Maar ik zie ook dat we financieel in een andere situatie zitten dan een paar jaar geleden.

[2:16:12] En daar ook mee te dealen hebben.

[2:16:16] Ik ben blij dat de minister dat toegeeft.

[2:16:21] Dat geeft investeringsonzekerheid.

[2:16:27] Dat wil je niet.

[2:16:28] Daarmee loopt de energietransitie spaak.

[2:16:31] Het is juist zo van belang dat we het van de grond krijgen.

[2:16:34] Ik vind de reden die wordt gegeven van we zitten in een financieel moeilijke situatie, nee.

[2:16:39] Het is natuurlijk waar trek je als kabinet het geld voor uit.

[2:16:42] En als je dan bezuinigt op klimaatbeleid, als je bezuinigt op subsidies, als je daar allerlei trucs uit haalt waardoor je dus niet genoeg investeert, ja, dat is wat die onzekerheid geeft.

[2:16:53] Dus ik vind het dan wel te makkelijk om te wijzen, dan moet de volgende kabinet maar oplossen.

[2:16:58] Ik constateer dat het heel zonde is.

[2:17:01] Goed dat de minister dat miljardvrij maakt, maar het is niet genoeg voor de lange termijn.

[2:17:06] Nee, voorzitter, dat heb ik ook bij herhaling gezegd.

[2:17:10] En die 1 miljard zal in zichzelf ook niet voldoende zijn om die tender die ik voor volgend jaar wil openstellen, vorm te geven.

[2:17:17] Wat het exacte bedrag zal zijn, dat weet ik ook nog niet precies.

[2:17:20] Maar ik zei wel, ik wil die 2 gigawatt tender vormgeven en zal dan voor de aanvullende middelen die nodig zijn op mijn eigen begroting kijken.

[2:17:30] En dan ligt het voor de hand om naar de SDE plus plus te kijken.

[2:17:33] En dan over het langjarige perspectief.

[2:17:36] Ik heb al gezegd het belang daarvan.

[2:17:38] En ja, de financiële situatie, ik vind dat wel degelijk een factor van belang.

[2:17:42] Het afgelopen jaar de geopolitieke situatie ons laten zien dat ook op andere vlakken fors geïnvesteerd moet worden.

[2:17:48] Ja, en dan zul je altijd keuzes moeten maken, keuzes in schaars.

[2:17:52] Als je het in elk geval ook belangrijk vindt als kabinet om de staatsschuld

[2:17:57] en de overheidsbegroting netjes te houden en daar geen rekening door te schuiven.

[2:18:01] Als je het ook belangrijk vindt om de lasten voor bedrijven en huishoudens onder controle te houden.

[2:18:06] Dat zijn keuzes en afwegingen die door dit kabinet gemaakt zijn.

[2:18:11] Uw laatste interruptie.

[2:18:14] Ik krijg dan weer een verhaal over keuzes maken, wat ik heel vaak hoor van de VVD.

[2:18:17] Maar wat mij betreft zijn dat gewoon de verkeerde keuzes.

[2:18:19] Want als je zegt dat je veiligheid van belang vindt, dan moet je zorgen dat je onafhankelijk wordt van regimes met olie.

[2:18:26] En dat je dus zorgt dat je je eigen energie van eigen bodem opwekt.

[2:18:30] En dat zijn wat mij betreft die keuzes die hadden moeten worden gemaakt.

[2:18:33] Die zijn dan weer aan een volgend kabinet.

[2:18:35] Maar ja, dat is wel wat ik daarover wil zeggen.

[2:18:38] Zeker.

[2:18:39] Die energieondervankelijkheid is van groot belang en daarom zet ik alles op alles om de ontwikkeling van wind op zee, ondanks de tegenwind in de business case, ondanks de problemen die we zien bij de vraagontwikkeling, toch op gang te houden.

[2:18:53] En vandaar de subsidietender voor volgend jaar.

[2:18:57] Voorzitter, dan een vraag van mevrouw Rodekerk.

[2:19:04] Opslag bij energiecoöperatie stimuleren.

