inzet COP30

[0:00:00] de zitting van de vaste Kamercommissie voor Klimaat en Groene Groei.

[0:00:03] Aan de orde is een technische briefing over de inzet bij de klimaatconferentie in Brazilië, de zogenaamde COP30.

[0:00:11] Ik heet welkom aan onze gasten en ik heet welkom aan de leden, mevrouw Teunissen van Partij voor de Dieren en mevrouw Kreuger van GroenLinks PvdA.

[0:00:22] We hebben een presentatie, dus we beginnen even met de presentatie en daarna hebben we volgens mij al wat tijd voor heel veel vragen van de twee leden die er zijn.

[0:00:28] Dus dat gaan we snel doen.

[0:00:29] Ik geef u graag het woord.

[0:00:31] Dank u wel.

[0:00:32] Het is mooi dat we hier kunnen zijn en dat er goede aandacht is voor dit belangrijke thema.

[0:00:37] Ik zal mezelf even voorstellen.

[0:00:44] Mijn naam is Jori Keisper.

[0:00:45] Ik ben de ambtelijk delegatieleider en hoofdonderhandelaar voor Nederland.

[0:00:51] Mijn naam is Koosje Beumer van het ministerie van Buitenlandse Zaken en ik ben de plaatsvangend delegatieleider.

[0:00:57] Nou, dat is Nederlands.

[0:00:58] Nou, heel goed.

[0:00:59] En we gaan het vandaag hebben over de aanloop naar de COP.

[0:01:03] COP30 in Brazilië, de COP zelf en onderwerpen die voorkomen en uiteindelijk initiatieven in de Action Agenda.

[0:01:10] Zoals jullie weten, de COP is een soort olympische spelen van klimaat, diplomatie, politiek en onderhandelingen.

[0:01:17] Ik hou me met de diplomatieke kant bezig als klimaatgezond

[0:01:20] Naast mij zijn er twee van de Nederlandse delegaties van onderhandelaars.

[0:01:25] Onze onderhandelsteam is onderdeel van de EU-onderhandelsteam.

[0:01:28] En je ziet dat Nederland ook een soort, ja toch wel een beetje de motorblok is van, dan wel elektrisch en groen, van het EU-onderhandelsteam.

[0:01:36] Je ziet dat we overal zitten en heel sterk en goed gewaardeerd worden.

[0:01:40] Ik zal jullie kort even spreken de aanloop van de kop en de geopolitieke trends die we hebben.

[0:01:45] Eén partij is uit Parijs, het is tekort gestapt, dat is de Verenigde Staten, dus dat zorgt dat we niet alleen maar zoals vorige Trump 1 weer Amerika missen in de onderhandelingen, maar het betekent ook dat Amerika zich nu actief verzet tegen klimaatmaatregelen wereldwijd.

[0:02:03] Is dat ramp?

[0:02:05] Het is geen goed nieuws.

[0:02:07] Maar zij zijn goed voor 12% van de uitstoot.

[0:02:11] Dat betekent dat 88% van de uitstoten landen nog rond de tafel zitten.

[0:02:16] En geen een ander land is Amerika gevolgd.

[0:02:19] Dus dat geeft gewoon aan dat het echt een Amerikaanse agenda is.

[0:02:25] Als ik even terugkijk naar de aanloop naar de COP.

[0:02:29] Het hele jaar zijn we met evenementen bezig om ons voor te bereiden naar deze klimaattop.

[0:02:33] Vorige week zat ik bij de AWVN, de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties.

[0:02:38] Daar komen alle wereldleiders bij elkaar.

[0:02:40] En om even de sfeer daar te proeven, zie je dat voor deze sessie hadden we ongeveer dertig landen die hun klimaatplannen, de NDC's, de National Determined Contributions, heet ze in VN-taal, hadden ingediend.

[0:02:57] En nu zijn het 101 landen die of een aankondiging van zo'n klimaatplan of indicaties gaven van waar de klimaatplannen naartoe gaan.

[0:03:06] Dus je ziet een enorme versnelling daarin.

[0:03:10] Dus dat geeft aan, terwijl Trump sprak voor in plaats van 15 minuten of een uur lang in de Algemene Vergadering, kritisch op het multilaterale systeem en kritisch op klimaat, zie je dat 101 wereldleiders wel achter klimaat staan en daar een duidelijk standpunt wilden nemen.

[0:03:27] Van der Leijden nam de presentatie voor de EU waar, dus ook namens Nederland, maar ook premier Schoof zelf sprak bij de bijeenkomst op klimaat en hij had het over de National Determined Contributions, de klimaatplannen,

[0:03:40] en om de strepen wordt determined.

[0:03:42] En dat was ook het gevoel in die zaal van heel veel landen die zeiden we voelen ons heel erg vast perade om hiermee door te gaan.

[0:03:48] Dus de sfeer was een positieve.

[0:03:50] Dus ja, eigenlijk misschien als tegenreactie op de standpunt van VS zie je dat er een sterke sfeer is pro multilateralisme en pro klimaat.

[0:04:00] Wat ook in de vergadering vorige week sterk naar voren kwam, dat we kijken naar tien jaar terug van het Parijsakkoord en we kijken steeds vooruit wat moeten we nog meer doen.

[0:04:10] Maar dit is ook een moment om even terug te kijken wat hebben we eigenlijk allemaal wel voor elkaar gekregen.

[0:04:13] En kunnen we daarop doorbouwen?

[0:04:15] En wat zijn de gaten die we moeten vullen?

[0:04:16] En welk plan moeten we hebben om vanaf nu naar voren te gaan?

[0:04:20] Als je de schijven bekijkt, dan zie je China als grootste uitstoter nu.

[0:04:24] Historisch zijn ze de tweede grootste uitstoter.

[0:04:26] En per capita zitten ze boven het gemiddelde van Europese burgers.

[0:04:32] Die spelen een belangrijke rol.

[0:04:34] En die hebben ook hun indicatie van een klimaatplan ingediend.

[0:04:40] Het is niet een formele plan.

[0:04:42] En wat je ziet is toch een plan die we vijf jaar geleden niet voor mogelijk zagen.

[0:04:47] Dus er zijn elementen die vooruitstevend zijn.

[0:04:50] Alle broeikasgassen, alle sectoren van de economie.

[0:04:53] Maar het doel die ze stellen, 10% of 110%, is te laag.

[0:05:00] Dus daar maken we ons zorgen over.

[0:05:02] Het is ook zo dat in China ze steeds met een nationaal met vijf jaren plannen komen en die komt net begin 2026.

[0:05:10] Dus dit komt net daarvoor.

[0:05:12] En daar zijn ze altijd schuw om hele duidelijke plannen neer te zetten voordat het hele plan, vijf jaren plan, op tafel ligt.

[0:05:18] Maar dat is de situatie.

[0:05:20] Daar zullen we ook China ook blijven aanspreken.

[0:05:22] Dat is ook onder andere mijn rol.

[0:05:26] Maar de sfeer uiteindelijk vorige week was we are all in.

[0:05:30] We can do this and we've got a plan.

[0:05:32] Dus vastberaden, we kunnen dit en we moeten vooruit plannen.

[0:05:37] En voor de EU, nu de VS en de EU's trokken altijd samen op, nu het een beetje good cop was Europa en bad cop was Amerika, nu staan we op onze eigen twee benen, zowel good als bad cop zijn.

[0:05:52] Maar dat betekent ook dat we veel sterker in allianties zoeken met de globale zuiden, voornamelijk de kleine eilanden, staten en de armste landen.

[0:06:02] en die zoeken ook steun op mitigatie, maar ook op adaptatie en andere thema's, maar ook met de opkomende economieën zoals Brazilië, Zuid-Afrika, Indonesië, India en natuurlijk ook China, want China wat op heel veel vlakken een grote concurrent is, zijn ze op klimaat kunnen ze ook een partner zijn en 40% van hun export is groene groei, dus daar zijn ze ook afhankelijk van en daar kunnen we elkaar op vinden.

[0:06:27] Dus op handel hebben we grote problemen, veiligheid hebben we grote problemen met China.

[0:06:31] Maar op de groene groei hebben we een heel dun bruggetje van vertrouwen die we aan het opbouwen zijn om daar een verschil te maken.

