Actuele stand van zaken in de wereld

[0:00:00] De Commissie voor Buitenlandse Zaken spreekt vanavond over de actuele stand van zaken in de wereld.

[0:00:07] Ik heet de minister welkom.

[0:00:12] Aan de kant van de Kamer welkom aan mevrouw Dobbe van de SP en de heer Karman van NSC.

[0:00:18] Aangezien dit het laatste debat is

[0:00:22] voor het verkiezingsreces en er op ons wordt gewacht voor de plenaire stemmingen, zou ik een poging willen doen om te kijken of we misschien de hele wereld in iets kortere tijd kunnen bespreken.

[0:00:36] We hebben vier minuten spreektijd voor iedereen en ik zou voorstellen de eerste termijn twee interrupties op elkaar als het nodig is.

[0:00:42] Maar met deze bezetting moet dat lukken en dan geef ik het woord aan mevrouw Dobbe.

[0:00:47] Dank u wel, voorzitter.

[0:00:48] De situatie in Sudan is een van de grootste humanitaire rampen van dit moment.

[0:00:52] Met meer dan 30 miljoen mensen zijn afhankelijk van hulp, miljoenen mensen zijn op de vlucht.

[0:00:58] Honger en seksueel geweld worden ingezet als oorlogswapen en hulpverleners worden systematisch aangevallen.

[0:01:04] Wij begrijpen dat vanwege exportrestricties vanuit de Verenigde Arabische Emiraten en Kenia het voor humanitaire organisaties ingewikkeld is om medicijnen en medische apparatuur in Soudaan te krijgen.

[0:01:15] Daarom worden nu in Nederland voorraden opgekocht en naar Soudaan verscheept.

[0:01:20] Dit stelt Nederland in staat om echt iets voor Soudaan te betekenen.

[0:01:23] Want het is best wel moeilijk nog om te zoeken waar kunnen we nou het verschil maken in zo'n gruwelijke conflict.

[0:01:28] Is het mogelijk, vraag ik aan de minister, om exportautorisaties van deze spullen versneld te behandelen en bij de douane in havens en vliegvelden prioriteit te geven aan medisch materiaal voor Soudaan?

[0:01:41] En is er een manier om humanitaire organisaties te ondersteunen met de logistiek of de hogere kosten die gemoeid gaan met het halen van deze spullen uit Nederland?

[0:01:50] Het aanpakken van strafeloosheid is cruciaal in het bestrijden van oorlogsmisdaden, zoals systemisch seksueel geweld.

[0:01:58] Ik weet dat Nederland hieraan bijdraagt, maar wij begrijpen ook van humanitaire organisaties in Soedan dat er onvoldoende budget is.

[0:02:06] Bijvoorbeeld om een specialist in te huren die de misdaden tegen vrouwen en kinderen onderzoekt.

[0:02:12] Met name door de schaal waarin seksueel geweld toegepast wordt, is het wel belangrijk om dit te doen, denken wij.

[0:02:17] En is het mogelijk om bij de Nederlandse bijdrage aan de fact-finding mission te vragen om specifiek hierop in te zetten naar het onderzoeken van misdaden tegen vrouwen en kinderen of hier extra ondersteuning voor te geven.

[0:02:31] Dit gaat volgens mij echt niet om een enorme investering, maar is wel cruciaal.

[0:02:35] Dan Congo.

[0:02:36] In Congo verwoest de rebellengroep M23 met steun van Rwanda grote delen van het land.

[0:02:41] Seksueel geweld is ook hier tegen kinderen, tegen vrouwen wordt op een schrikbarende manier gepleegd.

[0:02:48] Humanitaire organisaties kunnen nauwelijks nog hulp verlenen door gebrek aan financiering en aan toegang.

[0:02:53] En wij vinden dat Nederland moet pleiten voor sancties tegen meer verantwoordelijke leiders en leden van M23 en ook van Rwanda als zij M23 steunen.

[0:03:03] en voor een EU-verbod op de import van mineralen uit Rwanda zolang dat land M23 blijft steunen.

[0:03:09] Is de minister bereid om zich hiervoor in te zetten?

[0:03:11] Ook is er een acute noodzaak voor medische en psychosociale hulp voor slachtoffers van seksueel geweld.

[0:03:16] En op welke manier staat de minister in contact met hulporganisaties om te doen wat nodig is?

[0:03:23] Afgelopen dinsdag spraken wij hier in de Tweede Kamer met een aantal mensen uit Syrië.

[0:03:28] Over Azwaida, waar de Druzenbevolking wordt belegerd.

[0:03:33] Mijn collega Karaman heeft daar ook eerder aandacht voor gevraagd.

[0:03:36] Meer dan 2000 mensen zijn omgekomen, terwijl voedsel, water en medische zorg steeds schaarser worden.

[0:03:42] Amnesty International en andere organisaties waarschuwen voor buitensporig geweld en zelfs executies.

[0:03:48] De Kamer heeft deze week een motie van de heer Karamanda over aangenomen en daarnaast zouden wij willen vragen naar de mogelijkheid tot het inzetten van humanitaire corridors.

[0:03:56] Hoe kan de regering zich daarvoor inzetten en wil de minister hierover in gesprek gaan met humanitaire organisaties om te kijken wat daar mogelijk is om te zorgen dat er wel humanitaire hulp naar binnen komt?

[0:04:06] Dan tot slot een algemene vraag.

[0:04:08] We hadden het vorige week ook over het mensenrechtenbeleid.

[0:04:12] In die nota wordt ook de invloed van de antirechtenbeweging genoemd.

[0:04:17] De mondiale antirechtenbeweging die gefinancierd wordt vanuit conservatieve rechtsbeweging om vrouwenrechten, maar ook rechten van LGBTQI-mensen, onder druk te zetten.

[0:04:31] In die nota erkent het kabinet ook dat dat schadelijk is voor de positie en de rechten van vrouwen.

[0:04:36] Deze beweging is supergoed gefinancierd.

[0:04:38] Ik geloof dat er onderzoeken zijn waarbij het gaat over 1 miljard euro die wordt gestopt in die beweging.

[0:04:44] Vorige week hebben we het gehad over de bezuinigingen en de financiering.

[0:04:48] Daar hoef ik deze week niet over te doen.

[0:04:50] Maar ik zou wel willen vragen wat Nederland kan doen om bij te dragen aan onderzoek naar financiering, onderzoek naar de effecten en in Europa, maar ook als Nederland, in te zetten op de rechten van vrouwen en meisjes te beschermen tegen deze beweging.

[0:05:02] Dank u wel.

[0:05:03] En voor de collega's die net zijn binnengekomen, de heer Van den Burghe van de VVD, de heer Van Balen van DENK en de heer Boswijk van het CDA, welkom.

[0:05:11] We hebben aangegeven in de eerste termijn max twee interrupties op elkaar en dat we echt pogen om, alhoewel we de hele wereld bespreken, om het zo kort mogelijk te houden.

[0:05:22] Dan geef ik nu het woord aan de heer Karreman.

[0:05:24] Dank u wel, voorzitter.

[0:05:25] Het zal u niet verbazen dat ik zal beginnen met de situatie in Syrië.

[0:05:29] Syrië is al jaren een verscheurd land.

[0:05:32] Eerst jarenlang onder de jeuk van de familie Assad, nu onder de heerschappij van de voormalige al-Qaeda-leider Jolani.

[0:05:40] Ruim een half miljoen mensen zijn gedood, onder wie meer dan 30.000 kinderen.

[0:05:45] Toch blijft de internationale aandacht opvallend beperkt.

[0:05:48] Na de machtwisseling in Syrië heb ik herhaaldelijk gewaarschuwd.

[0:05:52] Voor het te snel opheffen van sancties.

[0:05:54] Voor het witwassen van de voormalig al-Qaeda-strijder tot staatsman.

[0:05:59] En voor de loze beloftes over een inclusief Syrië.

[0:06:04] Helaas is die waarschuwing werkelijkheid geworden.

[0:06:06] Minderheden zoals alawieten, druzen en christenen zijn slachtoffer van moordpartijen, worden geïntimideerd en uitgesloten van humanitaire hulp.

[0:06:16] Voorzitter, mijn collega Dobbe merkt het ook op.

[0:06:18] We hebben afgelopen dinsdag druzen hier op bezoek gekregen die een petitie hebben aangeboden.

[0:06:23] De situatie is echt nijpende.

[0:06:26] De provincie van de druzen, Suwaida, wordt op dit moment omsingeld door regeringstroepen.

[0:06:31] Die zorgen ervoor dat er niks kan binnenkomen, dus ook geen eten.

[0:06:35] De mensen geven zelfs de basisvoorziening van mail, mag niet meer binnenkomen.

[0:06:39] En ze roepen echt de internationale gemeenschap op om hen te helpen, om te zorgen dat de humanitaire hulp weer binnenkomt in Swaida.

[0:06:47] Voorzitter, ik heb daar ook een motie over ingediend, eerder al over specifiek voor deze kwetsbare groepen in Syrië, om daar specifiek ook humanitaire hulp aan te bestemmen.

[0:06:57] En ik zou echt van de minister willen weten

[0:06:59] in hoeverre hulp op dit moment bij de druzen terechtkomt.

[0:07:04] Ik heb eerder aan de minister gevraagd van hoe kan dat, dat humanitair hulp niet binnenkomt.

[0:07:09] Ik krijg dan vaak het verhaal ja, de druzen laten de hulp niet binnen.

[0:07:13] Voorzitter, dat kan bij mij niet in.

[0:07:15] We moeten echt alles proberen om deze groep

[0:07:19] zoveel mogelijk te helpen en te zorgen dat er de basisbehoeften van humanitaire hulp gewoon het land binnenkomt.