[2:19:06] En wat wij doen om dat te stimuleren.

[2:19:14] Wij ondersteunen energiegemeenschappen op verschillende manieren.

[2:19:19] Bijvoorbeeld via de subsidieregeling coöperatieve energieopwekking en het ontwikkelfonds Opwek.

[2:19:28] En afgelopen maandag heb ik een brief aan de Kamer gestuurd over de rol van energiegemeenschappen in het energiesysteem.

[2:19:35] overleg over de initiatiefnoten van mevrouw Kreuger en de daar ingediende motie door de heer Thijssen.

[2:19:42] En daarin schets ik de rol en de positie en ook het belang dat ik zie van energiegemeenschappen.

[2:19:51] Overigens gister ook nog uitgebreid over van gedachte gewisseld met de Eerste Kamer over de energiegemeenschappen en het belang van lokale energiesystemen.

[2:20:01] Maar dat even als een sidestep, voorzitter.

[2:20:04] Ik zie ook wel een aantal barrières of belemmeringen waar de energiegemeenschap tegen aan loopt.

[2:20:10] Hoe kan je ze nou ook verder versterken in de toekomst?

[2:20:14] Daar hoort ook de financiële positie bij.

[2:20:24] Nee, dit is een deel van mijn antwoorden.

[2:20:27] Die vraag is niet gesteld.

[2:20:28] Dus ik ben het eens dat corporaties gestimuleerd moeten worden.

[2:20:33] En wat ik al zei, die twee regelingen zijn daarvoor beschikbaar.

[2:20:37] En de routes die ik ook in de brief schetste afgelopen maandag.

[2:20:42] Voorzitter, dan de windturbines op de grens tussen Duitsland en Nederland, waar de heer Vermeer naar vroeg, ook met aanleiding van de motie Vermeer-Posma.

[2:20:53] Ook dit is gisteren aan de orde geweest in het debat met de staatssecretaris van INW.

[2:21:00] Maar ook hij, en dat zal ik ook doen, heeft verwezen naar het ministerie van VRO, want zij zijn samen met het ministerie van Buitenlandse Zaken in gesprek met de Duitse autoriteiten

[2:21:11] over windturbines aan de grens.

[2:21:13] En dat loopt onder andere via de Nederlands-Duitse ruimtelijke ordening commissie, de NDCRO.

[2:21:19] En nog deze week stuurt de minister van Vrouw antwoorden op kamervragen van mevrouw Rodekerk naar de Tweede Kamer, waarin ook wordt ingegaan op dit vraagstuk.

[2:21:30] Voorzitter, dan waren dat de aan mij gestelde vragen, met uitzondering van de twee waar ik in de tweede termijn nog op terugkom.

[2:21:37] We beginnen bij mevrouw Rodekerk.

[2:21:56] Terugkijkend op dit debat heb ik toch het gevoel dat de minister welwinnend is... maar pleisters plakt en niet zorgt voor lange termijn zekerheid.

[2:22:09] Er wordt wel een miljard vrijgemaakt voor volgend jaar voor wind op zee.

[2:22:15] Maar de twee gigawatt die we daar moeten hebben, daarvoor is het niet genoeg.

[2:22:20] Er wordt gezegd dat het door de VVD de ruggengraat is.

[2:22:27] Maar langetermijn is er heel veel onzekerheid om projecten op gang te krijgen.

[2:22:33] Want ook daar is geen geld voor beschikbaar.

[2:22:35] En dat soort zaken zorgen natuurlijk voor dat die energietransitie niet snel genoeg gaat.

[2:22:41] Dat ambities worden teruggeschroefd.

[2:22:43] Dat is gewoon ontzettend zonde.

[2:22:46] En ook de contracts for difference, daar hebben we het nu al jaren over.

[2:22:51] Daar is nog steeds niet genoeg duidelijkheid, ook niet ten aanzien van de voorwaarden van de tenders.

[2:22:56] Dat zijn allemaal zaken die wij gewoon heel veel terug horen vanuit de markt.