[0:06:38] Ik leid namens Nederland een diplomatiek dialoog met China.

[0:06:42] Dat doen we niet alleen als Nederland, maar ik breng dan ook Frankrijk, Duitsland en Denemarken aan boord.

[0:06:46] En dan de EU.

[0:06:48] En met die groep hebben we meer dialoog met China gedurende het jaar.

[0:06:54] En dan stemmen we heel goed af.

[0:06:56] Op politiek niveau doet Rob Hoekstra, de EU-commissaris, het woord.

[0:07:01] En natuurlijk de onderhandelaars doen hun deel, maar proberen we op diplomatiek vlak nog extra facetime te hebben om te kijken waar is de ruimte voor gezamenlijke optrekken tijdens de klimaat toppen.

[0:07:12] Dus de EU zoekt naar nieuwe partners en dat is ook de sfeer richting de kop.

[0:07:17] Nu geef ik het woord aan het onhandelingsteam.

[0:07:23] Dan kijken we met iets meer detail naar de koep zelf in Brazilië.

[0:07:27] Die zal zoals bekend plaatsvinden in Belém.

[0:07:29] Een stad helemaal in het noorden van Brazilië.

[0:07:33] Eigenlijk in het hart van de Amazone.

[0:07:35] En heeft daarmee ook een belangrijke symbolische waarde.

[0:07:38] De kop vindt plaats van 10 tot 21 november.

[0:07:44] Nu zal die in de praktijk iets langer doorlopen, want dat is tegenwoordig altijd de praktijk.

[0:07:49] En wordt voorafgegaan door de top van regeringsleiders in dezelfde stad op 6 en 7 november.

[0:07:56] Er zijn wat logistieke problemen geweest dit jaar.

[0:08:01] Zaken zijn later dan in voorgaande jaren.

[0:08:07] Wij begrijpen ook dat dit gebruikelijk is in Brazilië en we zien in de laatste weken dat

[0:08:13] de situatie zich ook al verbetert.

[0:08:18] Hotelcapaciteit in Belem is beperkt, dat is ook bekend en dit heeft onder andere geleid tot bijzonder hoge prijzen voor hotelkamers.

[0:08:28] De delegaties van verschillende landen zullen mede daarom naar verwachting wat kleiner zijn dan in voorgaande jaren.

[0:08:34] Hiermee hangt ook samen het paviljoen.

[0:08:38] In voorgaande jaren had Nederland samen met België, Luxemburg en de EIB... een paviljoen waar allerhande bijeenkomsten werden georganiseerd... aan marge van de onderhandelingen... om bepaalde onderwerpen extra over het voetlicht te brengen... of de onderhandelingen langs die band te ondersteunen.

[0:08:57] Dit jaar is dat niet het geval en zal er geen gezamenlijk paviljoen zijn.

[0:09:04] Wat betreft de kop zelf, het Braziliaanse voorzitterschap presenteert dat als een kop met vier pijlers.

[0:09:10] De eerste is de top van staatshoofden en regeringsleiders.

[0:09:13] De tweede zijn de onderhandelingen.

[0:09:15] De derde is de actieagenda, waar we aan het eind van deze presentatie ook nog even op terugkomen, die we kennen van eerdere COPs.

[0:09:24] En een vierde element is nieuw, dat is een brede wereldwijde mobilisatie van zowel ministers als maatschappelijk middenveld.

[0:09:34] En een van de manieren waar Brazilie dat heeft gevat zijn vier dialoogcircles.

[0:09:39] Er is een circle of finance ministers, er is een circle of

[0:09:45] Nou weet ik eigenlijk de titel niet, maar Circle of Peoples, die eigenlijk heel breed uitwaaiert, van filosofen tot wetenschappers.

[0:09:55] Het is een circle die zich bezighoudt met een global ethical stocktake, dus ethical stocktake, ja.

[0:10:01] Met ook veel links naar het maatschappelijk middenveld en inheemse bevolking.

[0:10:08] En de vierde circle is een circle of presidents.

[0:10:11] En die is ook interessant, want dit jaar is het tien jaar geleden dat het Parijsakkoord is gesloten.

[0:10:18] en Brazilië heeft ook besloten om de tien voorzitters van de tien voorgaande kops in een bijna circle of wijzen bij elkaar te brengen en ook om advies te vragen.

[0:10:32] Dat heeft ermee te maken dat dit jaar ook markeert de start van een nieuwe fase onder het Parijsakkoord.

[0:10:38] Tijdens de COP29 is het zogenaamde Paris Rulebook afgerond en is eigenlijk de uitwerking van de regels van hoe we het Parijsakkoord invoeren

[0:10:47] afgerond en gaat dus de nadruk meer en meer komen te liggen op implementatie en uitvoering van afspraken en daar zullen we aan het eind van de presentatie ook nog op terugkomen.

[0:10:58] Brazilië vat dit allemaal samen onder een heel mooi concept Muchirao.

[0:11:03] Ik kreeg gisteren de vraag, is dat hetzelfde als Ubuntu?

[0:11:06] Dat lijkt er eigenlijk ook op.

[0:11:09] Hier in Nederland kun je het misschien vergelijken met polderen, al is het bij ons wat minder poëtisch.

[0:11:16] Maar mochirao betekent dat gemeenschappen samenkomen om gezamenlijk een probleem dat ze allemaal tegemoet komt het hoofd te bieden.

[0:11:27] Dan gaan we iets meer kijken naar de onderwerpen voor de COP.

[0:11:33] Op de bovenste rij eigenlijk de drie hoofdblokken en daar zullen we straks wat verder in gaan.

[0:11:39] Adaptatie, the nationally determined contributions, the Baku to Belém roadmap en de financiële stroom in lijn met Parijs.

[0:11:46] Dat zijn de... Eigenlijk ook overeenkomstig met de drie pijlers van het Parijsakkoord, adaptatie, mitigatie, financiering.

[0:11:55] Dat zijn drie grote deliverables dit jaar voor kop.

[0:11:59] Er zijn er twee sterretjes die u kunt zien op de slide.

[0:12:03] Dat heeft ermee te maken dat de nationally determined contributions en de Baco IIM roadmap niet als zodanig onderhandelde onderwerpen zijn op dit moment.

[0:12:12] De Nationally Determined Contributions zijn een verplichting die voortvloedt uit het Parijsakkoord.

[0:12:17] En die staan als weinig niet op de agenda om daar een besluit over te nemen.

[0:12:23] Dat is iets, overigens, wat de EU wel graag wil.

[0:12:27] En de Baku to Blem Roadmap, daar zal mijn collega zo meer over vertellen.

[0:12:30] Dat is een opdracht die de kop vorig jaar heeft gegeven aan Azerbeidzaan als huidig voorzitter en aan Brazilië als inkomend voorzitter, om een rapport op te stellen over hoe we financiering kunnen opschalen tot 1300 miljard per jaar, zoals dat is afgesproken.

[0:12:46] Vijf andere onderwerpen die we hier graag willen uitlichten zijn het Gender Action Plan,

[0:12:50] Vorig jaar is een principebesluit genomen dat er een nieuw Gender Action Plan moet komen en dit jaar wordt dus over dat plan onderhandeld en wat daarin moet komen.

[0:13:00] Bossen, landgebruik en landbouw staan ook in de aandacht.

[0:13:03] Er zijn een aantal onderhandelingsonderwerpen die daaraan raken, maar ook initiatieven buiten onderhandelingen, onder andere van Brazilië.

[0:13:11] Just Transition, rechtvaardige transitie, is een derde onderwerp dat onder andere ook door Brazilië veel naar voren wordt gebracht en waarin landen pogen een akkoord te breken over Just Transition Work Program, hoe we wereldwijd zorgen voor een rechtvaardige transitie.

[0:13:26] Een ander element dat heel belangrijk is, is transparantie over de uitvoering.

[0:13:31] Ik noemde het net al even.

[0:13:33] We gaan een nieuwe fase in onder het Parijsakkoord waar steeds meer nadruk komt te liggen op de implementatie en uitvoering van eerder gemaakte afspraken.

[0:13:41] Landen rapporteren daarover elke twee jaar in zogenaamde biannual transparency reports.