[0:07:26] Ik kreeg vanavond tijdens het vorige debat allemaal appjes binnen.

[0:07:30] Ik dacht, wat is er aan de hand?

[0:07:32] Ik kreeg van familie en vrienden uit Syrië te horen dat er zojuist twee christelijke mannen zijn vermoord door twee mannen die op motoren reden en hebben neergeschoten.

[0:07:43] Dus ik zou echt een oproep willen doen aan de minister om te kijken hoe we de situatie van die kwetsbaren... Ik ga ze geen minderheden noemen, want dat zijn de oorspronkelijke bewoners van het land Syrië.

[0:07:54] Hoe zorgen we dat deze mensen ook gewoon veilig in hun eigen land kunnen blijven wonen?

[0:07:59] Voorzitter, dan een vraag specifiek aan de minister met betrekking tot de motie die een aantal weken door de heer Seder en mij is ingediend en aangenomen door de Kamer, waarin wij de minister hebben verzocht om in VN-verband te kijken hoe we daar een coalitie van landen kunnen vormen om daar ook Jolani onder druk te zetten om deze kwetsbare groepen

[0:08:20] met rust te laten en hen ook te respecteren als inwoners van zijn land.

[0:08:26] Dus ik hoor graag ook wat de resultaten zijn geweest tijdens de VN van de minister met het vormen van coalities en het druk zetten op Jolani.

[0:08:35] Voorzitter, de vorige minister heeft ingestemd met het opheffen van de sancties waar

[0:08:39] Hij heeft zijn veto niet gebruikt, maar wel een aantal voorwaarden geëist om die veto niet uit te spreken.

[0:08:46] Waaronder het niet opheffen van de sancties, maar het opschorten van de sanctie, zodat wij ze makkelijk kunnen terugdraaien, mocht Jolani zich niet houden aan de afspraken.

[0:08:56] Voor mij is echt de vraag hoe lang we nog gaan wachten totdat we Yolani gaan wijzen op zijn verplichting om ook deze groepen met rust te laten en ze te beschouwen als de inwoners van zijn land.

[0:09:08] Dus ik zou graag van de minister willen weten of het niet tijd wordt om die sancties weer terug te draaien.

[0:09:14] Voorzitter, dan is het nog even... Dan wil ik toch echt ook stilstaan bij een aantal conflicten in de rest van de wereld.

[0:09:20] U heeft nog vier seconden.

[0:09:23] Laat ik de humanitaire ramp in Jemen, de vluchtelingen in Congo, het uitmoorden van christenen in de Sub-Sahara en de vrouwen en meisjes die op een gruwelijke wijze worden seksueel misbruikt door de strijdende partijen.

[0:09:34] Dank u wel, voorzitter.

[0:09:36] Dan is het woord aan de heer Van der Burgh, VVD.

[0:09:40] Er is een interruptie van de heer Boswijk.

[0:09:42] Er stond ook nog een ander onderwerp op de agenda, namelijk Afghanistan.

[0:09:48] Afghaanse bewakers.

[0:09:49] Dat is een van de eerste onderwerpen waar dit kabinet een streepdoor heeft gezet.

[0:09:53] Een afspraak heeft teruggedraaid.

[0:09:55] Nu is er een artikel geschreven, vandaag het NSC.

[0:09:58] Heeft dat NSC van standpunt doen veranderen?

[0:10:01] Want ik hoor een vurig pleidooi voor minderheden, voor kwetsbare mensen.

[0:10:05] Erg mee eens.

[0:10:06] Alle steun wat het CDA betreft, behoren Afghaanse bewakers daar ook onder.

[0:10:12] Voorzitter, ik kan nu een sneer naar de heer Boswijk geven, maar dat zal ik niet doen, want we hebben dit inderdaad in de vorige commissie drie uur geleden hebben we dit besproken, uitvoerig ook met elkaar.

[0:10:22] Dus ik kan het herhalen.

[0:10:24] Maar voorzitter, wij hebben ook aangegeven dat wij ook met betrekking tot de beantwoording van de minister daar als fractie met elkaar in conclaaf zullen gaan om te kijken of er nieuwe informatie is waarop wij gaan beoordelen met betrekking tot de Afghaanse bewakers.

[0:10:42] In de afgelopen maanden heb ik meerdere keren met de vorige minister gebeld en gevraagd hoe is de situatie met de Afghaanse bewakers.

[0:10:48] Ik was verheugd om te horen dat hij een schrijnende geval al had toegelaten.

[0:10:53] Deze minister bevestigde zelf dat het zelfs een vrouwelijke bewaker was.

[0:10:57] Ik ben blij dat de vorige minister gewoon een schrijnende geval heeft toegekend en haar en haar familie heeft overgehaald naar Nederland.

[0:11:04] En ik hoop dat deze minister ook barmhartig zal omgaan met zijn bevoegdheid.

[0:11:08] De minister had aangegeven hier nog even op een aantal vragen terug te komen straks.

[0:11:13] De heer Boswijk heeft nog een vervolgvraag?

[0:11:16] Oké, dan gaan we door naar de heer Van den Burgh, VVD.

[0:11:19] Ja, voorzitter.

[0:11:20] En gezien de manier waarop we de laatste tijd in de Kamer met elkaar omgaan en het feit dat de verkiezingen komen, had ik me heilig voorgenomen om overal in de verbinding te zoeken en dus niet het gevecht met collega's aan te gaan.

[0:11:33] Dat is vandaag wel extra lastig bij dit debat.

[0:11:36] Want daar waar we bij een debat over Gaza met vijftien woordvoerders zitten en iedereen de tijd voor weet te vinden, zitten we vandaag met z'n zessen.

[0:11:46] En dan zullen er ongetwijfeld collega's zijn die hele goede redenen hebben om niet te zijn.

[0:11:50] En ik ken ook een aantal collega's die er altijd zijn, alleen toevallig nu niet.

[0:11:54] Maar ik vind het toch wel bijzonder dat nu het gaat over Sudaan, Congo, Afghanistan, er zes partijen aanwezig zijn in plaats van de vijftien die we zien om het gevecht aan te gaan als het gaat om debatten over Gaza.

[0:12:11] Dat gezegd hebben de voorzitter.

[0:12:12] Als ik kijk naar Sudaan, ik heb eigenlijk niks aan te vullen op datgene wat mevrouw Dobbe allemaal heeft gezegd.

[0:12:18] Want mevrouw Dobbe en ik trekken volgens mij redelijk gezamenlijk op als het gaat om aandacht vragen voor Sudaan.

[0:12:24] 30 miljoen mensen die op een of andere wijze hulp nodig hebben.

[0:12:28] 10 miljoen mensen op de vlucht, waarvan overigens het merendeel in het land zelf.

[0:12:34] Maar kijk ook hoeveel mensen er naar Egypte zijn gegaan... waarbij een deel nog niet eens als vluchteling wordt erkend.

[0:12:41] 638.000 mensen volgens de laatste cijfers in acute nood... en al meer dan 150.000 doden.

[0:12:49] En het wrange is, en ik snap het overigens, voorzitter... dus het is geen verwijt naar enige hulporganisatie... maar ik zie ook steeds meer hulporganisaties zeggen... we redden het daar niet, we krijgen daar...

[0:13:00] geen veilige situatie, dus we trekken ons daar terug.

[0:13:04] En dat is wel een wrang en het krijgt ook niet de aandacht die andere conflicten krijgen.

[0:13:08] En ik vind dat we daar toch nadrukkelijk aandacht aan moeten besteden.

[0:13:11] Niet alleen omdat het om deze aantallen mensen gaat, wat op zich al een morele reden is om met Soudan bezig te zijn, maar ook omdat we er ook als westerse samenleving belang bij hebben dat hier vrede ontstaat.

[0:13:23] Al was het inderdaad maar vanwege en door de vele Nederlanders gevoelde prioriteit bij het indammen van migratiestromen,

[0:13:30] want hier hebben we het echt over hele grote aantallen.

[0:13:33] Het is belangrijk dat we daar toch bij stil blijven staan.

[0:13:37] Wat er in ingewikkeld is, en ik ga het op geen enkele wijze vandaag hebben over Israel-Gaza, want ik heb heel natuurlijk gezegd, dit moet juist over iets anders gaan, over de andere conflicten, zien we natuurlijk wel dat een aantal Arabische landen, die wij nodig hebben in het kader van het Israel-Hamas-conflict, dat die een rol spelen.

[0:14:00] in het Soudaan-conflict en dat er dus geopolitieke redenen zijn om voorzichtig met bepaalde partijen om te gaan, terwijl ze tegelijkertijd voor ons natuurlijk ook wel een partij zijn waar we druk op zouden moeten uitoefenen om een bijdrage te leveren aan het stoppen van het conflict.

[0:14:15] En ik vraag toch een reactie van de minister en ik besef dat deze minister hierin ook in het openbaarheid op eieren moet lopen, want deze minister heeft natuurlijk een helfer job met alles wat er hierin speelt.

[0:14:27] Luns zei ooit, het voordeel van een klein land is dat er heel veel buitenland is.

[0:14:32] Het nadeel is dat als je dan minister van Buitenlandse Zaken bent, dat je dan eigenlijk gewoon

[0:14:36] 20 banen tegelijk moet hebben en 30 ballen tegelijk in de lucht moet houden.

[0:14:41] Maar ik vraag toch een reflectie hierop van de minister.

[0:14:45] Congo is ook al het nodige overgezegd, maar kan hier niet onbenoemd blijven.