[2:23:00] En dat zijn ook zaken die maken dat wij de doelen niet halen die zijn gesteld, dat we de afspraken van Parijs niet halen.

[2:23:10] En dat is toch wel een hele trieste constatering van deze afgelopen periode.

[2:23:17] Dat is eigenlijk het enige wat ik over kan zeggen.

[2:23:19] Ik zou graag met een positieve nood eindigen zoals mijn partij dat vaak doet door te zeggen het kan wel, maar ik vrees dat het met dit wat er nu ligt niet kan.

[2:23:32] Dank u wel, mevrouw Kruijgen.

[2:23:34] Voorzitter, volgens mij moet ik beginnen om een tweeminutendebat aan te vragen.

[2:23:38] Anders gaat dat niet vanavond door.

[2:23:41] Er is nogal wat reden om een tweeminutendebat te voeren.

[2:23:46] Ik maak me grote zorgen.

[2:23:49] Wind op zee is echt de motor voor onze toekomstige welvaart.

[2:23:53] Wat er onder dit kabinet is gebeurd, is stilstand, afschroeven van cruciaal beleid.

[2:24:01] Dan is dat 1 miljard bij de miljoenennota.

[2:24:04] Dat is een belangrijke pleister, maar echt niet genoeg.

[2:24:08] Ik heb een aantal specifieke vragen over vraagcreatie gesteld.

[2:24:13] Ik denk dat het echt cruciaal is dat we een Noordzeepact krijgen, met daarin concrete afspraken voor vraagcreatie.

[2:24:20] Ik zou graag nog horen over de rol van coöperatieveigendom in Wind op Zee.

[2:24:25] En ik had een specifieke vraag gesteld over hoe we zorgen dat de overgrunde capaciteit ook echt uitgerold wordt en gaat de minister alles op alles zet om dat voor elkaar te krijgen.

[2:24:35] Tot slot, voor komend jaar is er nu 1 miljard uitgetrokken voor die 2 gigawatt.

[2:24:42] En mijn vraag is eigenlijk, ziet de minister ruimte, juist ook omdat Tennet zoveel vertragingskosten maakt, om als er nou extra opbrengsten zouden zijn van de verkoop Tennet Duitsland, daar loopt natuurlijk nog een traject ook, zoals minister Heine heeft geschetst, dat dat geld eventueel deels ook ingezet zou kunnen worden voor een vorm

[2:25:05] om aan te jagen dat wind op zee doorgang vindt.

[2:25:08] Dat is nog een concrete suggestie.

[2:25:12] Dank u wel.

[2:25:14] Al eerst dank aan de minister voor de beantwoording van alle vragen.

[2:25:18] De VVD heeft al aangegeven dat wind op zee de ruguit van de energietransitie is.

[2:25:23] Het is ook goed dat de minister nu maatregelen neemt om de randvoorwaarden... om dat door te zetten, ook op orde brengt.

[2:25:29] Ik kijk dan ook even uit naar de tweede termijn over de antwoorden... over de vragen die ik nog heb gesteld over contract for difference.

[2:25:35] Dat komt dan straks wel.

[2:25:37] Ik snap ook waar de minister in welke situatie hij zit... als het gaat over het vormgeven van alternatieven voor de amortisatie.

[2:25:43] En als derde had ik hier staan nog... Ja, ik zou graag zien dat we beter kijken naar hoe de aanlanding van kabels in het noorden van Nederland, onder andere in Groningen, hoe we dat samen met de omgeving kunnen vormgeven.

[2:26:02] Als laatste, voorzitter, zou ik willen zeggen dat ik nog even ga nadenken over de beantwoording van de Wind op land, de antwoorden die de minister heeft gegeven.

[2:26:09] Maar daar heb ik nog tijd voor tot vanavond, twee minuten debat.

[2:26:12] Dank u wel.

[2:26:14] Ik stel zelf voor om vijf minuten te schorsen.

[2:26:18] Helemaal goed, dan gaan we over vijf minuten verder.