[0:13:47] En deze rapporten zijn vorig jaar voor het eerst door alle landen ingediend.

[0:13:52] Een synthese van die rapporten geeft dus een goed inzicht in hoe het staat wereldwijd met de uitvoering en de implementatie.

[0:14:02] En die twee gaan dus eigenlijk heel erg samen met zowel de NDC's, waarin landen hun ambities neerleggen, en de BTR's, waarin landen echt rapporteren over hoever ze komen en waar ze tegenaan lopen.

[0:14:12] En dat biedt eigenlijk opening voor een heel constructief gesprek, omdat je met elkaar iets meer in de learning mode zit, waar het moeilijk is.

[0:14:22] Tot slot is ook de klimaatwetenschap een centraal thema.

[0:14:26] Tijdens de COP er zijn gesprekken, maar ook onderhandelingen over hoe de klimaatwetenschap het beste kan worden meegenomen in de voorbereiding voor de tweede global stocktake.

[0:14:37] We kijken al drie jaar vooruit naar 2028 waarvoor de tweede keer landen met elkaar.

[0:14:42] Gaan kijken hoe staat het wereldwijd met de voortgang op alle pijlers.

[0:14:46] En dat wil je het liefst doen op basis van de laatste informatie van het IPCC.

[0:14:51] Dus wordt ook klimaatwetenschap besproken op de kop.

[0:14:54] Zal ik in iets meer detail nog ingaan op mitigatie, voordat ik hem overgeef aan mijn collega.

[0:15:00] Ik noemde het net al, de syntheserapporten, de samenvattingsrapporten op basis van de ingediende NDC's, de VN-klimaatplannen voor 2035 en de transparantierapportages van alle landen.

[0:15:12] Gezamenlijk geven deze een beeld in de voortgang die is geboekt en ook of landen dat daadwerkelijk weten te realiseren.

[0:15:20] Dat ambitiegat gaat dus echt over hoe dicht zijn we bij die anderhalve graad uit het Parijsakkoord.

[0:15:27] Op dit moment, op basis van het UNEPGAP-report, zijn de verwachtingen dat we op de 2,6, 2,8 graden opwarming afstevenen.

[0:15:38] Dat is een stuk beter dan voordat het Parijsakkoord werd gesloten.

[0:15:41] Maar u kunt ook rekenen, 2,6 is niet 1,5.

[0:15:45] Dus eerst nog een stuk te overbruggen.

[0:15:48] De nieuwe ronde NDC's zal duidelijk maken waar dat cijfer nu op ligt.

[0:15:54] En de transparantierapporten geven dus aan wat landen daadwerkelijk weten te realiseren.

[0:15:58] En dan heb je beide kanten van de medaille.

[0:16:00] Je hebt zowel de ambitie en het langetermijnperspectief als wat er daadwerkelijk gerealiseerd wordt.

[0:16:05] Een belangrijk aandachtspunt bij die NDC's is de opvolging van de afspraken van COP28 en dan met name de energieparagraaf, maar ook bijvoorbeeld circulaire economie en de bossen.

[0:16:18] Er zijn op COP28 een aantal wereldwijde doelen afgesproken over wegbewegen van fossiele brandstoffen in energiesystemen, over verdriedubbeling van hernieuwbare energie, verdubbeling van energieefficiëntie.

[0:16:32] En landen hebben ook afgesproken dat zij in hun NDC's zullen reflecteren hoe zij daaraan opvolging geven.

[0:16:38] Dus ook dat synthese rapport zal inzagen kunnen geven in hoe die transitie loopt en op welke wijze landen daar opvolging aan kunnen geven.

[0:16:49] Wederom de wetenschappelijke basis die hier van belang is.

[0:16:54] Wat houden landen aan als basis voor hun NDC's?

[0:16:58] En ik noemde het net ook al.

[0:17:00] doorkijk je naar die tweede global stocktake.

[0:17:03] De voorbereidingen daarvoor zullen volgend jaar van start gaan en in 2028 moet die dan worden afgerond.

[0:17:10] Heb je daarvoor de wetenschappelijke rapporten op tijd en hoe ga je om met de planning binnen het IPCC?

[0:17:17] Dat is natuurlijk een planning die het IPCC zelf bepaalt, waar de landen in die zin geen opdracht toe geven, maar die wel heel belangrijk is voor het proces binnen UNFCCC en voor de COP.

[0:17:31] Dank je wel, Jori.

[0:17:34] Binnen de onderhandeling is ook klimaatadaptatie dit jaar een heel belangrijk thema.

[0:17:38] Landen moeten een lijst indicatoren vaststellen waarmee de wereldwijde voortgang ten aanzien van de zogeheten Global Goal on Adaptation beter kan worden bijgehouden.

[0:17:49] En deze Global Goal on Adaptation is overeengekomen tijdens COP28.

[0:17:54] en richt zich onder andere op thema's als water, voedselzekerheid en gezondheid.

[0:18:00] En dit zijn thema's die cruciaal zijn voor de weerbaarheid van dan de tegenklimaatverandering.

[0:18:09] Onderhandelingen over indicatoren klinkt in ieder geval als een vrij technische aangelegenheid, maar wel degelijk van heel groot belang, want met behulp van die indicatoren kan een completer beeld gecreëerd worden

[0:18:23] Hoe landen er eigenlijk voor staan en voorbereid zijn op de impact van klimaatverandering.

[0:18:31] en ook waar verbetering nodig of mogelijk is.

[0:18:35] En dit kan dan vervolgens ook weer richting geven aan nationale klimaatplannen of nationale adaptatieplannen, zogeheten NAPS, en strategieën op dit gebied, maar ook input geven aan internationale actie op dit gebied.

[0:18:50] En het is bovendien een belangrijke input ook voor

[0:18:54] de Global Stocktake, waarnaar Jori zojuist al verwees.

[0:19:01] Er was bij de vorige Global Stocktake eigenlijk beperkte aandacht voor adaptatie en met behulp van de indicatoren hoopt men dat ook voor dit thema in de volgende Global Stocktake meer gedetailleerde aandacht is.

[0:19:15] En als Nederland hebben we natuurlijk veel kennis en kunde te bieden waar het gaat om adaptatie en dat is ook een onderwerp waar we ons hard voor maken.

[0:19:24] We proberen landen op verschillende manieren te helpen waar het gaat om het vergroten van de weerbaarheid, met nadruk op thema's als water, voedsel en gezondheid.

[0:19:37] Het volgende belangrijke thema is financiering.

[0:19:42] We hebben vorig jaar veel contact gehad met de Kamer over het nieuwe internationale klimaatfinancieringsdoel.

[0:19:50] de zogeheten NCQG, de New Collective Quantified Goal, waarover vorig jaar tijdens COP29 een besluit is genomen.

[0:20:00] En dit doel bestaat eigenlijk de facto uit twee doelen.

[0:20:03] Je hebt een kerndoel van tenminste 300 miljard per jaar.

[0:20:08] En hiertoe nemen ontwikkelde landen het voortouw, excuse.

[0:20:14] En een breder doel of een oproep eigenlijk aan alle actoren

[0:20:18] om samen tegemoet te komen aan de financieringsbehoeften van ontwikkelingslanden die in 2035 tenminste 1300 miljard bedraagt.

[0:20:30] En Jori noemde het al even in introductie, in het kader van deze laatste oproep tot die 1300 miljard,

[0:20:37] Zuid-Brazilië en Azerbeidzjan, als de inkomend en uitgaand koopvoorzitter, een voorafgaande aan de kop een rapport presenteren in het kader van de zogeheten Baku to BLM Roadmap to the USD 1.3 trillion.

[0:20:55] En dit rapport zal een aantal acties en maatregelen inventariseren of in kaart brengen

[0:21:02] die kunnen helpen om inderdaad de opschaling van financiering tot die 1300 miljard mogelijk te maken.

[0:21:10] Verwachting is dat dit rapport veel politieke aandacht zal krijgen rondom de KOP, maar er is inderdaad geen onderhandelde uitkomst tijdens de KOP over dit rapport voorzien.

[0:21:22] Naast de opvolging van het NCQG-besluit zal er ook aandacht uitgaan naar de manier waarop de financiële stromen

[0:21:32] wereldwijd in lijn kunnen worden gebracht met de doelen uit de overeenkomst van Parijs, het zogeheten artikel 2.1c.