[0:14:50] Al was het ook maar omdat er nu een soort van vredesdeal ligt, ingestoken door de Verenigde Staten.

[0:14:58] Maar we zien dat die vredesdeal

[0:15:00] Nou, laat ik het voorzichtig zeggen, niet heel erg lijkt te werken.

[0:15:04] En een aantal zaken die daar zijn afgesproken, toch niet van de grond lijken te komen.

[0:15:08] En dat niet automatisch Amerika daar een goede rol in speelt, anders dan dat Trump het kon optellen in zijn lijstje van de zeven oorlogen die hij had gestopt, waarom hij nu toch echt de Nobelprijs verdient.

[0:15:19] En we zien daar natuurlijk ook de dubieuze rol in van...

[0:15:22] En ik noem in dit kader ook even de grondstoffendiscussie, die hem niet alleen voor Rwanda, maar ook gewoon voor de Westerse wereld belangrijk maakt.

[0:15:32] Een interruptie, voorzitter?

[0:15:34] Nee, u bent door de tijd heen.

[0:15:37] Dank voor uw inbreng.

[0:15:39] Ik zie geen interrupties.

[0:15:41] Mevrouw Dobbe komt u helpen.

[0:15:44] Een aardige interruptie op de heer Van den Burgh.

[0:15:49] Ik ga hem toch niet vragen wat hij nog meer had willen zeggen.

[0:15:51] Ik wil toch iets anders vragen.

[0:15:54] Aangezien we hier vanavond de verbinding zoeken, eens even kijken hoe ver we kunnen komen.

[0:15:59] Als het gaat over Soudan.

[0:16:02] Ik weet dat er voor de fact-finding mission te weinig budget voor is.

[0:16:06] Ik weet ook hoe belangrijk het is om strafeloosheid tegen te gaan, om te zorgen dat er geen nieuwe oorlogsmisdaden worden begaan, zoals het seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes, wat we nu zien.

[0:16:17] Daar moet je strafeloosheid voor aanpakken, anders kun je dat nooit stoppen.

[0:16:22] Maar als nu blijkt dat er inderdaad onvoldoende budget is voor die fact-finding mission, is de VVD dan ook bereid, in het belang van Soudan en de waarde die de VVD daaraan hecht, om dan ook te zeggen, ja, dan moeten er ook misschien wat extra middelen bij.

[0:16:35] De heer Van den Burg.

[0:16:39] Extra middelen erbij betekent van andere budgetten ergens extra middelen af.

[0:16:46] Dus dan moeten we het altijd in dat kader bekijken.

[0:16:50] Ik wil wel willend kijken naar de vraag van mevrouw Dobbe.

[0:16:55] Niet alleen put your money where your mouth is.

[0:16:57] Maar ook omdat ik denk dat het echt belangrijk is om te kijken wat we hier kunnen doen.

[0:17:02] Maar ik kan hier nooit jaap zeggen zonder dat ik weet waar een eventuele dekking vandaan komt.

[0:17:06] Want dan gaat het ten koste van iets anders.

[0:17:09] Ik kijk graag met u mee.

[0:17:13] Sorry, ik kijk graag met mevrouw Dobbe mee, voorzitter.

[0:17:15] Heel netjes.

[0:17:16] Dan nog een vervolgvraag van mevrouw Dobbe.

[0:17:19] Dank u wel.

[0:17:19] Dan hoop ik dat er inderdaad positief wordt geoordeeld tegen die plannen die ongetwijfeld de VVD hartstikke goed vindt.

[0:17:28] Ik heb ook in mijn inbreng als het gaat over de verschrikkelijke oorlog in Congo gezegd dat we moeten pleiten voor een EU-verbod op de import van mineralen uit Rwanda zolang dat land M23 blijft steunen.

[0:17:39] Kan de heer Van den Burg dat ook steunen?

[0:17:44] Dat weet ik niet, maar als ik hier zeg dat weet ik niet, dan zit het dichter bij een nee dan bij een ja.

[0:17:50] En dat heeft te maken met de vraag die ik zelf ook heb gesteld aan de minister.

[0:17:55] Met de geopolitieke situatie die speelt rondom de grondstoffen.

[0:17:59] Want we zien natuurlijk dat China, waar ik het nu niet meer over kan hebben,

[0:18:03] Ik was door mijn spreektijd heen in de voorzitterstrecht streng.

[0:18:08] Natuurlijk bezig is met het aanleggen van een monopolie op een aantal cruciale grondstoffen.

[0:18:15] Ik zie dat andere landen die die cruciale grondstoffen hebben, dat daar ook een mensenrechte vraagstuk aan de orde is.

[0:18:22] En ik zie tegelijkertijd dat wij in Europa wel afhankelijk zijn van die cruciale grondstoffen, ten behoeve van bijvoorbeeld onze eigen veiligheid.

[0:18:32] Dus ik vind dit een hele ingewikkelde.

[0:18:34] Dus ik neig naar nee, tenzij de minister mij overtuigt dat het toch heel erg zinnig is wat mevrouw Dobbe vraagt.

[0:18:44] Dat wachten we in spanning af.

[0:18:45] Dan nog een interruptie van de heer Boswijk.

[0:18:49] Voorzitter, aangezien we de verbinding zoeken, ik was even benieuwd wat de heer Van den Burg nog meer te melden had.

[0:18:55] De heer Van den Burg, maar wel graag binnen een minuut.

[0:18:59] Ja, voorzitter, want ik vind het buitengewoon aardig van het CDA om hier bij stil te staan, voorzitter.

[0:19:04] Maar dan had ik in ieder geval nog stil willen staan bij Afghanistan en dan niet bij de Afghaanse bewakers.

[0:19:10] We hebben het vanmiddag over gehad en heb ik ook mijn bijzondere positie uitgelegd in deze.

[0:19:15] Maar we hebben natuurlijk wel te maken gehad met de regering Biden, die Afghanistan in de steek heeft gelaten.

[0:19:21] En wij waren zonder Amerikanen niet in staat om daar zelf nog een

[0:19:25] toonaangevende rol in te spelen.

[0:19:27] Ze hebben ons ook terug moeten trekken met alle gevolgen van dien waar we het onder andere vanmiddag in een specifieke situatie over hebben gehad.

[0:19:34] Maar ik zie bijvoorbeeld wel ook de laatste berichten weer die niet alleen gingen over internet wat af werd geschaald nu enigszins terugkomt, maar zeker ook de positie van vrouwen en meisjes.

[0:19:44] vrouwen en meisjes bestaan niet meer in het openbare leven.

[0:19:49] Hun stem, en dat klinkt als figuurlijk zoals je het normaal gesproken zou bedoelen, maar het is hier zelfs letterlijk, hun stem mag niet meer gehoord worden.

[0:19:57] En alhoewel wij ons hebben moeten terugtrekken door het terugtrekken van Amerikanen, vind ik toch dat wij een bijzondere relatie hebben met Afghanistan en dus ook specifiek met deze groep die

[0:20:11] Nou, meer dan, ik zou bijna zeggen, in welk ander land ook, nu totaal van de visuele kaart wordt geduwd, voorzitter.

[0:20:21] Dank u wel.

[0:20:21] Dan geef ik het woord aan de heer Van Baarle van Denk.

[0:20:24] Dank u wel, voorzitter.

[0:20:26] In navolging van de heer Van der Burger wil ik beginnen met Afghanistan.

[0:20:32] Inderdaad, een land waar het Westen twintig jaar lang militair aanwezig was, maar waar uiteindelijk nu talloze Afghanen in armoede, in honger leven.

[0:20:41] En Afghanistan wordt niet alleen geteisterd door die armoede en die honger, maar ook het leed van een allesvernietigende aardbeving, waardoor meer dan drieduizend doden zijn gevallen en tienduizenden gewonden.

[0:20:54] En dat leed is onbeschrijfelijk, voorzitter.

[0:20:57] En we hebben een brief gekregen van de regering.

[0:21:00] naar aanleiding van vragen die ik heb gesteld bij de regeling van werkzaamheden en tijd terug.

[0:21:04] En daarin somt de regering eigenlijk op wat het al deed.

[0:21:07] En mijn vraag zou zijn, hoe kan de Nederlandse regering de hulp aan de slachtoffers van die aardbeving vergroten?

[0:21:14] En de honger en de armoede die daardoor is toegenomen verlichten?

[0:21:19] En hoe vestigt Nederland ook in de diplomatieke contacten die het heeft met andere landen de aandacht op de noodzaak voor het vergroten van die hulp?

[0:21:28] Voorzitter, dan de Oeigoeren.

[0:21:30] De genocide die tegen de Oeigoeren plaatsvindt is echt verschrikkelijk.

[0:21:36] En China vierde recent nog de 70ste verjaardag van de annexatie van Oost-Turkestan.

[0:21:43] En kondigde aan met tientallen nieuwe luchtroutes naar Europa producten te verkopen die eigenlijk met Oeigoerse slavenarbeid zijn gemaakt.

[0:21:53] Voorzitter, kan de minister in ieder geval beloven dat geen van deze vluchten ooit naar Nederland zullen gaan?

[0:21:58] En kan hij ook een update geven over hoe hij de motie van DENK uitvoert, waarin de regering wordt opgeroepen om meer sancties te bepleiten tegen de plegers van de mensenrechten schendingen tegen de Oeigoeren?

[0:22:09] En kan de minister...

[0:22:11] duidelijkheid geven over hoe die maatregelen om producten die met dwangarbeid tot stand zijn gekomen om die te weren, hoe die nu ingezet gaan worden om producten die met Urgoerse dwangarbeid tot stand zijn gekomen om die te weren.

[0:22:28] Dat zou met snelheid gebeuren, maar daar hebben we ook nog niks van gehoord.