[2:31:15] Ik heropen deze vergadering van de Vaste Kamer Commissie voor Klimaat en Groene Groei.

[2:31:19] Aan de orde is de tweede termijn aan de zijde van het kabinet voor het commissiedebat Res en Wind op zee.

[2:31:24] Ik geef graag de minister het woord.

[2:31:27] Dank.

[2:31:29] De vraag van mevrouw Kreuger die ik nog beloofd had.

[2:31:33] Of de overheid de aanbesteding zo vorm kan geven dat je het afnemen van duurzame energie stimuleert.

[2:31:48] De overheid kan in publieke aanbesteding door kwalitatieve criteria sturen op het gebruik van producten die op

[2:31:56] groene wijzen zijn geproduceerd, bijvoorbeeld met hernieuwbare elektriciteit.

[2:32:02] En in de Kamerbrief Toekomstperspectief Industrie heb ik een beleidskader voor groene marktcreatie gepresenteerd, waarin dergelijke maatregelen ook zijn opgenomen om dit verder te stimuleren.

[2:32:13] Dus ik hoop dat ik hier mijn antwoord heb gegeven op de vraag van mevrouw Kreuger.

[2:32:19] Dat lijkt op de vraag van mevrouw Kreuger.

[2:32:23] onherroepelijke vervolgvraag.

[2:32:25] En dat zit bij alles wat de minister zegt.

[2:32:28] Ze constateert dat er een mismatch is tussen vraag en aanbod.

[2:32:32] We hebben dat aanbod keihard nodig en we zien een routekaart die eigenlijk niet meer levert.

[2:32:41] Dus is dan wat er in al dat beleid staat, is dat genoeg aan de vraagkant?

[2:32:46] Ik zie één zinnetje in de wind-op-zee-brief.

[2:32:50] Wat nu geschetst wordt over het aanjagen via aanbestedingen.

[2:33:01] Ziet de minister daar kans voor een tandje erbij?

[2:33:04] We gaan zorgen dat ook de overheid een betrouwbare afnemer wordt van wind-op-zee.

[2:33:13] Wat ik schets, is dat wij in die aanbestedingen duurzame producten, die met duurzame elektriciteit, groene elektriciteit, zijn geproduceerd.

[2:33:26] Daar kunnen we eisen voor opnemen.

[2:33:27] Nu gaat mevrouw Kröger nog een stap verder.

[2:33:30] Dat wij zelf ook een afnemer worden voor wind op zee.

[2:33:34] Dat zou...

[2:33:36] Ik hoorde niet dat mevrouw Kreuger zei.

[2:33:43] Dat verschilt per type aanbesteding.

[2:33:45] Niet in elke aanbesteding neem je direct wind op zee af.

[2:33:51] Ik heb in de industriebrief daar een aantal dingen over opgenomen.

[2:33:58] Wat ik kan toezeggen is dat specifieke vormen, wat je dan vanuit de overheid kan doen, en niet alleen vanuit KGG, maar bij mij schiet nu Efteling Rijkswaterstaat, misschien ook bij mede-overheden.

[2:34:12] Ik vind deze gedachte interessant.

[2:34:19] Dus ik wil daar best even wat nader induiken of we daar nog verdere stappen in kunnen zetten.

[2:34:24] Maar dat moet ik gewoon echt even uitzoeken.

[2:34:26] Dus ik kan niet nu zo 1, 2, 3...

[2:34:28] Toezeggen, maar wel toezeggen dat ik dat in kaart breng.

[2:34:32] Vraag is vraag, waar het ook vandaan komt.

[2:34:34] Dat ben ik met mevrouw Kreuger eens.

[2:34:39] Fijn, zeg ik tegen de minister.

[2:34:42] Het gaat mij zowel om de directe vraag naar groene stroom, stroom van wind op zee, als de vraag naar producten geproduceerd met stroom van wind op zee.

[2:34:53] Je hebt twee manieren om vraag te creëren.