[0:21:40] En dit is belangrijk, want in aanpunning ook op de NCQG, omdat verduurzaming van het totale financiële systeem als geheel essentieel is om wereldwijd de klimaattransitie te kunnen financieren,

[0:21:56] En dat gaat dus breder dan wat er in ontwikkelingslanden nodig is.

[0:22:01] En het gaat hier ook primair om de randvoorwaarden die wereldwijd eigenlijk nodig zijn om investeringen te verbeteren.

[0:22:11] om op schaal die klimaatfinanciering of die financiering voor het klimaat te kunnen mobiliseren.

[0:22:18] En alleen zo kunnen we ook de uitdagingen waar we voor staan het hoofd bieden.

[0:22:24] Ook het afbouw van fossiele subsidies is een belangrijk onderwerp in dit verband.

[0:22:30] Er is op dit moment een dialoog gaande over dit onderwerp, maar die zal aflopen tijdens deze COP en het is voor Nederland belangrijk dat we in ieder geval ervoor zorgen dragen dat aandacht

[0:22:41] blijvende aandacht voor dit onderwerp ook post-BLM, na BLM in ieder geval behouden blijft.

[0:22:47] We hebben het net over adaptatie gehad.

[0:22:49] Dat ging primair over inderdaad indicatoren, maar ook adaptatiefinanciering is een belangrijk onderwerp deze COP.

[0:22:56] Of in ieder geval dat zal veel aandacht vragen.

[0:22:58] Dat hangt samen met het aflopen van de zogeheten aansporing die tijdens COP26 in Glasgow is overeengekomen dat

[0:23:09] landen, ontwikkelde landen, adaptatie, financiering zouden moeten verdubbelen van 20 miljard in 2019, 2019 naar 40 miljard in 2025.

[0:23:23] En die aansporing loopt dit jaar ten einde.

[0:23:25] En daar liggen verzoeken op tafel om daar in ieder geval te kijken naar een potentieel vervolg.

[0:23:33] Nederland heeft een goed track record waar het gaat om adaptatiefinanciering.

[0:23:39] Zo gingen in 2024 62 procent van onze publieke bijdrage aan klimaatfinanciering naar adaptatie.

[0:23:47] En we roepen ook, en dat doen we al jaren, anderen op dit voorbeeld te volgen.

[0:23:52] met aandacht niet alleen voor totale omvang van adaptatiefinanciering, maar ook aandacht voor de toegankelijkheid ervan en de kwaliteit van adaptatiefinanciering.

[0:24:03] En het is een onderwerp waar we ons inderdaad al de afgelopen jaren voor hebben ingezet en dat zullen we blijven doen.

[0:24:13] Dan als laatste, en dan zijn we klaar met de presentatie.

[0:24:16] Naast de onderhandelingen heb je natuurlijk allemaal initiatieven, want overheden zijn bij elkaar, bedrijfslevens bij elkaar,

[0:24:22] kennisinstelling bij elkaar, maatschappelijk middenveld is bij elkaar en daar zijn heel veel initiatieven die komen.

[0:24:27] Een paar initiatieven die globaal aanwezig zijn tijdens deze klimaattop waar we naar moeten kijken is het doel die twee jaar geleden is gesteld om het verdrievoudigen van hernieuwbare energie en er komt een rapport van de internationale

[0:24:41] energieagentschap waarschijnlijk komende week uit, die zegt dat we dat doel waarschijnlijk gaan halen voor 2030, dus dat is positief.

[0:24:48] Maar er is ook een ander doel, het verdubbelen van energieefficiëntie en dat doel gaan we niet halen.

[0:24:53] Dus het is ook de vraag van, waarom halen we de ene wel?

[0:24:56] Wat kunnen we uit leren?

[0:24:57] Kunnen we dat doel nog verder verhogen?

[0:24:59] En efficiëntie, wat kunnen we doen om efficiëntie te bevorderen?

[0:25:03] Een ander globaal thema zal de Global Methane Pledge zijn.

[0:25:08] Dus methaan is natuurlijk een broeikasgas

[0:25:10] die makkelijk bestreden kan worden, dus om daar weer aandacht te krijgen en daar mobilisatie op.

[0:25:17] En natuurlijk omdat het Amazon is, een Deforestation Pledge, dus om ontbossing tegen te gaan.

[0:25:23] Dus daar kunnen we naar uitkijken.

[0:25:25] Waar Nederland aan aan zet is voor initiatieven, dat noemen we COFIS, dat is een initiatief om fossiele subsidies en andere incentives noemen we dat, om die in kaart te brengen, transparantie, en die subsidies die inefficiënt zijn, om die ook uit te faseren.

[0:25:45] En daar hebben we nu 17 landen die daaraan bijdragen en we zijn nu met een lobby bezig om meer landen mee te krijgen met zo'n initiatief.

[0:25:53] Want je kunt niet een transitie hebben naar hernieuwbaar terwijl je de fossielindustrie blijft subsidiëren.

[0:25:59] Dus daar moet transparantie in en daar moet besluit over genomen worden.

[0:26:03] Een ander initiatief waar Nederland achter staat is de International Hydrogen Trade Forum.

[0:26:08] Dat doen we samen met Brazilië.

[0:26:10] En dat is om vraag en aanbod voor groene waterstof bij elkaar te brengen om die markt los te trekken.

[0:26:18] Een ander is Sustainable Carbon.

[0:26:19] Dan hebben we nog een MOU voor medium en heavy duty vehicles.

[0:26:24] Dat is om elektrificering van de wagenparken van bedrijven te krijgen.

[0:26:29] En er zijn andere initiatieven die in de maak zijn waar we later op kunnen informeren.

[0:26:36] Dat is het van onze kant, dus nu open voor dialoog.

[0:26:40] Als de kop maar lang genoeg is, zou ik zeggen, met zo'n enorme lading aan onderwerpen.

[0:26:44] We gaan snel naar de vragen.

[0:26:44] Mevrouw Teunissen.

[0:26:47] Dank voor de uitgebreide toelichting en ik wens jullie alvast heel veel succes op de kop.

[0:26:52] Even over dat internationale gerechtshof en de klimaatuitspraak in relatie tot de NDC's, want die uitspraak zegt onder andere het is geen

[0:27:06] Keuze, maar een wettelijke verplichting om het te voldoen aan het klimaat, aan die anderhalf graad.

[0:27:11] En mijn vraag is in hoeverre wordt nou nog jullie inzet of het inzet van Europa beïnvloed door die uitspraak?

[0:27:19] Wie wil?

[0:27:21] Gaan we gaan.

[0:27:23] Dank dat u het advies opbrengt.

[0:27:28] Het is een advies.

[0:27:30] Het is in die zin niet bindend, maar het is wel heel duidelijk een zwaarwegend advies, ook omdat het in unanimiteit door de rechters is vastgezat, et cetera.

[0:27:39] Wij merken het allemaal denk ik zelf ook in de gesprekken en bijeenkomsten die de afgelopen week al zijn geweest.

[0:27:46] Het komt heel veelvuldig op, dus heel veel landen kijken daar met heel veel aandacht naar.

[0:27:51] Vanuit Nederland zijn de juristen dat heel uitvoerig aan het analyseren en er zal naar ik begrijp voor 1 januari of in ieder geval vroeg in het nieuwe jaar een kabinetsreactie komen op de verschillende delen.

[0:28:04] Maar uw vraag zit wellicht nog meer op de NDC's en het totaalplaatje dat daaruit voortkomt.

[0:28:14] De NDC's worden in ieder geval ook wat betreft de Europese NDC gericht op dat doel van anderhalf graad en de bijdrage die het land in kwestie daaraan wenst te maken en verwacht te maken.

[0:28:30] Het Parijsakkoord als zodanig stelt natuurlijk onder de 2 graden, het is meer dan een best effort, maar met een stevig inzet om die 1,5 graad te houden en we zien sinds Parijs dat eigenlijk ook de

[0:28:48] wetenschappelijke consensus meer richting die anderhalve graad is gaan schuiven en dat nu ook het IGA, het internationale gerechtshof dat noemt.