[0:22:33] Voorzitter, ook ik wil dan mijn blik op

[0:22:37] Syrië werpen.

[0:22:38] En voorzitter, de pleidooien die in de Kamer gehouden worden en ook vrijwel alle moties die gaan over de posities van minderheden, die steunen wij.

[0:22:48] En het moedige Syrische volk heeft jarenlang gevochten om het bloedige bewind van Assad ten val te brengen.

[0:22:55] En er ligt nu een arrestatiebevel tegen Assad.

[0:22:58] En het is zaak dat alles op alles gezet blijft worden om ervoor te zorgen dat Assad ook voor het gerecht gebracht wordt.

[0:23:05] Daar is gewoon hulp van Nederland bij nodig.

[0:23:08] Hoe staat Nederland erin om de slagen van Damascus te laten vervolgen?

[0:23:14] Welke inspanningen verricht Nederland om ervoor te zorgen dat Assad die vervolging niet ontloopt?

[0:23:20] En de humanitaire situatie in Syrië blijft ook nog uiterst zorgwekkend.

[0:23:26] En kan de minister een update geven over welke inspanningen de Nederlandse regering op dit moment levert voor het ondersteunen van de wederopbouw en voor het geven van steun aan de bevolking?

[0:23:38] Voorzitter, ik zou de minister ook willen vragen wat de inspanningen van de Nederlandse regering zijn om de Rohingya te helpen in Myanmar, die toch wel als een van de minderheden daar een van de grootste slachtoffers zijn van de oorlog die daar nu woedt en onder erbarmelijke omstandigheden in vluchtelingenkampen in aangrenzende landen leven.

[0:24:00] Dat moeten we onze aandacht krijgen.

[0:24:02] Hoe is bijvoorbeeld mijn amendement dat is aangenomen om budgetten voor vrij te maken uitgevoerd?

[0:24:07] Ik zou ook stil willen staan bij Bosnië, een prachtig land dat verscheurd is door de verschrikkelijke genocide die daar heeft plaatsgevonden.

[0:24:20] Vele Bosnische Nederlanders dragen dat verleden elke dag nog met zich en vragen tot op de dag van vandaag of er een monument kan komen.

[0:24:29] Permanente zin hier in Nederland om de slachtoffers van die genocide te herdenken.

[0:24:34] Nu is er een plek onthuld pas door de Nederlandse regering.

[0:24:37] Ik zou de minister willen vragen als laatste vraag of hij kan toezeggen dat op de kortst mogelijke termijn dat die plek voor permanente herdenking ook gerealiseerd wordt.

[0:24:47] Dank u wel.

[0:24:47] Dan is het woord aan de heer Boswijk namens CDA.

[0:24:50] Dank u wel.

[0:24:51] We hebben het hier vaak over Gaza en Oekraïne en het is goed dat we nu eindelijk ook stilstaan bij veel andere conflicten en schrijnende situaties.

[0:25:00] En zoals velen wil ik beginnen met Afghanistan.

[0:25:02] En ja, eerlijk is eerlijk, ik moet keuzes maken in debatten, dus het was geen sneer.

[0:25:06] Het was oprechte interesse hoe mijn collega van andere partijen erin staan.

[0:25:10] Aangezien het hier op de agenda stond, Afghanistan, heb ik niet het andere debat deelgenomen.

[0:25:16] Ik ben heel benieuwd hoe de minister reflecteert op het artikel in NRC wat ervan waar is.

[0:25:23] En als dat waar is, of dat het een reden is om het hoger beroep te stoppen.

[0:25:27] Wij zijn als CDA altijd tegen het terugdraaien van het besluit geweest.

[0:25:32] We hebben het toen beschamend genoemd.

[0:25:35] Met de informatie van nu zijn we alleen maar versterkt in dat oordeel.

[0:25:39] Dus ik hoop van harte dat partijen die destijds voor de terugdraai van die deal zijn, dat nu zullen heroverwegen.

[0:25:46] Dan, wereldwijd, 1 op de 7 christenen wordt vervolgd.

[0:25:50] 380 miljoen mensen zijn dat volgens Open Doors.

[0:25:54] Het CDA wil dat Nederland bouwt aan een internationale coalitie tegen geloofsvervolging en in het bijzonder bescherming van christenen.

[0:26:01] We vroegen eerder naar een speciale VN-resolutie over religie in conflict en vrede, vergelijkbaar met de VN-resolutie 1325 over women, peace and security.

[0:26:09] De minister stond er toen niet echt voor open, destijds minister Veldkamp.

[0:26:15] Is hij nu wel bereid om zich nu wel voor deze resolutie in te zetten?

[0:26:20] En hoe voert hij de motie van de ChristenUnie-SGP aan uit die oproept om christenvolgen structureel op te nemen in diplomatieke gesprekken?

[0:26:27] En licht daarvan, voorzitter, maak ik mij ook grote zorgen over de positie van christenen, maar ook druzen in Syrië.

[0:26:35] Ik ga nu nog niet zo ver als collega Kalleman dat ik zeg we moeten

[0:26:38] De diplomatieke banden stoppen enzovoort, omdat ik ook andere dilemma's zie.

[0:26:42] Maar ik ben wel benieuwd hoe de minister hiernaar kijkt.

[0:26:46] Collega Dobbe vraagt altijd terecht aandacht voor Sudan.

[0:26:50] Daar sluit ik mij helemaal bij aan.

[0:26:52] Een bloedige strijd waar we veel te weinig over horen.

[0:26:56] En we weten dat onder andere de Verenigde Arabische Emiraten daar ook een rol in spelen.

[0:27:03] Hoe kijkt de minister daarnaar en hoe kunnen wij onze relatie richting die partijen gebruiken?

[0:27:08] En in Congo zien we eigenlijk hetzelfde.

[0:27:10] De collega van de VVD, de heer Van den Burg, had daar ook al een opmerking over.

[0:27:15] en ook over het vredesplan, wat nog niet echt van de grond komt, om het maar even licht uit te drukken.

[0:27:20] Hoe kijkt de minister daarnaar?

[0:27:22] Welke rol kunnen we als Europa spelen, ook als het over grondstoffen betreft?

[0:27:26] En in het licht daarvan zien we dat China natuurlijk ook een hele grote rol speelt.

[0:27:30] Dan wil ik dan ook afsluiten met een laatste vraag.

[0:27:32] Er is net bekend geworden dat het Chinese staatsbedrijf Citicom voor 99 procent aandeelhouder is in onderzeekabels tussen Finland, Zweden en Estland.

[0:27:44] en daarmee eigenlijk praktisch al het verkeer kan afluisteren, is de minister bereid om ook te onderzoeken hoe ver de Chinese invloed is in de onderzeekabels die op het Nederlands grondgebied liggen.

[0:27:55] Dat was hem.

[0:27:57] Dank u wel.

[0:27:57] Dank u wel.

[0:27:58] En aangezien ik van de collega's heb gevraagd om te kijken of het wat korter kan, zie ik af van mijn eigen inbreng.

[0:28:04] En er kunnen een aantal ambtenaren die zich bezighouden met Georgië, Turkije, Caucusus en Servië heel blij mee zijn.

[0:28:11] En dan kijk ik naar de minister hoeveel tijd hij nodig heeft voor een schorsing.

[0:28:14] Dan gaan we verder om 20.08 uur.

[0:51:03] Ik heropen de vergadering.

[0:51:06] Aan de orde is de eerste termijn van het kabinet.

[0:51:09] En voor ik het woord geef aan de minister, we hebben net afgesproken een experiment.

[0:51:15] Het is wel onbeperkt aantal interrupties, maar max 30 seconden.

[0:51:18] En zodra iemand daar overheen gaat, zijn alle interrupties voor diegene op.

[0:51:23] Dan geef ik eerst het woord aan de minister.

[0:51:26] Creatief voorzitter.

[0:51:28] Ik ben benieuwd.

[0:51:32] Ik heb twee blokjes.

[0:51:33] De landensituaties en de thema's.

[0:51:37] Binnen de landensituaties begin ik met een leftover van het vorige debat.

[0:51:41] namelijk de schijnende gevallen.

[0:51:43] Wat is de omschrijving daarvan?

[0:51:44] Wat zijn de criteria?

[0:51:46] En hoeveel zijn er in deze kabinetsperiode toegekend?

[0:51:50] Te beginnen met dat laatste, dat was er één.

[0:51:52] Dat was de vrouwelijke bewaking waar ik eerder over sprak.

[0:51:54] Dus dat is de enige die tijdens deze kabinetsperiode door mijn voorganger, voorvoorganger, is toegekend.

[0:52:02] En de schijnende gevallen, daar zal ik u voorlezen, want daar de tekst is die daaronder ligt.

[0:52:07] Het zijn uitzonderingsgevallen die net buiten de grenzen van de bestaande kaders vallen en niet op voorhand te definiëren unieke situaties zijn.

[0:52:15] Deze uitzonderlijke gevallen worden via verschillende kanalen onder aandacht gebracht en vervolgens wordt hier goed naar gekeken en wordt uiteindelijk de betrokken minister daarvan op de hoogte gebracht en geadviseerd om deze unieke gevallen goed te keuren als schrijnend.

[0:52:28] Dat betekent dat we al die verzoeken zien, kijken of er bestaande voorzieningen zijn waar iemand voor een aanmerking komt en of er bijzondere omstandigheden zijn die in dit geval weer terscheinend gezien kunnen worden, terwijl de casus als zodanig buiten de bestaande voorzieningen valt.

[0:52:45] En juist daarom zijn er geen vaste criteria, want als je vaste criteria had, had je een nieuwe voorziening kunnen maken.