[2:34:56] En ik kan me voorstellen dat zowel de Rijksoverheid maar ook al die lokale overheden daar gewoon een grote afnemer van zou kunnen zijn en dat we dat ook veel beter kunnen mobiliseren.

[2:35:07] En wat mij betreft hoort dat bij een Noordzeepact.

[2:35:12] Ja, voorzitter, dat zou kunnen.

[2:35:16] Dus ik voer dat gesprek.

[2:35:18] En op basis van dat gesprek wil ik de aanpak voor het vervolg maken.

[2:35:21] En daar zou dit een onderdeel van kunnen zijn.

[2:35:23] Dus misschien is het ook een idee dat ik... Ik heb toch al beloofd om de uitkomst van dat gesprek aan de Kamer te laten weten.

[2:35:30] Dat ik daarin ook specifieker ingaap de rol van de overheid en dan dit punt van de vraagstipulering.

[2:35:36] En overigens, de context for difference, daar kunnen we ook een rol in spelen in de toekomst.

[2:35:45] Daar zijn we ook een matchmaker van vraag en aanbod.

[2:35:51] over die Context for Difference gesproken, vroeg de heer De Groot mij naar het proces en de planning.

[2:35:59] En, voorzitter, ik zei al, die ontwikkeling van die Context for Difference vindt plaats in continu dialoog met de sector.

[2:36:06] Dus wat er op dit moment plaatsvindt, is een informele consultatieronde over de vormgeving van de Context for Difference, waar veel ontwikkelaars actief aan deelnemen.

[2:36:15] Dan gaat de formele internetconsultatie voor de Context for Difference op het wetsvoorstel.

[2:36:24] Dat zal vermoedelijk eind van het jaar starten.

[2:36:27] Ik stuur dat op hele korte termijn aan de ministerraad, zodat daar besloten kan worden dat de internetconsultatie kan starten.

[2:36:34] Zo ontwikkelt zich dus het wetsvoorstel.

[2:36:38] Als er dan echt een conceptregeling ligt voor het vormgeven in hoe gaat dan die contract for difference eruitzien, dan zal ook daar weer een consultatieronde over plaatsvinden.

[2:36:50] De exacte planning daarvoor wordt nu bepaald, maar de verwachting is dat het in de loop van 2026 is, zodat de openstelling in 2027 mogelijk is.

[2:36:59] ervan uitgaan dat het wetsvoorstel dan natuurlijk ook in de Kamer behandeld en aangenomen is.

[2:37:04] In beide Kamers.

[2:37:06] Nog een vraag van de heer De Groot.

[2:37:07] Ja, voorzitter, dank.

[2:37:08] Ja, want kijk, hier gaat precies natuurlijk mijn zorg over.

[2:37:10] En ik ben niet zo van de zorg.

[2:37:11] Ik ben meer van de kansengrijper.

[2:37:12] Dus ik denk dat je 1 januari 2027 moet halen met elkaar.

[2:37:16] Maar het is best het kort tijdspad.

[2:37:18] En zeker ook als er veel verwachtingen en eisen van marktpartijen op tafel liggen om het echt te laten werken.

[2:37:23] Want ik denk dat ze die input echt zullen geven.

[2:37:25] Dus ik kijk erg hard naar die planning.

[2:37:28] En welke buffers zijn er in opgenomen qua tijd?

[2:37:31] Het is heel kort, voorzitter.

[2:37:34] Ja, zeker.

[2:37:35] Zeker in zo'n transitie waar je loopt aan tegen een probleem of een knelpunt of een barrière, of hoe je het maar wil noemen.

[2:37:45] Daar wil je snel op kunnen acteren om die transitie in beweging te houden.

[2:37:48] Context for difference is daar zo'n voorbeeld van.

[2:37:52] Het is ook de enige manier vanaf 2027 waarop je nog steun kan geven.

[2:37:59] Dus de subsidietender kan dan niet meer.

[2:38:02] Dus dat maakt dat dat wetsvoorstel, dat we in ieder geval de wet en de mogelijkheid creëren dat we dat echt volgend jaar met elkaar moeten regelen.