[0:28:57] Het synthese rapport, we weten nog niet wat het VN-secretariaat

[0:29:04] waar zij het op gaan eiken.

[0:29:06] Zij zijn dat aan het samenstellen en ook dat synthese rapport zal kort voor de kop gepubliceerd worden.

[0:29:15] Het kan zijn dat zij ook uitgaan van de twee graden, gewoon seks zoals het in het Parijsakkoord staat.

[0:29:20] Het kan ook zijn dat zij al de uitspraak van het internationaal gerechtshof daarin meenemen.

[0:29:27] Wat betreft de Europese NDC, om die ook maar vast meteen te benoemen, dat is op dit moment een politieke discussie en eigenlijk op ambtelijk niveau is daar al het werk gedaan wat gedaan kon worden.

[0:29:42] Er heeft natuurlijk ook gezien dat de ministers drie weken geleden daarover een verklaring hebben aangenomen waarin zei

[0:29:51] bevestigen dat de Europese NEC voor de kop gepubliceerd zal worden en dat deze zal volgen uit het doel voor 2040.

[0:30:00] Dank u wel.

[0:30:02] Ja hoor, we hebben tijd.

[0:30:04] Ja, nog één verduidelijkende vraag over die NEC's, want is het nou zo, ik dacht net te begrijpen dat er geen nieuwe ronde werd vastgesteld, of juist wel, van de nationale plannen?

[0:30:17] Dus wat is eigenlijk, hoe ziet het proces eruit?

[0:30:22] Als ik de vraag goed begrepen heb en excuses als dat nog niet zo is.

[0:30:32] Alle landen zijn bezig die plannen op te stellen en hebben inmiddels hebben, volgens mij meer dan honderd, hebben dat nu ook officieel ingediend of aangekondigd en op basis daarvan

[0:30:45] Uiteindelijk is het heel simpel en het is een document dat je naar het VN-secretariat stuurt, maar het is natuurlijk veel betekenisvoller dan dat.

[0:30:53] Maar het secretariat van het Parijsakkoord, van het VN-klimaatverdrag, die kijkt daar allemaal naar en die legt dat naast elkaar en die maakt daar een synthese van.

[0:31:03] En uit die synthese komt dus een totaalplaatje van

[0:31:05] Waar staan we dan nu en wat voor emissiereductie verwachten we voor de hele wereld in 2035?

[0:31:11] De verplichting zit erin dat elk land die verdragspartij is bij het Parijsakkoord dat elke vijf jaar moet doen.

[0:31:20] Het is een nationally determined contribution.

[0:31:22] Dus het is aan het eigen land om te bepalen wat ze daarin zetten.

[0:31:26] En de EU doet dat als geheel.

[0:31:27] Dus Nederland heeft geen eigen NDC, maar de EU doet dat in gezamenlijkheid.

[0:31:33] Dat is eigenlijk waar we nu staan.

[0:31:35] Dank u wel.

[0:31:36] Mevrouw Kreugen met een vraag.

[0:31:38] Ja, dank en heel erg dank voor jullie komst.

[0:31:41] En nou, volgens mij vindt de Kamer het in ieder geval heel erg jammer dat het niet lukt deze keer om als Tweede Kamer ook aanwezig te zijn met een delegatie bij de kop door verkiezingen, installatie, nieuwe kamer en nog zowat.

[0:31:56] Maar daarom extra fijn dat we elkaar nu spreken.

[0:32:00] Ik had een vraag ook eigenlijk over de NDC's, namelijk over... In een bijzin hoorde ik dat ze nu... Dat de NDC's nu niet op de agenda staan, maar dat de EU dat wel wil.

[0:32:13] Wanneer wordt dat dan besloten en hoe loopt dit proces?

[0:32:16] En wat is de significantie als het er niet op komt te staan?

[0:32:22] Noa Keisper?

[0:32:23] Ja, dank u wel.

[0:32:25] Op het moment dat iets op de officiële onderhandelingsagenda staat, betekent dat dat de KOP als geheel er een besluit over moet nemen met consensus.

[0:32:33] En daarmee heb je dus eigenlijk een reactie vanuit alle landen die daar samen zijn op wat zij vinden van dat totaalrapport.

[0:32:39] Omdat de NDC's als zodanig, ja dat is een reguliere verplichting en er is dus niet een vast agenda punt voor de KOP dat stelt de KOP moet zich hierover buigen als geheel.

[0:32:51] Dat betekent niet dat die NDC's geen rol spelen tijdens de KOP, zijnde de conferentie.

[0:32:57] Wat de EU en een aantal andere landen echter graag willen zien is dat dat syntheserapport wel degelijk op de formele agenda wordt geplaatst.

[0:33:06] Of dat er een andere manier is, want er zijn verschillende manieren, dat de kop als geheel zich toch uitspreekt over dat totaalplaatje van waar staan we nu, hoe ver, hoe staat het ermee.

[0:33:19] Om zoiets op de agenda te krijgen is ook weer consensus nodig.

[0:33:23] Het is niet wij steken onze hand op en het staat op de agenda.

[0:33:28] De agenda moet door alle partijen bij consensus worden aangenomen.

[0:33:32] En op dit moment is het Braziliaanse voorzitterschap bezig met zogenaamde consultaties waarin zij met heel veel partijen spreken.

[0:33:40] Want ook bijvoorbeeld de Baku to Belém roadmap is nog geen onderhandelde uitkomst, terwijl andere landen dat wel zouden willen, dat dus ook hier de kop verplicht wordt om zich bij consensus uit te spreken.

[0:33:52] Dus de Brazilianen zijn aan het kijken met partijen van op wat voor manier kunnen wij tegemoetkomen aan deze wens, vereist dat inderdaad een punt op de officiële onderhandelingsagenda en dus ook

[0:34:04] lange uren in zaaltjes zonder ramen om tot een gezamenlijke tekst te komen.

[0:34:09] Zijn er andere manieren waarop uiteindelijk tegemoetgekomen kan worden aan die wens om toch als kop een antwoord te formuleren op wat is het beeld wat wij zien, wat is de geboekte voortgang en wat is ons plan, zoals Geime ook zegt, wat is ons plan om naar de toekomst toe te zorgen dat we die doelen halen.

[0:34:32] Ja, het is wel grappig dat je dan als, hoe noem je dat, relatieve buitenstaander denkt, god, het hele idee lijkt mij van die NDC's en die hele exercities, dat je daarna met elkaar zegt, goh, waar staan we en wat moet er nog gebeuren?

[0:34:48] Is dat dan vijf jaar geleden niet ook toen gewoon zo gebeurt?

[0:34:54] En als het niet deze keer gebeurt, is er dan een ander officieel moment?

[0:34:57] Of hoe, ja.

[0:35:04] Er zijn uiteindelijk verschillende mogelijkheden waarop je als je kijkt naar de COP als zijnde het moment dat de wereld samenkomt om te spreken over klimaatverandering dan is natuurlijk de onderhandelingen zijn een van de vier pijlers ook zoals de Brazilianen het neerzetten en het is niet de enige mogelijkheid om daarin een respons te formuleren.

[0:35:22] Vijf jaar geleden is dat niet gebeurd.

[0:35:25] Wel is er toen een vernieuwing geweest in wat een cover decision heet, dus een oplegnotitie waarin een aantal politiekere boodschappen, die wel met partijen zijn afgesproken, maar die wat meer onder stoom en kokend water zijn opgesteld.

[0:35:42] Daarin heeft de KOP als geheel zich uitgesproken, onder andere over het totaalbeeld van de NDC's.

[0:35:48] Het formele proces in Parijs loopt eigenlijk naar de global stocktake.

[0:35:53] Je hebt de NDC's waarin je je doelen stelt.

[0:35:56] In de transparantie rapportages rapporteer je over je voortgang richting je NDC.

[0:36:00] En eens in de vijf jaar is er de global stocktake waarin we met z'n allen kijken naar hoe de voortgang is.

[0:36:06] En er zijn ook partijen binnen het krachtenveld die dat voldoende vinden.

[0:36:10] En die zeggen we hoeven dit niet, we hoeven niet nu een mini global stocktake te hebben in respons op de NDC's.