[0:52:51] Dus wat ik u toezegde, dat dit

[0:52:54] vast gedefinieerd was, dat is het niet.

[0:52:56] Daar bestaat een discussionaire bevoegdheid om bij het vallen buiten die criteria daar enige ruimte in te vinden en dat altijd op advies van het apparaat.

[0:53:09] Een introductie van mevrouw Dobbe.

[0:53:12] Als er staat net buiten de kaders vallen, was dat de eerste zin?

[0:53:15] Wat bedoelt u dan met net buiten de minister?

[0:53:20] Bedoelt u in hoever buiten de kaders dat valt?

[0:53:23] Mevrouw Dobbe.

[0:53:28] Het is inderdaad nogal een vage beschrijving.

[0:53:32] Dat kan leiden tot willekeur.

[0:53:34] Wat betekent dat dan net buiten de kaders?

[0:53:37] In algemene zin, en bij het asieldebat vanmorgen had u dat kunnen horen, ben ik geen voorstander van discussionaire bevoegdheden, juist omdat daar altijd enige gevaar voor willekeur ligt.

[0:53:49] In dit geval kan ik alleen maar duiden op het laatste voorbeeld dat we hebben gehoord, dat iemand die eigenlijk in de groep viel,

[0:53:56] waar nu over geprocedeerd wordt, toch wel is toegelaten, ondanks dat strikt gezien zij voldeed aan dezelfde criteria, maar in dit geval vanwege het zijn van vrouw in een land waar het leven aan vrouwen compleet wordt ontzegd, toch een uitzondering is gemaakt.

[0:54:13] Dat is denk ik een voorbeeld waarbij de voorziening als zodanig hier

[0:54:20] niet die ruimte had geboden, maar de schijnendheid van dit individuele geval daar wel ruimte voor heeft geboden.

[0:54:25] Dus ik kan het niet harder maken dan dat.

[0:54:30] Maar de opdracht is natuurlijk om willekeur altijd te voorkomen.

[0:54:34] Mevrouw Dobbe.

[0:54:36] Ja, van mij mag het, zolang u onder de dertig seconden blijft.

[0:54:40] Zijn de 42 bewakers die de rechtszaken, die het korte ding hebben aangespannen, zijn die ook beoordeeld met deze criteria?

[0:54:48] De minister.

[0:54:50] Alle gevallen worden beoordeeld langs het meetlat van de bestaande voorzieningen.

[0:54:58] Als ze erbuiten vallen, maar er spraken van bijzondere omstandigheden die schijnendheid zouden kunnen veroorzaken, dan worden die onder aandacht gebracht.

[0:55:10] Zo is deze ene naar boven gekomen, maar de andere 42 dus niet.

[0:55:14] Dan zie ik ook nog... Tot slot, mevrouw Dobbe.

[0:55:19] Maar zijn die 42 bewakers nu op basis hiervan beoordeeld of niet?

[0:55:23] De minister.

[0:55:25] Ja, er is geen vinkjescheinendheid, want het is juist iets wat valt buiten de bestaande voorzieningen.

[0:55:33] Dus er zijn vinkjes voor de bestaande voorzieningen, maar je kunt bij het beoordelen van mensen langs bestaande voorzieningen aanlopen tegen een casus waarvan je zegt van ja, alles aan deze casus zegt eigenlijk zou je hier wel willen inwilligen, maar mijn vinkjes uit de voorzieningen passen niet.

[0:55:51] Nou, dan komt zoiets omhoog als een scheinende casus.

[0:55:55] Ik wil het echt ook begrijpen.

[0:56:00] Ik begrijp het.

[0:56:00] Want als het onder de voorziening had gevallen, hadden ze het gewoon opgehaald.

[0:56:03] Dus dit zijn echt precies de gevallen die buiten het boot vielen.

[0:56:05] Dus niet direct in dienst waren van de staat.

[0:56:09] Niet in de eerste ring waren.

[0:56:10] Dus precies.

[0:56:11] En u zegt mooi voorbeeld inderdaad is een vrouw.

[0:56:13] De situatie is echt veranderd.

[0:56:14] Vrouwen hebben geen leven meer na de machtsovername.

[0:56:16] Daarom heeft de minister waarschijnlijk haar toegelaten.

[0:56:19] De minister.

[0:56:21] Ja, daar heeft de heer Karman gelijk in.

[0:56:23] En hij zei, goh, er waren zelfs vrouwelijke bewakers in Afghanistan.

[0:56:26] Ik ben heel veel naar vrouwelijke politieagentopleidingen, vrouwelijke Afghan National Army opleidingen geweest.

[0:56:33] Wat dat betreft, als je kijkt hoe dit land gewoon honderden jaren terug is geworpen in de tijd, dan is dat absoluut schrijnend om te zien.

[0:56:41] Ik zie verder geen interrupties, dus minister Volk zijn betoog.

[0:56:46] Ik denk dat ik zo in ieder geval een stukje Afghanistan tegenkom, maar dan in een andere orde.

[0:56:49] Maar we schieten nu toch even naar Sudaan.

[0:56:52] En dan begin ik met de vraag van mevrouw Dobbe over is het mogelijk om exportautorisaties van medische spullen versneld te behandelen en prioriteit te geven.

[0:57:01] Er is geen specifieke exportautorisatie voor humanitaire hulp.

[0:57:06] Dus het hangt elk jaar af van wat voor soort goed is het, door welk malletje het moet in het kader van de exportvergunning.

[0:57:14] Strategische goederen bijvoorbeeld, die hebben misschien een ABDO-autorisatie nodig via het ministerie van Buitenlandse Zaken, terwijl andere goederen weer vallen onder algemene exportregels en een certificaat van oorsprong vereisen voor het land van bestemming.

[0:57:29] Dus het hangt niet af van het doel van de goederen, maar de aard van de goederen.

[0:57:34] En dat maakt het moeilijk om een specifieke categorie te maken voor medisch of humanitair.

[0:57:42] Maar ik snap natuurlijk uw verzoek om... Hoe sneller we dit, hoe makkelijker we dit kunnen maken, hoe beter.

[0:57:51] Alleen via de exportcategorie kan het dus niet.

[0:57:54] Heeft de minister dit onderwerp afgesloten of zijn er nog... Ja?

[0:57:57] Oké.

[0:57:57] Soudan niet, maar wel deze vraag.

[0:57:59] Zullen we dan gewoon eerst blokjes Soudan doen en dan... Ja?

[0:58:02] Gaat u voor.

[0:58:02] Gaat u voort.

[0:58:03] Hoe dragen wij bij aan de fact-finding mission Soudan?

[0:58:05] Heeft die voldoende middelen?

[0:58:08] We steunen in de VN Mensenrechtenraad als lid van de kerngroep de mandaatverlenging van de fact-finding mission in Soudan.

[0:58:14] Want zonder die mandaatverlenging kan de fact-finding mission überhaupt niks doen.

[0:58:19] We kunnen niet direct financieel bijdragen aan de fact-finding mission Soudan vanwege de onafhankelijkheid van de fact-finding mission, maar indirect steunen we ze wel.

[0:58:26] via ongehoormerkte bijdrages aan OHCHR, 6,5 miljoen in dit jaar, 2025, en een recente bijdrage van 2 miljoen aan het landenkantoor in Soudaan, die indirect ook het werk van de FFM ondersteunt.

[0:58:41] Vanwege de financiële crisis bij de VN, helaas, zijn ook de middelen van de FFM wel beperkt.

[0:58:47] Ik heb zelf een event geleid

[0:58:49] gehost in New York, waarbij we ook leden van de Fact-Finding Mission op beeld hadden om te vertellen over het werk wat zij doen.

[0:58:58] Zeer indrukwekkend, zeer nodig en ook hier toont het weer aan dat zonder accountability het conflict in ieder geval nooit tot een einde zou komen.

[0:59:06] Dus ik ondersteun in het werk van de harten en zal dat ook blijven doen.

[0:59:17] Ik zeg nog even een aanvulling op het vorige punt van mevrouw Dobbe.

[0:59:20] We gaan wel op een andere wijze in overleg met hulporganisaties kijken... wat we meer kunnen doen om hun logistiek te ondersteunen.

[0:59:27] Om in ieder geval die flauw van goederen naar Sudaan zo snel en zo goed mogelijk te laten verlopen.

[0:59:33] Dus niet via de exportrestricties, maar wel op andere wijze.

[0:59:36] Dan de rol van Arabische landen met het conflict in Soudaan.

[0:59:42] Een aantal vragen daarover, eentje specifiek gericht op de VAE... en eentje van de heer Van den Burgh wat meer in zijn algemeenheid.

[0:59:49] Ja, ik denk dat Arabische landen en ook de VAE... een belangrijke rol kunnen spelen in de voortzetting... dan wel de beëindiging van dit conflict.

[0:59:58] We wijzen ze ook op hun verantwoordelijkheden... rond het internationaal recht wanneer dat nodig is.

[1:00:03] En we moedigen ze ook van harte aan om een positieve bijdrage te leveren aan het beëindigen van het conflict.

[1:00:09] Het is in die zin een van de vaste gespreksonderwerpen met al deze landen, om te kijken of we in ieder geval een klein beetje in de richting kunnen duwen van deescalatie, in ieder geval de naleving van het internationaal humanitair recht en de ongehinderde humanitaire toegang.

[1:00:24] En daar schort het op dit moment zeker aan.

[1:00:29] Dan kom ik in ieder geval tijdelijk bij Congo en Rwanda.

[1:00:32] Dan zijn er nog een aantal interrupties.

[1:00:34] Mevrouw Dobbe.