[2:38:09] Daarom hoop ik ook dat er heel snel een internet consultatie komt.

[2:38:12] Komt die terug?

[2:38:13] Zullen we die reacties snel verwerken naar de Raad van State en dan

[2:38:17] komt het naar de Kamer.

[2:38:19] En dan zal het kabinet, en ik vermoed dat het volgende kabinet, ongetwijfeld een beroep doen op de Kamer om het ook spoedig te behandelen.

[2:38:29] Want ik ben het met de heer De Groot eens, je hebt die zekerheid gewoon nodig dat die mogelijkheid er dan ook daadwerkelijk is.

[2:38:36] Voorzitter, dan vroeg mevrouw Kreuger nog naar het coöperatief eigendom.

[2:38:44] Ik had beloofd daar nog op terug te komen.

[2:38:48] Dat heb ik in het actieplan gedaan.

[2:38:50] Daar verwees volgens mij mevrouw Kreuger ook naar.

[2:38:54] Daarin zeg ik, ja, op dit moment, omdat we zien dat die business case zo onder druk staat, zijn we niet voornemens om dat als randvoorwaarde op te nemen in de komende tenders.

[2:39:05] Het is een voorbeeld van een tender in België waar dit in zat.

[2:39:13] Met als gevolg een verstorend effect.

[2:39:16] Dat kan weer een nadelig effect hebben op de slagingskans van tenders.

[2:39:22] Tegelijk denk ik wel dat dit een optie is die we in elk geval continu...

[2:39:26] Hij mag niet uit de kast vallen, laat ik het zo zeggen.

[2:39:31] Ik vind het belangrijk dat we de ontwikkelingen in de gaten blijven houden, nationaal maar ook internationaal.

[2:39:38] En dat we het blijven bespreken met de markt.

[2:39:40] Zien we hier nu kansen om dit toe te voegen?

[2:39:44] Het kan ook bijdragen aan het vergroten van de draagvlak.

[2:39:47] Ik heb deze discussie niet voor niks gevoerd met bestuurders in Groningen en Friesland in het kader van de Rwantij-route.

[2:39:58] Maar op dit moment maakt het de business case eigenlijk ingewikkelder.

[2:40:02] Dat moet ik niet doen om te voorkomen dat de tender niet zou slagen.

[2:40:08] Maar het is geen vorm die ik geen warm hart toedraag.

[2:40:16] Eén vraag of gedachte hierover, namelijk als we het hebben over vraagcreatie.

[2:40:23] Dat is natuurlijk precies het voordeel van een coöperatieve route.

[2:40:27] Dat eigenlijk degene die het eigendom heeft van de windproductie ook meteen deels de afnemer is.

[2:40:34] Dus daarom dat ik eigenlijk zoek naar of de minister misschien ook in het kader van vraagcreatie, op het moment dat energiecoöperaties zelf onderdeel kunnen zijn van het bouwen, maar die zijn ook meteen de afnemer, is dit wellicht ook een deel van de oplossing.

[2:40:53] Ja, voorzitter.

[2:40:55] Op zich zie ik dat verband.

[2:40:57] En tegelijkertijd, wat we dus nu zien, maar dat kan ook met hoe het op dit moment wordt vormgegeven en hoe de constructie was in België, dat het juist verstoort.

[2:41:08] En dat willen we volgens mij ook niet.

[2:41:11] Dus in het kader van wat ik zei, die ontwikkeling zullen we in de gaten houden.

[2:41:15] Zal ik ook maximaal creatief kijken, ook in overleg met buurlanden.

[2:41:22] Kun je dit op een andere manier vormgeven om het wel te laten slagen en de tender niet onnodig onder druk te zetten?

[2:41:34] Voorzitter, dan stelde mevrouw Kreuger mij nog een vraag over het inzetten van mogelijke opbrengsten voor de verkoop van tennet.

[2:41:45] En de opbrengsten daarvan, of we dat kunnen inzetten voor wind op zee.

[2:41:48] De minister van Financiën heeft een uitgebreide brief gestuurd over wat daar nu de stand is.