[0:36:16] Maar dat het als het nu niet gebeurt

[0:36:18] betekent het niet dat het op een later moment niet kan of dat het op een andere manier niet alsnog wordt gedaan.

[0:36:25] Dank u wel.

[0:36:26] Mevrouw Teunissen met nog een vraag.

[0:36:28] Ja, over de initiatieven als het gaat om ontbossing en landgebruik en landbouw, daar is dit jaar dan extra aandacht voor.

[0:36:36] Ik vroeg me af hoe is dat tot stand gekomen?

[0:36:41] Maar ook, als ik me goed herinner, dan hebben we op de COP26 ook pledges gehad, de Methaanpledge en de Ontbossingspledge.

[0:36:48] Toen is er bijvoorbeeld gezegd door een aantal landen, we stoppen met ontbossing.

[0:36:52] Ontbossing is gestopt in 2030 en nu komen er nieuwe initiatieven en ik vroeg me af, sluiten die dan aan op die eerdere plekjes en wordt er ook nog een soort evaluatiemoment van, oké, we zijn nu zo ver gekomen en vanaf hier gaan we weer verder.

[0:37:09] Wie kan daar iets over zeggen?

[0:37:10] De heer de Bon de Parma.

[0:37:12] Dank.

[0:37:12] De Bon de Parma, sorry.

[0:37:14] Heel goed, heel goed.

[0:37:15] Nee, dus die initiatieven, dit zijn de initiatieven die u noemt, die worden dus nu doorgevoerd.

[0:37:19] Ze proberen er niet teveel extra initiatieven toe te voegen, omdat ze ook doorhebben van anders blijven we maar initiatieven initiëren.

[0:37:26] Dat er veel initiatieven zijn is goed, want het probleem is wijd.

[0:37:29] Het is door de hele maatschappij en over de hele wereld een probleem.

[0:37:34] Dus een veelvoud is goed, maar er moet ook doorzettingskracht zijn.

[0:37:38] Dus de Methaan Pledge is degene die in het verleden was, die we doorvoeren.

[0:37:42] Zo ook de Deforestation Pledge.

[0:37:45] Dus dat zijn, en dan proberen we te kijken hoe ver zijn we en kunnen we nog een stap verder gaan.

[0:37:49] Dus dat is een proces dat doorloopt.

[0:37:52] Nog een vraag?

[0:37:56] Ja, het is wel een ander thema nog, klimaatfinanciering voor adaptatie.

[0:38:01] We zien dat die achterblijft als je kijkt naar de rechtvaardigheid en de rechtvaardige bijdrage.

[0:38:08] Zijn er nog initiatieven vanuit Nederland, ik zie dat we extra aandacht hebben voor adaptatie, maar ook om die bijdrage te verhogen?

[0:38:18] Ja, dankjewel.

[0:38:21] Als Nederlands zijn we in ieder geval actief in een aantal coalities.

[0:38:25] We zijn een van de coalites van de zogeheten Champions Group on Adaptation Finance.

[0:38:30] En dat is een verband wat zich eigenlijk al enige jaren inspant om meer aandacht te vragen voor adaptatiefinanciering en inderdaad de verschillende onderdelen daarvan.

[0:38:39] Dus hoe zorg je ervoor dat

[0:38:41] de totale adaptatiefinanciering verder wordt opgeschaald, hoe zorg je ervoor dat dat kwalitatief hoogwaardige financiering is en dat die toegankelijk is en dat doen we samen met andere like-minded landen.

[0:38:53] Er is sinds enkele jaren ook een zogeheten Climate and Development Ministerial en dat is een verband waar niet alleen de ontwikkelde landen, donorlanden aan tafel zitten, maar ook enkele minst ontwikkelde landen en kleine eilandstaten.

[0:39:11] maar over deze thematiek eveneens gesproken wordt.

[0:39:14] Die organiseren onder andere ook in het kader van de pre-cop die in half oktober zal plaatsvinden in Brazilië weer een high-level bijeenkomst, waar we als Nederland ook aan zullen deelnemen.

[0:39:26] Dus we proberen op die manier wel het onderwerp steeds op de agenda te houden en bespreekbaar te houden.

[0:39:31] En ook de ervaringen die wij zelf hebben te blijven delen.

[0:39:37] Als onderdeel van die Champions Group, is het interessant te noemen, is er vorig jaar onder andere een rapport gepubliceerd wat kijkt naar de enkele good practices eigenlijk, waar het gaat om adaptatiefinanciering in de praktijk.

[0:39:50] Niet alleen vanuit de perspectief van de donorlanden, de bijdragende landen, maar ook vanuit de perspectief van de recipient countries, dus de ontvangende landen.

[0:40:00] Want iets wat we hier natuurlijk als iets heel goeds zien, dat hoeft niet altijd ook op dezelfde manier geïnterpreteerd te worden daar.

[0:40:07] en juist ook hun uitdagingen en de dingen waar zij mee worstelen centraal te stellen.

[0:40:12] Dank u wel.

[0:40:13] Mevrouw Kreuger met nog een vraag.

[0:40:16] Ja, ik had ook nog wel een vraag eigenlijk over dat initiatief rond Information Integrity door Brazilië.

[0:40:27] Nou, als ik die verklaring lees is het natuurlijk ook heel erg geschreven vanuit eigenlijk dat we zien dat desinformatie, nou ja,

[0:40:36] steeds vaker ook ingezet wordt om bepaalde politieke processen te beïnvloeden en de klimaatwetenschap ook onder druk staat.

[0:40:45] In hoeverre... Ja, dat is misschien een beetje een brede vraag, maar merken jullie dat dat een rol speelt op dit moment eigenlijk?

[0:41:00] Ja, gaan we gaan.

[0:41:01] Dank u wel, voorzitter.

[0:41:03] Ja, desinformatie is een groeiend probleem en we zien dat het nu schuift van anti-wetenschap naar anti-oplossing.

[0:41:13] Dus ik denk dat heel veel mensen... Er is nog een poging om weer de wetenschap onderuit te schoffelen.

[0:41:18] Dat zien we in sommige delen van de wereld, maar dat zien we op verschillende manieren.

[0:41:22] Dus we zien dat in de VS, we zien dat ook in landen als India.

[0:41:25] Dan vertrouwen ze de westerse bronnen niet en dat soort dingen.

[0:41:29] Dus er is, en dat is soms politiek ingegeven, soms is het anders ingegeven.

[0:41:33] Dus desinformatie is zeker een thema die aandacht heeft en ik ben heel blij dat Brazil het op de agenda heeft gezet.

[0:41:39] De IPCC, dus de Klimaatwetenschappers, daar staan heel veel landen toch echt wel achter.

[0:41:45] Maar daar moeten we blijven steunen.

[0:41:46] Maar daarnaast zijn er allemaal rapporten bijvoorbeeld van de International Energy Agency of van de OESO, die heel feitelijke rapporten schrijven over de groene economie, hoe snel die gaat, hoe die onderdeel is van de echte economie.

[0:41:58] En dat geeft gewoon een beeld los van het hele

[0:42:01] Spilveld tussen landen en posities, et cetera, dat geeft gewoon even een proof point, zeggen ze in het Engels, van waar zitten we nou daadwerkelijk echt en waar kunnen we op doorbouwen?

[0:42:10] Dus die instellingen worden steeds belangrijker op Klimaattop om daar te luisteren.

[0:42:14] Die rapporten komen ook in de komende weken voor de Klimaattop uit en om daar goed naar te kijken en dat als leidraad te gebruiken om desinformatie een weerwoord te geven.

[0:42:25] Dank u wel.

[0:42:26] Nog een vervolgvraag?

[0:42:28] Ja, dan over het andere initiatief, over de fossiele subsidies of alle gehele fossiele... COVID.

[0:42:37] Er werd gezegd dat het gaat om transparantie, maar is het nu de verwachting dat de leden of de landen die dat onderschreven hebben, dat die nog iets publiceren voor de COP?

[0:42:48] Wat kunnen we verwachten?

[0:42:51] Er zijn drie lagen van dit initiatief.

[0:42:54] De eerste is om in kaart te brengen

[0:42:56] welke directe of indirecte subsidies in de fossiele industrie zitten.