[1:00:36] Om te beginnen dat gesprek.

[1:00:37] Heel fijn dat u dat wilt doen.

[1:00:39] Om te kijken hoe we dat kunnen ondersteunen.

[1:00:42] Krijgen we daar een terugkoppeling van?

[1:00:43] Dan kunnen we kijken of we daarmee kunnen helpen.

[1:00:46] De minister.

[1:00:47] Nee, dat valt echt om de vertrouwelijkheid van het diplomatieke verkeer.

[1:00:51] En ja, dat is ook een groot goed.

[1:00:53] Want daardoor kun je in meer openheid spreken met die landen.

[1:00:56] Op het moment dat zij zouden weten dat alles wat wij daar bespreken naar buiten komt.

[1:01:00] dan houdt het open verkeer al snel op.

[1:01:03] Dus het diplomatiek verkeer is daarom dus ook uitgezonderd van bijvoorbeeld de wet open openheid of andere verzoeken.

[1:01:13] Oké, dan heb ik nog een gevraagd om een specialist die misdaden tegen vrouwen en kinderen onderzoekt.

[1:01:18] Daar hebben we verschillende organisaties verzoeken om gedaan.

[1:01:20] Misschien kunnen we daar nog wat in betekenen.

[1:01:22] De minister.

[1:01:24] Ja, wij kunnen dat zelf dus niet, omdat wij niet direct kunnen financieren aan de Factfinding Mission.

[1:01:29] Dat moet dan echt gaan via het OHCHR.

[1:01:34] Vanwege de onpartijdigheid van de Factfinding Mission.

[1:01:36] Wat ik wel kan toezeggen is dat wij een overleg kunnen gaan met het OHCHR.

[1:01:40] om te vragen of dit een van de zaken is waar aandacht voor is.

[1:01:45] Dan nog kunnen wij niet direct financieren.

[1:01:47] Financieren wij via het OHCHR, maar we zullen kijken of dit op hun lijst staat.

[1:01:55] Dan was er nog een vraag van de heer Van den Burgh.

[1:01:57] Nee?

[1:01:58] O, dan zag ik dat verkeerd.

[1:01:59] Dan vervolgt de minister Zembato.

[1:02:02] Congo, Rwanda en M23.

[1:02:05] Als u het nou heeft over onderwerpen die we opbrengen, ook dit onderwerp heb ik in het eerste contact met mijn man deze collega

[1:02:13] Ook daar zal ik weer niet in details treden, maar weet dat dit onze aandacht heeft in de contacten die wij hebben.

[1:02:21] In januari hebben we in EU-verband gepleit voor sancties voor M23 en het Rwandese leger.

[1:02:26] Die sancties zijn in maart in werking getreden.

[1:02:28] We hebben ook in EU-verband gepleit voor opschorting van de MLU met Rwanda.

[1:02:32] op kritische grondstoffen.

[1:02:34] Momenteel is dat MOU on the review geplaatst door de commissie, dus de uitvoering daarvan ligt op dit moment stil.

[1:02:41] En dat hebben we ook in de Afrika-strategie en de Grote Mere-strategie die we deze week hebben verzonderd opgenomen.

[1:02:48] Op welke wijze staan wij in contact met organisaties voor medische ondersteuning van slachtoffers van seksueel geweld in Congo?

[1:02:53] Wij ondersteunen de humanitaire partners die betrokken zijn bij de hulpverlening daar in het DRC.

[1:02:58] Dus de Dutch Relief Agency, het Rode Kruis, UNICEF, World Food Programme, ICRC.

[1:03:03] En dat doen we met flexibele financiering.

[1:03:06] De medische ondersteuning aan slachtoffers van seksueel geweld is onderdeel van de humanitaire hulpverlening in Congo.

[1:03:12] En via de EU pleiten wij voor verbeterde humanitaire toegang en humanitaire corridors.

[1:03:18] De EU, speciaal tegenwoordig voor de Grote Merenregio, is hier doorlopend over in gesprek met de strijdende partijen in de regio.

[1:03:28] Hoe kijk ik dan naar het vredesproces?

[1:03:31] Een van de zeven van Trump, zeg ik dan maar.

[1:03:34] En welke rol kan Europa spelen, ook waar het gaat om mineralen?

[1:03:38] De inspanningen van de VS, welk conflict het natuurlijk over gaat, juichen we natuurlijk van harte toe.

[1:03:45] Alles wat kan helpen om te komen tot een diplomatieke oplossing,

[1:03:51] moeten we aangrijpen en of dat nu geldt voor het conflict in Gaza, Armenië, Azerbeidzaan of ook hier in Congo.

[1:04:00] De Europese grondstoffenpartnerschappen beogen bij te dragen transparantie en traceerbaarheid en daarmee ook een mitigatie van de grondoorzaken van de instabiliteit in de regio.

[1:04:09] En in reactie op de schending van de territoriale integriteit van de DRC door Rwanda begin dit jaar

[1:04:15] heeft mijn voorganger in EU-verband meermaals gepleit voor het opschoten van die grondstoffenpartnerschap met Rwanda op kritieke grondstoffen.

[1:04:22] En die ligt dus stil, zoals ik dat net had verteld.

[1:04:28] Ik ga weer even terug naar Afghanistan voor de heer Van Balen, maar dan specifiek met betrekking tot de aardbeving.

[1:04:35] Wij ondersteunen de humanitaire organisaties die al betrokken zijn bij de hulpverlening in Afghanistan en dat doen we met meerjarige

[1:04:41] flexibele financiering en juist door die flexibele financiering kunnen zij ook inspringen op rampen, zoals deze aardbeving, en daar dus zonder dat wij daar direct aan bijdragen, wel een bijdrage leveren aan het leed.

[1:04:54] Ook door Nederland steunde Rode Kruis en de Rode Half Maan Beweging verleende hulp en bodenondersteuning aan hulpverleners bij zoekacties naar vermiste personen die mogelijk onder puin lagen.

[1:05:04] Het Central Emergency Response Fund, het noodhulpfund van de VN, waar wij dit jaar met 59 miljoen dollar een van de grootste donoren van zijn, maakt in de dagen na de aardbevingen ook nog 5 miljoen dollar beschikbaar voor hulpverlening.

[1:05:18] En ook het Afghanistan Humanitarian Fund, waar wij dit jaar 10 miljoen aan hebben gedoneerd, maakt er geld vrij voor de hulpverlening daar.

[1:05:26] Dus indirect, ik zei het niet direct, maar indirect hebben we als Nederland zeker een rol gespeeld in het leningen van de noden daar.

[1:05:34] Breng mij naar Syrië.

[1:05:40] Er werd gevraagd naar een coalitie over de veiligheidssituatie in Syrië.

[1:05:46] We hebben diverse politieke en hoogankelijke bijeenkomsten gehad in New York om te spreken over de veiligheidssituatie in Syrië.

[1:05:55] En in elk gesprek hebben we opgeroepen tot een zo gezamenlijk mogelijke inzet daartegen.

[1:06:00] Zelf heb ik gesproken met Al Shabani, de Syrische minister van Buitenlandse Zaken in deze

[1:06:06] overgangse regering, en ik heb al gesproken over de zorgelijke veiligheidssituatie, niet alleen met betrekking tot Druze, ook met betrekking tot Alerwieten, ook met betrekking tot de Koerdische gemeenschappen in het Noordoosten en de stappen die er nodig zijn om de veiligheidssituatie voor die gemeenschappen te verbeteren.

[1:06:26] Ik merk wel in die gesprekken dat het zeer noodzakelijk is dat de cynische overgangsregering samen met de Israëlische regering komt tot een vergelijk.

[1:06:35] Met name daar waar het gaat om de druziende regio.

[1:06:39] Die gesprekken lopen ook weer.

[1:06:40] Die hebben een tijdje stilgelegen.

[1:06:42] Al-Shabani was in ieder geval positief gestemd dat hij hier mogelijk tot een vergelijk zou kunnen komen.

[1:06:48] Wat in ieder geval de onrust die daar heeft geheerst enigszins kan ledigen.

[1:06:53] We hebben ook een anti-ISIS coalitie gehad om over de dreiging van ISIS in Syrië te spreken.

[1:06:59] En er was een ministerieel event met de VN over de situatie in de kampen in Noordoost-Syrië.

[1:07:04] En de hele grote inspanningen die Irak doet om mensen daar weg te halen en te re-integreren in Irak.

[1:07:09] Inmiddels zijn het al zo'n 18.000 mensen.

[1:07:12] Maar we zitten dan ook bijna tien jaar na de datum dat die mensen daar beland zijn.

[1:07:16] Dus het is ook de hoogste tijd om daar een verschil op te maken.

[1:07:22] Dan was er nog een vraag van de heer Van Balen over wat doen we dan van de wederopbouw voor Syrië en de ondersteuning van de bevolking daar.

[1:07:29] De eerste stappen zijn gezet.

[1:07:30] Het werd al genoemd met de opschorting van de EU en via sectorale sancties waarmee economisch herstel en wederopbouw van Syrië bevorderd kan worden.

[1:07:39] De Nederlandse steun, bijvoorbeeld door bijdrage en stabilisatie, ontmijningen en bewijsvergaring.

[1:07:44] ...wordt in het nieuwe Syrië ook voortgezet en uitgebreid.

[1:07:47] En daarmee bouwen we aan een veiliger Syrië... ...waar hopelijk ook meer mensen naartoe kunnen en willen terugkeren.

[1:07:54] Voor de lange termijn moeten we dat echt in EU-verband doen.