[2:41:59] Met het toezeggen van die kapitaalbehoefte door private investeerders is die kapitaalbehoefte nu ingevuld.

[2:42:09] En het betrag dat wij op onze begroting gereserveerd hadden...

[2:42:16] van 7,3 miljard uit mijn hoofd.

[2:42:21] Die valt vrij.

[2:42:22] Maar dat zijn middelen die stonden gereserveerd, niet kaderrelevant, niet EMU-saldo relevant.

[2:42:27] Nou, ik kan nu alle begrotingsregels verder besparen.

[2:42:31] Maar dat is dus niet zo dat met het vrijvallen van die middelen daar nu extra budgettere ruimte is vrijgekomen.

[2:42:40] En... Dat leidt tot nog een vraag van mevrouw Kreuger.

[2:42:42] Mijn vraag was net een andere.

[2:42:44] Het ging niet om wat er nu al is vrijgekomen, maar de brief van de minister wordt ook de suggestie dat er wellicht nog een stap gezet gaat worden op het moment dat Duitsland ook nog zou instappen.

[2:43:01] En als er op dat moment extra ruimte zou komen, zou dan niet verkend kunnen worden dat dat geld deels ook wordt ingezet voor wind op zee, aangezien het ook kostenbesparend is.

[2:43:12] Dan begreep ik de vraag van mevrouw Kreuger of het om deze stap ging.

[2:43:20] De volgende stap is een als-dan-scenario.

[2:43:25] De volgende stap moet eerst gezet worden.

[2:43:27] Dan komt er daadwerkelijk geld beschikbaar.

[2:43:30] Dan moet je kijken waar je dat in investeert.

[2:43:33] Op zichzelf vind ik de gedachte die mevrouw Kreuger schetst niet gek.

[2:43:37] Maar ik vind het ook niet aan mij om daar nu op vooruit te lopen.

[2:43:42] gelet op de demissionaire status.

[2:43:48] U vervolgt de bedoeling.

[2:43:49] Volgens mij heb ik alle vragen beantwoord, voorzitter.

[2:43:53] Ik kijk even naar de leden of zij dat ook vinden.

[2:43:56] Maar ik geloof het wel.

[2:43:57] Dus dan komen we aan het einde van dit debat.

[2:43:59] Dan is er een twee minuten debat aangevraagd door mevrouw Kreuger, maar ook al door mevrouw Postma en volgens mij de hele commissie wil het.

[2:44:04] Het staat ook al ingepland voor vanavond.

[2:44:06] Dus vanavond gaan wij moties indienen en dan gaan we dan morgen overstemmen.

[2:44:10] Dan zijn er een tweetal toezeggingen.

[2:44:15] 1.

[2:44:15] Medio 2026 wordt de routekaart Winterpc geactualiseerd?

[2:44:21] Ja, die wordt geactualiseerd en die komt in de loop van 2026 naar de Kamer.

[2:44:25] Ja, dat is het.

[2:44:26] De Kamer werd per brief geïnformeerd over de uitkomsten van de stuurgroep Overleg voor Duurzaming Industrie op 30 oktober aanstaande.

[2:44:32] In deze brief gaat de minister ook in op de rol van de overheid bij vraagcreatie.

[2:44:36] Toezegging aan mevrouw Kreuger.

[2:44:39] Een deadline 15 november.

[2:44:44] dan ben ik bij de kop, voorzitter.

[2:44:49] Een lange vlucht ernaartoe.

[2:44:51] Ja, dat is waar.

[2:44:53] Sorry, we hebben gewoon een deadline nodig.

[2:44:54] Dat snap ik.

[2:44:55] Maakt mij niet heel veel uit, maar... Ja, uiterlijk eind november.

[2:45:01] 1 december schrijven we op en het mag altijd eerder.

[2:45:04] Oké, hartstikke goed.

[2:45:05] Dan dank ik de leden, dan dank ik de minister, dan dank ik de ondersteuning, de collega's van de Tweede Kamer en dan sluit ik dit debat.