[0:43:01] Directe zijn gewoon geld ernaartoe, indirecte zijn als je nergens geen belasting betaalt.

[0:43:06] Daar wordt gekeken wat zijn efficiënte subsidies en inefficiënte subsidies.

[0:43:11] Sommige subsidies zorgen dat in een land bijvoorbeeld de prijs van energie voor iedereen laag blijft.

[0:43:17] Dus dan kun je zeggen dat moeten we behouden.

[0:43:20] Maar er zijn ook inefficiënte subsidies waar je zegt, waarom gaat het nog naar de fossiele industrie?

[0:43:24] Zo groeit historisch, willen we dat wel?

[0:43:27] En dan is er een deel wat nationaal is en internationaal.

[0:43:30] Internationaal moet je denken, luchtvaart, scheepvaart, dat kun je niet nationaal bepalen om dat af te schaffen, dat moet je weer internationaal doen.

[0:43:36] Maar van het nationale kun je bepalen, inefficiëntie, om dat in kaart te brengen.

[0:43:41] En dan, het tweede deel is een plan, een transitieplan uit subsidies, dat kun je niet op de een of andere dag opzeggen.

[0:43:51] En het derde is om in ieder geval in kaart te brengen wat die internationale subsidies zijn en om daar een dialoog over te voeren, al met meerdere partners.

[0:44:00] Degenen die zich aansluiten, die geven aan stap voor stap eerst transparantie en dan een transitieplan en dan dialoog.

[0:44:09] Dat kan tegelijkertijd over internationale subsidies om dat te voeren.

[0:44:12] En ze melden zelf aan wanneer ze klaar zijn voor welke stap om dat aan te geven.

[0:44:18] En dat volgen we ook en dan zetten we ook druk op de leden om dat te doen.

[0:44:23] Dank u wel.

[0:44:24] Mevrouw Teunissen heeft een overvraag.

[0:44:26] Nou, ik had inderdaad een beetje een vraag in dezelfde lijn.

[0:44:30] Als ik het goed heb begrepen dan van het kabinet, dan heeft het kabinet ook een initiatief genomen om de dialoog aan te gaan en u noemde net even die dialoog over de fossiele subsidies.

[0:44:41] Wordt ook altijd door het kabinet gezegd, we willen het Europees en internationaal aanpakken.

[0:44:46] En u noemde net dat er een afronding komt op deze kop wat betreft de dialoog.

[0:44:54] En ik vroeg me af hoe ziet dat er dan

[0:44:56] Concreet uit, is er dan een concreet resultaat?

[0:45:00] Is dat een van de fases die u net beschrijft?

[0:45:04] Er is geen afronding op deze kop.

[0:45:06] Het is een voortgaande initiatief en we willen zoveel mogelijk landen erbij hebben en die zullen allemaal in een andere stadium aansluiten bij dit initiatief.

[0:45:14] Dus we zullen wel rapporteren hoe ver we zijn.

[0:45:16] Dus wie heeft wat gedaan in de afgelopen tijd?

[0:45:19] Dus daar zal transparantie over zijn.

[0:45:21] Maar we houden het breder.

[0:45:22] Is er iets anders wat jullie...

[0:45:26] Ja, ik kan daar wel even op aanvullen, want ik denk dat er verwarring is ontstaan omdat ik het in mijn introductie noemde in relatie tot de zogeheten 2NC-dialoog.

[0:45:34] En die loopt inderdaad officieel ten einde nu tijdens deze COP.

[0:45:40] Dat is iets anders dan COVID als zodanig, dus dat staat daar los van.

[0:45:45] Maar we vinden het inderdaad belangrijk dat dit soort onderwerpen ook bij de bredere bespreking waar het gaat over het in lijn brengen van de financiële stromen met de doelen van Parijs een plek krijgen.

[0:45:56] Dank u wel.

[0:45:57] Nog een vraag?

[0:45:59] Ja, ook nog een andere vraag over de fossiele brandstoffen.

[0:46:03] Daar werd even genoemd, daar gaan we verder van weg bewegen.

[0:46:07] Ik dacht, kunt u dat meer toelichten van welke stappen u dan verwacht op dat gebied?

[0:46:13] Dankjewel.

[0:46:17] Ja, dat is een afspraak die landen hebben gemaakt tijdens de eerste global stocktake die in Dubai tijdens COP28 is afgerond.

[0:46:25] Daar is toen met name in het eindspel van de onderhandelingen zijn landen overheen gekomen.

[0:46:30] We gaan versneld wegbewegen van fossiele brandstoffen in energiesystemen.

[0:46:35] De push was natuurlijk phase out fossil fuels.

[0:46:40] Daar is deze frase uit voortgekomen.

[0:46:43] Energiesystemen omvatten zowel energiesystemen maar ook brandstoffen.

[0:46:51] Dus het gaat net iets breder, bijvoorbeeld ook transportbrandstoffen horen daarbij.

[0:46:56] Het is aan landen om in hun indicies, dus in hun VN-klimaatplannen voor 2035 ook aan te geven hoe zij opvolging geven aan deze afspraken en de EU.

[0:47:06] zal dat dus ook doen in de NDC.

[0:47:08] Veel aandacht bij de EU-NDC zal gaan naar het cijfer, het emissiereductiecijfer, maar ik raad u van harte aan om ook de rest van de NDC te kijken, want daar wordt zeer uitvoerig toegelicht hoe de EU opvolging geeft aan al die afspraken stuk voor stuk, er staat ook over methaan genoemd, die global stocktake is echt heel uitgebreid.

[0:47:30] En de EU heeft er dus ook voor gekozen om in een

[0:47:33] eigenlijk een beschrijvend deel van de NDC echt stap voor stap te zeggen, oké, hier hebben we deze wetgeving voor aangenomen, hier geven we op deze manier opvolging aan.

[0:47:42] Dus daar zit een, wat betreft de EU, in ieder geval een hele stevige opvolging in.

[0:47:49] Andere landen, ja, moeten dat zelf bepalen hoe ze dat doen, maar hebben zich wel eigenlijk ook aan die afspraak te houden zoals die in Dubai is gemaakt.

[0:47:59] Dank u wel.

[0:48:00] We gaan kreugen met een opvraag.

[0:48:04] Even de verhelderende vraag, is nou, hoor ik u nou zeggen dat dus in de EU-NDC die komt na de, wat is het, de Milieuraad, de Europese Raad, dat daar ook een vorm van een afbouw van fossiele brandstoffen in zit?

[0:48:24] Dus het, het... Ga je gang.

[0:48:30] Dank.

[0:48:31] Ik snap de vraag heel goed.

[0:48:34] Dan heb ik wellicht de verkeerde indruk gewekt.

[0:48:38] Daar is de NDC niet uitgebreid genoeg voor.

[0:48:41] Omdat als we kijken naar de totale global stocktake en daar wordt ook gesproken over bijvoorbeeld circulaire economie, over ontbossing en de NDC als zodanig biedt dus eigenlijk een samenvatting.

[0:48:53] van wat de EU doet om daar opvolging aan te geven.

[0:48:56] En dan heb je het over een verwijzing bijvoorbeeld naar CO2-standaarden voor personen, auto's, CO2-standaarden voor, in het geval van fossiele brandstoffen, CO2-standaarden voor bestelbusjes en vrachtauto's bijvoorbeeld.

[0:49:11] En dan zit natuurlijk in die wetgeving een tijdpad van hoe de EU daar verwacht tegemoet te komen.

[0:49:19] Die zit in de NDC al zodanig

[0:49:21] geen nieuw voorstel, maar wel een heel uitvoerige beschrijving van hoe de EU via bestaande wetgeving die global stocktake voortverder brengt.

[0:49:32] Ja, mevrouw Kreuger.

[0:49:34] Toch op dit punt, want die formulering toen was natuurlijk inderdaad zeer ingewikkeld uitgeonderhandelde tekst, waarbij ook de vraag is, wat zegt dat over nieuwe winning?

[0:49:49] Of überhaupt overwinning, want gaat het alleen maar aan het eind van de keten of zegt het ook iets over winning?

[0:49:58] En in hoeverre komt dat terug in de energie?

[0:50:05] Bij mij weten ze dat er niet in.