[1:07:57] Dus we zetten ons in voor versterkte Europese coördinatie... ...ten aanzien van wederopbouw... ...en het onderzoeken van eventuele verdere sanctieverlichting... ...die nodig is voor economisch herstel.

[1:08:07] Daarnaast kijken we ook naar de ontwikkelingsbank en de VN... ...en de slagkracht die zij hebben om een verschil te maken.

[1:08:13] Wat betreft Assad, die zit gelukkig niet meer in Syrië, maar is ook nog niet hier in Den Haag.

[1:08:23] We hebben in dit geval alleen maar rechtsmacht als er een link is met Nederland.

[1:08:26] En het is een dilemma om te zien of dat in dit geval op enige wijze te vinden is.

[1:08:31] Anders zijn we toch echt afhankelijk van internationale inspanningen.

[1:08:37] De situatie met christenen, ten slotte ook in Syrië, zoals de heer Karaman vroeg.

[1:08:43] Het geweld dat heeft plaatsgevonden rondom die verschillende gemeenschappen baart ons ernstige zorgen.

[1:08:48] Ook de terroristische zelfmoordaanslag in Damaskus, de Griekse orthodoxe kerk op 22 juni, maar ook andere vormen van geweld tegen christenen.

[1:08:57] Alle geloofsgemeenschappen, alawieten, koerden, christenen, druzen, moeten in Syrië beschermd worden.

[1:09:04] Dat is een boodschap die ik, maar ook de premier, heel duidelijk tegen onze

[1:09:09] counterparts hebben neergelegd, inclusief de vrijheid van religie.

[1:09:15] Daarnaast zijn er ook VN-instellingen zelf, dus we laten niet alles aan de Syrische regering.

[1:09:19] Ook de VN-instellingen doen onderzoek naar de mensenrechten schendingen, waaronder de UN Commission of Inquiry.

[1:09:25] Die mechanismen steunen we en we volgen ook de uitkomsten van die onderzoek nauwgezet.

[1:09:32] We weten allemaal, dan laat ik de druzin

[1:09:36] Ik ga nog even door met Siri en dan doe ik een algemene afronding.

[1:09:41] In de vergelijking komt hulp bij de druzen terecht en moeten we werken aan humanitaire corridors.

[1:09:48] Ook de humanitaire situatie in Syrië steunen wij met ongeoormerkte meerjarige financiering.

[1:09:53] Dus onze humanitaire partners hebben ook daar de flexibiliteit om te reageren bij acute of nieuwe noden.

[1:10:00] Dat doen ze op basis van de grootste noden en ten behoeve van de meest kwetsbare groepen.

[1:10:03] En daar vallen minderheden zoals de druzen absoluut onder.

[1:10:06] Er komt uit het gesprek met die organisaties geen indicatie naar voren dat bepaalde gemeenschappen niet worden bereikt met hulp.

[1:10:13] En natuurlijk staan we hierover in nauw contact met onze partners, maar het lijkt op dit moment niet nodig om aparte humanitaire financiering voor kwetsbare groepen ter beschikking te stellen.

[1:10:23] We vragen er aandacht naar en zij verzekeren ons dat ze dat meenemen in hun response.

[1:10:29] De heer Kamer vroeg ook om Jolanie van Schaar te wijzen op de verplichting ten opzichte van de pretsbouwgroepen.

[1:10:36] Ik vertelde net, zowel de premier heeft dat gedaan, maar ook ik.

[1:10:40] U vroeg, moeten we niet sancties weer opnieuw instellen?

[1:10:44] Ik ben er met u eens, de situatie is enorm broos en 100% vertrouwen zou teveel gevraagd zijn, ook gelet op het verleden van het geweld in Syrië na tien jaar burgeroorlog.

[1:10:58] Maar na tien jaar burgeroorlog denk ik ook dat we wel bereid moeten zijn om in ieder geval te hopen op een verbetering van de situatie.

[1:11:09] Ook omdat de Syriërs daar zoveel recht op hebben.

[1:11:13] Dit is nu de overgangsgering die daar zit.

[1:11:15] Daar zullen we heel scherp op blijven.

[1:11:17] We vertrouwen die niet blind.

[1:11:19] Maar we willen die ook een kans geven om wel het goede te doen, om wel te zien

[1:11:23] of Syrië verenigd kan worden met behoud van de diversiteit en de pluriformiteit die voor Syrië altijd zo kenmerkend was.

[1:11:32] En dat betekent ook aanspreken op geweldsmisstanden die wij zien.

[1:11:40] De humanitaire toegang tot... Nee, dit gaat weer over... Dan kom ik bij Myanmar.

[1:11:52] Dan zijn er interrupties.

[1:11:54] Dan geef ik eerst het woord aan de heer Karelman.

[1:11:56] Dank u wel, voorzitter.

[1:11:58] Ik begrijp de minister.

[1:11:59] Ik heb ook altijd gepleit.

[1:12:00] Laten we helpen om het land weer op te bouwen, zodat de mensen gewoon in vrede kunnen leven.

[1:12:04] Maar het probleem is dat Al Jolani zich gewoon niet houdt aan de afspraken.

[1:12:08] Hij heeft eerst alle Wieten uitgemoord, toen de Christenen en nu de Druzen.

[1:12:12] En ik hou hem hard vast als hij in conflict komt met de Koerden.

[1:12:15] Wanneer denkt de minister dat het een keer genoeg is dat we een aantal sancties misschien weer terug gaan draaien?

[1:12:21] De minister.

[1:12:22] Voorzitter, waar we nu naar kijken is... Eén, de commissies of inquiries zullen moeten uitzoeken... in hoeverre dit geweld was in opdracht van de centrale regering.

[1:12:33] Ik sluit niet uit dat er troepen zijn van onder de vleugels van Al Jolani... die ook in sommige opzichten zelfstandig hebben geopereerd.

[1:12:42] Nog belangrijker is hoe snel komt een einde...

[1:12:45] aan dit soort incidenten en hoe treedt de regering daar tegenop?

[1:12:48] Dat is waar we heel scherp op moeten zijn.

[1:12:50] Dat moet ons vertrouwen geven.

[1:12:53] Of inderdaad de intentie die hierachter zit wel is om die ruststabiliteit en die samenhang te beleven.

[1:13:01] Zover wij kunnen achtergaan en voor zover we moeten afgaan op de informatie die we krijgen, ook van de CSO-overgangssituatie,

[1:13:11] Men betrekt tot de Alawieten op dit moment gekomeerd en rustig.

[1:13:16] Men betrekt tot de Druzen nog niet.

[1:13:19] Maar wat ik zei, daar is ook voor nodig dat Israël en de Syrische overgangsregering ook nader tot elkaar komen en afspraken maken over de veiligheid in het gebied.

[1:13:29] Ik hoop dat dat wel snel gaat gebeuren.

[1:13:33] Volgens mij heeft de VN een rapport uitgebracht waarin heel veel vingers naar het hoogste niveau in Damaskus wijzen.

[1:13:40] Maar laten we het even over de Druzen hebben.

[1:13:41] Want die zitten nu in een situatie dat gewoon regeringstroepen het gebied afgezet hebben.

[1:13:47] En u wijst naar Israël.

[1:13:49] De Druzen zeggen tegen mij altijd dat zij Israël dankbaar zijn dat zij die moord hebben gestopt.

[1:13:55] Anders zou die gewoon door zijn gegaan.

[1:13:58] Ik neem aan dat de heer Karman een reactie wil hierop van de minister.

[1:14:04] Nee, en dat snap ik.

[1:14:05] En ik wijs ook niet naar Israël.

[1:14:07] Maar gelet op de grote de facto invloed die Israël nu wel heeft op het gebied, zal er toch ergens gesproken moeten worden, ook met de Syrische Overgangsregering.

[1:14:18] Het is ook niet de bedoeling dat het Israëlische leger daar tot hun einde vandaag verblijft.

[1:14:23] Maar de Israëlische zijde wil natuurlijk wel garanties hebben.

[1:14:27] dat ook de druzen kunnen rekenen op veiligheid in het Syrië van deze overgangsregering.

[1:14:33] Dat is het soort gesprekken wat ik zoek.

[1:14:35] Waar ik bang voor ben is als je nu sancties zou instellen.

[1:14:38] De situatie in het land is heel broos.

[1:14:41] Economische tegenspoed draagt niet bij aan een verdere versterking.

[1:14:48] van de situatie daar is dat we eerder een achteruitgang zien dan een vooruitgang.

[1:14:52] Vandaar dat ik toch geneigd ben om met een scherp oog maar de benefit of the doubt op dit moment te laten prevaleren.

[1:15:00] De laatste vraag, voorzitter, met betrekking tot de situatie van de druzen.

[1:15:05] Ik krijg echt signalen vanuit de druzen rechtstreeks ook dat er gewoon geen humanitaire hulp binnenkomt in Swaida.

[1:15:13] Kan de minister aangeven?

[1:15:14] Er is ook zelfs een motie van mij aangenomen, waarin we zeggen specifiek voor deze kwetsbare groepen willen we hulp.

[1:15:20] En ik krijg van de druzen continu te horen dat zij zelfs mail niet binnenkrijgen in hun provincie.

[1:15:26] Kan de minister daarop reflecteren?

[1:15:29] De minister.

[1:15:29] De humanitaire toegang tot Sowijda was begin juli inderdaad zeer beperkt.

[1:15:34] Ik weet niet van wanneer de signalen die u heeft dateren.

[1:15:36] Tussen 20 juli en 29 september hebben 41 hulpconvoyen Sowijda met levensreddende hulp bereikt.

[1:15:44] Inclusief voedsel, maar ook met medische middelen en met brandstof.