[0:50:07] Dat is omdat dat ook in de... Ik ben in mijn hoofd nu heel hard aan het denken naar de exacte tekst van die paragraaf 28.

[0:50:16] En ik kan nu volgen dat er ook analyses zijn die zeggen dat hoort erbij.

[0:50:24] Dat is niet de algemene lezing van landen binnen de kop hoe zij dat hebben geïnterpreteerd.

[0:50:34] Mevrouw Teunissen, we doen nog een rondje.

[0:50:36] Ga je gang.

[0:50:37] Ja, misschien ook een verhelderende procesvraag, even tussendoor, van wanneer wordt nou precies de Nederlandse inzet bepaald en op basis waarvan?

[0:50:49] En ja, dan is de Milieuraad volgens duidelijk, maar ik inderdaad de verheldering van het proces hier, dat zou heel fijn zijn.

[0:50:58] Mevrouw Kijspers.

[0:51:00] Ja, voor wat betreft de onderhandelingen... De EU doet dat als één geheel.

[0:51:07] Dat is best heel bijzonder, want dat gebeurt niet vaak.

[0:51:09] Meestal in de Raad zijn de ministers voor hun nationale belangen bezig en tijdens een kop zijn ze echt vanuit een gezamenlijk EU-mandaat aan het onderhandelen.

[0:51:18] Dat mandaat wordt vastgesteld op de Milieuraad in oktober.

[0:51:21] 21 oktober is deze.

[0:51:23] via raadsconclusies.

[0:51:26] Dat vereist altijd unanimiteit in de Raad.

[0:51:30] En de Nederlandse inzet wordt bepaald in afstemming met de Kamer via de geannoteerde agenda voor de Milieuraad.

[0:51:39] En ik verwacht dat die of nu onderweg is of mogelijk morgen bij u binnenkomt, want die is bijna rond.

[0:51:48] En daarin zal dus ook vanuit het kabinet worden beschreven wat onze inzet is

[0:51:53] Het is een beetje getrapt, maar wat dus de Nederlandse inzet is voor die raadsconclusies.

[0:51:58] Maar de onderhandelingen, dat hebben we ook toegezegd, zijn natuurlijk niet het enige wat er speelt op de kop.

[0:52:03] En die brede inzet wordt altijd met de Kamer gedeeld in een uitgebreide brief nadat de EU onderhandelingsinzet ook definitief is vastgesteld.

[0:52:15] En dan hebben we ook meer inzagen in andere initiatieven, bijvoorbeeld die opkomen rondom een kop en hoe Nederland zich daartoe wenst te verhouden.

[0:52:22] Dus er komt ook

[0:52:22] Later in oktober, voorafgaand aan de kop en na de Milieuraad, is er altijd een bredere brief namens de betrokken bewindspersonen van het kabinet, waar die brede inzet voor de kop met de Kamer wordt gedeeld.

[0:52:41] Dank u wel.

[0:52:41] Moet u strak om kwart over vijf weg of kunnen we een paar minuutjes uitlopen?

[0:52:46] Kan wel, ja.

[0:52:48] Wat... Nog één vraag dan?

[0:52:50] Ja, over... Dus toch even dan nog wat vervolg.

[0:52:54] Ik weet niet of u daar iets over kunt zeggen, want u geeft natuurlijk een technische briefing, maar ik kan me voorstellen dat het... Er is unanimiteit vereist voor een besluit in de EU, wat betreft de inzet.

[0:53:07] Nou weten we dat er best wat zaken liggen die zorgen voor afzwakking van beleid binnen de EU, zoals bijvoorbeeld de Bossenwet.

[0:53:15] Aan de andere initiatieven dus.

[0:53:17] De vraag is eigenlijk verwacht u nog steeds enige ambitie in de inzet?

[0:53:27] Gaan we gaan?

[0:53:29] Ja.

[0:53:29] Gaan we gaan?

[0:53:30] Ja.

[0:53:31] Kijk.

[0:53:32] Ik denk dat mevrouw Teunissen graag een uitgebreider antwoord had gewild, maar u gaat u voor u eigen antwoorden.

[0:53:39] Dus mevrouw Kreuger, met nog een vraag.

[0:53:42] Ik heb misschien een beetje een gerelateerde vraag, maar net even anders gewoon als we terugkijken naar de vorige kop en de stemming waarin die is afgesloten.

[0:53:49] En dat ging natuurlijk toch ook wel over landen in het mondiale zuiden die eigenlijk best heel teleurgesteld waren, denk ik, met de inzet met name op klimaatfinanciering en het wegvallen van de VS. Wat is die dynamiek?

[0:54:07] Hoe zwaar weegt dat?

[0:54:10] Wat is de sfeer?

[0:54:11] In welke sfeer gaan we de kop in?

[0:54:13] Dan komen we weer bij de sfeer.

[0:54:15] En het vertrouwen.

[0:54:16] Dus vertrouwen is een schaars goed in de politiek in het algemeen, maar ook wereldwijd op dit thema.

[0:54:22] Tussen de wens en de behoefte en de mogelijkheid zitten grote gaten in het gat en daar moet de dichtte tegenaan bij elkaar komen.

[0:54:30] Vorig jaar was de verwachting gewoon heel groot dat vanuit de behoefte gekeken en uiteindelijk wat er kon leveren.

[0:54:36] En ik denk dat als we vorig jaar niet tot een akkoord waren gekomen op de Libanese financiering, was het dit jaar nog veel moeilijker geweest.

[0:54:42] Dus gezien de Amerikaanse verkiezingen.

[0:54:45] Dus het is wat het is.

[0:54:47] En mensen hebben ook gezegd van ja, we moeten hiermee verder.

[0:54:51] Dus de houding is een constructieve houding van nou ja, we weten wat de tekorten zijn en laten we de dialoog aangaan, samenwerking gaan.

[0:54:59] Dus het is rauw, maar er is wel bereidheid om samen te werken.

[0:55:03] En nu juist, wat ik merkte vorige week in de AWVN, we are determined.

[0:55:08] En laten we toch als groep verder gaan.

[0:55:11] Die 101 landen die declaraties hebben gemaakt, dat is niet één groep.

[0:55:16] Het is niet één coalitie.

[0:55:17] Maar ja, doordat er weerstand is van landen als het VS, komt u wat dichter bij elkaar.

[0:55:24] Dank u wel.

[0:55:25] Alle laatste vraag, ja hoor.

[0:55:26] Ik zou daar nog heel graag op willen aanvullen vanuit het perspectief van de onderhandelingen.

[0:55:31] Want ook wij hebben gedurende het hele jaar veel contact met gelijkgezinde landen en ook kleine eilandstaten, minst ontwikkelde landen van over de hele wereld.

[0:55:41] En ook daar is de sfeer...

[0:55:43] Ja, zij maken hun teleurstelling natuurlijk duidelijk, maar die teleurstelling is niet dusdanig dat er geen constructief gesprek mogelijk is over ambitie.

[0:55:52] Er is ook heel veel vastberadenheid om te zorgen dat er dit jaar een duidelijke stap vooruit wordt gezet op het gebied van mitigatie, op het gebied van ambitie.

[0:56:01] Dat betekent niet dat dat natuurlijk gaat lukken per definitie, maar de inzet is wel heel duidelijk.

[0:56:07] Dus het besluit van vorig jaar hangt in die zin niet als een schaduw nu over de mogelijkheden die we hebben voor BLM.

[0:56:15] Een hele korte afsluiter of dit is een prachtige antwoord.

[0:56:18] Dan laten we het daarbij.

[0:56:20] Dank aan de leden voor al hun vragen.

[0:56:24] Dank aan onze gasten.

[0:56:25] Ik denk dat ik namens de commissie kan zeggen heel erg veel succes.

[0:56:29] Ook in de commissie zijn we het niet altijd eens, maar we willen wel voldoen aan het Parijsakkoord en we willen zowel zo dicht mogelijk bij die andere overgaat blijven, omdat we weten van de wetenschap hoe verschrikkelijk dramatisch de gevolgen zijn als dat niet lukt.

[0:56:40] Dus, nou, geen kleine taak op uw schouders.

[0:56:44] Dus daarom heel erg veel succes in Belem met deze klimaatconferentie.

[0:56:48] En dank u wel voor uw komst.