[1:15:47] In eerste instantie werd deze voornamelijk geleid door de Syrische Rode Halve Maan.

[1:15:52] Maar naarmate toegang voor de VN naar andere organisaties toenam, ook de andere humanitaire organisaties.

[1:15:57] En daar dragen wij dus aan bij.

[1:15:59] En met die organisatie staan wij in contact.

[1:16:03] En op dit moment geven zij ons aan dat er geen noodzaak meer is... tot separate humanitaire corridors voor de toegang tot Zuid.

[1:16:12] Nogmaals, dat komt van de organisatie.

[1:16:14] We zijn daar niet zelf geweest.

[1:16:17] Dank u wel.

[1:16:17] Dan kunt u vervolgen met volgens mij blok twee.

[1:16:21] Rohingya nog.

[1:16:22] Oh, excuse.

[1:16:23] Rohingya.

[1:16:23] Het was een rondje wereld.

[1:16:27] Dat maken we ook af.

[1:16:29] Hoe is het met het amendement van Baarle, vroeg de heer Van Baarle, om budgettevrijheid te maken voor de Rohingya in Myanmar?

[1:16:35] Conformerend amendement dragen we met 1 miljoen euro direct bij aan Rohingya response en door middel van het project van UNHCR, wat zowel de Rohingya in Myanmar als de Myanmar in Bangladesh ten goede zou komen, de Rohingya in Bangladesh ten goede zou komen, met vooral medische hulp, opvang en bescherming wordt invulling gegeven aan dat amendement.

[1:16:56] Dan kom ik bij mijn tweede blokje.

[1:16:58] Het zijn de thema's.

[1:17:01] Dat begint met de mensenrechtenbeleid, dan strategische afhankeligheden en dan de geloofsvervolging.

[1:17:08] Welke stappen hebben wij genomen om producten te werven uit... Nou, het lijkt toch nog op iets van landen, maar ook mensenrechten.

[1:17:19] Het overlapt elkaar ook altijd, maar het gaat over de producten...

[1:17:23] die voortkomen uit schenningen tegen oeigoeren.

[1:17:26] Uiteraard is de situatie van oeigoeren in China buitengewoon zorgelijk.

[1:17:30] Op 13 december van vorig jaar is de Europese anti-dwangarbeidverordening in werking getreden en die bevat een verbod om goederen vervaardigd met dwangarbeid op de Europese markt aan te bieden.

[1:17:42] Vanaf december 2027 worden die verplichtingen daadwerkelijk toegepast.

[1:17:46] Ik denk dat dat een belangrijke stap is om dwangarbeid tegen te gaan, maar ook daarnaast oneerlijke concurrentie te bestrijden.

[1:17:53] De vraag was ook of wij nationaal dan aan stappen kunnen zetten... om deze producten te weren voor die tijd.

[1:17:59] Wij zullen in eerste instantie inzetten op effectieve implementatie... en handhaving van die verordening.

[1:18:04] En we zijn al begonnen met de implementatie daarvan.

[1:18:07] En in lijn met de eerder ingediende moties van de heer Van Baarle... zullen we in Brussel aandachtvraag vertegengaan... van staatsgeleid dwangarbeid, wonen in China.

[1:18:15] En dit ook met het oog op de richtsnoeren en het database... die de commissie voor die verordening gaat ontwikkelen.

[1:18:25] Verder verwachten wij van bedrijven dat ze internationaal zaken doen in lijn met de OESO-richtlijnen.

[1:18:30] En ook dat zou moeten bijdragen aan het uitbannen van, in ieder geval het importeren van producten uit Xinjian, waarbij vandwaar buitenspraak kan zijn.

[1:18:41] De heer Boswijk had een vraag over het Chinese staatsbedrijf Citicom... dat 99 procent de eigenaar is van de Cabos in de Baltische Zee.

[1:18:49] Daar gaan we naar kijken.

[1:18:50] Dat is een hele specifieke vraag, maar die ga ik met EZ opnemen... en daar zal ik op terugkomen in het kader van ons Vitale Infrastructuur.

[1:18:56] Het lijkt me relevant genoeg onderwerp daarvoor.

[1:18:58] Mag ik vragen op welke manier het kabinet erop wil terugkomen?

[1:19:02] Hebben we een Vitale Infrastructuur-rapportagelijn?

[1:19:09] Vanaf nu wel.

[1:19:12] Ik weet zeker dat er zoiets is waarbij we rapporteren over economische beschermingsmaatregelen.

[1:19:18] Dat zal waarschijnlijk het voortuig zijn van de collega's van de EZ.

[1:19:24] Dan vroegen we wat we kunnen doen aan onderzoek naar financiering in Europa, met name de anti-rechtenbeweging.

[1:19:31] Zeer zorgelijk deel ik met mevrouw Dobber en ook de bedragen die daarachter zitten, waarmee echt impact gegenereerd kan worden.

[1:19:41] Voor ons in het mensenrechtenbeleid wereldwijd blijven deze rechten, of het nu gaat om de LABTIQ+, of de vrouwenrechten, leidend in ons mensenrechtenbeleid.

[1:19:52] En met het Mensenrechtenfonds en het Focus K, dat dragen we hier ook aan bij.

[1:19:57] We zullen de situatie monitoren en wat nodig agenderen.

[1:20:00] Maar ook in de EU-verband wil ik hiervoor aandacht vervragen.

[1:20:03] Het is niet een specifiek Nederlands probleem.

[1:20:04] En deze organisaties zijn vaak groot en zijn ook actief in heel veel landen.

[1:20:11] Dus wellicht dat we daar, of het nu in de vorm van onderzoek is of anderszins, iets in beweging kunnen krijgen.

[1:20:20] Op dit punt een introductie van mevrouw Douwe.

[1:20:22] Ja, dank u wel.

[1:20:23] Kijk, mijn zorg zit wel.

[1:20:25] Zij bewegen sneller dan wij.

[1:20:28] En de impact die ze hebben is echt gigantisch.

[1:20:30] En ik zou u dan ook, als u toch in gesprek gaat daarover, willen kijken of er echt een concreet plan uit voort kan komen.

[1:20:36] Want ik weet dat er een aantal onderzoeken zijn.

[1:20:38] Een aantal onderzoeken zijn ook nodig.

[1:20:39] Maar een plan van aanpak vanuit Europa zou wel heel erg helpen.

[1:20:42] De minister.

[1:20:44] Ja, ik ben bereid om te kijken of ik dat in een Europese land van de grond kan breken.

[1:20:49] Dat doen we even in de microfoon.

[1:20:52] Wilt u dat ook terugkoppelen aan ons, meneer de minister?

[1:20:55] Ja, en dat doen we dan in... Excuus, voorzitter.

[1:20:58] Het wordt rommelig zo.

[1:21:01] Dat doen we dan in een rapportage van een RBZ-raad waar we dit al dan niet in de vergaderingen of aan de marches hebben kunnen bespreken met degene van dat doel.

[1:21:12] Oké, noteren we.

[1:21:13] Dan kan de minister zijn betoog vervolgen.

[1:21:15] Dan nog een vraag van de heer Karreman.

[1:21:17] Wat doen we zowel in EU-verband als mondiaal om te voorkomen dat christenen van hun geboortegrond worden verdreven?

[1:21:23] We zetten ons actief in voor de vrijheid van religie en levensovertuiging.

[1:21:26] in de EU, in de VN, maar ook in alle andere multilaterale fora waar we zitten.

[1:21:31] En we vragen altijd speciale aandacht voor de vervolging van minderheden, zoals christenen.

[1:21:37] In EU-verband pleiten wij voor sancties tegen daders van religieus gemotiveerd geweld en bespreken we de zorgen rond blasfemie en geloosvervolging bij de beoordeling van de handelspreferenties, bijvoorbeeld in het kader van die met Pakistan.

[1:21:50] Wij steunen ook VN-instellingen die mensenrechtsschendingen onderzoeken.

[1:21:55] En we roepen via de Mensenrechtenraad op tot afschaffing van de blasfemiewetgeving wereldwijd.

[1:22:01] In 2024 is 11,3 miljoen euro besteed vanuit het Mensenrechtenfonds aan Vrijheid van Religie.

[1:22:06] En wij financieren ook een vijfjarig programma van 37 miljoen euro, gericht op interreligieuze dialoog en het tegengaan van extremisme in verschillende landen.

[1:22:15] Ik deel de zorgen van de heer Karman.

[1:22:17] Ik kan hem niet beloven dat het in elk gesprek aan de orde komt, maar daar waar relevant, zo ook in het gesprek bijvoorbeeld met de Syrische Overgangsregering, heeft dit zeker de aandeel.

[1:22:30] Daarmee heb ik denk ik al de vraag beantwoord, voorzitter.

[1:22:32] Ik kijk even of dat klopt, of dat er nog onbeantwoorde vragen zijn.

[1:22:36] Ja, dat klopt.

[1:22:38] Dan wil ik de minister danken, want we hebben afgesproken om geen tweede termijn te doen.

[1:22:43] Ik wil de ondersteuning bedanken, want zoals ik zei, ik kan me voorstellen bij dit onderwerp dat er ook veel ondersteuning was.

[1:22:50] Uiteraard de collega's bedanken voordat we het op een christelijk tijdstip hebben weten af te ronden.

[1:22:55] En een speciale dank, ik hoop natuurlijk alle collega's naar de verkiezingen terug te zien, maar een speciale dank voor collega Karelman.

[1:23:02] Als we niet terugkomen van reces, dan was dit vermoed ik zijn laatste debat.

[1:23:07] Dus dank, denk ik ook namens alle collega's.

[1:23:11] Dank u wel, sluit ik de vergadering.